उपाख्यान
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपाख्यानम्, क्ली, (उप + आ + ख्या + ल्यट् ।) पूर्ब्ब- वृत्तान्तकथनम् । आख्यानम् । वर्णनम् । विशेष- कथनम् । यथा, -- “सर्व्वाख्यानं श्रुतं ब्रह्मन् अतीवपरमाद्भुतम् । अधुना श्रोतुमिच्छामि दुर्गोपाख्यानमुत्तमम्” ॥ इति ब्रह्मवैवर्त्ते प्रकृतिखण्डे ४४ अध्यायः ॥ “शृणु नारद वक्ष्यामि स्वधोपाख्यानमुत्तमम्” । इति च तत्रैव ३८ अध्यायः ॥ (“चतुर्विंशतिसाहस्रीं चक्रे भारतसांहिताम् । उपाख्यानर्विना तावत् भारतं प्रोच्यते बुधैः” ॥ इति महाभारते १ । १ । १०१ ॥)
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपाख्यान¦ न॰ उप + आ + ख्या--ल्युट्।
१ पूर्ब्बवृत्तकथने
“रामोपाख्यानमत्रैवेति” भा॰ आ॰
१ अ॰। एवं नलोपा-ख्यानाम्बोपाख्यानानि बहून्युपाख्यनानि तत्र सन्ति।
“चतुर्विंशतिसाहस्रीं चक्रे भारतसंहिताम्। उपाख्यानै-र्विना तावत् भारतं प्रोच्यते बधैः” भा॰ आ॰
१ अ॰।
२ विशेषकथने।
“सर्व्वाख्यानं श्रुतं ब्रह्मन् अतीव परमा-द्भुतम्। अधुना श्रोतुमिच्छामि दुर्गोपाख्यानमद्भतम्”
“शृणु नारद वक्ष्यामि स्वधीपाख्यानमद्भुतम्” इति च ब्रह्मवै॰। तत्र साध कन्। उपाख्यानक तत्प्रति-पादके ग्रन्थभेदे स्वार्थे कन्। कथनमात्रे च।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपाख्यान¦ n. (-नं)
1. A tale, a narrative.
2. Telling, narration. E. उप and आख्यान a tale.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपाख्यानम् [upākhyānam] नकम् [nakam], नकम् 1 A short tale or narrative, an episode; नाचिकेतमुपाख्यानं मृत्युप्रोक्तं सनातनम् Kaṭh. Up.1. 3.16. उपाख्यानैर्विना तावद् भारतं प्रोच्यते बुधैः Mb.1.1.13.
Repetition of a story already heard from others.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपाख्यान/ उपा n. account , relation , repetition of an event BhP.
उपाख्यान/ उपा n. (fr. आ-ख्यानwith उप) , a subordinate tale or story , an episode MBh. Hit. etc. (See. नलो-पा-.)