ग

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग, गकारः । स तु व्यञ्जनतृतीयवर्णः । अस्यो- च्चारणस्थानं कण्ठः । (यथा, “अ-कु-ह-विस- र्ज्जनीयानां कण्ठः ।”) इति व्याकरणम् ॥ * ॥ “गकारं परमेशानि ! पञ्चदेवात्मकं सदा । निर्गुणं त्रिगुणोपेतं निरीहं निर्म्मलं सदा ॥ पञ्चप्राणमयं वर्णं सर्व्वशक्त्यात्मकं प्रिये ! । अरुणादित्यसङ्काशां कुण्डलीं प्रणमाम्यहम् ॥” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ * ॥ “ससर्गः श्लेषितः कण्ठे वायुना कादिमीरयेत् । वर्गस्पर्शनमात्रेण कं स्वरस्पर्शनात्तु खम् । स्तोकगम्भीरसंस्पर्शाद्गवौ ङञ्च वहिर्गतम् ॥” इति प्रपञ्चसारः ॥ * ॥ (वङ्गाक्षरैस्तस्य लेखनप्रकारादिर्यथा, -- “अधःकुञ्चितरेखा या गाणेशा सा प्रकीर्त्तिता । ततो दक्षगता या तु कमला तत्र संस्थिता । अधोगता ततो या तु तस्यामीशः सदा वसेत् ॥” अधोमुखेन गता पुनरूर्द्ध्वमुखेनागतेत्यर्थः ॥ * ॥ तस्य ध्यानं यथा, -- “ध्यानमस्याः प्रवक्ष्यामि शृणुष्व वरवर्णिनि ! । दाडिमीपुष्पसङ्काशां चतुर्ब्बाहुसमन्विताम् ॥ रक्ताम्बरधरां नित्यां रत्नालङ्कारभूषिताम् । एवं ध्यात्वा ब्रह्मरूपां तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ * ॥ तस्य नामानि यथा, -- “गोगौरी गौरवो गङ्गा गणेशो गोकुलेश्वरः । शार्ङ्गी पञ्चात्मको गाथा गन्धर्व्वः सर्व्वगः स्मृतिः ॥ सर्व्वसिद्धिः प्रभा धूम्रा द्विजाख्यः शिवदर्शनः । विश्वात्मा गौः पृथग्रूपा बालबद्धस्त्रिलोचनः ॥ गीतं सरस्वती विद्या भोगिनी नन्दनो धरा । भोगवती च हृदयं ज्ञानं जालन्धरो लवः ॥” इति नानातन्त्राहृतनामानि ॥

गम्, क्ली, (गीयते इति । गै गाने + भावे बाहु- लकात् डः ।) गीतम् । इत्येकाक्षरकोषः ॥

गः, पुं, (गच्छति सर्व्वं जानाति इच्छामात्रेण अभिलषितं सर्व्वं प्राप्नोति वा सर्व्वज्ञत्वात् प्राप्त- सर्व्वैश्वर्य्यत्वाच्च । गम् + डः ।) गणेशः । (गायति इति । गै + डः ।) गन्धर्व्वः । इत्येकाक्षरकोषः ॥ (गुरुसंज्ञकवर्णः स तु छन्दसो गणविशेषः । यथा, छन्दोमञ्जर्य्यां १ मे स्तवके । “म्यरस्तजभ्नगैर्लान्तैरभिर्दशभिरक्षरैः । समस्तं वाङ्मयं व्याप्तं त्रैलोक्यमिव विष्णुना ॥” “गुरुरेको गकारस्तु लकारो लघुरेककः ॥” वाच्यलिङ्गे तु उपसर्गरहितः कर्म्मोपपदश्च स्यात् । तत्र “गापोष्टक् ।” ३ । २ । ८ । इति टक् । यथा, साम गायतीति सामगः । तथा च मनुः । २ । ६२ । “हृद्गाभिः पूयते विप्रः कण्ठगाभिस्तु भूमिपः । वैश्योऽद्भिः प्राशिताभिस्तु शूद्रः स्पृष्टाभि- रन्ततः ॥”)

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग¦ न॰ गै--क।

१ गीते

२ गणेशे

३ गन्धर्वे पु॰ एकाक्षरको॰

४ गुरु-वर्णे
“म्यरस्तजभ्रगैर्लान्तैरेभिर्दशभिरक्षरैः” वृत्तर॰।
“गुरुरेको गकारस्तु लकारो लघुरेककः” छन्दोम॰।
“यरामन्तगलौ सतौ”
“गौ स्त्री” वृत्तर॰।
“सुप्युपपदे गमेर्ड। हृद्ग हृदयगामिनि कण्ठग कण्ठगामिनि इत्या-द्यर्थे त्रि॰
“हृद्गाभिः पूयते विप्रः कण्ठगाभिस्तु भूमिपः” मनुः। सृप्युपपदे गै--क। सामग सामगातरि छन्दोगछन्देगातरि त्रि॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग¦ The third consonant of the Nagri alphabet, the letter G.

ग¦ mfn. (-गः-गा-गं) Who or what goes, used chiefly in composition: as अध्वगः a traveller, who goes a road; अपगा what goes down, (a river, &c.) m. (-गः)
1. A name of the deity GANESHA.
2. A Gand- harba or celestial musician. f. (-गा) A song. n. (-गं) Song, singing. E. गम् to go or गै to sing, affix ड, fem. affix टाप्।

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग [g], a. (Used only at the end of comp.) Who or what goes, going, moving, being, staying, remaining, having sexual intercourse with &c.; cf. Ms.4.12; Y.3.29; R.3.13.

गः A Gandharva.

An epithet of Gaṇeśa.

A long syllable (used as an abbreviation of गुरु, in prosody).

Śiva.

Viṣṇu; cf. गः प्रीतो भवः श्रीपतिरुत्तमः Enm. -गा, -गम् A song; गं वादित्रं शरणं वरम् । ibid. गगनम् (-णम्) (Some suppose गगण to be an incorrect form, as is observed by a writer: फाल्गुने गगने फेने णत्वमिच्छन्ति बर्बराः)

The sky, atmosphere; अवोचदेनं गगन- स्पृशा रघुः स्वरेण R.3.43; गगनमिव नष्टतारम् Pt.5.6; सो$यं सोमः पतति गगनात् Ś.4. (v. l.); Śi.9.27.

(In math.) A cypher.

Firmament.

Heaven. -Comp. -अग्रम् the highest heavens. -अङ्गना a heavenly nymph, an Apsaras.

अध्वगः the sun.

a celestial being. -अम्बु n. rain-water. -उल्मुकः the planet Mars. -कुसुमम्, -पुष्पम् 'sky-flower'; i. e. any unreal thing, an impossibility; see खपुष्प.

गतिः a deity.

a celestial being; Me.48.

a planet. -चर (alsoगगनेचर) a. moving in the air.

(रः) a bird.

a heavenly spirit.

a lunar mansion.

the zodiac (राशिचक्र).

ध्वजः the sun.

a cloud.-रोमन्थः nonsense, absurdity. -लिह् a. reaching upto heaven; ततस्ततो गगनलिहश्च केतवः Śi.17.39. -विहारिन् a. moving or ranging in the sky; H.1.19; स हि गगनविहारी कल्मषध्वंसकारी Udb. (-m.)

a luminary.

the sun.

a celestial being. -सद् a. dwelling in the air. (-m.) a celestial being; विस्मेरान्गगनसदः करोत्यमुष्मिन् Śi.4.53. 12.36; लोके ख्यातिमुपागतात्र सकले लोकोक्तिरेषा Pt.1.371.

A name, title, appellation.

Narration.

(In phil.) Knowledge, the faculty of discriminating objects by appropriate designation; ख्यातिं च सत्त्वपुरुषान्य- तयाधिगम्य Śi.4.55.

Opinion, view, assertion; आन्वीक्षिकी कौशलानां विकल्पः ख्यातिवादिनाम् Bhāg.11. 16.24. -Comp. -कर, -जनक a. glorious. -बोधः sense of honour. -विरुद्धता the state of being contradictory to general opinion.

गम् [gam], 1 P. (गच्छति, जगाम, अगमत्, गमिष्यति, गन्तुम्, गत desid.; जिगमिषति, जिगांसते Ātm.; freq. जङ्गम्यते; जङ्गमीति or जङ्गन्ति)

To go, move in general; गच्छत्वार्या पुनर्दर्शनाय V.5; गच्छति पुरः शरीरं धावति पश्चादसंस्तुतं चेतः Ś.1.33; क्वाधुना गम्यते 'where art thou going'.

To depart, go forth, go away, set forth or out; उत्क्षिप्यैनां ज्योतिरेकं जगाम Ś.5.3.

To go to, reach, resort to, arrive at, approach; यदगम्यो$पि गम्यते Pt.1.7; एनो गच्छति कर्तारम् Ms.8.19 the sin goes to (recoils on) the doer; 4.199; so धरणिं मूर्ध्ना गम् &c.

To pass, pass away, elapse (as time); दिनेषु गच्छत्सु R.3.8 as days rolled on, in course of time; Me.85; काव्यशास्त्रविनोदेन कालो गच्छति धीमताम् H.1.1; गच्छता कालेन in the long run.

To go to the state or condition of, become, undergo, suffer, partake of &c. (usually joined with nouns ending in. -ता, -त्व &c., or any noun in the acc.); गमिष्या- म्युपहास्यताम् R.1.3; पश्चादुमाख्यां सुमुखी जगाम Ku.1.26 went by or received the name of Umā; so तृप्तिं गच्छति becomes satisfied; विषादं गतः became dejected; कोपं न गच्छति does not become angry; आनृण्यं गतः became released from debt; मनसा गम् to think of, remember; Ku.2.63; वृषेण गच्छतः riding a bull; Ku.5.8.

To cohabit, have sexual intercourse with; गुरोः सुतां ... यो गच्छति पुमान् Pt.2.17; Y.1.8. -Caus. (गमयति-ते)

To cause to go, lead or reduce to (as a state); गमितः गतिम् Ku.4.24; Bh.3.38; Ki.2.7.

To spend, pass (as time).

To make clear, explain, expound.

To signify, denote, convey an idea or sense of; द्वौ नञौ प्रकृतार्थ गमयतः 'two negatives make one affirmative'.

To send to.

To bring to a place (acc.).

To impart, grant, bestow.

To intend, mean.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग (3rd consonant of the alphabet) , the soft guttural having the sound ग्in गिवे

ग m. N. of गणे-शL.

ग mf( आ)n. ( गम्)only ifc. going , moving( e.g. यान-, going in a carriage Mn. iv , 120 Ya1jn5. iii , 291 ; शीघ्र-, going quickly R. iii , 31 , 3 ; See. अन्तरिक्ष-etc. )

ग mf( आ)n. having sexual intercourse with(See. अन्य-स्त्री-)

ग mf( आ)n. reaching to(See. कण्ठ-)

ग mf( आ)n. staying , being , abiding in VarBr2. Ragh. iii , 13 Katha1s. etc. ( e.g. पञ्चम-, abiding in or keeping the fifth place , S3rut. )

ग mf( आ)n. relating to or standing in connection with R. vi , 70 , 59 BhP. etc. (See. अ-, अग्र-, अ-जिह्म-, अत्यन्त-, etc. ; अग्रे-ग, etc. )

ग mf( ईPa1n2. 3-2 , 8 )n. ( गै)only ifc. singing(See. छन्दो-, पुराण-, साम-)

ग m. a गन्धर्वor celestial musician L.

ग n. id. L.

ग (used in works on prosody as an abbreviation of the word गुरुto denote) a long syllable W.

ग (in music used as an abbreviation of the word गान्धारto denote) the third note.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

gaṅgā ............................................ p323
gaṅgādvāra .................................. p340
gaṅgāraṇya .................................. p341
gaṅgāhrada .................................. p341
gaṅgodbheda ................................ p342
gaja .............................................. p15
gajapura ...................................... p525
gajasāhvaya ................................ p525
gajāhvaya .................................... p525
gaṇḍakī ........................................ p342
gaṇḍakīyā .................................... p342
gaṇḍasāhvayā .............................. p342
gadāyuddha .................................. p180
gandhatārika .............................. p342
gandhamādana .............................. p15
gandhamādana .............................. p342
gandharvatīrtha ........................ p345
gandharvī .................................... p15
gaya .............................................. p345
gaya .............................................. p720
gayaśiras .................................... p345
gayā .............................................. p346
garuḍa .......................................... p15
garuḍa .......................................... p97
garutmant .................................... p21
garga^1 ........................................ p721
garga^2 ........................................ p721
gargasrotas ................................ p346
gavaya .......................................... p21
gavāṁ tīrtham ............................ p346
gavākṣa ........................................ p21
gavāṁbhavana .............................. p347
gāṅgaḥ hradaḥ ............................ p347
gāṇḍīva ........................................ p97
gāndharva^1 ................................ p103
gāndharva^2 ................................ p103
gāndharva^3 ................................ p103
gāndharvaveda ............................ p180
gāndhāra ...................................... p721
gāndhāra (addition) ................ p947
gāndhāra (addition) ................ p947
gāndhāraka .................................. p721
gāyatryāḥ sthānam .................... p347
gāyantikā .................................... p347
gāruḍa .......................................... p103
girigahvara ................................ p724
girimuñja .................................... p347
girivraja .................................... p525
girivraja (addition) .............. p942
guru .............................................. p245
gurubhāra .................................... p21
guhyakāstra ................................ p103
gṛdhrakūṭa .................................. p347
gṛdhravaṭa .................................. p347
gṛhāṇāṁ pravibhāgaḥ ................ p181
gokarṇa ........................................ p347
gokula .......................................... p527
gograhaṇa .................................... p181
godāvarī ...................................... p348
goparāṣṭra .................................. p724
gopāla .......................................... p724
gopālakaccha .............................. p724
gopratāra .................................... p349
gomatī .......................................... p349
gomanda ........................................ p350
goratha ........................................ p350
govardhana^1 .............................. p350
govardhana^2 .............................. p350
govardhana (correction) ........ p948
govāsa .......................................... p724
govāsana ...................................... p724
govinda ........................................ p350
govinda ........................................ p725
gośṛṅga ........................................ p350
gautamasya āśramaḥ^1 .............. p527
gautamasya āśramaḥ^2 .............. p527
gautamasya āśramaḥ^3 .............. p527
gautamasya vanam ...................... p350
gautamī ........................................ p350
gaura ............................................ p351
gaurī ............................................ p351
gauryāḥ śikharam ...................... p351
grāmaṇīya .................................... p725
grāmaṇeya .................................... p725

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

gaṅgā ............................................ p323
gaṅgādvāra .................................. p340
gaṅgāraṇya .................................. p341
gaṅgāhrada .................................. p341
gaṅgodbheda ................................ p342
gaja .............................................. p15
gajapura ...................................... p525
gajasāhvaya ................................ p525
gajāhvaya .................................... p525
gaṇḍakī ........................................ p342
gaṇḍakīyā .................................... p342
gaṇḍasāhvayā .............................. p342
gadāyuddha .................................. p180
gandhatārika .............................. p342
gandhamādana .............................. p15
gandhamādana .............................. p342
gandharvatīrtha ........................ p345
gandharvī .................................... p15
gaya .............................................. p345
gaya .............................................. p720
gayaśiras .................................... p345
gayā .............................................. p346
garuḍa .......................................... p15
garuḍa .......................................... p97
garutmant .................................... p21
garga^1 ........................................ p721
garga^2 ........................................ p721
gargasrotas ................................ p346
gavaya .......................................... p21
gavāṁ tīrtham ............................ p346
gavākṣa ........................................ p21
gavāṁbhavana .............................. p347
gāṅgaḥ hradaḥ ............................ p347
gāṇḍīva ........................................ p97
gāndharva^1 ................................ p103
gāndharva^2 ................................ p103
gāndharva^3 ................................ p103
gāndharvaveda ............................ p180
gāndhāra ...................................... p721
gāndhāra (addition) ................ p947
gāndhāra (addition) ................ p947
gāndhāraka .................................. p721
gāyatryāḥ sthānam .................... p347
gāyantikā .................................... p347
gāruḍa .......................................... p103
girigahvara ................................ p724
girimuñja .................................... p347
girivraja .................................... p525
girivraja (addition) .............. p942
guru .............................................. p245
gurubhāra .................................... p21
guhyakāstra ................................ p103
gṛdhrakūṭa .................................. p347
gṛdhravaṭa .................................. p347
gṛhāṇāṁ pravibhāgaḥ ................ p181
gokarṇa ........................................ p347
gokula .......................................... p527
gograhaṇa .................................... p181
godāvarī ...................................... p348
goparāṣṭra .................................. p724
gopāla .......................................... p724
gopālakaccha .............................. p724
gopratāra .................................... p349
gomatī .......................................... p349
gomanda ........................................ p350
goratha ........................................ p350
govardhana^1 .............................. p350
govardhana^2 .............................. p350
govardhana (correction) ........ p948
govāsa .......................................... p724
govāsana ...................................... p724
govinda ........................................ p350
govinda ........................................ p725
gośṛṅga ........................................ p350
gautamasya āśramaḥ^1 .............. p527
gautamasya āśramaḥ^2 .............. p527
gautamasya āśramaḥ^3 .............. p527
gautamasya vanam ...................... p350
gautamī ........................................ p350
gaura ............................................ p351
gaurī ............................................ p351
gauryāḥ śikharam ...................... p351
grāmaṇīya .................................... p725
grāmaṇeya .................................... p725