अज्ञानम्

संस्कृतम्

• अज्ञानं, मौढ्यं, आकृतिबुद्धित्वं, अज्ञत्वं, अज्ञानत्वं, मुग्धत्वम्।

अकारान्त-नपुंसकलिङ्गपदम्

    अज्ञानम् इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	अज्ञानम्	अज्ञाने	अज्ञानानि
सम्बोधनप्रथमा	अज्ञान	अज्ञाने	अज्ञानानि
द्वितीया विभक्तिः	अज्ञानम्	अज्ञाने	अज्ञानानि
तृतीया विभक्तिः	अज्ञानेन	अज्ञानाभ्याम्	अज्ञानैः
चतुर्थी विभक्तिः	अज्ञानाय	अज्ञानाभ्याम्	अज्ञानेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	अज्ञानात्	अज्ञानाभ्याम्	अज्ञानेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	अज्ञानस्य	अज्ञानयोः	अज्ञानानाम्
सप्तमी विभक्तिः	अज्ञाने	अज्ञानयोः	अज्ञानेषु

नाम

• अविद्या
• योगशास्त्ररीत्या पञ्चविधक्लेशेषु अन्यतमम् ।
• अद्वैतमयतानुसारं विद्याविरोधि ज्ञानं, माया, भ्रान्तिविशेषः ।

अनुवादाः

1. आङ्ग्लभाषा -ignorance, illusion, noncognizance
2. मलयालम् -അജ്ഞാനം,അറിവില്ലായ്മ ।
3. हिन्दीभाषा-अज्ञान्।
4. तेलुगु-అజ్ఞానమ
5. कन्नडभाषा-ಅಜ್ಞಾನ ।

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अज्ञानम्, क्ली, (ज्ञा + भावे ल्युट् नज्ञानं नञ्समासः) विरुद्धज्ञानं । तत्पर्य्यायः । अविद्या २ अहम्मतिः ३ । इत्यमरः ॥ सृष्टिकाले व्रह्मा प्रथमं पञ्च- प्रकारमज्ञांनं ससर्ज । यथा । तमः १ मोहः २ महामोहः ३ तामिस्रं ४ अन्धतामिस्रं ५ । इति श्रीभागवतं ॥ वेदान्तमते सदसद्भ्यामनि- र्व्व चनीयं त्रिगुणात्मकं भावरूपं ज्ञानविरोधि यत्किञ्चित् । ज्ञानरहिते त्रि ॥ (यथा मनुः -- अज्ञानात् वारुणीं पीत्वा संस्कारेणैव शुद्धति । अज्ञानात्प्राश्य विण्मूत्रं । अज्ञानात् वालभावाच्च साक्ष्यं वितथमुच्यते ॥)

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

--of तमस् quality and the source of all dffi- culties; the enemy to knowledge; creates a thirst for desire (राग)। If not got rid of, one attains तिर्यक्-योनि। Br. IV. 3. ४१ and ४९; 4. २३. वा. १०२. ६२, ६९.