अभ्यङ्ग

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अभ्यङ्गः, पुं, (अभि + अन्ज घञ् कुत्वं ।) तैलमर्दनं । तत्पर्य्यायः । स्नेहनं २ । इति राजनिर्घण्टः ॥ यथा, -- “तैलमल्पं यदङ्गेषु न च स्याद्बाहुतर्पणं । सा मार्ष्टिः पृथगम्यङ्गो मस्तकादौ प्रकीर्त्तितः ॥ अभ्यङ्गमाचरेन्नित्यं स जराश्रमवातहा । शिरःश्रवणपादेषु तं विशेषेण शीलयेत्” ॥ इत्यायुर्व्वेदः ॥ * ॥ अस्य गुणाः । मार्दवकारित्वं । कफवातनाशित्वं । धातुपुष्टिजनकत्वं । त्वग्वर्णबल- प्रदत्वञ्च ॥ पादाभ्यङ्गगुणाः । निद्राचक्षुर्हितकारित्वं । पादरोगनाशित्वञ्च ॥ पादगते द्वे शिरे चक्षुषि सम्बद्धे स्तः अतश्चक्षुर्हितार्थिना पादाभ्यङ्गः कर- णीयः ॥ कफग्रस्तकृतभेदवमनाजीर्णिभिर्नाभ्यङ्गः करणीयः । इति राजवल्लभः ॥ * ॥ अपरञ्च । “मूर्द्ध्नि दत्तं यदा तैलं भवेत् सर्व्वाङ्गसङ्गतं । स्रोतोभिस्तर्पयेद्बाहू स चाभ्यङ्ग उदाहृतः” ॥ तत्पर्य्यायः । अम्यञ्जनं २ । इति शुद्धितत्त्वधृता- युर्व्वेदः ॥ आभां इति भाषा ।

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अभ्यङ्ग¦ पु॰ अभि + अन्ज--घञ् कुत्वम्। तैलादिमर्द्दने।
“मूर्ध्नि दत्तं यदा तैलं भवेत् सर्वाङ्गसङ्गतम्। स्रोतोमिस्त-र्पयेत् बाहू अभ्यङ्गः स उदाहृतः”
“तैलमल्पं यदाङ्गेषुन च स्याद्बाहुतर्पणम्। संमार्ष्टिबहुशोऽभ्यङ्गोमस्तकादौप्रकीर्त्तितः” इति चवैद्यकोक्ते

२ विशेषाभ्यङ्गे च।
“तैलाभ्य-[Page0310-a+ 38] ङ्गनिषेधे तु तिलतैलं निषिध्यते”।
“अतैलं सार्षपं तैलंयत् तैलं पुष्पवासितम्। अंदुष्टं पक्वतैलञ्च स्नानाभ्यङ्गेषुनित्यश” इति च ति॰ त॰ स्मृतिः।
“अभ्यङ्गनेपथ्यमलञ्चकार” कुमा॰।
“अभ्यङ्गमञ्जनञ्चाक्ष्णोरुपान-च्छत्रधारणमिति” मनुः।
“अभ्यङ्गमाचरेन्नित्यं सजरा-श्रमवातहम्”।
“शिरःश्रवणपादेषु तं विशेषेण शोल-येत्” वैद्य॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अभ्यङ्ग¦ m. (-ङ्गः)
1. Rubbing the body with unctuous substances; smear- ing the body with oil, inunction.
2. Unguent, liniment, oily applica- tion.
3. Applying collyrium to the eyes.
4. Sediment of oil, oil cake. E. अभि, and अञ्ज to anoint, घञ् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अभ्यङ्गः [abhyaṅgḥ], 1 Smearing the body with unctuous or oily substances, smearing with oil; अभ्यङ्गने पथ्यमलंचकार Ku.7.7; स्तन्यदानाभ्यङ्गपोषणादिभिः पुपोष Pt.5; Ms.2.178.

Smearing in general, inunction.

An unguent, salve, liniment.

cream of milk; (Nigh.).

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अभ्यङ्ग/ अभ्य्-अङ्ग m. rubbing with unctuous substances , inunction Mn. ii , 178 , etc.

अभ्यङ्ग/ अभ्य्-अङ्ग m. unguent Sus3r. etc.