अश्विनी
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी, स्त्री, (अश्वः अश्वरूपं विद्यते यस्याः । अश्व + इन् + ङीप् ।) सप्तविंशतिनक्षत्रान्तर्गतप्रथम- नक्षत्रं । अश्विन्यादयो रेवत्यन्ताः सप्तविंशति- तारा दक्षस्यापत्यत्वात् दाक्षायण्य उच्यन्ते । तत्प- र्य्यायः । अश्वयुक् २ दाक्षायणी ३ । इत्यमरः ॥ सा चन्द्रस्य भार्य्या । नवपादात्मकमेषराशेरादि- चतुष्पादरूपा च ॥ अस्या रूपं । घोटकमुखा- कृतितारात्रयात्मकं । अस्या अधिष्ठात्री देवता अश्वारूढपुरुषः । इति ज्योतिःशास्त्रं । तस्यां जातफलं । “सदैव देवाभ्युदितो विनीतः सत्त्वा- न्वितः प्राप्तसमस्तसम्पत् । योषाविभूषात्मज- भूरितोषः स्यादश्विनीजन्मनि मानवस्य” । इति कोष्ठीप्रदीपः ॥ तस्य मस्तकोपरि उदये कर्कट- लग्नस्य १ । ३० त्रिंशत्पलाधिकदण्डैको गतो भ- वति । यथा । “तन्वि घोटकमुखाकृतौ त्रिभे मस्तकोर्द्ध्वपथभाजि वाजिनि । चारुचन्द्रमुखि कर्कटोदयात् निर्गता गगनरन्ध्रलिप्तिका” ॥ इति श्रीकालिदासकृतरात्रिलग्ननिर्णयः ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी स्त्री।
अश्विनी-नक्षत्रम्
समानार्थक:अश्वयुज्,अश्विनी
1।3।21।2।3
नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम्. दाक्षायिण्योऽश्विनीत्यादि तारा अश्वयुगश्विनी॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, तेजः, नक्षत्रम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी¦ स्त्री अश्वस्तदुत्तमाङ्गाकारोऽस्त्यस्य इनि ङीप्। सप्तविंशतिधाविभक्तराशिचक्रस्य प्रथमे भागे। अस्या-स्तथाकारत्वमश्लेषाशब्दे उक्तम्।
“अश्निनीमघमूलानांगण्डा आद्यास्त्रिनाडिकाः” ज्यो॰ नक्षत्रपरत्वे न॰।
“पुष्याश्विहस्ता लघुः” ज्यो॰ अश्वाया आकारोऽस्त्यस्याः इनिङीप्। हयरूपधारिण्यां त्वष्टृसुतायां
३ सवितुर्भा-र्य्यायामरुणात्मजशब्दे
२६
९ पृ॰ विवृतिः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी¦ f. (-नी)
1. The first of the twenty-eight Nakshatras or constella- tions in the moons path, hence considered its mansions.
2. In my- thology, a nymph, the asterism personified.
3. The wife of SURYA, who concealed herself in the form of a mare. E. अश्व a horse, इन् and ङीप् affixes; the symbol of the Nakshatra is a horse's head, figured by three stars in the head of ARIES.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी [aśvinī], [अश्वस्तदुत्तमाङ्गाकारो$स्त्यस्य इनि ङीप्]
The first of the 27 Nakṣatras or lunar mansions (consisting of three stars).
A nymph considered in later times as the mother of the Aśvins, the wife of the Sun, who concealed herself in the from of a mare.-Comp. -कुमारौ, -पुत्रौ, -सुतौ the twin sons of Aśvinī, the Sun's wife.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
अश्विनी f. N. of the wife of the two अश्विन्s (who in later times was considered as their mother ; See. अश्विनी-पुत्रौbelow) RV. v , 46 , 8
अश्विनी f. the head of Aries or the first of the 28 नक्षत्रs Jyot. VarBr2S.
अश्विनी f. ( अश्विनि, shortened for the sake of metre) Su1ryas.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--the wife of अक्रूर, and mother of thirteen sons. M. ४५. ३२-3.
(II)--a नक्षत्र; as part of नागविथी; फलकम्:F1: वा. ६६. ४८.फलकम्:/F effect of श्राद्ध, performed in; फलकम्:F2: Ib. ८२. १४.फलकम्:/F as the presiding deity of musical melody अश्वक्रन्ता। फलकम्:F3: Ib. ८६. ६४.फलकम्:/F
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Aśvinī : f.: Name of a constellation.
Nārada told Devakī (13. 63. 2-4) that one who gave as gift a chariot with horses under the Aśvinī nakṣatra, was born in a family that had many elephants, horses and chariots 13. 63. 34. [See Aśvayuja ]
_______________________________
*1st word in left half of page p231_mci (+offset) in original book.
Mahabharata Cultural Index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Aśvinī : f.: Name of a constellation.
Nārada told Devakī (13. 63. 2-4) that one who gave as gift a chariot with horses under the Aśvinī nakṣatra, was born in a family that had many elephants, horses and chariots 13. 63. 34. [See Aśvayuja ]
_______________________________
*1st word in left half of page p231_mci (+offset) in original book.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Aśvinī. See Nakṣatra.
==Foot Notes==