उपन्यास
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यासः, पुं, (उप + नि + अस् क्षेपणे + घञ् ।) वाक्योपक्रमः । तत्पर्य्यायः । वाङ्मुखम् २ । इत्य मरः ॥ (“तस्मात् ब्रह्मजिज्ञासोपन्यासमुखेन” । इति शरीरकभाष्ये ॥ ९४ । ७ । विचारः । यथा, मनुः ९ । ३१ । “विश्वजन्यमिमं पुण्यमुपन्यासं निबोधत” ॥ “वक्ष्यमाणं सर्व्वजनहितं विचारं शृणुत” । इति तट्टीका । धनादीनामर्पणम् । गच्छित इति भाषा ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यास पुं।
वचनोपक्रमः
समानार्थक:उपन्यास,वाङ्मुख
1।6।9।1।3
विवादो व्यवहारः स्यादुपन्यासस्तु वाङ्मुखम्. उपोद्धात उदाहारः शपनं शपथः पुमान्.।
पदार्थ-विभागः : , गुणः, शब्दः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यास¦ पु॰ उप + नि + अस--घञ्।
१ वाक्योपक्रमे
२ वाक्यप्रयोगे उपचारच्छलशब्दे उदा॰।
“तस्माद्ब्रह्म-जिज्ञासोपन्यासमुखेन” शारी॰ भा॰।
“मालविकायामय-मुपन्यासः शङ्कयति” मालवि॰।
३ विचारे पुण्यमुपन्यासंनिवोधत” मनुः।
“उपन्यासं विचारम्” कुल्लू॰। [Page1224-a+ 38]
४ विश्वासेनान्यसमीपे स्वद्रव्यन्यासे उपनिधौ च।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यास¦ m. (-सः)
1. A pledge, a pawn, a hostage.
2. An exordium or in- troduction.
3. A precept, a law.
4. Giving, imparting.
5. Juxta- [Page128-a+ 60] position.
6. A suggestion, a hint. E. उप and नि prefixed to अस् to throw or send, affix घञ्।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यासः [upanyāsḥ], 1 Placing near to, juxta-position.
A deposit, pledge.
(a) Statement, suggestion, proposal; विषम उपन्यासः Mbh. on 1.1.1,1.1.21,46 etc. = This is a misstatement (a favourite remark of the महाभाष्यकार). पावकः खलु एष वचनोपन्यासः Ś.5; Māl.1,3,8. (b) Preface, introduction; निर्यातः शनकैरलीकवचनोपन्यासमालीजनः Amaru.27; चतुरो मधुरश्चायमुपन्यासः Ak.; so शम˚ Ve.5 overtures of peace. (c) Allusion, reference, hinting at; आत्मन उपन्यासपूर्वम् Ś.3; M.4; S. D.363.
A precept, law.
A kind of peace; आत्मकार्यस्य सिद्धिं तु समुद्दिश्य क्रियेत यः । स उपन्यासकुशलैरुपन्यास उदाहृतः H.4.114.
Propitiating (प्रसादनम्).
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपन्यास/ उप-न्यास m. putting down , placing near to , juxta-position Comm. on Pa1n2.
उपन्यास/ उप-न्यास m. bringing or procuring (requisites) MBh.
उपन्यास/ उप-न्यास m. bringing forward , speaking of , mention
उपन्यास/ उप-न्यास m. statement , suggestion , hint
उपन्यास/ उप-न्यास m. quotation , reference Mn. Ma1lav. Sa1h. Das3ar. etc.
उपन्यास/ उप-न्यास m. pretext Amar. 23
उपन्यास/ उप-न्यास m. proof , reason Sa1h.
उपन्यास/ उप-न्यास m. a particular kind of treaty or alliance Ka1m. Hit.
उपन्यास/ उप-न्यास m. (in dram. ) propitiation , gratifying Sa1h.
उपन्यास/ उप-न्यास m. a deposit , pledge , pawn W.