उपल
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपलः, पुं, (उपलाति । उप + ला + क । यद्वा, उं शम्भुं पलति यः । उ + पल + अच् ।) पाषाणः । (यथा, -- “रेवां द्रक्ष्यस्युपलावषमे विन्ध्यपादेविशीर्णाम्” । इति मेघदूते पूर्ब्बमेघे १९ श्लोकः ।) रत्नम् । इति मेदिनी ॥ (यथा मनुः । ११ । १६७ । “मणिमुक्ताप्रबालानां ताम्रस्य रजतस्य च । अयःकांस्योपलानाञ्च द्वादशाहं कणान्नता” ॥ बालुका । यथा, “भिषगुपलाप्रक्षिणी नना” । इति ऋग्वेदे । ९ । ११२ । ३ । “उपलेषु बालुकासु” इति भाष्यम् ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपल पुं।
पाषाणः
समानार्थक:पाषाण,प्रस्तर,ग्रावन्,उपल,अश्मन्,शिला,दृषद्
2।3।4।1।4
पाषाणप्रस्तरग्रावोपलाश्मानः शिला दृषत्. कूटोऽस्त्री शिखरं शृङ्गं प्रपातस्त्वतटो भृगुः॥
: पतितस्थूलपाषाणः, पर्वतनिर्गतशिलाखण्डः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपल¦ पु॰ उप + ला--आदाने क उपलीयते गिरिरस्मिन्वा ली वा॰ ड, पल--गतौ अच् पलः ओः शिवस्य पलःबोधक इत्यपरे।
१ पाषाणे
“रेवां द्रक्ष्यस्युपलविषमे विन्ध्य-पादे विशीर्ण्णाम्” मेघ॰
“परिगृह्य शतघ्नीश्च सचक्राःसगुडोपलाः” भा॰ व॰
२८
३ अ॰
२ वालुकायाम्
“भिषगुपल-प्रक्षिणी नना” ऋ॰
९ ,
११
२ ,
३ ।
“उपलेषु वालुकासुप्रक्षिणन्ति” भा॰
३ रत्नमात्रे मेदि॰
“वलयार्पितासितमहो-पलप्रमाः
“शुकाङ्गनीलोपलनिर्म्मितानाम्”
“नीलोपल-स्यूतविचित्रधातुः” माघः
“मध्यमोपलनिभे लसदंशौ” किरा॰।
४ शर्करायां स्त्री। उपराति वारि रा--दानेक वा रस्य लः।
५ मेघे निरु॰। लत्वाभावे उपरोऽपि मेघे
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपल¦ m. (-लः) A rock or stone, a precious stone or jewel. f. (-ला) Re- fined or candied sugar. E. उप near, ला to give or take; affix ड।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपलः [upalḥ], 1 A stone, rock; उपलशकलमेतद् भेदकं गोमयानाम् Mu.3.15; कान्ते कथं घटितवानुपलेन चेतः Ś. Til.3; Me.19; Ś.1.14.
A precious stone, jewel. Y.3.36. 'उपलः प्रस्तरे मणौ' इति विश्वः.
Sand (Ved.).
A cloud.
A ball thrown from some artifice (as gun); कपाट- यन्त्रदुर्धर्षा बभूवुः सहुडोपलाः Mb.3.284.4.
ला Refined sugar, (उपलासिता Sugarcandy).
The upper and smaller millstone which rests on the Dṛiṣad. [cf L.opatus.] -Comp. -प्रक्षिन् a. Grinding grain upon millstones; कारुरहं ततो भिषगुपलप्रक्षिणी नवा Rv.9.112.3.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उपल m. a rock , stone MBh. Sus3r. S3ak. etc.
उपल m. a precious stone , jewel Ya1jn5. iii , 36 S3is3. iii , 48 Kir.
उपल m. a cloud L.
उपल f. = शर्कराL.
उपल f. ([ cf. Gk. ? ; Lat. apalus?])