उषस्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषः, [स्] क्ली, (ओषति नाशयत्यन्धकारम् । उष + “उषः किदिति” ४ । २३३ । उणादिसूत्रेण असिः ।) प्रत्यूषः । इत्यमरः । (“आसीदासन्ननिर्व्वाणः प्रदीपार्च्चिरिवोषसि” । इति रघुः । १२ । १ । तथा, माधे । ११ । १७ । “पुनरुषसि विविक्तैर्मातरिश्वावचूर्ण्य” ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस् नपुं।
प्रत्यूषः
समानार्थक:प्रत्यूष,अहर्मुख,कल्य,उषस्,प्रत्युषस्,व्युष्ट,विभात,गोसर्ग,प्रभात,उषा
1।4।2।2।4
घस्रो दिनाहनि वा तु क्लीबे दिवसवासरौ। प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषःप्रत्युषसी अपि। व्युष्टं विभातं द्वे क्लीबे पुंसि गोसर्ग इष्यते॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस्¦ प्रभातीभावे कण्ड्वा॰ पर॰ सक॰ सेट्। उषस्यति औ-षस्यीत् औषसीत् उषस्याम् साम् बभूव आस चकार।
उषस्¦ न॰ ओषत्यन्धकारम् उष--असुन् किच्च।
१ प्रत्यूषे,
“उष उषो हि वसो अग्रमेषि”
१० ,
८ ,
४ । स च कालः।
“पञ्चपञ्च उषःकालः” स्मृतेः पञ्चपञ्चाशद्वटिकोत्तरः।
“आसीदासन्ननिर्वाणः प्रदीपार्च्चिरिवोषसि” रघुः।
“पुन-रुषसि विविक्तैर्मातरिश्वावचूर्ण्य” माघः
२ सन्ध्यात्रये स्त्री
“इह स्युरिन्द्राय पूर्व्वीरुषसोदुहानाः” ऋ॰
६ ,
२८ ,
१ । तेनउषा उषसौ--उषस इत्यादि भकारादौ परे वेदे सस्य दःउषद्भिः सि॰ कौ॰।
“निम्रुच उषसस्तक्ववीरिव” ऋ॰
१ ,
१५
१ ,
५ ,
३ तदभिमानिदेवताभेदे अस्य देव-ताद्वन्द्वे पूर्ब्बापरयोः उषासादेशः।
“नक्तोषासा सु-पेशसा” ऋ॰
१ ,
१४
२ ,
७ । तदभिमानिदेवताभेदाभिधा-यित्वेन देवताद्वन्द्वः।
“जिगीषोषासानक्ता सुदुघेव धेनुः”
१ ,
१८
६४ ,। आदिपदलोपोऽपि उषासावश्विना” यजु॰
२१ ,
५० । नक्तोषासाविति प्राप्ते आदिपदलोपःवेददी॰।
“उषासा वां सुहिरण्ये” यजु॰
२९ ,
६ । नक्तोषासावित्यर्थः वेददी॰।
“साऽस्य देवता यत्। उषस्यतद्देवताके पश्वादौ” कृष्णाञ्जिरल्पाञ्जिर्महाञ्जिस्त उषस्यः” यजु॰
२४ ,
४ , उषस्या उषादेवताकाश्चतुर्थे यूपे नियोज्याः” [Page1378-a+ 38] वेददी॰
४ ब्राह्ममुहूर्त्ते
“उषावै अश्वस्य मेध्यस्य विव्याध” वृ॰ उ॰।
“उषा ब्राह्मो मुहूर्त्तकालः” श॰ भा॰।
५ दिवोदुहितृदेवतायाम् स्त्री प्रौढमनोरमा।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस्¦ n. (-षः)
1. The dawn, morning. f. (-सी) The end of the day, twi- light. E. उष् to burn, असि Una4di aff.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस् [uṣas], f.
Dawn, morning; मधु नक्तमुतोषसः Bṛi. Up. प्रदीपार्चिरिवोषसि R.12.1; उषसि उत्थाय rising at day-break.
Morning light; cf. Aurora; (personified as the daughter of heaven and sister of the Ādityas).
The deity that presides over the morning and evening twilights (used in dual); उषसौ or उषासौ.
The outer passage of the ear.
The Malaya range.
Evening.-सी The end of the day, evening twilight. -Comp. -करः The moon. -कलः A cock. -पतिः Aniruddha.-बुध् a. awakening with the morning light, early awaked. -बुध a. awakening early; केतुं दिवो रोचनस्था- मुषर्बुधम् Rv.3.2.14.
(धः) fire; U.6.
A child.
N. of a tree (चित्रक).
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस् f. ( nom. pl. उषासस्and उषसस्; instr. pl. उषद्भिस्RV. i , 6 , 3 ; See. Ka1s3. on Pa1n2. 7-4 , 48 )morning light , dawn , morning (personified as the daughter of heaven and sister of the आदित्यs and the night) RV. AV. S3Br. S3ak. etc.
उषस् f. the evening light RV. x , 127 , 7
उषस् f. N. of a wife of भव(= ?) or रुद्रVP.
उषस् f. du. ( उषासौ, आसा, and असा)night and morning RV. VS. etc.
उषस् n. ( अस्)daybreak , dawn , twilight Un2. iv , 233 L.
उषस् n. the outer passage of the ear L.
उषस् n. the मालयrange L.
उषस् n. ([ cf. Gk. ? ; Lat. aurora ; Lith. ausz-ra ; Old High Germ. o7s-tan.])
उषस् See under उष्
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--the wife of विभावसु; mother of व्युष्ट and two other sons. भा. VI. 6. १६.
(II)--Night: a mind-born mother. M. १७९. २०; वा. ५०. १६१.
(III)--created by ब्रह्मा from his feet; फलकम्:F1: Vi. I. 5. ४९.फलकम्:/F camels belonging to the ताम्र line. फलकम्:F2: Vi. I. २१. १७.फलकम्:/F [page१-250+ २८]
Vedic Rituals Hindi
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
उषस् स्त्री.
उषा देवी, जै.ब्रा. I.21०।