ऊर्ध्व
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्Apte
सम्पाद्यताम्
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऊर्ध्व [ūrdhva], a. Erect, upright, above; ˚केश &c.; rising or tending upwards.
Raised, elevated, erected; हस्तः, ˚पादः &c.
High, superior, upper.
Not sitting (opp. आसीन).
Torn (as hair).
Thrown up.-र्ध्वम् Elevation, height. -र्ध्वम् -ind.
Upwards, aloft, above. अधश्चोर्ध्वं च प्रसृतम् Muṇḍ. Up.2.2.11; अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखाः Bg.15.1.
In the sequel (= उपरिष्टात्).
In a high tone, aloud.
Afterwards, subsequent to (with abl.); शरीरभेदादूर्ध्वमुत्क्रम्य पुनः Ait. Up.4.6. ते त्र्यहादूर्ध्वमाख्याय Ku.6.93; ऊर्ध्वं संवत्सरात् Ms.9.77; Y.1.53; R.14.66; Bk.18.36; पितुरूर्ध्वम् Ms.9.14 after the father's death; अत ऊर्ध्वम् hence forward, hereafter.-Comp. -अङ्गुलि a. with uplifted finger. -अयन a. going upwards. (-नम्) motion above. -आवर्तः rearing of a horse. -आसितः the plant Momordica Charantia (कारवेल्ल; Mar. कारलें) -ईहः motion or tendency upwards. -कच, -केश a.
having the hair erect.
one whose hair is torn.
कचः The descending node.
N. of Ketu. -केशी N. of a goddess; ऊर्ध्वकेशी विरूपाक्षी मांसशोणितभोजने Sandhyā. -कण्ठ a. with the neck upraised. (-ण्ठी) N. of a plant (महाशतावरी). -कर्णa. with the ears pricked up or erect; निभृतोर्ध्वकर्णाः Ś.1.8. -कर्मन् n.
क्रिया motion upwards.
action for attaining a high place. -m. N. of Viṣṇu.-कायः, -यम् the upper part of the body. -कृशन a. having the sharp qualities stirred up (Soma) effervescing (?); अयं बिभर्त्यूर्ध्वकृशनं मदम् Rv.1.144.2. -ग, -गामिन् a.
going upwards, ascended, rising; भुवा सहोष्माणममुञ्चदूर्ध्वगम् Ku.5.23.
being on high.
virtuous, pious.
(गः) a kind of disease.
N. of of Viṣṇu; ˚पुरम् the city of Hariśchandra. -गत a. gone up, risen, ascended. -गति a. going upwards. (-तिः f.)
गमः, गमनम् ascent, elevation.
going to heaven.
going above (as life).
Fire. -चरण, -पाद a. having the feet upwards.
(णः) A kind of ascetic or devotee.
a fabulous animal called Śarabha. (-पादम्) A kind of dance; Dk.2.8. -चित् a. Ved. collecting, piling or heaping up. -जानु, -ज्ञ, -ज्ञु a. [ऊर्ध्वमुच्चं जानु यस्य]
raising the knees, sitting on the hams; क्षणमयमनुभूय स्वप्नमूर्ध्वज्ञुरेव Śi.11.11.
long-shanked. -तालः A kind of time (ताल in music). -तिलकिन् a. having a sectarian mark on the forehead. -दंष्ट्र (ष्ट्रा) केश N. of Śiva (whose teeth and hair are erect). -दृश् m. A Crab.-दृष्टि, -नेत्र a.
looking upwards.
(fig.) aspiring, ambitious. (-ष्टिः f.) concentrating the sight on the spot between the eyebrows (in Yoga Phil.) -द्वारम् The gate opening into heaven. -देवः a superior deity, i. e. Viṣṇu. -देहः a funeral ceremony; ˚निमित्तार्थमहं दातुं जला- ञ्जलिम् Rām. -नभस् a. being above in the clouds. -पथः the upper region, the ether. -पातनम् causing to ascend, sublimation (as of mercury), -पात्रम् a sacrificial vessel; सौवर्णराजताब्जानामूर्ध्वपात्रग्रहाश्मनाम् Y.1.182. -पुण्ड्रः, -ण्ड्रकः a perpendicular sign of sandal on the forehead of a Brāhmaṇa. -पूरम् ind. full to the brim, full to overflowing; ˚रं पूर्यते Sk. -पृश्नि a. Ved. spotted above. (-श्निः) a sacrificial beast. -प्रमाणम् Height altitude. -बर्हिस् a. Ved. being above the sacrificial grass. -m. a kind of manes called सोमप. -बाहुः a devotee who constantly holds his arms above his head till they are fixed in that position. ऊर्ध्वबाहुर्विरौम्येष न च कश्चित् शृणोति माम् Mb. -बुध्न a. Ved. upsidedown, topsy-turvy; अर्वाग्विलश्चमस ऊर्ध्वबुध्नः Bṛi. Up. 2.2.3.
भागः the upper part.
any part of a word coming after another part. -भाज् a.
being upwards.
enjoying the upper part. (-m.) the submarine fire. -मन्थिन् a. living in perpetual chastity, a Brahmachārin; वाताशना य ऋषयः श्रमणा ऊर्ध्व- मन्थिनः Bhāg.11.6.48. -मानम् an instrument for measuring altitudes; ऊर्ध्वमानं किलोन्मानं परिमाणं तु सर्वतः Mbh. on P.V.1.19. -मायु a. sending forth a loud noise. -मारुतम् pressure of the wind (of the body) upwards. -मुख a. having the mouth or opening upwards; cast or directed upwards; प्रबोधयत्यूर्ध्वमुखैर्मुयूखैः Ku.1.16; R.3.57. (-खम्) the upper part of the mouth. -मूल a. having the roots upwards. ऊर्ध्वमूलमधः शाखमश्वत्थं प्राहुरव्यम् । छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ Bg.15.1.9. -मौहूर्तिक a. happening after a short time.-रेत, -रेतस् a. [ऊर्ध्वमूर्ध्वगं नाधः पतत् रेतो यस्य] one who lives in perpetual celibacy or abstains from sexual intercourse; यतीनामूर्ध्वरेतसाम् Mb.3.233.44. (-m.)
N. of Śiva.
Bhīṣma. -लिङ्गः, -लिङ्गिन् N. of Śiva. (Having the membrum virile above, i. e. chaste) -लोकः the upper world, heaven. -वक्त्रः (pl.) N. of a class of deities. -वर्त्मन् m. the atmosphere. -वातः, -वायुः the wind in the upper part of the body (उदान). -वालम् Yak-tail (चमरीपुच्छ); परिधायोर्ध्ववालं तु Mb.12.165.72.-वृत a. put on above, put over the head or shoulder (as the sacred thread of a Brāhmaṇa); कार्पासमुपवीतं स्याद्विप्रस्योर्ध्ववृतं त्रिवृत् Ms.2.44. -शायिन् a. sleeping with the face upwards (as a child). (-m.) N. of Śiva. -शोधनम् vomiting. -शोधनः Soap-nut tree and fruit, Sapindus Emarginatus (Mar. रिठा). -शोषम् ind. so as to dry (anything) above; यद्वोर्ध्वशोषं तृणवद् विशुल्कः Bk.3.14. -श्वासः expiration; a kind of asthma.-सानु a. rising higher and higher; surpassing; कनिक्रदत् पतयदूर्ध्वसानुः Rv.1.152.5. (-m., -n.) the top of a mountain. -स्थ a. being above, superior. -स्थितिः f.
the rearing of a horse.
a horse's back.
elevation, superiority. -स्रोतस् m.
an ascetic who abstains from sexual intercourse; cf. ऊर्ध्वरेतस्.
N. of a creation of beings whose stream of life or current of nutriment tends upwards.
a plant.
ऊर्ध्व [ūrdhva] र्द्ध [rddha] कः [kḥ], (र्द्ध) कः A kind of drum (Mar. तबला).
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऊर्ध्व mf( आ)n. ( वृध्BRD. ; perhaps fr. ऋ) , rising or tending upwards , raised , elevated , erected , erect , upright , high , above RV. AV. VS. S3Br. AitBr. etc. (in class. Sanskrit occurring generally in compounds)
ऊर्ध्व n. height , elevation L.
ऊर्ध्व n. anything placed above or higher (with abl. ) L.
ऊर्ध्व n. ( ऊर्ध्वं-गम्, to go upwards or into heaven , die)
ऊर्ध्व n. in the sequel , in the later part( e.g. of a book or MS. ; because in Sanskrit MSS. the later leaves stand above ) , subsequent , after (with abl. ) S3Br. S3a1n3khS3r. Sus3r. Mn. etc.
ऊर्ध्व n. ( अत ऊर्ध्वम्, or इत ऊर्ध्वम्, hence forward , from that time forward , after that passage , hereafter S3Br. S3a1n3khS3r. Ya1jn5. etc. ; ऊर्ध्वं संवत्सरात्, after a year Mn. ix , 77 ; ऊर्ध्वं देहात्, after life , after death MBh. i , 3606 )
ऊर्ध्व n. after , after the death of (with abl. e.g. ऊर्ध्वं पितुः, after the father's death Mn. ix , 104 )
ऊर्ध्व n. in a high tone , aloud BhP.
ऊर्ध्व n. ([ cf. Gk. ? ; Lat. arduus ; Gael. ard.])