ऋजीष
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीषम्, क्ली, (अर्जते रसोऽस्मादिति । ऋज् + “अर्जे- रृजश्च” इत्युणादिसूत्रेण ईषन् ।) पिष्टपचनम् । पिष्टकभर्जनपात्रम् । इति हेमचन्द्रामरौ ॥ नरक- विशेषः । अत्र पिष्टपचनप्रक्षेपः । (यथा, मनुः ४ । ९० । “लोहशङ्कुमृजीषञ्च पन्थानं शाल्मलीं नदीम्” ॥ धनम् । सोमलताया उद्धृतो रसः । यथा, ऋग्वेदे ३ । ४३ । ५ । “कुविद्राजानं मघवन्नृजीषिन्” । “ऋजीषिन् सोमवन्” । इति भाष्यम्” ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष नपुं।
पिष्टपाकोपयोगी_पात्रम्
समानार्थक:ऋजीष,पिष्टपचन
2।9।32।2।1
घटः कुटनिपावस्त्री शरावो वर्धमानकः। ऋजीषं पिष्टपचनं कंसोऽस्त्री पानभाजनम्.।
पदार्थ-विभागः : उपकरणम्,गार्हिकोपकरणम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष¦ न॰ अर्ज्यते रसोऽस्मिन् अर्ज्ज आधारे कीषन्ऋजादेशः।
१ पिष्टपचनपात्रे
२ नरकभेदे पिष्टपचनाकार-पात्रभेदेन पापिनां पचनहेतुत्वेन तस्य तथात्वम्। नरक-गणनायाम मनुः।
“लोहशङ्कुमृजीषञ्च” नर-कशब्दे विवृतिः।
३ नीरसे सोमलताचूर्ण्णे
“सोमो-राजामृतं सुत ऋजीषेणाजहान्मृत्युम्” यजु॰
१९ ,
७२
“ऋजीषं नीरसं सोमलताचूर्ण्णम्” वेददी॰।
४ गतसारेसोमे पु॰।
“समुद्रे त इति ऋजीषकुम्भं प्लावयति” कात्या॰
१० ,
९ ,
१ ।
“गतसारः सोमः ऋजीषस्तेन पूर्णकुम्भम्” कर्कः। यथा मादकद्रव्यस्याभिषवणेन सारांशे गृहीतेअवशिष्टः नीरसभागः (सिटि) अवतिष्ठते एवं मोमस्याभि-षवणे निःमारांश ऋजीष इत्युच्यते। कर्मणि कीषन्।
५ अभिषुते सोमे च
“कुविद्राजानं मघवन्नृजीषिन्” !ऋ॰
३ ,
४३ ,
५ ।
“ऋजीषिन्! सोमवन्!” भा॰।
“अन्तरिक्षा-दृजीषी”
३ ,
४६ ,
३ ।
“ॠजीषी सोमवान्” भा॰। तैत्ति॰अस्य निरुक्तिर्दर्शिता
“तेनांशुमद्यद्यभिषुणोति तेनेर्जीषि” ततः जातार्थे तारका॰ इतच्। ऋजीषित नीरसतया जातेत्रि॰। ऋजीषं द्रव्यं देयत्वेनास्त्यस्य इनि। ऋजीषिन् गत-सारसोमद्रव्यसम्प्रदाने देवे
“इन्द्र! सोमं सोमपते पिबेमंमाध्यन्दिनं सवनं चारु यत्ते। प्रप्रुथ्या शिप्रे मघ-यन्नृजीषिन्! विमुच्या हरी इह मादयस्व” ऋ॰
३ ,
३२ [Page1415-b+ 38]
१ , ऋजीषशब्देन गतसारं सोमद्रव्यमुच्यते” भा॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष¦ n. (-षं)
1. A frying pan.
2. A hell. E. ऋज् to fry, ईषन् Una4di affix: see ऋचीष।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष [ṛjīṣa], a.
Ved. Seizing, driving away, hastening towards (epithet of Indra).
Wet; शश्वत्तच्छ्रीकरार्जीष- द्रुममण्डलमण्डितम् Bhāg.1.18.4. (Gīrvaṇa).
षम् A frying pan.
A particular hell. Ms.4.9.
The residue of Soma.
Water (Sāy.)
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष m. ( ऋज्) , expeller (of enemies) , N. of इन्द्र([ Sa1y. ]) RV. i , 32 , 6.
ऋजीष n. ( अर्ज्Un2. iv , 28 ), the sediment or residue of सोम, the सोमplant after the juice has been pressed out AV. ix , 6 , 16 VS. xix , 72 TS. vi S3Br. Ka1tyS3r. etc.
ऋजीष n. the juice produced by the third pressure of the plant Sa1y.
ऋजीष n. a frying-pan Un2.
ऋजीष n. a particular hell Mn. iv , 90.
Vedic Rituals Hindi
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
ऋजीष न.
सोम की टहनियों की तलछट, हि.आ.ध.शा. II.ii. 11; द्रष्टव्य - Raja CK, ALB 1० (2), 9०-1०5।