कल्मष
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मषम्, क्ली, (कर्म्म शुभकर्म्म स्यति नाशयति रस्य लत्वे षत्वे च पृषोदरादित्वात् साधुः ।) पापम् । इत्यमरः । १ । ४ । २३ ॥ (यथा, मनुः १२ । २२ । “यामीस्ता यातनाः प्राप्य सजीवो वीतकल्मषः । तान्येव पञ्चभूतानि पुनरप्येति भागशः” ॥) हस्तपुच्छम् । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ (मालिन्यम् । यथा, हेः रामायणे २ । ३६ । २७ । “न हि कञ्चन पश्यामो राघवस्यागुणं वयम् । दुर्लभोऽह्यस्य निरयः शशाङ्कस्येव कल्मषम्” ॥)
कल्मषः, पुं, (कर्म्म शुभकर्म्म स्यति नाशयति । कर्म्म + सो + कः । रस्यः लः सस्य षत्वञ्च निपातनात् ।) नरकविशेषः । इति मेदिनी ॥ मलिने त्रि । इति जटाधरः ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मष नपुं।
पापम्
समानार्थक:पङ्क,पाप्मन्,पाप,किल्बिष,कल्मष,कलुष,वृजिन,एनस्,अघ,अंहस्,दुरित,दुष्कृत,कल्क,मल,आगस्,कु
1।4।23।1।5
अस्त्री पङ्कः पुमान्पाप्मा पापं किल्बिषकल्मषम्. कलुषं वृजिनैनोऽघमंहो दुरितदुष्कृतम्.।
पदार्थ-विभागः : , गुणः, अदृष्टम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मष¦ न॰ कर्म शुभकर्म स्यति सो--क पु॰ षत्वं रस्य लः।
१ पापे
“व्यपेतकल्मषो नित्यं ब्रह्मलोके महीयते”
“व्यपेत-कल्लषोऽभ्येति”
“यामीस्तायातनाः प्राप्य स जीवो वीतक-ल्मषः” मनुः।
२ तद्वति त्रि॰ अमरः
३ हस्तपुच्छे न॰ त्रिका॰
४ नरकभेदे पु॰ मेदि॰।
५ मलिने त्रि॰ जटाधरः
“जन्म-न्यृक्षे यदि स्यातां वारौ भौमशनैश्चरौ। स मासः कल्मषोनाम मनोदुःखप्रदायकः” दीपिकोक्ते
६ मासभेदे पु॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मष¦ mfn. (-षः-षा-शं) Dirty, foul. m. (-षः) A kind of hell, a division of the infernal regions. n. (-षं)
1. Sin.
2. The hand bellow the wrist. E. कर्म्म virtuous or pious action, षो to destory, and क affix; the form is irr.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मष [kalmaṣa], a.
Sinful, wicked.
Foul, dirty; व्यरोचत तदा तोयं निर्मलं गतकल्मषम् Rām.1.43.26.
षः, षम् Stain, dirt, dregs.
The hand below the wrist.
Sin; स हि गगनविहारी कल्मषध्वंसकारी H.1.19; Bg.4.3; 5.16; Ms.4.26,12.18,22. -षः Hell.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कल्मष n. ( अस्m. BhP. viii , 7 , 43 = कर्मषfr. कर्म+ सो, " destroying virtuous action " Ka1s3. on Pa1n2. 8-2 , 18 )stain , dirt
कल्मष n. dregs , settlings(See. जल-क्)
कल्मष n. darkness
कल्मष n. moral stain , sin MBh. R. BhP. Mn. iv , 260 ; xii , 18 , 22
कल्मष mf( आ)n. dirty , stained L.
कल्मष mf( आ)n. impure , sinful L.
कल्मष n. the hand below the wrist L.
कल्मष mn. a particular hell L.