कुल्माष
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुल्माषम्, क्ली, (कोलतीति । कुल् + क्विप । ततः कुलं भक्तमिश्रितजलं मस्यतीति । मसीर्य्य परिणामे + अण् पृषोदरात् षत्वम् ।) काञ्जिकम् । इत्यमरः । २ । ९ । ३९ ॥
कुल्माषः, पुं, (कोलति इति । कुल् + क्विप् । कुल् अर्द्धस्विन्नो माषोऽस्मिन् ।) यावकः । इत्यमरः । २ । ९ । १८ ॥ (यथा, सुश्रुते सूत्रस्थाने ४६ अध्याये ॥ “कुल्माषा वातला रूक्षा गुरवो भिन्नवर्च्चसः” ॥) वोरवधान्यम् । कुलत्थ इत्यन्ये । माषाकृतिपत्रः । काश्मीरेषु तुलसी इति ख्यातः इति सुभूतिः । इति भरतः ॥ राजमाष इत्यन्ये । इति नयना- नन्दः ॥ माषादिमिश्रमर्द्धस्विन्नभक्तम् । खिञ्चडी इति ख्यातश्च । इति लिङ्गादिसंग्रहटीकायां भरतः ॥ पाचितमाषादिरिति भीमः । इति सार- सुन्दरी ॥ अर्द्धस्विन्नगोधूमचणकादयः । (यथा, शब्दार्थचिन्तामणौ । “अर्द्धस्विन्नास्तु गोधूमा अन्येऽपि चणकादयः । कुल्माषा इति कथ्यन्ते शब्दशास्त्रेषु पण्डितैः” ॥) अस्य गुणाः । गुरुत्वम् । रूक्षत्वम् । वातकारि- त्वम् । मलभेदित्वञ्च । इति भावप्रकाशः ॥ रोग- विशेषः । इति शब्दरत्नावली ॥ वनकुलत्थः । इति रत्नमाला ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुल्माष पुं।
अर्धस्विन्नयवादिः
समानार्थक:यावक,कुल्माष
2।9।18।2।2
सिद्धार्थस्त्वेष धवलो गोधूमः सुमनः समौ। स्याद्यावकस्तु कुल्माषश्चणको हरिमन्थकः॥
पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,प्राकृतिकखाद्यम्
कुल्माष नपुं।
काञ्जिकम्
समानार्थक:आरनालक,सौवीर,कुल्माष,अभिषुत,अवन्तिसोम,धान्याम्ल,कुञ्जल,काञ्जिक
2।9।39।1।3
आरनालकसौवीरकुल्माषाभिषुतानि च। अवन्तिसोमधान्याम्लकुञ्जलानि च काञ्जिके॥
पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,प्राकृतिकखाद्यम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुल्माष¦ पु॰ कोलति कुल--क्विप् कुल् भाषोऽस्मिन्
७ ब॰।
“अर्द्धस्विन्नाश्च गोधूमा अन्येच चणकादयः। कुल्माषाइति कवन्ते इत्युक्तेषु
१ अर्द्धस्विन्नगोधूमादिषु वैद्यकम्
“कुल्माषा गुरवो रूक्षा वातला भिन्नवर्च्चसः” भावप्र॰
“सक्तून् विलेपीं कुल्माषं जलञ्चापि शुभं पिबेत्” सुश्रु॰।
“वलाकां वारुणीकुल्माषाभ्याम्” (नाश्नीयात्)। सुश्रु॰।
“कणपिन्याकफलीकरणकुल्माषस्थालीपुरीषा-दीन्यमृतबदव्यवहरति” भाग॰
५ ,
९ ,
१० ,। कुत्-सिता माषाः पृषो॰।
२ निन्दितमाषे च
“स हेभ्यं कुल्-माषान् खादन्तं बिभिक्षे” छान्द॰ उ॰
“कुल्माषान्कुत्सितान् माषान्” शा॰ भाष्यम्।
३ सूर्य्यस्य पारिपा-र्श्विकभेदे
४ शूकधान्ये यवादौ च शब्दचि॰।
५ काञ्जिके
६ मसीपरिणामे च न॰ शब्दचि॰।
“कुलमाषाः कुलेषु सीदन्तीति” निरुक्तोक्ते
७ कुत्सितार्थेत्रि॰
“कुल्माषांश्चिदाहवेत्यवकुत्सिते” निरुक्तकारः। कुल्माषाः प्रायेणान्नमस्याः अञ् स्त्रियां ङीप्। कौल्-माषी पूर्ण्णिमा।
८ माषादिमिश्रार्द्धभ्रष्टभक्ते (खेचडी)भरतः।
९ रोगभेदे शब्दरत्ना॰
१० वनकुलत्थे रत्नमा॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुल्माष¦ mn. (-षः-षं) Sour gruel perpared by the spontaneous fermenta- tion of the water of boiled rice. n. (-षं)
1. Half ripe barley.
2. Forced riee.
3. A sort of Phaseolus: see राजमाष।
4. A species of Dolichos, (D. beflorus.) See यावक।
5. A disease. m. (-षः) A dish consisting of half boiled rice, with pulse, &c. commonly K'hichri. E. कुल a class or race, मष् or मस् to hurt or kill, अण् affix; hence the word is also written कुल्मास।
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुल्माष m. (also आस्m. pl. )sour gruel (prepared by the spontaneous fermentation of the juice of fruits or of boiled rice) Sus3r.
कुल्माष m. an inferior kind of grain , half-ripe barley ChUp. BhP. v , 9 , 12 Bhpr.
कुल्माष m. a kind of disease L.
कुल्माष n. sour gruel L.
कुल्माष n. forced rice L.
कुल्माष n. a sort of Phaseolus(= राज-माष) L.
कुल्माष n. a species of Dolichos(= यावक) L.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Kulmāṣa, a word mentioned by the Chāndogya Upaniṣad[१] in the plural, is interpreted by the commentator as ‘bad beans’ (kutsitā māṣāḥ), a version adopted by Bo7htlingk in his Dictionary.[२] Little[३] renders it ‘sour gruel’ in accordance with the Nirukta.[४]