खट्वाङ्ग
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खट्वाङ्गम्, क्ली, (खट्वाया अङ्गम् । तदिवाकृति- र्यस्य इति ।) शिवस्यास्त्रविशेषः । तत्पर्य्यायः । सुखंसुणः २ ॥ इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा, मार्कण्डेये । ८७ । ६ । “विचित्रखट्वाङ्गधरा नरमालाविभूषणा ॥”)
खट्वाङ्गः, पुं, (खट्वाङ्ग इत्याख्याऽस्य । शिवस्य खट्वाङ्गास्त्रवत् सर्व्वत्र दुर्लङ्घ्यशासनत्वात् अमोघ- वीर्य्यवत्त्वाच्चास्य तथात्वम् ।) सूर्य्यवंशीयराज- विशेषः । स तु विश्वसहराजपुत्त्रः । यथा, -- श्रीमद्भागवते । ९ । ९ । ४१ । “ततो दशरथस्तस्मात् पुत्त्र ऐडविडस्ततः । राजा विश्वसहो यस्य खट्वाङ्गश्चक्रवर्त्त्यभूत् ॥”
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खट्वाङ्ग¦ न॰
६ त॰। (खाटेरखुर)
१ खट्वाशभेदे तदाकारे
२ शिवस्यास्त्रभेदे।
“खट्टाङ्गवरधारकः” शिवस्तवः।
“खट्टाङ्गैः पट्टिशैः शूलैर्लाङ्गलैर्मुषलैरलम्” काशीख॰
३ सूर्य्यवंश्ये नृपभेदे पु॰।
“सुतः पञ्चजनादानीदंशुमा-निति विश्रुतः। दिलीपस्तनयस्तस्य खट्टाङ्ग इति विश्रुतः” हरिव॰
१५ अ॰। भागवते तु
९ ।
९ ।
३२ श्लो॰
“ततो दश-रथस्तस्मात् पुत्र ऐडिविलिस्ततः। राजा विश्वसहो यस्यखट्टाङ्गश्चक्रवर्त्त्यभतम्” इत्यनेन अन्यपुत्रता तस्याभिहिताकल्पभेदादविरोधः। प्रायश्चित्तीयधार्य्ये खट्वाङ्गाकृतौ
४ पात्रभेदे न॰
“एककालं तु भुञ्जीत चरन् भैक्ष्यं खक-र्मकृत्। कपालपाणिः खष्ट्वाङ्गी ब्रह्वचारी सदोद्यतः” भा॰ शा॰
३५ अ॰।
“खट्वाङ्गी चीरवासाश्च” मनुः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खट्वाङ्ग¦ m. (-ङ्गः) A king of the solar line. n. (-ङ्गं)
1. Part of a bed.
2. A. club or staff with a skull at the top of it, considered as a weapon of Siva, and carried by penitents and Yogis.
3. Wood from a fun- eral pile. E. खट्वा a cot, and अङ्ग body or form.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
खट्वाङ्ग/ खट्वा mn. ( वा-ङ्)" a club shaped like the foot of a bedstead " i.e. a club or staff with a skull at the top (considered as the weapon of शिवand carried by ascetics and योगिन्s) Gaut. VarBr2S. Ma1lati1m. v , 4 Katha1s.
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. the back-bone Gal.
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. N. of a plant ib.
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. wood from a funeral pile W.
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. N. of a king of the solar line MBh. i , 2109 VP. ( v.l. खट्वा-ङ्गद) BhP. ii
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. xi
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. (= दिलीप) Hariv. 808 and BhP. ix
खट्वाङ्ग/ खट्वा m. N. of an attendant in the retinue of देवी
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
KHAṬVĀṄGA :
1) General Information. A King of the Ikṣvāku dynasty, known by the name Dilīpa also. Bhāgavata Skandha 9, states that Khaṭvāṅga was the son of the grandson of Kalmāṣapāda. Aśmaka was the son of Kalmāṣapāda, Mūlaka the son of Aśmaka and Khaṭvāṅga the son of Mūlaka.
Khaṭvāṅga who was a royal hermit once pleased God and understood how long he would live. From that day onwards he left all the work of administration in the hands of ministers and spent the remaining days in devotion and meditation. (Bhāgavata, Skandha 2).
2) Particular details. In Mahābhārata it is mentioned that Khaṭvāṅga was the son of the woman called Ilibilā and that he had the name Dilīpa also. Khaṭ- vāṅga was one of the sixteen famous Kings of Bhārata. The sixteen Kings were Marutta, Suhotra, Paurava, Śibi, Śrī Rāma, Bhagīratha, Khaṭvāṅga, (Dilīpa) Mān- dhātā, Yayāti, Ambarīṣa, Śaśabindu, Gaya, Rantideva, Bharata, Pṛthu and Paraśurāma. Khaṭvāṅga performed one hundred sacrifices. At the time of sacrifice he made golden roads. Even Indra came to the sacrifice. The Devas blessed Khaṭvāṅga on that day. See under Dilīpa. (M.B. Droṇa Parva, Chapter 61).
_______________________________
*8th word in right half of page 410 (+offset) in original book.