[सद्यः पूरयिष्यते]

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

सम्पाद्यताम्
 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


गन्धर्व पुं।

देवगायकः

समानार्थक:गन्धर्व

1।1।52।4।3

स्त्रियां बहुष्वप्सरसः स्वर्वेश्या उर्वशीमुखाः। घृताची मेनका रम्भा उर्वशी च तिलोत्तमा। सुकेशीमञ्जुघोषाद्याः कथ्यम्तेऽप्सरसो बुधैः। हाहा हूहूश्चैवमाद्या गन्धर्वास्त्रिदिवौकसाम्.।

स्वामी : इन्द्रः

सम्बन्धि1 : देवः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, आत्मा, देवयोनिः

गन्धर्व पुं।

मृगभेदः

समानार्थक:कृष्णसार,रुरु,न्यङ्कु,रङ्कु,शम्बर,रौहिष,गोकर्ण,पृषत,एण,ऋश्य,रोहित,चमर,मृग,गन्धर्व,शरभ,राम,सृमर,गवय

2।5।11।1।1

गन्धर्वः शरभो रामः सृमरो गवयः शशः। इत्यादयो मृगेन्द्राद्या गवाद्याः पशुजातयः॥ अधोगन्ता तु खनको वृकः पुंध्वज उन्दुरः।

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, स्तनपायी

गन्धर्व पुं।

अश्वः

समानार्थक:घोटक,वीति,तुरग,तुरङ्ग,अश्व,तुरङ्गम,वाजिन्,वाह,अर्वन्,गन्धर्व,हय,सैन्धव,सप्ति,तार्क्ष्य,हरि

2।8।44।1।4

वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः। आजानेयाः कुलीनाः स्युर्विनीताः साधुवाहिनः॥

अवयव : अश्वमध्यम्,अश्वगलसमीपभागः,अश्वनासिका,मृगपादः,मृगपुच्छः,केशवल्लाङ्गूलम्,अश्वखुरम्

पत्नी : अश्वा

सम्बन्धि2 : अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,अश्वशब्दः,खलीनः,अश्वारोहः

वैशिष्ट्यवत् : अश्वशब्दः,अश्वगतिविशेषः

जन्य : अश्वबालः

 : विष्णोः_अश्वः, इन्द्राश्वः, कुलीनाश्वः, सम्यग्गतिमान्_वाजिः, वनायुदेशवाजिः, पारसीदेशवाजिः, काम्बोजदेशवाजिः, बाल्हिकदेशवाजिः, अश्वमेधीयवाजिः, अधिकवेगवाजिः, भारवाह्यश्वः, शुक्लाश्वः, रथवाहकाश्वः, अश्वबालः, श्रान्त्या_भूमौ_लुठिताश्वः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, स्तनपायी

गन्धर्व पुं।

अन्तराभवसत्वः

समानार्थक:गन्धर्व

3।3।133।1।1

अन्तराभवसत्वेऽश्वे गन्धर्वो दिव्यगायने। कम्बुर्ना वलये शङ्खे द्विजिह्वौ सर्पसूचकौ॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, अलौकिकप्राणी

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


गन्धर्वः [gandharvḥ], 1 A celestial musician, a class of demi-gods regarded as the singers or musicians of gods, and said to give good and agreeable voice to girls; पतङ्गो वाचं मनसा बिभर्ति तां गन्धर्वो$वदद्गर्भे अन्तः Rv.1.177.2; Av.11.5.2; सोमं शौचं ददावासां गन्धर्वश्च शुभां गिरम् Y.1.71.

A singer in general; Mb.7.57.4.

A horse; Mb.3.

The musk-deer.

The soul after death and previous to its being born again; तस्यासीद्दुहिता गन्धर्वगृहीता Bṛi. Up.3.3.1.

The black cuckoo.

The sun.

A sage, pious man; Vāj.32.7. -Comp. -तैलम् Castor-oil. -नगरम्, -पुरम् the city of the Gandharvas, an imaginary city in the sky, probably the result of some natural phenomenon, such as mirage; गन्धर्वनगराकारं तथैवान्तर्हितं पुनः Mb.1.126.35. -राजः Chitraratha, the chief of the Gandharvas. -विद्या the science of music. -विवाहः one of the eight forms of marriage described in Ms.3.27 &c.; in this form marriage proceeds entirely from love or the mutual inclination of a youth and maiden without ceremonies and without consulting relatives; it is, as Kālidāsa observes, कथमप्यबान्धवकृता स्नेहप्रवृत्तिः Ś.4.17. -वेदः one of the four subordinate Vedas or Upavedas, which treats of music; see उपवेद. -हस्तः, -हस्तकः the castoroil plant.

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


गन्धर्व m. a गन्धर्व[though in later times the गन्धर्वs are regarded as a class , yet in RV. rarely more than one is mentioned ; he is designated as the heavenly गन्धर्व( दिव्य ग्RV. ix , 86 , 36 and x , 139 , 5 ), and is also called विश्वा-वसु( RV. x , 85 , 21 and 22 ; 139 , 4 and 5 ) and वायु-केश(in pl. RV. iii , 38 , 6 ) ; his habitation is the sky , or the region of the air and the heavenly waters ( RV. i , 22 , 14 ; viii , 77 , 5 ; ix , 85 , 12 ; 86 , 36 ; x , 10 , 4 AV. ii , 2 , 3 ) ; his especial duty is to guard the heavenly सोम( RV. ix , 83 , 4 and 85 , 12 ) , which the gods obtain through his intervention ( RV. AV. vii , 73 , 3 ; See. RV. i , 22 , 14 ) ; it is obtained for the human race by इन्द्र, who conquers the गन्धर्वand takes it by force ( RV. viii , 1 , 11 and 77 , 5 ) ; the heavenly गन्धर्वis supposed to be a good physician , because the सोमis considered as the best medicine ; possibly , however , the word सोमoriginally denoted not the beverage so called , but the moon , and the heavenly गन्धर्वmay have been the genius or tutelary deity of the moon ; in one passage ( RV. ix , 86 , 36 ) the heavenly गन्धर्वand the सोमare identified ; he is also regarded as one of the genii who regulate the course of the Sun's horses ( i , 163 , 2 ; x , 177 , 2 ; See. 135 , 5 ) ; he knows and makes known the secrets of heaven and divine truths generally ( x , 139 , 5 and 6 AV. ii , 1 , 2 ; xx , 128 , 3 VS. xi , 1 ; xxxii , 9 ) ; he is the parent of the first pair of human beings , यमand यमी( RV. x , 10 , 4 ) , and has a peculiar mystical power over women and a right to possess them ( RV. x , 85 , 21 and 22 ; 40 and 41 ) ; for this reason he is invoked in marriage ceremonies ( AV. xiv , 2 , 35 and 36 ) ; ecstatic states of mind and possession by evil spirits are supposed to be derived from the heavenly गन्धर्व(See. -गृहीत, -ग्रह) ; the गन्धर्वs as a class have the same characteristic features as the one गन्धर्व; they live in the sky ( RV. AV. S3Br. xiv ) , guard the सोम( RV. ix , 113 , 3 S3Br. iii AitBr. i , 27 ), are governed by वरुण(just as the आप्सरसs are governed by सोम) S3Br. xiii A1s3vS3r. x , 7 , 3 , know the best medicines ( AV. viii , 7 , 23 VS. xii , 98 ), regulate the course of the asterisms ( AV. xiii , 1 , 23 BhP. iv , 29 , 21 ; hence twenty-seven are mentioned VS. ix , 7 ), follow after women and are desirous of intercourse with them ( AV. S3Br. iii ) ; as soon as a girl becomes marriageable , she belongs to सोम, the गन्धर्वs , and अग्नि( Gr2ihya1s. ii , 19 f. Pan5cat. Sus3r. ) ; the wives of the गन्धर्वs are the आप्सरसs (See. गन्धर्वा-प्सरस्) , and like them the गन्धर्वs are invoked in gambling with dice ( AV. vii , 109 , 5 ) ; they are also feared as evil beings together with the राक्षसs , किमीदिन्s , पिशाचs , etc. , amulets being worn as a protection against them ( AV. Sus3r. ) ; they are said to have revealed the वेदs to वाच्( S3Br. iii ; See. Pa1rGr2. ii , 12 , 2 ), and are called the preceptors of the ऋषिs ( S3Br. xi ) ; पुरूरवस्is called among them ( ib. ) ; in epic poetry the गन्धर्वs are the celestial musicians or heavenly singers (See. RV. x , 177 , 2 ) who form the orchestra at the banquets of the gods , and they belong together with the आप्सरसs to इन्द्र's heaven , sharing also in his battles ( Ya1jn5. i , 71 MBh. Hariv. etc. ; See. RTL. p.238 ) ; in the more systematic mythology the गन्धर्वs constitute one of the classes into which the higher creation is divided ( i.e. gods , manes , गन्धर्वs AV. xi , 5 , 2 ; or gods , असुरs , गन्धर्वs , men TS. vii , 8 , 25 , 2 ; See. S3Br. x ; or gods , men , गन्धर्वs , आप्सरसs , सर्पs , and manes AitBr. iii , 31 , 5 ; for other enumerations See. Nir. iii , 8 Mn. i , 37 [ RTL. p.237 ] and iii , 196;vii , 23 ; xii , 47 Nal. etc. ) ; divine and human गन्धर्वs are distinguished ( TUp. ii , 8 ; the divine or देव-गन्धर्वs are enumerated MBh. i , 2550 ff. and 4810 ff. ) ; another passage names 11 classes of गन्धर्वs ( TA1r. i , 9 , 3 ) ; the chief or leader of the गन्धर्वs is named चित्र-रथ( Bhag. x , 26 ) ; they are called the creatures of प्रजापति( Mn. i , 37 ) or of ब्रह्मा( Hariv. 11793 ) or of कश्यप( 11850 ) or of the मुनिs ( MBh. i , 2550 Hariv. 11553 ) or of प्राधा( MBh. i , 2556 ) or of अरिष्टा( Hariv. 234 VP. i , 21 ) or of वाच्( PadmaP. ) ; with जैनs the गन्धर्वs constitute one of the eight classes of the व्यन्तरs]

गन्धर्व m. N. of the attendant of the 17th अर्हत्of the present अवसर्पिणीL.

गन्धर्व m. a singer VarBr2S. lxxxvii , 33 BhP. i , 11 , 21

गन्धर्व m. the Koil or black cuckoo L.

गन्धर्व m. a sage , pious man Mahi1dh. on VS. xxxii , 9

गन्धर्व m. a horse MBh. iii , 11762

गन्धर्व m. See. ii , 1043

गन्धर्व m. the musk deer (derived fr. गन्ध) L.

गन्धर्व m. the soul after death and previous to its being born again (corresponding in some respects to the western notion of a ghost) L.

गन्धर्व m. N. of the 14th कल्पor period of the world Va1yuP. i , 21 , 30

गन्धर्व m. of the 21st मुहूर्तSu1ryapr.

गन्धर्व m. of a स्वरor tone (for गान्धार?) Hariv. ii , 120 , 4

गन्धर्व m. pl. the गन्धर्वs(See. above )

गन्धर्व m. N. of a people (named together with the गान्धारs) R. vii , 100 , 10 f. and 101 , 2 ff. and 11 VarBr2S. xiv , 31

गन्धर्व m. night BhP. iv , 29 , 21

गन्धर्व ([ cf. Gk. ? fr. ?.])

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


(I)--a काद्रवेय Na1ga, फलकम्:F1:  Br. III. 7. ३६: वा. ६१. ७९: ६२. १००: ६९. ७३: १००. १५९: १०१. 3 and २८: १०६. ५९.फलकम्:/F lives in trees. फलकम्:F2:  Br. I. 7. ८४: 8. ४०.फलकम्:/F
(II)--a kingdom noted for horses; फलकम्:F1:  Br. IV. १६. १७: M. ११४. 8: १२१. ४८.फलकम्:/F a divi- sion of the भारतवर्ष. फलकम्:F2:  वा. ४५. ७९: Vi. II. 3. 7.फलकम्:/F
(III)--a god to be worshipped in house- building. M. २५३. २५. [page१-512+ ४५]
(IV)--the fourteenth kalpa; here गान्- धारस्वर and नाद came into being. वा. २१. ३२.
 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


GANDHARVA I : Gandharvas are sons born to the famous Kaśyapaprajāpati of his wife, Ariṣṭhā (Agni Puraṇa, Chapter 19). Both belonged to the race of the Devas.


_______________________________
*2nd word in right half of page 275 (+offset) in original book.

GANDHARVA II : A King born in the dynasty of Janamejaya. (Bhāgavata, Navama Skandha).


_______________________________
*3rd word in right half of page 275 (+offset) in original book.

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=गन्धर्व&oldid=498931" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्