गुद
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद, ङ खेलने । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वां-आत्मं- अकं-सेट् ।) ङ, गोदते । इति दुर्गादासः ॥
गुदम्, क्ली, (गोदते खेलति चलतीत्यर्थः अपान- संज्ञकवायुः अनेन । गुद् + “इगुपधेति ।” ३ । १ । १३५ । इति कः ।) मलत्यागद्वारम् । तत्- पर्य्यायः । अपानम् २ पायुः ३ । इत्यमरः । २ । ६ । ७३ ॥ गुह्यम् ४ गुदवर्त्म ५ । इति जटाधरः ॥ (यथा, मनौ । ८ । २८२ । “अवनिष्ठीवतो दर्पाद्द्वावोष्टौ छेदयेन्नृपः । अवमूत्रयतो मेढ्रमवशब्दयतो गुदम् ॥”)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद नपुं।
पुरीषनिर्गममार्गः
समानार्थक:गुद,अपान,पायु
2।6।73।2।1
सक्थि क्लीबे पुमानूरुस्तत्सन्धिः पुंसि वङ्क्षणः। गुदं त्वपानं पायुर्ना वस्तिर्नाभेरधो द्वयोः॥
पदार्थ-विभागः : अवयवः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद¦ खेले भ्वा॰ आत्म॰ अक॰ सेट्। गोदते अगोदिष्ट। जुगुदे। गुदम्।
गुद¦ न॰ गुद--क। मलत्यागद्वारे अपानवायुनिःसारणद्वारे
“तत्र स्थूलान्त्रप्रतिबद्धमर्द्धपञ्चाङ्गुलं गुदमाहुस्तस्मिन् बल-यस्तिस्रोऽध्यर्द्धाङ्गुलान्तरभूताः प्रवाहणी
१ विसर्ज्जनी
२ संवरणी चेति।
“चतुरङ्गुलायताः सर्वास्तिर्य्यगेकाङ्गुलो-च्छ्रिताः। शङ्खावर्त्तनिभाश्चापि उपर्य्युपरि संस्थिताः। गजतालुनिभाश्चापि वर्णतः सम्प्रकीर्त्तिताः। रोमान्तेभ्यो[Page2611-b+ 38] यवाध्यर्द्धो गुदौष्ठः परिकीर्त्तितः” सुश्रु॰। तस्य स्वरूपा-दिकमुक्तम्। ( अस्य प्राणायतनता याज्ञ॰ उक्ता यथा
“नाभिरोजोगुदं शुक्रं शोणितं शङ्खकौ तथा। मूर्द्धां सकण्ठहृदयंप्राणस्यायतनानि च”। अस्य उपसर्ज्जनत्वे क्रोडादौशुकेत्यत्र गुद इति पाठान्तरं तेन स्त्रियां ङीष्। भ्रष्टगुदाइत्येव।
२ नाडीभेदे स्त्री बह्वादि॰ वा ङीष्टापौ।
“आ-न्त्रेभ्यस्ते गुदाभ्यः” ऋ॰
१० ।
१६
३ ।
३ ।
“गुदाभ्यः याभिर्ना-डीभिरन्नरसः समानवायुना धातुषु नीयते ताभ्यो ना-डीभ्यः” भा॰।
३ बलयाकारे गुदस्थाने पु॰।
“उदरं चगुदौ कोष्ठ्यौ विस्तारोऽयमथो शृणु” याज्ञ॰
“बाह्या-द्गुदबलयात् अन्तरे गुदवलये द्वे, तौ च गुदौकौष्ठ्ये कोष्ठौ नाभेरधोदेशे भवौ” मिता॰। वस्तुतःगुदमस्त्यत्र अर्श॰ अच्। गुदाधारस्थानपरतायामेवत्रिलिङ्गत्वम्। अतएव
“गुदाः पात्राणि भृदुकामधेनुः” यजु॰
१८ ।
८६ । व्याख्यायाम् वेददी॰।
“गुदाः गुदस्थानानि” इत्युक्तम्
“स्थूलगुदया सर्पान् गुदाभिः” यजु॰
२५ ।
७ मन्त्रव्याख्यायां च तेन गुदपरत्वे स्त्रीत्वं छान्दसमित्यु-क्तञ्च सङ्गच्छते
“सिन्धवो गुदाः” शत॰ ब्रा॰
६ ।
४ । ततः अश्मा॰ अस्त्यर्थे र। गुदर तद्युक्ते त्रि॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद¦ r. 1st cl. (गोदति) To play.
गुद¦ n. (-दं) The anus. E. गुद् to play, affix क।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुदम् [gudam], The anus; intestine; rectum; आन्त्रेभ्यस्ते गुदाभ्यो वनिष्ठोर्हृदयादधि Rv.1.163.3; Y.3.93; Ms.5.136; 8.262. -दा The anus; vein (नाडी); सिन्धवो द्रुगुदा Bṛi. Up.1.1.1. -Comp. -अङ्कुरः piles. -आवर्तः obstruction of the bowels. -उद्भवः piles. -ओष्ठः the opening of the anus. -कीलः, -कीलकः piles. -ग्रहः constipation, flatulence, spasm of the rectum. -निर्गमः see गुदभ्रंश.-पाकः inflammation of the anus. -भ्रंशः prollapsus ani.-वर्त्मन् n. the anus. -स्तम्भः constipation.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद m. an intestine , entrail , rectum , anus VS. TS. vi S3Br. iii , viii Kaus3. etc.
गुद f( आ, ई). ( ifc. आg. क्रोदा-दि[or ईg. बह्व्-आदि, not in Ka1s3. and in g. शोणा-दि])
गुद n. id.
गुद m. du. with कौष्ठ्यौ, the two intestines Ya1jn5. iii , 95
Vedic Rituals Hindi
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
गुद न.
गुदा, मा.श्रौ.सू. 1.8.4.42 (यदि वध्य पशु दुर्बल हो, तो अध्वर्यु उसके उदर की बची हुई वसा (मेद) को वपा- होम के अनन्तर (उसकी) अंतड़ियों में भर दे); का.श्रौ.सू. 6.7.12 (उदरमेदोऽवशिष्टं गुदे प्रास्यति कृशश्चेत्)।