संस्कृतम्

ग्रामः, अवसथः, आवसथः, उपवसथः, ग्रामकः, ग्रामस्थः, निवसथः, परिवसथः, प्रतिवसथः, सद्वसथः, संवसथः, कर्पटकः।

==vnnbm

Nnmm N. Nnmm

नाम ==

ग्रामः नाम कश्चन जनवसतिप्रदेशः।

लिङ्ग्म्-

ग्रामः इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	ग्रामः	ग्रामौ	ग्रामाः
सम्बोधनप्रथमा	ग्राम	ग्रामौ	ग्रामाः
द्वितीया विभक्तिः	ग्रामम्	ग्रामौ	ग्रामान्
तृतीया विभक्तिः	ग्रामेन	ग्रामाभ्याम्	ग्रामैः
चतुर्थी विभक्तिः	ग्रामाय	ग्रामाभ्याम्	ग्रामेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	ग्रामात्	ग्रामाभ्याम्	ग्रामेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	ग्रामस्य	ग्रामयोः	ग्रामानाम्
सप्तमी विभक्तिः	ग्रामे	ग्रामयोः	ग्रामेषु

अनुवादाः

उदाहरणानि

कर्न्नाडकदेशे संस्कृतग्रामं अस्ति।
ग्रामजनाः प्रकृतिम् अवलम्ब्य जीवन्ति ।
ग्रामः पशुपालनं, कृषिः च तेषां जीवनोपायः भवति ।
ग्रामजनाः कष्टजीविनः भवन्ति ।
भारतदेशः ग्रामबहुलः देशः ।

कोशप्रामाण्यम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्रामः, पुं, (ग्रस् + “ग्रसेरात् ।” उणां । १ । १४२ । इति मन् धातोराकारान्तादेशश्च ।) विप्रादि- वर्णप्राया प्राकारपरिखादिरहिता बहुजन- वसतिः । इति भरतः ॥ तत्पर्य्यायः । संवसथः २ । इत्यमरः । २ । ३ । १९ ॥ हट्टादिशून्यवसतिः । इति श्रीधरस्वामी ॥ यथा, मार्कण्डेयपुराणे । “तथा शूद्रजनप्राया सुसमृद्धकृषीबला । क्षेत्रोपयोगभूमध्ये वसतिर्ग्रामसंज्ञिका ॥” (तथा च मनुः । १० । ५४ । “अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने । रात्रौ न विचरेयुस्ते ग्रामेषु नगरेषु च ॥”) शब्दादिपूर्ब्बकश्चेत् समूहार्थः । इति विश्वः ॥ यथा शब्दग्रामः भूतग्रामः गुणग्रामः । इत्यादि ॥ (यथा, मनुः । २ । २१५ । “बलवानिन्द्रियग्रामो विद्बांसमपि कर्षति ॥” शिवः । यथा, महाभारते । १३ । १७ । ११३ । “गोपालिर्गोपतिर्ग्रामो गोचर्म्मवसनो हरिः ॥”) स्वरभेदः । यथा, -- “षड्जमध्यमगान्धारास्त्रयो ग्रामा मता इह । षडजग्रामो भवेदत्र मध्यमग्राम एव च । सुरलोके च गान्धारो ग्रामः प्रचरति स्वयम् ॥” इदानीं षड्जग्रामस्य मूर्च्छनाः क्रियन्ते । मूर्च्छना प्रस्तार इत्यर्थः । ष ऋ ग म प ध निश्च । इति षड्जस्य । म-पौ ध-नी ष ऋ च गः । इति मध्यमस्य । ऋ-गौ म-पौ ध नी षोऽन्ते । इति गान्धारस्य मूर्च्छनाः । ष ऋ ग म प ध निश्च । नि-षौ ऋ-ग-म-पाश्च धः । ध नि ष ऋ ग म पोऽन्ते । प-धौ नि-षौ ऋ-गौ त्त मः । म-पौ ध-नी च ष ऋ ग । ग म प ध नि षश्च ऋः । ऋ-गौ म-पौ ध-नी गोऽन्ते । मूर्च्छनाः सप्त षड्जाः ॥ “आदि द्वित्रिचतुःपञ्चषट्सप्तस्वपि समे मता । मध्यमो मो यदा तेषु मध्यमग्राममूर्च्छना ॥ आदौ गकारो यत्रास्ति गान्धारग्राममूर्च्छना ॥” तत्र षड्जग्रामप्रस्तारस्यायं क्रमः । “षड्जान्निषधान्तं नेर्धान्तं धात् पान्तमिष्यत । पान्मान्तं मध्यमाद्गान्तं गादृषभान्तमिष्यते ॥ ऋषभात् षान्तमित्याहुः षड्जग्रामस्य मूर्च्छनाः । मध्यमग्रामजास्त्वेवं मूर्च्छनाः परिकीर्त्तिताः ॥ मकारादिक्रमेणैव गकारान्तास्तु ता मताः । तारो मन्द्रश्च आवश्च इति ग्रामनिरूपणाः ॥ षड्जग्राममूर्च्छनायाः सप्त कोष्ठानि । ब्रह्मविष्णुशिवैरुक्तास्त्रयो ग्रामा मनोहराः ॥” इति सङ्गीतदामोदरः ॥

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ग्रामः [grāmḥ], [ग्रस्-मन् आदन्तादेशः]

A village, hamlet; पत्तने विद्यमाने$पि ग्रामे रत्नपरीक्षा M.1; त्यजेदेकं कुलस्यार्थे ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत् । ग्रामं जनपदस्यार्थे स्वात्मार्थे पृथिवीं त्यजेत् ॥ H.1.129; R.1.44; Me.3.

A race, community; कथा ग्रामं न पृच्छसि Rv.1.146.1.

A multitude, collection (of anything); e. g. गुणग्राम, इन्द्रियग्राम; Bg.8.19;9.8. शस्त्रास्त्र- ग्रामकोविदः Bm.1.611,613.

A gamut, scale in music; स्फुटीभवद्ग्रामविशेषमूर्च्छनाम् Śi.1.1. -Comp. -अक्षपटलिकः a village archioist; Hch.7.23. -अधिकृतः, -अधिपः, -अधिपतिः, -अध्यक्षः, -ईशः, -ईश्वरः superintendent, head, chief of a village; ग्रामाधिपस्य तरुणीमहं भार्यां सदा भजे Ks.64.115; Ms.7.115. -अन्तः the border of a village, space near a village; Ms.4.116;11.78. -अन्तरम् another village. -अन्तिकम् the neighbourhood of a village.-अन्तीय a. situated in the neighbourhood of a village; Ms.8.24. -यम् space near a village. -आचारः a village custom. -आधानम् hunting. -उपाध्यायः the village priest.

कण्टकः 'the village-pest', one who is a source of trouble to the village.

a tale-bearer.-काम a.

one wishing to take possession of a village.

fond of living in villages. -कायस्थ a village scribe.-कुक्कुटः a domestic cock; Ms.5.12,19.

कुमारः one beautiful in a village.

a village-boy.

कूटः the noblest man in a village.

a Śūdra. -गृह्य a. being outside a village. -गृह्यकः a village-carpenter.-गोदुहः the herdsman of a village. -घातः plundering a village; Ms.9.274. -घोषिन् a. sounding among men or armies (as a drum); प्रवेदकृद् बहुधा ग्रामघोषी Av. 5.2.9. -m. an epithet of Indra. -चर्या sexual intercourse; (स्त्रीसंभोग). -चैत्यः a sacred fig-tree of a village; नीडारम्भैर्गृहबलिभुजामाकुलग्रामचैत्याः Me.23. -ज, -जात a.

village-born, rustic.

grown in cultivated ground; Ms.6.16. -जालम् a number of villages, a district.

णीः the leader or chief of a village or community; तयोर्युद्धं समभवद्रक्षोग्रामणिमुख्ययोः Mb.7.19.3.

a leader or chief in general.

a barber.

an epithet of Viṣṇu.

a libidinous man.

a yakṣa; उन्नह्यन्ति रथं नागा ग्रामण्यो रथयोजकाः Mb.12.11.48. (-f.)

a whore, harlot.

the indigo plant. ˚पुत्रः a bastard, the son of a harlot. -तक्षः a village-carpenter; P.V.4.95.-देवता the tutelary deity of a village. -द्रुमः a sacred tree in a village.

धर्मः the observances or customs of a village.

sexual intercourse. -धान्यम् a cultivated grain (like rice); ग्रामधान्यं यथा शून्यं यथा कूपश्च निर्जलः Mb.12.36.48. See ग्राम्यधान्यम्.

पालः the guardian of a village.

army for the protection of a village. -पुरुषः the chief of a village. -प्रेष्यः the messenger or servant of a community or village.

मद्गुरिका a riot, fray, village tumult.

N. of a fish (or a plant) -मुखम् a market. -मृगः a dog. -याजकः, -याजिन् m.

'the village priest,' a priest who conducts the religious ceremonies for all classes and is consequently considered as a degraded Brāhmaṇa; Ms.4.25.

the attendant of an idol. -युद्धम् a riot, fray.-लुण्ठनम् plundering a village. -वासः (ग्रामेवासः also)

residence in a village. -विशेषः a variety of scales in music; स्फुटीभवद्ग्रामविशेषमूर्च्छना Śi.-वृद्धः an old villager; प्राप्यावन्तीनुदयनकथाकोविदग्रामवृद्धान् Me.3. -षण्डः an impotent man (क्लीब). -संकरः the common sewer or drain of a village. -संघः a villagecorporation. -सिंहः a dog; व्यमुञ्चन्विविधा वाचो ग्रामसिंहास्त- तस्ततः Bhāg.3.17.1. -स्थः a.

a covillager. -हासकः a sister's husband.