चक्रिन्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः सम्पाद्यताम्
कल्पद्रुमः सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्री, [न्] पुं, (चक्रं सुदर्शनास्त्रं मनस्तत्त्वा- त्मकमिति यावत् अस्यास्तीति । चक्र + इनिः ।) विष्णुः । (यथा, महाभारते । १३ । १४९ । ११० । “अरौद्रः कुण्डली चक्री विक्रम्यूर्ज्जितशासनः ॥” चक्रं ग्रामचक्रं ग्रामसमूह इत्यर्थः अधिकारि- तयास्त्यस्य इति इनिः ।) ग्रामजालिकः । (चक्रं चक्राकारचिह्नविशेषोऽस्त्यस्य ।) चक्र- वाकः । (चक्रं घटादिनिर्म्माणकरणयन्त्रविशेषः । सोऽस्त्यस्य इति ।) कुलालः । (चक्रं फणा अस्त्यस्य इति ।) सर्पः । सूचकः । इति विश्वमेदिन्यौ ॥ अजः । तैलिकभेदः । इति शब्दरत्नावली ॥ चक्रवर्त्ती । इति हेमचन्द्रः ॥ चक्रमर्द्दः । तिनिशः । व्यालनखः । काकः । खरः । इति राजनिर्घण्टः ॥ (कुलालतैलिकराजचक्रवर्त्त्या- द्यर्थे प्रमाणं यथा आर्य्यासप्तशत्याम् । ५९२ । “स्नेहमयान् पीडयतः किं चक्रेणापि तैल- कारस्य । चालयति पार्थिवानपि यः स कुलालः परं चक्री ॥”) चक्रविशिष्टे त्रि ॥ (चक्रयुक्तरथादियानारूढः । यथाह मनुः । २ । १३८ । “चक्रिणो दशमीस्थस्य रोगिणो भारिणः स्त्रियाः ॥” “चक्रिणः चक्रयुक्तरथादियानारूढस्य ॥” इति तट्टीकायां कुल्लूकभट्टः ॥”)
अमरकोशः सम्पाद्यताम्
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्रिन् पुं।
सर्पः
समानार्थक:सर्प,पृदाकु,भुजग,भुजङ्ग,अहि,भुजङ्गम,आशीविष,विषधर,चक्रिन्,व्याल,सरीसृप,कुण्डलिन्,गूढपाद्,चक्षुःश्रवस्,काकोदर,फणिन्,दर्वीकर,दीर्घपृष्ठ,दन्दशूक,बिलेशय,उरग,पन्नग,भोगी,जिह्मग,पवनाशन,लेलिहान,द्विरसन,गोकर्ण,कञ्चुकिन्,कुम्भीनस,फणधर,हरि,भोगधर,भोग,व्याड,द्विजिह्व,व्याल
1।8।7।1।3
आशीविषो विषधरश्चक्री व्यालः सरीसृपः। कुण्डली गूढपाच्चक्षुःश्रवाः काकोदरः फणी॥
अवयव : सर्पशरीरम्,विषपूर्णाहिदंष्ट्रा,सर्पविष-अस्थ्यादिः
वृत्तिवान् : सर्पग्राहिः
: सर्पविशेषः, अजगरसर्पविशेषः, जलव्यालसर्पविशेषः, निर्विषः_द्विमुखसर्पः, चित्रसर्पः, मुक्तत्वचः_सर्पः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, सरीसृपः
वाचस्पत्यम् सम्पाद्यताम्
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्रिन्¦ पु॰ चक्रमस्त्यस्य इनि।
१ विष्णौ
२ ग्रामजालिके
३ चक्रवाके
४ सर्पे पुंस्त्री॰।
५ कुलाले
६ सूचके त्रि॰मेदि॰।
७ अजे पुंस्त्री
८ तैलिके शब्दर॰। चक्रं राष्ट्रचक्रंस्वत्वेनास्त्यस्य इनि।
९ चक्रवर्त्तिनि हेमच॰।
१० चक्र-मर्द्दे तस्य तदाकारपत्रत्वात्।
११ तिलिशे
१२ व्यालनखे पु॰
१३ काके
१४ गर्दभे च पुंस्त्री॰ राजनि॰। तयोश्चक्रवद्-भ्रमणवत्त्वात्तथात्वम्।
१५ चक्रयुक्ते त्रि॰ सर्व्वत्र स्त्रियांङीप्।
१६ चक्रयुक्तरथाद्यारूढे त्रि॰।
“चक्रिणोदश-मीस्थस्य” मनुः।
“चक्रिणः चक्रयुक्तरथाद्यारूढस्य” कुल्लू॰।
“वैश्यायां शूद्रतश्चौराज्जातश्चक्री स उच्यते” उशनसोक्ते
१७ संकीर्णजातिभेदे पुंस्त्री॰।
“पदं महे-न्द्रालयचारु चक्रिणः” माघः। विष्णोश्च मनस्तत्त्वा-त्मकचक्रस्य लोकरक्षार्थं सुदर्शनचक्रस्य वा धारणात्तथात्वम्। अतएव
“अरौद्रः कुण्डली चक्री”
“शङ्ख-भृन्नन्दकी चक्री” विष्णुस॰ द्विधा प्रयोगः अवय-वार्थभेदाभ्यामिति बोध्यम्।
शब्दसागरः सम्पाद्यताम्
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्रिन्¦ mfn. (-क्री-क्रिणी-क्रि)
1. Having or holding a discus, &c.
2. Wheeled, having a wheel.
3. Circular. m. (-क्री)
1. A name of VISHNU.
2. A potter.
3. The ruddy goose.
4. A snake.
5. An informer.
6. A tumb- ler, one who exhibits tricks with a discus or a wheel.
7. An oil grinder.
8. An emperor, a Chakravarti: see चक्रवर्त्तिन्
9. One who rides in a cariage.
10. A crow.
11. An ass.
12. Cassia, (the tree.) E. चक्र a wheel, &c. and इनि poss. aff.
Apte सम्पाद्यताम्
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्रिन् [cakrin], a. [चक्रमस्त्यस्य इनि]
Having a wheel, wheeled.
Bearing a discus.
Driving in a carriage.
circular, round.
Indicative (सूचक). -m.
An epithet of Viṣṇu or Kṛiṣṇa, Śi.13.22; प्रणेमुः पाण्डवा भीष्मं सानुगाः सह चक्रिणा Bhāg.1.9.4.
A potter.
An oilman.
An emperor, a universal monarch, absolute ruler.
The governor of a province.
An ass.
The ruddy goose.
An informer.
A snake.
A crow.
A kind of tumbler or juggler.
Monier-Williams सम्पाद्यताम्
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चक्रिन् mfn. having wheels L.
चक्रिन् mfn. driving in a carriage Gaut. Mn. ii , 138 Ya1jn5. i , 117
चक्रिन् mfn. bearing a discus , or (m.) " discus-bearer " , कृष्णBhag. xi , 17 BhP. i , 9 , 4 Ra1jat. i , 262
चक्रिन् m. a potter L.
चक्रिन् m. an oil-grinder Ya1jn5. i , 141
चक्रिन् m. N. of शिवMBh. xiii , 745
चक्रिन् m. a sovereign of the world , king HParis3.
चक्रिन् m. the governor of a province( ग्राम-जालिक; ग्रामयाजिन्, " one who offers sacrifices for a whole village " L. ) W.
चक्रिन् m. a kind of juggler or tumbler who exhibits tricks with a discus or a wheel( जालिक-भिद्) L.
चक्रिन् m. an informer( सूचक) L.
चक्रिन् m. a cheat , rogue L.
चक्रिन् m. a snake
चक्रिन् m. the चक्र(-va1ka) bird L.
चक्रिन् m. an ass L.
चक्रिन् m. a crow. L.
चक्रिन् m. = क्र-गजL.
चक्रिन् m. " N. of a man " (?)See. चक्रि
चक्रिन् m. Dalbergia ujjeinensis L.
चक्रिन् m. = क्र-कारकL.
चक्रिन् m. pl. N. of a वैष्णवsect(See. स-.)