जन्य
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्यम्, क्ली, (जन्यते इति । जनि + “तकिशसि- चतियतिजनिभ्यो यद्बाच्यः ।” इति वार्त्ति- कोक्त्या यत् ।) हट्टः । परीवादः । संग्रामः । इति मेदिनी । ये, २५ ॥ (यथा, रघौ । ४ । ७७ । “तत्र जन्यं रघोर्घोरं पार्व्वतीयैर्गणैरभूत् ॥”)
जन्यः, पुं, (जायते जनयति वा । जन + “भव्य- गेयेति ।” ३ । ४ । ६८ । इति कर्त्तरि यत् ।) जनकः । इति मेदिनी । ये, २६ ॥ (महादेवः । यथा, महाभारते । १३ । १७ । ५६ । “उग्रतेजा महातेजा जन्यो विजयकालवित् ॥” देहः । यथा, भागवते । १ । ९ । ३१ । “निवृत्तसर्व्वेन्द्रियवृत्तिविभ्रम- स्तुष्टाव जन्यं विसृजन् जनार्द्दनम् ॥” जनस्य जल्पः । जन + “मतजनहलादिति ।” ४ । ४ । ९७ । इति यत् । जनजल्पः । इति सिद्धान्तकौमुदी ॥)
जन्यः, त्रि, (जन्यते इति । जन् + णिच् + कर्म्मणि यत् ।) उत्पाद्यः । यथा, -- “जनकस्य स्वभावो हि जन्ये तिष्ठति निश्चितम् । यथा श्रीकृष्णपादाङ्कं कालीयवंशमस्तके ॥” इति ब्रह्मवैवर्त्ते श्रीकृष्णजन्मखण्डम् ॥ (“जन्यानां जनकः कालो जगतामाश्रयो मतः ॥” इति च भाषापरिच्छेदे ४५ ॥) जनयिता । (जनीं बधूं वहति प्रापयति वा । संज्ञायामिति साधुः ।) नवोढाज्ञातिः । नवोढा- भृत्यः । वरस्य स्निग्धः । स तु जामातृवत्सलः । इति मेदिनी । ये, २६ ॥ (जनाय हितः । यत् ।) जनहितः । इति व्याकरणम् ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य पुं।
वरपक्षीयः
समानार्थक:जन्य
2।7।58।1।2
सबलैस्तैश्चतुर्भद्रं जन्याः स्निग्धा वरस्य ये।
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
जन्य पुं।
युद्धम्
समानार्थक:युद्ध,आयोधन,जन्य,प्रधन,प्रविदारण,मृध,आस्कन्दन,सङ्ख्य,समीक,साम्परायिक,समर,अनीक,रण,कलह,विग्रह,सम्प्रहार,अभिसम्पात,कलि,संस्फोट,संयुग,अभ्यामर्द,समाघात,सङ्ग्राम,अभ्यागम,आहव,समुदाय,संयत्,समिति,आजि,समित्,युध्,आनर्त,संविद्,सम्पराय,सङ्गर,हिलि,द्वन्द्व
2।8।103।2।3
वीरपानं तु यत्पानं वृत्ते भाविनि वारणे। युद्धमायोधनं जन्यं प्रधनं प्रविदारणम्.।
अवयव : युद्धारम्भे_अन्ते_वा_पानकर्मः,रणव्याकुलता,हस्तिसङ्घः,छलादाक्रमणम्,विजयः,वैरशोधनम्,पलायनम्,पराजयः,निर्जितः,निलीनः,मारणम्
वृत्तिवान् : रथारूढयोद्धा,योद्धा
: बाहुयुद्धम्, दारुणरणम्, पश्वहिपक्षिनाम्युद्धम्
पदार्थ-विभागः : , क्रिया
जन्य वि।
जनवादः
समानार्थक:अवगीत,निर्वाद,जन्य
3।3।159।2।1
कृत्या क्रियादेवतयोस्त्रिषु भेद्ये धनादिभिः। जन्यं स्याज्जनवादेऽपि जघन्योऽन्त्येऽधमेऽपि च॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, शब्दः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य¦ त्रि॰ जन-
“भव्यंगयेत्यादि” पा॰ कर्त्तरि यत्।
१ जायमाने। जन--णिच्--कर्म्मणि यत्।
२ उत्पाद्ये
“जन्यानां जन-कालः” भाषा॰। कर्त्तरि यत्।
३ जनके च मेदि॰। जनींवधूं वहति नयति वा यत्।
४ नवोढाज्ञातिमित्रभृत्य-[Page3031-a+ 38] स्निग्धेषु त्रि॰ मेदि॰।
५ हट्टे,
६ परीवादे,
७ युद्धे च न॰मेदि॰
“तत्र जन्यं रधोर्घोरं पार्वतीयजनैरभूत्” रघुः
८ देहे पु॰ शब्दचि॰। भावं यत्।
९ जनने भ॰।
१० भातृवयस्यायां स्त्री मेदि॰। जनाय हि तं यत्।
११ जनहिते त्रि॰।
“तुष्टाव जम्यं विसृजत् जनार्द्दनम्” भाग॰
१ ।
९ ।
३ जन्यशब्दात् उत्करा॰ चतुरर्थ्यां छ। जन्थीय तन्निर्वृत्ते त्रि॰।
“याहीति जन्यामवदत् कुमारी” रघुः।
१२ प्रीतौ स्त्री हेम॰। जनस्य जल्पः जन + जल्पेऽर्थे यत्।
१३ जनस्य जल्पे पु॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य¦ mfn. (-न्यः-न्या-न्यं)
1. To be born or produced.
2. Fit for or favourable to men. m. (-न्यः)
1. A father.
2. The friend, attendant, or companion of a bridegroom. f. (-न्या) The friend of a mother.
2. The relation or companion of a bride, a bride's maid, &c.
3. Pleasure, happiness.
4. Affection.
5. A mother. n. (-न्यं)
1. War, combat.
2. Rumour, report.
3. A market, a fair.
4. A portent, one occurring at birth. E. जन to be born, &c. affix णिच् कर्त्तरि यत् |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य [janya], a. [जन् कर्तरि यत्]
To be born or produced.
Born, produced.
(At the end of comp.) Born from, occasioned by.
Belonging to a race or family
Vulgar, common.
National.
Relating to, or fit for men.
न्यः A father.
A friend, attendant or relative of a bridegroom; Māl.6.2.
A common man.
A report, rumour.
न्या Mother's friend,
The relation of a bride, a bride's maid; याहीति जन्यामवदत् कुमारी R.6.3.
Pleasure, happiness.
Affection.
a market.
The world; जन्या तु मातृसख्यां च मदे हट्टे जने$पि च । लोके जन्तौ ... Nm.
न्यम् Birth, production, creation.
That which is born or created, a created thing, an effect (opp. जनक) जन्यानां जनकः कालः Bhāṣā. P.45; जनकस्य स्वभावो हि जन्ये तिष्ठति निश्चितम् Śabdak.
The body; तुष्टाव जन्यं विसृजञ्जनार्दनम् Bhāg.1.9.31.
A portent occurring at birth.
A market, a fair.
War, battle; तत्र जन्यं रघोर्घोरं पर्वतीयैर्गणरभूत् R.4.77; चारुणा रमते जन्ये को$भीतो रसिताशिनि Ki.15.23.
Censure, abuse.
A community, nation.
People.
Report, rumour.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य mfn. ( जन्Pa1n2. iii , 4 , 68 ; iii , 1 , 97 Pat. )born , produced Bha1sha1p. 44 BrahmaP.
जन्य mfn. ifc. born or arising or produced from , occasioned by S3is3. Bha1sha1p. Tarkas. etc. (577121 -ताf. abstr. Veda7ntas. ; 577121.1 -त्वn. id. KapS. Sch. )
जन्य m. a father L.
जन्य n. the body BhP. i , 9 , 31
जन्य n. a portent occurring at birth L.
जन्य mfn. (fr. जन)belonging to a race or family or to the same country , national RV. ii , 37 , 6 and 39 , l ; x , 91 , 2 S3a1n3khS3r. xv , 13 , 3
जन्य mfn. belonging or relating to the people RV. iv , 55 , 5 ; ix , 49 , 2 TBr. i Ta1n2d2yaBr. Shad2vBr.
जन्य m. the friend or companion of a bridegroom RV. iv , 38 , 6 AV. xi , 8 , I f. Gobh. ii , 1 , 13 MBh. i , iii Katha1s.
जन्य m. a son-in-law Gal.
जन्य m. a common man TS. vi , 1 , 6 , 6 TBr. i , 7 , 8 , 7
जन्य m. N. of शिवMBh. xiii , 1170
जन्य m. v.l. for जान्यSee.
जन्य m. n. rumour , report Pa1n2. 4-4 , 97
जन्य n. people , community , nation RV. ii;x , 42 , 6 AV. xiii , 4 , 43 (oxyt.)
जन्य n. pl. inimical races or men AitBr. viii , 26
जन्य n. fighting , war , Gaut. MBh. v , 3195 Ragh. iv , 77 Das3.
जन्य n. a market L.
जन्य न्यीय, न्यु. See. above.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Janya has in the Rigveda (iv. 38, 6) and the Atharvaveda (xi. 8, 1) the special sense of bridesman.’
==Foot Notes==
Vedic Rituals Hindi
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जन्य वि.
(जन + यत्) जन (लोगों से सम्बद्ध, ऋ.वे. 4.55.5; 9.49.2 (जन्यास उप नो गृहम्) वर का मित्र अथवा साथी, ऋ.वे. 4.38.6 जो ‘दृढ जल’ (वह जल जो सूखता नहीं); आपूरित करना है और अन्य अंकुश अथवा शाटी (अजन) को पकड़े हुए अथवा लिये हुए अगिन् के पास खड़ा रहता है, गौ.गृ.सू. 2.1.13-14 (विवाह); (दीक्षित व्यक्ति के कुल) से बाहर का (मित्र), मा.श्रौ.सू. 9.1.3.21।