जीर
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जीरः, पुं, (जवतीति । जु गतौ + “जोरी च ।” उणां २ । २३ । इति रक् ईश्चान्तादेशः ।) जीरकः । खड्गः । इति मेदिनी । रे, ३९ ॥ अनुः । इति सिद्धान्तकौमुद्यामुणादिवृत्तिः ॥ (विद्यावति, त्रि । यथा, ऋग्वेदे । १ । ४४ । ११ । “मनुष्वद्देव धीमहि प्रचेतसं जीरं दूतममर्त्त्यम् ।” “जीरं विद्यावन्तम् ।” इति दयानन्दभाष्यम् ॥)
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जीर¦ पु॰ ज्या--रक् संप्र॰ दीर्घः।
१ जीरके,
२ खड्गे,
३ अणौ च। मेदि॰ जोरी रक् च” उणा॰ सौ॰ जु--रप्रत्ययः ईश्चान्ता-देशः।
४ जवशीले
५ क्षिप्रे च उज्ज्वल॰ जीरदानुः।
“उत नःसुद्योत्मा जीराश्वः” ऋ॰
१ ।
१४
१ ।
१२ ।
“जीराश्वः क्षिप्राश्वः” भा॰। संज्ञायां कन्। (जीर) ख्याते पदार्थे मेदिनि॰। मदनपालनिघण्टौ तस्य क्लीवता तद्भेदा गुणा-श्चोक्ता यथा
“जीरकं दीर्घकं शुक्लमजाजीकण-जीरकम्। जीरकं जरणं कृष्णं वर्षकाली सुगन्धिकम्। कालिका वाष्पिका कुञ्चिकारवी चोपकुञ्चिका। पृथ्वीकासुखवी पृथ्वी स्थूलजाप्युपकालिका। जीरकत्रितयंरूक्षं कटूष्णं दीपनं लघु। संग्राहि पित्तलं मेध्यंगर्भाशयविशुद्धिकृत्। चक्षुष्यं पवनाध्मानगुल्मच्छर्दि-बलासजित्” मदनपालः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जीर¦ m. (-रः)
1. Cumin-seed.
2. A sacrificial knife or sword, a scymitar.
3. A sort of panic seed: see अणु। E. जु to go, or grow quickly, रक् Unadi affix, and the radical vowel changed. [Page291-a+ 60]
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जीर [jīra], a. [ज्या रक् संप्रसा˚ दीर्घः] Ved. Swift, quick; कनिकदद् वृषभो जीरदानू रेतो दधात्योषधीषु गर्भम् Rv.5.83.1.
रः A sword.
Cumin-seed.
An atom.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
जीर mf( आ)n. ( जिन्व्Un2. ) , quick , speedy , active RV. ( Naigh. ii , 15 )
जीर mf( आ)n. driving (with gen. ) RV. i , 48 , 3 (See. गो-)
जीर m. quick movement (of the सोमstones) , v , 31 , 12
जीर m. a sword L.
जीर m. ( जॄ)= रणL.
जीर m. Panicum miliaceum L.