तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-१३

bra

१. = {bra bo/} 2. = {bra ma/}

bra nye

ना. भरणी, नक्षत्रम् — {'di lta ste/} {tha skar dang bra nye dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी भरणी…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; वि.प्र.२३६क/२.३७; वि.प्र.१७९ख/१.३६.

bra bo

कोद्रवः, धान्यविशेषः — {ji ltar sA lu bra bo nas 'bru'i snying po sbun las ma byung} यद्वत् कङ्गुकशालिकोद्रवयवव्रीहिष्वमुक्तं तुषात् सारम् र.वि.१०७क/६२.

bra bo rgod

समष्ठिला, गण्डीरः — गण्डीरस्तु समष्ठिला अ.को.१६५क/२.४.१५७; सम्यगस्थीन्यन्तर्वस्तूनि लात्यादत्ते समष्ठिला । ला आदाने अ.वि.२.४.१५७.

bra ma tsa ri Ni

ब्रह्मचारिणी लो.को.१६७२.

brag

शिला — {bya rnams kyis kyang bgrod dka' ba/} /{'jam pa'i brag ni gcig pu der/} /{de yi yid la re ba ni/} /{yud tsam bya ba med par gyur//} तस्मिन्नेकशिलाश्लक्ष्णे दुर्गमे पक्षिणामपि । मुहूर्तमभवत्तस्य निर्व्यापारो मनोरथः ।। अ.क.६४ख/६.१३४; {brag nges par 'phangs pa'i rtogs pa brjod pa} शिलानिक्षेपावदानम् अ.क.१५४ख/१५.३०; शैलः — {brag ltar 'jigs pa'i glang chen dag/} …/{dus mtha'i rlung gis g}.{yos pa bzhin//} युगान्तवाताकलितशैलभीमेषु दन्तिषु ।। जा.मा.६७क/७८; अगः — {de dag la yang zhes bya ba ni brag dang yal ga can dag la'o//} ताविति अगवृक्षौ त.प.३०७ख/३२८; उपलः — {brag la phog pa'i chu 'phros pas/} /{rlabs kyi 'phreng ba}(?{phye ma} पा.भे.) {rab tu 'phro//} उपलास्फालनोत्कीर्णमूर्मिचूर्णमिवोद्वहत् ।। जा.मा.११७ख/१३७; • ना. शैलः, स्थविरः — {re zhig sgo nga las skyes pa ni 'di lta ste/} {khrung khrung mo las skyes pa brag dang nye brag dang} अण्डजास्तावद्, यथा क्रौञ्चीनिर्यातौ शैलोपशैलौ स्थविरौ अभि.भा.११५ख/४०२.

brag skyes

१. शैलेयम्, कालानुसार्यम् — कालानुसार्यवृद्धाश्मपुष्पशीतशिवानि तु ।। शैलेयम् अ.को.१६३क/२.४.१२३; शिलायां भवं पुष्पं शैलेयम् अ.वि.२.४.१२३ २. अश्मजम्, शिलाजतु मि.को.५७ख; द्र. {brag zhun/}

brag gi rgya skyegs

= {brag zhun} शिलाजतु मि.को.५७ख ।

brag gi phug

= {brag phug/}

brag ca

प्रतिश्रुत्— {rkyen las byung bas brag ca 'dra 'o zhes/} /{sgra rnams bstan pas 'od zer de grub bo//} प्रत्ययजात प्रतिश्रुत्तुल्यं शब्दप्रकाशनरश्मि निवृत्ता ।। शि.स.१८२क/१८१; प्रतिश्रुत्का — {brag ca lta bu ni bshad pa'i chos rnams so//} प्रतिश्रुत्कोपमा देशनाधर्माः सू.व्या.१७०ख/६३; प्रतिरवः — {rgyal ba rnams kyi gsung de brag ca bzhin du yi ge med//} प्रतिरव इव घोषोऽनक्षरोक्तो जिनानाम् र.वि.१२७क/११२; प्रतिध्वानः — स्त्री प्रतिश्रुत्प्रतिध्वाने अ.को.१७क/८३.

brag ca lta bu

वि. प्रतिश्रुत्कोपमः — {des}…{'jig rten stong pa dang sprul pa lta bu dang sgyu ma lta bu dang rmi lam dang smig rgyu dang grag ca lta bu dang}…{mthong ngo //} शून्यं निर्मितोपमं मायोपमं स्वप्नमरीचिप्रतिश्रुत्कोपमं लोकं पश्यति स.पु.५३क/९३.

brag ca'i sgra

प्रतिस्वनः — {lha yi rnga chen rdungs pa'i sgra rnams kyis/} /{brag ca'i sgra yis phyogs rnams thams cad du/}…{khyab par gyur//} तथा हि दिक्षु प्रसृतप्रतिस्वनैः समन्ततो दैवतदुन्दुभिस्वनैः । जा.मा.५८ख/६८.

brag ca'i spyod yul la gnas pa

वि. प्रतिश्रुत्कागोचरस्थः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa 'di lta ste/} {dper na brag ca'i spyod yul la gnas pa'i skyes bus brag ca'i sgra thos kyi/} {de ni mi mthong ste} तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रतिश्रुत्कागोचरस्थः पुरुषः प्रतिश्रुत्कायाश्च शब्दं शृणोति, न च तं समनुपश्यति सु.प.४८क/२५.

brag sprad

आलम्बनम् म.व्यु.९३७० (१२९क).

brag phug

शैलगुहा — {de nas zla 'od ces pa yi/} /{gnod sbyin brag gi phug gnas pa//} अथ चन्द्रप्रभो नाम यक्षः शैलगुहाशयः । अ.क.६४ख/६.१३६; म.व्यु.५२७९ (७९क); गुहा — {gangs kyi ri'i steng du gshegs te rin po che'i brag phug tu zhugs nas} हिमवन्तं पर्वतमभिरुह्य रत्नगुहां प्रविश्य अ.श.२७३ख/२५१.

brag zhun

गैरेयम्, शिलाजतु — गैरेयमर्थ्यं गिरिजमश्मजं च शिलाजतु । अ.को.२०१ख/२.९.१०४; गिरौ गिरिशिलायां भवं गैरेयम् अ.वि.२.९.१०४; शिलाजतु यो.श.२ख/२०; अश्मजतु यो.श.२ख/१९.

brag ri

शैलः — {dpag tshad brgya ni khor yug tu/} /{brag ri rnams kyis bar bcad kyang //} समन्ताद्योजनशतं शैलैरपि तिरस्कृतम् । जा.मा.१३ख/१४.

brag lag

ना. शैलबाहुः, नागराजः — {klu'i rgyal po brag lag} शैलबाहु नागराजः म.व्यु.३३०२ (५७क).

brang

१. वक्षः, देहावयवविशेषः — {gser gyi ri bo'i brag ltar yangs pa'i brang //} कनकगिरिशिलाविशालवक्षाः जा.मा.३८क/४५; क्रोडः — {mgo dang}…{rtsib logs dang rgyab dang brang dang gnyer ma dag dang} शिरः…पार्श्वपृष्ठक्रोडवलिषु वि.सू.१९क/२२; उरः — {lus ni rkang pa byin pa min/}…/{brang dang dpung pa'ang lus ma yin//} कायो न पादौ न जङ्घा…नोरू बाहू न चापि सः बो.अ.३३ख/९.७९ २. = {lto ba} उदरम्, कुक्षिः — पिचण्डकुक्षी जठरोदरं तुन्दम् अ.को.१७५ख/२.६.७७; उदियर्ति गर्भोऽस्मादिति उदरम् । उरु गतौ अ.वि.२.६.७७ ३. पदांशः — {pho brang} अन्तःपुरम् जा.मा.११२ख/१३०.

brang skyes

= {rta gdong me} और्वः, बडवानलः — और्वस्तु बाडवो बडवानलः अ.को.१३१ख/१.१.५७; और्व इति—ऊर्वतीत्यूर्वः । उर्वी तुर्वी धुर्वी हिंसायाम् । तस्यापत्यं और्वः अ.वि.१.१.५७.

brang khebs

= {go cha} उरच्छदः, कवचः — अथ तनुत्रं वर्म दंशनम् । उरश्छदः कङ्कटको जगरः कवचोऽस्त्रियाम् ।। अ.को.१९०क/२.८.६४; उरः छाद्यतेऽनेनेति उरच्छदः । छद अपवारणे अ.वि.२.८.६४.

brang gi rgyan

उरोभूषणम् — साष्टे शते सुवर्णानां हेम्न्युरोभूषणे पले ।। दीनारेऽपि च निष्कः अ.को.२१८ख/३.३.१३; निष्कः — {ni Sh+ka gser dang dong tse zho/} /{brgyad lhag brgya yi gser dang ni/} /{brang gi rgyan srang gser srang la'o//} श्री.को.१६४ख ।

brang gi do shal

उरःसूत्रिका, भूषणभेदः — अथोरःसूत्रिका मौक्तिकैः कृता अ.को.१७७ख/२.६.१०४; सीव्यतेऽनेन मुक्तादिकमिति सूत्रिका । षिवु तन्तुसन्ताने । उरसि सूत्रिका उरःसूत्रिका अ.वि.२.६.१०४.

brang 'gro

= {sbrul} उरगः, सर्पः — {phag pa chen po dag gis sa/} /{chu gter dmar po dag las phyung /} /{zhes pa 'di nyid bstan pa ni/} /{brang 'gro'i khrag ni brtag dgos nyid//} मही महावराहेण लोहितादुद्धृतोदधेः । इतीयत्येव निर्दिष्टे नेयत्वमुरगासृजः ।। का.आ.३२१क/१.७४.

brang rgyan

= {brang gi rgyan/}

brang chings

वेमपट्टः — {rked chings kyis glo bcing bar mi bya'o/} /{brang chings kyis nu ma gnyis bcing bar mi bya'o//} न चर्मपट्टेन पार्श्वबन्धनं कुर्वीत । न वेमपट्टेन स्तनयोः वि.सू.५२ख/६७.

brang rdung ba

कृ. उरः प्रस्फोटयन् — {brang rdung ba dang brang la rdeb pa dang mgo gsig pa dang} उरांसि प्रस्फोटयन्तः उरांसि ताडयन्तः केशांसि धुन्वन्तः ल.वि.१५१क/२२२.

brang rdung bar byed

क्रि. उरस्ताडयति — {de gzhi de las}…{mya ngan byed/} {gdung bar byed/} {smre sngags 'don par byed/} {brang rdung bar byed} स तन्निदानं शोचति क्लाम्यति, परिदेवते, उरस्ताडयति श्रा.भू.३१क/७८.

brang gnas pa

वि. उरस्थः लो.को.१६७३.

brang sprod

वि. उरस्वान्, उरसिलः — स्यादुरस्वानुरसिलः अ.को.१९०ख/२.८.७६; प्रशस्तमुरोऽस्यास्तीति उरस्वान् अ.वि.२.८.७६.

brang bas ma yin pa

द्र.— {mgo mi g}.{yogs pa'i rnam pas so/} /{mi brje bar ro/} /{mi gzar bar ro/} /{gnya' gong du mi bsnol bar ro/} /{ltag par mi bsnol bar rom/} /{mi mchong bar ro/} /{mi brkyang bar ro/} /{tsog pus ma yin par ro/} /{brang bas ma yin par ro/} /{dkur mi brten par ro//} नोद्गुण्ठिकयाऽऽकृतिकया । नोत्कृष्टिकया । न वितस्तिकया । न पर्यस्तिकया । नोट्टङ्किकया । नोज्जङ्घिकया । नो लङ्घिकया । नोत्कुटुकिकया । न स्तम्भाकृता वि.सू.४९क/६२.

brang breng

=* > विचारम्, संख्याविशेषः — {bsam phyod bsam phyod na brang breng ngo /} /{brang breng brang breng na bgrod yas so//} हेतुरं हेतुराणां विचारम्, विचारं विचाराणां व्यत्यस्तम् ग.व्यू.३क/१०३; विसारः, ओ रम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can brang breng gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविसारस्य ग.व्यू.३७०क/८२.

brang breng thogs pa

वि. विनिबद्धः — {keng rus dang sha dang khrag ra ri chags pa che rgyus brang breng thogs pa} अस्थिसङ्कलिकां मांसशोणितम्रक्षितां स्नायुविनिबद्धाम् शि.स.११९ख/११६.

brang la rdeb pa

कृ. उरस्ताडयन् — {brag rdung ba dang brang la rdeb pa dang mgo gsig pa dang} उरांसि प्रस्फोटयन्तः, उरांसि ताडयन्तः, केशांसि धुन्वन्तः ल.वि.१५१क/२२२.

brad

= {brad pa/}

brad pa

• सं. पाटकः — {zhing ni mu n+mu nir bshad de/} /{zhing ni byed pa'i brad nyid do/} /{de wI ko Ti de bzhin zhing /} /{zhing ni lcags pa'i 'brad nyid do//} क्षेत्रं मुन्मुनि प्रख्यातं क्षेत्रं कारुण्यपाटकम् । देवीकोटं तथा क्षेत्रं क्षेत्रं कर्मारपाटकम् ।। हे.त.८क/२२; • भू.का.कृ. अभिलिखितः — {gal te gci ba byas na phyi bar bya/} {gal te sder mo dag gis brad na mnyam par bya'o//} प्रस्रावश्चेदुद्घर्षेत् नखरिकाभिलिखितं चेत् समं कुर्यात् वि.सू.९३क/१११.

bran

• क्रि. ( {'bran} इत्यस्या भवि., भूत.) • सं. १. = {bran pho} चेटः — {bran ma grub pa ji bzhin du/} /{bdag nyid la ni sgrub par byed//} अनिष्पन्ने यथा चेटे स्वात्मनि प्रतिपद्यते । सू.अ.१८९क/८७; चेटकः — {rtag tu ngan par zhen pa 'dis/} /{bden med blon po'i gros dag gis/} /{bdag cag btsir nas g}.{yo can dang /} /{bran dang glu mkhan rnams dag bsos//} एष दुर्व्यसनी नित्यमसत्यामात्यसम्मतः । अस्मान्निपीड्य पुष्णाति विटचेटकगायनान् ।। अ.क.९०क/६४.१९; दासः — {bdag ni bran gyi tha ma ltar/} /{don rnams kun la bkol bar} ।{gyis//} निकृष्टदासवच्चैनं सत्त्व(?सर्व)कार्येषु वाहय ।। बो.अ.३०क/८.१६३; भृत्यः — {de nyid bdag gi bran 'di yin no//} स एवायं मे भृत्यः अभि.भा.९३ख/१२२७; दासेरः — भृत्ये दासेयदासेरदासगोप्यकचेटकाः । नियोज्यकिङ्करप्रैष्यभुजिष्यपरिचारकाः ।। अ.को.२०३ख/२.१०.१७; दास्या अपत्यं दासेयः, दासेरश्च अ.वि.२.१०.१७ २. = {bran mo} चेटी — {ngud mor mi'am ci yi bran/} /{dgod pa na ni mi'am ci yi/} /{mna' ma} रुदन्यां किन्नरीचेट्यो हसन्यां किन्नरीस्नुषा । वि.व.२१३ख/१.८८ ३. = {bran nyid} दास्यम्, दासीभावः — {de bzhin gshegs rnams dgyes par bgyi slad du/} /{deng nas bzung nas 'jig rten bran du mchi//} आराधनायाद्य तथागतानां सर्वात्मना दास्यमुपैमि लोके । बो.अ.१९ख/६.१२५; दासता — {bran du 'gro bar byed//} दासतां यान्ति बो.अ.२६ख/८.७७.

bran khol

चेटकः — {de nas dal gyis rgyal khab tu/} /{bran khol blun po 'dun pa yi/} /{rjes su 'jug pas brlag pa'i slad/} /{bcos ma'i bud med rab tu bcug//} ततः स्वैरं गृहं राज्ञश्चेटकैः कूटकामिनी । छन्दानुवृत्तिभिर्मूढैर्विनाशाय प्रवेशिता ।। अ.क.१३३क/६६.९४; चेटः लो. को.१६७३.

bran gyi dngos

दासभावः — {de la rmongs pa bdag gis ji ltar na/} /{nga rgyal bya zhing bran gyi dngos mi bya//} अहं कथं स्वामिषु तेषु तेषु करोमि मानं न तु दासभावम् ।। बो. अ.१९ख/६.१२१.

bran gyi tha ma

निकृष्टदासः — {bdag ni bran gyi tha ma ltar/} /{don rnams kun la bkol bar gyis//} निकृष्टदासवच्चैनं सत्त्व(?सर्व)कार्येषु वाहय ।। बो.अ.३०क/८.१६३.

bran gyur pa

भू.का.कृ. सिक्तः — {gang gis sems ni mi khro bsil/} /{zhi ba'i bdud rtsis bran gyur pa/} /{de la me yis ci bya ste/} /{yul gyi dgra la dug gis kyang //} अरोषशीतलं चेतः सिक्तं यस्य शमामृतैः । किं करोत्यनलस्तस्य विषं वा विषयद्विषः ।। अ.क.८१ख/८.२४.

bran gnyug ma

परिजनः— {bdag gi bran gnyug ma'am phab ste khugs pa la yang rung ba la 'di skad du}…{yang dag par 'chos par byed do//} स्वं वा परिजनं स्वं वा विजितमेवं सम्यक् समनुशास्ति बो.भू.१४२ख/१८३.

bran du gyur pa nyid

दासता — {gang dag gzhan gyis byas 'gyur ba/} /{de ni bran du gyur pa nyid//} दासतैव च सा स्याद्या क्रियेत परेण । जा.मा.१३५ख/१५६.

bran du 'gro bar byed

क्रि. दासतां याति — {khe}(?{khengs} ) {phyir bran du 'gro bar byed//} मानार्थं दासतां यान्ति बो. अ.२६ख/८.७७.

bran pa

• सं. १. प्रसेकः — {ces pa bla ma dag gi snying stobs rdzogs/} /{snying rjes gzir ba'i bden tshig brjod tsam la/} /{brgya byin mngon phyogs bdud rtsis bran pa yis/} /{gzhon nu rma dang bral zhing bsos par byas//} इत्युक्तमात्रे करुणार्तिसत्यसत्त्वोपपन्ने वचने गुरुभ्याम् । शक्रः समभ्येत्य सुधाप्रसेकैरजीवयन्निर्विवरं कुमारम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३६ २. = {bran pa nyid} आसेक्यम् — {bran pa'i ma ning} आसेक्यपण्डकः म.व्यु.९५६० (१३१क); • भू.का.कृ. सिक्तः — {gang gis nyon mongs rab zhi ba'i/} /{bslab pa'i gnas rnams thob gyur cing /} /{bdud rtsis bran pa de dag la/} /{sdig gdung 'jigs pa ga la yod//} शिक्षापदान्यवाप्तानि क्लेशप्रशमनानि यैः । तेषाममृतसिक्तानां पापतापभयं कुतः ।। अ.क.६९ख/६०.१०; {mi bdag blon po btsun mo dang /} /{bcas pas tshig de thos gyur nas/} /{bdud rtsis bran bzhin skad cig la/} /{srog ni slar yang byung bar gyur//} इति सान्तःपुरामात्यः श्रुत्वा नरपतिर्वचः । अभूत्प्रत्यागतप्राणः सुधासिक्त इव क्षणात् ।। अ.क.२३०ख/२५.७१; उत्सिक्तः — {nam zhig rgyags pas bran pa des/} /{khang pa phyags pa'i rdul rnams kyis/} /{rang sangs rgyas ni lam nyid nas/} /{byon pa rmongs pas rnam par g}.{yogs//} सा कदाचिन्मदोत्सिक्ता गृहमार्जनरेणुभिः । प्रत्येकबुद्धमायान्तं पथि मोहादवाकिरत् ।। अ.क.३२३क/४०.१९२; उक्षितः — {khu byug ca cor sgrog byed cing /} /{ma la ya rlung bdag la 'ong /} /{nyar ma rab 'thor dngas shing dngas/} /{chu rgyun chu thigs kyis bran pa'i//} कोकिलालापवाचालो मामेति मलयानिलः । उच्छलच्छीकराच्छाच्छनिर्झराम्भःकणोक्षितः ।। का.आ.३२०क/१.४८.

bran pa'i ma ning

आसेक्यपण्डकः म.व्यु.९५६० (१३१क).

bran par gyur pa

= {bran gyur pa/}

bran par bya

क्रि. भावयेत् — {'dir sa'i dri'i don du sa dkar po ni tsan+dan gyi chus bran par bya'o//} अत्र भूगन्धार्थं श्वेतमृत्तिकां चन्दनोदकेन भावयेत् वि.प्र.९५क/३.८.

bran pho

दासः — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{bran pho dang bran mo 'dod pa rnams la bran pho dang bran mo dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…दासीदासार्थिभ्यो दासीदासान् ग.व्यू.१३ख/१११; दास्यः — {bran po bran mo med cing dbang phyug med//} दास्यो न दासा न च ईश्वरत्वम् शि.स.६६ख/६५.

bran mo

दासी— {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{bran pho dang bran mo 'dod pa rnams la bran pho dang bran mo dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…दासीदासार्थिभ्यो दासीदासान् ग.व्यू.१३ख/१११; चेटी — {bran pho dang bran mo pho nya dang pho nya mo} दूतदूती चेटचेटी म.मू.९५ख/७; चेटिका — {de nas bran mos bkag ste 'di sred med kyi bu ma yin no zhes byas so//} ततश्चेटिकया वार्यते—नायं नारायण इति अ.श.६८क/५९; परिचारिका — {des bran mo la de ci zhig ces dris so//} तेन परिचारिका पृष्टा—किमिदमिति अ.श.७२क/६३; प्रेष्या — {gser gyis brgyan pa rnams ni bran mos thogs//} प्रेष्याधृतैः काञ्चनभक्तिचित्रैः । जा.मा.१६५क/१९१.

bran mo zhes bya ba'i tshig

दासीवादः — {des slob pa dang mi slob pa'i dge slong ma rnams la bran mo zhes bya ba'i tshig smras te} तत्रानया शैक्षाशैक्षा भिक्षुण्यो दासीवादेन समुदाचीर्णाः अ.श.२१०क/१९३.

bran mo'i tshogs

दासीगणः — {de bran mo'i tshogs kyis bskor bas 'khor lo dang spos dang bdug pa dang me tog khyer te lha khang du chas so//} सा दासीगणपरिवृता चक्रमादाय गन्धधूपपुष्पं च, देवकुलं सम्प्रस्थिता अ.श.६७ख/५९.

bran mor gyur

भू.का.कृ. दासी संवृत्ता — {des na bran mor gyur to//} तेन दासी संवृत्ता अ.श.२१०क/१९३.

bran mor gyur pa

= {bran mor gyur/}

bran mor bya

क्रि. दासीकरिष्यति — {bdag la jo bos lan gnyis su bran mor byar ci yod kyis} किं मां स्वामी द्विरपि दासीकरिष्यति अ.श.१९४क/१७९.

bran mdza'

कुटुम्बम् — {mdza' sdug skye bo sdang ba dang /} /{bran mdza' la sogs gtses pa dang //} कान्तया ते जना द्विष्टाः कुटुम्बादिष्वपद्रुताः । सु.प्र.२क/२.

bram ze

१. ब्राह्मणः [1] विप्रः — {de lta yin na tshangs pa las/} /{skyes pa bram ze yin zhes brjod//} ब्रह्मणोऽपत्यं ब्राह्मण इति हि व्यपदिशन्ति । प्र.अ.९ख/११; विप्रः — {bram ze gang gis khyab par byed pa nyid kyis} यस्य तु विप्रस्य व्यापितया त.प.२९२ख/१०४७; द्विजात्यग्रजन्मभूदेवबाडवाः । विप्रश्च ब्राह्मणः अ.को.१८०ख/२.७.४; विशेषेण पापेभ्य आत्मानं परं च पातीति विप्रः । पा रक्षणे अ.वि.२.७.४; द्विजः — {de bzhin bram ze'i bya ba ni/} /{mchod sbyin zhes kyang brjod pa yin//} यथा द्विजस्य व्यापारो याग इत्यपि गीयते । प्र.अ.१५ख/१७; द्विजातिः — {des na mang du ma 'brel bar/} /{rjod par byed pa bram ze yis/} /{sgra yi khyad par mdun byas nas/} /{gang smras de kun gzhi med yin//} तस्माद् द्विजातिना प्रोक्तं बह्वसम्बद्धभाषिणा । शब्दभेदं पुरस्कृत्य तत्तत् सर्वमनास्पदम् ।। त.स.९३ख/८५३ [2] = {sangs rgyas} बुद्धः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o/} /{bram ze zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…ब्राह्मण इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ २. = {bram ze nyid} ब्राह्मण्यम् — {gser ni ngag mthun pa nyid kyis bden par 'gyur gyi bram ze ni ma yin no//} एकवाक्यतया हि सुवर्णं सत्यं भवति न तु ब्राह्मण्यम् प्र.अ.९ख/११; द्विजत्वम् — {bram ze la sogs pa'i rigs kha dog dang dbyibs nges pa'i gsal bas gsal bar bya nus pa ma yin no//} न खलु द्विजत्वादिजातयो नियतवर्णसंस्थानात्मतया व्यक्त्या व्यक्तुं शक्याः प्र.अ.१७७ख/५३०; द्विजातिता — {gzhan yang rigs dang rus dang ni/} /{bya ba sogs las bram ze sogs/} /{rnam dbye shes par nus min ni/} /{gang phyir bram ze khyad can 'gyur//} किं च द्विजातिता नाम जातिगोत्रक्रियादितः । शक्या ज्ञातुं विवेकान्न द्विजानां शिष्टता कुतः ।। प्र.अ.८ख/१० ३. श्रोत्रियः — {dper na bram ze dang thod pa can gyi yid log pa bzhin no//} तद्यथा श्रोत्रियकापालिकघृणा प्र.अ.९८ख/१०६; द्र. {bram ze gtsang sbra can/} 4. परिव्राजकः — {gal te bram ze'am gzhan yang rung dge ba zhig la de'i lus sun 'byin par byed pa'i}…{sems skyes pa ste} तत्कायस्य विदूषणायै यदि परिव्राजकस्यान्यस्य वा साधोश्चित्तमुत्पन्नं भवति अभि.स्फु.३२६क/१२२०; द्र. {kun tu rgyu/}

bram ze khye'u

= {bram ze'i khye'u/}

bram ze che zhing mtho ba

ब्राह्मणमहाशालः — {bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba phyug cing nor mang ba}…{gnas so//} सम्पूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः प्रतिवसति आढ्यो महाधनः अ.श.२ख/१.

bram ze chen po

महाब्राह्मणः— {byang chub sems dpas smras pa}…{gzhan yang bram ze chen po} बोधिसत्त्व उवाच…अपि च महाब्राह्मण जा.मा.५५क/६४.

bram ze nyid

ब्राह्मण्यम् — {gzhan rgyal rigs nyid dang bram ze nyid la sogs pa ni nyes byas so//} अन्यस्य क्षत्रियताब्राह्मण्यादेः दुष्कृतम् वि.सू.२९क/३६; ब्राह्मणत्वम् — {gal te bram ze nyid la sogs pa'i rigs mngon sum gyis mthong na} यदि खलु ब्राह्मणत्वादिजातिः प्रत्यक्षेणेक्ष्यते प्र.अ.९क/१०; ब्राह्मणता मि.को.८१ख; द्विजत्वम् — {de lta bu thams cad bram zer thal ba'i phyir ro//} सर्वस्य तथा द्विजत्वप्रसङ्गात् प्र.अ.९ख/११.

bram ze sdig can

कुब्राह्मणः मि.को.६५क ।

bram ze mo

ब्राह्मणी १. ब्राह्मणपत्नी — {bdag nyid bram ze mo'i mngal du btsas pa la dmigs nas} चात्मनो ब्राह्मणीगर्भप्रसूतिमालम्ब्य त.प.३२२ख/१११२ २. तथागतकुले मुद्रा — {gar ma tshos ma rdo rje ma/} /{gdol ma de bzhin bram ze mo/} /{thabs dang shes rab cho ga yis/} /{de nyid rig pas rtag tu mchod//} नटीं च रजकीं वज्रां चण्डालीं ब्राह्मणीं तथा । प्रज्ञोपायविधानेन पूजयेत् तत्त्ववत्सलः ।। हे.त.६क/१६ ३. ओषधिविशेषः — {lnga pa dgod pa brjod par bya ste/} {bram ze mo zhes pa ni bri ha tI ste cha bzhi dang} पञ्चमो न्यास उच्यते—ब्राह्मणीति बृहती भाग ४ वि.प्र.१४९क/३.९६.

bram ze gtsang sbra can

क्षोत्रियः म.व्यु.४१८ (१०ख).

bram ze'i khye'u

माणवः — {bram ze'i khye'u khyod ma 'ongs pa'i dus kyi bskal pa grangs med pa na shAkya thub pa zhes bya ba de bzhin gshegs pa}…{'gyur ro//} भविष्यसि त्वं माणव अनागतेऽध्वनि असंख्येयैः कल्पैः शाक्यमुनिर्नाम तथागतः अ.सा.४३क/२४; {bram ze'i khye'u 'di ma shA ri kA'i bu yin pas} अयं माणवः शारिकायाः पुत्रः वि.व.१४ख/२.८५; माणवकः — {de nas bram ze'i khye'u de dag yam sreg shing dag btsal te} अथ ते माणवकाः समित्काष्ठानि पर्येष्य वि.व.८क/२.७९; {bram ze'i khye'u la sogs pa la seng ge la sogs pa bzhin no//} माणवकादिषु सिंहतादिवत् त.प.२०४ख/८७७.

bram ze'i drang srong

ब्रह्मर्षिः — {de nas bram ze'i drang srong nam gru'i gnas su song ba dang} ततो रैवतस्य ब्रह्मर्षेराश्रममगमत् ल.वि.११७क/१७४.

bram ze'i bu

माणवः — {sor phreng ni zhe sdang gi rgya mtshor lhung ba las bsgral/} {bram ze'i bu nga rgyal gyis khengs pa ni nga rgyal gyi rgya mtshor lhung ba las bsgral} तारितः द्वेषार्णवपतितो अङ्गुलिमालः, मानार्णवपतितो मानस्तब्धो माणवः अ.श.७८क/६८.

bram ze'i bu mo

माणविका — {bram ze'i bu mo kun tu rgyu rtswa mis smras pa} चञ्चा माणविका (परिव्राजिका) कथयति वि.व.२८०ख/१.९७; {bram ze'i bu mo tsan tsa} चञ्चा माणविका ल.अ.१५१क/९८.

bram ze'i rigs

१. ब्राह्मणकुलम् — {bram ze'i rigs chen po}…{zhig tu skye ba yongs su bzung bar gyur to//} महति ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.३क/१ २. ब्राह्मणी जातिः — {kha dog nag po'i sa ni dmangs rigs so/}…/{dkar po ni bram ze'i rigs so//} कृष्णवर्णा भूमिः शूद्री…श्वेता ब्राह्मणी जातिः वि.प्र.९५क/३.७.

bram ze'i rigs ma yin pa

वि. अब्राह्मणगोत्रकः — {dus gzhan gyi tshe res 'ga' bram ze'i rigs ma yin pas bram zer 'gyur ba zhes bya ba yang srid pa yin la} कालान्तरेण कदाचिदब्राह्मणगोत्रकोऽपि सन् भवान् ब्राह्मणः संवृत्तः—इत्यपि सम्भाव्यते त.प.३२३क/१११३.

bram ze'i rigs shing sa la chen po lta bu

ब्राह्मणमहाशालकुलम् म.व्यु.३८६३ (६३ख).

bram ze'i rus pa

ब्रह्मास्थि — {rta yi rus pas skrod pa nyid/} /{bram ze'i rus pas dgug pa nyid//} उच्चाटनमश्वहड्डेनाऽऽकर्षणं ब्रह्मास्थिना । हे.त.२९क/९६.

bram ze'i las

ब्राह्मण्यम् मि.को.८१ख ।

bram ze'i srad bu

ब्रह्मसूत्रम्, यज्ञोपवीतम् — {bram ze'i srad bu thogs pa bsten par mi bya'o//} न ब्रह्मसूत्रप्रावृतिं भजेत वि.सू.४३ख/५५.

bram ze'i srin po

ब्रह्मराक्षसः, प्रेतयोनिगतसत्त्वजातिविशेषः म.व्यु.४७६७ (७४क).

bram zer bya ba med pa

वि. अब्राह्मण्यः — {sdig to byed byed pa}…{bram zer bya ba med pa} कृतपापानां…अब्राह्मण्यानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.

bram zer mi 'dzin pa

• वि. अब्राह्मण्यः — {da ltar gyi sems can dag ni phal cher phar mi 'dzin pa mar mi 'dzin pa}…{bram zer mi 'dzin pa} एतर्हि सत्त्वा यद्भूयसा अमातृज्ञा अपितृज्ञाः … अब्राह्मण्याः बो.भू.१३४क/१७३; • सं. अब्राह्मण्यम् म.व्यु.२४५९ (४७क).

bram zer 'dzin pa

वि. ब्राह्मण्यः — {rigs de ni dge sbyong du 'dzin pa yin/} {rigs de ni bram zer 'dzin pa yin} श्रामण्यं च तत्कुलं भवति । ब्राह्मण्यं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७.

bral

= {bral ba/} {bral nas} विनोद्य — {bu la chags pa dang bral nas bcom ldan 'das kyi spyan sngar chos mnyan pa'i phyir 'dug go//} पुत्रस्नेहं विनोद्य भगवतः पुरस्तान्निषण्णा धर्मश्रवणाय वि.व.१३२क/१.२०.

bral gyur

= {bral bar gyur pa/}

bral gyur pa

= {bral bar gyur pa/}

bral bcas

वि. सविसंयोगः — {'dus byas bral bcas 'bras bu yin//} संस्कृतं सविसंयोगं फलम् अभि.को.६क/२.५५.

bral ba

• क्रि. ( {'bral} इत्यस्या भवि., भूत., विधौ) वियुज्यते — {gzhan pa dag ni srog dang bral//} अन्यः प्राणैर्वियुज्यते प्र.अ.३२ख/३७; • सं. १. वियोगः — {sdug pa dang mi sdug pa dang phrad pa dang bral ba'i dus dang} प्रियाप्रियसंयोगवियोगावस्थायाम् अभि.स.भा.१९क/२५; वियुक्तिः — {sgra dang ming la sogs pa'i chos/} /{de yi rnam pa dang bral phyir/} /{rtogs pa'i rjes 'gro tsam gyis ni/} /{rnam shes zhes byar bshad pa yin//} शब्दनामादिधर्माणां तदाकारवियुक्तितः ।। बोधानुगतिमात्रेण विज्ञानमिति चोच्यते । त.स.६७ख/६३०; विसंयोगः — {sgrib pa rnam pa gnyis dang bral ba}… {mngon sum du byed par 'gyur te} द्विविधमप्यावरणविसंयोगं साक्षात्करोति बो.भू.४०ख/५२; विप्रयोगः — {'jig rten na na ba dang rga ba dang 'chi ba dang sdug pa dang bral ba la sogs pa'i sdug bsngal mang po byung ba}…{mthong nas} व्याधिजरामरणप्रियविप्रयोगादिव्यसनशतोपनिपातं…लोकमवेक्ष्य जा.मा.२००ख/२३३; अपगमः — {de dag glo bur gyi dri ma dang bral ba'i sgo nas rnam par dag par mi 'dod pa yang ma yin no//} न चागन्तुकमलापगमादेषां विशुद्धिर्नेष्यते सू.व्या.१६८क/५९; विगमः — {phyis sgrib pa thams cad kyi dri ma med pa'i phyir ma dag pa yang ma yin te/} {dri ma dang bral bas so//} पश्चात्सर्वावरणनिर्मलत्वान्नाशुद्धा मलविगमात् सू.व्या.१५५क/४१; व्यपगमः — {gnyid dang bral bar 'gyur na blo/} /{shes pa snga ma'i 'du byed las/} /{de lta'i rnam par 'byung 'gyur ba//} निद्राव्यपगमे पूर्वज्ञानसंस्कारतो धियः । तथाविधाः सम्भवन्ति प्र.अ.६६ख/७५; विगतिः — {sna tshogs kyi 'du shes dang bral ba'i chos kyi dga' ba la yang dga' ba thob par 'gyur} नानात्वसंज्ञाविगतिं च धर्मारामरतिं प्रतिलभते सू.व्या.२५४ख/१७३; असङ्गतिः — {gang zhig skyes pas cig shos gtan bral ba dang med par rtogs par 'gyur} यस्योदयादितरस्यात्यन्तमसङ्गतिरसमवधानं प्रवर्तते र.व्या.८१ख/१३; विश्लेषः — {bdag dang bdag gir 'dzin pa dang mi mthun pa bdag med pa de'i bdag tu gyur pa na nyes pa mtha' dang bral bar 'gyur ro//} आत्मात्मीयग्रहविपर्ययभूतस्य नैरात्म्यस्य सात्म्ये सकलदोषविश्लेषः प्र.अ.१३३क/१४२; व्युपरमः — {nam zhig dge slong thams cad kyis/} /{dge mtshan las ni bcom ldan la/} /{de yi sred pa bral ba yi/} /{bsod nams rgyu ni rab tu dris//} कदाचिद्भिक्षवः सर्वे भगवन्तं कुतूहलात् । तृष्णाव्युपरमे तस्य पप्रच्छुः पुण्यकारणम् ।। अ.क.२५९ख/९४.७; विरतिः— {stug po'i mun pa dag dang bral/} /{gsal zhing mthong ba 'bras dang bcas/} /{rab dang phyogs ni rnam par phye/} /{rab tu gsal ba ston nyid bzhin//} घनान्धकारविरतिव्यक्तसत्फलदर्शनः । प्रसादसंविभक्ताशः प्रकाश इव शारदः ।। अ.क.१५२ख/१५.८; विरामः — {chags pa med rnams nges par rnam par dag pa'i gnas/} /{dge ba mngon 'dod 'khor ba'i g}.{yon dang legs byas la/} /{mngon par dga' zhing yid kyi dri ma rnams dag gi/} /{khon gyi rdul dang bral ba dge legs bskyed pa yin//} असङ्गमो नाम विशुद्धिधामो श्रेयांसि सूते कुशलाभिकामः । संसारवामः सुकृताभिरामो मनोमलैर्वैररजोविरामः ।। अ.क.१५४ख/१६. १; अपायः — {khyad par gang yin pa de dag ni lhan cig gnas pa'i nges pa med pa'i phyir bral bar 'gyur ro//} ये तु विशेषास्तेषां सहस्थितिनियमाभावात् स्यादपायः प्र.वृ.३०८क/५४; अपच्युतिः — {de dang bral ba ni phyung ba yin no//} तदपच्युतिरुद्धारः वि.सू.६६ख/८३; विप्रवासः — {gding ba dang bral ba la ni nyes pa med do//} निर्दोषो निःषदनेन विप्रवासः वि.सू.२२ख/२७; विरहः — {rang yul bral ba'i nyon mongs ni/} /{bzod par dka' ba ji ltar bzod/} /{rang gi lus bzhin yul dag ni/} /{sus kyang gtang bar mi nus so//} स्वदेशविरहक्लेशं दुःसहं सहसे कथम् । त्यक्तुं न शक्यते कैश्चिद्देशो देह इव स्वकः ।। अ.क.१४६ख/१४.८९; अत्ययः — {byams pa'i bcing bas yid ni bcings pa rnams/} /{rang gi srog dang bral bar mi sems so//} स्नेहावबद्धानि हि मानसानि प्राणात्ययं स्वं न विचिन्तयन्ति । जा.मा.१२१क/१३९; भेदः — {lus dang bral ba'i 'og tu bde 'gro mtho ris kyi 'jig rten du lha rnams kyi nang du skye ba'o//} कायस्य च भेदात्सुगतौ स्वर्गलोके देवेषूपपद्यते अ.श.१०६ख/९६; विघातः — {'dod pa rnams dang bral ba ni/} /{sdig pa spyod las 'byung bar 'gyur//} अभिलाषविघाताश्च जायन्ते पापकारिणाम् ।। बो.अ.२१ख/७.४१; विघटनम् — {shar gyi ri bos nub kyi ri la sbyor ba'i bya ba rab tu byed/} /{skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} प्रकुर्वन्त्यस्ताद्रेरुदयगिरिणा क्लेशकलनां क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति । अ.क.३१८क/४०.१२८; अपक्रमणम् — {de dang thabs kyis srog chags tshogs/} /{kun nas bral bar rab tu byed pa bzhin//} समन्ततः प्राणिगणस्य तस्मादुपायतोऽपक्रमणं प्रकुर्यात् र.वि.१०७क/६१; विरमणम् — {mthong ba'i don la tshor ngas dang bral ba} दृष्टार्थकुतूहलविरमणम् त.प.२४६ख/२०७ २. = {med pa} अभावः — {ji ltar skyes bu ra ro ba/} /{chang dang bral nas sangs 'gyur bzhin//} यथा हि मत्तपुरुषो मद्याभावाद्विबुध्यते । ल. अ.१०९क/५५; विरहः — {de dang bral ba ni med pa'o//} तस्या विरहः अभावः वा.टी.५६ख/१० ३. = {bral ba nyid} वैकल्यम् — {des na rgyu dang bral ba'i phyir/} /{tha ma yi ni sems rnams kun/} /{mtshams sbyor med pa min} तस्मान्न हेतुवैकल्यात् सर्वेषामन्त्यचेतसाम् । असन्धिः प्र.वा. ११२क/१.१२१; वैधुर्यम् — {gal te de las don grub na ni 'ga' yang don grub pa dang bral bar mi 'gyur ro//} ततश्चेदर्थः साध्यः सिध्यति । न कश्चिदर्थसिद्धिवैधुर्यमासादयेत् प्र.अ.४०क/४५; • पा. भेद्यम् — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang grad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{bral ba dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…भेद्ये…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; • भू.का.कृ. अपनीतः — {de nas rgyal po mi med ngal gyur pa/} /{de yi bsil ba'i rim gros gdung ba bral//} तेनाथ राजा विजने श्रमातुरः शीतोपचारैरपनीततापः । अ.क.२०१ख/२२.८७; अपेतः — {rigs gsal ba dang bral ba can dag gis kyang de'i sgra dag las rtag tu rjes su 'gro bar thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अपेतव्यक्तीनामपि जातीनां तच्छ्रुतिभ्यो नित्यमनुगमनप्रसङ्गात् प्र.वृ.२८७ख/३०; व्यपेतः — {sangs rgyas nyid ni chos kun ldan pa'am yang na chos kun bral ba ste} बुद्धत्वं सर्वधर्मसमुदितमथ वा सर्वधर्मव्यपेतम् सू.अ.१५३क/३७; अपोढः — {rtog pa dang bral te mi ldan pa ni rtog pa dang bral ba yin te/} {rtog pa'i ngo bo dang bral ba zhes bya ba'i don to//} कल्पनाया अपोढम्, अपेतं कल्पना।पोढम् । कल्पनास्वभावरहितमित्यर्थः न्या.टी.४०ख/४१; वियुक्तः — {rlung rnams kho na ldan pa dang bral bar skye ba na/} {ldan pa dang rnam par dbye ba tha mi dad par brjod kyi} वायव एव हि संयुक्ता वियुक्ताश्चोत्पद्यमाना अव्यतिरिक्ताः संयोगविभागा उच्यन्ते त.प.१८६क/८३३; विसंयुक्तः — {dri ma med pa ni nyon mongs pa'i bag la nyal dang bag chags thams cad dang bral ba'i phyir ro//} विमला सर्वक्लेशानुशयवासनाविसंयुक्तत्वात् सू. व्या.१८२ख/७८; विसंयुतः — {nam zhig gzhan gyi dbang dag nas/} /{rnam par rtog dang bral ba na//} परतन्त्रं यदा शुद्धं विकल्पेन विसंयुतम् । ल.अ.१६४ख/११७; रहितः — {de kho na nyid rtag tu gnyis dang bral ba} सततं द्वयेन रहितं तत्त्वम् सू.व्या.१६८क/५९; विरहितः — {kyi hud tshul bzang gter dag khyod dang bral bas 'gro ba dag ni mun par gyur/} /{bdud rtsi'i zer ni sgra gcan gyis zos nam mkha'i mdzes pa lta bu dag la brten//} हा सौजन्यनिधे त्वया विरहितं जातान्धकारं जगत् राहुग्रस्तसुधामयूखगगनच्छायां समालम्बते ।। अ.क.३१०ख/१०८.१७४; वर्जितः — {de la sngon med don shes pa/} /{nges par gnod pa dang bral zhing //} तत्रापूर्वार्थविज्ञानं निश्चितं बाधवर्जितम् । प्र.अ.१८ख/२१; विवर्जितः — {gnyen dang bral bas phongs shing nyam thag gyur//} आपद्गता बन्धुविवर्जिताश्च जा.मा.१८२क/२११; हीनः — {dkar po dman pa yod pa rgyu dang bral//} निहीनशुक्लोऽस्त्यपि हेतुहीनः सू.अ.१३८ख/१३; विहीनः — {de lta bas na rjes su dpag pa dang bral yang de ni byed pa por rtog par byed do//} तस्मादनुमानविहीनोऽपि स कर्ता कल्प्यते त.प.१३२ख/७१५; वीतः — {'dod chags bral ba'i gnas pa ni/} /{brtse ba'ang yang na las kyis yin//} अवस्था वीतरागाणां दयया कर्मणाऽपि वा । प्र.वा. ११५क/१.१९५; गतः — {'dod chags bral ba} गतरागः अ.क.१८७क/२१.३२; अपगतः — {bdag nyan thos kyi sems dang rang sangs rgyas kyi sems dang bral ba} अपगतं मे श्रावकचित्तं प्रत्येकबुद्धचित्तं च अ.सा.३३७ख/१९०; विगतः — {'dis ni rdul dang bral ba dang dri ma dang bral ba zhes bshad pa yin no//} एतेन विरजो विगतमलमित्युक्तं भवति सू.व्या.१९२ख/९१; व्यपगतः — {rab tu dga' ba'i shugs kyis sdig dang bral nas de dang lhan cig 'gro bar shog//} प्रामोद्यवेगाद्व्यपगतदुरिता यान्तु तेनैव सार्धम् बो.अ.३८क/१०.११; उद्गतः — {byang chub sems dpa' de'i lus srog dang bral ba stag mo des za zhing 'dug pa mthong ba} तद्बोधिसत्त्वशरीरमुद्गतप्राणं तया व्याघ्रयुवत्या भक्ष्यमाणं ददर्श जा.मा.६क/५; उत्क्रान्तः — {ngang pa'i rgyal po rnams dag ni/} /{myos pa'i gdangs snyan ca co 'phel/} /{rma bya rnams kyi sgra dag ni/} /{yid 'ong nyid dang bral bas nyams//} कूजितं राजहंसानां वर्द्धते मदमञ्जुलम् । क्षीयते च मयूराणां रुतमुत्क्रान्तसौष्ठवम् ।। का.आ.३३३क/२.३३१; विरतः— {de nas 'khor ba snying po med/} /{rnam par dpyad phyir chags bral ba/} /{brtan pa de yis mi rtag nyid/} /{yang dag bsams nas pha la smras//} अथ निःसारसंसारविचारविरतस्पृहः । अनित्यतां स संचिन्त्य धीरः पितरमब्रवीत् ।। अ.क.३२७ख/४१.४२; उपरतः — {gzung ba dang 'dzin pa rnam par rtog pa dang bral ba} ग्राह्यग्राहकविकल्पोपरतम् ल.अ.१४०ख/८७; निवृत्तः — {mi yi dbang pos mngon par gsol btab kyang /} /{sred pa dang bral rgyal srid bzung ma gyur//} अभ्यर्थ्यमानोऽपि नरेश्वरेण राज्यं न जग्राह निवृत्ततृष्णः ।। अ.क.२०२ख/२२.९५; विश्लिष्टः— {rang sa bon gyi du ma las/} /{bral ba'i dngos po'i brda rnams kyi/} /{nus pa'i rnam rtog gis dbye ba/} /{de yi ngo bor nges pa yin//} स्वबीजानेकविश्लिष्टवस्तुसङ्केतशक्तितः । विकल्पास्तु विभिद्यन्ते तद्रूपाध्यवसायिनः ।। त.स.३९क/४०३; विविक्तः— {sbyin dang bkur stis yun ring bde byas pa/} /{bdag gi khyim ni nor dang bral mthong ba//} प्रदानसत्कारसुखोचिताश्चिरं विविक्तमर्थैरभिगम्य मद्गृहम् । जा.मा.२२ख/२५; मुक्तः — {gang tshe sems ni gzung bral ba/} /{de tshe thams cad de bzhin gshegs//} ग्राह्यमुक्तं यदा चित्तं तदा सर्वे तथागताः । बो.अ.३२क/९.३०; अनङ्कितः — {gzung ba'i rnam pa dang bral ba'i lus can gyi 'dzin pa} ग्राह्याकारानङ्कितमूर्त्तितया ग्राहकः त.प.१२८ख/७०७; उज्झितः— {de yi yid ni dri ma dang /} /{bral ba de mthong nyid kyis thob/} /{nam mkha' ston dang phrad pa yis/} /{sprin gyi tshogs dang bral ba bzhin//} तस्य तद्दर्शनेनैव विमलाभिगतं मनः । शरत्समागमेनेव घनध्वान्तोज्झितं नभः ।। अ.क.१८७ख/२१.३९; स्रस्तः — {sdig pa bral des ston pa yi/} /{mdun du dul bas 'khod nas ni/} /{lha yi me tog snying stobs bzhin/} /{dkar bas gtor nas des smras pa/} विनयादुपविश्याग्रे स शास्तुः स्रस्तकल्मषः । तं दिव्यपुष्पैराकीर्य सत्त्वशुभ्रैरभाषत ।। अ.क.२४४क/२८.३९; प्रतिप्रस्रब्धः — {de bzhin du tshor ba thams cad dang bral bar sbyin pa de sbyin} एवं सर्ववेदितप्रतिप्रस्रब्धं दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४; गमितः — {de tshe bdag ni rjes su chags dang bral//} तदा ममायं गमितोऽनुरागः ।। अ.क.१९६ख/२२.४४; • वि. विकलः — {ji ltar rna ba dang bral bas/} /{phra mo'i sgra ni mi myong bzhin//} यथा सूक्ष्मान् शब्दाननुभवति न श्रोत्रविकलः र.वि.१२४ख/१०४; वियोगी — {khu byug zung bas gnag gyur cing /} /{dus kyis bral ba rnams kyi dus/} /{bzod dka' mya ngan 'grems byed pa/} /{mya ngan med gsar rab tu mthong //} कोकिलालिकुलैः कालः कालः कालो वियोगिनाम् । शीर्णशोकनवाशोकदुःसहः प्रतिदृश्यते ।। अ.क.१४९क/१४. ११५; विरही — {rang yul bral ba'i skye bo rnams/} /{nor gyi tshogs ni khur po dang /} /{longs spyod nye bar longs spyod min/} /{yon tan thag pa'i mdud par rig//} भारं द्रविणसम्भारं वेत्ति ग्रन्थिगुणागुणः । भोगं निरुपभोगं च स्वदेशविरही जनः ।। अ.क.१४६ख/१४.९०; • अव्य. १. अ ( {nad dang bral ba} अनामयः) — {rgyal sras de las bdud rtsi ni/} /{rtogs nas nad dang bral ba khyod//} अधिगम्यामृतं तस्मान्नृपसूनोरनामयम् । अ.क.२१२क/२४. ४९; ( {chags bral} अरागः) — {re zhig rab tu dang ba'i blo/} /{yid ni chags bral kho na yis/} /{tshangs spyod spyod cig} अरागेणैव मनसा ब्रह्मचर्यं प्रसन्नधीः । चर अ.क.११०ख/१०.१२१; ( {dpag bral} अमितः) — {dpag med dpag bral rnams la shin tu rdzogs nyid rdzogs//} अमितामितेषु सुसमापत्तितां गता स.दु.१११ख/१७४; वि — ( {dri ma dang bral ba} विमलः) — {rgyun zhugs 'bras bur rab 'jug dri ma dang bral snang ba'i rim pa 'di yis ni//} स्रोतःप्राप्तिफलप्रवृत्तविमलालोकक्रमेणामुना अ.क.६८ख/५९.१७१; ( {'dod chags dang bral ba} विरागः) — {'dod chags dang bral ba'i khams} विरागधातुः अभि.भा.४२क/१०३०; ( {sprin bral} विघनः) — {sprin bral nyi zer gyis phye ba'i/} /{pad ma gzhon nu spangs nas ni//} विघनार्कांशुविकचं मुक्त्वा तरुणपङ्कजम् । बो.अ.२५ख/८.५७; ( {phyogs bral} विदिशा) — {ji ltar sngar bzhin gnas shes nas/} /{phyogs dang phyogs bral dag tu yang //} स्थानं ज्ञात्वा यथापूर्वं दिशासु विदिशासु च ।। हे.त.२६ख/८८; निर् ( {mtshon dang bral ba} निरायुधः) — {mtshon dang bral ba rgyal po'i bu//} राजपुत्रो निरायुधः अ.क.१३०क/६६.५९; ( {bgegs dang bral ba} निर्विघ्नः) — {bgegs dang bral te ci bde bar/} /{mtho ris 'jig rten mi rnams nyid/} /{ji snyed khams gsum 'jig rten spyod//} निर्विघ्नश्चरते सुखम् । स्वर्गलोकेषु मानुष्ये यावत् त्रैलोक्यधातुषु ।। स.दु.१२५ख/२२४; निस् ( {yid ches bral ba} निष्प्रत्ययः) — {de nas bde gshegs bstan pa la/} /{rgyal po mchog tu yid ches bral/} /{'phags pa kA t+yA ya na ni/} /{mdun du dad pas mchod pa bzlog//} निष्प्रत्ययपरो राजा ततः सौगतदर्शने । आर्यकात्यायनस्याग्रे श्रद्धापूजामवारयत् ।। अ.क.३१९ख/४०.१४४ २. ऋते — {ston pa skye 'chi dang bral ba/} /{'bad pa med par rab tu 'jug//} जन्मान्तर्धिमृते शास्तुरनाभोगात् प्रवर्तते ।। र.वि.१२६ख/१११.

bral ba can

वि. विरही — {de la yang de dang ma ldan pa bral ba can gyi spyis rjes su 'gro ba ma grub pa kho na ma yin nam} ननु तत्रापि तदयोगविरहिणा सामान्येनान्वयो न सिद्ध एव प्र.वृ.३१४क/६३; वैकल्यवान् — {lta bar ma zhugs pa na rung ba'i yul na 'dug kyang blta bar bya mi nus pa ni rkyen gzhan dang bral ba can yin la} द्रष्टुमप्रवृत्तस्य तु योग्यदेशस्था अपि द्रष्टुं ते न शक्याः प्रत्ययान्तरवैकल्यवन्तः न्या.टी.५०ख/१०५.

bral ba nyid

रहितत्वम् — {pha rol tu phyin pa drug po re re'i mi mthun pa'i phyogs dang bral ba nyid} षट्पारमिता विपक्षैश्च रहितत्वं प्रत्येकम् सू.व्या.२५४ख/१७३; विरहितता — {stong pa nyid ni yang dag pa ma yin pa'i kun tu rtog pa de gzung ba dang 'dzin pa'i} ।{dngos po dang bral ba nyid do//} शून्यता तस्याभूतपरिकल्पस्य ग्राह्यग्राहकभावेन विरहितता म.भा.२क/९.

bral ba dang bcas pa

= {bral bcas/}

bral ba ma yin pa

अविसंयोगः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'du ba yang ma yin bral ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} यश्च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामसंयोगोऽविसंयोगः, इयं सा प्रज्ञापारमिता सु.प.३९क/१८.

bral ba med

= {bral ba med pa/}

bral ba med pa

वि. अविरतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bral ba med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अविरत इत्युच्यते ल.वि.२११क/३१२.

bral ba las byung

= {bral ba las byung ba/}

bral ba las byung ba

वि. वियोगजः — {pha ma dang bral ba las byung ba'i sdug bsngal chen po bdag gis myong bar 'gyur na ji ltar bya} मातापितृवियोगजं महद्दुःखं भविष्यति । किं करोमि वि.व.२०४ख/१.७८.

bral ba'i thob pa

वियोगाप्तिः — {bral ba'i thob pa zag med dang /} /{srid rtse nyams par byas pa dang /} /{rgyu gnyis kun tu bcom pa'i phyir/} /{yongs shes} अनास्रववियोगाप्तेर्भवाग्रविकलीकृतेः । हेतुद्वयसमुद्घातात् परिज्ञा अभि.को.१८ख/५.६८; विसंयोगप्राप्तिः — {nyon mongs pa'i thob pa las rnam par grol ba rnams la bral ba'i thob pa dang lhan cig skye ba'i phyir} क्लेशप्राप्तिविमुक्तानां विसंयोगप्राप्तिसहोत्पादात् अभि.भा.१७ख/९२९; विसंयोगलाभः — {de dag gi/} /{bral ba'i thob pa yang dang yang //} विसंयोगलाभस्तेषां पुनः पुनः अभि.को.१८क/५.६३.

bral ba'i 'bras bu

पा. विसंयोगफलम् — {mdor bsdu na 'bras bu ni lnga ste/} {rnam par smin pa'i 'bras bu dang rgyu mthun pa'i 'bras bu dang bral ba'i 'bras bu dang skyes bu byed pa'i 'bras bu dang bdag po'i 'bras bu'o//} समासतः पञ्च फलानि—विपाकफलं निष्यन्दफलं विसंयोगफलं पुरुषकारफलमधिपतिफलञ्च बो.भू.५५ख/७२; सू.अ.२१४क/११९.

bral ba'i rdzas

पा. विसंयोगद्रव्यम् — {ldan pa'i rdzas ji snyed pa bral ba'i rdzas rnams kyang de snyed do zhes bya ba ni grub pa'i mtha' yin pa'i phyir ro//} यावन्ति हि संयोगिद्रव्याणि तावन्ति विसंयोगद्रव्याणीति सिद्धान्तात् त.प.२०८ख/८८६.

bral ba'i rang bzhin

अपगतस्वभावता — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni gzugs kyi rang bzhin dang bral ba'o/} /{de bzhin du tshor ba dang}…{bral ba'i rang bzhin gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} रूपस्वभावापगतं हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपम् । एवं वेदना…या च अपगतस्वभावता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१७.

bral bar gyur

= {bral bar gyur pa/}

bral bar gyur pa

भू.का.कृ. भिन्नः — {zhes pa dbyangs dang bral gyur zhing /} /{ma bsdams de yi tshig thos nas/} / ग्. {yon ma de la rgyal po'i bu/} /{nang gi byed pa skrag pas smras/} इति तस्य वचः श्रुत्वा भिन्नस्वरविशृङ्खलम् । चपलां राजपुत्रस्तां त्रस्तान्तःकरणोऽवदत् ।। अ.क.२६२ख/३१.३५; व्यपेतः — {lung dang rigs par bral gyur pa//} युक्त्यागमव्यपेतानि ल.अ.१९०क/१६२; विगलितः— {'di bsams thugs ni byung ba ste/} /{lus la the tshom zhugs pa yis/} /{rgyal srid longs spyod chags pa la/} /{gus pa dag dang bral bar gyur//} इति ध्यात्वा स सोद्वेगः शरीरविचिकित्सया । बभूव राज्यसम्भोगरागे विगलितादरः ।। अ.क.२१५क/२४.८१.

bral bar bgyid pa

वि. विकरिणी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gti mug dang mun pa dang rab rib rnams dang bral bar bgyid pa lags so//} मोहतमस्तिमिरविकरिणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ. सा.१५२क/८६.

bral bar 'gyur

क्रि. १. अपगच्छति — {'jig rten gyi dri ma'i rnyog pa dang yang bral bar 'gyur ro//} लोकमलकषायता चापगच्छति द.भू.२०८क/२५; विगच्छति — {chags pa rnams 'dod chags kyi kun nas dkris dang bral bar 'gyur ba dang} रक्तानां रागपर्यवस्थानं विगच्छति बो.भू.४१ख/५३; प्रतिविगच्छति — {'dod pa la 'dun pa'i kun nas dkris pa skyes pa dang bral bar 'gyur ro//} उत्पन्नं च कामच्छन्दपर्यवस्थानं प्रतिविगच्छति श्रा.भू.४२ख/१०२; वियोगं प्राप्नोति — {de'i rkyen gyis de dag dad pa'i gru zhig nas shes rab kyi srog dang bral bar 'gyur ro//} तत्प्रत्ययात्ते श्रद्धानावं भित्त्वा प्रज्ञाजीवितेन वियोगं प्राप्नुवन्ति शि.स.४०ख/३८ २. विगच्छेत् म.व्यु.२५७१ (४८ख).

bral bar byed

= {bral bar byed pa/}

bral bar byed du 'jug

क्रि. वियोजयति — {srog dang bral bar byed du 'jug pa} जीवितेन वा वियोजयति शि.स.३८ख/३७.

bral bar byed pa

अपगमः — {mig sman la sogs pa rnams ni skyon dang bral bar byed pa la bya ba dang ldan pa yin gyi yon tan byed pa ni ma yin no//} अञ्जनादीनां तु दोषापगमे व्यापारः, न गुणाधाने त.प.२५५क/९८३; वियोजनम् — {bdag gir ma byas par sba ba dang chud gzan pa dang zin pa dang btang ba la sogs pas bral bar byed na yang ngo //} अस्वीकृतौ च गोपननाशनवधो सङ्गादौ (?) वियोजने वि.सू.१४क/१६; विवेचनम् — {'jig rten pa'i yang dag pa'i lta ba thob pas lta ba ngan pa thams cad dang bral bar byed pa'i phyir ro//} लौकिकसम्यग्दृष्टिप्रतिलम्भेन सर्वकुदृष्टिविवेचनात् अभि. स.भा.९१क/१२४; व्यपरोपणम् — {gnod pa'i mchog ni 'di lta ste/} {srog dang bral bar byed pa 'di yin pas na} एष च परमः प्रत्यपकारो यदुत जीविताद्व्यपरोपणम् बो.भू.१०३क/१३१.

bral bar ma gyur cig

क्रि. अवैकल्यं स्यात् — {dge ba'i rtsa ba dang}…{'dis na bdag rab tu byung ste yo byad kyi khyad par dag gis bral bar ma gyur cig} अनेन मे कुशलमूलेन…प्रव्रजितस्य उपकरणविशेषैरवैकल्यं स्यात् अ.श.२३५ख/२१७.

bral bar smin par byed pa

पा. विपाचना — {nyon mongs pa dang bral bar smin par byed pa ni bral bar smin par byed pa'o//} क्लेशविगमेन पाचना विपाचना सू.व्या.१५०ख/३३; सू.अ.१५०ख/३३.

bral bar smin byed

= {bral bar smin par byed pa/}

bral bar shog

क्रि. अपगच्छतु — {dud 'gro rnams ni gcig la gcig/} /{za ba'i 'jigs dang bral bar shog//} अन्योन्यभक्षणभयं तिरञ्चामपगच्छतु । बो.अ.३८क/१०.१७.

bral mi shes pa

अमुक्तज्ञानम् — {de bzhin gshegs pa'i snying po ni}… {bral mi shes pa/'dus} {ma byas pa'i chos rnams kyi gnas dang gzhi dang rten lags la} तथागतगर्भो निश्रय आधारः प्रतिष्ठा…अमुक्तज्ञानानामसंस्कृतानां धर्माणाम् र.व्या.११२क/७३.

bral shes pa

मुक्तज्ञानम् — {de bzhin gshegs pa'i snying po ni}…{bral shes pa/'dus} {byas kyi chos rnams kyi yang gnas dang gzhi dang rten lags so//} मुक्तज्ञानानां संस्कृतानां धर्माणां निश्रय आधारः प्रतिष्ठा तथागतगर्भः र.व्या.११२क/७३.

brah+ma daN+Di

ब्रह्मदण्डी, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang}…{mchog gi dbang phyug ma ni de ba dA li ste cha lnga'o zhes pa dang po'i dgod pa'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २…परमेश्वरी देवदाली भाग ५ । इति प्रथमपातः वि.प्र.१४९क/३.९६.

bri

• क्रि. ( {'bri} इत्यस्या भवि.) १. लिखेत् — {dkyil 'khor gyi dbus su ni snang ba mtha' yas bri'o//} मध्ये मण्डलस्यामिताभं लिखेत् का.व्यू.२३३ख/२९६ २. लिख्यते — {mdo de thams cad ni 'gro mdo las zhes bya ba'i phyogs der bris zin pas yang mi bri'o//} इत्येतत् सर्वं सूत्रं ‘गतिसूत्रतः’ इत्यत्र प्रदेशे लिखितमिति न पुनर्लिख्यते अभि.स्फु.१९४ख/९५६; • = {bri ba/}

bri nyes

दुर्लिखितम् म.व्यु.४३८२ (६९क).

bri ba

• सं. १. लिखनम् — {ji ltar lus la}…{'khor lo drug yod pa de bzhin du 'khrul 'khor bri ba la zlum skor drug go//} यथा शरीरे…षट्चक्राणि, तथा यन्त्रलिखने षट् परिमण्डलानि वि.प्र.८४क/४.१८५; लेखनम् — {so sor 'brang ma chen mo'i 'khor lo bri ba'i cho ga} महाप्रतिसराचक्रलेखनविधिः क.त.३१२७; आलेखनम् — {don dam pa'i bden pas ni rdul tshon gyi dkyil 'khor bri ba med de} परमार्थसत्येन रजोमण्डलालेखनं नास्ति वि.प्र.८९क/३.१; आलेख्यम् — {sa yongs su bzung ba dang dkyil 'khor bri ba dang de nyid bcu yongs su shes pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} भूमिपरिग्रहमण्डलालेख्यदशतत्त्वपरिज्ञानस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/२४; उल्लेखः — {de nas de yis rjes gnang ste/} /{ri mo mkhan po mchog rnams la/} /{bcom ldan sku gzugs bri ba'i las/} /{mi yi bdag pos myur bar bskos//} अनुज्ञातस्ततस्तेन नृपश्चित्रकरान् वरान् । आदिदेशाशु भगवत्प्रतिमोल्लेखकर्मणि ।। अ.क.३०८ख/४०.२०; चित्रणम् — {sgor gnod sbyin lag na rdo rje 'dzin pa dag bri'o//} द्वारे यक्षाणां चित्रणं वज्रधराणाम् वि.सू.९५क/११४ २. [1] अपचयः {gzhan yang blo gros chen po de la sogs pa'i mtshan nyid ni rnam par shes pa'o/} /{bri ba'i mtshan nyid ni ye shes so//} पुनरपरं महामते उपचयलक्षणं विज्ञानम्, अपचयलक्षणं ज्ञानम् ल.अ.११७ख/६४; अपायः — {longs spyod bri ba'i gnas drug} षड्भोगानामपायस्थानम् म.व्यु.२५०४ (४७ख); [2] ऊनत्वम् — {chos ni bri ba yang ma yin gang ba yang ma yin te} न धर्मस्योनत्वं न पूर्णत्वम् शि.स.१७४ख/१७२; • वि. ऊनः — {ci tsam dus gzhan zhig na zhag bri bar gyur nas} यावदपरेण समयेन ऊनरात्रीपतितः वि.व.११९ख/२.९९; न्यूनः — {shes myur bri dang gang med dang //} क्षिप्रज्ञान्यूनपूर्णत्वे अभि.अ.७ख/४.२५; • भू.का.कृ. लुप्तः — {snying stobs bri ba med pa'i sa der lhung //} अलुप्तसत्त्वे पतिते पृथिव्यां तस्मिन् अ.क.३४क/३.१६६.

bri bar

लिखितुम् — {nyid kyi dkyil 'khor thugs rje yi/} /{bdag nyid kyang ni bri bar 'tshal//} स्वोऽहं लिखितुमिच्छामि मण्डलं करुणात्मकम् ।। स.दु.१२८ख/२३६.

bri ba med pa

वि. अलुप्तः — {lha rnams me tog char dang lhan cig tu/} /{snying stobs bri ba med pa'i sa der lhung /} /{gnyis skyes de rnams nor bu yang dag blangs/} /{rgyal po shin tu bzod dka'i grong khyer song //} अलुप्तसत्त्वे पतिते पृथिव्यां तस्मिन् सुराणां सह पुष्पवर्षैः । मणिं समादाय ययुर्द्विजास्ते तूर्णं पुरं दुष्प्रसहस्य राज्ञः ।। अ.क.३४क/३.१६६.

bri ba'i gnas

अपायस्थानम् — {longs spyod bri ba'i gnas drug} षड्भोगानामपायस्थानम् म.व्यु.२५०४ (४७ख).

bri bar 'gyur

क्रि. क्षीयते — {chu yang nyin re bri bar 'gyur/} /{tshe zad pa dang 'gran pa bzhin//} प्रत्यहं क्षीयते तोयं स्पर्धमानमिवायुषा । जा.मा.८७क/१००.

bri bar bya

• क्रि. १. लिखेत् — {yi ger bri bar bya'o//} लिखेल्लेखम् वि.सू.९८ख/११८; संलिखेत् — {lte bar shA kya'i dbang po yi/} /{bdag po thub pa bri bar bya//} नाभौ शाक्याधिपेन्द्रमुनिं संलिखेत् स.दु.११२ख/१८२; समालिखेत् — {dkyil 'khor snga ma bzhin bris la/} /{dbus su rdo rje bri bar bya//} मण्डलं पूर्ववल्लिख्य मध्ये वज्रं समालिखेत् । स.दु.१२६ख/२३० २. लिख्यते— {de'i gnas su ya yig bri bar bya'o//} तस्य स्थाने यकारो लिख्यते वि.प्र.८६क/४.१८९; • कृ. लेख्यः — {tsan+dan la sogs pa'i smyu gus zhi ba la sogs pa'i 'khrul 'khor bri bar bya'o//} शीतादिलेखन्या यन्त्राणि लेख्यानि शान्त्यादीनि वि.प्र.८३ख/४.१८५; लेखनीयः— {n+ya gro d+ha'i 'dab ma la sogs pa la 'khrul 'khor bri bar bya ste} न्यग्रोधपत्रादौ यन्त्रं लेखनीयम् वि.प्र.८५ख/४.१८८; लिखनीयः — {de nyid rdul tshon gyis bri bar bya ste} तदेव लिखनीयं रजसा वि. प्र.१३१ख/३.६३; लिखितव्यः — {bdag gis don la rton pa nyid la brten te bri bar bya ste} लिखितव्यं मयाऽर्थशरणतामाश्रित्य वि.प्र.१३१ख/१, पृ.३०.

bri bar bya ba

= {bri bar bya/}

bri bar bya bar 'gyur

क्रि. लेखनं भवति — {de bzhin sngar brjod 'khor lo rnams dag la yang rtag tu bsgrub bya'i ming ni bri bar bya bar 'gyur} एवं पूर्वोक्तचक्रेष्वपि भवति सदा लेखनं साध्यनाम्नः वि.प्र.८६ख/४.१९१.

bri bar mdzad

क्रि. लिखति — {de la ston pa ye shes che/}…/{nyid kyis dkyil 'khor bri bar mdzad//} शास्ता तत्र महाज्ञानी मण्डलं लिखति स्वयम् । हे.त.२५क/८२.

bri med

= {bri ba med pa/}

bri gzhi

पटः, ओ टम् — {bri gzhi la bcom ldan 'das thams cad rig pa de kho na bzhin du bri zhing} पटे भगवन्तं सर्वविदं तथैव लिखेत् स.दु.१२९क/२४०.

bri ha tI

बृहती — {lnga pa dgod pa brjod par bya ste/} {bram ze mo zhes pa ni bri ha tI ste cha bzhi dang} पञ्चमो न्यास उच्यते—ब्राह्मणीति बृहती भाग ४ वि.प्र.१४९क/३.९६.

brid

= {brid pa/} {brid de} प्रलोभ्य — {'ji ba'i ri dwags sna tshogs kyis/} /{bu rnams brid de rtser bcug cing /} /{de nas ri dwags dngos byin pa//} यथा पुत्रान् विचित्रैर्मृन्मयैर्मृगैः । प्रलोभ्य क्रीडयित्वा च भूतान् दद्यात्ततो मृगान् ।। ल.अ.९०क/३७.

brid pa

• सं. वञ्चना — {brid pa de yang des sngar ma rtogs te/} {phyis rtogs par gyur na yang} न चानेन सा वञ्चना पूर्वं प्रतिविद्धा भवति पश्चाच्च प्रतिविध्यति बो.भू. ६८क/८७; उल्लापनम्— {bsting ba dang brid pa'i sbyin pa med do//} नास्त्युच्चग्घनोल्लापनदानम् शि.स.१४९ख/१४४; • भू.का.कृ. वञ्चितः— {gang gis byang chub sems dpa' g}.{yo sgyus brid par gyur la} येनापि च बोधिसत्त्वः कूटकपटेन वञ्चितो भवति बो.भू.६८क/८७; विप्रलब्धः — {de mi dge ba'i bshes gnyen phrag dog gi rang bzhin can dag gis brid pas ldog tu ma btub nas} स ईर्ष्याप्रकृतिभिरकल्याणमित्रैर्विप्रलब्धो न निवर्तते अ.श.१००क/९०; प्रतारितः — {de ltar de yis sna tshogs kyi/} /{dpe yis dal gyis brid pa ni/} /{rgyal po srog la chags pa yi/} /{sdig la rigs par kha yis blangs//} इति जीवितलोभाय तेन नानानिदर्शनैः । शनैः प्रतारितः पापे राजा युक्तममन्यत ।। अ.क.१०३क/६४.१८१; द्र. — {mar me'i 'od kyis phye ma leb brid bzhin//} पतङ्गमूर्खा इव दीपशोभया जा.मा.१५६क/१७९.

brin

= {brin pa/}

brin pa

भू.का.कृ. उपात्तः — {byang chub sems dpa'i mnyam pa nyid kyis brin pa'i sbyin pa rtsom pa chen po yid kyis 'dod par gyur pa dang} सर्वबोधिसत्त्वसमतोपात्तैर्महादानारम्भैर्मनसाऽऽकाङ्क्षितैः शि.स.१८ख/१८.

brim

= {brim pa/}

brim pa

• सं. परिवेषः — {de'i tshig gis dge 'dun spyan drangs pa ni sbyin bdag la kho bo ma 'ongs pa'i dbang gis brim pa yol bar ma bya shig ces bsgo bar gsum pa la sogs par rgyu ba la yang ngo //} तन्मुखिकया च सङ्घोपनिमन्त्रणे नास्मदनागमनवशात् परिवेषोऽतिपात्य इत्यपरिप्राप्य दातरि तृतीयप्रभृतौ वि.सू.४७क/५९; चारणम् — {phyag dar dang mal dang stan bshams pa dang chu bzhag pa dang brim pa dang zan drang ba ni gsar bus bya'o//} सम्मार्गशयनासनप्रज्ञपनपानीयस्थापनचारणभक्तनिःसर्गान्नवकः कुर्यात् वि.सू.११क/१२; प्रचारणम् — {tshul shing brim pa dang bgrang ba dang so so'i skal ba brim pa'o//} शलाकाचारणम् । गणनम् । प्रत्यंशप्रचारणम् वि.सू.६७ख/८४; • वि. चारकः — {brim pa nyid} चारकत्वम् वि.सू.३७ख/४७.

brim par

चारयितुम् — {btsun pa bka' bzhin 'tshal zhes tshe dang ldan pa kun dga' bos bcom ldan 'das kyi ltar mnyan nas tshul shing brim par brtsams pa na} एवं भदन्तेत्यायुष्मानानन्दो भगवतः प्रतिश्रुत्य शलाकां चारयितुमारब्धः वि.व.१३६ख/१.२५; परिवेषितुम् — {de nas sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun legs par bzhugs par rig nas brim par brtsams te} ततः सुरत्वोपनिषण्णं बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं परिवेषितुमारब्धा वि.व.१६६क/१.५५.

brim pa nyid

चारकत्वम् — {dge slong byin len byas pas brim pa nyid ni rung ba nyid yin no//} न्याय्यं भिक्षोश्चारकत्वं प्रतिग्राहित्वस्य वि.सू.३७ख/४७.

brim par bya

• क्रि. चारयेत् — {gal te de ltar 'dun pa sbyin pas tshogs pa na chos ma yin pa'i tshul shing lhag par 'gyur bar sems na brim par mi bya'o//} तथा चेदधर्मशलाकाधिक्यसम्पत्तिं मन्येत न छन्दानुप्रदानेन सामग्र्ये चारयेत् वि.सू.९१क/१०९; • सं. चारणम् — {a mra zhim po rnams logs shig tu bsal te brim par bya'o//} पृथक्कृत्य मृष्टाम्राणां चारणम् वि.सू.३७ख/४७; • कृ. चार्यम् — {brim par bya ba gces pa dang bar ma dang tha ma dag so sor bya'o//} पृथक् चार्ये ज्येष्ठमध्यमकनीयसां करणम् वि.सू.३७ख/४७.

brim par bya ba

= {brim par bya/}

brim par byed pa

वि. चारकः — {brim par byed pa ni mkhan po'am slob dpon gyis mnod par bya'o//} चारकस्याऽऽचार्य उपाध्यायो वा प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.३७ख/४७.

brims

• क्रि. ( {'brim} इत्यस्या भूत., विधौ) १. अचारयत् — {de nas de yis ston pa ni/} /{'od srungs bka' yis chu yi snod/} /{mi zad pa nyid bzhin gyur pa/} /{dge 'dun dag la yun ring brims//} शासनात्काश्यपस्याथ स शास्तुर्जलभाजनम् । अक्षयत्वमिवायातं सङ्घे चिरमचारयत् ।। अ.क.२६०क/९४.१२ २. = {brims shig} चारय — {kun dga' bo song la/} {dge slong rnams la tshul shing brims te} गच्छानन्द भिक्षूणां शिलाकां चारय वि.व.१३६ख/१. २५; • भू.का.कृ. चारितवान्— {chu de dge 'dun la brims so//} तदुदकं सङ्घे चारितवान् अ.श.२३०ख/२१२; • = {brims pa/}

brims pa

• सं. १. चारणम् — {brims pas bsnyigs par bya'o//} चारणेन निष्कर्षः वि.सू.२७ख/३४; सञ्चारणम् — {gang yang rung ba cung zad cig brims na yang zan gcig pa nyid yin no//} सञ्चारणे स्तोकस्यापि यस्य कस्यचिदेकभक्तत्वम् वि.सू.३५ख/४५ २. = {sbyin pa} वितरणम्, दानम् — त्यागो विहायितं दानमुत्सर्जनविसर्जने । विश्राणनं वितरणं स्पर्शनं प्रतिपादनम् ।। प्रादेशनं निर्वपणमपवर्जनमंहतिः । अ.को.१८३क/२.७.२९; वितार्यते वितरणम् । तॄ प्लवनतरणयोः अ.वि.२.७.२९; • भू.का.कृ. चारितः — {dge 'dun thams cad la brims na yang zad par ma gyur to//} न च क्षीयते । यावत्सर्वसङ्घे चारितम् अ.श.२३०ख/२१२.

brims shig

क्रि. चारय — {bram ze thug pa brims shig} चारय ब्राह्मण पेयाम् वि.व.१५७ख/१.४६; परिवेषय — {bzang mo khyod rang gis bram ze rnams la kha zas brims shig} भद्रे स्वयमेव ब्राह्मणान् परिवेषय जा.मा.७३क/८४; द्र. {brims/}

bris

• क्रि. ( {'bri} इत्यस्या भूत., विधौ) चित्रयतु — {rtsig ngos gcig la bris la} एकां भित्तिं चित्रयतु वि.व.२८४क/१.१०१; • = {bris pa/}

bris sku

पटः, ओ टम्, चित्रपटः — {gtso bo cho ga gang gis dang /} /{de bzhin bya ba gang gis ni/} /{kye rdo rje yi bris sku ni/} /{byed pa bde ba chen pos gsungs//} कतरेण विधानेन कया क्रियया तथा प्रभो । हेवज्रस्य पटं कार्यं कथयस्व महासुख ।। हे.त.२६क/८६; वि.प्र.८७ख/४.२३३.

bris sku'i cho ga

पटविधानम् — {kye'i rdo rje las bris sku'i cho ga'i le'u ste drug pa'o//} हेवज्रपटविधानपटलः षष्ठः हे.त.२६ख/८६.

bris mkhan

= {bris mkhan pa/}

bris mkhan pa

= {yig mkhan} लिपिकारः, लेखकः — लिपिकारोऽक्षरचणोऽक्षरचुञ्चुश्च लेखके ।। अ.को.१८६क/२.८.१५; लिपिं करोतीति लिपिकारः अ.वि.२.८.१५; लेखकः मि.को.२५क ।

bris nyes

दुर्लिखितम् म.व्यु.४३८२ (६९क).

bris pa

• सं. आलेखनम् — {dkyil 'khor bris pa med par} मण्डलालेखनाभावे वि.प्र.९४ख/३.५; आलेख्यम् — {de yis 'di brjod tshe na des/} /{de mthong gtang bar yongs ma nus/} /{de gdong la bris ri mo yis/} /{las kyi slad nyid bcings pa bzhin//} इत्युक्तस्तेन तां दृष्ट्वा त्यक्तुं नैव शशाक सः । निरुद्धः कर्मणा ह्येव तन्मुखालेख्यलेखया ।। अ.क.१७९क/२०.४४; आलिखितम् — {de skad smra zhing bud med dag/} /{bris pa ring nas mthong gyur nas//} इति ब्रुवाणं तं दृष्ट्वा दूरादालिखितं च तत् । अ.क.१०५क/१०.५८; चित्रणा— {ji ltar bar snang tshon ris bris pa dang /} /{nam mkha'i dbyings la rlung gnas ji bzhin du//} अन्तरीक्ष इव रङ्गचित्रणा मारुतः खगपथाश्रितो यथा । द.भू.१७१क/५; • भू.का.कृ. लिखितः — {ri mor bris pa'i gnod sbyin mthong nas de'i dus su gnod sbyin no snyam du 'khrul pa skye'i} चित्रलिखितं च यक्षं दृष्ट्वा तत्कालं भ्रान्तिरुत्पद्यते—यक्ष इति अभि.स्फु.१०१क/७८०; आलिखितः — {khyod kyi dga' ba'i grogs pos snying gi dga' grogs su zhig rdo ba'i gzhi la bris pa de nyid kyi phyogs su lhung ba 'dis} या सा प्रियवयस्येन ते काऽपि हृदयवल्लभा आलिखिता तस्यां पक्षपातिना ना.ना. २३४ख/८५; अभिलिखितः — {bdag chos bris pa snying nas sbyin par mi 'dod pa kho na ma yin} मा हैवाहमाशयत एव न दातुकामोऽभिलिखितं धर्मम् बो.भू.६८ख/८८; • ना. लिखितः, ऋषिः — {bA rA Na sIr sngon byung ba/} /{drang srong dung dang bris pa'o/} /{skye ba gzhan la dung de ring /} /{mau gal gyi bu nyid du gyur/} /{bris pa shA ri'i bu 'di ste//} अभूतां शङ्खलिखितौ वाराणस्यामृषी पुरा । …जन्मान्तरे स शङ्खोऽद्य मौद्गल्यायनतां गतः । लिखितः शारिपुत्रः अ.क.३क/५०.२१; {sngon byung ba bA rA Na sI'i grong khyer na drang srong dung dang bris pa zhes bya ba gnyis shig nye bar rten cing gnas so//} ( भूतपूर्वं वाराणस्यां नगर्यामुपनि)सृत्य द्वौ ऋषी प्रतिवसतः । शङ्खश्च लिखितश्च वि.व.२८४ख/१.१०१.

bris par gyur

क्रि. आलिखितो भवेत् — {dar yug chen po de la yang stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams rdzogs par bris par gyur te} तस्मिन् खलु पुनर्महापुस्ते त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुः सकलसमाप्त आलिखितो भवेत् र.व्या.८६क/२२.

bris zin

भू.का.कृ. लिखितः — {mdo 'di ni gong du} ({rgyas par} ){bris zin pas yang mi bri'o//} एतच्च सूत्रं विस्तरेण पुरस्ताल्लिखितमिति न पुनर्लिख्यते अभि.स्फु.१९२ख/९५४.

bris shig

= {bris/}

bri t+ta

पा. वृत्तम्, पद्यभेदः — {tshigs bcad rkang bzhi de yang ni/} /{br}-{i t+ta dzA ti zhes rnam gnyis//} पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा ।। का.आ.३१८ख/१.११.

bru

= {bru ba/}

bru ba

१. = {ltogs pa} क्षुध्; क्षुधा — {nyon mongs bru bas nyen pa'i 'gro la} क्लेशक्षुधार्ते जने र.वि.१०७क/६२; द्र. {bru ba tsha ba/} 2. {'bru ba} इत्यस्य भवि. ।

bru bar

उत्पाटयितुम् — {mchus mig bru bar gzas na yang rgyal po de skrag par ni ma gyur gyi} मुखतुण्डकेनाक्ष्युत्पाटयितुं प्रवृत्तः । न च राजा संत्रासमापद्यते अ.श.९४ख/८५.

bru ba tsha

= {bru ba tsha ba/}

bru ba tsha ba

• सं. बुभुक्षा— {bru ba tsha bas sems ni gdungs pa la/} /{de yis legs par mgu bar 'gyur ma yin//} प्रियाणि चैषां न हि तानि सम्यग्बुभुक्षया पीडितविग्रहाणाम् ।। जा.मा.४०ख/४७; क्षुदग्निः — {kha zas bzar rung ba de lta bu ma rnyed de/} {bru ba tsha bas gdungs pa dang} तद्विधमाहारजातमनासाद्य क्षुदग्निपरिगततनुः जा.मा.२११क/२४६; • वि. = {ltogs pa} जिघत्सुः, क्षुधितः— बुभुक्षितः स्यात्क्षुधितो जिघत्सुरशनायितः । अ.को.२०७क/३.१.२०; अत्तुमिच्छुः जिघत्सुः । अद भक्षणे अ.वि.३.१.२०.

bru ba tsha bar gyur pa

भू.का.कृ. बुभुक्षितः — {gal te bru ba tsha bar gyur na de la nang par gyi dus su kha zas sbyin par bya'o//} बुभुक्षितश्चेत् सानुकालं दद्यादस्मै तदाहारम् वि.सू.४१ख/५२.

bru sha

ना. दरदः, प्रदेशः — {bru sha'i yi ge} दरदलिपिः ल.वि.६६ख/८८.

bru sha'i yi ge

दरदलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{bru sha'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं …दरदलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.

brug

= {brug pa/}

brug pa

औघः — {gzhon nu dpung gi tshogs yan lag bzhi khyer ba'i chu brug pa gang yin pa de lta bu byung ngo //} कुमार (चतुरङ्गो बलकायः) उदकस्यौघसदृशं गतः वि.व.१९१ख/१.६६; पूरः — {chu brug par snang ba las gong du char 'bab par rjes su dpag pa} नदीपूरदर्शनादुपरिवृष्ट्यनुमानम् म.व्यु.४६३४ (७२क); द्र. {brub pa/}

brungs

द्र.— {der mi shong ba nyid yin na brungs sam thum po byas te bcer ro//} स्वसम्भवतां तत्र भारीकृत्य सूतं वा निधानम् वि.सू.७६ख/९३.

brud pa

= {drud pa} इत्यस्य स्थाने ।

brub

= {brub pa/}

brub pa

१. गोपनम् — {de dag brim pa dang zan gyu nas brub pa ni de'i las yin no//} चारणेऽस्यैषां व्यापारो भुक्ते च गोपने वि.सू.९३क/१११ २. = {brug pa} पूरः — {chu brub par snang ba las} नदीपूरदर्शनात् मि.को.१०१ख ।

brub par bya

क्रि. अपनयेत् — {ma rungs par 'gyur ba'i rgyu byung na rang gis brub par bya'o/} /{bsnyen par ma rdzogs pa med na'o//} अनपनेत(?) स्वयमुपपन्ने विनाशहेतोरभावेऽनु(प)संपन्नस्य वि.सू.७६ख/९३; प्रवेशयेत्— {de la nor bus spras pa gser dang dngul gyis brgyan pa dag la yang ngo /} /{de dag brub par bya'o//} अत्र च मणिप्रत्युप्तेषु सुवर्णरूप्यखचितेषु प्रवेशयेयुरेतानि वि.सू.४३क/५४.

brubs

भू.का.कृ. प्रतिशामितः — {rdzas rnams brubs kyi bar du mgo rmongs su bcug nas de'i 'og tu smras pa} तैस्तावदाकुलीकृतौ यावद्भाण्डं प्रतिशामितम् । ततः पश्चात्ते कथयन्ति वि.व.३५७क/२.१५७.

brul

= {'brul ba/}

brul gyur pa

भू.का.कृ. शीर्णः — {de yis lam du skyes bu ni/} /{rga bas 'khogs shing mdog mi sdug/} /{mgor skyes gzegs shing brul gyur pa/} /{skem zhing rtsub pa'i rnam pa mthong //} स विवर्णं जराजीर्णं कीर्णशीर्णशिरोरुहम् । सुशुष्कपरुषाकारं ददर्श पुरुषं पथि ।। अ.क.२१३ख/२४.६८.

brus

= {brus pa/}

brus pa

द्र.— {rna spabs brus pa} उल्लेखनम् त.प.१८७ख/८३७.

bre

• सं. १. द्रोणः, मानभेदः — {bre bo zas} द्रोणोदनः अ.क.१९७क/२२.४८; अस्त्रियामाढकद्रोणौ खारी वाहो निकुञ्चकः ।। कुडवः प्रस्थ इत्याद्याः परिमाणार्थकाः पृथक् । अ.को.२००ख/२.९.८८; द्रुणति धान्यपरिमाणाय वर्तते सर्वतो गच्छतीति द्रोणः । द्रुण हिंसागतिकौटिल्येषु अ.वि.२.९.८८ २. = {bre chen} आढकः, ओ कम्, परिमाणविशेषः — {shin tu yangs pa sha ra'i nags/} /{sha ra phyung byas skad cig gis/} /{til bre gang btab mi nyung bar/} /{rab tu bsdus la slar yang byin//} अत्यायतं शरवणं कृत्वोद्धृतशरं क्षणात् । व्युप्तमन्यूनमुच्चित्य पुनर्देहि तिलाढकम् ।। अ.क.११४ख/६४.३१४ ३. = {bre chung} प्रस्थः, परिमाणविशेषः — ( {'jal byed mnyam byed tshad byed ces/} /{tshad kyi don ni gsum yin no/} /{'jal byed srang dang sor dang bre//} पौतवं द्रुवयं पाय्यमिति मानार्थकं त्रयम् । मानं तुलाङ्गुलिप्रस्थैः अ.को.२००क/२.९.८५; धान्यादिमानं प्रस्थादिरूपम् अ.वि.२.९.८५;) {dper na rdza mkhan tshad dang ldan pa'i 'jim gong las bre lnga shong ba dang /} {bre do shong ba dang /} {bre bcu shong ba'i tshad dang ldan pa'i bum pa byed pa bzhin no//} (?) यथा—कुलालः परिमितान्मृत्पिण्डात् परिमितं घटं करोति प्रस्थग्राहिणम्, आढकग्राहिणम् त.प.१५०ख/२६ ४. कङ्गुः, प्रियङ्गुः — स्त्रियौ कङ्गुप्रियङ्गू द्वे अ.को.१९५ख/२.९.२०; केन जलेन गच्छत्युद्गच्छतीति कङ्गुः । गम्Ḷ गतौ अ.वि.२.९.२०; • ना. = {bre bo ma} द्रोणा, शाक्यदुहिता — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/}…/{de sras thu bo zas gtsang ste/}…/{bu mo bzhi ste gtsang zhes dang /} /{dkar bre bdud rtsi de bzhin no/} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः ।…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः…कन्याश्चतस्रः शुद्धाख्या शुक्ला द्रोणाऽमृता तथा । अ.क.२३४क/२६.२३; • = {bre ba/}

bre chung

प्रस्थः, परिमाणभेदः मि.को.२२ख; द्र. {bre/}

bre chen

आढकः, परिमाणभेदः मि.को.२२ख; द्र. {bre/}

bre phul

शीर्षकम् म.व्यु.५५७६ (८२ख); मि.को.१४०ख ।

bre ba

विन्यासः — {bslab pa'i gzhi rim pas bca' ba skas kyi gdang bu bre ba'i tshul du rnam gsum bcas nas} शिक्षापदानामनुपूर्वीबन्धं निःश्रेणीपदविन्यासयोगेन त्रिकोटिं बद्ध्वा ल.अ.१५६ख/१०३.

bre bar byed

क्रि. उपदधौ — {de la bsil yab byed cing gzhan dag ni/} /{sprin gyi bla re stug po bre bar byed//} तमव्यजन् केचिदथाम्बरेऽपरे वितानमस्योपदधुर्घनैर्घनैः ।। जा.मा.१८३ख/२१२.

bre bo

१. पेटः, ओ टम् — {'dzam bu'i chu bo gser gyi bre bo ni/} /{stong phrag brgya yang de dang mnyam pa min//} शतं सहस्राणि सुवर्णपेटा जाम्बूनदा नास्य समा भवन्ति वि.व.१६१ख/१.५० २. = {bre/}

bre bo che

आढकः, परिमाणभेदः मि.को.२२ख; द्र. {bre/}

bre bo ma

ना. द्रोणा, शाक्यदुहिता — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/} …/{de sras thu bo zas gtsang ste/}…/{bu mo bzhi ste gtsang zhes dang /} /{dkar bre bdud rtsi de bzhin no/}…{bzang po bre bo ma yi bu//} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः…कन्याश्चतस्रः शुद्धाख्या शुक्ला द्रोणाऽमृता तथा ।…द्रोणापुत्रश्च भद्राणिः(?द्राख्यः) अ.क.२३४ख/२६.२६.

bre bo zas

ना. द्रोणोदनः, शाक्यवंशीयः नृपः — {de yi brgyud la seng ge 'gram/} /{sa yi bdag po byung gyur te/} …/{de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa bre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o/}…/{bre bo zas kyi sras gnyis ni/} /{ma 'gags de bzhin chen po'o//} तस्यान्वये सिंहहनुर्बभूव पृथिवीपतिः ।…ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।।…द्रोणोदनस्य द्वौ पुत्रावनिरुद्धो महांस्तथा ।। अ.क.२३४ख/२२.६३; अ.श.२४४क/२२४.

bre mo gtam

= {bre mo'i gtam/}

bre mo'i gtam

सङ्गणिका — {gnyid la dga' ba dang bre mo'i gtam la dga' ba dang} निद्रारामः सङ्गणिकारामः श्रा. भू.५८ख/१४४; {bre mo gtam la mi dga' ba dang 'du 'dzi la mi dga' ba dang de'i tshig brtan par 'byung ba dang} न सङ्गणिकारामो, न संसर्गारामो, धीरा चास्य वाक् प्रवर्तते श्रा.भू.१७७ख/४६९; प्रलापः — {bre mo'i gtam ni sna tshogs dang //} नानाविधप्रलापेषु बो.अ.१२क/५.४५.

bre tshad ma

आढकिकः, आढकमात्राबीजद्वारेण क्षेत्रस्य मानम् मि.को.३५क ।

breg

= {'breg} भवि.

breg

• क्रि. ( {'breg} इत्यस्या भवि.) अवतार्यताम् — {gtsug phud breg go//} अवतार्यतां चूडा वि.सू.२क/१; छेदयेत्— {de 'dod chags dang bral ba ma yin na dge slong mas zhal ta ma byas par skyes pas skra mi breg go//} नानधिष्ठिता भिक्षुण्यैषा पुरुषेणातीतरागा केशांश्छेदयेत् वि.सू.५ख/५; • = {breg pa/}

breg pa

अपहरणम् — {khyim pa dang khyim pa mo'i mgo dkri ba dang bang gsang ba}(?{sangs pa} ){dang skra bskyed pa dang skra breg pa dang gdub kor bskyed pa dag la'o//} शिरोवेष्टनरजोहरणसीमन्तोन्नयनजटापहरणकुण्डलबन्धनेषु गृहिगृहिण्योः वि.सू.६३क/७९.

breg par bya

क्रि. अवतारयेत — {gtsug phud ma gtogs pa skra dang kha spu breg par bya'o//} केशश्मश्रूववतारयेताचूडम् वि.सू.२क/१.

bregs

= {bregs pa/} {bregs nas} अवतार्य — {rigs kyi bu rnams skra dang kha spu bregs nas gos ngur smrig bgos te} कुलपुत्राः केशश्मश्रूण्यवतार्य काषायानि वस्त्राण्याच्छाद्य वि.व.१४६ख/१.३४.

bregs pa

• सं. मुण्डनम् — {khyim pa'i mtshan ma spangs pa'i phyir skra dang kha spu bregs pa la sogs pas gzugs mi sdug pa nyams su blangs pa dang} वैरूप्याभ्युपगमः शिरस्तुण्डमुण्डनादिभिरपहृतगृहिव्यञ्जनतया बो.भू. १०४ख/१३३; • भू.का.कृ. १. मुण्डितः — {mgo bregs}…{mi zhig mthong nas} दृष्ट्वाऽन्यतरं पुरुषं मुण्डितशीर्षं च सु.प्र.५९क/११९ २. = {bcad pa} लूनः— {der yang 'dra ba gzhan dang gzhan 'byung ba las bslus pas te/} {bregs pa las yang skyes pa'i skra dang sen mo la sogs pa bzhin no//} अत्रापि सदृशापरोत्पत्तिविप्रलब्धो लूनपुनर्जातकेशनखादिवत् प्र.अ.१३४ख/१४४; छिन्नं छातं लूनं कृत्तं दातं दितं छितं वृक्णम् ।। अ.को.२१३ख/३.१.१०३; लूयते स्म लूनम् । लूञ् छेदने अ.वि.३.१.१०३.

bregs te

परित्यज्य — {skra dang kha spu bzang po rnams bregs te/} {gos kha dog bsgyur ba ngur smrig ni gyon} परित्यज्य संहृतकेशश्मश्रुशोभः काषायविवर्णवासाः जा.मा.११०क/१२८.

breng nger snang ba

दण्डभासः म.व्यु.४४०३ (६९क).

bred

= {bred pa/}

bred 'gyur

क्रि. विशुष्यति — {skye bo yan lag bcad pa'i sar/} /{de ring khrid pa'ang bred 'gyur te//} अङ्गच्छेदार्थमप्यद्य नीयमानो विशुष्यति । बो.अ.५ख/२.४४.

bred pa

वि. भीतः — {bred nas des shing rta cig la zhon te bcom ldan 'das kyi thad du song} स भीत एकरथमभिरुह्य भगवत्सकाशमुपसंक्रान्तः अ.श.२४ख/२१; भीरुः — {gang gis te 'khor ba'i 'jigs pas bred pas bde ba don du gnyer ba rnams kyis} यैः संसारभयभीरुभिः सुखार्थिभिश्च बो.प.९१क/५४; कातरः — {nyam thag nga ros zhes bya ba ni bya ba'i khyad par te/} {sdug bsngal zhing zhan pas bred pa'i nga ro'o//} आर्तरवमिति क्रियाविशेषणम् । दुःखदीनकातरस्वरम् बो.प.६६ख/३३.

bred sha thon pa

वि. कातरः — {bred sha thon pa'i mig bgrad nas/} /{phyogs bzhir skyabs dag tshol bar byed//} कातरैर्दृष्टिपातैश्च त्राणान्वेषी चतुर्दिशम् । बो.अ.५ख/२. ४६.

bre'u

प्रस्थः — {des rta cang shes la ni chas nas bre'u chud do//} तेनाश्वाजानेयस्य द्वौ यवप्रस्थौ प्रज्ञप्तौ वि.व.१३६क/१.२५.

bre'u tshad ma

प्रास्थिकः, प्रस्थमात्राबीजद्वारेण क्षेत्रस्य मानम् मि.को.३५क ।

brel

= {brel ba/}

brel phongs pa

वैकल्यम् — {gal te phyogs bzhi'i dge 'dun la brel phongs su gyur la} यदि चातुर्दिशे सङ्घे वैकल्यं भवेत् शि.स.३६ख/३५; {mchod rten la ni mchod rten gyi zong cis kyang brel phongs pa med do//} न हि स्तौपिकस्य कश्चिदर्घो नापि स्तूपस्य केनचिद्वैकल्यम् शि.स.३७क/३५; वैकल्यता — {brel phongs ma mchis pa} अवैकल्यता सु.प्र.३०ख/६०.

brel phongs ma mchis pa

अवैकल्यता — {ci nas chos smra ba'i dge slong de yo byad thams cad phun sum tshogs par 'gyur ba dang brel phongs ma mchis pa thob par 'gyur ba dang} यथा स धर्मभाणकः (भिक्षुः) सर्वोपकरणसम्पन्नो भविष्यति । अवैकल्यतां च प्रतिलप्स्यते सु.प्र.३०ख/६०.

brel ba

• सं. व्याक्षेपः — {de nas phyi zhig na khyim bdag mgon med zas sbyin la brel ba zhig byung ngo //} अथान्यतमेन कालेन अनाथपिण्डदस्य गृहपतेः कश्चिद्व्याक्षेपः समुत्पन्नः अ.श.१०६ख/९६; {nam zhig de ni las kyis brel/} /{dus ni yol bar gyur pa'i tshe/} /{de dag rnams kyi mdun du ni/} /{khyi yis dus kyi brda dag byas//} कर्मव्याक्षेपतस्तस्य जाते कालव्यतिक्रमे । कदाचित् कुकुरस्तेषां कालसंज्ञां व्यधात् पुरः ।। अ.क.२७९ख/३५.६२; व्यासङ्गः — {rgyal po rnams ni bya ba mang pos brel to//} बहुकार्यव्यासङ्गा राजान इति जा.मा.१३०क/१५०; • वि. व्यग्रः — {rab mang nor ldan gtong phod can/} /{brel bas yun ring mi sdod pa/} /{'dod bsgribs 'dod ldan bzod pa can/} /{skal ba bzang mo+o ga la thob//} प्रभूतद्रविणत्यागी व्यग्रत्वादचिरस्थितिः । छन्नकामः क्षमी कामी सुभगे लभ्यते कुतः ।। अ.क.८ख/५०.८१; {de nas gser gyi chu snod kyis/} /{lag gnyis brel ba de la ni/} /{thub pa brtan pa brjed pa yis/} /{lag brkyangs tshur shog ces pa smras//} ततस्तां हेमभृङ्गारव्यग्रपाणियुगां मुनिः । एहीति विस्मृतधृतिः प्रसार्य भुजमब्रवीत् ।। अ.क.२२०क/८८.६५; • भू.का.कृ. व्याक्षिप्तः — {phyis re zhig na khye'u phyi sa khung don zhig la brel te yangs pa can du song ngo //} यावदपरेण समयेन जाम्बालो दारकः क्वचित्प्रयोजनेन व्याक्षिप्तो वैशालीं प्रविष्टः अ.श.१३४ख/१२४; क्लान्तः — {khyed bsod snyoms kyis brel bar ma gyur mod} न चास्म क्लान्ताः पिण्डकेन वि.व.२४१क/२.१४२.

brel bar 'gyur

क्रि. *स्विद्यते — {chu mang po mchis pa'i snod na sran chung ka ru'am na gu gyen du mchi na yang brel ba dang smin par} ।{'gyur/} {thur du mchi na yang brel ba dang smin par 'gyur ba} बह्व्युदकायां स्थाल्यां मुद्गा वा माषा वा चोर्ध्वं गच्छन्तोऽधो गच्छन्तः स्विद्यन्ते पच्यन्ते का.व्यू.२०४क/२६१.

bres

१. शाला — {rta'i bres} अश्वशाला म.व्यु.५६१०; {glang bres} गोशाला म.व्यु.५६१२; चलत्थाः म.व्यु.५६०७ (८२ख); मि.को.१४१क २. = {bre yis/} 3. = {bres pa/}

bres te

वेष्टयित्वा — {tshon skud sna tshogs kyis bres te} नानारङ्गैः सूत्रैर्वेष्टयित्वा वि.व.२०५क/१.७९; आक्षिप्य — {mi nus na tha gu bres te'o//} अशक्तौ सूत्रकेणाक्षिप्य वि.सू.५९क/७५.

bres skyu

शाला — {glang po che dang rta 'dod pas ni glang po che'i bres skyu'am rta'i bres skyur ro//} हस्त्यश्वकामं कुञ्जरशालायां वाजिशालायां वा म.मू.१२८ख/३७.

bres khang

शाला — {'di lta ste dper na/} {bzhon pa'i bres khang ngam glang po'i bres khang} तद्यथापि नाम वाहनकारशालायां वा हस्तिशालायां वा ल.वि.१२५ख/१८६.

bres gnas

शाला — {glang chen bres gnas dang} शालासु च कुञ्जराणाम् ब.मा.१६२क ।

bres pa

भू.का.कृ. बद्धः — {gzhi nor bu rin po che 'bar ba grangs med pa'i dra bas bres pa} बद्धमसंख्येयमणिरत्नजालोज्ज्वलिततलम् ग.व्यू.३६५ख/७९; अवनद्धः — {rin po che'i dril bu'i dra ba bres pa} रत्नकिङ्किणीजालावनद्धान् ग.व्यू.१६९क/२५२; विततः — {nor bu rin po che rnam par snang ba'i bla re bres pa} वैरोचनमणिरत्नवितानविततम् ग.व्यू.१६ख/११४.

bro

• पा. नाट्यम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{bro dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… नाट्ये… गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; • सं. लास्यम् — ताण्डवं नटनं नाट्यं लास्यं नृत्यं च नर्तने । अ.को.१४३क/१.८.१०; लसतीति लास्यम् । लस श्लेषणक्रीडनयोः अ.वि.१.८.१० २. = {nad/} 3. = {bro ba/}

bro mkhan

= {bro gar mkhan/}

bro gar

नृत्यम् — {de khrus byed pa'i tshe bro gar dang glu dang rol mo'i sgra snyan pas bya dang ri dwags rnams kyang yid} ।{'phrog par byed do//} स्नानकाले चास्य मधुरनृत्यगीतवादितशब्देन मृगपक्षिणोऽपह्रियन्ते वि.व.२०८क/१.८२.

bro gar mkhan

नर्तकः — {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad byed pa dang 'jo sgeg byed pa la sogs pa la lta ba la zhugs pa} नटनर्तकहासकलासकादिसन्दर्शनव्यसनम् बो.भू.४क/३.

bro gar byed

= {bro gar byed pa/}

bro gar byed pa

• क्रि. नृत्यति — {lag 'gro nang du song ba yis/} /{bud med kyi ni 'phreng ba bzhin/} /{mgrin par byas pas rmongs byas pa'i/} /{shin tu chags ldan bro gar byed/} अन्तर्गतभुजङ्गाभिः स्त्रीभिरत्यन्तरागिणः । कण्ठे कृताभिर्नृत्यन्ति मालाभिरिव मोहिताः ।। अ.क.१४९क/१४.१२१; • सं. नृतम् — {'brug gi rnga sgras rab tu dga' gyur nas/} /{glog phreng 'gyu ba bro gar byed pa bzhin//} पयोदतूर्यस्वनलब्धहर्षा विद्युल्लता नृतमिवाऽऽचचार ।। जा.मा.८८क/१०१.

bro nad

= {nad} ग्लान्यम् — {mi de'i bro nad shin tu tshabs che bar 'gyur} गाढतरं तस्य पुरुषस्य ग्लान्यं भवेत् प्र.प. ८४क/१०९.

bro nad mchis pa

वि. आबाधिकः — {bcom ldan 'das bdag ni bser ma'i bro nad mchis pas dgung zla gsum du nas kyis longs spyad par mi spro lags so//} भगवन्नहं वाय्वाबाधिको नोत्सहे त्रैमासीं यवान् परिभोक्तुम् वि.व.१३६ख/१.२५.

bro nad bran

वि. = {nad pa} अभ्यान्तः मि.को.५१ख; द्र. {bro 'tshal ba/}

bro nad ma mchis pa

आरोग्यम् — {bro nad ma mchis pa dang} …{shes rab phun sum tshogs pa yang 'phel bar bgyi ba ste} आरोग्यं च…प्रज्ञासम्पदं च वर्धापयिष्यामः शि.स.५५क/५३.

bro ba

१. रसः — {ljags ring mtha' med bsam med pa/} /{ro bro ba yi mchog nyid dang //} प्रभूतजिह्वताऽनन्ताचिन्त्यरसरसाग्रता । र.वि.१२१क/९५; आस्वादः — {mdzes ma yi sgron ma}(?{byin pa} ){mdzes pa'i bro ba shes na ji ltar 'dor ba'i nus pa yod pa yin//} ज्ञातास्वादो विवृतजघनां को विहातुं समर्थः मे.दू.३४५क/१.४५; आस्वादनम् — {ro bro ba'i don du nag po la lan tshwa dang skyur ba bsre bar bya'o//} रसास्वादनार्थं कृष्णायां लवणाम्बुं(णाम्लं?) क्षेपयेत् वि.प्र.९५ख/३.८ २. = {bro ba nyid} रसता — {ro yi bro ba ci las gyur//} रसानां रसता कस्मात् ल.अ.६७क/१५ ३. उपपातः — {lam du dge tshul gnyid bro bas rmya bar gyur na mdun du btang ste 'gro bar bya'o//} मिद्धोपपातेनाध्वनि श्रामणेरमभिप्लुतं पुरतः कृत्वा गच्छेत् वि.सू.४१ख/५२.

bro ba med pa'i tshig

अरसपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bro ba'i tshig dang /} {bro ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…रसपदम्, अरसपदम् ल.अ.६९क/१७.

bro ba'i tshig

रसपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bro ba'i tshig dang /} {bro ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… रसपदम्, अरसपदम् ल.अ.६९क/१७.

bro bar 'gyur

क्रि. घ्रास्यति — {mi ma yin pa'i dri sngon chad ma bsnams pa bro bar 'gyur} अमानुषं गन्धं घ्रास्यति अनाघ्रातपूर्वम् अ.सा.८०ख/४५.

bro bar byed pa

उपसंहारः — {gzhan dag sngags kyi stobs kyis gnyid bro bar byed pa} मन्त्रबलेन परैर्निद्रोपसंहारः अभि.स.भा.७ख/८.

bro tshabs che ba

वि. बाढग्लानः — {dge slong bro 'tshal ba sdug bsngal ba bro tshabs che ba ming 'di zhes bgyi ba'i gso sbyong yang bcwa lnga pa lags te} एवंनाम्नः (आबाधिकस्य दुःखितस्य बाढग्लानस्य) भिक्षोः पोषधपञ्च(दशिका) वि.व.१४९ख/२.१२३.

bro 'tshal

= {bro 'tshal ba/}

bro 'tshal ba

• क्रि. दुःखति — {bcom ldan 'das la ring du bsnyen bkur bgyis pas yan lag dang nying lag kyang bro 'tshal} भगवन्तं चिरं पर्युपासितानामङ्गप्रत्यङ्गानि दुःखन्ति स.पु.३९ख/७१; • सं. कष्टम्—स्यात् कष्टं कृच्छ्रमाभीलं त्रिष्वेषां भेद्यगामि यत् । अ.को.१४६ख/१. ११.४; कषति हिंसयतीति कष्टम् । कष हिंसायाम् अ.वि.१.११.४; • वि. = {nad pa} ग्लानः — {gang dag gis gos dang bsod snyoms dang mal cha dang stan dang bro 'tshal ba'i gsos sman dang yo byad rnams yongs su spyad pa} येषां परिभुङ्क्ते चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारान् अ.सा.११८ख/६७; आबाधिकः — {dge slong bro 'tshal ba sdug bsngal ba bro tshabs che ba ming 'di zhes bgyi ba'i gso sbyong yang bcwa lnga pa lags te} एवंनाम्नः (आबाधिकस्य दुःखितस्य बाढग्लानस्य) भिक्षोः पोषधपञ्च(दशिका) वि.व.१४९ख/२.१२३; अभ्यमितः — ग्लानग्लास्नू आमयावी विकृतो व्याधितोऽपटुः । आतुरोऽभ्यमितोऽभ्यान्तः अ.को.१७४क/२.६.५८; अभितः सर्वतो रोगेणाम्यतेऽभ्यमितः, अभ्यान्तश्च । अम रोगे अ.वि.२.६.५८.

brod

= {dga' ba} रसः — {mi shes chags pa dang ldan rnams/} /{rtse brod dag pa'i bdag nyid min//} अज्ञानां रागिणां क्रीडारसः शुद्धात्मनां नहि । प्र.अ.३५क/४०.

bros

क्रि. ( {'bros} इत्यस्या भूत., विधौ) १. दुद्राव — {ri dwags thams cad mgrin pa ni/} /{'khyog pa'i rnam 'phrul ldan pas bros//} हरिणा दुद्रुवुः सर्वे ग्रीवावलनविभ्रमैः ।। अ.क.२५६क/३०.१२; प्रपलायते स्म — {bdud kyis byang chub sems dpa'i lag na ral gri thogs par mthong nas lho phyogs su bros pa dang} मारश्च पश्यति स्म बोधिसत्त्वस्य हस्ते खड्ग इति दक्षिणामुखः प्रपलायते स्म ल.वि.१५५क/२३२ २. पलायते — {rgyal po'i bu de gsang nas ni/} /{bros pa 'di nyid ma yin nam//} राजपुत्रः स एवायं नूनं गूढं पलायते अ.क.१२८क/६६.३२; {mi 'am ci yid 'phrog ma bros so//} मनोहरा किन्नरी पलायते वि.व.२१२ख/१.८७; निष्पलायते — {gnod sbyin dang srin po dang nag po chen po bud med mang po dang bcas pa bros so//} निष्पलायन्ते यक्षराक्षसकुम्भाण्डा महाकालमातृगणसहिताः का.व्यू.२३४ख/२९७; आहिण्डति— {yul mi rnams kyang de dang de dag tu bros so//} जनपदास्तेन ते त्वाहिण्डन्ति वि.व.२३२ख/२.१३५; • = {bros pa/}

bros te

पलाय्य — {sdig pa'i brtag pas 'jigs pa yi/} /{khyad par lo ma de nang nas/} /{brtse bas chung ma khyer nas ni/} /{tha dad dag tu bros te song //} तेषां मध्याद् विशाखस्तु पापसङ्कल्पशङ्कितः । भार्यामादाय कृपया पलाय्य प्रययौ पृथक् ।। अ.क.२६५क/३२.९.

bros te 'dong ba

अपयानम् — {bros te 'dong ba'i lam yang med/} /{gzhan du khyer ba'ang su yang med//} अपयानक्रमो नास्ति नेताऽप्यन्यत्र को भवेत् । जा.मा.८७क/१००.

bros pa

• सं. पलायनम् — {'jigs pa goms pa'i khyim du zhugs pa rnams la ni sad pa ni bros pa bde ba la sogs pa'i rang bzhin du rig pa nyid} भयभावनाभवननिवेशिनां पलायनसुखादिसंवेदनरूप एव प्रबोधः प्र.अ.६८क/७६; प्रद्रावः — प्रद्रावोद्द्रावसंद्रावसंदावा विद्रवो द्रवः । अपक्रमोऽपयानं च अ.को.१९३ख/२.८.१११; प्रद्रवणं प्रद्रावः…द्रु गतौ अ.वि.२.८.१११; उद्द्रावः मि. को.५०क; द्रवः मि.को.५०क; द्र. {'bros pa/} ।। • भू.का.कृ. विद्रुतः — {'jig rten 'phral la bros pa'i tshe/} /{hA hA zhes pa chen po byung //} विद्रुते सहसा लोके हाहाकारो महानभूत् ।। अ.क.२४२क/२८.१९; {der ni glang pos rab skrag nas/} /{dge slong thams cad bros pa'i tshe//} विद्रुतेषु गजत्रासात् तेषु सर्वेषु भिक्षुषु । अ.क.२४२ख/२८.२३; निष्पलायितः — {de 'jigs shing skrag nas bros te} स भीतो भयेन निष्पलायितः वि.व.१२४ख/२.१०१; उद्भ्रान्तः — {spre'u'i bdag po 'di spre'u mang po 'jigs te bros pa'i rkang lag gis brdzis pas lus snad la} भयोद्भ्रान्तवानरगणचरणक्षोभितक्षतशरीरः…वानराधिपतिः जा.मा.१६०ख/१८५; पलायितुमारब्धः— {nan gyis khur ba cig phrogs nas phan tshun du bros so//} ततो बलादेकां पूपलिकामादाय इतस्ततः पलायितुमारब्धः अ.श.२४६क/२२६; यातः — {'jo sgeg 'gros dang mig gi mdzes pa dag la brkus gyur pa'i/} /{ngang pa ri dwags 'jigs bzhin nags nyid du ni bros sam snyam//} मन्ये विलासगतिलोचनकान्तिचौरैः भीत्येव हंसहरिणैर्वनमेव यातम् ।। अ.क.१०९क/१०.१०७.

bros par gyur pa

वि. पलायनपरः — {lha'i dbang po'i kha lo pa mA ta lis bdag cag gi dpung bros par gyur pa mthong nas} मातलिर्देवेन्द्रसारथिः स्वं च बलं पलायनपरमवेत्य जा.मा.६७ख/७८; प्रपलायमानः — {bros par gyur pa la rab tu bros pa zhes bya ba} प्रपलायमानस्य प्रपलायितं नाम वा.न्या.३४४ख/९३.

bros shig

क्रि. प्रपलायस्व — {kyi hud nga'i bu/} {longs shig longs la/} {myur du bros shig} हा मम पुत्र, उत्तिष्ठोत्तिष्ठ, शीघ्रं प्रपलायस्व ल.वि.१५१क/२२२.

bla

• भू.का.कृ. इष्टः — {dam pa rnams ni sems 'khrug pas/} /{tshe zad nas ni shi yang bla/} /{de bas mkhas pas srog phyir yang /} /{yid ni 'khrug par mi 'gyur ro//} मनः संक्षोभ एवेष्टो मृत्युर्नायुःक्षयः सताम् । जीवितार्थेऽपि नाऽऽयान्ति मनःक्षोभमतो बुधाः ।। जा.मा.१०१क/११६; • अव्य. १. वरम् — {shi ba bas ni nyam chung bla//} मृताद्वरं दुर्बलता प्र.अ.१४१ख/१५१; {de lta bas na btang snyoms su gzhag pa bla'o//} तस्मादुपेक्षैव वरम् सू.व्या.१३४क/८; कामम् — {bdag gi rnyed dang bkur sti dang /} /{lus dang 'tsho ba med bla zhing /} /{dge ba gzhan yang nyams bla yi/} /{sems ni nams kyang nyams mi bya//} लाभा नश्यन्तु मे कामं सत्कारः कायजीवितम् । नश्यत्वन्यच्च कुशलं मा तु चित्तं कदाचन ।। बो.अ.११क/५. २२ २. ऊर्ध्वम् — {bla dang 'og dang thad kar mtha' yas pa'i 'jig rten thams cad khyab par byas nas bsgrubs te gnas pa yin te} ऊर्ध्वमधस्तिर्यक्सर्वमनन्तं लोकं स्मा(?स्फा)रित्वा उपसम्पद्य विहरति श्रा.भू.४०ख/१०२ ३. भवतु नाम — {de lta bu'i rnam pa'i mi dmigs pa las med pa rtogs par 'gyur ba ni bla ste} भवतु नामैवंविधाया अनुपलब्धेरभावगतिः प्र.वृ.३२०क/६९; • सं. = {bla ma} गुरुः — {mi nyams bla na med pa'i byang chub gnas/} /{chags pa spangs pas 'jig rten spyod btang ba/} /{'gro ba'i bla khyod bla ma la gus pas/} /{tha snyad spyod la 'jug pa 'di ni ci//} अनुत्तरानत्ययबोधिधाम्नः स्पृहाप्रहाणोर्जितलोकवृत्तेः । जगद्गुरोस्ते गुरुगौरवेण केयं प्रवृत्ता व्यवहारचर्या ।। अ.क.२७१क/१०१.४.

bla na

उपरि — {sangs rgyas sras de kun gyi bla na 'dug pa yon tan gter du shes par bya//} सर्वेषामुपरिस्थितो गुणनिधिर्ज्ञेयः स बुद्धात्मजः ।। सू.अ.२५४क/१७३.

bla gab med

= {bla gab med pa/}

bla gab med pa

• सं. अभ्यवकाशः — {dgon pa'am nags 'dab bam bla gab med par a ga ru}…{bdugs la} अरण्ये उपवनेऽभ्यवकाशे वा अगरुं…धूपयितव्यम् शि.स.४२ख/४०; {dgon par song yang rung}… {bla gab med par song yang rung} अरण्यगतस्य वा…अभ्यवकाशगतस्य वा अ.सा.४४ख/२५; आकाशः, ओ शम् — {de nas skyes bu des byis pa de dag bde zhing legs par 'thon pa mthong nas 'jigs pa med par gyur par rig ste/} {grong gi dpong sa bla gab med par 'dug nas} अथ स पुरुषः क्षेमस्वस्तिना तान् कुमारकान् निर्गतान् दृष्ट्वा अभयप्राप्तानीति विदित्वा आकाशे ग्रामचत्वरे उपविष्टः स.पु.३०क/५२; • पा. अभ्यवकाशिकः, धूतगुणभेदः — {gal te dgon pa pa zhig yin na}…{gal te bla gab med pa zhig yin na} सचेदारण्यको भविष्यति…सचेदभ्यवकाशिको भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२; आभ्यवकाशिकः — {ji ltar na bla gab med pa yin zhe na/} {ma bkab pa dang ma g}.{yogs pa'i phyogs bla gab med par gnas 'cha' bar byed pa yin te} कथमाभ्यवकाशिको भवति । अभ्यवकाशे वासं कल्पयति, अनवकाशे विवृते देशे श्रा.भू.६४ख/१६०.

bla gos

उत्तरासङ्गः — {chos gos gsum po snam sbyar dang bla gos dang mthang gos kyis 'tsho bar byed} त्रिभिश्च चीवरैर्यापयति—सङ्घाटिना वा, उत्तरासङ्गेन, अन्तर्वासेन च श्रा.भू.६४क/१५९; {bla gos phrag pa gcig la gzar nas} एकांसमुत्तरासङ्गं कृत्वा ल.अ.६३ख/१०; उत्तरीयम् — {bsil yab dang bla gos dang ral gri rnams ni na chung rnams kyis bzung} युवतिधृतच्छत्रव्यजनोत्तरीयखड्गः जा.मा.१६७ख/१९३; प्रावारः — द्वौ प्रावारोत्तरासङ्गौ समौ बृहतिका तथा ।। संव्यानमुत्तरीयं च अ.को.१७८ख/२.६.११७; प्रव्रियतेऽनेनेति प्रावारः । वृञ् वरणे अ.वि.२.६.११७.

bla gos phrag pa gcig tu byas pa nyid

कृतैकांसोत्तरासङ्गत्वम् — {dge slong dag 'du ba nyid na bla gos phrag pa gcig tu byas pa nyid do//} कृतैकांसोत्तरासङ्गत्वं समागतत्वे भिक्षूणाम् वि.सू.८३क/१००.

bla col

= {bla bcol/}

bla bcol

उन्मादः — {de ltar nags tshal skyibs rnams su/} /{bla bcol rab brjod de yis ni/} /{mya ngan gyis bzhin mtshan mo ni/} /{zla ba'i bzhin ras mdog bral song //} इति काननकुञ्जेषु तस्योन्मादप्रलापिनः । शोकादिव विवर्णेन्दुवदना रजनी ययौ ।। अ.क.१०९क/६४.२४८; प्रलापः श.को.९००.

bla thabs su bsnan pa'i yi ge

अध्याहारिणीलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{bla thabs su bsnan pa'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…अध्याहारिणीलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.

bla dwags

आख्या मि.को.६३क; द्र. {tshig bla dwags/} {bla dwags tshig/}

bla dwags tshig

अधिवचनम् — {lnga ni thogs pa'i reg pa yin/} /{drug pa bla dwags tshig ces bya//} पञ्च प्रतिघसंस्पर्शः षष्ठोऽधिवचनाह्वयः ।। अभि.को.८क/३.३०.

bla na ma mchis pa

वि. अनुत्तरः — {bla na ma mchis pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub bde blag tu rtogs par bgyi ba'i slad du chos bshad du gsol} अनायासतोऽनुत्तरसम्यक्सम्बोध्यधिगमार्थं धर्मं देशयतु स.दु.१००क/१३२; निरुत्तरः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba dang ltag na ma mchis pa'i bde ba dang bla na ma mchis pa'i bde ba dang}…{nye bar bsgrub par 'tshal te} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामा अनुत्तरसुखं निरुत्तरसुखम् सु.प.२२ख/३.

bla na ma mchis pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub

पा. अनुत्तरसम्यक्संबोधिः — {bla na ma mchis pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub bde blag tu rtogs par bgyi ba'i slad du chos bshad du gsol} अनायासतोऽनुत्तरसम्यक्सम्बोध्यधिगमार्थं धर्मं देशयतु स.दु.१००क/१३२; = {bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub/}

bla na med

= {bla na med pa/}

bla na med pa

• वि. अनुत्तरः — {bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub} अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः शि.स.४१क/३९; {bde bar gshegs pa 'jig rten mkhyen pa skyes bu 'dul ba'i kha lo sgyur ba bla na med pa} सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः बो.भू.४९ख/६४; निरुत्तरः — {bla med gyur pa zhes bya ba ni theg pa bla na med par gtogs pa'o//} निरुत्तरगतामित्यनुत्तरयानगताम् सू.व्या.१२९ख/१; उत्तमः — {byang chub thob dka' bla med 'thob//} प्राप्ता दुरापा बोधिरुत्तमा बो.अ.२०ख/७.१८; अनुत्तमः — {bsod nams bya ba'i dngos po 'di nyid mchog ces bya'o//}…{bla na med pa zhes bya'o//} इदमेव …पुण्यक्रियावस्तु अग्रमाख्यायते…अनुत्तममाख्यायते अ.सा.११९ख/६९; अनुत्तरिकः — {de dag kun du 'tsho ba'i chos 'dzin dang /} /{bla na yod dang bla na med rnams dang //} ते तु अजीविक(?आजीवक)धर्मचराणां उत्तरिकाण(आम्) अनुत्तरिकाणाम् । शि.स.१७८क/१७६; • सं. = {bla na med pa nyid} आनुत्तर्यम् — {gang gis na skyabs de nyid dpe med cing mchog nyid kyis bla na med pa yin pa de don de nyid kyis ston to//} तस्यैव शरणत्वस्यानुपमश्रेष्ठस्य चानुत्तर्यं तेनैवार्थेन दर्शयति सू.व्या.१५३ख/३८; {bla na med pa ma bsdus phyir} आनुत्तर्यमनुद्ग्रहात् र.वि.११९ख/९० ०. उत्तंसः — {de skyes nyid ni rin chen ni/} /{kun gyi rang bzhin gdugs 'khrungs te/} /{legs byas dpal ni} *{bla med dang /} /{ngo mtshar gzugs dang ldan pa bzhin//} सर्वं रत्नमयं तस्य जातस्यैव व्यजायत । छत्रं मूर्तमिवाश्चर्यमुत्तंसं सुकृतश्रियः ।। अ.क.७७ख/६२.४४; • पा. १. अनुत्तरः, समाधिविशेषः — {bla na med ces bya ba'i ting nge 'dzin} अनुत्तरो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४ २. निरुत्तरा, आश्रयपरावृत्तिभेदः — {sgrib pa rnam pa gnyis spangs pa'i bye brag gis gnas gyur pa bla na yod pa dang bla na med par} ।{bstan to//} द्विधा आवरणभेदेन सोत्तरा निरुत्तरा च आश्रयपरावृत्तिरुक्ता त्रि.भा.१७१क/१००.

bla na med pa drug

षडानुत्तर्याणि — १. {mthong ba bla na med pa} दर्शनानुत्तर्यम्, २. {thos pa bla na med pa} श्रवणानुत्तर्यम्, ३. {rnyed pa bla na med pa} लाभानुत्तर्यम्, ४. {bslab pa bla na med pa} शिक्षानुत्तर्यम्, ५. {rim gro bya ba bla na med pa} परिचर्यानुत्तर्यम्, ६. {rjes su dran pa bla na med pa} अनुस्मृत्यानुत्तर्यम् म.व्यु.१५७३ (३५ख).

bla na med pa skyes bu dul ba'i kha lo sgyur ba

वि. अनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः, बुद्धस्य — {de bzhin gshegs pa}…{'jig rten mkhyen pa/} {bla na med pa skyes bu 'dul ba'i kha lo sgyur ba} तथागतः…लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः का.व्यू.२१६क/२७५.

bla na med pa nyid

पा. आनुत्तर्यम् — {bla na med pa nyid rnam pa gsum}…{sgrub pa bla na med pa nyid dang dmigs pa bla na med pa nyid dang yang dag par 'grub pa bla na med pa nyid do//} त्रिविधमानुत्तर्यं…प्रतिपत्त्यानुत्तर्यम्, आलम्बनानुत्तर्यम्, समुदागमानुत्तर्यञ्च म.भा.२०क/१४९; {bla na med pa nyid gsum ste/} {shes pa bla na med pa nyid dang lam bla na med pa nyid dang rnam par grol ba bla na med pa nyid do//} त्रीण्यानुत्तर्याणि—ज्ञानानुत्तर्यं प्रतिपदानुत्तर्यं विमुक्त्यानुत्तर्यं च अभि.स.भा.४५क/६३.

bla na med pa nyid rnam pa gsum

त्रिविधमानुत्तर्यम् — १. {sgrub pa bla na med pa nyid} प्रतिपत्त्यानुत्तर्यम्, २. {dmigs pa bla na med pa nyid} आलम्बनानुत्तर्यम्, ३. {yang dag par 'grub pa bla na med pa nyid} समुदागमानुत्तर्यम् म.भा.२०क/१४९.

bla na med pa nyid gsum

त्रीण्यानुत्तर्याणि १. {shes pa bla na med pa nyid} ज्ञानानुत्तर्यम्, २. {lam bla na med pa nyid} प्रतिपदानुत्तर्यम्, ३. {rnam par grol ba bla na med pa nyid} विमुक्त्यानुत्तर्यम् च अभि.स.भा.४५क/६३.

bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub

पा. अनुत्तरसम्यक्सम्बोधिः — {mi'i 'jig rten du skyes nas kyang bla na med pa yang dag pa rdzogs pa'i byang chub thob par bgyi ba'i slad du bshad du gsol} मनुष्यलोके चोत्पन्नानामनुत्तरसम्यक्सम्बोधिप्राप्त्यर्थं भाषतु स.दु.९८ख/१२६; अनुत्तरा सम्यक्सम्बोधिः — {de nas gang gi tshe bcom ldan 'das bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub mngon par rdzogs par sangs rgyas nas} यदा भगवता अनुत्तरां सम्यक्सम्बोधिमभिसम्बुध्य अ.श.२५१ख/२३१; {phan par bzhed pa gang yin pa dang}…{bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub gang yin pa dang} या च हितैषिता…या च अनुत्तरा सम्यक्सम्बोधिः अ.सा.१२०ख/६९.

bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub kyi bde ba

पा. अनुत्तरं सम्यक्सम्बोधिसुखम् — {phan par bzhed pa gang yin pa dang}…{bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub kyi bde ba gang yin pa dang} या च हितैषिता…यच्च अनुत्तरं सम्यक्सम्बोधिसुखम् अ. सा.१२०ख/६९.

bla na med pa'i rgyal po

ना. अनुत्तरराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bla na med pa'i rgyal po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनुत्तरराजस्य ग.व्यू.२६९क/३४९.

bla na med pa'i chos kyi spyod yul

ना. अनुत्तरधर्मगोचरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bla na med pa'i chos kyi spyod yul dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनुत्तरधर्मगोचरस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.

bla na med pa'i mchod pa

पा. अनुत्तरपूजा — {bla na med pa'i mchod pa dang sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang}…{stong pa nyid la dmigs pa la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} अनुत्तरपूजापापदेशनापुण्यानुमोदना… शून्यतालम्बनादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.

bla na med pa'i theg pa

अनुत्तरयानम् लो.को.१६८१.

bla na med pa'i dpal

ना. अनुत्तरश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bla na med pa'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अनुत्तरश्रियः ग.व्यू.२६९क/३४८.

bla na med pa'i 'bras bu

पा. अनुत्तरफलम्, फलविशेषः — {bla na med pa'i 'bras bu ni sangs rgyas kyi sa'o//} अनुत्तरफलं बुद्धभूमिः म.भा.१९ख/१४५; {sems can kun la sman pa dang/} /{bla med 'bras bu thob bya'i phyir//} हिताय सर्वसत्त्वानामनुत्तरफलाप्तये ।। ना.स.२क/८.

bla na med pa'i sman pa'i rgyal po

अनुत्तरः वैद्यराजः, भगवान् बुद्धः — {ji ltar bcom ldan 'das bla na med pa'i sman pa'i rgyal pos bdag gsos pa bzhin du} यथैवाहं भगवता अनुत्तरेण वैद्यराजेन चिकित्सितः अ.श.१९ख/१६.

bla na med pa'i tshig

निरुत्तरपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni} ({mnyam pa med pa'i} ){rdo rje'i tshig go//}…{bla na med pa'i ye shes kyi tshig go//} दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम्…निरुत्तर(ज्ञान)पदम् का.व्यू.२३७क/२९९.

bla na med pa'i ye shes

पा. अनुत्तरज्ञानम् — {bcom ldan 'das sems can gang dag thams cad mkhyen pa'i ye shes tshol ba dang}…{bla na med pa'i ye shes tshol ba} ये पुनर्भगवन् सत्त्वाः सर्वज्ञज्ञानं प्रार्थयन्ति…अनुत्तरज्ञानं प्रार्थयन्ते सु.प.२२क/२; {bde gshegs nyid ni 'khrungs pa na/} /{me tog 'di dag 'byung 'gyur te/} /{bla med ye shes brnyes pa na/} /{kun nas rab tu rnam par rgyas//} पुष्पाण्येतानि जायन्ते सुगतस्यैव जन्मनि । अनुत्तरज्ञानलाभे विकसन्ति समन्ततः ।। अ.क.१८३ख/८०.३३.

bla na med pa'i lam

पा. अनुत्तरमार्गः — {de}…{'phags pa bla na med pa'i lam bsgoms pas yang dag par nges pa dang de gnyis ka dang bral bas ma nges pa'i phung por bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सः… आर्यानुत्तरमार्गभावनोपसंहारसम्यक्त्वनियततां च यथाभूतं प्रजानाति तदुभयविगमादनियतराश्युपदेशतां च द.भू.२५३ख/५०.

bla na yod

= {bla na yod pa/}

bla na yod pa

= • वि. उत्तरिकः — {de dag kun du 'tsho ba'i chos 'dzin dang /} /{bla na yod dang bla na med rnams dang //} ते तु अजीविक(?आजीवक)धर्मचराणां उत्तरिकाण(आम्) अनुत्तरिकाणाम् । शि.स.१७८क/१७६; • पा. सोत्तरा, आश्रयपरावृत्तिभेदः — {sgrib pa rnam pa gnyis spangs pa'i bye brag gis gnas gyur pa bla na yod pa dang bla na med par bstan to//} द्विधा आवरणभेदेन सोत्तरा निरुत्तरा च आश्रयपरावृत्तिरुक्ता त्रि.भा.१७१क/१००.

bla bre

वितानः, ओ नम् — {mu tig rang bzhin zhes pa mu tig gis spras shing bkod pa'o/} /{'od chags ni 'od gsal ba ste/} {bla re nyid ni bla re yin la} मुक्तामया मौक्तिकरचनाखचिता उद्भासिनः उद्भास्वराः विताना इव वितानकाः बो.प.६१क/२५; {steng gi bar snang la'ang gos kyi bla re mu tig gis brgyan pa} उपरिष्टाच्चान्तरीक्षे चैलवितानं मुक्ताविचित्रितम् अ.सा.४२८क/२४१; अस्त्री वितानमुल्लोचः अ.को.१७९क/२.६.१२०; ऊर्ध्वदेशे वितन्यते वितानम् । तनु विस्तारे अ.वि.२.६.१२०; वितानकः, ओ कम् — {'phrul gyi lang ka'i grong rdal 'di/} /{mdangs dga' rin chen sna tshogs dang /}… {rin chen dra ba'i bla res brgyan//} दिव्यलङ्कापुरीरम्यां नानारत्नैर्विभूषिताम् ।…रत्नजालवितानकैः ।। ल.अ.५७क/२.

bla bre phub pa

भू.का.कृ. वितानीकृतः — {mi shi bar gyur pa khyogs la bzhag pa/} {ras kyi bla re phub pa/} {nye du'i tshogs kyis bskor te} सोऽद्राक्षीत् पुरुषं मृतं कालगतं मञ्चे समारोपितं चैलवितानीकृतं ज्ञातिसङ्घपरिवृतं ल.वि.९६क/१३७.

bla bre bres pa

= {bla brer bres pa/}

bla brer bres pa

वितानविततम् म.व्यु.६११९ (८७ख); मि. को.८ख ।

bla ma

• वि. १. = {mchog gam gong ma} उत्तमः — {nyan thos rang sangs rgyas kun gyi/} /{bla ma khyod la phyag 'tshal lo//} सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धोत्तम नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५९क/१७९; उत्तरः — {de ni de'i yang bla ma yin pas 'jig rten las 'das pa de bas kyang bla ma yin no//} तत्तस्य तदुत्तरमिति तस्माल्लोकोत्तरादुत्तरम् सू.व्या.२०७क/११०; {theg pa chen po rgyud bla ma'i bstan bcos} महायानोत्तरतन्त्रशास्त्रम् क.त.४०२४ २. गुरुः — {de ni sdug pa dang yid du 'thad pa dang bla ma dang bsgrub par 'os pa dang mchod par 'os pa dang bstod par 'os pa dang} प्रियोऽसौ मनापो गुरुर्भावनीयः पूज्यः प्रशस्यः वि.सू.१५क/१७; गुरुजनः — {rang gi srog bsrung ba dang bla ma'i don du brdzun byas kyang sdig tu mi 'gyur bar rig byed la mkhas pa dag gis bshad pa'i phyir ro//} अपातकं हि स्वप्राणपरिरक्षानिमित्तं गुरुजनार्थं चानृतमार्गो वेदविहित इति जा.मा.१९२ख/२२४; मान्यः— {bla ma'i drung du mchil lham bgo ba bsten par mi bya'o//} न मान्यस्य सन्निधावुपानत्प्रावृत्तिं भजेत वि.सू.७४ख/९१; • सं. १. गुरुः [1] = {slob dpon} अध्यापकः — {'di ni cho ga ma byas kyang /} /{bla ma dag las rig byed bklags/} /{rang bzhin dag pa'i shel dag ni/} /{'du byed gzhan la ltos pa med//} असावनुपनीतोऽपि वेदानधिजगे गुरोः । स्वभावशुद्धः स्फटिको न संस्कारमपेक्षते ।। का.आ.३४०ख/३.१७८ [2] = {pha} पिता — {dal gyis 'du shes thob pa des/} /{ji ltar bdag nyid dmyal ba ni/} /{'jigs rung gting du lhung ba yis/} /{mya ngan de bzhin bla ma'i min//} स लब्धसंज्ञः शनकैः शुशोच न तथा गुरुम् । यथा पतितमात्मानं घोरे नरकगह्वरे ।। अ.क.३१६क/४०.१०४ २. = {bla ma nyid} गुरुत्वम् — {phan 'dogs bgyid slad pha ma dag/} /{gal te bla mar 'tshal na go//} गुरुत्वमुपकारित्वान्मातापित्रोर्यदीष्यते । श.बु.११४क/१०६; • ना. १. = {gza' phur bu} गुरुः, बृहस्पतिः — {de nas zhes pa ste bla ma yang sbyang bar bya zhing nyi skyes spen pa yang sbyang bar bya ste} अथवेति गुरुरपि शोध्यो रविजः शनिरपि शोध्यो भवति वि.प्र.१८४ख/१.४३ २. उत्तरः [1] ऋषिः — {drang srong chen po bla ma'i skyes pa'i rabs rgya cher mdzad nas gsungs te} महर्षेरुत्तरस्य जातकं विस्तरेण कृत्वा आह शि.स.१०६क/१०५ [2] माणवः — {bcom ldan 'das 'od srung gis bram ze'i khye'u bla ma la}…{zhes lung bstan pa} भगवता काश्यपेन उत्तरो नाम माणवो व्याकृतः अ.श.२५३ख/२३३; वि.व.१३३क/१.२२.

bla ma brgyud pa

गुरुपरम्परा — {bla ma brgyud pa'i rim pa'i man ngag ces bya ba} गुरुपरम्पराक्रमोपदेशनाम क.त. ३७१६.

bla ma gcig pa

वि. एकगुरवः, सतीर्थ्याः — सतीर्थ्यास्त्वेकगुरवः अ.को.१८१ख/२.७.१२; एको गुरुः येषां ते एकगुरवः अ.वि.२.७.१२.

bla ma nyid

गुरुत्वम् — {yon tan med par gang zhig lus kyi bla ma nyid/} /{rdo las rags pa bzhin du de ni 'bras bu med//} विना गुणं यद्वपुषां गुरुत्वं स्थूलोपलानामिव निष्फलं तत् ।। अ.क.१९२क/२२.१; गुरुता — {khyod ni lhag par phan 'dogs pas/} /{bla ma nyid gyur smos ci 'tshal//} केदानीमस्तु गुरुता त्वय्यत्यन्तोपकारिणि ।। श.बु.११४क/१०६; गौरवम् — {kye ma legs ldan rin thang che ba'i chen po nyid/} /{nor bu bzhin du yon tan bla ma nyid kyis 'thob//} अहो महार्हं मणिवन्महत्त्वं भव्या भजन्ते गुणगौरवेण । अ.क.१९२क/२२.१.

bla ma lta bu

वि. गुरुस्थानीयः — {kye bla ma rnams sam bla ma lta bu rnams sam pha ma'am mkhan po'am slob dpon rnams la tshig rtsub po ma zer cig} मा भवन्तो गुरुषु गुरुस्थानीयेषु मातापितृष्वाचार्योपाध्यायेषु खरां वाचं निश्चारयत अ.श.२५५क/२३४.

bla ma bsten pa

गुरुवर्तनम् — {dpal 'byung ba yi rnam thar las/} /{bla ma bsten pa'i tshul ltar bslab//} श्रीसम्भवविमोक्षाच्च शिक्षेद्यद्गुरुवर्तनम् । बो.अ.१४क/५.१०३.

bla ma dam pa

सद्गुरुः — {'dir bla ma rnam pa gnyis te/} {bla ma dam pa dang bla ma dam pa ma yin pa'o//} अत्र गुरुर्द्विधा सद्गुरुः, असद्गुरुश्चेति वि.प्र.१५३ख/३.१०२.

bla ma dam pa ma yin pa

असद्गुरुः — {'dir bla ma rnam pa gnyis te/} {bla ma dam pa dang bla ma dam pa ma yin pa'o//} अत्र गुरुर्द्विधा सद्गुरुः, असद्गुरुश्चेति वि.प्र.१५३ख/३.१०२.

bla ma sbas

ना. गुरुगुप्तः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} …{bla ma sbas dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…गुरुगुप्तः म.मू.१००क/९.

bla ma ma yin pa'i tshig

अगुरुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bla ma'i tshig dang /} {bla ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…गुरुपदम्, अगुरुपदम् ल.अ.६८क/१७.

bla ma rig 'dzin

ना. गुरुविद्याधरः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।

bla ma la gus

= {bla ma la gus pa/}

bla ma la gus pa

• वि. गुरुभक्तः — {dge ba bcu la goms pa dang /} /{bla ma la gus dbang po dul//} दशकुशलाभ्यासी च गुरुभक्तो जितेन्द्रियः ।। हे.त.१४ख/४६; • सं. गुरुभक्तिः म.व्यु.१७७४ (३८ख).

bla ma la snying nye ba

गुरुभक्तिः म.व्यु.१७७४ (३८ख).

bla ma la rim gro bya ba dang mthun pa'i sems dang ldan pa

वि. गुरुगौरवानुकूलचित्तः — {de lta de ltar 'jam pa'i sems dang ldan pa yin}… {bla ma la rim gro bya ba dang mthun pa'i sems dang ldan pa yin} तथा तथा स्निग्धचित्तश्च भवति… गुरुगौरवानुकूलचित्तश्च द.भू. २०७ख/२५.

bla ma la sri zhu byed pa

पा. गुरुशुश्रूषणा, आजानेयगतिभेदः — {yul 'khor skyong}…{bzhi po 'di dag ni cang shes kyi 'gros}… {bla ma la sri zhu byed} चतस्र इमा राष्ट्रपाल आजानेयगतयः…गुरुशुश्रूषणा रा.प.२३४क/१२८.

bla ma la sri zhu che ba

गुरुशुश्रूषा म.व्यु.१७७५ (३८ख).

bla ma'i skye bo

गुरुजनः — {gang de'i rab tu 'dar zhing g}.{yo ba'i tshig gis 'gro bar mi bya zhes smras shing /} /{bla ma'i skye bo gnas tshe gang zhig rlung yab dor te thu ba nas kyang bzung //} नो गन्तव्यमिति प्रकम्पतरला वाक्यं यदूचे न सा संत्यज्य व्यजनं स्थिते गुरुजने जग्राह पाण्यञ्चलम् । अ.क.१०३ख/१०.४४.

bla ma'i nges pa la dga' ba

वि. गुरुनियमरतः — {bla ma'i nges pa la dga' zhes pa ni rtsa ba'i ltung ba bcu bzhi dang bral zhing dge ba bcu'i chos la} ।{dga' ba'o//} गुरुनियमरतश्चतुर्दशमूलापत्तिरहितः, दशकुशलधर्मरत इति वि.प्र.९३क/३.४.

bla ma'i gnas

मठः मि.को.१४०क ।

bla ma'i blo gros

ना. उत्तरमतिः, सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}…{bla ma'i blo gros dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषै सार्धम् । तद्यथा—भद्रपालेन…उत्तरमतिना स.पु.२ख/२.

bla ma'i 'bras bu

पा. उत्तरफलम्, फलविशेषः — {bla ma'i 'bras bu ni byang chub sems dpa'i sa rnams te} उत्तरफलं बोधिसत्त्वभूमयः म.भा.१९ख/४.१९.

bla ma'i tshig

गुरुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bla ma'i tshig dang /} {bla ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…गुरुपदम्, अगुरुपदम् ल.अ.६८क/१७.

bla ma'i yon

गुरुदक्षिणा — {rgyal po slob gnyer gang gi mthar/} /{bdag gi bla ma bla ma'i yon/} / ग्. {yog 'khor don du skye bo ni/} /{thun mong ba las rnyed dka' bzhed//} राजन्नध्ययनस्यान्ते गुरुर्मे गुरुदक्षिणाम् । ईहते परिचर्यार्थी सामान्यजनदुर्लभाम् ।। अ.क.२६ख/३.८५.

bla ma'i gsung

गुरुवचनम् — {gcig ni bla ma'i gsung dang gzhan/} /{mdza' bo blta ba'i rtse dga' bzang //} एकत्र गुरुवचनमन्यत्र दयितदर्शनसुखानि । ना.ना.२२९ख/४०.

bla mar gyur pa

वि. गुरुभूतः — {bla mar gyur pa la brnyas thabs byed pa'i ltung byed gsum mo//} ( इति ) गुरुभूतखलीकरणगत(ओ ते त्रीणि प्रायश्चित्तिकानि)म् वि.सू.५४क/६९.

bla mar bgyi

कृ. गुरुकर्तव्यः— {gdon mi 'tshal bar gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po 'di}…{bla mar bgyi} अवश्यमयं सुवर्णप्रभासोत्तमः सूत्रेन्द्रराजः…गुरुकर्तव्यः सु.प्र.३४क/६५.

bla mar bya

क्रि. गुरुकरिष्यामः — {dge slong dag de bas na 'di ltar bslab par bya ste ston pa la bkur sti bya'o/} /{bla mar bya'o//} तस्मात्तर्हि भिक्षव एवं शिक्षितव्यं यच्छास्तारं सत्करिष्यामो गुरुकरिष्यामः अ.श.५क/४.

bla mar bya ba

• कृ. गुरुकरणीयः — {kau shi ka shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid kyis sa phyogs la sems can rnams kyi mchod rten du gyur par byas pa dang phyag bya ba dang}…{bla mar bya ba dang} अनयैव हि कौशिक प्रज्ञापारमितया पृथिवीप्रदेशः सत्त्वानां चैत्यभूतः कृतो वन्दनीयः…गुरुकरणीयः अ.सा.५०क/२८; • सं. गुरुकारः — {bcom ldan 'das la bkur stir bya ba dam pa dang bla mar bya ba dam pa dang}…{bkur stir byas} भगवन्तं परमेण सत्कारेण परमेण गुरुकारेण…सत्कृत्य अ.सा. १४१क/८०.

bla mar byas

भू.का.कृ. गुरुकृतः — {de'i tshe bcom ldan 'das mnyan yod kyi grong khyer chen po na}…{rim gror byas bla mar byas bsti stang du byas mchod pa byas so//} तेन खलु पुनः समयेन भगवान् श्रावस्तीं महानगरीमुपनिश्रित्य विहरति स्म सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पूजितश्च ल.वि.२ख/२.

bla mar byas pa

= {bla mar byas/}

bla mar byed pa

गुरुकारः, माननापर्यायः म.व्यु.१७६१ (३८ख).

bla mas byin pa

ना. उत्तरदत्तः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bla mas byin pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…उत्तरदत्तस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.

bla med

= {bla na med pa/}

bla med 'bras bu

= {bla na med pa'i 'bras bu/}

bla med sbyor ba

पा. अनुत्तरयोगः — {bla med sbyor ba'i rim pa zhes bya ba} अनुत्तरयोगक्रमनाम क.त.२४०३.

bla med ye shes

= {bla na med pa'i ye shes/}

bla med he ru ka

ना. उत्तरहेरुकः, मण्डलनायको देवः मि.को.६ख ।

bla 'og

औत्तराधर्यम् — {de dag la yul gyis byas pa'i bla 'og ni med do//} न त्वेषां देशकृतमौत्तराधर्यं विद्यते अभि.भा.१०९क/३८३.

bla re

= {bla bre/}

bla lhag

= {bla lhag pa/}

bla lhag gi rgyu

पा. उपचयहेतुः — {'di nyid bla lhag gi rgyu bshad pa'i phyir/} {gal te tshad ma yin pa gnyis/} /{zhes bya ba smos te} अत्रैवोपचयहेतुमाह — अप्रमाणद्वयेत्यादि त.प.२३३क/९३७.

bla lhag pa

• वि. अधिकः — {chu 'dzin la sogs pa 'bras bu rtag pa nyid du 'gyur ba yang skyon bla lhag pa yin no//} नित्यमब्धारणादिकार्यप्रसङ्गश्चाधिको दोषः त.प.१९७क/८५९; प्र.अ.४९ख/५६; • सं. १. उपचयः — {'di nyid bla lhag gi rgyu bshad pa'i phyir/} {gal te tshad ma yin pa gnyis/} /{zhes bya ba smos te} अत्रैवोपचयहेतुमाह—अप्रमाणद्वयेत्यादि त.प.२३३क/९३७ २. = {bla lhag pa nyid} आधिक्यम् — {rjes su dpag pas mthong ba las bla lhag par yod pa mtshu+ungs te/} अनुमानदृष्टेऽपि समानमाधिक्यम् त.प.३६क/५२०.

blag sha

= {blag sha/}

blags

= {blags pa/}

blags pa

• भू.का.कृ. अवहितः — {rna blags te/} {dang ba'i yid kyis chos nyan par bya'o//} अवहितश्रोत्रेण प्रसन्नमानसेन धर्मः श्रोतव्यः बो.भू.१२८क/१६५.

blang

= {blang ba}

blang dang dor

= {blang ba dang dor ba/}

blang dang dor ba

= {blang ba dang dor ba/}

blang du med

= {blang ba med pa/}

blang dor

= {blang ba dang dor ba/}

blang ba

सं. १. प्रतिग्रहः — {bram ze rnams kyis nor sgrub tu/} /{blang ba'i thabs ni rab tu chung //} प्रतिग्रहकृशोपायं विप्राणां हि धनार्जनम् । जा.मा.६९ख/८१; {de nas blang ba blangs nas bkra shis so zhes smras te/} {des chu dang til dang gser du bcas pa blangs so//} स प्रतिग्रहं तस्योपगृह्य स्वस्तिमुपवद्यानुगृहीतं तेन तिलपानीयसुवर्णसहितम् का.व्यू.२१५क/२७४; ग्रहणम् — {gzhan blang ba la yang ngo //} ग्रहणेऽप्यन्यस्य वि.सू.३४ख/४४; आदानम् — {bdag 'dzin yongs su dor ba dang /} /{gzhan blang ba ni bsgom par bya//} आत्मभावपरित्यागं परादानं च भावयेत् ।। बो.अ.२८क/८.११३; नयनम् — {dad rdzas ni gnas pa dang gzhon nu dang rgan po dag gis blang ngo //} अभिसारस्य निःश्रितैस्तरुणवृद्धैश्च नयनम् वि.सू.१००क/१२१; आयूहः — {khams gsum 'di ni rang gi sems tsam ste/} {bdag dang bdag gi dang bral ba/} ग्. {yo ba med pa/} {blang ba dang dor ba dang bral ba} स्वचित्तमात्रमिदं त्रैधातुकमात्मात्मीयरहितं निरीहमायूहनियूहविगतम् ल.अ.८७क/३४ २. याच्ञा — {mchog blang ba la snyad btags te}…{yang de la chos bstan to//} वरयाच्ञापदेशेन पुनरप्यस्मै धर्मं देशयामास जा.मा.३४क/३९; याचनम् — {ma byin na blang ngo //} याचनमदाने वि.सू.७३ख/९०; भिक्षणम् — {dkon mchog gi don du blang du rung ngo //} कल्पते रत्नार्थं भिक्षणम् वि.सू.७२क/८९ ३. आनयनम्— {gal te bum pa'am snyim pas chu+u ci 'dra yang rung ba zhig blang bar 'dod par gyur na ni} यदि घटेनाञ्जलिना वोदकानयनं यथाकथंचिदभिमतं स्यात् प्र.वृ.२९५क/४०.

blang bar

उपादातुम् — {dor bar bya ba'i don ni dor bar 'dod la/} {blang bar bya ba yang blang bar 'dod pa yin no//} हेयो ह्यर्थो हातुमिष्यते, उपादेयोऽप्युपादातुम् न्या. टी.३९क/३०.

blang ba dang dor ba

हेयोपादेयम् — {blang dang dor ba'i dngos po yi/} /{'jug la de gtso yin phyir dang //} प्रवृत्तेस्तत्प्रधानत्वाद्धेयोपादेयवस्तुनि ।। प्र.अ.१८ख/२१; आयूहनियूहम् — {blang ba dang dor ba dang bral ba} आयूहनियूहविगतम् ल.अ.८७क/३४; आयूहनिर्यूहम् — {blang ba dang dor ba med pa} आयूहनिर्यूहविगताः ल.अ.१०१क/४७.

blang ba dang dor ba dang bral ba

वि. आयूहनियूहविगतम् — {khams gsum 'di ni rang gi sems tsam ste/} {bdag dang bdag gi dang bral ba/} ग्. {yo ba med pa/} {blang ba dang dor ba dang bral ba} स्वचित्तमात्रमिदं त्रैधातुकमात्मात्मीयरहितं निरीहमायूहनियूहविगतम् ल.अ.८७क/३४.

blang ba dang dor ba med pa

वि. अनायूहानिर्यूहः — {blo gros chen po chos thams cad ni blang ba dang dor ba med pa yin te} अनायूहानिर्यूहाः पुनर्महामते सर्वधर्माः ल.अ.१०१क/४७; आयूहनिर्यूहविगतः — {des na de'i phyir blo gros chen po chos thams cad ni blang ba dang dor ba med pa'o//} अत एतस्मात्कारणान्महामते सर्वधर्मा आयूहनिर्यूहविगताः ल.अ.१०१क/४७.

blang ba dang dor bar bya ba

हेयोपादेयम् — {blang ba dang dor bar bya ba'i yul la 'jug pa ni tshad ma zhes brjod la} हेयोपादेयविषये प्रवर्तकं हि प्रमाणमुच्यते प्र.अ.१९क/२२.

blang ba med pa

• क्रि. नायूह्यते — {blo gros chen po 'di ltar rang dang spyi'i mtshan nyid blang na yang blang du med dor na yang dor du} ।{med do//} यस्मान्महामते स्वसामान्यलक्षणमायूह्यमानं नायूह्यते, निर्यूह्यमानं न निर्यूह्यते ल. अ.१०१क/४७; • वि. अनायूहः — {de la blo gros chen po chos thams cad ni blang ba dang dor ba med pa yin te} तत्र अनायूहानिर्यूहाः पुनर्महामते सर्वधर्माः ल.अ.१०१क/४७; {blang ba med pa dang dor ba med pa'i 'khor lo} अनायूहानिर्यूहचक्रम् ल.वि.२०३क/३०६.

blang bar gyis

क्रि. गृह्यताम् — {de nas rab bzang ya mtshan gyis/} /{rnam par 'khrul la bcom ldan 'das/} /{'byung po kun phan la dgyes pas/} /{bu 'di blang bar gyis zhes gsungs//} ततः सुभद्रं भगवान् सर्वभूतहिते रतः । बभाषे विस्मयोद्भ्रान्तं पुत्रोऽयं गृह्यतामिति ।। अ.क.८९क/९.३३.

blang bar bgyi

क्रि. करिष्यते — {mchog gi phun tshogs thob nas ni/} /{bdag gis chung ma blang bar bgyi//} दिव्यसम्पदमासाद्य करिष्ये दारसंग्रहम् । अ.क.२६०क/३१.१०.

blang bar bya

• क्रि. १. उपाददामि — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि शि.स.१५३ख/१४८ २. गृह्णीयात् — {kun tu bzung ba ma yin nam zhes legs par so sor brtags pa byas te blang bar bya'o//} निराग्रहमिति सुप्रत्यवेक्षितं कृत्वा गृह्णीयात् वि.सू.१६ख/१९; प्रतिगृह्णीयात् — {thams cad du legs par zas blang bar bya'o//} सर्वं सत्कृत्य पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.४९क/६२; प्रतिगृह्णीत — {chos dang ldan pa'i rnyed pa byung na blang bar bya'o//} उत्पन्नं धार्मिकं लाभं प्रतिगृह्णीत वि.सू.१०ख/११; प्रार्थयेत् — {dngos grub gang yang rung ba ni/} /{ji ltar 'dod pa blang bar bya} यथेष्टान्यतमां सिद्धिं प्रार्थयेत् स.दु.१२१क/२१०; व्युत्थापयेत् — {ting nge 'dzin las blang bar mi bya'o//} न समाधेर्व्युत्थापयेत् वि.सू.५९क/७५; • कृ. ग्राह्यः — {bdag gi stobs kyis de blang bya//} ग्राह्योऽस्माभिरसौ बलात् बो.अ.२९ख/८.१५३; उपादेयः — {dor bar bya ba'i don ni dor bar 'dod la/} {blang bar bya ba yang blang bar 'dod pa yin no//} हेयो ह्यर्थो हातुमिष्यते, उपादेयोऽप्युपादातुम् न्या.टी.३९क/३०; {blo ni tshad ma nyid/} /{blang dang dor bya'i dngos po yi/} /{'jug la de gtso yin phyir dang //} धीप्रमाणता । प्रवृत्तेस्तत्प्रधानत्वात् हेयोपादेयवस्तुनि ।। प्र.वा.१०७ख/१.५; समुदानेतव्यः — {phyogs de nas sman 'di dag blang bar bya ste} तत्प्रदेशेन त्वया इमानि भैषज्यानि समुदानेतव्यानि वि.व.२१६क/१.९२.

blang bar bya ba

= {blang bar bya/}

blang bar bya ba nyid

उत्थाप्यता — {de'i phyir ma chags na de'i tshe dang po yang tha dad par blang bar bya ba nyid do//} तस्मादरूढस्यास्य पृथक् तदानीमुत्थाप्यता प्रथमं च वि.सू.८५ख/१०२; विज्ञप्यत्वम् — {tshad de las lhag pa ni blang bar bya ba nyid ma yin no//} अतिरिक्तस्यातः प्रमाणादविज्ञप्यत्वम् वि.सू.२५क/३०.

blang bar bya ba nyid ma yin

अविज्ञप्यत्वम् — {tshad de las lhag pa ni blang bar bya ba nyid ma yin no//} अतिरिक्तस्यातः प्रमाणादविज्ञप्यत्वम् वि.सू.२५क/३०.

blang bar bya ba dang dor bar bya ba'i de kho na nyid

पा. हेयोपादेयतत्त्वम् — {thabs rnam pa sna tshogs pas ma tshang ba med pa'i bden pa bzhi'i mtshan nyid blang bar bya ba dang dor bar bya ba thabs dang bcas pa can gyi de kho na nyid gsal bar mdzad pa'i phyir ro snyam du bsams pa yin no//} विचित्रैरुपायैरविकलचतुःसत्यलक्षणसाभ्युपायहेयोपादेयतत्त्वप्रकाशनादिति भावः त.प.२९५क/१०५२.

blang bar bya ba dang dor bar bya ba'i yul

हेयोपादेयविषयः — {rang dang gzhan gyi yul} (?{tshul} ){ston pa ni/} {blang bya dang dor bya'i yul bstan pa'i don du'o//} स्वान्ययोस्तु मतयोरुपादानं हेयोपादेयविषयकथनाय त.प.५ख/४५६.

blang bar bya ba ma yin pa

वि. अविज्ञप्यः — {blang bar bya ba ma yin pa blangs na nyes byas so//} विज्ञप्तावविज्ञप्यस्य दुष्कृतम् वि.सू.२५क/३०.

blang bar bya ba yin

कृ. उपादेयः — {byang chub kyi sems nyid blang bar bya ba yin no//} सम्बोधिचित्तमुपादेयम् बो.प.४६ख/६.

blang bar byed pa

वि. व्युत्थानकृत्— {de las blang bar byed pa ni dbyung ba'o//} आवर्हणमतो व्युत्थानकृत् वि.सू.८५क/१०२.

blang bar mi bya ba

अनुपादेयत्वम् — {btang snyoms su bya ba yang blang bar mi bya ba yin pa'i phyir dor bar bya ba nyid do//} उपेक्षणीयो ह्यनुपादेयत्वात् हेय एव न्या.टी. ३९क/३०.

blang bar mdzod

क्रि. गृह्यताम् — {ri bo 'di yi g}.{yang sa 'di/} /{rdo ba yi ni zhun gyis khyab/} /{gal te nus na thag pa las/} /{bobs la khyod kyis blang bar mdzod//} पाषाणभेदव्याप्तोऽयं प्राग्भारोऽस्य महीभृतः । रज्ज्वाऽवतीर्य भवता गृह्यतां यदि शक्यते ।। अ.क.२६७ख/३२.२७; प्रतिगृह्यताम्— {de bdag gis khyod la sbyin gyis/} {blang bar mdzod cig} सा मया तुभ्यं प्रतिपादितेति प्रतिगृह्यताम् ना.ना.२३३ख/७५.

blang bar mdzod cig

= {blang bar mdzod/}

blang bar 'os pa'i tshig

पा. आदेयवचनता, वाक्यपरिशुद्धिभेदः — {de ngag gi las yongs su dag pa brgyad 'thob par 'gyur te}…{ji skad smras pa de bzhin du byed pa dang}…{blang bar 'os pa'i tshig dang} सोऽष्टौ वाक्परिशुद्धीः प्रतिलप्स्यते… यथावादितथाकारितां… आदेयवचनताम् ल.वि.२१४क/३१६.

blang bya

= {blang bar bya ba/}

blangs

= {blangs pa/} {blangs te/} {o nas} गृहीत्वा — {rgyal bas gsungs pa'i cho gas dbang mchog blangs nas} जिनोक्तविधिना सेकं गृहीत्वोत्तरम् वि.प्र.१०८ख/४; परिगृह्य — {de 'gyel ma thag tu byang chub sems dpas blangs nas} पतन्तीमेव चैनां परिगृह्य बोधिसत्त्वः जा.मा.५८क/६७; प्रतिगृह्य — {bdag nyid kyis thag pa sdog pa de dang zor ba blangs te} स्वयमेव तद्रज्जुकुण्डलकं दात्रं च प्रतिगृह्य जा.मा.२३क/२५; उपगृह्य — {de nas blang ba blangs nas bkra shis so zhes smras te} स प्रतिग्रहं तस्योपगृह्य स्वस्तिमुपवद्य का.व्यू.२१५क/२७४; उत्क्षिप्य — {gzhon nu yis kyang de blangs nas/} /{ra ba dag las phyi rol 'phangs//} कुमारस्तु तदुत्क्षिप्य प्राकाराद् बहिरक्षिपत् ।। अ.क.२१२ख/२४.५४; आदाय — {blta ba'i rjes su mthun pa yis/} /{rgyal bu'i dgongs pa sa bdag gis/} /{shes nas btsun mo'i tshogs gnas su/} /{de ni blangs nas bkod par gyur//} आलोकनानुकूल्येन भावं विज्ञाय भूपतिः । पुत्रस्यान्तःपुरपदे तामादाय न्यवेशयत् ।। अ.क.२१८ख/२४.११९; समादाय — {brgya byin gyis kyang de blangs nas/} /{gus pas lha yi gnas su khyer//} शक्रश्च तं समादाय निनाय दिवमादरात् ।। अ.क.२२३ख/२४.१७२; आनीय — {lha'i dbang po brgya byin gyis ri spos kyi ngad ldang las sman shi ri ka blangs te bcom ldan 'das la phul lo//} शक्रो देवेन्द्रो गन्धमादनात् पर्वतात् क्षीरिकामोषधीमानीय भगवते दत्तवान् अ.श.१९ख/१६.

blangs shing

उत्क्षिप्य — {rgyal po'i sras kyis ljon pa de/} /{blangs shing bcag ste 'phangs nas kyang //} राजपुत्रस्तमुत्क्षिप्य भङ्क्त्वा विक्षिप्य तं द्रुमम् । अ.क.२१३क/२४.५९.

blangs pa

• क्रि. ( {len pa} इत्यस्या भूत.) अग्रहीत् — {gang du gzhon nu ngur smrig ni/} /{brgya byin dag gis byin pa blangs//} शक्रदत्तं कुमारस्तु यत्र काषायमग्रहीत् । अ.क.२२४क/२४.१८०; जग्राह — {'khor ba las ni grol pa'i slad/} /{bram ze'i rigs su skye ba blangs//} जग्राह ब्राह्मणकुले जन्म संसारमुक्तये ।। अ.क.२२४क/२४.१७९; • सं. प्रतिग्रहः — {le lo can la ni blangs pa dang nye bar spyad pa bu lon du 'gyur ro//} ऋणभूतं कुसीदस्य प्रतिग्रहोपजीवनम् वि.सू.७२ख/८९; अक्षेपः — {de blangs pa ni rnam pa gnyis kyis te} तस्याक्षेपो द्वाभ्यां प्रकाराभ्याम् त.प.३ख/४५२; विज्ञप्तिः — {rang gis blangs te zos na'o/} /{min pas blangs pa dang slong du bcug pa nyid de la ni nyes byas kyi'o//} स्वविज्ञप्त्याऽभ्यवहृतौ विज्ञप्तौ कारितत्वे चास्या दुष्कृतस्य वि.सू.३८क/४८; • भू.का.कृ. १. गृहीतः — {snga rabs rnams kyis snod du 'di/} /{blangs kyi snod spangs lag par min//} पूर्वैः पात्रे गृहीतोऽयं न पाणी पात्रवर्जिते ।। अ.क.२३१ख/२५. ८१; {bslab pa'i gzhi blangs pa} शिक्षापदानि गृहीतानि वि.व.१५४क/१.४२; परिगृहीतः — {bdag gis kyang de la snying rje ba'i sems nye bar gzhag ste blangs so//} मया च तस्य कारुण्यचित्तमुपस्थाप्य परिगृहीतम् शि.स.१४८ख/१४३; प्रतिगृहीतः — {ru rus smras pa}…{bdag gis blangs kyis} रुरुरुवाच—प्रतिगृहीतोऽयं मया जा.मा.१६६क/१८०; आत्तः — {rgyal ba'i sras rnams sdom dang brtson pa'i rang bzhin tshul khrims gsum rtag blangs//} आत्तं बुद्धसुतैर्यमोद्यममयं शीलत्रयं सर्वदा सू.अ. २०३ख/१०५; समात्तः — {byang chub sems dpa' tshul khrims blangs nas nyam thag ste srog la thug kyang tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blangs pa de nyams par yang mi byed} कृच्छ्रापन्नोऽपि च बोधिसत्त्वः समात्तशीलः आप्राणैर्विपद्यमानस्तच्छीलसंवरसमादानं न छिद्रीकरोति बो.भू.९९क/१२६; उपात्तः — {ji ltar blangs pa bzhin du mtshungs pa'am lhag par brtson 'grus rjes su 'phel bar byed pa'i phyir nyams pa med pa dang} अन्यूनं यथोपात्ततुल्याधिकवीर्यानुबृंहणतया बो.भू.१०९क/१४०; आनीतः — {rin po che'i gcal dang seng ge'i khri de nyid du blangs so//} तेन रत्नशिलासिंहासनं तत्रैवानीतम् वि.व.१५७क/१.४५; समानीतः — {skabs der nags nas blangs pa yi/} /{mngal dang bcas pa'i glang mo zhig//} अत्रान्तरे समानीता सगर्भा हस्तिनी वनात् । अ.क.१४३ख/१४.५५; अर्थितः — {de yis de blangs spro ldan de/}…/{gnyis 'thung de dag rnams la byin//} इत्यर्थितस्तैः सोत्साहः स तेभ्यस्तु ददौ द्विपम् । अ.क.२०५क/२३.२४; प्रार्थितः — {de bas blangs pa'i don ni 'di la sbyin//} दास्याम्यतः प्रार्थितमर्थमस्मै जा.मा.११क/११; अभिप्रार्थितः — {gzhan yang khyod kyis gang blangs pa/} /{de dag thams cad de bzhin 'gyur//} अपि च । यदभिप्रार्थितं सर्वं तत्तथैव भविष्यति । जा.मा.३५ख/४१; याचितः — {ji ltar btsal bar bya ba de bzhin du bdag nyid kyis rgyu skud pa blangs pa nye dur mi 'ong ba'i tha ga pa la 'thag tu 'jug pa} यथा पर्येषितव्यान्येवं स्वयं याचितेन सूत्रेणाज्ञातिभिस्तन्तुवायैर्वाययितव्यानि बो.भू.८९क/११३; कृष्टः — {shA ri'i bu yis lhun po la/} /{ri ni lhung bar 'jigs nas btags/} /{de nas de yis blangs pa'i tshe/} /{lha yi gnas kyang rnam par g}.{yos//} गिरिपातभयान्मेरौ शारिपुत्रो बबन्ध तत् । तेन कृष्टे ततोऽप्यस्मिन् विचचाल सुरालयः ।। अ.क.२ख/५०. १३; उद्धृतः {de nas re zhig na bya'i rgyal po 'dab bzangs kyis rgya mtsho chen po'i nang nas klu'i phru gu zhig blangs te} यावत्सुपर्णिपक्षिराजेन महासमुद्रान्नागपोतलक उद्धृतः अ.श.२५१ख/२३१; कृतः — {khyo yis bag ma blangs pa'i tshe/} /{mtshan nyid can la bu btsas te/} /{don med chun ma thob pa yis/} /{rjes su 'gyod pa dag kyang bzung //} पत्यौ कृतविवाहेऽथ लक्षणाऽसूत दारकम् । मिथ्यासपत्नीलाभेन पश्चात्तापमुवाह च ।। अ.क.१२६क/६६.७ २. धारितवान् — {dam pa'i chos pad ma dkar po'i chos kyi rnam grangs de yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'od mchog des blangs te} तं च सद्धर्मपुण्डरीकं धर्मपर्यायं स वरप्रभो बोधिसत्त्वो महासत्त्वो धारितवान् स.पु.१०क/१४.

blangs pa nyid

आनीतत्वम् — {dge 'dun gyi nang du ma phyin par dus byas sam khyim pa nyid la sogs par khas blangs na ma} ।{blangs pa nyid yin no/} /{phyin na blangs pa nyid yin no//} असम्प्राप्तस्य सङ्घमध्यं कालक्रियामागारिकादित्यप्रतिज्ञात्वेनानीतत्वम् । आनीतत्वं सम्प्राप्तस्य वि.सू.५७ख/७२.

blangs pa dang ldan pa

वि. याचितवान् — {sbyin par mi byed na blangs pa dang ldan pa'o//} अदाने याचितवतः वि.सू.६८ख/८५.

blangs par byas

= {blangs byas/}

blan

द्र.— {phyi rol gyi dmigs pa rnams las phyir blan nas} बाह्यालम्बनेभ्यः प्रतिसंहृत्य अभि.स.भा.६५ख/९०; {lan blan/}

bla'i gra

= {bla'i grwa/}

bla'i grwa

राजकुलम्— {bla'i grwa dang 'og gzu dang nye du'i gang zag rten nyid dang /} {dge 'dun rten ma yin pa nyid du mi 'dzin pa dang} राजकुलयुक्तकुलज्ञातिपुद्गलप्रतिसरणतामप्रतिसर्तृतां सङ्घस्याबिभ्रतः वि.सू.८४ख/१०१; {gang gis brkus pa de bla'i grar 'bul na'o//} राजकुले येन मुषितस्तस्यार्पणे वि.सू.१७ख/२०; {shags kyis gal te bla yi grar ni rgyal na'o//} जयो विवादेन राजकुले चेत् वि.सू.१४ख/१६.

blas

= {blas pa}

blas pa

द्र.— {khri tsan dan sbrul gyi snying po'i rkang pa can/} {gser gyi lcag phod kyi dra bas legs par blas pa/} {lha rdzas kyi stan bting ba la 'dug cing chos ston to//} उरगसारचन्दनपादे सुवर्णसूत्रजालश्च्(?लस्)योते दिव्यचीवरप्रज्ञप्ते भद्रासने उपविष्टा धर्मं देशयति ग.व्यू.३८८ख/९६.

blu

= {blu ba/}

blu ba

=( {nyos pa} इत्यस्य आद.) निष्क्रयः — {'di gnyis blu ba'i nor dag ni/} /{ci 'dod khyod la nges par ster//} अद्धा दद्याद्यदिष्टं ते धनं निष्क्रयमेतयोः ।। जा.मा.५५क/६४.

blu ba mdzad

भू.का.कृ. क्रीतः — {nyid kyi sku dang srog dag gis/} /{lus can gshed mas zin rnams kyi/} /{lus dang srog kyang khyod kyis ni/} /{lan brgya phrag tu blu ba mdzad//} स्वैः शरीरैः शरीराणि प्राणैः प्राणाः शरीरिणाम् । जिघांसुभिरुपात्तानां क्रीतानि शतशस्त्वया ।। श.बु.११०ख/१३.

blu bar bya

कृ. निष्क्रेतव्यः — {sems can dmyal ba dang dud 'gro'i skye gnas dang gshin rje'i 'jig rten gyi dgon pa las 'gro ba thams cad blu bar bya'o//} सर्वजगच्च निष्क्रेतव्यं नरकतिर्यग्योनियमलोककान्तारात् शि.स.१५४ख/१४८.

blug ma

उदञ्चनम् — {dper na bum pa dang kham phor dang blug ma la sogs pa 'ji ba'i rnam par 'gyur ba 'ji ba'i} ।{rnam pa'i rjes su byed pa dang /} {'ji ba'i rang bzhin nyid du grags pa lta bu'o//} यथा—घटशरावोदञ्चनादयो मृद्विकाराः मृदाकारानुगताः पदार्था मृण्मयत्वेन प्रसिद्धाः त.प.१८४ख/८६; द्र. {blugs ma/}

blug gzar

= {blugs gzar/}

blugs

• क्रि. ( {ldug} इत्यस्य भूत.विधौ) १. स्नापयेत् — o~ {M AH phuH'i rnam pas mtha' yas kyi gzugs brnyan byas la bdud rtsi lngas ni blugs} ॐ आःफुःकारमनन्तप्रतिकृतिं कृत्वा पञ्चामृतेन स्नापयेत् हे.त.३ख/६; प्रक्षिपेत् — {gzhan gyis spangs pa der mi blugs so//} नान्येनात्र निसर्गं प्रक्षिपेत् वि.सू.७क/७ २. आसिञ्चति — {bcom ldan 'das kyis ni chu blugs so//} भगवानुदकमासिञ्चति शि.स.८७ख/८६; पातयति — {phyed ni dge slong rnams kyi lhung bzed du blugs} उपार्धं भिक्षूणां पात्रे पातयन्ति वि.व.१६६क/१.५५; स्नाप्यते — {gtor dang blugs pa zhes bya 'dis/} /{des na dbang zhes brjod par bya/} सिच्यते स्नाप्यतेऽनेनेति सेकस्तेनाभिधीयते ।। हे.त.१७क/५४ ३. आसिञ्चिष्यति— {de bzhin gshegs pas ni chu blugs so//} तथागतो उदकमासिञ्चिष्यति शि.स.८७ख/८६; • = {blugs pa/}

blugs gyur

भू.का.कृ. निषिक्तः — {rab tu tsha ba'i me yis bzhus pa'i zangs zhun lus la blugs gyur la} हुतवहतापविद्रुतकताम्रनिषिक्ततनुः बो.अ.२२क/७.४५.

blugs pa

• सं. १. दानम् — {dri mi zhim pa bsal ba'i phyir bdug spos blugs so//} दौर्गन्ध्यविनिवृत्तये धूपदानम् वि.सू.६क/६; प्रक्षेपः — {bog pa mi dbyung bar bya ba'i phyir dang phye dang yungs mar du bsres pa dag mer blugs so//} तमिकानुत्पत्तये सक्तूनां कटुकतैलम्रक्षितानामग्नौ प्रक्षेपः वि.सू.६क/६ २. स्नानम्— {bza' dang btung dang blugs pa dang /} /{nyal dang log dang sems pa na//} खानपाने यथा स्नाने जाग्रत् सुप्तोऽपि चिन्तयेत् । हे.त.१०क/३०; • भू.का.कृ. प्रक्षिप्तः — {btsong na brim pa de ni bum pa 'dir blugs so//} प्रक्षिप्तं क्रयसुभगं तदत्र कुम्भे ।। जा.मा.९३क/१०६; {des khron pa rnying pa der blugs so//} तेन तस्मिन् जीर्णकूपे प्रक्षिप्ताः वि.व.१५७ख/१.४६; निक्षिप्तः — {ji ltar bum pa glo rdol du kha nas chu blugs pa 'og tu 'gro zhing mi gnas pa bzhin no//} यथा सच्छिद्रकुम्भे मुखनिक्षिप्तमुदकमधस्ताद् गच्छति नावतिष्ठते बो.प.९३क/५७; द्र.— {de dag thos nas gzhon nu mas/} /{bos te rin chen snod du ni/} /{phog nas blugs te gus pa yis/} /{sbrang rtsi'i 'o thug de la phul//} एतदाकर्ण्य कन्याभ्यामाहूय मणिभाजने । अवतीर्यार्पितं भक्त्या तदस्मै मधुपायसम् ।। अ.क.२२५ख/२५.१३.

blugs par bya

क्रि. प्रक्षिपेत् — {rnam par dag pa 'dis rus pa'i phye ma la sogs pa rdul tshon gyi nang du blugs par bya'o//} अनया विशुद्ध्याऽस्थिचूर्णादिकं प्रक्षिपेद् रजोमध्ये वि.प्र.१८४ख/५.२.

blugs par mi bya

क्रि. न प्रतिक्षिपेत् — {mngal gyi sgor khu chu blugs par mi bya'o//} न योनद्वारे शुक्रं प्रतिक्षिपेत् वि.सू.५२ख/६७.

blugs byas

वि. लुठत् — {rang nyid rab bsrubs gdung ba'i nyams myong shes shing ri byi'i lto ba'i phug tu blugs byas te/} /{smin byed me yis rab tu gdung ba'i byed pas khyab cing 'tshed pa'i bya ba yongs su 'dris gyur kyang //} जातास्वादोऽप्यगस्त्योदरकुहरलुठज्जाठराग्निप्रतापव्यापारव्याप्यमानक्वथनपरिचितः स्वप्रमाथव्यथानाम् ।। अ.क.२४क/५२.५१.

blugs ma

उदञ्चनम् — {de la gang gi tshe bum pa'am rdza mkhan 'bras bu'i khyad par kham phor dang blugs ma la sogs pa rim gyis byed pa dmigs pa} तत्र यान् कार्यभेदान् क्रमेणाहरन् समुपलभ्यते घटः, कुलालो वा शरावोदञ्चनादीन् त.प.२३३क/१८१; द्र. {blugs ma/}

blugs gzar

स्रुवः, यज्ञपात्रविशेषः — {me rab tu sbar la blugs gzar gyis zas mchog dang zho dang sbrang rtsi dang mar dang sbyar ba'i sbyin sreg stong rtsa brgyad zhag gsum byas na} अग्निं प्रज्वाल्य स्रुवेण परमान्नाहुतीनां दधिमधुघृताक्तानां अष्टसहस्रं जुहुयात् त्रिरात्रेण म.मू.२११ख/२३०; श्रुवकम् — {de bzhin du sreg blugs kyi sbyin sreg gi don du dgang gzar dang blugs gzar gsungs te} तथा आहुती होमार्थं पात्री श्रुवकमुच्यते वि.प्र.९८क/३.१७; स्रुवभाजनम् — {bu dag gal te de lta na g}.{yang gzhi dag dang shing shun dag dang dbyu gu dag dang blugs gzar dag dang ril ba dag long shig} पुत्रका यद्येवं गृह्णीथ अजिनानि वल्कलानि दण्डकमण्डलूनि स्रग्(?स्रुव)भाजनानि वि.व.८क/२.७९.

blud

= {blud pa/}

blud pa

• भू.का.कृ. दत्तः — {tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen pos chu blud pa dang} आयुष्मता महामौद्गल्यायनेन पानीयं दत्तम् वि.व.१५३क/१.४१; • सं. पायनम् — {snyim pa bkang ste blud pas bud med rjes su gzung bar bya zhing chu'i rgyun mi 'chad par blugs pas mi bya'o//} अञ्जलिपूरणिकया पायनेन मातृग्राममनुगृह्णीयान्नाच्छिन्नधारदानेन वि.सू.९२ख/११०; द्र. {chu blud par} सन्तर्पयितुम् वि.व.१५३क/१.४१.

blun

= {blun po/}

blun gyur pa

वि. जडः — {dri ma ldan zhing blun gyur pas/} /{zla ba la ni khyod gdong dang /} /{'gran pa'i nus pa nam yang med/} /{ces pa dgag pa'i dpe nyid do//} न जातु शक्तिरिन्दोस्ते मुखेन प्रतिगर्जितुम् । कलङ्किनो जडस्येति प्रतिषेधोपमैव सा ।। का.आ.३२३क/२.३४.

blun pa

= {blun po/}

blun pa nyid

जाड्यम् — {rgyun du glal bcas blun pa nyid bskyed cing /} /{sred 'khrul rmongs dang brgyal ba rgyas pa dang /} /{mi bzad chags dang bcas pa nyid du byed//} जाड्यं सजृम्भं जनयत्यजस्रं तनोति तृष्णाभ्रममोहमूर्च्छाः । करोत्यसह्यं सरसत्वमेव अ.क.१९६ख/२२. ४३.

blun par byas gyur pa

भू.का.कृ. जडीकृतः — {mi bzad yul la chags pa goms pas sems ni blun par byas gyur pa/} /{nyon mongs zhing gi khyim na gnas pa rnams kyi dge ba zad par 'gyur//} विषमविषयस्नेहाभ्यासैर्जडीकृतचेतसा व्रजति कुशलं क्लेशक्षेत्रे क्षये वसतां क्षयम् ।। अ.क.२८०क/१०४.१३.

blun po

• वि. मूर्खः — {de la skye bo ngan pa ni skye bo blun po'o//} तत्र कुजनो मूर्खजनः म.भा.७क/५८; मूढः — {gang zhig sa bdag blun po la/} /{mi bsrun dang 'grogs skyon dag gis/} /{'jigs pa chen po nye bar gnas/} /{'di dag kho na bdag sdug bsngal//} एतदेव मे दुःखं यन्मूढस्य महीपतेः । खलसङ्गमदोषेण भयं महदुपस्थितम् ।। अ.क.३२१क/४०.१६०; विमूढः — {rtog bcas rtog pa med pa'i yid/} /{cig car du ni 'jug phyir ram/} /{'jug pa myur phyir blun po dag/} /{de dag la ni gcig tu zhen//} मनसो युगपद्वृत्तेः सविकल्पाविकल्पयोः । विमूढो लघुवृत्तेर्वा तयोरैक्यं व्यवस्यति ।। प्र.वा.१२३ख/२. १३३; जडः — {bdag 'dra'i blo gros blun po rnams kyis sngon med dngos po nam yang brjod mi nus//} वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित्क्षमाः त.प.१३३ख/१; दुर्मेधाः — {ma dul 'phyar ba rnams la 'phyas 'gyur ba/} /{blun po rnams ni rab tu phung byed pa//} विडम्बनेवाविनयोद्धतानां दुर्मेधसामापदिवातिकष्टा । जा.मा.७ख/७; बालिशः — {glang po ri dwags rta blun rnams/} /{gzung du rung ba ci slad du//} हया गजा मृगाः केन ग्रहणं यान्ति बालिशाः । ल.अ.६५ख/१२; मन्दः — {blun po dag gis 'di'i rang bzhin de ni phyis nges par 'gyur gyi sngar ma yin te} तमस्य मन्दाः स्वभावमूर्ध्वं व्यवस्यन्ति, न प्राक् प्र.वृ.३१७ख/६६; मुग्धः— {blun po rnams kyi sgyid lug rgyu/} /{de ni blo ldan rab dang rgyu/} मुग्धानां यद्विषादाय तत्प्रसादाय धीमताम् ।। अ.क.१७३ख/१९. १२०; • सं. जाड्यम् — {snying sdug sems la bkod pa'i blun po de dang bzod dka'i zug rngu'i dum bu ste/} /{blo ldan rnams kyis de ni rnam par dpyad tshe tshe ni 'bras bral nyid du brtsis//} तज्जाड्यं तदसह्यशल्यशलकं न्यस्तं सुहृच्चेतसि प्राज्ञैस्तद्गणितं विचारसमये वैफल्यमेवायुषः । अ.क.१०१ख/१०.२३; • सम. मोहः — {skyes bu blun po} मोहपुरुषः ल.अ.७९ख/२७.

blun po'i blo can

वि. जडधीः — {de lta na yang blun po'i blo can byis pa rnams gzhug pa dang sems ni dag pa'i don slad du} तदपि जडधियां बालानामवतारणाय चित्तशुद्ध्यर्थहेतोः वि.प्र.४६क/४.४८.

blo

• सं. १. बुद्धिः — {gsang nad la sogs gnas skabs su/} /{lus ni rnam par 'gyur na yang /} /{yid kyi blo ni mi 'gyur te/} /{de phyir de la 'di brten min//} प्रसुप्तिकाद्यवस्थासु शरीरविकृतावपि । नान्यथात्वं मनोबुद्धेस्तस्मान्नेयं तदाश्रिता ।। त.स.७०ख/६६१; धीः — {bzung ba 'dzin phyir kun rdzob ni/} /{mi 'dod blo ni tshad ma nyid//} गृहीतग्रहणान्नेष्टं सांवृतं धीप्रमाणता । प्र.अ.१८ख/२१; मतिः — {blo rtul mngon shes bul ba ste/} /{cig shos kyi ni mngon shes myur//} धन्धाभिज्ञा मृदुमतेः क्षिप्राभिज्ञेतरस्य तु ।। अभि.भा.३८क/१०१५; {blo ni shes rab bo//} मतिः प्रज्ञा त.प.३०८ख/१०७८; बोधः — {de lta bas na khyad par can gyi yul can gyi blo yin zhing yang rtog pa yang ma yin no}…{khyod kyi 'di gzu lums yin no//} तस्माद् विशिष्टविषयो बोधोऽथ च कल्पना नास्तीति साहसमेतद्भवताम् त.प.१०क/४६५; विज्ञानम् — {byis dang lkugs sogs blo 'dra ba//} {zhes bya ba ni byis pa'i shes pa dang 'dra zhing lkugs pa la sogs pa'i shes pa dang 'dra'o//} बालमूकादिविज्ञानसदृशमिति । बालविज्ञानसदृशम्, मूकादिविज्ञानसदृशम् त.प.१२ख/४७०; शेमुषी — {tha dad pa'i dngos po 'tshed pa po la sogs pa la yang tha mi dad pas blo ste shes pa skye ba yin te} भिन्नेष्वपि वस्तुष्वभेदेन पाचकादिषु शेमुषी धीरुपजायते त.प.२९७ख/३०८ २. = {yid} मतिः — {dge slong rnams ni 'dod gyur kyang /} /{nags tshal 'di la blo mi dga'//} भिक्षूणां सम्मतेऽप्यस्मिन् वने न रमते मतिः ।। अ.क.१०५ख/१०.६२ ३. मतम्— {ches mang ba'i blos legs par gzhag pa ni legs par sgrub pa'i rnam pa gzhan yin no//} बहुतरमतेन संस्थापनमित्यपरः सम्प्रतिपादनप्रकारः वि.सू.९०ख/१०८; {blo ngan pa nyid ni mun pa yin te/} {long bar byed pas so/} /{de 'joms pa ni 'jig pa ste} कुमतमेव ध्वान्तमन्धकारम्, तस्य विध्वंसः विनाशः त.प.३०२ख/१०६३; • पा. १. धीः, विनियतचैतसिकभेदः— {'dun mos dran dang bcas pa dang //ting} {nge 'dzin blo bye brag nges//} छन्दाधिमोक्षस्मृतयः सह । समाधिधीभ्यां नियताः त्रि.२क/५२; {blo ni shes rab bo//} धीः प्रज्ञा त्रि. भा.१५५क/५४ २. (सां.द.) बुद्धिः, तत्त्वभेदः— {dang por gtso bo las blo skye'o/} /{blo las kyang nga rgyal lo/} /{nga rgyal las}…{de tsam lnga dang} प्रधानाद् बुद्धिः प्रथममुत्पद्यते, बुद्धेश्चाहङ्कारः, अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणि त.प.१४७क/२१ ३. प्रतिभा, निश्चयबुद्धिः — {ji ltar brdar btags pa yi sgra/}…/{'khrul rgyu med na de yis ni/} /{ngo bo nyid kyis rang dang ni/} /{rjes su mthun pa'i blo skyed byed/} यथाचोदनमाख्याश्च सोऽसति भ्रान्तिकारणे । प्रतिभाः प्रतिसन्धत्ते स्वानुरूपाः स्वभावतः ।। प्र.वा.१२२ख/२.१०९; • ना. मतिः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{blo dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…मतिः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.

blo skye bar 'gyur

क्रि. बुद्धिः स्यात् — {sdug bsngal chung ngu la sogs pa la bde ba chen po la sogs pa'i blo skye bar 'gyur ro//} मृद्वादिषु दुःखेष्वधिमात्रादिसुखबुद्धिः स्यात् अभि.भा.५ख/८८३.

blo skyes pa

भू.का.कृ. बुद्धिरुत्पन्ना — {de nas de'i blo skyes pa/} {sangs rgyas bcom ldan 'das 'di ni thams cad mkhyen pa thams cad gzigs pa yin te} तस्य बुद्धिरुत्पन्ना—अयं बुद्धो भगवान् सर्वज्ञः सर्वदर्शी अ.श.१८२ख/१६८.

blo 'khrul

मतिभ्रमः — {des 'dir gzhan gyi khyad par gyis/} /{sgra 'jug de ltar blo 'khrul yin//} तेनात्रैवं परोपाधिशब्दवृत्तौ मतिभ्रमः । त.स.८१ख/७५२.

blo gros

• सं. मतिः — {theg pa chen po'i chos nyid la blo gros ma sbyangs pa} अव्युत्पन्नमतिर्वा भवति महायानधर्मतायाम् सू.व्या.१३२ख/५; बुद्धिः — बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शेमुषी मतिः । अ.को.१३८ख/१.५.१; बुध्यतेऽनया बुद्धिः । बुध अवगमने अ.वि.१.५.१; प्रज्ञा— {'jam dpal rdo rje blo gros 'phel ba zhes bya ba} मञ्जुश्रीवज्रप्रज्ञावर्धननाम क.त.२७०१; श्रीः — {de ltar dam pa'i smon lam bsod nams rgyas pa las ni sa bdag nor lha'i bu/} /{mi yi bdag po dung zhes bya bas blo gros thob 'gyur rin chen gtsug gis bstan//} एवं सत्प्रणिधानतः क्षितिपतिः पुण्योदयाद्वासवः शङ्खो नाम नृपः स रत्नशिखिनाऽऽदिष्टः श्रियं प्राप्स्यति । अ.क.१५७क/१६. २९; • पा. मतिः, सर्वत्रगचैत्तसिकभेदः — {tshor dang}…{blo gros}…{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना…मतिः…समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/२.२४; {blo gros ni shes rab ste/} {chos rab tu rnam par 'byed pa'o//} मतिः प्रज्ञा धर्मप्रविचयः अभि.भा.६४ख/१८७; • ना. मतिः १. तथागतः — {de yi 'og tu byas dus la/} /{'dren pa blo gros zhes bya ba/} /{shes bya lnga rnams ston pa'o/} /{dpa' bo chen po 'byung bar 'gyur//} कृते युगे ततः पश्चान्मतिर्नामेन नायकः । भविष्यति महावीरः पञ्चज्ञेयावबोधकः ।। ल.अ.१८८ख/१६० २. राजकुमारः — {de bzhin gshegs pa}…{nyi zla sgron ma de sngon gzhon nur gyur cing khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba'i tshe sras brgyad yod par gyur te 'di lta ste/} {rgyal bu gzhon nu blo gros zhes bya ba dang} चन्द्रसूर्यप्रदीपस्य तथागतस्य…पूर्वं कुमारभूतस्यानभिनिष्क्रान्तगृहावासस्य अष्टौ पुत्रा अभूवन् । तद्यथा—मतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत् स.पु.८ख/१२.

blo gros ka ma la

ना. कमलमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}…{blo gros ka ma la dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… कमलमतिना च स.दु.९६ख/१२०.

blo gros kyi gter

पा. मतिनिधानम्, महानिधानभेदः — {gter chen po brgyad}… {blo gros kyi gter dang}… {spobs pa'i gter dang}…{sgrub pa'i gter} अष्टौ महानिधानानि…मतिनिधानम्… प्रतिभाननिधानम्… प्रतिपत्तिनिधानम् ल.वि.२१४क/३१७; मतिनिधिः मि.को.११९क ।

blo gros skye 'gyur

वि. मतिकरः — {bsgrags pas sdig pa 'phrog par mdzad/} /{khyod dran pas ni rangs par 'gyur/} /{btsal bas blo gros skye 'gyur te/} /{yongs su shes pas rnam par 'dog//} कीर्तनं किल्बिषहरं स्मरणं ते प्रमोदनम् । अन्वेषणं मतिकरं परिज्ञानं विशोधनम् ।। श. बु.११३ख/९४.

blo gros 'khrul

मतिभ्रमः — {bdag la gzhan dga' grag snyam pa/} /{'di ni bdag gi blo gros 'khrul//} परः किल मयि प्रीत इत्ययं मे मतिभ्रमः ।। शि.स.१४७ख/१४१; {bud med mdza' zhes 'di rab grags/} /{zol med ces pa blo gros 'khrul/} /{gtsang zhes mkha' yi me tog thob/} /{bud med sdig ces the tshom med//} स्निग्धा स्त्रीति प्रवादोऽयं निर्व्याजेति मतिभ्रमः । सतीति व्योमपुष्पाप्तिः पापा स्त्रीति न संशयः ।। अ.क.२६९क/३२.४५.

blo gros rgya chen

ना. विपुलमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po dang} …{blo gros rgya chen dang} समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विपुलमतिना च रा.प.२२७ख/१२०.

blo gros rgya mtsho

ना. सागरमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{blo gros rgya mtsho dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सागरमतेः ग.व्यू.२६८क/३४७; र.व्या.१००क/४७.

blo gros rgyas pa

वि. मतिशाली— {des na bde bar gshegs pa nyid/} /{blo gros rgyas pas kun mkhyen bshad//} ततः सुगतमेवाहुः सर्वज्ञं मतिशालिनः । त.स.१२२क/१०६४.

blo gros ngan

= {blo gros ngan pa/}

blo gros ngan pa

• वि. कुमतिः — {snyan cing 'jebs pa ni mu stegs can blo gros ngan pa thams cad kyi lta ba 'joms pa'i stobs kyi yon tan dang ldan pa'i phyir ro//} वल्गुः सर्वतीर्थ्यकुमतिदृष्टिविघातबलगुणयुक्तत्वात् सू. व्या.१८२ख/७८; दुर्मतिः — {'di rnams thams cad kyang blo gros ngan pa g}.{yo sgyus rigs pas grub pa'i don ston par mi nus pa'i sgo nas 'jug pa yin no//} सर्वश्चायं प्रकारो दुर्मतिभिः शठैर्न्यायसामर्थ्येनार्थप्रतिपादनेऽसमर्थैः प्रवर्तितः वा.न्या.३३६क/६६; असन्मतिः — {blo gros ngan pas byas pa ni rjes su 'phrod pa nyid yin no//} असन्मतिकृतस्यानुच्छवित्वम् वि.सू.२८क/३५; द्र. {blo ngan pa/} ।। • ना. दुर्मतिः, मारपुत्रः — ग्. {yon rol nas bdud kyi bu blo gros ngan pa zhes bya ba des 'di skad ces smras so//} वामे पार्श्वे दुर्मतिर्नाम मारपुत्रः, स एवमाह ल.वि.१५२क/२२४.

blo gros can

वि. मतिमान् — {mu stegs lta ba'i smra ba la/} /{blo gros can gyis mi spyad do//} तीर्थ्यदृष्टिप्रलापानि मतिमान्न समाचरेत् ।। ल.अ.१९०क/१६२; मेधावी मि.को.८२ख ।

blo gros chen po

• वि. महामतिः — {blo gros chen pos bdag nyid kyi/} /{ched du phan pa 'di dag gsungs//} मामैवैतत्समुद्दिश्य हितमाह महामतिः । अ.क.१५३क/६९.२२; महाधीः — {blo gros chen pos mthong nyid las/} /{rnam pa thams cad nges par byed//} व्यवस्यन्तीक्षणादेव सर्वाकारान् महाधियः ।। प्र.वा.१२२ख/२.१०७; • ना. महामतिः १. बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}…{blo gros chen po dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महामतिना च स.दु.९६ख/१२०; {byang chub sems dpa' blo gros chen po la sogs dag sangs rgyas thams cad kyi phyag gi dbang bskur bas dbang bskur ba} महामतिबोधिसत्त्वपूर्वङ्गमैः सर्वबुद्धपाण्यभिषेकाभिषिक्तैः ल.अ.५६क/१ २. नृपः — {kho mo yang bskal pa de la rgyal po blo gros chen po zhes bya ba zhig tu gyur te} अहं च तस्मिन् कल्पे महामतिर्नाम राजा अभूवन् ग.व्यू.१९८क/२७८ ३. गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po blo gros chen po dang} सहांप(?महाम)तिश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८ ४. यक्षः म.व्यु.३३७० (५८क) ५. राजकुमारः — {de nas bcom ldan 'das kyis der/} /{bka' stsal skye ba sngon nyid la/} /{blo gros chen po zhes bya ba'i/} /{rgyal bu dam pas 'dod par gyur//} ततस्तान् भगवानूचे पूर्वस्मिन्नेष जन्मनि । अभून्महामतिर्नाम राजपुत्रः सतां मतः ।। अ.क.१६२ख/१८.१४ ६. उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang}…{blo gros chen po dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं…महामतिना च ग.व्यू.३१८ख/३९.

blo gros chen po'i gzi brjid

ना. महामतितेजाः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {blo gros chen po'i gzi brjid dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महा(मति)तेजसा च ग.व्यू.२७५क/२.

blo gros chen mo

ना. महामतिः, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo blo gros chen mo zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…सहाम्प(? महाम)तिर्नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

blo gros mchog

ना. उत्तरमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po dang} …{blo gros mchog dang} समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… उत्तरमतिना च रा.प.२२७ख/१२०.

blo gros mchog tu 'gyur

वि. धीकरं परम् — {khyod la bsu bas dpal du byed/} /{brten pas blo gros mchog tu 'gyur/} /{bsten na 'jigs pa med par mdzad/} /{bsnyen bkur bgyis pas bde bar 'gyur//} श्रीकरं तेऽभिगमनं सेवनं धीकरं परम् । भजनं निर्भयकरं शङ्करं पर्युपासनम् ।। श.बु.११३ख/९५.

blo gros rtogs pa'i rnam pa

पा. मतिरोचनाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{blo gros rtogs pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…मतिरोचनाकारम् शि.स.१०७क/१०५.

blo gros brtan pa

ना. दृढमतिः, बोधिसत्त्वः — {blo gros brtan pa de ni} ({byang chub sems dpa'i} ){byang chub sems ma bskyed par lung bstan pa zhes bya'o//} इदं दृढमते उच्यते बोधिसत्त्वस्यानुत्पादितबोधिचित्तव्याकरणम् शि.स.५६क/५४.

blo gros brtan pas byin

ना. स्थितबुद्धिदत्तः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{blo gros brtan pas byin dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…स्थितबुद्धिदत्तेन च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.

blo gros mtha' yas pa

ना. अनन्तमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}… {blo gros mtha' yas pa dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अनन्तमतिना च स.दु.९६ख/१२०; रा.प.२२७ख/१२०.

blo gros dang ldan pa

= {blo gros ldan pa/}

blo gros dam pa

ना. श्रेष्ठमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {blo gros dam pa dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… श्रेष्ठमतेः ग.व्यू.२६८क/३४७.

blo gros rdo rje

ना. वज्रमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{blo gros rdo rje dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वज्रमतेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

blo gros ldan

= {blo gros ldan pa/}

blo gros ldan pa

वि. बुद्धिमान् — {gnod pa byed pa la yang gnod pa'i sbyor ba dag/} /{ma dpyad par ni blo gros ldan pas mi bya ste/} कृतापकारेऽपि पराभवोद्यमं न नाम कुर्यादविचार्य बुद्धिमान् । अ.क.१४८ख/६८.८८; {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/} …{blo gros dang ldan pa yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिषदाने…बुद्धिमांश्च भवति शि.स.१८९क/१८७; मतिमान् — {brtan zhing dul la blo gros ldan/} /{bzod ldan drang la g}.{yo sgyu med/} धीरो विनीतो मतिमान् क्षमावानार्जवोऽशठः । वि.प्र.९१क/३.३; {blo gros dang ldan pas} …{'bras bu rnam pa gsum po}… {yongs su 'dzin to//} मतिमान् त्रिविधं फलं परिगृह्णाति सू.व्या.१६३ख/५४; धीमान् — {kha cig la ni de bzlog cing /} /{the tshom phyin ci log med pa'i/} /{shes pa bskyed par bya ba'i phyir/} /{blo gros ldan rnams de sbyor byed//} किन्त्वारेकविपर्याससम्भवे सति कस्यचित् । क्वचित् तद्विनिवृत्त्यर्थं धीमद्भिः स प्रयुज्यते ।। त.स.४३क/४३७; मेधावी लो.को.१६८६; द्र. {blo ldan/}

blo gros nor ldan

वि. धीधनः, बुद्धिमान् — {dge dbang zhes pa'i snyan dngags mkhan gyis rtogs brjod dpag bsam 'khri shing 'di byas nas/} /{da ni dam pa'i chos kyi smon lam 'di dag blo gros nor ldan blo yis 'dzin//} कृत्वेमामवदानकल्पलतिकां क्षेमेन्द्रनामा कविः सद्धर्मप्रणिधानमेतदधुना धत्ते धिया धीधनः । अ.क.२९२क/१०८.७.

blo gros rnam par bsgoms pa

ना. विभावितमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{blo gros rnam par bsgoms pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभावितमतेः ग.व्यू.२६८क/३४७.

blo gros sna tshogs pa

ना. विविधमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}…{blo gros sna tshogs pa dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विविधमतिना च स.दु.९६ख/१२०.

blo gros spobs pa

ना. प्रतिभानमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}… {kun du bzang po ste} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…समन्तभद्रेण च स.दु.९६ख/१२०.

blo gros 'phel

ना. वर्धमानमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po dang}…{blo gros 'phel dang} समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…वर्धमानमतिना च रा.प.२२७ख/१२०.

blo gros blun po

वि. जडधीः — {bdag 'dra'i blo gros blun po rnams kyis sngon med dngos po nam yang brjod mi nus//} वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित्क्षमाः त.प.१३३ख/१.

blo gros dbyangs

ना. मतिघोषः, नृपः — {de nas mi bdag blo gros dbyangs/} /{zhes pas byas shes bsngags 'os la/} /{skye bo dge ma zhes pa yi/} /{bu mo tshig gis byin par gyur//} ततः श्लाघ्याय वचसा मतिघोषाभिधो नृपः । जनकल्याणिकां नाम कृतज्ञाय सुतां ददौ ।। अ.क.३४३ख/४५.१७.

blo gros ma

ना. बुद्धिः, पत्रदेवी/योगिनी — {de nas tshangs ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la sa bi+A tri+A dang pad+ma yi spyan ma dang chu skyes can} ।{ma dang blo gros ma dang ngag gi dbang phyug ma dang gA ya tri+A dang glog ma dang dran ma rnams} ततो ब्रह्माण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री, पद्मनेत्रा, जलजवती, बुद्धिः, वागीश्वरी, गायत्री, विद्युत्, स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४.३२; {chu skyes can ma'i lI'o/} /{blo gros ma'i rl}-{I'o//} ली जलजवत्याः । Ḹ बुद्ध्याः वि.प्र.१३२ख/३.६४.

blo gros ma nyams pa

ना. अनुपहतमतिः, बोधिसत्त्वः म. व्यु.७२० (१६ख); मि.को.१०५ख ।

blo gros ma lus pa

ना. अशेषमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}…{blo gros ma lus pa dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… अशेषमतिना च स.दु.९६ख/१२०.

blo gros mi mnyam

वि. विषममतिः — {kye ma sems can 'di dag ni lta ba ngan par lhung ba dag ste/} {blo gros mi mnyam zhing bsam pa mi mnyam pa} कुदृष्टिपतिता बतेमे सत्त्वा विषममतयो विषमाशयाः द.भू.१९०ख/१७.

blo gros mi zad pa

ना. अक्षयमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po kun tu bzang po dang}…{blo gros mi zad pa dang} समन्तभद्रेण च नाम बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अक्षयमतिना च रा.प.२२७ख/१२०; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' blo gros mi zad pa dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अक्षयमतिना च स.पु.२ख/२.

blo gros rmongs

वि. मूढधीः — {gser gyi bdag nyid dngos po dag/} /{gang tshe mthong ba blo gros rmongs//} शातकुम्भात्मकौ भावौ यदा पश्यति मूढधीः । त.स.६५क/६१२.

blo gros rmongs gyur pa

वि. मूढमतिः — {ye shes spangs shing blo gros rmongs gyur pa/} /{mi rigs spyod pa 'di dag rnams kyis bcings//} ज्ञानविवर्जित मूढमतिश्च बध्यति एभि अयुक्तचरीभिः ।। रा.प.२३७क/१३२.

blo gros rtse gcig

ना. एकाग्रमतिः, मारपुत्रः — {de na bdud sdig can gyis rang gi bu de dag la smras pa}… ग्. {yas rol nas blo gros rtse gcig gis smras pa} तत्र मारः पापीयांस्तान् स्वान् पुत्रानामन्त्रयते स्म…दक्षिण एकाग्रमतिराह ल.वि.१५३क/२२६.

blo gros zhi ba

ना. शान्तमतिः, बोधिसत्त्वः— {drug pa la ni blo gros zhi ba}… {brgyad pa la ni ngan song spong ba ste/} {byang chub sems dpa' 'di dag bri bar bya ste} षष्ठे शान्तमतिः…अष्टमे अपायजहश्चेति । इत्येते बोधिसत्त्वा अभिलेख्याः म.मू.१३४क/४४.

blo gros zhi ba mchog

=(?) ना. सुमतिरेणुः, महोरगाधिपतिः म.व्यु.३४२६ (५८ख).

blo gros zla ba

ना. चन्द्रबुद्धिः, तथागतः — {me long gi dkyil 'khor ltar snang ba'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa blo gros zla ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} आदर्शमण्डलनिर्भासायां लोकधातौ चन्द्रबुद्धिं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.

blo gros bzang po

• वि. सुधीः— {blo gros bzang pos rtogs pa'i dgongs pa yin no//} इति लक्ष्यतेऽस्य सुधियोऽभिसन्धिः वा.टी.६९ख/२४; अवदातमतिः — {blo gros bzang pos gsungs pa ni/} /{sgra don logs pa min pas ni/} /{bye brag byed dang bye brag tu/} /{bya ba gzhi mthun pa nyid de//} अवदातमतिप्रोक्ते शब्दस्यार्थेऽपृथक्त्वतः ।। विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । त.स.४१क/४१८; • ना. १. सुमतिः [1] महोरगेन्द्रः — {lto 'phye chen po'i dbang po blo gros bzang po dang} सुमतिमहोरगेन्द्रः ग.व्यू.१०४क/१९३ [2] उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang}…{blo gros bzang po dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं… सुमतिना च ग.व्यू.३१८ख/३९ [3] श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang}…{blo gros bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं…सुमतिना च ग.व्यू.३१८ख/३९ २. प्रशस्तमतिः, आचार्यः— {blo gros bzang pos kyang 'byin pa'i thog mar skyes bu rnams kyi tha snyad ni gzhan gyis nye bar bstan pa sngon du 'gro ba can yin te}…{zhes zer ro//} प्रशस्तमतिस्त्वाह — सर्गादौ पुरुषाणां व्यवहारोऽन्योपदेशपूर्वकः त.प.१६७ख/५४.

blo gros bzang po dang ldan pa'i gzungs

सुमतिधारणी, धारणीविशेषः — {don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin}…{blo gros bzang po dang ldan pa'i gzungs dang} अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति…सुमतिधारणी द.भू.२५६क/५२.

blo gros bzang mo

ना. सुमतिः १. श्रेष्ठिभार्या — {rigs kyi bu kho mo yang de'i tshe tshong dpon gyi chung ma zhig tu gyur te/} {blo gros bzang mo zhes bya'o//} अहं च कुलपुत्र तेन समयेन सुमतिर्नाम श्रेष्ठिभार्या अभूवम् ग.व्यू.६५ख/१५६ २. दारिका — {'phags pa bu mo blo gros bzang mos zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसुमतिदारिकापरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.७४; द्र.— {'di brjod grong khyer song nas ni/} /{klung gi ngogs na so sum bA/} /{dka' thub rigs pas gnas so zhes/} /{blo gros bzang mos rgyal la smras//} (?) इत्युक्त्वा नगरीं गत्वा स नृपाय न्यवेदयत् । सोशुम्बा ते नदीतीरे तपोयुक्तेति म(स लि.पा.)न्मतिः ।। अ.क.१५१ख/१४.१४२.

blo gros yangs pa

ना. १. विपुलमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang}…{blo gros yangs pa dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… विपुलमतिना च स.दु.९६ख/१२० २. विशालमतिः, बोधिसत्त्वः — {ji skad du blo gros yangs pa dper na} यथोक्तम्—तद्यथा विशालमते त्रि.भा.१६३क/७५.

blo gros ring

ना. दीर्घमतिः, महामात्यः — {de nas blo gros ring zhes pa'i/} /{blon po chen pos de la smras//} अथ दीर्घमतिर्नाम महामात्यस्तमब्रवीत् । अ.क.१४८क/६८.८१.

blo gros legs gnas

ना. सुस्थितमतिः, देवपुत्रः — {lha'i bu blo gros legs gnas dang} सुस्थितमतिना च देवपुत्रेण रा.प.२२७ख/१२०.

blo gros log

वि. दुर्मतिः — {bdag gi bu ni de 'dra blo gros log//} स तादृशो दुर्मति मह्य पुत्रः स.पु.४४क/७७.

blo gros shin tu nges par rtogs pas mkhas pa

पा. सुविनिश्चितमतिकौशल्यता— {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis byang chub sems dpa' rdo rje'i snying po la zil gyis mi non par lus nye bar bsgrub pa mdzad}…{blo gros shin tu nges par rtogs pas mkhas pa nye bar bsgrub pa mdzad do//} अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तो वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य अनभिभूतात्मभावतां चोपसंहरन्ति स्म…सुविनिश्चितमतिकौशल्यतां च द.भू.१६९क/२.

blo gros lha rdzas

ना. दिव्यमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chung sems dpa' sems dpa' chen po blo gros spobs pa dang} …{blo gros lha rdzas dang} प्रतिभानमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…दिव्यमतिना च स.दु.९६ख/१२०.

blo ngan

= {blo ngan pa/}

blo ngan pa

• वि. दुर्बुद्धिः — {lam 'di ni blo ngan pas bsten pa'o//} दुर्बुद्धिसेवितो ह्येष मार्गः शि.स.१५४ख/१४९; दुर्मतिः — {mi mthun pa'i phyogs med pa'i nyes pa brjod pa la sogs pas blo ngan pa'i rnam par dpyod pa de lta bu dag ni btang snyoms su bya ba kho na yin no//} अप्रतिपक्षदोषोपक्षेपादयोऽपि दुर्मतिविस्पन्दितानीत्युपेक्षणीयाः प्र.वृ.२९९ख/४५; कुमतिः — {lhag ma blo ngan lugs ngan yin//} शेषाः कुमतिदुर्नयाः प्र.वा.१३४क/२.४१६; दुर्मेधः — {byis pa blo ngan chags pa ni/} /{ji ltar 'dam la glang chen bzhin//} बालाः सजन्ति दुर्मेधा यथा पङ्के महागजाः ।। ल.अ.१७५ख/१३७; जाल्मः — {bstan bcos man ngag rnams kyis dag byas kyang /} /{nges par blo ngan rab dang nyid mi 'gyur/} /{ga pur tshogs kyis yongs su bsgos gyur kyang /} /{mi bzad sgog pa rang gi dri mi gtong //} शास्त्रोपदेशैः परिमृज्यमानः प्रसन्नतां याति न नाम जाल्मः । कर्पूरपूरैः परिपूरितोऽपि नोद्वात्यसह्यं लशुनः स्वगन्धम् ।। अ.क.३२क/५३.४६; • सं. १. विमतिः — {blo ngan dang ni nyon mongs bzod/} /{bcu po 'di ni rnam spangs na//} विमतिं क्लेशमर्षणम् । विवर्जयन्… दशैतान् अभि.अ.४क/१.५७ २. कुबुद्धिः — {de dag nyid kyi blo ngan skyon ni 'joms byed 'grel bshad bdag gis bri bar bya//} तेषामेव कुबुद्धिदोषमथनी टीका मया लिख्यते वि.प्र.१०९क/१, पृ.४ ३. कुमतम् — {blo ngan pa nyid ni mun pa yin te/} {long bar byed pas so/} /{de 'joms pa ni 'jig pa ste} कुमतमेव ध्वान्तमन्धकारम्, तस्य विध्वंसः विनाशः त.प.३०२ख/१०६३.

blo ngan ma

ना. दुर्मतिः, देवदत्तस्य राज्ञः पत्नी — {rgyal po de la btsun mo blo ngan ma zhes bya ba gtum zhing khro la gzu lums can zhig yod do//} तस्य च राज्ञो दुर्मतिर्नाम देवी चण्डा रोषणी साहसिका अ.श.९२क/८२.

blo sngar btang ba

वि. बुद्धिपूर्वकृतः — {rgyu med pa dang rgyu gcig pu dang 'gyur ba dang blo sngar btang ba dang lta ba spyad pa rnams kyi gnyen por} अहेत्वेकहेतुपरिणामबुद्धिपूर्वकृतदृष्टिचरितानां प्रतिपक्षेण अभि.भा.५०क/१०६१.

blo sngon du gtong ba

बुद्धिपूर्वम् — {tha snyad kyang phal cher blo sngon du gtong bas rnam pa gzhan du yang bya bar nus te} व्यवहाराश्च प्रायशो बुद्धिपूर्वमन्यथाऽपि कर्तुं शक्यन्ते प्र.वृ.३२३ख/७३.

blo can

ना. बुद्धिकः, नागराजः — {klu'i rgyal po blo can} बुद्धिको नागराजा म.व्यु.३२८९ (५७क).

blo gcig

१. एकतामतिः — {de 'dzin don gcig nyid dag gis/} /{sgra la blo gcig 'gyur ba yin//} तद्ग्राह्यैकार्थताभ्यां च शब्दे स्यादेकतामतिः ।। त.स.९९ख/८८१ २. = {blo gcig pa nyid} एकमतित्वम् — {ba lang zhes bya'i blo gcig nyid/} /{kho bo cag gis bkag byas min//} गौरित्येकमतित्वं तु नैवास्माभिर्निवार्यते । त.स.९९ख/८८१.

blo gcig pa nyid

एकमतित्वम् — {thams cad la blo gcig pa nyid ma grub bo zhes ston pa ni} एकमतित्वं च न सर्वत्र सिद्धमिति दर्शयति त.प.२०६ख/८८२.

blo chags pa med pa

वि. असङ्गबुद्धिः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {chags pa med cing bcings pa med la grol ba med pa'i sems dang ldan pa'i phyir blo chags pa med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…असङ्गबुद्धिरित्युच्यते असक्ताबद्धामुक्तचित्तत्वात् ल.वि.२०४क/३०७.

blo chung

= {blo chung ba/}

blo chung ba

• वि. अल्पबुद्धिकः — {blo chung ba}…{dge ba'i rtsa ba chung ba'i gang zag} अल्पबुद्धिकानाम्…अल्पकुशलमूलानां पुद्गलानाम् अ.सा.१५९ख/९०; • सं. अल्पधीः — {ji ltar sa khung yangs brkos pas/} /{nam mkha' la ni che blo nyid/} /{dog pa la ni blo chung 'gyur//} यथा महत्यां खातायां मृदि व्योम्नि महत्त्वधीः । अल्पायां वाऽल्पधीः ।। त.स.८१ख/७५२.

blo che ba

वि. = {bsam yangs} महेच्छः, महाशयः — महेच्छस्तु महाशयः अ.को.२०६क/३.१.३; महती इच्छा अस्यास्तीति महेच्छः अ.वि.३.१.३; द्र. {blo gros chen po/}

blo chen

= {blo gros chen po/}

blo mchog sna tshogs gtsug

ना. अग्रमतिचित्रचूडः, महोरगाधिपतिः म.व्यु.३४२८ (५८ख).

blo 'jug

क्रि. बुद्धिर्भवति — {gang la bcom yang de'i blo 'jug pa kho na yin la} तत्र भिन्नेऽपि तद्बुद्धिर्भवत्येव अभि.भा.७ख/८९०.

blo 'jug pa

= {blo 'jug/}

blo rtul

वि. मृदुमतिः — {blo rtul mngon shes bul ba ste/} /{cig shos kyi ni mngon shes myur//} धन्धाभिज्ञा मृदुमतेः क्षिप्राभिज्ञेतरस्य तु ।। अभि.भा.३८क/१०१५.

blo brtan

• वि. धीरबुद्धिः — {dpa' bo chen po blo brtan pas/} /{bshad pa rnams ni yun ring srung //} धीरबुद्धी महावीरा चिरं रक्षन्ति भाषितम् । स.पु.४८ख/८५; स्थिरबुद्धिः — {phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa'}…{blo brtan par 'gyur} अविनिवर्तनीयो बोधिसत्त्वः…स्थिरबुद्धिश्च भवति अ.सा.२८८ख/१६३; • ना. स्थिरमतिः, आचार्यः म.व्यु.३४८४ (५९ख).

blo brtan pa

= {blo brtan/}

blo brtul ba

वि. व्यवसितबुद्धिः — {dge slong dag de nas byang chub sems dpa' nges par byas pa/} {yid byung bar gyur pa/} {blo brtul ba} अथ खलु भिक्षवो बोधिसत्त्वः कृतनिश्चयः संवेजितमानसो व्यवसितबुद्धिः ल.वि.१०४क/१५१.

blo tha dad pa

मतभेदः — {de bzhin du tshad ma'i yul la rgol ba rnams kyi blo tha dad par mi 'gyur ro//} तदा वादिनां प्रामाण्यविषये मतभेदो न स्यात् त.प.२३३ख/९३८.

blo thub

= {yid ches} विस्रम्भः, विश्वासः — समौ विस्रम्भविश्वासौ अ.को.१८७क/२.८.२३; विस्रम्भणं विस्रम्भः । स्रम्भु विश्वासे अ.वि.२.८.२३.

blo mthun pa

सम्मतिः — {thams cad kyi ched du dkyil 'khor bar blo mthun par bya'o//} सत्त्वो(?सर्वो)द्देशकं करणं मण्डलकसम्मतेः वि.सू.५७क/७१.

blo mthun par bya

क्रि. सम्मन्येत — {gso sbyong gi gnas la blo mthun par bya'o//} सम्मन्येरन् पोषधामुखम् वि.सू.५७क/७१.

blo mthun par mi byed pa

पा. साम्मत्यखेलागतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {blo mthun par mi byed pa'i ltung byed do//} (?) ( इति) साम्मत्यखेलागत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४क/६९.

blo dang ldan

= {blo ldan/}

blo dang ldan nyid

बुद्धिमत्त्वम् — {gtso bo blo dang ldan nyid phyir/} /{'di la kun 'gal med ce na//} बुद्धिमत्त्वात् प्रधानस्य सर्वमस्याविरोधि चेत् । त.स.१२ख/१४७.

blo dang ldan pa

= {blo ldan/}

blo dang rig par bgyi dang bral

वि. बुद्धिबोद्धव्यरहितः— {blo dang rig par bgyi dang bral/} /{yod dang med pa'i phyogs kyang spangs/}…{thub pa zhi ba sus mthong ba//} बुद्धिबोद्धव्यरहितं सदसत्पक्षवर्जितम् ।। ये पश्यन्ति मुनिं शान्तम् ल.अ.१५९क/१०७.

blo dang rig par bya ba med

वि. बुद्धिबोद्धव्यरहितः — {blo dang rig par bya ba med/} /{mtshan dang mtshan gyi gzhi yang spangs//} बुद्धिबोद्धव्यरहितं लक्ष्यलक्षणवर्जितम् ।। ल.अ.१३१क/७७.

blo ldan

• वि. बुद्धिमान् — {lha khang la sogs la bkod pa/} /{khyad par can nyid ci 'dra ba/} /{byed pa po ni mi dmigs na/} /{gang mthong ba ni blo ldan rtogs//} सन्निवेशविशिष्टत्वं यादृग्देवकुलादिषु । कर्तर्यनुपलब्धेऽपि यद्दृष्टौ बुद्धिमद्गतिः ।। त.स.४क/५९; {blo dang ldan pa rnams la dga' ba khyad par can bskyed de/} {de bas na dga' ba'i khyad par can bskyed pa'i phyir brgyan pa dang 'dra bar 'gyur ro//} तुष्टिविशिष्टां जनयति । बुद्धिमतामतस्तुष्टिविशेषोत्पादनादलंकृत इव भवति सू.व्या.१३०क/२; मतिमान् — {grong khyer slob ma lta bur ni/} /{ded dpon blo ldan rnams kyi mchog/} /{rin chen bsags pa'i rgya mtsho ni/} /{'byor pa zhes pa byung bar gyur//} शूर्पारकाख्ये नगरे रत्नसञ्चयसागरः । भवो नामाभवत्सार्थपतिर्मतिमतां वरः ।। अ.क.२८०ख/३६.३; {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}… {blo dang ldan pa yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिषदाने…मतिमांश्च भवति शि.स.१८९क/१८७; धीमान् — {rnam rig tsam nyid bsgrub pa ni/} /{blo ldan rnams kyis dri med mdzad//} विज्ञप्तिमात्रतासिद्धिर्धीमद्भिर्विमलीकृता । त.स.७६क/७११; {byang chub sems dpa' sems dpa' che/} /{blo dang ldan pa} बोधिसत्त्वो महासत्त्वः धीमान् बो.भू.१५७क/२०३; प्राज्ञः — {snying sdug sems la bkod pa'i blun po de dang bzod dka'i zug rngu'i dum bu ste/} /{blo ldan rnams kyis de ni rnam par dpyad tshe tshe ni 'bras bral nyid du brtsis//} तज्जाड्यं तदसह्यशल्यशलकं न्यस्तं सुहृच्चेतसि प्राज्ञैस्तद्गणितं विचारसमये वैफल्यमेवायुषः । अ.क.१०१ख/१०.२३; मनीषी — {khyod ni mi skyo drang po dang /} /{gtong phod zol med legs byas ldan/} /{'di nyid phyir na khyad par du/} /{blo ldan rnams kyis bsten byar gyur//} अखेदसरलो दाता निर्व्याजसुकृतो भवान् । अत एव विशेषेण माननीयो मनीषिणाम् ।। अ.क.२३ख/३.४८; बुधः — {blo ldan chos dang mthun pa yis/} /{nor rnyed bsags par mi bya ste//} धनं हि लब्ध्वा धर्मेण न कुर्यात्सञ्चयं बुधः । वि.व.२०१ख/१.७६; धीरः — {phyogs tsam bstan la blo ldan rnams/} /{ma brjod rjes su dpag par bya//} दिङ्मात्रं दर्शितं धीरैरनुक्तमनुमीयताम् ।। का.आ.३२५क/२.९५; • सं. = {byang chub sems dpa'} धीमान्, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa'i mtshan spyi}… {byang chub sems dpa'}… {blo ldan} बोधिसत्त्वसामान्यनाम…बोधिसत्त्वः…धीमान् सू.व्या.२४९क/१६६; • ना. = {gza' phur bu} धिषणः, बृहस्पतिः — बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः । जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः ।। अ.को.१३५क/१.३.२४; धिषणा बुद्धिरस्यास्तीति धिषणः अ.वि.१.३.२४.

blo ldan nyid

= {blo dang ldan nyid/}

blo gnas

वि. बुद्धिस्थः — {blo gnas brjod pa 'di nyid ni/} /{phyi rol dag las tha dad phyir//} जल्पो बुद्धिस्थ एवायं बाह्ययोगविभेदतः । त.स.३४क/३५५.

blo rnam dag

= {blo rnam par dag pa/}

blo rnam par dag pa

वि. विशुद्धधीः — {'dod chags la sogs pa'i sems dang ldan pa'i rig byed 'jig pa'i skyes bu rnams nyams par byed pa ste ldog par byed pa'i blo rnam par dag pa rnams kyis rig byed 'di rtag tu srung bar byed pa'i phyir} तैर्विशुद्धधीभिर्वेदविनाशिनो नरान् रागादिपरीतचेतसो रुन्धद्भिः निवारयद्भिः सदैवायं संरक्षितो वेद इति त.प.२५२ख/९७९.

blo rno ba

वि. पटुः मि.को.८७ख ।

blo spyod pa thams cad dang ldan pa

वि. सर्वचर्यासमन्वागतबुद्धिः, तथागतस्य म.व्यु.३६३ (९ख).

blo phyin ci log gyur pa

वि. विपर्यस्तमतिः — {bro ni phyin ci log gyur pas/} /{rtse dgas 'gro ba'i yul du 'gro//} विपर्यस्तमतिर्याति गतिदेशं रिरंसया । अभि.को.७ख/३.१५.

blo bur

= {glo bur} इत्यस्य स्थाने ।

blo byang ba

वि. व्युत्पन्नः — {dper na brda la blo byang ba rnams kyis bum pa'i don la rtog pa na bum pa'i sgra dang 'dres pa'i don snang ba yin no//} यथा—व्युत्पन्नसङ्केतस्य घटार्थकल्पना घटशब्दसंसृष्टार्थावभासा भवति न्या.टी.४१क/४८.

blo sbyangs

वि. चीर्णबुद्धिः लो.को.१६८८.

blo ma byang ba

वि. अव्युत्पन्नः — {de la rtog pa ni brjod pa dang 'dres pa'o zhes smos na ni brda la blo ma byang ba'i rtog pa bsdus par mi 'gyur bas rung ba smos pas de yang bsdus pa yin no//} तत्र ‘अभिलापसंसृष्टाभासा कल्पना’ इत्युक्तावव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न संगृह्येत । योग्यग्रहणे तु साऽपि संगृह्यते न्या.टी.४१ख/४८.

blo ma sbyangs

वि. अकृतमतिः — {rigs med grogs ngan sngon dge ma bsags blo ma sbyangs//} अगोत्रोऽसन्मित्रोऽकृतमतिरपूर्वाचितशुभः सू.अ.१३२ख/५.

blo mi mnga' ba

ना. अनिहितमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{blo mi mnga' ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अनिहितमतेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

blo mi 'jug

क्रि. बुद्धिर्न भवति — {gang la blos chos gzhan bsal na de'i blo mi 'jug pa} यत्र चान्यानपोह्य धर्मान् बुद्ध्या तद्बुद्धिर्न भवति अभि.भा.७ख/८९०.

blo mi 'jug pa

= {blo mi 'jug/}

blo mi mthun pa

विमतिः — {de lta bas na de'i don du blo mi mthun pa'i rten du gyur pa smos te/} {blo sna tshogs pa ni mi mthun pa ste log par rtog pa zhes bya ba'i tha tshig go//} अतस्तदर्थं विमत्यधिकरणभावापन्नग्रहणम् । विविधा मतिर्विमतिः, विप्रतिपत्तिरिति यावत् त.प.१६७क/५३; विप्रतिपत्तिः — {mchod sbyin la yang blo mi mthun pa snang ste} यागेऽपि विप्रतिपत्तिर्दृश्यते त.प.२४९ख/९७३.

blo mi mthun pa'i rten du gyur pa

वि. विमत्यधिकरणभावापन्नः — {de lta bas na de'i don du blo mi mthun pa'i rten du gyur pa smos te} अतस्तदर्थं विमत्यधिकरणभावापन्नग्रहणम् त.प.१६७क/५३.

blo mi mthun pa'i gzhi

विमत्यधिकरणम् — {dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba dang gzung bar bya ba ma yin pa'i blo mi mthun pa'i gzhi nyid du gyur pa ni blo dang ldan pa'i rgyu sngon du 'gro ba can yin te} द्वीन्द्रियग्राह्याग्राह्यं विमत्यधिकरणभावापन्नं बुद्धिमत्कारणपूर्वकम् त.प.१६६ख/५२.

blo med

= {blo med pa/}

blo med pa

अमतिः — {blo med pa ni mi shes pa'am/} {blo gros dman pa'i blo med pa ste/} {the tshom dang phyin ci log ces bya ba'i don to//} अमतिः अज्ञानम्, कुत्सिता वा मतिरमतिः । संशयः, विपर्यासश्चेति यावत् त.प.३५०क/४१९.

blo med pa'i tshig

अबुद्धिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{blo'i tshig dang /blo} {med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… बुद्धिपदम्, अबुद्धिपदम् ल.अ.६८क/१७.

blo dman pa

वि. दुर्मतिः — {de ltar blo dman 'ga' zhig ni/} /{'khrul pa ru ni brtags pa yin//} इति दुर्मतयः केचित् कल्पयन्ति समाकुलम् ।। त.स.७२ख/६७५; मन्दधीः— {gang yang lus chung ba'i ma nu'i skye ba de dag blo dman pa dang lus chen po ni blo gsal bar 'gyur te} ये बाल्यशरीरमनुजन्मानस्ते मन्दधियः, महाशरीरास्तु पटुधियः त.प.९४ख/६४२.

blo tshad med pa

वि. अप्रमाणबुद्धिः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{blo tshad med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अप्रमाणबुद्धिरित्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.

blo zhan pa

वि. मन्दबुद्धिः — {byis pa blo zhan rnams la ni//} बालानां मन्दबुद्धीनाम् ल.अ.८१क/२८; दुर्मेधाः — {rab 'byor shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mngon par mi brtson pa dang}…{blo zhan pa dang}…{mos par dka'o//} दुरधिमोचा सुभूते प्रज्ञापारमिता अनभियुक्तेन…दुर्मेधसा अ.सा.१६४ख/९४.

blo zab pa

वि. गम्भीरबुद्धिः — {phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa'}…{blo zab par 'gyur} अविनिवर्तनीयो बोधिसत्त्वः… गम्भीरबुद्धिश्च भवति अ.सा.२८८ख/१६३.

blo bzang

• वि. सुमतिः — {blo bzangs rnams kyis thub pa yis/} /{dbang 'das don gyi rnam shes ni/} /{sngar bshad rjes su dpag pas bshad//} अतीन्द्रियार्थविज्ञानं पूर्वोक्तादनुमानतः । मुनेः सुमतयः प्राहुः त.स.१२६ख/१०९१; सुधीः — {rnam par dpyod byed skyes bu na/} /{blo bzang gi ni dang po'i rten//} विमृश्यकारिता पुंसां सुधियां प्रथमं पदम् ।। प्र.अ.१६६ख/५१६; सद्बुद्धिः — {blo bzang dga' yang rma btod de/} /{de yi gdung ba zhi ba las/} /{phyis nas bde ba 'dod pa med/} /{de lta na ni blo med nyid//} विधाय न व्रणं कश्चित् तत्पीडोपशमात् सुखम् । पुनर्वाञ्छति सद्बुद्धिरबुद्धिस्तु तथा सति ।। प्र.अ.१११ख/११९; महाधीः — {de ltar de yi skabs bab 'dir/} /{'dir yang blo bzang gis gsungs yin//} इत्येतत् प्रकृतं ह्यत्र तत्र चाहुर्महाधियः ।। त.स.१३१ख/१११८; • ना. १. सुमतिः [1] देवपुत्रः — {dus kyis lus ni btang byas nas/} /{blo bzang zhes pa lha yi bur/} /{mtho ris su ni yun ring gyur//} कालेन त्यक्तविग्रहः । सोऽभवत्सुमतिर्नाम देवपुत्रश्चिरं दिवि ।। अ.क.८२क/६२.१०० [2] प्रधानामात्यः — {nam zhig mdun sar blo bzang de/} /{'dug pas legs bshad gtam gyi ni/} /{mjug tu blo bzang zhes pa yi/} /{blon po'i gtso la rab smras pa//} स कदाचित्सभासीनः सुभाषितकथान्तरे । सुमतिः सुमतिं नाम प्रधानामात्यमब्रवीत् ।। अ.क.२७ख/५३.८ २. सुधीः, उपासकः — {ston pa 'od srungs dag gi ni/} /{dge bsnyen blo bzang zhes bya ba/} /{de yi drin gyis bslab gnas ni/} /{yongs rdzogs thob cing blo gnas gyur//} काश्यपस्य सुधीर्नाम शास्तुरासीदुपासकः । तत्प्रसादाप्तपर्याप्तशिक्षापदप्रसन्नधीः ।। अ.क.१८८क/८०.८४ ३. सुबुद्धिः [1] मारपुत्रः — {de na bdud sdig can gyis rang gi bu de dag la smras pa}… ग्. {yas rol nas blo bzang po zhes bya bas smras pa} तत्र मारः पापीयांस्तान् स्वान् पुत्रानामन्त्रयते स्म…दक्षिणे सुबुद्धिराह ल.वि.१५२क/२२५ [2] श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang}…{blo gros bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं …सुबुद्धिना च ग.व्यू.३१८ख/३९.

blo bzang ngang tshul

ना. सुमतिशीलः, आचार्यः ।

blo bzang ldan pa

वि. सुबुद्धिमान् — {rang bstod bla mar slob ma ni/} /{blo bzang ldan pa yis mi bya'o//} स्वोत्कर्षणं च नो कुर्याद् गुरुं शिष्यः सुबुद्धिमान् ।। वि.प्र.९१क/३.३.

blo bzang po

= {blo bzang /}

blo bzang seng ge

ना. सुमतिसिंहः, आचार्यः — {blo bzang seng ge bdag gis ni/} /{gtor ma'i phreng ba yi ni rgyud//} मया सुमतिसिंहेन ग्रन्थिता बलिमालिका ब.मा.१६१ख ।

blo bzangs

= {blo bzang /}

blo yul don can

वि. बौद्धार्थविषयः — {'das dang ma skyes pa la yang /} /{tshig 'ga' zhig kyang brdzun pa yi/} /{don can du ni mi 'gyur phyir/} /{'di dag blo yul don can 'dod//} अतीताजातयोर्वाऽपि न च स्यादनृतार्थता । वाचः कस्याश्चिदित्येषा बौद्धार्थविषया मता ।। वा.टी.१०६क/७०.

blo la 'khrul pa

= {blo 'khrul/}

blo la 'jug pa'i rnam pa

पा. बुद्धिप्रवेशाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{blo la 'jug pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…बुद्धिप्रवेशाकारम् शि.स.१०७क/१०५.

blo la yod pa

वि. बुद्ध्यारूढः — {rjes su dpag pa dang rjes su dpag par bya ba'i tha snyad 'di thams cad ni blo la yod pa'i chos dang chos can gyi bye brag kho nas yin no//} सर्व एवायमनुमानानुमेयव्यवहारो बुद्ध्यारूढेन धर्मधर्मिन्यायेन प्र.वृ.२६२ख/२.

blo shin tu rnam par dag pa

सुविशुद्धबुद्धिः, तथागतमाहात्म्यभेदः मि.को.३ख ।

blo gsal

= {blo gsal ba/}

blo gsal ba

• वि. पटुबुद्धिः — {btsun pa na re blo gsal ba rnams la 'gyur te rta cang shes bzhin no zhes zer ro//} पटुबुद्धीनां स्यादश्वाजानेयवदिति भदन्तः अभि.भा.२१६क/७२५; पटुधीः — {gang yang lus chung ba'i ma'i skye ba de dag blo dman pa dang /lus} {chen po ni blo gsal bar 'gyur te} ये बाल्यशरीरमनुजन्मानस्ते मन्दधियः, महाशरीरास्तु पटुधियः त.प.९४ख/६४२; • सं. बुद्धिपाटवम् — {de la ni blo gsal ba dang /} {de'i bag chags goms pa dang /} {skabs zhes bya ba la sogs pa yang nyams su myong ba las} तत्र बुद्धिपाटवम्, तद्वासनाभ्यासः, प्रकरणमित्यादयोऽनुभवात् प्र.वृ.२७८ख/२०; • पा. धैवतः, स्वरभेदः — निषादर्षभगान्धारषड्जमध्यमधैवताः । पञ्चमश्चेत्यमी सप्त तन्त्रीकण्ठोत्थिताः स्वराः ।। अ.को.१४२ख/१.८.१; मोक्षं धावतीति धैवतः । धावु गतिशुद्ध्योः अ.वि.१.८.१; म. व्यु.५०३३ (७६ख).

blong

= {blong ba/}

blong ba

• वि. स्तिमितः — {bad kan dang dug la sogs pas lus 'gyur na yid blong ba la sogs pa'i mtshan nyid du 'gyur ba'i phyir rten dang brten pa'i dngos po yin no zhe na} शरीरविकारात् विश्लेषादि नाम न (?विषश्लेष्मादिना मन)स्तिमितादिलक्षणो विकार इत्याश्रयाश्रयिभावः प्र.अ.५७ख/६५; विमूर्च्छितः — {yid 'phrog mya ngan gyis ni blong ba dag/} /{thal mo sbyor na khyod kyis mya ngan songs//} मनोहराशोकविमूर्च्छितं मामेषोऽञ्जलिस्ते कुरु वीतशोकम् ।। वि.व.२१५ख/१.९२; • सं. अपस्मारः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang}…{skem pa dang blong ba dang} काये बहवः कायिका आबाधाः । तद्यथा—गण्डः… शोषोऽपस्मारः श्रा.भू.३०ख/७७.

blong blong po

वि. समुपरुध्यमानः — {dug langs nas brgyal ba bzhin du sems blong blong por gyur nas de nyid du 'dug go//} विषवेगमूर्च्छापरिगत इव समुपरुध्यमानचेतास्तत्रैव निषसाद जा.मा.५६ख/६५.

blong blong por gyur pa

वि. भयविषादविह्वलः — {de lta bu mthong nas rab tu blong blong por gyur te/} {legs par pha rol tu phyin pa'i drung du lhags nas smras pa} दृष्ट्वा च परमभयविषादविह्वलाः सुपारगमुपेत्योचुः जा.मा.८३ख/९६; विक्लवीभूतः — {bdag cag ni rgya mtsho'i klong gi khar song ngo snyam nas gson du re ba med cing shi ba'i 'jigs pas sems blong blong por gyur te} वडवामुखमुपेता वयमिति त्यक्तजीविताशा मरणभयविक्लवीभूतमनसः जा.मा.८४क/९६.

blon

= {blon po/}

blon chen

= {blon po chen po/}

blon po

• सं. अमात्यः — {yon tan gyis bkug blo ldan blon/} /{'ongs pa yangs pa can pa yis/} /{gus pa'i spyod pas mchod de nas/} /{tshogs kyi gtso bo'i gnas su bzhag//} धीमानमात्यः प्राप्तोऽथ कृष्टो वैशालिकैर्गुणैः । पूजितः प्रणयाचारैः सङ्घमुख्ये पदे स्थितः ।। अ.क.१७७ख/२०.२१; मन्त्री धीसचिवोऽमात्यः अ.को.१८५ख/२.८.४; अमा राज्ञः समीपे वर्तत इति अमात्यः अ.वि.२.८.४; परिणायकः — {dper na 'khor los sgyur ba'i blon po rin po che dpung gi tshogs yan lag bzhi pa dbul bar bya ba yang 'bul la} यथा चक्रवर्तिनः परिणायकरत्नं चतुरङ्गबलकायमुपनेतव्यं चोपगमयति सू.व्या.२२८क/१३९; सचिवः — {rgyal po rnams dang blon po dregs pa rnams//} दृप्तस्वभावाः सचिवा नृपाश्च जा.मा.२६क/३१; राजमात्रः— {'di ni rgyal po'am yang na blon po yin//} राजा अयं भेष्यति राजमात्रः स.पु.४४ख/७७; दण्डनेता — {rgyal po dang /} {blon po dang /} {shags zin po rnams kyang don gyis na sdom pa ma yin no//} राजानो दण्डनेतारो व्यावहारिकाश्च अर्थत आसंवरिकाः अभि.भा.१८७ख/६४१; प्रकृतिः — {rigs par 'os pa'i lam la blon po rnams sbyar dam pa rnams ni bde la bzhag//} न्याय्ये वर्त्मनि योजिताः प्रकृतयः सन्तः सुखं स्थापिताः ना.ना.२२६क/११; • ना. = {phur bu} मन्त्री, बृहस्पतिः {zla skyes gza' lag dang blon po phur bu ni myur ba ste myur bar rgyu ba phyed snga ma la shar bar gyur pa na stobs dang ldan par 'gyur ro//} सौम्यो बुधः, मन्त्री बृहस्पतिः, शीघ्रे शीघ्रचारे उदितः सन् पूर्वार्धे प्रभवति बलवानिति वि.प्र.२०१ख/१.८४.

blon po chen po

महामात्यः — {de nas blon chen 'ongs pa'i tshe/} /{des 'jigs 'khrud mkhan dag gis kyang /} /{gos kyi khur gyi nang bcug nas/} /{'jug ngogs mtha' ru yongs su btang //} ततः प्राप्ते महामात्ये रजकेनापि तद्भयात् । वस्त्रभारान्तरगतः परित्यक्तस्तटान्तरे ।। अ.क.१२८ख/६६.४२; अग्रामात्यः— {sems can rnams la phan pa'i phyir}…{blon po dang blon po chen por rtag tu 'gyur//} सदा भोन्ति…अग्रामात्याथ चामात्यः सत्त्वानां हितकारणात् शि.स.१७५ख/१७३; अमात्यमुख्यः — {de nas rgyal po de'i blon po chen po}({sa})… {rgyal po de la smras pa} अथ तस्य राज्ञः…अमात्यमुख्यस्तं राजानमित्युवाच जा.मा.११क/११; पौरमुख्यः — {rgyal po de'i blon po chen po'i bu mo zhig dpal mo gzugs dang ldan pa bzhin} अथ तस्य राज्ञः पौरमुख्यस्य दुहिता श्रीरिव विग्रहवती जा.मा.७२ख/८४; महामात्रः— {rgyal po'i grogs kyis ngan rgyags pa'i/} /{lhas byin dag kyang phyir byung nas/} /{glang po'i blon po chen po la/} /{do shal rngan par byin nas smras//} देवदत्तोऽपि निर्गत्य राजसौहार्ददुर्मदः । प्राह हस्तिमहामात्रं हारं दत्वाऽस्य तोषणम् ।। अ.क.२४१क/२८. १२; राजमहामात्रः — {sems can rgyal po'am blon po chen po gang dag shas cher brlang zhing} ये सत्त्वा राजानो वा भवन्ति राजमहामात्रा वा अधिमात्ररौद्राः बो.भू. ८९ख/११४.

blon po 'phags pa'i nyan thos thams cad kyis zhal gyi dkyil 'khor du bltas pa

वि. सर्वार्यश्रावकामात्यावलोकितमुखमण्डलः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{blon po 'phags pa'i nyan thos thams cad kyis zhal gyi dkyil 'khor du bltas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सर्वार्यश्रावकामात्यावलोकितमुखमण्डल इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०८.

blon po rin po che

• पा. परिणायकरत्नम्, रत्नविशेषः — {rin po che bdun}… {'khor lo rin po che dang}… {blon po rin po che} सप्त रत्नानि… चक्ररत्नम्…परिणायकरत्नम् का.व्यू.२०८क/२६६; • सं. राजामात्यः म.व्यु.३६७६.

blon po'i 'khor dang bcas pa

वि. अमात्यगणपरिवृतः — {de nas rgyal po des blon po'i 'khor dang bcas pas grong khyer de} ततो राज्ञा अमात्यगणपरिवृतेन तन्नगरम् अ.श.४०क/३५.

blon po'i bu

अमात्यपुत्रः — {nags khrod na blon po'i bu rnams kyis g}.{yog byas te rtse zhing dga' la dga' mgur spyod do//} वनषण्डेऽमात्यपुत्रपरिवृतः क्रीडति रमते अ.श.११०ख/१००; {tsan dan rgyan thams cad kyis brgyan pa/} {blon po'i bu rnams kyi g}.{yog 'khor dang bcas pa} चन्दनः सर्वालङ्कारविभूषितोऽमात्यपुत्रपरिवृतो अ. श.६४क/५६.

blon po'i gtso bo

अग्रामात्यः — {yang blon po rnams 'dus nas blon po'i gtso bo pho nyar btang} अमात्यैः पुनरपि सम्भूय अग्रामात्यः प्रेषितः वि.व.१५६ख/१.४५.

blon po'i tshogs

अमात्यगणः — {de nas rgyal po de blon po'i tshogs kyis bskor te 'khor gyi nang na 'dug cing} अथ तस्य राज्ञः पर्षदि निषण्णस्यामात्यगणपरिवृतस्य जा.मा.९क/८; मन्त्रिगणः — {rgyal phran blon po'i tshogs kyis bskor ba lta bu} कोट्टराज इव मन्त्रिगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

blon po'i tshogs kyis bskor ba

वि. मन्त्रिगणपरिवृतः — {de nas bcom ldan 'das}…{rgyal phran blon po'i tshogs kyis bskor ba lta bu} अथ भगवान्…कोट्टराज इव मन्त्रिगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.

blon po'i tshogs kyis zhabs 'bring byas

वि. अमात्यगणपरिवृतः — {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal}…{blon po'i tshogs kyis zhabs 'bring byas nas bcom ldan 'das ga la ba der song ste} राजा प्रसेनजित्कौशलः…अमात्यगणपरिवृतो येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तः अ.श.११०क/१००.

blon por bskos

भू.का.कृ. अमात्यत्वे नियुक्तः — {blon po'i bu khri brgyad stong po de dag thams cad kyang rgyal po'i blon por bskos so//} तानि चाष्टादशामात्यपुत्रसहस्राणि सर्वाण्यमात्यत्वे नियुक्तानि अ.श.२३९ख/२२०.

blo'i khyad par

धीमत्ता — {kun mkhyen skyes bur gang gis smras/} /{de dag gis blo'i khyad par bstan//} सर्वज्ञान् पुरुषानाहुर्धीमत्ता तैः प्रकाशिता ।। त.स.१२१क/१०४६.

blo'i rgyud

बुद्धिसन्ततिः — {'di'i blo'i rgyud ni yongs su smin to/} /{'khor ba'i nyes pa ni shin du rtogs so//} अहो सुपरिपक्वा अस्य बुद्धिसन्ततिः, स्ववगतः संसारदोषः अ.श.२७६ख/२५४.

blo'i dbang po

पा. बुद्धीन्द्रियम् — {dang por gtso bo las blo skye'o/} /{blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} प्रधानाद् बुद्धिः प्रथममुत्पद्यते… पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प.१४७क/२१; धीन्द्रियम्—नेत्रादि धीन्द्रियम् अ.को.१३९ख/१.५.८; धियः साधनमिन्द्रियं धीन्द्रियम् । नेत्रघ्राणरसनत्वक्श्रोत्रपञ्चकस्य नामानि अ.वि.१.५.८.

blo'i dbang po lnga

पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि — १. {rna ba} श्रोत्रम्, २. {pags pa} त्वक्, ३. {mig} चक्षुः, ४. {lce} जिह्वा, ५. {sna} घ्राणम् त.प.१४७क/२१; म.व्यु.४५५५ (७१क).

blo'i tshig

बुद्धिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{blo'i tshig dang /} {blo med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…बुद्धिपदम्, अबुद्धिपदम् ल.अ.६८क/१७.

blo'i mtshan nyid can

बुद्धिलक्षणम्, बुद्धेः स्वरूपम् — {gzhan dag bdag ni ldog pa dang /} /{rjes 'gro bdag nyid can gyi ni/} /{sems pa'i ngo bo nyid du 'dod/} /{sems pa'i blo yi mtshan nyid can//} व्यावृत्त्यनुगमात्मानमात्मानमपरे पुनः । चैतन्यरूपमिच्छन्ति चैतन्यं बुद्धिलक्षणम् ।। त.स.१०क/१२१.

blor

= {blo ru/}

blor 'gyur

क्रि. बुद्धिर्भवति — {de'i phyir de dag la mya ngan las 'das pa'i blor 'gyur mod kyi} अतस्तेषां तत्र निर्वाणबुद्धिर्भवति ल.अ.१२८क/७४.

blos rtogs par bya ba

वि. बुद्धिगम्यः — {che long tsam 'di ni bdag gi blos rtogs par bya ba rab tu bstan pa yin te} यथास्थूलमिदमस्मद्बुद्धिगम्यं दर्शितम् अभि.भा. ९५क/१२३१.

blos gzung bar bya ba

वि. बुद्धिग्राह्यः — {chos gang dag gzugs can ma yin zhing blos gzung bar bya ba rnams lta smos kyang ci dgos} किं पुनर्ये धर्मा अरूपिणो बुद्धिग्राह्याः अभि.भा.६४ख/१८८.

dbang

• वि. वशः — {de ltar thams cad gzhan gyi dbang /} /{de yi dbang gis de dbang med//} एवं परवशं सर्वं यद्वशं सोऽपि चावशः । बो.अ.१५ख/६.३१; अधीनः — {rkyen gyi dbang /} /{de bzhin nyan thos dgra bcom pa//} प्रत्ययाधीनः श्रावकोऽपि ह्यर्हंस्तथा ल.अ.१८५क/१५४; आयत्तः — {khyim bdag gis ni bu thob pa'i/} /{las kyi dbang ni yang dag bsams//} पुत्रलाभं गृहपतेः कर्मायत्तमचिन्तयत् ।। अ.क.७६ख/६२.३४; • सं. १. अधिकारः — {skyes pa'i longs spyod med pa na/} /{bud med dga' ba bsten pa ni/} /{dbang gis ma yin bkur stis min/} /{rgyan gyis ma yin zas kyis min//} नाधिकारैर्न सत्कारैर्नालङ्कारैर्न भोजनैः । विना पुरुषसम्भोगं भजन्ते ललनाः सुखम् ।। अ.क.२३१ख/८९.१२८ २. = {bdag po} इन्द्रः, स्वामी — {gsal rgyal ko sa la yi dbang /}…/{dam chos nyan du yang dag 'ongs//} सद्धर्ममाययौ श्रोतुं कोसलेन्द्रः प्रसेनजित् । अ.क.३४७ख/४६.९; {dga' bas klu dbang la btud de/} /{gzings dang nye ba dag tu song //} हृष्टः प्रणम्य नागेन्द्रं ययौ प्रवहणान्तिकम् ।। अ.क.३५४ख/४७.४१; अधिपः — {gang yang lha dbang las lhag pa/} /{mthu ni ya mtshan ldan pa dag//} सुराधिपाधिकः कोऽपि प्रभावो विस्मयावहः । अ.क.४६क/४.११२; {thar pa'i dbang gi brtson 'grus ni dbang po rnams la ste} मोक्षाधिपं वीर्यमिन्द्रियेषु सू.व्या.२०८क/१११; पतिः — {lha dbang rgyal srid bsten 'os ni/} /{de yis 'bras bu thob gyur cing //} तत्फलादाप्तवान् राज्यं स्पृहणीयं मरुत्पतेः ।। अ.क.४६क/४.११२ ३. = {dbang phyug} ईशः, ईश्वरः — {rang bzhin ni grangs can gyis kun tu brtags pa'i rdul dang mun pa dang snying stobs kyi rang bzhin te gtso bo'o/} /{dbang ni dbang phyug go//} प्रकृतिः साङ्ख्यपरिकल्पितं सत्त्वरजस्तमोरूपं प्रधानम्, ईशः ईश्वरः त.प.१४२क/१३ ४. = {dbang po} इन्द्रियम् — {rmongs dbang 'dod rnam gsum gyi phyir/} /{phung po la sogs gsum bstan to//} मोहेन्द्रियरुचित्रैधात् तिस्रः स्कन्धादिदेशनाः ।। अभि. को.२ख/१.२० ५. = {dbang nyid} वशित्वम्— {lhag ma rnams la dbang thob pa'i phyir bar skabs su ldang bar 'gyur bas nyes par 'gyur ro//} शेषेषु वशित्वलाभादन्तरा व्युत्थानं प्राप्नोतीति दोषः स्यात् अभि.स्फु.१७६ख/९२६; आधिपत्यम्— {rig byed dbang gis skyes pa'i phyir/} /{zhe na} वेदाधिपत्यतो जातेरिति चेत् प्र.अ.१४क/१६; स्वामित्वम् — {yul der gnas par 'gyur yang ni/} /{gal te de yang skad cig ma/} /{nyid min na ni dbang las ni/} /{bton par rigs pa ma yin no//} तत्रैव भवतोऽप्येवं स्वामित्वानपकर्षणम् । न युक्तं यदि तस्यापि क्षणिकत्वं समस्ति न ।। त.स.९४ख/८३८; विधेयता — {che ba'i dpung pas sa dang ni/} /{sems kyis bzod pa thob pa dag/} /{mthong nas mngon par 'dod pa dang /} /{ya mtshan dbang du rab tu gyur//} वहन्तं महता दोष्णा क्षमां चित्तेन च क्षमाम् । प्रययौ साभिलाषस्य विस्मयस्य विधेयताम् ।। अ.क.२३क/३.४३ ६. दीक्षा — {bslab dang dbang las rnam par grol/} /{de bzhin ngo tsha'i 'bras bu nyid/} /{dngos po kun gyi rang bzhin gyis/} /{yo gis rnam dpyad} ({rnam spyad} ){snying rje che//} शिक्षादीक्षाविनिर्मुक्तो लज्जाकार्यं तथैव च । सर्वभावस्वभावेन विचरेद् योगी महाकृपः ।। हे.त.७ख/२० ७. तन्त्रम् — {blo yis rab tu gzhig na ni/} /{brtag pa med cing dbang yang med/} /{grub pa'i dngos po yod med na/} /{ji ltar blo yis rnam par brtag//} बुद्ध्या विवेच्यमानं हि न तन्त्रं नापि कल्पितम् । निष्पन्नो नास्ति वै भावः कथं बुद्ध्या प्रकल्प्यते ।। ल.अ.१७२ख/१३२ ८. प्रगमः — {shi ba nyid kyi dus na rdzas nyid bsgrub pa la ni nor bdag mi dbang ngo /} /{khyim na gnas pa ni dbang ngo //} अप्रगमो मृतकालस्वत्वसम्पादने धनिनः । प्रगमो गृहस्थस्य वि.सू.६८ख/८५ ९. निषेकः, गर्भाधानविधिः — उपाध्यायोऽध्यापकोऽथ स निषेकादिकृद् गुरुः । अ.को.१८१क/२.७.७; गर्भाधानादिकर्मकर्ता गुरुः स्यात् अ.पा.२.७.७; • पा. १. अभिषेकः — {'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa'i dbang sbyin pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} लौकिकलोकोत्तराभिषेकदानस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; सेकः — {de ni stong pa nyid kyi lam bsgom pa'i don du bum pa dang gsang ba la sogs pa'i dbang gis yang dag par bsdu bar bya'o//} स शून्यतामार्गभावनार्थं सेकेन संग्राह्यः कलशगुह्यादिकेन वि.प्र.९२ख/३.४; {sems can rnams kyi dngos grub phyir/} /{dbang ni rnam pa bzhi ru bshad/} /{gtor dang blugs pa zhes bya 'dis/} /{des na dbang zhes brjod par bya//} सेकं चतुर्विधं ख्यातं सत्त्वानां सिद्धिहेतवे । सिच्यते स्नाप्यतेऽनेनेति सेकस्तेनाभिधीयते ।। हे.त.१७क/५४; सेचनम् — {slob dpon gsang ba shes rab dang /} /{bzhi pa de yang de bzhin no/} /{dbang ni bzhi yi grangs kyis ni/} /{dga' ba la sogs rim zhes bya//} आचार्य गुह्य प्रज्ञा च चतुर्थं तत् पुनस्तथा । आनन्दाः क्रमशो ज्ञेयाश्चतुःसेचनसंख्यया ।। हे.त.१७क/५४ २. वशिता, दश बोधिसत्त्ववशिताः — {dbang yang de nyid las dbang bcu ji skad bstan pa lta bu yin no//} वशिता यथा तत्रैव दश वशिता निर्दिष्टाः सू.व्या.२२७क/१३७; {de la gang gi phyir byang chub sems dpa'i sa brgyad pa la gnas pa na chos thams cad la dbang thob par 'gyur ba} तत्र यतोऽष्टम्यां बोधिसत्त्वभूमौ वर्तमानः सर्वधर्मवशिताप्राप्तो भवति र.व्या.७५ख/४; द्र. {dbang bcu/} 3. वश्यम्, कर्मभेदः — {dang por re zhig dus kyi 'khor lo dpa' bo gcig pa'i bdag nyid bsgom par bya ste/} {zhi ba la sogs pa dang dbang la sogs pa'i las la phyag nyi shu rtsa bzhi pa dang} इह प्रथमं तावदेकवीरमात्मानं कालचक्रं भावयेच्चतुर्विंशतिभुजं शान्त्यादिवश्यादिकर्मणि वि.प्र.७६ख/४.१५६; • उ.प. विधेयः — {rab skrag mig ni 'khrul byed cing /} /{yan lag kun tu 'khums pa de/} /{mthong nas sa yi bdag po ni/} /{'phral la brtse ba'i dbang du gyur//} तं कातरतरोद्भ्रान्तनेत्रं सङ्कोचिताङ्गकम् । दृष्ट्वा दयाविधेयोऽभूत्सहसा पृथिवीपतिः ।। अ.क.३७ख/५५.११; • = {dbang ba/}

dbang gis

वशात्— {de'i dbang gis te 'dra ba'i mthus} तस्य वशात् सारूप्यसामर्थ्यात् न्या.टी.४६क/८२; बलात् — {ci ltar sgra ma grub kyang dngos po'i dbang gis bsgrub bya 'grub pa} यथा शब्दासिद्धावपि वस्तुबलात् साध्यसिद्धिः प्र.अ.४१ख/४७; अनुरोधात् — {med pa'i tha snyad ni bag chags kyi dbang gis 'ga' kho nar 'gyur gyi} अभावव्यवहारस्तु वासनानुरोधात् क्वचिदेव भवति प्र.अ.५ख/७; अनुवृत्त्या — {de nas rgyal po de}…{chags pa'i dbang gis btsun mo rnams gar song zhes gzims mal ba rnams la smin ma bsgyur te dris so//} अथ स राजा…मदनानुवृत्त्या कुत्र देव्य इति शयनपालिकाः सभ्रूक्षेपं पर्यपृच्छत् जा.मा.१६७क/१९३.

dbang bcu

दश वशिताः — १. {tshe'i dbang} आयुर्वशिता, २. {sems kyi dbang} चेतोवशिता, ३. {yo byad kyi dbang} परिष्कारवशिता, ४. {las kyi dbang} कर्मवशिता, ५. {skye ba'i dbang} उपपत्तिवशिता, ६. {mos pa'i dbang} अधिमुक्तिवशिता, ७. {smon lam gyi dbang} प्रणिधानवशिता, ८. {rdzu 'phrul gyi dbang} ऋद्धिवशिता, ९. {chos kyi dbang} धर्मवशिता, १०. {ye shes kyi dbang} ज्ञानवशिता द.भू. ४५क/४६.

dbang rnam pa bzhi

चतुर्धा वशिता — १. {rnam par mi rtog pa la dbang ba} निर्विकल्पवशिता, २. {zhing yongs su dag pa la dbang ba} क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता, ३. {ye shes la dbang ba} ज्ञानवशिता, ४. {las la dbang ba} कर्मवशिता म.भा.९ख/७५.

dbang las

वशात् — {ngo tsha'i dbang las bzhin ni mchog tu rnam par dud pa bzhin//} लज्जावशादिव भृशं विनताननैव अ.क.१८ख/५१.४७.

dbang skur cig

क्रि. अभिषिञ्चतु — {shes ldan dag myur du gzhon nu la rgyal srid kyi dbang bskur bas dbang skur cig} भवन्तः शीघ्रं कुमारं राज्याभिषेकेणाभिषिञ्चत वि.व.१५६ख/१.४५.

dbang skyes

= {dbang po las skyes pa/}

dbang bskur

• क्रि. १. अभिषिञ्चति — {dbang byed pa dang 'khor los sgyur ba dang dbang po'i rgyal po ltar spyi bo nas dbang bskur ro//} मूर्धन्यभिषिञ्चन्ति वशवर्तिचक्रवर्तीन्द्रराजवत् ल.अ.९५ख/४२; सिच्यते — {ji ltar 'das pa'i sangs rgyas kyis/} /{byang chub sras rnams dbang bskur ba/} /{bdag gis gsang ba'i dbang gis ni/} /{sems kyi rgyun gyis dbang bskur ro//} यथा बुद्धैरतीतैस्तु सिच्यन्ते बोधिपुत्रकाः । मया गुह्याभिषेकेन सिक्तोऽसि चित्तधारया ।। हे.त.२९ख/९८ २. अभिषिञ्चेत् — {yang bkra shis kyi glu blang zhing dbang bskur te/} {lam sbyang bar bya'o//} पुनर्मङ्गलगाथां पाठयेद्, अभिषिञ्चेत्, मार्गशोधनं कर्तव्यम् स.दु.१११ख/१७६; • = {dbang bskur ba/}

dbang bskur 'gyur

क्रि. सिच्यते — {chags med sangs rgyas phyag gis dbang bskur 'gyur//} निरञ्जनो बुद्धकरैश्च सिच्यते ल.अ.१९१क/१६४; अभिषिच्यते — {rnal 'byor can gyis de bsgoms na/} /{pad mo che la dbang bskur 'gyur//} एतद्विभावयेद्योगी महापद्मेऽभिषिच्यते ।। ल.अ.१७२क/१३०.

dbang bskur cig

क्रि. अभिषिञ्चस्व — {bcug nas kyang dbang skur cig} प्रवेश्य चाभिषिञ्चयध्वम् स.दु.१२४ख/२२२.

dbang bskur du gsol

क्रि. अभिषिञ्चतु — {bdag la dbang bskur du gsol zhes dbang bskur bar gsol ba gdab par bya ste} अभिषेकमनुनाययेत्—अभिषिञ्चन्तु मां कायवज्रधरा इति वि.प्र.५७क/४.१००.

dbang bskur ldan

अभिषेकवती, बोधिसत्त्वधारणीविशेषः म.व्यु.७४७ (१७क); मि.को.१०६ख ।

dbang bskur ba

• सं. १. अभिषेकः — {de nas de yis rgyal srid dbang bskur ni/} /{'thob 'dod sems ldan lhas byin yang dag bos//} ततः समाहूय स देवदत्तं राज्याभिषेकप्रतिपन्नचित्तम् । अ.क.१९९क/२२.६५; वि.व.१५६ख/१.४५; {bum pa dang ni gsang ba'i dbang bskur dang} कुम्भगुह्याभिषेकः वि.त.२९ख/४.१; सेचनम् — {dpa' bo rdo rje gcig pu yi/} /{spyi bor dbang bskur re re la//} वीराणामेकवज्राणामेकैकं मूर्ध्नि सेचनम् । गु.स.१५१ख/१२७ २. दीक्षा — {de yang dbang bskur ba la sogs pa'i cho ga las grub pa yin pa'i phyir sngar gyi rtsod pa thams cad med do//} स च दीक्षादिविधेरित्यचोद्यमेव पूर्वकं सकलम् प्र.अ.१४८ख/१५८ ३. = {dbang bskur ba nyid} अभिषिक्तता — {yon tan khyad par can 'grub de bzhin du/} /{rigs su skye dang lung bstan dbang bskur dang //} गुणैर्विशिष्टैः समुदागमस्तथा कुलोदयो व्याकरणाभिषिक्तता । सू.अ.१४३ख/२१; • भू.का.कृ. सिक्तः — {ji ltar 'das pa'i sangs rgyas kyis/} /{byang chub sras rnams dbang bskur ba/} /{bdag gis gsang ba'i dbang gis ni/} /{sems kyi rgyun gyis dbang bskur ro//} यथा बुद्धैरतीतैस्तु सिच्यन्ते बोधिपुत्रकाः । मया गुह्याभिषेकेन सिक्तोऽसि चित्तधारया ।। हे.त.२९ख/९८; अभिषिक्तः — {sangs rgyas thams cad kyi phyag gi dbang bskur bas dbang bskur ba} सर्वबुद्धपाण्यभिषेकाभिषिक्तैः ल.अ.५६क/१; दीक्षितः — {gal te dbang bskur ba na sngar lci ba dag phyis yang bar zad mod} यदि नाम दीक्षितस्य सतः प्राग् गुरोर्लाघवं भवतु प्र.अ.१४८ख/१५९; • वि. अभिषिक्तकः — {sgom pa tha ma thob nas ni/} /{byang chub sems dpa' dbang bskur ba//} पश्चिमां भावनामेत्य बोधिसत्त्वोऽभिषिक्तकः ।। सू.अ.१९४क/९३; • = {dbang bskur/}

dbang bskur ba'i dus la bab pa

वि. अभिषेककालप्राप्तः — {'jig rten gyi khams 'byam klas pa che ge mo zhig tu de lta bu'i spyod pa dang ldan pa'i byang chub sems dpa' dbang bskur ba'i dus la bab par thugs su chud do//} विदितं भवति — अमुष्मिन् लोकधातुप्रसरे एवंचर्यानुगतो बोधिसत्त्वोऽभिषेककालप्राप्त इति द.भू. २६४क/५६.

dbang bskur ba'i phyag rgya

पा. अभिषेकमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {'di ni dbang bskur ba'i phyag rgya'o//} इयमभिषेकमुद्रा स.दु.११३ख/१८४.

dbang bskur ba'i byin gyi rlabs

अभिषेकाधिष्ठानम् — {sku dang zhal dang phyag thams cad kyis dbang bskur ba'i byin gyi brlabs} सर्वकायमुखपाण्यभिषेकाधिष्ठानेन ल.अ.९५क/४२.

dbang bskur ba'i 'os

= {dbang bskur 'os/}

dbang bskur ba'i sa

पा. अभिषेकभूमि, धर्मालोकमुखविशेषः — {dbang bskur ba'i sa ni chos snang ba'i sgo ste}…{grogs po dag 'di dag ni chos snang ba'i sgo brgya rtsa brgyad ces bya ba ste} अभिषेकभूमि धर्मालोकमुखम्…इदं तन्मार्षा अष्टोत्तरं धर्मालोकमुखशतम् ल.वि.२२ख/२५.

dbang bskur ba'i sa thob pa

वि. अभिषेकभूमिसमापन्नः — {byang chub sems dpa' ye shes de lta bu dang ldan zhing dbang bskur ba'i sa thob pa de la byang chub} ।{sems dpa'i ting nge 'dzin dri ma med pa zhes bya ba mngon du 'gyur ro//} एवंज्ञानानुगतस्य बोधिसत्त्वस्य अभिषेकभूमिसमापन्नस्य विमलो नाम समाधिरामुखीभवति द.भू.२६१ख/५५; अभिषेकभूमिप्राप्तः — {de'i chos kyi stan yang de bzhin gshegs pa dag dang byang chub sems dpa' dbang bskur ba'i sa thob pa ma gtogs par thams cad las 'phags shing snang ba tshad med pa dang ldan pa yin} धर्मासनं चास्य तथागतानभिषेकभूमिप्राप्तान् बोधिसत्त्वान् स्थापयित्वा सर्वतो विशिष्टमप्रमाणावभासप्राप्तं भवति द.भू.२५६ख/५२.

dbang bskur bar bya

= {dbang bskur bya/}

dbang bskur bya

• क्रि. सिञ्चयेत् — {des skye ba'i gnas lngar dbang bskur bar bya ste} तेन पञ्चसु जन्मस्थानेषु सिञ्चयेत् वि.प्र.१५०क/३.९६; अभिषिञ्चयेत् — {phyag rgya nyid kyis dbang bskur bya//} मुद्रयैवाभिषिञ्चयेत् स. दु.११७क/१९६; अभिषेचयेत् — {slar yang skye ba'i gnas lngar sngags 'dis chu'i dbang gis dbang bskur bar bya ste} उदकाभिषेकं पुनः पञ्चजन्मस्थानेष्वभिषेचयेद् अनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०क/३.९६; • कृ. अभिषेक्तव्यः — {gal te bu ni byung gyur na/} /{rang nyid bdag gis dbang bskur bya//} स्वयं मयाऽभिषेक्तव्यः सुतो यदि भविष्यति ।। अ.क.१७९ख/२०.४५; अभिषेचनीयः — {de nas rgyud thams cad shes shing dam bca' ba la gnas pa'i slob ma ni rdo rje slob dpon bdag po'i slad du bla mas dbang bskur bar bya'o//} ततो ज्ञातसर्वतन्त्रः शिष्यो गुरुणाऽभिषेचनीयो वज्राचार्याधिपतये प्रतिज्ञारूढः वि.प्र.१५५क/३.१०४; अभिषिञ्च्यः — {skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya ste} पञ्चसु जन्मस्थानेषु अभिषिञ्च्य अनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०ख/३. ९७.

dbang bskur mdzad

वि. अभिषेकदः — {khams gsum pa ni ma lus pa'i/} /{sems can kun la dbang bskur mdzad//} त्रैधातुकमशेषं तु सर्वसत्त्वाभिषेकदः ।। स.दु.१०८ख/१६४.

dbang bskur 'os

कृ. अभिषेक्यः लो.को.१६९३.

dbang gi rgyal po

वशिराजम्, मणिरत्नविशेषः — {'di lta ste dper na nor bu rin po che chen po dbang gi rgyal po zhes bya ba yod de} तद्यथा़स्ति वशिराजं नाम मणिरत्नम् ग.व्यू.३१५क/४००.

dbang gi ngo bo

वशिभावः — {yid kyi dbang po ni yang srid par mtshams sbyor ba dang dbang gi ngo bo dang mthun par byed pa dag la dbang byed de//} मनिन्द्रियस्य पुनर्भवसम्बन्धवशिभावानुवर्तनयोः । अभि.भा.५३ख/१३८.

dbang gi che ba'i bdag nyid

पा. वशितामाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — {che ba'i bdag nyid rnam pa gsum ston te/}…{dbang gi che ba'i bdag nyid dang}…{mngon par dga' ba'i che ba'i bdag nyid dang srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid} त्रिविधं माहात्म्यं दर्शयति—वशितामाहात्म्यं… अभिरतिमाहात्म्यं… भवनिर्भयतामाहात्म्यं च सू.व्या.१४८क/२९.

dbang gi rnam dag

= {dbang gi rnam par dag pa}

dbang gi rnam par dag pa

पा. सेकविशुद्धिः — {da ni chu ni sgrol ma la sogs lha mo zhes pa la sogs pas dbang gi rnam par dag pa gsungs te} इदानीं सेकविशुद्धिरुच्यते —तोयं तारादिदेव्य इत्यादिना वि.प्र.१५२ख/३.९९.

dbang gi me tog rnams kyi brgyan

वि. वशितापुष्पमण्डितः — {yid kyi lus ni sna tshogs pa/} /{dbang gi me tog rnams kyis brgyan//} कायं मनोमयं चित्रं वशितापुष्पमण्डितम् ।। ल.अ.१६६क/११९.

dbang gis 'gog pa

पा. प्रभुत्वाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {mdza' bo 'gro bar sbyor ba yis/} /{rgyu rnams dag ni rab bshad nas/} /{dbang nyid kyis ni de 'gog pa/} /{'di 'dra dbang gis 'gog pa 'o//} प्रत्याचक्षाणया हेतून् प्रिययात्राविबन्धिनः । प्रभुत्वेनैव रुद्धस्तत्प्रभुत्वाक्षेप ईदृशः ।। का.आ.३२६ख/२.१३७.

dbang gis byung ba

उ.प. अधिपतेयः — {skyes bu gang zag tshul khrims dang ldan pa/} {tshul khrims rnam par dag pa'i dbang gis byung la} यच्छीलवान् पुरुषपुद्गलः शीलविशुद्ध्यधिपतेयम् श्रा.भू.२४क/६०; {gzhan gyi dbang gis byung ba'i yon tan} पराधिपतेयो गुणः श्रा.भू.१८क/४३.

dbang gong ma

पा. उत्तराभिषेकः — {'dir dbang gong ma ni rnam pa gnyis te/} {gcig ni sems can gzhug pa'i don dang lam yongs su shes pa'i don dang rgyud nyan pa la dbang pa'i don du'o/} /{gzhan ni slob dpon chen po'i gnas sbyin pa dang ston pa pa byed pa'i slad du'o//} इह उत्तराभिषेको द्विधा — एकः सत्त्वावतारणार्थं मार्गपरिज्ञानाय तन्त्रश्रुताधिकारायेति, अपरो महाचार्यपददानाय देशककरणायेति वि.प्र.१५७क/३.११९.

dbang gyur

= {dbang du gyur pa/}

dbang gyur skye bo

साक्षिजनः — {ston pa 'jig rten mig ni zum gyur cing /} /{dbang gyur skye bo phal cher zad pa na//} निमीलिते शास्तरि लोकचक्षुषि क्षयं गते साक्षिजने च भूयसा । अभि.को..२५क/८.४१.

dbang gyur pa

= {dbang du gyur pa/}

dbang gyur ma

उ.प. निघ्ना— {gang phyir mdza' ba'i dbang gyur mas/} /{mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa/} /{tshig rtsub yi ge sngon 'gro can/} /{de ni rtsub mos 'gog pa'o//} इत्येष परुषाक्षेपः परुषाक्षरपूर्वकम् । कान्तस्याक्षिप्यते यस्मात्प्रस्थानं प्रेमनिघ्नया ।। का.आ.३२७क/२.१४२.

dbang sgyur

= {dbang sgyur ba/}

dbang sgyur ba

• सं. अधिपतेयता— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{dbang po thams cad la dbang sgyur bas dbang po lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…इन्द्रभूतं सर्वेन्द्रियाधिपतेयतया ग.व्यू.३१०क/३९७; वशिता — {lhur len dbang sgyur stobs kyis ni/} /{brtson 'grus spel phyir 'bad par bya//} यतेतोत्साहवृद्धये ।…तात्पर्यवशिताबलैः ।। बो.अ.२१क/७.३२; • पा. वशवर्ती, मनस्कारभेदः — {sbyor ba pa dang dbang sgyur dang /} /{chung dang rgya che yi bdag nyid de/} /{rnal 'byor rnams kyi yid byed 'di/} /{thams cad bdag nyid yin par 'dod//} प्रयोगी वशवर्ती च परीत्तो विपुलात्मकः । योगिनां हि मनस्कार एष सर्वात्मको मतः ।। सू.अ.१६६/५७; द्र. {dbang sgyur ba'i yid la byed pa/} ।। • ना. वशवर्ती, ब्रह्मा — {de nyid kyi nub mo stong gsum gyi stong chen po'i bdag po tshangs pa dbang sgyur zhes bya ba des} ।{tshangs pa'i 'khor chen po de la bos te/} {'di skad ces smras so//} तामेव रात्रिं वशवर्ती नाम त्रिसाहस्रमहासाहस्राधिपतिर्ब्रह्मा सहांपतिर्ब्रह्मपर्षदमामन्त्र्यैवमाह ल.वि.१३५ख/२००.

dbang sgyur ba'i yid la byed pa

पा. वशवर्तिमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{dbang sgyur ba'i yid la byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…वशवर्तिमनस्कारः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७.

dbang bsgyur

= {dbang bsgyur ba/}

dbang bsgyur gyi lha'i rgyal po

वशवर्तिदेवराजः — {dbang bsgyur gyi lha'i rgyal por gyur te de bzhin gshegs pa stobs la thub pa med pa'i dpal zhes bya ba bsnyen bkur to//} वशवर्तिदेवराजभूतेनानवमर्दबलकेतुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८.

dbang bsgyur rgyal po

वशवर्तिराजः लो.को.१६९४; द्र. {dbang bsgyur gyi lha'i rgyal po/}

dbang bsgyur ba

• क्रि. वशं वर्तयति — {tshangs pa'i 'jig rten gyi bar du yang lus kyis dbang bsgyur te} यावद् ब्रह्मलोकमपि कायेन वशं वर्तयति द.भू.१९९क/२१; • सं. वशवर्तनम् — {rigs kyi bu khyod kyis}… {sems kyi grong khyer du dbang bsgyur ba'i tshul la mkhas par gyis shig} चित्तनगरवशवर्तनविधिज्ञेन ते कुलपुत्र भवितव्यम् ग.व्यू.२५७ख/३४०; • वि. वशवर्ती — {sems kyi skad cig re re la chos thams cad mngon par 'tshang rgya bar dbang bsgyur ba} प्रतिचित्तक्षणं सर्वधर्माभिसंबोधिवशवर्तिनाम् ग.व्यू.१५७क/२३९; वशवर्तकः — {mngon shes gnas la dbang bsgyur ba/} /{zhes bya ba ni las te} अभिज्ञाविहारवशवर्तकमिति कर्म सू.व्या.२०२क/१०४; {ji ltar rlung ni 'gro ba dang /} /{'ong bas shing bal dbang bsgyur ba//} यथैव तूलकं वायोर्गमनागमने वशम् । बो.अ.२३क/७.७५; • उ.प. ईश्वरः — {rab tu dga' ba'i 'od la dbang bsgyur ba} सुहर्षितप्रभेश्वरा ग.व्यू.२१५ख/२९५.

dbang bsgyur ba nyid

वशवर्तित्वम् — {bdag tu lta ba ni bdag med bzhin du gzugs la sogs pa'i dngos po la byed pa po dang tshor ba po dang dbang bsgyur ba nyid du bdag yang dag pa ma yin pa sgro 'dogs par byed la} आत्मदृष्टिर्हि रूपादिके वस्तुनि कारकवेदकवशवर्तित्वेनात्मत्वमभूतमध्यारोपयति अभि.भा.३३क/९९५.

dbang sngon

इन्द्रनीलः, मणिविशेषः — {pu k+ka sI ni dbang sngon mtshungs/} /{ri khrod ma ni zla nor 'od//} पुक्कसी इन्द्रनीलाभा शवरी चन्द्रमणिप्रभा । हे.त.२४ख/८०.

dbang sngon mtshungs

वि. इन्द्रनीलाभः, ओ भा — {pu k+ka sI ni dbang sngon mtshungs/} /{ri khrod ma ni zla nor 'od//} पुक्कसी इन्द्रनीलाभा शवरी चन्द्रमणिप्रभा । हे.त.२४ख/८०.

dbang chung ba

वशितापरीत्तता — {dmigs pa chung bas chung la dbang chung bas ma yin pas yang mi sdug pa yang yod de} अस्त्यशुभा आलम्बनपरीत्ततया परीत्ता न वशितापरीत्ततया परीत्ता अभि.भा.१०क/८९७.

dbang chung bar grags pa

अल्पेशाख्यः, गन्धर्वभेदः — {dbang chung bar grags pa ni dri mi zhim pa za ba'o/} /{dbang che bar grags pa ni dri zhim po za ba'o//} अल्पेशाख्यस्तु दुर्गन्धाहारः, महेशाख्यः सुगन्धाहारः अभि.भा. १२०क/४२४; म.व्यु.६४१२ (९१ख); द्र. {dbang thang chung bar grags pa/}

dbang che ba

= {dbang chen/}

dbang che bar grags pa

• वि. महेशाख्यः — {grogs po dag byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa gang du skye bar 'gyur ba'i rigs de ni rnam pa drug cu rtsa bzhi phun sum tshogs pa yin te}…{rigs de ni dbang che bar grags pa yin} चतुष्षष्ट्याकारैर्मार्षाः सम्पन्नकुलं भवति यत्र चरमभविको बोधिसत्त्वः प्रत्याजायते…महेशाख्यं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७; {bsod nams dang dbang che bar grags par 'gyur ba'i las} पुण्यमहेशाख्यसंवर्तनीयानि कर्माणि वि.व.१३३क/१.२२; • सं. महेशाख्यता — {gzhi des skye bo'i tshogs chen po'i bla mar gyur zhing}… {mchod par bya ba'i gnas su gyur pa de ni dbang che bar grags pa zhes bya'o//} तन्निदानञ्च गुरुर्भवति महाजनकायस्य…पूजनीयः । इयमुच्यते महेशाख्यता बो.भू.१६क/२०.

dbang chen

• ना. १. महेन्द्रः [1] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{dbang chen dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः… महेन्द्रः… वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ [2] पर्वतः — {ri rab ma n+da ra yi ngos dang gangs kyi rtse dang dbang chen dag gi ri/} /{ke la sha yi rdo ba'i gzhi dang ma la ya yi ngos kyi cha dag dang //} मेरौ मन्दरकन्दरासु हिमवत्सानौ महेन्द्राचले कैलासस्य शिलातलेषु मलयप्राग्भारदेशेष्वपि । ना.ना.२४८क/२०९; २. ऊर्वशी, स्वर्वेश्या — स्त्रियां बहुष्वप्सरसः स्वर्वेश्या ऊर्वशीमुखाः । अ.को.१३१क/१.१.५३; ऊरू अश्नुते, नारायणस्य ऊर्वोर्भवत्वात् ऊर्वशी अ.वि.१.१.५३; • वि. १. माहेन्द्रः — {lha'i dbang po brgya byin gyis dbang chen gyi char phab la} अहो बत शक्रो देवेन्द्रो माहेन्द्रं वर्षमुत्सृजतु अ.श.३९क/३४ २. महेन्द्रः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०२३ (११३क).

dbang chen dkyil 'khor

पा. माहेन्द्रमण्डलम् — {dbus su dbang chen dkyil 'khor ni/} /{bsams te khro bo'i rigs gzhag la//} माहेन्द्रमण्डलं ध्यात्वा मध्ये क्रोधकुलं न्यसेत् । गु.स.११४ख/५३.

dbang chen gyi gnas

माहेन्द्रभवनम् — {de skad ces smras ma thag tu byang chub sems dpa'i mthus dbang chen gyi gnas kun tu g}.{yos so//} इत्युक्तमात्रे बोधिसत्त्वानुभावेन माहेन्द्रभवनमाकम्पितम् अ.श.१०५क/९५.

dbang chen grags pa

महेशाख्यः, गन्धर्वभेदः — {dbang chung bar grags pa ni dri mi zhim pa za ba'o/} /{dbang che bar grags pa ni dri zhim po za ba'o//} अल्पेशाख्यस्तु दुर्गन्धाहारः, महेशाख्यः सुगन्धाहारः अभि.भा.१२०क/४२४; द्र. {dbang thang che bar grags pa/}

dbang chen ldan

ना. महेन्द्रवती, नगरम् — {lo ni stong phrag bdun cu gnyis/} /{skye bo tshe ring gyur tshe sngon/} /{grong khyer dbang chen ldan zhes pa/} /{mtho ris dga' ba thul bar gyur//} द्वासप्ततिसहस्राब्ददीर्घायुषि जने पुरा । अभून्महेन्द्रवत्याख्या जितस्वर्गोत्सवा पुरी ।। अ.क.३४ख/५४.४.

dbang chen sde

ना. महेन्द्रसेनः, नृपः — {lo ni stong phrag bdun cu gnyis/} /{skye bo tshe ring gyur tshe sngon/} /{grong khyer dbang chen ldan zhes pa/} /{mtho ris dga' ba thul bar gyur/} /{der ni nor gyi blo gros bdag/} /{dbang chen sde zhes bya ba byung //} द्वासप्ततिसहस्राब्ददीर्घायुषि जने पुरा । अभून्महेन्द्रवत्याख्या जितस्वर्गोत्सवा पुरी ।। महेन्द्रसेन इत्यासीत्तस्यां वसुमतीपतिः । अ.क.३४ख/५४. ५; {rje bo mnyes gshin rnyed sla ba/} /{dbang chen sde ni rab btang nas/} /{sdig can bdag cag gzhan sgo na/} /{dmod pa'i gdung ba bzod par byed//} महेन्द्रसेनं संत्यज्य पेशलं सुलभं प्रभुम् । परद्वारि वयं पापाः शापतापं सहामहे ।। अ.क.१७९क/७९.४२.

dbang chen lha

ना. महेन्द्रदेवः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbang chen lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… महेन्द्रदेवस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

dbang mchog

= {ut+pal} इन्दीवरम्, उत्पलम् — {pad ma la yang dbang mchog dri/} /{skad cig pad ma lta bu 'byung //} पद्मं चेन्दीवरं गन्धं क्षणात् पद्ममिवाचरेत् ।। हे.त.२७क/९०.

dbang nyams pa

• सं. वशित्वभ्रंशः — {la la ni rnyed pa dang bkur stis g}.{yen spyo ba'i nyes pas dbang nyams pa'i phyir yongs su nyams par 'gyur te} कश्चित् लाभसत्कारव्याक्षेपदोषात् परिहीयते वशित्वभ्रंशाद् अभि.भा.३३ख/९९८; • वि. क्षतेन्द्रियः — {chags dang zhe sdang rgyags dang bsnyon/} /{bkres skom sogs kyis dbang nyams pas/} /{shes bya'i don la log shes skye//} रागद्वेषमदोन्मादक्षुत्तृष्णादिक्षतेन्द्रियैः । दुर्ज्ञाने ज्ञायमानेऽर्थे त.स.१०५क/९२३.

dbang rtul

= {dbang po brtul po/}

dbang rten rtogs bya ba

कृ. अक्षगम्यः, इन्द्रियज्ञानगम्यः — {brtags min dbang rten rtogs bya ba yang /} /{cha shas don med rang mtshan nyid//} अकल्पनाक्षगम्येऽपि निरंशेऽर्थस्वलक्षणे । त.स.२३क/२४४.

dbang thang

भाग्यम् — {dam pa rnams ni dud 'gror skyes gyur kyang /} /{dbang thang lhag ma bde ba'i gnas su 'gyur//} तिर्यग्गतानामपि भाग्यशेषं सतां भवत्येव सुखाश्रयाय । जा.मा.१५७ख/१८२; दैवम् — कृतान्तो यमसिद्धान्तदैवाकुशलकर्मसु ।। अ.को.२२२ख/३.३.६४; दैवं प्राग्भवीयं शुभाशुभकर्म अ.विव.३.३.६४.

dbang thang chung bar grags pa

अल्पेशाख्यः — {re zhig sems can dbang thang chung bar grags pa ma'i mngal du 'jug pa la 'di snyam du}…{log pa'i 'du shes dang mos pa dag 'byung bar 'gyur ro//} अल्पेशाख्यस्य तावत् सत्त्वस्य मातुः कुक्षिं प्रविशतः एवं विपरीतौ संज्ञाधिमोक्षौ प्रवर्तेते अभि.भा.१२२क/४३१; द्र. {dbang chung bar grags pa/}

dbang thang che ba

महाभागः म.व्यु.५२२० (७८ख).

dbang thang che bar grags pa

महेशाख्यः — {re zhig sems can dbang thang chung bar grags pa ma'i mngal du 'jug pa la 'di snyam du}…{log pa'i 'du shes dang mos pa dag 'byung bar 'gyur ro//}… {sems can dbang thang che bar grags pa ni} अल्पेशाख्यस्य तावत् सत्त्वस्य मातुः कुक्षिं प्रविशतः एवं विपरीतौ संज्ञाधिमोक्षौ प्रवर्तेते …महेशाख्यस्य तु सत्त्वस्य अभि.भा.१२२क/४३१; द्र. {dbang chen grags pa/}

dbang thang lhag ma

भाग्यशेषः — {dam pa rnams ni dud 'gror skyes gyur kyang /} /{dbang thang lhag ma bde ba'i gnas su 'gyur//} तिर्यग्गतानामपि भाग्यशेषं सतां भवत्येव सुखाश्रयाय । जा.मा.१५७ख/१८२.

dbang thul

= {dbang po thul ba/}

dbang thob

= {dbang thob pa/}

dbang thob pa

• सं. वशित्वलाभः — {'on te gcig mthong bas lhag ma rnams la dbang thob pa'i phyir mngon par rtogs pa gcig kho na zhes zer na ni nyes pa med de} अथाप्येकस्य दर्शनाच्छेषेषु वशित्वलाभादेकाभिसमयं ब्रूयान्न दोषः स्यात् अभि.भा.१७ख/९२६; • वि. १. दीक्षितः — {de phyir 'gro la phan byed pa/} /{dbang thob snying rje'i bdag nyid can//} तस्माज्जगद्धिताधानदीक्षिताः करुणात्मकाः । त.स.१३०क/११११ २. वशिताप्राप्तः — {yang byang chub sems dpa' dbang thob pa ni sems can gyi don spyod pa thams cad la ji ltar 'dod pa dang ji ltar brtson pa de bzhin du 'bras bu yod par byed do//} पुनर्बोधिसत्त्वो वशिताप्राप्तः सर्वां सत्त्वार्थचर्यां यथेच्छति यथारभते तथैवाबन्ध्यां करोति बो.भू.१५२ख/१९७; वशिप्राप्तः — {stobs dang mngon shes dbang thob pa/} /{de dag ting 'dzin dbang rnyed nas//} बलाभिज्ञावशिप्राप्ताः तत्समाधिगतिंगताः । ल.अ.१६०ख/१०९.

dbang dang ldan

= {dbang ldan/}

dbang dang ldan par gyur

= {dbang dang ldan par gyur pa/}

dbang dang ldan par gyur pa

वि. वशीभूतः १. बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dbang dang ldan par gyur pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …वशीभूत इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८ २. अर्हतः— {thams cad kyang dgra bcom pa zag pa zad pa nyon mongs pa med pa dbang dang ldan par gyur pa} सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैर्निःक्लेशैर्वशीभूतैः स.पु.१क/१.

dbang dang bral ba

वि. विवशः — {tshul min nye bar gnas pa de ni mchi ma'i chu dag gis/} /{mig rdzogs mya ngan mi chung dbang dang bral bas spyod par byed//} बाष्पाम्बुपूर्णनयनैरनयोपनीतमस्तोकशोकविवशैरनुभूयतेऽत्र ।। अ.क.३४२क/४४.६४; {mngon 'dod gsar pas dbang bral bas/} /{shugs ni 'byin cing thub la smras//} नवाभिलाषविवशा श्वसन्ती मुनिमभ्यधात् ।। अ.क.१४४ख/६८.४०; न्यग्भूतः — {gal te byed pa dpe yin na/} /{bya tshig la 'di dbang bral 'gyur/} /{rang gi bya bsgrub mi nus pa/} /{gzhan gyi ltos byar mi 'gyur ro//} कर्ता यद्युपमानं स्यान्न्यग्भूतोऽसौ क्रियापदे । स्वक्रियासाधनव्यग्रे नालमन्यद्व्यपेक्षितुम् ।। का.आ.३२९ख/२.२२७.

dbang dang bral bar byas

वि. विवशीकृतः — {de yis rang gi ma mthong nas/} /{rtsa ba bcad pa'i ljon pa bzhin/} /{sdig pa'i dug ni 'bebs pa yis/} /{dbang dang bral bar byas te lhung //} स निजां जननीं दृष्ट्वा छिन्नमूल इव द्रुमः । पपात पातकविषावेशेन विवशीकृतः ।। अ.क.२३४क/८९.१५६.

dbang dang bral bar byas pa

= {dbang dang bral bar byas/}

dbang du gyur

= {dbang du gyur pa/}

dbang du gyur pa

• भू.का.कृ. वशीभूतः — {thams cad kyang dgra bcom pa zag pa zad pa}…{dbang du gyur pa} सर्वैरर्हद्भिः क्षीणास्रवैः…वशीभूतैः अ.सा.२क/१; {ngan song thams cad kyi dbang du gyur pa rnams la phan pa dang bde bar bgyi ba dang} सर्वदुर्गतिवशीभूतानां हितसुखकरणाय स.दु.१००क/१३२; वशीकृतः — {dbang phyug dbang du gyur pa la rim pa 'di 'jig rten na dar bar 'gyur gyi} विरूढायते लोके वशीकृतैश्वर्यस्यायं क्रमः जा.मा.२४क/२७; आयत्तः — {chags myos mi bsrun dbang gyur pa'i/} /{bud med ci dang ci mi byed//} रागमत्ताः खलायत्ताः किं किं कुर्वन्ति न स्त्रियः ।। अ.क.८५क/८.६९; {spyod tshul snying rje dar la bab pa'i dbang gyur} तरुणकरुणायत्ता वृत्तिः अ.क.१८८क/२१.४३; वशगतः— {'dod chags kyi dbang du gyur kyang chos la sems pa rab tu goms pa'i phyir} मदनवशगतोऽपि स्वभ्यस्तधर्मसंज्ञत्वात् जा.मा.७६क/८७; वशमुपगतः — {gnyid kyi dbang du gyur pa dang} निद्रावशमुपगते जा.मा.१४२ख/१६५; सम्बद्धः — {bdag ni gzhan gyi dbang gyur ces/} /{yid khyod nges par shes gyis la//} अन्यसम्बद्धमस्मीति निश्चयं कुरु हे मनः । बो.अ.२८ख/८.१३७; अवष्टब्धः — {rgyal po'i pho brang 'khor de yang mu stegs can gyi dbang du gyur to//} सा राजधानी तीर्थिकावष्टब्धा अ.श.४५ख/३९; अभिनिपातितः — {mi bzod khro ba'i dbang du gyur pa'i tshig//} अमर्षरोषाभिनिपातिताक्षरम् जा.मा.११३क/१३१; • वि. विवशः — {thong pa mi bzad 'jor dag gis/} /{rko 'brud phyogs ni rma yis nyen/} /{nyon mongs dbang gyur mthong gyur nas/} /{snying rje rab tu rgyas par gyur//} हलकुद्दालविषमोल्लेखपक्षव्रणार्दितान् । विलोक्य क्लेशविवशान् बभूव करुणाकुलः ।। अ.क.२१६क/२४. ९५; {sdang ba'i dbang gyur mi bsrun pa//} विद्वेषविवशः खलः अ.क.३४३क/४५.७; वशगः — {'dod pa'i 'dod chags kyi dbang du gyur pa} कामरागवशगः जा.मा.११२ख/१३०; वशवर्ती — {thugs rje'i dbang du gyur pa'i sangs rgyas bcom ldan 'das dang byang chub sems dpa'} करुणावशवर्तिनो बुद्धा भगवन्तो बोधिसत्त्वाश्च बो. प.४८ख/९; वशवर्तिनी — {skal bzang dbang gyur pa'i/} /{tshig dang mngon par 'grogs byas chang mig ma dag dang /} /{lang tsho can bzhin dga' dang grags pa thob par gyur/} वशवर्तिनीभिः । वाग्भिः कृताभिसरणो मदिरेक्षणाभिः धन्यो युवेव रमते लभते च कीर्तिम् ।। का.आ.३४१क/३.१८७; • पा. वशित्वम्, ऐश्वर्यभेदः — {dbang phyug ni rnam pa brgyad de/} {phra ba dang}… {dbang du gyur pa dang dga' mgur gnas pa'o//} ऐश्वर्यमष्टविधम्—अणिमा …वशित्वम्, यत्रकामावसायिता च त.प.२७१ख/१०११; • ना. वशीभूतः, बोधिसत्त्वः— {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbang du gyur pa'i} (?{pa dang}){yon tan gzi brjid dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वशीभूतस्य गुणतेजस्य ग.व्यू.२६८क/३४७; • उ.प. विधेयः — {brtse ba'i dbang gyur kun mkhyen gyis/} /{de ni gsan nas rnam bsams pa//} दयाविधेयः सर्वज्ञस्तदाकर्ण्य व्यचिन्तयत् । अ.क.२३१ख/२५.८१.

dbang du 'gyur

= {dbang du 'gyur ba/}

dbang du 'gyur ba

• क्रि. वशं याति — {rdo rje thod pa'i sbyor ba yis/} /{skye bo gang dang gang rnams kyi/} /{sha ni mkhas pas bza' bar bya/} /{sems can de de dbang du 'gyur//} येषां येषां च जन्तूनां पिशितमश्नीयते बुधैः । ते ते सत्त्वा वशं यान्ति वज्रकपालयोगतः ।। हे.त.८ख/२४; वशी भवति— {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin thams cad la'ang pha rol tu phyin pa'i dam pas dbang du} ।{'gyur te} सर्वबोधिसत्त्वसमाधिषु च वशी भवति परमपारमिताप्राप्तः ग.व्यू.२०५ख/२८७; • सं. वश्यता— {de dag ni sems kyi dbang du 'gyur bar dmigs pa yang yin no//} उपलभ्यते च चित्तवश्यता तयोः प्र.अ.६१ख/७०; • उ.प. आधिपतेयः म.व्यु.७१९२ (१०२ख).

dbang du 'gro ba

वि. वशगः — {sems kyi dbang du 'gro bar ma gyur bag yod mdzod//} मा… चित्तवशगा भवतां प्रमत्ताः रा.प.२४८क/१४८.

dbang du bya

• क्रि. वशीकरेत् — {bsdu ba dag gis sems can gdul/} /{tshul khrims kyis ni dbang du bya//} संग्रहैश्च दमेत्सत्त्वान् शीलेन च वशीकरेत् । ल.अ.१२७ख/७३; वशीकुर्यात् — {gnas ji lta ba rnams su bkug nas bcug ste bcings la dbang du bya'o//} यथास्थानेष्वाकृष्य प्रवेश्य बद्ध्वा वशीकुर्यात् स.दु.१०५ख/१५२; • कृ. वशीकर्तव्यः — {de'i phyir sems kho na dbang du bya'o//} तस्माच्चित्तमेव वशीकर्तव्यम् बो.प.८९क/५२; • सं. १. अधिकारः — {ci sar ma chud pa la yang byang chub sems dpa'i sdom pa'i dbang du bya ba yod dam med} किमभूमिप्रविष्टस्यापि बोधिसत्त्वसंवराधिकारोऽस्ति न वा शि.स.८ख/९ २. वश्यम् — {dmar po yis ni dgug pa dang dbang du bya ba byed do//} रक्त आकृष्टिं वश्यं च करोति वि.प्र.७०ख/४.१३०; {rdo rje phag mo'i dbang du bya ba'i cho ga} वज्रवराहीवश्यविधिः क.त.३२९६; वशीकरणम् — {bud med dag dbang du bya ba'i sngags kyi rigs dang rtsi dang rig pa dang sman la sogs pa} स्त्रीणां वशीकरणानि मन्त्रजात्यौषधिविद्याभैषज्यादीनि अ.सा.२९४ख/१६६.

dbang du bya ba

= {dbang du bya/}

dbang du bya bar 'dod pa

वि. वशीकर्तुकामः — {rab tu myos ma dbang du bya bar 'dod pas mya ngan med pa'i brgyad la mya ngan med pa'i 'og tu song ste gos dmar po bgos nas myos byed kyi 'bras bu bza' zhing} प्रमदां वशीकर्तुकामेन अशोकाष्टम्यां अशोकतलं गत्वा रक्तवस्त्रं परिधाय मदनफलं भक्षयेत् हे.त.४क/१०.

dbang du byas

= {dbang du byas pa/} {dbang du byas nas} अधिकृत्य — {'bras bu thams cad 'thob pa'i dbang du byas nas 'bras bu dang po 'thob pa'i phyir} सर्वफलप्रापिणमधिकृत्य आद्यफललाभात् अभि.स्फु.१८४क/९३९; अधिपतिं कृत्वा — {'di na la la dbang po rnams kyi sgo bsdams pa nyid kyi dbang du byas te thos pa bzung ba dang} यथापीहैकत्येनेन्द्रियगुप्तद्वारतामेवाधिपतिं कृत्वा श्रुतमुद्गृहीतं भवति श्रा.भू.२५ख/६४; अवधिं कृत्वा — {lus can gyi rdzas kyi dbang du byas nas lus can gyi rdzas dag kho na la} मूर्त्तं द्रव्यमवधिं कृत्वा मूर्त्तेष्वेव द्रव्येषु त.प.२७०ख/२५६.

dbang du byas pa

• सं. वशीक्रिया — {phan gdags bya min na/} {'di yi dbang du byas 'di ci} कार्यताया अभावे केयं वशीक्रिया त.प.१८७ख/८३७; {nam mkha' la ni nam du yang /} /{chos min chos kyis phan mi 'dogs/} /{rtag pa nyid phyir bya ba min/} /{'di la dbang byas 'di ci zhig//} धर्माधर्मोपकार्यं हि नभो नैव कदाचन । नित्यत्वात् कार्यताभावे चास्य केयं वशीक्रिया ।। त.स.९४ख/८३७; अधिक्रिया — {de ltar shes pa gsum kho na/} /{thams cad kyi ni dbang byas 'dod//} एवं ज्ञानत्रयस्यैव सर्वार्थाधिक्रियेष्यते । त.स.१०५क/९२४; अधिकारः — {'on te rtog pa ni shes pa'i chos yin la/} {mngon sum gyi dbang du byas pa'i phyir de dang bral ba bstan pa'i skabs yin gyi} ननु च कल्पना ज्ञानधर्मः, तद्विरहप्रतिपादनमेव प्रकृतम्; प्रत्यक्षाधिकारात् त.प.३क/४५१; • भू.का.कृ. वशीकृतः — {mdza' ba'i zhags pas dbang byas nas/} /{de yi don du gdung zhing gnas//} तदर्थं व्यथितस्तस्थौ प्रेमपाशवशीकृतः ।। अ.क.२४५ख/२८.५५; {sbyin las phyir phyogs rnams la nor gyis ci/} /{sdang bas dbang byas rnams la thos pas ci//} धनेन किं दानपराङ्मुखाणां श्रुतेन किं द्वेषवशीकृतानाम् । अ.क.५४क/५९.४०; अधिकृतः — {ji skad bshad pa gang dag yin zhe na/} {sbyor ba zhes bya ba'i dbang du byas pa yin no//} के यथोक्ताः? ‘योगाः’ इत्यधिकृतम् अभि.स्फु.१२९क/८३३; आयत्तः — {'dir ni nyams brgyad dbang byas te/} /{tshig rnams nyams dang ldan par bshad//} इह त्वष्टरसायत्ता रसवत्ता स्मृता गिराम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८९; क्रोडीकृतः — {de bzhin gcig gis dbang byas pa'i/} /{rdzas ni gzhan gyi rten byed min//} एकक्रोडीकृतं द्रव्यं नाश्रयेत तथाऽपरम् ।। त.स.२३ख/२५१.

dbang du byas pa nyid

क्रोडीकृतत्वम् — {de dbang byas pa nyid kyis ni/} /{gzhan du der 'jug yod ma yin//} तेन क्रोडीकृतत्वेन नान्यथा तत्र वृत्तिमत् ।। त.स.२३ख/२५१; कृतत्वम् — {lam ma yin pa la ni de gnyis sbom po'i dbang du byas pa nyid do//} स्थूलकृतत्वमनयोरमार्गे वि.सू.१३ख/१५.

dbang du byas pa ma yin pa

• सं. १. अनधिकारः — {spyir btang ba dang dmigs kyis bsal ba dag gi yul ni brtags pa'i sgra'i don yin pa nyid kyis rnam par mi gnas pa'i phyir dngos po bsam pa la dbang du byas pa ma yin pa nyid la} उत्सर्गापवादयोः शब्दार्थविषयत्वेनानवस्थितत्वाद् वस्तुचिन्तायामनधिकार एव त.प.२४१ख/९५४ २. अनधिकृतत्वम्— {dngos po thams cad bstan bcos su bstan pa'i dbang du byas pa ma yin pa'i phyir ro//} सर्ववस्तूनां शास्त्रोपदेशेऽनधिकृतत्वात् त.प.२८२क/१०२९; • भू.का.कृ. अनधिकृतः — {'brel pa dang ni rjes mthun thabs/} /{skyes bu'i don ni rjod byed ngag/} /{yongs brtags dbang du byas yin gyi/} /{de las gzhan pa'i dbang byas min//} सम्बद्धानुगुणोपायं पुरुषार्थाभिधायकम् । परीक्षाऽधिकृतं वाक्यमतोऽनधिकृतं परम् ।। त.प.१३४क/२.

dbang du byas pa'i bdag nyid

वि. विवशात्मा— {rig byed ngag rnams rang dbang phyir/} /{rig byed las don nges min te/} /{rmongs sogs dbang byas bdag nyid dang /} /{gzhan las kyang don nges skye min//} (?) यदा च वेदवाक्यानां स्वातन्त्र्येणार्थनिश्चयः । वेदात् स्वतः परस्माच्च मोहादिविवशात्मनः ।। त.स.१२८ख/११०२.

dbang du byas par 'gyur

क्रि. वशीक्रिया भविष्यति — {'on te phan gdags par bya ba ma yin na yang khyad par skye ba tsam gyi dbang du byas par 'gyur ro zhe na} ननु चाकार्यस्यापि सतो विशेषोत्पत्तिमात्रेण वशीक्रिया भविष्यति त.प.१८८क/८३७.

dbang du byed

• क्रि. १. वशमानयेत् — {'di ni bsgoms pa tsam gyis ni/} /{'jig rten gsum po dbang du byed//} अस्या भावनामात्रेण त्रैलोक्यं वशमानयेत् । हे.त.१३ख/४२; वशीकरेत्— {'byung ba nyid kyis ltung bar byed/} /{rngub pa yis ni dbang du byed//} पातना रेचकेनैव कुम्भकेन वशीकरेत् । हे.त.१३क/४० २. संवर्तयति — {sems can gyi khams gang ji snyed yod pa de thams cad 'gro ba dang 'ong ba dang gnas pa la sogs pa'i bya ba rnams la yang dbang byed pa ste} यावान् कश्चित् सत्त्वधातुः तं सर्वं गमनागमनस्थानाद्यासु क्रियासु संवर्तयति बो.भू.३४क/४३; • = {dbang du byed pa/}

dbang du byed pa

• वि. वशवर्ती — {lha'i rgyal po dbang byed du 'gyur te} वशवर्ती च भवति देवराजः बो.भू.१८१क/२३८; वशङ्करः — {'jig rten gsum dbang du byed pa'i 'jig rten dbang phyug gi sgrub thabs} त्रैलोक्यवशङ्करलोकेश्वरसाधनम् क.त.३१६४; वश्यकरः — {bud med rnams kyi dbang byed sngags/} /{de bzhin gdug pa sdigs pa dang //} स्त्रीणां वश्यकरमन्त्रं दुष्टानां तर्जनं तथा । हे.त.२४ख/८२; वशिता — {'byung po kun la dbang byed pa/} /{bla ma mnga' bdag sangs rgyas 'di//} वशिता सर्वसत्त्वानां बुद्धोऽयं प्रभवो गुरुः ।। म.मू.१९३ख/१३०; साक्षी — {gzhan gyi 'byor pa dbang byed pa/} /{mig gis dbul la ci zhig bgyi//} चक्षुषा किं दरिद्रस्य पराभ्युदयसाक्षिणा । जा.मा.१०ख/१०; • सं. १. वशीक्रिया — {'o na de ltar na rten mi rtag pa'i phyir de legs par byed pa'i sgo nas rna ba rtag pa yang dbang du byed par 'gyur ro zhe na} एवं तर्ह्यधिष्ठानस्यानित्यत्वात् तत्संस्कारद्वारेण नित्यस्यापि श्रोत्रस्य वशीक्रिया भविष्यति त.प.१८८क/८३७; तन्त्रीकरणम् — {dga' ba'i bye brag gang gis sems rang dbang med par byed pa des de bdag gi dbang du byed pas yongs su 'dzin par 'gyur te} येन हर्षविशेषेण चित्तमस्वतन्त्रीक्रियते तेन तदात्मतन्त्रीकरणात् पर्यात्तं भवति त्रि.भा.१६०ख/६८ २. = {dbang du byed pa nyid} आधिपत्यम्— {byang chub sems dpa' longs spyod che la dbang phyug chen po la dbang byed cing 'dug pa las} महाभोगस्य बोधिसत्त्वस्य महत्यैश्वर्याधिपत्ये वर्तमानस्य बो.भू.९९क/१२६; {gnyen po'i chos gang dag yin pa de dag ni sgyu ma'i rgyal po lta bu ste/} {kun nas nyon mongs pa spong bar bya ba'i phyir rnam par byang ba la dbang byed pa'i phyir ro//} ये प्रातिपक्षिका धर्मास्ते मायाराजस्थानीयाः संक्लेशप्रहाणे व्यवदानाधिपत्यात् सू. व्या.१७०क/६२; प्रभुत्वम् — {chung ma yid du 'ong dang bu dang dbang byed dang /} /{mngon par 'dod pa'i nor rnams rgya chen thob gyur kyang //} दारान् मनोभिलषितांस्तनयान् प्रभुत्वमर्थानभीप्सितविशालतरांश्च लब्ध्वा । जा.मा.३३ख/३९; वशित्वम् मि.को.१००ख; • पा. १. अधिकरणम्, सिद्धान्तभेदः— {de bzhin du grub pa'i mtha' rnam pa bzhi po rgyud thams cad pa dang mi mthun pa'i rgyud dang dbang du byed pa dang khas blangs pa'i tshul gyis mtshan nyid bsgrub pa'i phyir} तथा चतुर्विधं सर्वतन्त्रप्रतितन्त्राधिकरणाभ्युपगमसिद्धान्तप्रक्रमे लक्षणविधानाद् प्र.अ.२०३क/५५९ २. वश्यम् — {oM aMswA hA/} {dbang du byed pa'o//} वश्यम् । ॐ अं स्वाहा हे.त.३ख/६; वशीकरणम् — {yon tan dbang du byed pa'i sngags/} /{rtag tu mi nyams mthu dang ldan//} वशीकरणमन्त्रा हि नित्यमव्याहता गुणाः । जा.मा.६९क/८० ३. वशित्वकरणम्, पारिणामिकर्द्धिभेदः — {de la dbang byed pa ni/} {sems can gyi khams gang ji snyed yod pa de thams cad 'gro ba dang 'ong ba dang gnas pa la sogs pa'i bya ba rnams la yang dbang byed pa ste} तत्र वशित्वकरणम् । यावान् कश्चित् सत्त्वधातुः तं सर्वं गमनागमनस्थानाद्यासु क्रियासु संवर्तयति बो.भू.३४क/४३.

dbang du byed pa nyid

आधिपत्यम् — {lhag par dbang byed pa nyid ni dbang byed pa nyid yin la} अधिकं हि प्रभुत्वम् आधिपत्यम् अभि.भा.५४क/१४०.

dbang du byed pa'i sngags

वशीकरणमन्त्रः — {yon tan dbang du byed pa'i sngags/} /{rtag tu mi nyams mthu dang ldan//} वशीकरणमन्त्रा हि नित्यमव्याहता गुणाः । जा.मा.६९क/८०.

dbang du byed par 'gyur

क्रि. वशीक्रिया भविष्यति — {'o na de ltar na rten mi rtag pa'i phyir de legs par byed pa'i sgo nas rna ba rtag pa yang dbang du byed par 'gyur ro zhe na} एवं तर्ह्यधिष्ठानस्यानित्यत्वात् तत्संस्कारद्वारेण नित्यस्यापि श्रोत्रस्य वशीक्रिया भविष्यति त.प.१८८क/८३८; आधिपत्यं कारयति— {rgyal srid kyi dbang phyug la dbang byed par 'gyur} राज्यैश्वर्याधिपत्यं कारयति म.व्यु.६५३९ (९३ख).

dbang du byed ma

ना. वशङ्करी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{dbang du byed ma dang} …{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा…वशङ्करी…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.

dbang du ma gyur pa

= {dbang ma gyur pa/}

dbang du mi 'gyur ba

= {dbang mi 'gyur/}

dbang du mi 'gro ba

वि. अवशगः — {nyon mongs pa'i dbang du mi 'gro ba nyid} क्लेशावशगत्वम् सू.व्या.१९६क/९७.

dbang du mi 'gro ba nyid

अवशगत्वम् — {lnga pas ni nyon mongs pa'i dbang du mi 'gro ba nyid de} पञ्चम्या क्लेशावशगत्वम् सू.व्या.१९६क/९७.

dbang du med

= {dbang med/}

dbang du med pa

= {dbang med/}

dbang du mdzad

= {dbang du mdzad pa/} {dbang du mdzad nas} अधिकृत्य — {gal te de lta na slob dpon gyis 'jig rten rgyang phan pa'i dbang du mdzad nas}…{zhes ji ltar gsungs she na} यद्येवम्, कथमुक्तमाचार्येण लोकायतमधिकृत्य…इति त.प.२३७क/९४५.

dbang du mdzad pa

वि. वशङ्करः — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{dbang du mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… वशङ्कराय का.व्यू.२०५क/२६२; {'jig rten dbang phyug 'jig rten gsum dbang du mdzad pa'i sgrub thabs zhes bya ba} त्रैलोक्यवशङ्करलोकेश्वरसाधनम् क.त.३१६५.

dbang du mdzod

क्रि. वश्यं कुरु — {sems can thams cad bdag gi dbang du mdzod} सर्वसत्त्वान् वश्यं मे कुरु ब.मा.१६६क ।

dbang don

इन्द्रियार्थः — {dbang don de dag kho na la/} /{skye mched dang ni khams bcur 'dod//} इन्द्रियार्थास्त एवेष्टा दशायतनधातवः । अभि.को.२ख/१.१४; रूपं शब्दो गन्धरसस्पर्शाश्च विषया अमी ।। गोचरा इन्द्रियार्थाश्च अ.को.१३९ख/१.५.८; इन्द्रियैरर्थ्यन्त इति इन्द्रियार्थाः । अर्थ उपयाच्ञायाम् अ.वि.१.५.८; {dbang po rnams dang dbang po'i don/} /{mkhas la ma yin blun po la//} इन्द्रिया इन्द्रियार्थाश्च मूऊढानां न तु पण्डिताः । ल.अ.१८६क/१५५.

dbang bdag

ईशानः म.व्यु.३१५३ (५५ख).

dbang bdag la yod

वि. स्वाधीनः — {dbang bdag la yod cing rnyed sla ba bdag gi lus nyid mgron rnams la sbyin du rung ba'i nor kha na ma tho ba med pa bdag la yod bzhin du ci'i phyir mya ngan bya} स्वाधीनसुलभमेतन्निरवद्यं विद्यते ममैव खलु । अतिथिजनप्रतिपूजनसमर्थरूपं शरीरधनम् ।। तत्किमहं विषीदामि जा.मा.२७क/३२.

dbang 'das

= {dbang po las 'das pa/}

dbang 'das pa

= {dbang po las 'das pa/}

dbang ldan

• वि. वशी — {dbang ldan ji ltar 'dod bzhin de dag dang /} /{rnam bcas sna tshogs dag kyang yang dag ston//} संदर्शयत्येव च तान्यथेष्टं वशी विचित्रैरपि स प्रकारैः ।। सू.अ.१४७ख/२७; • सं. ईशः १. ईश्वरः — {rang bzhin dbang ldan gnyis ka dang /} /{bdag sogs byed dang bral g}.{yo ba//} प्रकृतीशोभयात्मादिव्यापाररहितं चलम् । त.स.१क/१ २. दिग्भेदः — {mnyam gnas ni shar gyi 'dab ma'i rtsa snar ma la lhag pa'i lha'o//}…{nor las rgyal ba ni dbang ldan gyi 'dab ma'i rtsa ku hA la'o//} समानः पूर्वदलेऽधिदेवो रोहिणीनाड्याम्…धनञ्जय ईशदले कुहानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; {lnga pa dbang ldan gyi phyed kyi dum bur khrums kyi zla ba byed do//} पञ्चमे ईशार्द्धे खण्डे भाद्रपदं करोति वि.प्र.१९३ख/२७९; ईशानः — {byang du drag mo dkar mo zhal gcig ma'o//} {dbang ldan du dpal mo dkar mo'o//} उत्तरे रौद्री शुक्ला एकवक्त्रा । ईशाने लक्ष्मीः शुक्ला वि.प्र.४०ख/४.२७; {de bzhin du cung zad bden bral gyi zur du gnas pa dang dbang ldan gyi zur phyed kyi char gnas pa la yang nges pa} तथा किञ्चिन्नैऋत्यकोणे स्थितः ईश्वर(ईशान)कोणार्द्धभागे स्थिते च खल्विति निश्चितम् वि.प्र.१९१ख/१.५५; ऐशानी — {dbang ldan du ni puk+ka si+A/} /{mer ni de bzhin ri khrod ma//} ऐशान्यां पुक्कसी ख्याताऽग्नौ शवरी कीर्तिता । हे.त.११क/३२; • ना. १. = {dbang phyug chen po} ईशानः, शिवः — {'byung po'i bdag po dbang ldan dka' thub zlog ma dang bcas pa nges par bri'o//} ईशानो भूताधिपतिः सहोमया अवश्यमभिलिखितव्यः म. मू.१२२ख/३१; {de nas 'byung po thams cad kyi bdag po dbang ldan gyis kyang bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} अथेशानः सर्वभूताधिपतिर्भगवन्तं प्रणिपत्यैवमाह स.दु.११८क/२००; शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः । ईश्वरः शर्व ईशानः शंकरश्चन्द्रशेखरः ।। अ.को.१२९ख/१.१.३१; ईशः — शंभुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः । अ. को.१२९ख/१.१.३१; ईष्टे इति ईशः । ईश ऐश्वर्ये अ.वि.१.१.३१ २. ईशः, दिक्पालः — इन्द्रो वह्निः पितृपतिनैरृतो वरुणो मरुत् ।। कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् । अ.को.१३३क/१.३.३; इन्द्रादयः पूर्वादीनां दिशां विदिशां च क्रमात् पतयः अ.पा.१.३.३ ३. नैतरी, प्रदेशः — {yul dbang ldan du byon te/} {dbang ldan na rdza mkhan gzhan zhig yod pa} नैतरीमनुप्राप्तः । नैतर्यामन्यतमः कुम्भकारः वि.व.१२०क/१.९.

dbang ldan phyogs

= {byang shar} ऐशानी, दिग्भेदः मि.को.१७क ।

dbang ldan ma

ना. ऐशानी, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}… {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}… {dbang ldan ma dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…ऐशानी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.

dbang rnon

= {dbang po rnon po/}

dbang po

• सं. १. इन्द्रः [1] = {bdag po} स्वामी — {re zhig cig lha rnams kyi dbang po brgya byin du gyur to//} कदाचिच्छक्रो देवानामिन्द्रो बभूव जा.मा.६६क/७७ [2] दिग्भेदः — {dbang por rdo rje gshin rjer dkar/} /{chu bdag chu yi rnal 'byor ma//} इन्द्रे वज्रा यमे गौरी वारुण्यां वारियोगिनी । हे.त.९क/२६ २. = {dbang po nyid} इन्द्रता — {thams cad sa yi bdag po 'am/} /{nor gyis phyug pa 'am dbang po'am/}…/{dka' thub 'di yis bzhed lags sam//} सर्वक्षितिपतित्वं नु धनेशत्वमथेन्द्रताम् ।…वा तपसाऽनेन वाञ्छसि ।। जा.मा.४४क/५१; आधिपत्यम् — {lha dang mi thams cad du skyes pa na dbang po byed par 'gyur} सर्वासु च देवमनुष्योपपत्तिषु आधिपत्यं कारयिष्यसि बो.प.५२ख/१३; • पा. १. इन्द्रियम् — {dbang po lnga po mig dang}…{lus kyi dbang po rnams} पञ्चेन्द्रियाणि—चक्षुः…कायेन्द्रियाणि अभि.भा.२९ख/३०; अक्षम् — {dbang po ni dbang po'o//} अक्षमिन्द्रियम् त.प.७६ख/६०६; {dbang po ni dbang po ste/} {de la yod pa ni dbang po las byung ba ste/} {mngon sum zhes bya ba'i tha tshig go//} अक्षमिन्द्रियम्, तत्र भवमाक्षम्, प्रत्यक्षमिति यावत् त.प.१७७ख/८१४; करणम् — {dbang pos blangs pa'i gzugs la sogs/} /{'dzin byed 'di ni kho bo'i blo//} गृह्णन्ति करणानीतान् रूपादीन् धीरसौ च नः ।। त.स.१०ख/१२७ २. (ज्यो.) ऐन्द्रः, योगभेदः — {sel ba dang}…{dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६; • ना. १. = {brgya byin} इन्द्रः, देवेन्द्रः — इन्द्रो मरुत्वान् मघवा बिडौजाः पाकशासनः । अ.को.१३०ख/१.१.४२; इन्दतीति इन्द्रः । इदि परमैश्वर्ये अ.वि.१.१.४२; पुरन्दरः — {de nas sa yi dbang po ni/} /{'ongs par shes nas dbang po ni/} /{lha yi tshogs dang bcas pa dag/} /{rab dga' ldan pas bsu ba byas//} पुरंदरस्ततो ज्ञात्वा प्राप्तं भूमिपुरंदरम् । प्रत्युद्ययौ प्रमुदितः सह सर्वैर्मरुद्गणैः ।। अ.क.४३ख/४.८६; कौशिकः श्री.को.१६६क २. = {tshangs pa} विभुः, ब्रह्मा— {gal te 'gro ba ma lus pa yi rgyur/} /{dbang phyug chen po nyid ni khyod 'dod na/} /{dbang pos spre'u'i rgyal po bsad pa'i skyon/} /{bdag la skur ba btab pa mi rigs so//} यदि कारणमीश्वर एव विभुर्जगतो निखिलस्य तवाभिमतः । ननु नार्हसि मय्यधिरोपयितुं विहितं विभुना कपिराजवधम् ।। जा.मा.१३५ख/१५६ ३. = {zla ba} इन्दुः, चन्द्रः — हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ।। अ.को.१३४क/१.३.१३; तुषारकिरणैः उनत्ति क्लेदयतीति इन्दुः । उन्दी क्लेदने अ.वि.१.३.१३ ४. पुरन्दरः, आचार्यः — {dbang pos smras pa/} {'jig rten la rab tu grags pa'i rjes su dpag pa ni tshu rol mdzes pa rnams kyis kyang 'dod pa nyid yin la} पुरन्दरस्त्वाह—लोकप्रसिद्धमनुमानं चार्वाकैरपीष्यत एव त.प.३९ख/५२८; • वि. इन्द्रः, संख्याविशेषः म. व्यु.८०२२ (११३क).

dbang po lnga

पञ्चेन्द्रियाणि : (क) १. {mig} चक्षुः, २. {rna} श्रोत्रम्, ३. {sna} घ्राणम्, ४. {lce} जिह्वा, ५. {lus} कायः अभि.भा.२९ख/३०. (ख) १. {dad pa'i dbang po} श्रद्धेन्द्रियम्, २. {brtson 'grus kyi dbang po} वीर्येन्द्रियम्, ३. {dran pa'i dbang po} स्मृतीन्द्रियम्, ४. {ting nge 'dzin gyi dbang po} समाधीन्द्रियम्, ५. {shes rab kyi dbang po} प्रज्ञेन्द्रियम् शि.स.१७०ख/१६८.

dbang po nyi shu rtsa gnyis

द्वाविंशतिरिन्द्रियाणि — १. {mig gi dbang po} चक्षुरिन्द्रियम्, २. {rna ba'i dbang po} श्रोत्रेन्द्रियम्, ३. {sna'i dbang po} घ्राणेन्द्रियम्, ४. {lce'i dbang po} जिह्वेन्द्रियम्, ५. {lus kyi dbang po} कायेन्द्रियम्, ६. {yid kyi dbang po} मनिन्द्रियम्, ७. {mo'i dbang po} स्त्रीन्द्रियम्, ८. {pho'i dbang po} पुरुषेन्द्रियम्, ९. {srog gi dbang po} जीवितेन्द्रियम्, १०. {bde ba'i dbang po} सुखेन्द्रियम्, ११. {sdug bsngal gyi dbang po} दुःखेन्द्रियम्, १२. {yid bde ba'i dbang po} सौमनस्येन्द्रिम्, १३. {yid mi bde ba'i dbang po} दौर्मनस्येन्द्रियम्, १४. {btang snyoms kyi dbang po} उपेक्षेन्द्रियम्, १५. {dad pa'i dbang po} श्रद्धेन्द्रियम्, १६. {brtson 'grus kyi dbang po} वीर्येन्द्रियम्, १७. {dran pa'i dbang po} स्मृतीन्द्रियम्, ।१८. {ting nge 'dzin gyi dbang po} समाधीन्द्रियम्, १९. {shes rab kyi dbang po} प्रज्ञेन्द्रियम्, ।२०. {mi shes pa kun shes par byed pa'i dbang po} अनाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियम्, ।२१. {kun shes pa'i dbang po} आज्ञेन्द्रियम्, २२. {kun shes pa dang ldan pa'i dbang po} आज्ञातावीन्द्रियम् अभि.भा.५२ख/१३२.

dbang po'i

ऐन्द्रम् — {'od rab spro bas nyi ma dang /} /{skye bo dga' bas zla ba dang /} /{mthong bas stobs gcod dbang po yi/} /{gzugs mchog 'di yis rnam par 'dzin//} प्रतापप्रसरात् सौरमैन्दवं जननन्दनात् । ऐन्द्रं दृप्त(दृष्ट)बलच्छेदाद् दिव्यं रूपं बिभर्त्ययम्।। अ.क.४१ख/४.६०.

dbang po kun tshang

वि. सकलाक्षः — {rigs mthun lha mig dag pas mthong /} /{las kyi rdzu 'phrul shugs dang ldan/} /{dbang po kun tshang thogs med ldan/} /{mi zlog de ni dri za 'o//} सजातिशुद्धदिव्याक्षिदृश्यः कर्मर्द्धिवेगवान् । सकलाक्षोऽप्रतिघवाननिवर्त्यः स गन्धभुक् ।। अभि. को.७ख/३.१४.

dbang po dga' zhing yid bde ba skyes

वि. प्रीतिसौमनस्येन्द्रियजातः — {de nas rgyal pos tshigs su bcad pa 'di thos ma thag tu yid rab tu sim par gyur te/} {dbang po dga' zhing yid bde ba skyes nas gnod sbyin la smras pa} ततो राजा अस्या गाथायाः सहश्रवणात्प्रह्लादितमनाः प्रीतिसौमनस्येन्द्रियजातो यक्षमुवाच अ.श.९६ख/८७.

dbang po rgud pa

वि. परिणतेन्द्रियः — {ji tsam na mi lus gnyer mas gang ba/} {mgo skya ba/} {lus kyi yan lag rnyis pa/} {dbang po rgud pa} यावदन्यतमः पुरुषो वलीपलितोत्तमाङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः परिणतेन्द्रियः वि.व.१५४ख/१.४२.

dbang po rgod pa

वि. उद्धतेन्द्रियः — {de dag gis de za bar byed cing gnod par byed pa na/} {dbang po rgod pa dang}…{yid nye bar ma zhi bar 'gyur te/} यैरयं खाद्यमानो बाध्यमानः, उद्धतेन्द्रियो भवति…अव्युपशान्तमानसः श्रा.भू.३३ख/८६.

dbang po rgya mtsho rdo rje'i dbang po lta bu thams cad khong du chud pa

पा. वज्रेन्द्रसर्वेन्द्रियसागरप्रतिवेधः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dbang po rgya mtsho rdo rje'i dbang po lta bu thams cad khong du} ।{chud pa} वज्रेन्द्रसर्वेन्द्रियसागरप्रतिवेधेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.

dbang po rgyal

ना. इन्द्रजित्, राक्षसः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang}…{dbang po rgyal dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः… तद्यथा—रावणः… इन्द्रजित्… अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.

dbang po lngar yang dag par nges pa

पञ्चेन्द्रियसम्यग्नियतता — {de ni sems can gyi phung po yang dag par nges pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{dbang po lngar yang dag par nges pa dang} स सत्त्वराशीनां सम्यक्त्वनियततां च (यथाभूतं) प्रजानाति…पञ्चेन्द्रियसम्यग्नियततां च द.भू.२५३ख/५०.

dbang po can

वि. ऐन्द्रियम् — {bya ba bsgrubs can las la ni/} /{khyad par cung zad mi byed la/} /{dbang po can nam gzhan dag ni/} /{sgrub par byed pa ji ltar 'dod//} निष्पादितक्रिये कञ्चिद् विशेषमसमादधत् । कर्मण्यैन्द्रियमन्यद् वा साधनं किमितीष्यते ।। प्र.वा.१२७ख/२. २४१; आक्षम् — {dbang po la yod pa ni dbang po can te/} /{dbang po'i shes pa zhes bya ba'i don to//} अक्षे भवमाक्षम्, इन्द्रियज्ञानमित्यर्थः त.प.२६४क/२४४.

dbang po gcig gi shes pa'i gzung bar bya ba

वि. एकेन्द्रियज्ञानग्राह्यम् — {dbang po gcig gi shes pa'i gzung bar bya ba mig la sogs pa 'dod pa la mngon du phyogs pa'i dngos po gnyis gcig la gcig ltos pa na shes pa gcig la 'dre ba zhes bya'o//} एकेन्द्रियज्ञानग्राह्यं लोचनादिप्रणिधानाभिमुखं वस्तुद्वयमन्योन्यापेक्षमेकज्ञानसंसर्गि कथ्यते न्या.टी.५०क/१०१.

dbang po gcig tu smra ba

एकेन्द्रियवादी — {'o na rten ni gcig la ni/} /{dbang po legs par byas pa thob/} /{lus kun la ni rtogs byed pa/} /{dbang po gcig tu smra ba 'gyur//} नन्वेकस्मिन्नधिष्ठाने लब्धसंस्कारमिन्द्रियम् । बोधकं सर्वदेहेषु स्यादेकेन्द्रियवादिनः ।। त.स.७९ख/७४०; द्र. {dbang po gcig pur smra ba/}

dbang po gcig pur smra ba

एकेन्द्रियवादी — {de bas na rten gcig la ni/} /{dbang po legs par byas thob na/} /{dbang po gcig pur smra ba la/} /{lus can kun gyis rtogs byed 'gyur//} तेनैकस्मिन्नधिष्ठाने लब्धसंस्कारमिन्द्रियम् । बोधकं सर्वदेहेषु स्यादेकेन्द्रियवादिनः ।। त.स.९२ख/८३६; द्र. {dbang po gcig tu sgra ba/}

dbang po chen po

= {dbang chen/}

dbang po mchog dang mchog ma yin pa mkhyen pa'i stobs

पा. इन्द्रियपरापरज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः — {dbang po mchog dang mchog ma yin pa mkhyen pa'i stobs} …{kyang de bzhin du rig par bya'o/} एवमिन्द्रियपरापरज्ञानबलं वेदितव्यम् अभि.भा.५५ख/१०८६.

dbang po nyams

= {dbang po nyams pa/}

dbang po nyams pa

वि. उपहतेन्द्रियः — {sems can gang dag dbang po nyams/} /{tshe zad pa dang tshe nyams dang //} उपहतेन्द्रिया ये हि सत्त्वा नष्टा हतायुषः । सु.प्र.२क/२; हीनेन्द्रियः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{dbang po nyams par mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः… न हीनेन्द्रियो भवति अ.सा.३७२ख/२११; इन्द्रियहीनः — {dbang po nyams pa dbang po ldan par 'gyur//} इन्द्रियहीन सुइन्द्रिय(?सदिन्द्रिय) भोन्ति शि.स.१८२क/१८१.

dbang po nyams pa med pa

पा. अविकलेन्द्रियता, क्षणसम्पद्भेदः — {sangs rgyas 'byung ba yang shin tu dkon/} {dbang po nyams pa med pa yang shin tu dkon} दुर्लभो बुद्धोत्पादः । दुर्लभा अविकलेन्द्रियता ग.व्यू.३८१क/९०.

dbang po gnyis kyi bde ba

द्वीन्द्रियसुखम् — {sna tshogs gtso bos sbas te byis pa rnams la dbang po gnyis kyi bde ba rab tu bstan to//} गोपितं विश्वभर्त्रा द्वीन्द्रियसुखं प्रतिपादितं बालानाम् वि.प्र.८८क/४.२३४.

dbang po gnyis kyi sbyor ba

द्वीन्द्रियसंयोगः — {de dag 'dus pa'i rtsed mo la tsum+ba na la sogs pa ni las kyi phyag rgya zhes brjod do/} /{dbang po gnyis kyi sbyor ba'i bde mnyam chos kyi phyag rgyar brjod de} तयोर्मेलापके क्रीडाङ्गं चुम्बनादिकं कर्ममुद्रोच्यते । द्वीन्द्रियसंयोगे समसुखैर्धर्ममुद्रोच्यते वि.प्र.१६५क/३.१३९.

dbang po gnyis kyis gzung ba

वि. द्वीन्द्रियग्राह्यम् म. व्यु.४६२५ (७२क).

dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba

कृ. द्वीन्द्रियग्राह्यम् — {sa dang chu dang me'i ming can rdzas rnam pa gsum ni}…{dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba yin la} पृथिव्युदकज्वलनसंज्ञितं त्रिविधं द्रव्यं द्वीन्द्रियग्राह्यम् त.प.१६६ख/५२; {de phyir chu dang me sogs 'di/} /{dbang po gnyis kyis gzung bya med//} जलानलादि नैवेदं द्वीन्द्रियग्राह्यमस्त्यतः । त.स.४क/५८.

dbang po gnyis kyis gzung bya

= {dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba/}

dbang po gnyis skyes

वि. द्वीन्द्रियजम् — {dbang po gnyis skyes pa de nyid/} /{sangs rgyas nyid kyi 'bras bu ster//} सुखं द्वीन्द्रियजं तत्त्वं बुद्धत्वफलदायकम् । वि.प्र.६९क/४. १२४.

dbang po rnyis pa

वि. परिणतेन्द्रियः — {de nas khye'u de rang byung nas skra dkar zhing yan lag gnyer mas gang ba/} {lus kyi phyogs cha rnams rgan shar gyur pa/} {dbang po rnyis pa} ततः स्वयमेव निर्गतो वलिपलितचिताङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः परिणतेन्द्रियः अ.श.२५५क/२३४.

dbang po tog gi rgyal mtshan gyi rgyal po

ना. इन्द्रकेतुध्वजराजः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa la} ।{phyag 'tshal lo/} /{dbang po tog gi rgyal mtshan gyi rgyal po la phyag 'tshal lo//} नमो ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञाय तथागताय…नम इन्द्रकेतुध्वजराजाय शि.स.९५क/९४.

dbang po rtul

= {dbang po rtul po/}

dbang po rtul po

वि. मृद्विन्द्रियः — {de la gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}…{'di lta ste/} {dbang po rtul po dang dbang po rnon po dang} तत्र पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः श्रा.भू.६७क/१६९; {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa gsum yang yod de/} {dbang po rtul po dang dbang po 'bring dang dbang po rnon po'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…स्यात् त्रिविधः मृद्विन्द्रियो मध्येन्द्रियस्तीक्ष्णेन्द्रियश्च बो. भू.१५४ख/२००.

dbang po rtul po'i lam

पा. मृद्विन्द्रियमार्गः — {dbang po rtul po'i lam gyi 'bras bu dang 'bras bu khyad par can btang ste dbang po rnon po'i rigs kyi lam gyi 'bras bu kho na 'thob par 'gyur na} फलविशिष्टं च मृद्विन्द्रियमार्गं त्यक्त्वा तीक्ष्णेन्द्रियगोत्रं फलमार्गमेव प्रतिलभते अभि.भा.३६क/१००६.

dbang po lta bu

• वि. १. अधिपतिभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{smon lam thams cad kyis khyad par du 'phags pas dbang po lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…अधिपतिभूतं सर्वप्रणिधानविशिष्टतया ग.व्यू.३१०क/३९६ २. इन्द्रभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {dbang po thams cad la dbang sgyur bas dbang po lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…इन्द्रभूतं सर्वेन्द्रियाधिपतेयतया ग.व्यू.३१०क/३९७.

dbang po thibs po rab tu rgyu ba

इन्द्रियगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{dbang po thibs po rab tu rgyu ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…इन्द्रियगहनोपचारं च द.भू.२५१ख/४९.

dbang po thul ba

वि. जितेन्द्रियः — {khyod kyi dbang po thul ba yis/} /{de yi bag med rig par bya/} /{ring po min par 'dod pa dag/} /{mthong bar} ({'thob par} ){gyur te gzhan pa ci//} जितेन्द्रियस्य भवतस्तत्प्रमादमवेदिनः । किमन्यदचिरेणैव वाञ्छिताप्तिर्भविष्यति ।। अ.क.६६क/६.१५५; विजितेन्द्रियः — {sa bdag bzod la kun chags shing /} /{dpal gyis dkris gyur snying rje dga'/} /{rab grags la yang dbang thul gang /} /{skye rgu rnams kyi dga' byed gyur//} महीपतिः क्षमासक्तः श्रीवृतः करुणारतः । वल्लभोऽभूत् प्रजानां यः प्रख्यातो विजितेन्द्रियः ।। अ.क.२०क/३.७.

dbang po dang bcas

= {dbang po dang bcas pa/}

dbang po dang bcas pa

वि. सेन्द्रियः — {dbang po dang bcas pa'i lus sam dbang po med pa/} {skra dang sen mo'i rtse mo la sogs pa'i mtshan nyid yid kyi rnam par shes pa'i rten yin te} सेन्द्रियः कायोऽनिन्द्रियो वा केशनखाग्रादिलक्षणो मनोविज्ञानस्याश्रयः प्र.अ.५६क/६४; त.प.९५क/६४२.

dbang po dam pa'i mig

ना. इन्द्रवरलोचनः, समाधिविशेषः — {dbang po dam pa'i mig zhes bya ba'i ting nge 'dzin} च(?इ)न्द्रवरलोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

dbang po du ma la rag las

वि. नानेन्द्रियाधीनः — {de ltar dbang po du ma la/} /{rag las shes pa dang 'brel pa/} /{mngon sum gyi rgyur brtags pa yin/} /{rig byed la de mi snang ngo //} एवं नानेन्द्रियाधीनविज्ञानान्तरसङ्गतिः । प्रत्यक्षे कारणं क्लृप्ता वेदे त्वेषा न दृश्यते ।। त.स.११२क/९७२.

dbang po du mas gzung bar bya ba nyid

अनेकेन्द्रियग्राह्यत्वम् — {'o na de lta na yod pa dbang po du mas gzung bar bya ba nyid yin na dbang po'i rigs tha mi dad pa'i phyir dbang po tha mi dad par gzung bar bya ba nyid yin pa'i phyir gcig nyid du grub ste} एवं तर्हि सत्ताया अनेकेन्द्रियग्राह्यत्वेऽपीन्द्रियजातेरभेदादभिन्नेन्द्रियग्राह्यत्वमस्तीति सिद्धमेकत्वम् त.प.४५क/५३८.

dbang po dul

= {dbang po dul ba/}

dbang po dul ba

वि. जितेन्द्रियः — {dge ba bcu la goms pa dang /} /{bla ma la gus dbang po dul//} दशकुशलाभ्यासी च गुरुभक्तो जितेन्द्रियः ।। हे.त.१४ख/४६; निभृतेन्द्रियः — {spyod pa dag cing dbang po dul ba dang //} आचारशुद्ध्या निभृतेन्द्रियत्वात् जा.मा.३ख/२; शान्तेन्द्रियः — {yon tan ldan pa des pa de dag dgon par dga' zhing dbang po dul//} तेऽरण्ये रतिमाप्नुवन्ति गुणिनः शान्तेन्द्रियाः सूरताः रा.प.२३३क/१२६; वश्येन्द्रियः — {dge sbyong bzhi zhig bsod snyoms phyir lhags mthong bar gyur/} /{dbang po dul zhing dge slong dpal gyi rjes 'brangs bzhin//} भिक्षार्थिनश्च चतुरः श्रमणानपश्यं वश्येन्द्रियाननुगतानिव भिक्षुलक्ष्म्या ।। जा.मा.१६क/१७; निर्जितेन्द्रियग्रामः — ये निर्जितेन्द्रियग्रामा यतिनो यतयश्च ते ।। अ.को.१८४क/२.७.४३.

dbang po 'dam bu ltar mtho ba

वि. अत्युद्धतेन्द्रियः — {de dag gis de za bar byed cing gnod par byed pa na/} {dbang po rgod pa dang dbang po 'dam bu ltar mtho ba dang} …{yid nye bar ma zhi bar 'gyur te/} यैरयं खाद्यमानो बाध्यमानः, उद्धतेन्द्रियो भवत्यनु (?त्यु)द्धतेन्द्रियश्च…अव्युपशान्तमानसः श्रा.भू.३३ख/८६.

dbang po 'das

= {dbang po las 'das pa/}

dbang po 'das pa

= {dbang po las 'das pa/}

dbang po 'dul

ना. इन्द्रदमनः, बुद्धः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na}…{yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{dbang po 'dul zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि इन्द्रदमनो नाम सम्यक्संबुद्धो लोके उदपादि अ.श.४५ख/३९.

dbang po 'dul ba

= {dbang po 'dul/}

dbang po sdom pa

पा. इन्द्रियसंवरः — {dbang po sdom pa gang zhe na} इन्द्रियसंवर कतमः श्रा.भू.५क/९.

dbang po bsdams pa

वि. संवृतेन्द्रियः — {bdag gis pha rol 'gram na ni/} /{dge sbyong dbang po bsdams pa mthong //} अपश्यं पारिमे तीरे श्रमणं संवृतेन्द्रियम् ।। वि.व.२९२क/१.११५; गुप्तेन्द्रियः — {dbang po bsdams shing don shes pas/} /{mdo dang 'dul la de bzhin te//} गुप्तेन्द्रियं तथार्थज्ञं सूत्रान्ते विनये तथा । ल.अ.१७१क/१२९.

dbang po rnam par 'phel ba

इन्द्रियविवृद्धिः, इन्द्रियसञ्चारः — {gnyen po skyes dang 'bras thob dang /} /{dbang po rnam par 'phel rnams su//} प्रतिपक्षोदयफलप्राप्तीन्द्रियविवृद्धिषु ।। अभि.को.१८क/५.६३.

dbang po rnam par dbye ba

इन्द्रियविभक्तिः — {dbang po rnam par dbye ba'i tshul ji lta ba dang}…{chos ston te} यथेन्द्रियविभक्तितः…धर्मं देशयति द.भू.२५४क/५०.

dbang po rno

= {dbang po rno ba/}

dbang po rno ba

वि. तीक्ष्णेन्द्रियः — {gal te rang bzhin gyis dbang po rno ba zhig yin na} सचेत्प्रकृत्या तीक्ष्णेन्द्रियः अ.सा.३४०क/१९२; द्र. {dbang po rnon po/}

dbang po rnon po

वि. तीक्ष्णेन्द्रियः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa gsum yang yod de/} {dbang po rtul po dang dbang po 'bring dang dbang po rnon po'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा… स्यात् त्रिविधः मृद्विन्द्रियो मध्येन्द्रियस्तीक्ष्णेन्द्रियश्च बो.भू. १५४ख/२००; {de yang dbang po rnon po zhig ste} स च तीक्ष्णेन्द्रियः अ.श.२२१क/२०४.

dbang po rnon po'i rigs

तीक्ष्णेन्द्रियगोत्रम् — {dbang po rtul po'i lam gyi 'bras bu dang 'bras bu khyad par can btang ste dbang po rnon po'i rigs kyi lam gyi 'bras bu kho na 'thob par 'gyur na} फलविशिष्टं च मृद्विन्द्रियमार्गं त्यक्त्वा तीक्ष्णेन्द्रियगोत्रं फलमार्गमेव प्रतिलभते अभि.भा.३६क/१००६

dbang po phun sum tshogs pa

इन्द्रियसम्पत् — {mir skye ba 'thob pa ni rnyed par dka' ba yin}…{gzhan du na dbang po phun sum tshogs pa yang rnyed par dka' ba yin} दुर्लभो मनुष्यप्रतिलाभः…तथेन्द्रियसम्पदपि दुर्लभा अ.श.२७६क/२५३.

dbang po 'pho

= {dbang po 'pho ba/}

dbang po 'pho ba

• क्रि. इन्द्रियं सञ्चरति — {la la ni so so'i skye bo'i gnas skabs na dbang po rnams 'pho'o//} कश्चित् पृथग्जनावस्थायामिन्द्रियाणि सञ्चरन्ति अभि.भा.३५क/१००३; • सं. इन्द्रियसञ्चारः — {ci'i phyir 'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa gzugs dang gzugs med par 'jug pa dang dbang po 'pho ba dang yongs su nyams pa dag tu mi 'dod ce na} किं पुनः कारणं परिवृत्तजन्मान्तरस्यार्यस्य रूपारूप्यप्रवेशेन्द्रियसञ्चारपरिहाणयो नेष्यन्ते अभि.भा.२४ख/९५९; अक्षसञ्चारः — {de dang gong mar skyes pa ni/} /{yongs nyams dbang po 'pho mi sten//} स चोर्ध्वजश्च नैवाक्षसञ्चारपरिहाणिभाक् ।। अभि.को.२०क/६.४१.

dbang po 'pho ba yod

क्रि. इन्द्रियसञ्चारो भवति — {mthong ba'i lam las gzhan pa la dbang po 'pho ba yod kyi} दर्शनमार्गादन्यत्रेन्द्रियसञ्चारो भवति अभि.भा.३५क/१००३.

dbang po bar ma

वि. मध्येन्द्रियः म.व्यु.१२५८; द्र. {dbang po 'bring /}

dbang po bya ba

= {dbang po'i bya ba/}

dbang po dbang gyur

वि. वश्येन्द्रियः — {yab kyis cod pan bcings gyur cing /} /{rgyal tshab gzi brjid ldan gyur pa/} /{dbang po dbang gyur de yis sa/} /{gling bzhi ldan pa dbang du byas//} स बद्धमुकुटः पित्रा युवराजः प्रतापवान् । वशे वश्येन्द्रियश्चक्रे चतुर्द्वीपवतीं महीम् ।। अ.क.२८७ख/१०६.२२.

dbang po 'ba' zhig gis bzung nyid

केवलैन्द्रियकत्वम् — {dbang po 'ba' zhig gis bzung nyid/} /{gtan tshigs su ni 'dir rtog na/} /{sngar gnod byas pa'i rigs kyis ni/} /{'khrul par rtogs pa ma yin no//} केवलैन्द्रियकत्वे च हेतावत्र प्रकल्पिते । जात्या बाधितया पूर्वं व्यभिचारो न गम्यते ।। त.स.१००क/८८५.

dbang po 'bring

वि. मध्येन्द्रियः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//} …{rnam pa gsum yang yod de/} {dbang po rtul po dang dbang po 'bring dang dbang po rnon po'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…स्यात् त्रिविधः मृद्विन्द्रियो मध्येन्द्रियस्तीक्ष्णेन्द्रियश्च बो.भू.१५४ख/२००.

dbang po 'bring po

वि. मध्येन्द्रियः म.व्यु.१२५८ (२७क); द्र. {dbang po 'bring /}

dbang po sbyong ba

पा. इन्द्रियोत्तापना — {slob pa 'dod chags dang bcas pas ni dbang po sbyong ba'i rnam par grol ba'i lam la drug 'thob ste} शैक्षस्येन्द्रियोत्तापनायां विमुक्तमार्गे सरागस्य षण्णां भावना अभि.भा.५४क/१०७४.

dbang po ma skyes pa nyid

असञ्जातेन्द्रियत्वम् — {nur nur sogs la rnam shes ni/} /{yod ces bya ba gzu lums min/} /{dbang po ma skyes pa nyid la/} /{der ni shes pa ci phyir med//} कललादिषु विज्ञानमस्तीत्येतन्न साहसम् । असञ्जातेन्द्रियत्वेऽपि ज्ञानं तत्र न किं भवेत् ।। त. स.७०क/६५८.

dbang po ma tshang

= {dbang po ma tshang ba/}

dbang po ma tshang ba

• वि. विकलेन्द्रियः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{dbang po ma tshang bar mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…न विकलेन्द्रियो भवति अ.सा.३७३क/२११; अपरिपूर्णेन्द्रियः — {bkra mi shis pa sgur po zhar ba dang 'on pa dang lkugs pa dang dbyibs mi mdzes pa dang dbang po ma tshang ba rnams ni sol cig} अपनीयन्ताममङ्गल्याः काणकुब्जबधिरान्धमूकविसंस्थितविरूपरूपा अपरिपूर्णेन्द्रियाः ल.वि.६३क/८३; • पा. इन्द्रियवैकल्यम्, अष्टसु अक्षणेषु अन्यतमः म.व्यु.२३०४ (४५क).

dbang po ma tshang ba med pa

• वि. अविकलेन्द्रियः — {'di'i dbang po rnams ma tshang bas na dbang po ma tshang ba'o/} /{dbang po tshang bas na dbang po tshang ba ste/} {dbang po ma tshang ba med ces bya ba'i tha tshig go//} विकलान्यक्षाण्यस्येति व्यक्षः, न व्यक्षोऽव्यक्षः । अविकलेन्द्रियः इत्यर्थः अभि.भा.२१९ख/७३५; अहीनेन्द्रियः — {de lus yongs su dag pa yin te}…{dbang po ma tshang ba med pa dang} स कायपरिशुद्धश्च भवति…अहीनेन्द्रियः शि.स.८५क/८४; • सं. अविकलेन्द्रियता — {sangs rgyas 'byung ba yang rnyed par dka'/} {dbang po ma tshang ba med pa yang rnyed par dka'} दुर्लभो बुद्धोत्पादः । दुर्लभा अविकलेन्द्रियता बो.प.४५ख/५; इन्द्रियावैकल्यम् — {de ni dbang po ma tshang ba med pa zhes bya'o//} इदमुच्यते इन्द्रियावैकल्यम् श्रा.भू.३ख/६; इन्द्रियैरविकलता — {dbang po ma tshang ba med pa gang zhe na} इन्द्रियैरविकलता कतमा श्रा.भू.३ख/६.

dbang po ma bsrungs pa

वि. अगुप्तेन्द्रियः — {bcom ldan 'das khyod kyi sems can dag shin tu phrag dog can ma yin nam}…{dbang po ma bsrungs pa ma yin nam} मा अतीव भगवन् सत्त्वा ईर्ष्यालुकाः…मा अगुप्तेन्द्रियाः स.पु.१६१क/२४६.

dbang po ma bslad pa

वि. अविप्लुतेन्द्रियः — {dbang po ma bslad pa'i sngon po la sogs pa snang ba'i khyad par gyi mi slu ba 'di yang shes pa'i rnam pa yin no zhes bya ba ni} ({rang bzhin gyi} ){gtan tshigs so//} ज्ञानाकारश्चायमविप्लुतेन्द्रियस्य नीलादिप्रतिभासविशेषः संवादीति स्वभावहेतुः त.प.१२५ख/७०१.

dbang po mi brtan pa

वि. अस्थिरेन्द्रियः — {dbang po mi brtan pa dang dbang po g}.{yo ba dang} अस्थिरेन्द्रियश्च भवति, चपलेन्द्रियः श्रा.भू.७३क/१८८.

dbang po med pa

वि. अनिन्द्रियः — {dbang po med pa zhes bya ba'i phyogs kyang ma yin te} नाप्यनिन्द्रिय इति पक्षः त.प.९५क/६४२; निरिन्द्रियः — {chos kyi sku la zhes pa shin tu gnyid log pa'i gnas skabs su gnyid du 'gyur te/} {yid ni dbang po med par 'gyur ro zhes pa'i don to//} धर्मकाये सुषुप्तावस्थायां निद्रां च याति, निरिन्द्रियं मनो भवतीत्यर्थः वि.प्र.६१ख/४.१०८.

dbang po med pa'i tshig

अनिन्द्रियपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dbang po'i tshig dang dbang po med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…इन्द्रियपदम्, अनिन्द्रियपदम् ल.अ.६९क/१७.

dbang po med par 'gyur

क्रि. निरिन्द्रियं भवति — {chos kyi sku la zhes pa shin tu gnyid log pa'i gnas skabs su gnyid du 'gyur te/} {yid ni dbang po med par 'gyur ro zhes pa'i don to//} धर्मकाये सुषुप्तावस्थायां निद्रां च याति, निरिन्द्रियं मनो भवतीत्यर्थः वि.प्र.६१ख/४. १०८.

dbang po tshang ba

= {dbang tshang /}

dbang po zhi

= {dbang po zhi ba/}

dbang po zhi ba

वि. शान्तेन्द्रियः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {dbang po zhi ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…शान्तेन्द्रिय इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९; {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gyis bzang ldan dbang po zhi ba/yid} {zhi ba}…{mthong ngo //} ददर्श राजा प्रसेनजित्कौशलो भद्रिकं शान्तेन्द्रियं शान्तमानसम् अ.श.२४५क/२२५.

dbang po gzhan ldan

वि. अपरेन्द्रियः — {dbang po gzhan ldan rdzas bcu 'o//} दशद्रव्योऽपरेन्द्रियः अभि.को.४ख/२.२२.

dbang po yongs su thar byed

पा. इन्द्रियपरिमोचनः, समाधिविशेषः — {dbang po yongs su thar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} इन्द्रियपरिमोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

dbang po yongs su ma smin pa

वि. अपरिपक्वेन्द्रियः — {blo gros chen po gzhag pa zhes bya ba de ni ngas dus gzhan du bstan par byas pa yin te/} {dbang po yongs su ma smin pa rnams la} स्थापनीयमिति महामते कालान्तरदेशनैषा मया कृताऽपरिपक्वेन्द्रियाणाम् ल.अ.१०१क/४७.

dbang po rab tu zhi ba

वि. प्रशान्तेन्द्रियः — {de ni mgo bregs lus la snam sbyar gyon/} /{sangs rgyas kyi ni dgongs pas gos bgos nas/} /{mod la dbang po rab tu zhi bar gnas//} स तथागतेन मुण्डश्च सङ्घाटिपरीतदेहः । सद्यः प्रशान्तेन्द्रिय एव तस्थावेवं स्थितो बुद्धमनोरथेन ।। अ.श.१३६ख/१२६; {skra byi snam sbyar gyon pa'i lus ldan zhing /} /{mod la dbang po rab zhir gnas gyur te/} /{sangs rgyas dgongs pas lus gzugs bkab par gyur//} (?) मुण्डश्च सङ्घाटीपरीतदेहः । सद्यः प्रशान्तेन्द्रिय एव तस्थौ नैव स्थितो बुद्धमनोरथेन ।। वि.व.१३४क/१.२३.

dbang po rab zhi

= {dbang po rab tu zhi ba}

dbang po la mkhas pa

पा. इन्द्रियकौशल्यम्, दशविधकौशल्येषु एकम् — {phung po la mkhas pa dang}…{dbang po la mkhas pa dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} स्कन्धकौशल्यम्…इन्द्रियकौशल्यम् …संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/८३.

dbang po la brten pa

वि. इन्द्रियाश्रितम् — {dbang po la brten pa gang yin pa de mngon sum yin no//} इन्द्रियाश्रितं यत् तत् प्रत्यक्षम् न्या.टी.४२ख/५६.

dbang po la gnas

= {dbang po la gnas pa/}

dbang po la gnas pa

वि. इन्द्रियस्थः — {sogs pa smos pa ni ling tog dang mig ser la sogs pa ni dbang po la gnas pa yin par gzung ngo //} आदिग्रहणेन काचकामलादय इन्द्रियस्था गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५.

dbang po la yod pa

वि. इन्द्रियगतम् — {rab rib ni mig la gnod ba ste/} {'khrul pa'i rgyu 'di ni dbang po la yod pa'o//} तिमिरमक्ष्णोर्विप्लवः । इन्द्रियगतमिदं विभ्रमकारणम् न्या.टी.४२क/५५.

dbang po lag pa

इन्द्रहस्तः, ओषधिभेदः मि.को.६०क ।

dbang po las skyes

= {dbang po las skyes pa/}

dbang po las skyes pa

वि. इन्द्रियजः — {la la dbang skyes la sogs phyir/} /{byis pa'i blo bzhin rtog med dang /} /{byis pa'i rtog med nyid kyi rgyu/} /{brda nyams pa nyid yin smra ba//} केचिदिन्द्रियजत्वादेर्बालधीवदकल्पनाम् । आहुर्बालाविकल्पे च हेतुं सङ्केतमन्दताम् ।। प्र.वा.१२३ख/२.१४१; {cig car dbang po las skyes pa'i 'khor lo'i rnam pa can gyi 'khrul pa tshogs pa'i khyad par gyi stobs kyis gcig nyid skye ba yin te} सकृदेकैवेन्द्रियजा चक्राकारा भ्रान्तिः सामग्रीविशेषबलादुत्पद्यते त.प.७ख/४६१.

dbang po las 'das

= {dbang po las 'das pa/}

dbang po las 'das pa

• वि. अतीन्द्रियः— {dbang po las 'das don rnams dang //} अतीन्द्रियाणामर्थानाम् प्र.वा. १२२क/२.९२; {'dod chags pa dang ma rig pa dang ldan pa'i sems can gyi skyes bu'i tshig ni dbang po las 'das pa phyin ci ma log pa'i don rtogs par nus pa ma yin no//} पुरुषस्य रागादिभिरविद्यया च परीतचेतसो वचनं नालमतीन्द्रियमर्थमविपरीतमवगमयितुम् त.प.१३०ख/७१२; इन्द्रियातिक्रान्तः — {dbang po 'das pa mi shes pa ni dad pas mos pa dang dus kyis rnam par grol ba'i lam gyis mthong bas thob pa dang dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba'i lam mi shes pa'o//} इन्द्रियातिक्रान्तं न जानाति । श्रद्धाधिमुक्तसमयविमुक्तमार्गेण दृष्टिप्राप्तासमयविमुक्तमार्गम् अभि.भा.४३ख/१०३८; अत्यक्षः — {des na dbang 'das la sgra kun/} /{stobs dang stobs min mtshungs yin na//} इत्यत्यक्षेषु सर्वोऽपि शब्दस्तुल्यबलाबलः । त.स.८९क/८१०; • सं. अतीन्द्रियता — {rdul phran rnams ni phan tshun du/} /{bstangs pas skye ba nyid yin na/} /{de rnams dbang po'i spyod yul nyid/} /{yin pas dbang po las 'das min//} अन्योन्याभिसराश्चैवं ये जाताः परमाणवः । नैवातीन्द्रियता तेषामक्षाणां गोचरत्वतः ।। त.स.२२ख/२४३.

dbang po las 'das pa mthong ba

• सं. अतीन्द्रियदर्शनम् — {shes rab yid gzhungs stobs rnams kyis/} /{cung zad cung zad khyad par gyis/} /{phul byung can mi gang dag mthong /} /{de dag dbang 'das mthong bas min//} येऽपि सातिशया दृष्टाः प्रज्ञामेधाबलैर्नराः । स्तोकस्तोकान्तरत्वेन न त्वतीन्द्रियदर्शनात् ।। त.स.११५क/९९८; अत्यक्षदर्शनम् — {dbang po las 'das mthong med na/} /{de don de nyid kyis rtogs med//} तदर्थतत्त्वबोधस्तु न विनाऽत्यक्षदर्शनम् ।। त.स.११३ख/९७९; • वि. अतीन्द्रियदर्शी — {khyed las dbang po las 'das pa mthong ba gzhan yod pa'i skabs rnyed par dka' ba ma yin no//} नह्यन्योऽतीन्द्रियदर्शी लब्धावकाशः कर्कशो भवतः प्र.अ.१८६क/५४०; अतीन्द्रियदृक् — {dbang po las 'das pa/} /{mthong ba'i mi gcig kyang 'dod min//} न चातीन्द्रियदृक् तेषामिष्ट एकोऽपि मानवः । त. स.८६ख/७९१; {de yi yon tan phun tshogs ni/} /{gang gis dbang 'das mthong bas mthong /} /{de la yang ni yid ches pas/} /{smras pa'i tshig gis dgos pa med//} योऽप्यतीन्द्रियदृक् पश्येत् तदीयगुणसम्पदम् । तस्याप्याप्तप्रणीतेन वचसा किं प्रयोजनम् ।। त.स.११०ख/९६१.

dbang po las 'das pa mi mthong ba

वि. अनत्यक्षदृक्, अनतीन्द्रियार्थदर्शी — {khyed la mi kun de dag gis/} /{rang gis dbang po 'das mi mthong //} अनत्यक्षदृशः सर्वे नराश्चैते स्वतस्सदा ।। त.स.८७क/७९४.

dbang po las 'das pa shes pa

• वि. अतीन्द्रियज्ञः — {dbang 'das shes nyid} अतीन्द्रियज्ञत्वम् त.स.११३ख/९८८; • सं. = {dbang po las 'das pa'i shes pa/}

dbang po las 'das pa shes pa nyid

अतीन्द्रियज्ञत्वम्— {gang phyir skyes bu las kyang ni/} /{rig byed tshad ma nyid du gnas/} /{de ni dbang 'das shes nyid na/} /{de las de ni tshad nyid gyur//} वेदस्यापि प्रमाणत्वं यस्मात् पुरुषतः स्थितम् । तस्य चातीन्द्रियज्ञत्वे ततस्तस्मिन् प्रमाणता ।। त.स.११३ख/९८८.

dbang po las 'das pa'i dngos don shes pa

वि. अतीन्द्रियपदार्थज्ञः — {dbang 'das dngos don shes pa ni/} /{'ga' zhig khyod la yod pa min//} अतीन्द्रियपदार्थज्ञो न हि कश्चित् समस्ति वः । त.स.१३०ख/१११३.

dbang po las 'das pa'i don

अतीन्द्रियार्थः — {de phyir dbang 'das don rnams la/} /{dngos su lta ba po yod min//} तस्मादतीन्द्रियार्थानां साक्षाद् द्रष्टा न विद्यते । त.स.११५ख/१००२; {'di rig byed kyi don yongs su shes pa'i sgo nas dbang po las 'das pa'i don mthong ba nyid yin gyi rang dbang du ni ma yin la} वेदार्थपरिज्ञानद्वारेणातीन्द्रियार्थदर्शित्वमस्य, न स्वातन्त्र्येण त.प.१६७ख/७९१.

dbang po las 'das pa'i don mthong ba

वि. अतीन्द्रियार्थदर्शी — {de lta bas na dbang po las 'das pa'i don mthong ba 'ga' yang yod pa ma yin pas} तस्मान्नास्त्यतीन्द्रियार्थदर्शी कश्चित् त.प.२५८ख/९८८; अतीन्द्रियार्थदृक् — {rgyal dpog pa rnams kyis dbang po las 'das pa'i don mthong ba spong bar byed pa yin no//} जैमिनीयैरतीन्द्रियार्थदृक् प्रतिक्षिप्यते त.प.२५८ख/९८८; {des na dbang 'das don mthong ba/} /{nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa/} /{rig byed don gyis dbye shes dang /} /{byed pa po yang khas blang gyis//} अतीन्द्रियार्थदृक् तस्माद् विधूतान्तस्तमश्चयः । वेदार्थप्रविभागज्ञः कर्ता चाभ्युपगम्यताम् ।। त.स.११३ख/९८१; अतीन्द्रियदृक् — {rig byed kyi byed pa po de yang gal te dbang po las 'das pa'i don mthong ba} स च वेदस्य कर्ता यद्यतीन्द्रियदृग्भवति त.प.२५८ख/९८८.

dbang po las 'das pa'i don rig pa

वि. अतीन्द्रियार्थवित् — {dbang po las 'das don rig pa'i/} /{skyes bu grub phyir 'bad mi dgos//} अतीन्द्रियार्थवित्सत्त्वसिद्धये न प्रयत्यते ।। त.स.११३ख/९८७.

dbang po las 'das pa'i don shes pa

अतीन्द्रियार्थविज्ञानम् — {dbang 'das don shes dang ldan pas/} /{skyes bu rnams la shes rab sogs/} /{yon tan ldan nyid dmigs 'gyur te/} /{rig la sogs pa'i nus yod phyir/} अतीन्द्रियार्थविज्ञानयोगेनाप्युपलभ्यते । प्रज्ञादिगुणयोगित्वं पुंसां विद्यादिशक्तितः ।। त.स.१२३ख/१०७५.

dbang po las 'das pa'i rig pa

वि. अतीन्द्रियवित् — {mdun gnas pa yi skyes bu yang /} /{kun mkhyen ma yin zhes de ltar/} /{nges pa khyed la ji ltar yod/} /{yod na dbang 'das rig par 'gyur//} पुरःस्थितेऽपि पुंसि स्यात् कथं तत्र विनिश्चयः । नायं सर्वज्ञ इत्येवम्भावेऽतीन्द्रियविद् भवान् ।। त.स.१३०क/११०९.

dbang po las 'das pa'i shes pa

पा. अत्यक्षविज्ञानम्— {gang dag tshad ma'i spyod yul la'ang /} /{tshad ma'i gnod dkrugs tshig brjod na/} /{de dag dbang po las 'das pa'i/} /{shes pa'i nus ldan ring bar 'gyur/} प्रमाणगोचरा येषां प्रमाबाधाकुलं वचः । तेषामत्यक्षविज्ञानशक्तियोगो हि दूरतः ।। त.स.१२२क/१०६२.

dbang po las 'das pa'i shes pa can

वि. अतीन्द्रियज्ञानः — {gsal bar dbang 'das shes pa can/} /{gzhan gyis de yang khas blang dgos//} विस्पष्टातीन्द्रियज्ञानः सोऽभ्युपेयः परैरपि ।। त.स.११४क/९८८.

dbang po las byung

= {dbang po las byung ba/}

dbang po las byung nyid

ऐन्द्रियकत्वम् — {dbang po las byung nyid sogs la'ang /} /{dngos po ji ltar yin dpyad bya//} कार्या चैन्द्रियकत्वादौ किंवस्त्विति निरूपणा । त.स.८४ख/७७८.

dbang po las byung ba

वि. इन्द्रियजम् — {yul nye ba na dbang po las byung ba'i bde ba skye la} विषयोपनिपाते सतीन्द्रियजं सुखमुत्पद्यते त.प.१०८ख/६६७; अक्षिजम् — {dbang po las byung zhes bya ba ni gzugs kyi yul can gyi mig gi rnam par shes pa zhes bya ba'i} ।{don to//} अक्षिजमिति रूपविषयं चक्षुर्विज्ञानमित्यर्थः त.प.२४९ख/९७२; आक्षम् — {dbang po ni dbang po ste/} {de la yod pa ni dbang po las byung ba ste/} {mngon sum zhes bya ba'i tha tshig go//} अक्षमिन्द्रियम्, तत्र भवमाक्षम्, प्रत्यक्षमिति यावत् त.प.१७७ख/८१४.

dbang po shin tu mnyam par bzhag pa

वि. सुसमाहितेन्द्रियः — {shA ri'i bu dge tshul pa dran pa dang ldan pa/} {dbang po shin tu mnyam par bzhag pa/bum} {pa chus bkang ste 'ong ba 'di mthong ngam} इमं पश्य शारिपुत्र श्रमणोद्देशमागच्छन्तमुदकस्य घटं पूरयित्वा स्मृतिमन्तं सुसमाहितेन्द्रियम् अ.श.२२१क/२०४.

dbang po gsal ba

वि. प्रीणितेन्द्रियः — {nad med pa dang mthu che ba dang dbang po gsal bar 'gyur ro//} आरोग्यबलवत्प्रीणितेन्द्रियाश्च भवन्ति का.व्यू.२२६ख/२८९.

dbang po'i 'khor 'dus pa

इन्द्रसभा — {mtho ris su dbang po'i 'khor 'dus bar dam bca' bar byas te} स्वर्गे इन्द्रसभायां प्रतिज्ञां कृत्वा ल.अ.१२४ख/७१.

dbang po'i dga' ston

इन्द्रोत्सवः — {de ring dbang po'i dga' ston la phyogs sna tshogs nas 'ongs pa dpal ldan dga' ba'i lha'i zhabs kyi pad+ma nye bar bsten pa'i rgyal po'i tshogs rnams kyis} अद्याहमिन्द्रोत्सवे…नानादिग्देशागतेन राज्ञः श्रीहर्षदेवस्य पादपद्मोपजीविना राजसमूहेन ना.ना.२२५क/४.

dbang po'i dgra

= {lha min} इन्द्रारिः, असुरः — असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः । शुक्रशिष्या दितिसुताः पूर्वदेवाः सुरद्विषः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१२; इन्द्रस्य अरयः इन्द्रारयः अ.वि.१.१.१२.

dbang po'i dgra thul

वि. जितेन्द्रियारिः — {dbang po'i dgra thul de ni sa yi mgon//} नाथः पृथिव्याः स जितेन्द्रियारिः जा.मा.६०ख/७०.

dbang po'i bgo ba

इन्द्रपटम्, पटभेदः — {bgo ba sna tshogs su rab tu 'byung ba 'di lta ste/} {dbang po'i bgo ba dang dkar po'i bgo ba dang bsten pa'i bgo ba ste} नानापटेषु दीक्षन्ते, तद्यथा इन्द्रपटं श्वेतपटं (अ)ध्युषितपटम् का.व्यू.२३७क/२९९.

dbang po'i rgyal po

ना. इन्द्रराजः १. देवेन्द्रः — {dbang byed pa dang 'khor los sgyur ba dang dbang po'i rgyal po ltar spyi bo nas dbang bskur ro//} मूर्धन्यभिषिञ्चन्ति वशवर्तिचक्रवर्तीन्द्रराजवत् ल.अ.९५ख/४२ २. रोमविवरः — {dbang po'i rgyal po zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na byang chub sems dpa' phyir mi ldog pa} ({bye ba khrag khrig} ){brgya phrag stong du ma gnas te} इन्द्रराजो नाम रोमविवरः । तत्रानेकान्यवैवर्तिकबोधिसत्त्वकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२३९ख/३०१.

dbang po'i rgyal mtshan

ना. इन्द्रध्वजः १. तथागतः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na}… {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {dbang po'i rgyal mtshan zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि इन्द्रध्वजो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि अ.श.५६क/४८; {dge slong dag lho nub kyi phyogs na de bzhin gshegs pa}…{dbang po'i rgyal mtshan zhes bya ba dang} दक्षिणपश्चिमायां दिशि भिक्षव इन्द्रध्वजश्च नाम तथागतः स.पु.७०ख/११९ २. नागः म.व्यु.३३६३ (५७ख).

dbang po'i mngon sum

इन्द्रियप्रत्यक्षम् मि.को.९४क ।

dbang po'i mchog dang mchog ma yin pa mkhyen pa'i stobs

पा. इन्द्रियपरापरज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu}…{gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{dbang po'i mchog dang mchog ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि… स्थानास्थानज्ञानबलं… इन्द्रियपरापरज्ञानबलं… आस्रवक्षयज्ञानबलञ्च बो.भू.१९७ख/२६५.

dbang po'i mchod sdong

ना. इन्द्रयष्टिः, नागः म.व्यु.३३५८ (५७ख); द्र. {dbang po'i mchod sdong rgyas/}

dbang po'i mchod sdong rgyas

वि. इन्द्रिययष्टिप्रवृद्धः — {khyu mchog bsgyings pa'i stabs can dbang po'i mchod sdong rgyas//} वृषभललितगामी इन्द्रिययष्टिप्रवृद्धः रा.प.२५०क/१५१.

dbang po'i mchod sdong lta bu'i stabs

पा. इन्द्रिययष्टिगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}… {mi bskyod pa'i stabs dang dbang po'i mchod sdong lta bu'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिरिन्द्रिययष्टिगतिः ल.वि.१३४क/१९९.

dbang po'i rjes su 'gro ba dang ldog par byed pa

वि. इन्द्रियान्वयव्यतिरेकानुविधायी — {'di ltar dbang po'i rjes su 'gro ba dang ldog par byed cing don la yang mngon sum du byed pa'i shes pa ni thams cad la rab tu grub pa ni mngon sum gyi sgras brjod par bya ba yin la} यस्मादिन्द्रियान्वयव्यतिरेकानुविधाय्यर्थेषु साक्षात्कारिज्ञानं प्रत्यक्षशब्दवाच्यं सर्वेषां प्रसिद्धम् न्या. टी.४०ख/४१.

dbang po'i nye bar 'tshe ba

इन्द्रोपद्रवः — {de la 'jigs pa thams cad rab tu nyams par 'gyur te}…{dbang po'i nye bar 'tshe bas 'jigs pa dang} तस्य सर्वाणि भयानि नाशं प्रयान्ति…इन्द्रोपद्रवभयम् वि.प्र.१८३क/३.२०३; इन्द्रोपसर्गः — {nad dang dbang po'i nye bar 'tshe ba dang}…{de la rab tu nyams par 'gyur} व्याधिरिन्द्रोपसर्गः…नाशं तस्य प्रयान्ति वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.

dbang po'i tog

पा. इन्द्रकेतुः, समाधिविशेषः — {dbang po'i tog zhes bya ba'i ting nge 'dzin} इन्द्रकेतुनाम समाधिः म.व्यु.५३१ (१२ख).

dbang po'i tog gi rgyal mtshan gyi rgyal po

ना. इन्द्रकेतुध्वजराजः लो.को.१६९९.

dbang po'i don

= {dbang don/}

dbang po'i dra ba can

ना. इन्द्रजाली, बोधिसत्त्वः — {de nas nub phyogs na de bzhin gshegs pa me tog gi phreng ba nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa mngon par mkhyen pa'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams me tog tsam pa ka'i kha dog tu byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dbang po'i dra ba can zhes bya ba} अथ खलु पश्चिमायां दिशि चम्पकवर्णाया लोकधातोः पुष्पावलिवनराजिकुसुमिताभिज्ञस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रादिन्द्रजाली नाम बोधिसत्त्वो महासत्वः ल.वि.१४३ख/२१२.

dbang po'i sde

ना. इन्द्रसेनः, नागः म.व्यु.३३१० (५७क).

dbang po'i sde chen

ना. महेन्द्रसेनः, नृपः — {bA rA Na si+Ar mi yi dbang /} /{dbang po'i sde chen zhes pa byung /} /{gang gi dpal gyis sa yi dbang /} /{thams cad skyengs pa nyid du gyur//} महेन्द्रसेननामाऽभूद् वाराणस्यां नरेश्वरः । ययुः क्षितीश्वराः सर्वे यस्य लक्ष्म्या विलक्षताम् ।। अ.क.२५५क/३०.३.

dbang po'i sdom pa

पा. इन्द्रियसंवरः — {shes bzhin dang ni dran dag gnyis/} /{yid dang dbang po'i sdom pa yin//} सम्प्रजानस्मृती द्वे तु मनिन्द्रियसंवरौ ।। अभि.को.११ख/४.१८.

dbang po'i brda sprod pa

ऐन्द्रं व्याकरणम्, व्याकरणशास्त्रविशेषः — {des lo bcu drug lon pa dang /} {dbang po'i brda sprod pa lobs nas gzhung gis rtsod pa thams cad tshar bcad do//} तेन द्विरष्टवर्षेणैन्द्रं व्याकरणमधीतम्, सर्ववादिनश्च निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५; ऐन्द्रव्याकरणम् — {de'i phas rig pa'i gnas thams cad slob tu bcug nas des lo brgyad gnyis kyis dbang po'i} ।{brda sprod pa bslabs nas rgol ba thams cad tshar bcad par gyur to//} स पित्रा सर्वविद्यास्थानानि (समाप्य वर्षाष्टद्वयेन ऐन्द्रव्याकरणं पठित्वा सर्ववादिनो निगृ)ह्णाति वि.व.१५क/*८५.

dbang po'i nas

इन्द्रयवम्, कुटजफलम् मि.को.५७क ।

dbang po'i rnam pa phyir bzlog tu rung ba dang phyir bzlog tu mi rung ba

विवर्त्याविवर्त्येन्द्रियप्रविभागता — {dbang po'i rnam pa phyir bzlog tu rung ba dang phyir bzlog tu mi rung ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} विवर्त्याविवर्त्येन्द्रियप्रविभागतां च…(यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५२ख/५०.

dbang po'i rnam par shes pa

पा. इन्द्रियविज्ञानम् — {dbang po'i rnam par shes pa ni nye ba tsam 'dzin pa'i phyir don la ltos pa yin la} इन्द्रियविज्ञानं तु सन्निहितार्थमात्रग्राहित्वादर्थसापेक्षम् न्या.टी.४१ख/५२.

dbang po'i dpal

ना. इन्द्रश्रीः १. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbang po'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…इन्द्रश्रियः ग.व्यू.२६८क/३४७ २. गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo dbang po'i dpal zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…इन्द्रश्रीर्नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.

dbang po'i spyod yul

इन्द्रियगोचरः, इन्द्रियस्य गोचरः — {gal te dkar sogs yod gyur kyang /} /{dbang po'i spyod yul ci 'dra ba/} /{de ni sgra yis brjod min te/} /{shes pa'i rang bzhin tha dad phyir//} यद्यप्यस्ति सितत्वादिर्यादृगिन्द्रियगोचरः । न सोऽभिधीयते शब्दैर्ज्ञानयोर्रूपभेदतः ।। प्र.वा.१२७क/२.२३३.

dbang po'i pho nya

इन्द्रदूतः— {byang chub bsam gtan gcig gzhol mchog bde la gnas sgrub pa po sdigs dbang po'i pho nya gang} इन्द्रदूताः…बोधौ ध्यानैकनिष्ठं परमसुखगतं साधकं तर्जयन्ति । ये वि.प्र.११२ख/१, पृ.१०.

dbang po'i phyogs

= {shar phyogs} इन्द्रदिक्, पूर्वदिशा — {dkar mo dbang po'i phyogs phyung nas/} /{shar gyi sgo ru yang dag gnas//} निःसृता इन्द्रदिग्गौरी पूर्वद्वारे सुसंस्थिता ।। हे.त.२४क/७८.

dbang po'i 'pho ba

= {dbang po 'pho ba/}

dbang po'i bya ba

अक्षव्यापारः — {yod nyid ba lang nyid sogs rigs/} /{mngon sum gyis kyang rab grub ste/} /{dbang po'i bya ba yod pa la/} /{yod sogs shes pa 'byung phyir ro//} प्रत्यक्षतः प्रसिद्धास्तु सत्त्वगोत्वादिजातयः । अक्षव्यापारसद्भावे सदादिप्रत्ययोदयात् ।। त.स.२७ख/२९४; त.स.१७ख/१९७.

dbang po'i brag phug

ना. इन्द्रशैलगुहा, गुहा म.व्यु.४१२४ (६६क).

dbang po'i blo

अक्षबुद्धिः — {dang po'i blo 'byung ba na dbang po'i blo'am yid kyi blo zhig yin} आदिबुद्धिर्भवन्ती अक्षबुद्धिर्वा भवेत्, मनोबुद्धिर्वा त.प.९८क/६४७; {rgyu rnams kyis ni bskyed bya'i phyir/} /{rtags yid ches sogs dbang blo bzhin//} कारणैर्जन्यमानत्वाल्लिङ्गाप्तोक्त्यक्षबुद्धिवत् ।। त.स.८५ख/७८५; अक्षधीः — {rnam par shes par smra ba dag gi ltar na dbang po'i blos thams cad mkhyen par 'dod pa} यस्यापि ज्ञानवादिनोऽक्षधिया सर्वविदिष्टः त.प.३०७क/१०७३; अक्षः — {gzhan yang gal te yid kyi 'khrul par 'gyur na de'i tshe yid kyi 'khrul pa bzhin du dbang po'i blos bslad pa ma log par yang rgyu las ldog par 'gyur ro//} किञ्च यदि मनोभ्रान्तिः स्यात् ततो मनोभ्रान्तेरेव कारणान्निवर्तेतानिवृत्तेऽप्यक्षविप्लवे त.प.१७क/४८०.

dbang po'i blo gros

ना. इन्द्रमतिः, भिक्षुः — {dge slong drug bcu tsam gyis bskor cing}…{'di ltar dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{dbang po'i blo gros dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा…इन्द्रमतिना च ग.व्यू.३१४ख/३६.

dbang po'i dbang phyug

ना. १. = {khyab 'jug} हृषीकेशः, विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः । दामोदरो हृषीकेशः केशवो माधवः स्वभूः ।। अ.को.१२८ख/१.१.१८; हृषीकाणाम् इन्द्रियाणाम् ईशः हृषीकेशः अ.वि.१.१.१८ २. इन्द्रियेश्वरः, दारकः — {yul dge sbyong gi dkyil 'khor zhes bya ba na grong khyer sgo bzang po zhes bya ba yod de/} {de na khye'u dbang po'i dbang phyug ces bya ba 'dug gis} श्रमणमण्डले जनपदे सुमुखं नाम नगरम् । तत्र इन्द्रियेश्वरो नाम दारकः प्रतिवसति ग.व्यू.३९६क/१०१.

dbang po'i dbang gzhan gyis mi thul ba

इन्द्रियाधिपत्यानवमर्दनीयता — {dbang po'i dbang gzhan gyis mi thul ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} इन्द्रियाधिपत्यानवमर्दनीयतां च… (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५२ख/५०.

dbang po'i mig

ईशाक्षः, रुद्राक्षः — {rengs pa la dbang po'i mig ces pa ru drA k+Sha'i bgrang phreng ngo //} स्तम्भने ईशाक्षः । ईशाक्ष इति रुद्राक्षैरक्षसूत्रम् वि.प्र.९९ख/३. २०.

dbang po'i mig 'phrul

इन्द्रजालम् — {nyon mongs pa'i lha ma yin 'dren pas dbang po'i mig 'phrul lta bu'o//} इन्द्रजालभूतं क्लेशासुराकर्षणतया ग.व्यू.३११ख/३९८.

dbang po'i mig 'phrul lta bu

वि. इन्द्रजालभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{nyon mongs pa'i lha ma yin 'dren pas dbang po'i mig 'phrul lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…इन्द्रजालभूतं क्लेशासुराकर्षणतया ग.व्यू.३११ख/३९८.

dbang po'i me lta bu

वि. इन्द्राग्निभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{bag chags dang bag la nyal ba dang nyon mongs pa thams cad gzhob tu klog pas dbang po'i me lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…इन्द्राग्निभूतं सर्ववासनानुशयक्लेशनिर्दहनतया ग.व्यू.३११ख/३९८.

dbang po'i tshig

इन्द्रियपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dbang po'i tshig dang dbang po med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…इन्द्रियपदम्, अनिन्द्रियपदम् ल.अ.६९क/१७.

dbang po'i tshogs

इन्द्रियग्रामः, इन्द्रियसमूहः — {bsod nams 'os pa'i kun spyod ldan/} /{khyod lta bsod nams kyis mthong gang /} /{'di nyid phyir na dbang po yi/} /{tshogs las mig nyid dga' ba'i gnas//} अत एवेन्द्रियग्रामे चक्षुरेव स्पृहास्पदम् । पुण्यैः पुण्योचिताचारा दृश्यन्ते यद्भवद्विधाः ।। अ.क.४४ख/४.९५.

dbang po'i mtshon

= {'ja' tshon} इन्द्रायुधम्, इन्द्रधनुः — {de yi snying ga rkang lag mgrin pa la/} /{btags pa'i skud pa rnam par bkra gyur pa/} /{dbang po'i mtshon yangs dag dang mtshungs pa yod/} /{yab gcig bdag kyang ci slad de lta min//} वक्षःकटीपाणिगलावसक्तविचित्रसूत्राणि विभान्ति तस्य । इन्द्रायुधापत्य (?यत्य लि.पा.)निभानि सन्ति ममापि किं तात न तद्विधानि ।। अ.क.१२२क/६५.४९; इन्द्रायुधं शक्रधनुः अ.को.१३४क/१.३. १०; इन्द्रस्यायुधम् इन्द्रायुधम् अ.वि.१.३.१०.

dbang po'i mtshon cha

= {dbang po'i mtshon/}

dbang po'i gzhu

= {'ja' tshon} इन्द्रधनुः — {mtshan mo dbang po'i gzhu nyid dang /} /{bya rog gal te 'dab ma dkar/}…{mthong //} रात्रौ इन्द्रधनुश्चैव श्वेतपक्षं यदि वायसम् ।। …दृश्यते म.मू.२०३क/२२०; इन्द्रचापम् — {de bzhin du sa'i rdul phra rab kun du 'byar ba nam mkha' la dbang po'i gzhur snang ba ni} एवं पृथिवीपरमाणव आश्लिष्टा इन्द्रचापं गगने दर्शयन्ति वि.प्र.१५६क/१.४.

dbang po'i zla

ना. इन्द्रसोमः, ब्राह्मणः — {de nas dbang po'i zla zhes pa/} /{bram ze'i bu ni dbul po yi/} /{res la bab tshe 'bad pa yis/} /{de la 'os pa'i bza' ba sbyar//} ततो दरिद्रः सम्प्राप्तवारो ब्राह्मणदारकः । इन्द्रसोमाभिधश्चक्रे यत्नात् तद्योग्यभोजनम् ।। अ.क.२३९ख/२७.५६.

dbang po'i gzung bar bya ba

वि. ऐन्द्रियकः — {rang snang ba'i dbang po'i shes pa'i rgyu'i don ni dbang po'i gzung bar bya ba brjod do//} स्वनिर्भासिन इन्द्रियज्ञानस्य हेतुरर्थ ऐन्द्रियक उच्यते त.प.२०८क/८८५.

dbang po'i yul

वि. ऐन्द्रियकम् — प्रत्यक्षं स्यादैन्द्रियकम् अ.को.२११ख/३.१.७९; इन्द्रियैर्ग्राह्यम् ऐन्द्रियकम् । इन्द्रियग्राह्यस्य रूपरसादेर्नामनी अ.वि.३.१. ७९; द्र. {dbang po'i yul can/}

dbang po'i yul can

• वि. ऐन्द्रियकः — {gang dbang po'i yul can dang brtsal ma thag tu byung ba de ni mi rtag pa yin te/} {dper na bum pa bzhin no//} यदैन्द्रियकं प्रयत्नानन्तरीयकं च, तदनित्यम्; यथा घटः त.प.१३४क/७१९; • सं. ऐन्द्रियकत्वम् — {'di dag dbang po'i yul can na/} /{de yi ngo bos chos ma yin//} एषामैन्द्रियकत्वेऽपि न ताद्रूप्येण धर्मता । त.प.१३१क/७१३.

dbang po'i yul ma yin pa

वि. अतीन्द्रियविषयम् — {ci ste yid ches pa ma yin pa las sam/} {dbang po'i yul ma yin pa'i skyes bu de'i blo las byung ba ni tshad ma ma yin te} अथाप्रत्ययितादतीन्द्रियविषयं वा तत्पुरुषबुद्धिप्रभवमप्रमाणम् त.प.४२क/५३३.

dbang po'i yul las 'das

= {dbang po'i yul las 'das pa/}

dbang po'i yul las 'das pa

वि. अतीन्द्रियः — {phyogs dang mthun par 'gyur ba thams cad mkhyen pa dang /} {'dod chags dang bral ba dag ni bskal ba'i phyir te zhes bya ba smos te/} {dbang po'i yul las 'das pa'i phyir ro//} सपक्षभूतयोः सर्वज्ञवीतरागयोर्विप्रकर्षादित्यतीन्द्रियत्वाद् न्या.टी.८०क/२१४.

dbang po'i rang bzhin can

वि. इन्द्रियरूपिणी — {dbang po'i rang bzhin can drug dang /} {yul gyi rang bzhin can drug dang} षडिन्द्रियरूपिण्यः, षड् विषयरूपिण्यः वि. प्र.२४४ख/२.५७.

dbang po'i lag

इन्द्रहस्ता, औषधिविशेषः — {gang gis mkhas pa dag khrus bgyid du stsal pa'i sman dang sngags ni 'di dag te/} {shu dag}…{dbang po'i lag dang skal ba che} औषधयौ मन्त्रा येन स्नापयन्ति च पण्डिताः । वचा …इन्द्रहस्ता महाभागा सु.प्र.२९क/५५.

dbang po'i lag pa

= {dbang po'i lag/}

dbang po'i shes pa

इन्द्रियज्ञानम् — {sbyor bar byed pa ni dran pa nyid kyis byed kyi/} {dbang po'i shes pas ni ma yin te} घटना क्रियमाणा स्मृत्यैव क्रियते, नेन्द्रियज्ञानेन त.प.७ख/४६१; {rang gi snang ba'i dbang shes la/} /{rgyu yin dbang pos bzung bar 'dod//} स्वनिर्भासीन्द्रियज्ञानहेतुरैन्द्रियको भवेत् । त.स.१००क/८८५; अक्षज्ञानम् — {dbang po'i shes pa'i gzung bar bya bar 'gyur bas de yang rtags ma yin no//} अक्षज्ञानग्राह्यं भवतीति न तस्यापि लिङ्गत्वम् वा.टी.५४क/६.

dbang por gyur pa

ईशित्वम् मि.को.१००ख ।

dbang pos byin

ना. इन्द्रदत्तः, सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}…{dbang pos byin dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषै सार्धम् । तद्यथा—भद्रपालेन…इन्द्रदत्तेन स.पु.२ख/२.

dbang pos bzung ba

वि. ऐन्द्रियकः — {rang gi snang ba'i dbang shes la/} /{rgyu yin dbang pos bzung bar 'dod//} स्वनिर्भासीन्द्रियज्ञानहेतुरैन्द्रियको भवेत् । त.स.१००क/८८५.

dbang pos gzung bar bya ba

• वि. इन्द्रियग्राह्यम् — {re zhig sman la sogs pa gzugs can rnams la yang ro mang po kha cig gi ro'i khyad par dbang pos gzung bar bya ba rnams nges par gzung bar dka' na} रूपिणीनामपि तावदोषधीनां बहुरसानां कासाञ्चिद् इन्द्रियग्राह्या रसविशेषा दुरवधारा भवन्ति अभि.भा.६४ख/१८८; ऐन्द्रियकम् — {spyi ni rtag ste/} {dbang pos gzung bar bya bar mthong ba} दृष्टमैन्द्रियकं सामान्यं नित्यम् वा.टी.१०७क/७३; • सं. ऐन्द्रियकत्वम् — {dpe bstan pa ni/} {sgra mi rtag ste/} {dbang pos gzung bar bya ba'i phyir bum pa bzhin no//} निदर्शनम्—अनित्यः शब्दः, ऐन्द्रियकत्वाद्, घटवत् वा.टी.१०७क/७३.

dbang pos gzung bar bya ba nyid

ऐन्द्रियकत्वम् — {de la dbang pos gzung bar bya ba nyid la sogs pa ci'i bdag nyid yin zhes dpyad par bya ste} तत्र किमात्मकमैन्द्रियकत्वादीति निरूपणा कार्या त.प.१६२क/७७८.

dbang phyug

• सं. १. ईश्वरः [1] = {de bzhin gshegs pa} तथागतः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{'jug sel dang /} {dbang phyug dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां सम्प्रजानन्ति…विष्णुमीश्वरम् ल.अ.१३२क/७८ [2] = {byang chub sems dpa'} बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa'i mtshan spyi}…{byang chub sems dpa'}…{dbang phyug} बोधिसत्त्वसामान्यनाम…बोधिसत्त्वः…ईश्वरः सू.व्या.२४९क/१६६ २. = {dbang phyug nyid} ईशता— {rang las 'tsham pa'i spyod pa la/} /{'jig rten dbang phyug cis ma yin//} स्वकर्मोचितचेष्टस्य न लोकस्य किमीशता ।। प्र.अ.४२ख/४८; ईश्वरत्वम् — {dbang phyug dbang phyug las 'gyur zhing //} ईश्वरादीश्वरत्वस्य प्राप्तिः प्र.अ.३५क/४०; ऐश्वर्यम् — {rgyal srid kyi dbang phyug la dbang ba de las 'byin par byed} तस्माद्राज्यैश्वर्याधिपत्याच्च्यावयति बो.भू.८९ख/११४; • ना. ईश्वरः १. जगत्कर्ता — {kha cig ni dbang phyug yon tan khyad par can dang ldan pa dag las/} {gzhan 'gro ba thams cad kyi byed pa po thams cad shes pa yin no zhes zer ro//} विशिष्टगुणमात्मान्तरमेव सर्वस्य जगतः कर्तृ सर्वज्ञमीश्वरमिति केचित् त.प.१६६क/५१; ईशः — {des bskyed 'dod pa'ang gang zhig yin/} /{bdag ni de dang sa sogs dang /} /{dbang phyug ngo bo'ang rtag min nam//} तेन किं स्रष्टुमिष्टं च आत्मा चेन्नन्वसौ ध्रुवः । क्ष्मादिस्वभाव ईशश्च बो.अ.३५ख/९. १२२ २. बुद्धः — {rdo rje can dang rdo rje sems/} /{rdo rje 'jigs byed dbang phyug dang /} /{he ru ka dang dus 'khor dang /} /{dang po'i sangs rgyas la sogs mtshan//} वंवज्री वज्रसत्त्वश्च वज्रभैरव ईश्वरः । हेरुकः कालचक्रश्च आदिबुद्धादिनामभिः ।। वि.प्र.१४०ख/१, पृ.४० ३. विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{dbang phyug dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…ईश्वरः म.मू.९६क/७ ४. शुद्धावासकायिको देवपुत्रः — {de nas de'i nub mo mi nyal tsam na gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu dbang phyug ces bya ba dang} अथ खलु तस्यां रात्रौ प्रशान्तायामीश्वरश्च नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रः ल.वि.३ख/३ । ५. आचार्यः — {de bzhin du phyi ma'i steng gi rna ba las dbang phyug gis smras pa} तथा कालोत्तरे ऊर्ध्वश्रोत्रे उक्तमीश्वरेण वि.प्र.२५१ख/२.६४; • पा. ऐश्वर्यम्, अणिमादि — {ye shes chags bral dbang phyug ni/} /{mi zad bcu dang ldan pa can//} ज्ञानं वैराग्यमैश्वर्यमिति योऽपि दशाव्ययः । त.स.११६ख/१०११; {dbang phyug ni rnam pa brgyad de/} {phra ba dang}… {dga' mgur gnas pa'o//} ऐश्वर्यमष्टविधम्—अणिमा… यत्रकामावसायिता च त.प.२७१ख/१०११; • वि. ऐश्वरम्— {nor 'dzin gsal bas ku be ra/} /{stobs dang ldan pas gzhon nu ste/} /{khyu mchog ldan pas dbang phyug dang /} /{dpal dang 'grogs pas khyab 'jug dang //} कौबेरं धनदव्यक्त्या कौमारं शक्तिमत्तया । ऐश्वरं वृषसंयोगाद्वैष्णवं श्रीसमागमात् ।। अ.क.४१ख/४.५९.

dbang phyug rnam pa brgyad

ऐश्वर्यमष्टविधम् — १. {phra ba} अणिमा, २. {yang ba} लघिमा, ३. {mchod par bya ba} महिमा, ४. {gar yang phyin pa} प्राप्तिः, ५. {'dod dgur ldan pa} प्राकाम्यम्, ६. {bdag por gyur pa} ईशित्वम्, ७. {dbang du gyur pa} वशित्वम्, ८. {dga' mgur gnas pa} यत्रकामावसायिता त.प.२७१ख/१०११.

dbang phyug gi yon tan gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan

ना. ईश्वरगुणापराजितध्वजः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa}…{dbang phyug gi yon tan gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan zhes bya ba} ईश्वरगुणापराजितध्वजो नाम तथागतः ग.व्यू.२१५क/२९५.

dbang phyug rgyu yin par smra ba

वि. ईश्वरकारणिकः — {de ltar bdag nyid chen po des dbang phyug rgyu yin par smra ba de la gtan tshigs bzang po rnams kyis shags med par byas nas} इति स महात्मा तमीश्वरकारणिकं सुश्लिष्टैर्हेतुभिर्मूकतामिवोपनीय जा.मा.१३५ख/१५७.

dbang phyug che

= {dbang phyug chen po/}

dbang phyug chen po

• वि. महेश्वरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{dbang phyug chen po}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…महेश्वराय का.व्यू.२०५क/२६२; • ना. महेश्वरः १. शिवः — {dbang phyug che la bri ba ni/} /{rtse gsum khyu mchog yang dag bya//} महेश्वरस्य लिखेच्छूलं वृषं चापि समालिखेत् ।। म.मू.२७०ख/३३३; शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः । अ.को.१२९ख/१.१.३१; महांश्चासौ ईश्वरश्च महेश्वरः । महतां देवानाम् ईश्वरो वा अ.वि.१.१.३१; {tshangs pa sku yi rdo rje 'dzin/} /{gsung gi rdo rje dbang phyug che/} /{rgyal po thugs kyi rdo rje 'dzin/} /{de yang khyab 'jug rdzu 'phrul che//} कायवज्रधरो ब्रह्मा वाग्वज्रस्तु महेश्वरः । चित्तवज्रधरो राजा स च विष्णुर्महर्द्धिकः ।। वि.प्र.१५६क/३.१०५; हरः — {'on te ci 'di khyab 'jug dang dbang phyug chen po dang dbyig gi snying po la sogs pa gzhan dag gis kyang de bzhin du rtogs sam zhe na} अथ किमयमन्यैरपि हरिहरहिरण्यगर्भादिभिरेवमभिसंबुद्धः त.प.१४५क/१८; ईश्वरः — {sangs rgyas ni mi bskyod pa la sogs pa'o//}…{lha ni dbang phyug la sogs pa'o//} बुद्धा अक्षोभ्यादयः…देवा ईश्वरादयः वि.प्र.११९क/१, पृ.१७ २. जगत्कर्ता — {gang 'di dag blo gcig gis sgrub par byed pa de ni srid pa mtha' dag gi thig mkhan gcig pu ste/} {legs ldan dbang phyug chen po yin no//} यद्बुद्धिनिर्मितानि चैतानि स भगवान्महेश्वरः सकलभुवनैकसूत्रधारः त.प.१७८क/७३ ३. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {dbang phyug chen po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…महेश्वरस्य ग.व्यू.१६८क/२४७ ४. = {brgya byin} देवराजः — {kye rgyal ba'i sras 'di lta ste dper na/} {lha'i rgyal po dbang phyug chen po'i 'od kyis ni skye ba'i skye mched thams cad du'ang khyab la} तद्यथापि नाम भो जिनपुत्र महेश्वरस्य देवराजस्याभा अतिक्रान्ता भवति सर्वोपपत्त्यायतनानि द.भू.२७४क/६४ ५. शुद्धावासकायिको देवपुत्रः — {de nas de'i nub mo mi nyal tsam na gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu dbang phyug ces bya ba dang dbang phyug chen po dang} अथ खलु तस्यां रात्रौ प्रशान्तायामीश्वरश्च नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रो महेश्वरो नाम ल.वि.३ख/३ ६. नृपः — {stobs po che dang ma 'gags pa/} /{mi yi seng ge dbang phyug che/} /{mtha' yas rnam rgyal rigs ldan dang /} /{grags pa rigs ldan de nas slar//} महाबलोऽनिरुद्धश्च नरसिंहो महेश्वरः ।। अनन्तविजयः कल्की यशः कल्की ततः पुनः । वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.

dbang phyug chen po'i

माहेश्वरम् — {dbang phyug chen po'i gnas kyi mchog/} /{'og min shin tu rnam par mdzes//} माहेश्वरं परं स्थानमकनिष्ठो विराजते ।। ल.अ.१४१क/८७.

dbang phyug chen po che ba'i skye mched

महामहेश्वरायतनम् म.व्यु.३१०८.

dbang phyug chen po che ba'i gnas

महामहेश्वरायतनम् म.व्यु.३१०८ (५५क).

dbang phyug chen po'i nang spyod

ना. महेश्वरान्तश्चरः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{dbang phyug chen po'i nang spyod dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…महेश्वरान्तश्चरः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

dbang phyug chen po'i gnas

ना. माहेश्वरभवनम्, देवलोकः — {de dag gi steng na dbang phyug chen po'i gnas zhes bya ba'i gnas yod de/} {der sa bcu la zhugs pa'i byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa kho na skye ba bzhes pa yin la} तेषामुपरि माहेश्वरभवनं नाम स्थानम्, तत्र चरमभविका एव दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा उत्पद्यन्ते त.प.३२०ख/११०७.

dbang phyug chen mo

ना. माहेश्वरी, नायिका— {da ni gsung gi dkyil 'khor la tsa rtsi kA la sogs pa'i sa bon gyi yi ge rnams gsungs te}…{ha}~ {M ni dbang phyug chen mo dang haHni phag mo dang} इदानीं वाङ्मण्डले चर्चिकादीनां बीजाक्षराण्युच्यन्ते…हं माहेश्वरी । हः वाराही वि.प्र.५३ख/४.८२.

dbang phyug chen mo ma

ना. माहेश्वरी, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/tshangs} {pa ma dang}…{dbang phyug chen po ma dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…माहेश्वरी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.

dbang phyug dam pa

• वि. परमेश्वरः — {kye rgyal po chen po mchog gi rgyal po dbang phyug dam pa}…{dpal shAkya'i rigs kyi thig le} हे महाराजाधिराज, परमेश्वर…श्रीशाक्यकुलतिलक वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८; {rgyal po gsung gi dam tshig 'dzin/} /{kun mchog dbang phyug dam pa 'o//} वाक्समयधरो राजा सर्वाग्रः परमेश्वरः ।। गु.स. १२५ख/७६; • सं. परमैश्वर्यम् — {dbang po'i don ci zhe na /} {dbang ni dbang phyug dam pa'o//} कः पुनरिन्द्रियार्थः? इदि परमैश्वर्ये अभि.भा.५३क/१३५; • ना. परमेश्वरः, जगत्कर्ता — {gal te dbang phyug dam pa 'di thams cad kyi byed pa po yin no zhes grub na} यदि हि सर्वस्य कर्तासाविति प्रसिध्यति परमेश्वरः प्र.अ.३१ख/३६.

dbang phyug nag po

ना. ईश्वरकृष्णः, सांख्याचार्यः — {ji skad du dbang phyug nag pos}…{zhes bshad do//} यथोक्तमीश्वरकृष्णेन त.प.१४७क/२१.

dbang phyug pa

ऐश्वरः मि.को.९७ख ।

dbang phyug par smra ba

ईश्वरकारणकः — {dbang phyug par smra ba rnams kyis dbang phyug las tha dad pa gzhan yang bdag la sogs pa dang 'du ba la sogs pa rgyur 'dod la} ईश्वरव्यतिरिक्तमन्यदप्यात्मादिकं समवाय्यादिकारणमीश्वरकारणकैरिष्यते त.प.१९०क/९६.

dbang phyug ma

• सं. ईश्वरी, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang}…{dbang phyug ma ni rab tu grags pa ste cha bzhi dang mchog gi dbang phyug ma ni de ba dA li ste cha lnga'o zhes pa dang po'i dgod pa'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २…ईश्वरी प्रसिद्धा भाग ४, परमेश्वरी देवदाली भाग ५ । इति प्रथमपातः वि.प्र.१४९क/३.९६; • वि.स्त्री. ईश्वरी — {zhing gi dbang phyug ma'i mchod pa'i rim pa} पीठेश्वरीपूजाक्रमः क.त.१७१३.

dbang phyug smra ba

ईश्वरवादी — {dbang phyug smra bas kyang /} {de ltar khas mi len te} न हीश्वरवादिनामप्ययमभ्युपगमः प्र.अ.८१ख/८९.

dbang phyug lha

ना. ईश्वरदेवः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbang phyug lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…ईश्वरदेवस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

dbang ba

• क्रि. (अवि., अक.) ईशते — {snyan ngag chung ngu la yang ngal byas mi/} /{mkhas pa'i 'dun sa dag tu 'dug la dbang //} कृशे कवित्वेऽपि जनाः कृतश्रमाः विदग्धगोष्ठीषु विहर्तुमीशते ।। का.आ.३२२क/१.१०५; • सं. १. अधिपतिः — {re zhig cig yul de la dbang ba'i rgyal po zhig rta bzang po la ni zhon} अथ कदाचिदन्यतमो राजा तस्य विषयस्याधिपतिस्तुरगवराधिरूढः जा.मा.१४६क/१६९ २. = {dbang ba nyid} वशित्वम् — {snod yongs su sbyong bas ni ye shes la dbang ba'i phyir} भाजनपरिशोधनया ज्ञानवशित्वात् सू.व्या.१४८क/२८; ऐश्वर्यम् — {nyon mongs pa'i gzhan gyi dbang dang bral ba'i phyir rang gi sems la rgyal srid chen po nyid de/} {rang gi sems la dbang ba zhes bya ba'i tha tshig go//} स्वचित्ते आधिराज्यं क्लेशपराधीनताविगमात् । स्वचित्तैश्वर्यमित्यर्थः अभि.स्फु.२६३ख/१०८०; • वि. ईश्वरः— {nyams ldan nyid du nus pa la/} /{tshig 'di dag ni dbang ba yin//} रसवत्त्वं गिरामासां समर्थयितुमीश्वरः ।। का.आ.३३१ख/२.२८२; वशः — {ji srid bdag ni dbang ba'i sa/} /{de srid gtang bar byos shig} यावती मद्वशा भूमिस्तावती त्यज्यताम् अ.क.४०क/४.४२; वशी — {chos la dbang ba chos la mun pa med/} /{chos gtsor byed pa byang chub sems dpa' yin//} धर्मे वशी धर्मनिरन्धकारो धर्मप्रधानः खलु बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४८ख/१६५; {thams cad la dbang ba'i byang chub sems dpa' de la} सर्वत्र वशिनस्तस्य बोधिसत्त्वस्य बो.भू.३१क/३८; अर्हः — {rnyed pa'i bya ba der zhugs na song ba nyid yin yang mi dbang ba nyid ma yin no//} नानर्हः प्रक्रान्तायां तल्लाभक्रियाप्रविष्टेः वि.सू.६७ख/८४.

dbang ba nyid

ईशित्वम् — {tha ma yan chad byed pa nyid na 'ongs pa dbang ba nyid yin no//} ईशित्वं क्रियमाणतायामान्त्यादागतस्य । वि.सू.६७ख/८४; गामित्वम् — {dbyar gyi rnyed pa ni chos smra ba dbang ba nyid do//} धर्मवादिनि गामित्वं वार्षिकस्य वि.सू.८९ख/१०७.

dbang bar gyur

= {dbang bar gyur pa/}

dbang bar gyur pa

भू.का.कृ. अधिकृतः — {de rnams nyid 'dir dbang bar gyur pa'i phyir} तेषामेव अत्र अधिकृतत्वात् बो.प.४२ख/२.

dbang bar 'gyur

क्रि. विधेयं भविष्यति — {bdag la bu yang med bu mo yang med pas bdag shi ba'i 'og tu ni bu med pa'i phyir ci bdog pa thams cad rgyal po dbang bar 'gyur ro//} न मे पुत्रो न दुहिता । ममात्ययात्सर्वस्वापतेयमपुत्रकमिति कृत्वा राज्ञो विधेयं भविष्यति अ. श.९८क/८८.

dbang bar gtogs pa'i bya ba

आधिपत्याधिकारकृत्यम् — {blo gros chen po byed pa'i rgyu ni dbang bar gtogs pa'i bya ba byed de/} {'khor los sgyur ba'i rgyal po bzhin no//} कारणहेतुः पुनर्महामते आधिपत्याधिकारकृत्यं करोति, चक्रवर्तिनृपवत् ल.अ.८८ख/३५.

dbang bar bya ba

= {dbang bya ba/}

dbang bar byed pa

= {dbang du byed pa/}

dbang bu

चर्पटकः — {gzar thag thang bcad pa nyid la bskams na bzang ngo /} /{mtha' 'byar bas so/} /{dbang bu dag gis so//} कान्तारिकायां साधु शोषणम् । *ततापां अन्तलगनेन चर्पटकैः वि.सू.७०क/८७.

dbang bya ba

वशवर्तनम् — {nyon mongs pa dang nye ba'i nyon mongs pa dang bdud kyi las thams cad zil gyis mnan cing rang gi sems la dbang bya ba'i bsam pa dang} सर्वक्लेशोपक्लेशमारकर्माभिभवस्वचित्तवशवर्तनाशयः बो.भू.१७२ख/२२८.

dbang byas

= {dbang du byas pa/}

dbang byas pa

= {dbang du byas pa/}

dbang byed

= {dbang du byed pa/}

dbang byed pa

= {dbang du byed pa/}

dbang bral

= {dbang dang bral ba/}

dbang bral ba

= {dbang dang bral ba/}

dbang blo

= {dbang po'i blo/}

dbang blon

दण्डनायकः म.व्यु.३६८५ (६२क); दण्डमुख्यः म.व्यु.३६८४ (६२क).

dbang 'byor

= {dbang 'byor ba/}

dbang 'byor pa

= {dbang 'byor ba/}

dbang 'byor ba

• सं. १. विभूतिः — {dbang 'byor gzugs don lta dang gtam bzang ni/} /{gtsang ma nyan dang}…{rgyur gyur} विभूतिरूपार्थविदर्शने सदा निमित्तभूतं सुकथाशुचिश्रवे । र.वि.११७क/८२ २. = {dbang 'byor nyid} विभुत्वम् — {sems dpa' mchog gi ston pa ni/} /{lung dang rtogs dang dbang 'byor pas//} आगमतो अधिगमतो विभुत्वतो देशनाग्रसत्त्वानाम् सू.अ.१८१ख/७६; • पा. १. वैभूत्विकम्, रूपभेदः — {dbang 'byor ba ni rnam par thar pa la bsam gtan pa'i spyod yul gyi gzugs gang yin pa'o//} वैभूत्विकं विमोक्षध्यायिगोचरं यद्रूपम् अभि.स.भा.४क/४ २. वैभुत्विकी, धर्मपर्येष्टिभेदः — {chos yongs su tshol ba ni rnam pa bcu gsum ste}…{dbang 'byor pa ni gsum pa'o//} त्रयोदशविधा पर्येष्टिः…वैभुत्विकी तृतीया सू.व्या.१७९ख/७४.

dbang 'byor ba dam pa

पा. विभुत्वपरमता, परमायाः प्रतिपत्त्याः भेदः — {rnam pa bcu gnyis po 'di dag ni dam pa ste/} {'di ltar/} {rgya che ba dam pa dang}…{dbang 'byor pa dam pa dang}…{'grub pa dam pa'o//} इत्येषा द्वादशविधा परमा मता यदुत—औदार्यपरमता…विभुत्वपरमता…निष्पत्तिपरमता च म.भा.२०क/१५१.

dbang ma

पा. सेका, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}…{dbang ma dang}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…सेका…मारदारिका हे.त.२ख/४.

dbang ma bskur

= {dbang ma bskur ba/}

dbang ma bskur ba

वि. अनभिषिक्तः — {'dir 'jig rten gyi khams te 'gro ba drug po rnams las sems can gang dag dbang ma bskur ba rnam gsum srid par gnas rnams} इह लोकधातौ षड्गतिषु ये सत्त्वा अनभिषिक्तास्त्रिविधभवगताः वि.प्र.१८१क/३.१९९.

dbang ma gyur

= {dbang ma gyur pa/}

dbang ma gyur pa

वि. अनायत्तः — {hi ru ka dang b+hi ru ka/} /{blon chen dag gis chos min gyi/} /{las la dga' zhing dbang ma gyur/} /{khro ldan jo bo de btang gyur//} अनायत्तं महामात्यौ हिरुको भिरुकश्च तम् । अधर्मकर्मनिरतं क्रुद्धौ तत्यजतुः प्रभुम् ।। अ.क.३१३क/४०.६९.

dbang mi 'gyur

वि. अनायत्तः — {yongs su 'dris las lcags kyu ni/} /{lci ba yis kyang dbang mi 'gyur/} /{mi bsrun rig byed ldan pa bzhin/} /{sdang dang rgyags pas dri mar byas//} अनायत्तः परिचयादङ्कुशस्य गुरोरपि । खलविद्वानिव द्वेषी मदेन मलिनीकृतः ।। अ.क.२४१ख/२८.१७; द्र. {dbang ma gyur pa/}

dbang med

• वि. अवशः — {de ltar thams cad gzhan gyi dbang /} /{de yi dbang gis de dbang med//} एवं परवशं सर्वं यद्वशं सोऽपि चावशः । बो.अ.१५ख/६.३१; विवशः — {dad pas dbang med blo can ni/} /{gtsang sbra can rnams mi g}.{yo ba'i/} /{blo nyid skye bar 'gyur ba yin/} /{gzhan la gzhan dag las de mtshungs/} श्रोत्रियाणां तु निष्कम्प्या बुद्धिरेषोपजायते । श्रद्धाविवशबुद्धीनां साऽन्येषामन्यतः समा ।। त.स.८७क/७९६; {las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{dbang med lus can rnams kyis ni/} /{mi 'dod bzhin du legs byas sam/} /{nyes byas dag ni thob par 'gyur//} कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः ।। अ.क.१९७क/८३.१५; अस्वतन्त्रः— {'di ni glegs bam gyi chos 'di ni sbyin pa'i dbang med pa zhig yin gor ma chag ste/} {de'i phyir sbyin par mi byed do//} अपि तु नूनमस्वतन्त्र एव तस्मिन्पुस्तकधर्मदाने येन न ददाति बो.भू.६९ख/८९; अबलः — {gang zhig 'thungs na myos te dbang med par/} /{pha ma dag kyang shing la 'ching bar byed//} उपयुज्य यन्मदबलादबला विनिबन्धयेदपि तरौ पितरौ । जा.मा.९३क/१०६; अनीशः — {gang gis bdag gi sems la dbang med blo nyams rnam par 'khyams//} अनीशः स्वे चित्ते विचरति यया संहृतमतिः जा.मा.९२ख/१०६; • सं. = {dbang med pa nyid} अवशित्वम् — {de ni tshe dor bar bya ba la dbang med pa'i phyir ro//} आयुष उत्सर्गे तस्यावशित्वात् अभि.स्फु.१८९ख/९४९.

dbang med pa

= {dbang med/}

dbang med pa nyid

अविधेयता — {rga ba'i gnas ngan len ni 'byung bar 'gyur ba las gyur pa'i dbang med pa nyid do//} जरादौष्ठुल्यं भूतविपरिणामकृताऽविधेयता अभि.स.भा.६७क/९२.

dbang med par 'gyur ba

वि. विवशीकृतः — {khyad par can gzugs zhags pa yis/} /{dbang med pa ni 'gyur ba'i sems/} /{rang gi chung ma bor nas ni/} /{bud med gzhan dag 'dod pa yin//} रूपातिशयपाशेन विवशीकृतमानसाः । स्वां योषितं तिरस्कृत्य कामिनो योषिदन्तरे ।। प्र.अ.११५क/१२३.

dbang mo

• ना. १. ऐन्द्री [1] नायिका — {hA ni dbang mo dang} …{k+ShaHni gzhon nu ma ste gtso mo rnams kyi sa bon no//} हा ऐन्द्री…क्षः कौमारीति नायिकानां बीजानि वि.प्र.५३ख/४.८२ [2] महामाता — {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{dbang mo dang}…{skem byed ma ste/} {ma mo chen mo de dag} तद्यथा—ब्रह्माणी…ऐन्द्री…स्कन्दा चेति । इत्येते महामातराः म.मू.१०६क/१४ २. = {u ma} ईश्वरी, उमा — उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ।। अ.को.१३०क/१.१.३७; ईश्वरस्य पत्नी ईश्वरी अ.वि.१.१.३७ ३. = {bde sogs} इन्द्राणी, इन्द्रपत्नी—इन्द्रः…तस्य तु प्रिया ।। पुलोमजा शचीन्द्राणी अ.को.१३०ख/१.१.४६; इन्द्रस्य पत्नी इन्द्राणी अ.वि.१.१.४६; • सं. ऐन्द्री, औषधिविशेषः — {dbang mo zhes pa ni in+d+ra bA ru Ni ste cha gsum dang}… {tsartsi kA zhes pa ni a d+ho puSh+pi ka ste cha gcig go zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} ऐन्द्रीति इन्द्रवारुणी भाग ३…चर्चिकेति अधोपुष्पिका भाग १ इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.

dbang tshang

वि. अव्यक्षः — {bde 'gro rigs mthor skye dbang tshang /} /{phor 'gyur tshe rabs dran mi ldog//} सुगतिः कुलजोऽव्यक्षः पुमान् जातिस्मरोऽनिवृत् ।। अभि. को.१५क/४.१०८; {'di'i dbang po rnams ma tshang bas na dbang po ma tshang ba'o/} /{dbang po tshang bas na dbang po tshang ba ste/} {dbang po ma tshang ba med ces bya ba'i tha tshig go//} विकलान्यक्षाण्यस्येति व्यक्षः, न व्यक्षोऽव्यक्षः । अविकलेन्द्रियः इत्यर्थः अभि.भा.२१९ख/७३५.

dbang gzhan skyes

ना. = {khyab 'jug} इन्द्रावरजः, विष्णुः — विष्णुः…उपेन्द्र इन्द्रावरजश्चक्रपाणिश्चतुर्भुजः । अ.को.१२८ख/१.१.२०; इन्द्रस्य अवरजः इन्द्रावरजः अ.वि.१.१.२०.

dbang gzhu

= {dbang po'i gzhu/}

dbang bzhi pa

पा. चतुर्थाभिषेकः, अभिषेकभेदः— {sogs pa'i sgras dbang bzhi pa'i rgyur yang de nyid do//} आदिशब्दाच्चतुर्थाभिषेकहेतोः स एव वि.प्र.९३क/३.४.

dbang za ba'i lta ba

पा. अवज्ञादृष्टिः, दृष्टिभेदः — {de dag la rab tu sdang ba'i lta ba 'di gnyis te/} /{dbang za ba'i lta ba dang /} /{rab tu 'khrug pa'i lta ba'o//} ते एते द्वे (प्रद्वेष)दृष्टी भवतोऽवज्ञादृष्टिः प्रकोपदृष्टिश्च अभि.स.भा.८३क/११३.

dbang la chags pa'i bde ba

वशितास्वादसुखम् — {blo gros chen po sa bdun la}… {dbang la chags pa'i bde ba dang}…{byang chub kyi phyogs kyi chos rnam par dbye ba ngas byas so//} सप्तसु महामते भूमिषु…वशितास्वादसुख…बोधिपाक्षिकधर्मविभागः क्रियते मया ल.अ.१४०क/८६.

dbang las skyes

वि. तन्त्रजः — {ming ni brtags pa'i rang bzhin te/} /{gzhan las byung ba dbang las skyes//} स्वभावकल्पितं नाम परभावश्च तन्त्रजः । ल.अ.१७५ख/१३७.

dbang shing

= {gtsang po'i sra shing} इन्द्रद्रुः, नदीसर्जः — नदीसर्जो वीरतरुरिन्द्रद्रुः ककुभोऽर्जुनः । अ.को.१५७क/२.४.४५; इन्द्रस्य प्रियो द्रुर्वृक्षः इन्द्रद्रुः अ.वि.२.४.४५.

dbang shes

= {dbang po'i shes pa/}

dbab

= {dbab pa/}

dbab pa

• सं. अवतारणम् — {zung dang gos kyi gdang mthon po la 'dug pa'i dngos po dbab pa la sogs pas so//} उच्चनागदन्तकचीवरवंशस्थभावावतारणादिना वि.सू.८क/८; पातनम् — {des ni de la mi dbab pa nyid do/} /{yang mi 'byung bar nges par byas nas bskyed pa la dbab bo//} नातस्तस्य पात्यत्वम् । निश्चित्य पुनरभूतिं वर्धनस्य पातनम् वि.सू.७२क/८९; • पा. १. आवेशः — {dang por bsnun par bya ba ste/} /{de nas dbab dang bsreg pa dang //} प्रथमं ताडनं कुर्यादावेशं दाहनं ततः वि.प्र.८१ख/४.१६८; आवेशनम् — {dbab pa'i cho ga thams cad ni/} /{byas na gdon mi za bar grub//} आवेशनविधिं सर्वं कारयन् सिद्ध्यति ध्रुवम् । गु.स.१२८क/८१; {sngar spos bsgrubs nas spos de nyid lha dbab pa'i don du'o//} पूर्वं धूपं साधयित्वा तदेव धूपं देवतावेशनार्थम् वि.प्र.१४५ख/३.८७ २. आवाहनम् — {rab bsngags zhes bya ba dang}…{dbab pa dang}…{klag pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकार…आवाहन…अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल.वि.१२३क/१८३; • कृ. सन्नामयितव्यः — {ri 'or ba 'di}…{dbab bo//} अयं कर्वटकः सन्नामयितव्यः वि.व.२११क/१.८५.

dbab par

वाहयितुम् — {klung 'di ni skye bo stong gis kyang srol de nyid du dbab par mi nus na} न शक्यत एषा नदी जनसहस्रेणापि तेनैव यथा वाहयितुम् सु.प्र.५०क/९९; सन्नामयितुम् — {lha de lta bus ni dbab par rngo mi thog go//} देव नैवमसौ शक्यः सन्नामयितुम् वि.व.२१०क/१.८५.

dbab pa nyid

पात्यत्वम् — {des ni de la mi dbab pa nyid do/} /{yang mi 'byung bar nges par byas nas bskyed pa la dbab bo//} नातस्तस्य पात्यत्वम् । निश्चित्य पुनरभूतिं वर्धनस्य पातनम् वि.सू.७२क/८९.

dbab par bya

• क्रि. निपातयेत् — {'od zer lnga yi sbyor ba yis/} /{gzi brjid de la dbab par bya//} पञ्चरश्मिप्रयोगेण तेजस्तत्र निपातयेत् ।। गु.स.११५ख/५५; • कृ. अवतारयितव्यः — {bdag gis ji ltar zung de las dbab par bya} ( अस्माभिः क)थमस्मान्नागदन्तकादवतारयितव्यम् वि.व.२८३ख/१.१००.

dba' klong

ऊर्मिः — {zla ba dang nyi ma dang skar ma'i 'od dang dba' klong gi rlabs dag kyang mi brtan pa nyid yin no//} अस्थिरत्वं चन्द्रार्कताराकिरणोर्मितरङ्गाणाम् वि.सू.६०ख/७६; आवर्तः — {zhugs shing nub pa dang 'byung ba dang}…{khron pa dang dba' klong dang chu srubs 'dren pa dag byed na dngos gzhi'o//} अवतीर्णस्य निमज्जनोन्मज्जन…कूपकावर्तकरणलेखाकर्षकानां मौलम् वि.सू.४४ख/५६.

dba' rgal

ओघः — {sdug bsngal dba' rgal che dang mi shes pa'i/} /{mun pa che la rten par gyur pa yi/} /{'jig rten 'dren pa'i thabs gang yin pa de//} दुःखाज्ञानमहौघे महान्धकारे च निश्रितं लोकम् । उद्धर्तुं य उपायः सू.अ. २१७क/१२३; {dba' rgal bzhin du byung} ओघवत्प्रत्युपस्थितानि अ.श.३५क/३१.

dba' rgal bzhin du byung

वि. ओघवत्प्रत्युपस्थितः — {sngon tshe rabs gzhan dag tu tshogs rnyed cing rkyen grub pa dang ldan te/} {dba' rgal bzhin du byung la gdon mi za bar 'ong ba'i las rnams byas shing bsags te} पूर्वमन्यासु जातिषु कर्माणि कृतान्युपचितानि लब्धसम्भाराणि परिणतप्रत्ययानि ओघवत्प्रत्युपस्थितान्यवश्यम्भावीनि अ.श.३५क/३१.

dba' chen

कल्लोलः, महातरङ्गः — अथोर्मिषु ।। महत्सूल्लोलकल्लोलौ अ.को.१४७क/१.१२.६; कल्लते शब्दायते कल्लोलः । कल्ल अव्यक्ते शब्दे अ.वि.१.१२.६.

dba' rlabs

तरङ्गः — {ji ltar rgya mtsho'i dba' rlabs rnams/} /{rlung gi rkyen gyis byung ba dag//} तरङ्गा ह्युदधेर्यद्वत्पवनप्रत्ययेरिताः । ल.अ.७३क/२१; लहरी — {gang zhig bde blag tu bskrun mthu yi dba' rlabs rmad du byung ba'i 'phreng ba skyes/} /{snying stobs spro ba'i sa dang rang bzhin dri med ye shes gsal ba'i bsam pa can//} ये हेलोच्छलितप्रभावलहरीजाताद्भुतश्रेणयः सत्त्वोत्साहभुवः स्वभावविमलज्ञानप्रकाशाशयाः । अ.क.१क/५०.१; भङ्गः — भङ्गस्तरङ्ग ऊर्मिर्वा स्त्रियां वीचिः अ. को.१४७क/१.१२.५; भज्यते भङ्गः । भञ्जो आमर्दने अ.वि.१.१२.५; ऊर्मिका श्री.को.१६५क; द्र. {rba rlabs/}

dba' rlabs can

• सं. = {gtsang po} तरङ्गिणी, नदी — अथ नदी सरित् । तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रादिनी धुनी ।। स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगाऽपगा । अ.को.१४८ख/१.१२.३०; तरङ्गा अस्यां सन्तीति तरङ्गिणी अ.वि.१.१२.३०; • ना. तरङ्गिणी, नदी — {pad ma chen po zhes bya ba'i sems can dmyal ba}… {de na tsha sgo can gyi 'bab chu dba' rlabs can zhes bya ba 'bab ste} महापदुमो नाम नरकः…तत्र क्षारनदी तरङ्गिणी नाम प्रवहति शि.स.४८क/४५.

dba' rlabs dang bcas

= {dba' rlabs dang bcas pa/}

dba' rlabs dang bcas pa

वि. सोर्मिका — {rtog pa dang dpyod pas dkrugs pa'i rgyud ni chu bo dba' rlabs dang bcas pa bzhin du rab tu ma dang ba yin no//} सोर्मिकेव हि नदी वितर्कविचारक्षोभिता सन्ततिरप्रसन्ना वर्तते अभि.भा.७०ख/११४७; सोर्मिकम् म.व्यु.७०३६(१००ख).

dba' rlabs med

= {dba' rlabs med pa/}

dba' rlabs med pa

वि. निस्तरङ्गः — {dba' rlabs med pa'i bde ba thob/} /{rlom sems med pa'i rang bzhin can//} निस्तरङ्गसुखावाप्तं निस्तरङ्गस्वरूपिणम् । हे.त.२३ख/७८.

dba' rlabs med pa'i bde ba thob

वि. निस्तरङ्गसुखावाप्तः — {dba' rlabs med pa'i bde ba thob/} /{rlom sems med pa'i rang bzhin can/} /{rtsa ba'i zhal ni nag po che/} / ग्. {yas pa la ni kun da mtshungs//} निस्तरङ्गसुखावाप्तं निस्तरङ्गस्वरूपिणम् । मूलमुखं महाकृष्णं दक्षिणं कुन्दसन्निभम् ।। हे.त.२३ख/७८.

dbar

=( {bar} इत्यस्य प्रा.) ।

dbal

१. छाया — {ma yin te/} {de ni mar me nyid dbal zhan pa'i mtshan nyid du rnam par 'gyur ba yin te} न, प्रदीपस्यैव स विकारो मन्दच्छायालक्षणः प्र.अ.७५ख/८३ २. = {rtul phod pa} भटः, योद्धा — भटा योधाश्च योद्धारः अ.को.१८९ख/२.८.६१; भटन्ति परस्परं तिष्ठ तिष्ठेति भाषन्ते भटाः । भट परिभाषणे अ.वि.२.८.६१.

dbu

=( {mgo} इत्यस्य आद.) शिरः — {dbu ni gdugs dbyibs byis pa 'di//} अयं छत्राकारशिराः शिशुः अ.क.२११क/२४.३५; शीर्षम् — {gtsug tor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog//} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; मस्तकः, ओ कम् — {ljags kyang ring zhing srab pa ste/} /{'brug dang rnga yi sgra lta bu/} /{spyan mthing rdzi ma ba yi 'dra/} /{gtsug tor lhan cig skyes pa'i dbu//} दीर्घप्रतनुजिह्वश्च मेघदुन्दुभिनिस्वनः । अभिनीलाक्षगोपक्ष्मः सहजोष्णीषमस्तकः ।। अ.क.२११क/२४.३४; मुण्डम् — {rdo rje phag mo dbu bcad ma'i sgrub thabs} छिन्नमुण्डवज्रवराहीसाधनम् क.त.१५५४; मूर्धा — {gal te ma stsal na gdon mi 'tshal bar lha'i dbu tshal pa bdun du 'gas par 'gyur ro//} अथ न पर्येषसे, नियतं देवस्य सप्तधा मूर्धानं स्फालयामि अ.श.१६३ख/१५२; उत्तमाङ्गम् — {dbyes che ba dang dbu rgyas dang //} पृथुपूर्णोत्तमाङ्गता अभि.अ.१२ख/६.३१.

dbu skyes

= {dbu skra} मूर्धजः, केशः — {ro la zhon zhing gzi brjid 'bar/} /{phyag gnyis gyen du dbu skyes ser//} शवारूढा ज्वलद्दीप्ता द्विभुजाः पिङ्गमूर्धजाः ।। हे.त.९ख/२६.

dbu skra

=( {skra} इत्यस्य आद.) केशः — {skal ldan dge la yid chags rngon pa ni/} /{bcom ldan 'das kyis rjes su bzung ba las/} /{der ni mchod rten ri dwags bdag po dag/} /{des gnang dbu skra sen mos mtshan pa byas//} भाग्यवान् भगवतो ह्यनुग्रहाल्लुब्धकः कुशललुब्धमानसः । तत्प्रदिष्टनखकेशलाञ्छनं तत्र चैत्यमकरोन्मृगाधिपम् ।। अ.क.४५क/५६.३०; {de nas de ni der gnas te/} /{bcom ldan dbu skra sen cha la/} /{rin chen mchog gis rab mdzes pa'i/} /{mchod rten rab tu gnas par byas//} तत्र स्थितो भगवतः सोऽथ केशनखांशके । स्तूपप्रतिष्ठामकरोद्वररत्नविराजिताम् ।। अ.क.१२४क/११.१२२.

dbu skra lcang lor 'khyil ba dang ldan pa

पा. सुकुञ्चितकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dbu skra gnag pa dang}… {dbu skra lcang lor 'khyil ba dang ldan pa}… {rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च…सुकुञ्चितकेशश्च…इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra 'jam pa

पा. श्लक्ष्णकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३४४ (९क).

dbu skra 'jam zhing mdzes

वि. स्निग्धरुचिरकेशः — {dbu skra 'jam zhing mdzes la g}.{yas su 'khyil ba ste//} स्निग्धरुचिरकेशा दक्षिणावर्तजाताः रा.प.२४९ख/१५०.

dbu skra mnyam pa

पा. सुसङ्गतकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dbu skra gnag pa dang dbu skra mnyam pa dang} …{rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च (सुसङ्गतकेशश्च)… इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra stug pa

पा. चितकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३४३ (९क).

dbu skra dang bcas pa

सकेशं शिरः — {dbu skra dang bcas pa'i dpe byad bzang po dang} सकेशञ्च शिरोऽनुव्यञ्जनम् बो.भू.१९३ख/२६०.

dbu skra dang sen mo'i mchod rten

केशनखस्तूपः, स्तूपभेदः — {lha btsun mo'i 'khor gyi nang 'dir de bzhin gshegs pa'i dbu skra dang sen mo'i mchod rten brtsigs te zhal bsro bar ci gnang} तत्साधु देवोऽस्मिन्नन्तःपुरे तथागतस्य केशनखस्तूपं प्रतिष्ठापयेद् अ.श.१४६ख/१३६; {des der dbu skra dang sen mo'i mchod rten la spos chu'i dbang bskur ba yang phul} तत्रानेन केशनखस्तूपे गन्धावसेकः कृतः अ.श.६४ख/५६.

dbu skra dri zhim

= {dbu skra dri zhim pa/}

dbu skra dri zhim pa

पा. सुरभिकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dbu skra gnag pa dang}…{dbu skra dri zhim pa dang} …{rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} सुरभिकेशश्च …इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra gnag pa

• वि. कृष्णकेशः — {lha khyod kyang}…{lus 'jam pa/} {lang tsho la bab pa/} {dbu skra gnag pa} त्वं च देव …कोमलशरीरः शिशुः कृष्णकेशः ल.वि.१०५ख/१५२; • पा. असितकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः— {dbu skra gnag pa dang}…{rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च…इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra bung ba ltar nag pa

पा. भ्रमरसदृशकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३४२ (९क).

dbu skra byin gyis phra ba

पा. अनुपूर्वकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः— {dbu skra gnag pa dang}…{dbu skra byin gyis phra ba dang}… {rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च…अनुपूर्वकेशश्च…इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra bregs

वि. मुण्डः — {dbu skra bregs te chos gos snam sbyar gsol nas yul gsus po che 'di nyid na bsod snyoms la rgyu zhing bzhugs pa} मुण्डः सङ्घाटिप्रावृतोऽस्मिन्नेव स्थूलकोष्ठके पिण्डपातमटति अ.श.२४७ख/२२७.

dbu skra ma 'dzings pa

पा. असंलुलितकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३४५ (९क); द्र. {dbu skra mi 'dzings pa/}

dbu skra mi 'dzings pa

पा. अनाकुलकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dbu skra gnag pa dang}… {dbu skra mi 'dzings pa dang}… {rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च…अनाकुलकेशश्च…इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra mi gshor ba

पा. अपरुषकेशः, ओ शता, अनुव्यञ्जनभेदः — {dbu skra gnag pa dang}…{dbu skra mi bshor ba dang}…{rgyal po chen po 'di dag ni gzhon nu don thams cad grub pa'i dpe byad bzang po brgyad cu ste} असितकेशश्च…अपरुषकेशश्च…इमानि तानि महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्याशीत्यनुव्यञ्जनानि ल.वि.५८ख/७५.

dbu skra dmar ser

वि. पिङ्गकेशः — {rig byed zhal zhes pa zhal bzhi pa zhabs gnyis pa dmar ser spyan dang dbu skra dmar ser} वेदवक्त्रमिति चतुर्मुखम्, द्विपादं पिङ्गाक्षं पिङ्गकेशम् वि.प्र.७२ख/४.१३४.

dbu rgyan

१. = {cod pan} मुकुटम्, किरीटम् — {cod pan ni dbu rgyan no//} किरीटं मुकुटम् त.प.५१ख/५५३; अथ मुकुटं किरीटं पुंनपुंसकम् अ.को.१७७ख/२.६.१०२; मुखे ललाटोपरि कुट्यते बध्यते मुकुटम् । कुट कौटिल्ये अ.वि.२.६.१०२; मौलिः — {dbu rgyan mu tig 'od dkar ba'i/} /{mgo yis ston pa'i zhabs dag la/} /{phyag 'tshal srid pa'i 'khrul pa la/} /{dgod pa bzhin du de rab song //} मौलिमुक्तांशुशुभ्रेण शिरसा चरणद्वयम् । स शास्तुः प्रययौ नत्वा हसन्निव भवभ्रमम् ।। अ.क.१४४ख/२८.४३ २. उत्तंसः — {ston mtshan dbu rgyan zla ba ni/} /{kun da'i phon por 'khrul pa la/} /{mtshan ma i n+d+ra nI la mtshungs/} /{bung ba'i dpal ni yang dag 'dzin//} चन्द्रे शरन्निशोत्तंसे कुन्दस्तवकविभ्रमे । इन्द्रनीलनिभं लक्ष्म सन्दधात्यलिनः श्रियम् ।। का.आ.३२०क/१.५६.

dbu rgyan can

उ.प. मुकुटः — {ral pa'i cod pan la sna tshogs rdo rje zla ba phyed pa dang rdo rje sems dpa'i dbu rgyan can} जटामुकुटे विश्ववज्रमर्धचन्द्रं वज्रसत्त्वमुकुटम् वि.प्र.३६क/४.११.

dbu rgyan rtse phran

किरीटिः म.व्यु.६०१६ (८६ख).

dbu rgyan rtse gsum

मौलिः म.व्यु.६०१७ (८६ख).

dbu rgyan zla ba can

मुकुटम् म.व्यु.६०१५ (८६क).

dbu bcad ma

ना. छिन्नमस्ता, देवी — {bcom ldan 'das ma dbu bcad ma}…{bdag la 'gal bar sems pa rnams thal bar mdzod} भगवति छिन्नमस्ते…मम विरुद्धचित्तकान् भस्मीकुरु ब.मा.१६८ख ।

dbu bcu gcig pa

वि. एकादशशीर्षः, अवलोकितेश्वरस्य— {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po} …{dbu bcu gcig pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…एकादशशीर्षाय का.व्यू.२०५क/२६२.

dbu gdugs

= {nyi gdugs/}

dbu ba

= {lbu ba} फेनः — {grags pa ltar dkar dbu ba'i 'phre+eng ba g}.{yo ldan chu gter gyi/} /{du gu la yis rnams mdzes sa gzhi chos kyis bskyangs par gyur//} धर्मेण कीर्तिधवलाम्बुधिफेनमालावेल्लद्दुकूलललितां पृथिवीं शशास ।। अ.क.२६ख/५२.७२; {rlabs ni rnam par 'khrug cing dbu ba 'thor//} विभिद्यमानोर्मिविकीर्णफेनः जा.मा.८०ख/९३; कारुजः श्री.को.१७६ख; द्र.— {bu ram gyi dbu ba} फाणितम् वि.सू.७५ख/९२.

dbu ba can

=( {phe ni laH} पा.भे.) फेनिलः, अरिष्टः — अरिष्टः फेनिलः समौ अ.को.१५६क/२.४.३१; अरिष्टवृक्षनामनी अ.पा.२.४.३१.

dbu ba rdos pa

फेनपिण्डः — {lus 'di}…{dbu ba rdos pa ltar rang bzhin gyis nyam chung ba} अयं कायः…फेनपिण्डवत्प्रकृतिदुर्बलः शि.स.१२९क/१२४.

dbu ba sbrengs pa

फेनावली — {dbu ba sbrengs pas me tog gi phreng ba bzhin du mdzes par byas pa/} {lha ma yin dang klu mchog rnams kyi gnas su gyur pa} फेनावलीकुसुमदामविचित्रमसुरबल(?वर)भुजगभवनम् जा.मा.८०ख/९२.

dbu ma

• वि. मध्यमः, ओ मा — {gling bzhi pa dbu ma rgyan sna tshogs kyi 'od ces bya ba byung ste} विचित्रव्यूहप्रभा नाम मध्यमा चातुर्द्वीपिकाऽभूत् ग.व्यू.२१५ख/२९५; • सं. १. मध्यः, ओ यम् — {du ba la sogs mtshan ma dag dang ni/} /{srog rtsol dag gis dbu mar 'bab pa dang //} धूमादिनिमित्तेन प्राणायामेन मध्यवाहेन ।। वि.प्र.११०ख/१, पृ.६ २. मध्यमकः, प्रस्थानभेदः — {de la bye brag smra ba bstan/} /{mdo sde pa yang de bzhin no/} /{de nas rnal 'byor spyod pa nyid/} /{de yi rjes su dbu ma bstan/} /{sngags kyi rim pa kun shes nas/} /{de rjes kye yi rdo rje brtsam//} वैभाष्यं तत्र देशेत सूत्रान्तं वै पुनस्तथा ।। योगाचारं ततः पश्चात् तदनु मध्यमकं दिशेत् । सर्वमन्त्रनयं ज्ञात्वा तदनु हेवज्रमारभेत् । हे.त.२७क/९०; • पा. = {a wa d+hU tI} मध्यमा, अवधूती — {rtsa dbu ma la nyin zhag gcig ste} दिनमेकं मध्यमानाड्याम् वि.प्र.२४९क/२.६२; {nyin zhag gcig ni dbugs kyi 'khor lo zad pa'i don du dbu ma a ba b+hU tI la 'bab bo//} दिनमेकं मध्यमायामवधूत्यां वहति श्वासचक्रक्षयार्थम् वि.प्र.२४८क/२.६१.

dbu ma pa

माध्यमिकः — {gang yang zhes bya ba ni dbu ma pa rnams so/} /{de dag kyang de kho na nyid du zhes bya ba'i khyad par dang bcas pa'i dngos po rnams kyi rang bzhin med pa nyid la brten gyi} येऽपीति माध्यमिकाः । तेऽपि तत्त्वत इति सविशेषणं सर्वभावानां निस्स्वभावत्वमाश्रिताः त.प.२७ख/५०२.

dbu ma ma yin pa'i tshig

अमध्यमपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dbu ma'i tshig dang /} {dbu ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… मध्यमपदम्, अमध्यमपदम् ल.अ.६७ख/१६.

dbu ma rang rgyud

= {dbu ma rang rgyud pa/}

dbu ma rang rgyud pa

माध्यमिकस्वातन्त्रिकः लो.को.१७०३.

dbu ma'i rtsa

= {a wa d+hU tI} मध्यनाडी, अवधूती — {dbugs kyi dang po gang zhig dbu ma'i rtsa la rab tu 'byung bar 'gyur ba yon tan med pa de ni gsung rdo rje'i yul la yang dag pa'i sku'o//} श्वासस्य प्रथम उद्भवो यो मध्यनाड्यां भवति, स निर्गुणो वाग्वज्रविषये संशुद्धकायः वि.प्र.२२६ख/२.१६; {dbu ma'i rtsa'i dbugs rnams las gza'i rkang pa dang rgyu skar gyi rkang pa skye ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} मध्यनाडीश्वासेभ्यो ग्रहचरणजन्मनक्षत्रचरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.

dbu ma'i tshig

मध्यमपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {dbu ma'i tshig dang dbu ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…मध्यमपदम्, अमध्यमपदम् ल.अ.६७ख/१६.

dbu ma'i lam

मध्यमा प्रतिपत् — {yod pas med pas yod pas na/} /{de ni dbu ma'i lam yin no//} सत्त्वादसत्त्वात् सत्त्वाच्च मध्यमा प्रतिपच्च सा ।। म.भा.२क/१३.

dbu ma'i lam du 'gro ba

वि. मध्यमप्रतिपदनुसारिणी, प्रज्ञायाः — {mtha' gnyis rnam par spangs pa'i phyir dbu ma'i lam du 'gro ba} अन्तद्वयविवर्जितत्वान्मध्यमप्रतिपदनुसारिणी बो.भू.११३ख/१४६.

dbu ma'i srog

मध्यमाप्राणः — {'dir byis pa skyes pa'i dbu ma'i srog 'byung ba ni 'od zer sngon po ste} इह जातबालस्य मध्यमाप्राणनिर्गमो नीलाभः वि.प्र.४९ख/४. ५२.

dbu mar 'bab par gyur pa

वि. मध्यमावाहकः — {'dir gang gi tshe rnal 'byor pa nyi ma dang ri bong can gyi lam dang bral te rtag tu dbu mar 'bab} ।{par gyur pa} इह यदा रविशशिमार्गरहितो योगी भवति सदा मध्यमावाहकः वि.प्र.६७क/४.११८.

dbu gtsug tor dang ldan pa

पा. उष्णीषशीर्षः, ओ र्षता, महापुरुषलक्षणभेदः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa}… {dbu gtsug tor dang ldan pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समान्वागतः…उष्णीषशीर्षो ल.वि.५७क/७४; उष्णीषशिरस्कता म.व्यु.२३६ (७क).

dbu zungs su gnas pa

वि. उपवासोषितः — {rgyal po rgyal rigs spyi bo nas dbang bskur ba'i}…{mgo khrus byas te/} {dbu zungs su gnas shing} राज्ञः क्षत्रियस्य मूर्धाभिषिक्तस्य…शिरःस्नातस्योपवासोषितस्य ल.वि.९ख/११.

dbu yongs su rgyas pa

पा. परिपूर्णोत्तमाङ्गः, ओ ङ्गता, अनुव्यञ्जनभेदः — {gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te}…{dbu yongs su rgyas pa} सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…परिपूर्णोत्तमाङ्गश्च ल.वि.५८ख/७५.

dbu shin tu rgyas pa

पा. सुपरिपूर्णोत्तमाङ्गः, ओ ङ्गता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३४१ (९क).

dbug

= {dbug pa/}

dbug dka'

= {dbug dka' ba/}

dbug dka' ba

वि. दुर्भेदः लो.को.१७०४.

dbug pa

• सं. भेदनम् — {gcad pa dang ni dbug pa dang /} /{bsreg dang btso ba'i las la ni/}…{rab tu bsngags//} छेदने भेदने कर्मे दाहपाके प्रशस्यते ।। स.उ.२७०ख/५. ४५; छिद्रणम्— {mi dbug go//} {steng du mar me mi gzugs so//} न छिद्रणम् । नोपरिदीपदानम् वि.सू.९९ख/१२०; निर्वेधनम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa 'di lta ste dper na/} {rdo rje ni dbug pa'i phyir gang du btsugs pa de dang de nyid nges par 'bigs so//} तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् वज्रं यस्मिन्नेव निक्षिप्यते निर्वेधनार्थम्, तत्तदेव निर्विध्यति सु.प.२५क/५; • पा. दालनम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{dbug pa dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…दालने…गन्धयुक्तौ । इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; • कृ. भेत्तव्यः — {lan grangs du mar bcad pa dang /} /{dbug dang bsreg dang gshags 'gyur gyi//} छेत्तव्यश्चास्मि भेत्तव्यो दाह्यः पाट्योऽनेकशः बो.अ.२१क/७.२१.

dbugs

श्वासः — {shin tu phra ba'i dbugs la sogs pas nyin mo'i tshad la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} सूक्ष्मतरादिश्वासदिनमानादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; आश्वासः — {brtan pa'i sbrul ni rgan po'i dbugs kyis bsregs pa dang ldan grib ma dman gyur pa/} /{'khri shing nyung ba de dag rnams kyis mnyes gshin khyod kyi dgyes pa ji ltar 'gyur//} सर्वप्रीत्यै जरदजगराश्वासविप्लुष्टपत्राः क्लिष्टच्छायाः प्रविरललतास्ताः कथं ते भवन्ति ।। अ.क.२९२क/३७. ५२; उच्छ्वासः — {na chung de dag de yi dri yis myos/} /{snar snom dbugs ni bsrings pas mig kyang btsums//} तद्गन्धमत्ताः क्षणमङ्गनास्ता दीर्घीकृतोच्छ्वासविकुञ्चिताक्ष्यः । जा.मा.१५८क/१८२; निश्वासः — {de yi dug gi dbugs kyis ni/} /{bsam gtan sbyor ba bdag cag bsregs//} वयं तद्विषनिश्वासैर्निदग्धा ध्यानयोगिनः । अ.क.२७०ख/३३.७; प्राणः — {dbugs gcig la yang don du ma/} /{'dzin phyir de las nges ma yin//} नैकप्राणेऽप्यनेकार्थग्रहणान्नियमस्ततः ।। प्र.वा.१११ख/१. १०७; वायुः — {chos drug dang ldan pa'i dge slong ni kha'i dbugs kyis ri'i rgyal po gangs ri yang 'thor na} षड्भिर्धर्मैः समन्वागतो भिक्षुर्हिमवन्तमपि पर्वतराजं मुखवायुना चालयेत् अभि.स.भा.१०८ख/१४६.

dbugs kyi 'khor lo

पा. श्वासचक्रम् — {de la dbugs drug gi bdag nyid ni dbugs kyi 'khor lo'o//} तत्र षट्श्वासात्मकं श्वासचक्रम् वि.प्र.२५३ख/२.६६; {de nas dbugs kyi 'khor lo zad pa'i don du nyin zhag gcig dbu ma la 'jug go//} ततः एकदिनं मध्यमायां विशति श्वासचक्रक्षयार्थम् वि.प्र.२५३ख/२.६५.

dbugs 'gro ba

अपानः — {dbugs 'byung ba dag gi ming gi rnam grangs 'di ni rnam pa bzhi ste}…{rlung dang /} {dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba dang /} {dbugs rngub pa dang dbugs 'phyung ba dang /} {lus kyi 'du byed dag go//} चत्वार्याश्वासप्रश्वासानां पर्यायनामानि… वायवः, आनापानाः, आश्वासप्रश्वासाः, कायसंस्काराश्च श्रा.भू.८४ख/२२२.

dbugs rgyu

= {dbugs rgyu ba/}

dbugs rgyu ba

• क्रि. श्वासानारोहते — {dang por re zhig dbugs rgyu ba ni} प्रथमं तावत् श्वासानारोहते वि.प्र.२५३ख/२.६६; श्वसति — {rnal 'byor ma brgyad yongs bskor nas/} /{dur khrod du ni mgon po rol/} /{dbugs rgyu zhes bya'i rigs pa 'dis/} /{dur khrod ces ni mngon par brjod//} श्मशाने क्रीडते नाथोऽष्टयोगिनीभिः परिवृतः । श्वसतीत्यनया युक्त्या श्मशानेत्यभिधीयते ।। हे.त.५क/१४; • सं. श्वासारोहणम्— {da ni dbugs zhes pa la sogs pas skyes par gyur pa rnams kyi 'chi ba'i dbugs rgyu ba gsungs te} इदानीं जातकानां मृत्युश्वासारोहणमुच्यते श्वासानित्यादिना वि.प्र.२५३ख/२. ६६.

dbugs rgyu zhan pa

वि. मन्दश्वसितः — {gal te du ma'ang gcig dus can/} /{sems gcig gi ni rgyu yin na/} /{dbugs rgyu zhan pa la sogs su/} /{gcig ma tshang na'ang mi 'byung 'gyur//} यद्येककालिकोऽनेकोऽप्येकचैतन्यकारणम् । एकस्यापि न वैकल्ये स्यान्मन्दश्वसितादिषु ।। प्र.वा.१११ख/१.११२.

dbugs rngub

= {dbugs rngub pa/}

dbugs rngub pa

आश्वासः — {shi dang gnyid log pa dag la/} /{rig pa med par khyad par med/} /{dbugs rngub la sogs thams cad ni/} /{ci ltar de yang bsams pa yin//} नहि संवेदनाभावे विशेषो मृतसुप्तयोः । आश्वासादि पुनः सर्वं यथा तदपि चिन्तितम् ।। प्र.अ.६७क/७५; आनः, आननम् — {dbugs rngub pa ni dbugs rngub pa ste rlung 'jug pa gang yin pa'o//} आननमानः आश्वासः, यो वायुः प्रविशति अभि.भा.१०क/८९८; श्वासः— {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba} श्वासप्रश्वासौ अभि.भा.७१ख/११५०.

dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba

आनापानौ — {de bzhin du dran pa'i stobs bskyed pas 'jug pa'i phyir dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i shes rab la dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i dran pa zhes bya'o//} तद्वदानापानप्रज्ञा स्मृतिबलाधानवृत्तित्वादानापानस्मृतिरित्युच्यते अभि.स्फु.१६३क/८९८; आश्वासप्रश्वासौ — {bsam gtan bzhi pa'i nyer bsdogs na yang btang snyoms yod mod kyi/} {de ni dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dag gi sa ma yin no//} चतुर्थध्याने सामन्तके तु यद्यप्युपेक्षाऽस्ति, सा त्वभूमिराश्वासप्रश्वासानाम् अभि.स्फु.१६३क/८९८; श्वासप्रश्वासौ — {rtog pa dang /} {dpyod pa dang}…{dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba ste/bsam} {gtan bzhi pa na ni skyon brgyad po de dag gcig kyang med pas} वितर्कविचारौ…श्वासप्रश्वासौ च — एषामष्टानामेकोऽप्यपक्षालश्चतुर्थे नास्ति अभि.भा.७१ख/११५०.

dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa

पा. आनापानस्मृतिः — {dbugs rngub pa ni dbugs rngub pa ste rlung 'jug pa gang yin pa'o/} /{dbugs 'byung ba ni dbugs 'byin pa ste rlung 'byung ba gang yin pa'o/} /{de gnyis dran pa ni dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa ste} आननमानः आश्वासः, यो वायुः प्रविशति । अपाननमपानः प्रश्वासः, यो वायुः निष्क्रामति । तयोः स्मृतिरानापानस्मृतिः अभि.भा.१०ख/८९८; आनापानस्मृतम् — {de la 'jug pa mi sdug dang /} /{dbugs rngub 'byung ba dran pa yis/} /{dran pa nyid dran pa yin no//} तत्रावतारोऽशुभया चानापानस्मृतेन च । स्मृतिरेव स्मृतम् अभि.भा.९क/८९४.

dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i sa pa

वि. आश्वासप्रश्वासभूमिकम् — {gal te lus kyang sbubs yod pa yin la dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i sa pa'i sems kyang mngon sum du gyur na} यदि हि कायः शुषिरो भवति आश्वासप्रश्वासभूमिकं च चित्तं सम्मुखीभूतम् अभि.भा.११ख/९०१.

dbugs rngub dbugs 'byung

= {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba/}

dbugs rngub dbugs 'byung dran pa

= {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa/}

dbugs rngub 'byung ba

= {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba/}

dbugs rngub 'byung ba dran pa

= {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa/}

dbugs chung

ना. अल्पाश्वासः, नागः — {klu ni dbugs chung dbugs chen dag/} /{sngon byung de dag dgra bo ni/} /{'dab bzang gtsug ldan de bzhin du/} /{mi Ti'i dbyangs zhes bya ba'o//} अल्पाश्वासमहाश्वासौ पुरा नागौ बभूवतुः । तद्द्वेषिणौ सुपर्णौ च चूडिर्मिटिस्वरस्तथा ।। अ.क.१७१ख/७७.१०.

dbugs chen

ना. महाश्वासः, नागः — {klu ni dbugs chung dbugs chen dag/} /{sngon byung de dag dgra bo ni/} /{'dab bzang gtsug ldan de bzhin du/} /{mi Ti'i dbyangs zhes bya ba'o//} अल्पाश्वासमहाश्वासौ पुरा नागौ बभूवतुः । तद्द्वेषिणौ सुपर्णौ च चूडिर्मिटिस्वरस्तथा ।। अ.क.१७१ख/७७.१०.

dbugs 'jug pa dang dbugs 'byung ba 'gog pa

पा. श्वासनिश्वासरोधः — {mi 'gyur ba'i bde ba'i 'bras bu ster ba ste zla ba nyi ma'i rab tu rgyu ba dbugs 'jug pa dang dbugs 'byung ba 'gog pas bsgom par bya'o//} अक्षरसुखफलदैः, चन्द्रसूर्यप्रचारैः श्वासनिश्वासरोधैर्भावनीयः वि.प्र.७१ख/४.१३२.

dbugs gdug pa

वि. श्वासविषः — {rgyab kyis phyogs te lung nod pa gang lags pa ni dbugs gdug pa lags so//} योऽप्ययं पृष्ठतोमुख उद्देशं गृह्णाति एषोऽपि श्वासविषः वि.व.१०३ख/२.८९.

dbugs nang du rgyu ba

• सं. आश्वासः — {gang lus kyi dbugs phyi nang du rgyu ba'i bya ba byed pa de ni rlung gi khams zhes bya'o//} य कायस्याश्वासप्रश्वासकृत्यं करोति, अयमुच्यते वायुधातुः शि.स.१२४क/१२०; • पा. आसरितम्, शरीरस्थधर्मभेदः — {lus la gnas pa'i chos bcu med de/} {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {dbugs nang du rgyu ba'am dbugs phyir rgyu ba'am} दश शरीरस्था धर्मा न संविद्यन्ते । कतमे दश? यदुत आसरितं वा निःसरितं वा ग.व्यू.१९०क/२७२.

dbugs phyi nang du rgyu ba'i bya ba

आश्वासप्रश्वासकृत्यम् — {gang lus kyi dbugs phyi nang du rgyu ba'i bya ba byed pa} ।{de ni rlung gi khams zhes bya'o//} यः कायस्य आश्वासप्रश्वासकृत्यं करोति, अयमुच्यते वायुधातुः प्र.प. १८६क/२४५.

dbugs phyin

= {dbugs phyin pa/}

dbugs phyin pa

• सं. उच्छ्वासः — {dbugs phyin pa ni srog chags kyi chos yin pa'i phyir lta bu zhes bya bar smos so//} उच्छ्वासस्य प्राणिधर्मत्वादौपमिकम् अभि.स्फु.२६३ख/१०८०; • भू.का.कृ. आश्वस्तः — {dbugs phyin nas dbugs dbyung bar bya'o//} आश्वस्त आश्वासयेयम् शि.स.१४२क/१३६; समाश्वासितः — {dbugs phyin pa'i sems dang}…{ldan pas} समाश्वासितचित्ता ग.व्यू.१२७ख/२१४; उच्छ्वसितः — {yams nad 'di rnams zad nas ni/} /{yun ring lon nas dbugs phyin ltar//} आसां क्षये सतीतीनां चिरायोच्छ्वसिता इव । अभि.अ.१०ख/५.३५; • वि. उच्छ्र्वसन्ती — {rnam par thar ba la sogs pas thams cad sbrog ma thag pa bcad de/} {dbugs phyin pa lta bu dang /} {chos mthun pa 'thob ste} विमोक्षादयः रज्जुच्छेदादुच्छ्वसन्तीव पेडासाधर्म्येण अभि.भा. ५५क/१०८०.

dbugs phyin pa'i lag pa

ना. आश्वासहस्तः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dbugs phyin pa'i lag pa dang} आश्वासहस्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००ख/२५८.

dbugs phyin pa'i sems dang ldan pa

वि. समाश्वासितचित्तः, ओ त्ता — {de phra ba la mnyam par bzhag pa'i sems dang}…{dbugs phyin pa'i sems dang}…{ldan pas} सा सूक्ष्मसमाहितचित्ता…समाश्वासितचित्ता ग.व्यू.२२७ख/२१४.

dbugs phyir rgyu ba

पा. निःसरितम्, शरीरस्थधर्मभेदः — {lus la gnas pa'i chos bcu med de/} {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {dbugs nang du rgyu ba'am dbugs phyir rgyu ba'am} दश शरीरस्था धर्मा न संविद्यन्ते । कतमे दश ? यदुत आसरितं वा निःसरितं वा ग.व्यू.१९०क/२७२.

dbugs phyung

= {dbugs phyung ba/} {dbugs phyung ste/} {o nas} आश्वास्य — {skye bo'i tshogs rnams dbugs phyung nas} जनकायं चाश्वास्य अ.श.१०९क/९८; {de ltar sems dpa' chen po des mi de dbugs phyung nas} इति च महासत्त्वस्तं पुरुषमाश्वास्य जा.मा.१४२क/१६४; समाश्वास्य — {de nas rgyal pos dbugs phyung ste smras pa} ततो राज्ञा समाश्वास्योक्तः अ.श.२७६ख/२५४.

dbugs phyung ba

भू.का.कृ. समाश्वासितः — {des kyang dbugs phyung nas de rnams 'drang ba las sna bo bskos te dpya thang bcad} तेन च समाश्वासितास्तदभिप्रायाश्च राजभटाः स्थापिता निपकाश्च गृहीताः वि.व.२११ख/१.८६; कृताश्वासः — {'di na zol med drang po la/} /{skye rgu dbugs phyung pha ma bzhin/} /{mtshan mo bde bar nyal byed pa/} /{de dang mtshungs pa gzhan pa su//} कोऽन्यस्तत्सदृशो यस्मिन् निर्व्याजसरले प्रजाः । पितरीव कृताश्वासाः सुखं रात्रिषु शेरते ।। अ.क.९१ख/९.६२.

dbugs phyung bar gyur pa

भू.का.कृ. समाश्वस्तः — {dbugs phyung bar gyur pa dang /} {rgyal po de ngo mtshar dang ya mtshan che zhing gus par gyur nas nad dris te smras pa} समाश्वस्तमेनमभ्युपगम्य स राजा सकौतूहलविस्मयबहुमानः कुशलपरिप्रश्नपूर्वकमुवाच जा.मा.१६१क/१८५.

dbugs bral

= {ro} कुणपः मि.को.१४२क ।

dbugs dbyung

= {dbugs dbyung ba/}

dbugs dbyung bgyi

क्रि. आश्वासयिष्यामि — {dbugs ma phyin pa dbugs dbyung bgyi//} अनाश्वस्तानाश्वासयिष्यामि स.दु.१०४क/१४६.

dbugs dbyung ba

• क्रि. आश्वासयामि — {sems can dbugs ma byung ba rnams dbugs dbyung ngo //} अनाश्वस्तसत्त्वानाश्वासयामः म.व्यु.६९९५ (९९ख); {nga ni de bzhin gshegs pa}…{dbugs phyin nas dbugs dbyung ngo //} तथागतोऽस्मि…आश्वस्त आश्वासयामि स.पु. ४७ख/८४; • सं. आश्वासनम् — {zhes pa de brjod kun dga' ldan/} /{tshong pa rim gyis rang yul du/} /{song nas sngon du skye rgu rnams/} /{dal bus dbugs ni dbyung ba bsgrubs//} इत्युक्तस्तेन सानन्दः स्वदेशं शनकैर्वणिक् । गत्वा प्रजानां विदधे स्वैरमाश्वासनं पुरः ।। अ.क.३१४ख/४०.८२; आश्वासना — {legs par dbugs dbyung ba} सम्यगाश्वासना बो.भू.१५८क/२०८; प्रश्वसनम् — {nad pa dbugs dbyung ba dag la'o//} ग्लानप्रश्वसनेषु वि.सू.६३क/७९; • वि. आश्वासनी — {'jigs pa rnam pa sna tshogs kyis skrag pa rnams dbugs dbyung ba'i snyan par smra ba} विविधेषु च भयेषु भीतानामाश्वासनी प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५१.

dbugs dbyung ba dang rngub pa dran pa

पा. आनापानस्मृतिः — {'dod pa la 'dod chags kyi gnyen por mi sdug pa sgom pa dang}…{rnam par rtog pa'i gnyen por dbugs dbyung ba dang rngub pa dran pa dang} कामरागस्य प्रतिपक्षेणाशुभां भावयति… वितर्कप्रतिपक्षेणाऽऽनापानस्मृतिम् बो.भू.११०क/१४१.

dbugs dbyung ba'i snyan par smra ba

पा. आश्वासनी प्रियवादिता, सर्वाकारप्रियवादिताभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi rnam pa thams cad kyi snyan par smra ba}…{de ni rnam pa drug dang rnam pa bdun te/} {gcig tu bsdus na rnam pa bcu gsum du blta bar bya ste}…{'jigs pa rnam pa sna tshogs kyis skrag pa rnams dbugs dbyung ba'i snyan par smra ba dang} बोधिसत्त्वानां सर्वाकारा प्रियवादिता…सा षड्विधा सप्तविधा चैकध्यमभिसंक्षिप्य त्रयोदशविधा द्रष्टव्या…विविधेषु च भयेषु भीतानामाश्वासनी प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५७.

dbugs dbyung bar bgyi

= {dbugs dbyung bgyi/}

dbugs dbyung bar bya

क्रि. आश्वासयेयम् — {dbugs phyin nas dbugs dbyung bar bya'o//} आश्वस्त आश्वासयेयम् शि.स.१४२क/१३६.

dbugs dbyung mdzod

क्रि. आश्वासय — {bdag gi tshig gis 'di nas khyod/} /{song la skye rgu dbugs dbyung mdzod/} /{nga nyid 'ongs nas gtsug phud can/} /{chos la rab tu dgod par bya//} मद्गिरा त्वमितो गत्वा तूर्णमाश्वासय प्रजाः । स्थापयिष्याम्यहं धर्मे स्वयमेत्य शिखण्डिनम् ।। अ.क.३१४क/४०.८१.

dbugs 'byin

= {dbugs 'byin pa/}

dbugs 'byin chen po

ना. महाश्वासः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{dbugs 'byin chen po dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…महेष्(?महाश्)वासः म. मू.९९ख/९.

dbugs 'byin ldan ma

ना. विस्रम्भिका, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{dbugs 'byin ldan ma dang} …{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…विस्रम्भिका …सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

dbugs 'byin pa

• क्रि. आश्वासयति— {dma' ba rnams ni dbugs 'byin} दीनानाश्वसयति ग.व्यू.२३क/१२०; • सं. १. उच्छ्वासः — {nus chung bram ze rmongs pa 'dir/} /{mthong ba'i dug gis zin pas na/} /{dbugs 'byin par yang mi nus na/} /{smra bar byed par ji ltar nus//} दृग्विषैरिह दष्टोऽपि स्वल्पशक्तिर्द्विजो जडः । उच्छ्वासमपि नो कर्तुं शक्नोति किमु बाधि(वदि?)तुम् ।। त.स.१२३क/१०७१; अपाननम्— {dbugs 'byung ba ni dbugs 'byin pa ste rlung 'byung ba gang yin pa'o//} अपाननमपानः प्रश्वासः, यो वायुः निष्क्रामति । अभि.भा.१०क/८९८ २. आश्वासः — {'chi bdag kha yi nang du mchis pa las/} /{khyed ni dbugs 'byin lus dang 'dra bar gshegs//} निमज्जतां मृत्युमुखे तु येषां मूर्तस्त्वमाश्वास इवाभ्युपेतः ।। जा.मा.१८१क/२१०; आश्वासनम् — {sdug bsngal nad la sman chen dang ni srid pa'i 'jigs pa kun 'khrugs bsam pa dbugs 'byin pa/} /{gdung ba dag la tsan dan nags tshal brtan pa'i mdza' bshes chos ni dam pa rnams kyi gnyen//} दुःखव्याधिमहौषधं भवभयोद्भ्रान्ताशयाश्वासनं तापे चन्दनकाननं स्थिरसुहृद्धर्मः सतां बान्धवः ।। अ.क.२१ख/३.२१; • वि. आश्वासकः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dbugs 'byin pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… आश्वासक इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; आश्वासदाता — {bcom ldan 'dren pa rnam par 'dren pa ste/}…/{dbugs 'byin} भगवन्विनेताऽसि विनायकोऽसि…आश्वासदाता स.पु.१०२क/१६३; आश्वासयिता — {dbugs ma phyin pa rnams dbugs 'byin pa dang} अनाश्वस्तानामाश्वासयिता अ.श.३ख/२; विनिश्वसितः — {me tog ka dam pa dang sa rdza dang ardzu na dang ke ta ka'i dri zhim pos bsgos pa'i bser bu bsil ba'i ngad ldang ba ni nags tshal dbugs 'byin pa bzhin} कदम्बसर्जार्जुनकेतकीपुष्पगन्धाधिवासितेषु सुखशिशिरेषु काननविनिश्वसितेष्विवानिलेषु जा.मा.११८ख/१३७; • ना. १. आश्वासकः, विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{dbugs 'byin pa dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः… आश्वासकः म.मू.९६क/७ २. आश्वासनी, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo dbugs 'byin zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…आश्वासनी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.

dbugs 'byin pa 'thob pa'i chos

पा. आश्वासप्रतिलाभा धर्माः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi dbugs 'byin pa 'thob pa} ({pa'i chos} ){ste}…{gzungs thob pa dang dge ba'i bshes gnyen rnyed pa dang chos zab mo la bzod pa thob pa dang tshul khrims yongs su dag pa yang dag par spyod pa} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभा धर्माः…धारणीप्रतिलाभः, कल्याणमित्रप्रतिलाभः, गम्भीरधर्मक्षान्तिप्रतिलाभः, परिशुद्धशीलसमाचारता रा.प.२३२ख/१२५.

dbugs 'byin pa sbyin pa

पा. आश्वासदाता, समाधिविशेषः — {dbugs 'byin pa sbyin pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आश्वासदाता नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२.

dbugs 'byin par 'gyur ba

क्रि. समाश्वासयति — {lha dang bcas pa'i 'jig rten dbugs 'byin par 'gyur ba} समाश्वासयति सदेवकं लोकम् ग.व्यू.३०६ख/३९४.

dbugs 'byin par byed pa

वि. आश्वासनकरः — {'jigs pa thams cad dbugs 'byin par byed pa'i phyag gis chu de bzhes te} भीतानामाश्वासनकरेण करेण तदुदकं गृहीतम् अ.श.२३०ख/२१२.

dbugs 'byin par mdzad

= {dbugs 'byin par mdzad pa/}

dbugs 'byin par mdzad pa

वि. आश्वासनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po}…{dbugs 'byin par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…आश्वासनकराय का.व्यू.२०५क/२६२.

dbugs 'byin mdzad pa po

वि. आश्वासयिता — {so sor kun rtog rang bzhin can/} /{chos kyi bdud rtsi'i char 'bebs pas/} /{sems can dbugs 'byin mdzad pa po/} /{pad+ma'i gtsug tor khyod phyag 'tshal//} नमस्ते पद्मोष्णीषाय स्वभावप्रत्यवेक्षकः । आश्वासयिता सत्त्वेषु धर्मामृतप्रवर्षणैः ।। स.दु.१०७क/१५८.

dbugs 'byung

= {dbugs 'byung ba/}

dbugs 'byung ba

पा. अपानः — {dbugs 'byung ba ni dbugs 'byin pa ste rlung 'byung ba gang yin pa'o//} अपाननमपानः प्रश्वासः, यो वायुः निष्क्रामति । अभि.भा.१०ख/८९८; प्रश्वासः — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba'i dmigs pa dran pa gang yin pa ste/} {de la dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa zhes bya'o//} आश्वासप्रश्वासालम्बना स्मृतिरियमुच्यते आनापानस्मृतिः श्रा.भू.८३ख/२१९; निश्वासः — {zla ba nyi ma'i rab tu rgyu ba dbugs 'jug pa dang 'byung ba 'gog pas bsgom par bya'o//} चन्द्रसूर्यप्रचारैः श्वासनिश्वासरोधैर्भावनीयः वि.प्र.७१ख/४.१३२.

dbugs ma phyin pa

वि. अनाश्वस्तः — {dbugs ma phyin pa rnams dbugs 'byin pa dang} अनाश्वस्तानामाश्वासयिता अ.श.३ख/२.

dbugs ma byung ba

वि. अनाश्वस्तः — {sems can dbugs ma byung ba rnams dbugs dbyung ngo //} अनाश्वस्तसत्त्वानाश्वासयामः म.व्यु.६९९५ (९९ख).

dbugs mi rgyu ba

वि. अश्वसितः — {tshogs pa'i rang bzhin gyis yin na dbugs zhan pa dang dbugs mi rgyu ba la sogs pa la 'byung bar mi 'gyur te tshogs pa med pa'i phyir ro//} सामग्रीरूपेण जनने मन्दश्वसितादिषु अश्वसिते च न स्यात्, सामग्र्यभावात् प्र.अ.९३ख/१०१.

dbugs mi bde ba

श्वासः, व्याधिविशेषः — {kaN+Ta ka ri bca' sga sle tres bskol/} /{drod sman nar mo bsres pa'i thang 'thungs pas/} /{gsus gzer lud pa tshad rnying dang ga med/} /{pho ba'i nad cham dbugs mi bde ba 'joms//} निदिग्धिकानागरिकामृतानां क्वाथं पिबेत् मिश्रितपिप्पलीकम् । जीर्णज्वरारोचककासशूलश्वासाग्निमान्द्यार्दितपीनसेषु ।। यो.श.२क/१०; मि.को.५२क ।

dbugs mtshams

आश्वासः — {gal te sgo dang gzhan sgo dang /} /{yid brten ldan} ({dbugs mtshams bcas} पा.भे.) {nyid brjod pa ni/} /{tha dad pa yi rtags yin na/} /{zhar gyis gtam rnams dag la yang //} वक्त्रं चापरवक्त्रं च साश्वासत्वं च भेदकम् । चिह्नमाख्यायिकायाश्चेत्प्रसङ्गेन कथास्वपि ।। का.आ.३१९क/१.२६.

dbugs mtshams bcas nyid

साश्वासत्वम् — {gal te sgo dang gzhan sgo dang /} /{yid brten ldan} ({dbugs mtshams bcas} पा.भे.) {nyid brjod pa ni/} /{tha dad pa yi rtags yin na/} /{zhar gyis gtam rnams dag la yang //} वक्त्रं चापरवक्त्रं च साश्वासत्वं च भेदकम् । चिह्नमाख्यायिकायाश्चेत्प्रसङ्गेन कथास्वपि ।। का.आ.३१९क/१.२६.

dbugs zhan pa

वि. मन्दश्वसितः — {tshogs pa'i rang bzhin gyis yin na dbugs zhan pa dang dbugs mi rgyu ba la sogs pa la 'byung bar mi 'gyur te/} {tshogs pa med pa'i phyir ro//} सामग्रीरूपेण जनने मन्दश्वसितादिषु अश्वसिते च न स्यात् सामग्र्यभावात् प्र.अ.९३ख/१०१.

dbugs 'ong ba

आनः — {dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba} आनापानाः श्रा.भू.८४ख/२२२.

dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba

आनापानाः — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dag gi ming gi rnam grangs 'di ni rnam pa bzhi ste}…{rlung dang /} {dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba dang /} {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dang /} {lus kyi 'du byed dag go//} चत्वार्याश्वासप्रश्वासानां पर्यायनामानि…वायवः, आनापानाः, आश्वासप्रश्वासाः । कायसंस्काराश्च श्रा.भू.८४ख/२२२.

dbugs ring

= {dbugs ring ba/}

dbugs ring ba

उच्छ्वासः — {de ltar brgya bsam dbugs ring ba/} /{de la nam mkha' lha yis smras/} /{dam pa khyod kyis mi 'os pa'i/} /{las ni ci yang bsgrubs pa med//} इति चिन्ताशतोच्छ्वासं तमूचुर्व्योमदेवताः । न त्वया विहितं साधो कर्म किंचिदसाम्प्रतम् ।। अ.क.२२६ख/२५. २६; दीर्घोच्छ्वासः — {mya ngan 'dam du bying ba yi/} /{glang po'i dbang po bzhin mi g}.{yo/} /{dbugs ring de la rmi lam du/} /{lha ni mthu chen ldan pas smras//} तं शोकपङ्कसम्मग्नं गजेन्द्रमिव निश्चलम् । दीर्घोच्छ्वासं महेशाख्या स्वप्ने प्रोवाच देवता ।। अ.क.५८क/६.५७.

dbung

=( {dbus} इत्यस्य प्रा.) ।

dbung ba

=* वि. = {khro ba} कोपी, क्रोधनः — क्रोधनोऽमर्षणः कोपी अ.को.२०८क/३.१.३२; कोपोऽस्यास्तीति कोपी अ.वि.३.१.३२.

dbu'i gtsug

मूर्धा — {bcom ldan 'das kyi dbu'i gtsug tu nub par gyur to//} भगवत एव मूर्ध्नि अन्तरधीयत अ.सा.३२१क/१८०.

dbu'i gtsug tor

उष्णीषः, ओ षम् — {de dag gis gang de bzhin gshegs pa'i zhal dang dbu'i gtsug tor dang mdzod spu las chos kyi sgra 'byung ba thos pa yin no//} ते तथागतस्य मुखादुष्णीषादूर्णायाः शब्दं निश्चरन्तं शृण्वन्ति त.प.२७५ख/१०१९.

dbu'i gtsug tor gyi gseb

उष्णीषविवरान्तरम् — {dbu'i gtsug tor gyi gseb nas} उष्णीषविवरान्तरात् म.व्यु.६२९३ (८९ख).

dbul

• क्रि. ( {'bul} इत्यस्या भवि.) १. दास्यामि— {khyod la bu mo dbul lo//} दुहितरन्ते दास्यामि वि.व.२४५क/२. १४६; प्रदास्यामि — {bdag gis khyod la gser gyi 'khor lo dbul lo//} अहं ते सौवर्णचक्रं प्रदास्यामि अ.श.६७क/५९ २. दद्यात् — {tshul khrims phun sum tshogs pa yi/} /{yon gnas la ni yon du dbul//} दद्यात्सम्पन्नशीलेषु दक्षिणीये(षु ) दक्षिणाम् ।। वि.व.२०१ख/१.७६; निक्षिपेत् — {ci ste de las sems can gyi don du 'gyur ba lhag par mthong na bslab pa dbul lo//} अथ ततोऽप्यधिकं सत्त्वार्थं पश्येत्, शिक्षां निक्षिपेत् शि.स.९३ख/९३; उपनयेयम् — {ma la bdag gis 'di skyes kyi tshul du bdag nyid kyis dbul lo//} यत्त्वहमेतां प्राभृतन्यायेन स्वयमेवोपनयेयम् वि.व.२०९क/१.८३ ३. अनुप्रयच्छामि लो.को.१७०६; • = {dbul po/} ।। • = {dbul ba/}

dbul po

• वि. दरिद्रः — {sems can dbul po rnams la longs spyod dag gis tshim par byed pa dang} दरिद्रांश्च सत्त्वान् भोगैः संतर्पयति शि.स.१५१क/१४६; {de nas zas dang rtse dga' btang /} /{legs bshad kyis ni bsam pa phrogs/} /{gnyid gyis dbul ba de yis ni/} /{rang gi khyim du yun ring bsams/} त्यक्ताहारविहारोऽथ सुभाषितहृताशयः । निद्रादरिद्रः स्वगृहे स चिरं समचिन्तयत् ।। अ.क.२८९क/१०७.१०; निःस्वस्तु दुर्विधो दीनो दरिद्रो दुर्गतोऽपि सः । अ.को.२०९ख/३.१.४९; दरिद्राति दुर्गतिं प्राप्नोतीति दरिद्रः । दरिद्रा दुर्गतौ अ.वि.३.१.४९; अधनः — {phyug gam yang na dbul yang rung /} /{khyim na gnas pa nad du che//} गार्हस्थ्यं महदस्वास्थ्यं सधनस्याधनस्य वा । जा.मा.९६ख/१११; निर्वित्तः — {rgyu mtshan rnam rtog min par yang /} /{brda yi rjes 'gro ldan pa yi/} /{dbul la'ang phyug po zhes brjod yin/} /{'di ni de 'dra'i ming du gnas//} निमित्तनिरपेक्षा वा संज्ञेयं तादृशी स्थिता । सङ्केतान्वयिनी यद्वन्निर्वित्तेऽपीश्वरश्रुतिः ।। त.स.२३ख/२५०; निस्वः — {dbul po rnams kyi khyim khyim du/} /{rang gi bsod nams ma yin pas/} /{rin chen phung po des byin pa/} /{skad cig nyid kyis sol phung gyur//} निजैरपुण्यैर्निःस्वानां रत्नराशिर्गृहे गृहे । तद्वितीर्णः क्षणेनैव जगामाङ्गारराशिताम् ।। अ.क.२००ख/८४.१८; दीनः — {dbul dang mgon med rnams la ster zhing nye bar mkho bar gyur pa rab tu rgyas pa'i dpal//} दीनानाथगणार्पणोपकरणीभूतप्रभूतश्रियः अ.क.१८४क/२१.१; दुर्गतः — {de nas nor rnams ma lus pa/} /{gzhon nu bsam pa yangs pa yis/} /{byin nas phun sum tshogs pa rnams/} /{dbul po'i khyim du gnas par byas//} ततस्तदखिलं वित्तं वितीर्य विपुलाशयः । कुमारः सम्पदां चक्रे स्थितिं दुर्गतवेश्मसु ।। अ.क.३२७ख/४१.४१; कृशः — {dbul yang slong ba mi spong bas/} /{sa ni drug pa yang dag 'thob//} कृशोऽपि नार्थिनां क्षेप्ता षष्ठीं भूमिं समश्नुते ।। अभि.अ.४क/१.५९; • सं. = {dbul po nyid} दारिद्र्यम् — {de ni sems can thams cad kyi dbul ba sel bar byed pa'i mtshan nyid yin no//} सा हि सर्वसत्त्वानां दारिद्र्यापनयनलक्षणा बो.प.८९ख/५२; दरिद्रता — {mi khom 'gro ba rnams dang dbul po dang /} /{dma' ba'i rigs su skye dang} गतिमक्षणेषु दरिद्रतां नीचकुलोपपत्तिम् रा.प.२४३क/१४१; • ना. दुर्गतः, कश्चित् पुरुषः — {der ni dge slong mchod la chags/} /{khyim dang khyim du zhugs pa na/} /{dbul po zhes pa'i dbul ba yis/} /{shugs rings phyung nas rab bsams pa//} भिक्षुपूजापरे तत्र वर्तमाने गृहे गृहे । अचिन्तयद्विनिःश्वस्य दुर्गतो नाम दुर्गतः ।। अ.क.३३०क/४१.७२.

dbul po nyid

दारिद्र्यम् — {chung ngu rnams kyi dbang phyug gang /} /{de ni chen po'i dbul po nyid//} अल्पकानां यदैश्वर्यं दारिद्र्यं तन्महीयसाम् ।। अ.क.३६१ख/४८.४७; दरिद्रता — {rgyal po'ang rang gi btsun mo rnams/} /{tshul khrims kyis dbul nyid shes nas//} राजाऽपि निजजायानां ज्ञात्वा शीलदरिद्रताम् । अ.क.१४४क/१४.६०.

dbul po med

वि. अदरिद्रः — {slong ba'i yid bzhin nor gyur pa/} /{byams pa yis kyang 'di blangs nas/} /{'phral la dum bur byas nas ni/} /{'jig rten dbul po med byed 'gyur//} मैत्रेयोऽप्यमुमादाय कृत्वा सपदि खण्डशः । अर्थिचिन्तामणिर्लोकमदरिद्रं करिष्यति ।। अ.क.१५६क/१६.१५.

dbul po'i gnas

द्ररिद्रवीथी — {bdag dbul po'i gnas ga la ba der song la} गच्छामो वयं येन दरिद्रवीथी स. पु.४०ख/७२.

dbul po'i sems dang ldan pa

वि. दरिद्रचित्तः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags/} {dbul po'i sems dang ldan pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः, न दरिद्रचित्तानाम् सु.प. २१ख/२.

dbul por gyur pa

वि. दरिद्रभूतः — {sems can dge ba'i rtsa ba ma byas pa/} {bsod nams dang bral ba/dbul} {por gyur pa} अकृतकुशलमूलाः सत्त्वाः पुण्यविरहिता दरिद्रभूताः स.पु.१२०क/१९१; दरिद्रः लो.को.१७०६.

dbul ba

• वि. दरिद्रः — {nga sbyin pa gtong ba na 'dis bar chad byas pas des na dbul bar gyur to//} दानं ददतो मे अनया दानान्तरायः कृतः । तेन दरिद्रा संवृत्ता वि.व.१३३क/१.२१; दुर्गतः — {dam pa'i 'bru yi khur ni dbul ba rnams kyi sbyin pa shin tu chung bas 'thob//} दानस्यातिकृशस्य सत्फलभरमाप्नोत्यलं दुर्गतः अ.क.३२४क/४१.१; • सं. १. [1] दुर्गतिः — {de nas bram ze rang zhing du/} /{song bas 'bru nas myu gu ni/} /{thams cad gser du mthong gyur nas/} /{'phral la nyid du dbul ba btang //} अथ गत्वा निजं क्षेत्रं विप्रः शस्ययवाङ्कुरान् । सर्वानपश्यत् सौवर्णान् सहसा त्यक्तदुर्गतिः ।। अ.क.७३क/६१.१६ [2] = {dbul ba nyid} दारिद्र्यम् — {dbul ba'i 'jigs pas skrag ste bdag gis gang rnyed pa de de bzhin gshegs pa la sogs pa dge slong gi dge 'dun la phul lo//} यो मे विभव आसीत्सः…दारिद्र्यभयभीतया तथागतप्रमुखे भिक्षुसङ्घे दत्तः अ.श.१५०ख/१४०; दरिद्रता — {'di ltar nga yi yul ni dbyen spyo ba'i/} /{dbul ba ci nas yul na med par 'gyur//} इतीयमस्मद्विषयोपतापिनी दरिद्रता निर्विषयी यथा भवेत् ।। जा.मा.६४क/७४; दारिद्रम् — ग्. {yon pa'i khu tshur dkur 'jog cing /} /{dbul ba'i sdug bsngal dgrol bar mdzad//} वाममुष्टिकटिन्यस्तः दारिद्रदुःखविमोचकः । स.दु.११०क/१६८; दौर्गत्यम् — {lhag ma 'jungs pa'i tshogs rnams ni/} /{snying rje'i chu gter des btsal nas/} /{de dag rnams la rin chen tshogs/} /{dbul ba'i rab rib 'phrog pa byin//} शेषान् कृपणसङ्घातान् सोऽन्विष्य करुणाम्बुधिः । रत्नराशिं ददौ तेभ्यो दौर्गत्यतिमिरापहम् ।। अ.क.३२६ख/४१.२६ २. दानम् — {dpal ldan bla ma dbul ba thams cad kyis mnyes pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} श्रीगुरुसर्वदानैः सन्तोषणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४; प्रदानम् लो.को.१७०६; उपनयः — {mchod rten la phyag 'tshal ba na 'dag rjas dang chu la sogs pa dbul lo//} चैत्यादिवन्दनायामूषाटुकोदकाद्युपनयः वि.सू.९ख/१०; निक्षेपः — {de dag gis nye bar ma zhi na dge 'dun la dbul lo//} अनुपशमने तैः । सङ्घे निक्षेपः वि.सू.९०क/१०८; उपनिक्षेपः — {des gnas brtan dang bcas pa'i dge 'dun gzhan la dbul lo//} तेन सस्थविरे…अन्यत्र सङ्घ उपनिक्षेपः वि.सू.९०क/१०८; उपसंहारः — {dge slong mas chos 'dri ba la mi 'jigs par bya ba'i phyir dge slong la zas dbul bar bya'o//} कुर्याद् वैशारद्याय धर्मपरिपृच्छायां भिक्षवे भिक्षुण्यामिषोपसंहारम् वि.सू.३३ख/४२; निर्यातनम् — {de ltar gsum la skyabs su song ste bdag nyid kyi dngos po dbul ba byas nas} एवं त्रिशरणं गत्वा आत्मनिर्यातनं कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५; {glang po che dang rta dang bong bu dang dre'u dang go cha rnams ni rgyal po la dbul lo//} हस्त्यश्वोष्ट्रखरवेसरसन्नाहानां राज्ञि निर्यातनम् वि.सू.६८ख/८५; उपनामनम् — {'dag rdzas dang so shing dbul lo//} ऊषाटुकदन्तकाष्ठोपनामनम् वि.सू.९क/१०; • कृ. देयः — {de la dbul ba'i me tog dang /} /{bdug pa la yang cho ga bzhin//} तस्मिन् देयानि पुष्पाणि धूपयेच्च विधानतः । स.दु. १२७क/२३२.

dbul ba'i khyim du skye ba

पा. दरिद्रकुलोपपत्तिः, बोधिपरिपन्थकरधर्मभेदः — {yul 'khor skyong gang zag de lta bu de dag la byang chub kyi bar chad byed pa'i chos brgyad yod par smra ste}… {dbul ba'i khyim du skye ba} तेषां पुना राष्ट्रपाल तथारूपाणां पुद्गलानामष्टौ बोधेः परिपन्थकरान् धर्मान् वदामि…दरिद्रकुलोपपत्तिः रा.प.२४२ख/१४१.

dbul bar bgyi

क्रि. ददामि — {rgyal dang de sras rnams la bdag gis ni/} /{bdag gi lus kun gtan du dbul bar bgyi//} ददामि चात्मानमहं जिनेभ्यः सर्वेण सर्वं च तदात्मजेभ्यः । बो.अ.४क/२.८; निर्यातयामि — {sangs rgyas dang byang chub sems dpa' thams cad la bdag nyid dbul bar bgyi'o//} आत्मानं सर्वबुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो निर्यातयामि स.दु.१०३ख/१४४.

dbul bar bya

• क्रि. अर्पयेत — {gal te dri ma can du gyur na sprug par bya'o/} /{de dbul par bya'o//} प्रस्फोट्य मलिनञ्चेत् । अर्पयेतैनम् वि.सू.३१ख/४०; ढौकयेत् — {maN+Dal byas nas/} {slob mas las kyi rdo rje can dang lhan cig tu mchod pa'i rdzas dbul bar bya'o//} मण्डलं कृत्वा शिष्यः कर्मवज्रिभिः सार्धं पूजाद्रव्यं ढौकयेत् वि.प्र.१६२ख/३.१२६; दापयेत् — {mchod yon ni rdul tshon gyi dkyil 'khor gyi phyi rol du maN+Dal byas nas dbul bar bya'o//} अर्घं मण्डलरजो बाह्ये मण्डलं कृत्वा दापयेत् वि.प्र.१४१क/३.७८; निर्यातयेत् — {de ltar mchod pa rnam pa nyi shus de bzhin gshegs pa thams cad yang dag par mchod la/} {bdag nyid dbul bar bya ste} एवं विंशतिप्रकारपूजया सर्वतथागतान् सम्पूज्याऽऽत्मानं निर्यातयेत् स.दु.१०३ख/१४४; • कृ. देयः — {bla ma la ni dbul bya ste} गुरवे देयम् स.दु.१२९क/२३८; {dbul bar bya ba'i phung po gsum dag tu dbul bar bya'o//} त्रिभिः स्कन्धकैर्देयं दास्याम इति अभि.भा.३६क/६०; उपनेतव्यः — {dper na 'khor los sgyur ba'i blon po rin po che dpung gi tshogs yan lag bzhi pa dbul bar bya ba yang 'bul la} यथा चक्रवर्तिनः परिणायकरत्नं चतुरङ्गबलकायमुपनेतव्यं चोपगमयति सू.व्या.२२८क/१३९; दातव्यः — {gtor ma dbul bya} बलिश्च दातव्यः स.दु.१२७क/२३२; {dge 'dun la mchod ston dang tshogs kyi 'khor lo dbul bar bya'o//} सङ्घभोज्यं गणचक्रं च दातव्यम् वि. प्र.८७ख/४.२३३; समर्र्पणीयः — {slob mas bla ma la dbul bar bya'o//} शिष्येण गुरोः समर्पणीया वि.प्र.१५८क/३. ११९; • सं. १. उपनामनम् — {ches mchog tu gyur pa dbul bar bya'o//} वरतरस्योपनामनम् वि.सू.९ख/१० २. प्राभृतम्— {rgyal srid chen po thob na/} {yul gyi mi rnams kyis dbul bar bya bas bsu ba bzhin du} आधिराज्ये प्राप्तौ प्राभृतेन विषयप्रत्युद्गमनवत् अभि.भा.५५क/१०८०.

dbul bar bya ba

= {dbul bar bya/}

dbul bya

= {dbul bar bya/}

dbul mo

वि.स्त्री. दरिद्रा — {de nas re zhig na bud med shin tu dbul mo zhig} यावदन्यतमा स्त्री परमदरिद्रा अ.श.१५०क/१४०; दुर्गताङ्गना — {der ni dbul mos mar me ni/} /{shin tu chung ba dag cig phul/} /{thams cad snum ni rab zad nas/} /{rab tu bzlas tshe gang ma song //} दीपमेकं ददौ तत्र स्वल्पकं दुर्गताङ्गना । स्नेहक्षयात्प्रयातेषु सर्वेषु न जगाम यः ।। अ.क.१५८ख/१७.२०.

dbus

मध्यः, ओ यम् — {bre bo zas sogs spun zla rnams/} /{de yi sgo rnams dag tu bkod/} /{rang nyid grong khyer dbus su ni/} /{dmag dang blon por bcas te gnas/} द्रोणोदनमुखान् भ्रातॄन् द्वारेषु विनिवेश्य सः । नगरस्य स्वयं मध्ये तथा सामात्यसैनिकः ।। अ.क.२१९क/२४.१२३; {gang zhig thog ma dbus mtha' med zhi sangs rgyas nyid} यो बुद्धत्वमनादिमध्यनिधनं शान्तम् र.वि.७७ख/७; अन्तरम् — {skye ba'i 'khor mor rim gyis yongs 'dris rgyud dag gis ni smin byas shing /} /{phyi nas skam dang chu dang shing dang rdo yi snying po'i dbus skyes kyang //} जन्मावर्तक्रमपरिचयैः सन्ततैः पच्यमानं पश्चाद्यातं स्थलजलतरुग्रावगर्भान्तरेऽपि । अ.क.१३४क/६६.१०३.

dbus nas

मध्यतः — {mtshams gzhan ni ma yin no//} {dbus nas rgyang grags kyi mtha' phan chad ni gnas tha dad pa nyid do//} न सीमान्तरम् । पृथक्त्वं क्रोशान्तात् मध्यतः परस्य वि.सू.२३क/२८.

dbus kyi mtha'

मध्यान्तः — {de sngon gyi mtha' dang ldan pa dang phyi ma'i mtha' dang ldan pa dang dbus kyi mtha' dang ldan pa dang} अनेन पूर्वान्तसहगतेन, अपरान्तसहगतेन, मध्यान्तसहगतेन श्रा.भू.१९ख/४७.

dbus skye

वि. मध्यजा — {thugs kyi rdo rje bdag med ma/} /{sems ni bdag med tshul can nyid/} /{sems ni dbus kyi gnas su ste/} /{des na bdag med ma dbus skye//} चित्तवज्री च नैरात्म्या चित्तं नैरात्म्यरूपकम् । चित्तं मध्यमकं स्थानं नैरात्म्या तेन मध्यजा ।। हे.त.२३क/७६.

dbus mtho

क्रि. मध्यादुन्नमति — {mtha' dma' na dbus mtho} अन्तादवनमति मध्यादुन्नमति म.व्यु.३०२८ (५४क).

dbus na gnas pa

= {dbus gnas/}

dbus gnas

• वि. मध्यस्थः — {me 'bar dbus na gnas pa de/} /{gang tshe sus kyang ma blangs pa//} ज्वालितानलमध्यस्थं तं कश्चिन्नाग्रहीद्यदा । अ.क.८८ख/९.२९; मध्यगतः — {rgya mtsho'i dbus na gnas kyang rnam mdzes pa//} सागरमध्यगतोऽपि विराजन् रा.प.२२८क/१२१; मध्यवर्ती — {de la phyogs gsum po de la yang mang pos bskor ba'i dbus na gnas pa'i rdul phra rab la gal te phyogs cha'i bye brag med par gyur na} तत्रैतस्मिन् पक्षत्रयेऽपि मध्यवर्तिनः परमाणोर्बहुभिः परिवारितस्य यदि दिग्भागभेदो न स्यात् त.प.११३ख/६७७; • सं. मध्यदेशः— {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas/} /{kun 'dar ma ni dbus gnas su/} /{gzung dang 'dzin pa rnam par spangs//} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता । अवधूती मध्यदेशे ग्राह्यग्राहकवर्जिता ।। हे.त.२ख/४.

dbus gnas nyid

मध्यस्थता — {des kyang mdzes pa'i rnam pa can/} /{brtan pa byis pa lang tsho yi/} /{mtshams kyi dbus gnas nyid gyur pa/} /{de mthong ya mtshan dag tu gyur//} साऽपि तं रुचिराकारं दृष्ट्वा विस्मयमाययौ । धीरं शैशवतारुण्यसन्धिमध्यस्थतां गतम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०७.

dbus pa'i skye bo

आर्यजनः — {slong mo pa brgyas khyab pa/} {dbus pa'i skye bos gang ba/mtha'} {'khob pa'i skye bos spangs pa/} {skye bo mkhas pas bsten pa} भैक्षुकशतकलिलो दस्युजनविवर्जितः आर्यजनाकीर्णो विद्वज्जननिषेवितः वि.व.७ख/२.७९.

dbus phra

तनुमध्या, गायत्रीभेदः मि.को.९३ख ।

dbus ma

वि. मध्यः — {rna ba nas dbus ma'i char sor mo nyi shu ni snying po'i pad+ma'o//} कर्णान्मध्यभागं विंशत्यङ्गुलं गर्भपद्मम् वि.प्र.१३७क/३.७३; {de'i phyi rol gyi rtse mo dag ni nyis 'gyur zhes pa rtse mo brgyad pa ste/} {dbus kyi rtse mo dang lhan cig rtse mo dgu pa'i rdo rje}…{'gyur te} तस्य बाह्यशूकं द्विगुण्यमष्टशूकं मध्यशूकेन सार्धं नवशूकं वज्रं स्यात् वि.प्र.६८ख/४.१२३; मध्यमः— {des na dbus mar gnod gyur pas/} /{snga ma kho na tshad ma yin//} ततो मध्यमबाधेन पूर्वस्यैव प्रमाणता ।। त.स.१०४ख/९२१.

dbus dma'

क्रि. मध्यादवनमति — {dbus dma' na mtha' mtho} मध्यादवनमति अन्तादुन्नमति म.व्यु.३०२९ (५४क).

dbus su gnyer ma gsum

वि. त्रिवलीमध्या — {skra bzang dbus su gnyer ma gsum/} /{phal pas pad ma can du brjod//} सुकेशा त्रिवलीमध्या प्राकृतैः पद्मिनी मता । हे.त.२७क/९०.

dbus su son

वि. मध्यगतः — {rgya mtsho'i dbus su son ste mgon med pa/} /{tshong pa lnga brgya dag ni bsgral byas nas//} तारित पञ्चशतं वणिजानां सागरमध्यगताश्च अनाथाः । रा.प.२३९क/१३६.

dben

= {dben pa/}

dben ldan

वि. विवेकी — {yon tan skud ldan legs spyod zlum/} /{dben ldan rnams kyi snying la chags/} /{mu tig ma yin legs bshad kyi/} /{rgyan nyid gang zhig don gnyer gyur//} सुवृत्ते गुणसंयुक्ते हृदि सक्ते विवेकिनाम् । अभूद् भूषण एवार्थी यः सूक्ते न तु मौक्तिके ।। अ.क.२७ख/५३.४; {da lta'ang ma lus phyogs dang ngogs/} /{nags su chags shing dben ldan pa/} /{gang gi grags pa rnam dag pas/} /{thub pa'i brtul zhugs blangs pa bzhin//} अद्याप्यखिलदिक्तीर्थवनासक्तैर्विवेकिभिः । यशोभिः शुचिभिर्यस्य मुनिव्रतमिवोह्यते ।। अ.क.२०८ख/२४.४; विवेकिनी — {mdzes ma khyim thab las phyir phyogs/} /{chags bral dben pa dang ldan zhing //} विवाहविमुखीं कान्तां तां वैराग्यविवेकिनीम् । अ.क.८४ख/६३.२१.

dben ldan pa

= {dben ldan/}

dben gnas

• वि. प्रविविक्तविहारी — {'di la byang chub sems dpa' bdag nyid kyi rgyu la shin tu spyad pa/} {shes rab dang ldan pa/} {dben pa na gnas shing} इह बोधिसत्त्वः स्वयं प्रगाढहेतुचरितः प्रज्ञावान् प्रविविक्तविहारी बो.भू.१४४क/१८५; विवेकनिश्रितः — {de mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa}…{yongs su sgom mo//} छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४; • सं. १. विवेकवासः — {tshe rabs kun du dben gnas par/} /{phun sum ldan pa thob par shog//} विवेकवाससामग्रीं प्राप्नुयां सर्वजातिषु ।। बो.अ.४०क/१०.५२ २. विवेकस्थानम् — {de nas dben pa'i gnas su ni/} /{sngags kyang chad lhag bskang bya ste/} /{brgya phrag brgyad rnams bzlas par bya} ततो विवेकस्थानेऽष्टौऽशतानि (?ष्टोत्तरशतं) पूरयेन्मन्त्रं चानूनाधिकं जपेत् स.दु.१२९ख/२४०; एकान्तः — {ba rdzi de mtshungs nad kyis gzir ba zhig/} /{btsal nas dben pa'i gnas su bos byas te//} अन्विष्य तत्तुल्यगदाभिभूतमाभीरमेकान्तमथानिनाय ।। अ.क.५८ख/५९.८२; रहः — {bud med dang lhan cig tu dben pa'i gnas la sogs par} मातृग्रामेण सह रहोऽवस्थादिषु शि.स.७२क/७० ३. = {dben gnas nyid} प्राविवेक्यम् — {tshangs par spyod pa ni spyad par dka'o/} /{dben par gnas pa ni dka'o//} दुष्करं ब्रह्मचर्यम्, दुष्करं प्राविवेक्यम् अ.श.२४८ख/२२७ ४. = {nags tshal} काननम्, वनम् — अटव्यरण्यं विपिनं गहनं काननं वनम् । अ.को.१५४क/२.४.१; कन्यते गम्यते वानरादिभिरिति काननम् । कनी दीप्तिकान्तिगतिषु अ.वि.२.४.१.

dben gnas pa

= {dben gnas/}

dben pa

• सं. १. विवेकः — {dben pa zhes bya ba ni/} {'dis rnam par 'byed par byed pas dben pa'o//} विवेक इति । विविच्यतेऽनेनेति विवेकः अभि.स्फु.२८६क/११३०; {dben pa'i bde ba ngang gyur khyod/} /{mang po'i nang du bzhugs pa gang //} विवेकसुखसात्म्यस्य यदाकीर्णस्य ते गताः । श.बु.११२ख/६०; प्रविवेकः — {de nas byang chub sems dpa' dben pa na gnas pa bde ba'i bdud rtsis blo goms par byas pa} अथ बोधिसत्त्वः प्रविवेकसुखामृतरसपरिभावितमतिः जा.मा.९६ख/१११ २. रहः — {'di la byang chub sems dpa' ji skad thos pa'i chos rnams bsam par 'dod pa dang}…{gcig pu dben par song ste} इह बोधिसत्त्व एकाकी रहोगतो यथाश्रुतां धर्मांश्चिन्तयितुकामः बो.भू.६४ख/७६; धर्मे रहस्युपनिषत् अ.को.२२४ख/३.३.९३; रह इति निगूढार्थवचनम् अ.विव.३.३.९३; एकान्तः — {sa bdag rang nyid 'ong bar ni/} /{brtson pa lugs shes gru 'dzin gyis/} /{shes nas dben pa dag tu bu/} /{gro bzhin bye ba la smras pa//} पोतलः क्षितिपं ज्ञात्वा स्वयमागमनोद्यतम् । नीतिज्ञं पुत्रमेकान्ते श्रोणकोटीमभाषत ।। अ.क.२३६ख/२७. २१; सुगुप्तः प्रदेशः — {des de nang du khrid nas dben pa zhig tu bzhag go//} तया प्रवेशितः सुगुप्ते प्रदेशे स्थापितः वि.व.२१७ख/१.९४; प्रत्यन्तः — {mdze can gyis dge 'dun gyi gnas mal spyad par mi bya'o/} /{de la gnas dben pa sbyin no//} न कुष्ठी साङ्घिकं शयनासनं परिभुञ्जीत । प्रत्यन्तेऽस्य विहारं दद्युः वि.सू.६२क/७८ ३. अरण्यम् — {'pho dang}…{dgyes rol pa dang dben par spyod dang bdud bcom dang //} च्युतिं…रतिक्रीडारण्यप्रविचरणमारप्रमथनम् । र.वि.१२५ख/१०७; • पा. व्यपकर्षः — {dben pa phun sum tshogs pa gang zhe na/} {smras pa/} {rnam pa gnyis te/} {lus dben pa dang sems dben pa'o//} व्यपकर्षः कतमः? आह—द्विविधः, कायव्यपकर्षः चित्तव्यपकर्षश्च श्रा.भू.१३१ख/३६२; • वि. विजनः — {zla ba zla ba'i mar ngo yi/} /{bcu bzhi pa la khyim dben par//} मासि मासि चतुर्दश्यां कृष्णायां विजने गृहे । हे.त.२६क/८६; {de bas bdag ni bas mtha' dben par gnas par 'tshal//} इच्छामि तेन विजनेषु वनेषु वस्तुम् जा.मा.१०७क/१२४; प्रतिगुप्तः — {ji tsam na rngon pa de zhag bdun gyi nyin par phyogs dben par bdag nyid gab ste 'dug pa} यावदसौ लुब्धकः सप्तमे दिवसे प्रतिगुप्ते प्रदेशे आत्मानं गोपयित्वाऽवस्थितः वि.व.२०५क/१.७९; {sgog skya dang kun dong dang ke'u bza' bar mi bya'o/} /{nad pas ni dben pa'i phyogs su'o//} न लशुनं पलाण्डुं गृञ्जनकं वा परिभुञ्जीत । प्रतिगुप्तप्रदेशे ग्लानः वि.सू.७८क/९५; • भू.का.कृ. विविक्तः — {bum pas dben pa'i sa phyogs la sogs pa yongs su ma shes par ni bum pa med par shes par mi nus so//} न हि घटविविक्तप्रदेशापरिज्ञाने घटाभावो ज्ञातुं शक्यते त.प.२४५क/९६३; {dben pa'i nags kyi sa phyogs de/} /{zhi ba rnams kyi dga' bskyed nyid//} विविक्तकाननोद्देशाः शमिनामेव वल्लभाः ।। अ.क.२८ख/३.१०८; व्यपकृष्टः — {gcig pu rab tu dben par mngon par dga' ba yin la/dge} {'dun tshogs kyi nang na 'dug kyang dus thams cad du sems dben par gnas te} प्रविवेकाभिरतश्च भवति एकाकी सङ्घमध्ये वा सर्वकालं चित्तव्यपकृष्टविहारी बो.भू.७६ख/९८; प्रच्छन्नः — {song la/} {de dben pa zhig tu zhog shig} गच्छैनं प्रच्छन्नं प्रवेशय वि.व.२१७ख/१.९४; • अव्य. वि — {skye bos dben par dal bus gsungs//} प्रोवाच विजने शनैः अ.क.१७०ख/१९.७८.

dben par

रहः — {lta bar mi 'os de yi khyim/} /{dben par zhag bdun gnas par gyur//} सप्तरात्रमनालोक्ये तस्थौ तद्भवने रहः ।। अ.क.१८२ख/२०.८८; विजने — {rgyal po dge gyur gnyis skyes bdag/} /{dben par grub pa sgrub pa po//} स्वस्ति राजन् द्विजन्मा हि विजने सिद्धिसाधकः । अ.क.५१क/५.४९.

dben pa skyabs yod pa

वि. प्रतिच्छन्नः — {khyim pa dang lhan cig dben pa skyabs yod pa na 'greng ba la'o//} गृहिणा सार्द्धं स्थितौ प्रतिच्छन्ने वि.सू.५२ख/६७.

dben pa nyid

विविक्तता — {byis pa blo zhan rnams la ni/} /{theg pa gsum dang theg pa gcig/} /{theg pa med pa'ang smra ste/} /{'phags pa rnams la dben pa nyid//} त्रियानमेकयानं च अयानं च वदाम्यहम् । बालानां मन्दबुद्धीनामार्याणां च विविक्तताम् ।। ल.अ.८१क/२८.

dben pa thams cad mngon du gyur pa

वि. सर्वविवेकाभिमुखीभूतः — {byang chub sems dpa'i gnas}…{dben pa thams cad mngon du gyur pa shin tu thob pa yin} बोधिसत्त्वविहारमनुप्राप्तो भवति…सर्वविवेकाभिमुखीभूतम् द.भू.२४०क/४२.

dben pa dang ldan

= {dben ldan/}

dben pa dang ldan pa

= {dben ldan/}

dben pa na 'dug

= {dben par 'dug/}

dben pa na gnas pa

= {dben gnas/}

dben pa ma yin pa

भू.का.कृ. अविविक्तः — {nyon mongs pa las dben pa ma yin pa'i phyir ro zhes bya ba ni de'i sa pa'i nyon mongs pa rnams las ma grol ba'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go//} क्लेशाविविक्तत्वादिति तद्भूमिकैः क्लेशैरविविक्तत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२९६क/११४९.

dben pa med pa

निर्विवेकता — {rgan po 'khar ba la brten gyi/} /{blo ni chos la ma yin no/} /{rga bas lus ni 'khogs pa la/} /{rang bzhin gyis ni dben pa med//} वृद्धोऽवलम्बते यष्टिं न तु धर्ममयीं धियम् । जराकुटिलकायस्य स्वभावो निर्विवेकता ।। अ.क.२१४क/२४.७३.

dben pa la dga' ba

वि. विवेकरतः — {sems dang yid dang yid kyi rnam par shes pa'i rang bzhin dben pa la dga' ba} चित्तमनोमनोविज्ञानस्वभावविवेकरतस्य ल.अ.५८ख/५.

dben pa la mngon par dga'

वि. विवेकारामः — {ma pham pa rigs kyi bu 'di dag ni dben pa la mngon par dga' zhing dben pa la mos pa ste} एते अजित कुलपुत्रा विवेकारामा विवेकाभिरताः स.पु.११५ख/१८५.

dben pa la gnas pa

= {dben gnas/}

dben pa la mos

= {dben pa la mos pa/}

dben pa la mos pa

वि. विवेकाभिरतः — {ma pham pa rigs kyi bu 'di dag ni dben pa la mngon par dga' zhing dben pa la mos pa ste} एते अजित कुलपुत्रा विवेकारामा विवेकाभिरताः स.पु.११५ख/१८५.

dben pa la gzhol ba

वि. विवेकनिम्नः — {yun ring po nas sems dben pa la gzhol ba yin} दीर्घरात्रं विवेकनिम्नचित्तम् अभि.भा.३४ख/१००२.

dben pa las skyes pa

वि. विवेकजम् — {bsam gtan bzhi pa las dben pa las skyes pa ni nam mkha' mtha' yas skye mched yin no//} चतुर्थध्यानविवेकजं ह्याकाशानन्त्यायतनम् अभि.भा.६६ख/११३०.

dben pa'i gtam

ना. विवेककथा, ग्रन्थः क.त.४१७१.

dben pa'i don

विविक्तार्थः लो.को.१७०८.

dben pa'i bde ba ngang gyur

वि. विवेकसुखसात्म्यः — {dben pa'i bde ba ngang gyur khyod/} /{mang po'i nang du bzhugs pa gang //} विवेकसुखसात्म्यस्य यदाकीर्णस्य ते गताः । श.बु.११२ख/६०.

dben pa'i gnas

= {dben gnas/}

dben pa'i sa phyogs

विविक्तप्रदेशः — {des dben pa'i sa phyogs dmigs pa bum pa med pa bzhin du} घटाभाव इव तद्विविक्तप्रदेशोपलम्भात् त.प.२३२क/९३४.

dben par gyur pa

भू.का.कृ. विविक्तः — {yod pa dang med pa'i phyogs kyis dben par gyur pa/} {skye ba med par smra ba dag la yang med pa pa zhes zer ba} सदसत्पक्षविविक्तानुत्पादवादिनो नास्तिका इति वक्ष्यन्ति ल.अ.९१ख/३८.

dben par mchis

वि. रहोगतः — {btsun pa 'dir bdag gcig pu dben par mchis nas nang du yang dag 'jog la zhugs pa na/} {sems la 'di lta bu'i sems kyi yongs su rtog pa byung ste} इह मम भदन्त एकाकिनो रहोगतस्य प्रतिसंलीनस्यैवं चेतसि चेतःपरिवितर्क उदपादि अ.श.१०५ख/९५.

dben par lta

वि. विविक्तदर्शी — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos thams cad la dben par lta zhing gnas so//} बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मेषु विविक्तदर्शी विहरति ल.अ.११९ख/६६.

dben par 'du shes pa

रहःसंज्ञा — {rang bzhin nyams par byas pa nyid ni phul ba nyid ma yin no/}…/{dben par ma yin no/} /{dben par 'du shes pas ma yin no//} न नष्टप्रकृतिकृततां प्रत्याख्यातत्वम्…न रहसि । न रहःसंज्ञया वि.सू.१२ख/१३.

dben par 'dug

वि. एकान्तस्थायी — {nga ni khams gsum dag las thar cing zhi/} /{nags tshal dag na gnas shing dben par 'dug//} अहं च त्रैधातुकमुक्त शान्तो एकान्तस्थायी च वने वसामि । स.पु.३६क/६२; रहोगतः — {des chos de dag thos nas kyang rjes la rang gi sems rtog par bzhag pas gcig pu dben pa na 'dug cing 'di ltar rtog go//} तांश्च धर्मान् श्रुत्वा स्वचित्तनिध्यप्त्या एको रहोगत एवं मीमांसते द.भू.१९८क/२०; व्यपकृष्टः — {de ltar rab tu byung nas tshe dang ldan pa de gcig pu dben par 'dug ste/} {bag yod cing brtun la bcum nas gnas te} एवं प्रव्रजितः स आयुष्मानेको व्यपकृष्टोऽप्रमत्त आतापी प्रहितात्मा व्यहार्षीत् अ. श.११३ख/१०३.

dben par gnas

= {dben gnas/}

dben par gnas pa

= {dben gnas/}

dben par song

वि. रहोगतः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gcig pu dben par song ste} बोधिसत्त्वो महासत्त्व एकाकी रहोगतः ल.अ.१०८ख/५४.

dben las skyes pa

= {dben pa las skyes pa/}

dben sa

निर्जनम् — {snying ldan rnams kyis nang gi de nyid dpyod ba med na rab mdzes snyan ngag ni/} /{stong pa nyid de dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} काव्यं चारुतरं विना सहृदयैस्तत्त्वान्तरालोचनाशून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते ।। अ.क.२८ख/५३.१४.

dbo

• क्रि. ( {'bo} इत्यस्या भवि.) छोरयेत् — {khyim pa 'dug pa la ma dris par de khyim du mi dbo'o//} नैतदन्तर्गृहे छोरयेदनवलोक्य गृहपतिम् वि.सू.४९ख/६३; • ना. १. फल्गुनी, नक्षत्रम् — {'di lta ste/} {tha skar dang}…{dbo dang} …{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…फल्गुनी…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३ २. उत्तरफाल्गुनी — {rgyu skar ni tha skar dang}…{dbo dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी…उत्तरफाल्गुनी…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; • = {dbo ba/}

dbo ba

वि. परिस्रवमाणः — {der 'bras khu dbo bas dong byas nas} तत्राचामेन परिस्रवमाणेन गर्तः कृतः वि.व.१५५ख/१.४३.

dbo bar bya

छोरणम् — {btsog chu yang dbo bar bya'o//} छोरणं च द्रवस्य वि.सू.५ख/६.

dbo zla

= {dbo'i zla ba/}

dbo las skyes

ना. फल्गुः — {dbo las skyes len ces mi smra'o zhes bya ba ni/} {gal te ngas 'di skad du 'di len to smras na} उपादत्त इति फल्गुना न वदामीति । अहं चेदेवं वदेयम्—उपादत्त इति अभि.स्फु.३२१क/१२०८; {dbo las skyes kyi mdo} फल्गुसूत्रम् अभि.भा.८८क/१२०८.

dbo las skyes kyi mdo

ना. फल्गुसूत्रम्, ग्रन्थः — {dbo las skyes kyi mdo las kyang /} {dbo las skyes len ces mi smra'o zhes gsungs te} फल्गुसूत्रे चोक्तम्—उपादत्त इति फल्गुना न वदामीति अभि.भा.८८क/१२०८.

dbog

= {dbog pa/}

dbog pa

• सं. १. दानम् — {lung dbog pa dang}…{rjes su bstan pa dang gdams ngag sbyin na'o//} उद्देशदाने…अनुशासन्याः, अववादस्य वि.सू.४२क/५३ २. अवतारणम् — {gdugs la sogs pa dbog pa yang ngo //} अवतारणं च छत्रादीनाम् वि.सू.९४क/११२; • वि. वारिकः — {gnas mal dbog pa} शयनासनवारिकः वि.सू.९३ख/१११.

dbo'i zla ba

फाल्गुनः, मासविशेषः — {mchu'i zla ba dang dbo'i zla ba dag la ka sde'o//} कवर्गः माघफाल्गुनयोः वि.प्र.५४ख/४.८५; {nag pa'i zla ba'i tshes rnams bden bral gyi pad+ma'i 'dab ma la'o//}…{dbo'i zla ba'i tshes rnams gshin rje'i la'o//} चैत्रतिथयो र्नैऋत्यस्य कमलदले…फाल्गुनतिथयो यमस्य वि.प्र.४२ख/४.३६; फाल्गुनिकः — अथ फाल्गुने ।। स्यात् तपस्यः फाल्गुनिकः अ. को.१३७ख/१.४.१६; फाल्गुनी अत्रास्तीति फाल्गुनः, फाल्गुनिकश्च अ.वि.१.४.१६.

dbo'i zla ba'i nya

फाल्गुनपूर्णिमा — {dkyil 'khor gsum gyi bdag nyid kyi dkyil 'khor gyi khang pa der dbo'i zla ba'i nya la nyi ma'i shing rta la sogs pa tshangs pa'i drang srong bye ba phrag phyed dang bzhi la rgyal po grags pas nges pa byin pa} अस्मिन् त्रिमण्डलात्मके मण्डलगृहे फाल्गुनपूर्णिमायां सूर्यरथप्रमुखानां सार्द्धत्रिकोटीनां ब्रह्मर्षीणां यशोराज्ञा नियमो दत्तः वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७.

dbyangs

• सं. १. स्वरः — {mgrin pa'i sbubs kyi nam mkha' ni/} /{nyams pas dbyangs ni tha dad 'gyur} गलबिले ह्याकाश उपहते स्वरभेदस्य सम्भवः प्र.अ.१९५क/५५०; घोषः — {gzhan ni dri za'i dbyangs snyan bzhin//} गन्धर्वमधुरघोषवदन्यः सू.अ.१४०ख/१७; निर्घोषः — {sprin gyi dbyangs kyi sgra dang} मेघनिर्घोषस्वरेण च ग.व्यू.२७६ख/३; प्रघोषः — {de ni ma lus 'jig rten khyab snang ba/} /{dbyangs nyid la ni rab tu brten par brjod//} अशेषलोकस्फरणावभासनं प्रघोषमागम्य तदप्युदाहृतम् ।। र.वि.१२४क/१०४ २. मात्रा — {dbyangs ni a yig la sogs pa thung ngu dang ring po bcu gnyis} मात्रा अकारादयो ह्रस्वदीर्घा द्वादश वि.प्र.१८६ख/५.८; ग्. {yas pa la ye shes la sogs pa'i dbyangs ring po drug gis phye ba'o//} ज्ञानादिदीर्घषण्मात्राभिन्नो दक्षिणे वि.प्र.२५६क/२. ६७; • पा. स्वरः १. गान्धारादिः— {dpa' ba sgeg pa dag gi dngos/} /{brtan pa khro dang ya mtshan no/} /{dbyangs bdun rdzogs pa 'di dag ni/} /{tha dad lam du rab tu 'jug//} वीरशृङ्गारयोर्भावौ स्थायिनौ क्रोधविस्मयौ । पूर्णसप्तस्वरः सोऽयं भिन्नमार्गः प्रवर्तते ।। का.आ.३४०ख/३.१७० २. अकारादिः — {dbyangs dang gnas dang yi ge rnams/} /{nges pa gang 'di bya dka' la//} यः स्वरस्थानवर्णानां नियमो दुष्करेष्वसौ । का.आ.३३७ख/३.८३

dbyangs kyi dkyil 'khor bsgribs pa med cing nga ro snyan pa'i snying po

ना. अनावरणस्वरमण्डलमधुरनिर्घोषगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dbyangs kyi dkyil 'khor bsgribs pa med cing nga ro snyan pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अनावरणस्वरमण्डलमधुरनिर्घोषगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.

dbyangs kyi nga ro

स्वरगुप्तिः — {ston pa'i yon tan yang dag par bsgrags pa dang rgyun chags gsum pa gdon pa la dbyangs kyi nga ro bya'o//} कुर्यात् शास्तृगुणसङ्कीर्तने त्रिदण्डकदाने च स्वरगुप्तिम् वि.सू.४३ख/५५; स्वरगुप्तिका — {de nas gro bzhin skyes rna ba bye ba ri bcom ldan 'das kyis skabs phye ba dang rdo can zhes bya ba'i} ।{mtha'i dbyangs kyi nga ros ched du brjod pa dang} अथायुष्मान् श्रोणो भगवता कृतावकाशः अश्मापरान्तिकया स्वरगुप्तिकया उदानात् वि.व.२६५ख/२.१६८.

dbyangs kyi dpal

ना. घोषश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbyangs kyi dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…घोषश्रियः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

dbyangs kyi blo gros

ना. घोषमतिः, राजकुमारः — {de bzhin gshegs pa}…{nyi zla sgron ma de sngon gzhon nur gyur cing khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba'i tshe sras brgyad yod par gyur te/} {'di lta ste/} {rgyal bu gzhon nu blo gros zhes bya ba dang}…{dbyangs kyi blo gros dang} चन्द्रसूर्यप्रदीपस्य तथागतस्य…पूर्वं कुमारभूतस्यानभिनिष्क्रान्तगृहावासस्य अष्टौ पुत्रा अभूवन् । तद्यथा —मतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत्…घोषमतिश्च नाम स.पु.८ख/१२.

dbyangs kyi rtsa

स्वरनाडी — {phyi rol gyi 'dab ma bcu drug rnams la dbyangs kyi rtsa'o//} बाह्ये षोडशदलेषु स्वरनाड्यः वि.प्र.२३९क/२.४६.

dbyangs kyi yan lag

स्वराङ्गम् — {dbyangs kyi yan lag stong dang ldan pa} स्वराङ्गसहस्रसम्प्रयुक्तम् ग.व्यू.१९४ख/२७५.

dbyangs kyi yan lag tha dad pa rnam par phye ba

नानास्वराङ्गविभक्तिः — {'dod na sgra skad sna tshogs dang dbyangs kyi yan lag tha dad pa rnam par phye bas 'khor thams cad mngon par go bar byed do//} ( सर्वपर्षदं) आकाङ्क्षन् नानाघोषनानास्वराङ्गविभक्तिभिराज्ञापयति द. भू.२५६ख/५२.

dbyangs kyi yan lag thams cad kyi dkyil 'khor dam pa'i pha rol tu phyin pa

वि. सर्वस्वराङ्गमण्डलपरमपारमिताप्राप्तः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {dbyangs kyi yan lag thams cad kyi dkyil 'khor dam pa'i pha rol tu phyin pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सर्वस्वराङ्गमण्डलपरमपारमिताप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.

dbyangs kyi yan lag rnam par dag pa tshad med pa

स्वराङ्गविशुद्ध्यप्रमाणता — {rigs kyi bu khyod nged kyi lus tshad med pa dang}…{dbyangs kyi yan lag rnam par dag pa tshad med pa la ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च…स्वराङ्गविशुद्ध्यप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३.

dbyangs kyi yan lag dpa' bo

ना. स्वराङ्गशूरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbyangs kyi yan lag dpa' bo dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…स्वराङ्गशूरस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

dbyangs kyi yan lag la mkhas pa

पा. स्वराङ्गकौशल्यम् — {gzungs kyi sgo brgya stong grangs med pa dang ldan pa'i dbyangs kyi yan lag la mkhas pas de snyed du tshad med pa nyid dang ldan pa'i spobs pa rnam par phye ba'i sgos chos ston to//} तथा (धारणीमुख)असंख्येयशतसहस्रानुगतेनैव स्वराङ्गकौशल्येन तावदप्रमाणानुगतेनैव प्रतिभानविभक्तिमुखेन धर्मं देशयति द.भू.२५६क/५२.

dbyangs kyi rang bzhin can

वि. स्वरप्रकृतिः — {'dir ni srog gi kun spyod dag las gsung gi rdo rje dkyil 'khor bcu'i bdag nyid de/} /{stong pa la sogs dbye ba dbyangs kyi rang bzhin can las rtag tu gnas lnga la gnas shing //} वाग्वज्रं दशमण्डलात्मकमिह प्राणस्य सञ्चारतः पञ्चस्थानगतं स्वरप्रकृतितः शून्यादिभेदात् सदा । वि.प्र.४८क/४.५०.

dbyangs kyis bskul ba

स्वरचोदकः लो.को.१७०९.

dbyangs kyis bsnyad pa

गेयम् १. द्वादशाङ्गप्रवचनेष्वेकम् — {mdo dang dbyangs kyis bsnyad pa dang lung bstan pa dang tshigs su bcad pa dang} सूत्रं गेयं व्याकरणगाथा का.व्यू.२३७ख/२९९ २. षट्सु वेदाङ्गेषु एकम् — {yan lag drug rnams kyang mdo dang dbyangs kyis bsnyad pa dang lung ston pa dang sdeb sbyor dang} ।{nges tshig dang skar rtsis te 'di dag dang bcas pa'o//} अङ्गानि च सूत्रं गेयं व्याकरणं छन्दो निरुक्तिः ज्योतिश्चेति वि.प्र.२७२क/२.९६.

dbyangs kyis bsnyad pa'i sde

गेयम्, द्वादशाङ्गप्रवचनेषु एकम् — {dang por mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde la sogs pa'i chos la mdo la sogs pa'i ming sa bcu pa zhes bya ba la sogs pa de lta bu gang yin pa de la sems 'jog par byed do//} सूत्रगेयादिके धर्मे यत्सूत्रादिनाम दशभूमिकमित्येवमादि तत्र चित्तं प्रथमतो बध्नीयात् सू.व्या.१९०क/८८.

dbyangs sgra

द्र.— {btsun mo'i 'khor rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang}…{pa Ta ha dang glu dang gar dang rol mo'i dbyangs sgra dang glu dbyangs sbyar ba legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणव…पटहनृत्यगीतवादित्रसङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२.

dbyangs sgrogs

• ना. घोषकः, आचार्यः — {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smras pa ni btsun pa dbyangs sgrogs yin te} लक्षणान्यथावादी भदन्तघोषकः त.प.८०ख/६१४; • पा. गायत्री, छन्दभेदः मि.को.९३क ।

dbyangs ngag snyan pa

मञ्जुघोषः लो.को.१७०९; सुघोषः लो.को.१७०९.

dbyangs mngon par bsgrub pa tshad med pa

अप्रमाणघोषाभिनिर्हारः — {dbyangs mngon par bsgrub pa tshad med pa dang}…{byang chub sems dpa'i spyod pa thams cad kyi mthu mi sgul ba'i tshul gyis yang dag par sgrub bo//} अप्रमाणघोषाभिनिर्हारतः…सर्वबोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छत्यविचाल्ययोगेन द.भू.२४१ख/४३.

dbyangs can

ना. = {dbyangs can ma} सरस्वती १. देवी — {lha mo chen mo dbyangs can dang /} /{ne ra ny+dza nar gnas pa dang //} सरस्वती महादेवी तथा नैरञ्जनवासिनी । सु.प्र.२क/२; {myur bar smra ba ma lus las/} /{rnam rgyal de yis pham pa de'i/} /{dbyangs can ngo tshar gyur pa bzhin/} /{smra bcad rgya ni yang dag thob//} तस्य तेन जितस्याशु विजिताशेषवादिनः । मौनसूत्रं समापेदे लज्जितेव सरस्वती ।। अ.क.३००ख/३९.३९; {dbyangs can pir gyis rnam par bkra ba yi/} /{rtogs pa brjod pa yi ge'i rim pas bris//} सरस्वतीतूलिकया विचित्रवर्णक्रमैः सङ्कलितावदानः । अ.क.२९२ख/१०८.१२ २. नदी — शरावती वेत्रवती चन्द्रभागा सरस्वती । कावेरी सरितोऽन्याश्च सम्भेदः सिन्धुसङ्गमः ।। अ.को.१४९क/१.१२.३५; सरांस्यत्र सन्तीति सरस्वती । सरसि प्रवहतीति वा अ.वि.१.१२.३५.

dbyangs can ma

ना. सरस्वती, देवी — {gdong bzhi gdong gi pad tshal gyi/} /{ngang pa'i bu mo thams cad dkar/} /{dbyangs can ma ni kho bo yi/} /{yid la ring du gnas par mdzod//} चतुर्मुखमुखाम्भोजवनहंसवधूर्मम । मानसे रमतां दीर्घं सर्वशुक्ला सरस्वती ।। का.आ.३१८ख/१.१; {tshangs pa'i bu mo dbyangs can ma la bstod pas grub pa ngag gi 'od zer zhes bya ba} ब्रह्मपुत्रीसरस्वतीस्तोत्रसिद्धिवाक्यप्रभानाम क.त.३६९८.

dbyangs can ma dkar mo

सितसरस्वती लो.को.१७१०.

dbyangs can ma chen mo

ना. महासरस्वती, देवी — {dbyangs can ma chen mo'i sgrub thabs} महासरस्वतीसाधनम् क.त.३५५२.

dbyangs can ma dmar mo

रक्तसरस्वती लो.को.१७१०.

dbyangs can ma'i pi lbang

कच्छपी मि.को.८७ख ।

dbyangs chen

महाप्रणादः लो.को.१७१०.

dbyangs 'char ba

स्वरोदयः — {dbyangs 'char ba'i dus sbyor gyi 'bras bu nye bar mkho ba} स्वरोदयलग्नफलोपदेशः क.त.४३२७.

dbyangs nyams

स्वरक्षामता — {gang las gang zhig stobs chung ba/} /{gang las 'don pa sngar bslabs yin/} /{su yis dbyangs ni nyams byas te/} /{mtshams min mtshams bcad gang gis byas//} कस्य किं दुर्बलं को वा कस्मात् पूर्वं प्रपाठकः । कः स्वरक्षामतां कुर्यात् को भिन्द्यादपदे पदम् ।। त.स.११३क/९७८.

dbyangs snyan

• वि. मृदुस्वरः, ओ रा — {yid du 'ong ba'i ngag dang dbyangs snyan dang //} मनोज्ञवाक्यायै मृदुस्वरायै सु.प्र.३०ख/५९; • ना. १. मधुरस्वरः, गन्धर्वकायिकदेवपुत्रः — {dri za'i ris kyi lha'i bu bzhi 'di lta ste}…{dri za dbyangs snyan dang}…{thabs cig go//} चतुर्भिश्च गन्धर्वकायिकदेवपुत्रैः सार्धं…मधुरस्वरेण च गन्धर्वेण स.पु.३क/२ २. मधुरनिर्घोषः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong}… ग्. {yas rol nas dbyangs snyan ces bya bas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्… दक्षिणे मधुरनिर्घोषो नामाह ल.वि.१५२क/२२४.

dbyangs snyan rgyal po

मधुरस्वरराजः लो.को.१७१०.

dbyangs snyan pa

= {dbyangs snyan/}

dbyangs thung ngu

ह्रस्वमात्रा — ग्. {yon pa'i dpu+ung pa dang nye ba'i dpung pa'i tshigs la nam mkha' la sogs pa'i dbyangs thung ngus phye ba'i rtsa sde'o//} वामे आकाशादिह्रस्वमात्राभिन्नश्चवर्गो बाहूपबाहुसन्धौ वि.प्र.२५६क/२.६७.

dbyangs 'thun pa

समसङ्गीतिः — {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de dag gis bcom ldan 'das la dbyangs mthun par tshigs su bcad pa 'di dag gsol to//} अथ खलु ते बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः समसङ्गीत्या भगवन्तमाभिर्गाथाभिरध्यभाषन्त स.पु. १०२ख/१६३.

dbyangs dang bcas pa

वि. समात्रः — {sa sde'i yi ge sum cu dbyangs dang bcas pa rnams zla bas lhor rgyu ste} सवर्गान् त्रिंशदक्षराणि समात्राणि क्रमति चन्द्रः दक्षिणे वि.प्र.२५९ख/२.६८; सस्वरः — {de nas lo gsum la mun pa'i dbye bas ka la sogs pa'i sde pa dbyangs dang bcas pa las nyi ma dang lhan cig dus rgyu'o//} ततस्तृतीये वर्षे तमोभेदेन कालः सूर्येण सार्द्धं कादिवर्गेभ्यः सस्वरेभ्यश्चरति वि.प्र.२६०ख/२.६८.

dbyangs dang ldan pa

घोषवती, रश्मिविशेषः — {sangs rgyas sras rnams yongs su bskul ba'i phyir/} /{dbyangs dang ldan pa'i 'od zer rab gtong zhing //} घोषवती यद रश्मि प्रमुञ्ची बुद्धसुता परिचोदनतायाम् । शि.स.१८१क/१८०.

dbyangs dang bral

= {dbyangs dang bral ba/}

dbyangs dang bral gyur pa

वि. भिन्नस्वरः — {zhes pa dbyangs dang bral gyur zhing /} /{ma bsdams de yi tshig thos nas/} / ग्. {yon ma de la rgyal po'i bu/} /{nang gi byed pa skrag pas smras//} इति तस्य वचः श्रुत्वा भिन्नस्वरविशृङ्खलम् । चपलां राजपुत्रस्तां त्रस्तान्तःकरणोऽवदत् ।। अ.क.२६२ख/३१.३५.

dbyangs dang bral ba

वि. विस्वरः — {dral ba'am shin tu drangs pa yi/} /{rgyud mang dbyangs dang bral ba yin/} /{mnyam pa las ni sgra snyan 'gyur/} /{de slad mnyam pa bsten par bya//} विश्लिष्टात्यन्तकृष्टा वा तन्त्री भवति विस्वरा । समा माधुर्यमायाति तस्मात्साम्यं समाश्रयेत् ।। अ.क.२३९क/२७.५०.

dbyangs bdag

ना. = {gza' phur bu} गीष्पतिः, बृहस्पतिः — बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः । जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः ।। अ.को.१३५क/१.३.२४; गिरां पतिः गीष्पतिः गीर्पतिर्वा अ.वि.१.३.२४.

dbyangs 'dems

ना. हूहूः, देवगायकः — हाहा हूहूश्चैवमाद्या गन्धर्वास्त्रिदिवौकसाम् ।। अ.को.१३१क/१.१.५३; हाहाहूहूप्रभृतिदेवगायकनामनी अ.वि.१.१. ५३.

dbyangs ldan

= {dbyangs dang ldan pa/}

dbyangs byin

ना. घोषदत्तः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dbyangs byin zhes bya ba} घोषदत्तो नाम तथागतः शि.स.७ख/८.

dbyangs med

= {dbyangs med pa/}

dbyangs med pa

वि. अस्वरः — {dbyangs dang bral ba mchog ces pa gzhom du med pa'i ha yig dbyangs med pa la} स्वररहितपरे इति अनाहते हकारे अस्वरे वि.प्र.१२८क/३.५६.

dbyangs mdzes

=(?) ना. सुघोषः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{dbyangs mdzes dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…सुधान्तः (?सुघोषः)…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.

dbyangs zab

= {dbyangs zab mo/}

dbyangs zab mo

ना. १. गम्भीरस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dbyangs zab mo dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…गम्भीरेश् (?रस्)वरस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७ २. गम्भीरनिर्घोषः, नागः म. व्यु.३३३८ (५७ख).

dbyangs bzang po

सुघोषः लो.को.१७११.

dbyangs yan lag drug bcu stong dang ldan pa

वि. षष्ट्यङ्गसहस्रोपेतस्वरः म.व्यु.६३९० (९१क).

dbyangs yig

स्वरः — {sngags kyi lha mor gyur pa ni/} /{dbyangs yig sdeb sbyor gyis brgyan pa//} सा भवेन्मन्त्रदेवी तु स्वरच्छन्दविभूषिता ।। म.मू.२३७ख/२६३.

dbyangs ring po

दीर्घमात्रा—ग्. {yas pa'i phrag pa dang dpung pa'i tshigs la ye shes la sogs pa'i dbyangs ring pos phye ba'i} ।{ka sde'o//} दक्षिणस्कन्धबाहुसन्धौ ज्ञानादिदीर्घमात्राभिन्नः कवर्गः वि.प्र.२५६क/२.६७.

dbyangs shin tu ring po

प्लुतस्वरः — {thig ler gnas pa ste dpral bar gnas pa zla ba'i rkang pa rtsa bcu bzhi'i bdag nyid ni dbyangs shin tu ring po bcu bzhi'i nyin bcu bzhis phyogs kyi nang du 'dor ro//} बिन्दुस्थं ललाटस्थं पक्षमध्ये त्यजति शशिपदं चतुर्दशनाड्यात्मकं चतुर्दशदिनैश्चतुर्दशप्लुतस्वरैः वि.प्र.२५६ख/२.६७.

dbyar

• सं. १. = {dbyar dus} वर्षाः — {ngang pa'i sgra ni dbyar mnyan 'os/} /{ston ni rma bya myos pa ste/} श्रव्यहंसगिरो वर्षाः शरदामत्तबर्हिणी । का.आ.३४०ख/३.१६८; प्रावृट् — {zla ba nya pa'am dus gzhan la dbyar gyi dus spangs la} पूर्णमास्यां वाऽन्ये काले प्रावृण्मासविवर्जिते म.मू.११६क/२५ २. ऊष्मा, ग्रीष्मकालः — {ba lang dag ni dbyar rnams su 'khrig pa mang la/} {khyi rnams ni ston kar ro//} गवामूष्मसु मैथुनस्य प्राचुर्यम्, शरदि शुनाम् अभि.भा.१२०ख/४२६; • पा. = {dbyar gnas} वर्षा, वर्षावासः — {dbyar gyi gzhi rdzogs so//} वर्षावस्तु समाप्तम् वि.व.३५१ख/२.१५३.

dbyar gyi

वार्षिकः — {dgun gyi gang yin pa de ni dbyar gyir byas pas} यस्तु हैमन्तिकः स वार्षिकः परिणामितः शि.स.३८ख/३६.

dbyar ka

= {dbyar/}

dbyar skyes

• वि. प्रावृषेण्यः — {sngo bsangs nyid do phyogs rnams ni/} /{dbyar skyes sprin gyi phreng ba yis/} /{sa yang rtswa sngon gsar pa ni/} /{shin tu gzhon pa'i phreng bas so//} श्यामलाः प्रावृषेण्याभिर्दिशो जीमूतपङ्क्तिभिः । भुवश्च सुकुमाराभिर्नवशाद्वलराजिभिः ।। का.आ.३२५ख/२.९९; • सं. = {sbal pa} वर्षाभूः, मण्डूकः — भेके मण्डूकवर्षाभूशालूरप्लवदर्दुराः ।। अ.को.१४८ख/१.१२.२४; वर्षासु भवतीति वर्षाभूः । भू सत्तायाम् अ.वि.१.१२.२४.

dbyar kha

= {dbyar/}

dbyar khang

वर्षकः — {de'i tshe gal te sgo phye zhing de lta bu'i gtsug lag khang gi mdun na dbyar khang 'dug pa ma yin par ro//} न चेदपावृतद्वारस्तदा तद्भूतस्याग्रतो विहारस्य वर्षकः वि.सू.३३ख/४२; {dbyar khang ni grong nyid ma yin no//} न वर्षकस्य ग्राम्यत्वम् वि.सू.४८क/६१; वर्षाविहारः लो.को.१७११.

dbyar khang yal bar 'dor ba las gyur pa

पा. वर्षकाध्युपेक्षणगतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {dbyar khang yal bar 'dor ba las gyur pa'i ltung byed do//} ( इति) वर्षकास्फीतिकरणगत (?काध्युपेक्षणगते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४ख/७०.

dbyar gyi gos chen

वर्षाशाटीचीवरम् लो.को.१७११.

dbyar gyi rgyal mo

वर्षाराज्ञी लो.को.१७११.

dbyar gyi rnyed pa

वार्षिकलाभः — {dbyar gyi rnyed pa ni byed pa po nyid do//} वार्षिकलाभस्य कर्तृत्वम् वि.सू.२८क/३५.

dbyar gyi dus

• सं. घनागमः — {dbyar gyi dus na 'bab chus rgya mtsho gang ba bzhin/} /{phyi ma'i tshe la nges par bde ba rgyas par 'gyur//} परत्र सौख्यैरभिसार्यते ध्रुवं घनागमे सिन्धुजलैरिवार्णवः ।। जा.मा.१६६क/१९२; जलदसमयः — {dbyar gyi dus su bab pa dang glog 'gyu ba ni mtshon cha 'debs pa 'dra} जलदसमये विद्युद्विस्फुरितशस्त्रविक्षेपेषु जा.मा.११८ख/१३७; प्रावृट्कालः — {ji ltar dbyar gyi dus na sprin/}…/{sa la mngon par 'bebs pa ltar//} प्रावृट्काले यथा मेघः पृथिव्यामभिवर्षति । र.वि.१२४ख/१०४; वार्ष्यृतुः — {de ltar dbyar gyi dus su zla ba rgyu zhing nyi ma ldog par 'gyur ro//} एवं वार्ष्यृतुं चन्द्रः क्रमति, सूर्य उत्क्रमति वि.प्र.२५९क/२.६८; • वि. वार्षिकः — {de dag ni lnga'o//} {dgun gyi dus dang dpyid kyi dus dang dbyar gyi dus dang dbyar thung ngu'i dus dang dbyar ring po'i} ।{dus so//} समयश्च पञ्चैते—हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२.

dbyar gyi rnam pa

ना. वर्षकारः, ब्राह्मणः — {dbyar gyi rnam pa zhes bram ze/} /{rig kun legs par pha rol phyin//} वर्षकाराभिधो विप्रः सर्वविद्यासु पारगः ।। अ.क.३०८क/४०.१५.

dbyar gi gzhi

वर्षावस्तु — {dbyar gyi gzhi rdzogs so//} वर्षावस्तु समाप्तम् वि.व.३५१ख/२.१५३; वार्षिकवस्तु— {dbyar gyi gzhi rdzogs so//} समाप्तञ्च वार्षिकवस्तु वि.सू.६३ख/८०.

dbyar gyi zla ba

प्रावृण्मासः — {dbyar gyi zla ba gnyis pa yi/} /{tha ma'i tshes dgu nas mtshan ring //} प्रावृण्मासे द्वितीयेऽन्त्यनवम्यां वर्धते निशा । अभि.को.९क/३.६१.

dbyar gyi ras chen

वर्षाशाटी — {dbyar gyi ras chen gyi'o//} {dgu dang gsum dang sor bco brgyad do//} वर्षाशाट्याः । नवकं त्रयमष्टाङ्गुलयः वि.सू.४८क/६१.

dbyar gyi ras chen gyi spang ba

पा. वर्षाशाटीनैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः — {dbyar gyi ras chen gyi spang ba'o//} ( इति) वर्षाशाटीनैःसर्गिकः वि.सू.२८क/३५.

dbyar gyi ras chen las gyur pa

पा. वर्षाशाटीगतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {dbyar gyi ras chen las gyur pa'i ltung byed do//} ( इति) वर्षाशाटीगत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४८क/६१.

dbyar gyi lha mo

वर्षादेवी लो.को.१७११.

dbyar can

ना. वार्षिकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{dbyar can dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः…वार्षिकः म.मू.९९ख/९.

dbyar tha chung gro bzhin

श्रावणः, मासभेदः मि.को.१३३ख ।

dbyar tha chungs nya

श्रावणा, श्रावणमासीयपूर्णिमा — {dbyar gnas par khas blang bar bya'o//} {zla ba gsum du bya'o//} {tshes bcu drug la'o//} {dbyar zla 'bring po'i nya'i phyi de nyin par gyi'o//} {dbyar tha chungs nya'i 'o//} वर्षा उपगच्छेत् । त्रैमासीम् । प्रतिपदि । आषाढ्यानन्तरायाम् । श्रावणायाम् वि.सू.६१क/७७.

dbyar thung ngu'i dus

वि. मितवार्षिकः — {de dag ni lnga'o//} {dgun gyi dus dang dpyid kyi dus dang dbyar gyi dus dang dbyar thung ngu'i dus dang dbyar ring po'i dus so//} समयश्च पञ्चैते—हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२.

dbyar 'dab

मण्डलकम् — {des de'i gzhir zha nye'i dbyar 'dab gzhag par bya'o//} {byang chub dang pa ta la'i} ({ba Ta'i}?){lo ma'am lag mthil gyi rnam pa lta bu'o//} त्रपुमण्डलकस्यानयात्रा* निषादे दानम् । बोधिवटपत्रस्य पाणितलकस्य वा वि.सू.७क/७.

dbyar gnas

= {dbyar gnas pa/}

dbyar gnas pa

• पा. वर्षा — {dbyar gnas par khas blang bar bya'o//} {zla ba gsum du bya'o//} {tshes bcu drug la'o//} {dbyar zla 'bring po'i nya'i phyi de nyin par gyi'o//} {dbyar tha chungs nya'i 'o//} वर्षा उपगच्छेत् । त्रैमासीम् । प्रतिपदि । आषाढ्यानन्तरायाम् । श्रावणायाम् वि.सू.६१क/७७; • वि. १. वर्षोषितः, ओ ता— {dbyar gnas pas dge 'dun la mthong ba dang thos pa dang dogs pa dag gis dgag dbye bya'o//} दृष्टिश्रुतपरिशङ्काभिः वर्षोषितः सङ्घं प्रवारयेत् वि.सू.६४क/८०; {dbyar gnas pas gnyi ga'i dge 'dun la gnas gsum gyis dgag dbye mi byed pa la'o//} सङ्घद्वये वर्षोषितायास्त्रिभिः स्थानैरप्रवारणे वि.सू.५४क/७० २. वार्षिकः — {dpyid dang dgun dang dbyar gnas pa'i khang bzangs rnams dang} ग्रीष्मिकवार्षिकहैमन्तिकेषु प्रासादेषु ल.वि.११२ख/१६४.

dbyar gnas par khas ma blangs pa

वि. अवार्षिकः — {dbyar gnas par khas ma blangs pa dang dbyar ral ba dang dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa dang dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs pa dag la de mi 'byung ngo //} अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु वि.सू.६५ख/८२.

dbyar gnas par dam bcas

= {dbyar gnas par dam bcas pa/}

dbyar gnas par dam bcas pa

भू.का.कृ. वर्षा उपगतः — {dgon pa'i gnas shig na dge slong lnga dbyar gnas par dam bcas pa las} अरण्यायतने पञ्च भिक्षवो वर्षा उपगताः अ.श.२३५ख/२१६; {rgyal po'i khab na 'od ma'i tshal bya ka lan da ka gnas par dbyar gnas par dam bcas so//} राजगृहे वर्षा उपगतो वेणुवने कलन्दकनिवासे अ.श.१५५ख/१४५; वर्षोषितः — {re zhig na yun ring mo zhig lon pa'i 'og tu mya ngan med kyis ljongs su dbyar gnas par dam bcas so//} यावद्दीर्घकालप्रकर्षेणाशोको जनपदे वर्षोषितः अ.श.११५ख/१०५.

dbyar gnas par dam bzhes

भू.का.कृ. वर्षा उपगतः — {sum cu rtsa gsum pa'i lha yul na shing gi rgyal po yongs su 'dus brtol gyi drung nas thag mi ring ba zhig na rdo leb snam bu dkar po lta bu'i steng du dbyar gnas par dam bzhes te} देवेषु त्रायस्त्रिंशेषु वर्षा उपगतः पाण्डुकम्बलशिलायां पारिजातस्य कोविदारस्य नातिदूरे अ. श.२३१क/२१३.

dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs pa

वि. स्थानान्तरोषितवर्षः— {dbyar gnas par khas ma blangs pa dang dbyar ral ba dang dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa dang dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs pa dag la de mi 'byung ngo //} अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु वि.सू.६५ख/८२.

dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa

वि. पश्चिमवर्षः — {dbyar gnas par khas ma blangs pa dang dbyar ral ba dang dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa dang dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs pa dag la de mi 'byung ngo //} अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु वि.सू.६५ख/८२.

dbyar 'bring po chu stod

आषाढः, मासभेदः मि.को.१३३ख; द्र. {dbyar zla 'bring po/}

dbyar mi 'byung ba

वि. अवार्षिकः — {sngags spyod}(?{dpyod} ){pa dang}…{dbyar mi 'byung ba dang /} {chang dang phub ma dang chu yongs su spangs pa dang} मन्त्रविचारकैः…अवार्षिकैः सुरातुषोदकवर्जनैः ल.वि.१२२ख/१८२.

dbyar tshul ma

ना. वर्षाकारा, क्षत्रिया — {de bzhin du dge bsnyen lnga brgya dang btsun mo phreng rgyud ma dang rgyal rigs kyi bu mo dbyar tshul ma dang}…{rgyal po gsal rgyal rnams kyis kyang skabs phye ste} तथा पञ्चभिरुपासकशतैरल्पोत्सुका क्रियते । मालिकया देव्या, वर्षाकारया क्षत्रियया…राज्ञा प्रसेनजिता अ.श.१९३क/१७८.

dbyar zla tha chung

श्रावणः, मासविशेषः लो.को.१७१२.

dbyar zla 'bring po

आषाढः, मासविशेषः— {chos nyid kyis sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi nyan thos rnams kyi 'dus pa ni gnyis su 'gyur te/} {'dus pa chen po ni dbyar zla 'bring po'i dbyar nye bar sgrub pa la gang yin pa dang ston zla 'bring po'i nya la gang yin pa'o//} धर्मता खलु यथा बुद्धानां भगवतां श्रावकाणां द्वौ सन्निपातौ भवतः । यश्चाषाढ्यां वर्षोपनायिकायां यश्च कार्तिक्यां पौर्णमास्याम् वि.व.२६३ख/२.१६६.

dbyar zla 'bring po'i nya

आषाढी, आषाढमासीयपूर्णिमा — {dbyar gnas par khas blang bar bya'o//} {zla ba gsum du bya'o//} {tshes bcu drug la'o//} {dbyar zla 'bring po'i nya'i phyi de nyin par gyi'o//} {dbyar tha chungs nya'i 'o//} वर्षा उपगच्छेत् । त्रैमासीम् । प्रतिपदि । आषाढ्यानन्तरायाम् । श्रावणायाम् वि.सू.६१क/७७.

dbyar gzigs

= ग्. {yar gzigs/}

dbyar ra ba snon

ज्येष्ठः, मासविशेषः मि.को.१३३ख ।

dbyar ral ba

वि. छिन्नवर्षः — {dbyar gnas par khas ma blangs pa dang dbyar ral ba dang dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa dang dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs pa dag la de mi 'byung ngo //} अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु वि.सू.६५ख/८२.

dbyar ring po'i dus

वि. दैर्घवार्षिकः — {de dag ni lnga'o//} {dgun gyi dus dang dpyid kyi dus dang dbyar gyi dus dang dbyar thung ngu'i dus dang dbyar ring po'i dus so//} समयश्च पञ्चैते—हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२; दीर्घवार्षिकः म. व्यु.९२८६ (१२८क).

dbyar sa

• वि. वार्षिकः — {dpyid dang dbyar dang ston gyi dus ji lta ba bzhin du khang bzangs gsum byed du bcug go//}…{dbyar sa gang yin pa de ni grang dro ran pa'o//} त्रयो यथर्तुकाः प्रासादाः कारिता अभूवन् ग्रैष्मिको वार्षिको हैमन्तिकश्च…यो वार्षिकः स साधारणः ल.वि.९५क/१३५; • सं. वार्षिकावासः म.व्यु.५६२६ (८३क).

dbyi

= {dbyi ba/}

dbyi gu

= {dbyug gu/}

dbyi ba

• सं. लुप्तिः — {de'i phyir 'dus pa la sogs pa'i rgyud kyi rgyal po la yi ge gnyis po 'di dbyi bar mi 'dod de} अतोऽस्याक्षरद्वयस्य समाजादौ तन्त्रराजे लुप्तिर्नेष्यते वि.प्र.१३६क/१.१; लोपः — {de ltar snga ma bzhin du rnam par bcad pa u yig ste/} {thog ma dang tha ma'i A yig dag dbyi'o//} एवं पूर्ववदुकारो विसर्गस्य आद्यन्ताकारयोर्लोपः वि.प्र.१२८ख/३.५६; • कृ. लोप्यः — {dbyi ba'i thig rnams spangs nas rdo rje slob dpon gyis thig gdab par bya'o//} वज्राचार्येण सूत्रपातः कर्तव्यो लोप्यानि सूत्राणि वर्जयित्वा वि.प्र.११९क/३.३७; {phyi ma'i a yig dang ma yig dag dbyi'o//} मकारं विश्लिष्य अन्त अकारो लोप्यः वि.प्र.१२८क/३.५६.

dbyi bar bya

• क्रि. लोपयेत् — {dkyil 'khor la dgos pa'i thig rnams yang dag par bsrungs te lhag ma thams cad dbyi bar} ।{bya'o//} मण्डलकार्यसूत्राणि संरक्ष्य सर्वशेषाणि लोपयेत् वि.प्र.११८क/३.३५; • कृ. लोपनीयः — {de'i phyir thig gang zhig dbyi bar bya ba de dag ni gdab par bya ba ma yin no//} तस्माद्यानि सूत्राणि लोपनीयानि तानि न पातनीयानि वि.प्र.११९क/३.३७.

dbyi bar bya ba

= {dbyi bar bya/}

dbyi mo

चविका — {tsan+dan dang dbyi mo dang shug pa dang sle tres dang} चन्दनं चविका पद्मकं गुडूची वि.सू.७५ख/९३; चव्यम् मि.को.५६क ।

dbyig

= {nor} हिरण्यम् — {dbyig dang gser dang rin po che mang du byin no//} प्रभूतं हिरण्यसुवर्णं रत्नानि च दत्तानि अ.श.५ख/४; {nor dang 'bru dang dbyig thams cad spangs la} धनधान्यहिरण्यं चोत्सृज्य श्रा.भू.५क/८; {rgyal po dbyig gi go cha yis/} /{nor gyi chad pas gzir bar gyur//} हिरण्यवर्मणा राज्ञा धनदण्डेन पीडितः ।। अ.क.२१क/५२.२०; हर्यते गच्छतीति हिरण्यम् । हर्य गतिकान्त्योः अ.वि.२.९.९०; धनम्— {de bas yon tan sgrub par dbyig tu byos//} कुरुष्व तस्माद्गुणसाधनं धनम् जा.मा.१७८ख/२०७; वित्तम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {snying dga' bar byed pas dbyig lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…चि(?वि)त्तभूतं हृदयसन्तुष्टिकरणतया ग.व्यू.३११ख/३९८;वसु— {dbyig dang ldan pa'i gzungs} वसुमतीधारणी द.भू.२५६क/५२; सारः — {de}…{khyim gyi rdzas dang dbyig brgya stong du ma yod pa}…{byin nas rab tu byung bar gyur to//} सः…अनेकशतसहस्रसंख्यं गृहविभवसारं…अतिसृज्य प्रवव्राज जा.मा.९५ख/११०.

dbyig gi go cha

ना. हिरण्यवर्मा, नृपः — {skabs der ko sa la dag tu/} /{bram ze ser skya zhes bya ba/} /{rgyal po dbyig gi go cha yis/} /{nor gyi chad pas gzir bar gyur//} अत्रान्तरे कोसलेषु ब्राह्मणः कपिलाभिधः । हिरण्यवर्मणा राज्ञा धनदण्डेन पीडितः ।। अ.क.२१क/५२.२०.

dbyig gi mchog

= {dbyig mchog/}

dbyig gi snying

ना. हिरण्यगर्भः, नृपः — {rgyal po dbyig gi snying zhes bya/} /{sde chen stobs kyang che ba dang /} /{blon po rgya che nyid dang ni/} /{skye bo rtsa lag rab tu mang //} राजा हिरण्यगर्भस्तु महासैन्यो महाबलः । विस्तीर्णश्च तन्त्रश्च प्रभूतजनबान्धवः ।। म.मू.३११ख/४८६; द्र. {dbyig gi snying po/}

dbyig gi snying po

ना. = {tshangs pa} हिरण्यगर्भः, ब्रह्मा— {'on te ci 'di khyab 'jug dang dbang phyug chen po dang dbyig gi snying po la sogs pa gzhan dag gis kyang de bzhin du rtogs sam zhe na} अथ किमयमन्यैरपि हरिहरहिरण्यगर्भादिभिरेवमभिसंबुद्धः त.प.१४५क/१८; द्र. {dbyig gi snying /}

dbyig gi bshes gnyen

= {dbyig gnyen/}

dbyig gu

= {dbyug gu/}

dbyig mchog

वसुश्रेष्ठः लो.को.१७१२.

dbyig gnyen

ना. १. वसुबन्धुः, आचार्यः — {'di la 'chad pa ni slob dpon thogs med do//} {de las slob dpon btsun pa dbyig gnyen gyis gsan nas 'di'i 'grel pa mdzad de} वक्ता पुनरत्राचार्यासङ्गः । तस्माच्छ्रुत्वाऽऽचार्यभदन्तवसुबन्धुः तद्भाष्यमकरोत् म.टी.१९०क/४ २. वसुमित्रः, आचार्यः — {slob dpon yon tan blo gros dang dbyig gnyen dag na re}…{zhes zer ro//} आचार्यगुणमतिवसुमित्रौ तु व्याचक्षाते अभि.स्फु.१२४क/८२२; द्र. {dbyig bshes/}

dbyig lta bu

वि. वित्तभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{snying dga' bar byed pas dbyig lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…चि(?वि)त्तभूतं हृदयसन्तुष्टिकरणतया ग.व्यू.३११ख/३९८.

dbyig dang ldan pa

= {dbyig ldan/}

dbyig dang ldan pa'i gzungs

वसुमतीधारणी, धारणीविशेषः — {don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin} …{dbyig dang ldan pa'i gzungs dang} अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति…वसुमतीधारणी द.भू.२५६क/५२.

dbyig dug

=(?) गण्डः — {de bzhin dbyig dug zug rngu bzhin/} /{zlos pas bud med lus bsam bya//} गण्डशल्यं तथाभूतं जापिनां स्त्रीकलेवरम् ।। म.मू.१५७क/७२.

dbyig ldan

• सं. वसुमती, धारणीविशेषः — {dbyig dang ldan pa'i gzungs} वसुमतीधारणी द.भू.२५६क/५२; • ना. = {brgya byin} वासवः, इन्द्रः — इन्द्रः…सुत्रामा गोत्रभिद् वज्री वासवो वृत्रहा वृषा ।। अ.को.१३०ख/१.१.४३; वसूनामयं स्वामी वासवः । वसून्यस्य सन्तीति वा अ.वि.१.१.४३.

dbyig pa

दण्डः, ओ डम्— {khri stan rin chen bzhi rang bzhin/} /{gser gyi dbyig pa ril ba dang //} चतूरत्नमयीं शय्यां हैमौ दण्डकमण्डलू । अ.क.२२८क/८९.८३; {gzhi mthun pa ni gtso bo dang /} {brtags pa'i dbye ba las gzhan med/} /{skyes bu dbyug pa de bzhin du/} /{skyes bu sems pa zhes bya bzhin//} सामानाधिकरण्यञ्च मुख्यामुख्यप्रभेदतः । नापरं पुरुषो दण्डश्चेतनः पुरुषस्तथा ।। प्र.अ.८४क/९१; यष्टिः — {dbyig pas brdeg cing sbrul gyi khar gtod cing //} यष्ट्या हतः सर्पमुखं परैतु जा.मा.१०२ख/११८; दण्डकाष्ठम् — {bram ze}…{ril ba spyi blugs dbyig pa la btags pa phrag pa la thogs pa} दण्डकाष्ठावबद्धस्कन्धावसक्तकमण्डलुर्ब्राह्मणः जा.मा.५४क/६३.

dbyig pa can

वि. दण्डी — {lha sbyin la sogs pa}…{de dag la yang dbyig pa can dang rna cha can zhes bya ba la sogs pa'i blor 'gyur ro//} तेषु देवदत्तादिषु दण्डी, कुण्डली —इत्यादिमतिर्भवेत् त.प.२९७क/३०६; याष्टीकः — याष्टीकपारश्वधिकौ यष्टिपर्श्वधहेतिकौ । अ.को.१९०ख/२.८.७०; यष्टिः प्रहरणमस्य याष्टीकः । लगुडायुधधरस्य नाम अ.वि.२.८.७०.

dbyig pa spangs

वि. निहतदण्डः — {srog gcod pa dang bral ba yin te/} {dbyig pa spangs mtshon cha spangs} प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति, निहतदण्डो निहतशस्त्रः द.भू.१८७ख/१५.

dbyig pa spangs pa

= {dbyig pa spangs/}

dbyig pa 'dzin pa

१. दण्डग्रहणम्— {mi'i yul 'dir rje'i rigs dang dmangs rigs la sogs pa skye gnas dman par skyes pa rnams kyis rig byed bklag pa dang rab tu byung ba dbyig pa 'dzin pa yang mi bya'o//} इह मर्त्ये विट्शूद्रादिभिर्निकृष्टयोनिजातैर्वेदाध्ययनं न कर्तव्यम्, प्रव्रज्यादण्डग्रहणञ्च वि.प्र.१४१क/१.१ २. = {sa gzhi} वसुन्धरा, पृथ्वी — भूः…सर्व़सहा वसुमती वसुधोर्वी वसुन्धरा । अ.को.१५०क/२.१.३; वसु धारयतीति वसुन्धरा । धृ धारणे अ.वि.२.१.३.

dbyig pa gsum

त्रिदण्डम् — {kun tu rgyu'i yo byad dbyig pa gsum dang ril ba spyi blugs la} त्रिदण्डकुण्डिकाद्यां परिव्राजकभाण्डिकाम् जा.मा.१३०ख/१५०.

dbyig 'dzin

= {dbyig pa 'dzin pa/}

dbyig bshes

ना. वसुमित्रः, आचार्यः — {gnas skabs gzhan du 'gyur ba pa ni btsun pa dbyig bshes yin te} अवस्थाऽन्यथिको भदन्तवसुमित्रः अभि.भा.२४०क/८०६; द्र. {dbyig gnyen/}

dbyings

• पा. धातुः — {sangs rgyas nyid la sems mnyam pa nyid ni de'i chos kyi dbyings dang bdag dbyer med par rtogs pa'i phyir ro//} बुद्धत्वे समचित्तता तद्धर्मधातोरात्मन्यभेदप्रतिबोधात् सू.व्या.१४०ख/१७; {bcom ldan 'das mya ngan las 'das pa'i dbyings zhes bgyi ba 'di ni de bzhin gshegs pa'i chos} ।{kyi sku'i tshig bla dwags so//} निर्वाणधातुरिति भगवन् तथागतधर्मकायस्यैतदधिवचनम् र.व्या.७५क/३; • सं. पदम् — {'dus ma byas kyi dbyings la ni/} /{rtag pa la sogs don shes bya//} नित्यताद्यर्थो विज्ञेयोऽसंस्कृते पदे र.वि.१०३ख/५४; • द्र.— {yan lag ni rig byed kyi yan lag drug ste/} {bslab pa dang}…{nying lag ni de'i yan lag dang skad kyi dbyings la sogs pa'o/} अङ्गानि वेदानां षट्—शिक्षा…प्रत्यङ्गानि तदवयवा धात्वादयः त.प.२६२ख/९९४.

dbyings phyug ma

ना. धात्वीश्वरी, कुलदेवी मि.को.६ख ।

dbyib mo

= {gyo mo} कर्परकः — {de nyid du grub pa'am dbyib mo yang rung ngo //} तत्त्वोत्पत्तेः कर्परकस्य वा वि.सू.७ख/८.

dbyibs

• सं. १. = {byad gzugs} आकारः — {gzugs can snying po dag gis kyang /} /{dbyibs mtshungs bu ni yang dag thob//} बिम्बिसारोऽपि सम्प्राप्य सदृशाकारमात्मजम् । अ.क.१८३ख/२०.९७; {dbu ni gdugs dbyibs byis pa 'di//} अयं छत्राकारशिराः शिशुः अ.क.२११क/२४.३५; {dus min me tog gzhon nu'i dbyibs//} अकालकलिकाकारा अ.क.२२८ख/२५.४५; आकृतिः — {brda ni brdar byas pa'o//} {byad gzugs ni dbyibs so//} {gong bu ni rdzas so//} समयः सङ्केतः, आकृतिः संस्थानम्, पिण्डः द्रव्यम् त.प.२९५; {kha dog dbyibs yig rnam pa yis/} /{stong pa ba lang nyid du brjod//} वर्णाकृत्यक्षराकारशून्यं गोत्वं हि वर्ण्यते ।। प्र.वा.१२४क/२.१४७; {ba lang glang po sogs rnams la/} /{glang sogs sgra dang shes bye brag/} /{brda dang dbyibs dang ril po sogs/} /{tha dad don gyi rgyu mtshan no//} गवादिशब्दप्रज्ञानविशेषा गोगजादिषु । समयाकृतिपिण्डादिव्यतिरिक्तार्थहेतवः ।। त.स.२७ख/२९४ २. सन्निवेशः — {dbyibs su bkod pa'i khyad par gyis/} /{tho yor la ni mi blo bzhin//} सन्निवेशविशेषेण स्थाणौ पुरुषबुद्धिवत् ।। बो.अ.३४क/९. ८४; स्थानम् — {de la phya le ba ni dbyibs mnyam pa'o/} /{phya le ba ma yin pa ni dbyibs mi mnyam pa'o//} तत्र सातं समस्थानम् । विसातं विषमस्थानम् अभि.भा.३०क/३२; संस्था — {lus ni rab nyams}…{dbyibs bral rus pa'i ka ba} विसंस्थास्थिस्थूणः…प्रनष्टः कायः अ.क.२२५ख/८९.५१; • पा. संस्थानम्, रूपभेदः — {gzugs rnam gnyis}…{kha dog dang dbyibs so//}…{dbyibs ni rnam pa brgyad de/} {ring po la sogs pa nas phya le ba ma yin pa la thug pa'o/} रूपं द्विधा—वर्णः, संस्थानं च ।…संस्थानमष्टविधं दीर्घादि विसातान्तम् अभि.भा.३०क/३२.

dbyibs rnam pa brgyad

संस्थानमष्टविधम् — १. {ring po} दीर्घम्, २. {thung ngu} ह्रस्वम्, ३. {lham pa} वृत्तम्, ४. {zlum po} परिमण्डलम्, ५. {mthon po} उन्नतम्, ६. {dma' ba} अवनतम्, ७. {phya le ba} सातम्, ८. {phya le ba ma yin pa} विसातम् अभि.भा.३०क/३२.

dbyibs kyi khyad par

सन्निवेशविशेषः — {dbyibs kyi khyad par de lta bu/} /{lus dang shing la sogs pa'i dbyibs/} /{khyad par 'di dag la med de//} सन्निवेशविशेषस्तु नैवामीषु तथाविधः । तनुतर्वादिभेदेषु त.स.४क/६०.

dbyibs kyi 'dod chags

पा. संस्थानरागः, रागभेदः — {de la 'dod chags ni rnam pa bzhi ste/} {kha dog gi 'dod chags dang dbyibs kyi 'dod chags dang reg pa'i 'dod chags dang bsnyen bkur gyi 'dod chags so//} चतुर्विधो रागः—वर्णरागः, संस्थानरागः, स्पर्शरागः, उपचाररागश्च अभि.भा.९ख/८९५; {gang gi tshe rnam par dmar ba yid la byed pa de'i tshe na dbyibs kyi 'dod chags las sems rnam par sbyong bar byed do//} यदा पुनर्विलोहितकं वा मनसि करोति, तदा संस्थानरागाच्चित्तं विशोधयति श्रा.भू.८०क/२०५.

dbyibs kyi rnal 'byor

पा. संस्थानयोगः — {de nyid sprul pa'i sku mngon par 'dus ma byas pa'i rnam par thar pas rnam par dag pa/} {sku rdo rje pad+ma'i 'dab ma rgyas pa'i spyan shes rab dang thabs kyi bdag nyid dbyibs kyi rnal 'byor zhes brjod de} स एव निर्माणकायोऽनभिसंस्कारविमोक्षविशुद्धं कायवज्रं पद्मपत्रायताक्षः प्रज्ञोपायात्मकः संस्थानयोग इत्युक्तः वि.प्र.१४६ख/१.१.

dbyibs kyi gzugs

पा. संस्थानरूपम्, रूपभेदः म.व्यु.१८७७; द्र. {dbyibs/}

dbyibs 'gyur ba

पा. संस्थानपरिणामः, परिणामदृष्टिभेदः — {mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam pa dgu yod de/} {'di lta ste/} {dbyibs 'gyur ba dang} …{bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba dang} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामः … क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.

dbyibs can

उ.प. आकृतिः — {dka' thub nags kyi ri dwags rnams/} /{bsad phyir nags su rngon la zhen/} /{de la thub pa'i dmod pa ni/} /{bu yi dbyibs can 'di ltar gyur//} तपोवनमृगा*धानमृगयाव्यसने वने । एवंविधो ह्यभूत्तस्य मुनिशापः सुताकृतिः ।। अ.क.१७९ख/२०.४८.

dbyibs mnyam pa

समस्थानम्— {de la phya le ba ni dbyibs mnyam pa'o/} /{phya le ba ma yin pa ni dbyibs mi mnyam pa'o//} तत्र सातं समस्थानम् । विसातं विषमस्थानम् अभि.भा.३०क/३२.

dbyibs rnam par ldog pa

संस्थानविनिवृत्तिः — {kha cig ni dbyibs rnam par ldog pa mi rtag pa nyid ces zer ro//} अन्ये संस्थानविनिवृत्तिमनित्यतां वर्णयन्ति ल.अ.१३६ख/८३.

dbyibs bral

वि. विसंस्थः — {lus ni rab nyams srin bu'i tshogs kyis rkang ni bug par byas gyur cing /} /{dbyibs bral rus pa'i ka ba rab gsal so yi 'phreng ba 'jigs rung 'di//} विसंस्थास्थिस्थूणः प्रकटदशनश्रेणिविकटः प्रनष्टः कायोऽयं कृमिकुलचितच्छिद्रनलकः । अ.क.२२५ख/८९.५१.

dbyibs mi mnyam pa

विषमस्थानम् — {de la phya le ba ni dbyibs mnyam pa'o/} /{phya le ba ma yin pa ni dbyibs mi mnyam pa'o//} तत्र सातं समस्थानम् । विसातं विषमस्थानम् अभि.भा.३०क/३२.

dbyibs mi rtag pa

पा. संस्थानानित्यता, अनित्यताभेदः — {de la dbyibs mi rtag pa nyid ces bya ba ni 'di lta ste/} {su la gzugs nyid mi rtag pa de la dbyibs nyid mi rtag pa nyid de/} {'byung ba rnams kyi ma yin no//} तत्र संस्थानानित्यता नाम यदुत—यस्य रूपमेवानित्यं तस्य संस्थानस्यानित्यता, न भूतानाम् ल.अ.१३८क/८४.

dbyibs gzhan

संस्थानान्यथात्वम् — {dper na gser gyi snod bcom nas gzhan du byed pa na/} {dbyibs gzhan du 'gyur gyi/} {kha dog gzhan du 'gyur ba ni ma yin pa} यथा सुवर्णभाजनस्य भित्त्वाऽन्यथा क्रियमाणस्य संस्थानान्यथात्वं भवति, न वर्णान्यथात्वम् अभि.भा. २३९ख/८०५.

dbyibs gzugs

= {dbyibs kyi gzugs/}

dbyibs legs pa

वि. सुरूपः, ओ पा — {lha skyed mos tshal du rdzing dbyibs legs pa tshad la bab pa bgyis la} देव उद्याने पुष्करिणी सुरूपा प्रामाणिका कर्तव्या वि.व.२११ख/१.८६; परिमण्डलम् — {gnas brtan lhung bzed 'di ni shin tu gsal ba/} {dbyibs legs pa/} {longs spyod par bzod pa lags kyis} स्थविर इदं पात्रं स्वच्छं परिमण्डलं परिभोगक्षमम् वि.सू.२७ख/३४.

dbyibs su bkod pa'i khyad par can gyi kha dog gi bdag nyid

वि. सन्निवेशोपाधिवर्णात्मकम् — {don byed par nus pa'i dngos po'i ngo bo ni dbyibs su bkod pa'i khyad par can gyi kha dog gi} ।{bdag nyid de} अर्थक्रियाक्षमं च ।वस्तुरूपं सन्निवेशोपाधिवर्णात्मकम् न्या.टी.४०ख/४२.

dbyu gu

= {dbyug gu/}

dbyu gu shing

दण्डकाष्ठः — {nags kyi gnas na 'dug pa'i tshe/} /{dbyu gu shing dang pags pa dang //} अजिनं दण्डकाष्ठं च…वनभूमौ व्यवस्थिते ल.अ.१८९क/१६१.

dbyug

= {dbyug pa/}

dbyug gu

• सं. दण्डः, ओ डम्— {'on te grog mkhar la dbyug gu dang 'khor lo dang lag pa'i bya ba'i rjes su 'gro ba ma dmigs so zhe na} अथ दण्डमृत्पिण्डचक्रकरप्रक्रमानुगमो न वल्मीक उपलभ्यते प्र.अ.३८क/४३; {'jim gong dang dbyi gu la sogs pa rnams kyang} मृत्पिण्डदण्डादीनामपि प्र.अ.३४ख/३९; यष्टिः — {tsan+dan gyi dbyug gu zhig kyang de la byin te} चन्दनमयीं चास्य यष्टिमनुप्रयच्छति अ.श.११क/९; वंशः {dbyug gu blangs nas zan za ba dag la khwa dang byi'u dang phug ron la sogs pa dag bzlog par bya'o//} वंशमादाय काकचटकपारावतादीनां भुञ्जनेषु तेन वारणम् वि.सू.९३क/१११; • पा. दण्डः, कालप्रमाणविशेषः — {chu srang de drug cus chu tshod gcig tu 'gyur te/} {dbyug gu gcig gi bdag nyid can no//} तैः षष्टिभिः पाणीपलैरेकघटिका भवत्येकदण्डात्मिका वि.प्र.२६५ख/२.७७; {nyin zhag gcig la dbyug gu yi/} /{drug cu rtsa bzhi'i tshad kyis ni/} /{rtsa dang chu tshod phyed dbyug gu/} /{thun gyi brgyad cha zhes su bshad//} अहोरात्रेण दण्डाः स्युश्चतुःषष्टिप्रमाणतः । दण्डोऽर्धनाडी घट्यर्धं यामाष्टांश इति स्मृतः ।। स.उ.२६९ख/५.११.

dbyug gu drug cu rtsa bzhi

चतुःषष्टिदण्डः — {zla ba dang nyi ma dang A li dang kA li dang 'pho ba bcu drug dang dbyug gu drug cu rtsa bzhi dang chu tshod sum cu rtsa gnyis dang thun tshod bzhi ste/} {de ltar thams cad bzhi bzhi'o//} चन्द्रसूर्य आलिकालि षोडशसंक्रान्तिश्चतुःषष्टिदण्डो द्वात्रिंशन्नाडी चत्वारः प्रहारा एवं सर्वे चत्वारः हे.त.३क/६.

dbyug gu skam kha

अजपादकदण्डः — {dbyug gu skam kha yang nye bar gzhag go//} अजपादकदण्डोपस्थापनञ्च वि.सू.६क/६.

dbyug gu can

ना. दण्डी, ब्राह्मणः — {ri 'or gzhan zhig na bram ze dbyug pa can zhes bya ba zhig gnas pa} अन्यतमस्मिन् कर्वटके दण्डी नाम ब्राह्मण प्रतिवसति वि.व.१९९क/१.७२; द्र. {dbyug pa can/}

dbyug gu gcig pa

वि. एकदण्डी म.व्यु.३५४० (६०क).

dbyug gu gnyis pa

वि. द्विदण्डी म.व्यु.३५४१ (६०क).

dbyug gu thogs pa

= {dbyug thogs/}

dbyug gu gsum pa

वि. त्रिदण्डी म.व्यु.३५३९ (६०क).

dbyug gu'i skar ma

दण्डनक्षत्रम् — {dbyug gu'i skar ma bzhi dang gtso bo'i rgyu skar nyi shu brgyad} चत्वारि दण्डनक्षत्राणि, अष्टाविंशति प्रधाननक्षत्राणि वि.प्र.२३९क/२.४६; द्र. {dbyug gu'i rgyu skar/}

dbyug gu'i rgyu skar

दण्डनक्षत्रम् — {bzhi pa la smin drug go//} {de nas dbyug gu'i rgyu skar te} कृत्तिका चतुर्थ्याम्, ततो दण्डनक्षत्रम् वि.प्र.२३६क/२.३७; {thur ma'i rgyu skar rnams kyi zur bzhir dbyug gu'i rgyu skar bzhi ste} चत्वारि दण्डनक्षत्राणि, चतुःकोणे शलाकानक्षत्राणाम् वि.प्र.२३४क/२.३४; द्र. {dbyug gu'i skar ma/}

dbyug sngon

ना. नीलदण्डः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{dbyug sngon dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…नीलदण्डः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

dbyug can

= {dbyug pa can/}

dbyug to

गदा, प्रहरणविशेषः — {ral gri dang}…{dbyug to dang 'khor lo dang rdo rje dang rdo rje rtse gcig pa thogs pa} असि…गदाचक्रवज्रकणय (?प)धराम् ल.वि.१४९ख/२२१; दण्डः — {mtshon cha sna tshogs mi bzad ldan/} /{lag na dbyug to 'jigs par byed//} नानाप्रहरणं घोरं दण्डहस्तं भयानकम् । म.मू.२७५क/४३१.

dbyug thogs

वि. दण्डधारः — {dbyug thogs gnyis pas ma gtogs pa'i/} /{dbyug can nyid 'dra gzhan yod min//} न दण्डधारद्वयव्यतिरेकेणापरन्दण्डित्वसादृश्यम् प्र. अ.१४३क/४८९; याष्टिकः म.व्यु.३७३६ (६२ख); लगुडधारकः — {tshang gzhig pa'i phyir dbyug gu thogs pa bsko bar bya'o//} लतापारि(?लगुडधार)कस्याऽऽलयप्रतिविधानार्थं सम्मतिः वि.सू.६२ख/७९.

dbyug thogs thor gtsug can

लगुडशिखीयकः — {kun du rgyu dbyug thogs thor gtsug can mtshams med pa byed pa rnams las 'das pa de ni med do zhes de skad du smra'o//} लगुडशिखीयकाः परिव्राजका आनन्तर्यकारिणो यत्कर्माभ्यतीतं तन्नास्तीत्येवंवादिनः अभि. स्फु.११७क/८१२; द्र. {dbyug thogs thor tshugs can/}

dbyug thogs thor tshugs can

लगुडशिखीयकः — {'o na bcom ldan 'das kyis kun du rgyu dbyug thogs thor tshugs can rnams kyi dbang du mdzad nas}…{gang gsungs pa} यत्तर्हि लगुडशिखीयकान् परिव्राजकानधिकृत्योक्तं भगवता अभि.भा.२४१ख/८१२; द्र. {dbyug thogs thor gtsug can}

dbyug bsnun

= {dar ba} दण्डाहतम्, अरिष्टम् मि.को.३७ख ।

dbyug pa

• सं. १. दण्डः, ओ डम् — {'jim gong 'khor lo dbyug sogs la/} /{bum pa skyed phyir ltos pa yin//} मृत्पिण्डदण्डचक्रादि घटो जन्मन्यपेक्षते । त.स.१०४क/९१७; लगुडः — {ces sems de ni mi smra bas/} /{gnyis skyes lhag par khros gyur te/} /{sdig pa bzhin du sbom pa yi/} /{dbyug pa mgo la yang dag bsnun//} इति चिन्तयतस्तस्य मौनात्क्रुद्धोऽधिकं द्विजः । मूर्ध्नि पापमिव स्थूलं लगुडं समपातयत् ।। अ.क.२८३ख/१०५.२० २. गदा, अस्त्रभेदः — शङ्खो लक्ष्मीपतेः पाञ्चजन्यश्चक्रं सुदर्शनम् । कौमोदकी गदा अ.को.१२९क/१.१.२९; • पा. दण्डः, व्यूहभेदः — व्यूहस्तु बलविन्यासो भेदा दण्डादयो युधि । अ.को.१९१क/२.८.७९; बलस्य तिर्यगवस्थानं दण्डः अ.वि.२.८.७९; • ना. दण्डः १. विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{dbyug pa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…दण्डः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८ २. अमात्यः — {de nas gnas su rgyal po yis/} /{dbyug pa tho ba blon por bcug/} /{sems kyi rjes 'jug mkhas pa yis/} /{dman par chags pa de la smras//} तत्पदे विहितौ राज्ञा सचिवौ दण्डमुद्गरौ । चित्तानुवृत्तिकुशलौ स्वैरं सक्तं तमूचतुः ।। अ.क.३१३क/४०.७०.

dbyug pa sngon po

ना. नीलदण्डः, क्रोधः — {khro bo rnams kyi rigs lnga'i sa bon gsungs pa}…{ya wa ra la ni grangs bzhin du dbyug pa sngon po dang mi g}.{yo ba dang 'dod pa dang stobs po cher} ।{'gyur ro//} इदानीं क्रोधानां पञ्च।कुलबीजान्युच्यन्ते…य व र ल नीलदण्डः, अचलः, टक्किः, महाबलः वि.प्र.५३क/४.८०.

dbyug pa can

• वि. दण्डी — {dper dbyug can bzhin rigs sogs kyi/} /{bye brag rtogs pa med pa'i phyir/} /{de ldan sbyor ba yod min pa//} यथा दण्डिनि जात्यादेर्विवेकेनानिरूपणात् । तद्वता योजना नास्ति प्र.वा.१२४क/२.१४६; याष्टीकः मि.को.४५क; • ना. १. दण्डी, कविः — {dbyug pa can gyis byas pa'i snyan ngag me long las lam rnam par phye ba'i rnam par bcad pa ste} ।{dang po'o//} दण्डिनः कृतौ काव्यादर्शे मार्गविभागो नाम प्रथमः परिच्छेदः का.आ.३४१क/३.१८८ २. दण्डः, देवः — माठरः पिङ्गलो दण्डश्चण्डांशोः पारिपार्श्वकाः ।। अ. को.१३५ख/१.३.३१; दण्डोऽस्यास्तीति दण्डः अ.वि.१.३.३१; रथरक्षणार्थमादित्यस्य पार्श्वे स्थितदेवतानामानि अ.पा.१.३.३१; द्र. {dbyug gu can/}

dbyug pa can ma

दण्डिनी मि.को.७८ख ।

dbyug pa gcod pa

आचीर्णदण्डता म.व्यु.३८१२ (६३क).

dbyug pa lcags bcings

परिघः, आयुधविशेषः — परिघः परिघातिनः अ.को.१९२क/२.८.९१; परितो हन्यतेऽनेनेति परिघः । हन हिंसागत्योः अ.वि.२.८.९१.

dbyug pa chen mo ma

ना. महादण्डा, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{dbyug pa chen mo ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…महादण्डा…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

dbyug pa thogs pa

= {dbyug thogs/}

dbyug pa bsnams

वि. दण्डधारी — {bzhi pa mya ngan mun pa kun/} /{nges 'joms blo gros de bzhin te/} /{dkar ser 'dres pa'i mdog tu snang /} /{de yi phyag rgya dbyug pa bsnams/} / ग्. {yon pa khu tshur dkur bzhag cing /} /{sems dpa'i skyil mo krungadu bzhugs//} चतुर्थः सर्वशोकतमनिर्घातनमतिस्तथा । सितपीतमिश्रवर्णाभो मुद्रा दण्डधारिणः ।। वाममुष्टिकटिन्यस्तः सत्त्वपर्यङ्किना स्थितः । स.दु.१०९ख/१६८.

dbyug pa pa

वि. दण्डिकः — {skad cig ces bya ba 'di ci zhe na/} {bdag nyid du red ma thag tu mjig pa'o/} /{de 'di la yod pas na skad cig pa ste/} {dbyug pa pa bzhin no//} कोऽयं क्षणो नाम? आत्मलाभोऽनन्तरविनाशी, सोऽस्यास्तीति क्षणिकः; दण्डिकवत् अभि.भा.१६६ख/५६९.

dbyug pa ma

ना. दण्डा, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{dbyug pa ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा —मेखला…दण्डा…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

dbyug pa'i rtsed mo

दाण्डा मि.को.४३क ।

dbyug 'dzin

ना. = {gshin rje} दण्डधरः, यमः — धर्मराजः …कालो दण्डधरः श्राद्धदेवो वैवस्वतोऽन्तकः । अ. को.१३२क/१.१.६०; दण्डं धरति धारयतीति दण्डधरः अ.वि.१.१.६०.

dbyug shing

दण्डकाष्ठः लो.को.१७१४.

dbyung

• क्रि. ( {'byin} इत्यस्या भवि.) उत्सृजेत् — {yi ge oM gyis sangs rgyas dbyung /} /{gtsug tor gzi brjid de bzhin gshegs//} ॐकारेणोत्सृजेद् बुद्धस्तेजोष्णीषस्तथागतः ।। स.दु.१०९क/१६६; • = {dbyung ba/}

dbyung dgos pa

कृ. कर्तव्यः — {gang zhig sgra med pa don du gnyer ba de la sgra dbyung dgos pa kho nar 'gyur ro//} यः शब्दाभावं प्रार्थयते, तस्य शब्द एव कर्तव्यः स्यात् अभि.स्फु.११९क/८१५.

dbyung ba

• सं. १. उद्धरणम् — {de nas byang chub sems dpa' sems rno bas zug rngu dbyung ba'i thabs bsams te} अथ बोधिसत्त्वः पटुविज्ञानत्वाद्विचिन्त्य शल्योद्धरणोपायम् जा.मा.२१०ख/२४६ २. उत्सर्गः — {chos gos dbyung ba dang byin gyis brlabs pa ni nye bar mi gnas na yid kyis rnam par brtags pas 'chags so//} रोहन्त्यसान्निध्ये चीवरस्य मनसा विकल्प्य उत्सर्गोऽधिष्ठानञ्च वि.सू.८३क/१००; अपनयनम् — {te por grang nas dbyung ngo //} सुशीतलस्यापनयनम् वि.सू.८क/८ ३. निर्हारः — {dbyung ba dang rim gro dang chos mnyan pa dang yon bshad ma byas par byin gyis brlab par mi bya'o//} नाकृते निर्हारसत्करणधर्मश्रवणदक्षिणादेशनेऽधितिष्ठेयुः वि.सू.६८क/८५ ४. आबर्हणम् — {mtshams dgrol ba dang nan tur gyi las dang dbyung ba dag la brjod pa gsum mo//} सीममोक्षप्रणिधिकर्माबर्हणेषु त्रिर्वाचना वि.सू.८३क/१००; द्र.— {spo ba la sogs pa bzhi bya ba dang dbyung ba dang nad pa dbugs dbyung ba dag la'o//} परिवासादिचतुष्कदानावत्तनग्लानप्रश्वसनेषु वि.सू.६३क/७९; • पा. १. रेचकः, योगभेदः — {sogs pa'i sgras dbyung ba dang dgang ba dang bum pa can gyi sbyor ba} आदिशब्देन रेचकपूरककुम्भकयोगः वि. प्र.६४ख/४.११३ २. उद्धारः — {dbyung ba'i rnam pa gnyis te/} {rang 'jug pa dang bral ba dang bcos ma'o//} द्विविध उद्धारः—स्वयं विवृत्तिः कृत्रिमश्च वि.सू.६६क/८३.

dbyung bar

उद्धर्तुम् — {khyod ni 'di nas bdag gis dbyung bar nus//} शक्तोऽहमुद्धर्तुमितो भवन्तम् जा.मा.१४७ख/१७१; अपनेतुम् — {sbrang ma zhig lhung ngo /} /{des de dbyung bar brtsams pa dang} मक्षिका पतिता । सा तामपनेतुमारब्धा वि.व.१६३ख/१.५२.

dbyung bar bya

• क्रि. १. उद्धरिष्ये — {nga ni lus las snying po dbyung bar bya//} सारं शरीरादहमुद्धरिष्ये जा.मा.४१ख/४९ २. उत्सृजेत् — {sems can rnams kyi chos kyi rje/} /{dbang ldan rtsibs su dbyung bar bya/} धर्मस्वामी च सत्त्वानामीशानारे च उत्सृजेत् ।। स.दु.१०९क/१६६; कर्षेत् — {'greng bzhin du lhung bzed dbyung ba dang gzhug pa dang bskam par mi bya'o//} नोत्थितः पात्रं कर्षेत् प्रक्षिपेच्छोषयेद् वा वि.सू.७क/७; • कृ. उद्धर्तव्यः — {khyed cag gis chos gos rnams dbyung bar bya'o//} युष्माभिः स्वकस्वकानि चीवराण्युद्धर्तव्यानि वि.सू.६६क/८२; अभ्युत्क्षेप्तव्यः — {bdag gis sems can 'di dag thams cad}… ग्. {yang sa chen po las dbyung bar bya'o//} सर्वसत्त्वा ह्येते मया… महाप्रपातादभ्युत्क्षेप्तव्याः शि.स.१५४क/१४८; उत्पाटनीयः — {gter la sogs pa dbyung bar bya ste} निधानादिकमुत्पाटनीयम् वि.प्र.६९ख/४.१२४.

dbyung bar 'tshal

क्रि. उद्धरिष्यति — {deng sman pa'i rgyal po 'tsho byed kyis shi ba de'i lto mtshon gyis dral te/} {dang po'i khye'u mngal du 'jug pa de dbyung bar 'tshal lo//} अद्य जीवको वैद्यराजः शस्त्रेण मृताया उदरं घातयित्वा तं प्रथमस्थितं दारकमुद्धरिष्यति अ.श.२५५क/२३४.

dbyung bya

= {'byung bar bya/}

dbye

= {dbye ba/} {dbye na} भिद्यमानः — {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas/} {yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro//} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदनेति अभि.भा.३३क/४८.

dbye dang dbye min

भेदाभेदौ — {dbye dang dbye min dngos po la/} /{de kho na nyid kyis gnas min//} भेदाभेदौ च तत्त्वेन वस्तुन्येव व्य (?नि नैवा)वस्थितौ ।। त.स.३९क/४०३.

dbye ldan

वि. भेदवान् — {yul dang dus dang sbyor byed rnams/} /{tha dad pas kyang dbye ldan min//} देशकालप्रयोक्तॄणां भेदेऽपि च न भेदवान् । त.स.७८क/७२७; भेदी — {rten gyi rjes su byed pa yis/} /{gzugs brnyan che chung dbye ba dang /} /{ldan gyi gzugs ni ma yin te//} आश्रयानुविधानेन स्थूलसूक्ष्मादिभेदि च । प्रतिबिम्बं न बिम्बं तु त.स.९२ख/८४६.

dbye ba

• क्रि. १. ( {'byed pa} इत्यस्य भवि.) उद्घाटयेयम् — {'jig rten las 'das pa'i ye shes kyis bde 'gro thams cad kyi sgo dbye'o//} सर्वसत्त्वानां लोकोत्तरेण ज्ञानेन निर्वाणसुगतिद्वारमुद्घाटयेयम् शि.स.१८७ख/१८६ २. (अवि., सक.) भिद्यते — {mi g}.{yo ba'i chos can dbang po chung ngu dang 'bring dang chen po'i bye brag gis rnam pa gsum du dbye ste} अकोप्यधर्मा मृदुमध्याधिमात्रेन्द्रियभेदात् त्रिधा भिद्यते अभि.स्फु.२२४क/१००७; विभिद्यते — {rnam rtog gis dbye ba} विकल्पास्तु विभिद्यन्ते त.स.३९क/४०३; विभजते— {skye bo bstan bcos mi shes pas/} /{yon tan skyon dag ji ltar dbye//} गुणदोषानशास्त्रज्ञः कथं विभजते जनः । का.आ.३१८ख/१.८; निर्धार्यते — {sbyin pa gang tshe nyer len las/} /{dbye na} निर्धार्यते यदा दानं… उपादानात् ल.अ.१८६क/१५६; • सं. १. भेदः — {sangs rgyas rnams kyi sku dbye ba//} कायभेदा हि बुद्धानाम् सू.अ.१५९क/४७; {phal cher gzugs kyi dbye ba dang}…/{pho mo ma ning shes par bya//} प्रायशो रूपभेदेन…स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयम् अ.को.१२७क/१.१.३; प्रभेदः — {sems can rnams kyi khams sna tshogs pa yin pa'i phyir khams kyi dbye ba dpag tu med de} नानाधातुकत्वात्सत्त्वानामपरिमाणो धातुप्रभेदः सू.व्या.१३७क/११; विभेदः — {gang phyir ma brtags dbye ba ni/} /{sna tshogs nyid du mngon par brjod//} अकल्पितो विभेदो हि नानात्वमभिधीयते ।। त.स.६३क/५९८; सम्भेदः म.व्यु.५१९१ (७७ख); विभक्तिः — {de yang yod pa nyid yin na/} /{tha dad pa can gyis dbye ba/} /{thob 'gyur de la'ang gzhan yin pas/} /{mtha' med par ni thal bar 'gyur//} तस्याप्यस्तित्वमित्येवं वर्तते व्यतिरेकिणी । विभक्तिस्तस्य चान्यस्य भावेऽनिष्ठा प्रसज्यते ।। त. स.२२ख/२४०; विभागः — {de la brten nas byang chub sems dpa' rnams kyi dka' ba'i bzod pa la sogs pa rgyas par} ।{dbye bar rig par bya'o//} यामाश्रित्य दुष्करक्षान्त्यादिविस्तरविभागो बोधिसत्त्वानां वेदितव्यः बो.भू.१०५क/१३४; विवेकः— {dbye ba mi rtogs de rnams la/} /{mngon sum du 'dod min zhe na//} विवेकालक्षणात् तेषां नो चेत् प्रत्यक्षतेष्यते । त.स.२३क/२४५; व्यवच्छेदः म.व्यु.५१६८; द्र.— {gang phyir gtan tshigs dag dang ni/} /{de snang phal cher phyogs chos nyid/} /{des na gtan tshigs ltar snang gi/} /{sngon du dbye bas bstan par bya//} पक्षधर्मो यतो हेतुस्तदाभासाश्च भूयसा । तस्मात्तद्विस्तरः पूर्वं हेत्वाद्यर्था (?भासा)त् प्रदर्श्यते ।। प्र. अ.२२१ख/५८०; {ci'i phyir phyogs chos kyi dbye ba bstan zhe na} किमर्थं पक्षधर्मविस्तरनिर्देशः प्र.अ.२२२क/५८० २. विवेचनम् — {don dbye ba'i phyir ram don dgrol ba'i phyir ram so sor dbye ba'i phyir} अर्थविवेचने अर्थविवरणे पृथग्भावकरणे वा म.टी.१९१क/५; अवधारणम् म.व्यु.२०८३ (४२क); मि.को.२४क ३. विवरणम् — {rigs kyi bu khyod kyis}…{sems kyi grong khyer gyi sgo dbye ba la brtson par gyis shig} चित्तनगरद्वारविवरणप्रयुक्तेन ते कुलपुत्र भवितव्यम् ग.व्यू.२५७क/३४०; उद्घाटनम् — {mig dbye ba byas nas gang gi gnas su me tog bzang po yi ge gsum gyis mngon par bsngags pa lhung ba} नेत्रोद्घाटनं कृत्वा यस्मिन् स्थाने सुपुष्पं त्र्यक्षराभिमन्त्रितं पतति वि.प्र.१४८ख/३.९५ ४. भेदनम् — {ji ltar me ni shing la rtag gnas kyang /} /{gcad dang dbye ba'i thabs kyis mi mthong ste//} काष्ठस्थोऽपि सदाऽग्निर्न दृश्यते छेदभेदनोपायैः ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.६; {phra ma pha rol dbye ba'i phyir/} /{nyon mongs can gyi sems kyi tshig//} पैशुन्यं क्लिष्टचित्तस्य वचनं परभेदने । अभि.को.१३ख/४.७६ ५. = {dbye ba nyid} नानात्वम् — {byang chub smon pa dang 'jug pa'i sems 'di dag gnyis kyi bye brag ni dbye ba yin la} भेदो नानात्वमनयोर्बोधिप्रणिधिप्रस्थानचेतसोः बो.प.५१ख/१२; विभेदिता — {gzugs sogs rnams dang bum pa zhes/} /{grangs dang ming gi rnam dbye dang /} /{'bras bu dang ni rjes 'jug ldog/} /{mtshan nyid dang ni don rnams dbye//} रूपादयो घटश्चेति सङ्ख्यासंज्ञाविभेदिता । कार्यानुवृत्तिव्यावृत्ती लक्षणार्थविभेदिता ।। त.स.१३क/१५२; • वि. भेदकः — स्त्रीदाराद्यैर्यद्विशेष्यं यादृशैः प्रस्तुतं पदैः । गुणद्रव्यक्रियाशब्दास्तथा स्युस्तस्य भेदकाः ।। अ.को.२०५ख/३.१.२; तस्य विशेष्यस्य भेदका विशेषणानि अ.वि.३.१. २; • पा. विद्वेषः, कर्मविशेषः — {dbye ba dang ni bskrad pa la yang nag po rlung gi sa bon gyi rang bzhin te} विद्वेषोच्चाटने च कृष्णं वायुबीजस्वभावम् वि.प्र.७७क/४.१५६; {dbye ba dang bskrad pa la bya rog gi mjug ma lnga brgya'o//} विद्वेषोच्चाटने काकपिच्छानि पञ्चशतानि वि.प्र.९७ख/३.१४.

dbye bar

भेत्तुम् — {ston pa mngon sum du bzhugs pa nyid du dbye bar mi nus so//} नहि शास्तुरेव सन्निधौ शक्यो भेत्तुम् अभि.भा.२१६ख/७२७; विवरीतुम् — {brjod pa'i yul las 'das par yongs su gnas pa yi/} /{khyad par rnams ni goms pa rnams kyis dbye bar nus//} वाचामतीत्य विषयं परिवर्तमानानभ्यास एव विवरीतुमलं विशेषान् ।। का.आ.३३४ख/२.३६४.

dbye ba mkhyen pa nyid

भेदज्ञत्वम् — {de la 'gro kun phra ba yi/} /{dbye ba mkhyen pa nyid sgrub na/} /{gzhung rtsod dag la rtsod pa yis/} /{gnas min 'jig rten nyon mongs 'gyur//} तत्र सर्वजगत्सूक्ष्मभेदज्ञत्वप्रसाधने । अस्थाने क्लिश्यते लोकः संरम्भाद् ग्रन्थवादयोः ।। त.स.११४ख/९९३.

dbye ba dang ldan

= {dbye ldan/}

dbye ba dang ldan pa

= {dbye ldan/}

dbye ba mang po

बहुप्रकारः लो.को.१७१५.

dbye ba mi mnga'

वि. असम्भेदमागतः — {yul la nye bar spyod pa na/} /{lha mi'i spyod pa tha dad kyang /} /{chos kyi longs spyod thun mong bas/} /{khyod la dbye ba mi mnga' 'o//} भिन्ना देवमनुष्याणामुपभोगेषु वृत्तयः । धर्मसम्भोगसामान्यात् त्वय्यसम्भेदमागताः ।। श.बु.११४क/१०९.

dbye ba med

= {dbyer med pa/}

dbye ba med pa

= {dbyer med pa/}

dbye ba yod

= {dbyer yod/}

dbye bar 'gyur

क्रि. विभिद्यते — {yul dus sbyor ba po rnams kyi/} /{dbye bas yi ge'ang dbye bar 'gyur//} देशकालप्रयोक्तॄणां भेदाद् वर्णो विभिद्यते ।। त.स.९०क/८१७; परिभिद्यते — {rnam pa gsum gyis dbye bar 'gyur//} तत् त्रिधा परिभिद्यते म.मू.२३७ख/२६३.

dbye bar 'dod ma

ना. विद्वेषेच्छा, इच्छादेवी — {de la shar du sgrol ma las skyes pa dbye bar 'dod ma dang} तत्र पूर्वे विद्वेषेच्छा ताराजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.

dbye bar mi byed

= {dbyer mi byed pa/}

dbye byas

= {dbye bar byas/}

dbye mi shes

वि. अविभागज्ञः — {mthong dang rnam rtog dbye mi shes/} /{'jig rten phyi'o snyam du sems//} दृश्यकल्पाविभागज्ञो लोको बाह्यं तु मन्यते ।। त.स.४०क/४११.

dbye min

अभेदः — {dbye dang dbye min dngos po la/} /{de kho na nyid kyis gnas min//} (?) भेदाभेदौ च तत्त्वेन वस्तुन्येव व्यवस्थितौ ।। त.स.३९क/४०३.

dbye med

= {dbyer med pa/}

dbye tshong

पल्लिका — {de mthar gyis grong dang grong khyer dang grong rdal dang dbye tshong dang tshong rdal dag tu rgol ba 'dul zhing rgyal po'i khab tu phyin to//} ग्रामनगरनिगमपल्लिकापत्तनेषु चञ्चूर्यमाणोऽनुपूर्वेण राजगृहमनुप्राप्तः वि.व.११ख/२.८२.

dbye tshongs

= {dbye tshong /}

dbye shes

वि. प्रविभागज्ञः — {des na dbang 'das don mthong ba/} /{nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa/} /{rig byed don gyi dbye shes dang /} /{byed pa po yang khas blang gyis//} अतीन्द्रियार्थदृक् तस्माद् विधूतान्तस्तमश्चयः । वेदार्थप्रविभागज्ञः कर्ता चाभ्युपगम्यताम् ।। त.स.११३ख/९८१.

dbyen

• सं. १. भेदः — {bzod pa la phan yon rnam pa lnga ste/} {khon mi mang ba yin/} {dbyen mi mang ba yin} पञ्चानुशंसाः क्षान्तौ । न वैरबहुलो भवति । न भेदबहुलो भवति सू.व्या.२०१ख/१०३; {dge 'dun gyi dbyen la zhugs pa ltar ro//} सङ्घभेदप्रवृत्तेरिव वि.सू.५१क/६५ २. = {dbyen nyid} पैशुन्यम् — {'brug sgra drag po'i ser ba 'dra ba yis/} /{dbyen gyi ser ba rdo rje bab na ni//} पैशुन्यवज्राशनिसन्निपाते भीमस्वने चाशनिसन्निपाते । जा.मा.१३०क/१५०; • वि. = {phra ma} सूचकः, पिशुनः — {pi shu na ni phra ma dbyen//} पिशुनौ खलसूचकौ अ.को.२२७क/३.३.१२७; सूचकः कर्णेजपः अ.वि.३.३.१२७; • पा. भेदः, उपायभेदः — अथो समौ । भेदोपजापौ अ.को.१८६ख/२.८. २१; द्र. {dbyes/}

dbyen rjes su bsgrub pa

भेदानुष्ठानम् — {dbyen rjes su bsgrub pa ni gsol ba dang 'dra'o//} ज्ञप्तिवद्भेदानुष्ठानम् वि.सू.८४क/१०१.

dbyen du 'gyur ba

भेदोद्भवः — {dbyen du 'gyur ba'i bzod pas mi bya'o//} {chos ma yin pas mi bya'o//} {de gnyis 'byung bar 'gyur ba nyid du shes na mi bya'o//} न भेदोद्भवक्षान्त्या, नाधर्म्यस्य, न जानन्ननयो भविष्यत्ताम् वि.सू.९१क/१०९.

dbyen spyo ba

वि. उपतापिनी — {'di ltar nga yi yul ni dbyen spyo ba'i/} /{dbul ba ci nas yul na med par 'gyur//} इतीयमस्मद्विषयोपतापिनी दरिद्रता निर्विषयी यथा भवेत् ।। जा.मा.६४क/७४; आकुलितः — {de nas 'dod chen gyis dbyen spyo ba'i blo can des 'di snyam du bsams so//} अथास्य लोभाकुलितमतेरेवमभूत् जा.मा.१५३ख/१७७.

dbyen byas pa

वि. भेदकः — {ma bsad pa dang}…{dge 'dun gyi dbyen byas pa dang} मातृघातकः…सङ्घभेदकः वि.सू.४ख/४.

dbyen byed

= {dbyen byed pa/}

dbyen byed pa

• सं. भेदः — {ma gsod pa dang}…{dge 'dun gyi dbyen byed pa dang} मातृवधात्…सङ्घभेदात् श्रा.भू.४क/६; • वि. भेदकः — {dge 'dun gyi dbyen byed pa} सङ्घभेदकः म.व्यु.८७६३ (१२२क).

dbyer mi byed pa

• क्रि. न भिनत्ति — {'dum pa rnams dbye bar mi byed/} {bye ba rnams la dbang bas mi rnon te} न संहितान् भिनत्ति, न भिन्नानामनुप्रदानं करोति द. भू.१८८क/१५; • वि. निर्विवेकः — {sor mo nyid dbyer mi byed pa'i khu tshur ma yin te} न ह्यङ्गुल्य एव निर्विवेका मुष्टिः वा.टी.९२ख/५२.

dbyer med

= {dbyer med pa/}

dbyer med 'gyur

क्रि. न विभिद्यते — {de las de ni tha dad min/} /{de las de yang dbyer med 'gyur//} तस्मादव्यतिरिक्तं तत् ततो वा न विभिद्यते ।। त.स.७४क/६९१.

dbyer med pa

• क्रि. न भिद्यते— {de yang brda can la rigs te/} /{skyes bu'i tshig dang dbyer med do//} स तु सामयिको युक्तः पुंवाग्भूतान्न भिद्यते ।। त.स.५५ख/५३६; • सं. १. अभेदः — {dngos po'i mthar ni byas pa las/} /{gal te 'dra min dang bral ba'i/} /{dngos po de ni tha dad min/} /{de dbye med phyir de bdag bzhin//} अवधीकृतवस्तुभ्यो वैरूप्यरहितं यदि । तद्वस्तु न भवेद् भिन्नं तेभ्योऽभेदस्तदात्मवत् ।। त.स.६३क/५९५; असम्भेदः — {chos kyi dbyings la dbyer med phyir/} /{rigs ni tha dad rung ma yin//} धर्मधातोरसम्भेदाद् गोत्रभेदो न युज्यते । अभि.अ.३ख/१.४०; अविभेदः — {yon tan gsum ldan dbyer med kyang /} /{thams can kun gyi byed po min//} त्रैगुण्यस्याविभेदेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् । त.स.३क/३८; अविभागः — {'di las kyang gtso bo yod de/} {rang bzhin sna tshogs dbyer med pa'i phyir ro//} इतश्चास्ति प्रधानम्; वैश्वरूप्यस्याविभागात् त.प.१५१क/२७; अबहिर्भावः — {ngo bo gcig las dbyer med phyir zhes bya ba ni/} {skye ba'am gsal ba'i ngo bo gcig las ma skyes pa dang mi gsal bar mngon par 'dod pa'i ngo bo yang phyi rol du gyur pa ma yin pa'i phyir ro//} एकरूपाबहिर्भावादिति एकस्माद् रूपाज्जाताद्, व्यक्ताद्वाऽजाताव्यक्ताभिमतस्यापि रूपस्याबहिर्भावात् त.प.२०४ख/८७७; अविवेकः — {skad cig ma de la ngo bo nyid gcig la dbye ba med pas khyad par du bya bar mi nus pa'i phyir} तत्र च क्षणे एकस्य स्वभावस्याविवेकाद् विशेषस्य कर्तुमशक्यत्वात् हे.बि.२४३ख/५८ २. = {dbyer med pa nyid} अविनिर्भागता — {de phyir nyi dang zer bzhin yon tan dbyer med pas/} /{sangs rgyas nyid las ma gtogs mya ngan 'das pa med//} अतो न बुद्धत्वमृतेऽर्करश्मिवद् गुणाविनिर्भागतयाऽस्ति निर्वृतिः ।। र.वि.१०३ख/५५; • वि. अभिन्नः — {de min ngo bo yongs ldog pas/} /{dbyer med nyid du brtags pa yin/} अतद्रूपपरावृत्तिरभिन्ना कल्पितैव हि ।। त.स.८९ख/८१४; असम्भिन्नः — {de'i phyir de dag ni yon tan rnam pa bzhi grub pa dang dbyer med pa'i mtshan nyid mya ngan las 'das pa'i dbyings las ring du gyur pa yin no//} तस्मात्ते दूरीभवन्ति चतुराकारगुणपरिनिष्पत्त्यसम्भिन्नलक्षणान्निर्वाणधातोः र.वि.१०५ख/५८; {'khor lo de ni}…{de bzhin gshegs pa thams cad dang dbyer med pa'o//} तच्चक्रं…असम्भिन्नं सर्वतथागतैः ल.वि.२०३क/३०७; अविभक्तः — {ci ste 'di dag dbyer med pa'i/} /{zhes bya ba la sogs pa smos te/} {gal te 'di dag phan tshun du dbye ba med pa'i ngo bor gyur na} अथाविभक्तमित्यादि । यदि ह्येषां परस्परमविभक्तं रूपं स्यात् त.प.३५३ख/४२६; अप्रविभक्तः — {tha dad par yang ma yin la dbyer med par yang ma yin par 'dod do zhe na} ‘न प्रविभक्तो नाप्रविभक्त इष्यते’ इति चेत् त.प.११ख/४६८; अभेदी — {gcig tu sre bar byed pa yi/} /{rgyu nyid yin phyir gcig ces brjod/} /{shes pa bzhin du'ang de yi rgyu/} /{yin phyir don la dbye ba med//} एकप्रत्यवमर्शस्य हेतुत्वादेकमुच्यते । ज्ञानं तथापि तद्धेतुभावादर्था अभेदिनः ।। त. स.३८ख/४००; अविवेकी — {yon tan gsum dang dbye ba med yul dang /} /{spyi dang sems med skye ba'i chos can ni//} त्रिगुणमविवेकि विषयः सामान्यमचेतनं प्रसवधर्मि । त.प.१४८क/२२; अभेदः, ओ दा — {chos thams cad dbyer med pa'i phyir shes rab kyi pha rol tu phyin pa dbyer med do//} सर्वधर्माभेदत्वात् प्रज्ञापारमिता अभेदा कौ.प्र.१४३क/९५; निर्भागः — {dngos gnyis can de dbyer med pa/} /{'dod de mi yi seng ge bzhin//} तद् द्विरूपं हि निर्भागं नरसिंहवदिष्यते ।। त.स.१३ख/१५५; अभेद्यः — {rdo rje seng ge'i khri zla ba dang nyi ma dang me'i dkyil 'khor gcad du med cing dbyer med pa} वज्रसिंहासनं चन्द्रसूर्याग्निमण्डलमच्छेद्यमभेद्यम् वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६; ऐकलोली — {'phrod pa 'du ba zhes bya ba 'di ci zhig/} {dbyer med par 'gyur bar gnas pa nyid du zhe na} कोऽयं समवायो नाम? एकलोलीभावेनावस्थानमिति चेत् प्र.अ.१६२ख/५११.

dbyer yod

• क्रि. भिद्यते — {zhib tu dbye na ni stong phrag tu dbye ba yod de} सूक्ष्मं तु भिद्यमानाः सहस्रशो भिद्यन्ते अभि.भा.२६क/९६३; • सं. १. विनिर्भागः — {gal te myos sogs nus pa bzhin/} /{dbyer yod ce na dngos po las/} /{nus pa don gzhan nyid ma yin//} मदादिशक्तेरिव चेत् विनिर्भागो न वस्तुनः ।। शक्तिरर्थान्तरम् प्र.अ.११७क/१२४ २. विवेकिता — {rnam rtog ni/} /{mngon sum las dbyer yod ma yin//} विकल्पस्य नास्त्यध्यक्षाद् विवेकिता प्र.अ.१०९ख/११७.

dbyer gsol

क्रि. विवृणु — {'phags pa pho brang brtsegs pa'i chab sgo dbyer gsol} विवृणु आर्य अस्य कूटागारस्य द्वारम् ग.व्यू.३२५क/४०७.

dbyes

• वि. = {phra ma} दुर्जनः, पिशुनः — {phra ma dbyes dang gcugs mkhan zhes//} पिशुनो दुर्जनः खलः अ. को.२०९क/३.१.४७; दुष्टो जनो दुर्जनः अ.वि.३.१. ४७; • पा. भेदः, उपायविशेषः — {dbyes dang sdud kha dums dang ni/} /{dpya 'jal thabs ni rnam pa bzhi//} सामदाने भेददण्डावित्युपायचतुष्टयम् ।। अ.को.१८६ख/२.८.२०; भिद्यते सहसाऽनेनेति भेदः । भिदिर् विदारणे अ.वि.२.८.२०; • भू.का.कृ. भेदितः, भिन्नः — {gses pa phye ba dbyes pa'o//} दारिते भिन्नभेदितौ अ. को.२१३ख/३.१.१००; भिद्यत इति भिन्नः, भेदितश्च । भिदिर् विदारणे अ.वि.३.१.१००; • = {dbye bas} भेदेन — {de'i phyir yul dbyes tha dad nyid/} /{shes bya de ni gnod med yin//} देशभेदेन भिन्नत्वमित्येतत् तदबाधितम् ।। त.स.९३ख/८५१; • द्र. {dbyes che ba/}

dbyes che ba

वि. विस्तीर्णः — {gzhon nu gzugs bzang po} …{dpral ba'i dbyes che ba}…{zhig byung ngo //} कुमारो जातः, अभिरूपः…विस्तीर्णललाटः वि.व.१७०क/१.५९; पृथुः — {dpral ba legs par 'byes pa dang /} /{dbyes che ba dang} ललाटमपरिम्लानं पृथु अभि.अ.१२ख/८.३१.

dbyes pa

= {dbyes/}

dbral

= {dbral ba/}

dbral ba

• क्रि. ( {'bral ba} इत्यस्या भवि.) वियोजयिष्यामि — {yang na nor thams cad dang dbral lo//} सर्वस्वेन वा वियोजयिष्यामि बो.भू.१४२ख/१८३; • सं. विश्लेषः — {rdul phra rab rdzas brgyad la cha shas su dbral bar ni mi nus so//} न हि परमाणोरष्टद्रव्यकस्यावयवविश्लेषः शक्यते कर्तुम् अभि.स्फु.१६०ख/८९०; विवेचनम् — {mu stegs can gyi lta ba dang dbral ba'i phyir} तीर्थ्यस्य दृष्टेर्विवेचनार्थम् वि.सू.६३ख/८०; • कृ. वियोज्यः — {dbral ba dang sbyar ba gnyis ka sems can du bgrang ba nyid ma yin pa la yang ngo //} असत्त्वसंख्यातत्वे वियोज्ययोज्ययोः वि.सू.२८ख/३५; • वि. व्यग्रः — {des dga' zhing dbral bar kun tu dga'o//} व्यग्रारामश्च भवति तेन प्रीयमाणः बो.भू.९०ख/११५.

dbral bar

विवेचयितुम् — {nyon mongs pa can ma yin pa}({'i sems} ){ni dbral bar nus pa'i phyir rgyas par 'gyur ba dag kho nas phra rgyas dang bcas pa yin te} अक्लिष्टं चित्तमनुशयानैरेव सानुशयं विवेचयितुं शक्यत्वात् अभि.स्फु.१२७क/८२८.

dbral bar dka' ba

वि. दुर्विवेच्यः — {tham thom gyi snod du 'gyur ba dang dbral bar dka' ba dang} उत्प्लावनाभाण्डोनुवि (?डो दुर्वि)वेच्यश्च भवति श्रा.भू.७२ख/१८८.

dbral bar bya

• क्रि. विप्रवसेत् — {des don gyi dbang gis grong gzhan na 'dug pa de las zhag drug tshun chad du dbral bar bya'o//} विप्रवसेदतोऽसावन्तर्गृहगतादर्थवशेनाषष्ठमह्नः वि.सू.२८क/३५; व्यवरोपयेत् — {srog dang dbral bar bya'o//} जीविताद्व्यवरोपयेयम् वि.व.२०५क/१.७९; • कृ. वियोज्यः — {dbral bar bya ba dge slong nyid do/} /{dbrog par bya ba rang gi nyid ma yin na'o//} भिक्षुत्वं वियोज्यस्य । अस्वकृत्त्वमाच्छेद्यस्य वि.सू.२७ख/३४; • सं. अपगतिः — {nad dang dbral bar bya ba'i don nyid la yang med do//} न रोगापगत्यर्थता वि.सू.१३ख/१५.

dbral bar bya ba

= {dbral bar bya/}

dbri

= {dbri ba/}

dbri ba

अपह्रासः — {kha cig ni dmigs pa dbri ba rnam pa dbri ba sngon du 'gro ba can yin no zhes zer ro//} एके व्याचक्षते — आकारापह्रासपूर्वक आलम्बनापह्रास इति अभि.स्फु.१६८ख/९१०; अवचरः — {'di ni de dag las gcig dbri ba zhes bya ba yin no//} एतच्च तदेकावचरं नाम अभि.स्फु.२९२क/११४२.

dbri bar byed

= {dbri bar byed pa/}

dbri bar byed pa

क्रि. प्रतिक्षिपति — {de ltar na byang chub sems dpa' ni chos kyi dbyings thams cad la ci yang dbri bar yang mi byed snon par yang mi byed} एवं हि बोधिसत्त्वः सर्वस्माद्धर्मधातोर्न किञ्चिदुत्क्षिपति न च किञ्चित् प्रतिक्षिपति बो.भू.१४१क/१८१.

dbres kyi tshul las mi 'da' ba

पा. स्थितवेलानतिक्रमणः, महासमुद्रस्याऽऽकारभेदः — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste}…{dbres kyi tshul las mi 'da' ba dang} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया…स्थितवेलानतिक्रमणतश्च द.भू.२७७ख/६६.

dbrog

• क्रि. ( {'phrog} इत्यस्या भवि.) हरामि — {rang gi do shal bstan nas 'di'i/} /{do shal spro ba bdag gis dbrog//} स्वं हारं दर्शयित्वाऽस्या हारोत्साहं हराम्यहम् । अ.क.७३क/७.२९; अपहरति — {klu'i bu gsang sngags kyis dbrog gam} नागपोतकं मन्त्रेणापहरसि वि.व.२०५ख/१.७९; = {dbrog pa/}

dbrog pa

१. हरणम् — {rnam shes dbrog pa'i sbyor ba dang /} /{gzhan yang pha rol bgrod pa la/} /{A li kA li mnyam ldan par/} /{mkhas pa yis ni sbyar bar bya//} विज्ञानहरणं कार्यमन्यथा पारगामिनाम् । आलिकालिसमायुक्तं योजयेत विचक्षणः ।। स.उ.२८९क/१९.३१; अपहरणम् — {de nas bram ze de}… {byang chub sems dpa'i bu dbrog par rings pas} अथ स ब्राह्मणः…बोधिसत्त्वतनयापहरणत्वरया जा.मा.५५ख/६४ २. आच्छेदः — {de'i 'am des bskos pa'i lus dang ngag bsdus pa'am tha dad pa dag gis dbrog pa'i don du zhugs pa lta bu ni byed pa po dag yin no//} समस्तयोर्व्यस्तयोर्वा कायवाचोराच्छेदार्थं प्रवृत्तिस्तस्य, तन्नियुक्तस्य चेति कर्तृणि वि.सू.२८क/३४.

dbrog par bya

• क्रि. हरामि — {'di mthus dbrog par bya'o//} बलेनैनां हरामः अ.श.१९०ख/१७६; • कृ. आच्छेद्यः — {dbral bar bya ba dge slong nyid do/} /{dbrog par bya ba rang gi nyid ma yin na'o//} भिक्षुत्वं वियोज्यस्य । अस्वकृत्त्वमाच्छेद्यस्य वि.सू.२७ख/३४.

dbrog par bya ba

= {dbrog par bya/}

'bag

= {gzugs brnyan} पुत्रिका, पञ्चालिका — पाञ्चालिका पुत्रिका स्याद्वस्त्रदन्तादिभिः कृता । अ.को.२०४क/२.१०.२९; पुत्रीव कृत्रिमा पुत्रिका अ.वि.२. १०.२९.

'bags

= {'bags pa/}

'bags pa

• भू.का.कृ. विलिप्तः — {gos pa ni 'bags pa'o//} वेष्टितो विलिप्तः बो.प.६६क/३२; संसृष्टः — {chang mi 'thung ba dag la chang dang 'dres shing chang dang 'bags pa'am} अमद्यपानां मद्यमिश्रं मद्यसंसृष्टं वा बो.भू.७२ख/८५; उत्सृष्टः — {'bags pa dang ni ma dag pas/} /{de nas dam tshig rab tu bza'//} उत्सृष्टेनापवित्रेण भक्षयेत् समयं ततः ।। हे.त.२६ख/८६; अपरिशुद्धः — {'bags pa ni zas kyi phyed nyid do//} अर्धामिषमपरिशुद्धे वि.सू.३६क/४६; • सं. १. उपदेहः— {bsregs pa na zas dang 'bags pa'i gnas med do//} नास्त्यामिषोपदेहस्य भावे (?तापे)ऽवस्थानम् वि.सू.७७क/९४ २. पलिगोधः — {'bags pa'i phyogs de nyid tshe bkru bar bya ba nyid do//} तस्यैव प्रदेशपरि(लि)गोधे प्रक्षाल्यत्वम् वि.सू.३६ख/४६; द्र.— {lag pa zas dang 'bags pas chu snod la mi bzung ngo //} न सामिषेण पाणिनोदकस्थालकं प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.४९ख/६३.

'bags pa med pa

वि. निष्पलिगोधः — {'bags pa med par reg pa la yang ngo //} निष्परि(लि)गोधे च संस्पर्शे वि.सू.३६क/४६.

'bang

= {'bangs/}

'bangs

१. दासः — {bdag ni bu smad bcas par 'bangs/} /{khyod ni bdag gi rje dang lha//} सपुत्रदारो दासोऽहं स्वामी त्वं दैवतं च मे । जा.मा.७७क/८९; भृत्यः — {byin pa thob pas bram ze mgu zhing g}.{yengs/} /{'bangs rnams dregs shing cha lugs bzang pos phyar//} प्रतिग्रहव्याकुलतुष्टविप्रं मदोद्धताभ्युज्ज्वलवेषभृत्यम् । जा.मा.२००ख/२३३; चेटः — {rgyal po'i 'bangs ni} राजचेटैः अ.क.६४ख/५९.१३२; चेटकः — {gdug pa'i 'bangs ni de dag gis/} /{rdul gyi par mos g}.{yogs pa na/} /{nang du zhugs pa bzlog pa'i slad/} /{de yis mchog gi khang pa sbrul//} पूर्यमाणः स तैः पांशुमुष्टिभिर्दुष्टचेटकैः । दिव्यां कुटीं प्रवेशेन परिहाराय निर्ममे ।। अ.क.३२०क/४०.१५१; प्रेष्यजनः — {bka' mchid de lta'i nang du 'bangs dag gis/} /{spyi rtol skyed de smra bar ga la rigs//} तत्सङ्कथामध्यमुपेत्य धार्ष्ट्यान्नन्वक्रमः प्रेष्यजनस्य वक्तुम् ।। जा.मा.१२६ख/१४६ २. = {'bangs mo} चेटिका — {mi'am ci dag gi/} /{'bangs rnams} किन्नरचेटिकाः अ.क.१११ख/६४.२७६ ३. = {'bangs nyid} दासत्वम् — {gus pas khyed kyi 'bangs su mchi bar bgyi//} युष्मासु दासत्वमुपैमि भक्त्या बो.अ.४क/२.८; दास्यम् — {de yis de skad brjod de la/} /{bram zes 'dzum zhing lan smras pa/} /{de dag mgon med zas sbyin gyi/} /{khyim gyi 'bangs kyi yin yang chung //} इत्युक्ते तेन तं विप्रः सस्मितः प्रत्यभाषत । अनाथपिण्डदगृहे दास्ये शुल्कं तदल्पकम् ।। अ.क.१८५क/२१.१२ ४. = {skye dgu} प्रजा— {rgyal po 'bangs rnams la chad pa dang bcing ba dang gnod pa sna tshogs byed pa la zhugs pa dag la ni} दण्डबन्धनचित्रपीडाप्रवृत्तेषु च प्रजानां राजसु बो.भू.१८६क/२४७; राज्यजनः — {rgyal por gyur pa na 'bangs la byang chub sems dpa'i bdag pos yongs su 'dzin pa'i 'du shes 'byung ste} राजभूतस्य च राज्यजने बोधिसत्त्वस्याऽऽधिपत्यपरिग्रहसंज्ञा बो.भू.१८७क/२४९; प्रकृतिः — {rgyal po des de dag la smras pa/} {khyed 'bangs rnams 'khrug par gyur du ma dogs shig} राजा तानुवाच—अलमत्रभवतां प्रकृतिकोपाशङ्कया जा.मा.६२ख/७२; जानपदः — {rgyu dpya 'bul ba'i 'bangs rnams ma bskyangs na/} /{sman rnams kun dang rgyal po 'bral bar 'gyur//} अपालयञ्जानपदान् बलिप्रदान् नृपो हि सर्वौषधिभिर्विरुध्यते ।। जा.मा.१३८क/१६०; पौरः — {mgon med 'bangs dang dge sbyong bram ze la//} पौराननाथाञ्छ्रमणान् द्विजातीन् । जा.मा.१६२ख/१८७ ०. कल्पिकारः म.व्यु.३८४० (६३ख).

'bangs kyi skye dgu

प्रजा — {'bangs kyi skye dgu bsrung ba'i dbang bskur tam//} अपि रक्षणदीक्षितः प्रजानाम् जा.मा.१२५क/१४४.

'bangs kyi bu mo

दासकन्यका — {shAkya rnams kyi grong khyer sngon/} /{ser skya'i gzhi ni rab rgyas par/} /{shA kya'i gtso bo chen po yi/} /{'bangs kyi bu mo bzhin bzang ma//} शाक्यानां नगरे पूर्वं स्फीते कपिलवस्तुनि । महतः शाक्यमुख्यस्य सुमुखी दासकन्यका ।। अ.क.११३ख/११.२.

'bangs gyur

क्रि. चेटकोऽभूत् — {khyod kyi pha ni sdig pa can/} /{dge sbyong 'bangs gyur ma yin nam//} अभूत्तव पिता नूनं पापश्रमणचेटकः ।। अ.क.३०३ख/३९.७०.

'bangs gyur pa

= {'bangs gyur/}

'bangs gnyug ma

परिजनः — {nga'i 'bangs gnyug ma'am phab ste khugs pa su yang rung ste/} {phar mi 'dzin pa}…{'dug pa} यो मे कश्चित्परिजने वा विजिते वाऽमातृज्ञो भविष्यति बो.भू.१४२ख/१८३.

'bangs mang po

महाजनः — {khyod kyis 'bangs mang po gso dgos la} महाजनः खलु ते भर्तव्यः जा.मा.१९१ख/२२२.

'bangs mo

दासी — {de yi 'bangs mo phreng ldan ma/} /{zhes pa gcig gis gus pa yis/} /{ji srid rnal du gnas gyur pa/} /{de srid rim gro mchog tu byas//} भक्त्या दासी तु तस्यैका परिचर्यापरा परम् । मल्लिकाख्याऽभवत्तस्याः सेवया स्वास्थ्यमाययौ ।। अ.क.२८०ख/३६.६; भृत्यः — {skabs der lha yi dbang po ni/} /{bram ze'i gzugs su mngon par 'ongs/} /{rgyal po'i sras las btsun mo ni/} /{sdug ma 'bangs mo'i don du bslangs//} अत्रान्तरे समभ्येत्य विप्ररूपः सुरेश्वरः । भृत्यार्थी दयितां पत्नीं राजपुत्रमयाचत ।। अ.क.२०६ख/२३.३७.

'bangs mo'i bu

दासेरकः, दासीसुतः — {dA se ra ka 'bangs mo'i bu/} /{glang po'i phru gu nya pa 'o//} श्री.को.१७०ख ।

'bad

= {'bad pa/}

'bad de bsgrub par bya ba

= {'bad pas bsgrub par bya ba/}

'bad de drang bar bya ba

वि. यत्नवाह्यः — {de dag ni dag pa pa yang yin la btang snyoms kyi dbang po dang mtshungs par ldan pa dag kyang yin te/'bad} {de drang bar bya ba yin pa'i phyir} शुद्धकानि च तान्युपेक्षेन्द्रियसम्प्रयुक्तानि च यत्नवाह्यत्वाद् अभि.भा.७५ख/११६१.

'bad nas 'byung ba

वि. यत्नवाही — {gzugs med pa dag ni lhag mthong chung ba'i phyir 'bad nas 'byung ba yin no//} विपश्यनान्यूनत्वाच्चाऽऽरूप्या यत्नवाहिनः अभि.स्फु.२२९क/१०१५.

'bad pa

• क्रि. ( वर्त., भवि., भूत.; सक.; {'bod} विधौ) १. व्यायच्छति — {sdig pa mi dge ba'i chos ma skyes pa rnams mi bskyed pa'i phyir 'dun pa skyed do//} {'bad do//} अनुत्पन्नानां पापकानामकुशलानां धर्माणामनुत्पादायैव छन्दं जनयति, व्यायच्छति शि.स.१९१ख/१९०; व्यायच्छते — {'di ni 'dun pa bskyed do/} /{'bad do//} एतेन छन्दं जनयति, व्यायच्छते सू.व्या.२२६ख/१३६; व्यायमते — {gong nas gong du de bzhin gshegs pa'i sa la rab tu 'jug par 'bad do/} उत्तरोत्तरतथागतभूमिप्रवेशनतया व्यायमते ल.अ.१०८ख/५४ २. प्रयतिष्ये — {bdag kyang 'di'i thub chod 'di las bzlog pa'i phyir 'bad do//} अहमपि चैनां प्रयतिष्ये साहसादस्मान्निवारयितुम् जा.मा.५क/३; • सं. १. यत्नः — {kye ded dpon dag slar zlog pa'i phyir 'bad par gyis shig} भोः सार्थवाहा निवर्तनं प्रति यत्नः क्रियताम् जा.मा.८३क/९५; प्रयत्नः — {bde ba dang mi bde ba 'di dag thams cad sngon gyi las kyis byas kyi/} {'bad pa'i mthus byas pa ni ma yin no//} सर्वमिदं पूर्वकर्मकृतं सुखासुखम् । न प्रयत्नसामर्थ्यमस्ति जा.मा.१३२ख/१५३; {yang dang yang du zlog gyur kyang /} /{sdang bas long de sdig pa yi/} /{'bad las skad cig log ma gyur//} वार्यमाणः पुनः पुनः । पापप्रयत्नाद् द्वेषान्धः क्षणं न विरराम सः ।। अ.क.६ख/५०.५५; प्रयासः — {thar pa thob par bya ba'i don gyi phyir 'bad pa 'bras bu dang bcas pa yin no//} सफलो मोक्षप्राप्तये प्रयासः त.प.२२१क/१५८; आयासः — {gang la 'bad byas phra mo nyid/} /{de ni bdag gis thob mdza' bo/} /{re 'dod med pas byed med lha/} /{bstod nas 'ongs khyod 'gro gyur cig//} यामताश कृतायासा सा याता कृशता मया । रमणारकता तेऽस्तु स्तुतेताकरणामर ।। का.आ.३३७ख/३.७४; श्रमः — {nga yi 'bad pa don yod legs par byung //} सुखोदयः सफलतया श्रमश्च मे जा.मा.७१ख/८३; परिश्रमः — {gal te de ltar yin na ni/} /{'khrul phyir 'bad pa don med do//} तथा चेद् भ्रान्तिरेवेयमिति व्यर्थः परिश्रमः ।। प्र.अ.५४क/६२; व्यायामः — {lus dang sems kyi 'bad pa dang ngal ba med par bya ba'i phyir} कायिकचैतसिकस्य व्यायामक्लमस्य नाशाय बो.भू.३१ख/३८; व्यवसायः — {ji ltar yid ches pa'i rnam pa bsgom pa de bzhin du 'bad pa'i rnam pa bsgom pa dang} यथा सम्प्रत्ययाकारभावन एवं व्यवसायाकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८; उद्योगः — {de dag chang 'di nyo la 'bad par gyis} स क्रेतुमुद्योगमिदं करोतु जा.मा.९३ख/१०७; उद्यमः म.व्यु.१८१७ (३९क); आभोगः श्री.को.१७३ख; • द्र.— {zhes de 'bad pas lan mang du/} /{rang gi chad pa don gnyer ba/} /{de la nu bo rgyal pos smras/} /{nang par bdag gis gang bzod bya//} इत्याग्रहेण बहुशो याचमानं स्वशासनम् । तमुवाचानुजो राजा प्रातः कर्तास्मि यत्क्षमम् ।। अ.क.१९८क/८३. २४; {de lta'i ngo mtshar gzugs can rnams/} /{mdzes ma mthong ba rnyed par dka'/} /{de lta na yang 'bad pa na/} /{de la yongs su ngal ba bya//} दर्शनं दुर्लभं मुग्धे तद्विधाद्भुतरूपिणः । तथापि यदि निर्बन्धः क्रियते तत्परिश्रमः ।। अ.क.८३ख/८.४९ २. = {'bad pa nyid} औत्सुक्यम् — {nye bar zhi bar bya ba'i phyir 'bad pa mi skyed par mi bya'o//} न व्युपशमार्थमौत्सुक्यं नापद्येरन् वि.सू.९२क/११०; • कृ. १. उद्युक्तः — {yab khyod ci'i phyir rtag tu zhing las kyi mtha' la 'bad} ( तात कस्यार्थे त्वं नित्यमेव कृषिकर्मान्ते उ)द्युक्तः वि.व.३५३ख/२.१५६; उद्यतः — {skye bo 'di dag khyim gyi bde ba la snying chags nas de sgrub pa la 'bad pa ni} तदयं गृहसुखावबद्धहृदयस्तत्साधनोद्यतमतिर्जनः । जा.मा.९७क/११२; व्यवसितः — {'di ltar 'di rab tu dbyung ba'i phyir srog phangs pa gtong bar 'bad pa las} यत्र नामायं प्रव्रज्याहेतोरिदमिष्टं जीवितं परित्यक्तुं व्यवसितः अ.श.२७६ख/२५४; निरतः म.व्यु.१८०८ (३९क); मि.को.१२३क २. व्यायच्छमानः — {des brtson pa dang bsgrub pa dang 'bad pas nyon mongs pa thams cad spangs te dgra bcom pa nyid mngon sum du byas so//} तेन युज्यमानेन घटमानेन व्यायच्छमानेन सर्वक्लेशप्रहाणादर्हत्त्वं साक्षात्कृतम् अ.श.२४ख/२१; • उ.प. परः — {ji lta ji ltar skye bo chos 'bad pa//} यथा यथा धर्मपरोऽभवज्जनः जा.मा.६४क/७३; {de'i zas tshol ba la 'bad par gyur to//} तदाहारान्वेषणपरो बभूव जा.मा.५क/३; • पा. १. व्यावसायिकः, प्रहाणसंस्कारभेदः — {spong ba'i 'du byed brgyad po de dag ni rnam pa bzhir rig par bya ste/} {'di lta ste/} {'bad pa ni 'dun pa dang rtsol ba dang dad pa'o//} ते पुनरष्टौ प्रहाणसंस्काराश्चतुर्धा क्रियन्ते । तद्यथा व्यावसायिकश्छन्दव्यायामश्रद्धाः अभि.स.भा.६३ख/८७ २. (वै.द.) प्रयत्नः, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१९ (७२क) ।

'bad pas

यत्नेन — {dran pa dang ni shes bzhin dag/} /{thams cad 'bad pas srungs shig} स्मृतिं च सम्प्रजन्यं च सर्वयत्नेन रक्षत ।। बो.अ.११क/५.२३; यत्नतः — {skyes bu rnams kyi rang dbang nyid/} /{kho bos 'bad pas bkag pa yin//} यत्नतः प्रतिषेध्या नः पुरुषाणां स्वतन्त्रता ।। त.स.८३ख/७६७; प्रयत्नतः — {'phags pa klu sgrub kyis mdzad pa'i/} /{gnyis po'ang 'bad pas blta bar bya//} पश्येत्…आर्यनागार्जुनाबद्धं द्वितीयं च प्रयत्नतः ।। बो.अ.१४ख/५.१०६.

'bad pa gyis

= {'bad par gyis/}

'bad pa dang ldan pa

वि. यत्नवान् — {de'i gnas skabs kyi yongs su brtag pa la 'bad pa dang ldan par bya'o//} यत्नवांस्तदवस्थापरिच्छेदे स्यात् वि.सू.१०क/११.

'bad pa byed

= {'bad par byed pa/}

'bad pa byed pa

= {'bad par byed pa/}

'bad pa med

= {'bad pa med pa/}

'bad pa med pa

अयत्नः — {des na de bkag pa'i phyir de'i thams cad shes pa yang 'bad pa med par bsal ba yin no//} तेन तन्निराकरणात् सर्वज्ञत्वमपि तस्यायत्नतो निराकृतमेव त.प.१७७ख/२७; {gang zag yod na thams cad ni/} /{'bad med thar pa'am thar pa med//} अयत्नमोक्षः सर्वेषां न मोक्षः पुद्गलोऽस्ति वा ।। सू.अ.२३७क/१४९; अप्रयत्नः — {de nas gos ni bzlog pa'i tshe/} /{lha yi gos kyis sa gzhi g}.{yogs /} /{bsod nams ldan pa'i nyer mkho rnams/} /{'bad pa med par phun sum tshogs//} वारितेष्वथ वस्त्रेषु दिव्यवस्त्रैर्वृता मही । अप्रयत्नोपकरणाः सम्पदः पुण्यशालिनाम् ।। अ.क.२३८ख/२७. ४१; {ji ltar tshangs pa tshangs pa yi/} /{gnas nas 'pho ba med bzhin du/} /{lha yi gnas ni thams cad du/} /{snang ba 'bad med ston pa ltar//} सर्वत्र देवभवने ब्राह्म्यादविचलन् पदात् । प्रतिभासं यथा ब्रह्मा दर्शयत्यप्रयत्नतः ।। र.वि.१२५क/१०७; निष्प्रयत्नः — {gal te khyod dang de} *{gnyis kyang /} /{skye ba snga mar 'brel bsgrubs na/} /{de yi 'bras bu 'bad med du/} /{nges pa kho nar rgyas par 'gyur//} तव तस्याश्च सम्बन्धः प्राग्जन्मविहितो यदि । तदवश्यं भवत्येव निष्प्रयत्नफलोदयः ।। अ.क.३६०क/४८.३०; अनायासः — {'bad pa med par grub pa'i don la} अनायाससाध्येऽर्थे प्र.अ.१५९क/१७३; अनाभोगः मि.को.१०ख ।

'bad pa med par

अयत्नतः — {de nyid kyi phyir khyed la ni/} /{kun mkhyen 'di ni snang mi 'gyur/} /{de snang gyur na khyod rang ni/} /{'bad pa med par kun mkhyen 'gyur//} अत एव न दृश्योऽयं सर्वज्ञस्ते प्रसिद्ध्यति । तद् दृश्यत्वे हि सार्वज्ञ्यं तथैव स्यादयत्नतः ।। त.स.११९ख/१०३३; अप्रयत्नतः — {de yi tshe khyed 'bad med par/} /{don kun shes par grub pa yin//} भवानेव तदा सिद्धः सर्वार्थज्ञोऽप्रयत्नतः । त.स.११९ख/१०३२; अयत्नेन— {'di bdag nyid thams cad mkhyen pa nyid du 'bad pa med par de dag gis rtogs par byed pa} ।{yin no//} असावात्मनः सर्वज्ञतामयत्नेन तेभ्यः प्रतिपादयति त.प.२७०क/१००८; प्रयत्नमन्तरेण — {gal te 'dis sngar 'jug par khas len na de'i tshe 'bad pa med par thams cad mkhyen pa nyid du grub pa yin no//} यदि प्राक्प्रवृत्तिरस्याभ्युपगम्यते, तदा प्रवृत्तेः प्रयत्नमन्तरेणैव सर्वज्ञता सिद्धा त.प.३०३ख/१०६६; विनायासम् — {don de gal te 'bad med par/} /{grub na} सोऽर्थः सिद्धो विनायासं यदि प्र.अ.१५९क/१७३; निराभोगम् — {ji ltar dbyar gyi dus na sprin/} /{lo tog phun sum tshogs pa'i rgyu/} /{chu yi phung po 'bad med par/} /{sa la mngon par 'bebs pa ltar//} प्रावृट्काले यथा मेघः पृथिव्यामभिवर्षति । वारिस्कन्धं निराभोगं निमित्तं सस्यसम्पदः ।। र.वि.१२४ख/१०४.

'bad pa las byung ba

= {'bad las byung ba/}

'bad pa'i rnam pa bsgom pa

पा. व्यवसायाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{'bad pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…व्यवसायाकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.

'bad par gyis

क्रि. यतेथाः — {sdig pa'i las kyang yongs su spang bar 'bad par gyis//} पापं च कर्म परिवर्जयितुं यतेथाः जा.मा.१४४क/१६७; यत्नः क्रियताम् — {kye ded dpon dag slar zlog pa'i phyir 'bad par gyis shig} भोः सार्थवाहा निवर्तनं प्रति यत्नः क्रियताम् जा.मा.८३क/९५.

'bad par gyis shig

= {'bad par gyis/}

'bad par bgyi

क्रि. व्यापयि (?यति)ष्यति लो.को.१७१६; द्र. {'bad par 'gyur/}

'bad par 'gyur

क्रि. प्रयतते — {des na ngag ma byang ba la sogs pa yang bzlog pa'i phyir 'bad par 'gyur ro//} ततो वाग्वैगुण्यादिकमपि निवर्तयितुं प्रयतते प्र.अ.१०२ख/११०; व्यायतिष्यति— {dgos pa rnam pa sna tshogs tha dad pa brgya stong du ma dag bgyid par 'gyur/} {brtson par 'gyur/} {'bad par 'gyur} अनेकानि नानाकार्यशतसहस्राणि करिष्यन्ति, उत्थास्यन्ति, व्यापयि (? यति)ष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४.

'bad par bya

• क्रि. प्रयतेत — {gal te tshes bco lnga la bdag gcig pu de dang mi ldan par shes na 'grogs pa shes la drang por 'bad par bya'o//} स्वं चेदेकमतद्वन्तं पञ्चदशीं मन्येत सप्रेमकप्रागुण्ये प्रयतेत वि.सू.५८क/७४; व्यायच्छेत् — {de btang ba'i phyir sngar mi 'bad par bya'o//} पूर्वमस्य मोक्षाय न व्यायच्छेयुः वि.सू.५७ख/७२; • कृ. प्रयतितव्यः — {de bas na bsam pa dag par bya ba la 'bad par bya'o//} इत्याशयशुद्धौ प्रयतितव्यम् जा.मा.६०ख/७०; यत्नः कार्यः — {de bas na khro ba thul bar bya ba la 'bad par bya'o//} इति क्रोधविनये यत्नः कार्यः जा.मा.११५क/१३४; व्यायन्तव्यः — {ma byin pa len pa spang ba la yang 'bad par bya ste} अदत्तादानस्य च प्रहाणाय व्यायन्तव्यम् अ.श.१११क/१०१.

'bad par byed

= {'bad par byed pa/}

'bad par byed pa

• क्रि. यत्नं करोति — {blo bzang bde gshegs pa rnams ni/} /{'bad pa byed} सुधियः सौगता यत्नं कुर्वन्ति त.स.१३१क/१११५; यत्नः क्रियते — {kho bo cag gis slar yang chad par 'gyur ba'i thams cad mkhyen pa sel ba la 'bad par byed pa gang yin pa} योऽस्माभिर्वक्ष्यमाणो भूयः सर्वज्ञपुरुषनिषेधाय यत्नः क्रियते त.प.२६१ख/९९३; आयासः क्रियते — {gnas med nyid la 'bad 'di byed//} अस्थान एवायमायासः क्रियते त.स.१४ख/१६६; उद्यमते — {rab tu thar bar bya phyir 'bad par byed//} उद्यमते प्रमोक्षहेतोः रा.प.२३४ख/१२९; व्यायच्छते — {rnam par g}.{yeng ba dang the tshom gyi gnyen po yid la byed pa bsgom pa ni gang gi tshe 'bad par byed/} {brtson 'grus rtsom par byed pa na ste} विक्षेपसंशयप्रातिपक्षिकमनस्कारभावनो यदा व्यायच्छते वीर्यमारभते सू.व्या.१६७क/५८; • पा. व्यावसायिकः, उपायभेदः — {thabs rnam pa bzhi}…{'dun pa dang rtsol ba dang dad pa ni 'bad par byed pa'i thabs te} चतुर्विध उपायः…छन्दो व्यायामः श्रद्धा व्यावसायिकः उपायः सू.व्या.२२७क/१३७.

'bad par byed pa yin

क्रि. यत्नं करोति — {blo bzangs bde gshegs pa rnams ni/} /{sems 'dis 'bad par byed pa yin//} सुधियः सौगता यत्नं कुर्वन्त्यनेन चेतसा ।। त.स.१२०ख/१०४४.

'bad pas 'gog pa

पा. यत्नाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {mi 'dod dngos la 'bad byas pas/} /{'bras bu phyin ci log bskyed pa'i/} /{don med nye bar bstan pa'i phyir/} /{de ni 'bad pas 'gog pa 'o//} यत्नाक्षेपः स यत्नस्य कृतस्यानिष्टवस्तुनि । विपरीतफलोत्पत्तेरानर्थक्योपदर्शनात् ।। का.आ.३२७क/२.१४७.

'bad pas bsgrub par bya ba

कृ. प्रयत्नसाध्यः — {des na bde ba ni 'bad pas bsgrub par bya ba yin la} ततः सुखं प्रयत्नसाध्यम् प्र.अ.११२क/१२०; यत्नसाध्यः — {gang gi phyir 'bad pas bsgrub par bya ba yin pa/} {de'i phyir sngon btang ba dag mi 'thob bo//} यस्माद्यत्नसाध्यानि, तस्मान्न पूर्वत्यक्तानि लभ्यन्ते अभि.स्फु.१७३क/९१८.

'bad pas bsgrub par bya ba ma yin pa

कृ. अयत्नसाध्यः — {nyon mongs pa can ni 'bad pas bsgrub par bya ba ma yin pa'i phyir rin chung ba yin no//} क्लिष्टमल्पमूल्यम्, अयत्नसाध्यत्वात् अभि.भा.४६क/१०४८.

'bad byed

= {'bad par byed pa/}

'bad mi dgos

क्रि. न प्रयत्यते — {de ltar tshad ma thams cad ni/} /{rang las tshad ma nyid mi gnas/} /{dbang po las 'das don rig pa'i/} /{skyes bu grub phyir 'bad mi dgos//} एवं सर्वप्रमाणानां प्रमाणत्वे स्वतोऽस्थिते । अतीन्द्रियार्थवित्सत्त्वसिद्धये न प्रयत्यते ।। त.स.११३ख/९८७.

'bad mi dgos par

अयत्नतः — {'bad mi dgos par de dag la/} /{rang las tshad ma nyid kyang bsal//} स्वतःप्रामाण्यमप्येषां प्रतिक्षिप्तमयत्नतः ।। त.स.१०२ख/९०३; अयत्नेन — {rgyu rnams kyi ni dag pa nyid/} /{'bad mi dgos par rtogs par 'gyur//} कारणानां विशुद्धत्वमयत्नेनैव गम्यते ।। त.स.१०९क/९५१.

'bad mi dgos par ngang gis 'byung ba

अयत्नवाहित्वम् — {yan lag gis yongs su zin pa dang zhi gnas dang lhag mthong mnyam pa dag gis 'bad mi dgos par ngang gis 'byung ba'i phyir ro//} अङ्गपरिग्रहणशमथविपश्यनासमताभ्यामयत्नवाहित्वात् अभि.स्फु.२२९क/१०१४.

'bad med

= {'bad pa med pa/}

'bad med pa

= {'bad pa med pa/}

'bad rtsol

= {brtson pa} यत्नः — {snying rje dman pa nyid phyir yang /} /{gnas pa'i 'bad rtsol chen po med//} मन्दत्वात् करुणायाश्च न यत्नः स्थापने महान् ।। प्र.अ.१३०क/१३९; प्रयत्नः — {rlung 'byin pa dang 'dren pa ni/} /{'bad rtsol med par gang las yin//} प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना कुतः । प्र.अ.६२क/७०; {'bad rtsol ni rkan la sogs pa'i byed pa'i bya ba'o/} /{de bcug pas ni bskul ba'o//} प्रयत्नः ताल्वादिकरणव्यापारः, तेनाभिहतः प्रेरितः त.प.१४२ख/७३७; व्यवसायः — {thabs nyams thabs ni 'di la yang /} /{shin tu che ba'i 'bad rtsol gyis/} /{bdag ni nges par rnam mi ldog/} /{grub pa'am yang na shi bar 'gyur//} नष्टोपायेऽप्युपायेऽस्मिन् व्यवसायान्महीयसः । न नाम विनिवर्तेऽहं सिद्धिर्निधनमस्तु वा ।। अ.क.६४क/६.१२९; आयासः — {mya ngan 'bad rtsol}…/{sdig dag gis ni tshegs chen 'tsho//} शोकायासैः…यापयन्ति सुकृच्छ्रेण पापैः बो.अ.३७क/९.१५६; प्रयासः — {'bad rtsol shin tu che bar ni/} /{skye ba mang po brgyar goms pa'i/} /{dri med shes pa'i kun rdzob ni/} /{bcom pas da lta bdag gis thob//} बहुजन्मशताभ्यासप्रयासेन महीयसा । अद्य तु ज्ञानवैमल्यं मयाऽऽप्तं लुप्तसंवृति ।। अ.क.१६१क/१७.५२; आभोगः — {de bzhin gshegs pa'i yang dag pa'i de bzhin gshegs pa'i phrin las gang yin pa de ni bsam gyis mi khyab pa}… {'bad rtsol dang bya ba thams cad las 'das pa} यत्तथागतस्य भूतं तथागतकर्म तदप्रमाणम्… समतिक्रान्तं सर्वाभोगक्रियाभ्यः र.व्या.८७ख/२४.

'bad rtsol ldan pa

वि. व्यवसायी — {ngal dub 'bad rtsol ldan pa khyed/} /{'khor ba yi ni las la bzhin/} /{bya ba 'di la rab brtson pa/} /{kye ma nyon mongs 'bras bu rtsom//} अहो क्लेशफलारम्भः प्रयासव्यवसायिनाम् । संसारकर्मणीवास्मिन् व्यापारे वः समुद्यमः ।। अ.क.१५२ख/१५. १०.

'bad las byung ba

वि. यात्निकः— {rang dang 'og sa 'gog pa'i mtha'/} /{rang bden rnam can 'bad las byung //} स्वाधोभूमिनिरोधेऽन्त्यं स्वसत्याकारं यात्निकम् ।। अभि.को.२२ख/७.२१.

'bab

= {'bab pa/}

'bab chu

१. = {chu bo} नदी — {bum pa legs par so btang bas 'bab chu'am}…{las chu bcus te} सुपरिपक्वेन घटेन नदीतो वा…उदकं परिवहेत् अ.सा.२५४ख/१४३; सरित् — {'bab chu'i na chung gor mas bskyod pa yi/} /{chab sgra snyan par lhung lhung sgra sgrogs pa//} चलोपलप्रस्खलितोदकानां कला विरावाश्च सरिद्वधूनाम् । जा.मा.५१ख/६०; अथ नदी सरित् । तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रादिनी धुनी ।। स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगाऽपगा । अ.को.१४८ख/१.१२.३०; सरतीति सरित् । सृ गतौ अ.वि.१.१२.३०; सिन्धुः — {dbyar gyi dus na 'bab chus rgya mtsho gang ba bzhin/} /{phyi ma'i tshe la nges par bde bas rgyas par 'gyur//} परत्र सौख्यैरभिसार्यते ध्रुवं घनागमे सिन्धुजलैरिवार्णवः ।। जा.मा.१६६क/१९२; निम्नगा — {'bab chu drag po rlabs chen 'khrugs pa yi/} /{chu yis gal te de gnyis khyer gyur tam//} तरङ्गभङ्गैरविनीतकोपया हृतौ नु किं निम्नगयाऽतिवेगया ।। जा.मा.५७ख/६६; वाहिनी — {skom pas gdungs pa'i bsam pa can/} /{'bab chur nye bar 'gro ba na//} पिपासाकुलचित्तस्य वाहिनीमुपसर्पतः । त.स.१२६क/१०८७ २. प्रस्रवणम् — {mtsho chen dang ni 'bab chu 'am/} /{chu mig chu bo la gnas dang //} महासरे प्रस्रवणे वाऽपि औद्भवे सरिता मृ (?धृ)ते ।। म.मू.१५८क/७३; {'bab chu shel sgong ltar dwangs shing gtsang ba 'bab pa} स्फटिकदलामलसलिलप्रस्रवणे जा.मा.१५७ख/१८२; {'bab chu mang po dag ni kha du ma nas 'bab} प्रविसृतनैकप्रस्रवणजले जा.मा.१३९ख/१६२.

'bab chu chung

सारणी, क्षुद्रनदी — {sA ra NI ni 'bab chu chung /} /{rab tu 'bab pa dag la 'o//} श्री.को.१८४ख ।

'bab chu chen po

महानदी — {'bab chu dang 'bab chu chen po yang med par yongs su gnas par gyur to//} अपगतनदीमहानदी परिसंस्थिताऽभूत् स.पु.९१ख/१५१.

'bab chu'i dong

उत्सः म.व्यु.४१७३ (६६ख).

'bab stegs

तीर्थम् — {bdag lha dang bcas pa'i 'jig rten gyi mig dang}…{gru dang ngogs dang 'bab stegs dang} …{'gyur} अहं सदेवकस्य लोकस्य चक्षुर्भवेयम्…कूलं नौस्तीर्थम् शि.स.१४२क/१३६.

'bab stegs bde ba

वि. सूपतीर्थः, ओ था — {de na klung nai ran dza na chu gsal ba 'bab stegs bde ba}…{mthong ste} तत्राद्राक्षीन्नदीं नैरञ्जनामच्छोदकां सूपतीर्थाम् ल.वि.१२२क/१८२.

'bab ldan

१. = {chu bo} स्रोतस्विनी, नदी — अथ नदी सरित् । तरङ्गिणी शैवलिनी तटिनी ह्रादिनी धुनी ।। स्रोतस्विनी द्वीपवती स्रवन्ती निम्नगाऽपगा । अ.को.१४९क/१.१२.३१; स्रोतोऽस्यामस्तीति स्रोतस्विनी अ.वि.१.१२.३१ २. = {bshang ba} उच्चारः, पुरीषम् — उच्चारावस्करौ शमलं शकृत् ।। गूथं पुरीषं वर्चस्कमस्त्री विष्ठाविशौ स्त्रियौ । अ.को.१७५क/२.६.६७; उच्चार्यते गुदात् त्यज्यत इति उच्चारः । चर गतौ अ.वि.२.६.६७ ३. = {rtsa} सिरा (शिरा), नाडी — नाडी तु धमनिः सिरा अ.को.१७४ख/२.६.६५; सिनोति कायं बध्नातीति सिरा । षिञ् बन्धने अ.वि.२.६.६५.

'bab pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbab pa} भवि., {babs pa} भूत., {bobs} विधौ) वहति — {'dab ma'i byang du chu'i dkyil 'khor 'bab bo//} {lhor me'i dkyil 'khor 'bab bo//} दलस्योत्तरेऽम्बुमण्डलं वहति, वह्निमण्डलं सव्ये वहति वि.प्र.२३७क/२.३९; प्रवहति — {de na tsha sgo can gyi 'bab chu dba' rlabs can zhes bya ba 'bab ste} तत्र क्षारनदी तरङ्गिणी नाम प्रवहति शि.स.४८क/४५; निर्वहति — {rdzing de'i seng ge'i kha brgya rtsa brgyad po de nas kyang chu 'bab bo//} अष्टशतमेव सिंहमुखानां येन पुनरेव तद्वारि निर्वहति रा.प.२४६क/१४४; स्यन्दते — {lus kyi smad nas chu grang mo'i rgyun 'bab} अधःकायात् शीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते म.व्यु.२१४ (६ख); अनुवहति— {rkang pa gsum dang bcas pa'i dbugs gsum gyis dman pa'i dbugs rkang pa dang bcas pa'i lnga bcu rtsa drug 'bab bo//} सत्रिपादश्वासत्रयोनानुवहति श्वासान् सपादषट्पञ्चाशत् वि.प्र.२३७क/२.३९; पतति — {de dag mchi ma dang mnyam du/} /{ma la ya yi rlung dag 'bab//} पतन्ति च समयं तेषामश्रुभिर्मलयानिलाः ।। का.आ.३३४क/२.३५०; निपतति — {mig ni gzugs rnams la rnam pa gsum du 'bab ste} चक्षू रूपेषु त्रिविधं निपतति शि.स.१३९ख/१३४; {de'i steng du nyin gcig bzhin du lan bdun bdun bye tshan 'bab ste des rus pa 'ba' zhig lus par byed do//} तस्योपरि दिवसे दिवसे सप्तकृत्वः तप्तवालुका निपतति यया सोऽस्थिशेषः क्रियते अ.श.१६३क/१५१; वर्षति — {sprin chags na char 'bab kyi} सत्स्वभ्रमेघेषु वर्षं वर्षति शि.स.१५६ख/१५०; उपयाति म.व्यु.६७५४ (९६ख); • सं. १. पतनम् — {'bab pa la ni gegs byed phyir/} /{chu la sogs pa'i rten du 'gyur//} स्यादाश्रयो जलादीनां पतनप्रतिषेधतः । त.स.६९ख/६५४; निपतनम् — {'phar ba dang 'bab pa'i phyir} उत्पतननिपतनाच्च अभि.स्फु.२०९क/९८३; स्रवणम् — {rgyu ma ni sprin du 'gyur te/} {ro 'bab pa'i phyir dang sgra sgrogs pa'i mtshan nyid kyi phyir ro//} अन्त्राणि मेघा भवन्तीति रसस्रवणाद् गर्जनलक्षणाच्च वि.प्र.२३४क/२.३४; अभिष्यन्दनम् — {gdul bar bya ba'i pad ma la/} /{bsam gtan chu ni 'bab phyir de//} विनेयाम्बुरुहध्यानवार्यभिष्यन्दनाच्च तत् ।। र.वि.११६ख/८१; आगमः — {chu 'bab pa zhes bya ba'i klung chen po} जलागमा नाम महानदी सु.प्र.४९ख/९९; आगमनम् — {chu 'bab pa zhes bya ba'i klung chen po de las der chu 'bab pa} जलागमा नाम महानदी यतस्तस्यामुदकस्याऽऽगमनम् सु.प्र.४९ख/९९ २. वाहः — {srog rtsol dag gis dbu mar 'bab pa dang //} प्राणायामेन मध्यवाहेन वि.प्र.११०ख/१, पृ.६; प्रवाहः — {sna bug dag la g}.{yon dang g}.{yas kyi dkyil 'khor phung po lnga dang khams lnga 'bab pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} नासारन्ध्रयोः पञ्चस्कन्धपञ्चधातुवामसव्यमण्डलप्रवाहस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३ ३. निपातः — {mig gzugs rnams la thogs so zhes bya ba 'di ni 'bab pa'i thogs par 'gyur ba bstan te} चक्षू रूपे प्रतिहन्यत इति निपातः प्रतिहन्यना तेषां निर्दिष्टा शि.स.१३९ख/१३४ ४. संवादः — {sa bdag gis ni de yi glu/} /{snying la 'bab pa de thos nas//} श्रुत्वा हृदयसंवादगीतं तत्तस्य भूपतिः । अ.क.१४९ख/१४.१२४ ५. प्राप्तिः — {'di la de dge slong gis bkur du rung ngo /} /{de ni gsar bu la 'bab bo//} कल्पतेऽत्र भिक्षोस्तद्वहनम् । नवकेष्वस्य प्राप्तिः वि.सू.९९ख/१२०; • वि. वाहकः — {smin ma'i dbus su 'dab ma bcu drug rnams la 'dab ma gnyis ni stong pa 'bab pa'o//} भ्रूमध्ये षोडशदलेषु दलद्वयं शून्यवाहकम् वि.प्र.२३६क/२.३७; आवहः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/} {byang chub kyi sems sum cu rtsa gnyis 'bab pa bde ba chen po'i gnas su 'dzag pa'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः द्वात्रिंशद् बोधिचित्तावहा महासुखस्थाने स्रवन्ते हे.त.२ख/४; वाही — {rang gi dkyil 'khor 'bab pa sa la sogs pa'i khams rnams kyis} स्वमण्डलवाहिनः पृथिव्यादिधातवः वि. प्र.४८क/४.५०; वाहिनी — {bshang ba dang gci ba dang khu ba 'bab pa'i rtsa gsum ni zla ba nyi ma dang sgra gcan gyi dkyil 'khor te} विण्मूत्रशुक्रवाहिन्यस्तिस्रो नाड्यश्चन्द्रसूर्यराहुमण्डलानि वि.प्र.३३क/४.८; पाती — {rim bzhin 'bab pa de nyid la/} /{ji ltar rim min 'dzin mi 'gyur//} तेष्वेव क्रमपातिषु । किं नाक्रमग्रहः प्र.वा.१२६क/२.१९८; • उ.प. प्रवणः — {su ni rgud/} {su ni dar} …{su ni ngan song du gzhol/su} {ni ngan song du 'bab} को हीयते, को वर्धते…कोऽपायनिम्नः, कोऽपायप्रवणः अ.श.१०क/९; निम्नः — {de ni de la gzhol zhing de la 'bab//} भवत्यसौ तत्प्रवणस्तन्निम्नः शि.स.६४क/६२; • भू.का.कृ. निपतितः — {dbu la me tog du ma'i tshogs kyis char 'bab pa} शिरसि निपतितानेकपुष्पौघवृष्टिम् बो.अ.३८क/१०.१४; गलितः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang gi/} /{phyag nas 'bab pa'i 'o rgyun gyis//} आर्यावलोकितेश्वरकरगलितक्षीरधाराभिः ।। बो.अ.३८ख/१०.१८.

'bab pa can

वि. वाहकः— {de'i bgrod pa gnyis ni g}.{yon pa'i rtsa dang g}.{yas pa'i rtsa la dkyil 'khor lnga 'bab pa can gyi srog gi rlung 'bab bo//} तस्यायनद्वयं वामनाड्यां दक्षिणनाड्यां पञ्चमण्डलवाहकः प्राणवायुर्वहति वि.प्र.२५३ख/२.६६.

'bab pa'i rgyun

प्रवाहः — {gang gA'i klung gi bye ma rnams ni 'bab pa'i rgyun du 'thun par 'bab ste} गङ्गायां नद्यां वालुकाः प्रवाहानुकूलाः प्रवहन्ति ल.अ.१४८क/९४.

'bab pa'i chu

= {'bab chu/}

'bab par gyis

क्रि. विनिपातय — {gnod de sems can don gyi phyir/} /{bdag nyid la ni 'bab par gyis//} तत्तदात्मनि सत्त्वार्थे व्यसनं विनिपातय ।। बो.अ.३०क/८. १६५.

'bab par 'gyur

क्रि. १. पतति — {snying stobs kyis ni nyi ma'i 'od zer mun pa la bzhin gsal/} /{chos dag gis ni rin chen tshogs rnams mkha' las 'bab par 'gyur//} सत्त्वेन सूर्यरुचयस्तमसि स्फुरन्ति धर्मेण रत्ननिचया नभसः पतन्ति । अ.क.३३२क/४२.१; प्रवहति — {der rnag dang khrag dang srin bu 'dzag pa'i chu 'bab par 'gyur ro//} तत्र पूयरुधिरकृमिस्राविण्यो नद्यः प्रवहन्ति शि.स.४६ख/४४; आवेशयति — {rdo rje sems dpa' rang nyid kyang /} /{'bab par 'gyur ro cho ga yis//} आवेशयति विधिना वज्रसत्त्वमपि स्वयम् ।। गु.स.१२८क/८२ २. निपतिष्यति — {'di yi grong du dang po yi/} /{nyin la rlung chen 'bab par 'gyur//} प्रथमे हि महावायुः पुरेऽस्य निपतिष्यति । अ.क.३२१क/४०.१६१; {char pa'i rgyun yang sa la dus dus su 'bab par 'gyur} कालेन च वर्षधाराः पृथिव्यां निपतिष्यन्ति सु.प्र.१८ख/४०; प्रवणो भविष्यति — {dge slong shing sdong po chen po de ni rim gyis rgya mtshor gzhol bar 'gyur/} {rgya mtshor 'bab par 'gyur} एवमेष भिक्षो दारुस्कन्धोऽनुपूर्वेण समुद्रनिम्नो भविष्यति समुद्रप्रवणः वि.व.१४६ख/१.३५.

'bab par byed

= {'bab byed/}

'bab par byed pa

= {'bab byed/}

'bab phyogs mthun

वि. वाहानुकूलः — {gang gA'i bye ma ji bzhin du/} /{nyes pa thams cad rnam spangs te/} /{'bab phyogs mthun zhing rtag pa ltar/} /{de bzhin sangs rgyas sangs rgyas nyid//} गङ्गायां वालुका यद्वत्सर्वदोषैर्विवर्जिताः । वाहानुकूला नित्याश्च तथा बुद्धस्य बुद्धता ।। ल.अ.१४८ख/९५.

'bab byed

• क्रि. निपतति लो.को.१७१७; • वि. वाहकः — {'od zer lnga yi rang bzhin srog/} /{dkyil 'khor lnga ni 'bab byed pa//} पञ्चरश्मिमयः प्राणः पञ्चमण्डलवाहकः । वि.प्र.६२ख/४.११०; वाहिनी — {khyim gyi rtsa bcu gcig pa dkyil 'khor lnga 'bab par byed pa} एकादशीञ्च राशिनाडीं पञ्चमण्डलवाहिनीम् वि.प्र.२४९ख/२.६३.

'bab byed pa

= {'bab byed/}

'ba' cha

तिलकल्कः, ओ कम् — अथ सिह्लके । तिलकल्के च पिण्याकः अ.को.२१८ख/३.३.९; तिलकल्कं चात्र यन्त्रनिष्पीडनेनोद्धृततैलं कल्कम् अ.विव.३.३.९.

'ba' zhig

= {'ba' zhig pa/}

'ba' zhig tu gyur pa

वि. शुद्धः — {ltung byed 'ba' zhig tu gyur pa rnams rdzogs so//} शुद्धप्रायश्चित्तिकानि समाप्तानि वि.सू.४८क/६१.

'ba' zhig tu ma zad pa

न केवलम् — {yang gi sgras mngon sum dang bral ba 'ba' zhig tu ma zad pa'o//} अपिशब्दान्न केवलं प्रत्यक्षविहीनः त.प.१३२ख/७१५.

'ba' zhig pa

• वि. केवलः — {stobs bcu po 'di dag ni de bzhin gshegs pa kho na'i yin te/} {'ba' zhig pa ma 'dres pa yin gyi} तथागतस्यैव एतानि दशबलानि केवलान्यावेणिकानि बो.भू.२०२क/२७१; {dro ba nyid dang ldan pa 'ba' zhig dro bar ma zad kyi} न केवलमौष्ण्यमुष्णम् अभि.स्फु.३१५ख/११९५; एकः — {khyod 'ba' zhig gus pa dang bcas pa dang zhe sa dang bcas pa dang} त्वमेवैकः सगौरवः सप्रतीशः वि.व.१०३ख/२.८९; {de dag gi nang nas nga 'ba' zhig lus so//} अहमेकस्तेषामवशिष्टः अ.श.४०ख/३५; • सं. = {'ba' zhig pa nyid} केवलत्वम् — {dngos med 'ba' zhig pa la ni/} /{mi slu 'ga' yang yod ma yin/} /{mi slu 'ba' zhig pa la yin/} /{de ni mngon sum gyis 'dzin to//} व्यतिरिक्ते हि नाभावे विसंवादोऽस्ति कस्यचित् । केवलत्वे विसंवादस्तत्प्रत्यक्षेण गृह्यते ।। प्र.अ.५क/६; • पा. केवलः, स्वपरार्थभेदः — {bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcu}…{'ba' zhig dang gzhan dang 'brel pa dang}…{gtan du ba ma yin pa'o//} दशविधः स्वपरार्थः…केवलः, परसम्बद्धः…अनात्यन्तिकश्च बो.भू.१२ख/१५.

'bar

= {'bar ba/}

'bar ba

• क्रि. (अवि., अक.) ज्वलति — {zhugs shing mchis na zhugs 'bar gyi zhugs shing ma mchis na zhugs mi 'bar ro//} सतीत्वेना (?ध्मे अ)ग्निर्ज्वलति, असतीत्वेन (?ध्मे) न ज्वलति शि.स.१५६ख/१५०; दीप्यते — {mar gyi tshogs ji srid du gnas pa de srid du 'bar ro//} यावांश्च स्नेहसञ्चयो भवति तावद्दीप्यते ग.व्यू.३१७ख/४०२; • सं. १. ज्वलनम् — {me 'bar ba dang zhi ba dang chos mthun pas sgrub par byed do//} अग्निज्वलनशमनसाधर्म्येण साधयति सू.व्या.१५४ख/४०; सन्धुक्षणम् — {tshig zhum pa med pa yin/} …{gnod sems 'bar ba'i tshig med pa yin} नावलीनवचनो भवति…न व्यापादसन्धुक्षणवचनः शि.स.७२क/७० २. = {'od} तेजः — {sdong bu phyogs la mang du ni/} /{'bar ba bsdus nas gnas pa yin/} /{de la ji srid gyen song ba/} /{de srid 'bar ba zhes rtogs yin//} प्रभूतं वर्तिदेशे हि तेजस्तिष्ठति पिण्डितम् । तत्र यावद् व्रजत्यूर्ध्वं तावज्ज्वालेति गम्यते ।। त.स.१००ख/८८७; ज्वालः म. व्यु.३०३९ (५४क); दीप्तिः — {bsod nams gzhi las 'bar ba'i yon tan rnams/} /{nan tan sgrub pa'i byin gyis dga' bar 'gyur//} गुणा हि पुण्याश्रयलब्धदीप्तयो गताः प्रियत्वं प्रतिपत्तिशोभया । जा.मा.१२८ख/१४९ ३. = {me lce} ज्वाला, वह्निशिखा — {'bar sogs skad cig nyid yin yang /} /{ngo shes she na de min te//} ज्वालादेः क्षणिकत्वेऽपि प्रत्यभिज्ञेति चेन्न तत् । त. स.७७क/७२२; घृणिज्वाले अपि शिखे अ.को.२१९क/३.३.१९; द्युतिः — {bsam mi khyab 'bar sum cu rtsa gnyis po/} /{'di dag ston pas mi dbang mtshan du gsungs//} द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि नरेन्द्रचिह्नानि वदन्ति शास्तुः ।। र.वि.१२१क/९५; • कृ. १. दीप्तः — {sol ba 'bar ba'i tshogs kyis gang ba'i ngan 'gro'i lam du 'jug par byed//} दीप्ताङ्गारप्रकरगहनं गाहते दुर्गमार्गम् अ.क.२२२ख/२४.१६३; {dka' thub kha ton nus ldan pa/} /{thub pa gzi brjid 'bar ba ni//} तपःस्वाध्यायसक्तानां मुनीनां दीप्ततेजसाम् ।। अ.क.३९ख/४.३१; प्रदीप्तः— {gzhan me 'bar ba dang 'brel pa'i sa la sogs pa de yang dro bar 'grub bo//} अन्यदपि तत्प्रदीप्ताग्निसम्बन्धं भूम्यादिकमुष्णं सिद्ध्यति अभि.स्फु.३१५ख/११९५; आदीप्तः — {byis pa de rnams khyim 'bar ba de nas phyung ste} ते दारकास्तस्मादादीप्ताद् गृहान्निष्कासिताः स.पु.३१क/५३; {gos 'bar ba dag dang}…{mal cha 'bar ba dag gnod pa byed de} कारणाः कार्यन्ते आदीप्तचैलाः…आदीप्तशयनाः शि.स.७७क/७६; अभिदीप्तः — {ji ltar khyod kyi sras po brtson 'grus dang /} /{shugs dang stobs dang ldan pa sgra sgrogs pa/} /{tshig 'bar de 'dra yab kyis sngon gsan tam//} न ते श्रुता तात गिरोऽभिदीप्ता यथा नदन्ते तनयास्तवेमे । वीर्येण वेगेन बलेन युक्ता ल.वि.१५४क/२२९; ज्वलितः — {khros pa'i me 'bar bas} …{de'i yid zhi bar ma gyur} न तस्य शमयामास क्रोधाग्निज्वलितं मनः ।। जा.मा.१६८ख/१९४; उज्ज्वलितः — {bya ba sgrub la rtag tu blo/} /{me bzhin du ni 'bar ba dang //} नित्योज्ज्वलितबुद्धिश्च कृत्यसम्पादनेऽग्निवत् । र.वि.१०२क/५२; उत्तप्तः — {brtson 'grus 'bar ba} उत्तप्तवीर्यम् बो.भू.१५२ख/१९७; दीपितः — {ngal dub rab rgyas ro dang bral/} /{'og gi mya ngam sa gzhi 'di/} /{'bar ba'i dpal bzhin rings par ni/} /{bdag gi sred pa rab rgyas byed//} पृथुप्रयासविरसा दीपिता श्रीरिवायता । तृष्णां तनोति नितरामियं मरुमहीतले ।। अ.क.१६५क/१९.१६; समाध्मातः — {dam pa'i snying rje rgyas pa rnams/} /{dman la mdza' gcugs dga' ba sten/} /{phun sum tshogs pa 'bar ba yis/} /{bzhin la gus pa dman par gyur//} भजन्ते प्रणयप्रीतिं कृपणेषु कृपाकुलाः । सन्तः सम्पत्समाध्मातवदने मीलितादराः ।। अ.क.१५८क/१७.११ २. ज्वलत् — {'bar ba'i ral gri mdung thung gis bsnun sha yi dum bu brgyar lhags shing //} ज्वलदसिशक्तिघातशतशातितमांसदलः बो.अ.२२क/७.४५; अभिज्वलत् — {bdag rang gi gzugs 'bar ba drang srong de rnams kyi drung du bstan nas} स्वेनैव वपुषाऽभिज्वलता तानृषीनभिगम्य जा.मा.१०३क/११९; दीप्यमानः — {dus kyi mtha'i me bzhin du ni 'bar} युगान्ताग्निरिव दीप्यमानः ल.अ.६०क/६; जाज्वल्यमानः — {gzhon nu zhig dpal dang gzi brjid kyis 'bar ba mthong nas} अद्राक्षुः कुमारं श्रिया तेजसा च जाज्वल्यमानम् ल.वि.६९क/९०; • वि. उज्ज्वलः — {legs spyod yon tan 'bar ba yi/} /{do shal sems kyang de la 'phangs//} हारं सुवृत्तं चित्तं च चिक्षेपास्यै गुणोज्ज्वलम् ।। अ.क.२१८ख/२४.११८; {'bar ba ni 'od gsal ba'o//} उज्ज्वलाः प्रभास्वराः बो.प.६१क/२५; भास्वरः — {de la 'bar ba'i rnam pa can gyi rang gi ngo bo mngon sum gyis grub pa yin te} तत्र स्वरूपं भास्वराकारं प्रत्यक्षत एव सिद्धम् प्र.अ.१५७ख/१७१; भासुरः — {ji ltar lcags la sogs pa me dang 'brel pa las 'bar ba la sogs pa'i ngo bor skye la} यथाऽग्निसम्पर्कात् समुपजातभासुरादिरूपस्य लोहादेः त.प.२६१क/२३८; उद्दामः — {glu yi 'dun sar khyod la mig/} /{gtad pa de gdong chu skyes la/} /{dmar zhing gsal ba} ({chags pa 'bar zhing} पा.भे.) {rgyas pa yi/} /{mdzes pa ci yang byung bar gyur//} त्वदर्पितदृशस्तस्या गीतगोष्ठ्यामवर्धत । उद्दामरागतरला च्छाया काऽपि मुखाम्बुजे ।। का.आ.३३०ख/२.२६०; • पा. रुचिरः १. समाधिविशेषः — {'bar zhes bya ba'i ting nge 'dzin} रुचिरो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४ २. ज्वाला, निमित्तभेदः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste du ba dang}…{'bar ba dang}… {thig le mthong ba'i dbye bas ma brtags pa ye shes kyi phung po'o//} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूम…ज्वाला… बिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि.प्र.६५ख/४.११५ ३. उज्ज्वलः, शृङ्गाररसः — शृङ्गारः शुचिरुज्ज्वलः अ.को.१४३ख/१.८.१७; उज्ज्वलति प्रकाशते उज्ज्वलः । ज्वल दीप्तौ । शृङ्गाररसनामानि अ.वि.१.८.१७.

'bar ba can

= {me} ज्वलनः, अग्निः — अग्निः…कृपीटयोनिर्ज्वलनो जातवेदास्तनूनपात् ।। अ.को.१३१ख/१.१.५४; ज्वलतीति ज्वलनः । ज्वल दीप्तौ अ.वि.१.१.५४.

'bar ba gcig tu gyur pa

वि. एकज्वालीभूतः — {de'i mgo bo la lcags kyi 'khor lo kun tu 'bar zhing}…{'bar ba gcig tu gyur pa zhig 'khor zhing 'dug la} मूर्ध्नि चास्य अयोमयं चक्रं भ्रमत्यादीप्तं…एकज्वालीभूतम् अ.श.१०१ख/९१.

'bar ba ma yin pa

वि. अज्वलितः लो.को.१७१९.

'bar ba med pa

अनुज्ज्वलनम्— {cig shos gtan 'bar ba med par rtogs pa'o//} इतरस्यात्यन्तमनुज्ज्वलनं प्रज्ञायते र.व्या.९९ख/४६.

'bar ba'i skra can

= {me} शोचिष्केशः, अग्निः — अग्निः …बर्हिः शुष्मा कृष्णवर्त्मा शोचिष्केश उषर्बुधः । अ.को.१३१ख/१.१.५५; शोचींषि केशाः यस्य सः शोचिष्केशः अ.वि.१.१.५५.

'bar ba'i kha

ना. ज्वालिनीमुखः, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po 'bar ba'i kha} जा(ज्वा?)लिनीमुखः पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०५.

'bar ba'i khyad par gyi gzi brjid rgyal po

ना. ज्वलनान्तरतेजोराजः, देवपुत्रः — {'bar ba'i khyad par gyi gzi brjid rgyal po la sogs pa lha'i bu stong phrag bcu po dag} …{da ltar sum cu rtsa gsum gyi gnas nas lhags te} ज्वलनान्तरतेजोराजप्रमुखानि दशदेवपुत्रसहस्राण्येतर्हि त्रायस्त्रिंशद्देवभवनादागतानि सु.प्र.४५ख/९०.

'bar ba'i gnas skabs

पा. ज्वालावस्था — {gang ba yan lag mchog las ri bong 'dzin pa khu bar byas nas thig le 'dzag pa ni 'khrig pa la 'bar ba'i gnas skabs te} ततः पूर्णादुत्तमाङ्गाद् मैथुने ज्वालावस्था सबिन्दुं स्रवति शशधरं द्रावयित्वा वि.प्र.१६०क/३.१२२.

'bar ba'i phyag rgya

पा. ज्वालामुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {'bar ba'i phyag rgya la}… {'on kyang mdzub mo brkyang ba ni gzhan pa ste 'bar ba'i phyag rgya gnyis pa'o//} तथा ज्वालामुद्रायां… किन्तु तर्जनी प्रसारिताऽन्या द्वितीया ज्वालामुद्रा वि.प्र.१७७क/३.१८५.

'bar ba'i rtse mo

ना. ज्वलन्तशिखरा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo 'bar ba'i rtse mo zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…ज्वलन्तशिखरा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.

'bar ba'i 'od

वि. उज्ज्वलप्रभः — {chags bral dang po chags pa che/} /{kha dog sna tshogs 'bar ba'i 'od//} विरागादि महारागो विश्ववर्णोज्ज्वलप्रभः । वि.प्र.१६०क/३.१२१.

'bar bar bgyid pa

वि. ज्वालयिता — {de ltar dam pa'i chos srung ba dang de ltar dkon mchog gsum gyi rigs 'bar bar bgyid pa} एवं सद्धर्मरक्षका एवं त्रिरत्नवंशज्वालयितारः शि.स.५५क/५३.

'bar bar bya ba

उज्ज्वालनम् — {nyon mongs pa 'bar bar bya ba'i spos dang nyon mongs pa zhi bar bya ba'i spos dang} क्लेशोज्ज्वालनगन्धानपि, क्लेशप्रशमनगन्धानपि ग.व्यू.४७क/१४०.

'bar bar byas pa

भू.का.कृ. सन्धुक्षितः — {khro ba dang khon du 'dzin pas 'bar bar byas pa'i sems kyi me lce dang} क्रोधोपनाहसन्धुक्षिताभिश्चित्तज्वालाभिः द.भू. १८१क/११.

'bar bar byed

= {'bar bar byed pa/}

'bar bar byed pa

• सं. १. ज्वलनम् — {de la 'bar bar byed pa ni ro stod nas me 'bar bar byed la} तत्र ज्वलनम् । ऊर्ध्वकायात् प्रज्वलति बो.भू.३२ख/४१; बो.भू. ३२क/४०; प्रदीपनम्— {gzhan la ltos pa med pa'i phyir/} /{'bar bar byed rgyu las mi 'byung //} परत्र निरपेक्षत्वादप्रदीपनहेतुकः । प्र.प.१४१ख/१८८; उज्ज्वालनम् — {'bar bar byed pa'i tshig med pa yin} नोज्ज्वालनवचनः शि.स.७२क/७० २. = {me} ज्वलनः, अग्निः — {gzi brjid 'bar byed ltar 'bar ba/} /{mda' yis phug par gyur pa de'i/} /{mthu ni rmad byung mthong gyur nas/} /{zhabs gnyis dag la de yis gtugs//} तस्य सायकविद्धस्य ज्वलज्ज्वलनतेजसः । प्रभावमद्भुतं दृष्ट्वा पादयोर्निपपात सः ।। अ.क.३२३क/४०.१८७; • वि. दीपकः — {dI pa ka ni ngag gi rgyan/} /{sgron me 'bar bar byed pa 'o//} श्री.को.१६७ख ।

'bar bar byed pa'i tshig

उज्ज्वालनवचनम् — {tshig zhum pa med pa yin/}…{'bar bar byed pa'i tshig med pa yin} नावलीनवचनो भवति… नोज्ज्वालनवचनः शि.स.७२क/७०.

'bar bar byed par 'gyur

क्रि. प्रज्वलयिष्यति — {skyes bu dam pa khyod chos kyi sgron ma bla na med pa 'bar bar byed par 'gyur} प्रज्वलयिष्यसि त्वं सत्पुरुषानुत्तरां धर्मोल्काम् सु.प्र.२३ख/४६.

'bar bar mdzad

= {'bar bar mdzad pa/}

'bar bar mdzad du gsol

क्रि. प्रज्वालयस्व — {chos kyi mar me chen po 'bar bar mdzad du gsol//} प्रज्वालयस्व महाधर्मदीपम् ।। ल.वि.१८८ख/२८८.

'bar bar mdzad pa

• क्रि. ज्वलति— {de bzhin gshegs pa}…{gang chos kyi sgron ma 'di 'bar bar mdzad pa shAkya thub pa de la phyag 'tshal lo//} नमस्तस्य…शाक्यमुनेस्तथागतस्य यस्येयं धर्मोल्का ज्वलति सु.प्र.३७क/७०; • भू.का.कृ. ज्वालितः लो.को.१७१९.

'bar byas

= {'bar bar byas pa/}

'bar byed

= {'bar bar byed pa/}

'bar 'bar ltar 'dug pa

कृ. जाज्वल्यमानः — {mtshon cha dang go cha dri ma med pa bgos pas 'bar 'bar ltar 'dug pa mig mi bzod pa'i dpung gi tshogs chen po dang bcas te} जाज्वल्यमानविविधप्रहरणावरणदुर्निरीक्ष्येण महता बलकायेन जा.मा.६६ख/७७.

'bar 'bur

उत्कूलनिकूलम् म.व्यु.२७०९ (५०क); मि.को.१८ख ।

'bar 'bur can

वि. सुण्डिकः — {lce 'bar 'bur can re lde dang 'dra ba} सुण्डिककिलिञ्जसदृशजिह्वाम् ल.वि.१४९ख/२२१; द्र.— {mgo 'bar 'bur can glang po che/} /{ha cang sbom dang lus glebs 'dra//} (?) घाटाशिरा बहुशिरा अतिस्थूलः श्लिपाटकः । वि.सू.४ख/५; द्र. {'bar 'bur/}

'bar ma

उ.प. दीप्ता — {nag mo 'bar ma} कृष्णदीप्ता वि.प्र.३७क/४.१७; {dmar mo 'bar ma'i g}.{yas kyi phyag dang po na mar me} रक्तदीप्तायाः प्रथमहस्ते सव्ये प्रदीपः वि.प्र.३७ख/४.१७.

'bar me

= {me lce} हेतिः मि.को.१४६क ।

'bal

= {'bal ba/}

'bal ba

• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {bal} भूत., {bol} विधौ) लुञ्चति — {skra 'bal} केशांल्लुञ्चति अ.श.१३४ख/१२४; लुञ्चते म.व्यु.६९३८ (९९क); • सं. लुञ्चनम्— {skra 'bal ba} केशलुञ्चन(–) वि.सू.६७ख/८४; उल्लुञ्चनम् — {'on te de gnyis ni sdug bsngal nyid yin pa'i phyir/} /{sdug bsngal tsam gyis zad par 'gyur te/} {dmyal ba la sogs pa skra 'bal bas zad par 'gyur ro zhe na} अथ दुःखत्वात्तयोर्दुःखत एवापाक्रियते । नारकादिकेशोल्लुञ्चनतः प्र.अ.१५२ख/१६३.

'big

१. = {ko ba 'bigs byed} चर्मावेदनी मि.को.२६क २. {'bigs pa} इत्यस्य ले.भे. ।

'bigs

= {'bigs pa/}

'bigs skyong

= {mdung} भिन्दिपालः, हस्तक्षिप्यलगुडविशेषः — भिन्दिपालः सृगस्तुल्यौ अ.को.१९२क/२.८.९१; भिन्दतः पालयतीति भिन्दिपालः । पाल रक्षणे अ.वि.२.८.९१.

'bigs pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbug} भवि., {phug} भूत., {phugs} विधौ) विध्यति — {gzhus 'bigs so/} /{gzhu la brten nas mdas 'bigs so//} धनुषा विध्यति, धनुषो निःसृत्य शरो विध्यति त.प.२१क/४८९; भिन्दति म.व्यु.४९४६ (७५ख); भिद्यते — {de'i rkang mthil nas ni gsal shing gis 'bigs so//} पादतले चास्य शङ्कुभिर्भिद्येते शि.स.४५ख/४३; • सं. १. वेधः — {log pa'i shes pa nyid yin te/} {ut+pala'i 'dab ma brgya 'bigs pa bzhin no//} मिथ्याप्रत्यय एष उत्पलपत्रशतवेधवत् त.प.१८४ख/८३०; {byis pa'i rna ba 'bigs pa la sogs pa} बालस्य कर्णवेधादिकम् वि.प्र.५८क/४.१०० २. भेदनम् — {phan tshun gcod dang 'bigs pa dang /} /{sdig dag gis ni tshegs chen 'tsho//} मिथश्छेदनभेदनैः । यापयन्ति सुकृच्छ्रेण पापैः बो.अ.३७क/९.१५६; • वि. छेदकः — {lus kyi las ngan pa ni khyim 'bigs pa'i rkun po ste/} /{'tsho ba shin tu smad pa'i phyir ro//} कायकर्महीनश्चौरः संधिच्छेदकः, अत्यर्थं गर्हितजीवितत्वात् अभि.स.भा.११६क/१५५.

'bigs par byed

= {'bigs byed/}

'bigs par byed pa

= {'bigs byed/}

'bigs byed

• क्रि. स्फोटयेत् — {dug gi dum bu gang nyid kyis/} /{skye bo thams cad 'chi bar 'gyur/} /{dug gi de nyid shes pa des/} /{dug gis dug ni 'bigs par byed//} येनैव विषखण्डेन म्रियन्ते सर्वजन्तवः । तेनैव विषतत्त्वज्ञो विषेण स्फोटयेद्विषम् ।। हे.त.१६क/५०; • सं. १. = {rdo rje} भिदुरम्, वज्रम् — ह्रादिनी वज्रमस्त्री स्यात् कुलिशं भिदुरं पविः । शतकोटिः स्वरुः शम्बो दम्भोलिरशनिर्द्वयोः ।। अ.को.१३१क/१.१.४८; भिनत्ति ताच्छील्येनेति भिदुरम् अ.वि.१.१.४८ २. = {gsor} वेधनिका, वेधोपकरणविशेषः — आस्फोटनी वेधनिका अ.को.२०४ख/२.१०.३३; विध्यतेऽनयेति वेधनिका अ.वि.२.१०.३३; भेदनी मि.को.२६क ३. = {mda'} शरः, बाणः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः ।। कलम्बमार्गणशराः अ.को.१८१ख/२.८.८७; शृणातीति शरः । शृ हिंसायाम् अ.वि.२.८.८७; • ना. विन्ध्यः, पर्वतः — {de ni de'i rten du yang rigs pa ma yin te/} {de ni cung zad kyang mi byed pa'i phyir 'bigs byed dang gangs can bzhin no//} नापि स तस्या आश्रयो युक्तः, तस्याकिञ्चित्करत्वात्; यथा विन्ध्यो हिमवतः त.प.२२३क/९१५; {ri bo 'bigs byed la gnas smra} लिखितं विन्ध्यवासिना त.स.५३क/५१७; • वि. छेत्ता, छेदकः — {khyim 'bigs par byed pa ni yang srid par nying mtshams sbyor ba'i rgyu nyon mongs pa spangs pa'i phyir ro//} संधिच्छेत्ता पुनर्भवप्रतिसंधिहेतुक्लेशप्रहाणात् अभि. स.भा.११६ख/१५६; भेदकः — {'bigs byed dri med nor bu dang mtshungs zhes pa ni} अमलमणिनिभो भेदक इति वि.प्र.७२क/४.१३३; वेधकः — {de bzhin du stong pa gcig pu dri ma dang bral ba ni sa la sogs pa'i lus kyi khams rnams kun nas 'bigs par byed do//} तथा शून्य एको विमलो भूम्यादीनां शरीरधातूनां समन्ताद् वेधक इति वि.प्र.७२क/४.१३३; भेदी — {de na rtse gsum zhes pa yi/} /{tsher ma rdo rje 'bigs byed yod/} /{zangs kyi glegs bu nges sbyar ba'i/} /{rkang pa dag la mi 'dzug go//} तत्र त्रिशङ्कवो नाम कण्टका वज्रभेदिनः । पादयोर्न विशन्त्येव ताम्रपट्टावनद्धयोः ।। अ.क.६०ख/६.८५; {gus pas bsod nams phyag 'tshal dus su srid pa 'bigs byed bcom ldan ston pa yi/} /{zhabs ni legs byas ldan pa gang gi mgo la bde legs byas par bzung byas pa//} भक्त्या यैर्भवभेदिनो भगवतः पुण्यप्रणामक्षणे शास्तुः स्वस्ति कृतं कृतं सुकृतिभिः पादोपधानं शिरः । अ.क.२०४क/८४.५७.

'bigs byed na gnas pa

ना. विन्ध्यवासी, आचार्यः — {yod la the tshom za ba la/} /{yod par rtogs phyir tshad ma ste/} /{de yang khyad par mthong ba zhes/} /{ri bo 'bigs byed la gnas smra//} सन्दिह्यमानसद्भाववस्तुबोधात् प्रमाणता । विशेषदृष्टमेतच्च लिखितं विन्ध्यवासिना ।। त.स.५३क/५१७; {zhes bya ba de ltar 'bigs byed na gnas pa smra'o//} इत्येवं विन्ध्यवासिना गदितम् त.प.३५क/५१८.

'bigs byed la gnas pa

= {'bigs byed na gnas pa/}

'bigs gsor

= {gsor} भेदनिका मि.को.२६ख ।

'bu

कीटः — {srin bu 'bu dang phye ma leb/} /{nya la sogs pa drod gsher skyes//} कृमिकीटपतङ्गश्च मत्स्यादिस्तु स्वेदजाः । स.उ.२६५ख/२.४; कृमिः — {'bu ma zhugs pa la ni rnam par rnags par mos par byed do//} असञ्जातकृमि विपूयकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३५ख/३७२; क्रिमिकः — {rnam par 'bus gzhigs pa zhes bya ba ni 'bu zhugs pa gang yin pa'o//} विपटु(? विपुण्ड्रात्)मकमिति यदुत्पन्नक्रिमिकम् अभि.स्फु.१६२क/८९५.

'bu skogs can

शम्बूकः, जलशुक्तिः — शम्बूका जलशुक्तयः अ.को.१४८ख/१.१२.२४; शं वान्तीति शम्बूकाः । वा गतिगन्धनयोः । शाम्यति दुःखमिति वा अ.वि.१.१२.२४.

'bu mchu rnon

न्यङ्कुटानाम प्राणी म.व्यु.४९४८ (७५ख); मि.को.१३७क ।

'bu zhugs pa

वि. विपदुमकम् — {shi ba'i rkeng rus}…{brgya stong}…{de la'ang la la ni kha dog gyur te sngon por gyur pa tsam la la ni rnags pa tsam la la ni bam pa tsam la la ni 'bu zhugs pa tsam du gyur te} मृतकलेवरशतसहस्राणि …कानिचिन्नीलानि च नीलवर्णानि विपूयकानि व्याध्मातकानि विपटु(दु?)मकानि ग.व्यू.२४ख/१२१.

'bu srin

= {srin bu/}

'bug

= {ko ba 'bigs byed} चर्मावेदनी मि.को.२६क ।

'bugs

= {'bugs pa/}

'bugs pa

• क्रि. निर्विध्यति — {rdo rje ni rin po che thams cad 'bugs so//} वज्रं सर्वरत्नानि निर्विध्यति ग.व्यू.३२३क/४०५; • सं. भेदनम् भा.क्र.१.१८८.

'bugs par byed

क्रि. भिन्दति — {'di dag rnams ni 'bugs te zhes pa ni lte ba dang}…{sna bug gi dkyil 'khor rnams dbyug gu dang}…{mtshams kyi dkyil 'khor gyi dbye ba dag gis 'bugs par byed do//} भिन्दन्त्येतानि नाभि…नासापुटमण्डलानि भिन्दन्ति दण्ड… सन्ध्यामण्डलभेदैरिति वि.प्र.२३९क/२.४७.

'bung

= {'bung ba/}

'bung ba

अव्य. अत्यर्थम् — अथातिशयो भरः । अतिवेलभृशात्यर्थातिमात्रोद्गाढनिर्भरम् ।। तीव्रैकान्तनितान्तानि गाढबाढदृढानि च । अ.को.१३२ख/१.१.६८; अर्थमतिक्रान्तमत्यर्थम् अ.वि.१.१.६८.

'bud

= {'bud pa}

'bud pa

• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {bud} भूत., विधौ) आपूरयति — {des nam dung 'bud pa} स शङ्खमापूरयति वि.व.१८९ख/१.६३; • सं. प्रपूरणम् — {chos kyi dung 'bud pa} धर्मशङ्खप्रपूरणम् अ.सा.१२१क/६९; • उ.प. ध्मः — {gling bu 'bud} वेणुध्मः अ.को.२०३क/२.१०.१३; वेणुं धमन्ति पूरयन्तीति वेणुध्माः अ.वि.२.१०.१३.

'bud par 'gyur

क्रि. आपूरयिष्यति — {skyes bu dam pa khyod chos kyi dung bla na med pa 'bud par 'gyur} आपूरयिष्यसि त्वं सत्पुरुषानुत्तरं महाधर्मशङ्खम् सु.प्र.२३ख/४६.

'bud par 'gyur ba

= {'bud par 'gyur/}

'bun

= {bu lon/}

'bun skyed

= {bu lon} पर्युदञ्चनम् मि.को.४१ख ।

'bun skyed mkhan

= {'bun gtong ba} वार्द्धुषिकः, कुसीदः मि.को.४१ख ।

'bun gtong ba

कुसीदः मि.को.४१ख ।

'bum

लक्षः, ओ क्षम्, संख्याविशेषः — {thugs kyi bzlas pa 'bum gyis ni/} /{brgyal bar gyur pa'i sngags kyi lha//} लक्षजापेन चित्तस्य मूर्च्छिता मन्त्रदेवता । वि.प्र.८१ख/४.१६८; {phyis ni rngams su 'bum phrag brgyad//} अष्टलक्षोच्छ्रयं पश्चात् अभि.को.८ख/३.४६; शतसहस्रम् — {brgya phrag bcu ni stong ngo /} /{stong phrag brgya ni 'bum mo//} दश शतानि सहस्रम्, शतं सहस्राणां शतसहस्रम् अभि.स.भा.७०क/९७; {srog chags 'bum phrag mang po} बहूनि प्राणिशतसहस्राणि अ.श.२ख/१.

'bum phrag

= {'bum/}

'bum phrag bcu

दशलक्षः, संख्याविशेषः — {sbyin sreg ni bye ba bzlas pa de las bcu yi cha shas zhes pa gsung rdo rje'i sbyin sreg 'bum phrag bcur 'gyur ro//} होमस्तस्मात् कोटिजापाद् दशांश इति दशलक्षहोमो भवति वाग्वज्रस्य वि.प्र.८०क/४.१६८.

'bum ri ba

वि. शतसाहस्रम् — {'bum ri ba'i na bza' phul te} शतसाहस्रेण वस्त्रेणाच्छाद्य अ.श.१९ख/१६; शतसाहस्रकम् — {dge slong re re la yang 'bum ri ba'i gos re re bskon te} एकैकश्च भिक्षुः शतसाहस्रकेण वस्त्रेणाऽऽच्छादितः वि.व.१६८क/१.५७.

'bur

१. = {'bur po/} 2. = {'bur ba/} 3. द्र.— {skrangs 'bur rnag 'bur skrangs pa 'o//} शोफस्तु श्वयथुः शोथः अ.को.१७३ख/२.६.५२; {rgya'i 'bur} प्रतिमुद्रा शि.स.१३३क/१२८.

'bur po

स्फोटकः — {rus sbal gyi gnas skabs la gdong dang rkang pa dang lag pa'i gnas rnams su 'bur po lngar} ।{'gyur ro//} कूर्मावस्थायां मुखकरचरणस्थानेषु पञ्च स्फोटका भवन्ति वि.प्र.२२५क/२.९.

'bur ba

वि. उन्नतः — {kha cig ni nu ma mkhrang zhing 'bur ba ston pa dang} काश्चिदुन्नतान् कठिनान् पयोधरान् दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५६ख/२३३.

'bur mi mngon

वि. उच्छङ्खः — {zhabs 'bur mi mngon spu ni gyen du phyogs//} उच्छङ्खपदोर्ध्वरोमा अभि.अ.१२क/८.१४.

'bul

= {'bul ba/}

'bul du gzhug par bya ba nyid

दास्यत्वम् — {nod pa 'bul du gzhug par bya ba nyid do//} {mi khugs na dbrog pa'o//} दास्यत्वं ग्रहीतुः । दातुरप्रगमे वि.सू.९७क/११६.

'bul ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbul ba} भवि., {phul ba} भूत., {phul} विधौ) ददाति — {'phags skyes po la sogs pa yis/} /{sna tshogs gos dang slong snod kun/} /{nags kyi gnas su nga la 'bul/} सर्वचित्राणि वासांसि भैक्ष्यपात्रं…विरूढकाद्याश्च वनभूमौ ददन्ति मे ।। ल.अ.१८९ख/१६१; प्रयच्छति — {ji ltar ljon shing yon tan phun sum tshogs/} /{'bras bu smin pa bsnams te cher 'bul ba//} यथा तु सम्पूर्णगुणो महीरुहः फलोदयं पाकवशात्प्रयच्छति । जा.मा.१३८ख/१६१; अनुप्रयच्छति — {gang dag}…{bsod snyoms 'bul ba} ये…पिण्डपातमनुप्रयच्छन्ति का.व्यू.२१२ख/२७१; उत्सर्जयति — {rgyal mtshan dang ba dan}…{dag de bzhin gshegs pa rnams la 'bul zhing 'dogs par byed de} छत्रध्वजपताकाश्च तथागतेषूत्सृज (? सर्ज)यत्यारोपयति बो.भू.१२५ख/१६२; निर्यातयति — {de rnams nyin lan gsum tshan lan gsum sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams la} ।{'bul lo//} तानि त्रिष्कृत्वा रात्रौ त्रिष्कृत्वा दिवसे बुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो निर्यातयति शि.स.१५९ख/१५२; प्रतिपादयति — {na bza' dang bsod snyoms dang gzims cha dang snyun gyi rkyen sman dang yo byad dag kyang 'bul zhing} चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैश्च प्रतिपादयति द.भू.१८२ख/१२; उपगमयति {dper na 'khor los sgyur ba'i blon po rin po che dpung gi tshogs yan lag bzhi pa dbul bar bya ba yang 'bul la} यथा चक्रवर्तिनः परिणायकरत्नं चतुरङ्गबलकायमुपनेतव्यं चोपगमयति सू.व्या.२२८क/१३९; • सं. १. अर्पणम् — {gang gis brkus pa de bla'i grar 'bul na'o//} राजकुले येन मुषितस्तस्यार्पणे वि.सू.१७ख/२०; अर्पणा म.व्यु.७४२८ (१०५ख); निर्यातनम् — {'di lta ste/} {dge slong gi kun dga' ra ba 'bul ba dang}…{nad pa dbugs dbyung ba dag la'o//} तद्यथाऽऽरामनिर्यातन… ग्लानप्रश्वसनेषु भिक्षोः वि.सू.६३क/७९; {byang chub sems dpa' rnams la lus 'bul ba} बोधिसत्त्वेभ्य आत्मनिर्यातनम् बो.प.६६ख/३३; निर्यातना — {lus 'bul ba la sogs pa mchod pa'i yo byad thams cad phul nas} सर्वमात्मनिर्यातनाप्रभृतिपूजोपहारं निर्यात्य बो.प. ६१क/२४; दानम् — {mar me rnam pa sna tshogs 'bul ba dang} प्रदीपदानैर्विचित्रैः बो.भू.१२५क/१६१; {'dun pa 'bul ba las de dang mthun pa 'grub bo//} सम्पद्यते छन्ददानस्तेन सामग्र्यम् वि.सू.५७क/७२; प्रदानम् — {dpung rgyan la sogs pa rgyan rnams 'bul ba dang} केयूराद्यलङ्कारप्रदानैः बो.भू.१२५क/१६१; अनुप्रदानम् — {de bzhin gshegs pa'i mchod rten dag la spos kyi byug pa 'bul ba dang} तथागतचैत्येषु गन्धविलेपनानुप्रदानेन शि.स.१६८ख/१६६; विहायितम् — त्यागो विहायितं दानमुत्सर्जनविसर्जने । अ.को.१८२ख/२.७.२९; विहीयते विहायितम् । विहापितमिति वा पाठः । ओहाक् त्यागे अ.वि.२.७.२९; निर्वपणम् — त्यागो विहायितं दानम्… निर्वपणम् अ.को.१८२ख/२.७.३०; निर्वाप्यते निर्वपणम् । डुवप् बीजतन्तुसन्ताने अ.वि.२.७.३०; अवरोपणम् — {de bzhin gshegs pa'i mchod rten rnams la me tog 'bul ba} तथागतचैत्येषु पुष्पावरोपणम् शि.स.१६७ख/१६५; विक्षेपः — {bdug pa dang na bza' 'bul ba dang}…{mchod pa'i las byed pa} धूपैश्चेलविक्षेपैः …पूजाकर्म बो.भू.४०ख/५२; प्रत्याख्यानम् — {'bul ba'i cho ga'o//} प्रत्याख्यानविधिः वि.सू.१२ख/१३; {zhes bya ba lta bu ni 'bul ba'i tshig dag yin no//} इति प्रत्याख्यानवचनानि वि.सू.१२ख/१३; म.व्यु.२८०४(५१क) २. उपगमः— {de'i rjes la thob pa'i gnas pas gzhan 'bul zhing gzhan 'dor ba'i phyir dang} तत्पृष्ठलब्धेन च विहारेणान्यस्योपगमात्, अन्यस्यापगमात् सू.व्या.२२८क/१३९ ३. प्राभृतम् — प्राभृतं तु प्रदेशनम् ।। उपायनमुपग्राह्यमुपहारस्तथोपदा । अ. को.१८७क/२.८.२७; प्रकर्षेण भ्रियते प्राभृतम् । भृञ् भरणे अ.वि.२.८.२७; दानीयम् — {'phags pa mar me 'bul ba zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यप्रदीपदानीयनाममहायानसूत्रम् क.त.२०४; • वि. दाता — {glang po pa ri le ya yin/} /{spre'u ni sbrang rtsi 'bul ba yin/} पारिलेयोऽभवन्नागो मधुदातैव वानरः । जा.मा.१०४क/१२०; प्रतिपाद्यमानः — {bsrung ba'i phyir byis pa mtshan mthun pa 'bul ba dag blang bar bya'o/} ग्रहणं रक्षायै प्रतिपाद्यमानानामप्यन्यानां समानव्यञ्जनानाम् वि.सू.७९क/९६.

'bul bar bgyid

क्रि. अनुप्रयच्छति लो.को.१७२१.

'bul bar 'gyur

क्रि. उपनामयिष्यति — {gdol pa de dag gis kyang rgyal rigs de dag la 'bul bar 'gyur te} ते पुनश्चण्डालाः क्षत्रियस्योपनामयिष्यन्ति शि.स.४१क/३९.

'bul bar bya

कृ. दातव्यः लो.को.१७२१.

'bul bar byed

= {'bul bar byed pa/}

'bul bar byed pa

• क्रि. उपनयति — {de dul bar rig nas 'khor los sgyur ba'i rgyal po la 'bul bar byed de} दान्तं चैनं विदित्वा राज्ञश्चक्रवर्तिनः उपनयति वि.व.१३८ख/१.२७; उपसंहारं करोति — {de'i tshe de rnams la rtsa ba dang lo ma dang me tog dang 'bras bu dang so shing dag 'bul bar byed do//} तदा तेषां मूलपत्रपुष्पफलदन्तकाष्ठैरुपसंहारं करोति वि.व.१२३ख/१.१२; दानं प्रकरोति — {mkhas pa gang zhig rab tu sems dad pas/} /{sangs rgyas mchod rten mar me 'bul byed na//} यो बुद्धचैत्येषु प्रसन्नचित्तः प्रदीपदानं प्रकरोति विद्वान् ।। वि.व.१६१ख/१.५०; निर्यातयति — {dge 'dun gyi ni dge 'dun la 'bul bar byed/} {mchod rten gyi ni mchod rten la 'bul bar byed do//} साङ्घिकं सङ्घे निर्यातयति स्तौपिकं स्तूपे बो.भू.८९ख/११४; • वि. दायकः— {dge slong yongs su dag pa 'bul bar byed pa} पारिशुद्धिदायको भिक्षुः वि.व.१४९ख/२.१२३.

'bul byed

= {'bul bar byed pa/}

'bul zho

विस्तः, मानविशेषः मि.को.२२क ।

'bus pa

द्र.— {me tog 'bus pa} मुकुलिता का.व्यू.२०२क/२५९.

'ben

लक्ष्यम् — {brtan dang 'ben la sogs pa yi/} /{gzhu yi rig byed mkhas pa ston/} /{de nas grags pa'i ba dan ni/} /{yid 'phrog ma 'di khyod dbang gyur//} संदर्शय धनुर्वेदे दृढलक्ष्यादिकौशलम् । ततः कीर्तिपताकेयं तवायत्ता मनोहरा ।। अ.क.११४ख/६४.३१५; {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{sdug bsngal gyi 'ben nges par 'bigs pas mda' lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…बाणभूतं दुःखलक्ष्यनिर्वेधनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; लक्षम् मि.को.४७क ।

'ben du btsugs

क्रि. स्थापिताऽभूत् — {de'i 'og tu lha sbyin gyis rgyang grags bzhi'i pha rol tu lcags kyi rnga gcig 'ben du btsugs so//} अस्यानन्तरं देवदत्तस्य चतुर्षु क्रोशेष्वयस्मयी भेरी स्थापिताऽभूत् ल.वि.७९क/१०६.

'ben tshol

= {mda'} मार्गणः, शरः मि.को.४६ख ।

'beb pa

= {'bebs pa/}

'bebs

= {'bebs pa/}

'bebs pa

=( {'beb} इत्यस्य ले.भे.) क्रि. १. अभिवर्षति — {sangs rgyas sprin las dam chos char pa 'bebs//} सद्धर्मवर्षमभिवर्षति बुद्धमेघः र.वि.१२४ख/१०५; उत्सृजति — {yan lag brgyad dang ldan pa'i char pa'i chu chen po 'bebs so//} महावृष्टिमुत्सृजति अष्टाङ्गोपेतस्य पानीयस्य सु.प.३४क/१३; प्रमुञ्चति — {de'i tshe rang gi gnas na char gyi rgyun chen po 'bebs so//} तदा स्वभवने महावर्षधाराः प्रमुञ्चति सु.प.३४ख/१३; वाहयति— {gang chu 'bebs pa dang} यश्चोदकं वाहयति सु.प्र.४९ख/९९; अवतारयामि — {nga yang bskams nas 'bebs so//} अहमपि शुष्काण्यवतारयामि वि.व.१२०ख/१.९ २. व्यसृजत् — {skye dgu rnams la dam chos chu char 'bebs//} धर्माम्बुवर्षं व्यसृजत् प्रजासु र.वि.१०७ख/६३; • सं. १. आवेशः — {ngo tsha 'bebs pas mdzes ma dang /} /{mngon par mtho bas sa yi bdag/} /{smra ba gcad las sa 'tsho yis/} /{'dzum pas myur bar de la smras//} लज्जावेशेन सु√न्दर्यामाभिजात्येन भूपतौ । आबद्धमौनयोः क्षिप्रं गोपस्तां सस्मितोऽवदत् ।। अ.क.१८२ख/२०.८४; {sngon med ltad mo 'bebs pa yis/} /{der ni skye bo yang dag 'khrigs/} /{rgyal po blon bcas blta brtson tshe//} अपूर्वकौतुकावेशात् तत्र सङ्घटिते जने । विलोकनोद्यते राज्ञि सामात्ये अ.क.३१९क/४०.१३८ २. आक्षेपः — {'du byed rnams ni 'bebs pa'i rgyu'o//} आक्षेपहेतुः संस्काराः म.भा.४क/३२ ३. निपातनम् — {thigs pa rags 'bebs} …{pas} स्थूलैर्बिन्दुनिपातनैः र.वि.१२५क/१०६; सम्पातनम् — {rdo rje'i me ni 'bebs pas} वज्राग्निसम्पातनैः र.वि.१२५क/१०६ ४. समुच्छित्तिः — {ji tsam dus gzhan zhig na rgyal po de'i yul du ri 'or ba zhig sdo bar gyur nas rgyal pos de 'bebs su dmag kha chen cig btang ba} यावदपरेण समयेन तस्य राज्ञो विजिते अन्यतमः कार्वटिको विरुद्धः । तस्य समुच्छित्तये राज्ञा एको दण्डः प्रेषितः वि.व.२१०क/१.८४ ५. प्रवर्षणम् — {chos kyi char 'bebs pa} धर्मवृष्टिप्रवर्षणम् अ.सा.१२१क/६९ ६. आगमः — {tshong dpon gyi khye'u chu 'bebs rdzing der chu 'bebs pa tshol te} जलवाहनः श्रेष्ठिदारकस्तस्यां पुष्करिण्यामुदकागमं पर्येषते सु.प्र.४९ख/९९; • भू.का.कृ. आविष्ट — {mi bdag gter ni don gnyer ba/} /{'jigs rung sdang ba'i dug 'bebs pa'i/} /{lce gnyis pas bcom rnam 'khrugs pa'i/} /{mi ni ji ltar dge ba bsten//} कथं नृपनिधानार्थी कुशलं भजते नरः । घोरद्वेषविषाविष्टद्विजिह्वाघातविह्वलः ।। अ.क.१७६ख/२०.१५.

'bebs pa'i rgyu

पा. आक्षेपहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu rnam pa bdun te/ma} {rig pa ni phyin ci log gi rgyu'o//} {'du byed rnams ni 'bebs pa'i rgyu'o//}…{skye ba dang rga shi ni skyo ba'i rgyu'o//} सप्तविधो हेतुः । तत्र विपर्यासहेतुरविद्या । आक्षेपहेतुः संस्काराः… उद्वेगहेतुर्जातिजरामरणे म.भा.४क/३२.

'bebs par 'gyur

क्रि. प्रवर्षयिष्यति — {skyes bu dam pa khyod chos kyi char bla na med pa 'bebs par 'gyur} प्रवर्षयिष्यसि त्वं सत्पुरुषानुत्तरं महाधर्मवर्षम् सु.प्र.२३ख/४६.

'bebs par byed

क्रि. १. अवतारयति — {khyod kyis snod ci 'dra ba dag cig 'khor lo las 'bebs par byed} त्वं कीदृशानि भाजनानि चक्रादवतारयसि वि.व.१२०ख/१.९ २. आवेशं करोति — {des 'grub par 'gyur te/} {dran pa tsam gyis khro bo 'bebs par byed do//} ततः सिद्ध्यति । स्मरणमात्रेण क्रोधावेशं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८७.

'ber

= {'ber ba/}

'ber ba

वल्गना म.व्यु.७५५९ (१०८क).

'ber bar byed pa

वल्गना म.व्यु.७५५९.

'bel gtam

= {'bel ba'i gtam/}

'bel ba'i gtam

सांकथ्यम् — {sngod chad chos chen po'i 'bel ba'i gtam dag kyang myong bas na} अनुभूतपूर्वाणि च महाधर्मसांकथ्यानि स.पु.४ख/३; {the tshom byung ngo cog bsal ba'i phyir chos bstan pa dang 'bel ba'i gtam rnam par nges par} ।{bya ba'o//} उत्पन्नोत्पन्नानाञ्च संशयानामपनयाय या धर्मदेशना सांकथ्यविनिश्चयक्रिया बो.भू.११६ख/१५०.

'bel ba'i gtam gtan la 'bebs pa'i phan yon

पा. सांकथ्यविनिश्चयानुशंसः, अनुशंसभेदः — {mkhas pa 'dis ni phan yon rnam pa gnyis thob ste/} {yid la byed pa'i phan yon dang /} {'bel ba'i gtam gtan la 'bebs pa'i phan yon no//} अनेन कौशल्येन द्विविधोऽनुशंसो लभ्यते — मनस्कारानुशंसः सांकथ्यविनिश्चयानुशंसश्च अभि.स.भा.१क/१.

'bo

= {'bo ba/}

'bo ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbo ba} भवि., {pho ba} भूत., {bo} विधौ) पतति — {brim pa yang 'di ltar ci nas kyang phyed ni dge slong rnams kyi lhung bzed kyi nang du 'gro la/} {phyed ni sa la 'bo bar gyis shig} एवं चारयितव्यः उपार्धो भिक्षूणां पात्रे पतत्यर्धो भूमौ वि.व.१६६क/१.५५; क्षरति — {mig la sogs pa'i skye mched rma lta bu'i sgo nas 'dzag cing 'bo la} चक्षुरादिभिरायतनैर्व्रणभूतैरास्रवन्ति क्षरन्ति अभि.स्फु.१३०क/८३५; • सं. गतिः — {'bo ba med pa ni 'bo ba dang bral ba rnams te/} {lus can ma yin pa dang thams cad du song ba dag gis 'bo ba med pa'i phyir ro//} अगतीनामिति गतिरहितानाम्; अमूर्तसर्वगतत्वाभ्यां गतेरभावात् त.प.३०३ख/३२०; गमनम् — {'bo ba yi ni gegs byed phyir/} /{chu sogs kyi ni rten 'gyur gyi//} स्यादाधारो जलादीनां गमनप्रतिबन्धतः । प्र.वा. ११०क/१.७०.

'bog

= {'bog pa/}

'bog pa

= {brgyal ba} मोहः, मूर्च्छा — मूर्च्छा तु कश्मलं मोहोऽपि अ.को.१९३ख/२.८.१०९; मुह्यत्यनेनेति मोहः । मुह वैचित्ये अ.वि.२.८.१०९.

'bog par mi bya

क्रि. नावगाहेत — {chu lkog nub tsam la 'bog par mi bya'o//} न कण्ठमात्रमुदकमवगाहेत वि.सू.५७ख/७२.

'bogs

= {'bogs pa/} {'bogs te/} {o nas} लङ्घयित्वा — {me mdag dang lci skam gyi me rab tu 'bar ba 'bogs nas} प्रज्वलिताङ्गारकर्षूर्लङ्घयित्वा शि.स.४६क/४३; विगाह्य — {chu 'bogs te} जलं विगाह्य म.व्यु.७१६० (१०२क).

'bogs pa

• क्रि. उद्दिशति म.व्यु.२७७७ (५०ख); • भू. का.कृ. उत्तीर्णः — {de nas sprang po des tsham tshom med par chu klung zlog byed la 'bogs so//} ततोऽसौ कोट्टमल्लकः सहसा नदीचारिकामुत्तीर्णः अ.श.२४६क/२२६; • द्र.— {mal stan 'bogs pa'i zhal ta ba} मुण्डशयनासनवारिकः म.व्यु.९०७४.

'bod

= {'bod pa/}

'bod 'grogs

=* ना. रावणः, यक्षाधिपतिः — {ngas kyang de nyid du gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs kyi phyir} यन्न्वहमपि अत्रैव रावणं यक्षाधिपतिमधिकृत्य ल. अ.५६क/१.

'bod sgrogs

ना. महारौरवः, नरकः — {kye khyim bdag sems can dmyal ba chen po 'di ni 'bod sgrogs zhes bya ba yin te} गृहपते महारौरवनामायं महानरकः जा.मा.१९ख/२१.

'bod pa

आमन्त्रणम् — प्रश्नावधारणानुज्ञानुनयामन्त्रणे ननु ।। अ.को.२३६क/३.३.२४८; सम्बोधनम् — {kye 'gro ba'i tshong rdal du gnas pa'i ngang tshul can rnams}…{zhes de rnams la 'bod pa yin no//} तेषां सम्बोधनम् — हे गतिपत्तनविप्रवासशीलाः बो.प.४८क/८; आह्वानम् — क्रन्दने रोदनाह्वाने अ.को.२२६ख/३.३.१२३; आज्ञाह्वानाध्वरा हवाः अ.को.२३३क/३.३.२०७; समाह्वानम् — {su dA sa'i bu'ang de skad 'bod pa'i sgra thos nas seng ge bzhin du bsnyems pa dang bcas pas de nas slar log pa dang} तत्समाह्वानशब्दाकलितदर्पस्तु सौदासः सिंह इव ततो न्यवर्तत जा.मा.३७४/२१९; हूतिः — हूतिराकारणाह्वानम् अ.को.१४१क/१.६.८; अनया हूयते हूतिः । हु दानादानयोः अ.वि.१.६.८.

'bod byed

ना. आह्वयनः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/'od} {srung chen po'i bu dang} …{'bod byed dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः…आह्वयनः म.मू.९९ख/९.

'bob

चोडः — {rkang pa'i 'bob dang ska rags dag gi bgo ba la sogs pa la yongs su longs spyad na'o//} पादचोडकायबन्धनानां प्रावरणादौ परिभोगे वि.सू.४२क/५३.

'bol

= {'bol ba/}

'bol ba

= {'jam pa} मृदु, कोमलम् — सुकुमारं तु कोमलं मृदुलं मृदु । अ.को.२११ख/३.१.७८; मृद्यते वाय्वादिनेति मृदुलम्, मृदु च । मृद क्षोदे अ.वि.३.१.७८; द्र. — {'jam zhing shin tu 'bol ba'i gdan la 'dug ste} मृदुसुकुमारासने निषण्णः स.दु.१००क/१३२.

'byang

= {'byang ba/}

'byang ba

• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {byang} भूत.) क्षीयते — {'di dag la ni rten bcas nas/} /{bzod pas bdag sdig mang du 'byang //} एतानाश्रित्य मे पापं क्षीयते क्षमतो बहु । बो.अ.१६ख/६.४८; • सं. प्रशमः — {'khon 'byang bar 'gyur ba'i chos bstan to//} वैरप्रशमाय धर्मो देशितः अ.श.२४ख/२१.

'byang bar 'gyur

क्रि. क्षपयिष्यति — ( {bcom ldan 'das}) {de'i sdig pa ji tsam zhig 'byang bar 'gyur} कियन्तं भगवन् पापं क्षपयिष्यति शि.स.५४क/५२.

'byang bar byed pa

पर्यादानता — {tshul bzhin ma yin pa'i dug thams cad 'byang bar byed pas sngags dang gzungs lta bu'o//} मन्त्रधारणीभूतं सर्वायोनिशोविषपर्यादानतया ग.व्यू.३११क/३९७.

'byam klas

= {'byams klas pa/}

'byam pa nyid

व्यापित्वम् — {nam mkha' la gnas par khas blang ba mi 'chags so//} {gru la nang du 'byam pa nyid du shes na mi 'chags te sa la phyin pa dang sa la gnas pa brtan po dang 'brel ba ni ma gtogs so//} नाकाशे रूढिरुपगतेः । न नाव्युत्सृज्य प्राप्तपृथिवीमुपनिबद्धां वा भूमिस्थे स्थिरे सञ्ज(आ)नतोऽन्तरापयायि (?व्यापि)त्वम् वि.सू.६३ख/८०.

'byams klas

= {'byam klas pa/}

'byams klas pa

प्रसरः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin chos kyi dbyings thams cad du zhing 'byams klas pa bsgrub pa yongs su ston pa'i byin gyi rlabs dang} सर्वधर्मधातुक्षेत्रप्रसरनिर्वृतिसंदर्शनाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.

'byar

= {'byar ba/}

'byar ba

• क्रि. ( {'byor ba} इत्यस्या भूत.) श्लिष्यति — {phra mas tha dad rab bskyed pa'i/} /{mdza' ba 'dum par mi 'gyur te/} /{rdo yis dum bur byas pa yi/} /{nor bu slar yang 'byar ba min//} पिशुनोद्भूतभेदस्य प्रेम्णः संधिर्न विद्यते । न मणिः श्लिष्यति पुनः पाषाणशकलीकृतः ।। अ.क.१७६ख/२०.१३; • सं. १. संश्लेषः — {'brel pa ni phan tshun 'byar ba yin no//} संयोगो हि परस्परसंश्लेषः म.टी.२९६ख/१६३; आश्लेषः — {'bras bu yang chung ma la 'khyud pa bzhin du rang gi rgyu las 'byar bas rang skyed pa'i bya ba la} ।{sgrub par byed pa yin na} कार्यं वा वनितोपगूहनवत् स्वकारणाश्लेषात् स्वजन्मनि व्यापारं प्रतिपद्येत त.प.२५१ख/२१९; संश्लेषणम् — {yi ge rnams phan tshun 'byar ba ni ma yin no//} न तु व्यञ्जनानां परस्परसंश्लेषणम् म.टी.२९६ख/१६३; संयोगः — {'byar ba de las yang zhing g}.{yo ba nyid du bgrod pa ni rlung zhes brjod do//} तस्मात् संयोगाल्लघुचञ्चलतागमनाद् वायुरित्युच्यते वि.प्र.१५६क/१.४; संसर्गः — {'on te phan tshun 'byar bas rnam par dbye ba med pa yin no zhe na} अथ परस्परसंसर्गो विभागाभावात् प्र.अ.११८ख/१२६ २. अवष्टम्भः — {ras khru bcu gnyis pas g}.{yogs so//} {'byar ba dang bcas par ro//} पटकेन परिवारणं द्वादशहस्तकेन । सावष्टम्भम् वि.सू.७१ख/८८; • भू.का.कृ. श्लिष्टः — {yan lag bcad kyang bdag gi yid/} /{gal te sdig med gyur pa na/} /{bden pa de yis bdag gi ni/} /{yan lag de dag 'byar bar shog//} अङ्गच्छेदेऽप्यकलुषि बभूव यदि मे मनः । सत्येनैतेन श्लिष्टानि तान्येवाङ्गानि सन्तु मे ।। अ.क.२५४क/२९.७७; संयुक्तः— {'byar ba dang ni zhes bya ba la sogs pas lan 'debs par byed de} संयुक्तमित्यादिना प्रतिविधत्ते त.प.११३क/६७७; सङ्गतः — {de nas bden tshig brjod pas skad cig la/} /{lag pa rkang pa 'byar zhing rma dag gsos//} ततः क्षणात् सङ्गतपाणिपादं रूढव्रणं प्रेत्य सदोदयेन(?) । अ.क.२९६ख/३८.१८; सहितः — {sor mo 'byar ba} सहिताङ्गुलिः म.व्यु.८९०५ (१२३ख); लग्नः — {mtha' 'byar bas so//} अन्तलग्नेन वि.सू.७०क/८७; मिलितः — {gang du nam mkha' dang sa 'byar ba zlum po'i dkyil 'khor gyi rnam par snang ba} यत्राकाशभूमिर्मिलिता प्रतिभासते वृत्तमण्डलाकारा वि.प्र.१०३क/३.२३; अव्यवहितः — संसक्ते त्वव्यवहितमपदान्तरमित्यपि । अ.को.२११क/३.१.६८; न व्यवधीयत इति अव्यवहितम् । डुधाञ् धारणपोषणयोः अ.वि.३.१.६८; लीनः — {khro dang rmongs pa mi thul na/} /{bdag cag don med khur gyur ces/} /{de dag ral pa ngo tsha nas/} /{sa gzhi la ni 'byar ba bzhin//} अजितक्रोधमोहानां भारभूता वृथा वयम् । इतीव लज्जया तेषां लीनाः क्षितितले जटाः ।। अ.क.४२ख/४. ७०; • वि. संश्लिष्यमानः म.व्यु.६७३१ (९६क).

'byar ba dang bcas pa

वि. सावष्टम्भः — {ras khru bcu gnyis pas g}.{yogs so/} /{'byar ba dang bcas par ro//} पटकेन परिवारणं द्वादशहस्तकेन । सावष्टम्भम् वि.सू.७१ख/८८.

'byar ba med

= {'byar ba med pa/}

'byar ba med pa

असंसर्गः — {rdul phra rab rnams 'byar ba med pa'i phyir ji ltar sgrib par byed pa yin zhes bya ba ni 'thad pa} ।{ma yin te} आवरणं हि परमाणूनामसंसर्गात् कथमिति न युक्तम् प्र.अ.७२क/८०.

'byar ba yin

क्रि. संयुज्यते — {kha cig na re/} {rdul phra rab rnams phan tshun 'byar ba yin no zhes zer ro//} केचिदाहुः — परस्परं संयुज्यन्ते परमाणव इति त.प.११३क/६७७.

'byar bar byed pa

= {'byar byed/}

'byar byed

• क्रि. श्लेषयति — {de dag 'jog byed zag byed dang /} /{'khyer bar byed dang 'byar byed dang /} /{nye bar 'dzin phyir zag la sogs/} /{de dag gi ni nges tshig yin//} आसयन्त्यास्रवन्त्येते हरन्ति श्लेषयन्त्यथ । उपगृह्णन्ति चेत्येषामास्रवादिनिरुक्तयः ।। अभि.को.१७ख/५.४०; • सं. = {bad kan} श्लेष्मा मि.को.५२क ।

'byar rtsi

बोलः, गन्धरसः — बोलगन्धरसप्राणपिण्डगोपरसाः समाः ।। अ.को.२०१ख/२.९.१०४; बोल्यते मषीकरणाय कज्जलपुञ्जं निमज्ज्यते बोलः । बुल निमज्जने अ.वि.२.९.१०४.

'bying

= {'bying ba/}

'bying 'gyur

= {'bying bar 'gyur/}

'bying rdul

निम्बरजः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०२८ (११३क).

'bying rdul chen po

महानिम्बरजः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०२९ (११३क).

'bying ba

सं. मज्जनम् — {de nas kun 'khor zhes chu gter/} /{gang du rlung ni be ram b+has/} /{'bying zhing 'byung bas srog chags rnams/} /{kun 'khor bdun las sgrol bar byed//} अथावर्ताभिधोऽम्भोधिर्वैरम्भैर्यत्र वायुभिः । मज्जनोन्मज्जनैर्जन्तुः सप्तावर्तेषु तार्यते ।। अ.क.५९क/६.७०.

'bying bar 'gyur

क्रि. मज्जति — {lcags kyi gong bu chung yang chu yi gting du 'bying 'gyur la//} मज्जत्यधोऽल्पमपि वारिणि संहतं हि अभि.भा.२१क/९४३.

'bying byed

= {'dam} निषद्वरः, पङ्कः — निषद्वरस्तु जम्बालः पङ्कोऽस्त्री शादकर्दमौ ।। अ.को.१४७क/१.१२.९; निषीदन्ति वराहादयोऽत्रेति निषद्वरः । षद्Ḷ विशरणगत्यवसादनेषु अ.वि.१.१२.९.

'bying zhing 'byung

= {'byin zhing 'byung ba/}

'bying zhing 'byung ba

मज्जनोन्मज्जनम् — {de nas kun 'khor zhes chu gter/} /{gang du rlung ni be ram b+has/} /{'bying zhing 'byung bas srog chags rnams/} /{kun 'khor bdun las sgrol bar byed//} अथावर्ताभिधोऽम्भोधिर्वैरम्भैर्यत्र वायुभिः । मज्जनोन्मज्जनैर्जन्तुः सप्तावर्तेषु तार्यते ।। अ.क.५९क/६.७०.

'byid gzugs

रूपचातुर्यम्— {'di ni bcos ma'i gzugs yin no//} {bu mo 'di'i 'byid gzugs} ({gzugs byad} पा. भे.) {ni yid 'phrog pa zhig go//} कृत्यारूपमिव खल्विदमतिमनोहरमस्या दारिकाया रूपचातुर्यम् जा.मा.७३क/८५.

'byin

= {'byin pa/}

'byin dang bsdu ba'i byed po

वि. सृष्टिसंहारकारकः — {'byin dang bsdu ba'i byed po ni/} /{dbang phyug la sogs brtan rigs min//} न…सृष्टिसंहारकारकः । ईश्वरादिः स्थिरो युक्तः त.स.८३क/७६५.

'byin pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; {dbyung} भवि., {phyung} भूत., {phyungs} विधौ) १. [1] उद्धरति — {nga rgyal dang lta ba'i zug rngu mi 'byin} मानदृष्टिशल्यं च नोद्धरन्ति शि.स.१५८क/१५२; उत्पाटयति — {ri bo 'byin pa la sogs pa sku'i bya ba byed do//} पर्वतमुत्पाटयतीत्यादिकायकृत्यं करोति वि.प्र.१४६क/३.८९ ; उन्मज्जयति — {'khor ba'i rgya mtsho las 'byin to//} संसारसागरादुन्मज्जयति शि.स.१२२क/११८ [2] निश्चारयति— {'khor gyi nang du gshegs na tshig 'byin to//} पर्षन्मध्यगता वाचं निश्चारयन्ति ल.अ.१११ख/५८; उदीरयति — {sa bla ba'i gnod sbyin rnams kyis}…{sgra 'byin dbyangs sgrogs par byed} भौमा यक्षाः शब्दमुदीरयन्ति घोषमनुश्रावयन्ति अभि.स्फु.२१०ख/९८४ [3] प्रमुञ्चति — {byang chub sems dpa' 'am de bzhin gshegs pas rdzu 'phrul gyi 'od zer 'di lta bu lus las 'byin te} बोधिसत्त्वो वा तथागतो वा ऋद्ध्या तद्रूपान् रश्मीन् कायात्प्रमुञ्चति बो.भू.३४ख/४४ [4] स्यन्दते — {ro smad nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} अधःकायाच्छीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो. भू.३२ख/४१ [5] ददाति — {'bras bu 'byin pa yang yin te} फलं च ददाति अभि.स्फु.११५ख/८०८; द्र.— {'bras bu 'byin pa} फलति बो.अ.२ख/१.१२ २. उदाहरति स्म — {dga' ba dang mgu ba dang yid bde ba skyes nas rang rang gi sgra skad dag 'byin te} प्रीतिसौमनस्यजाताः स्वकस्वकानि रुतान्युदाहरन्ति स्म ल.वि.२५क/२९; • सं. १. उद्धरणम् — {zug rngu 'byin pa} शल्योद्धरणम् म.व्यु.६६०४ (९४ख); निष्कर्षणम् — {sman tri brid thun gcig gis 'byin pa lta bu zhes bya ba ni} त्रिवृत्कर्षनिष्कर्षणवदिति अभि.स्फु.१८३ख/९३८; पाटनम् — {don med ngal zhing nyon mongs 'bras/} /{sha ra 'byin la rab zhugs pa//} मिथ्याश्रमक्लेशफले प्रवृत्तं शरपाटने । अ.क.११५क/६४.३१७; उत्पाटनम् — {phur ba 'byin pa dang}…{'jig pa'i bdag nyid kyi tshwa sgo dag kyang ngo //} कीलकोत्पाटन… लोणिकाशातनात्मिकानाम् वि.सू.४६क/५८; उन्मूलनम् — {grogs kyi mdza' gcugs rtsa ba nas/} /{'byin pa'i rgyur ni rab 'gyur gang /} /{de ni bud med smin ma dag/} / ग्. {yo zhing dgod kyang smra bar byed//} तद्वदन्ति हसन्त्योऽपि भ्रूविलासेन योषितः । यत्प्रयाति सुहृत्स्नेहमूलोन्मूलनहेतुताम् ।। अ.क.२८२क/३६.२३ २. = {skyed pa} सृष्टिः, उत्पादः — {'byin pa'i snga na snying rje'i yul/} /{med na rjes brtse 'thad ma yin/} /{gang dang 'brel par gyur pa las/} /{'di ni 'byin pa por rtog byed//} सृष्टेः प्रागनुकम्प्यानामसत्त्वे नोपपद्यते । अनुकम्पाऽपि यद्योगाद्धाताऽयं परिकल्प्यते ।। त.स.७ख/९७; {'byin pa ste skyed pa'i sngar brtse bar bya ba sems can med pa'i phyir} सृष्टेः सर्गात् प्रागनुकम्प्यसत्त्वाभावात् त.प.१९०ख/९७; {bdag ni 'byin pa dang sdud par byed pa'i skyes bu ste de las gzhan yang 'khor ba yin no//} आत्मा सृष्टिसंहारकारक एकः पुरुषस्तदन्यश्च संसारी त.प.१४२क/१३; सर्गः — {'byin pa ni 'byung ba dang skyed pa zhes bya ba'i tha tshig go//} सर्गः सृष्टिः, उत्पाद इति यावत् त.प.१६८क/५५; आविर्भावः — {de bzhin du dbang phyug kyang 'byin pa dang rjes su 'dzin pa dang sdud pa'i nus pa rnams gsal ba la} तथेश्वरस्याप्याविर्भावानुग्रहसंहारशक्तीनाम् त.प.१९१ख/९९; सम्भवः — {rlung ni me dang sprin dag la/} /{skyod pa yin te 'byin pa min//} (?) पवनं हि वह्नेर्दहनं प्रेरणे न तु सम्भवे । ल.अ.१९०ख/१६३; प्रसवः — {rdul ni 'byin pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} प्रसवकार्यत्वाद् रजसः त.प.१७९ख/७५; प्रसवनम् — {rgyun mi 'chad par bde ba phun sum tshogs pa'i 'bras bu 'byin pa'i phyir} अविच्छिन्नसुखसम्पत्तिफलप्रसवनात् बो.प.४९क/९; उत्पादनम् — {de la sprul pa ni phyi'i yul sngon med pa 'byin pa'o//} तत्रापूर्वबाह्यविषयोत्पादनं निर्माणम् अभि. स्फु.२७४क/१०९७; भावना — {'byin pa de ni 'byin par byed pa po'i byed pa yin te} सेयं भावना भावयितुर्व्यापारः प्र.अ.१७१क/१८५ ३. = {bskrad pa} निष्कासनम् — {gnyis kyis rkun po 'byin pa dang sgo gcod pa bzhin no zhes bya ba ni} द्वाभ्यां चौरनिष्कासनकपाटविधानवदिति अभि.स्फु.१७८क/९२९ ४. प्रमोक्षः — {de la 'od zer 'byin pa ni} तत्र रश्मिप्रमोक्षः बो.भू.३८क/४४ ५. प्रेरणम् — {rlung 'byin pa dang 'dren pa ni/} /{'bad rtsol med par gang las yin//} प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना कुतः । प्र.अ.६२क/७० ६. दानम् — {bdag gis byas pa'i las rnams ni 'bras bu 'byin cing bskal pa brgyar yang chud za bar} ।{mi 'gyur ro//} न च स्वयं कृतानां कर्मणां कल्पशतैरपि प्रणाशो भवति फलदानं प्रति बो.भू.६०ख/७३ ७. उत्सर्गः — {sngar gyi 'byin pa'i sngags kyis ni/} /{chos kyi phyag rgya yin par bshad//} पूर्वमुत्सर्गमन्त्रेण धर्ममुद्रा विधीयते ।। स.दु.१०५ख/१५२; {snying gar rdo rje rtse lnga pa'i/} /{gzugs can yang dag gzung bya zhing /} /{'byin pa rnams su ji ltar gzung /} /{phyag rgya mtshan ma bsnams pa dag//} हृदये वज्रं सन्धार्य पञ्चसूचिकरूपिणम् ।। उत्सर्गेषु यथाधार्य मुद्रासायुधधारिणाम् । स.दु.१०६ख/१५६ ८. उद्भेदः — {gzungs dang spobs pa dang ldan pa ni bkod ma lta bu ste/chu} {'dzin zhing mi zad par 'byin pa dang chos mthun par thos pa dang ma thos pa'i chos kyi tshig dang don 'dzin zhing mi zad par 'byin pa'i phyir ro//} धारणीप्रतिभानसहगतो गन्धर्वोपमः उदकधारणाक्षयोद्भेदसाधर्म्येण श्रुताश्रुतधर्मार्थधारणाक्षयोद्भेदतः सू.व्या.१४१ख/१८; • पा. मोचनम् — {'byin pa'i dge 'dun lhag ma zhu ba'i skabs so//} मोचने (सङ्घावशेष)पृच्छागतम् वि.सू.१९क/२२; {sman gyis 'byin na'o//} भैषज्येन मोचनम् वि.सू.१९क/२२; • वि. १. अपहारी — {zug rngu thams cad 'byin pa yi//} सर्वशल्यापहारिणः बो.अ.६क/२.५७; अपहर्ता — {yan lag bzhi dang ldan pa'i sman pa zug rngu 'byin pa ni rgyal po'i 'os yin} चतुर्भिरङ्गैः समन्वागतो भिषक् शल्यापहर्ता राजार्हश्च भवति अभि.स्फु.१५१ख/८७४ २. प्रमोचकः — {dbyangs kyi dkyil 'khor sna tshogs 'byin pa} नानास्वरमण्डलप्रमोचकेषु ग.व्यू.१७१क/२५३; • उ.प. दः, ओ दा — {las 'das pa 'bras bu 'byin par mi 'gyur ro//} अतीतं कर्म फलदं न स्यात् त.प.८२क/६१६; {'khri shing ma lu ta ltar mi bde ba 'byin pa} मालुता (?मालु)लतेवासुखदा ल.वि.१०६क/१५३.

'byin pa dang sdud pa'i bdag nyid

वि. सृष्टिसंहारकारकः — {'byin pa dang sdud pa'i bdag nyid kyi thog ma med pa'i skyes bu yang ma yin no//} नाप्यनादिपुरुषः सृष्टिसंहारकारकः त.प.२००ख/८६७.

'byin pa po

स्रष्टा — {bdag ni sems can 'di dag gi dbang phyug byed pa po sprul pa po 'byin pa po 'byin byed} अहमेषां सत्त्वानामीश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः अभि.स्फु.९४क/७७०; {rjes su brtse ba gang gi dbang gis 'di byed pa po dang 'byin pa por rtog pa} तस्या अनुकम्पाया वशादयं धाता स्रष्टा कल्प्येत त.प.१९०ख/९७; सृजः — {kho bo ni tshangs pa'o//}… {'byin pa po'o//} अहमस्मि ब्रह्मा…सृजः अभि.भा.६८क/२००; धाता— {'byin pa'i snga na snying rje'i yul/} /{med na rjes brtse 'thad ma yin/} /{gang dang 'brel par gyur pa las/} /{'di ni 'byin pa por rtog byed//} सृष्टेः प्रागनुकम्प्यानामसत्त्वे नोपपद्यते । अनुकम्पाऽपि यद्योगाद्धाताऽयं परिकल्प्यते ।। त.स.७ख/९७.

'byin pa'i dge 'dun lhag ma

पा. मोचनम् — {'byin pa'i dge 'dun lhag ma zhu ba'i skabs so//} मोचने (सङ्घावशेष)पृच्छागतम् वि.सू.१९क/२२; {'byin pa'i dge 'dun lhag ma 'dul byed dag go//} मोचने (सङ्घावशेष)विनीतकानि वि.सू.१९ख/२२; {'byin pa'i dge 'dun lhag ma rnam par 'byed pa'o//} मोचने (सङ्घावशेष)विभङ्गगतम् वि.सू.१९क/२२; {'byin pa'i dge 'dun lhag ma rdzogs so//} मोचने समाप्तम् वि.सू.१९ख/२२.

'byin pa'i rgyu

सर्गहेतुः — {de'i tshe dbang phyug skye dgu rnams kyi 'byin pa'i rgyu yin te} महेश्वरस्तदा सर्गहेतुः प्रजानां भवति त.प.१७९ख/७५.

'byin pa'i sngags

पा. उत्सर्गमन्त्रः — {sngar gyi 'byin pa'i sngags kyis ni/} /{chos kyi phyag rgya yin par bshad//} पूर्वमुत्सर्गमन्त्रेण धर्ममुद्रा विधीयते ।। स.दु.१०५ख/१५२.

'byin par bgyid

क्रि. अनुप्रयच्छति लो.को.१७२३.

'byin par 'gyur

क्रि. प्रयच्छति — {da ltar gyi dang 'das pa dag gcig ni 'das pas 'byin par 'gyur} वर्तमानाभ्यतीतौ द्वावेकोऽतीतः प्रयच्छति अभि.स्फु.११५ख/८०८.

'byin par byed

= {'byin byed/}

'byin par byed pa

= {'byin byed/}

'byin par byed pa po

• वि. भावयिता — {'byin pa de ni 'byin par byed pa po'i byed pa yin te} सेयं भावना भावयितुर्व्यापारः प्र.अ.१७१क/१८५; • सं. स्रष्टा — {kho bo ni tshangs pa'o//}… {'byin par byed pa po'o+o//} अहमस्मि ब्रह्मा…स्रष्टा अभि.भा.६८क/२००; द्र. {'byin pa po/}

'byin par 'os pa

कृ. निस्सरणीयः — {'byung bar 'os pa'i khams drug} षड् निस्सरणीयधातवः म.व्यु.१५९६ (३६क).

'byin byed

• क्रि. १. [1] ददाति — {sems kyi rgyu yang 'byin par byed//} हेतुं ददाति चित्तस्य ल.अ.१६७क/१२१ [2] च्यावयति — {rgyal srid kyi dbang phyug la dbang ba de las 'byin par byed do//} तस्माद्राज्यैश्वर्याधिपत्याच्च्यावयति बो.भू.८९ख/११४ २. निश्चारयिष्यति — {sdig pa'i tshig 'byin pa'am phyir rdeg par lta ga la byed} कुतः पुनः पापिकां वाचं निश्चारयिष्यति प्रतिहनिष्यति बो.भू.७७क/९९; निष्कास्यते — {de bzhin du bar chad med pa'i lam gyis ni nyon mongs pa'i chom rkun de'i thob pa gcod pa'i sgo nas 'byin par byed la} एवमानन्तर्यमार्गेण क्लेशचौरो निष्कास्यते, तत्प्राप्तिच्छेदतः अभि.स्फु.१७८ख/९२९ ३. विमोचयेत् — {dri med lha yi mig ldan mis mthong nas/} /{chu skyes pad ma'i sbubs nas 'byin byed pa//} नरः समीक्ष्यामलदिव्यलोचनो विमोचयेदम्बुजपद्मकोशतः ।। र.वि.१०६ख/६०; • सं. १. दानम् — {rnam grol 'bras bu smin} (?{'byin} ){byed phyir/} /{gser dang gter dang ljon pa bzhin//} विमुक्तिफलदानाच्च सुवर्णनिधिवृक्षवत् ।। र.वि.११६ख/८२ २. = {'byin byed nyid} सृष्टित्वम्— {'jug sel dang ni dbang phyug kyang /} /{'byin par byed pa 'chad par 'gyur//} विष्णुर्महेश्वरश्चापि सृष्टित्वं देशयिष्यति । ल.अ.१८८ख/१५९ ३. सृजः — {bdag ni sems can 'di dag gi dbang phyug byed pa po sprul pa po 'byin pa po 'byin byed} अहमेषां सत्त्वानामीश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः अभि. स्फु.९४क/७७०; स्रष्टा म.व्यु.६४७५ (९२ख); • वि. उद्धर्ता — {yid gnyis ni nges par 'byin par byed pa dang 'dra'o//} उद्धर्तृनिश्चयवद् विमतिः वि.सू.६६ख/८३.

'byin byed pa

= {'byin byed/}

'byil

= {'byil ba/}

'byil ba

• सं. अपगमः — {mi 'byil bar bya ba'i phyir chos gos la sgrog rten byas te sgrog zungs gdags so//} पाशकस्यानपगमाय चीवरे दानं वलकं दत्वा वि.सू.६९ख/८६; • भू.का.कृ. स्रस्तः — {khyod kyis bdag yid rton du bcug nas mngal rlug pa'i rtsi byin te/} {des bdag gi bu 'byil to//} त्वया मे विस्रम्भमुत्पाद्य शातनं द्रव्यं दत्तम्, येन मे स्रस्तो गर्भः अ.श.१३३ख/१२३.

'byil bar gyur pa

भू.का.कृ. स्रस्तः — {gang 'thungs pa tsam gyis nyon mongs ma de'i bu 'byil bar gyur pa de lta bu'i mngal rlug pa'i} ।{rtsi byin no//} तथाविधं गर्भशातनं द्रव्यं दत्तं येन पीतमात्रेणैव तस्यास्तपस्विन्याः स्रस्तो गर्भः अ.श.१३३ख/१२३.

'byug

= {'byug pa/}

'byug pa

• क्रि. (वर्त.; सक.; {byug} भवि., {byugs} भूत., विधौ) लिम्पति — {mun pa lus la 'byug pa bzhin/} /{mkhar ni mig sman char 'bebs bzhin//} लिम्पतीव तमोऽङ्गानि वर्षतीवाञ्जनं नभः । का.आ.३२९ख/२.२२३; • सं. लेपः — {de bzhin 'byug pa las gzhan rtogs ma yin/} /{de phyir 'byug pa 'di dang ni//} न तथा लिम्पतेर्लेपादन्यदत्र प्रतीयते ।। का.आ.३२९ख/२.२२९; लेपनम् — {gal te 'byug pa nyid 'dod na/} /{'byug ces bya ba gzhan pa ci//} यदि लेपनमेवेष्टं लिम्पतिर्नाम कोऽपरः । का.आ.३२९ख/२.२२६; विलेपनम् म.व्यु.८६९८; द्र. {byug pa/}

'byung

१. = {'byung ba/} 2. = {'byung po/}

'byung dka'

= {'byung bar dka' ba/}

'byung skra

= {'byung po'i skra/}

'byung khung

= {'byung khungs/}

'byung khungs

• सं. १. आकरः [1] खनिः — {gser dang dngul dang mu tig gi 'byung khungs bzhin} हिरण्यरजतमुक्ताकरवत् ल.अ.११२क/५८; खनिः स्त्रियामाकरः स्यात् अ.को.१५३ख/२.३.७; आकीर्यन्ते धातवोऽत्रेत्याकरः । कॄ विक्षेपे अ.वि.२.३.७ [2] स्थानम् — {rtag tu na zhing sdug pa'i rma 'dra ba/} /{nad kyi 'byung khungs ngan pa'i lus 'di las//} दुष्टव्रणस्येव सदातुरस्य कलेवरस्यास्य रुजाकरस्य । जा.मा.४०ख/४७ २. = {'byung khungs kyi rdzas} धातुः — {'byung khungs rdo yi gsab gseb na/} /{bag la zha ba'i gser bzhin du//} धातुपाषाणविवरे निलीनमिव काञ्चनम् ।। अभि.स्फु.२६९क/१०८८; • पा. अपादानम् — {lnga pa yang 'byung khungs la yin te/} {'byung khungs nyid kyang skye ba po 'byung ba zhes bya bas so//} पञ्चम्यपादानेऽपादानता च जनिकर्तुः प्रभव इति प्र.अ.५९क/६७.

'byung khungs kyi rdzas

धातुः — {gangs ri dpal dang ldan pa'i ngos 'byung khungs kyi rdzas rnam pa sna tshogs kyis brgyan pa} श्रीमति हिमवत्पार्श्वे विविधधातुरुचिरचित्राङ्गरागे जा.मा.१३९ख/१६२.

'byung khungs nyid

अपादानता — {lnga pa yang 'byung khungs la yin te/} {'byung khungs nyid kyang skye ba po 'byung ba zhes bya bas so//} पञ्चम्यपादानेऽपादानता च जनिकर्तुः प्रभव इति प्र.अ.५९क/६७.

'byung gyur

= {'byung ba las gyur pa/}

'byung gyur cig

क्रि. भवतु — {kun tu 'byung gyur cig} सम्भवन्तु बो.अ.४ख/२.२३.

'byung 'gyur

• क्रि. १. उत्पद्यते — {dmigs pa yod pa las sems 'byung bar 'gyur ro//} आलम्बने सति चित्तमुत्पद्यते शि.स.१३१ख/१२७; उपपद्यते — {de dag gis byang chub sems dpa' rnams skye bar 'gyur ba'o/} /{'byung bar 'gyur ba'o//} येषु बोधिसत्त्वा जायन्ते उपपद्यन्ते ग.व्यू.२०७क/२८८; जायते — {de las khong khro skye bar 'gyur//} जायते प्रतिघोऽप्यतः शि.स.१४७ख/१४१; आजायते — {sems can thams cad la phan pa dang bde ba'i phyir sbyin pa'i pha rol tu phyin pa 'byung bar 'gyur ro//} दानपारमिता सर्वसत्त्वहितसुखार्थमाजायते ल. अ. १५०क/९६; प्रजायते — {'di dag dang ni 'brel pa las/} /{nyes pa thams cad 'byung bar 'gyur//} अनयोः सम्प्रतिबद्धाः सर्वे दोषाः प्रजायन्ते । प्र.अ.१३८क/१४७; उपजायते — {slar yang chu sogs ltos bcas las/} /{gzugs de nyid las dkar po yi/} /{gzugs gzhan du yang 'byung bar 'gyur//} पुनर्जलादिसापेक्षात् तस्मादेवोपजायते । रूपाद् रूपान्तरं शुक्लम् त.स.२२क/२३८; सम्भवति — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi rigs dang rgyud du 'byung bar 'gyur ro//} सम्भवति सर्वतथागतकुलवंशेषु ग.व्यू.३१६ख/३८; समुदागच्छति — {mya ngan dang smre sngags 'don pa dang sdug bsngal ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa 'byung bar 'gyur} शोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासाः समुदागच्छन्ति द. भू.२२०क/३१; प्रादुर्भवति — {nyes dmigs 'byung bar 'gyur ba} आदीनवश्च प्रादुर्भवति श्रा.भू.३०क/७६; समुदयो भवति — {de bzhin du sdug bsngal gyi phung po chen po 'ba' zhig pa de'i bar du 'byung bar 'gyur ro//} यावदेवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य समुदयो भवति स.पु.५२ख/९२; प्रादुर्भावो भवति— {de byung na de la gnas pa de la brten pa'i rnam par rtog pa yang nges par 'byung bar 'gyur ro//} तत्सम्भवाच्च पुनर्नियतं तदधिष्ठानस्यापि तदाश्रितस्य विकल्पस्य प्रादुर्भावो भवति बो.भू.२९ख/३६; उन्मज्जति — {srid pa byung nas phung po lnga po 'byung bar 'gyur te} भवे सम्भूते स्कन्धपञ्चकमुन्मज्जति द.भू.२२०क/३१; सम्प्रपद्यते — {las rlung 'byung ba chen po yis/} /{shing tog bzhin du 'byung bar 'gyur//} कर्मवायुमहाभूतैः फलवत्सम्प्रपद्यते ।। ल.अ.१६५ख/११७; संवर्तते — {dus ji srid kyis 'jig rten 'byung bar 'gyur ba de yang rab tu shes so//} {dus ji srid kyis 'jig rten 'jig par 'gyur ba de yang rab tu shes so//} (?) यावत्कालं च लोकः संवर्तते, तं च प्रजानाति । यावत्कालं च लोको विवर्तते(, तं च प्रजानाति) द.भू.२४२क/४४; प्रवर्तति — {kun gzhi las ni sems kun kyang /} /{dba' rlabs bzhin du 'byung bar 'gyur//} आलयात्सर्वचित्तानि प्रवर्तन्ति तरङ्गवत् । ल.अ.१९१क/१६४; प्रवर्तते — {rtog ge dag kyang ji ltar 'dag/} /{rtog ge ci phyir 'byung bar 'gyur//} कथं हि शुध्यते तर्कः केन तर्कः प्रवर्तते ।। ल.अ.६७क/१६; {gtsang dang bdag dang brtan sogs su/} /{nyer brtag bud med sogs dag la/} /{'dod chags la sogs 'byung 'gyur te//} शुभात्मीयस्थिरादींश्च समारोप्याङ्गनादिषु । रागादयः प्रवर्तन्ते त.स.७१क/६६७; वर्तते — {de ltar rdul dang snying stobs sogs/} /{dngos rnams 'di yi lhan cig byed/} /{rim pa kho nar 'byung 'gyur te//} रजःसत्त्वादिरूपादि तदेवं सहकारिणः । क्रमेणैवास्य वर्तन्ते त.स.५ख/७५; आविर्भवति — {gang gi phyir 'di la brtag pa gnyis 'byung bar 'gyur te} यतोऽत्र विकल्पद्वयमाविर्भवति वा.टी.७३क/२८; आपद्यते — {gtan tshigs kyi skyon}…{'byung bar 'gyur ro//} हेतुदोष आपद्यते त.प.१६१क/७७६; निश्चरति — {sangs rgyas rnams kyi sprul pa dag/} /{bye ba dpag med 'byung bar 'gyur//} निर्माणकोट्यो ह्यमिता बुद्धानां निश्चरन्ति च । ल.अ.१६०ख/११०; निःसरति — {rtsig sogs las kyang chos kyi sgra/} /{ji ltar 'dod bzhin 'byung bar 'gyur//} निःसरन्ति यथाकामं कुड्यादिभ्योऽपि देशनाः ।। त.स.१३१ख/१११९; भवति — {nga bzang ngo snyam pa dang /} {bzlog pa nga ngan no snyam pa 'byung bar 'gyur te} सदस्मीति भवति, विपर्ययात् असदस्मीति अभि.स्फु.२५४क/१०६१ २. उत्पत्स्यते — {rang gi bu ni za ba la/} /{skom pa drag po'ang 'byung bar 'gyur//} स्पृहा चोत्पत्स्यते तीव्रा निजपोतकभक्षणे ।। अ.क.१७क/५१.३३; आपत्स्यते — {ma 'ongs pa'i dus la brten nas nyes pa 'byung bar 'gyur ba gang yin pa de yang chos bzhin du phyir 'chos par 'gyur ba} अनागतेऽप्यध्वनि यामापत्तिमापत्स्यते तामपि यथाधर्मं प्रतिकरिष्यति बो.भू.७७क/९९; प्रादुर्भविष्यति — {de dag de ltar yun ring por sems can dmyal ba chen po nas sems can dmyal ba chen por 'pho ba na mes 'jig pa'i bskal pa 'byung bar 'gyur ro//} तेषां तथा सुचिरं महानिरयान्महानिरयं संक्रामतां तेजःसंवर्तनी प्रादुर्भविष्यति अ.सा.१६०ख/९०; वर्त्स्यते — {rig byed chos sbyin mchod sbyin dang /} /{chos kyi rnams ni 'byung bar 'gyur//} वेदाश्च यज्ञं दानं च धर्मस्था वर्त्स्यते पुनः । ल.अ.१८८क/१५९; प्रवर्त्स्यते — {gzugs ni dus su mi gnas na/} /{ci la dmigs te 'byung bar 'gyur//} रूपं न तिष्ठते काले किमालम्ब्य प्रवर्त्स्यते ।। ल.अ.१५०ख/९७; प्रचरिष्यति — {gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po 'di grong ngam}…{gang du 'byung bar 'gyur ba} सुवर्णप्रभासोत्तमः सूत्रेन्द्रराजः…यत्र ग्रामे वा…प्रचरिष्यति सु.प्र.३५ख/६८; भविष्यति — {'byung 'gyur gang yin byung gyur gang //} को भविष्यति को भूतः बो.अ.३६ख/९.१५४ ३. सम्भवेत् — {'dod chags dpag med rdo rje yin/} /{'dod chags drod las 'byung bar 'gyur//} रागोऽमितवज्रः स्याद् रागस्तेजसि सम्भवेत् ।। हे.त.१६क/५०; जायेत — {brgyud pa don med pa chen po 'byung bar 'gyur ro//} इति महत्यनर्थपरम्परा जायेत त.प.१९९क/८६४; भवेत् — {de yod na ni 'di rtag tu/} /{'byung 'gyur rgyu rtag gnas pa'i phyir//} तस्यां च सर्वदैवायं भवेद्धेतोः सदा स्थितेः ।। त.स.९५क/८३९; {myur dang dal sogs cha gang la/} /{tha dad blo ni 'byung bar 'gyur//} भेदबुद्धिस्तु यत्रांशे द्रुतमन्दादिके भवेत् । त.स.८९ख/८१३; स्यात् — {de bzhin du brda 'dzin pa la sogs pa med par de las byung ba'i shes pa 'byung bar 'gyur ro//} तथा सङ्केतग्रहणादिकमन्तरेण तद्भावि ज्ञानं स्यात् त.प.२०४क/८७६; • वि. १. भावी — {de bzhin du 'byung bar 'gyur ba'i rang bzhin yang yin no//} तथा भाविस्वरूपमपि प्र.अ.४क/५; भाविनी — {rgyu dang 'bras bu dag gi rgyun 'byung ba dang 'byung bar 'gyur ba la brten nas} हेतुफलयोः सन्ततिं भूतां भाविनीं चाश्रित्य त.प.९०क/६३२; आगामी — {'chi ba'i sems las 'byung bar 'gyur ba'i sems la} मरणचित्तस्य चागामिचित्तं प्रति त.प.९०ख/६३४ २. भौतिकः — {thams cad 'byung 'gyur gzugs med de/} /{'byung las ma gyur gzugs yod do//} न सर्वभौतिकं रूपमस्ति रूपमभौतिकम् । ल.अ.१७०क/१२६ ; • कृ. १. भविष्यन् — {'byung 'gyur shA kya thub pa yi/} /{drung du khyod ni byang chub 'gyur//} भविष्यतः शाक्यमुनेरन्तिके बोधिमाप्स्यसि ।। अ.क.८२क/६२.९९; {skul bar byed pas byung ba dang 'byung ba dang 'byung bar 'gyur ba dang}…{don rtogs par nus kyi} चोदना हि भूतं भवन्तं भविष्यन्तं…अर्थं शक्तोऽभ्यवगमयितुम् त.प.१३१ख/७१३ २. संवर्तनीयः — {'khor mang po 'byung bar 'gyur ba} बहुपरिवारसंवर्तनीयाय का.व्यू.२०५ख/२६३.

'byung 'gyur ba

= {'byung 'gyur/}

'byung 'gyur min

वि. अभौतिकः — {dri za'i grong khyer rmi lam dang /} /{sgyu ma smig rgyu 'byung 'gyur min//} गन्धर्वस्वप्नमाया या मृगतृष्णा ह्यभौतिका ।। ल.अ.१७०क/१२६; अभूतिकः — {'byung ba rnams ni 'byung 'gyur min//} अभूतिका च भूतानि ल.अ.१८९ख/१६१.

'byung ngam mi 'byung

क्रि. भवति वा, न वा भवति— {mtho ris 'byung ngam mi 'byung} भवति वा स्वर्गः, न वा भवति त.प.४२क/५३३.

'byung rngub

= {'byung ba dang rngub pa/}

'byung can

= {'byung ba can/}

'byung chen

= {'byung ba chen po/}

'byung 'jig

= {'byung ba dang 'jig pa/}

'byung nyid

भावित्वम् — {dngos po'i de ma thag 'byung nyid/} /{de 'dra de la yod min te//} वस्त्वनन्तरभावित्वं न तत्र त्वस्ति तादृशि । त.स.१५ख/१७४.

'byung dang sdud par byed pa mo

वि.स्त्री. भूतसंहारकारिणी — {sgyu 'phrul chen mo drag chen mo/} /{'byung dang sdud par byed pa mo//} महामाया महारौद्रा भूतसंहारकारिणी वि.प्र.६९क/४.१२४.

'byung gdon

= {'byung po'i gdon/}

'byung gnas

आकरः — {yon tan gyi chos thams cad skye ba'i sgor gyur pas 'byung gnas lta bu'o//} आकरभूतं सर्वगुणधर्मायद्वारतया ग.व्यू.३११क/३९७; {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni rin po che'i 'byung gnas sta bu ste/} {de las yon tan rin po che thams cad 'byung ba'i phyir ro//} शीलपारमितासहगतो रत्नाकरोपमः सर्वगुणरत्नानां ततः प्रसवात् सू.व्या.१४१क/१८; द्र. {'byung po'i gnas/}

'byung gnas lta bu

वि. आकरभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{yon tan gyi chos thams cad skye ba'i sgor gyur pas 'byung gnas lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… आकरभूतं सर्वगुणधर्मायद्वारतया ग.व्यू.३११क/३९७.

'byung gnas su gyur pa

आकरता — {byang chub kyi phyogs kyi chos rin po che thams cad kyi 'byung gnas su gyur pas rin po che'i gling} ।{lta bu'o//} रत्नद्वीपभूतं सर्वबोधिपक्ष्यधर्मरत्नाकरतया ग.व्यू.३११क/३९७.

'byung po

१. = {sems can} भूतः, ओ तम्, सत्त्वः — {'byung po rgyu dang mi rgyu ba'i/} /{'jug pa} चराचराणां भूतानां प्रवृत्तिः का.आ.३४०ख/३.१६३; {'byung po rnams la 'tshe bar mi bya'o//} न हिंस्याद् भूतानि त.प.२१५क/९००; {'byung po gang dag ri rab steng gnas} ये मेरुपृष्ठे निवसन्ति भूताः ब.मा.६२क २. भूतः, योनिविशेषः तद्गतसत्त्वश्च — {lha dang 'byung po klu rnams dang}… {'byung po ni gzhan gyis mi thub pa dang yi dwags la sogs pa'o//} देवभूताश्च नागाः…भूता अपराजितप्रेतादयः वि.प्र.१५६क/१.४; पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतोऽमी देवयोनयः ।। अ.को.१२७ख/१.१.११; भवन्तीति भूताः । भू सत्तायाम् अ.वि.१.१.११ ३. भवः — {bdag gis gus pas mnyes byas pa/} /{'byung po'i dga' ma bcom ldan mas//} भक्त्या मया भगवती तोषिता भववल्लभा । अ.क.३१२ख/१०८.१९७ ४. उपग्रहः, बन्दी — प्रग्रहोपग्रहौ बन्द्याम् अ.को.१९४क/२.८.११९; प्रगृह्यते बलादिना गृध्यते प्रग्रहः, उपग्रहश्च । ग्रह उपादाने अ.वि.२.८.११९ ०. भूतिः — {de bas bstod par 'os pa'i yon tan bde/} /{'byung po}(?{'byor pa} ){nyes pa'i gcong rong mi 'dod do//} इति प्रशंसासुभगाः सुखा गुणा न दोषदुर्गेषु वसन्ति भूतयः । जा.मा.१२७क/१४७.

'byung po'i

भौतिकः — {rnal 'byor goms pa rnam pa gsum ste/} {sangs rgyas pa'i dang lha min gyi dang 'byung po'i'o//}…{'byung po'i ni rnam pa gnyis te/} {rtag pa'i ngo bo dang chad pa'i ngo bo'o//} त्रिविधो योगाभ्यासः बौद्ध आसुरो भौतिकश्च…भौतिको द्विप्रकारः—शाश्वतरूपः, उच्छेदरूपश्च वि.प्र.२७३क/२.९८.

'byung po dgongs pa

वि. भूतभावनः — {skabs der de yi ched du ni/} /{'byung po dgongs pa bcom ldan 'das/} /{skye bo thams cad skyob pa la/} /{dus mdzad rgyal ba yang dag byon//} अत्रान्तरे तमुद्देशं भगवान् भूतभावनः । जिनः समाययौ सर्वजनत्राणकृतक्षणः ।। अ.क.२९७ख/३९.७.

'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge

सर्वभूतरुतग्रहणी, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६७क/८८.

'byung po thams cad kyi gtor ma

• ना. सर्वभूतबलिः, ग्रन्थः क.त.१२४१; • सं. सर्वभौतिकबलिः — {oM a kA ro mu khaM sarba d+ha rmA NAM Ad+ya nu t+pan twAta oM AHhUM phaT swA hA/} {'byung po thams cad kyi gtor ma'i sngags so//} सर्वभौतिकबलिमन्त्रः । ॐ अकारो मुखं सर्वधर्माणामाद्यनुत्पन्नत्वात् ॐ आः हूँ फट् स्वाहा हे.त.३क/६.

'byung po thams cad bdag bzhin du red par 'dod pa

वि. सर्वभूतात्मभूततामुपगन्तुकामः — {'byung po thams cad bdag bzhin du red par 'dod pa}…{byang chub sems dpa'} सर्वभूतात्मभूततामुपगन्तुकामानां… बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२.

'byung po thams cad pa

पा. सर्वभूतिकः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{'byung po thams cad pa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा — मेषः… सर्वभूमित (?तिकः)… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.

'byung po thams cad dbang du byed ma

ना. सर्वभूतवशंकरी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

'byung po thams cad yang dag par 'khrug par byed pa

ना. सर्वभूतसंक्षयः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {'byung po thams cad yang dag par 'khrug par byed pa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…सर्वभूतसंक्षयः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

'byung po mthar byed

= {byung po mthar byed pa/}

'byung po mthar byed pa

ना. भूतान्तकरः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {'byung po mthar byed dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… भूतान्तकरः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.

'byung po mthar byed ma

ना. भूतान्तकरी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang} …{'byung po mthar byed ma dang}…{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा… भूतान्तकरी… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.

'byung po gdon

= {'byung po'i gdon/}

'byung po 'dul ba

भूतडामरः — {'byung po 'dul ba zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po chen po} भूतडामरमहातन्त्रराजनाम क.त.७४७; द्र. {'byung po 'dul byed/}

'byung po 'dul byed

भूतडामरः — {dpal 'byung po 'dul byed kyi mdor bsdus pa'i sgrub thabs} श्रीभूतडामरसंक्षिप्तसाधनम् क.त.३३०२; द्र. {'byung po 'dul ba/}

'byung po 'dul byed kyi dkyil 'khor gyi cho ga

ना. भूतडामरमण्डलविधिः, ग्रन्थः — {dpal 'byung po 'dul byed kyi dkyil 'khor gyi cho ga zhes bya ba} श्रीभूतडामरमण्डलविधिनाम क.त.२६७७.

'byung po ldan ma

ना. भूतवती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{'byung po ldan ma dang}… {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…भूतवती…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.

'byung po mang po'i gnas su gyur pa

पा. महाभूतावासः, महासमुद्रस्याकारभेदः — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrog pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste}…{'byung po mang po'i gnas su gyur pa dang} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया… महाभूतावासतश्च द.भू.२७७ख/६६.

'byung po mo

भूती, भूतयोनिगतस्त्री — {lha'am lha mo'am} …{'byung po'am 'byung po mo'am} देवो वा देवी वा…भूतो वा भूती वा ल.अ.१५८ख/१०६.

'byung po 'dzin ma

= {sa gzhi} भूतधारिणी, पृथ्वी — {rA ma dka' thub pa yis kyang /} /{'byung po'i 'dzin ma 'di las rgyal//} तापसेनापि रामेण जितेयं भूतधारिणी । का.आ.३३३ख/२.३४१.

'byung po za byed ma

ना. भूतग्रसनी, विद्यादेवी — {gzhan yang rig ma mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} {'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}…{'byung po za byed ma} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः । तद्यथा—कालीकराली…भूतग्रसनी ब.मा.१६९ख ।

'byung po'i skye gnas

भूतयोनिः, योनिविशेषः — {phyed dang bcas pa bye ba phrag gsum gyi 'byung po'i skye gnas} सार्द्धत्रिकोटिभूतयोनिः वि.प्र.४३ख/४.३९.

'byung po'i skye gnas rnam pa bzhi

चतुर्धा भूतयोनिः — १. {sa'i skye gnas brtan pa} पृथिवीयोनिः स्थावराः, २. {rlung gi skye gnas sgong skyes} वायुयोनिरण्डजाः, ३. {chu'i skye gnas drod gsher las skyes pa} उदकयोनिः संस्वेदजाः, ४. {me'i skye gnas mngal nas skyes pa} ( अग्नियोनिः) जरायुजाः वि.प्र.२३४ख/२.३४.

'byung po'i skra

भूतकेशः, औषधिविशेषः — गोलोमी भूतकेशो ना अ.को.२०२क/२.९.१११; भूतस्य केशा इव केशा यस्य भूतकेशः अ.वि.२.९.१११.

'byung po'i dga' ma

भववल्लभा — {bdag gis gus pas mnyes byas pa/} /{'byung po'i dga' ma bcom ldan mas//} भक्त्या मया भगवती तोषिता भववल्लभा । अ.क.३१२ख/१०८.१९७.

'byung po'i mgon

= {'byung po'i mgon po/}

'byung po'i mgon po

भूतनाथः — {zhabs gnyis dag gis 'byung po'i mgon po ste/} {yi dwags kyi mgon po gzhan gyis mi thub pa lhag pa'i stobs kyis mnan zhing} पादाभ्यां भूतनाथमपराजितप्रेतनाथमाक्रमितमतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५.

'byung po'i chos

भूतधर्मः — {'byung po'i chos pha mes kyi bya ba dang} भूतधर्मं पितृकार्यम् वि.प्र.१४८क/३.९४.

'byung po'i mchod sbyin

भूतयज्ञः, यज्ञभेदः — {ji ltar khas blangs pa bzhin du de dag gis 'byung po'i mchod sbyin bya'o//} तैर्यथोपयाचितं भूतयज्ञं करिष्यामि जा.मा.१९१क/२२२.

'byung po'i gtor ma

भूतबलिः — {oM AHhUM ho}… {swA hA zhes pa ni 'byung po'i gtor ma'i sngags te} ॐ आः हूँ होः…स्वाहा । इति भूतबलिमन्त्रः वि.प्र.१०६ख/३.२४.

'byung po'i rten

= {sa gzhi} भूतधात्री, पृथिवी म.व्यु.७४०३ (१०५क); द्र. {'byung po'i rten ma/}

'byung po'i rten ma

= {sa gzhi} भूतधात्री, पृथिवी — {'byung po'i rten ma rgya mtsho'i gos can 'di ni kun tu rab g}.{yo ci zhig gu} किमेषा भूतधात्री जलनिधिवसना कम्पति भृशम् सु.प्र.५६क/१११.

'byung po'i gdon

भूतग्रहः, व्याधिविशेषः — {skyes bu 'byung po'i gdon gyis non pas ni gzugs kyi rnam pa sna tshogs mang po mthong ste} भूतग्रहाविष्टः पुरुषो विविधानि रूपगतानि पश्यति ग.व्यू.३३८क/४१५; {thos dang glu dang snyan dngags ngal bas yongs 'dris dge mtshan sgrub byed dang /} /{nor bu shes dang 'byung po gdon nad dug dang skyo ba zhi byed dang /} श्रुतं गीतं काव्यं श्रमपरिचयः कौतुकविधिः मणिज्ञानं भूतग्रहगदविषोन्मादशमनम् । अ.क.२४०ख/९१.१६.

'byung po'i gdon gyis non pa

वि. भूतग्रहाविष्टः — {skyes bu 'byung po'i gdon gyis non pas ni gzugs kyi rnam pa sna tshogs mang po mthong ste} भूतग्रहाविष्टः पुरुषो विविधानि रूपगतानि पश्यति ग.व्यू.३३८क/४१५.

'byung po'i gdon med par bya ba

भूतग्रहप्रतिषेधः — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te}…{'byung po'i gdon med par bya ba dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि…भूतग्रहप्रतिषेधम् ग.व्यू.२०क/११७.

'byung po'i bdag po

ना. = {lha chen} भूताधिपतिः, शिवः — {'byung po'i bdag po dbang ldan dka' thub zlog ma dang bcas pa nges par bri'o//} ईशानो भूताधिपतिः सहोमयाऽवश्यमभिलिखितव्यः म.मू.१२२ख/३१; भूताधिपः — {tshangs dbang drag po zla ba sogs/} /{phyogs bzhir 'jig rten skyong ba rnams/} /{me dang srin po rlung lha dang /} /{'byung po'i bdag po khyed phyag 'tshal//} ब्रह्मेन्द्रौ रुद्रचन्द्राद्यैर्लोकपालचतुर्दिशम् । अग्निराक्षसवायुश्च भूताधिप नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१०७ख/१६०.

'byung po'i gnas

= {ba ru ra} भूतवासः, विभीतकवृक्षः — विभीतकः । नाक्षस्तुषः कर्षफलो भूतावासः कलिद्रुमः ।। अ.को.१५८क/२.४.५८; भूतानामावासो भूतावासः अ.वि.२.४.५८; मि.को.५३क ।

'byung po'i ma mo

भूतमाता — {lha mo chen mo dbyangs can dang /}… {'byung po'i ma mo 'phrog ma dang /} /{sa yi lha mo brtan ma dang //} सरस्वती महादेवी…हारीती भूतमाता च दृढा पृथिवीदेवता ।। सु.प्र.२ख/२.

'byung po'i tshogs

भूतवृन्दम् — {sngar brjod pa'i 'byung po'i tshogs ni rtag pa min par 'gyur te} नो नित्यं भूतवृन्दं पूर्वोक्तं भवति वि.प्र.४६क/४.४७; भूतगणः लो. को.१७२६.

'byung po'i mtshan mo

भूतरात्रिः — {nag po'i phyogs kyi brgyad dam 'byung po'i mtshan mo zhes pa bcu bzhi la ste} (?) अष्टम्यां वा भूतरात्रौ चतुर्दश्यां वा कृष्णपक्षे वि.प्र.७८ख/४.१६०.

'byung po'i yum

= {sa gzhi} भूतधात्री, पृथ्वी — {lha gcig yul gzhan ring po nas/} /{bdag po'i khrims ldan su zhig 'ongs/} /{gang zhig rkang pa bkod pa yis/} /{'byung po'i yum ni dag par byed//} दूरदेशान्तराद्देव प्राप्ता काऽपि पतिव्रता । ययेयं चरणन्यासैर्भूतधात्री पवित्रिता ।। अ.क.२६८ख/३२.४२.

'byung po'i rig sngags

भूतविद्या — {bu de bsrung ba'i phyir} …{'byung po'i rig sngags kyi cho ga dang rig byed las byung ba'i rim pas} तनयस्य रक्षार्थं… भूतविद्यापरिदृष्टेन वेदविहितेन च क्रमेण जा.मा.२०१क/२३३.

'byung po'i shing

भूतवृक्षः, वृक्षविशेषः — {phyi rol du 'byung po'i shing gi 'dab ma dgod do//} बाह्ये भूतवृक्षपत्ररचना वि.प्र.१३७क/३.७३.

'byung ba

• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {byung} भूत.) १. [1] उत्पद्यते — {'jim pa'i gong bu dang lag zungs dang 'khor lo dang srad bu dang chu dang mi'i nan tan la sogs pa'i rkyen rnams kyis rdza ma 'byung ngo //} मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकपुरुषप्रयत्नादिप्रत्ययैः…घट उत्पद्यते ल.अ.८८क/३५; प्रजायते — {gang la mtshams sbyor nas 'gro ba rnams kyi mtshams sbyor ba 'byung ba'o//} यां सन्धाय गतिसन्धयः प्रजायन्ते ल.अ.१२०क/६६; सञ्जायते — {yid rmugs pa'i mtshan nyid kyi yid kyi 'gyur ba 'byung ba kho na'o//} सञ्जायत एव मोहादिलक्षणो मनसो विकारः त.प.९६क/६४४; प्रसवति — {de bzhin du me tog dang 'bras bu 'byung ste} तथा च पुष्पफलानि प्रसवन्ति स. पु.४७क/८४; प्ररोहति — {zhugs shing gang rtsa ba nyams pa de las me tog dang 'bras bu rnams mi 'byung ngo //} यस्य वृक्षस्य मूलं विपन्नं तस्य पुष्पफलानि न भूयः प्ररोहन्ति शि.स.१५७क/१५०; प्रभवति — {dang por thos pa la brten nas tshul bzhin yid la byed pa 'byung ngo //} श्रुतं निश्रित्यादौ मनस्कारः प्रभवति यो योनिशः सू. व्या.१३३क/६; सम्भवति म.व्यु.६९११ (९८ख); संवर्तते — {de 'jig rten ji ltar 'byung ba de yang rab tu shes so/} /{'jig rten ji ltar 'jig pa de yang rab tu shes so//} स यथा च लोकः संवर्तते, तं च प्रजानाति । यथा च लोको विवर्तते(, तं च प्रजानाति) द.भू.२४२क/४४; उन्मज्जति — {'byung ba'i tshul gyis zhes bya ba ni ma 'ongs pa'i dus nas 'byung bas na zhes bya ba'i tha tshig go//} उन्मज्जनयोगेनेति अनागताध्वन उन्मज्जतीत्यर्थः अभि.स्फु.२५२ख/१०५९ [2] निश्चरति — {sgra de las kyang sems can rnams la chos ston pa}… {rnam pa du ma 'byung bar 'gyur ba yin no//} तस्माच्च घोषादनेकप्रकारा सत्त्वानां धर्मदेशना निश्चरति बो.भू.३६क/४६; निस्सरति — {rtsig pa la sogs pa las kyang /} /{ji ltar 'dod pa bstan pa 'byung //} निस्सरन्ति यथाकामं कुड्यादिभ्योऽपि देशनाः ।। त.प.४६ख/५४१; क्षरति — {gsung 'di dag ni zla ba las/} /{bdud rtsi 'dzag pa bzhin du 'byung //} मुखात् क्षरति ते वाक्यं चन्द्राद् द्रवमिवामृतम् ।। श.बु.११२ख/७२ [3] वाति — {spu'i bu ga thams cad nas ni tsan dan gyi dri 'byung ngo //} सर्वरोमकूपेभ्यश्चन्दनगन्धो वाति वि.व.१३९ख/१.२९ [4] प्रवर्तते — {ci yi slad du nor ba 'byung //} कस्माद् भ्रान्तिः प्रवर्तते ल.अ.६४ख/११; {nu ma 'thungs sogs la/} /{mngon par 'dod pa 'byung ba dang //} स्तनपानादावभिलाषः प्रवर्तते । त.स.७१क/६६३; सम्प्रवर्तते — {gnyis kyis mtha' brjod ci slad du/} /{ji lta bu yang 'byung ba lags//} उभयान्तकथा केन कथं वा सम्प्रवर्तते ।। ल.अ.६४ख/११; आवर्तते — {rnyed la sogs pa 'dod pa dag/} /{nga rgyal la sogs mang po 'byung //} लाभादिकामता मान इत्याद्यावर्तते बहु । शि.स.१४७ख/१४२; वर्तते — {tshe 'di'i 'dod chags sogs 'byung ste/} /{chags sogs nyid phyir phyi ma bzhin//} इहत्या अपि वर्तन्ते रागादित्वाद्यथोत्तरे ।। त.स.७१क/६६७; भवति — {'di yod na 'di 'byung} अस्मिन् सतीदं भवति प्र.अ.५९क/६७; {rgyu yod na 'bras bu phyis 'byung ba} कारणे सति पश्चात् कार्यं भवति प्र.अ.४ख/६ [5] निष्क्रामति — {gcig ni shes bzhin du 'jug go/} /{gzhan ni gnas pa yang gzhan ni/} /{'byung ba'ang} सम्प्रजानन् विशत्येकस्तिष्ठत्यप्यपरोऽपरः । निष्क्रामत्यपि अभि.को.७ख/३.१६; निर्गच्छति — {pho ba bsreg nas kyang thur du 'byung ngo //} पक्वाशयमपि दग्ध्वा अधोभागेन निर्गच्छति शि.स.४७क/४४ [6] प्रस्रवति — {de'i mche ba gnyis las chu yan lag brgyad dang ldan pa 'byung ste} तस्य दंष्ट्राभ्यामष्टाङ्गोपेतं पानीयं प्रस्रवति अ.श.२२९क/२११ २. [1] उत्पत्स्यते — {de bzhin gshegs pa}…{gser 'dzam bu'i gser gyi rgyal mtshan gyi 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} सुवर्णजम्बुध्वजकाञ्चनाभो नाम तथागतः…लोक उत्पत्स्यते सु.प्र.४५क/९० [2] भविष्यति— {'di ni mkhan po dang slob dpon che ge mo zhig 'byung ba'i'o//} अमुत्रायमाचार्यस्य भविष्यत्ययमुपाध्यायस्य वि.सू.६२ख/७९; • सं. १. = {skye ba} उत्पादः — {sangs rgyas 'byung ba} बुद्धोत्पादः सू.व्या.२११क/११५; {lus dang phyi rol la lhan cig skyes pa la sogs pa'i sku 'byung ba'i nges pa'o//} इति देहे बाह्ये सहजादिकायोत्पादनियमः वि.प्र.२२७क/२.१६; समुत्पादः — {'dir ni 'byung ba rgyu yin te/} /{byung ba 'bras bu yin par 'dod//} हेतुरत्र समुत्पादः समुत्पन्नं फलं मतम् । अभि.को.८क/३.२८; उत्पत्तिः — {dkon mchog gsum 'byung ba dang rjes su mthun pa'i rgyu 'grub pa bstan pa} त्रिरत्नोत्पत्त्यनुरूपहेतुसमुदागमनिर्देशः र.व्या.७५ख/३; {srog yang dag par rgyu ba ste/} {srog 'byung ba'o//} प्राणसञ्चारः प्राणोत्पत्तिः वि.प्र.२२७ख/२.१७; {'byung ba'i byed rgyu} उत्पत्तिकारणम् अभि.स.भा.२६ख/३६; भवः — {'byung ba dang 'jig pa de lta bu'i phyir} भवविभवहेतोः अभि.स्फु.१६१ख/८९४; {'byung bar lta ba} भवदृष्टिः स.पु.२९क/५१; प्रभवः — {sdug bsngal sdig las 'byung bar rig nas ni//} दुःखं च पापप्रभवं विदित्वा जा.मा.१५०क/१७३; {'byung ba'i bden pa} प्रभवसत्यम् द.भू.२१२ख/२७; सम्भवः — {rdul phran rnams kyi rang dbang du/} /{re re 'byung ba yod ma yin//} प्रत्येकं न चाणूनां स्वातन्त्र्येणास्ति सम्भवः । त.प.११०ख/६७२; उद्भवः — {de bzhin 'jig rten thub pa'i chos/} /{gsung ba'ang rang gi las las 'byung //} धर्मोदाहरणं मुनेरपि तथा लोके स्वकर्मोद्भवम् र.वि.१२३ख/१०२; समुद्भवः — {gal te khyed kyi gnas skabs rnams/} /{rang gi ngo bos skyes bu la/} /{zhi thim 'gyur sogs 'byung ba'i tshe/} /{sdug bsngal sogs de'ang myong bar 'gyur//} स्वरूपेणैव लीयन्ते यद्यवस्थाश्च पंसि वः । दुःखाद्यप्यनुभूयेत तत् सुखादिसमुद्भवे ।। त.स.११ख/१३७; सम्भूतिः — {yid kyi rnam shes 'byung ba ni/} /{rtag tu'o//} मनोविज्ञानसम्भूतिः सर्वदा त्रि.२ख/७७; उद्भूतिः — {rang gi rgyu las nges pa ste/} {rang gi rgyu dang 'brel bar 'byung ba gang la yod pa de la de skad ces bya ste} स्वहेतुनियता स्वहेतुप्रतिबद्धा, उद्भूतिर्यस्यासौ स तथोक्तः त.प.२९क/५०५; प्रसवः — {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni rin po che'i 'byung gnas lta bu ste/} {de las yon tan rin po che thams cad 'byung ba'i phyir ro//} शीलपारमितासहगतो रत्नाकरोपमः सर्वगुणरत्नानां ततः प्रसवात् सू.व्या.१४१क/१८; प्रसूतिः — {'bras bu 'byung tshe skad cig gang /} /{longs spyod por ni brjod bya ba//} यः फलस्य प्रसूतौ च भोक्ता संवर्ण्यते क्षणः । त.स.१९क/२०८; जातिः — {bar chad med par 'byung ba las/} /{gnas skabs bye brag thob pa la'ang /} /{gang dag 'di longs spyod mthong ba'ang /} /{dngos de dag kyang de bzhin 'grub//} प्राप्तावस्थाविशेषे हि नैरन्तर्येण जातितः । ये पश्यत्याहरत्येष वस्तुनी ते तथाविधे ।। त.स.२५ख/२७४; जननम्— {ngo bo nyid gzhan 'byung na ni tha mar mi gyur te} भावान्तरजननेऽन्त्यत्वमेव हीयेत हे.बि.२४३ख/५८; उदयः — {chos rnams kyi 'byung ba dang 'jig pa rab tu shes so//} उदयास्तगमनं धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५४ख/५१; {nyes pa 'byung ba} दोषोदयः जा.मा.१६२ख/१८७; समुदयः — {'jig rten thams cad du 'byung ba'i ye shes kyi snang ba la zhugs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo} सर्वलोकसमुदयज्ञानावभासप्रतिपन्नं च नाम समाधिमुखम् ग.व्यू.२४४क/३२७; अभ्युदयः — {ji ltar mkha' la rtag tu ni/} /{bya ba nyams shing 'byung ba ltar//} यथाकाशे क्रियाणां हि हानिरभ्युदयः सदा । सू.अ.१५५क/४०; भावः — {'byung ba ni skye ba ste} भावः उत्पादः त.प.२८२ख/२७८; प्रादुर्भावः — {de bzhin gshegs pa 'byung ba gang yin pa} यस्तथागतस्य प्रादुर्भावः अ.सा.४२ख/२४; आविर्भावः — {de yang tshim pa dang yongs su gdung ba med pa la sogs pa'i shes pa 'byung ba nyid las mngon par grub bo//} तच्चाऽऽह्लाद(आ)परितापादिरूपज्ञानाविर्भावादेवाभिनिर्वृत्तम् त.प.२३६क/९४३; भवनम् — {gzhan du ni de med kyang 'byung ba yin na ni 'di'i dngos po de'i rgyu mtshan du mi 'gyur ro//} अन्यथा तदभावेऽपि भवने न तन्निमित्तकोऽस्य भावः प्र.अ.५९क/६७; सृष्टिः — {'byin pa ni 'byung ba dang skyed pa zhes bya ba'i tha tshig go//} सर्गः सृष्टिः, उत्पाद इति यावत् त.प.१६८क/५५ २. निर्गमः — {byis pa mngal nas 'byung ba'i dus su srog la sogs pa'i rlung bcu skye'o//} बालस्य गर्भान्निर्गमकाले प्राणादिवायूनां दशानामुत्पादः वि.प्र.४९क/४.५१; {dbu ma las rgyud mtha' dag 'byung ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} मध्यमायां सकलतन्त्रनिर्गमस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/१, पृ.१३; निर्गमनम् — {de'i lce 'byung ba'i dus na gshin rje'i mi dag gis lcags kyi sa rab tu 'bar ba la bldag tu 'jug go//} ( सा च जिह्वा)…तस्याश्च सहनिर्गमनकाले ते यमपुरुषा भूमावैनमाह्वयन्ति प्रदीप्तायोमय्याम् शि.स.४६ख/४४; निर्याणम् — {khyod kyis byang chub sems dpa'i 'byung ba'i sgo thos mod} श्रुतं ते बोधिसत्त्वनिर्याणमुखम् ग.व्यू.३३९ख/४१५; निष्क्रमणम् — {de gnyis kyis 'dod pa'i khams kyi btson ra nas 'byung du mi ster bas sgo pa lta bu yin no//} तौ हि कामधातुबन्धनागारान् निष्क्रमणं न दत्तौ, दौवारिकवत् अभि.स्फु.१३३क/८४०; निःसरणम् — {de dag 'khor ba las 'byung ba yang dag pa ji lta ba bzhin du mi shes} न च ते संसारान्निःसरणं प्रजानन्ति स.पु.५२क/९२; {skye ba dang mi skye bar mos pa'i lta bar lhung ba 'byung ba ma yin pa la 'byung ba'i blo'o//} भावाभावच्छन्ददृष्टिपतितश्च अनिःसरणे निःसरणबुद्धिः ल.अ.११२ख/५९; निष्कासः — {'byung ba dang 'jug pa la mkhas par 'bad par bya'o//} निष्कासप्रवेशकौशले प्रयतेत वि.सू.७९क/९६; निःसारः — {dper na nyi ma'i 'od zer gcig/} /{byung na 'od zer kun 'byung ba//} यथैकरश्मिनिःसारात्सर्वरश्मिविनिःसृतिः । भानोः सू.अ. १५६क/४२; निःसृतिः — {de bzhin 'du shes med snyoms 'jug/} /{bsam gtan tha mar 'byung 'dod pas//} तथाऽसंज्ञिसमापत्तिर्ध्यानेऽन्त्ये निःसृतीच्छया । अभि. को.५ख/२.४२; विनिःसृतिः — {dper na nyi ma'i 'od zer gcig/} /{byung na 'od zer kun 'byung ba//} यथैकरश्मिनिःसारात्सर्वरश्मिविनिःसृतिः । भानोः सू.अ.१५६क/४२; निर्हारः — {khye'us khye'u 'byung ba'i tshul du} आणीप्रत्याणीनिर्हारयोगेन म.व्यु.६८६५ (९८क) ३. = {'byung ba nyid} नैष्क्रम्यम् — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te}…{'byung ba mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते… उत्कृष्टनैष्क्रम्यं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६; सम्भावनता — {chos dkar po thams cad 'byung bas rigs lta bu'o//} गोत्रभूतं सर्वशुक्लधर्मसम्भावनतया ग.व्यू.३११क/३९७ ४. = {dbugs 'byung ba} अपानः — {gal te sems 'byung ba dang rngub pa'i 'bras bu yin na/} {de'i tshe rlung 'byin pa dang 'dren pa rtsol ba med par yang 'gyur ro//} यदि प्राणापानकार्यं चैतन्यम्, तदा प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना स्याताम् प्र.अ.६२क/७० ५. भौतम् — {'dir lus la phung po lnga po rnams kyi rten ni 'byung ba rnams te sa la sogs pa'i 'byung ba'i tshogs su 'gyur ro//} इह शरीरे पञ्चस्कन्धानामाधारो हि भौतं पृथिव्यादिभूतसमूहं भवति वि.प्र.२२७ख/२.१९ ६. = {lnga} भूतम्, पञ्च — {'byung dang zhes pa lnga'o/} /{slar yang 'byung ba zhes pa de'i 'og tu lnga'o//} भूता इति पञ्च, पुनर्भूतेति ततः अधः पञ्च वि.प्र.१७७क/१.३२ ७. उत्थानम् — {nyes pa 'byung ba} दोषोत्थानम् वि.सू.१४ख/१६; {ltung dang 'byung dang ldang ba dang /} /{nges par 'byung dang}…{phyir 'dul ba nyid//} आपत्तेरुत्थानाद् व्युत्थानान्निःसृतेश्च विनयत्वम् । सू.अ.१६५क/५६; समुत्थानम् — {ltung ba dang 'byung ba dang ldang ba dang nges par 'byung ba'i sgo nas 'dul ba yin par rig par bya ste} आपत्तितः समुत्थानतो व्युत्थानतो निःसरणतश्च वेदितव्यः सू.व्या.१६५क/५६; उन्मज्जनम् — {de nas kun 'khor zhes chu gter/} /{gang du rlung ni be rAm b+has/} /{'bying zhing 'byung bas srog chags rnams/} /{kun 'khor bdun las sgrol bar byed//} अथावर्ताभिधोऽम्भोधिर्वैरम्भैर्यत्र वायुभिः । मज्जनोन्मज्जनैर्जन्तुः सप्तावर्तेषु तार्यते ।। अ.क.५९क/६.७० ८. पातः — {lus kyis ni ba spu zing zhes byed pa dang mchi ma 'byung ba dang lus 'dar ba la sogs pa nyams su myong ba dang} कायेन रोमहर्षाश्रुपातगात्रकम्पादिकमनुभवन् बो.प.६९क/३७; क्षरणम् — {de la nor bu dang ldan pa ni chu shel la sogs pa las chu 'byung ba la sogs pa'o//} तत्र मणिप्रतिसंयुक्तं चन्द्रकान्तादीनामुदकक्षरणादि अभि.स. भा.५२ख/७३ ९. आपातः — {gang du srog gi bar chad 'byung ba'i dgon pa der gnas par mi bya'o//} न यत्र प्राणात्ययापातस्तत्रारण्ये प्रतिवसेत् वि.सू.१३ख/१५ १०. वृत्तिः — {yongs su brtags pa'i rang bzhin 'byung ba'i mtshan nyid ni/} {gzhan gyi dbang gi rang bzhin la mngon par zhen pa las 'byung ngo //} परिकल्पितस्वभाववृत्तिलक्षणं परतन्त्रस्वभावाभिनिवेशतः प्रवर्तते ल.अ.७७क/२५; प्रवृत्तिः — {blo gros chen po mu stegs byed rnams ni rgyu las rgyun 'byung bar smra'i} कारणतश्च महामते तीर्थकराः प्रबन्धप्रवृत्तिं वर्णयन्ति ल.अ.७०क/१८; {'byung ba'i rgyu} प्रवृत्तिहेतुः अभि.स.भा.१०४ख/१४१ ११. स्याद्वादः, वादविशेषः— {de kho na nyid bsdus pa'i dka' 'grel las 'byung ba brtag pa ste nyi shu lnga pa'o//} इति स्याद्वादपरीक्षा त.प.८०क/६१३; • पा. १. भूतः, ओ तम्, पृथ्व्यादयः — {'byung ba dag ni sa khams dang /} /{chu dang me dang rlung khams rnams//} भूतानि पृथिवीधातुरप्तेजोवायुधातवः । अभि.को.२क/१.१२; {'dir slar yang nam mkha' ni sa la sogs pa thams cad kyi rten te/} {sa la sogs pa'i 'byung ba rnams ni rten pa'o//} अत्र पुनः सर्वेषां पृथ्व्यादीनामाकाशमाधारः, पृथिव्यादयो भूता आधेयाः वि.प्र.२२७ख/२.१८ २. रेचकः, योगविशेषः — {'byung ba nyid kyis ltung bar byed/} /{rngub pa yis ni dbang du byed//} पातना रेचकेनैव कुम्भकेन वशीकरेत् । हे.त.१३क/४० ३. नैष्क्रम्यम्, द्वादशबुद्धकृत्येषु एकम् — {rum dang 'khor lo skye de bzhin/} /{'byung dang dga' ldan gyi gnas dang //} गर्भश्चक्रं तथा जातिर्नैष्क्रम्यं तुषितालयम् । ल.अ.१७१क/१२८; • ना. सम्भवा, लोकधातुः — {de'i tshe de'i dus na bskal pa gzugs chen po zhes bya ba la 'jig rten gyi khams 'byung ba zhes bya bar de bzhin gshegs pa}…{mngon par shes pa'i ye shes chen pos zil gyis gnon pa zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} तेन कालेन तेन समयेन महाभिज्ञाज्ञानाभिभूर्नाम तथागतः…लोक उदपादि…सम्भवायां लोकधातौ महारूपे कल्पे स.पु. ५९क/१०४; • वि. १. भावी — {de'i phyir 'dod pa las 'byung ba'i rang dbang gi brda yang} ततश्च स्वतन्त्रेच्छाभावी समयोऽपि त.प.१९८ख/८६३; भाविनी — {don gyi blo yang yi ge'i mjug thogs su 'byung ba yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi} ।{gtan tshigs so//} वर्णविज्ञानानन्तरभाविनी चार्थधीरिति स्वभावहेतुः त.प.२०७क/८८२ २. सर्गकः — {gang las dkon mchog dge ba gsum 'byung ba/} /{don dam gzigs pa rnams kyi yul nyid do//} विषयः परमार्थदर्शिनां शुभरत्नत्रयसर्गको यतः ।। र.वि.८५क/२१; • कृ. १. [1] परिदृष्टः — {nor sgrub pa'i thabs gtsug lag las 'byung ba} शास्त्रपरिदृष्टाः धनार्जनोपायाः जा.मा.७०क/८१; विहितः — {mchod sbyin gyi cho ga rig byed las 'byung ba} वेदविहितम्…यज्ञविधिम् जा.मा.६१क/७०; {gtsug lag las 'byung ba'i thabs} शास्त्रविहितानामुपायानाम् जा.मा.७०क/८१; उद्भावितः — {blo gang zhig rnam par shes pa gang gi mjug thogs su 'byung ba de ni brgyud nas des kun nas bslang ba yin te} या बुद्धिर्यद्विज्ञानान्तरमुद्भाविता सा तत्समुत्थिता पारम्पर्येण त.प.२०६ख/८८२ [2] निर्गतः — {kha nas bkres pa dang skom pa'i me 'byung bas kyang rgyun du sreg go//} क्षुत्पिपासाग्निना च मुखनिर्गतेन निरन्तरं दह्यते शि.स.४७ख/४५ २. भव्यः — {byung ba dang 'byung ba dang da ltar ni mthong ba dang thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam par shes pa'i tha snyad rnams kyi gnas} *{ma yin pa'i phyir ro//} दृष्टश्रुतमतविज्ञातव्यवहाराणां भूतभव्यवर्तमानाधिष्ठानत्वात् अभि.स. भा.२०ख/२७; भाव्यः — {gang yang byung bar gyur pa dang gang yang 'byung ba 'di thams cad ni skyes bu nyid yin no//} पुरुष एवैतत्सर्वं यद्भूतं यच्च भाव्यम् त.प.१९०क/९६; सम्भाव्यः — नाम प्राकाश्यसम्भाव्यक्रोधोपगमकुत्सने ।। अ.को.२३६ख/३.३.२५१; वार्तासम्भाव्ययोः किल अ.को.२३६ख/३.३.२५४ ३. भवन् — {skul bar byed pas byung ba dang 'byung ba dang 'byung bar 'gyur ba dang}…{don rtogs par nus kyi} चोदना हि भूतं भवन्तं भविष्यन्तं… अर्थं शक्तोऽभ्यवगमयितुम् त.प.१३१ख/७१३.

'byung bar

निर्गन्तुम् — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu sngar rang gi tshang las kyang 'byung bar mi nus pa} राजहंसशावः प्राक् स्वकुलायादपि निर्गन्तुमशक्तः त.प.३०९ख/१०८१.

'byung ba sgrub par byed pa

भावप्रसाधनम् — {'dir cig car 'byung ba sgrub par byed pa'i skabs ni ma yin no//} न सकृद्भावप्रसाधनमत्र प्रकृतम् त.प.७क/४५९.

'byung ba can

वि. भाविनी — {yig las tha dad sgra snang ba/} /{shes pa rjes thogs 'byung ba can/} /{don gyi blo ni rig pa min//} न वर्णभिन्नशब्दाभज्ञानानन्तरभाविनी । अर्थधीर्विद्यते त.स.९९ख/८८२; {blang dang dor bya'i khyad yod na/} /{gcig la 'byung can chags gang yin//} त्याज्योपादेयभेदेन सक्तिर्यैवैकभाविनी ।। प्र.अ.१४५क/१५४.

'byung ba che

= {'byung ba chen po/}

'byung ba chen po

• पा. महाभूतम् — {de la gzugs dang reg pa dang ro dang dri rnams kyi rten ni sa la sogs pa 'byung ba chen po bzhi yin no//} तत्र रूपस्पर्शरसगन्धानां पृथिव्यादिमहाभूतचतुष्टयमाश्रयः प्र.अ.१६२क/५११; • ना. महासम्भवम्, नगरम् — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer 'byung ba chen po zhes bya ba yod de} इहैव दक्षिणापथे महासम्भवं नाम नगरम् ग.व्यू.११क/१०९; • वि. महोदया, चेतनायाः — {spro ba che dang rtsom pa che/} /{don che ba dang 'byung ba che/} /{byang chub sems dpa'i sems dpa' ste//} महोत्साहा महारम्भा महार्थाऽथ महोदया । चेतना बोधिसत्त्वानाम् सू.अ.१३९क/१५; {'byung ba chen po ni byang chub chen po yang dag par 'grub pa'i phyir ro//} महोदया महाबोधिसमुदागमत्वात् सू.व्या.१३९क/१५.

'byung ba chen po bzhi

चत्वारि महाभूतानि — १. {sa} पृथिवी, २. {chu} अप्, ३. {me} तेजः, ४. {rlung} वायुः म.व्यु.१८३७ (३९ख).

'byung ba chen po rgyu gcig po

वि. महाभूतैककारणः — {nges 'byung sna tshogs las byung ba/} /{'byung ba chen po rgyu gcig po//} नानानिर्याणनिर्यातो महाभूतैककारणः ।। वि.प्र.१५६क/३.१०५.

'byung ba chen po mthun par sgrub pa

महाभूतसमसाधनम् म.व्यु.१५०१ (३२क).

'byung ba chen po dang 'byung ba las gyur pa la mkhas pa

वि. महाभूतभौतिककुशलः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos 'byung ba chen po dang 'byung ba las gyur pa la mkhas par bya'o/} बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन महाभूतभौतिककुशलेन भवितव्यम् ल.अ.१०४ख/५०.

'byung ba chen po bzhi las 'byung ba

वि. चातुर्महाभूतिकः — {lus kyi nang gang yin pa 'byung ba chen po bzhi las 'byung ba} यदि अन्तरं कायः चतुर्महाभूतिकः बो.प. ९८ख/६५.

'byung ba chen po bzhi'i rgyu las byung ba

वि. चातुर्महाभूतिकः — {me'i cha lugs can gyi bu lus 'di ni gzugs can/} {rags pa/} {'byung ba chen po bzhi'i rgyu las byung ba ste} अयं खल्वग्निवैश्यायन कायो रूपी औदारिकश्चातुर्महाभूतिकः अ.श.२८०ख/२५७.

'byung ba chen po bzhi'i sbrul gyis gtses pa

वि. चतुर्महाभूतोरगाभिद्रुतः — {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen zhing}…{'byung ba chen po bzhi'i sbrul gyis gtses pa} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः…चतुर्महाभूतोरगाभिद्रुताः द.भू. १९२क/१८.

'byung ba chen po las gyur pa'i phung po

पा. महाभौतिकस्कन्धः — {kye bcom ldan 'das ci'i slad du 'byung ba chen po las gyur ba'i phung po lags} हे भगवन् कस्मान् महाभौतिकस्कन्धः हे.त.१३क/३८.

'byung ba chen po'i rang bzhin

महाभूतस्वभावः लो.को.१७२८; द्र. {'byung ba chen po'i rang bzhin gyi dngos po/}

'byung ba chen po'i rang bzhin gyi dngos po

पा. महाभूतस्वभावः, भावस्वभावभेदः — {dngos po'i rang bzhin bdun yod de/} {'di ltar/} {'du ba dngos po'i rang bzhin dang}…{'byung ba chen po'i rang bzhin gyi dngos po dang} सप्तविधो भावस्वभावो भवति यदुत समुदयस्वभावः …महाभूतस्वभावः ल.अ.७०क/१८.

'byung ba mchog

पा. उत्कृष्टनैष्क्रम्यम्, उत्कृष्टधर्मभेदः — {de mchog gi chos brgyad thob par 'gyur te}…{'byung ba mchog thob par 'gyur ba dang} सोऽष्टावुत्कृष्टान् धर्मान् प्रतिलप्स्यते… उत्कृष्टनैष्क्रम्यं प्रतिलप्स्यते ल.वि.२१३ख/३१६.

'byung ba nyid

= {'byung nyid/}

'byung ba dang rngub pa

प्राणापानम् — {gal te sems 'byung ba dang rngub pa'i 'bras bu yin na de'i tshe rlung 'byin pa dang 'dren pa'i rtsol ba med par yang 'gyur ro//} यदि प्राणापानकार्यं चैतन्यं तदा प्रेरणाकर्षणे वायोः प्रयत्नेन विना स्याताम् प्र.अ.६२क/७०; प्र.वा.१०८ख/१. ३७.

'byung ba dang 'jig pa

उदयव्ययम् — {mi rtag de yi gzhal med khang /} /{sems can bcas te 'byung 'jig phyir//} न नित्यं सह सत्त्वेन तद्विमानोदयव्ययात् ।। अभि.को.१०ख/३.१०१; उदयास्तगमनम् — {chos rnams kyi 'byung ba dang 'jig pa rab tu shes so//} उदयास्तगमनं धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५४ख/५१; भवाभवम् — {'byung ba dang 'jig pa la sred pa dang bral ba} वीततृष्णो भवाभवे म.व्यु.२४१७ (४६ख).

'byung ba dang 'jig pa la sred pa dang bral ba

वि. वीततृष्णो भवाभवे म.व्यु.२४१७ (४६ख).

'byung ba dang ldan pa

वि. उत्पत्तिमान् — {gang du slar yang skye ba ldan pa ste/} {'byung ba dang ldan pa min pa de ni sangs rgyas thams cad kyi mchog gi gnas so//} यत्र पुनर्जन्मी उत्पत्तिमान्न भवति, तत् सर्वबुद्धानां परमपदम् वि. प्र.२७३क/२.९७.

'byung ba dang nub pa rab tu rtogs pa

पा. उदयास्तङ्गमप्रतिवेधः — {'byung ba dang nub pa gang zhe na} कतमश्च उदयास्तङ्गमप्रतिवेधः सु.प.२६क/५.

'byung ba dang 'byung ba las gyur pa nyid

भूतभौतिकत्वम् — {lus rang gi ngo bo ni 'byung ba dang 'byung ba las gyur pa nyid do//} स्वभावः… कायस्य भूतभौतिकत्वम् अभि.स्फु.१६४ख/९०२.

'byung ba dang mi 'byung ba

नैर्याणिकानैर्याणिकता — {'byung ba dang mi 'byung ba dang /} {slob pa dang mi slob pa yang rab tu shes so//} नैर्याणिकानैर्याणिकतां च शैक्षाशैक्षतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.

'byung ba 'dus pa

भूतसङ्घातः, पृथिव्यादीनां समूहः — {'byung ba 'dus pa zhes bya ba ni sa la sogs pa'i 'byung ba'i tshogs 'dus pa'i bsags pa'o//} भूतसङ्घात इति भूतानां पृथिव्यादीनां सङ्घातः समूहः न्या.टी.७४क/१९३.

'byung ba pa

पा. भूतिकः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{'byung ba pa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…भूतिकः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.

'byung ba ma yin

= {'byung ba ma yin pa/}

'byung ba ma yin pa

• सं. अनिःसरणम् — {skye ba dang mi skye bar mos pa'i lta bar lhung ba 'byung ba ma yin pa la 'byung ba'i blo'o//} भावाभावच्छन्ददृष्टिपतितश्च अनिःसरणे निःसरणबुद्धिः ल.अ.११२ख/५९; असमुदयः लो.को.१७२९; • वि. अभूतिकः — {'byung ba ma yin gzugs rnams dang //} अभूतिकाश्च भूताश्च ल.अ.१५१क/९७.

'byung ba ma yin pa la 'byung bar lta ba

वि. अनिःसरणे निःसरणसंज्ञी — {kye ma sems can 'di dag ni}…{'byung ba ma yin pa la 'byung bar lta ba} बतेमे सत्त्वाः…अनिःसरणे निःसरणसंज्ञिनः द.भू.१९१ख/१७.

'byung ba med

= {'byung ba med pa/}

'byung ba med pa

• क्रि. नोपजायते लो.को.१७२९; • सं. असम्भवः — {'byung med 'od} सु(?अ)सम्भवाभः म.मू.९३ख/५; अप्रादुर्भावः — {lta ba gzhan yang nying mtshams sbyor ba med pa dang len pa med pa dang 'byung ba med par 'gyur ro//} अन्यस्याश्च दृष्टेरप्रतिसंधिरनुपादानमप्रादुर्भावः अ.श.२७९क/२५६; अप्रवृत्तिः — {chos thams cad 'byung ba med pa bstan pa las kyang}… {gsungs so//} सर्वधर्माप्रवृत्तिनिर्देशेऽप्याह शि.स.६०ख/५८.

'byung ba tsam pa

वि. भूतमात्रिकः — {smra ba 'di ni phyogs la yod pa yin no/} /{phyogs gang la zhe na/} {'byung ba tsam pa'i phyogs la'o//} पाक्षिक एष दोषः । कतमस्मिन् पक्षे? भूतमात्रिकपक्षे अभि.भा.८८ख/१२०९.

'byung ba bzhi po

पा. भूतचतुष्टयम् — {gal te shes pa las gzhan par/} /{'byung ba bzhi po yod pa min//} यदि ज्ञानातिरेकेण नास्ति भूतचतुष्टयम् । त.स.७१ख/६७०.

'byung ba bzhi'i bdag nyid

वि. चतुर्भूतात्मकः — {'byung ba bzhi'i bdag nyid kyi sku yi rdo rje} चतुर्भूतात्मकं कायवज्रम् वि.प्र.५६ख/४.९८.

'byung ba 'os pa

= {'byung bar 'os pa/}

'byung ba yin

क्रि. समुद्भवति — {bdag gi ba nyid du mngon par zhen pa 'byung ba ma yin no//} नापि…आत्मीयत्वेनाभिष्वङ्गः समुद्भवति त.प.२९५ख/१०५३; आविर्भवति — {don byed pa'i shes pa de yang rang rig pa'i mngon sum du rang nyid kyis 'byung ba yin te} तच्चार्थक्रियाज्ञानमात्मसंवेदनप्रत्यक्षतया स्वयमेवाविर्भवति त.प.२३५ख/९४२; प्रादुर्भवति — {chang la brten pa'i myos pa'i nus pa ni bska ba la sogs pa'i ro dang 'brel pa las snga na med pa 'byung ba yin la} मदशक्तिस्तु मद्याश्रिता कषायादिरससम्पर्कादपूर्वा प्रादुर्भवति प्र.अ.४७क/५४; भवति — {tha snyad ma lus yan lag ni/} /{de yi sgo nas 'byung ba yin//} निःशेषव्यवहाराङ्गं तद्द्वारेण भवत्यतः ।। त.स.४८क/४७७.

'byung ba las skyes pa

वि. भूतजः — {dngos po'i skye ba de'i 'byung ba ni spro ba'o//} {nyams pa ni sdud pa ste/} {de gnyis las 'byung ba las skyes pa rnams yang dag par gnas so//} तस्य वस्तुजातेरुत्पादः स्फरणम्, विनाशो निधनता, ते द्वे संस्थिते भूतजानामिति वि.प्र.४५ख/४. ४७; भौतिकः — {dbyibs dang byad kyi bye brag dag/} /{'byung las skyes te 'byung ba min//} संस्थानाकृतिविशेषो भूतानां नास्ति भौतिकम् । ल.अ.१८५ख/१५५.

'byung ba las gyur

= {'byung ba las gyur pa/}

'byung ba las gyur don

भौतिकार्थ्यम्, भौतिकविषयत्वम् — {da lta'i don phyir dang po lnga/} /{'byung ba las gyur don phyir bzhi//} प्राक् पञ्च वार्तमानार्थ्याद् भौतिकार्थ्याच्चतुष्टयम् । अभि.को.२ख/१.२३.

'byung ba las gyur pa

वि. भौतिकः — {'byung ba dang 'byung ba las gyur pa nyid} भूतभौतिकत्वम् अभि.स्फु.१६४ख/९०२; {lhag ma gzugs can dgu po ni/} /{'byung gyur} शेषा रूपिणो नव भौतिकाः अभि.को.३क/१.३५; {gzugs ni 'byung las gyur yin na//} यदि रूपं हि भौतिकम् ल.अ.१७०ख/१२८.

'byung ba las gyur pa nyid

भौतिकत्वम् — {lus rang gi ngo bo ni 'byung ba dang 'byung ba las gyur pa nyid do//} स्वभावः… कायस्य भूतभौतिकत्वम् अभि.स्फु.१६४ख/९०२.

'byung ba las gyur pa ma yin pa

वि. अभौतिकः — {sgyu ma dang rmi lam dang gzugs brnyan lta bu 'byung ba las gyur ba ma yin pa}…{lus} मायास्वप्नबिम्बप्रख्यमभौतिकं…कायम् ल.अ.१०९ख/५६.

'byung ba las gyur pa'i gzugs

भौतिकरूपम् म.व्यु.१८४७.

'byung ba'i rgyu

पा. प्रवृत्तिहेतुः, हेतुभेदः — {'byung ba'i rgyu ni 'di lta ste/} {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams zhes bya ba nas kun 'byung bar 'gyur ba dang 'gag par} ।{'gyur ro zhes bya ba'i bar} प्रवृत्तिहेतुस्तद्यथा—अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा यावत्समुदयो निरोधश्च अभि. स.भा.१०४ख/१४१.

'byung ba'i sgo

आयद्वारम् लो.को.१७२९.

'byung ba'i dngos

भूतभावः — {yongs su gyur dang dus dang dbyibs/} /{'byung ba'i dngos dang dbang po dang /} /{bar ma do dag bsdu ba ni/} /{gang rtog de dag mkhas ma yin//} परिणामकालसंस्थानं भूतभावेन्द्रियेषु च । अन्तराभवसंग्राहं ये कल्पन्ति न ते बुधाः ।। ल.अ.१६६क/११९; भूतात्मा लो.को.१७२९.

'byung ba'i de bzhin nyid

प्रवृत्तितथता लो.को.१७२९.

'byung ba'i bdag nyid

वि. भूतात्मकः — {gzod nas rang bzhin med pa yi/} /{lus kyi rang bzhin dag pa ni/} /{ci slad 'byung ba'i bdag nyid lags//} कस्माद् भूतात्मकं भवेत् । देहं स्वभावतः शुद्धमादावेवास्वभावकम् ।। हे. त.१२ख/३८.

'byung ba'i bden pa

प्रभवसत्यम् — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin}…{'byung ba'i bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति…प्रभवसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.

'byung ba'i bden pa la mkhas pa

वि. प्रभवसत्यकुशलः — {de}…{'byung ba'i bden pa la mkhas pa yin} सः…प्रभवसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.

'byung ba'i nang spyod

ना. भूतान्तश्चरः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{'byung ba'i nang spyod dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…भूतान्तश्चरः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

'byung ba'i gnas

= {'byung gnas/}

'byung ba'i byed rgyu

पा. उत्पत्तिकारणम्, कारणहेतुभेदः — {de la 'byung ba'i byed rgyu ni de las 'bras bu ma byung ba 'byung ba'i phyir ro//} तत्र उत्पत्तिकारणं ततः कार्यस्याभूत्वा प्रादुर्भावात् अभि.स.भा.२६ख/३६.

'byung ba'i lus

पा. भूतकायः — {lus ni rnam pa sum cu rtsa lnga yod de/} {'di lta ste/} {nang gi dang phyi rol gyi dang}…{'byung ba'i lus dang 'byung ba las gyur ba'i lus dang} कायः पञ्चत्रिंशद्विधः । तद्यथा आध्यात्मिको, बाह्यश्च…भूतकायः भौतिककायश्च श्रा.भू.१०७क/२९२.

'byung bar dka' ba

वि. दुरभिसम्भवः म.व्यु.७२१० (१०२ख).

'byung bar bgyi

कृ. निष्क्रमितव्यः लो.को.१७२९.

'byung bar 'gyur

= {'byung 'gyur/}

'byung bar 'gyur ba

= {'byung 'gyur/}

'byung bar 'gyur ba nyid

भाविता — {sngon byung ba nyid dang 'byung bar 'gyur ba nyid du shes par bya bar} भूतपूर्वतां भावितां च ज्ञापयितुम् अभि.भा.२४१क/८११; भविष्यत्ता — {zhag bcu'am zla ba phyed kyis 'byung bar 'gyur ba nyid na gtsug lag khang byi dor bya'o//} विहारं कलायेयुः दशाहार्द्धमासेन भविष्यत्तायाम् वि.सू.६१क/७७.

'byung bar 'gyur ba yin

क्रि. भवेत् — {des na sgra don gyis rtogs pa/} /{rtag tu 'byung bar 'gyur ba yin//} इति शब्दार्थप्रतिपत्तिः सदा भवेत् ।। त.स.९६ख/८६२.

'byung bar 'gyur ba'i rgyu

पा. भविष्यद्धेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni rnam pa drug ste/} {'di ltar 'byung bar 'gyur ba'i rgyu dang}… {ltos pa'i rgyu} हेतुः… षड्विधः । यदुत भविष्यद्धेतुः…उ(?अ)पेक्षाहेतुः ल.अ.८८क/३५.

'byung bar 'gyur bar bya

क्रि. भविष्यामि — {de la 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam par 'gyur zhing /} {de la 'byung bar 'gyur bar mi bya'o snyam pa dang /} {'di lta bur 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang /} {'di 'dra bar 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang /} {de lta ma yin par 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa 'byung bar 'gyur ro//} भविष्यामीत्यस्य भवति—न भविष्यामि, इत्थं भविष्यामि, एवं भविष्यामि, अन्यथा भविष्यामि अभि.भा.४९ख/१०६१.

'byung bar 'gyur bar mi bya

क्रि. न भविष्यामि — {de la 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam par 'gyur zhing /} {de la 'byung bar 'gyur bar mi bya'o snyam pa dang /} {'di lta bur 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang /} {'di 'dra bar 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa dang /} {de lta ma yin par 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa 'byung bar 'gyur ro//} भविष्यामीत्यस्य भवति—न भविष्यामि, इत्थं भविष्यामि, एवं भविष्यामि, अन्यथा भविष्यामि अभि.भा.४९ख/१०६१.

'byung bar lta ba

पा. भवदृष्टिः, दृष्टिभेदः — {bdag tu lta ba dang 'byung bar lta ba dang 'jig par lta ba'i lta ba thams cad rnam par spangs pa bcom ldan 'das kyi nyan thos} भगवतः श्रावकाणां सर्वेषामात्मदृष्टिभवदृष्टिविभवदृष्टिसर्वदृष्टिविवर्जितानाम् स.पु.२९क/५१.

'byung bar 'dod pa

भवितुकामः — {spyod par 'dod pa dang 'byung bar 'dod pa dang sems can la mos pa dang thog ma dang tha ma med pa dang} भोक्तुकामभवितुकामसत्त्वरत्यनवराग्रतां च द.भू.२५३क/५०.

'byung bar spyod pa

वि. नैष्क्रम्यचारी — {sbyor ba de dag la'ang 'byung bar spyod pa yin} तेषु च प्रयोगेषु नैष्क्रम्यचारी…भवति द.भू.१८२क/१२.

'byung bar bya ba

निःसरणम् लो.को.१७३०.

'byung bar byed

= {'byung byed/}

'byung bar byed pa

= {'byung byed/}

'byung bar mi bgyid

क्रि. न सम्भवति— {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste}…{'byung bar mi bgyid 'jig par mi bgyid} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः… न सम्भवन्ति, न विसम्भवन्ति शि.स.१४६क/१४०.

'byung bar 'os pa

वि. निःसरणीयः — {'byung bar 'os pa'i khams drug} षड् निःसरणीयधातवः म.व्यु.१५९६ ।(३६क).

'byung byed

• क्रि. निश्चारयति — {'dod na}…{glu dang rol mo brdung ba dang dkrol ba'i sgra thams cad las chos kyi sgra 'byung bar byed do//} आकाङ्क्षन्…गीतवाद्यतूर्यशब्देभ्यो धर्मरुतं निश्चारयति द.भू.२५६ख/५३; • सं. = {chu} भुवनम्, जलम् — आपः…पयः कीलालममृतं जीवनं भुवनं वनम् ।। अ.को.१४६ख/१.१२.३; भवति सर्वमस्मादिति भुवनम् । भू सत्तायाम् अ.वि.१.१२.३; • वि. सम्प्रवर्तिकः — {sems de 'byung bar byed pa yi/} /{rgyu ni ma rig de yin te//} साऽविद्या कारणं तेषां चित्तानां सम्प्रवर्तिकम् । ल.अ.१५०ख/९७; सम्प्रवर्तिता — {sems de 'byung bar byed pa yi/} /{rgyu ni ma rig de yin te//} तस्याविद्या कारणं तेषां चित्तानां सम्प्रवर्तिता । ल.अ.१८९ख/१६१; समुदानेता — {yang de dag la su'ang 'byung bar byed pa med do//}… {de dag la 'jig par byed pa su 'ang med do//} तेषां न कश्चित्समुदानेता…न चैषां कश्चिद्विगमयिता द.भू.२२०क/३१; • उ.प. प्रभवः — {tshor ba 'di rnams kyi gzhi ni reg pa'o/} /{skyed pa ni reg pa'o/} /{rigs ni reg pa'o/} /{'byung bar byed pa ni reg pa ste} इमा वेदना स्पर्शनिदानाः स्पर्शसमुदयाः स्पर्शजातीयाः स्पर्शप्रभा (?भ)वाः अ.श.२८१क/२५७.

'byung min

असम्भवः लो.को.१७३०.

'byung med

= {'byung ba med pa/}

'byung med 'od

ना. असम्भवाभः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{'byung med 'od dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सु(?अ)सम्भवाभः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.

'byung mo

= {'byung po mo/}

'byung 'os

= {'byung bar 'os pa/}

'byung las skyes

= {'byung ba las skyes pa/}

'byung las gyur

= {'byung ba las gyur pa/}

'byung las gyur pa

= {'byung ba las gyur pa/}

'byung las ma gyur

वि. अभौतिकः — {thams cad 'byung 'gyur gzugs med de/} /{'byung las ma gyur gzugs yod do//} न सर्वभौतिकं रूपमस्ति रूपमभौतिकम् । ल. अ.१७०क/१२६.

'byed

= {'byed pa/}

'byed mkhas

वि. भेदकोविदः — {'byed mkhas de dag rgyal po yi/} /{gnas su rab zhugs de yis ni/} /{rje bo'i stobs de yang yang du/} /{dogs pa'i gnas su byas nas bshad//} ते प्रविश्याऽऽश्रमं राज्ञस्तां तस्य प्रभविष्णुताम् । मुहुः शङ्कास्पदं कृत्वा शशंसुर्भेदकोविदाः ।। अ.क.१७६क/२०.७.

'byed 'gyur

= {'byed par 'gyur/}

'byed pa

• क्रि. (वर्त., सक.; {dbye} भवि., {phye} भूत., विधौ) १. भिनत्ति — {dge slong lta spyad tshul ldan pas/} /{'byed do} भिक्षुर्दृक्चरितो वृत्ती भिनत्ति अभि.को.१४ख/४.१०० २. वृणोति — {gang gis yang dag mtshan nyid rtog /gang} {gis dngos po 'byed pa'o//} लक्षणं कल्पते येन यः स्वभावान् वृणोति च ।। ल.अ.१७०क/१२६ ३. विवृश्चति — {mtho ris dang mya ngan las 'das pa'i sgo 'byed pa dang} विवृश्चन्ति स्वर्गनिर्वाणद्वारम् ग.व्यू.३२८ख/५१ ४. ददाति — {gzugs rnams dang gzugs kyi bya ba de dag thams cad kyi}…{go skabs kyang 'byed la} सर्वेषाञ्च तेषां रूपाणां रूपकर्मणां चावकाशं ददाति बो.भू.१४०ख/१८१; • सं. १. उद्घाटः, पृथक्करणम् — {de nas kha sbyar 'byed pa yi/} /{mtshan nyid yang dag rab tu bshad//} अथातः सम्प्रवक्ष्यामि सम्पुटोद्घाटलक्षणम् । हे.त.२७ख/९०; उद्घाटनम् — {rdo rje sems dpa' rang nyid deng /} /{khyed kyi mig ni 'byed par brtson//} वज्रसत्त्वः स्वयं तेऽद्य चक्षूद्घाटनतत्परः । स.दु.१०४ख/१५० २. भेदः — {phra mas ni de mdza' bo dang 'byed par 'gyur ro//} पैशुन्येन मित्रभेदोऽस्य भवति अभि.भा.२११क/७१०; विभक्तिः — {skad ni brjod pa yongs su 'dzin tshe yid 'ong rgyud mang sgra yis dga' ldan pa/} /{snying stobs gsal bar 'byed pas 'dar zhing g}.{yo ldan 'og pag mdzes sdug ri mo'i grogs//} वाणी पाठ्यपरिग्रहे परिलसद्वीणास्वनामोदिनी सत्त्वव्यक्तिविभक्तिकम्पतरला तालोन्मुखी मेखला । अ.क.१३२ख/६६.८७ ३. विचयः — {zhi gnas yongs su bsgom pa'i yid la byed pa de nyid kyis ji ltar bsam pa'i chos de dag nyid kyi mtshan ma yid la byed cing 'byed pa dang rab tu rnam par 'byed pa dang chos rab tu rnam par 'byed nas} तेनैव पुनः शमथपरिभावितेन मनस्कारेण यथा चिन्तितानां धर्माणां निमित्तमनसिक्रिया विचयः प्रविचयो धर्मप्रविचयः बो.भू.५९क/७७; विवेकः — {shes rab ni yon tan dang nyes pa 'byed pa'i rnam pa yin te} प्रज्ञायाश्च गुणदोषविवेकाकारत्वात् त्रि.भा.१६२क/७२ ४. उन्मेषः — {'byed pa dang 'dzums pa dang bskums pa dang brkyang ba'i bya ba dag la} उन्मेषनिमेषाकुञ्चनविकाशक्रियासु अभि.भा.५५क/१४४; बुद्धिः — {chu skyes 'byed dang zum pa'i yon tan skyon dag la/} /{nyi ma rtog med} बुद्धिप्रसुप्तिगुणदोषविधावकल्पः सूर्योऽम्बुजेषु र.वि.१२५ख/१०८; द्र.— {ku mu da ni mig 'dzums shing /} /{pad+ma dag kyang mig 'byed ces//} कुमुदानि निमीलन्ति कमलान्युन्मिषन्ति च । का.आ.३२१ख/१.९४ ५. दानम् — {nam mkha' go skabs 'byed pa'i phyir ro zhe na} अवकाशदानादाकाशमपीति चेत् प्र.अ.१६३ख/५१२ ६. वेधः — {'byed pa'i thur mas mgrin pa la/} /{khrag zags rma ni gtod byas nas/} गलद्रक्तं गले कृत्वा क्षतं वेणु(?वेध)शलाकया ।। अ.क.१७ख/५१. ४१; • वि. भेत्ता — {mchog tshogs 'byed pa'i mi} सङ्घाग्रभेत्ता नरः र.वि.१२९क/११९; सम्भेत्ता — {ma rig sgo nga'i sbubs 'byed pa/} /{srid pa'i dra ba 'joms pa'o//} अविद्याण्डकोषसम्भेत्ता भवपञ्जरदारणः ।। ना.स.५क/८३; भेदी — {phung po lnga las rnam grol zhing /} /{skye mched drug ni 'byed pa dang /}…{rgyal ba ni} पञ्चस्कन्धविमुक्तानां षडायतनभेदिनाम् ।…जिनानाम् अ.क.५५ख/६.२३; भेदिनी — {gzhung ni stong phrag bcu gnyis te/} /{rdo rje'i tshig 'byed dang bcas pa/}…{bri bar bya//} लिख्यते…ग्रन्थद्वादशसाहस्री सवज्रपदभेदिनी ।। वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; दारकः श्री.को.१६७ख; • भू.का.कृ. भिन्नः — {sprin gyi grogs rnams dkrigs pas 'byed cing 'khrul/} /{dza m+bu na da'i dril chung sgra ldan pa'i//} सङ्घट्टभिन्नाभ्रसखैः स्खलद्भिः सशब्दजाम्बूनदकिङ्किणीकैः । अ.क.१९३ख/२२.१४.

'byed pa brjod pa smra ba

वि. भेदवर्णवादी — {de dag ni mi 'byed pa brjod pa smra bar 'gyur te/} {'byed pa brjod pa smra bar mi 'gyur} अभेदवर्णवादिनश्च ते भवन्ति, न भेदवर्णवादिनः अ.सा.२९६ख/१६७.

'byed pa po

वि. भेत्ता — {de dang 'byed pa por yang mi ldan pa kho na yin no//} नैव च तेन भेत्ता समन्वागतः अभि.भा.२१६क/७२६; {de yi kha na ma tho rdzun/} /{de dang 'byed po yang dag ldan//} तदवद्यमृषावादस्तेन भेत्ता समन्वितः । अभि.को.१४ख/४.९९.

'byed par 'gyur

क्रि. १. भेत्स्यति — {rgyal po rnams kyang bslu bar bgyid/} /{skye bo chen po 'byed 'gyur yang //} राजानो ग्राहयिष्यन्ति भेत्स्यन्ति च महाजनाः । शि.स.३२क/३० २. व्यतिरिच्येत — {dang po'i rang bzhin gnyis min na/} /{gnyis pa'i rang bzhin gcig la ni/} /{rnam gnas nges par 'dzin pa yi/} /{sems kyis 'byed par 'gyur ma yin//} आद्यानुभयरूपत्वे ह्येकरूपे व्यवस्थितम् । द्वितीयं व्यतिरिच्येत न परामर्शचेतसा ।। प्र.वा.१३३क/२.३८५.

'byed par byed

= {'byed byed/}

'byed par byed pa

= {'byed byed/}

'byed po

= {'byed pa po/}

'byed byed

• क्रि. १. उद्घाटयति — {gang gi tshe byang chub sems pa sems dpa' chen po kun tu bzang po ba spu'i khung bu thams cad 'byed par byed pa} यदा (बोधिसत्त्वो महासत्त्वः) समन्तभद्रः सर्वरोमविवराण्युद्घाटयति का.व्यू.२४५क/३०६ २. ददाति — {gzugs dang las lta bu rnam pa sna tshogs de dag thams cad kyi go skabs kyang brjod du med pa'i dngos po nam mkha' lta bu des 'byed par byed de} चित्ररूपकर्मस्थानीयानां तन्निरभिलाप्यं वस्त्वाकाशस्थानीयमवकाशं ददाति बो.भू.१४१क/१८१; • सं. उत्पाटनम् — {khengs pa rab 'joms grags dang nor nyams bde blag tu ni nye bar rgod/} /{tshul lugs min dang ngu ba'i spyod dang 'byed par byed dang skyon can dang //} मानोन्माथैः प्रथितविभवभ्रंशहेलोपहासैर्निर्मर्यादैरुचितचरितोत् (?दै रुदितचरितैः लि.पा.)पाटनैः सापवादैः । अ.क.६४ख/५९.१३५; • वि. भेदकः — {gang phyir 'dir ni gnyis ka yis/} /{'byed byed yon tan nag po dang /} /{ser po dag ni tha dad bstan/} /{'di ni gnyis ka'i ldog pa can//} उभयव्यतिरेकोऽयमुभयोर्भेदकौ गुणौ । कार्ष्ण्यं पिशंगता चोभौ यत्पृथग्दर्शिताविह ।। का.आ.३२८क/२.१८१; भेदिनी — {mig la tshangs pa'i ri mo shin tu phra mo skra'i tshad tsam gyi ri mo ste nag po dang dmar po'i dkyil 'khor 'byed par byed par 'gyur ro//} नयने ब्रह्मरेखातिसूक्ष्मा केशप्रमाणरेखा कृष्णरक्तमण्डलभेदिनी भवति वि.प्र.२६६ख/२.८१.

'byer

= {'byer ba/}

'byer 'jig

= {brgya byin} पुरन्दरः, इन्द्रः — {sngon tshe dpal ldan 'byer 'jig ni/} /{dga' bar 'dod pas dga' ba yi/} /{grogs po dri za'i rgyal po ni/} /{rab dga' dag gi khang par phyin//} पुरा पुरंदरः श्रीमान् प्रियस्य प्रियकाम्यया । साधुर्गन्धर्वराजस्य सुप्रियस्य गृहं ययौ ।। अ.क.१८१क/८०.२; {zhes brjed do shal 'od kyis phyogs khengs pa/} /{sa yi 'byer 'jig dag gis de la bstan//} उक्त्वेति हारं करपूरिताशमदर्शयद्भूमिपुरंदरोऽस्मै । अ.क.३१क/५३.३८.

'byer ba

• क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {byer} भूत.) पलायते — {de 'chang na dri tshor ba tsam gyis sbrul thams cad 'byer ro//} तया गृहीतया गन्धेनैव सर्वाशीविषाः पलायन्ते ग.व्यू.३१२क/३९८.

'byer bar 'gyur

क्रि. विद्रवति — {mi ma yin pa 'jig rten 'dir/} /{phan tshun du ni 'byer bar 'gyur//} अमानुष्या जीवलोकेऽस्मिन् विद्रवन्ति इतस्ततः ।। म.मू.१९८ख/२१३.

'byer bar byed

क्रि. पलायते — {bya rgod kyis gsal byas mthong nas/} /{da lta ci phyir 'byer bar byed//} गृध्रैर्व्यक्तीकृतं पश्य किमिदानीं पलायसे ।। बो.अ.२५क/८.४५; {sdang ba rnams 'jigs par gyur nas 'byer byed pa ste thag ring du 'bros par byed pa} दुष्टा भीताः सन्तः पलायन्ते, दूरमपगच्छन्ति बो.प.६६ख/३३; उपयाति— {mda' mdung mtshon gyis phog pa'i sdug bsngal khyad bsad nas/} /{don ma grub par phyir phyogs 'byer bar mi byed na//} अगणितशरशक्तिघातदुःखा न विमुखतामुपयान्त्यसाधयित्वा ।। बो.अ.९ख/४.३७.

'byer byed pa

= {'byer bar byed/}

'byes

द्र. — {spyan dkar nag 'byes shing pad ma'i 'dab ma'i mdangs lta bu} सितासितकमलदलसकलनयनः म.व्यु.३३१ (९क).

'byon

= {'byon pa/}

'byon pa

=(?) उद्भावः — {gdugs la sogs pa rab tu gnas pa dang rnying pa 'byon pa'i cho ga} छत्रादिप्रतिष्ठाजीर्णोद्भावविधिः क.त.२४९७.

'byon par 'gyur

क्रि. १. आगच्छति लो.को.१७३१ २. एष्यति — {lha gcig khyod cag nyin zhag tshogs kyis des/} /{gus bcas 'byon par 'gyur zhes des kyang smras//} सोऽप्यब्रवीद् देव दिनैर्भवन्तम (?तं स लि.पा.)सम्भृतैः सादरमेष्यतीति ।। अ.क.१९३क/२२.११.

'byon par mdzod

क्रि. आगम्यताम् — {'dun dang rjes su brtse ba'am/} /{byas shes lhan cig skyes pa yi/} /{rjes mthu+un mdun du bdar byas te/} /{'di nas myur du 'byon par mdzod//} उत्कण्ठामनुकम्पां वा सहजां वा कृतज्ञताम् । दाक्षिण्यं वा पुरस्कृत्य तूर्णमागम्यतामिति (?तः) ।। अ.क.१०५ख/६४.२१५.

'byor

= {'byor ba/}

'byor ldan

वि. ऋद्धिमान् — {de ltar mi de 'byor bar ldan pa ste/} /{rgas shing 'khogs la shin tu gtugs par gyur//} एतादृशो ऋद्धिमतो नरः स्याज्जीर्णश्च वृद्धश्च महल्लकश्च । स.पु.४४क/७६; आढ्यः — इभ्य आढ्यो धनी अ.को.२०६ख/३.१.१०; आध्यायन्ति तदुपजीविन एनं स्मरन्तीति आढ्यः । ध्यै चिन्तायाम् अ.वि.३.१.१०; समृद्धः लो.को.१७३१; • सं. = {phun tshogs} सम्पत्तिः, सम्पद् — सम्पदि ।। सम्पत्तिः श्रीश्च लक्ष्मीश्च अ.को.१९१क/२.८.८१; सम्पद्यते जनैरिति सम्पत्, सम्पत्तिश्च अ.वि.२.८.८१.

'byor ldan grags

समृद्धयशः लो.को.१७३१.

'byor pa

= {'byor ba/}

'byor ba

• सं. १. = {nor} वित्तम्, धनम्— {gang zhig gzhan gyi 'byor ba dug/} /{gzhan gyi bud med ma dang ni/} /{gzhan 'tshe bdag nyid 'tshe ba nyid/} /{de dag phyogs ni gnod pa med//} परवित्तं विषं येषां जनन्यश्चान्ययोषितः । परहिंसात्महिंसैव पक्षास्तेषां निरत्ययाः ।। अ.क.६७ख/६.१७२; रिक्थम् — द्रव्यं वित्तं स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । हिरण्यं द्रविणं द्युम्नमर्थरैविभवा अपि ।। अ.को.४००क/२.९.९०; रिच्यते पुत्रादिना निःसार्यत इति रिक्थम् । रिचिर् विरेचने अ.वि.२.९.९०; सम्पद् — {gang zhig gzhan 'byor khro de la/} /{byang chub sems ni ga la yod//} बोधिचित्तं कुतस्तस्य योऽन्यसम्पदि कुप्यति ।। बो.अ.१७ख/६.८३; सम्पत्तिः — {'byor pa'i dus na rgud pa'i dus na'ang 'di/} /{nyon mongs sdug bsngal dag gis 'jigs pa med//} क्लेशाच्च दुःखाच्च बिभेति नासौ सम्पत्तिकालेऽथ विपत्तिकाले ।। सू.अ.१४२क/१९; {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor pa'o//} {tshogs pa} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः समग्रता बो.प.४५क/४; स्वम् — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dag gis 'byor pa thams cad yongs su btang bar bya'o//} बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सर्वस्वपरित्यागिभिर्भवितव्यम् अ.सा.४५३ख/२५६ २. विभवः — {da ni rgyal po sdig can 'di'i 'byor ba ston to//} इदानीमयं कलिराजो विभवं दर्शयति वि.व.१४४क/१.३२; भूतिः — {skye bo dam pa 'dod pa'i lam la brten/} /{lam der song na 'byor pa rjes su 'brang //} भजस्व मार्गं सुजनाभिपन्नं तेन प्रयान्तमनुयाति भूतिः ।। जा.मा.१४५क/१६८; {dug sel ba la 'byor pa ste/} {nus pa'i mthu yod pa zhes bya ba'i tha tshig go//} विषापगमे भूतिः सामर्थ्यम्, प्रभाव इति यावत् त.प.२१३क/८९७; विभूतिः — {gang du sangs rgyas bcom ldan 'das kyis sangs rgyas kyi zhing gi 'byor ba bsngags pa lta bu'o//} यत्र भगवान् बुद्धक्षेत्रविभूतिं वर्णयति सू.व्या.१८६क/८१; समृद्धिः — {lha dang mi yi nang dag tu/} /{bdag gi 'byor pa mthong nas ni//} समृद्धिमात्मनो दृष्ट्वा देवेषु मनुजेषु च । वि.व.२०२क/१.७६; {ji ltar bya ge yon tan la lta'am 'on te nor 'byor ba la blta} किं नु खलु करोमि? गुणं पश्याम्युत धनसमृद्धिम् जा.मा.१५३ख/१७७; अभ्युदयः — {de yi nor ni bdag dang gzhan dag gi/} /{'byor pa thob pas don dang mthun par gyur//} परात्मनोरभ्युदयावहत्वादर्थास्तदीयास्तु बभुर्यथार्थाः ।। जा.मा.२२क/२४; वृद्धिः — {bu 'byor pa'am}…{nor 'byor pa'am 'bru 'byor pa mthong na} पुत्रवृद्धिं…धनवृद्धिं धान्यवृद्धिं वा दृष्ट्वा बो.भू.११६क/१४९ ३. = {'byor pa nyid} [1] विभुत्वम् — {nyan thos rnams kyi 'byor pas ni/} /{'jig rten pa ni zil gyis gnon//} श्रावकाणां विभुत्वेन लौकिकस्याभिभूयते । सू.अ.१५७क/४३; वैभवम् — {legs byas rigs par gcig gis der/} /{bde bar gshegs pa'i sku gzugs byas/} /{'byor pa rgya che'i gtsug lag khang /} /{sa yi rgyan ni gzhan gyis so//} सुगतप्रतिमां चक्रे तत्रैकः सुकृतोचिताम् । विहारं वैभवोदारं भुवनाभरणं परः ।। अ.क.१७८क/२०.२८ [2] औपयिकम् — {grags pa ni 'byor pa ste/} {don grags pa nyid kyis 'don pa'i phyir ro//} प्रातीत्यादौपयिकैः प्रतीतार्थतया चार्थोपगमनात् सू.व्या.१८२क/७७ ४. सामग्री, कारणसाकल्यम् — {dang por 'byor pa brtags nas ni/} /{brtsam mam yang na mi brtsam bya//} पूर्वं निरूप्य सामग्रीमारभेन्नारभेत वा । बो.अ.२२क/७.४७ ५. सङ्घटना — {sngar yang phyi ma'i rang bzhin dang 'byor pa ni rtogs pa ma yin te/} न हि पूर्वमपि पररूपसङ्घटना प्रतीयते प्र.अ.२७८क/६४४; सङ्गतिः — {sa gzhi dang khang khyim dag yongs su bskor bas ni mtshams 'byor na'o//} भूमिचर्यह (?लयन)योः परिक्षेपेण संधिसङ्गतिः वि.सू.१४ख/१६ ६. अभियोगः — {mi bdag gis ni de yi glu skad thos/} /{'dzum zer do shal mdzes pa la reg cing /} /{der smras nyi 'od drag pos gdungs pa la/} /{grogs po glu yi nyams dga' 'byor pa ci//} तस्या हि गीतं नृपतिर्निशम्य स्मितप्रभाघट्टितहारकान्तिः । उवाच तं तीव्रकरार्कतापः कोऽयं सखे गीतरसाभियोगः ।। अ.क.२०१क/२२.८४; • ना. १. ऋक्षः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang} …{'byor pa dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः… ऋक्षः… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३ २. भवः, सार्थपतिः — {grong khyer slob ma lta bur ni/} /{ded dpon blo+o ldan rnams kyi mchog/} /{rin chen bsags pa'i rgya mtsho ni/} /{'byor pa zhes pa byung bar gyur//} शूर्पारकाख्ये नगरे रत्नसञ्चयसागरः । भवो नामाभवत्सार्थपतिर्मतिमतां वरः ।। अ.क.२८०ख/३६.३ ३. भूतिः, ब्राह्मणः — {mnyan du yod par bram ze 'byor pa zhes bya ba} श्रावस्त्यां भूतिर्नाम ब्राह्मणः अ.श.२५१ख/२३१; • वि. १. ऋद्धः — {de'i tshe dgra mtha' na rgyal po bram ze mes sbyin zhes bya ba 'byor pa dang rgyas pa dang}… {rgyal srid byed du 'jug go//} तेन खलु समयेन वैरंभ्येष्वग्निदत्तो नाम ब्राह्मणराजो राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च वि.व.१३४क/१.२३; समृद्धः — {'byor ba rnams ni ser sna med/}…{yon tan rgyan gyi mchog yin no//} समृद्धानाममत्सरः…गुणशोभाविधिः परः जा.मा.३२क/३७; स्फीतः — {jo bos 'byor pa'i khyim spangs nas/} /{rab tu byung zhes thos nas ni//} उत्सृज्य भवनं स्फीतमार्यः प्रव्रजितः किल । इति श्रुत्वा जा.मा.१०६क/१२२ २. सम्भृतः — {de ltar byas na rung ba ni/} /{mdza' bshes dang nga bral ba rnams/} /{blo gros phun sum tshogs pa khyod/} /{song na 'byor pa mchog tu 'gyur//} अपि चैवंगते कार्ये यदूनं सुहृदां मया । तत्त्वया मतिसम्पन्न भवेत्परमसम्भृतम् ।। जा.मा.१२१ख/१४०; श्लिष्टः — {'byor ba zhes bya ba ni rigs pa'o//} श्लिष्टामिति युक्ताम् सू.व्या.१२९ख/१; युक्तः म.व्यु.७३७७ (१०४ख); सङ्घटितः — {'on te 'di rang gi rgyu la ma 'byor ba nyid du skyes na} अथासङ्घटित एवासौ स्वहेतुतः (उत्पन्नः) प्र.अ.२७८क/६४४; द्र.— {'dod pa'i yon tan lnga 'byor cing ldan par gyur pa} पञ्चभिः कामगुणैः समन्वितः म.व्यु.७३७३ (१०४ख) ०. आनुच्छविकः म.व्यु.२१७५ (४३क).

'byor ba dga'

ना. भवनन्दी, सार्थपतिपुत्रः — {grong khyer slob ma lta bur ni/} /{ded dpon blo ldan rnams kyi mchog/} /{rin chen bsags pa'i rgya mtsho ni/} /{'byor pa zhes pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma ke ta ki/} /{zhes pa la ni bu gsum byung /} /{'byor len dang ni 'byor bzang dang /} /{'byor pa dga' zhes grags pa'o//} शूर्पारकाख्ये नगरे रत्नसञ्चयसागरः । भवो नामाभवत्सार्थपतिर्मतिमतां वरः ।। भविलो भवभद्रश्च भवनन्दी च विश्रुताः । केतक्यां तस्य जायायां बभूवुस्तनयास्त्रयः ।। अ.क.२८०ख/३६.४.

'byor ba chen po

वि. महाविभवः — {phyug cing nor che 'byor pa chen por 'gyur//} आढ्यो महाधनः महाविभवो भवति रा.प.२५२ख/१५४.

'byor ba nyid

विभुत्वम् — {mthu phul du byung ba'i khyad par gyis sangs rgyas rnams kyi 'byor pa nyid ston to//} प्रभावोत्कर्षविशेषेण बुद्धानां विभुत्वं दर्शयति सू.व्या.१५७क/४३.

'byor ba dang 'du ba

= {'byor ba 'du ba/}

'byor ba dang ldan pa

= {'byor ldan/}

'byor ba'i 'du ba

पा. संयुक्तसमवायः, सम्बन्धभेदः — {dbang po bum pa la sogs pa dang ni sbyor ba yin no/} /{bum pa la 'dus pa'i yon tan dang ni 'byor ba'i 'du ba'o//} इन्द्रियस्य घटादिना संयोगः । घटसमवेतेन गुणेन संयुक्तसमवायः प्र.अ.१७क/३४७; {gal te 'byor ba dang 'du ba/} {'dzin pa'i rgyu ni yin 'gyur na/} /{rdul phran rnams la ldan yod pas/} /{rdzas ni 'dzin par 'gyur ba yin//} संयुक्तसमवायश्चेद्यदि ग्रहणकारणम् । परमाणुषु संयोगे द्रव्यस्य ग्रहणं भवेत् । प्र.अ.८७क/९४.

'byor bar gyur cig

क्रि. समृध्यतु— {des bdag gi bsam pa 'di 'byor bar gyur cig} तेन सर्वे चाभिप्रायाः समृध्यन्तु सु.प्र.३२क/६१.

'byor bar bgyi

क्रि. समृद्धिं करिष्यामि — {nor dang 'bru rnams mang du 'byor bar bgyi'o//} बहुधनधान्यसमृद्धिं करिष्यामः स.दु.१२६क/२२६.

'byor bar 'gyur

क्रि. १. सम्पद्यते — {sbyin pa yis ni thar pa dang /} /{dbang phyug lha gnas 'byor bar 'gyur//} दानात् सम्पद्यते मोक्षश्चैश्वर्यं च सुरालयः ।। वि.व.१९७ख/१.७१ २. समृद्धं भविष्यति लो.को.१७३२.

'byor bar ldan pa

= {'byor ldan/}

'byor bar byed

क्रि. युनक्ति — {rgyal pos bsrungs pa'i yul yang de bzhin du/} /{chos dang srid dang bde ba 'byor bar byed//} तथैव देशः क्षितिपाभिरक्षितो युनक्ति धर्मार्थसुखैर्नराधिपम् ।। जा.मा.१३८ख/१६१; ऋद्ध्यति — {'byor bar byed ces bya ba ni 'grub par byed ces bya ba'i tha tshig go//} ऋद्ध्यतीति सम्पद्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.२८१क/१११५; सम्पादयति— {de dag thams cad bsams pa tsam nyid kyis 'byor bar byed de} तत् सर्वं चिन्तामात्रेणैव सम्पादयन्ति गु.स.१३२क/९०.

'byor byed

= {'byor bar byed/}

'byor 'brel

योगः म.व्यु.२००२ (४१क).

'byor tshogs

= {'byor ba phun sum tshogs pa/}

'byor bzang

ना. भवभद्रः, सार्थपतिपुत्रः — {grong khyer slob ma lta bur ni/} /{ded dpon blo ldan rnams kyi mchog/} /{rin chen bsags pa'i rgya mtsho ni/} /{'byor pa zhes pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma ke ta ki/} /{zhes pa la ni bu gsum byung /} /{'byor len dang ni 'byor bzang dang /} /{'byor pa dga' zhes grags pa'o//} शूर्पारकाख्ये नगरे रत्नसञ्चयसागरः । भवो नामाभवत्सार्थपतिर्मतिमतां वरः ।। भविलो भवभद्रश्च भवनन्दी च विश्रुताः । केतक्यां तस्य जायायां बभूवुस्तनयास्त्रयः ।। अ.क.२८०ख/३६.४.

'byor len

ना. भविलः, सार्थपतिपुत्रः — {grong khyer slob ma lta bur ni/} /{ded dpon blo ldan rnams kyi mchog/} /{rin chen bsags pa'i rgya mtsho ni/} /{'byor pa zhes pa byung bar gyur/} /{de yi chung ma ke ta ki/} /{zhes pa la ni bu gsum byung /} /{'byor len dang ni 'byor bzang dang /} /{'byor pa dga' zhes grags pa'o//} शूर्पारकाख्ये नगरे रत्नसञ्चयसागरः । भवो नामाभवत्सार्थपतिर्मतिमतां वरः ।। भविलो भवभद्रश्च भवनन्दी च विश्रुताः । केतक्यां तस्य जायायां बभूवुस्तनयास्त्रयः ।। अ.क.२८०ख/३६.४.

'byor shog

क्रि. समृध्यतु— {mgon po yis ni gang dgongs pa/} /{sems can rnams la de 'byor shog//} यच्चिन्तयति ते नाथास्तत्सत्त्वानां समृध्यतु ।। बो.अ.३९ख/१०.४९.

'byol

= {'byol ba/}

'byol ba

• क्रि. (वर्त.; अवि.; {byol} भवि., भूत., विधौ) अपसर्पति — {de dag kyang sha za ba rnams rgyang ma nas mthong ma thag tu sna'i dbang rnon pos dri tshor nas srin po las mi dag myur du 'byol ba bzhin te} ये मांसाशिनो दर्शनाद् दूरादेव पटुना घ्राणेनाघ्राय गन्धं राक्षसस्येव मानुषा द्रुतमपसर्पन्ति ल.अ.१५३ख/१०१; • कृ. अपक्रमितव्यः — {de na gzi brjid chung ba gzi brjid chung ba'i lha gang dag gnas pa de dag kyang de nas 'byol bar sems so//} याश्च तत्र अल्पौजस्का अल्पौजस्का देवता अध्युषिता भविष्यति, तास्ततोऽपक्रमितव्यं मंस्यन्ते अ.सा.८१क/४५.

'byol bar 'gyur

क्रि. अपक्रमिष्यति — {de dag}…{shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di}… {skur nas kyang 'byol bar 'gyur ro//} ते…इमां प्रज्ञापारमितां…प्रतिक्षिप्य च अपक्रमिष्यन्ति अ.सा.१५९ख/९०.

'bra go

खर्जूरः — {tso tsa dang}… {rgun 'brum dang 'bra go'i btung ba rnams} चोच…मृद्वीकखर्जूरपानानाम् वि.सू.७५क/९२; पिण्डखर्जूरः — {de lta ma yin na ma bag mar len par 'os pa'i yul du skye ba'i 'bra go ma bag mar len pa med na med pa'i phyir 'khrul par 'gyur ro//} अन्यथा मातृविवाहोचितदेशजन्मनः पिण्डखर्जूरस्य मातृविवाहाभावे सत्यभावप्रसङ्गात् त.प.१८२क/८०.

'bra go can

ना. खर्जूरिका, प्रदेशः — ( {bcom ldan 'das} ) {'bra go can du gshegs pa dang} भगवान् खर्जूरिकामनुप्राप्तः वि.व.१२१ख/१.१०.

'bra go'i shing

पिण्डखर्जूरवृक्षः म.व्यु.४२१२ (६६ख); खर्जुः श्री.को.१७६क ।

'brang

= {'brang ba/}

'brang btab

भू.का.कृ. आवासितः — {tshong pa de dag rgya mtsho'i 'gram de nyid du 'brang btab bo} स सार्थस्तस्मिन्नेव समुद्रतीरे आवासितः वि.व.२५४ख/२.१५७.

'brang ba

• सं. आस्कन्दनम् — {de ni gsal ba yul dang dus kyi tha dad pa la mi 'brang ba'i+i phyir ro//} तस्य देशकालव्यक्तिभेदानास्कन्दनात् प्र.वृ.२८६ख/२९; • वि. अनुबद्धः — {khyogs}…{skyes bu lag na shing thogs pa ni phyi bzhin 'brang zhing} शिविकाम्…काष्ठव्यग्रहस्तैः पुरुषैः पृष्ठतोऽनुबद्धाम् वि.व.१५५क/१.४३; • द्र.— {rjes su 'brang ba/}

'brad pa

• वि. निकृन्तकः — {sder mos 'brad pa} नखनिकृन्तकाः शि.स.४५क/४३; • भू.का.कृ. क्षतः — {de yi ngos su khyi yang mthong /} /{sog le ltar rtsub so dang ldan/} /{gsar pa'i khrag gis bsgos pa yi/} /{sder mo'i rtse mos sa la 'brad//} तत्पार्श्वे क्रकचक्रूरदशनः श्वाप्यदृश्यत । प्रत्यग्रशोणितासक्तनखकोटिक्षतावनिः ।। अ.क.१३०क/६६.६१.

'bran

क्रि. व., सक. ( {rwan} भवि. भू., {rwon} विधौ )

'brab

क्रि. व., सक. ( {rwab} भवि., {rwabs} भू., {phrobs} विधौ )

'bram gzer

द्र.— {mtshan ma bya bas so//} {bsod snyoms kyi 'bram gzer la sogs pas so//} {chos btsong bas 'tsho ba sbyar bar mi bya'o//} * > अभिज्ञानकरणेन पिण्डापाताच करादिना । न धर्मव जीवितं कल्पयेत् वि.सू.७९क/९६.

'bral

= {'bral ba/}

'bral ba

• क्रि. (वर्त., सक.; {bral} भवि., भूत., विधौ) अपैति— {de'i tshe/} {kun 'byung gi mtshan nyid sred pa dang 'bral bar 'gyur ro//} तदाऽस्य समुदयलक्षणा तृष्णाऽपैति प्र.अ.१२९क/१३८; • सं. १. वियोगः — {'bral ba'i byed rgyu ni 'brel pa gnyis su gcod pa'i phyir ro//} वियोगकारणं सम्बन्धस्य द्वैधीकरणात् अभि.स.भा.२६ख/३६; {'du ba dang 'bral ba'i gter du gyur pa'i lus} संयोगवियोगनिधानभूतं समुच्छ्रयम् शि.स.१५२ख/१४७; विसंयोगः — {'bral ba ni 'jig tshogs 'gog pa yin no//} सत्कायनिरोधः विसंयोगः अभि.स्फु.२६८क/१०८७; विश्लेषः — {'dis 'bral bar byed pas 'bral ba'o//} विसंयुज्यतेऽनेनेति विश्लेषः म.टी.२३१क/६७; विमुक्तिः — {'thab krol can dag dang 'bral ba'am} कलिकृद्भयो विमुक्तिः वि.सू.५८ख/७५; विप्रयोगः लो. को.१७३३ २. विरहः — {mgon po 'bral ba bzod par bgyi/} /{gang gis mig bsgos bdag la ni/} /{'dod pas bsnun du mi mthong ba'i/} /{mthong min mig sman bdag la stsol//} सहिष्ये विरहं नाथ देह्यदृश्याञ्जनं मम । यदक्तनेत्रां कन्दर्पः प्रहर्ता मां न पश्यति ।। का.आ.३२७क/२.१५०; • पा. विप्रवासः — {'bral ba'i spang ba'o//} विप्रवासनैस्सर्गिकः वि.सू.२३क/२८; {'bral ba'i spang ba rnam par 'byed pa'o//} विप्रवासनैस्सर्गिके विभङ्गः वि.सू.२३क/२८; {zhag bdun 'bral ba'i spang ba'o//} * षड्रात्रविप्रवासनैःसर्गिकः वि.सू.२८क/३५.

'bral ba'i byed rgyu

पा. वियोगकारणम्, कारणहेतुभेदः — {'bral ba'i byed rgyu ni 'brel ba gnyis su gcod pa'i phyir ro//} वियोगकारणं सम्बन्धस्य द्वैधीकरणात् अभि.स.भा.२६ख/३६; विश्लेषकारणम् — {'bral ba'i byed rgyu ni sgrib pa med pa'i rgyu ste} विश्लेषकारणमनावरणे म.टी.२३०ख/६७.

'bral bar dka' ba

वि. दुर्विवेज्यः — {de la gang zag 'dod chags spyad pa'i rtags rnams gang zhe na}… {'bral bar dka' ba dang yid 'byung bar dka' ba dang} तत्र रागचरितस्य पुद्गलस्य कतमानि लिङ्गानि…दुर्विवेज्यश्च भवति, दुःसंवेज्यश्च श्रा.भू.७१ख/१८५.

'bral bar 'gyur

= {'bral bar 'gyur ba/}

'bral bar 'gyur ba

• क्रि. विगच्छति — {dengs nas 'bral bar 'gyur te} म्लानं विगच्छति द.भू.२२०क/३१; असंयोगाय संवर्तते— {lta ba de ni}…{'bral bar 'gyur gyi kun tu sbyor bar mi 'gyur ro//} इयं दृष्टिः…असंयोगाय न संयोगाय…संवर्तते अ.श.२७९ख/२५६; • सं. विप्रयोगः — {rtsod dang 'thab mo rmongs dang chags pa chen po rjes su 'brang ba'i ltas ngan nor gyis ci/} /{rgud pa brgyar ltung yang dag chags pas nad skyed 'bral bar 'gyur pa'i longs spyod dag gis ci//} किं वित्तैर्दुर्निमित्तैः कलिकलहमोहलोभानुवृत्तैः किं भोगैर्विप्रयोगैर्व्यसनशतपतनाभ्याससंसक्तरोगैः । अ.क.९२ख/९.७७.

'bral bar byed

= {'bral bar byed pa/}

'bral bar byed pa

• क्रि. १. विसंयोजयति — {mthong ba dang bsgom pas spang bar bya ba'i chos rnams las bdag nyid 'bral bar byed} दर्शनभावनाप्रहातव्येभ्यो धर्मेभ्य आत्मानं विसंयोजयति श्रा.भू.१५ख/३६; विसंयुज्यते — {'dis 'bral bar byed pas 'bral ba'o//} विसंयुज्यतेऽनेनेति विश्लेषः म.टी.२३१क/६७ २. विवेचयिष्यति— {'dun pa tsam de'ang}…{'bral bar byed ldog par byed} तदपि… छन्दमात्रकं… विवेचयिष्यन्ति विवर्तयिष्यन्ति अ.सा.१५९ख/९०; • सं. १. [1] विवेकः — {'bral bar byed pa'i tshig rnams gzhan las thos nas yongs su mi nyams} परतश्च श्रुत्वा विवेकपदानि न परिहीयते अ.सा.२९२क/१६५ [2] विवेचनता — {gang 'bral bar byed pa 'di ni bdud kyi las yin no//} मारकर्मैवैतत्, येयं विवेचनता अ.सा.२९३क/१६५ २. विलोपनम्, तिरस्करणम् — {de 'ongs pa 'dis 'bral bar byed pa ni sel bar rig par bya'o//} तस्याऽऽगतस्यानया विलोपनं तिरस्करणं वेदितव्यम् अभि.स.भा.७६ख/१०५.

'bral bar byed pa'i sman lta bu

वि. विगमभैषज्यभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{bag la nyal ba'i zug rngu thams cad yang dag par 'byin pas 'bral bar byed pa'i sman lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…विगमभैषज्यभूतं सर्वानुशयशल्यसमुद्घातनतया ग.व्यू.३१०क/३९७.

'bral bar mi bya

क्रि. न विप्रवसेत्— {de dang 'bral bar mi bya'o//} नातो विप्रवसेत् वि.सू.६६क/८३.

'bral bar sla ba

वि. सुविवेज्यः — {de la gang zag zhe sdang spyad pa'i rtags rnams gang zhe na}… {'bral bar sla ba dang yid 'byung bar sla ba dang} द्वेषचरितस्य पुद्गलस्य लिङ्गानि कतमानि… सुविवेज्यश्च भवति, सुसंवेज्यः श्रा.भू.७१ख/१८६.

'bral mi 'gyur

क्रि. नापगमिष्यति — {dngos po skyes par ma gyur par/} /{dngos med de ni 'bral mi 'gyur//} नाजातेन हि भावेन सोऽभावोऽपगमिष्यति ।। बो.अ.३६ख/९.१४८.

'bras

१. शालिः — {bum pa dang snam bu ni 'bras kyi myu gu'am gzhan du tshogs par 'gyur ba ma yin te} न हि घटपटसामग्री शाल्यङ्कुरेऽन्यत्र वा भवति प्र.अ.९क/११; व्रीहिः — {til las bal sran skye mi 'gyur/} /{'bras ni nas kyi rgyu las min//} न तिलाज्जायते मुद्गो न व्रीहिर्यवहेतुकः । ल.अ.१८९क/१६०; तण्डुलः — {mud ga dang ni til dang 'bras kyang med//} न सन्ति मुद्गा न तिला न तण्डुलाः जा.मा.२९क/३४ २. गण्डः, व्याधिविशेषः — {'bras dang phol mig 'brum bu dang /} /{gang gzhan nad du bshad pa rnams//} गण्डपिटकलूताश्च ये चान्ये व्याधयः स्मृताः । गु.स.१३०क/८६ ३. पिटकः, ओ कम् — {khu chu dang ni lhan cig skyes/} {sla gor rman bu 'bras mi sdug//} सह शुक्रेण वर्धते ।। पेशीघनार्बुदं पिटकमशुभम् ल.अ.१६५ख/११७ ४. = {shing tog} फलम् — {shing gang 'bras bzang yal ga dud pa dang //} द्रुमाश्च ये सत्फलनम्रशाखाः बो.अ.३ख/२.३ ५. = {shing tog} फलम् — {sems can nyon mongs 'bras lpags nang chud rdzogs sangs sa bon myu gu yang //} सत्त्वक्लेशफलत्वगन्तरगतः संबुद्धबीजाङ्कुरः र.वि.१०७ख/६४ ६. = {'bras bu/}

'bras kyi khu ba

= {'bras khu/}

'bras kyi grong khyer

ना. धान्यपुरम्, नगरम् — {'bras kyi grong khyer du byon nas 'bras kyi grong khyer du rgyal po sde mchog gi bden pa rnams la rab tu bzhag go//} धान्यपु(रमनुप्राप्तः । धान्यपुरे सेनराजः परमसत्येषु प्रति)ष्ठापितः वि.व.१२०क/१.९.

'bras kyi gtan tshigs

= {'bras bu'i gtan tshigs/}

'bras kyi phung

= {'bras phung /}

'bras kyi tshal

शालिवनम् म.व्यु.४२२० (६६ख).

'bras dkar

शालिः — {ma rmos pa'i 'bras dkar dang} अकृष्टोप्ताः शालयः बो.प.६३ख/२८; आशुः — आशुर्व्रीहिः पाटलः स्यात् अ.को.१९५ख/२.९.१५; आशु पद्यत इति आशुः । अश्नुते वा । अशू व्याप्तौ अ.वि.२.९.१५.

'bras bkrus pa'i khu ba

तण्डुलाम्बु — {de'i 'bras khu dang 'bras bkrus pa'i khu bas lo bcu gnyis tshang bar bkang bas lud par gyur pa} तस्याचामेन तण्डुलाम्बुना च द्वादशवार्षिकेण सम्पूर्यमाणस्य वृद्धिः संवृत्ता वि.व.१५५ख/१.४३.

'bras skyed

= {'bras bu skyed pa/}

'bras skyed nus

= {'bras bu skyed pa'i nus pa/}

'bras bskyed

= {'bras bu bskyed pa/}

'bras khang

= {'bras gang /}

'bras khu

आचामः, भक्तमण्डः — {'od srung 'bras khu phul ba yi/} /{bud med de ni gar dga' lags//} कुत्रासौ मोदते नारी काश्यपस्याऽऽचामदायिका ।। वि.व.१६४क/१.५३; तण्डुलोदकम् — {chu dron po dang 'bras kyi khu ba la bar btsags pa dang khrud ma 'thung ba dang} उष्णोदकतण्डुलोदकपरिस्रावितकाम्बलिकस्थालीपानीयपानैश्च ल.वि.१२३क/१८३; मासरः मि.को.३७क ।

'bras gang

भद्रमुस्तः म.व्यु.५८१८ (८४ख); भद्रमुस्तकः मि.को.५८ख ।

'bras sngar yod smra ba

= {'bras bu snga na yod smra ba/}

'bras bcas

= {'bras bu dang bcas pa/}

'bras bcas nyid

= {'bras bu dang bcas pa nyid/}

'bras bcas shes pa

फलवज्ज्ञानम् — {ji srid chos sogs spyod yul can/} /{de yang 'bras bcas shes pa yin/} /{shing la sogs pas thams cad ni/} /{shes kyang cung zad dgos pa med//} एतच्च फलवज्ज्ञानं यावद्धर्मादिगोचरम् । न तु वृक्षादिभिर्ज्ञातैः सर्वैः किञ्चित् प्रयोजनम् ।। त.स.११६ख/१०१०.

'bras chan

शाल्यन्नम् — {'bras chan dag gam tshod ma'ang rung //} शाल्यन्नव्यञ्जनेषु वा । बो.अ.२५ख/८.६२; शाल्योदनम् — {dge sbyong mgo breg 'di dag ni tshod ma ro sna tshogs dang ldan pa dang 'bras chan za bar 'os pa ma yin gyi} नार्हन्तीमे मुण्डकाः श्रमणका नानासूपिकरसव्यञ्जनोपेतं शाल्योदनं परिभोक्तुम् वि.व.१४५ख/१. ३४; भक्तम् — {'bras chan dang skyo ma dang thug pa btung ba dang} भक्ततर्पणयवागुपानानां च बो.भू.१६ख/२०; ओदनः, ओ नम् — {kham gyi zas}…{'bras chan dang zan dron dang} कबडंकार आहारः…ओदनकुल्माषं वा श्रा. भू.३३क/८४.

'bras chan gyi gzeb

भक्तपेडा — {bu mo 'bras chan gyi gzeb de ga re} दारिके क्व सा भक्तपेडा अ.श.१९४क/१७९.

'bras che

= {'bras bu che ba/}

'bras nyid

= {'bras bu nyid/}

'bras ster ba

= {'bras bu ster ba/}

'bras stong

वि. = {snying po med} फल्गु, असारम् — असारं फल्गु अ.को.२१०क/३.१.५६; शीघ्रमेव फलतीति फल्गु । ञिफला विशरणे अ.वि.३.१.५६.

'bras thug po

= {'bras thug po che/}

'bras thug po che

तण्डुलः — {til gcig dang 'bras thug po che gcig ces bya ba lta bu} एकतिलैकतण्डुलवद् अभि.स्फु.३२०ख/१२०७; {ji ltar rdzas brgyad pa yin yang til gcig dang 'bras thug po gcig ces bya ba dang} यथा अष्टद्रव्यकत्वेऽपि एकतिल एकतण्डुल इति चोच्यते अभि.स्फु.३२०ख/१२०७.

'bras thob

= {'bras bu thob pa/}

'bras dang ldan pa

= {'bras bu ldan pa/}

'bras dang bral ba

= {'bras bral/}

'bras ldan

= {'bras bu ldan pa/}

'bras ldan shing

फलद्रुमः — {bya yi 'bras ldan shing bzhin du/} /{'byung po kun gyi skyabs 'os yin//} शरण्यः सर्वभूतानां पक्षिणां वा फलद्रुमः ।। वि.व.१९५ख/१.७०.

'bras gnas

= {'bras bu la gnas pa/}

'bras phung

ना. धान्यकटकम्, चैत्यम् — {dpal gyi ri bo'i ri chen ni/} /{lho yi phyogs na yang dag gnas/} /{dpal ldan 'bras phung mchod rten ni/} /{rgyal ba'i ring bsrel gnas pa'i sa//} श्रीपर्वते महाशैले दक्षिणापथसंज्ञिके (?स्थिते) । श्रीधान्यकटके चैत्ये जिनधातुधरे भुवि ।। म.मू.१४९ख/६२.

'bras phub

तुषः — {'bras phub kyi me la gdungs te} तुषाग्नौ निक्षिपेत् हे.त.४क/८.

'bras phye

सक्तुतण्डुलम् — {bu ram bsgong ba'i phyir 'bras phye'i nang du bzhag pa ni bkru bas rang kho na'i grangs nyid du 'grub bo//} सम्पद्यते प्रक्षालनेन शक्त (?सक्तु)तण्डुलेषु प्रवृत्तावस्थानस्य स्वमात्रसंख्यतः गुडस्य वि.सू.७६ख/९३; लाजः — {ldong ros}…/{'bras phye cha mnyam mA k+Shi ka bsres pa'i/} /{nus pas lan cig ma yin skyug pa 'joms//} मनःशिला…लाजैः समांशैः मधुना च लीढं छर्दिप्रवृद्धामसकृन्निहन्ति ।। यो.श.३ख/३९.

'bras bu

• सं. १. फलम् [1] कर्मसाध्यम् — {las dge ba dang mi dge ba'i 'bras bu} शुभाशुभस्य कर्मणः फलम् अभि.भा.२३९ख/८०५; {las de'i 'bras bu myong bar gyis shig} तस्यैतत् कर्मफलमनुभव का.व्यू.२१५क/२७४; विपाकः — {mkhan po 'di'i 'bras bu cir 'gyur} उपाध्याय किंविपाकोऽयं भविष्यति वि.व.१३५क/१.२४ [2] = {shing tog} आम्रादयः — {shing a mra'i 'bras bu ni rim gyis smin par 'gyur gyi cig car ma yin no//} आम्रफलानि क्रमशः पच्यन्ते न युगपत् ल.अ.७६ख/२४ [3] गुणनफलम् — {de'i phyir bgo bar bya ba'i phung po la cha'i phung pos rnyed pa ni 'bras bur 'gyur te} तस्माद् विभज्य राशेर्भागराशिना लब्धं फलं भवति वि.प्र.१७५क/१.२७ २. तारकः, ओ कम् — {nga'i mig gi 'bras bu yang khung du song ste tshegs chen pos snang bar gyur to//} मेऽक्षितारकौ दूरगतावभूतां कृच्छ्रेण सम्प्रकाश्येते स्म ल.वि.१२६क/१८६; गोलकः, ओ कम्— {mig gi 'bras bu la sogs par gnas pa'i ngo bo} चक्षुर्गोलकादिस्थितं रूपम् न्या.टी.७३क/१९० ३. गण्डः — {mkhas pa su zhig chus btab pa'i bde ba chung ngus 'bras bu bde ba yin no snyam du sems par 'gyur} को हि विद्वान् परिषेकसुखाणुकेन गण्डसुखमिति व्यवस्येत् अभि.भा.३ख/८७८ ४. वृषणः, अण्डकोषः — {'bras bu gnyis la dpe byad bzang po gnyis} वृषणेऽनुव्यञ्जनद्वयम् बो.भू.१९३ख/२६० ५. व्रीहिः — {so ba ni 'bras bu'i khyad par ro//} नीवारः व्रीहिविशेषः त.प.३१७क/११०१; • पा. कार्यम् [1] हेतुभेदः — {rtags rnam pa gsum nyid ni mngon sum ma yin pa sgrub pa'i yan lag ste/} {rang bzhin dang 'bras bu dang mi dmigs pa'o//} त्रिविधमेव हि लिङ्गमप्रत्यक्षस्य सिद्धेरङ्गम्—स्वभावः, कार्यम्, अनुपलम्भश्च वा. न्या.३२६ख/७; {de dag ni 'bras bu dang rang bzhin dang mi dmigs pa'i mtshan nyid can gyi gtan tshigs gsum yin te} त एते कार्यस्वभावानुपलब्धिलक्षणास्त्रयो हेतवः प्र.वृ.२६२क/२ [2] फलम् — {'bras bu dang rgyur gyur pa} कार्यकारणभूताः न्या.टी.५९ख/१४४; {med pa la ni 'bras bu skyed pa'i nus pa yod pa yang ma yin te} न चासतः कार्योत्पादनशक्तिरस्ति त.प.८२क/६१६.

'bras bu skye

= {'bras bu skye ba/}

'bras bu skye ba

• क्रि. जायते फलम् — {dngos dang dngos med mnyam pas ni/} /{'phags pa rnams ni 'bras bu skye//} भावाभावसमत्वेन आर्याणां जायते फलम् ।। ल.अ.१६७क/१२१; • सं. फलोत्पत्तिः — {'bras bu skye ba'i dus na rnam par smin pa'i rgyu med pa'i phyir} फलोत्पत्तिकाले विपाकहेतोरभावात् त.प.८२क/६१६; कार्योत्पत्तिः — {'on kyang de nyid las yin yang khyad par las 'bras bu skye bas} भवतु, किन्तु तस्मादेवातिशयात् कार्योत्पत्तेः वा.टी.५६क/९.

'bras bu skyed

= {'bras bu skyed pa/}

'bras bu skyed nus pa

वि. फलोत्पादनसमर्थः — {de'i mjug thogs su 'bras bu skyed nus pa gang yin pa de ni yongs su 'gyur ba gzhan las khyad par du 'phags pa'i phyir yongs su 'gyur ba'i khyad par yin te} स पुनर्योऽनन्तरं फलोत्पादनसमर्थः सोऽन्त्य (?ऽन्य)परिणामविशिष्टत्वात् परिणामविशेषः अभि.भा.९४ख/१२३०.

'bras bu skyed pa

• क्रि. फलति — {sngon gyi bsod nams bsags pa las byung dge ba mngon brjod pa'i/} /{dpag bsam shing ni nges par dus su ma tshang med 'bras skyed//} प्राक्पुण्यसञ्चयमयः कुशलाभिधानः काले फलत्यविकलः किल कल्पवृक्षः ।। अ.क.३४७क/४६.१; • सं. फलजननम् — {'bras bu 'phen pa'i nus pa chos rnams kyis bya bar brjod kyi/} {'bras bu skyed par ni ma yin no//} धर्माणां कारित्रमुच्यते फलाक्षेपशक्तिः, न तु फलजननम् त.प.८३क/६१७; फलोत्पादनम् — {brgyud nas 'bras bu skyed pa'i nus pa grub pa'o//} परम्परया फलोत्पादनसमर्थमुत्पादितम् त.प.८९क/६३१.

'bras bu skyed pa'i nus pa

• सं. कार्योत्पादनशक्तिः — {med pa la ni 'bras bu skyed pa'i nus pa yod pa yang ma yin te} न चासतः कार्योत्पादनशक्तिरस्ति त.प.८२क/६१६; • वि. फलदः — {ci phyir rgyu yis 'bras skyed nus//} कस्माच्चेत्फलदो हेतुः बो.अ.३५ख/९.११८.

'bras bu bskyed pa

फलोत्पत्तिः — {'bras bu bskyed pa'i tshe ni da ltar gyi rnam par smin pa'i rgyu ni med do//} न हि फलोत्पत्तिकाले वर्तमानो विपाकहेतुरस्तीति अभि.भा. २३९ख/८०५; फलदानम् — {de la rnam par smin pa'i rgyu las bskyed pa rnam par smin pa'i 'bras bu bskyed pa'i nus pa ni rnam par smin pa bskyed nas ldog go//} तत्र विपाकहेत्वाहितं तु विपाकफलदानसामर्थ्यं विपाकं दत्वा विनिवर्तते अभि.भा.९४ख/१२३०.

'bras bu bskyed pa'i mthu

फलदानसामर्थ्यम् — {'bras bu bskyed pa'i mthu yod pa la dgongs te gsungs pa yin no//} फलदानसामर्थ्यं सन्धायोक्तम् अभि.भा.२४१ख/८१२; = {'bras bu bskyed pa'i nus pa/}

'bras bu bskyed pa'i nus pa

फलदानसामर्थ्यम् — {de la rnam par smin pa'i rgyu las bskyed pa rnam par smin pa'i 'bras bu bskyed pa'i nus pa ni rnam par smin pa bskyed nas ldog go//} तत्र विपाकहेत्वाहितं तु विपाकफलदानसामर्थ्यं विपाकं दत्त्वा विनिवर्तते अभि.भा.९४ख/१२३०; = {'bras bu bskyed pa'i mthu/}

'bras bu bskyed zin pa

वि. दत्तफलम् — {'bras bu bskyed zin pa'i 'das pa gang yin pa} यद् दत्तफलमतीतम् अभि.भा.२३९ख/८०५.

'bras bu khyad par can

वि. फलविशिष्टः — {'bras thob 'bras bu'i khyad par gyis/} /{lam thob med pas de yi phyir//} फले फलविशिष्टस्य लाभो मार्गस्य नास्त्यतः । अभि.भा.१९क/९३५; फलविशेषः — {'o na bsam gtan khyad par can de'i 'bras bu khyad par can gang zhig yin zhe na} तस्य तर्हि ध्यानान्तरस्य कः फलविशेषः अभि.भा.७६क/११६३.

'bras bu mkhas pa

फलकोविदः, निमित्तज्ञः — {nam zhig sa yi bdag po des/} /{rnam 'gyur rmi lam mthong ba las/} /{'jigs pa'i the tshom kun 'khrul bas/} /{'bras bu mkhas pa dag la dris//} स कदाचिन्नरपतिर्विकृतस्वप्नदर्शनात् । भयसंशयसंभ्रान्तः पप्रच्छ फलकोविदम् ।। अ.क.२५६ख/९३.८६.

'bras bu 'gog pa

पा. कार्याक्षेपः, आक्षेपभेदः — {de rgyu chu 'dzin bgrod pa sogs/} /{mi bzad pa dag nyer bkod nas/} /{'bras bu 'chi ba bzlog pa'i phyir/} /{de ni 'bras bu 'gog pa'o//} कार्याक्षेपः स कार्यस्य मरणस्य निवर्तनात् । तत्कारणमुपन्यस्य दारुणं जलदागमम् ।। का.आ.३२६ख/२.१३३.

'bras bu sgrub par rung ba

वि. कार्यनिवर्तनयोग्यः — {'bras bu sgrub par rung ba'i rang bzhin rtag tu yod pa yin pa'i phyir ro//} कार्यनिवर्तनयोग्यस्य स्वभावस्य सदा सत्त्वात् वा.टी.५६क/९.

'bras bu mngon sum du mthong ba

वि. प्रत्यक्षफलदर्शी — {'bras bu mngon sum du mthong ba des skyo bar gyur pa de nyid kyis}… {chu de dge 'dun la brims so//} स प्रत्यक्षफलदर्शी तेनैव संवेगेन… तदुदकं सङ्घे चारितवान् अ.श.२३०क/२१२.

'bras bu snga na med pa

असत्कार्यम् म.व्यु.४६३१(७२क).

'bras bu snga na yod pa

सत्कार्यम् म.व्यु.४६३० (७२क).

'bras bu snga na yod smra ba

• पा. सत्कार्यवादः, वादविशेषः — {ci ste gzhan nyid de 'bras sngar/} /{yod smra ba ni nyams par 'gyur//} अथान्यदेव सत्कार्यवादः सम्प्रति हीयते । प्र.अ.१३५क/४८०; • सं. सत्कार्यवादी, सत्कार्यवादस्यानुयायी — {'bras bu snga na yod smra na/} /{nges pa thams cad yod pa nyid//} अपि चास्त्येव नियमः सर्वः सत्कार्यवादिनः । प्र.अ.२३२क/५९१.

'bras bu can

• वि. कार्यि — {'di la 'bras bu yod pas 'bras bu can te/} /{rgyu zhes bya ba'i don to//} कार्यमस्यास्तीति कार्यि, कारणमित्यर्थः त.प.२५६क/२२९; फलिनी — {shing tin du'i yal ga 'bras bu can}…{de la 'dzegs pa dang} अधिरुह्य तस्य तिन्दुकीवृक्षस्य फलिनीं शाखाम् जा.मा.१४०ख/१६२; • उ.प. फलः — {mi 'jug 'bras bu can} अप्रवृत्तिफला प्र.वृ.२६३क/३.

'bras bu can nyid

कार्यिता — {'bras bu 'bras bu can nyid dag/} /{nges pa'i khyad par can nyid kyi/} /{sems gang yin pa'i dran pa sogs/} /{kun la'ang gnod pa med pa yin/} केषाञ्चिदेव चित्तानां विशिष्टा कार्यकार्यिता । नियता तेन निर्बाधाः सर्वत्र स्मरणादयः ।। त.स.२१ख/२२९.

'bras bu bcas

= {'bras bur bcas/}

'bras bu chags

= {'bras bu chags pa/}

'bras bu chags pa

• सं. फलोत्पत्तिः — {sa bon 'debs pa dang 'bru skye ba dang 'bras bu chags pa bzhin du} बीजावरोपणशस्याभिवृद्धिफलोत्पत्तिक्रमवत् अभि.भा. १५ख/९२१; • वि. फलवान् — {rin po che sna tshogs bkra ba'i shing thog gi 'bras bu chags pa} नानाविचित्रैः रत्नमयैः फलैः फलवान् अ.सा.४२६क/२४०; • भू.का.कृ. फलितम् — {nags tshal 'bras bu chags} फलितं वनम् अभि.भा.९३ख/१२२७.

'bras bu chung dang bcas

वि. सूक्ष्मफलः — {mya ngam na ni skyu ru'i shing /} /{'bras bu chung dang bcas mthong bas/} /{de dag thams cad de nyid kyi/} /{de dngos gzhan du yang 'dug min//} न हि सूक्ष्मफला दृष्टा आमलक्यो मराविति । सर्वास्तत्त्वेन तद्रूपा अन्यत्रापि भवन्ति ताः ।। त.स.१२३ख/१०७४.

'bras bu chud mi za bar mtshams sbyor ba

अविप्रणाशफलानुसंधिता — {de ni}… {rang gi ngang gis skad cig tu rgyus 'byung zhing 'jig la 'bras bu chud mi za bar mtshams sbyor ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सः…स्वरसक्षणक्षीणभङ्गोपचयाविप्रणाशफलानुसंधितां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.

'bras bu che

= {'bras bu che ba/}

'bras bu che ba

• ना. बृहत्फलाः, रूपधातौ स्थानम् — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{bzhi pa ni}…{'bras bu che ba rnams dang}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…चतुर्थम्…बृहत्फलाः …इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; • सं. बृहत्फलः, बृहत्फलेषु देवः — {'thab bral dang}…{'bras bu che dang}…{'og min gyi lha} यामाः… बृहत्फलाः… अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१; {gang dag gi phyogs gcig na sems can 'du shes med pa kha cig 'khod pa'i lha de dag ni 'bras bu che ba zhes bya ba yin te} बृहत्फला नाम देवा येषां केचिदसंज्ञिसत्त्वाः प्रदेशे भवन्ति अभि.भा.७५क/२३३.

'bras bu chen po'i shing

महाफलवृक्षः — {de der}…{'bras bu chen po'i shing la 'dzegs la} स तत्र महाफलवृक्षे प्रतिष्ठितः शि.स.४१क/३९; उदारफलवृक्षः — {'bras bu chen po'i shing bor te/} {dug gi shing la 'dzegs nas} स उदारफलवृक्षमपहाय…विषवृक्षमभिरुह्य शि.स.४१क/३९.

'bras bu mchis

वि. सफलम् — {de ring du ni bdag gi tshe'i 'bras bu mchis so//} अद्य मे सफलं जन्म का.व्यू.२१२क/२७१.

'bras bu mchis par mdzod

क्रि. सफलीकुरु — {de yi srid dang bdag gi re ba dag/} /{spyan stsal bas ni 'bras bu mchis par mdzod//} सम्भावनां तस्य ममैव चाशां चक्षुःप्रदानात्सफलीकुरुष्व ।। जा.मा.९ख/९.

'bras bu mchog tu gyur pa

वि. प्रकृष्टफलम् — {'bras bu mchog tu gyur pa ni 'bras bu mang ba'i phyir ro//} प्रकृष्टफलं प्रभूतफलत्वात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.

'bras bu 'jig pa

फलनाशः लो.को.१७३५.

'bras bu nyid

कार्यता — {bsgrub par bya ba de'i 'bras bu ni de'i 'bras bu ste du ba'o/} /{de'i dngos po ni de'i 'bras bu nyid do//} तस्य साध्यस्य कार्यम्—तत्कार्यं धूमः । तस्य भावस्तत्कार्यता न्या.टी.८६ख/२३८; कार्यत्वम् — {gal te tha dad grub ce na/} /{ltos phyir 'bras bu nyid du brjod//} सिद्धं पृथक् चेत् कार्यत्वं ह्यपेक्षेत्यभिधीयते ।। प्र.वा.११९ख/२.२५; {shes pa med nyid 'bras nyid dang /} /{'jig nyid la sogs rgyu yi phyir//} अचेतनत्वकार्यत्वविनाशित्वादिहेतुतः । त.स.३ख/५५.

'bras bu gnyis pa

द्वितीयफलम् — {de gnyis 'bras bu gnyis pa la zhugs pa zhes bya ste} तौ द्वितीयफलप्रतिपन्नकावुच्येते अभि.भा.१८ख/९३४.

'bras bu ster ba

वि. फलदः — {'das pa'i las kyang yod min na/} /{ji ltar 'bras bu ster bar 'dod//} कर्मातीतं च निःसत्त्वं कथं फलदमिष्यते । त.स.६५ख/६१५; {'das pa rnam smin rgyu 'bras ni/} /{ster ba khas len ma yin te//} विपाकहेतुः फलदो नातीतोऽभ्युपगम्यते । त.स.६७ख/६३१.

'bras bu thob

= {'bras bu thob pa/}

'bras bu thob pa

• वि. प्राप्तफलः — {sangs rgyas kyi zhing de dag na}…{rnal 'byor can dang rnal 'byor spyod pa gang dag 'bras bu thob pa dang 'bras bu ma thob pa} ये च तेषु बुद्धक्षेत्रेषु…योगिनो योगाचाराः प्राप्तफलाश्चाप्राप्तफलाश्च स.पु.४क/३; आगतफलः म.व्यु.६३४१ (९०क); • सं. फललाभः — {khams las 'dod chags bral ba dang /} /{'bras bu thob phyir de dag bsdoms//} तासां सङ्कलनं धातुवैराग्यफललाभतः । अभि.को.१८ख/५.७०; फलाधिगमः — {'bras bu thob bar bya ba'i bsam gtan dang bsam gtan du bya ba dang bsam gtan pa las rnam par dben pa dang} फलाधिगमध्यानध्यातृध्येयविविक्तत्वात् ल.अ.१०३ख/४९; फलप्राप्तिः — {rang gi sems snang bar khas len pas 'bras bu thob pa'i mtshan nyid du bstan to//} स्वचित्तदृश्योपगमात्फलप्राप्तिलक्षणमुपदिश्यते ल.अ.१०३ख/४९.

'bras bu mtha' bzang ba

वि. स्वन्तफलम् — {'bras bu mtha' bzang ba ni 'bras bu mya ngan las 'das pa yin pa'i phyir yin te} स्वन्तफलं निर्वाणफलत्वात् अभि. स्फु.२७४ख/१०९९.

'bras bu dang 'gal ba'i khyab bya dmigs pa

पा. कार्यविरुद्धव्याप्योपलब्धिः — {de lta na yang cung zad tsam gyis tha dad pa mi dmigs pa'i sbyor ba'i bye brag bcu gcig po dag la yang rgyu 'gal ba'i khyab bya dmigs pa dang 'bras bu dang 'gal ba'i khyab bya dmigs pa dang}… {'gal ba'i 'bras bu dmigs pa la sogs pa dag la sgrub par byed pa'i} ({yan lag} ){sgrub pa bshad par rig par bya'o//} तथापि किञ्चिन्मात्रप्रयोगभेदादेकादशानुपलब्धिव्यतिरिक्तास्वपि कारणविरुद्धव्याप्तो (?यो)पलब्धिकार्यविरुद्धव्याप्तो (?यो)पलब्धि … कार्य(?)विरुद्धकार्योपलब्ध्यादिषु साधनाङ्गसमर्थनमुक्तं वेदितव्यम् वा.टी.९८क/५८.

'bras bu dang rgyu'i de kho na

पा. फलहेतुतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang}…{'bras bu dang rgyu'i de kho na dang}…{mkhas pa'i de kho na ste} दशविधं तत्त्वम्, यदुत—मूलतत्त्वम्…फलहेतुतत्त्वम्…कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा.१०ख/८३.

'bras bu dang rgyur gyur pa

वि. कार्यकारणभूतः — {gang gi phyir 'gal ba dag/} {khyab par bya ba dang khyab par byed par gyur pa dang /} {'bras bu dang rgyur gyur pa zhes bya ba gang yin pa} यस्माद् ये विरोधिनः, व्याप्यव्यापकभूताः, कार्यकारणभूताश्च न्या.टी.५९ख/१४४.

'bras bu dang bcas

= {'bras bu dang bcas pa/}

'bras bu dang bcas pa

• वि. सफलः — {ji ltar byas na bdag cag rab tu byung ba don yod pa dang 'bras bu dang bcas pa dang bde bskyed pa dang bde ba'i rnam par smin par 'gyur la} कच्चिन्नः प्रव्रज्या अमोघा भविष्यति, सफला सुखोदया सुखविपाका अ.श.२४२क/२२२; फलवान् — {de skad bstan pa'i tshig de rnams/} /{'bras bu dang bcas tshig tu 'gyur//} एवं चोच्यत इत्येतत् फलवज्जायते वचः ।। त.स.४५ख/४५५; • सं. साफल्यम् — {the tshom phyin ci log med pa'i/} /{shes pa bskyed par bya ba'i phyir/} /{blo gros ldan rnams de sbyor byed/} /{de nyid kyis na de rnams kyis/} /{sbyar bas 'bras bcas nyams myong byed//} धीमद्भिः स प्रयुज्यते ।। निःसन्देहविपर्यासप्रत्ययोत्पादनादतः । तेनैव तैः प्रयुक्तेन साफल्यमनुभूयते ।। त.स.४३क/४३७; • ना. सफलः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{'bras bu dang bcas pa dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…सफलः म.मू.९९ख/९.

'bras bu dang bcas pa nyid

साफल्यम् — {'di ltar brjod pa nyid phyir te dngos min/} /{dbang sogs 'bras bcas nyid phyir ro//} तदवस्त्वभिधेयत्वात् साफल्यादक्षसंहतेः । प्र.अ.१७७ख/१९१; सफलत्वम् — {sems pa nyid la'ang bdag gi sgrar/} /{zhen na'ang nga la gnod pa med/} /{gal te rtag nyid bsgrub dka' ste/} /{mig sogs 'bras bcas nyid phyir ro//} चैतन्ये चात्मशब्दस्य निवेशेऽपि न नः क्षतिः । नित्यत्वं तस्य दुःसाध्यमक्ष्यादेः सफलत्वतः ।। त.स.१२ख/१४८.

'bras bu dang ldan pa

वि. फलवान् — {rgyu dag ni gdon mi za bar 'bras bu dang ldan pa ma yin te/} {ma tshang ba dang gegs byed pa srid pa'i phyir ro//} न ह्यवश्यं हेतवः फलवन्तस्तेषां वैकल्यप्रतिबन्धसम्भवात् प्र.वृ.३१६क/६५; फलवती — {sems med pa la mchod byas pas/} /{ji ltar 'bras bur ldan par 'gyur//} अचित्तके कृता पूजा कथं फलवती भवेत् । बो.अ.३२क/९.३९; सफलः — {bdag gi brtag pa mdza' ba yis/} /{'bras bu ldan bar bgyi bar 'os/} प्रणयान्मम सङ्कल्पं सफलं कर्तुमर्हसि । अ.क.२६२क/३१.३४.

'bras bu dang po

फलाद्यम्, स्रोतापत्तिफलम् — {'bras bu rnams kyi dang po ni 'bras bu dang po ste/} {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'o/} /{de ni 'bras bu thob par bya ba thams cad kyi dang po yin pa'i phyir ro//} फलानामाद्यं (फलाद्यम्,) स्रोतापत्तिफलम्; सर्वफलप्राप्तौ तस्य प्रथमत्वात् अभि.भा.१८ख/९३३.

'bras bu dang po la zhugs pa

वि. फलाद्यप्रतिपन्नकः, स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः — {bsgoms pas spang bya ma spangs na/} /{'bras bu dang po la zhugs pa//} अहीनभावनाहेयौ फलाद्यप्रतिपन्नकौ ।। अभि.को.१९ख/६. २९.

'bras bu dang bral ba

= {'bras bral/}

'bras bu dang 'bras bu can nyid

कार्यकार्यिता, कार्यकारणभावः — {'di la 'bras bu yod pas 'bras bu can te/} {rgyu zhes bya ba'i don to/} /{'bras bu dang 'bras bu can gyi dngos po ni 'bras bu dang 'bras bu can nyid de/} {rgyu dang 'bras bu'i dngos po zhes bya ba'i don to//} कार्यमस्यास्तीति कार्यि, कारणमित्यर्थः । कार्यकार्यिणोर्भावः कार्यकार्यिता, कार्यकारणभाव इत्यर्थः त.प.२५६क/२२९.

'bras bu dang mtshungs pa

पा. कार्यसमः — {gal te skyon 'di 'bras bu dang mtshungs pa ma yin nam/} {'di ltar rtsol ba'i 'bras bu du ma'i phyir na 'bras bu mtshungs so//} नन्वेष दोषः कार्यसमः । तथा हि, प्रयत्नकार्यानेकत्वात् कार्यसमः प्र.अ.३८क/४३; {bsgrub bya'i rjes 'gro phyir 'bras bu/} /{spyis kyang sgrub par byed pa la/} /{'brel ba can nyid tha dad phyir/} /{tha dad skyon brjod 'bras mtshungs 'dod//} साध्येनानुगमात् कार्ये सामान्येनापि साधने । सम्बन्धिभेदाद् भेदोक्तिदोषः कार्यसमो मतः ।। प्र.वा. १०८क/१.१६.

'bras bu dang mtshungs pa'i ltag chod

पा. कार्यसमं जात्युत्तरम् — {'di 'bras bu dang mtshungs pa zhes bya ba'i ltag chod yin no zhes bstan to//} एतच्च कार्यसमं नाम जात्युत्तरमिति प्रतिपादितम् त.प.१७१ख/६१.

'bras bu don du gnyer ba

वि. फलार्थी — {de ltar na re zhig 'bras bu don du gnyer ba rnams kyi tha snyad kyi rgyu nyid kyis tshad mar bshad pa yin no//} एवं तावत् फलार्थितां(?नां) व्यवहारिकत्वेन प्रमाणत्वं प्रतिपादितम् प्र.अ.१९ख/२२.

'bras bu ldan

= {'bras bu dang ldan pa/}

'bras bu ldan pa

= {'bras bu dang ldan pa/}

'bras bu rnam par smin pa

फलविपाकः — {'bras bu rnam par smin pa la rmongs pa} फलविपाकसम्मोहः म.व्यु.७५३८ (१०७क).

'bras bu snang ba'i shes pa

कार्यावभासी प्रत्ययः — {'bras bu snang ba'i shes pa ni/} /{tshad ma'i ngo bo nges byas pa/} /{rgyu 'dis dang po'i shes pa yang /} /{tshad ma nyid du nges pa yin//} ज्ञानप्रमाणभावे च तस्मिन् कार्यावभासिनि । प्रत्यये प्रथमेऽप्यस्माद्धेतोः प्रामाण्यनिश्चयः ।। त.स.१०८क/९४३; कार्यावभासिविज्ञानम् — {'bras bu snang ba'i shes pa ni/} /{skyes par gyur na de yod min//} कार्यावभासिविज्ञाने जाते त्वेतन्न विद्यते । त.स.१०८क/९४४.

'bras bu phun sum tshogs pa

पा. फलसम्पद्, सम्पद्भेदः — {phun sum tshogs pa rnam pa gsum po}…{'di lta ste/} {rgyu phun sum tshogs pa dang 'bras bu phun sum tshogs pa dang phan 'dogs pa phun sum tshogs pa} त्रिविधां सम्पदं …यदुत हेतुसम्पदम्, फलसम्पदम्, उपकारसम्पदं च अभि.भा.५७ख/१०९६; {'bras bu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste} चतुर्विधा फलसम्पद् अभि.भा. ५८क/१०९७; द्र.— {'bras bu phun sum tshogs pa rnam pa bzhi} चतुर्विधा फलसम्पद् — १. {ye shes phun sum tshogs pa} ज्ञानसम्पत्, २. {spong ba phun sum tshogs pa} प्रहाणसम्पत्, ३. {mthu phun sum tshogs pa} प्रभावसम्पत्, ४. {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa} रूपकायसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९७.

'bras bu 'phen pa

फलाक्षेपः — {'bras bu 'phen pa'i nus pa chos rnams kyi bya bar brjod kyi/} {'bras bu skyed par ni ma yin no//} धर्माणां कारित्रमुच्यते फलाक्षेपशक्तिः, न तु फलजननम् त.प.८३क/६१७.

'bras bu byung

= {'bras bu 'byung ba/}

'bras bu 'byung ba

• क्रि. फलमुत्पद्यते — {sa bon las 'bras bu 'byung ba} बीजात् फलमुत्पद्यते अभि.भा. ९४ख/१२२९; • सं. फलोत्पत्तिः — {kho bo cag kyang las zhig zin pa la tshe phyi ma la 'bras bu 'byung bar mi smra'o//} नैव तु वयं विनष्टात् कर्मण आयत्यां फलोत्पत्तिं ब्रूमः अभि.भा.९४क/१२२९; फलोदयः — {gal te 'bras 'byung la ma ltos/} /{goms bcas 'jug pa yod na} यद्वाऽभ्यासवती वृत्तिर्निरपेक्षा फलोदये । त.स.११२क/९७०; कार्योदयः — {rtag tu 'bras bu 'byung ba dang /} /{ldan pa'i rgyu yi bya ba 'o//} कार्योदये सदा भावो व्यापारः कारणस्य च ।। त.स.२०ख/२२०.

'bras bu 'byung ba chen po

वि. महाफलोदया, प्रतिपत्तेः — {'bras bu 'byung ba chen po ni 'bras bu byang chub chen po 'thob pa yin pa'i phyir ro//} महाफलोदया महाबोधिफलत्वात् सू.व्या.१४३क/२१.

'bras bu 'bras bu can nyid

कार्यकार्यिता, कार्यकारणभावः — {'bras bu 'bras bu can nyid dag/} /{nges pa'i khyad par can nyid kyi/} /{sems gang yin pa'i dran pa sogs/} /{kun la'ang gnod pa med pa yin/} केषाञ्चिदेव चित्तानां विशिष्टा कार्यकार्यिता । नियता तेन निर्बाधाः सर्वत्र स्मरणादयः ।। त.स.२१क/२२९.

'bras bu sbyin

ना. फलंददा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo 'bras bu sbyin zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…फलंददा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.

'bras bu ma bskyed pa

वि. अदत्तफलम् — {gang dag da ltar byung ba dang 'bras bu ma bskyed pa'i las 'das pa gang yin pa cung zad cig ni yod} ये तु केचिदस्ति यत् प्रत्युत्पन्नमदत्तफलं चातीतं कर्म अभि.भा.२३९ख/८०५.

'bras bu ma grub pa'i gnas ngan len rig pa

फलासिद्धदौष्ठुल्यवेदितः लो.को.१७३५.

'bras bu ma nyams pa

अक्षतम् — {de nas rdo rje'i phyag rgyas rdo rje mkha' 'gro ma rnams la gtor ma dang}… {mar me dang 'bras bu ma nyams pa dang bcas pa}…{byin nas} ततो वज्रमुद्रया वज्रडाकिनीनां बलिं…प्रदीपाक्षतसहितां…दत्त्वा वि.प्र.११४क/३.३५; द्र. {ma chag pa/}

'bras bu ma nyams ma

ना. फलाक्षता, पूजादेवी — {mchod pa'i lha mo rnams kyi sa bon gsungs te}… {'bras bu ma nyams ma'i pa pha ba b+ha ma'o//} पूजादेवीनां बीजान्युच्यन्ते…पफबभम फलाक्षतायाः वि.प्र.१३१क/३.६२; द्र. {ma nyams ma/}

'bras bu ma thob pa

वि. अप्राप्तफलः — {sangs rgyas kyi zhing de dag na}…{rnal 'byor can dang rnal 'byor spyod pa gang dag 'bras bu thob pa dang 'bras bu ma thob pa} ये च तेषु बुद्धक्षेत्रेषु…योगिनो योगाचाराः प्राप्तफलाश्चाप्राप्तफलाश्च स.पु.४क/३.

'bras bu ma yin pa

अकार्यम् — {don gzhan 'bras bu ma yin pa yod par gyur pa na gzhan yod par 'gyur ba ni rigs pa ma yin te} न ह्यर्थान्तरस्याकार्यस्य सद्भावेऽपरस्य सद्भावो युक्तः वा.टी.५३ख/६.

'bras bu mi 'byin

क्रि. न फलति — {stobs che ba de nyid ci'i phyir rtag par 'bras bu mi 'byin te} स एव बलिष्ठः कस्मान्नित्यं न फलति अभि.भा.९३क/१२२६.

'bras bu mi dmigs pa

पा. कार्यानुपलब्धिः, अनुपलब्धिभेदः — {'bras bu mi dmigs pa yang gang du rgyu mi snang ba der sbyar bar bya ba yin gyi} कार्यानुपलब्धिश्च यत्र कारणमदृश्यं तत्र प्रयुज्यते न्या.टी.५५ख/१२६.

'bras bu mi slu ba

कार्यसंवादः — {'bras bu mi slu ba mthong bas/} /{yul ni nye bar gnas des na/} /{rgyu rnams kyi ni dag pa nyid/} /{'bad mi dgos par rtogs par 'gyur//} सन्निकृष्टे हि विषये कार्यसंवाददृष्टितः । कारणानां विशुद्धत्वमयत्नेनैव गम्यते ।। त.स.१०९क/९५१.

'bras bu med

= {'bras med/}

'bras bu med pa

= {'bras med/}

'bras bu med pa nyid

= {'bras med nyid/}

'bras bu med pa ma yin pa

वि. अबन्ध्यम् — {'bras bu med pa ma yin pa dang yid du 'ong ba dang mchog tu gyur pa dang myur ba dang mtha'} ।{bzang ba'i phyir} अबन्ध्येष्टप्रकृष्टाशुस्वन्तफलत्वात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; अबन्ध्यफलम् — {'bras bu med pa ma yin pa ni 'bras bu 'byin par nges par gnas pa'i phyir ro//} अबन्ध्यफलं फलदाननैयम्येनावस्थानात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.

'bras bu med pa'i tshig

अफलपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{'bras bu'i tshig dang /'bras} {bu med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… फलपदम्, अफलपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'bras bu med par smra ba

असत्कार्यवादः, वादविशेषः— {'bras bu med par smra ba'i skyon gzhan gyis smras pa gang yin pa} यश्चायमसत्कार्यवादे दोषः परैरुक्तः त.प.१५३ख/३१; असत्कार्यवादी, असत्कार्यवादस्यानुयायी — {'bras bu yod par smra ba khyed cag gi rtsod pa'i lan gang yin pa de ni 'bras bu med par smra ba blo bzangs te/} {sangs rgyas pa rnams kyi yang yin par 'gyur ro//} तस्यां च चोदनायां यदुत्तरं भवतां सत्कार्यवादिनाम्, तदसत्कार्यवादिनां सुधियां बौद्धानां भविष्यति त.प.१५४क/३२.

'bras bu med smra

= {'bras bu med par smra ba/}

'bras bu myur ba

वि. आशुफलम् — {'bras bu myur ba ni 'bras bu mthong ba'i chos la sogs pa la myong bar 'gyur ba'i phyir ro//} आशुफलं दृष्टधर्मादिवेदनीयफलत्वात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.

'bras bu smin pa

• सं. १. पक्वफलम् — {shun pa dang}…{me tog kha bye ba dang 'bras bu smin pa rnams ni phyed shi ba nyid du rjes su tha snyad gdags so//} त्वक्…पुष्पितपुष्पपक्वफलानामर्द्धमृततया व्यवहारः वि.सू.३०ख/३८ २. फलयोगः — {'bras bu smin pa'i dus na bye brag med/} /{phan btags drin med bi dul me tog bzhin//} समप्रकारं फलयोगकाले कृतं कृतघ्ने विदुले च पुष्पम् ।। जा.मा.२११ख/२४७; • वि. फलितः — {chos kyi ljon pa rab rgyas 'bras smin 'di} धर्मद्रुमः पृथुतरः फलितोऽस्य अ.क.८२ख/६२.१०५.

'bras bu tshig brjod pa

पदकार्याभिधानम् — {bye brag tu smra ba kha cig 'bras bu tshig brjod pas ngag gi gsal ba mi rtag pa yin pa'i phyir bskyed par bya ba nyid du khas len to//} वैभाषिका हि केचित् पदकार्याभिधानेन वाक्यस्फोटमनित्यत्वाज्जन्यं प्रतिपन्नाः त.प.२०४ख/८७७.

'bras bu mtshungs

= {'bras bu dang mtshungs pa/}

'bras bu yid du 'ong ba

वि. इष्टफलम् — {'bras bu yid du 'ong ba ni 'bras bu lha'i yul yin pa'i phyir ro//} इष्टफलं दिव्यविषयफलत्वात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.

'bras bu yongs su smin par 'gyur

क्रि. परिणामे फलिष्यति — {skye ba snga ma'i smon lam gyis/} /{dung gis dge ba rgyas pa dag/} /{byas pa nges par longs spyod slad/} /{'bras bu yongs su smin par 'gyur//} प्राग्जन्मप्रणिधानेन शङ्खस्य कुशलोदयः । कृतस्यावश्यभोग्यत्वात्परिणामे फलिष्यति ।। अ.क.१५६क/१६.१८.

'bras bu yongs su 'dzin pa

फलपरिग्रहः — {'bras bu yongs su 'dzin pa'i yon tan} फलपरिग्रहगुणः सू.व्या.१३९क/१५.

'bras bu yongs su 'dzin pa'i yon tan

पा. फलपरिग्रहगुणः, गुणभेदः — {yon tan rnam pa gsum}…{skyes bu byed pa'i yon tan}…{don byed pa'i yon tan dang 'bras bu yongs su 'dzin pa'i yon tan} त्रिविधो गुणः…पुरुषकारगुणः…अर्थक्रियागुणः, फलपरिग्रहगुणश्च सू. व्या.१३९क/१५.

'bras bu yod

= {'bras bu yod pa/}

'bras bu yod dang med smra ba

सदसत्कार्यवादी — {nga yi bstan la sun 'byin pa/} /{ngur smrig gi ni gos bgos shing /} /{'bras bu yod dang med smra ba/} /{ma 'ongs pa yi dus na 'byung //} भविष्यन्त्यनागते काले मम शासनदूषकाः । काषायवासवसनाः सदसत्कार्यवादिनः ।। ल.अ.१७८ख/१४३.

'bras bu yod pa

• वि. सफलः — {deng du bdag tshe 'bras bu yod/} /{mi yi srid pa legs par thob//} अद्य मे सफलं जन्म सुलब्धो मानुषो भवः । बो.अ.७ख/३.२५; अबन्ध्यः — {sems can gyi don spyod pa thams cad la ji ltar 'dod pa dang ji ltar brtson pa de bzhin du 'bras bu yod par byed do//} सर्वां सत्त्वार्थचर्यां यथेच्छति यथाऽऽरभते तथैवाबन्ध्यां करोति बो.भू.१५२ख/१९७; • पा. सत्कार्यम् — {med pa mi byed pa'i phyir dang rgyu len pa'i phyir dang thams cad mi skye ba'i phyir dang nus pa ni nus pa byed pa'i phyir dang rgyu yod pa'i phyir 'bras bu yod pa yin no//} असदकारणादुपादानग्रहणात् सर्वसम्भवाभावात् । शक्तस्य शक्यकरणात् कारणभावाच्च सत्कार्यम् ।। त.प.१४८ख/२३.

'bras bu yod par smra ba

१. सत्कार्यवादः, वादविशेषः — {'bras bu yod par smra ba'i phyogs la sgrub par byed pa'i sbyor ba don med par 'gyur ba 'ba' zhig tu ma zad kyi} न केवलं सत्कार्यवादपक्षे साधनप्रयोगवैयर्थ्यम् त.प.१५७ख/३८ २. सत्कार्यवादी, सत्कार्यवादस्यानुयायी — {de'i yul yang dag par rig pa gang yin pa de 'bras bu yod par smra ba khyed cag gi lugs kyis rtag pa nyid yin pa'i phyir} याऽसौ तद्विषया संवित्तिः सा भवतः सत्कार्यवादिनो मतेन नित्यैवेति त.प.१५७क/३७.

'bras bu rab tu che ba

वि. महाफलतमः — {las dge ba la ni thams cad kyi nang na srid pa'i rtse mo'i sems pa 'bras bu rab tu che ba yin te} कुशले पुनः कर्मणि भवाग्रचेतना सर्वेषां महाफलतमा अभि.भा.२१८ख/७३३.

'bras bu rim can

कार्यक्रमः — {tshad ma rnams kyi rang bzhin res 'ga' bar mngon sum nyid kyis grub pa yin la/'bras} {bu rim can dpog pa'i rjes su dpag pas kyang yin te} प्रमाणानां स्वरूपं कादाचित्कं प्रत्यक्षत एव सिद्धम् । अनुमानतोऽपि कार्यक्रमतोऽनुमितम् त.प.२१८ख/९०६.

'bras bu la gnas

= {'bras bu la gnas pa/}

'bras bu la gnas pa

• पा. फलस्थः, पुद्गलभेदः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}… {zhugs pa dang 'bras bu la gnas pa dang} पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…प्रतिपन्नकः, फलस्थः श्रा.भू.६७ख/१६९; • वि. फलस्थः, फले स्थितः — {bcu drug pa la de 'bras gnas//} षोडशे तु फलस्थौ तौ अभि.भा.१९क/९३४.

'bras bu la zhugs pa

वि. फलप्रतिपन्नकः — {de gnyis rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la zhugs pa zhes bya'o//} तौ स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकावुच्येते अभि.भा.१८ख/९३३.

'bras bu la rung ba

वि. कार्ययोग्यः — {sreg pa dang 'tshed pa la sogs pa'i 'bras bu la rung ba'i me la sogs pa'i dngos po gang yin pa} यत्तद्दाहपाकादिकार्ययोग्यमनलादिकं वस्तु त.प.८६क/६२४.

'bras bu la rung ba nyid

कार्ययोग्यत्वम् — {skal pa mnyam pa'i rgyu la sogs pa 'das pa 'bras bu la rung ba nyid du 'dod de} अतीतस्य सभागहेत्वादेः कार्ययोग्यत्वमिष्यत एव त.प.८६क/६२४.

'bras bu la log par rtogs pa

पा. फलविप्रतिपत्तिः, विप्रतिपत्तिभेदः — {yul la log par rtogs pa bsal nas 'bras bu la log par rtogs pa bsal ba'i phyir} विषयविप्रतिपत्तिं निराकृत्य फलविप्रतिपत्तिं निराकर्तुमाह न्या.टी.४५ख/७९.

'bras bu lag tu 'ongs pa

आगतफलम् म.व्यु.६३४१ (९०क).

'bras bu las don gyis go ba

पा. कार्यार्थापत्तिः — {thams cad du dngos po thams cad kyi nus pa rnams kyang 'bras bu las don gyis go bas sgrub par byed pa can yin no//} शक्तयश्च सर्वदा सर्वपदार्थानां कार्यार्थापत्तिसाधनाः त.प.५३ख/५५८.

'bras bu longs spyod chen po can

वि. महाभोग्यफलम् — {sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i gzhi gang yin pa de ni 'bras bu longs spyod chen po can yin no//} तच्चैतद् दानमयं पुण्यक्रियावस्तु महाभोग्यफलम् अभि.भा.२२१ख/७४१.

'bras bu shin tu che ba

वि. अत्यर्थमहाफलः — {de dag kyang ji ltar byas na 'bras bu shin tu che ba dang phan yon che ba dang byin che ba dang rgya che bar 'gyur ba} तेषां च ते काराः कृताः कच्चिदत्यर्थमहाफला भविष्यन्ति, महानुशंसा महाद्युतयो महावैस्ताराःअ.श.२४२क/२२२.

'bras bu gsum

त्रिफला, फलत्रिकम् — त्रिफला तु फलत्रिकम् ।। अ.को.२०२क/२.९.१११; त्रयाणां फलानां समाहारः त्रिफला । हरीतकीविभीतक्यामलकीत्रयस्य नाम अ.वि.२.९.१११; फलत्रिकम् मि.को.५३ख ।

'bras bu gsum pa la zhugs pa

वि. तृतीयफलप्रतिपन्नकः — {rnam pa bdun dang brgyad spangs pa de ni 'bras bu gsum pa la zhugs pa yin par rig par bya'o//} तृतीयफलप्रतिपन्नकः…वेदितव्यः प्रहीणसप्ताष्टप्रकारः अभि.भा.२२क/९४७.

'bras bu'i kun nas nyon mongs pa

पा. फलसंक्लेशः, संक्लेशभेदः — {kun nas nyon mongs pa rnam pa gnyis ni rgyu'i kun nas nyon mongs pa dang 'bras bu'i kun nas nyon mongs pa'o//} द्वेधा संक्लेशः—हेतुसंक्लेशः फलसंक्लेशश्च म.भा.३ख/१.१२.

'bras bu'i rgyun

कार्यप्रबन्धः — {gang gi phyir rgyu'i rgyun} ({dang 'bras bu'i rgyun} ){la brten nas rgyu dang 'bras bu'i dngos por 'gyur ba'i phyir 'bras bu'i rgyun las rgyu'i rgyun snga ma yin gyi} यतः कारणप्रबन्धं कार्यप्रबन्धं चाश्रित्य हेतुफलभावश्चिन्त्यते भावानाम्—कारणप्रबन्धपूर्वः कार्यप्रबन्ध इति वा.टी.६२क/१६.

'bras bu'i gtan tshigs

पा. कार्यहेतुः, हेतुभेदः — {'bras bu'i gtan tshigs kyang ma yin te/} {rgyu dang 'bras bu'i dngos po ma grub pa'i phyir ro//} नापि कार्यहेतुः; कार्यकारणभावासिद्धेः त.प.३०ख/५०८; द्र. {'bras bu/}

'bras bu'i rtags

पा. कार्यलिङ्गम्, लिङ्गभेदः — {de las yang zhes bya ba la sogs pas sgra'i tha snyad ces bya ba'i 'bras bu'i rtags las kyang grub par bshad de} तस्याश्चेत्यादिना शाब्दव्यवहाराख्यकार्यलिङ्गतोऽपि सिद्धिमाह त.प.३क/४५०; द्र. {'bras bu/}

'bras bu'i rten

= {lus} कार्याश्रयः, शरीरम् — {'bras bu'i rten ni lus te/} {bde ba la sogs pa 'bras bu'i rten yin pa'i phyir ro//} कार्याश्रयः शरीरम्; सुखादेः कार्यस्याश्रयत्वात् त.प.१९३क/१०३.

'bras bu'i don go

कार्यार्थापत्तिः — {so so'i mi la gnas rna ba/} /{'bras bu'i don gos kho bos rtogs//} कार्यार्थापत्तिगम्यं तच्छ्रोत्रं प्रतिनरं स्थितम् ।। त.स.७९ख/७३९.

'bras bu'i rnam rig

कार्यविज्ञप्तिः — {yang de yi dngos 'bras bu yi/} /{rnam rig der cis dmigs 'gyur min/} तद्रूपकार्यविज्ञप्तिः किं वा तत्रापि नो भवेत् । त.स.१२३क/१०७२.

'bras bu'i mi slu

कार्यसंवादः — {ji srid 'bras bu'i mi slu med/} /{de srid gnod pa'i dogs pa ni/} /{gang phyir ldog par mi 'gyur te//} यावन्न कार्यसंवादस्तावन्न विनिवर्तते । बाधाशङ्का त.स.१०९ख/९५६.

'bras bu'i rmongs pa

कार्यमोहः — {sdug bsngal nye bar zhi don du/} /{'bras bu'i rmongs pa bzlog mi bya//} दुःखव्युपशमार्थं तु कार्यमोहो न वार्यते ।। बो.अ.३३ख/९.७७.

'bras bu'i tshig

फलपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{'bras bu'i tshig dang /'bras} {bu med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…फलपदम्, अफलपदम् ल.अ.६८ख/१७.

'bras bu'i lam

फलमार्गः — {'bras bu'i lam 'ba' zhig thob pa'i phyir sa gong ma'i nyon mongs pa'i bral ba dang mi ldan par yang 'gyur la} केवलफलमार्गलाभाच्च ऊर्ध्वभूमिक्लेशविसंयोगेनासमन्वागतः स्यात् अभि.भा.२८क/९७५.

'bras bu'i shing

फलवृक्षः — {me tog dang 'bras bu'i shing bzhin no//}…{'bras bu'i ched kyi shing la 'bras bu'i shing} पुष्पफलवृक्षवत्…फलार्थं वृक्षः फलवृक्षः अभि.स्फु.१७४ख/९२३; म.व्यु.४२०१. (६६ख).

'bras bu'i shing ljon pa

फलवृक्षः — {de'i dbus su skyed mos tshal byas te/} {me tog gi shing ljon pa thams cad dang 'bras bu'i shing ljon pa thams cad dang rin po che'i shing ljon pa thams cad kyis khyab par bkang ngo //} तत्र च मध्ये उद्यानं मापितमभूत् सर्वपुष्पवृक्षसर्वफलवृक्षसर्वरत्नवृक्षप्रतिस्फुटं संछादितमभूत् रा.प.२४५ख/१४४.

'bras bu'i shes pa

फलज्ञानम् — {ji srid du 'bras bu'i shes pa ma skyes pa de srid du gnod pa'i dogs pa gang gis zlog par byed} यावद्धि फलज्ञानं नोदेति तावद् बाधाशङ्का केन निवर्तताम् त.प.२४२ख/९५७.

'bras bu'i bsam gtan

पा. कार्यध्यानम् — {bsam gtan rnams ni rnam pa gnyis so zhes bya ba ni rgyu'i bsam gtan dang 'bras bu'i bsam gtan rnams so//} द्विधा ध्यानानीति कार्यध्यानानि, कारणध्यानानि च अभि.स्फु.२८३ख/११२५.

'bras bur gyur pa

वि. फलभूतः — {de la nye bar len pa'i phung po 'bras bur gyur pa rnams ni sdug bsngal gyi bden pa yin no//} तत्र फलभूता उपादानस्कन्धा दुःखसत्यम् अभि.भा.२ख/८७४; कार्यगतः — {rgyur gyur pa'i byed pa sngar bshad nas/} {da ni 'bras bur gyur pa khyad par yin pas skyon med do//} पूर्वं कारणगतो व्यापारः कथितः, अधुना तु कार्यगत इति विशेषाददोषः वा.टी.८४ख/४१.

'bras bur 'gyur

क्रि. फलति — {lus can dag la 'bras bur 'gyur} फलन्ति खलु देहिनाम् वि.व.१३२ख/१.२१; फलीभवति — {blo gros chen po de dag ni kun las sbyor ba gsum rnams te/} {bye brag gis gong nas gong du dgra bcom pa rnams kyi dgra bcom pa'i 'bras bur 'gyur ro//} एतानि महामते त्रीणि संयोजनानि विशेषोत्तरोत्तरेण अर्हतामर्हत्फलीभवन्ति ल.अ.१०२क/४८.

'bras bur bcas

= {'bras bur bcas pa/}

'bras bur bcas pa

वि. सफलः — {dper na bden pa'i sangs rgyas la/} /{ji ltar 'bras bur bcas pa bzhin//} सत्यबुद्धे…सफला…यथा ।। बो.अ.३२क/९.४०.

'bras bral

• वि. विफलः — {ji srid skye bo legs bshad brjod la go skabs med pa mtho ba}(?{ma thob} ){min/} /{de lta na yang mchog gi tshogs la lhag par bstar byas 'di 'bras bral//} उदग्रा सामग्री तदपि विफलैषा स्फुरितकृत् न यावत्पाठेन (?ठे न) स्वजन इव लब्धो ह्य (?धोऽन)वसरः ।। अ.क.२८ख/५३.१६; • सं. वैयर्थ्यम् लो.को.१७३४.

'bras 'byung

= {'bras bu 'byung ba/}

'bras 'byung ras

फालम्, फलनिर्मितवस्त्रम् — फालं तु कार्पासं बादरं च तत् अ.को.१७८क/२.६.१११; फलस्य विकारः फालम् । अ.वि.२.६.१११.

'bras 'bru

तण्डुलः — {rgya shug dang til dang 'bras 'bru gcig za ba dang} एककोलतिलतण्डुलाहारैश्च ल.वि.१२३क/१८३.

'bras med

• वि. निष्फलः — {ji ltar mig gis dngos po ni/} /{kun la rtogs pa 'bras med yin/} /{thams cad mngon sum gyis mthong nyid/} /{dam bca' de bzhin 'bras med 'gyur//} यथा च चक्षुषा सर्वान् भावान् वेत्तीति निष्फलम् । सर्वप्रत्यक्षदर्शित्वप्रतिज्ञाऽप्यफला तथा ।। त.स.११४ख/९९२; {yon tan med par gang zhig lus kyi bla ma nyid/} /{rdo ba rags pa bzhin du de ni 'bras bu med//} विना गुणं यद्वपुषां गुरुत्वं स्थूलोपलानामिव निष्फलं तत् ।। अ.क.१९२क/२२.१; विफलः — {dge ba'i bya ba 'bras med des/} /{yongs su skyob pa rig ma gyur//} न विवेद परित्राणं विफलस्वस्तिकक्रियः ।। अ.क.२९ख/३. ११९; {rtsom pa thams cad 'bras bu med pa yin no//} सर्वो विफल एव प्रयासः त.प.१५६ख/७६६; बन्ध्यः — {skye ba 'bras med} बन्ध्यं जन्म अ.क.५७ख/५९.७४; {ched 'ga' ni 'bras bu med par 'gyur/} {ched 'ga' ni 'bras bu yod par 'gyur ro//} एकदा च बन्ध्या भवत्येकदा चाबन्ध्या बो.भू.१६७ख/२२१; मोघः — {mo g+ha 'bras med dman pa la//} श्री.को.१७४ख; • सं. वैफल्यम्— {sa bdag mdun du dmod pa 'di/} /{'bras med ngo tshar 'gro bar 'gyur/} /{khyod kyis gang gi 'dab gshog zad/} /{bzod pa'i bya de bdag cag min//} वैफल्यलज्जां शापोऽयं यास्यत्यग्रे महीपतेः । नैते बत खगा येषां यूयं पक्षक्षयक्षमाः ।। अ.क.४२क/४.६४; {so so so sor ston pa'i sbyor ba 'di la 'bras bu 'ga' yang ma dmigs pa'i phyir 'bras bu med pa'i skyon no//} न चास्य पृथक्पृथक्प्रतिपादनप्रयासस्य किञ्चित् फलमुपलभ्यत इति वैफल्यदोषः त.प.२६३क/२४२; नैष्फल्यम् — {bzod dka'i 'tshe ba mi bzod de/} /{slong ba 'bras bu med pa'ang min/} /{kye ma chos la the tshom 'di/} /{byed pos byas zhes de yis bsams//} सोऽचिन्तयत्तदा दैवाज्जातोऽयं धर्मसंशयः । न सहे दुःसहां हिंसां न नैष्फल्यमर्थिनः ।। अ.क.२५क/३.६५; • पा. अपार्थकम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् — प्रतिज्ञाहानिः…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३; • अव्य. मुधा — {gang zhig gang gis rang nyid kyis bsags longs spyod skal ldan de la ni/} /{'di dag 'di yis byas zhes rmongs pa'i blo can 'bras med de dag sems//} यद्येनैव स्वयमुपचितं भोगभागी स तस्मिन् एतेनैतत्कृतमिति मुधा मन्येत मुग्धबुद्धिः ।। अ.क.७५क/६२.१६.

'bras med 'gyur

क्रि. अफलं स्यात् — {gal te sems pa nyid rtag na/} /{mig dang don sogs 'bras med 'gyur//} अक्ष्यर्थाद्यफलं तु स्याच्चैतन्यं शाश्वतं यदि । त.स.१३क/१४९.

'bras med nyid

वैफल्यम् — {re zhig sgra 'byung nyer 'jal sogs/} /{'di ni dang po'i don yul min/} /{mngon sum khong gtogs thob pa 'am/} /{'bras med nyid de dran pa bzhin//} आद्यार्थविषयं तावन्नेदं शाब्दोपमादिकम् । प्रत्यक्षेऽन्तर्गतिप्राप्तेर्वैफल्यं वा स्मृतेरिव ।। त.स.६२क/५९२; त.प.४०ख/५३०.

'bras med pa

= {'bras med/}

'bras med byed

बन्ध्यकारः— {rlan ldan byu ru'i yal 'dab dag la 'khu bar brtson pa dang /} /{bim pa'i 'od kyis rnam 'phrul dag ni 'phral la 'bras med byed//} द्रोहोद्यतः सरसविद्रुमपल्लवानां बिम्बप्रभाप्रसभविभ्रमबन्ध्यकारः ।। अ.क.३५८क/४८.१२.

'bras smin

= {'bras bu smin pa/}

'bras mtshungs

= {'bras bu dang mtshungs pa/}

'bras zan

ओदनः, ओ नम् म.व्यु.५७५१ (८४क); भक्तम् म.व्यु.५७५२ (८४क).

'bras zla

= {dbo'i zla ba} फाल्गुनः, फाल्गुनमासः — अथ फाल्गुने ।। स्यात् तपस्यः फाल्गुनिकः अ.को.१३७क/१.४.१५; फाल्गुनी अत्रास्तीति फाल्गुनः अ.वि.१.४. १५.

'bras bzang

सत्फलम् — {shing gang 'bras bzang yal ga dud pa dang //} द्रुमाश्च ये सत्फलनम्रशाखाः बो.अ.३ख/२.३.

'bras yos

लाजाः, अक्षताः — {bu mo gzhon nu ma la ni 'bras yos kyi sbyin sreg bya'o//}…{dbang du byed do//} कन्यां लाजाहोमेन… वश्यां करोति म.मू.२०५ख/२२४; लाजाः पुंभूम्नि चाक्षताः अ.को.१९७ख/२.९.४७; लाज्यन्ते भृज्यन्त इति लाजाः । लाज भर्जने भर्त्सने च अ.वि.२.९.४७.

'bras rab che

= {'bras bu rab tu che ba/}

'bras las skyes pa

वि. धान्यजः — {'dir chang thams cad shes rab kyi rang bzhin te/}…{'bras las skyes pa'am shing las skyes pa'am gzhan pa'o//} इह सर्वं मद्यं प्रज्ञास्वभावं…धान्यजं वृक्षजं वाऽन्यद्वा वि.प्र.१६६क/३.१४७.

'bras las nyams pa

वि. फलभ्रष्टः — {'bras las nyams pa 'chi ba med//} म्रियते न फलभ्रष्टः अभि.को.२१क/६.६०.

'bras longs spyod chen po can

= {'bras bu longs spyod chen po can/}

'bras sA lu

शालिः — {nas dang 'bras sA lu dang gro dang til dang mon sran sde'u dang mon sran gre'u dang rgya sran zhes bya ba la sogs pa} यवशालिगोधूमतिलमुद्गमाषकुलत्थादिकः बो.भू.५३ख/७०.

'bri

१. = {'bri ba/} 2. {'bri mo/}

'bri mkhan

चित्रकरः, चित्रकारः — {'dir ni 'bri mkhan dam tshig can/} /{sgrub po'ang dam tshig can gyis ni/} /{bris sku 'jigs pa bri ba nyid/} /{skyes pa'i thod gnas kha dog lngas/} समयिचित्रकरेणेह साधकेनापि समयिना । लिखितव्यं पटं घोरं नरकस्थैः पञ्चवर्णकैः । हे.त.२६क/८६.

'bri ba

• क्रि. १. (वर्त.; सक.; {bri ba} भवि., {bris pa} भूत., {phris} विधौ) [1] लिखामि — {de bltas bltas shing 'bri} दृष्ट्वा दृष्ट्वा लिखाम्येनाम् ना.ना.२३२ख/७० [2] लिखिष्यति — {brtag pa'i rgyal po 'di 'bri ba dang 'brir 'jug pa} एतं कल्पराजं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स.दु. १२६क/२२६ २. (अवि., अक.) क्षीयते— {nam mkha' ltar 'bri ba yang ma yin 'phel ba yang ma yin te} आकाशवन्न क्षीयते न वर्धते शि.स.१७४ख/१७२; हीयते — {blo gros chen po gser dang rdo rje ni}…{mi 'bri mi skye} सुवर्णं वज्रं च महामते…न हीयन्ते न वर्धन्ते ल.अ.१४९ख/९६; • सं. १.लिखनम् {klog pa dang ston pa dang 'don du 'jug pa dang 'bri ba dang byang chub sems dpa'i spyod pa la mos pa nyid dang} पठनदेशनस्वाध्यायनलिखनबोधिसत्त्वचर्याविमुक्तिः म.मू.१०७ख/१६; लेखनम् — {sangs rgyas kyi bka' 'bri ba dang} बुद्धवचनलेखन(–) वि.सू.६९क/८५; {sen mo dang dbyug pa la sogs pas ri mo 'dren cing 'bri ba la sogs pa} नखदण्डादिना रेखाकर्षणलेखनादि बो.प.९६क/६१; आलेख्यम् — {dkyil 'khor 'bri ba'i las la mkhas} मण्डलालेख्यकर्मवित् वि.प्र.९१क/३.३; लिखितम् मि.को.३३क; द्र. {bri ba/} 2. [1] व्ययः — {de bzhin zag med dbyings na yang /} /{sangs rgyas phrin las skye zhing 'bri//} तथैवानास्रवे धातौ बुद्धकार्योदयव्ययः ।। सू.अ.१५५क/४०; हानिः — {bskams na mthu 'bri'o//} वीर्यस्य शोषे हानिः वि.सू.७६ख/९३; ह्रासः — {de ltar na dang po 'bri ba nas bzung ste skad cig ma de thams cad bzod pa 'bring yin no//} एवं हि ह्रासारम्भात् प्रभृति सर्व एते क्षणा मध्या क्षान्तिः अभि. स्फु.१६८ख/९१०; अपह्रासः — {dmigs pa 'bri ba rnam pa 'bri ba sngon du 'gro ba can yin no//} आकारापह्रासपूर्वक आलम्बनापह्रासः अभि.स्फु.१६८ख/९१०; अपचयः म.व्यु.७४४९ (१०६क); अपकर्षः मि.को.१२९ख [2] = {'bri ba nyid} ऊनत्वम्— {de la ni kun nas nyon mongs pa'i phyogs 'gag pa na 'bri ba yang med la/} {rnam par byang ba'i phyogs skye ba na 'phel ba yang med do//} न च तस्योनत्वं संक्लेशपक्षनिरोधे नाधिकत्वं व्यवदानपक्षोत्पादे सू.व्या.१७३क/६५.

'bri ba dang mthun pa'i chos

पा. हानभागीया धर्माः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa'i 'bri ba dang mthun pa'i chos yin}…{ma gus pa dang /} {bag med pa dang le lo dang /} {nyon mongs pa la sten pa dang du len pa dang /} {nyes par spyod pa la sten pa dang du len pa dang}…{dpog par byed cing mngon pa'i nga rgyal byed pa dang chos la phyin ci log tu mngon pa'i nga rgyal byed pa'o//} पञ्चेमे बोधिसत्त्वस्य हानभागीया धर्माः अगौरवता…प्रमादकौसीद्यम्, क्लेशाऽऽसेवाऽधिवासनता, दुश्चरिताऽऽसेवाऽधिवासनता… परितुलनाभिमानता धर्मविपर्यासाभिमानता च बो.भू.१५१ख/१९५.

'bri ba med pa

= {'bri med/}

'bri bar bgyid

क्रि. १. लेखयामि — {bcom ldan 'das dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor 'bri bar mgyid do//} कालचक्रभगवतो मण्डलं लेखयामि वि.प्र.१०८क/३. ३१ २. हीयते — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste}…{'bri bar mi bgyid 'phel bar mi bgyid} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः…न हीयन्ते, न वर्धन्ते शि.स.१४६क/१४०.

'bri bar bgyid pa

= {'bri bar bgyid/}

'bri bar 'gyur ba ma yin

क्रि. न हीयते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni 'bri bar 'gyur ba 'am 'phel bar 'gyur ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं हीयते वा वर्धते वा सु.प.३८क/१७.

'bri bar byed

= {'bri bar byed pa/}

'bri bar byed pa

• क्रि. लिख्यते — {thug pa med pa'i 'jigs pa yis/} /{ngag lhag chad rgyar 'bri mi byed//} अनवस्थाभयादेव न वाक्यं लिख्यतेऽधिकम् । त.स.१०५क/९२३; • कृ. उल्लिखन्ती — {dga' dang 'dzum skyes sen mo'i 'od zer dag gis}… {'bri bar byed pa bzhin//} जातहर्षस्मितैरिव नखांशुभिरुल्लिखन्ती अ.क.१८क/५१.४३.

'bri bar mi bgyid

क्रि. न हीयते — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste}…{'bri bar mi bgyid 'phel bar mi bgyid} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः…न हीयन्ते, न वर्धन्ते शि.स.१४६क/१४०.

'bri mi 'gyur

क्रि. न हीयते लो.को.१७३६.

'bri mi byed

क्रि. न लिख्यते — {thug pa med pa'i 'jigs pa yis/} /{ngag lhag chad rgyar 'bri mi byed//} अनवस्थाभयादेव न वाक्यं लिख्यतेऽधिकम् । त.स.१०५क/९२३.

'bri med

वि. अन्यूनः — {mnyam dang khyad 'phags 'bri med cing /} /{'phel med pa yi mtshan nyid 'dod//} समं विशिष्टमन्यूनानधिकं लक्षणा मता ।। सू.अ.१७२ख/६५.

'bri mo

चमरी — {'bri mo ni rdo rje lcags sgrog ma} चमरी वज्रशृङ्खला वि.प्र.१६७क/३.१४९; {stag gdong ma'i 'bri mo} व्याघ्रास्यायाश्चमरी वि.प्र.४४क/४.४१.

'bring

वि. मध्यः — {chung ngu dang 'bring dang chen po nyid} मृदुमध्याधिमात्रत्वम् अभि.भा.१८३ख/६२७; {rtsa ba'i rnam pa gsum ste/} {chung ngu dang 'bring dang chen po'o//} मृदुमध्याधिमात्रा हि त्रयो मूलप्रकाराः अभि.भा.१९ख/९३८; {mchog dang 'bring dang tha ma} उत्तममध्याधमः वि.प्र.११५ख/२४; {nad med tshe ring nor dang rigs dang gzugs rnams ni/} /{rab dang 'bring dang tha ma'i bye brag sna tshogs pa'i//} अरोगतायुर्धनरूपजातिभिर्निकृष्टमध्योत्तमभेदचित्रता । जा.मा.१६६क/१९२; मध्यमः — {rab dang 'bring dang tha ma} हीनोत्कृष्टमध्यमः ल.अ.६२ख/८; {mchog dang 'bring dang tha ma'i slob ma yongs su brtags te} उत्तमाधममध्यमशिष्यपरीक्षा वि.प्र.११५ख/२४; विमध्यः — {rnam pa chung dang mchog dang 'bring dag gis/}… {'dul//} तनुपरमविमध्यमप्रकारैर्विनयति सू. अ.१५२क/३६.

'bring gi chung ngu

वि. मध्यमृदुः, मध्यभेदः — {de dag re re zhing yang chung ngu dang 'bring dang chen po nyid kyis rnam pa gsum yin pa'i phyir dgur rnam par gzhag ste/}…{'bring gi chung ngu dang} तेषां पुनः प्रत्येकं मृदुमध्याधिमात्रत्वेन त्रिविधत्वात् नव व्यवस्थाप्यन्ते । तद्यथा…मध्यमृदुः अभि.भा.१९ख/९३८.

'bring gi chen po

वि. मध्याधिमात्रः, मध्यभेदः — {de dag re re zhing yang chung ngu dang 'bring dang chen po nyid kyis rnam pa gsum yin pa'i phyir dgur rnam par gzhag ste/} …{'bring gi chen po dang} तेषां पुनः प्रत्येकं मृदुमध्याधिमात्रत्वेन त्रिविधत्वात् नव व्यवस्थाप्यन्ते । तद्यथा…मध्याधिमात्रः अभि.भा.१९ख/९३८.

'bring gi 'bring

वि. मध्यमध्यः, मध्यभेदः — {de dag re re zhing yang chung ngu dang 'bring dang chen po nyid kyis rnam pa gsum yin pa'i phyir dgur rnam par gzhag ste/}…{'bring gi 'bring dang} तेषां पुनः प्रत्येकं मृदुमध्याधिमात्रत्वेन त्रिविधत्वात् नव व्यवस्थाप्यन्ते । तद्यथा …मध्यमध्यः अभि.भा.१९ख/९३८.

'bring du 'don pa

पा. स्वरितः, स्वरभेदः — {sogs pa'i sgras ni ring ba dang 'phar ba dang steng du 'don pa dang rjes su 'don pa dang 'bring du 'don pa dang drug skyes pa la sogs pa yongs su bzung ngo //} आदिशब्देन दीर्घप्लुतोदात्त(आनुदात्त)स्वरितषड्जादिभेदपरिग्रहः त.प.१३९ख/७३१.

'bring po

= {'bring /}

'bring po'i gnas skabs

पा. मध्यमात्रा, मात्राभेदः — {phyag rgya gsum dang gnas skabs gsum}…{byang chub kyi sems 'dzag pa'i bgrod pa ni dman pa'i gnas skabs dang g}.{yo ba'i bgrod pa ni 'bring po'i gnas skabs dang mi g}.{yo ba'i bgrod pa ni mchog gi gnas skabs so//} तिस्रो मुद्रास्त्रिमात्रा…बोधिचित्तस्य अ(?)क्षरगतिर्मृदुमात्रा, स्पन्दगतिर्मध्यमात्रा, निःस्पन्दगतिरधिमात्रा वि.प्र.६६ख/४.११७.

'bring po'i byis pa

मध्यमबालः— {dman pa skyes pa'i byis pa dang so skyes nas 'bring po'i byis pa dang} मृदुर्जातबालः । दन्तोत्थानान्मध्यमबालः वि.प्र.६५ख/४.११४.

'bring ma

वि. मध्यम् — {de'i phas chung ma gsum po chen ma dang 'bring ma dang chun ma dag bzhag cing} पित्रा त्रीण्यन्तःपुराणि व्यवस्थापितानि ज्येष्ठं मध्यं कनीयः वि.व.२०७ख/१.८२; द्र. = {'bring /}

'brid

= {'brid pa/}

'brid pa

• सं. अपकर्षणम् — {'khor ba mi rtag mi 'brid pas chad pa'i mthar ma lhung ba'i phyir} अनित्यसंसारानपकर्षणतश्चोच्छेदान्तापतनात् र.व्या.९३क/३३; परिवञ्चनम् — {gcig la gcig 'brid pas gnas pa} अन्योन्यपरिवञ्चनोपस्थिताः म.व्यु.१८२ (५क); • वि. प्रतारकः — {thub pa'i mtshan mar bcos pa yi/} /{chas kyis mtshar ba khyod 'dra su/} /{blun po rnams kyi snying 'phrog khyod/} /{nges par bud med rnams la 'brid//} कस्त्वं मुनिव्यञ्जनया चित्रकृत्रिममात्रया । मुष्णासि मुग्धहृदया नूनं नारीप्रतारकः ।। अ.क.२५२क/२९.५७; व्यंसकः — {phyis rtogs par 'gyur na yang 'brid pa'i gang zag de la gzhi des gleng ba'am dran par mi byed la} प्रतिविध्य न च तेन वस्तुना पुनस्तं व्यंसकं पुद्गलं चोदयति स्मारयति बो.भू.६८क/८७.

'brid pa'i glang bu

वैणुकम्, गजप्रतोदः — तोत्रं वैणुकम् अ.को.१८८क/२.८.४१; वेणुना निर्वृत्तं वैणुकम् अ.वि.२.८.४१.

'brid zas

उन्माथः, कूटयन्त्रम् — उन्माथः कूटयन्त्रं स्यात् अ.को.२०४क/२.१०.२६; ऊर्ध्वमाक्रम्य मथतीति उन्माथः । मथ विलोडने अ.वि.२.१०.२६.

'brim

= {'brim pa/}

'brim pa

• सं. चारणम् — {'brim pa'i tshe lag pa g}.{yas pas chos kyi tshul shing dag gzung zhing g}.{yon pas cig shos dag go//} दक्षिणेन पाणिना धर्मशलाकानां चारणकाले ग्रहणं वामेनेतरासाम् वि.सू.९१क/१०९; • वि. चारकः — {tshul shing 'brim pa la bsko bar bya'o//} शलाकाचारकसम्मतिः वि.सू.९०ख/१०८.

'brim par 'gyur

क्रि. चारयिष्यामि — {tshul shing 'brim par 'gyur gyis} शलाकाश्चारयिष्यामि वि.सू.९०ख/१०९.

'brim par byed pa

वि. चारकः — {snyoms par 'brim par byed pa mos par bya'o//} समप्रवृत्तिं चारकं रोचयेयुः वि.सू.३७ख/४७.

'brims pa

परिवेषः — {rang gis mi 'brims par bsgrubs pa'i bca' ba dang bza' ba bdag nyid grong na 'dug pas blangs te zos na'o//} स्वप्रतिपादितस्यापरिवेषेण स्वयं ग्रामस्थेन प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीयस्याभ्यवहारे वि.सू.४८क/६१.

'brir

= {'bri ru/}

'brir bcug pa

वि. लिखापयितः — {bris pa dang /} {'brir bcug pa dang}… {mchod pa byas pa'i 'bras bu rnam par smin pa nyon cig} शृणुत…लिखितस्य लिखापयितस्य… पूजितस्य फलविपाकं च स.दु.१२४क/२२०.

'brir 'jug

क्रि. लिखापयिष्यति — {brtag pa'i rgyal po 'di 'bri ba dang 'brir 'jug pa} एतं कल्पराजं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स.दु.१२६क/२२६.

'bru

१. शस्यम् — {'bru skye ba lta bu ni nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa skye ba yin no//} शस्याभिवृद्धिर्निर्वेधभागीयोत्पत्तिः अभि.स्फु.१७४क/९२१; सस्यम् — वृक्षादीनां फलं सस्यम् अ.को.१५५क/२.४.१५; सस्ति वृक्षमधिशेते सस्यम् । षस स्वप्ने अ.वि.२.४.१५ २. = {so ba} [1] धान्यम् — {nor dang 'bru dang gser rnams dang /} /{zhing gi dngos por rnam par rtog//} धनधान्यं सुवर्णं च क्षेत्रवस्तु विकल्प्यते । ल.अ.१७१क/१२९; व्रीहिः — {rengs pa dang rmongs pa la sran chung ngam 'bru gzhan no//} स्तम्भने मोहने मसूरिकाः, अपरव्रीहिर्वा वि.प्र.१००क/३.२० [2] नीवारः, व्रीहिभेदः — {gal te de ltar dgang lugs dang /} /{'bru dang gser ral can sogs rnams/} /{rtag bdag nyid yod de yis ni/} /{mi rtag ngo bo ji ltar brjod//} यद्येवमाज्यनीवारचामीकरजटादयः । अनित्याः कथमुच्यन्ते तेन नित्यात्मना सता ।। त.स.१२८ख/११०१; द्र.— {so ba ni 'bras bu'i khyad par ro//} नीवारः व्रीहिविशेषः त.प.३१७क/११०१ ३. फलम् — {gang zhig sa skyong 'byor bas rab bskrun rgya cher sbyin pa'i bsod nams las lhag pa/} /{dam pa'i 'bru yi khur ni dbul ba rnams kyi sbyin pa shin tu chung bas 'thob//} यद्भूपालविशालदानविभवप्रोद्भूतपुण्याधिकं दानस्यातिकृशस्य सत्फलभरमाप्नोत्यलं दुर्गतः । अ.क.३२४क/४१.१ ४. = {yig 'bru} अक्षरम् — {yi ge dang 'bru bgrangs pa ji snyed du bstan pa de dag thams cad kyi sngon du 'gro ba'ang yi ge'i phyi mo'o//} सर्वलिप्यक्षरसंख्यानिर्देशो मातृकापूर्वङ्गमः द.भू.१७२क/५ ५. = {'bru ba/}

'bru skye ba

शस्याभिवृद्धिः — {sa bon 'debs pa dang 'bru skye ba dang 'bras bu chags pa bzhin du} बीजावरोपणशस्याभिवृद्धिफलोत्पत्तिक्रमवत् अभि.भा.१५ख/९२१.

'bru rgyal bar gyur pa

वि. सम्पन्नसस्यः — {zhing pa 'bru rgyal bar gyur pa dang} सम्पन्नसस्या इव कर्षकाः अ.श.१३५क/१२५.

'bru lnga

पञ्चसस्यम् — {rgyas pa la mar dang 'bru lngas so//} पुष्टौ घृतेन पञ्चशस्यैः वि.प्र.९७ख/३.१५.

'bru nas tha dad du mi bya

न सित्थपृथक्कारम् — {'bru nas tha dad du mi bya'o//} न सित्थपृथक्कारम् वि.सू.४९ख/६३.

'bru phan

= {chu} जलम्, सलिलम् — आपः स्त्री भूम्नि वार्वारि सलिलं कमलं जलम् । अ.को.१४६ख/१.१२.३; जलति जडीभवतीति जलम् । जल घातने अ.वि.१.१२.३.

'bru ba

निष्कर्षणम् — {sbar ba dang gsod pa dang reg pa dang ma reg pa'i bud shing bskul ba dang bcas pa 'dren pa dang mdag ma sbung ba dang 'bru ba dag la'o/} प्रज्वाल(न)निर्वापणस्पृष्टास्पृष्टेन्धनसमवधानयुक्तनिष्कर्षणाङ्गारसमावर्तननिष्कर्षणेषु वि.सू.४१क/५१.

'bru mang po

• पा. बहुव्रीहिः, समासभेदः — {ri bong mtshan ma'i gdong can sogs/} /{'bru mang po yi tshig sdud dang //} समासश्च बहुव्रीहिः शशाङ्कवदनादिषु ।। का.आ.३२४क/२.६०; • सं. = {glang po'i sgra} बृंहितम्, करिगर्जितम् — बृंहितं करिगर्जितम् अ.को.१९३क/२.८.१०७; बृंहन्ति गजा अत्रेति बृंहितम् । बृहि शब्दे अ.वि.२.८.१०७.

'bru mang po pa

= {'bru mang po/}

'bru mang po'i tshig sdud

पा. बहुव्रीहिसमासः — {ri bong mtshan ma'i gdong can sogs/} /{'bru mang po yi tshig sdud dang //} समासश्च बहुव्रीहिः शशाङ्कवदनादिषु ।। का.आ.३२४क/२.६०.

'bru mar

तैलम् — {'bru mar gyis kyang byug pa spang //} म्रक्षणं वर्जयेत्तैलम् *ल.अ.३३ख/१०४.

'bru mar gyi bum pa

तैलकुम्भः — {'bru mar gyi bum pa bye ba bsogs nas mar me'i phreng ba bstab par brtsams so//} तैलकुम्भकोटिं च समुपानीय दीपमालामभ्युद्यतो दातुम् वि.व.१६८क/१.५७.

'bru mar gyi mar me

तैलप्रद्योतिकः — {'bru mar gyi mar me ltar 'bar bar byas sam} तैलप्रद्योतिकं वा दीप्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१.

'bru mar gyi tshigs ma

= {'bru mar tshigs ma/}

'bru mar snod

तैलभाजनम् — {thams cad kyis 'bru mar snod bcang bar bya'o//} धारयेत् सर्वं तैलभाजनम् वि.सू.९७क/११७; कुतुपः — {'bru mar dang 'bru mar snod dang} तैलकुतुप(–) वि.सू.६९क/८६.

'bru mar tshigs ma

पिण्याकः — {'bru mar gyi tshigs ma'am lci bas nang byugs pas so//} पिण्याकेन गोमयेन वा लिप्ताभ्यन्तरेण वि.सू.८क/८; {rdzas dri zhim po dag gis rang gi lus skud pa la'o//} {'bru mar gyi tshigs mas so//} सुगन्धद्रव्यैः स्वाङ्गोद्वर्तने । पिण्याकेन वि.सू.५३क/६८; खलः, ओ लम् — {dge tshul kho bo cag la gtun du 'bru mar gyi tshigs ma nyung ba zhig rdungs te byin cig} श्रामणेरक ददस्व मे खलस्तोकं कुट्टयिष्यामि वि.व.११५क/२.९६.

'bru zas

शस्यम्, अन्नम् — {bdag cag nags na gnas rnams kyis/} /{rgyal po'i longs spyod ro mi shes/} /{'bru zas nyams su ma myong ba'i/} /{ri dwags la dus dga' ma yin//} न वयं राजभोगानां रसज्ञा वनवासिनः । न हि शस्याशनाभ्यासा मोदन्ते मोदकैर्मृगाः ।। अ.क.३९क/५५.२६.

'bru sa

१. केदारः, व्रीहिक्षेत्रम् — पुंनपुंसकयोर्वप्रः केदारः क्षेत्रम् अ.को.१६५क/२.९.११; के जले हलेन दार्यत इति केदारः । दॄ विदारणे अ.वि.२.९.११ २. व्रैहेयम् मि.को.३४ख ।

'brug

• सं. = {'brug sgra} स्तनितम्, मेघनिर्घोषः — स्तनितं गर्जितं मेघनिर्घोषो रसितादि च ।। अ.को.१३३ख/१.३.८; स्तनयतीति स्तनितम् । स्तन गदी देवशब्दे अ.वि.१.३.८; • ना. भूटानः, देशः ।

'brug gi sgra

= {'brug sgra/}

'brug gi sgra dbyangs

पा. मेघस्वरघोषा, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{'brug gi sgra dbyangs ni brjid pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा च…मेघस्वरघोषा गम्भीरत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.

'brug gi rnga sgra

पयोदतूर्यस्वनः — {'brug gi rnga sgras rab tu dga' gyur nas//} पयोदतूर्यस्वनलब्धहर्षा जा.मा.८८क/१०१.

'brug gi dbyangs

= {'brug dbyangs/}

'brug sgra

• सं. मेघशब्दः — {phrad nas 'dzin pa'i phyogs la yang /} /{rna ba'i nang du sgro'i sgra bzhin/} /{'brug sgra la sogs shes pa ni/} /{tha dad par ni 'gyur ba min//} प्राप्तिग्रहणपक्षे तु कर्णाभ्यन्तरपक्षवत् । न विच्छिन्न इति ज्ञानं मेघशब्दादिके भवेत् ।। त.स.९२क/८३२; मेघरवः — {sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams kyi tshig brjod pa'i sprul pa zab pa yin te/} {'brug sgra lta bu dang} बुद्धबोधिसत्त्वानां निर्मितो वाग्व्याहारो गम्भीरो भवति मेघरवः बो.भू.३५ख/४५; जीमूतघोषः — {'brug gi sgra nyid} जीमूतघोषता अभि.अ.१२ख/८.२८; स्तनितम् — {'brug sgra 'jigs su rung ba brgyud mar grag//} प्रसक्तभीमस्तनितानुनादाः जा.मा.८१क/९३; गर्जितम् — {bzhad pa dang ni rnga sgra dang /} /{dril bu'i sgra dang 'brug sgra nyid//} हसितं कर्म (?तूर्य)शब्दं च घण्टाध्वनिगर्जितमेव च स.दु.१२९ख/२४०; निगर्जितम् — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rab tu 'gyed pa'i nor bu rin chen 'brug sgra'i gtsug phud dang} सर्वतथागतप्रभामण्डलप्रमुञ्चनमणिरत्ननिगर्जितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२; गम्भीरध्वानः— {de la gdon mi za bar 'brug sgra la sogs pa'i chos dang ldan pa'i sprin gyi rgyu tsam las kyang 'bras bu char pa la sogs pa dang ldan pa ma yin te} तत्र नावश्यं गम्भीरध्वानादियुक्तमपि मेघादिकारणमात्रं वृष्ट्यादिकार्याविर्भावकम् वा.टी.५४क/६; घोषः — {chu ldan char sprin zab mo'i 'brug sgra ldan//} सतोयजीमूतगम्भीरघोषम् अ.क.२५४क/९३.६३; • ना. मेघस्वरः, बुद्धः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}… {'brug sgra dang}… {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…मेघस्वरेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.

'brug sgra rgyal po

ना. मेघराजः, तथागतः — {de nas nub byang gi phyogs mtshams na de bzhin gshegs pa 'brug sgra rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams sprin dang ldan par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sprin brtsegs 'brug bsgrags dbyangs zhes bya ba} अथ खलु पश्चिमोत्तरस्यां दिशि मेघवत्या लोकधातोर्मेघराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रान्मेघकूटाभिगर्जितस्वरो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४४ख/२१३.

'brug sgra sgrog pa

निर्घोषः — {sprin chen po ltar chos kyi rang bzhin gyi 'brug sgra sgrog pa} महामेघमिव वर्ष(?धर्म)स्वभावनिर्घोषम् ग.व्यू.३०क/१२६; निगर्जनम् — {sems can thams cad kyi skad rgya mtsho 'brug sgra sgrog pa'i sgra dbyangs zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वमन्त्रसमुद्रनिगर्जनस्वरनिर्घोषो नाम समाधिः ग.व्यू.१४३ख/२२७.

'brug sgra bsgrags pa

भू.का.कृ. निगर्जितः — {de bzhin gshegs pa chos thams cad kyi 'brug sgra bsgrags pa'i rgyal po zhes bya ba} सर्वधर्मनिगर्जितराजो नाम तथागतः ग.व्यू.१९७ख/२७८.

'brug sgra nyid

जीमूतघोषता — {ljags mnyen pa dang srab pa dang /} /{dmar dang 'brug gi sgra nyid dang //} मृद्वी तन्वी च रक्ता च जिह्वा जीमूतघोषता । अभि.अ.१२ख/८.२८.

'brug sgra dang rnga bo che'i skad kyi rgyal po

ना. गर्जितघोषदुन्दुभिस्वरराजः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{'brug sgra dang rnga bo che'i skad kyi rgyal po dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…गर्जितघोषदुन्दुभिस्वरराजः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.

'brug sgra dbyangs snyan skar ma'i rgyal po me tog kun tu rgyas pa

=(?) ना. जलधरगर्जितघोषसुस्वरनक्षत्रराजसङ्कुसुमिताभिज्ञः, तथागतः — {bskal pa mthong na dga' ba la 'jig rten gyi khams rnam par snang ba'i 'od zer gyis brgyan par de bzhin gshegs pa}…{'brug sgra dbyangs snyan skar ma'i rgyal po me tog kun tu rgyas pa zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} जलधरगर्जितघोषसुस्वरनक्षत्रराजसङ्कुसुमिताभिज्ञो नाम तथागतः …लोक उदपादि…प्रियदर्शने कल्पे वैरोचनरश्मिप्रतिमण्डितायां लोकधातौ स.पु.१६९ख/२५८.

'brug dbyangs

मेघघोषः — {ces pa 'brug dbyangs ltar stug sgras/} /{ring po nas ni de la gsungs//} अभ्यधादिति तं दूरान्मेघघोषघनस्वनः ।। अ.क.८०ख/६२.७६.

'brug zer ba'i sgra lta bu

वि. मेघस्तनिताभिगर्जितस्वरः, ओ रा — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{'brug zer ba'i sgra lta bu dang} याऽसौ वागाज्ञापनी… मेघस्तनिताभिगर्जितस्वरा ल.वि.१४१क/२०८.

'brug yas

विक्षोभः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७३८ (१०९ख); द्र. {brug g}.{yos/}

'brub

= {'brub pa/}

'brub pa

वि. गोपकः — {dge 'dun gyi der gtogs pa ni snod spyad 'brub pa'i las yin no//} भाण्डगोपकस्य तद्गतः साङ्घिके व्यापारः वि.सू.३९ख/४९.

'brum

= {'brum bu/}

'brum can

वि. विचर्चिकः म.व्यु.८९१७; द्र. {'brum bu can/}

'brum nad

अर्शोरोगः — अर्शोरोगयुतोऽर्शसः अ.को.१७४क/२.६.५९.

'brum bu

१. = {phol mig} स्फोटकः, व्याधिभेदः — {rims dang yi ga 'chus dang gzer/} /{de bzhin nad ni 'brum bu yis//}…{btab par gyur} ज्वरारोगशूलैस्तु व्याधिभिः स्फोटकैः सदा । क्लिश्यन्ते म.मू.१९९ख/२१५; विस्फोटः — विस्फोटः पिटकस्त्रिषु अ.को.१७३ख/२.६. ५३; परिपक्वदशायां विस्फोटतीति विस्फोटः । स्फुटिर् विशरणे अ.वि.२.६.५३; *लूता — {'bras dang phol mig 'brum bu dang /} /{gang gzhan nad du bshad pa rnams//} गण्डपिटकलूताश्च ये चान्ये व्याधयः स्मृताः । गु.स.१३०क/८६ २. पुलाकः, ओ कम् — {zhal zas gsol ba na 'bras chan 'brum bu gcig kyang legs par ma bcas par mi gsol ba dang} आहारमाहरतो नैकौदनपुलाकमप्यतिभिन्नं प्रविशति बो.भू.४१ख/५३; द्र. {sbun stong /}

'brum bu can

वि. विचर्चिकः — {sen mo gcig pa dang}…{'brum bu can dang}…{spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} एकनख…विचर्चिक…ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३.

'brum bu phra mo

किटिभः, व्याधिविशेषः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang}…{mdze dang 'brum bu phra mo dang} काये बहवः कायिका आबाधाः, तद्यथा गण्डः…कुष्ठः, किटिभः श्रा.भू.३०ख/७७.

'bru'i rgyun

व्रीहिसन्तानः — {'bru yi rgyun dang chos mthun phyir/} /{srid pa chad las byung ba min//} व्रीहिसन्तानसाधर्म्यादविच्छिन्नभवोद्भवः । अभि.को.७क/३.११.

'bru'i chang

सुरा, मद्यविशेषः— {de}…{bdag nyid kyang 'bru'i chang dang bcos pa'i chang bag med pa'i gnas spangs shing gzhan yang 'bru'i chang dang bcos pa'i chang bag med pa'i gnas spong ba la yang dag par 'god do//} स…आत्मना च सुरामैरेयमद्यप्रमादस्थानात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च सुरामैरेयमद्यप्रमादस्थानविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१.

'bru'i rtse mo

किंशारुः उ.वृ.३६ख ।

'bru'i tshwa

शुलुकः — {chu dang}…{tshwa dang 'bru'i tshwa dang zho kha chu dang rtsab mo dang shing tog dang bca' bar bya ba la sogs pa nye bar sbyar bar bya ba'i 'o//} उदक… शुक्तशुलुकदधिमण्डकाञ्जिकफलखाद्यकादेरुपयोज्यस्य वि.सू.३८क/४८.

'bru'i mdzod

धान्यकोशः — {nor dang 'bru'i mdzod dang bang ba yongs su gtang bar bya ba dag gam} धनधान्यकोशकोष्ठागारपरित्यागो वा द.भू.१८१ख/१२.

'brul

= {'brul ba/}

'brul ba

• क्रि. शीर्यति — {rang gi yon tan bsgrags pa yis/} /{bsod nams me tog rnyis shing 'brul//} स्वगुणोदीरणम्लानं पुण्यपुष्पं हि शीर्यति ।। अ.क.२२९क/२५. ५०; • सं. प्रवर्षणम्— {'dzam bu'i shing las rtag tu shing tog smin pa 'brul ba} सदापक्वफलजम्बूवृक्षप्रवर्षणे ग.व्यू.३७६क/८७; द्र. {shing brul gyi phung por gyur to//} शृङ्खलिका पुञ्जीभूता वि.व.२८३क/१.१००.

'brus

१. = {'bru yis/} 2. {btson pa byas pa} इत्यस्य प्रा. ।

'breg mkhan

= {skra mkhan} कल्पकः, क्षुरी — {de nas 'breg mkhan nye bar 'khor bcom ldan 'das ga la ba der song ste} अथोपालिः कल्पको येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तः अ.श.२४४ख/२२४.

'breg tu gzhug par bya

क्रि. अवतारयेत् — {rgan po dang nad pa dang rlung dang nyi ma dang char pa dag la khyams la sogs par 'breg tu gzhugs par bya'o//} अवतारयेत् प्र(आ)सादादौ जीर्णो ग्लानो वातातपवर्षेषु च वि.सू.५ख/५.

'breg spyad

= {chan gri} कर्तरी मि.को.२६ख ।

'breng

= {'breng ba/}

'breng thag

= {ko thag} नध्री, चर्मरज्जुविशेषः — नध्री वर्ध्री वरत्रा स्यात् अ.को.२०४ख/२.१०.३१; नह्यतेऽश्वमध्यमनया नध्री । णह बन्धने अ.वि.२.१०.३१.

'breng ba

• कृ. स्खलत् — {pad+ma g}.{yo ba'i 'dab rtse na/} /{'breng ba'i chu thigs lta bu yin//} लोलपद्मपलाशाग्रस्खलज्जललवाकुलाः ।। अ.क.३१ख/३.१४४; • सं. वरत्रम् म.व्यु.९४४४ (१२९ख); द्र. {'breng zhags/}

'breng zhags

= {ko thag} वर्ध्री, चर्मरज्जुविशेषः — नध्री वर्ध्री वरत्रा स्यात् अ.को.२०४ख/२.१०.३१; वर्धते दीर्घीभवतीति वर्ध्री । वृधु वृद्धौ अ.वि.२.१०.३१.

'brel

= {'brel ba/}

'brel grub

= {'brel ba grub pa/}

'brel grub pa

= {'brel ba grub pa/}

'brel can

= {'brel ba can/}

'brel ldan

= {'brel ba dang ldan pa/}

'brel ldan pa

= {'brel ba dang ldan pa/}

'brel pa

= {'brel ba/}

'brel ba

• क्रि. (अवि., अक.) सम्बध्यते — {gang zhig yul 'di thams cad gnas pa rang dang 'brel ba can dag dang /} {cig car mngon par 'brel ba} यत् सर्वस्मिन् देशेऽवस्थितैः स्वसम्बन्धिभिर्युगपदभिसम्बध्यते न्या.टी.८४क/२२८; निबध्यते — {rnam par rtog pa'i gzugs brnyan ni/} /{de yi mthar thug rnams dang 'brel//} विकल्पप्रतिबिम्बेषु तन्निष्ठेषु निबध्यते । प्र.वा. १२४ख/२.१६४; उपनिबध्यते — {de chos thams cad la rgyu'i dngos por 'jug cing 'brel bas kun gzhi'o//} आलीयते उपनिबध्यते कारणभावेन सर्वधर्मेष्वित्यालयः त्रि.भा.१४९ख/३६; • सं. १. सम्बन्धः — {rgyu dang 'bras bu'i 'brel pa 'dzin pa} कार्यकारणसम्बन्धपरिग्रहः प्र.अ.४ख/६; {ri dwags khyu yi bdag de nga}*/ /{ri dwags mo de kun dga' bo/} /{de ltar mdza' ba'i 'brel pa 'di/} /{sngon gyi spyod pas rjes su zhugs//} मृगयूथपतिः सोऽहमानन्दः सा कुरङ्गिका । इत्येष प्रीतिसम्बन्धः प्राग्वृत्तमनुवर्तते ।। अ.क.२४६ख/२८.६८; अभिसम्बन्धः — {gang dang de yang rtag tu 'brel pa yin no//} यत्तदोश्च नित्यमभिसम्बन्धः न्या.टी.३९ख/३४; {mtshon dang sman sogs dang 'brel bas/} /{nag pa'i rma dang 'du bas} (?){yin na/} /{'brel med sdong dum ci yi phyir/} /{rgyu nyid du ni rtog mi byed//} शस्त्रौषधाभिसम्बन्धाच्चैत्रस्य व्रणरोहणे । असम्बद्धस्य किं स्थाणोः कारणत्वं न कल्प्यते ।। प्र.अ.४२ख/४९; अभिसन्धिः {gang dang gang bzlog pa yin pa de dang de ni 'bras bur mi rigs te/} {rna rgyan dang dpung rgyan gyi 'brel pa bzhin no//} न हि यद्व्यतिरेकेन यद् भवति तत्तस्य कार्यं युक्तम्, कुण्डलमिव केयूरस्येत्यभिसन्धिः वा.टी.६४क/१८; विनिबन्धः म.व्यु.७२३२ (१०३क); सङ्गतिः — {don dang 'brel pa med pas de'i/} /{tha snyad kyang ni gzhi med nyid//} नार्थेन सङ्गतिस्तस्य व्यवहारोऽप्यमूलकः ।। प्र.अ.१०७ख/११५; अनुषङ्गः — {'phags pa'i lam dang 'brel pa las/} /{'jig tshogs snying po bcom rnams kyi//} हतसत्कायसाराणामार्यमार्गानुषङ्गतः । र.वि.११०क/६९; समन्वयः — {de dngos med pa rig na ni/} /{de'i zhes 'brel pa med par 'gyur//} तदभावस्य वित्तौ स्यात् तस्येति न समन्वयः ।। प्र.अ.४ख/६; बन्धः — {des smras gnyen dang mdza' ba yi/} /{'brel pa 'ching ba'i lcags kyi sgrog//} तमूचे बान्धवप्रीतिर्बन्धो बन्धनशृङ्खला ।। अ.क.२२२क/२४.१६१; बन्धनम् — {'bras bu med cing bcad la skye/} /{skye bo 'grogs la drang por 'gyur/} /{'brel ba rtsa med bud med ni/} /{be ta sa yi 'khri shing bzhin//} निष्फला छिन्नरोहिण्यः सरला जनसङ्गमे । नार्यो वेतसवल्लर्य इव निर्मूलबन्धनाः ।। अ.क.२६९क/३२.४६; सम्बन्धनम् — {rnam pa thams cad du don gcig rgyu mtshan du byas pa gang yin pa shes pa rnams kyi 'brel pa ni mtshams sbyor ba zhes brjod do//} सर्वथा प्रतिसन्धानमुच्यते यदेकमर्थं निमित्तीकृत्य प्रत्ययानां सम्बन्धनम् त.प.१९४क/१०५ २. योगः — {rlung de dang ldan pa ni de 'brel pa ste} तेन तेन वायुना योगस्तत्तद्योगः त.प.१८६ख/८३५; संयोगः — {'brel pa ni phan tshun 'byar ba yin no//} संयोगो हि परस्परसंश्लेषः म.टी.२९६ख/१६३; श्लेषः — {nyon mongs pa rnams dang ni ma 'brel ba legs kyi 'brel ba ni ma yin no//} अश्लेषो हि क्लेशानां साधुर्न पुनः श्लेषः र.व्या.१०१क/५०; {tha mi dad na yang dngos po de gcig kho na yin pa'i phyir gang zhig gang dang lhan cig 'brel par 'gyur} अभेदेऽप्येकमेव तद्वस्त्विति कस्य केन सह श्लेषो भवेत् त.प.१९६क/८५६; अनुश्लेषः — {'di dag gi 'brel pa gang zhe na} कः पुनरेषामनुश्लेषः र.व्या.७७ख/६; उपश्लेषः — {de dang 'brel pa'i phyir zhes bya ba ni sgra dang 'brel pa'i phyir} तदुपश्लेषत इति शब्दोपश्लेषतः त.प.१३९क/७२९; सङ्गमः — {dngos po dbyibs dang 'brel ba'i phyir/} /{byed pos byas par grub na yang //} संस्थानसङ्गमाद् भावाः कृता कर्त्रेति सिध्यति । प्र.अ.३५क/४०; {rtogs pa tsam dang 'brel pa ni/} /{rmi lam dang gzhan pa'i shes pa dag la yod pas na thams cad la mtshungs so//} बोधमात्रसङ्गमो हि स्वप्नेतरप्रत्ययसम्भवी समान एव सर्वत्र प्र.अ.३क/४ ३. = {phrad pa} सम्पर्कः — {'dres pa ni nyon mongs pa gzhan dang 'brel pa'i stobs kyis nye bar len par byed pa yin no//} मिश्रिता त्वन्यक्लेशसम्पर्कवशादुपाददति अभि.स्फु.१२९ख/८३३; सन्निकर्षः — {de lta na blta ba'i shes pa de yang mig dang 'brel pa la sogs pa'i stobs las skyes pa'i phyir tshad mar mi 'gyur ro//} तथा सति तदप्यालोचनाज्ञानं चक्षुःसन्निकर्षादि(सामर्थ्यादि)ति न स्यात् प्रमाणम् प्र.अ.१८ख/२१; सम्प्रयोगः — {yod pa dang 'brel pa na skyes bu'i dbang po'i blo skyes pa de ni mngon sum mo//} सत्संप्रयोगे पुरुषस्येन्द्रियाणां बुद्धिजन्म तत् प्रत्यक्षम् त.प.२३१ख/९३३; सङ्गः — {'gal ba'i chos dang 'brel pa yi/} /{dngos rnams tha dad mtshan nyid yin//} विरुद्धधर्मसङ्गो हि बहूनां भेदलक्षणम् । त.स.६ख/८८; आसङ्गः — {yon tan ldan rgyu dang 'brel phyir/} /{ci phyir tshad mar 'dod ma yin//} गुणवत्कारणासङ्गात् प्रामाण्यं न किमिष्यते ।। प्र.अ.२०ख/२३; संसर्गः — {de dag thob pa ni 'brel pa'o//} तयोः प्राप्तिः संसर्गः त.प.८८ख/६२९; {shes pa gcig dang 'brel pa'i phyir ro//} एकज्ञानसंसर्गात् हे.बि.२४८ख/६५; समागमः — {gang zhig mi sdug pa'i bag chags dang 'brel pa de la ni/} {de nyid phyir la 'dod chags srabs par byed pa yin no//} यस्य तु पुनरशुभवासनासमागमस्तस्य स एव प्रत्युत रागस्तनूभवति प्र.अ.७६क/८४ ४. = {'brel ba nyid} सम्बन्धिता — {de dang 'brel ba rang gi ngo bo nyid ma yin nam} ननु तत्सम्बन्धिता स्वरूपमेव । प्र.अ.२ख/४; आसङ्गिता — {mdun na gnas pa'i rang bzhin dang 'brel ba ni shes pa thams cad la khyad par med pas} पुरोवर्तिरूपासङ्गिता तु सर्वज्ञानानामविशिष्टा प्र.अ.२२क/२५; अनुषङ्गित्वम्— {thams cad mkhyen pa dang 'gal ba thams cad mkhyen pa ma yin pas log pa'i shes pa dang 'brel ba la khyab pa'i phyir ro//} सर्वज्ञविरुद्धेनासर्वज्ञत्वेन मिथ्याज्ञानानुषङ्गित्वस्य व्याप्तत्वात् त.प.२९३ख/१०५० ५. अनुबन्धः — {las las yang skye ba 'brel pa kho nar gyur ro//} कर्मतश्च पुनर्जन्मानुबन्ध एव भवति र.व्या.८१ख/१३; {mig ni mig gi rnam par shes pa'i sa bon dang 'brel ba ste/} {de las 'grub pa'i phyir ro//} विज्ञानबीजानुबन्धाच्चक्षुषस्तन्निर्वृत्तेः अभि.स.भा.१३ख/१७; निबन्धनम् — {kun mkhyen shes dang shes bya yi/} /{las kyi rgyu ni 'brel pa dang //} सर्वं(?सर्वज्ञं) ज्ञानज्ञेयं च कर्महेतुनिबन्धनम् । म.मू.१८८ख/१२२ ६. उपनिबन्धः — {de la nang gi rten cing 'brel bar 'byung ba rgyu dang 'brel pa gang zhe na} तत्राध्यात्मिकस्य प्रतीत्यसमुत्पादस्य हेतूपनिबन्धः कतमः शि.स.१२३ख/१२० ७. सङ्कलः — {'di ni brtags pa tsam nyid de/} /{phan tshun ltos pa 'brel pa'o//} सङ्केतमात्रमेवेदमन्योन्यापेक्षसङ्कला । ल.अ.१३६क/८२; {skad cig tha dad 'brel bas sbrel/} /{rang gi sems ni don la 'dzin/} क्षणभेदसङ्कलाबद्धाः स्वचित्तार्थविग्राहिणः । ल.अ.१९१क/१६४ ८. सम्बन्धी — {'brel ba'i khyim du phyin pa na/} /{rgyal po la 'os zas kyi tshogs/} /{phun tshogs ri yi rnam pa can/} /{ngo mtshar bskyed pa de yis mthong //} स सम्बन्धिगृहं प्राप्य ददर्शाऽऽश्चर्यकारिणीम् । शिखराकारराजार्हभक्ष्यसम्भारसम्पदम् ।। अ.क.१८६क/२१.२२; • पा. १. सम्बन्धः [1] प्रतिबन्धः — {'brel pa ni gnyis kho na ste/} {de'i bdag nyid dang de las byung ba'o//} द्विविध एव हि सम्बन्धः—तादात्म्यम्, तदुत्पत्तिश्च त.प.२३४ख/१८४; प्रतिबन्धः — {'di ltar re zhig de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa ni med de}…{de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} तथा हि—न तावत्तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः… नापि तदुत्पत्तिलक्षणः त.प.१३४क/२ [2] हेतुभेदः, द्र. {'brel ba'i rgyu/} 2. संसर्गः, स्मृत्युपस्थानभेदः, द्र. {'brel ba'i dran pa nye bar gzhag pa/} 3. सहिता, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}… {'brel pa ni gdul ba la ji ltar rigs par ston pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा च…सहिता यथार्हविनेयदेशिकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८ ४. श्लिष्टा, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{'brel pa ni rnam pa sna tshogs su nye bar gnas pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा च… ललिता(?श्लिष्टा) विचित्राकारप्रत्युपस्थानत्वात् सू.व्या.१८३ख/७९; • वि. सम्बन्धी — {ci ste tshig gi don drug po de dag gis chos skyed pa'i phyir de dag gi chos 'di 'brel par brjod do zhe na} अथ तैः षड्भिः पदार्थैर्धर्मस्योत्पादनात् तेषामयं धर्मः सम्बन्धीत्युच्यते त.प.२६२क/२४०; समन्वयी — {thob bya'i rang bzhin dang 'brel ba'i/} /{shes pa'i ngo bo tshad ma yin//} ज्ञानस्वरूपं प्रामाण्यं प्राप्यरूपसमन्वयि । प्र.अ.२२क/२५; {ci ste 'dod pa spyod pa la sogs pa tha snyad dag bag chags kyi rjes su 'gro ba can yin yang de bden pa'i bud med la sogs pa dang 'brel pas mi bden pa nyid ma yin no//} अथ वासनान्वयिनोऽपि सुरतादिव्यवहाराः सत्यस्त्र्यादिसमन्वयिन इति नासत्याः प्र.अ.६३क/७१; अनुषङ्गी — {gang dag log pa'i shes pa dang 'brel pa de dag ni thams cad mkhyen pa ni ma yin te} ये मिथ्याज्ञानानुषङ्गिणस्ते सर्वविदो न भवन्ति त.प.२९३ख/१०५०; सहितः — {tshig 'bru 'byor pa rnams dang 'brel pa rnams dang}…{kyis chos ston to//} धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः सहितैः बो.भू.७८ख/१०१; • भू.का.कृ. सम्बद्धः — {gal te nus pa dang 'brel pa'i shes pa mi rtag pa nyid du 'gyur na} यदि शक्तिसम्बद्धं ज्ञानमनित्यं भवेत् त.प.२१९क/९०८; प्रतिबद्धः — {yan lag can dang 'brel ba'i sgrib pa ni gar yang dmigs pa med do//} न ह्यवयविप्रतिबद्धमावरणं क्वाप्युपलब्धम् प्र.अ.८६क/९४; सम्प्रतिबद्धः — {de las yongs su 'dzin pa sdang ba dang 'brel ba'i skyon phrag dog dang ser sna la sogs pa 'byung ba yin no//} ततः परिग्रहद्वेषसम्प्रतिबद्धा ईर्ष्यामात्सर्यादयो दोषा भवन्ति प्र.अ.१३८क/१४७; उपनिबद्धः — {khams gsum gyi gzugs rnam pa sna tshogs la nye bar spyod pas 'brel ba} त्रैधातुकविचित्ररूपोपचारोपनिबद्धम् ल.अ.८७क/३४; श्लिष्टः — {bgrod pa gcig pa'i lam dang 'brel} एकायनपथश्लिष्टा सू.अ. २५१ख/१६९; अनुश्लिष्टः — {des ming dang dngos po'i mtshan nyid tha dad pa dang 'brel bar yang mthong la} स नामवस्तुनो भिन्नञ्च लक्षणं पश्यत्यनुश्लिष्टञ्च बो.भू.३०क/३६; उपश्लिष्टः — {gal te sgra tsam 'ba' zhig rna bas gzung bar bya ba ma yin pa de lta na yang sgra dang 'brel ba 'dzin pa ni yod pa'i phyir} यद्यपि केवलस्य नादस्य श्रोत्रेणाग्रहणम्, तथापि शब्दोपश्लिष्टस्य तु ग्रहणमस्त्येव त.प.१३९क/७२९; संयुक्तः — {de dang 'brel ba'i rgyun gyis reg pa ni de la reg pa nyid ma yin no//} न तत्संयुक्तभा (?धा)रास्पृष्टौ तस्य स्पृष्टता वि.सू.३६ख/४६; सङ्गतः — {gang la gang gi skye ba gzhan dang 'brel ba'i bag chags yod pa} यस्य यत्र जन्मान्तरसङ्गता वासना प्र.अ.११६क/१२४; अवसक्तः — {mda' yab las shing skyes pa thams cad las kyang rin po che'i rang bzhin gyi thag gu byung bas mda' yab gnyis pa'i shing gzhan dang 'brel ba} सर्वतश्च खोडकवृक्षाद्रत्नमयं सूत्रं खोडकवृक्षान्तरमवसक्तम् अ.सा.४२६क/२४०; संसक्तः — {de bzhin yi ger 'brel ba rnams/} /{nga yi yang dag nyid mi shes//} तथा ह्यक्षरसंसक्तस्तत्त्वं वेत्ति न मामकम् ।। ल.अ.१४४क/९१; समवेतः — {de ni rdzas dang 'brel ba las/} /{gcig nyid yin dang don gcig la/} /{'du phyir yon tan la sogs la/} /{rnam shes gcig tu 'dod ce na//} तद्द्रव्यसमवेताच्चेदेकत्वात् परिकल्प्यते । गुणादिष्वेकविज्ञानमेकार्थसमवायतः ।। त.स.२५क/२६४; संसृष्टः — {gang du gang zhig dmigs na gang zhig nges par dmigs par 'gyur ba/} {de ni de dang 'brel ba yin te} यत्र यस्मिन्नुपलभ्यमाने नियमेन यस्योपलब्धिः, स तत्संसृष्टः हे.बि.२४८ख/६५; अवनद्धः — {phyag dang zhabs sor dra bas 'brel pa} जालावनद्धाङ्गुलिपाणिपादः अभि.अ.१२क/८.१३; • उ.प. अधीनः — {de ni nye bar sgrub pa dang 'brel pa ni shin tu yang ches snang ba nyid do//} तत्सन्निधानविधानाधीनं सुतरामवभासवत् प्र.अ.१६ख/१९; आयत्तः — {rang gi rgyu dang 'brel ba'i don rnams kyi ngo bo nyid ni/} {skyes bu'i 'dod pas ldog pa ma yin no//} न खलु स्वकारणायत्तः स्वभावः पदार्थानां पुरुषेच्छया व्यावर्तते प्र.अ.१५८ख/५०७; आविष्टः — {gang gis sngar sbyin sreg la sogs pa'i bya ba dang 'brel ba gzhan rtogs pa} येन हि प्राग् यागादिक्रियाविष्टो परः प्रतिपन्नः प्र.अ.११क/१२; आलीढः — {dngos po thams cad skad cig ma'i/} /{mi rtag nyid dang 'brel de'i phyir/} /{las dang de yi 'brel pa dang /} /{rgyu dang 'bras sogs ji ltar 'grub//} क्षणिकानित्यतालीढं चेद्वस्तु तत् कथम् । कर्मतत्फलसम्बन्धकार्यकारणतादयः ।। त.स.१९क/२०७; गतः — {de'i skabs kyi shes pa ni 'gyed pa gnyis dang 'brel ba yin pa'i phyir ro//} विवदितृगतत्वात् तद्गतायाः प्रत्यवगतेः वि.सू.९०ख/१०८; {mal dang 'brel ba'i khri nye 'khor gyi phyogs su rkang pa bkru bar mi bya'o//} न शय्यास्थानगतमञ्चानुपहिते प्रदेशे पादौ प्रक्षालयेत् वि.सू.४७ख/६०; • अव्य. सम् — {'brel ba'i gtam} संकथा बो.भू.८१क/१०४.

'brel ba gnyis

द्विविधः सम्बन्धः — १. {de'i bdag nyid} तादात्म्यम्, २. {de las byung ba} तदुत्पत्तिः त.प.२३४ख/१८४.

'brel ba grub pa

• वि. सिद्धप्रतिबन्धः — {bde bar gshegs pa'i grub mtha' la/} /{gal te 'brel grub tshad ma yis/} /{de nyid gang zhig bstan byas pa/} /{de bzhin gzhan 'dod la grub min//} यत् सिद्धप्रतिबन्धेन प्रमाणेनोपपादितम् । तत्त्वं सौगतसिद्धान्ते सिद्धं नान्यमते तथा ।। त.स.१२२क/१०६५; • ना. प्रतिबन्धसिद्धिः, ग्रन्थः क.त.४२५७.

'brel ba mngon sum gyis mthong ba

पा. (मी.द.) प्रत्यक्षतोदृष्टसम्बन्धः, सम्बन्धभेदः — {de ni rnam pa gnyis te/} {'brel pa mngon sum gyis mthong ba dang 'brel pa spyir mthong ba'o//} तद् (अनुमानं) द्विविधम्—प्रत्यक्षतोदृष्टसम्बन्धम्, सामान्यतोदृष्टसम्बन्धं च त.प.३४ख/५१७.

'brel ba can

• वि. सम्बन्धी — {'brel ba can dag las 'brel pa tha mi dad pa'i phyir} सम्बन्धिभ्यः सम्बन्धस्याव्यतिरेकात् त.प.२१२क/८९४; {lus kyi dbye ba ni sa bon dang 'brel ba can te/} {ngag gi dbye ba ni khrag dang 'brel ba can no//} कायभेदः शुक्रसम्बन्धी, वाग्भेदो रक्तसम्बन्धी वि.प्र.२२७क/२.१६; {gal te de rten dang 'brel can/} /{yin na de tshe go byed nyid//} तदाश्रयेण सम्बन्धी यदि स्याद् गमकस्तदा ।। प्र.वा.१२०ख/२.६०; संयोगी — {'brel pa can dag yongs su chad ba'i phyir dang} संयोगिनोश्च परिच्छिन्नत्वाद् अभि.भा.९२ख/१२२२; संसर्गी — {rang rgyud yongs su bcad pa na/} {de dang 'brel ba can rtogs 'gyur//} स्वसन्तानपरिच्छेदे तत्संसर्गि प्रतीयते । प्र.अ.१०७क/११५; सङ्गतः — {rtag pa'i nus dang 'brel ba can/} /{de shes rtag tu 'byung bar 'gyur//} ज्ञानं नित्यं भवेदेव नित्यशक्त्या हि सङ्गतम् ।। त.स.१०३क/९०७; • पा. साम्बन्धिकः, प्रतीत्यसमुत्पादभेदः — {rten cing 'brel bar 'byung ba de ni rnam pa bzhir brjod do/} /{skad cig pa dang rgyun chags pa dang 'brel pa can dang gnas skabs pa'o//} स चैव प्रतीत्यमुत्पादश्चतुर्विध उच्यते—क्षणिकः, प्राकर्षिकः, साम्बन्धिकः, आवस्थिकश्च अभि.भा.१२५क/४३९; • उ.प. आश्लेषः — {de phyir sngo sogs ngo bo ru/} /{mdun na gnas par 'gyur ba'i blo/} /{don sre ba dang 'brel ba can/} /{blo gnyis pas ni dmigs par 'gyur//} अर्थसङ्कलनाश्लेषां धीर्द्वितीयाऽवलम्बते । नीलादिरूपेण धियं भासमानां पुरस्ततः ।। प्र.वा.१३३क/२.३८६; अनुरोधी — {rang bzhin yod tsam dang 'brel ba can gyi ngo bo yang gtan tshigs yin zhes bya ba sbyar te} स्वभावे भावोऽपि भावमात्रानुरोधिनि ।। हेतुरिति वर्तते प्र.वृ.२६२ख/२.

'brel ba nyid

सम्बन्धिता — {pha yi skad thos gang yin pa'ang /} /{khyim na pha yod par grub la/} /{pha dang 'brel ba nyid yin na/} /{gtan tshigs mtshan nyid gsum par gsal//} पितृशब्दश्रुतेर्याऽपि वेश्मनः प्रतिपाद्यते । पितृसम्बन्धिता तत्र व्यक्तो हेतुस्त्रिलक्षणः ।। त.स.५१ख/५०६; अनुषङ्गित्वम् — {gang gi phyir phyin ci log gi don gsal bar byed pa'i phyir 'di dag ni log pa'i shes pa dang 'brel ba nyid grub bo//} यतो विपरीतार्थप्रकाशनात् सिद्धमेषां मिथ्याज्ञानानुषङ्गित्वम् त.प.२९३ख/१०५०; सङ्गतित्वम् — {gang gcig dang ni 'dra ba yis/} /{gzhan ni rjod par byed par brtags/} /{'brel ba nyid du ma mthong na/} /{gang tshe thams cad mtshungs nyid yin//} कस्य चैकस्य सादृश्यात् कल्प्यतां वाचकोऽपरः । अदृष्टसङ्गतित्वेन सर्वेषां तुल्यता तदा ।। त. स.८१ख/७५५; प्रतिबद्धत्वम् लो.को.१७३९.

'brel ba rtag pa dang ldan pa

वि. नित्यसम्बन्धयोगी — {gang dag brda la ltos nas don gsal bar byed pa de dag ni 'brel pa rtag pa dang ldan pa ma yin te} ये सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशना न ते नित्यसम्बन्धयोगिनः त.प.१९८क/८६२.

'brel ba ston pa

सम्बन्धकथनम् — {gang 'di rgan po rnams kyi 'brel pa rtogs pa yang nas yang du mthong ba de nyid 'brel pa ston pa'i thabs yin no//} येयं वृद्धानां सम्बन्धप्रतीतिः पुनः पुनर्दृश्यते, स एव सम्बन्धकथनोपायः त.प.२१२क/८९४.

'brel ba brtag pa

सम्बन्धपरीक्षा लो.को.१७३९.

'brel ba thams cad kyis stong pa

वि. सर्वसम्बन्धशून्यम् — {'brel pa thams cad kyis stong pa'i/} /{tshig las ji ltar rtogs 'gyur te//} सर्वसम्बन्धशून्यं हि कथं वाक्यं प्रतीयते । त.स.५९ख/५६८.

'brel ba dang bcas pa

= {'brel bar bcas/}

'brel ba dang ldan pa

• वि. सम्बन्धवान् — {'brel med na yang 'jug mi 'gyur/} /{gal te don dang 'brel ldan na/} /{'das dang ma 'ongs brjod bya min/} /{don dang de ni zad phyir ro//} अप्रवृत्तिरसम्बन्धेऽप्यर्थसम्बन्धवद् यदि । अतीतानागतं वाच्यं न स्यादर्थेन तत्क्षयात् ।। प्र.वा. ११९क/२.१८; • सं. सम्बन्धवत्त्वम् — {gzung bar bya ste/} {de dgos pa dang ldan pa'i phyir dang 'brel pa dang ldan pa'i phyir} ग्राह्यं वा; प्रयोजनवत्त्वात्, सम्बन्धवत्त्वाच्च वा.टी.५२ख/४.

'brel ba dran pa

सम्बन्धस्मरणम् — {rtags bzung zhing 'brel pa dran pa'i rjes la dpog pa la ni rjes su dpag pa ste} लिङ्गग्रहणसम्बन्धस्मरणस्य पश्चात् मानमनुमानम् न्या.टी.४०क/३९.

'brel ba mdor bstan pa

ना. सम्बन्धोद्देशः, ग्रन्थः क.त.४२७६.

'brel ba spyir mthong ba

पा. (मी.द.) सामान्यतोदृष्टसम्बन्धम्, अनुमानभेदः — {de ni rnam pa gnyis te/} {'brel pa mngon sum gyis mthong ba dang 'brel pa spyir mthong ba'o//} तद् (अनुमानं) द्विविधम्—प्रत्यक्षतोदृष्टसम्बन्धम्, सामान्यतोदृष्टसम्बन्धं च त.प.३४ख/५१७.

'brel ba bya

= {'brel bar bya/}

'brel ba byar med

सम्बन्धाकरणम् — {thabs dang bral ba nyid kyis na/} /{'brel pa byar med rjes su dpag//} उपायरहितत्वेन सम्बन्धाकरणानुमा । त.स.१०१क/८९३.

'brel ba byed

= {'brel ba byed pa/}

'brel ba byed pa

= {'brel byed/}

'brel ba ma nges pa

अनिश्चितसम्बन्धः — {mthong yang 'brel pa ma nges pa las mi rtogs pa'i phyir ro//} दृष्टादप्यनिश्चितसम्बन्धादप्रतिपत्तेः न्या.टी.४७ख/९२.

'brel ba ma byas pa

= {'brel bar ma byas pa/}

'brel ba ma yin pa

• वि. असङ्गतः — {'dir brjod pa/} {'di thams cad 'brel pa ma yin te} अत्रोच्यते । सर्वमेतदसङ्गतम् प्र.अ.१२क/१४; निरनुबन्धः — {sems}…{nyon mongs pa dang 'brel pa ma yin zhing bag la nyal ba med pa yang mkhyen to//} क्लेशनिरनुबन्धं निरनुशयमपि…चित्तं जानाति बो.भू.३८क/४९; • सं. असम्बन्धः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni/} {gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{'brel par ma yin/} {'brel par ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या, न अद्वयेन… न सम्बन्धतः, न असम्बन्धतः कौ.प्र.१४२ख/९५.

'brel ba mi byed pa

सम्बन्धाकरणम् — {'brel pa byed pa'i thabs med pa'i phyir 'brel pa mi byed par rjes su dpag par bya ba yin no//} सम्बन्धकरणस्योपायाभावेन सम्बन्धाकरणमनुमीयते त.प.२११ख/८९३.

'brel ba mi shes pa

वि. अज्ञातसम्बन्धः — {'brel pa mi shes pa'i sgra ni rjod par byed pa 'ga' yang 'dod pa ma yin te} न हि कश्चिदज्ञातसम्बन्धं शब्दं वाचकमिच्छति त.प.१५०ख/७५३.

'brel ba med

= {'brel ba med pa/}

'brel ba med pa

• वि. असम्बद्धः — {zhes gang smras pa de ni 'brel pa med pa yin te} यत्तावदुक्तम्…इति, तदसम्बद्धम् त.प.२२२ख/९१४; {de ni shin tu 'brel med de/} /{mi rtag bya rog nag pos bzhin//} तदत्यन्तमसम्बद्धमनित्ये काककार्ष्ण्यवत् ।। प्र.अ.३९ख/४५; अप्रतिबद्धः — {ci ste 'brel pa med kyang sgra dngos po la tshad mar 'gyur na} अथाप्रतिबद्धोऽपि वस्तुनि शब्दः प्रमाणं स्यात् त.प.१७५क/८०९; निष्प्रतिबद्धः — {sdug pa'i rnam par smin pa dang 'brel ba med pa'i sems} इष्टे च विपाके निष्प्रतिबद्धचित्तता बो.भू.१६३क/२१५; अबद्धः — अबद्धं स्यादनर्थकम् अ.को.१४२क/१.६.२०; यत्रार्थसम्बन्धो नास्ति तदबद्धम् । बन्ध बन्धने अ.वि.१.६.२०; असंश्लिष्टः — {don yod shes la ltos bcas yin/} /{med pa shes pas sgrub bye+ed min/} /{yod kyang dngos dang 'brel med pa'i/} /{rtogs pa rtogs pa med dang mtshungs//} सन्नर्थो ज्ञानसापेक्षो नासन् ज्ञानेन साधकः । सतोऽपि वस्त्वसंश्लिष्टाऽसङ्गत्या सदृशी गतिः ।। प्र.वा.१३९ख/४.१०; दुःश्लिष्टः — {zhes rtags dang rtags can gyi ngo bos tshig gi don 'brel ba med par 'gyur te} इति हेतुहेतुमद्भावेन वाक्यार्थो दुःश्लिष्टः स्यात् त.प.२४७ख/९६८; असंसृष्टः — {'brel ba med pa'i ngo bo de yod par grub pa nyid gzhan med par grub pa yin pas} तस्यासंसृष्टरूपस्य भावसिद्धिरेव अपरस्याभावसिद्धिरिति हे.बि.२४८ख/६५; निःसङ्गः — {de dang 'brel ba med pa ni mi gnas pa/} {de la ltos pa med pa nyid kho na ste} तस्या निःसङ्गः निरास्थः, तन्निरपेक्ष एव त.प.१४५ख/१८; असङ्गतः — {de lta bas na 'di ni res 'ga' yang yod pa khas ma blangs pa'i phyir dang po dang mthar dngos po med par thal ba gang yin pa de 'brel pa med pa nyid do//} तस्मात्तस्य कदाचिदपि भवनानभ्युपगमादा(दा)वन्ते च यद्भावाभावप्रसञ्जनं तदसङ्गतमेव त.प.२४०ख/१९५; अनवस्कृतः — {khyod ni ma 'dris mdza' bshes te/} /{'brel pa med pa'i gnyen 'dun lags//} असंस्तुतसखश्च त्वमनवस्कृतबान्धवः ।। श.बु.११०ख/११; • सं. १. असङ्गतिः — {rnam dag ye shes rgyud can gyi/} /{rnal 'byor pas kyang tshangs pa'i dngos/} /{de mi shes te de yi phyir/} /{shes la bya ba 'brel med phyir//} विशुद्धज्ञानसन्ताना योगिनोऽपि ततो न तत् । विदन्ति ब्रह्मणो रूपं ज्ञाने व्यापृत्यसङ्गतेः ।। त.स.७क/९४; असम्बन्धः — {gnyi ga ma yin pa yang 'brel pa med pas go bar byed pa ma yin te} अनुभयमपि असम्बन्धानुगमकम् वा.टी.५४क/७; {'brel med kyi lta ba zhes bya ba} असम्बन्धदृष्टिनाम क.त.२४२८; अप्रतिबन्धः — {de dang de la 'brel pa med pas tshad ma ma yin pa'i phyir ro snyam du sems na} तत्र तस्याप्रतिबन्धेनाप्रमाणत्वादिति त.प.१३५ख/४ २. = {'brel ba med pa nyid} असम्बद्धता — {zhes bya ba la sogs pas spyi la rten du rtog pa shin tu 'brel pa med par ston pa yin no//} इत्यादिना सामान्यं प्रत्याधारकल्पनाया अत्यन्तासम्बद्धतां दर्शयति त.प.३०३ख/३२०.

'brel ba med pa can

वि. असम्बन्धी — {ming sogs 'brel pa med ba can/} /{don la 'jug par mi 'gyur ro//} असम्बन्धिनि नामादावर्थे स्यादप्रवर्तनम् प्र.अ.१७७ख/१९१.

'brel ba med pa'i gnyen 'dun

वि. अनवस्कृतबान्धवः — {khyod ni ma 'dris mdza' bshes te/} /{'brel pa med pa'i gnyen 'dun lags//} असंस्तुतसखश्च त्वमनवस्कृतबान्धवः ।। श.बु.११०ख/११.

'brel ba med pa'i lta ba

ना. असम्बन्धदृष्टिः, ग्रन्थः — {'brel med kyi lta ba zhes bya ba} असम्बन्धदृष्टिनाम क.त.२४२८.

'brel ba med pa'i rang bzhin

१. अप्रतिबद्धस्वभावः — {du ba la sogs pa 'di yang don gzhan du me la sogs pa dang 'brel ba med pa'i rang bzhin yin pa'i phyir ro//} अर्थान्तरभूतश्चायं धूमादिरप्रतिबद्धस्वभावस्तस्मिन्नग्न्यादाविति वा.टी.६४ख/१९ २. अप्रतिबद्धस्वभावत्वम् — {de'i rang bzhin ma yin pa dang de las byung ba ma yin pa ni de dang 'brel ba med pa'i rang bzhin yin pa'i phyir ro//} अतत्स्वभावस्यातदुत्पत्तेश्च तत्राप्रतिबद्धस्वभावत्वात् न्या.बि.२३२क/११४.

'brel ba zhig pa

सम्बन्धोपरमः — {'brel pa med pas 'brel pa zhig pa'i phyir 'gog pa'o//} असम्बन्धः सम्बन्धोपरमान्निरोधः अभि.भा.४९क/१०५९.

'brel ba yin

क्रि. सम्बध्यते — {gang gi phyir mig gi 'od zer dag me long la sogs pa'i ngos la gtugs nas log pa na rang gi byad la sogs pa dang 'brel ba yin la} यस्मान्नायना (?नयन)रश्मयो दर्पणादितलप्रतिहता निवर्तमानाः स्वमुखादिना सम्बध्यन्ते त.प.१२९ख/७०९.

'brel ba la rnam par rtog pa

पा. सम्बन्धविकल्पः, विकल्पभेदः — {blo gros chen po kun brtags pa'i rang bzhin rab tu dbye ba'i tshul gyi mtshan nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {brjod pa la rnam par rtog pa dang}…{'brel pa la rnam par rtog pa dang} महामते कतमत्परिकल्पितस्वभावप्रभेदनयलक्षणम्? यदुत अभिलापविकल्पः …सम्बन्धविकल्पः ल.अ.१०६ख/५२.

'brel ba shes pa

= {'brel shes/}

'brel ba shes pa can

वि. ज्ञापितप्रतिबन्धः, ओ धा — {gang yang bdag la gnod pa'i 'brel pa shes pa can gyi rjes su dpag pa de yang bdag med pa'i gnas skabs su bsgrubs zin to//} या चात्मनो बाधिकाऽनुमा, साऽपि ज्ञापितप्रतिबन्धा नैरात्म्याधिकारे त.प.१७५क/८०८.

'brel ba'i rgyu

पा. सम्बन्धहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni rnam pa drug ste/} {'di ltar 'byung bar 'gyur ba'i rgyu dang /} {'brel ba'i rgyu dang}…{ltos pa'i rgyu} हेतुः…षड्विधः । यदुत भविष्यद्धेतुः सम्बन्धहेतुः…उ(?अ)पेक्षाहेतुः ल. अ.८८क/३५.

'brel ba'i gtam

१. संकथा — {dad pa'i yon tan dang ldan pa rnams la ni dad pa'i yon tan gyi 'brel ba'i gtam gyis yang dag par dga' bar byed do//} श्रद्धागुणसम्पन्नान् श्रद्धागुणसंकथया संप्रहर्षयति बो.भू. ८१क/१०४ २. सांकथ्यम् — {gzhan dag la chos ston pa'am 'brel pa'i gtam rnam par gtan la 'bebs pa la brtson pa la nyes pa med do//} अनापत्तिः परेषां धर्मदेशनायां प्रयुक्तस्य सांकथ्यविनिश्चये वा बो.भू.८७क/११०.

'brel ba'i dran pa nye bar gzhag pa

पा. संसर्गस्मृत्युपस्थानम्, स्मृत्युपस्थानभेदः — {dran pa nye bar gzhag pa ni rnam pa gsum ste/} {rang bzhin dang 'brel ba dang dmigs pa'i dran pa nye bar gzhag pa'o//} त्रिविधं स्मृत्युपस्थानं स्वभावसंसर्गालम्बनस्मृत्युपस्थानम् अभि.भा.१२क/९०३.

'brel ba'i yul

पा. प्रतिबन्धविषयः — {rtags ni gzhan la rag lus pa yin pa'i phyir 'brel pa yin la/} {bsgrub par bya ba'i don ni gzhan la rag lus pa ma yin pa'i phyir 'brel pa'i yul yin gyi/} {'brel pa ma yin no//} लिङ्गं परायत्तत्वात् प्रतिबद्धम् । साध्यस्त्वर्थोऽपरायत्तत्वात् प्रतिबन्धविषयो न तु प्रतिबद्धः न्या.टी.५२क/११२.

'brel ba'i rang bzhin

प्रतिबद्धस्वभावः — {ci ste de'i rang bzhin ma yin pa dang skyed par byed pa ma yin pa dang yang 'brel ba'i rang bzhin 'ga' zhig yod na ni} यद्यतत्स्वभावेऽनुत्पादके च कश्चित् प्रतिबद्धस्वभावो भवेद् न्या.टी.५२ख/११४.

'brel ba'i rang bzhin nyid

प्रतिबद्धस्वभावत्वम् — {'brel ba'i rang bzhin nyid ni rang bzhin 'brel ba yin gyi} प्रतिबद्धस्वभावत्वं हि स्वभावप्रतिबन्धः न्या.टी. ५१ख/११०.

'brel ba'i sems

अनुबद्धचित्तम् लो.को.१७४०.

'brel bar dka'

वि. दुर्घटः — {'on te shes pa'i phyogs yin na/} {de'i tshe thams cad shin tu 'brel bar dka' ste} अथ ज्ञानमिति पक्षः, तदा सर्वमतिदुर्घटम् त.प.२०४क/१२३.

'brel bar gyur pa'i ldan pa

पा. साम्बन्धिको योगः, योगभेदः — {ldan pa'i don ni rnam pa lnga ste}…{'brel bar gyur pa'i ldan pa ni 'di lta ste/} {rang gi skye bo rnams phan tshun 'brel pa'o//} योगार्थः पञ्च योगाः…साम्बन्धिको योगस्तद्यथा स्वजन्म (?जना)नां परस्परम् अभि.स. भा.१०४ख/१४१.

'brel bar 'gyur

= {'brel bar 'gyur ba/}

'brel bar 'gyur ba

• क्रि. सम्बध्यते — {de phyir brda yi dus na yang /} /{rang nyid mthong ba'i 'bras bu can/} /{bstan pa'i don dang 'brel ba'i phyir/} /{gzhan sel sgra dang 'brel bar 'gyur//} तस्मात् सङ्केतकालेऽपि निर्दिष्टार्थेन संयुतः । स्वप्रतीतिफलेनान्यापोहः सम्बध्यते श्रुतौ ।। प्र.वा.१२५क/२.१७१; • वि. सङ्गतः — {don med pa yi rig byed phyis/} /{ji ltar don dang 'brel bar 'gyur//} अनर्थकः कथं वेदः पश्चादर्थेन सङ्गतः । प्र.अ.१०क/१२; सङ्गी — {bram ze la sogs pa dag kyang /} /{lung gzhan dang ni 'brel bar 'gyur/} /{de dag sdig la dga' min pas/} /{mi 'gyur ba ni nyid ce na//} द्विजातयोऽपि जायन्ते आगमान्तरसङ्गितः । न भवत्येव चेत् तेषां न पापे रमते मतिः ।। प्र.अ.८ख/१०.

'brel bar 'gyur ba yin

क्रि. सङ्गच्छते — {rang rgyud pa 'ang thal 'gyur ba'i/} /{bsgrub par gang zhig 'jug pa na/} /{de ni rang nyid kyis mthong ba/} /{yin na 'brel bar 'gyur ba yin//} स्वातन्त्र्येण प्रसङ्गेन साधनं यत् प्रवर्तते । स्वयं तदुपलब्धौ हि सत्यां सङ्गच्छते त.स.२४क/२५३.

'brel bar bcas

वि. सानुबन्धः — {sems}…{nyon mongs pa dang 'brel bar bcas shing bag la nyal ba dang bcas pa dang} क्लेशसानुबन्धं सानुशयमपि…चित्तम् बो.भू. ३८क/४९.

'brel bar bya

• क्रि. अभिसम्बध्यते— {de'i sgras ni skabs su bab pa'i rang bzhin dang khyab par byed pa dang rgyu zhes bya ba gsum dang 'brel bar bya'o//} तच्छब्देन प्रक्रान्तं स्वभावव्यापककारणाख्यं त्रयमभिसम्बध्यते त.प.२८५क/१०३४; • सं. सम्बन्धकरणम् — {re zhig sgra ni ma brjod na/} /{'brel pa byar ni mi 'dod do//} शब्दं तावदनुच्चार्य सम्बन्धकरणं न च । त.स.८१ख/७५६.

'brel bar byed

= {'brel byed/}

'brel bar byed pa

= {'brel byed/}

'brel bar 'byung

= {'brel bar 'byung ba/}

'brel bar 'byung ba

• क्रि. समुत्पद्यते — {yang na 'brel bar 'byung bas na 'brel bar 'byung ba ste} यद्वा—समुत्पद्यत इति समुत्पादः त.प.१४६क/१९; • सं. समुत्पादः — {'di ltar yang 'brel bar 'byung ba zhes bya ba tha dad pa nyid du bstan pa} यद्यपि ‘समुत्पादः’ इति व्यतिरेकीव निर्देशः त.प.१४६क/१९.

'brel bar ma byas pa

वि. अकृतसम्बन्धः — {phyi ma 'brel bar ma byas par/} /{don dang ldan par ji ltar shes//} उत्तरोऽकृतसम्बन्धो विज्ञायेतार्थवान् कथम् ।। त.स.८१ख/७५६; अकृत्रिमसम्बन्धः — {khyed kyi lugs kyis} …{'brel pa} *{ma byas pa'i sgra gcig kyang grub par 'gyur ba ma yin no//} {de lta bas na 'brel pa ma byas par khas blang bar bya'o//} भवन्मतेन नैकोऽपि शब्द कृत्रिमसम्बन्धः सिध्येत् । तस्मादकृत्रिमसम्बन्धोऽभ्युपगन्तव्यः त.प.१५२क/७५७.

'brel bar ma yin pa

= {'brel ba ma yin pa/}

'brel bas sdug bsngal nyid

पा. सम्बन्धदुःखता, दुःखताभेदः — {sdug bsngal nyid rnam pa gsum ste/} {nye bar len pas sdug bsngal nyid dang mtshan nyid kyis sdug bsngal nyid dang 'brel pas sdug bsngal nyid do//} त्रिविधा दुःखता—उपादानदुःखता, लक्षणदुःखता, सम्बन्धदुःखता च म.भा.११ख/८९.

'brel bya

= {'brel bar bya/}

'brel byar mi 'dod pa'i rigs pa

सम्बन्धाकरणन्यायः — {'brel pa la yang rtag pa nyid/} /{sngar ni bkag pa byas pa yin/} /{des ni 'brel byar mi 'dod pa'i/} /{rigs pas ngag rtag rigs ma yin//} सम्बन्धस्य च नित्यत्वं प्रतिषिद्धं पुरा ततः । सम्बन्धाकरणन्यायान्न युक्ता वाक्यनित्यता ।। त.स.१००ख/८८८.

'brel byed

• क्रि. सम्बध्यते — {rang gi rgyu las grub pa'i phyir/} /{'bras bu rag las med par yang /} /{rtog pa yis ni 'brel bar byed/} /{'bras min ji ltar yang ci zhig//} निष्पत्तेरपराधीनमपि कार्यं स्वहेतुतः । सम्बध्यते कल्पनया किमकार्यं कथञ्चन ।। प्र.वा.११९ख/२.२६; सम्बन्ध क्रियते — {sgra dang don mdun du gzhag nas de dag gi 'brel pa byed cing} शब्दमर्थं च पुरोऽवस्थाप्य तयोः सम्बन्धः क्रियते त.प.१५०ख/७५३; • सं. सम्बन्धकरणम् — {sgra brjod dang ni 'brel byed dang /} /{'jig rten tha snyad bya ba rnams/} /{rim pa'i rang bzhin nyid yin pas/} /{su zhig la la cig car byed//} शब्दोच्चारणसम्बन्धकरणव्यावहारिकीः । क्रियाः क्रमस्वभावत्वात् कः कुर्याद्युगपत् क्वचित् ।। त.स.८२क/७५६; {dang por rjod la/} {de las 'brel pa byed cing de las tha snyad du byed do//} पूर्वमुच्चारणम्, ततः सम्बन्धकरणम्, ततो व्यवहारः त.प.१५१ख/७५६.

'brel mi shes

= {'brel ba mi shes pa/}

'brel med

= {'brel ba med pa/}

'brel med pa

= {'brel ba med pa/}

'brel shes

• सं. सम्बन्धज्ञानम् — {mi rtag yin na 'di la ni/} /{'brel pa mthong bar 'thad pa min/} /{gal te 'brel shes grub pa na/} /{nges par dus gzhan la gnas} *{min//} सम्बन्धदर्शनं चास्य नानित्यस्योपपद्यते । सम्बन्धज्ञानसिद्धिश्चेद् ध्रुवं कालान्तरस्थितिः ।। त. स.८१ख/७५३; • वि. ज्ञातसम्बन्धः — {rtag pa de ji ltar 'brel pa shes pa 'dis rtogs par 'gyur zhe na} नित्यस्तु स कथमनेन ज्ञातसम्बन्धेन प्रतिपादितो भवति त.प.१५०ख/७५३.

'brog

अटवी — {rgyu'i tshogs pa 'ga' zhig dang ldan pas 'brog dgon pa chen po}…{der zhugs par gyur la} केनचिदेव कारणसामग्रीयोगेन महाटवीकान्तारं प्रतिपन्नो भवेत् अ.सा.३२६क/१८४; अटव्यरण्यं विपिनं गहनं काननं वनम् । अ.को.१५४क/२.४.१; अटन्त्यस्यां वनेचरा इत्यटवी । अट गतौ अ.वि.२.४.१; द्र. {'brog dgon pa/}

'brog khyim

घोषः, गोपालग्रामः — घोष आभीरपल्ली स्यात् अ.को.१५३क/२.२.२०; घोषन्ति गावोऽत्रेति घोषः । घुषिर् अभिशब्दने अ.वि.२.२.२०.

'brog gi me

दावाग्निः — {'brog gi me ltar chung ngu yis/} /{rkang dang bcas pa'i shing yang bskam//} वृक्षं सकोटरं शुष्कं दावाग्निरिव सूक्ष्मतः ।। ल.वि.१५२ख/२२५; अरण्यवह्निः — दवदावौ वनारण्यवह्नी अ.को.२३३क/३.३.२०६.

'brog dgon pa

कान्तारः — {'brog dgon bgrod dkar yongs lhung 'jig rten ni/} /{pha rol lam du gdung bas nyen rnams la/} /{yid 'ong rab rgyas 'bras bus rdzogs pa'i phyogs/} /{grib shing chos dang mtshungs pa gzhan yod min//} कान्तारदुर्गेषु परिच्युतानां तापातुराणां परलोकमार्गे । स्निग्धः प्रवृद्धः फलपूरिताशः छायातरुर्धर्मसमोऽस्ति नान्यः ।। अ.क.२१क/३.२०; अटवीकान्तारः — {'khor ba'i 'brog dgon pa chen por rab tu zhugs la 'jig rten rnam pa sna tshogs kyi lus mngon par grub ste} संसाराटवीकान्तारप्रविष्टस्य लोकस्य विचित्रशरीरतामभिनिष्पत्तिः म.मू.१९२क/१२८; अटवी — {dgon par song yang rung}…{'brog dgon par song yang rung} अरण्यगतस्य… अटवीगतस्य अ.सा.४४ख/२५; अरण्यम् — {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa yongs su tshol zhing 'brog dgon pa zhig tu phyin pa na} तेन प्रज्ञापारमितां पर्येषमाणेन अरण्यगतेन अ.सा.४२२क/२३८; अरण्यप्रदेशः — {rnal 'byor pa rab tu dben pa la dga' ba bzhin du 'brog dgon pa de brgyan te} प्रविवेककाम इव योगी तमरण्यप्रदेशमभ्यलञ्चकार जा.मा.१४५ख/१६९; अरण्यवनप्रदेशः — {byang chub sems dpa' re zhig cig 'brog dgon pa}…{zhig na ri dwags sha ra b+ha}…{zhig tu gyur to//} बोधिसत्त्वः किलान्यतमस्मिन्नरण्यवनप्रदेशे… शरभो मृगो बभूव जा.मा.१४५ख/१६९.

'brog dgon pa chen po

महाटवी — {mi la la zhig 'brog dgon pa chen por chas la bkres pa dang skom pas nyen nas} कश्चित् पुरुषो महाटवीं प्रस्थितः क्षुत्तर्षप्रपीडितः शि.स.४१क/३९; {'brog chen 'jigs su rung bar gang gnas dang} ये च वसन्ति घोरासु महाटवीषु ब.मा. १६२क ।

'brog dgon pa'i khyi mo

आरण्यश्वा — {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te}…{'brog dgon pa'i khyi mo ni shin tu sngon mo dang} षट्त्रिंशत्समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…आरण्यश्वाऽतिनीला वि.प्र.१६७क/३.१४९.

'brog dgon pa'i khyi'i pags pa

अरण्यश्वचर्म — {shar du 'khar ba mkhan mo dang lhor 'od ma'i gar mkhan mo dang}… {'di rnams kyi gdan rnams ni grangs bzhin du lug gi pags pa dang 'brog dgon pa'i khyi'i pags pa dang} पूर्वे कंसकारी, दक्षिणे वेणुनर्तकी…आसामासनानि यथासंख्यं मेषचर्मारण्याश्वचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६.

'brog dgon par song ba

वि. अटवीगतः — {dgon par song yang rung}…{'brog dgon par song yang rung} अरण्यगतस्य…अटवीगतस्य अ.सा.४४ख/२५.

'brog chen

= {'brog dgon pa chen po/}

'brog na gnas

= {'brog gnas/}

'brog gnas

• वि. एकान्तवासी — {seng ge dag kyang 'brog na gnas} सिंहश्चैकान्तवासी वि.प्र.१६५ख/३. १४२; • ना. अटविकः, यक्षेन्द्रः — {gnod sbyin dbang po nor bu bzang /}…{'brog gnas dang}…/{gnod sbyin dbang po re re yang /} /{gnod sbyin lnga brgya dag gis bskor//} मणिभद्रश्च यक्षेन्द्रः…अटाव (?टवि)कश्चैव…एकैकश्चैव यक्षेन्द्रः पञ्चयक्षशतैर्वृतः । सु.प्र.४३क/८६.

'brog pa

१. आरण्यकः — {gang tshe ba men ci 'dra zhes/} /{grong pa dag gis dris pa na/} /{ba lang ci 'dra de 'dra zhes/} /{'brog pas smras pa lta bu'o//} कीदृग् गवय इत्येवं पृष्टो नागरकैर्यदा । ब्रवीत्यारण्यको वाक्यं यथा गौर्गवयस्तथा ।। त.स.५६क/५४३ २. = {phyugs skyong} गोपः, गोपालकः — गोपे गोपालगोसंख्यगोधुगाभीरवल्लवाः ।। अ.को.१९८क/२.९.५७; गाः पातीति गोपः । पा रक्षणे अ.वि.२.९.५७.

'brog me

= {'brog gi me/}

'brog rtsol ba

क्रि. परिभ्रमति — {'di na byis pa de dag ni 'brog rtsol ba ste/} {dmus long ri la phyin pa dang mtshungs so//} इह ते बालाः परिभ्रमन्ति शैलान्तर्गता इव जात्यन्धाः ल.वि.१०३क/१४९.

'brog lhas

गोष्ठम्, गोस्थानम् — गोष्ठाध्वनिवहा व्रजाः अ.को.२२०क/३.३.३०; गोष्ठं गोस्थानम् अ. विव.३.३.३०.

'brong

चमरः, वन्यपशुविशेषः — {'brong gi dga' ma} चमरी मे.दू.३४६क/१.५७.

'brong gi dga' ma

चमरी, चमरस्त्री — {me yi dug} (?) {dang me stag dag gis 'brong gi dga' ma'i spu tshogs mang po sreg byed na//} बाधेतोल्काक्षपितचमरीबालभारो दवाग्निः मे.दू.३४६क/१.५७.

'bros

= {'bros pa/} {'bros na} पलायमानः — {'bros na shad kyis sbyang ngo //} पलायमानस्य संज्ञपनम् वि.सू.८२क/९९.

'bros bgyid

क्रि. पलायते — {mi de de snyam sems shing 'bros bgyid la/} /{dbul po rnams kyi shul srang kun tu 'dri//} अनुचिन्तयन्तः स पलायते नरो दरिद्रवीथीं परिपृच्छमानः ।। स.पु.४४ख/७८.

'bros pa

• क्रि. (वर्त.; अक.; {'bro ba} भवि., {bros pa} भूत., {phros} विधौ) निष्पलायति — {kha cig ni rna ba bkag nas 'bros so//} निष्पलायन्ति केचित्कर्णौ पिधाय वि.व.१८९ख/१.६३; पलायते — {gang phyir langs te myur du mi 'bros pas/} /{de ni glen pa cho ga ma 'tshal ba//} मूढो वा एषो अनभि} {िं वा यदुत्थिहित्वा न पलायते लघुम् ।। ल.वि.१५४क/२२९; निष्पलायते — {de 'jigs pas dkrugs pa'i bzhin du gyur cing gar bab tu 'bros so//} स भयविह्वलवदनो येन वा तेन वा निष्पलायते शि.स.४६ख/४४; • सं. द्रवः — {'jigs dang brtan sogs 'du byed las/} /{'bros dang mtshon 'dzin la sogs pa/} /{bde sogs rtogs pa'i rang bzhin ni/} /{srog chags rnams la skye bar 'gyur//} भयधैर्यादिसंस्कारा द्रवशस्त्रग्रहादयः । प्रबोधरूपा जायन्ते प्राणिनां सुखसंविदः ।। प्र.अ.६८क/७६; पलायनम् — {de yi shing rta glang po che/} /{bcom zhing rnam bshig bcag pas de/} /{'bros pas yongs su skyob byed cing /} /{ha sti na yi grong du song //} स तेन हतविध्वस्तभग्नस्यन्दनकुञ्जरः । पलायनपरित्राणः प्रययौ हस्तिनापुरम् ।। अ.क.२९क/३.११६; अपयानम् — {de dag rab tu 'jigs gyur kyang /} /{bkres skom ngal bas nyams smad cing /} /{mi dga' 'jigs pas spa gong bas/} /{'bros pa rtsol ni ma nus so//} भयग्रस्तमनसोऽपि क्षुत्तर्षपरिश्रमविहतोत्साहा नापयानप्रयत्नपरा बभूवुः जा.मा.१८०ख/२०९; • द्र. {bros pa/}

'bros par

निष्पलायितुम् — {dbyug gu can de 'bros par brtsams te} स दण्डी निष्पलायितुमारब्धः वि.व.१९९क/१.७३.

'bros par 'gyur

क्रि. १. पलायते — {zhes brjod na glang po che 'bros par 'gyur ro//} इत्युक्ते हस्ती पलायते । हे.त.४ख/१०; निष्पलायते — {gal te khyod ma bzung na 'bros par 'gyur ro//} यदि त्वां न गृह्णामि निष्पलायसे वि.व.२०८ख/१.८३ २. पलायिष्यते — {sdig can khyod ni seng ge'i sgras wa 'bros pa ltar deng 'bros par 'gyur ba'o//} पलायिष्यसे त्वमद्य पापीयं कोष्टुक इव सिंहनादेन । ल.वि.१६१ख/२४३.

'bros par 'gyur ba

= {'bros par 'gyur/}

'bros par bya

• क्रि. पलायामि — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o/} /{brtson par bya'o//} …{mi 'bros bar bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि, व्यवस्यामि… न पलायामि शि.स.१५३ख/१४८; • सं. पलायनम्— {'bros na shad kyis sbyang ngo /} /{des kyang de bzhin no/} /{'bros par mi bya'o//} पलायमानस्य संज्ञपनम् । तेनास्यैतत् । न पलायनम् वि.सू.८२क/९९.

'bros par bya ba

= {'bros par bya/}

'bros par byed

क्रि. पलायते — {dge ba'i las kyi rnam smin gyis/} /{nor don gnyer ba don yod 'gyur/} /{gzhan gyi lag nas 'bros par byed/} /{gzhan gyi ltung bar gyur pa thob//} शुभकर्मविपाकेन भवन्त्यर्था धनार्थिनाम् । हस्तात् पलायतेऽन्यस्य प्राप्नोति पतितं परः ।। अ.क.२८१ख/३६.१४; प्रपलायति — {dngul chu me yis reg pa las/} /{'bros par byed kyi} अग्निस्पर्शात् सूतः प्रपलायति वि.प्र.११०क/१, पृ.६; अपगच्छति — {sdang ba rnams 'jigs par gyur nas 'byer byed pa ste/} {thag ring du 'bros par byed} दुष्टा भीताः सन्तः पलायन्ते, दूरमपगच्छन्ति बो.प.६६ख/३३.

'bros bar byed pa

= {'bros par byed/}

'bros par byed par 'gyur

क्रि. पलायिष्यते — {sdig can khyod ni mi g}.{yon can gsad par bya ba shor ba ltar do mod byang chub sems dpas 'bros par byed par 'gyur ro//} पलायिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन वध्यविमुक्त इव धूर्तपुरुषः ल.वि.१६२क/२४३.

rba klong

= {rba rlabs} कल्लोलः — {rgyal po'i sras kyis ljon pa de/} /{blangs shing bcag ste 'phangs nas kyang /} /{skye dgu zhi slad chu yis ni/} /{rba klong 'khrugs pa rnam par bzlog//} राजपुत्रस्तमुत्क्षिप्य भङ्क्त्वा विक्षिप्य तं द्रुमम् । न्यवारयत् प्रजामत्स्य(?)जलकल्लोलविप्लवम् ।। अ.क.२१३क/२४.५९.

rba rlabs

ऊर्मिः — {bsod nams zong gis bdag gi ni/} /{brtson pa'i grogs mchog gyur pa gang /} /{de yang las kyi rba rlabs kyis/} /{dus min gdos pa chag pa bzhin//} व्यवसायसहायो मे योऽभूत्पुण्यपणैः परम् । भग्नप्लव इवाकाले सोऽपि कर्मोर्मिविप्लवैः ।। अ.क.६४क/६. १२८; तरङ्गः — {khyed rnams rab tu sred pa yis/} /{brgyud mar zhon pa 'di ni ci/} /{chu gter rba rlabs rtse mo 'di/} /{khyim gyi khyams ni yongs ma yin//} केयं युष्माकमौत्सुक्यादारोहणपरम्परा । तुङ्गत्तरङ्गशृङ्गोऽयं न गृहाङ्गणमम्बुधिः ।। अ.क.२२१ख/८९.५; वीचिः — {de nas gser gyi khu ba'i rba rlabs ltar/} /{mdzes pa'i glog drag tshogs kyi sprin dag ni/} /{rab tu gsal bar gyur bzhin} अथ द्रवत्काञ्चनवीचिरोचिश्चण्डस्तडित्पुञ्जघनप्रकाशः । अ.क.३०८ख/१०८.१५२; लहरी— {byu ru'i 'khri shing rwa co dang /} /{rin chen bkra ba'i pags pas rgyas/} /{ngo mtshar bdud rtsi'i chu gter gyi/} /{rba rlabs de yi 'od zer mdzes//} प्रवालवल्लिशृङ्गस्य चित्ररत्नचितत्वचः । तस्याऽऽश्चर्यसुधाम्भोधिलहरी रुरुचे रुचिः ।। अ.क.२५५ख/३०.७; कल्लोलः — {rba rlabs g}.{yo bas nam mkha' la/} /{'khyud pa chu yi gter du zhugs//} जगाहे जलधिं लोलकल्लोलालिङ्गिताम्बरम् ।। अ.क.२६०क/३१.११; द्र. {dba' rlabs/}

rba rlabs can

१. = {chu klung} तरङ्गिणी, नदी — {stug por rmongs dus rgyags pas 'phyar gyur cing /} /{chu srin mtshan ma lhung bas rab bskyod pa'i/} /{rba rlabs can bzhin bud med rnams la ni/} /{rang bzhin 'gros la 'gog pa cung zad med//} मदोद्धतानां घनमोहकाले प्रक्षोभितानां मकराङ्कपातैः । तरङ्गिणीनामिव नाङ्गनानां श्वभ्रावपातेऽस्ति मनाङ् निरोधः ।। अ.क.५२ख/५९.२७ २. वेलातटः — {gti mug klong ni rab mang 'gro 'ong nor dang dpal la brkam pa'i rba rlabs can//} मोहोर्मिप्रचुरे गतागतधनश्रीलोभवेलातटे । वि.प्र.१०९क/१, पृ.४.

rba rlabs dang bcas

= {rba rlabs dang bcas pa/}

rba rlabs dang bcas pa

वि. सोर्मिकम् म.व्यु.७०३६ (१००ख).

rbad

= {rbad pa/}

rbad pa

भू.का.कृ. प्रेरितः — {de yang zhe sdang gis rbad pas//} द्वेषेण प्रेरितः सोऽपि बो.अ.१६क/६.४१; विग्राहितः — {rgyal po ma skyes dgra lhas sbyin gyis rbad de/} {yab}…{bsad nas} राज्ञा अजातशत्रुणा देवदत्तविग्राहितेन पिता…जीविताद् व्यवरोपितः अ.श.१४७क/१३६.

rbab rbab po

द्र.— {yang mi skya bo rbab rbab po/} {lus gas shing hrud hrud po}…{mthong ngo //} पुनरपि पुरुषं पश्यत्युत्पाण्डूत्पाण्डुकं स्फुटितपरुषगात्रम् वि.व.१५४ख/१.४२.

rbog rbog po

वि. अन्तर्गडुः — {gal te rgyu dang 'bras bu'i dngos po nyid yin na bar gyi spyi rbog rbog pos ci bya} यदि कार्यकारणभाव एव किमन्तर्गडुना सामान्येन प्र.अ.२१५क/५७२.

rbod

= {rbod pa/}

rbod gtong

=(?) प्रेषकः म.व्यु.४३७८ (६९क).

rbod pa

क्षोभः — {shin tu gtum po rbod pa yi/} /{brda yis mngon du 'ong ba de/} /{mthong nas sa skyong bu yis ni/} /{skyu ru ra yi shing la 'dzegs//} तमभिद्रुतमत्युग्रचण्डालक्षोभसंज्ञया । दृष्ट्वाऽऽरुरोह भूपालसूनुरामलकद्रुमम् ।। अ.क.१३०ख/६६.६५.

lbu ba

फेनपिण्डः — {lbu ba lta bur nyam chung snying po med//} फेनपिण्डवदसारदुर्बलाः शि.स.१३२ख/१२८.

lbu ba can

• सं. अरिष्टः, वृक्षविशेषः — {a ri Sh+Ta ni sbu ba can/} /{gzhol 'phyang bya rog kaM ka 'o//} श्री.को.१७८क; • वि. फेनिलः मि.को.८२ख ।

lbu ba rdos pa

फेनपिण्डः — {lbu+u ba rdos pa mthong ba'i skyes bu} फेनपिण्डदर्शी पुरुषः सु.प.४८ख/२६; म.व्यु.२८३५ (५१ख).

lbu ba rdos pa mthong ba

वि. फेनपिण्डदर्शी — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa 'di lta ste/} {dper na lbu+u ba rdos pa mthong ba'i skyes bu lbu+u ba rdos pa'i rang bzhin ston} तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् फेनपिण्डदर्शी पुरुषः फेनपिण्डस्वभावं च निर्दिशति सु.प.४८ख/२६.

sba

१. वेत्रः, वृक्षविशेषः — {de nas de las thar 'dod pas/} /{'gram gyi sba yi 'khri shing bzung /} /{rlung gis bskul bas pha rol phyin/} /{sba yi 'khri shing de yis thob//} कूलवेत्रलतालम्बी तस्यामथ तितीर्षया । पवनप्रेरितां पारवेत्रवल्लीमवाप सः ।। अ.क.१११ख/६४.२७९ २. = {sba ba/}

sba can

ना. वेत्रवती, नदी — शरावती वेत्रवती चन्द्रभागा सरस्वती । कावेरी सरितः अ.को.१४९क/१.१२. ३५.

sba lcag

वेत्रः — {sba lcag gis gzhus sam} वेत्रैरपि ताड्यमानस्य शि.स.१०१ख/१०१.

sba thag

वेत्रलता — {sba thag}…{gis bdag gi rkang pa gnyis bcings nas} वेत्रलतया गाढमाबध्य चरणौ जा.मा.१६०क/१८४.

sba phra mo

वंशः — {thags ma ni lnga ste/} {mun dza'i dang sha na'i dang gres ma'i dang ras ma'i dang sba phra mo'i'o//} पञ्च बाणाः—मुञ्जशाणवल्वजकौशेय(वंशजाः) वि.व.१३३ख/२.११०.

sba ba

• सं. १. गुप्तिः — {bcom ldan 'das kyi bstan pa bsrung ba dang bskyab pa dang sba bar bya bar brtsams so//} भगवच्छासने रक्षावरणगुप्तिं कर्तुमारब्धाः अ.श.५१क/४४; गोपनम् — {bdag gir ma byas par sba ba dang chud gzan pa dang zin pa dang btang ba la sogs pas bral bar byed na yang ngo //} अस्वीकृतौ च गोपननाशनवधो सङ्गादौ (?) वियोजने वि.सू.१४क/१६ २. परिहरणम् — {de bgo zhing yongs su longs spyod pa dang legs pa kho nar sba ba ni 'chang ba zhes bya'o//} तस्य परिभोगः सम्यगेव परिहरणं धारणमित्युच्यते श्रा. भू.४६क/११६ ३. गुह्यम्, उपस्थः — {'doms kyi sba ba sbubs su nub pa'i mchog//} कोशावनद्धोत्तमवस्तिगुह्यः अभि.अ.१२क/७.१४; • कृ. गोपितव्यम् — {glegs bam lam gyi spyod yul du/} /{skra dang mchan khung nyid du sba//} गोपितव्यं कचे कक्षे पुस्तकमध्वगोचरे ।। हे.त.२६ख/८८.

sba ba can

वि. गलगण्डः म.व्यु.८७८८.

sba ba byas

भू.का.कृ. गुप्तीकृतः — {zhes gros byas nas grub pa'i mtha' rnams sba ba byas shing rgyud kyi byed pa la sogs pa gsal bar byas te} इत्यालोच्य सिद्धान्तानि (?न्ताः) गुप्तीकृतानि (?कृताः) वि.प्र.१७४ख/१.२६.

sba ba byas pa

= {sba ba byas/}

sba ba ma byas

वि. अगोपयन् — {lus 'di sba ba ma byas kyang /} /{'jigs med gnas pa nam zhig 'gyur//} निर्भयो विहरिष्यामि कदा कायमगोपयन् ।। बो.अ.२४ख/८. २९.

sba bar bya

• क्रि. १. गुप्तिं संविधास्येत — {bsrung ba dang bskyab pa dang sba bar bya'o//} रक्षावरणगुप्तिं संविधास्यामहे म.व्यु.६३६७ (९०ख) २. छाद्येत— {bdag gi skyon yang sba bya zhing //} छाद्येरन्नपि मे दोषाः बो.अ.२९क/८.१४९; • कृ. गोपायितव्यः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni bdag gis sba bar bya'o//} गोपायितव्या मम प्रज्ञापारमिता अ.सा.९१क/५२; निधातव्यः — {de dag su la sbyin pa dang su las blang ba dang gang sba bar bya ba de dag thams cad khyod kyis shes par 'dod do//} इच्छाम्येतं यस्य दातव्यं यतश्च ग्रहीतव्यं यच्च निधातव्यं भवेत्, सर्वं सञ्जानीयाः स.पु.४२ख/७४.

sba bar bya ba

= {sba bar bya/}

sba bya

= {sba bar bya/}

sbags

= {sbags pa/}

sbags pa

• भू.का.कृ. दिग्धः — {gsar pa'i khrag gis sbags pa ni/} /{srin po bzhin du longs spyod byed//} प्रत्यग्ररुधिरादिग्धं क्रव्याद इव भुञ्जते ।। अ.क.२४ख/५२.५४; अक्तः — {gang zhig g}.{yul grub go bgos shing /} /{khrag gis sbags pa'i dpal za ba//} ये युधि सिद्धिसन्नद्धा रक्ताक्तां भुञ्जते श्रियम् । अ.क.२८क/३.१०२; आलिप्तः — {yan lag khrag sbags shing /} /{lus la rdul gyis gos gyur la//} रुधिरालिप्ताङ्गं पांशुलशरीरम् सु. प्र.५८ख/११९; सिक्तः — {spun zla bsad pas chags pa yi/} /{khrag dang sbags bzhin dpal 'byor de/} /{spyad nas gzhon nu snyan dngags mkhan/} /{lus kyi mjug tu dmyal bar song //} तां भ्रातृवधसंसक्तरक्तसिक्तामिव श्रियम् । भुक्त्वा कविकुमारोऽपि देहान्ते नरकं ययौ ।। अ.क.१३३ख/६६.१०१; प्रसिक्तः — {mi gtsang bas sbags pa'i gnas mal bzhag pa} अशुचिप्रसिक्तं वा शयनासनं प्रविक्षिप्तम् वि.व.२३०ख/२.१३३; म्रक्षितः — {lus khrag gis sbags pa} रुधिरम्रक्षितशरीरम् सु.प्र.५५ख/११०; अनुरञ्जितः — {kha dang sder mo dang ral pa'i rtse mo rnams ni de'i khrag gis sbags pas} तद्रुधिरानुरञ्जितवदननखरकेसराग्रम् जा.मा.२११क/२४६; पलिगुद्धः — {rnyed pa dang bkur sti ni sbags pa mang pos sbags pa} लाभसत्कारः बहुपलिगोधपलिगुद्धः शि.स.६३क/६२; परिभावितः म.व्यु.६७१४ (९६क); • वि. मलीमसः — {rgyu yi dri mas ma sbags phyir/} /{rig byed nyid las rtogs she na//} वेदादेव प्रतीतिश्चेद् हेतुदोषामलीमसात् । प्र.अ.८क/१०; • सं. पलिगोधः — {rtag tu bla ma dag la gus pa med/} /{sbags pa'i gtam dag la ni dga' ba skyed//} अगौरवो भोति सदा गुरूणां पलिगोधमन्त्रेषु रतिं जनित्वा । शि.स.६४ख/६३ ०. उत्पिण्डम् म.व्यु.५७६५ (८४क).

sbang ma

मेदकः — {sbang ma'i snod ltar mi gtsang ba zag pa} मेदकस्थालीवदशुचिस्रावी शि.स.१२९क/१२५; जगलः मि.को.४०क; द्र. — {sbang ma dang tshigs ma za ba la ni de'i 'jug pa yod do//} विद्यते खोलवक्कस(?)भक्षणे तत्प्रवेशः वि.सू.४६ख/५९.

sbangs

= {sbangs pa/} {sbangs nas} उत्क्षाल्य — {yongs su ma dag pa'i nor bu rin po che blangs te lan tshwa'i chu rnon pos sbangs nas} स अपर्यवदापितानि मणिरत्नानि गृहीत्वा तीक्ष्णेन खारोदकेनोत्क्षाल्य *र.व्या.६७ख/५.

sbangs pa

• वि. वासी — {dgra bcom pa nyid mngon sum du byas te}…{tsan dan sbangs pa lta bur bsil bar gyur pa} अर्हन् संवृत्तः त्रैधातुकवीतरागः…वासीचन्दनकल्पः अ.श.५१क/४४; • भू.का.कृ. = {brlan pa} अभिष्यन्दितः म.व्यु.६५८४ (९४ख); स्तिमितः मि.को.१४६ख ।

sbams

= {sbams pa/}

sbams pa

पिण्डः — {dge slong dag sngon byung ba rgyal po smyug sbams zhes bya ba}…{byung ste} भूतपूर्वं भिक्षवः पिण्डवंशो नाम राजा बभूव वि.व.१५४क/१.४२.

sba'i skas

वंशशलाका, क्ष्वेडा — क्ष्वेडा वंशशलाकाऽपि अ.को.२२१क/३.३.४३.

sba'i khri

वेत्रासनम् — {blon po chen po'i stan du 'os pa sba'i khri zhig ni bzhin bzangs kyi stan du thing zhig} अमात्यमुख्याध्यासनयोग्यं च वेत्रासनं सुमुखाय जा.मा.१२४ख/१४३.

sba'i rtsa ba

ना. वेत्रमूलकः, जनपदः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul sba'i rtsa ba zhes bya ba yod de} अयमिहैव दक्षिणापथे वेत्रमूलको नाम जनपदः ग.व्यू.१९क/११६.

sba'i tshal

वेतस्वान्, बहुवेतसदेशः — वेतस्वान् बहुवेतसे अ.को.१५०ख/२.१.९; वेतसाः सन्त्यत्र वेतस्वान् अ.वि.२.१.९.

sbar

= {sbar ba/}

sbar ba

• सं. १. दीपनम् — {sbar ba dang zangs dang 'bru mar dang so shing dang ba lang gi lci ba dang} दीपनकटाहकतैलदन्तकाष्ठगोमयस्य वि.सू.६ख/६; प्रज्वालनम् — {sbar ba dang gsod pa dang}…{'bru ba dag la'o//} प्रज्वाल(न)निर्वापण…निष्कर्षणेषु वि.सू.४१क/५१ २. ज्वालः — {ye shes kyi me sbar ba zhes bya ba'i sbyin sreg gi cho ga} ज्ञानाग्निज्वालहोमविधिनाम क.त.१७५५; • भू.का.कृ. दीपितः — {tshes brgyad bcu bzhi'i nub mor ni/} /{zhag chen mar me sbar ba la//} अष्टमीं चतुर्दशीं रात्रौ महावसादीपदीपितः । म.मू.२७४ख/४३१.

sbar bar bya

संवर्तनम् — {me bud pa'i gnas kyi sar so phag gi gcal bya'o/} /{me mched par bya ba'i phyir sbar bar bya'o//} अग्निकरणस्थाने भूमाविष्टकास्तरदानम् । अनिर्वाणाय संवर्तनम् वि.सू.६क/६.

sbar mo

= {spar mo/}

sbar yas

वि. संक्रमः, ओ मम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७७१७ (१०९क); म.व्यु.७८४३ (११०ख).

sbal

= {sbal pa/}

sbal pa

• सं. मण्डूकः — {sbal pa'i zhag gis mig byugs pas gdung ma sbrul gyi ngo bor mthong ste} मण्डूकवसयाऽक्तचक्षुषो वंशानुरगरूपेण वीक्षन्ते त.प.१३९ख/७३०; मण्डति शोभते तडागादौ मण्डूकः । मडि भूषायाम् अ.वि.१.१२.२४; भेकः — कपिभेकौ प्लवङ्गमौ अ.को.२२७ख/३.३.१३८; दर्दुरः — {'di rnams kyi gdan rnams ni}…{sbal pa'i pags pa dang} आसामासनानि…दर्दुरचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६; प्लवगः श्री.को.१७४क; कोकः श्री.को.१६४क; • पा. कर्कटकः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste /lug} {dang}…{sbal pa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः… कर्कटकः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; कर्कटः मि.को.३१क; • ना. मण्डूकः, नागः म.व्यु.३३३० (५७ख).

sbal pa'i lo ma

= {btsod} मण्डूकपर्णी, मञ्जिष्ठा मि.को.५८क ।

sbal ba

= {sbal pa/}

sbal mig

जालकम्, नवकलिकावृन्दः — क्षारको जालकं क्लीबे अ.को.१५५क/२.४.१६; समूहावस्थावत्त्वात् जलतीति जालकम् । जल घातने अ.वि.२.४. १६.

sbal mig 'thon pa

जालकजातम् म.व्यु.६२२६ (८८ख).

sbal mig phye ba

क्षारकजातम् म.व्यु.६२२७ (८८ख).

sbal mo

दर्दुरः — {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te}… {sbal mo ni tshangs ma dang} षट्त्रिंशत्समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…दर्दुरो ब्रह्माणी वि.प्र.१६७क/३.१४९.

sbas

= {sbas pa/} {sbas nas} गोपायित्वा — {de de rnams kyis dben pa'i phyogs shig tu sbas nas rtsa ba dang 'bras bus bsnyod de} सा ताभिः प्रतिगुप्ते प्रदेशे गोपायित्वा मूलफलैरुपस्थापिता वि.व.१२३ख/१.१२.

sbas gyur pa

• भू.का.कृ. गाढः — {des dris de yis rab smras pa/} /{sgra don nges par sbas gyur pa/} /{nged kyi tshad ma 'bum phrag gsum/} /{bstan bcos mu stegs dag la dkon//} स तेन पृष्टः प्रोवाच गाढशब्दार्थनिर्णयम् । लक्षत्रयप्रमाणं नः शास्त्रं तीर्थिकदुर्लभम् ।। अ.क.३०४क/३९.७५; • सं. गोपनम् — {gang du gnyis ka sbas gyur pa/} /{de ni gnyi ga bsgribs pa 'o//} सा भवेदुभयच्छन्ना यस्यामुभयगोपनम् । का.आ.३३८ख/३.१०५.

sbas don

= {sbas pa'i don/}

sbas pa

• भू.का.कृ. गुप्तः — {sbas pa yi ni sems dang nor/} /{skye bo su yi su yis shes//} गुप्तं चित्तं च वित्तं च जनो जानाति कस्य कः ।। अ.क.२६३क/३१.४२; गोप्यत इति गोपायितम्, गुप्तं च । गुपू रक्षणे अ.वि.३.१. १०६; गूढः — {slar yang rgyan ni rab bzung ma/} /{pad mo'i rtsa la myur bar ni/} /{byon zhes sdang ba sbas pa yis/} /{grogs mo de ni rnam par springs//} विससर्ज मृणालाय पुनरात्तप्रसाधना । सा सखीं गूढविद्वेषां तूर्णमागम्यतामिति ।। अ.क.१०क/५०.१००; विनिगूढः — {rje'i slad du 'tshal ba la/} {sha dang khrag}…{'di dag sngon bdag cag gang gis sbas te ma phul na} केन वाऽस्माकं स्वाम्यर्थे विनियोज्यमानानि विनिगूढपूर्वाणि मांसशोणितानि जा.मा.४१ख/४८; विनिहितः — {brtag pa'i phyir ni bdag gis 'dir/} /{pad ma'i rtsa ba sbas pa yin//} मया विनिहितान्यस्मात्परीक्षार्थं बिसानि वः ।। जा.मा.१०३ख/१२०; संवृतः म.व्यु.७१४३ (१०१ख); प्रच्छन्नः — {sdang bas gzings la sbas pa yi/} /{bug pa bya bar rab tu brtsams//} द्वेषात्प्रवहणे छिद्रं प्रच्छन्नं कर्तुमुद्ययौ ।। अ.क.६क/५०.५४; गोपितः — {sna tshogs gtso bos sbas te byis pa rnams la dbang po gnyis kyi bde ba rab tu bstan to//} गोपितं विश्वभर्त्रा द्वीन्द्रियसुखं प्रतिपादितं बालानाम् वि.प्र.८८क/४.२३४; निखातः — {bdag gi khang pa'i zur mtha' na/} /{gser gyi snod ni sbas nas yod/} /{de ni phyung la sdig pa dag/} /{yongs su gtong ba'i bya ba sgrubs//} अस्ति मे गृहकोणान्ते निखातं हेमभाजनम् । तदुद्धृत्य परित्यक्तपापवृत्तिर्विधीयताम् ।। अ.क.१६९क/१९.६२; • सं. संवृतिः — {'phral la nyid du chags pa yi/} /{rnam 'gyur las ni sbas pa brjed/} /{glu blangs 'dod pas myos pa rnams/} /{'jigs pa dag ni ga la rtsi//} सहसैव विकारेण रागाद्विस्मृतसंवृतिः । अगायन्मदनक्षीबा गणयन्ति भयं कुतः ।। अ.क.१४९ख/१४.१२३; • ना. गुप्तः, गान्धिकपुत्रः — {kun dga' bo bcom brlag 'dir spos 'tshong gi khye'u sbas pa zhes bya ba 'byung bar 'gyur te} अत्राऽऽनन्द मथुरायां गुप्तो नाम गान्धिकदारको भविष्यति वि.व.१२३क/१.११; {bcom brlag dag na gnas pa sngon/} /{sbas pa zhes bya spos 'tshong gi/} /{bu ni dpal dang ldan pa dag/} /{nyer sbas zhes par grags pa byung //} अभूद् गुप्ताभिधानस्य गान्धिकस्य सुतः पुरा । मथुरावासिनः श्रीमानुपगुप्त इति श्रुतः ।। अ.क.१५६ख/७२.१.

sbas pa'i don

गुप्तार्थः— {'dir dang por gsol ba 'debs pa'i tshigs su bcad pa stong pa zhes pa la sogs pas rgyud kyi sbas pa'i don rab tu gsal bar byas na} शून्यमित्यादिना इह प्रथममध्येषणावृत्तेन तन्त्रगुप्तार्थः प्रकाशितः सन् वि.प्र.१४८क/१.२.

sbas pa'i 'dod ldan

वि. गूढकामुकः — {nyin par de dang dga' byed cing /} /{mtshan mo yang ni sa bdag dang /} /{sbas pa'i 'dod ldan mdza' bor ni/} / ग्. {yon ma'i spyod pa nyid la bsams//} रममाणा दिवा तेन निशायां च महीभुजा । मेने वामाचरिततां तां प्रियो गूढकामुकः ।। अ.क.१४८ख/१४.११०.

sbas byas

गोपनम् — {gang du rten ni gsal byed de/} /{brten pa sbas pa gcig bsgrib pa'o//} एकच्छन्नाश्रितं व्यज्य यस्यामाश्रयगोपनम् ।। का.आ.३३८ख/३.१०४.

sbu gu

नालम् — {sdong bu sbu gu shun pa ci lta bar//} काण्डेन नालेन त्वचा यथैव स.पु.४९क/८६; नलिका — {zhi ba dang rgyas pa la dngul gyi sbu gu rig pa'i dbus su gzhag par bya'o//} शान्तिपुष्टयोः रौप्यनलिका विद्याया मध्ये स्थाप्या वि.प्र.१०१क/३.२२; नाडी — {'di la zangs ma'am 'khar ba'i sbu gu bzang gi lcags kyi ni mi bzang ngo //} मणेर्लोहस्य वाऽत्र नाडी साध्वी नायसः वि.सू.७७क/९४; कूटः, ओ टम् — {yu ba'i rtsa ba nas gas na sbu gu bskon no//} बन्धनं यष्टेर्मूलास्फोटे कूटेन वि.सू.९७ख/११७; द्र.— {bdud rtsi'i sbu gu dang ma rmos ma btab pa'i 'bras sA lu dang} अमृतलता, अकृष्टोप्ता वा शालयः शि.स.१५९ख/१५३.

sbu gu can

• वि. नडेरः — {dgra mtha' na sbu gu can gyi shing nim pa'i drung na bzhugs so//} वैरंभ्ये विहरति नडेरपिचुमन्दमूले वि.व.१३४क/१.२३; • ना. नाली, यक्षिणी — {bcom ldan 'das kyis gnod sbyin mo sbu gu can dang sbubs can gnyis btul to//} भगवता नाली उदर्या च यक्षिणी विनीता वि.व.१२१क/१.९.

sbu gu lta bu

वि. नाडिकम् — {de'i khab ral sbu gu lta bu'am chang pa lta bu bcang bar bya'o//} धारयेदस्या (?य सूची)गृहकं नाडिकं मुष्टिकं वा वि.सू.६९ख/८६.

sbu gus 'bud pa

= {gser mgar} नाडिन्धमः, स्वर्णकारः मि.को.२७क ।

sbu bu can

= {sbu gu can/}

sbug

= {phug/}

sbungs skyes pa

ऊर्जा म.व्यु.७५७५ (१०८क); द्र. {sbungs che ba/}

sbungs che ba

ऊर्जा — {khams snyoms na ngal sos pa dang nyams yod pa dang sbungs che bar 'gyur te/} {sbungs che ba ni mi 'jigs par rig par bya'o//} विश्रामो बलमूर्जा च धातुसाम्यात् । ऊर्जा पुनर्वैशारद्यं वेदितव्यम् अभि. स.भा.४क/४.

sbud pa

१. विधमनकः — {gos kyi mtha' ma'am sbud pa'am} …{de ni phyi rol gyi rlung gi khams zhes bya} चीवरकर्णिकेन वा विधमनकेन…अयमुच्यते बाह्यो वायुधातुः शि.स.१३७ख/१३३; प्रसेविका — भस्त्रा चर्मप्रसेविका अ.को.२०४ख/२.१०.३३; प्रसेवतेऽग्निमिति प्रसेविका अ.वि.२.१०.३३; भस्त्रा — {des na sbud pa 'bud mkhan lta bur bdag rtogs par byed pa} तत आत्मा भस्त्राध्मापयितेव प्रतीयते प्र.अ.२६२क/६२५; भस्त्रा चर्मप्रसेविका अ.को.२०४ख/२.१०.३३; भस्यते दीप्यतेऽनया अग्निरिति भस्त्रा । भस भर्त्सनदीप्त्योः अ.वि.२.१०.३३ २. समावर्तनम् — {sbar ba dang gsod pa dang}…{mdag ma sbud pa dang 'bru ba dag la'o//} प्रज्वाल(न)निर्वापण…अङ्गारसमावर्तननिष्कर्षणेषु वि.सू.४१क/५१.

sbud par byed pa

वि. आध्मापयिता — {des na sbud pa 'bud mkhan lta bur bdag rtogs par byed pa} तत आत्मा भस्त्राध्मापयितेव प्रतीयते प्र.अ.२६२क/६२५.

sbun

= {sbun pa/}

sbun stong

पुलाकः, ओ कम् — {pu lA ka ni sbun stong dang /} /{bsdus dang zas kyi snyigs ma 'o//} श्री.को.१६७ख; बुषम् मि.को.३६क ।

sbun ldan

वि. तुषसम्प्रयुक्तः — {ji ltar sbun ldan 'bru'i snying po ni/} /{mi rnams kyis ni longs spyod mi 'gyur ba//} धान्येषु सारं तुषसंप्रयुक्तं नृणां न यद्वत्परिभोगमेति । र. वि.१०७क/६०.

sbun pa

तुषः — {sbun par snying po mi gtsang nang na gser//} तुषेषु साराण्यशुचौ सुवर्णम् र.वि.१०६ख/५९; {pad ma srog chags bung ba dang /} /{sbun pa dang}…{sa yi sbubs na yang //} अम्बुजभ्रमरप्राणितुष…मृत्कोशकेष्वपि ।। र. वि.१०८ख/६६; बुसः, ओ सम् म.व्यु.५७४२ (८४क).

sbubs

१. नाली — {de mid pa'i sbubs su zhugs par 'gyur la} स तस्मिन् समये कण्ठनालीप्रलुठितश्च भवति श्रा.भू.३०क/७५; नाडी — {sbubs su ma 'ongs pa la'o//} अनाडीगतस्य वि.सू.१८ख/२१; बिलम् — {mgrin pa'i sbubs kyi nam mkha' ni/} /{nyams pas dbyangs ni tha dad 'gyur//} गलबिले ह्याकाश उपहते स्वरभेदस्य सम्भवः । प्र.अ.१९५क/५५०; शुषिरम् — {gal te lus kyang sbubs yod pa yin la} यदि हि कायः शुषिरो भवति अभि.भा.११ख/९०१; अन्तरम् — {smyug ma'i sbubs dang pad ma dag la gnas 'cha' ba//} वंशान्तराम्बुरुहमध्यकृताधिवास । वि.व.२१५क/१.९१ २. कोशः, पद्मादेः कोशः — {nyon mongs pa ni pad+ma ngan pa'i sbubs dang 'dra la} कुत्सितपद्मकोशसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०६ख/६०; {nyon mongs pa ni shun pa'i sbubs dang 'dra la} त्वक्कोशसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०७ख/६३; {de yang sgo nga'i sbugs nas byung nas zhag grangs mang po ni ma lon} स कतिपयरात्रोद्भिन्नाण्डकोशः जा.मा.८९क/१०२ ३. = {sgo nga} पेशी, अण्डम् — पेशी कोशो द्विहीनेऽण्डम् अ. को.१६९क/२.५.३७; पिंशतीति पेशी । अथवा पेशयति गर्भमिति पेशी । पिश अवयवे अ.वि.२.५.३७.

sbubs kyi sgra

आनद्धम्, मुरजादिवाद्यम् — आनद्धं मुरजादिकम् अ.को.१४२ख/१.८.४; चर्मणा आनह्यत इत्यानद्धम् । णह बन्धने अ.वि.१.८.४.

sbubs kyi 'bras

= {ka ko la} कोशफलम् — अथ कोलकम् ।। कक्कोलकं कोशफलम् अ.को.१७९ख/२.६.१३०; ।कोशे शिम्ब्यां फलानि बीजान्यस्य कोशफलम् अ.वि.२.६.१३०.

sbubs khung

द्रोणिका — {chos gos dag gar bab bab tu mi bzhag go//} {de'i don du gdang bu bca'o/} /{de'i don du sbubs khung bya'o//} न यत्र क्वचन चीवराणि स्थापयेत् । वंशस्य तदर्थं समायोजनम् । द्रोणिकायास्तदर्थम् वि.सू.७०ख/८७.

sbubs grol

= {rnam rgyas} विकचः, विकसितः — प्रफुल्लोत्फुल्लसम्फुल्लव्याकोशविकचस्फुटाः ।। फुल्लश्चैते विकसिते अ.को.१५४ख/२.४.७; विगतः कचो मुकुलावस्था अस्य विकचः । कचि दीप्तिबन्धनयोः अ.वि.२.४.७.

sbubs can

• वि. सुषिरः — {lus}…{sbubs can med pa'i phyir ro zhes bya ba'i don to//} सुषिरकायाभावादित्यर्थः अभि.स्फु.१६४क/९०१; • सं. = {byi ru 'khri shing} सुषिरा, विद्रुमलता — सुषिरा विद्रुमलता कपोताङ्घ्रिटी नली ।। अ.को.१६३ख/२.४.१२९; सुषिरं रन्ध्रमस्या अस्तीति सुषिरा अ.वि.२.४.१२९; • ना. उदर्या, यक्षिणी — {bcom ldan 'das kyis gnod sbyin mo sbu gu can dang sbubs can gnyis btul to//} भगवता नाली उदर्या च यक्षिणी विनीता वि.व.१२१क/१.९.

sbubs yod pa

• वि. शुषिरः — {gal te lus kyang sbubs yod pa yin la} यदि हि कायः शुषिरो भवति अभि.भा. ११ख/९०१; सुषिरः — {de nyid kyi phyir gal te lus kyang sbubs yod pa yin la zhes bya ba rgyas par smos so//} यदि कायः सुषिर इति विस्तरः अभि.स्फु.१६४क/९०१; • सं. सौषिर्यम् — {mig sbubs yod pa dang rna ba'i sbubs yod pa dang sna sbubs yod pa dang kha sbubs yod pa dang mgrin pa sbubs yod pa dang} यच्चक्षुः सौषिर्यं वा श्रोत्रसौषिर्यं वा घ्राणसौषिर्यं वा मुखसौषिर्यं वा कण्ठसौषिर्यं वा श्रा.भू.८३क/२१८.

sbubs su nub

= {sbubs su nub pa/}

sbubs su nub pa

वि. कोशोपगतः — {mdoms kyi sba ba sbubs su nub pa} कोशोपगतवस्तिगुह्यः म.व्यु.२५८ (७ख).

sbur ma

चूर्णः — {gtsub shing dang ldan pa dang rtswa dang ldan pa'am ba lang gi lci ba'i sbur ma'am} अरणिसहगतेभ्यो गर्भलसहगतेभ्यो वा गोमयचूर्णेन वा शि.स.१३७क/१३३.

sbur ma'i me chung ngu

परीत्तशकलिकाग्निः म.व्यु.६७०३ (९६क).

sbur len

मयूराङ्की, रत्नविशेषः म.व्यु.५९६९.

sbur long

पुष्परागः, रत्नविशेषः — {rgya mtsho}…{chu'i kha dog rin po che sbur long in+d+ra rnyil gyi} (?{nI la'i} ){mdog dang 'dra la} पुष्परागेन्द्रनीलप्रभोद्द्योतितसलिलं…समुद्रम् जा.मा.८१ख/९५.

sbeg

=( {rid pa} इत्यस्य प्रा.) ।

sbed

= {sbed pa/}

sbed cing spyod pa

वि. प्रतिगुप्तभोजी — {thun mong du longs spyod par byed de/} {sbed cing spyod pa ma yin no//} साधारणपरिभोगी च भवत्यप्रतिगुप्तभोजी बो.भू.८०क/१०२.

sbed cing spyod pa ma yin pa

वि. अप्रतिगुप्तभोजी — {thun mong du longs spyod par byed de/} {sbed cing spyod pa ma yin no//} साधारणपरिभोगी च भवत्यप्रतिगुप्तभोजी बो. भू.८०क/१०२.

sbed thams cad

सर्वगोप्ता, ओषधिविशेषः — {sman sbed thams cad ces bya ba zos nas gser gyi bye ma'i thang bu la phar 'gre tshur 'gre byas te} स सर्वश्वेता (?गोप्ता)नामौषधीर्भुक्त्वा सुवर्णबालुकास्थले आवर्तनं करोति का.व्यू.२२४क/२८७.

sbed du bcug pa

निर्दापनम् — {ska rags la sogs pa dge sbyong gi 'tsho ba'i yo byad sbed dam sbed du bcug na'o//} कायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिष्कारनिर्दाने निर्दापने च वि.सू.४५क/५७.

sbed pa

• क्रि. (वर्त., सक.; {sba ba} भवि., {sbas pa} भूत., {sbos} विधौ) १. गोपायति — {kha cig ni rdzas rnams sbed do//} केचिद् भाण्डं गोपायन्ति वि.व.१४८ख/१.३६; प्रतिच्छादयति म.व्यु.५१८१ २. छादयति स्म — {shAkya'i bu mo sa 'tsho ma}…{gdong mi sbed do//} गोपा शाक्यकन्या न… वदनं छादयति स्म ल.वि.८१क/१०८; • सं. गोपनम्— {dge tshul dag gis reg pa nas sbed pa'i bar la nyes par 'gyur ba ni de bzhin no//} श्रामणेरिय (?रेण) स्पृष्ट्वाऽऽगोपनात् तद्वद्दोषकारी वि.सू.३६ख/४६; निर्दानम् — {ska rags la sogs pa dge sbyong gi 'tsho ba'i yo byad sbed dam sbed du bcug na'o//} कायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिष्कारनिर्दाने निर्दापने च वि.सू.४५क/५७ ०. सञ्चारणम् — {gnas mal sbed pa na gal te gnyis yod na gcig gis khri'am khri'u bkur zhing} सञ्चारणे शयनासनस्य द्वौ चेदेकेन मञ्चपीठस्य वा ग्रहणम् वि.सू.९६ख/११६; सम्प्रधारणा — सम्प्रधारणा तु समर्थनम् अ.को.१८७क/२.८.२५; सम्प्रधार्यते इदमेव श्रेय इति निश्चीयतेऽनयेति सम्प्रधारणा अ.वि.२.८. २५; • वि. १. गोपकः — {dgag dbye'i nyin mo'i phyi de'i nyin par te de sbed pa ma bskos pa rnams la'o//} अनन्तरे प्रवारणादिवशा (?सा)द् ह्यसम्मततद्गोपकानाम् वि.सू.२८ख/३५ २. गुप्तः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{drang srong sbed dang} भगवता पद्मोत्तरेण च…ऋषिगुप्तेन च ल.वि.४क/४; अवितः — त्रातं त्राणं रक्षितमवितं गोपायितं च गुप्तं च । अ.को.२१४क/३.१.१०६; अव्यत इति अवितम् । अव रक्षणे अ.वि.३.१. १०६; • ना. गुप्तिकः, गृहपतिपुत्रः — {yul slo ma can na khyim bdag}…{bu byung}…{de'i ming sbed pa zhes btags so//} सौपारके नगरेऽन्यतमो गृहपतिः…दारको जातः …तस्य गुप्तिक इति नाम कृतम् अ.श.२६९ख/२४७.

sbed pa na

निगूहमानः — {rang gi 'khor gyis brnyas pa'i ngo tsha bas bdag nyid kyi mi shes pa sbed pa na} स्वपरिषल्लज्जया ह्यात्मीयाज्ञानतां निगूहमानः अभि.स्फु.१३६ख/८४८.

sbed pa'i ltung byed

पा. गोपने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {sbed pa'i ltung byed do//} ( इति) गोपन(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४५क/५७.

sbed par byed

= {sbed byed/}

sbed byed

• क्रि. गोपायति — {rdzas rnams sbed par byed do//} भाण्डं गोपायति अ.श.२६१क/२३९; • ना. १. = {smin drug bu} गुहः, कार्तिकेयः — कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः । पार्वतीनन्दनः स्कन्दः सेनानीरग्निभूर्गुहः ।। अ.को.१३०क/१.१.४०; परायुधेभ्यः सेनां गूहतीति गुहः । गुहू संवरणे अ.वि.१.१.४० २. = {ba lang skyong} गोपकः, महास्थविरः मि.को.११०ख ।

sbed byed pa

= {sbed byed/}

sbom

= {sbom po/}

sbom thung

वि. खर्वः — {rengs pa la sbom thung ste/} {zlum po dang dpangs mtshungs par sor bcu drug pa mgrin pa sor bzhi pa} स्तम्भने खर्वा वृत्तोच्छ्रयेण तुल्याः षोडशाङ्गुलाश्चतुरङ्गुलग्रीवाः वि.प्र.९६ख/३.१३.

sbom pa

= {sbom po/}

sbom po

वि. स्थूलः, ओ ला — {bdag sbom mo/} /{bdag skem mo//} स्थूलोऽहम्, अहं कृशः अभि.भा.९३ख/१२२६; {sbom zhing thung la yan lag brtan ldan shin tu sra ba'i yul dang skra ni sbom pa glang chen ma zhes pa ste spyan ma'o//} स्थूला खर्वा दृढाङ्गी सुकठिनविषया हस्तिनी स्थूलकेशेति लोचना वि.प्र.१६५ख/३.१४२; {so shing}…/{shin tu phra min sbom pa min//} दन्तकाष्ठम्…नातिकृशं नातिस्थूलम् स.दु.१२७क/२३२; {nyes pa sbom po} स्थूलात्ययः वि.सू.८ख/९; स्थूलयते स्थूलम् । स्थूल परिबृंहणे अ.वि.३.१.६१; पीवरः — {wa Ta'i sa bon shin tu chung /} /{de yi 'bras bu shin tu rtsom} (?{sbom})// वटस्य बीजमत्यल्पं तत्कार्यमतिपीवरम् । प्र.अ.३६ख/४२; पृथुः — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२.३३३; {'dod pa ro ldan kho na srid pa ni/} /{'dab brgya'i rtsa ba sbom po nyid du nges//} सरसं पृथुमूलमेव मेने शतशाखस्य मनोभवं भवस्य ।। अ.क.११७क/६४.३३७; बृहत् — {'dir spu phra mo dang spu sbom po ni tshes gcig dang gnyis pa'o//} अत्र सूक्ष्मलोमबृहल्लोमप्रतिपत्, द्वितीया वि.प्र.२३४क/२.३४.

sbom po'i ltung ba

पा. = {ltung ba sbom po} स्थूलापत्तिः — {rtsa ba'i ltung ba yongs spang zhing /} /{sbom po'i ltung ba'ang rnam par spangs//} मूलापत्तिं परित्यज्य स्थूलापत्तिं विवर्जयेत् । स.उ.२८७क/१८.१८.

sboms

वृत्तम् — {de'i nyi shu cha sor drug lhag pa'i khru drug ni thig skud kyi sboms su 'gyur te} तस्य विंशतिभागेन षडङ्गुलाधिकषढस्तं वृत्तेन सूत्रं भवति वि.प्र.९९क/३. १९; परिणाहः म.व्यु.२६८६ (४९ख); मि.को.१८ख ।

sboms su

वृत्तेन — {de'i nyi shu cha sor drug lhag pa'i khru drug ni thig skud kyi sboms su 'gyur te} तस्य विंशतिभागेन षडङ्गुलाधिकषढस्तं वृत्तेन सूत्रं भवति वि. प्र.९९क/३.१९; विष्कम्भेण म.व्यु.२६८१ (४९ख).

sboms pa

वि. स्थूलः, ओ ला — {re khA}…{de la sboms pas ni sbyin bdag gam slob dpon la nad dag byed} रेखा…तत्र स्थूला व्याधिं करोति दातुराचार्यस्य वा वि.प्र.१२४ख/३.४९.

sbos

• क्रि. ( {sbed pa} इत्यस्या विधौ); द्र.— {gtsug gi nor bu 'di khyod kyis shin tu dben par sbos la} अयं चूडामणिः सुगुप्तः स्थापयितव्यः वि.व.२१०ख/१.८५; • सं. शोफः, व्याधिविशेषः यो.श.२ख/१७.

sbyag

=( {rid pa} इत्यस्य प्रा.).

sbyang

• क्रि. ( {sbyong} इत्यस्या भवि.) शोधयेत् — {dang por lha yi bdag nyid kyi/} /{rnal 'byor pas ni nor 'dzin sbyang //} वसुधां शोधयेद् योगी प्रथमं देवतात्मकः । हे.त.११ख/३४; • सं. कुशूलः — {dper na sbyang na gnas pa'i sa bon gyi gnas skabs kyi skye bzhin pa ma yin pa'i myu gu lta bu'o//} यथा — कुशूलस्थितबीजावस्थायामनुत्पद्यमानोऽङ्कुरः त.प.१७६ख/७०; • = {sbyang ba/}

sbyang dka'

• वि. दुःशोधः — {log 'tsho sbyang dka'i phyir logs shig//} मिथ्याजीवः पृथक् कृतः । दुःशोधत्वात् अभि.को.१४क/४.८६; दुःशोधकः — {sbyang bar dka'} …/{byis pa thos nyung yon po g}.{yo byed rnams//} दुःशोधकाः…वङ्काः शठा अल्पश्रुताश्च बालाः । स.पु.२०ख/३२; दुर्जयः — {de gnyi ga yang bya dka' ba'i phyir sbyang dka' ba yin no//} तच्चोभयं दुष्करत्वाद् दुर्जयम् सू. व्या.२५५क/१७४; • पा. दुर्जया, पञ्चमी भूमिः — {blo ldan rnams kyis sbyang dka' ba/} /{de phyir sbyang dka' zhes bya 'o//} धीमद्भिर्जीयते दुःखं दुर्जया तेन कथ्यते ।। सू. अ.२५५क/१७४; = {shin tu sbyang dka' ba/}

sbyang dka' ba

= {sbyang dka'/}

sbyang du gsol

क्रि. शोधय — {skye bo dmus long du ni gyur pa de dag la/} /{mgon po khyod kyis chos mig dam pa sbyang du gsol//} जात्यन्धभूतस्य जनस्य नाथ त्वमुत्तमं शोधय धर्मचक्षुः ।। ल.वि.१८९क/२८८.

sbyang na yod pa

वि. कुशूलस्थः — {sbyang na yod pa'i sa bon la sogs pas 'khrul pa yang ma yin te} न च कुशूलस्थेन बीजादिना व्यभिचारः त.प.१९३क/८५०.

sbyang ba

• सं. १. शोधनम् — {dang po nyid du sems sbyang ba nyid kyi spyod pa}…{spyad par bya'o//} प्रथमतः चित्तशोधनमेव आचारमाचरेत् बो.प.१०५ख/७५; {sbyang ba'i sngags} शोधनमन्त्रः वि.प्र.१०४क/३.३५; विशोधनम् — {lus kyi dag pa gang zhe na/} /{sdig dang nyon mongs rnams sbyang yin//} आत्मभावस्य का शुद्धिः पापक्लेशविशोधनम् । शि.स.८९ख/८९; {sbyang ba'i sngags} विशोधनमन्त्रः वि. प्र.११४क/३.३५; शुद्धिः — {'di ni sems sbyang bar 'dod pas shes rab kyi pha rol tu phyin pa bsgom par bya ba mdor bsdus pa ste} इयं समासतः प्रज्ञापारमिता चित्तशुद्ध्यर्थिना भावयितव्या शि.स.१४६ख/१४० २. परिशोधनम् — {kha dog sbyang ba dang nyams stobs pa'ang rab tu shes so//} वर्णपरिशोधनं बलसञ्जननं प्रजानामि ग.व्यू.२०क/११७ ३. धावनम् — {bshang ba dang gci ba'i skyabs dag sbyang ngo //} धावनं प्रस्रावोच्चारकुट्याः वि.सू.८७ख/१०५ ४. संस्कारः — {de skyes pa'i las bya ba la sogs pas sbyang ba rim bzhin du byas shing bangon par mtho bar skyes pa na} स कृतसंस्कारक्रमो जातकर्मादिभिरभिवर्धमानः जा.मा.३क/१ ५. सत्क्रिया — {bdag gi ma ni chom rkun gyis/} /{bsad ces skad cher rab smra zhing /} /{snga dro de yis ma yi ni/} /{lus la sogs pa sbyang ba byas//} हता मे जननी चौरैरिति तारप्रलापवान् । प्रभाते विदधे मातुः स शरीरादिसत्क्रियाम् ।। अ.क.१९४ख/८२.२८; • वि. संस्कृतः, ओ ता — {byang chub sa bon gdab pa dang /} /{sbyang ba yis ni gzung bar bya//} बोधिबीजनिक्षेपेण संस्कृतां इमां गृह्णीयात् ।। हे.त.७क/१८.

sbyang ba bya

= {sbyang bar bya/}

sbyang ba byas

= {sbyang ba byas pa/} {sbyang ba byas nas} शोधयित्वा — {sngar gyi cho gas bdud rtsi lnga sbyang ba byas nas des bdag nyid tshim par bya'o//} पञ्चामृतं पूर्वविधिना शोधयित्वा तेनात्मानं प्रीणयेत् वि.प्र.६९क/४.१२३.

sbyang ba byas pa

• वि. जितः — {yid la byed pa sbyang ba byas pa dang sbyang ba ma byas pa dag dang /} {yid la byed pa sbyang ba ma byas pa dang sbyang ba byas pa dag rang gi lus dang rgya mtsho'i mtha' klas pa la dmigs pa'i phyir ro//} जिताजितमनस्कारयोरजितजितमनस्कारयोश्च स्वकायसमुद्रपर्यन्तालम्बनात् अभि.भा.१०क/८९७; अभि. स्फु.१६२ख/८९७; • पा. कृतजयः, योगाचारभेदः — {rkang rus nas ni thod phyed bar/} /{btang bas sbyang ba byas par bshad//} पादास्थ्न आकपालार्धत्यागात् कृतजयः स्मृतः ।। अभि.को.१९क/६.१०; द्र. {yongs su sbyang ba byas pa/}

sbyang ba ma byas pa

वि. अजितः — {yid la byed pa sbyang ba byas pa dang sbyang ba ma byas pa dag dang /} {yid la byed pa sbyang ba ma byas pa dang sbyang ba byas pa dag rang gi lus dang rgya mtsho'i mtha' klas pa la dmigs pa'i phyir ro//} जिताजितमनस्कारयोरजितजितमनस्कारयोश्च स्वकायसमुद्रपर्यन्तालम्बनात् अभि.भा.१०क/८९७.

sbyang ba shin tu byas

सुपरिकर्मकृतत्वम् — {byang chub kyi phyogs dang lam gyi yan lag de dag nyid la sbyang ba shin tu byas shing} एषामेव बोधिपक्ष्याणां मार्गाङ्गानां सुपरिकर्मकृतत्वात् द.भू.२१२क/२७.

sbyang ba'i sngags

शोधनमन्त्रः — {slar yang sbyang ba'i sngags gzhan ni} पुनरपरशोधनमन्त्रः वि.प्र.१०४क/३. ३५; विशोधनमन्त्रः — {ces pa ni bgegs nye bar zhi bar byed pa'i gtor ma sbyang ba'i sngags so//} इति बलिविशोधनमन्त्रः विघ्नोपशमने वि.प्र.११४क/३.३५.

sbyang bar dka'

= {sbyang dka'/}

sbyang bar dka' ba

= {sbyang dka'/}

sbyang bar chad kyis

क्रि. मीमांसा भविष्यति — {zhag bdun na sangs rgyas dang mu stegs can gyi dge bsnyen gnyis kyi sbyang bar chad kyis} सप्तमे दिवसे बुद्धतीर्थिकोपासकयोर्मीमांसा भविष्यति अ.श.२७क/२३.

sbyang bar bya

• क्रि. १. शोधयेत् — {dge ba'i las la dkar po'i lnga pa dang bcu pa dang bco lnga pa biSh+Ti spangs nas sa sbyang bar bya ste/} शुभकर्मणि शुक्लपञ्चम्यां दशम्यां पञ्चदश्यां विष्टिं वर्जयित्वा भूमिं शोधयेत् वि.प्र.१०७ख/३.२९; शोचयेत् — {de dus dus su sbyang bar bya'o//} काले चैतत् कालं शोचयेत् वि.सू.५९ख/७६ २. शोध्यते — {de bzhin dngos po'i rnam rtog kyang /} /{rnam pas nges par sbyang bar bya//} तथा भावविकल्पोऽपि आकारैः शोध्यते खलु ।। हे.त.१६क/५०; • कृ. शोध्यः — {skar ma dgu sbyang bar bya'o//} शोध्या नव नक्षत्राः वि. प्र.१८४ख/२३९; शोधनीयः — {'dir sa'i snying por zug rngu la sogs pa nges par zhugs gyur na/} {dge ba'i las bgegs byed par 'gyur te/} {de'i phyir sbyang ba bya'o//} इह भूमिगर्भे शल्यादिकं निविष्टं शुभकर्मणि विघ्नकरं भवति । तस्माच्छोधनीयं वि.प्र.१०७क/३.२८; {de bzhin du bza' ba dang btung ba dang}… {ni 'chad par 'gyur ba'i rim pas sbyang ba dang rgyas pa dang rab tu 'bar bar bya'o//} तथाऽन्नं पानं…वक्ष्यमाणक्रमेण शोधनीयं बोधनीयं प्रदीपनीयम् वि.प्र.१७४ख/३.१७४; • सं. शोचनम्— {chu snod rnams kyi nang dus dus su sbyang bar bya'o//} कालेन कालमुदकभाण्डानामन्तःशोचनम् वि.सू.३९ख/४९.

sbyang bar bya ba

= {sbyang bar bya/}

sbyang bar byas

= {sbyang ba byas pa/}

sbyang bar byas pa

= {sbyang ba byas pa/}

sbyang bar sla ba

वि. सुशोधकः — {khyod kyi sems can tshul mdzes sam/} /{gdul sla sbyang bar sla lags sam//} स्वाका (?चा)राश्चैव ते सत्त्वाः सुविनेयाः सुशोधकाः । स.पु.११३क/१८१; सुविशोधकः — {rangs byed kyi bu lhag spyod ni dag pa}…{sbyang sla ba} रुद्रकः खलु रामपुत्रः शुद्धः …सुविशोधकः ल.वि.१९३क/२९५.

sbyang sla

= {sbyang bar sla ba/}

sbyang sla ba

= {sbyang bar sla ba/}

sbyangs

= {sbyangs pa/} {sbyangs te/} {o shing} विशोध्य — {rin chen mchog 'di sbyangs te rin chen gyis/} /{bsgrub par bya ba gyis} अग्ररत्नं विशोध्य रत्नेन कुरुष्व कार्यम् र. वि.१०७क/६२; संधाव्य — {gal te yang yun ring mo dang shin tu yun ring mor sbyangs shing dul bar gyur nas shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di la brten te} सचेत्पुनश्चिरं सुचिरं संधाव्य संसृत्य एनामेव प्रज्ञापारमितामागम्य अ.सा.३४३क/१९३.

sbyangs pa

• भू.का.कृ. धुतः — {dge sbyong gi rgyan gang zhe na/} {'di ltar 'di na la la dad pa dang ldan pa dang}… {sbyangs pa'i yon tan dang ldan pa dang}…{yin no//} श्रमणालङ्कारः कतमः । तद्यथैकत्यः श्राद्धो भवति… धुतगुणसमन्वागतः श्रा.भू.६२ख/१५५; धूतः — {rnam par grol ba'i lam las sbyangs pa'i yon tan bstan pa zhes bya ba} विमुक्तिमार्गे धूतगुणनिर्देशनाम क.त.४१४३; उत्तप्तः — {dge ba'i chos byang chub kyi phyogs sbyangs pa dang mi g}.{yo ba dang shin tu rnam par dag pa rnams dang ldan pa yin no//} उत्तप्तैरचलैः सुविशुद्धैर्बोधिपक्ष्यैः कुशलैर्धर्मैः समन्वागतो भवति बो.भू.५२क/६१; शोधितः — {sbyangs pa'i gzhi la lhag ma rjes su bsgrub bo//} शोधिते वस्तुनि सा (?शे)षानुष्ठानम् वि.सू.८६ख/१०४; निर्णिक्तं शोधितं मृष्टं निःशोध्यमनवस्करम् । अ.को.२१०क/३.१. ५६; शोध्यत इति शोधितम् । शुध शौचे अ.वि.३.१. ५६; विशोधितः — {de ltar mtho ris lam sbyangs na/} /{'chi bas ci phyir bdag ni 'jigs par 'gyur//} विशोधितस्वर्गपथोऽहमेवं मृत्योः किमर्थं भयमभ्युपेयाम् ।। जा.मा.१९६क/२२८; सुधौतः — {gser sbyangs btso ma byi dor byas pa ltar/} /{'od chags 'bar ba} सूत्तप्तसून्मृष्टसुधौतहेमप्रभोज्ज्वलान् बो.अ.४क/२.१४; {sbyangs pa ni bul tog dang skyu ru ra dang lan tshwa la sogs pas phyi'i dri ma bkrus pa'o//} सुधौतं क्षाराम्ललवणादिप्रक्षालितबहिर्मलम् बो.प.६१ख/२६; कलितः — {pi p+pa la skyes zhes bya ba/} /{byis pa pad ma'i mig can de/} /{rig dang sgyu rtsal blo sbyangs shing /} /{dpal dang lhan cig rnam par rgyas//} स पिप्पलायनो नाम बालः कमललोचनः । विद्याकलाकलितधीर्व्यवर्धत सह श्रिया ।। अ.क.८३क/६३.५; • सं. १. उत्तपना — {sems pa'i chos can sbyangs pa las gyur pa'i rigs gang yin pa de las yongs su nyams par 'gyur ba} यस्माद् योऽपि चेतनाधर्मा उत्तपनागतस्तस्मात् गोत्रात् परिहीयते अभि.स्फु.२०९ख/९९३; उत्तापना — {yongs su nyams pa'i chos can dgra bcom pa nyid kyi gnas skabs na dbang po sbyangs pas rtogs pa'i skal ba can nyid du gyur pa} परिहाणधर्मा अर्हत्त्वावस्थायामिन्द्रियोत्तापनया प्रतिवेधभव्यताप्राप्तः अभि.स्फु.२१७क/९९४ २. = {sbyangs pa nyid} उत्तप्तता — {rnam par dag pa ni sbyangs pa dang mi g}.{yo ba dang shin tu rnam par dag par rig par bya ste} विशुद्धिरुत्तप्तता अचलता सुविशुद्धता च वेदितव्या बो.भू.१२२क/१५७.

sbyangs pa las gyur

= {sbyangs pa las gyur pa/}

sbyangs pa las gyur pa

वि. उत्तापनागतः — {mi g}.{yo ba'i chos can rnam pa gnyis te/} {sbyangs pa las gyur pa dang dang po nas de'i rigs can no//} अकोप्यधर्मा च द्विविधः—उत्तापनागतः, आदितश्च तद्गोत्रः अभि.भा. ३६क/१००७.

sbyangs pa las gyur pa ma yin

वि. अनुत्तापनागतः — {yongs su ma nyams pa'i chos can ni sbyangs pa las gyur pa ni ma yin la/} /{mi g}.{yo ba'i chos can ni sbyangs pa las gyur pa yin te} अपरिहाणधर्माऽनुत्तापनागतः, अकोप्यधर्मा तूत्तापनागतः अभि.भा.३४क/९९९.

sbyangs pa'i yon tan

पा. धू(धु)तगुणः — {sbyangs pa'i yon tan gyi sdom pa dang tshul khrims dang brtul zhugs dang dka' thub kyis shin tu bsregs} धूतगुणसंलेखशीलव्रततपःसुपरितापितश्च द.भू.२७८ख/६७; द्र.— {sbyangs pa'i yon tan bcu gnyis} द्वादश धूतगुणाः — १. {bsod snyoms pa} पिण्डपातिकः ([1] {rnyed pas chog pa'i bsod snyoms pa} प्राप्तपिण्डपातिकः, [2] {mthar gyis slong ba'i bsod snyoms pa} सावदानपिण्डपातिकः), २. {stan gcig pa} एकासनिकः, ३. {zas phyis mi len pa} खलु पश्चाद्भक्तिकः, ४. {chos gos gsum pa} त्रैचीवरिकः, ५. {phying ba pa} नामन्तिकः, ६. {phyag dar khrod pa} पांशुकूलिकः, ७. {dgon pa pa} आरण्यकः, ८. {shing drung pa} वृक्षमूलिकः, ९. {bla gab med pa} आभ्यवकाशिकः, १०. {dur khrod pa} श्माशानिकः, ११. {tsog pu pa} नैषद्यिकः, १२. {gzhi ji bzhin pa} याथासंस्तरिकः श्रा.भू.६३ख/१५७; म.व्यु.११२७ (२४ख); मि.को.१२२ख ।

sbyangs pa'i yon tan dang ldan pa

वि. धुतगुणसमन्वागतः— {dge sbyong gi rgyan gang zhe na/} {'di ltar 'di na la la dad pa dang ldan pa dang}… {sbyangs pa'i yon tan dang ldan pa dang}…{yin no//} श्रमणालङ्कारः कतमः । तद्यथैकत्यः श्राद्धो भवति…धुतगुणसमन्वागतः श्रा.भू.६२ख/१५५; {de bzhin du sbyangs pa'i yon tan dang ldan na/} {mngon par shes pa rab tu 'thob bo//} तथा धूतगुणसमन्वागतोऽभिज्ञाः प्रतिलप्स्यसे स.पु.५२क/९२.

sbyangs pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba

पा. उत्तप्तचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te}…{sbyangs pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति… उत्तप्तचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.

sbyangs par gyur pa

भू.का.कृ. शोधितः — {thig btab cing lha'i gnas thams cad sbyangs bar gyur pa na} सूत्रपाते कृते सर्वदेवतास्थाने शोधिते वि.प्र.१२२क/३.४२.

sbyangs la gnas pa

वि. धूतवासनः — {bdag ni thams cad gzigs pa yis/} /{sbyangs la gnas pa mchog tu bstan//} धूतवासनानामहमग्र्यो निर्दिष्टः सर्वदर्शिना । वि.व.२८६क/१.१०४.

sbyar

• क्रि. ( {sbyor} इत्यस्या भवि., भूत.) १. प्रयोजयेत्— {des de dag la snying brtse ba'i phyir thabs mkhas pa sbyar te} स तेषामनुकम्पार्थमुपायकौशल्यं प्रयोजयेत् स.पु.७२क/१२० २. विनियुज्यते— {ji lta bu'i don la smra ba po rnams kyis ji snyed cig sbyar ba'i sgra} यावत्यर्थे यावानेव वक्तृभिर्विनियुज्यते ध्वनिः त.प.२३२ख/१८०; सम्बध्यते — {zhes bya ba dang sbyar ro//} इति सम्बध्यते त्रि.भा. १४६ख/२८; अभिसम्बध्यते म.व्यु.६५८३(९४क); • = {sbyar ba/}

sbyar nas

संयोज्य — {'brel pa ma bzung ba'i don sgra dang lhan cig sbyar nas 'dzin par mi srid pa'i phyir ro//} अ(न)वगृहीतसम्बन्धस्यार्थस्य शब्देन संयोज्य ग्रहणासम्भवात् त.प.२४१ख/१९७.

sbyar thug

कृसरः म.व्यु.५७०६ (८३ख); मि.को.३९क ।

sbyar spos

१. कृत्रिमधूपः, दशाङ्गादिधूपः — अथ वृकधूपकृत्रिमधूपके अ.को.१७९ख/२.६.१२८; कृत्रिमश्चासौ धूपश्च कृत्रिमधूपः अ.वि.२.६.१२८ २. परिमलः — विमर्दोत्थे परिमलो गन्धे जनमनोहरे । अ. को.१३९ख/१.५.१०; परिमलत इति परिमलः । मल मल्ल धारणे अ.वि.१.५.१०.

sbyar ba

• सं. १. युक्तिः — {spos sbyar ba thams cad kyang rab tu shes so//} सर्वगन्धयुक्तीः प्रजानामि ग.व्यू.२१क/११८; प्रयुक्तिः — {sbyor ba ni sbyar ba ste/} {sgra'i rjod byed kyi byed pa la brjod do//} प्रयोगः प्रयुक्तिः, शब्दस्याभिधाव्यापार उच्यते न्या.टी.५५क/१२४; योगः — {'o ma zho dang sbyar ba 'o//} या क्षीरे स्याद्दधियोगतः अ.को.१८२ख/२.७.२३; योजनम् — {sgra sbyar ba med pa'i rnam par rtog pa yang med de} नापि शब्दयोजनमन्तरेण विकल्पः त.प.८ख/४६२; योजना — {de yang dngos po gnyis nyid mtshams sbyor ba'i rnam par bskyed pa las de ltar sbyar ro zhes bstan pa yin gyi} सा च वस्तुद्वयानुसन्धानाकारोत्पत्तितस्तथा योजनेति व्यपदिश्यते त.प.३ख/४५२; विनियोगः — {khyod kyi mthu chen khyad par can de ni/} /{da ni sbyar ba'i dus la bab cing mchis//} अयं प्रभावातिशयस्य तस्य तवाभ्युपेतो विनियोगकालः ।। जा.मा.८४क/९७; उपयोगः — {sngar dang po dang sbyar ro//} पूर्वस्य च प्रथममुपयोगः वि.सू.७०क/८६; समुदानयनम् म. व्यु.७२११ (१०२ख); लगनम् — {ngos gnyis kar skud pa'i zungs kyis sbyar ro//} उभयोः पार्श्वयोरष्टसूत्रेण लगनम् वि.सू.७०ख/८७; सम्पर्वणम् — {de lcags kyi gzer bu dag gis sbyar ro//} लोहकीलकैरस्य सम्पर्वणम् वि.सू.९४ख/११३; अवष्टम्भः — {de'i ma mtha' ni mal chas sbyar ro//} अथा(?अधोऽ)स्य शयनासनेऽवष्टम्भः वि.सू.७१ख/८८ २. सम्पुटः — {lag pa sbyar bas khyod dgra'i khrag/} /{'thung zhing 'thung zhing gar byed do//} पायं पायं तवारीणां शोणितं करसम्पुटैः । का.आ.३३१ख/२. २८५; पुटः — {so dang 'gram pa dang rkan dang lce dang mchu sbyar ba las byung ba phan tshun smra ba} दन्तहनुतालुजिह्वौष्ठपुटविनिःसृतपरस्परजल्पः ल.अ.११६ख/६३ ३. बन्धः — {'dir tshigs su bcad pa sbyar ba'i ngor byas pa'i phyir go rims 'chol bar bstan par rig par bya'o//} इह श्लोकबन्धानुरोधाद् व्यतिक्रमनिर्देशो वेदितव्यः बो.प.४३क/२; निबन्धः — {phyin ci ma log pa'i bstan bcos dang snyan dngags dang ma mo sbyar ba'i rnam par gzhag pa'i bsam gtan dang} अविपरीतशास्त्रकाव्यमातृकानिबन्धव्यवस्थानाय…ध्यानम् बो.भू. ११२ख/१४५ ४. वृत्तम्— {tshigs su sbyar ba/} {sbyar ba} पद्यम्, वृत्तम् म.व्यु.१४६३ (३०ख); मि.को.१०४ख ५. उपधानम् {sangs rgyas la sogs pa'i dge slong gi dge 'dun la bde bar sbyar ba thams cad kyis phu dud byed pa} बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं सर्वसुखोपधानैः सत्कुर्युः शि.स.१६८क/१६६; {sems can rnams kyang} ({mi'i} ){bde bar sbyar ba thams cad kyis bde bar 'gyur ba dang} सत्त्वाश्च मनुष्यसुखोपधानेन सुखिता भवेयुः सु.प्र.३१क/६० ६. अवतारः — {de bzhin du tshul khrims la sogs pa shes rab la thug pa ji skad bstan pa gzhan dag gi sbyar ba dang bsdu ba yang ci rigs par rig par bya'o//} एवमन्येषां शीलादीनां प्रज्ञावसानानां यथानिर्दिष्टानामवतारः संग्रहश्च यथायोगं वेदितव्यः बो.भू.११५क/१४८; • पा. १. श्लेषः, अलङ्कारभेदः — {rgya che bsnyon dor sbyar ba dang /} /{khyad par mtshungs par sbyor ba dang /}…{'di dag tshig rnams dag gi ni/} /{rgyan du sngon gyi mkhas pas bstan//} उदात्तापह्नुतिश्लेषविशेषास्तुल्ययोगिता ।…इति वाचामलङ्कारा दर्शिताः पूर्वसूरिभिः ।। का.आ.३२२क/२.६; {sbyar ba rab dwangs mnyam nyid dang /} /{snyan dang shin tu gzhon pa dang /} /{don gsal ba dang rgya che nyid/} /{brjid dang mdzes dang ting nge 'dzin/} /{yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} श्लेषः प्रसादः समता माधुर्यं सुकुमारता । अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोजःकान्तिसमाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.३१९ख/१.४१ २. मूर्छनम् — {glu'i dbyangs Sha D+dza dang}…{ma d+h+ya ma dang kai shi ka dang glu'i dbyangs mang por sbyar ba la sogs pa dang ldan zhing} षड्ज…मध्यमकैशिकगीतस्वरग्राममूर्छनादियुक्तेन ल.अ.५६ख/१; • कृ. १. [1] युक्तः — {rta bachog sbyar ba'i shing rta 'di bcu} सदश्वयुक्तांश्च रथान् दशेमान् जा.मा.९४क/१०८; प्रयुक्तः — {slob ma rnams kyang slob dpon gyis sbyar ba bdag nyid khong du chud par 'dod nas rab tu byed pa nyan pas} शिष्यैश्चाऽऽचार्यप्रयुक्तामात्मनो व्युत्पत्तिमिच्छद्भिः प्रकरणमिदं श्रूयते न्या. टी.३७क/११; समायुक्तः — {ming dang tshig dang yi ger gtogs pa rim bzhin du bsdebs shing rim bzhin du sbyar ba} नामपदव्यञ्जनकायसंगृहीताननुपूर्वचरि (? रचि)ताननुपूर्वसमायुक्तान् बो.भू.१४४क/१८५; नियुक्तः — {de ltar sbyar ba ni don de gegs byed pa med par rab tu ston par byed do//} तथा नियुक्तास्तमप्रतिबन्धेन प्रकाशयन्ति प्र.वृ.२७९क/२१; योजितः — {yon tan kun gyi rten gnas khyod kyis glo bur nyid du bdag la skyon rnams sbyar//} कस्मात्सर्वगुणाश्रयेण भवता दोषैर्वयं योजिताः ।। अ.क.२९९ख/३९.२८; {phyag rgya 'di ni rab mchog ste/}…/{'jam pa'i dbyangs kyis sbyar ba yin//} एषा मुद्रा वरा श्रेष्ठा…मञ्जुघोषे नि (?षेन )योजिता ।। म. मू.२५३क/२८८; श्लिष्टः — {sbyar ba gzugs gcig ldan pa'i tshig/} /{du ma'i don can nyid du 'dod//} श्लिष्टमिष्टमनेकार्थमेकरूपान्वितं वचः । का.आ.३३२ख/२. ३०७; {sbyar ba srog chung yi ge mchog/} /{lhod pa nyid kyis ma reg pa'o//} श्लिष्टमस्पृष्टशैथिल्यमल्पप्राणाक्षरोत्तरम् । का.आ.३१९ख/१.४३; आलीढः — {dam bca' gtan tshigs dpe nyams pa/} /{zhes pa 'di yang skyon min nam/} /{phal cher dpyad par dka' ba nyid/} /{sbyor ba de yi 'bras bu ci//} प्रतिज्ञाहेतुदृष्टान्तहानिर्दोषो न चेत्यसौ । विचारः कर्कशः प्रायस्तेनालीढेन किं फलम् ।। का.आ.३३९क/३.१२७ [2] न्यस्तः — {rtog pas sbyar ba'i chos} कल्पनान्यस्तः…धर्मः प्र.वा.१२२क/२.९७; उपरचितः — {dpyod pa pas sbyar ba'i brda las nges par sbyor bar byed pas bkod pa'i brda ni brda gzhan yin la} मीमांसकोपरचितात् समयान्निरुक्तकाराद्युपरचितः समयः समयान्तरम् त.प.४३ख/४३६; उपात्तः — {gang zhig yan lag 'gas dman yang /} /{gal te sbyar rnams phun tshogs kyis/} /{de rig mgu bar byed pas na/} /{'di ni snyan ngag skyon ma yin//} न्यूनमप्यत्र यैः कैश्चिदङ्गैः काव्यं न वर्ज्यते । यद्युपात्तेषु सम्पत्तिराराधयति तद्विदः ।। का.आ.३१९क/१.२० [3] अभिसंस्कृतः — {khyim du}…{kha zas sbyar ba gang ci mchis pa} यत्किंचिदत्र गृहेऽभिसंस्कृतं भोजनं स्यात् सु.प्र.५०ख/१०० २. योज्यः — {skyon 'di nyid ni ci rigs par/} /{gtan tshigs lhag ma dag la yang /} /{sbyar bar bya ste} एतदेव यथायोगमवशिष्टेषु हेतुषु । योज्यं दूषणम् त.स.४ख/६६; • वि. १. मिश्रः — {sman dang sbyar ba'i btung ba bzhin} औषधमिश्रपानीयवत् अभि.भा.१७४क/५९७; व्यामिश्रः — {spos kyi lde gu til mar dang sbyar ba phul nas} तैलव्यामिश्रो गन्धकायो दत्तः अ.श.१७५ख/१६२ २. युक् — {dul ba'i rta dang sbyar ba'i shing rta stsol//} रथान् विनीतांश्च युजः प्रयच्छ जा.मा.१०क/१०.

sbyar ba can

वि. सश्लेषः — {'di ni sbyar ba'i tshul ldan phyir/} /{sbyar ba can zhes gzung bar mdzod//} स एष श्लेषरूपत्वात् सश्लेष इति गृह्यताम् । का.आ.३२८क/२.१८३.

sbyar ba byas pa

= {sbyar bar byas pa/}

sbyar ba las gyur pa

वि. सांयोगिकः — {de la sbyor ba las gyur pa'i sngon po nyid yod pa'i phyir ro//} तस्य सांयोगिकनीलत्वसम्भवात् अभि.स.भा.९४क/१२७; द्र. {sbyar ba las byung ba/}

sbyar ba las byung ba

वि. सांयोगिकः — {de la lhan cig skyes pa'i dri ni/} {tsan dan la sogs pa'i dri'o/} /{sbyar ba las byung ba ni bdug spos sbyar ba la sogs pa'i dri'o//} तत्र सहजो गन्धश्चन्दनादीनाम्, सांयोगिको धूपयुक्त्यादीनाम् अभि.स.भा.४क/३; {dpe gnyis po re re la yang lhan cig skyes pa dang sbyar ba las byung ba'i kha dog brjod pa'i phyir ro//} दृष्टान्तद्वयं चैकैकस्मिन् सहजसांयोगिकवर्णोद्भावनतामुपादाय अभि.स.भा. ९४क/१२७.

sbyar ba'i 'gog pa

पा. श्लिष्टाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {phal pa'i zla ba la brten pa/} /{de mtshungs yon tan bstan byas nas/} /{gtso bo'i zla ba 'gog byed pa/} /{rnam pa de ltar sbyar pa'i 'gog//} इति मुख्येन्दुराक्षिप्तो गुणान् गौणेन्दुवर्तिनः । तत्समान् दर्शयित्वेति श्लिष्टाक्षेपस्तथाविधः ।। का.आ.३२७ख/२.१६१.

sbyar ba'i chang

मैरेयम् — {sbyar ba'i chang ni rdzas las sbyar ba'i btung ba'o//} मैरेयं द्रव्यासवः अभि.भा.१८६क/६३४; मैरेयमद्यम् — {'bru'i chang dang sbyar ba'i chang bag med pa'i gnas spang bar bya ste} सुरामैरेयमद्यप्रमादस्थानात् प्रतिविरतेन भवितव्यम् बो.प.९७क/६३.

sbyar ba'i btung ba

आसवः — {sbyar ba'i chang ni rdzas las sbyar ba'i btung ba'o//} मैरेयं द्रव्यासवः अभि.भा.१८६क/६३४; पानकम्— {sbyar ba'i btung ba la sogs pa bzhin du mngon sum nyid du gnas so//} पानकादिष्विवाध्यक्षताऽवस्थिता त.प.२६३ख/२४३.

sbyar ba'i don gyi gsal byed

पा. श्लिष्टार्थदीपकम्, दीपकभेदः — {'dir ni chos rnams tha dad min/} /{sprin dang glang po rnams dag kyang /} /{rgyu ba nyid kyis 'brel pa'i phyir/} /{sbyar ba'i don gyi gsal byed do//} अत्र धर्मैरभिन्नानामभ्राणां दन्तिनामपि । भ्रमणेनैव सम्बन्ध इति श्लिष्टार्थदीपकः ।। का.आ.३२६क/२.११३.

sbyar ba'i dpe

पा. श्लेषोपमा, उपमाभेदः — {bsil zer can gyi 'gran zla dang /} /{dpal dang ldan dang dri bzangs kyis/} /{khyod kyi gdong ni chu skyes bzhin/} /{zhes pa sbyar ba'i dpe ru bshad//} शिशिरांशुप्रतिद्वन्द्वि श्रीमत् सुरभिगन्धि च । अम्भोजमिव ते वक्त्रमिति श्लेषोपमा मता ।। का.आ.३२३क/२.२८.

sbyar ba'i gzugs can

पा. श्लिष्टरूपकम्, रूपकभेदः — {grogs mo khyod kyi gdong pad ni/} /{rA dza haM sas nyer spyad 'os/} /{dri zhim bung bas don gnyer 'os/} /{zhes pa sbyar ba'i gzugs can no//} राजहंसोपभोगार्हं भ्रमरप्रार्थ्यसौरभम् । सखि वक्त्राम्बुजमिदं तवेति श्लिष्टरूपकम् ।। का.आ.३२५क/२.८६.

sbyar bar bya

= {sbyar bya/}

sbyar bar bya ba

= {sbyar bya/}

sbyar bar bya ba nyid

विनियोज्यत्वम् — {bskol ba ni kha bsgyur bar bya ba la sbyar bar bya ba nyid do//} क्वथितस्य रञ्जनीये विनियोज्यत्वम् वि.सू.७२ख/८९.

sbyar bar bya ba yin

क्रि. प्रयुज्यते — {'bras bu mi dmigs pa yang gang du rgyu mi snang ba der sbyar bar bya ba yin gyi} कार्यानुपलब्धिश्च यत्र कारणमदृश्यं तत्र प्रयुज्यते न्या.टी.५५ख/१२६.

sbyar bar byas

= {sbyar bar byas pa/} {sbyar bar byas nas} योजितं कृत्वा — {mthar ni swA hA sbyar byas nas/} /{sangs rgyas rnams kyang dbang du byed//} स्वाहान्तं योजितं कृत्वा बुद्धानपि वशीकरेत् ।। हे.त.२८क/९२.

sbyar bar byas pa

भू.का.कृ. प्रयुक्तः — {bcu smos pa med par thams cad smos pa byas na ni dpe sbyar bar byas pa mtha' dag go bar 'gyur la} दशग्रहणमन्तरेण सर्वग्रहणे क्रियमाणे प्रयुक्तोदाहरणकार्त्स्न्यं गम्येत न्या. टी.५८ख/१४०; योजितः — {ji ltar ne'u le'i so rtse yis/} /{reg pa'i sman ni 'ga' zhig gang /} /{rtsed mo'i phyir ni sbyar byas kyang /} /{sbrul dug thams cad sel bar byed//} यथा नकुलदन्ताग्रस्पृष्टा या काचिदौषधिः । सर्वं सर्पविषं हन्ति क्रीडद्भिरपि योजिता ।। त.स.११५क/९९७.

sbyar bas 'gog pa

= {sbyar ba'i 'gog pa/}

sbyar bya

• क्रि. १. अभिसम्बध्यते — {rgyu'i sgra re re dang sbyar bar bya ste} कारणशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते त.प.३३०ख/११२९; प्रयुज्यते — {ci'i phyir sbyar bar bya} किमर्थं प्रयुज्यते हे.बि.२५२क/६९; विनिवेश्यते — {gang tshe nyi ma sogs pa'i sgra/} /{'dod pa tsam gyis 'byung dag rnams/} /{mar me sogs la sbyar bya ba/} /{de shes dag gis 'khrul pa nyid//} यदा सूर्यादिशब्दाश्च विवक्षामात्रभाविनः । दीपादौ विनिवेश्यन्ते तज्ज्ञानैर्व्यभिचारिता ।। त.स.१८ख/२०५; आयोजयति — {snga ma'i dam bcas pa nyid dang sbyar bar bya'o//} इति प्राक् प्रतिज्ञातमेवाऽऽयोजयति वा.टी.६०ख/१४ २. नियुञ्जीत — {'ga' yang bkur ba la sbyar bar mi bya'o//} नाऽऽनयने यस्य कस्यचिन्नियुञ्जीत वि.सू.७०ख/८७; योजयेत् — {de la rtag tu bya ba dang /} /{gus par byas te sbyar bar bya//} सातत्येनाथ सत्कृत्य सर्वस्मिन्योजयेत्पुनः ।। सू.अ. १९१क/८९; नियोज्यताम्— {dbang po'i tha snyad la de yod/} /{sbyar bar bya ba'ang de chos yin//} तच्चाक्षव्यपदेशेऽस्ति तद्धर्मश्च नियोज्यताम् ।। प्र.वा.१२५ख/२.१९२; • कृ. योज्यः — {'di ni bde las nyams bya zhing /} /{bdag gi gnod dang rtag sbyar bya//} सुखाच्च च्यावनीयोऽयं योज्योऽस्मद्व्यथया सदा । बो.अ.२९ख/८.१५४; संयोज्यः — {gzhal bya 'jal byed 'bras gnas pa/} /{'di ni kun la sbyar bar bya//} इयं सर्वत्र संयोज्या मानमेयफलस्थितिः ।। प्र.वा.१३२क/२.३६५; नियोज्यः — {de ni sbyar bya'i chos yin na/} /{rjes su bsgrub bya ga la yin//} नियोज्यधर्मिभावो हि तस्यानुष्ठेयता कुतः । प्र.अ.७क/९; प्रयोज्यः — {sbyar bar bya ba'ang de bzhin te/} /{sgra ni blo don rjod byed yin//} प्रयोज्योऽपि तथैव स्याच्छब्दो बुद्ध्यर्थवाचकः ।। प्र.अ.१३ख/१५; प्रयोक्तव्यः — {mi dmigs pa la sbyar bar bya ba} अनुपलब्धौ प्रयोक्तव्यः हे.बि.२५२क/६९; विनियोक्तव्यः — {dran pa gang du sbyar bar bya na} क्व च पुनः स्मृतिर्विनियोक्तव्या अभि.भा.९१क/१२१७; {ngar 'dzin pa gang du sbyar bar bya ba na 'di ltar 'di'i rje bo btsal} क्व च पुनरहङ्कारो विनियोक्तव्यो यत एतस्य स्वामी मृग्यते अभि.स्फु.३२९ख/१२२७; योजनीयः — {zhes bya ba 'di ni gzhung thams cad du sbyar bar bya'o//} इत्येतत् सर्वत्र ग्रन्थे योजनीयम् त.प.४क/४५२; योजयितव्यः — {yid la byed pa gsum po 'di dag kho na gdams ngag rjes su ston pa dang sbyar bar bya'o//} एत एव त्रयो मनसिकारा अववादानुशासन्यां योजयितव्याः सू.व्या.१७७क/७१; • सं. नियोगः — {dge ba la sbyar bar bya'o//} कुशले नियोगः वि.सू.९ख/१०; प्रतिवापः — {bug rdol du gyur tam sha zad pa nyid dag ni sbyar bar bya'o//} प्रतिवायो(?पो) भेदे दौर्बल्ययोः वि.सू.२५ख/३१.

sbyar bya ba

= {sbyar bya/}

sbyar byas

= {sbyar bar byas pa/}

sbyar ma

कन्था — {rnam pa sna tshogs rab lci'i khur bu mngal gyi mal stan dri mas mtshan/} /{lus kyi sbyar ma'i tshogs ni shin tu yun ring bzung nas ngal zhing 'khyam//} नानाकारैर्गुरुतरभरैर्गर्भशय्यामलाङ्कैः भ्रान्तः श्रान्तश्चिरतरधृतेः कायकन्थासमूहैः । अ.क.२२६क/८९.६०; सङ्घाटी — {khab dang skud pas sbyar ma ni/} /{bkra shis rdzogs par byed pa yin//} सूच्या सूत्रेण सङ्घाटीं कुर्वाणं रचनाचिताम् । अ.क.२क/५०.७; सम्पुटः — {bshang ba cho ga bzhin blangs nas/} /{kham phor sbyar mar gzhag par bya//} विष्ठं संगृह्य विधिना शरावसम्पुटे न्यसेत् । गु. स.१२६ख/७९; द्र. {mang po kha sbyar nas bzos pa'i dngos chas} बो.को.२०२५.

sbyin

• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {byin} भूत., विधौ) १. ददाति — {ngar 'dzin pa rnam par dag par sbyin pa de sbyin no//} अहङ्कारविशुद्धं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४; दीयते — {khor los sgyur ba'i rigs 'khrungs pa'i/} /{bu mo bsod nams zong la 'os/} /{grong pa thun mong pa la ni/} /{yon tan tsam gyis ji ltar sbyin//} चक्रवर्तिकुलोत्पन्ना कन्या पुण्यपणोचिता । कथं सामान्यपौराय गुणमात्रेण दीयते ।। अ.क.३६२ख/४८.५९; प्रदीयते — {ji ltar rlung gis zin pa la/} /{mon sran sde'u yi bza' ba sbyin//} यथा वातगृहीतस्य माषभक्ष्यं प्रदीयते । हे.त.१६क/५० २. दास्यति — {chos la blos ni sbyin par bya/} /{chos kyis me kha la la sbyin//} मतिर्दास्यति धर्माय धर्मो दास्यति मेखले । ल.अ.१८८ख/१६० ३. दद्यात् — {de nas dbang bskur ba sbyin te} ततोऽभिषेकमनेन दद्यात् स.दु. ११५ख/१९२; त्यजेत् — {chos gos gsum ma gtogs pa sbyin} त्रिचीवरबहिस्त्यजेत् बो.अ.१३ख/५.८५; दत्ताम् — {dri dang me tog bdug pa mar me dang ma nyams pa sbyin gyi} गन्धं पुष्पं धूपं दीपमक्षतं ददामहै ब.मा.१६३क; • = {sbyin pa/}

sbyin skyes

= {lha min} दैत्यः, असुरः — असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः । शुक्रशिष्या दितिसुताः पूर्वदेवाः सुरद्विषः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१२; दितेः पुत्राः दैत्याः अ.वि.१.१.१२.

sbyin skyes dgra

= {khyab 'jug} दैत्यारिः, विष्णुः — विष्णुः …दैत्यारिः पुण्डरीकाक्षो गोविन्दो गरुडध्वजः । अ. को.१२८ख/१.१.१९; दैत्यानामरिः दैत्यारिः अ.वि.१.१. १९.

sbyin khang

= {sbyin pa'i khang pa/}

sbyin dgra

= {sbyin skyes dgra/}

sbyin bgyi

क्रि. दास्यामि — {sbyin pa sbyin bgyi} दानं दास्यामि वि.प्र.१४५क/३.८६.

sbyin gtong gi khang pa

दानशाला — {lam gyi ngal so ba'i sa phyogs thams cad du sbyin gtong gi khang pa brtsigs nas} सर्वेषु…मार्गविश्रामप्रदेशेषु च दानशालाः कारयित्वा जा.मा.६४ख/७४; {sbyin gtong gi khang pa brtsigs} दानशाला मापिता वि.व.२०१ख/१.७६; सत्त्रागारम् — {bdag gi sbyin gtong gi khang pa skye bo phongs pa rnams kyi rdzing bu dang 'dra ba} अर्थिजननिपानभूतानि स्वानि सत्त्रागाराणि जा.मा.४७क/५६; = {sbyin pa'i khang pa/}

sbyin du 'jug

= {sbyin du 'jug pa/}

sbyin du 'jug pa

• क्रि. दापयति — {sbyin par bya ba'i dngos po yongs su gtong ba'i sngon du 'gro bas rang gis kyang sbyin par byed la/} {gzhan dag kyang sbyin du 'jug} पूर्वङ्गमो देयवस्तुपरित्यागे स्वयञ्च ददाति परैश्च दापयति बो.भू.६६क/८५; • सं. दापनम् — {rang gis sbyin na'o//} {mi rung ba dag ni nyes byas so//} {sbyin du 'jug na yang ngo //} स्वयं दाने । अकल्पिकयोः दुष्कृत् । दापने वि.सू.४०क/५०.

sbyin du gzhug

= {sbyin du gzhug pa/}

sbyin du gzhug pa

• क्रि. अनुप्रदास्यति — {de mdza' sde rnams la chad par kAr ShA pa Na lnga brgya sbyin du gzhug go//} स गोष्ठिकानां पञ्च पुराणशतानि दण्डमनुप्रदास्यति अ.श.२१४ख/१९७; • सं. दापनम् — {tha ma ni sbyin du gzhug pas so//} दापनेनान्त्यस्य वि.सू.९०क/१०८.

sbyin du gzhug par 'dod pa

वि. समादापयितुकामः — {dad pa 'dri ba'i dge slong rab tu mang po dag de rnams kyi drung du song nas sbyin du gzhug par 'dod pa na} संबहुलाश्च भिक्षवश्छन्दयाचकास्तेषां सकाशमुपसंक्रान्ताः समादापयितुकामाः वि.व.१५३ख/१.४२.

sbyin bdag

दानपतिः — {gal te des de las rnyed min/} /{sbyin bdag khyim na gnas gyur pa//} यदि तेन न तल्लब्धं स्थितं दानपतेर्गृहे । बो.अ.१७ख/६.८४; {byang chub sems dpa' ni sbyin par byed pa dang sbyin pa'i bdag po mthong na spyod lam mi 'chos so//} न बोधिसत्त्वो दायकं दानपतिं दृष्ट्वा ईर्यापथमारचयति शि.स.१४८क/१४३; दाता — {sbyin bdag khyad 'phags dad sogs kyis//} दाता विशिष्टः श्रद्धाद्यैः अभि.को.१५क/४. ११४; दातृकः — {phyir bcos par mi nus pa nyid yin na dkon mchog la phul ba'i mar me gang zag sbyin bdag yin pa yang rung ba dag gis snying po nyid du spyod do//} अशक्यप्रतिसंस्करणतायां दीपेषु विनियोगो वर्तिकात्वेन रत्नोपयोगेषु पुद्गलदातृकेष्वपि वि.सू.९६ख/११६; सत्त्रपतिः — {gang zhig de 'dra'i rgyal sras sbyin bdag la/} /{gal te ngan sems skyed par byed na} इति सत्त्रपतौ जिनस्य पुत्रे कलुषं स्वे हृदये करोति यश्च । बो.अ.३ख/१.३४; सत्री— {sbyin bdag khyim bdag mtshungs pa 'o//} सत्री गृहपतिः समौ अ.को.१८६क/२.८.१५; सीदन्त्यत्रेति सत्रं गृहम् । तदस्यास्तीति सत्री अ.वि.२.८.१५.

sbyin bdag chen po

महादानपतिः — {sbyin pa'i bdag po sbyin bdag chen po'i mi des} स पुरुषो दानपतिर्महादानपतिः स.पु.१२९ख/२०५.

sbyin 'dod

दित्सा — {sbyin par bya ba dang sbyin 'dod gzhol sems dang /} /{khyod lta bu yi 'gron dang ldan gyur pa//} देयं च दित्साप्रवणं च चित्तं भवद्विधेनातिथिना च योगः । जा.मा.२९ख/३४; प्रदित्सा — {kho bo mchog sbyin 'dod phyir 'di ltar 'ongs pa la/} /{khyod ni de ltar mthong bar mi 'dod ci yi phyir//} भवान् पुनर्नेच्छति केन हेतुना वरप्रदित्साभिगतस्य मे सतः ।। जा.मा.३५ख/४२.

sbyin gnas

• वि. दक्षिणीयः — {sbyin pa'i gnas rnams la rim gro byed pa'o//} शुश्रूषणता सर्वदक्षिणीयेषु शि.स.१५७ख/१५१; {'phags pa'i tshogs dang sbyin pa'i gnas dang bla ma dang pha ma thams cad kyi bar} सर्वार्यगणदक्षिणीयगुरुमातापितृपर्यन्तेषु ग.व्यू.२९०ख/३६९; • पा. दक्षिणीयः — {skye bo bla ma de'ang rnam pa gnyis te/} {so sor nges pa dang 'jig rten dang thun mong ba'o//} {'jig rten dang thun mong ba la yang rnam pa gnyis te/} {yongs su skyong bar byed pa dang sbyin gnas so//} स पुनर्गुरुजनो द्विविधः—प्रतिनियतो लोक(साधारणश्च) लोकसाधारणोऽपि पुनर्द्विविधः — परिपालको दक्षिणीयश्च अभि.स.भा.११५ख/१५५; • सं. = {sbyin gnas nyid} दक्षिणीयता — {nga ni 'bangs rnams bsrung bar rab tu sems/} /{de rnams kun kyang da ni sbyin gnas gyur//} परा मनीषा मम रक्षितुं प्रजा गताश्च ताः सम्प्रति दक्षिणीयताम् । जा.मा.६४क/७४.

sbyin gnas chen po

वि. महादक्षिणीयः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sbyin gnas chen po zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…महादक्षिणीय इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०८.

sbyin pa

• सं. १. = {gtong ba} दानम् — {nyin re bzhin du lan drug tu/} /{sbyin pa rnam bzhi rab tu sbyin//} चतुर्दानं प्रदास्यामि षट्कृत्वा तु दिने दिने । स.दु.१०४क/१४६; त्यागो विहायितं दानमुत्सर्जनविसर्जने । विश्राणनं वितरणं स्पर्शनं प्रतिपादनम् ।। प्रादेशनं निर्वपणमपवर्जनमंहतिः । अ.को.१८२ख/२.७.२९; दीयते दानम् । डुदाञ् दाने अ.वि.२.७.२९; प्रदानम् — {de nas rgyal po de sbyin pa la goms kyis} अथ स राजा प्रदानसमुचितत्वात् जा.मा.१२क/१२; अनुप्रदानम् — {stan dang gnas sbyin pas kyang bsu bar byed do//} आसनस्थानानुप्रदानेन च सम्प्रतीच्छति बो.भू.७९क/१०१; अर्पणम् — {bud med gzhan dbang yin pa'i slad/} /{khyed kyang bdag nyid sbyin mi 'os//} आत्मार्पणं कुलान्तं (?तु नार्हं) वः परायत्ता हि योषितः ।। अ.क.६७ख/६.१७१; विसर्गः — {kun tu slong ba rnams}…{nor sbyin pa rlabs chen pos rab tu tshim par byas pa dang} विपुलैरर्थविसर्गैर्याचनकजनं समन्ततः सन्तर्पयतः जा.मा.२२क/२४ २. दानम् — {sbyin pa'i khang pa} दानशाला वि.व.१५५ख/१.४३; {sbyin pa la dpa' ba} दानशूरः शि.स.१२ख/१३ ३. प्रतिग्रहः — {de yis nor 'dzin rgya mtsho'i mthar/} /{'khyams nas sbyin pa thob gyur te/} /{gser dang gos ni rdzogs gyur pa/} /{dus kyis rang gi grong khyer song //} स सागरान्तां वसुधां भ्रान्त्वा लब्धप्रतिग्रहः । कालेन स्वपुरीं प्राप सम्पूर्णकनकाम्बरः ।। अ.क.१७७क/७९.१८; आहुतिः — {de dag 'jig rten sbyin gnas te/} /{sbyin pa rnams ni blang ba'i 'os//} दक्षिणीयाश्च ते लोके आहुतीनां प्रतिग्रहाः । ल.वि.१७२क/२५९; दत्तम् — {las dge ba dang mi dge ba med do zhes lta ba de ni log par lta ba yin te/} {'di lta ste sbyin pa med do//} शुभे चाशुभे च कर्मणि या नास्तीति दृष्टिः सा मिथ्यादृष्टिः । तद्यथा—नास्ति दत्तम् अभि.भा.२०७क/६९४ ४. = {mchod sbyin} यज्ञः — {gal te byed pa'i bya ba ni sbyin pa la sogs pa las gzhan yin na} यदि हि करोति क्रियाऽन्या यज्ञादिकायाः प्र.अ.१५ख/१८ ५. यजनम् — {chos kyi mchod sbyin sbyin pa} धर्मयज्ञयजनम् अ.सा.१२१क/६९; • पा. दानम् १. पारमिताभेदः — {sbyin dang tshul khrims bzod brtson 'grus/} /{bsam gtan dang ni shes rab thabs/} /{smon lam stobs dang ye shes dang /} /{'di dag pha rol phyin pa bcu//} दानं शीलं क्षमा वीर्यं ध्यानं प्रज्ञा उपायता । प्रणिधानं बलं ज्ञानमेताः पारमिता दश ।। म.भा.२०ख/१५४ २. संग्रहवस्तुभेदः — {bsdu ba'i dngos po bzhi ni/} {sbyin pa dang snyan par smra ba nyid dang don spyod pa nyid dang don mthun pa nyid do//} चत्वारि संग्रहवस्तूनि—दानं प्रियवादिता अर्थचर्या समानार्थता सू.व्या.२०९ख/११२ ३. धर्मचर्याभेदः — {chos spyod rnam pa bcu gang zhe na/} {yi ge 'bri mchod sbyin pa dang /} /{nyan dang klog dang len pa dang /} /{'chad dang kha ton byed pa dang /} /{de sems pa dang sgom pa 'o//} कतमद् दशधा धर्मचरितम्? लेखना पूजना दानं श्रवणं वाचनोद्ग्रहः ।। प्रकाशनाऽथ स्वाध्यायश्चिन्तना भावना च तत् । म.भा.२१क/१५७; • ना. दत्तः — {dpal ldan mnyan du yod par ni/} /{khyim bdag sbyin pa zhes pa byung /} /{de yi bu ni rab sbyin dag/} /{bsod nams phun tshogs 'byung gnas gyur//} श्रीमान् बभूव श्रावस्त्यां दत्तो नाम गृहाधिपः । सुतस्तस्य सुदत्तोऽभूदाकरः पुण्यसम्पदाम् ।। अ.क.१८४ख/२१.२; • वि. दाता — {dbugs 'byin pa sbyin pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आश्वासदाता नाम समाधिः अ.सा.४३०ख/२४२; • कृ. देयः — {de'i dbang gis sbyin pa dang dor ba ni/} {rim pa min pa'i dbang gis sbyin pa dang rim pa'i dbang gis dor ba'o//} तद्वशाच्च देयं हेयम्; उत्क्रमवशाद् देयम्, क्रमवशाद् हेयम् वि.प्र.१८४ख/१.४२; • उ.प. दः — {ngal dub med par bde ba sbyin pa'i sangs rgyas sku} बौद्धं वपुरिदमनायाससुखदम् अ.क.२२७ख/२५.३५; {mi 'jigs pa sbyin pa} अभयदम् र.वि.१२३ख/१०२.

sbyin par

दातुम् — {khyod las gzhan gyis gtong phod ni/} /{'di ni sbyin par mi nus so//} त्वदन्येन वदान्येन दातुमेष न शक्यते ।। अ.क.२०५क/२३.२३.

sbyin pa chen po

दानप्रदानम् — {bdag gis bklags pa dang kha ton byas pa dang sbyin pa chen po dag byin pa dang} मया पठितं स्वाध्यायितं दानप्रदानानि दत्तानि अ.श.१३८क/१२७; महादानम् मि.को.४४क ।

sbyin pa rnam par dag pa

दानविशुद्धिः लो.को.१७४९.

sbyin pa po

वि. दाता — {sbyin pa po dang spyin bdag ni tshul khrims dang ldan zhing} दाता दानपतिः शीलवान् भवति श्रा.भू.२२क/५३; दायकः — {sbyin pa po dang len pa po dang sbyin par rnam par rtog pa'i phyir} दायकप्रतिग्राहकदानविकल्पनात् सू.व्या.२०३क/१०५.

sbyin pa po'i gtso bo

वि. दायकश्रेष्ठः — {byang chub sems dpa'}…{sbyin pa po'i gtso bo tshong dpon zhig tu gyur to//} बोधिसत्त्वभूतः किलायं…दायकश्रेष्ठः श्रेष्ठी बभूव जा.मा.२१ख/२४.

sbyin pa byed pa

= {sbyin byed/}

sbyin pa sbyin byed

• क्रि. दानं ददाति लो.को.१७४९; • ना. दानंददा, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo sbyin pa sbyin byed zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा…दानंददा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१ख/२५९.

sbyin pa mi chad par byed pa

वि. यायजूकः म.व्यु.२८४७ (५१ख).

sbyin pa mo

वि.स्त्री. दायिनी — {las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo} कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी वि.प्र.६६ख/४.११७.

sbyin pa 'od zer

दानप्रभः लो.को.१७४९.

sbyin pa la dga' ba

वि. प्रदानरुचिः — {de yang dad pa dang ldan la}…{sbyin pa la dga' ba} स च श्राद्धः…प्रदानरुचिः अ.श.२क/१; दाननिरतः लो.को.१७५०.

sbyin pa la 'gyed par dga' ba

वि. दानसंविभागरतः म. व्यु.२८४८ (५१ख).

sbyin pa la dpa' ba

• वि. दानशूरः — {byang chub sems dpa'}…{sbyin pa la dpa' ba} बोधिसत्त्वः…दानशूरः शि.स.१२ख/१३; • ना. दानशूरः — {de'i tshe de'i dus na sgrib pa thams cad rnam par sel ba nga ni byang chub sems dpa' sbyin la dpa' ba zhes bya bar gyur te} (?) तेन कालेन तेन समयेनाहं सर्वनीवरणविष्कम्भिन् दानशूरो नाम वणिक्पुत्रोऽभूवम् का.व्यू.२०७ख/२६५.

sbyin pa la mos pa

वि. दानाधिमुक्तः लो.को.१७४९.

sbyin pa la sred pa

वि. प्रदानरुचिः — {ku ru'i skye bo'i tshogs de dag kyang sangs rgyas kyis gdul bar 'gyur ba/} {sems rgya chen po dang ldan pa/} {sbyin pa la sred pa sha stag go//} स च कौरव्यो जनकायो बुद्धवैनेय उदारचित्तः प्रदानरुचिश्च अ.श.३६क/३१.

sbyin pa las byung ba

= {sbyin byung /}

sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa

वि. दानमयः पुण्याभिसंस्कारः — {byang chub sems dpa' dmigs pa can snga ma de dag thams cad kyi sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang} तेषां पौर्वकाणामौपलम्भिकानां बोधिसत्त्वानां यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः अ.सा.१५३ख/८७.

sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po

पा. दानमयपुण्यक्रियावस्तु, पुण्यक्रियावस्तुभेदः — {de dag sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po rnam pa mang po dag la snang ste} बहुविधेषु दानमयपुण्यक्रियावस्तुषु संदृश्यन्ते शि.स.४१क/३९; म.व्यु.१७०० (३७ख).

sbyin pa'i khang pa

दानशाला — {sbyin pa'i khang pa nor dang 'bru dang yo byad thams cad phun sum tshogs pa brtsig tu bcug nas} सर्वोपकरणधनधान्यसमृद्धा दानशालाः कारयित्वा जा.मा.७ख/७; वि.व.१५५ख/१.४३; दानसत्रम् — {slong ba rnams ni ma lus la/} /{rgyun chad med pa'i sbyin khang byas//} दानसत्रमविच्छिन्नमकरोदखिलार्थिनाम् ।। अ.क.२७६ख/३५.२४; = {sbyin gtong gi khang pa/}

sbyin pa'i 'khor gyi rgyan gyis brgyan pa

वि. दानपरिवारालङ्कारालंकृतः लो.को.१७४९.

sbyin pa'i gegs

दानविघ्नः — {dus su phyin pa'i slong mo bas/} /{sbyin pa'i gegs byas yod ma yin//} न हि कालोपपन्नेन दानविघ्नः कृतोऽर्थिना । बो.अ.१८ख/६.१०५.

sbyin pa'i ngang can

वि. दानशीलः — {sbyin pa'i ngang can de'i/} /{sbyin pas bsgrubs pa'i grags pa dag//} दानशीलस्य तस्य दानार्जितं यशः अ.क.४९क/५.२९.

sbyin pa'i gtam

ना. दानपरिकथा, ग्रन्थः क.त.४१६१.

sbyin pa'i dus

दानकालः — {'di ltar sbyin pa'i dus dag tu/} /{tshul khrims btang snyoms bya bar gsungs//} दानकाले तु शीलस्य यस्मादुक्तमुपेक्षणम् ।। बो.अ.११ख/५.४२.

sbyin pa'i bdag po

= {sbyin bdag/}

sbyin pa'i gnas

= {sbyin gnas/}

sbyin pa'i gnas kyi sa

दाक्षिणेयभूमिः लो.को.१७४९.

sbyin pa'i pha rol tu phyin pa

पा. दानपारमिता, पारमिताभेदः — {byang chub sems dpar gyur pas} ({dang por} ) {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par bya'o//} प्रथमं बोधिसत्त्वभूतेन दानपारमिता परिपूरयितव्या का.व्यू.२२१ख/२८३.

sbyin pa'i pha rol tu byon pa

वि. दानपारगः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{sbyin pa'i pha rol tu byon pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …दानपारग इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.

sbyin pa'i pha rol phyin

= {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa/}

sbyin pa'i phan yon

दानानुशंसा — {'phags pa sbyin pa'i phan yon bstan pa} आर्यदानानुशंसानिर्देशः क.त.१८३.

sbyin pa'i tshogs

पा. दानसम्भारः, सम्भारभेदः — {de tshogs brgyad yongs su rdzogs par 'gyur te}… {'di lta ste/} {ser sna'i sems med pas sbyin pa'i tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang} सोऽष्टौ संभारान् परिपूरयिष्यति…यदुत दानसंभारं परिपूरयिष्यति अमात्सर्यचित्ततया ल.वि.२१४ख/३१७.

sbyin pa'i 'od

दानप्रभः लो.को.१७४९.

sbyin par gyis

क्रि. दीयताम् — {shing rta mchog ni brgya phrag dang /} /{glang po rta dang 'bangs mo dang /} /{gser srang rnams ni bzhi phrag brgya/} /{gal te nus na sbyin par gyis//} शतं शतं रथाग्राणां गजाश्वाश्वतरस्य(?) च । दासीनिचयनिष्कानां दीयतां यदि शक्यते ।। अ.क.१८५क/२१.११.

sbyin par bgyi

= {sbyin bgyi/}

sbyin par 'gyur

क्रि. ददाति — {tshig gis mchog sbyin pa la sogs pa sbyin par 'gyur ro//} वचसा वरदानादिकं ददाति वि.प्र.६६ख/४.११८.

sbyin par 'dod pa

= {sbyin 'dod/}

sbyin par bya

• क्रि. १. अनुप्रयच्छति — {srog chags phra mo rnams la ni rang gi lus sbyin par bya'o//} क्षुद्रजन्तुभ्यः स्वशरीरमनुप्रयच्छामि अ.श.९४क/८४; दीयते — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । हे.त.२७क/९० २. दास्यति — {chos la blos ni sbyin par bya/} /{chos kyis me khal la la sbyin//} मतिर्दास्यति धर्माय धर्मो दास्यति मेखले । ल.अ.१८८ख/१६० ३. दद्यात् — {mkhan pos gos ngur smrig dag sbyin par bya'o//} उपाध्यायः काषायाणि वस्त्राणि दद्यात् वि.सू.२क/१; • कृ. दातव्यः — {rig byed kyi gzhung gi nges pa skyong bar byed pa khyed rnams la bdag gis bstan pa sbyin par bya'o//} मया युष्माकं वेदस्मृतिनियमपालकानां शासनं दातव्यम् वि.प्र.१२८ख/१, पृ.२७; देयः — {sbyin pa po dang sbyin par bya ba dang len pa po rnams su rnam par mi rtog pa'i phyir} दातृदेयप्रतिग्राहकाविकल्पनात् सू. व्या.२०६ख/१०९; प्रदेयः {klog cing bdag la sbyin bya byin nas kyang /} /{phyi nas 'di ni nges par gdung bar 'gyur//} दत्त्वाऽप्यधीमानिममप्रदेयं पश्चादयं तापमुपैति नूनम् । अ.क.३१क/५३.३९; विधेयः — {de las rang gi don brjod pa'i don du yi ge'i skyon sbyin par bya'o//} ततः स्वार्थे को विधेयः त.प.२१४क/८९९.

sbyin par bya ba

= {sbyin par bya/}

sbyin par bya ba nyid

देयता — {de shi na de dag la sbyin par bya ba nyid do//} मृतस्यास्य तेभ्यो देयता वि.सू.१७क/१९; देयत्वम् — {de la de yang sbyin par bya ba nyid do//} देयत्वमत्र पुनरस्याः वि.सू.१३ख/१५; दास्यत्वम् — {mi ster na de dag gis sbyin par bya ba nyid yin no//} दास्यत्वमेषामप्रतिलम्भने वि.सू.२८ख/३६.

sbyin par bya ba'i chos

देयधर्मः — {'di ni che ge mo'i gtsug lag khang ming 'di zhes bya ba'i sbyin par bya ba'i chos so zhes so//} देयधर्मोऽयममुकस्येदंनाम्नि विहार इति वि.सू.९८ख/११९; {dge ba'i rtsa ba dang sems bskyed pa dang sbyin par bya ba'i chos yongs su gtong ba 'dis} अनेन कुशलमूलेन चित्तोत्पादेन देयधर्मपरित्यागेन च अ.श.५क/४.

sbyin par bya ba'i chos yongs su gtong ba

देयधर्मपरित्यागः — {dge ba'i rtsa ba dang sems bskyed pa dang sbyin par bya ba'i chos yongs su gtong ba 'dis} अनेनाहं कुशलमूलेन चित्तोत्पादेन देयधर्मपरित्यागेन च अ.श.३क/२.

sbyin par byed

= {sbyin byed/}

sbyin par byed pa

= {sbyin byed/}

sbyin par byed pa ma yin pa

अदानता— {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa sbyin par byed pa yang ma yin len pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामदानता अप्रतिग्रहता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२ख/२०.

sbyin par mi bya

क्रि. न प्रदीयते — {'di la ni/} /{thams cad sbyin par mi bya'o//} न हि…सर्वं तस्मै प्रदीयते ।। बो.अ.१३क/५.६९.

sbyin par mi byed

क्रि. न दद्यात् — {yid kyis sbyin par bsam byas nas/} /{mi gang sbyin par mi byed pa//} मनसा चिन्तयित्वाऽपि यो न दद्यात्पुनर्नरः । बो.अ.८क/४. ५.

sbyin par mdzod

क्रि. दीयताम् — {rin chen gser gyi rang bzhin mgo/} /{bram ze 'di la sbyin par mdzod//} दीयतां ब्राह्मणायास्मै हेमरत्नमयं शिरः ।। अ.क.५२क/५.५९; {bu mo de la ni/} /{sbyin par mdzod} तनया तस्मै दीयताम् अ.क.२४९क/९३.६.

sbyin phod pa

वि. दाता — {sbyin phod pa mthong na yang yi rangs pa dang yid bde bar 'gyur ro//} दातारञ्च दृष्ट्वा आत्तमना भवति सुमनस्कः बो.भू.३ख/३.

sbyin bya

= {sbyin par bya/}

sbyin byung

• वि. दानमयः — {sbyin byung bsod nams sbyin pa de//} दानं दानमयं पुण्यम् र.वि.१२८क/११६; {sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa} यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः अ.सा.१५३ख/८७; • सं. = {lha min} दानवः, असुरः — असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः । अ.को.१२७ख/१.१.१२; दनोर्जाता दनुजाः, दानवाश्च अ.वि.१.१.१२.

sbyin byed

• क्रि. १. [1] ददाति — {gus la sogs pas sbyin par byed//} सत्कृत्यादि ददाति अभि.को.१५क/४.११५; {kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि ग.व्यू.१३क/१११; यच्छति — {gdams ngag sbyin par byed pa dang //} अववादं च यच्छन्ति सू.अ.२४१ख/१५६; प्रयच्छति— {zas 'dod pa rnams la ni zas sbyin par byed do//} अन्नमन्नार्थिभ्यः प्रयच्छति अ.श.९४क/८४; अनुप्रयच्छति— {sems can thams cad la yang}…{mi 'jigs pa'i sbyin pa byed de} सर्वसत्त्वानाञ्च…अभयमनुप्रयच्छति बो.भू. ३९ख/५०; दीयते — {gang gis sbyin byed de sbyin pa//} दीयते येन तद्दानम् अभि.को.१५क/४.११३ [2] दानं ददाति — {bdag 'jig rten pha rol du bde bar 'gyur bar bya'o zhes sbyin par byed} अहं प्रेत्य सुखी भविष्यामीति दानं ददाति अभि.भा.२३६क/७९४ [3] यजते — {sbyin byed 'tshed byed ces bya 'dir/}…/{bsgom bya rtogs pa yod min na//} यजते पचतीत्यत्र भावना न प्रतीयते । प्र.अ.१५क/१७ २. दास्यते मि.को.८५ख; • वि. दायकः — {byang chub sems dpa' ni sbyin par byed pa dang sbyin pa'i bdag po mthong na spyod lam mi 'chos so//} न बोधिसत्त्वो दायकं दानपतिं दृष्ट्वा ईर्यापथमारचयति शि.स.१४८क/१४३; {skye bo sbyin pa byed pa dag la gzengs bstod pa} दायकजनसमुत्तेजनायाम् जा.मा.४५ख/५४; दाता — {phun sum tshogs pa gnyis sbyin byed//} द्वयसम्पत्तिदातारः सू.अ.२४२क/१५६; {ma grub na sbyin par byed pa la bsgrags par bya'o//} असम्पत्तौ दातारं श्रावयेत् वि.सू.२५क/३१; प्रदाता — {bde ba thams cad sbyin byed pa/} /{sdug bsngal thams cad 'jig byed pa//} सर्वसौख्यप्रदातारं सर्वदुःखविनाशनम् । सु.प्र.२क/२; दायी — {de dag kyang 'di dang 'di lta bu'i gya nom pa sbyin par byed pa dang yid du 'ong ba sbyin par byed pa yin na} ते पुनरेवं चैवं च प्रणीतदायिनो मनापदायिनश्च श्रा.भू.२०ख/४९; • सं. दानम् — {slob dpon dang mkhan po'i tshul du rten sbyin par byed pa} निश्रयदानमाचार्योपाध्यायन्यायेन बो.भू.४५क/५९; अनुप्रदानम् — {don yang dag par 'grel pas chos rnams sbyin par byed pa gang yin pa'o//} यद्…धर्माणामनुप्रदानं सम्यगर्थविवरणतः बो.भू.४४ख/५८; द्र.— {gzhan dag sbyin pa byed pa la yang bgegs byas so//} परेषामपि दानप्रदानेषु दीयमानेषु विघ्नाः कृताः अ.श.१२४क/११४; • ना. १. = {tshangs pa} स्रष्टा, ब्रह्मा — ब्रह्मा…स्रष्टा प्रजापतिर्वेधा विधाता विश्वसृड् विधिः ।। अ.को.१२८क/१.१.१७; सृजतीति स्रष्टा अ.वि.१.१.१७ २. दानंददा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo sbyin byed zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…दानंददा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.

sbyin byed pa

= {sbyin byed/}

sbyin byed bu

= {lha min} दितिसुतः, असुरः — असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः । शुक्रशिष्या दितिसुताः पूर्वदेवाः सुरद्विषः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१२; दितेः सुताः दितिसुताः अ.वि.१.१.१२.

sbyin byed ma

दितिः, दैत्यमाता — {sbyin byed ma'i bu} दैत्यः म.व्यु.३२२१ (५६क).

sbyin byed ma'i bu

= {lha min} दैत्यः, असुरः म.व्यु.३२२१ (५६क).

sbyin mi phod

वि. अप्रदाता — {skye bo 'di yang sbyin mi phod/} /{de bas thabs med bdag cag phung //} अप्रदाता जनश्चायमित्यगत्या हता वयम् ।। जा.मा.६९ख/८१.

sbyin mi bya

क्रि. न दीयते — {skal dang skal min rnam dpyod pas/} /{de phyir sbyin pa sbyin mi bya//} भागाभागविचारेण तस्माद्दानं न दीयते ।। हे.त.७ख/२०.

sbyin med

=(?) ना. अदान्ता, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{sbyin med dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…अदान्ता…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

sbyin mdzad pa

उ.प. दायी — {yon tan dngos grub thams cad mtha' yas sbyin mdzad pa//} असमन्तसर्वगुणसिद्धिदायिनः । स.दु.१११क/१७४.

sbyin 'od

दानप्रभः लो.को.१७५०.

sbyin la dga' ba

= {sbyin pa la dga' ba/}

sbyin la dpa' ba

= {sbyin pa la dpa' ba/}

sbyin la rab dga'

वि. अतिदानरतः — {sbyin la rab dga' bram ze'i khye'ur gyur tshe//} अतिदानरतश्च यदासीत् माणवः रा.प.२३७ख/१३३.

sbyin len

= {byin len/}

sbyin sreg

१. होमः, यज्ञविशेषः — {sbyin sreg lhag ma'i 'o ma yis/} /{bdag gis gnas su legs par gsos//} होमावशेषपयसा वर्धितेयं मयाऽऽश्रमे ।। अ.क.२३ख/३. ४९; हवनम् — {rab bsngags zhes bya ba dang}…{sbyin sreg dang}…{klag pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकार…चय(?हव)न…अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल.वि.१२३क/१८३; होत्रम् — {mtho ris 'dod pas me'i sbyin sreg gyis shig} अग्निहोत्रं जुहुयात्स्वर्गकामः प्र.अ.१७८क/५३० २. हुतम्— {las dge ba dang mi dge ba med do zhes lta ba de ni log par lta ba yin te/} {'di lta ste/} {sbyin pa med do//}… {sbyin sreg med do//} शुभे चाशुभे च कर्मणि या नास्तीति दृष्टिः सा मिथ्यादृष्टिः । तद्यथा—नास्ति दत्तम्…नास्ति हुतम् अभि.भा.२०७क/६९४; {sbyin sreg me} हुतानलः अ.क.९२क/६४.५१ ३. = {mchod sbyin} यागः — {gal te sbyin sreg la sogs pa'i yul la bdag sbyor ro zhes rtogs pa yin la} ननु यागादिविषये नियुक्तोऽहमिति प्रतीयते प्र.अ.७ख/९; मखः — {grangs med nor gyi char 'be+ebs pa'i/} /{sbyin sreg mngon du gyur pa de'i/} /{me yi dbus nas lha yi dbang /} /{srin po'i gzugs su yang dag langs//} वर्तमाने मखे तस्मिन् निःसंख्यवसुवर्षिणि । रक्षोरूपः समुत्तस्थौ वह्निमध्यात् सुरेश्वरः ।। अ.क.२४ख/३.५८; सवः — यज्ञः सवोऽध्वरो यागः सप्ततन्तुर्मखः क्रतुः ।। अ.को.१८१ख/२.७.१३; सूयतेऽभिषूयते सोमोऽत्रेति सवः । षुञ् अभिषवे अ.वि.२.७.१३.

sbyin sreg gi cho ga

ना. होमविधिः, ग्रन्थः क.त.१२२३.

sbyin sreg gi mchod sbyin

अग्निष्टोमः — {mtho ris 'dod pas sbyin sreg gi mchod sbyin bya'o//} स्वर्गकामोऽग्निष्टोमेन यजेत त.प.१३१ख/७१३.

sbyin sreg gi gdan

होमासनम् — {slob dpon gyi gdan te mchod yon gyi gdan dang sbyin sreg gi gdan ni slob dpon gyi gdan gyi g}.{yon dang g}.{yas su bya'o//} आचार्यस्यासनम् । अर्घासनम्, होमासनमाचार्यस्यासनस्य वामे सव्ये कर्तव्यम् वि.प्र.१३६ख/३.७३.

sbyin sreg gi rdzas

होमद्रव्यम् — {thab khung dang sbyin sreg gi rdzas dang bgrang phreng dang gdan dang}…{ngo bo nyid kyis gnas pa} कुण्डहोमद्रव्याक्षसूत्रासन… स्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/१, पृ.१४.

sbyin sreg gi yam shing

होमसमिध् — {da ni}… {zhi ba la sogs pa rnams la sbyin sreg gi yam shing gsungs te} इदानीं शान्तिकादिषु होमसमिध उच्यन्ते वि.प्र.९७क/३.१४.

sbyin sreg gi yo byad

होमोपकरणम् म.व्यु.४२५१ (६७क).

sbyin sreg gyis shig

क्रि. जुहुयात् — {sbyin sreg gyis shig ces bya ba tsam las nges par sbyor ba rtogs pa'i phyir ro//} जुह्या (?हुया)दिति नियोगमात्रादेव नियोगप्रतिपत्तेः प्र.अ.७क/८.

sbyin sreg mchod sbyin dka' thub 'das

वि. होमयागतपोऽतीतः — {sbyin sreg mchod sbyin dka' thub 'das/} /{sngags dang bsam gtan rnam par spangs//} होमयागतपोऽतीतो मन्त्रध्यानविवर्जितः । हे.त.७ख/२०.

sbyin sreg thab khung

होमकुण्डः, ओ डम् — {de ltar sbyin sreg thab khung na/} /{mchog tu yang dag sbyin sreg bya//} एवमुत्तमहोमकुण्डे सम्यक् होतव्यम् । स.दु.१३१क/२४४.

sbyin sreg snod

होमपात्रम् — ग्. {yas su sbyin sreg snod dag gi gdan yang khru gang ste} सव्ये होमपात्रस्यासनं हस्तमेकम् वि.प्र.१३६ख/३.७३.

sbyin sreg bya

• क्रि. होमयेत् — {de nas 'di yi thab khung ni/} /{khru gang tsam la sbyin sreg bya//} हस्तमात्रमिदं कुण्डं कर्तव्यं होमयेत् ततः । स.दु.११२क/१७८; {zho zan gyi yang sbyin sreg bya//} दध्यन्नेन च होमयेत् स.दु.१२७ख/२३२; द्र.— {mtho ris 'dod pas me la sbyin sreg bya//} अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकामः त.प.४३क/५३५; • कृ. होतव्यः — {cho ga ji bzhin sbyin sreg bya//} यथाविधि होतव्याः स.दु.१३०ख/२४४.

sbyin sreg bya ba

= {sbyin sreg bya/}

sbyin sreg byas

भू.का.कृ. हुतम् म.व्यु.२८५३ (५१ख).

sbyin sreg byed

= {sbyin sreg byed pa/}

sbyin sreg byed pa

होता, यजमानः — {zla ba nyi ma rlung sa mkha'/} /{sbyin sreg byed dang me dang chu/} /{zhes pa'i gzugs rnams rab 'das nas/} /{lha khyod lta bar nged kyis ci//} सोमः सूर्यो मरुद्भूमिर्व्योम होताऽनलो जलम् । इति रूपाण्यतिक्रम्य त्वां द्रष्टुं देव के वयम् ।। का.आ.३३१क/२.२७५.

sbyin sreg byed pa po

यागकर्तृकत्वम् — {sbyin sreg la sogs pa gyis shig ces sbyin sreg byed pa po bdag nyid rtogs pa'i yul du gyur par bsams nas 'jug go//} कुरु यागादिकमिति यागकर्तृकत्वमात्मनः प्रतीतिविषयप्राप्तं मन्यमानः प्रवर्तते प्र.अ.११क/१२.

sbyin sreg me

हुतानलः — {gnas skabs der ni sgrub pa po/} /{sngags pa yis kyang sbyin sreg mes/} /{bcing bar 'dod pas klu yi ni/} /{rgyal po rab tu dgug par byas/} अस्मिन्नवसरे मन्त्रसाधकोऽपि हुतानलः । आकृष्टिं नागराजस्य विदधे बन्धनोत्सुकः ।। अ.क.९२क/६४.५१.

sbyin sreg 'od 'phro

हुतार्चिः लो.को.१७५१.

sbyin sreg legs par byas

भू.का.कृ. सुहुतम् म.व्यु.२८५४ (५१ख).

sbyong

= {sbyong ba/}

sbyong ba

• क्रि. (वर्त.; सक.; {sbyang ba} भवि., {sbyangs pa} भूत, {sbyongs} विधौ) विशोधयति — {de bzhin gshegs pa yang sems can rnams kyi rang gi sems snang ba'i rgyud rim gyis rnam par sbyong ste} तथागतः सत्त्वानां स्वचित्तदृश्यधारां क्रमशो विशोधयति ल.अ.७६ख/२५; • सं. १. शुद्धिः — {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa} मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः र.व्या.७६ख/५; शोधनम् — {chos kyi sku ni sbyong ba 'o//} धर्मकायस्य शोधनम् र.वि.११७क/८३; हे.त.२७ख/९२; विशोधनम् — {'phags pa 'jam dpal gyi mtshan yang dag par brjod pa'i sdig pa sbyong ba'i sbyin sreg gi cho ga zhes bya ba} आर्यमञ्जुश्रीनामसङ्गीतिसर्वपापविशोधनहोमविधिनाम क.त.२५७६; शोधना लो.को.१७५१; विमलना म.व्यु.७५४३ (१०७क) २. उत्तापनम् — {slob pa sbyong ba'i grol ba la/} /{shes pa drug dang bdun 'thob bam//} शैक्षोत्तापनमुक्तौ वा षट्सप्तज्ञानभावना । अभि.को.२२ख/७. २४; {dbang po rnams sbyong ba zhes bya ba ni chen po thob par byed pa ste/} {rno bar byed ces bya ba'i tha tshig go//} इन्द्रियोत्तापनं पुनरधिमात्रतानयनं तीक्ष्णकरणमित्यर्थः अभि.स.भा.८८ख/१२१ ३. अभ्यासः — {gzhan ni bstan bcos sbyong bas ngal//} परः शास्त्राभ्यासायस्तः प्र.अ.१२८क/१३७; • वि. विशोधकः — {zhing rnams sbyong ba} क्षेत्रविशोधकः सू.अ.२५२क/१७०.

sbyong ba po

वि. शोधनः — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । रा.प.२३१ख/१२४.

sbyong ba'i rgyal po

ना. उत्तापनराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{sbyong ba'i rgyal po dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…उत्तापनराजस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.

sbyong bar bya

कृ. शोधनं कर्तव्यम् — {lam sbyong bar bya'o//} मार्गशोधनं कर्तव्यम् स.दु.१११ख/१७६.

sbyong bar byed

= {sbyong bar byed pa/}

sbyong bar byed pa

• क्रि. पर्यवदापयति — {lan tshwa'i chu rnon pos sbangs nas skra'i re ba'i yongs su sbyong bas sbyong bar byed do//} तीक्ष्णेन खारोदकेनोत्क्षाल्य कृष्णेन केशकम्बलपर्यवदापनेन पर्यवदापयति र.व्या.७६ख/५; • सं. प्रक्षालनम् — {sbyin pa 'dod dang ser sna'i skyon gyi rdul can sems ni sbyong bar byed//} दानं मत्सरलोभदोषरजसः प्रक्षालनं चेतसः जा.मा.१७ख/१९; • वि. शोधकः — {phyag rgya chen po mchog tu mi 'gyur ba'i ye shes kyi mtshan nyid bla ma'i zhal las lus dang ngag la sogs pa sgrib pa med pa nyid kyis sbyong bar byed pa'o//} महामुद्रापरमाक्षरज्ञानलक्षणो गुरुवक्त्रं (?त्रात्) कायवागादिनिरावरणत्वेन शोधकः वि.प्र.१२३ख/१, पृ. २१; विशोधकः — {rnam par mi rtog ye shes de/} /{sangs rgyas chos ni sbyong bar byed//} निर्विकल्पं च तज्ज्ञानं बुद्धधर्मविशोधकम् । सू.अ.१९४क/९३.

sbyong bya

= {sbyong bar bya/}

sbyong byed

= {sbyong bar byed pa/}

sbyong mdzad

• क्रि. १. विशोधयति— {rin chen 'byung gnas lta bu'i 'gro ba rnams/} /{sgrib pa dag las sbyong mdzad byang chub mchog//} रत्नाकराभं जगदग्रबोधिर्विशोधयत्यावरणेभ्य एवम् ।। र.वि.१०८ख/६६ २. शोधयेत्— {khams gsum pa yi 'gro kun gyi/} /{ngan song thams cad sbyong mdzad pa//} त्रैधातुकं जगत्सर्वं शोधयेत् सर्वदुर्गतिम् ।। स.दु.१०७क/१५८; • वि. शोधकः — {yid bzhin nor bu'i rgyal mtshan bsnams/} /{sems can ser sna sbyong mdzad pa//} चिन्तामणिध्वजं धार्य सत्त्वमात्सर्यशोधकः ।। स. दु.१०९क/१६६.

sbyong mdzad pa

= {sbyong mdzad/}

sbyongs

= {sbyongs shig/}

sbyongs shig

कृ. मीमांसा कर्तव्या — {blon po rnams la de gnyis kyi sbyongs shig ces bsgo'o//} तेनामात्यानामाज्ञा दत्ता—तयोर्मीमांसा कर्तव्येति अ.श.२७क/२३.

sbyor

• क्रि. (वर्त., विधौ; सक.; {sbyar} भवि., भूत.) १. [1] योजयति — {'ba' zhig cung zad sbyor ba ni yod pa ma yin te} नैव तु कश्चित् कञ्चिद्योजयति त.प.३ख/४५२; नियोजयति — {tshul khrims de nyid la ni rtag tu sems can sbyor//} तत्रैव शीलि सद सत्त्व नियोजयन्ति रा.प.२३३ख/१२७; युज्यते — {de dag zhi bya thob bya'i phyir/} /{blo ldan bden pa rnams la sbyor//} शमाय प्राप्तये तेषां धीमान् सत्येषु युज्यते । सू.अ.२२३ख/१३२; उपयुज्यते — {sgra rnams don dang lhan cig 'brel pa med pa'i phyir re zhig dngos su sbyor ba ma yin la} शब्दानामर्थेन सह सम्बन्धाभावान्न तावत् साक्षादुपयुज्यते त.प.३२क/५१२; युञ्जते — {rgyal ba kun mkhyen bsgrub pa la/} /{shA kya'i slob ma khros nas ni/} /{sun dbyung gang dag bstan pa ste/} /{de dag rgyal ba pa yis sbyor//} दूषणानि ससंरम्भाः सर्वज्ञजिनसाधने । शाक्या यान्येव जल्पन्ति जैनास्तान्येव युञ्जते ।। त.स.११५क/९९६; योज्यते — {gzhan du gtogs pa'i spyi ni shes pa gzhan la sbyor ba ni ma yin te} न ह्यन्यगतं सामान्यमन्यत्र योज्यते ज्ञाने त.प.९९क/६४८; अभिसम्बध्यते म.व्यु.६५८३; निवेश्यते — {nam mkha'i me tog la sogs pa gtan med pa la 'ga' zhig gis byed pa po la sogs pa'i tshig sbyor ba} गगनकुसुमादावत्यन्ताभावे केनचित् कारकादिपदं निवेश्यते त.प.१९८क/११३; योगो भवति — {yid du 'ong ba'i 'bras bu la sbyor bas} इष्टेन फलेन योगो भवति अभि.भा.६२ख/१११५ [2] बध्नाति — {zhes pa brjid dang ldan pa'i tshig/} /{tshigs bcad la yang shar pa sbyor//} इति पद्येऽपि पौरस्त्या बध्नन्त्योजस्विनीर्गिरः । का.आ.३२१क/१.८३; बध्यते — {gsal phyir gzhan dag phal cher ni/} /{brjod par dka' ba dag kyang sbyor//} दीप्तमित्यपरैर्भूम्ना कृच्छ्रोद्यमपि बध्यते । का.आ.३२०ख/१.७२ [3] चुम्बति — {bung ba ji ltar 'dod pa bzhin/} {pad ma rgyas la sbrang rtsi 'thungs/} /{dri zhim rgyas pa ma yin yang /} /{me tog kha ma bye sbyor ltos//} पिबन् मधु यथाकामं भ्रमरः फुल्लपङ्कजे । अप्यसन्नद्धसौरभ्यं पश्य चुम्बति कुड्मलम् ।। का.आ.३२९क/२.२०३ २. योजयेत् — {sngags 'di bzlas brjod bgyis nas khrus kyi zhi bar sbyor ro//} अनेन मन्त्रजापेन स्नानशान्तिं योजयेत् । सु.प्र. २९क/५६; नियोजयेत् — {sangs rgyas tshul khrims bla na med la sems can rnams kyang sbyor//} अनुत्तरे च बुद्धशीलि सत्व तां (?ले सत्त्वाञ्च) नियोजयेत् रा.प.२३२ख/१२६; • = {sbyor ba/}

sbyor ka

गणः — {gnod sbyin gyi sde dpon chen po lag na rdo rje gos sngon po can gyi sbyor ka chen po'i cho ga} महायक्षसेनापतिनीलाम्बरधरवज्रपाणिमहागणविधिः क.त. २१७४.

sbyor ka byed pa

चक्रिकः म.व्यु.७३२६ (१०४क).

sbyor kha 'byed pa

चक्रिकः म.व्यु.७३२६; द्र.— {sbyor ka byed pa/}

sbyor dang mjug bcas

वि. सप्रयोगान्तः — {dge ba sbyor dang mjug bcas rnams/} /{chags sdang gti mug med las skyes//} कुशलाः सप्रयोगान्ता अलोभद्वेषमोहजाः ।। अभि.को.१३ख/४.६९.

sbyor du bcug

= {sbyor du bcug pa/} {sbyor du bcug nas} समादाप्य — {dge slong ma'i skye bo mang po'i phyir sbyor du bcug nas rang las yongs su bsgyur ba la'o//} भिक्षुणी महाजनार्थं समादाप्य स्वतः परिणमनम् वि.सू.५१ख/६६.

sbyor du bcug nyid

परिपाचितता — {dge slong mas sbyor du bcug nyid la'o//} भिक्षुणीपरिपाचिततायाम् वि.सू.३४ख/४३.

sbyor du bcug pa

भू.का.कृ. पाचितः — {dge slong mas sbyor du bcug pa'i ltung byed do//} ( इति भिक्षुणी)पाचितोपभो(गे प्रायश्चित्तिकम्)गः वि.सू.३४ख/४३; परिपाचितः — {dge slong mas sbyor du bcug nyid la'o//} भिक्षुणीपरिपाचिततायाम् वि.सू.३४ख/४३; {dge slong mas sbyor du bcug pa'i zas za ba} भिक्षुणीपरिपाचितपिण्डपातोपभोगः म.व्यु.८४५१ (११७क); प्रज्ञप्तः लो.को.१७५१.

sbyor du 'jug pa

समादापनम् — {dbul po sra brkyang sbyor du 'jug pa la'o//} दरिद्रस्य कठिनसमादापने वि.सू.५४क/७०.

sbyor du gzhug

क्रि. समादापयेत् — {lag gi blas khye'u sus sbyor du gzhug go//} पुरोभक्तिकमुत्थानकारकः समादापयेत् वि.सू.९४क/११३; संविभाजयेत् — {khyim pa nye bar 'ongs pa'i 'tshal ma sbyor du gzhug go//} गृहिण उपगतान् भक्तान् संविभाजयेत् वि.सू.१०ख/११.

sbyor du gzhug par bya

प्रज्ञापयितव्यम् लो.को.१७५१.

sbyor drug

= {sbyor ba yan lag drug/}

sbyor bdag

वि. योगात्मा — {shA kya'i rgyal po sbyor bdag dpal/} /{sangs rgyas thams cad bsdu bar bya//} शाक्यराजयोगात्मा सर्वबुद्धान् समाजयेत् ।। स.दु.११०ख/१७२.

sbyor ldan

ना. योगानुगता, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo sbyin} (?{sbyor} ){ldan zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…योगानुगता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.

sbyor po

= {sbyor ba po/}

sbyor phreng

= {sbyor ba'i phre ba/}

sbyor ba

• सं. १. = {'brel ba/} {ldan pa/} {phrad pa} युक्तिः — {nges par sbyor ba zhes bya ba 'di ci zhig /nges} {pa'i sgra ni ma lus pa'i don yin la/} {sbyor ba ni 'brel pa'i don yin te} कोऽयं नियोगो नाम । निशब्दो निःशेषार्थो योगार्थो युक्तिः प्र.अ.६ख/८; {sbyor ba ni ldan pa ste/} {phan tshun 'brel ba nyid do//} युक्तिर्योगः । परस्परसङ्गतता प्र.अ.१०८ख/११६; योगः — {ci tshe dang po kho na la sbyor ba byas te nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnams skyed par byed dam zhe na} किं पुनः प्रथम एव जन्मनि कृतयोगो निर्वेधभागीयान्युत्पादयेत् अभि.भा.१५ख/९२१; संयोगः — {dbang po gnyis kyi sbyor ba'i bde mnyam chos kyi phyag rgyar brjod de} द्वीन्द्रियसंयोगे समसुखैर्धर्ममुद्रोच्यते वि.प्र.१६५क/३.१३९; श्लेषः — {shar gyi ri bos nub kyi ri la sbyor ba'i bya ba rab tu byed/} /{skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} प्रकुर्वन्त्यस्ताद्रेरुदयगिरिणा श्लेषकलनां क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति । अ.क.३१८क/४०. १२८; आसत्तिः — {de dag sbyor ba la brten nas/} /{bye brag bye brag can rtog na//} तयोरासत्तिमाश्रित्य विशेषणविशेष्यता । कल्प्यते त.स.२९ख/३१३; सङ्गतिः — योगः सन्नहनोपायध्यानसङ्गतियुक्तिषु ।। अ.को.२१९ख/३.३.२२; सङ्गतिः संश्लेषः अ.विव.३.३.२२; सङ्गः — {de nas phyag rgya'i sbyor bas nyin zhag 'ga' zhig rnams kyis} मुद्रासङ्गेन कतिपयदिवसैः वि.प्र.८७ख/४.२३३; सम्पर्कः — {spyod pa ma mthong ma thos bas/} /{phag dang ri dwags la sogs ni/} /{rigs mtshungs 'gro ba la sbyor ba/} /{bya ba sna tshogs grub par 'gyur//} अदृष्टाश्रुतवृत्तान्ता वराहहरिणादयः । सभागगतिसम्पर्के प्रयान्त्येव हि विक्रियाम् ।। त.स.७१ख/६६८; समवधानम् — {de dag dang lhan cig phrad pa ni sbyor ba'o//} ताभिः सह सम्पर्कः समवधानम् त.प.१०९क/६६८; उपसन्धानम् — {de yod do zhes rang gi bsam pa gzhan la sbyor zhing ston pa nyid do//} परापदेशत्वमस्त्यसावित्युपसन्धाने स्वस्य वि.सू.१८क/२१ २. = {sbyor bar byed pa} योजनम् — {mchog dang sbyor bar byed pas na brtson 'grus te/} {dge ba'i chos la sbyor ba'i phyir ro//} वरेण योजयतीति वीर्यम्, कुशलधर्मयोजनात् सू.व्या.१९८क/९९; {skyon 'di thal bar mi 'gyur te/} /{kha dog spyi la sbyor phyir ro//} योजनाद् वर्णसामान्ये नायं दोषः प्रसज्यते ।। प्र.वा.१२१ख/२.७९; योजना — {rigs la sogs pa dang sbyor ba rtog pa} जात्यादियोजना कल्पना त.प.३क/४५१; {'dis sbyor bar byed pas ni sbyor ba ste} योज्यतेऽनयेति योजना त.प.३ख/४५२; संयोजनम् — {yul bzung zin pa sbyor ba'i bdag nyid kyi shes pa ni tshad ma ma yin} विषये गृहीतसंयोजनात्मकं ज्ञानं न प्रमाणम् त.प.५२क/५५५; नियोजनम् — {theg pa gsum la skal ba ji lta ba bzhin du sbyor ba'i phyir} त्रिषु यानेषु यथाभव्यनियोजनात् सू.व्या.१९७ख/९८; घटनम् — {gzhan don mkhyen sbyor de ston pa/} /{de las brtse yin} परार्थज्ञानघटनं तस्मात्तच्छासनं दया ।। प्र.अ.१५३ख/१६५; घटना — {sgra don sbyor bar rung ba} शब्दार्थघटनायोग्या त.प.२ख/४४९; {de dag sbyor ba ni nye bar 'jal bas byed de} तयोश्च घटनोपमया क्रियते त.प.५२क/५५५ ३. प्रयोगः [1] प्रयुक्तिः — {sbyor ba}… {sgra'i byed pa'i bye brag gis so//} {sbyor ba ni rab tu sbyor ba ste don brjod pa'o//} प्रयोगस्य शब्दव्यापारस्य भेदात् । प्रयुक्तिः प्रयोगोऽर्थाभिधानम् न्या.टी.६१ख/१५२; {de'i sbyor ba ni rnam pa gnyis te/} {chos mthun pa nyid can dang cho+os mi mthun pa can gnyis kyis so//} तस्य द्विधा प्रयोगः—साधर्म्येण एकः, वैधर्म्येणापरः हे.बि.२४०ख/५५; प्रयुक्तिः — {sbyor ba ni rab tu sbyor ba ste don brjod pa'o//} प्रयुक्तिः प्रयोगोऽर्थाभिधानम् न्या.टी.६१ख/१५२ [2] निदर्शनम् — {sbyor ba ni/} {gang med pa de ni gang gis kyang bya ba ma yin te/} {nam mkha'i pad ma bzhin no//} प्रयोगः—यदसत्तन्न केनचित् क्रियते, यथा गगनाम्भोरुहम् त.प.१४९क/२३ [3] चिकित्सादेः प्रयोगः — {gso ba'i sbyor ba yod pa'i phyir} चिकित्साप्रयोगात् प्र.अ.६८ख/७६; {mig 'phrul sbyor ba shes pa} इन्द्रजालप्रयोगज्ञः अ.क.४९ख/५.३२ ४. = {'jug pa} निवेशः — {nus pa ston par byed pa nyid la rjes su dpag pa'i ming sbyor ba'i phyir ro//} स(?श)क्तसंसूचक एवानुमासंज्ञानिवेशात् त.प.३९ख/५२७; निवेशनम् — {spyi med par yang sgra tha dad pas sbyor bar bstan pa'i phyir ro//} {de 'bras zhes bya ba la sogs pa smos te} अन्तरेणापि सामान्यं श्रुतेर्भेदनिवेशनं दर्शयन्नाह—तत्कार्येत्यादि त.प.३४३क/४०२; {de lta bas na rigs la sgra sbyor ba ni ma yin te} तस्मान्न जातिशब्दनिवेशनम् प्र.वृ. २८७ख/३०; विनियोगः — {skul bar byed pas na skul ba ste/} {ston pa pos nyan pa po don la sbyor ba'o//} प्रैषणं प्रैषः, प्रतिपादकेन श्रोतुरर्थे विनियोगः त.प.३३६क/३८७ ५. = {brtson pa} उद्यमः — {bsod nams mi dman rgyal po dang /} /{bram ze dgra gsod sbyor ba'i tshe/} /{'tshe las chags bral rgyal srid ni/} /{yongs su btang nas dben pa bsten//} ब्रह्मन्नदीनपुण्योऽहं राजा शत्रुवधोद्यमे । हिंसाविरक्तः संत्यज्य राज्यं विजनमाश्रितः ।। अ.क.२४ख/५२.५३; अभियोगः — {yon tan la chags nam yang nor la min/} /{rnal 'byor la sbyor longs spyod dag la min//} गुणे स्पृहा न द्रविणे कदाचित् योगेऽभियोगः प्रसभं न भोगे । अ.क.२८८क/१०७.१; {de'i tshe/} /{rtogs ldan rgyu sbyor ci zhig dgos//} तदा किमिति हेतोरभियोगः प्रेक्षावतः प्र.अ.१२८क/१३७; अनुयोगः — {mtha' gnyis la sbyor ba'i gnyen por ni 'dul ba ste} अन्तद्वयानुयोगप्रतिपक्षेण विनयः सू.व्या..१६४क/५५ ६. बन्धः, रचना — {mnyam pa sbyor ba mi mnyam bral/} /{de ni 'jam rtsub bar ma ste/} /{sbyor ba 'jam rtsub bar ma yi/} /{yi ge bkod pa'i skye gnas can//} समं बन्धेष्वविषमं ते मृदुस्फुटमध्यमाः । बन्धा मृदुस्फुटोन्मिश्रवर्णविन्यासयोनयः ।। का.आ.३२०क/१.४७; {zhes sogs sbyor ba rtsub pa dang /} /{lhod pa yang ni ster bar byed//} इत्यादि बन्धपारुष्यं शैथिल्यं च नियच्छति । का.आ.३२०ख/१.६०; रचना — {mdo'i sde la sogs pa gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis po go rims bzhin du sbyor ba dang} द्वादशाङ्गस्य सूत्रादिकस्य वचोगतस्यानुपूर्वरचना बो.भू.१५३क/१९८ ७. = {goms pa} युक्तिः, अभ्यासः— {sbyor ba ni goms pa ste/} {bsgom pas spang bar bya ba'i nyon mongs pa 'jig pa'o//} युक्तिरभ्यासो भावना भावनाहेयस्य क्लेशराशेः प्र.अ.१०८ख/११६ ८. = {'dus pa} मीलनम् — {'dus pa sbyor bar rab gsungs te//} समाजं मीलनं प्रोक्तम् वि.प्र.१८७ख/५.९ ९. = {'khrig pa} मैथुनम् — {gnod sbyin mchog ni nam gru ma/} /{sbyor ba la dga' rjod par byed//} रेवत्या (?ती) यक्षिणी श्रेष्ठा ललन्त्या (?वदन्ती) मैथुनप्रिया । म.मू.२८३क/४४१; • पा. १. योगः [1] प्रत्याहारादयः — {so sor sdud pa la sogs pa drug gis sbyor ba yan lag drug po 'di bsgom par bya ste} अयं षडङ्गयोगो भावनीयः प्रत्याहारादिषड्भिः वि.प्र.६४क/४. ११२; द्र. {sbyor ba yan lag drug/} [2] पूरकादयः — {sogs pa'i sgras dbyung ba dang dgang ba dang bum pa can gyi sbyor ba} आदिशब्देन रेचकपूरककुम्भकयोगः वि.प्र.६४ख/४.११३ [3] (ज्यो.) विष्कम्भादयः — {sel ba dang}…{khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः …वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ २. प्रयोगः [1] सम्पद्भेदः; द्र. {sbyor ba phun sum tshogs pa/} [2] आवरणभेदः; द्र. {sbyor ba'i sgrib pa/} [3] बलभेदः; द्र. {sbyor ba'i stobs/} [4] वीर्यपारमिताभेदः; द्र. {sbyor ba'i brtson 'grus/} [5] मार्गभेदः; द्र. {sbyor ba'i lam/} । वि. अन्तरायभेदः; द्र. {sbyor ba'i bar chad/} 3. मिथुनम्, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{sbyor ba dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…मिथुनम्…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४ ४. निबन्धनम् — {sbyor ba'i phyir ni len pa rnams kyis rnam par shes pa skye ba dang mthun par 'dod pa la sogs pa rnams su'o//} निबन्धनादुपादानैर्विज्ञानस्योत्पत्त्यनुकूलेषु कामादिषु म.भा.३ख/२८; {kun nas nyon mongs pa'i mtshan nyid kyang ston te/} {sgrib pa'i phyir dang}…/{sbyor ba'i phyir dang}…/{sdug bsngal phyir ni 'gro nyon mongs//} संक्लेशलक्षणं च ख्यापयति—छादनाद्…निबन्धनाद् …दुःखनात् क्लिश्यते जगत् । म.भा.३ख/२८; • ना. सन्तानः, भैषज्यवृक्षः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {rtsi'i shing chen po sbyor ba zhes bya ba yod de} तद्यथा कुलपुत्र अस्ति सन्तानो नाम महाभैषज्यवृक्षः ग.व्यू.३१२ख/३९८; • वि. = {sbyor ba po} योगी — {bsam gtan sbyor ba} ध्यानयोगिनः अ.क.२७०ख/३३.७; {gsal ba so so'i sbyor dbye bas/} /{sbyor ba ji bzhin tha dad 'gyur//} योगिभेदात् प्रतिव्यक्ति यथा योगो विभिद्यते ।। त.स.३२क/३३२; उपयोगी — {gcig tu bsre ba shes pa ni/} /{rang bzhin gyis kyang tha dad pa'ang /} /{kha cig la ni sbyor ba yin/} /{gzhan pa min zhes bsgrubs pa yin//} एकप्रत्यवमर्शे हि केचिदेवोपयोगिनः । प्रकृत्या भेदवत्त्वेऽपि नान्य इत्युपपादितम् ।। त.स.३९क/४०४; प्रयोजकः — {des dge ba'i rtsa ba byang chub chen por sbyor ba'i mtshan nyid kyi phyir ro//} तस्य महाबोधौ कुशलमूलप्रयोजकलक्षणत्वात् म.टी.२३१क/६७; {gal te rjes su 'gro bar byed pa nyid la sbyor ba yin na/} {mi rtag pa'i phyir rtsol ba las byung ba ma yin no zhes bya bar yang go bar 'gyur te} यद्यन्वयो गमकत्वे प्रयोजकोऽनित्यत्वादप्रयत्नानन्तरीयक इत्यपि गमकः स्यात् प्र.अ.२७९क/६४५; नियोजकः — {theg pa thams cad ston pa dang /} /{rnal 'byor grub par sbyor ba dang //} सर्वयानोपदेष्टारः सिद्धयोगनियोजकाः ।। सू.अ.२४२क/१५७; नियोक्ता — {dul ba rnams ni lam la sbyor/} /{dmu rgod rnams la btang snyoms mdzad//} नियोक्ता धुरि दान्तानां खटुङ्कानामुपेक्षकः । श.बु.११४क/१०३; प्रयोगी — {bzhi pa ni gus par sbyor ba yin no//} चतुर्थः सत्कृत्यप्रयोगी अभि.भा.३२क/९९१; • उ.प. उद्यतः — {'jig rten gsum po dge ba la/} /{sbyor ba} त्रैलोक्यकुशलोद्यतः ।। अ.क.३४७क/४६. ३; उन्मुखः — {chom rkun pa/} /{don mthun nor 'phrog sbyor ba la/} /{nags na rgyu bas lam du mthong //} वनेचराः । सार्थार्थहरणोन्मुक्ता (?खा) ददृशुर्दस्यवः पथि ।। अ.क.५७ख/६.४९; अनुयुक्तः — {yid bsam gtan la sbyor bas gnas par gyur to//} ध्यानानुयुक्तमनसो विजह्रुः जा.मा.९९ख/११५; प्रयुक्तः म.व्यु.७५८५ (१०८क); उपसंहारः — {phan pa dang bde ba la sbyor ba'i phyir} हितसुखोपसंहाराय बो.प.४५ख/५; उपनेता— {gsol ba ma btab par dge ba la sbyor ba'i byang chub sems dpa'} अनभ्यर्थितकल्याणोपनेता बोधिसत्त्वः बो.प.५५ख/१७; • = {sbyor/}

sbyor ba nyi shu rtsa bdun

सप्तविंशति योगाः — १. {sel ba} विष्कम्भः, २. {mdza' ba} प्रीतिः, ३. {tshe dang ldan pa} आयुष्मान्, ४. {skal bzang} सौभाग्यः, ५. {bzang po} शोभनः, ६. {shin tu skrang} अतिगण्डः, ७. {las bzang} सुकर्मा, ८. {'dzin pa} धृतिः, ९. {zug rngu} शूलः, १०. {skrang ba} गण्डः, ११. {'phel ba} वृद्धिः, १२. {nges pa} ध्रुवः, १३. {kun 'joms} व्याघातः, १४. {dga' ba} हर्षणः, १५. {rdo rje} वज्रः, १६. {dngos grub} सिद्धिः, १७. {shin tu lhung} व्यतिपातः, १८. {mchog can} वरीयान्, १९. {yongs 'joms} परिघः, २०. {zhi ba} शिवः, २१. {grub pa} सिध्यः, २२. {bsgrub bya} साध्यः, २३. {dge ba} शुभः, २४. {dkar po} शुक्लः, २५. {tshangs pa} ब्रह्मा, २६. {dbang po} ऐन्द्रः, २७. {khon 'dzin} वैधृतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; बो.को.२०२८/रा.को.४.५१.

sbyor ba rnam pa lnga

पञ्च प्रयोगाः — १. {rjes su bsrung ba'i sbyor ba} अनुरक्षणाप्रयोगः, २. {kha na ma tho ba med pa'i sbyor ba} अनवद्यप्रयोगः, ३. {so sor rtog pa'i stobs kyi sbyor ba} प्रतिसंख्यानबलप्रयोगः, ४. {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sbyor ba} अध्याशयशुद्धिप्रयोगः, ५. {nges par 'gyur ba'i sbyor ba} नियतिपतितप्रयोगः बो.भू.१५१क/१९५.

sbyor ba bzhi

चत्वारो योगाः — १. {'dod pa'i sbyor ba} कामयोगः, २. {srid pa'i sbyor ba} भवयोगः, ३. {lta ba'i sbyor ba} दृष्टियोगः, ४. {ma rig pa'i sbyor ba} अविद्यायोगश्च अभि.स्फु.१२७ख/८३०.

sbyor bar

योजयितुम् — {sgra rang gi mtshan nyid kyi chos can ma bzung na chos de rjod par byed pa'i bdag nyid du sbyor bar nus pa yang ma yin te} न चागृहीतशब्दस्वलक्षणे धर्मिणि तद्धर्मो वाचकात्मा योजयितुं शक्यते त.प.९९क/६४८.

sbyor ba dgod pa

प्रयोगरचना — {zhes bya ba la sogs pas sbyor ba dgod pa'i phyir rjes su dpag pas gnod pa nyid ston pa yin no//} इत्यादिना प्रयोगरचनयाऽनुमानबाधामेव दर्शयति त.प.२३२क/९३४.

sbyor ba brgya pa

ना. योगशतकम्, ग्रन्थः क.त.४३०६.

sbyor ba can gyi spyod pa

पा. प्रायोगिकचर्या — {nam sbyor ba can gyi spyod pa thams cad spangs te sa bdun po nas} ({byang chub sems dpa'i} ){sa brgyad pa yongs su non par gyur te} ( यदा) सप्तसु भूमिषु सर्वप्रायोगिकचर्यां विहाय सप्तम्या भूमेरष्टमीं बोधिसत्त्वभूमिमवक्रान्तो भवति द.भू.२३२ख/३८.

sbyor ba chung

= {sbyor ba chung ba/}

sbyor ba chung ba

मृदुप्रयोगः — {rang sangs rgyas kyis ni dang po gnyis dang brgyad pa kun 'byung la rjes su shes pa dang gsum shes te/sbyor} {ba chung ba'i phyir ro//} प्रत्येकबुद्धस्त्रीन् क्षणान्—प्रथमौ च द्वावष्टमं च समुदयान्वयज्ञानम्; मृदुप्रयोगत्वात् अभि.भा.४४क/१०३९.

sbyor ba chud mi za ba

अबन्ध्यः प्रयोगः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sbyor ba ni/} {sems can gyi don rnam pa bzhi po}…{la chud mi za ba yin par rig par bya'o//} चतुर्विधे सत्त्वार्थे बोधिसत्त्वानामबन्ध्यः प्रयोगो वेदितव्यः सू.व्या.२४२ख/१५८.

sbyor ba nyams pa

वि. नष्टप्रयोगः — {sbyor ba nyams pa dang mi shes pa dang} नष्टप्रयोगा अज्ञाः रा.प.२४२क/१४०.

sbyor ba nyid

प्रयोगत्वम् — {nom pa'i snga rol ni sbyor ba'i sbyor ba nyid do//} प्रयोगप्रयोगत्वं प्रागामर्शात् वि.सू.१४क/१६.

sbyor ba mtha' yas pa

प्रयोगानन्तता — {de ni nyon mongs pa rnams ring du song ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} {sbyor ba mtha' yas pa dang} स क्लेशानां दूरानुगततां च यथाभूतं प्रजानाति । प्रयोगानन्ततां च द.भू.२५२क/४९.

sbyor ba sna tshogs

चित्रयोगः म.व्यु.५१६७.

sbyor ba pa

= {sbyor ba po/}

sbyor ba po

वि. प्रयोक्ता — {yul dang dus dang sbyor ba po tha dad pa'i phyir} देशकालप्रयोक्तृभेदात् त.प.१३८क/७२७; प्रयोगी — {sbyor ba pa dang dbang sgyur dang /} /{chung dang rgya che'i bdag nyid de//} प्रयोगी वशवर्ती च परीत्तो विपुलात्मकः । सू.अ.१६६क/५७; {mkhas pas yang dag rab sbyar ba'i/} /{ngag ni 'dod 'jo'i ba ru bshad/} /{de nyid nyes par sbyar na slar/} /{sbyor po ba lang nyid rjod byed//} गौर्गौः कामदुधा सम्यक् प्रयुक्ता स्मर्यते बुधैः । दुष्प्रयुक्ता पुनर्गोत्वं प्रयोक्तुः सैव शंसति ।। का.आ.३१८ख/१.६.

sbyor ba phun sum tshogs

= {sbyor ba phun sum tshogs pa/}

sbyor ba phun sum tshogs pa

पा. प्रयोगसम्पत्तिः, सम्पत्तिभेदः — {phun sum tshogs pa gsum po sbyor ba phun sum tshogs pa dang bsam pa phun sum tshogs pa dang sngon gyi rgyu phun sum tshogs pa dang ldan pas} तिसृभिः सम्पत्तिभिः समन्वागतः…प्रयोगसम्पत्त्या आशयसम्पत्त्या पूर्वहेतुसम्पत्त्या च बो.भू.९८ख/१२५; प्रयोगसम्पत् — {sbyor ba phun sum tshogs pa gang zhe na} प्रयोगसम्पत् कतमा बो.भू.९८ख/१२५.

sbyor ba phyir mi ldog pa

पा. अवैवर्त्यप्रयोगम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {da zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo sbyor ba phyir mi ldog pa zhes bya ba khong du chud do//} दकारं परिकीर्तयतोऽवैवर्त्यप्रयोगं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.

sbyor ba byas

= {sbyor ba byas pa/}

sbyor ba byas pa

वि. कृतयोगः — {ci tshe dang po kho na la sbyor ba byas te nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnams skyed par byed dam zhe na} किं पुनः प्रथम एव जन्मनि कृतयोगो निर्वेधभागीयान्युत्पादयेत् अभि.भा.१५ख/९२१; प्रयुक्तः — {mtshams med sbyor ba byas pa la/} /{'dod chags bral 'bras mi srid do//} नानन्तर्यप्रयुक्तस्य वैराग्यफलसम्भवः ।। अभि.को.१५क/४.१०४.

sbyor ba ma btang

= {sbyor ba ma btang ba/}

sbyor ba ma btang ba

अप्रतिप्रस्रब्धप्रयोगः — {mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba ni skyes nas sbyor ba ma btang zhing mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba gang yin pa ste/} साभिसंस्कारपरिनिर्वायी किल उपपद्याप्रतिप्रस्रब्धप्रयोगः साभिसंस्कारं परिनिर्वाति अभि.भा.२२ख/९४९.

sbyor ba ma yin

= {sbyor ba ma yin pa/}

sbyor ba ma yin pa

• क्रि. न संयुज्यते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni sbyor ba'am mi sbyor ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं संयुज्यते वा विसंयुज्यते वा सु.प.३८ख/१८; • सं. अयोगः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni/} {gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{sbyor bar ma yin/} {sbyor ba ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या, न अद्वयेन…न योगतः, न अयोगतः कौ.प्र. १४२ख/९५; वियोगः — {dam pa'i don du brjod bya dang /} /{rjod byed cung zad kyang yod min/} /{skad cig gis 'jig dngos rnams la/} /{khyab par byed pa sbyor ba min//} न वाच्यं वाचकं वाऽपि परमार्थेन किञ्चन । क्षणभङ्गिषु भावेषु व्यापकत्ववियोगतः ।। त.स.४०ख/४१५; अप्रयोगः — {chags pa'i sems dang ldan pa nyid na gzhal ba'i ched nyid kyis reg pa ni sbyor ba ma yin pa yang ma yin no//} न मापनार्थतया रक्तचित्ततायां स्पृष्टिरप्रयोगः वि.सू.१८ख/२२; • वि. अनुपयोगी, ओ गिनी — {de lta ma yin te sbyor ba min pa rgyur gyur pa ma yin par 'chad na dam bca' ba'i don gyi phyogs kyis gcig tu 'gyur ro//} अन्यथाऽनुपयोगिनी अकारणभूतेति व्याख्याने प्रतिज्ञार्थैकदेशः स्यात् त.प.३१ख/५११.

sbyor ba min pa

= {sbyor ba ma yin pa/}

sbyor ba med

= {sbyor ba med pa/}

sbyor ba med pa

• सं. अयोगः — {des na mngon gsal sbyor med pas/} /{bzung ba skyed par mi 'khrul pa/} /{sgra yi shes pa 'di 'bras 'gyur/} /{bum sogs gsal ba'i blo bzhin no//} अतोऽभिव्यक्त्ययोगेन शब्दज्ञानमिदम्फलम् । ग्राह्योत्पादविनाभाविघटादिव्यक्तिबुद्धिवत् ।। त.स.९५क/८३९; अप्रयोगः — {nyan thos mthong ba'i skad cig gnyis/} /{rig ste bse ru lta bus gsum/} /{sangs rgyas sbyor ba med par kun//} दर्शनक्षणौ । श्रावको वेत्ति खड्गस्त्रीन् सर्वान् बुद्धोऽप्रयोगतः ।। अभि.को.२२क/७.६; वियोगः लो.को.१७५२; • वि. निष्प्रयोगः, ओ गा — {sbyor ba med par phyung ba la ro myang ba ni de dang ldan pa nyid do//} तद्वत्त्वं निष्प्रयोगायां मुक्तौ स्वादने वि.सू.१९क/२२.

sbyor ba rtsub pa

बन्धपारुष्यम् — {zhes sogs sbyor ba rtsub pa dang /} /{lhod pa yang ni ster bar byed//} इत्यादि बन्धपारुष्यं शैथिल्यं च नियच्छति । का.आ.३२०ख/१.६०.

sbyor ba yan lag drug

पा. षडङ्गयोगः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि. प्र.६४क/४.११२.

sbyor ba yin

क्रि. प्रयुज्यते — {de tshe 'di la rang gi bde bar gnas pa yal bar bor nas gzhan dag gi don la sbyor ba yin} सोऽध्युपेक्ष्य स्वं दृष्टधर्मसुखविहारं परेषामर्थाय प्रयुज्यते बो.भू.१२७क/१६३.

sbyor ba las byung

= {sbyor ba las byung ba/}

sbyor ba las byung ba

वि. प्रायोगिकः — {'bad las byung ba sbyor ba las byung ba yin no zhes bya ba'i tha tshig go//} यात्निकं प्रायोगिकमित्यर्थः अभि.भा.५३क/१०७२; प्रायोगिकी — {thog ma med pa can gyi 'khor ba na 'dris pa'i phyir 'dod chags dang bral bas thob pa yin no/} /{ma 'dris pa'i phyir sbyor ba las byung ba yin no//} अनादिमति संसारे उचितत्वाद् वैराग्यलाभिकी अनुचितत्वात् प्रायोगिकी अभि.स्फु.१६२ख/८९८; प्रयोगजः — {sbyor ba las byung ba'i yon tan khams gsum pa dang /} {zag pa med pa thams cad ni shes rab rab tu rnam par dbye bar 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa yin no//} प्रयोगजाः सर्वे गुणास्त्रैधातुका अनास्रवाः प्रज्ञाप्रभेदाय समाधिभावना अभि.भा.७७ख/११६९.

sbyor ba las byung ba'i spyod pa

पा. प्रायोगिकचर्या — {byang chub sems dpa'i sbyor ba las byung ba'i spyod pa yongs su rdzogs pas bsdus pa'i phyir ring du song ba zhes bya ste} बोधिसत्त्वप्रायोगिकचर्यापरिपूरिसंगृहीतत्वात् दूरङ्गमेत्युच्यते बो.भू.१८१ख/२३९.

sbyor ba shes

= {sbyor ba shes pa/}

sbyor ba shes pa

वि. प्रयोगज्ञः — {mig 'phrul sbyor ba shes pa de/} /{rab tu zhi zhing rigs pa'i chas/} /{byas shing sdig pa'i kun rtog ldan/} /{sa bdag grong khyer sleb par gyur//} इन्द्रजालप्रयोगज्ञः स कृत्वा प्रशमोचितम् । वेषं कलुषसङ्कल्पः पुरीं प्राप महीपतेः ।। अ.क.४९ख/५.३२.

sbyor ba lhod pa

बन्धशैथिल्यम् — {rtsub min yi ge mang ba 'di/} /{shin tu gzhon pa nyid du 'dod/} /{gang phyir thams cad mnyen pa ni/} /{sbyor ba lhod pa'i skyon du bshad//} अनिष्ठुराक्षरप्रायं सुकुमारमिहेष्यते । बन्धशैथिल्यदोषो हि दर्शितः सर्वकोमले ।। का.आ.३२०ख/१.६९.

sbyor ba'i sgrib pa

पा. प्रयोगावरणम्, आवरणभेदः — {sgrib pa rnams kyi don bsdus pa ste/} {sgrib pa chen po}…{sbyor ba'i sgrib pa ni lhag pa gang yin pa'o//}…{bsdus pa'i sgrib pa} आवरणानां पिण्डार्थः । महदावरणं…प्रयोगावरणं यदुद्रिक्तम्…संग्रहावरणम् म.भा.१०क/८२.

sbyor ba'i stobs

पा. प्रयोगबलम्, बोधिसत्त्वबलभेदः म.व्यु.७६२ (१७ख).

sbyor ba'i mtha'

पा. प्रयोगनिष्ठः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bdun}…{des de ltar dpyad nas gnyen po bsgoms pas dus de srid cig pa'i tshul gyis 'dod pa na spyod pa'i nyon mongs pa thams cad spang bar bya ba'i phyir bsam gtan dang po la sbyor ba'i mthar thug pa'i gnyen po yid la byed pa ni sbyor ba'i mtha'o//} सप्त मनस्काराः …तस्यैवं मीमांसाप्रतिपक्षं भावयतः तावत्कालिकयोगेन सर्वकामावचरक्लेशविसंयोगाय प्रथमध्यानप्रयोगपर्यवसानगतः प्रतिपक्षमनस्कारः प्रयोगनिष्ठः अभि.स.भा.५८ख/८०.

sbyor ba'i mtha'i 'bras bu

पा. प्रयोगनिष्ठफलः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bdun}…{de'i 'og tu dngos gzhi'i bsam gtan dang por gyur pa ni sbyor ba'i mtha'i 'bras byu yid la byed pa zhes bya'o//} सप्त मनस्काराः …तदनन्तरं मौलप्रथमध्यानसहगतः प्रयोगनिष्ठाफल इति अभि.स.भा.५८ख/८०.

sbyor ba'i dus na yod pa

वि. प्रयोगकालभावी — {sbyor ba'i dus na brda'i dus na yod pa'i sgra bzhin du rang bzhin gyis rjod par byed par 'gyur ba nyid do zhe na} प्रयोगकालभावी प्रकृत्यैव सङ्केतकालभाविशब्दवद्वाचकः स्यादिति चेत् त.प.१५०ख/७५४.

sbyor ba'i sde

ना. योगसेनः, आचार्यः — {zhes bya ba la sogs pas btsun pa sbyor ba'i sde'i lugs dogs par bya ba yin te} इत्यादिना भदन्तयोगसेनमतमाशङ्कते त.प.२३८ख/१९२.

sbyor ba'i rnam pa

पा. प्रयोगाकारम्, श्रुताकारभेदः — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}… {sbyor ba'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा — छन्दाकारम्…प्रयोगाकारम् शि.स.१०६ख/१०५.

sbyor ba'i rnam par dbye ba

पा. योगविभागः — {gang gis de nyid la gcig la gnod par byed la gzhan la ni ma yin no zhes bya ba'i rnam par gzhag pa tha dad par byed pa'i sbyor ba'i rnam par dbye ba ni yod pa ma yin no//} न खलु योगविभागो विद्यते । येन तत्रैकस्य बाधनमपरस्य नेति व्यवस्थाविभागः । प्र.अ.१७ख/२०; {de blo zhes bdun pa sbyor ba'i rnam par dbye bas bsdu ba yin no//} तेषु मतिरिति ‘सप्तमी’ इति योगविभागात् समासः त.प.३४ख/५१७.

sbyor ba'i phreng ba

ना. योगमाला, ग्रन्थः क.त.१३७६.

sbyor ba'i bar chad

पा. प्रयोगान्तरायः, अन्तरायभेदः — {bar chad ni mdor na rnam pa gsum ste/} {sbyor ba'i bar chad dang rab tu dben pa'i bar chad dang nang du yang dag 'jog pa'i bar chad do//} समासतस्त्रिविधोऽन्तरायः—प्रयोगान्तरायः, प्राविवेक्यान्तरायः, प्रतिसंलयनान्तरायश्च श्रा.भू.५९क/१४४.

sbyor ba'i brtson 'grus

पा. प्रयोगवीर्यम्, वीर्यभेदः — {ces bya ba ni go cha'i brtson 'grus dang sbyor ba'i brtson 'grus yin no//} इति संनाहवीर्यं प्रयोगवीर्यं च सू.व्या.२०४क/१०६.

sbyor ba'i yid la byed pa

पा. प्रायोगिकमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{sbyor ba'i yid la byed pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…प्रायोगिकमनस्कारः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७.

sbyor ba'i lam

पा. प्रयोगमार्गः, मार्गभेदः — {sbyor ba'i lam ni lam gang bsgoms pas chen po'i yang chen po la sogs pa nyon mongs pa'i rnam pa'i bye brag dang phyogs kyi gnas ngan len gyi cha shas re ra dang bral ba'i phyir rim gyis gnas gyur pa de ni bsgom pa'i lam la sbyor ba'i lam zhes bya'o//} प्रयोगमार्गो येन मार्गेण भाव्यमानेन प्रत्येकमधिमात्राधिमात्रादिक्लेशप्रकारादिजातिपक्षस्य दौष्ठुल्याङ्गस्यापगमात्क्रमेणाश्रयः परिवर्तते स भावनामार्गे प्रयोगमार्ग इत्युच्यते अभि.स.भा.६०क/८२.

sbyor bar gyis

क्रि. युज्यस्व — {sangs rgyas bstan la sbyor bar gyis//} युज्यध्वं बुद्धशासने । अ.श.४क/३.

sbyor bar bya

= {sbyor bar bya ba/}

sbyor bar bya ba

• क्रि. प्रयोजयामि— {de dag la phyag 'tshal nas rig pa 'di dag la sbyor bar bya ste} तेषां नमस्कृत्य विद्यां प्रयोजयामि सु.प्र.३२क/६१; • कृ. प्रयोक्तव्यः — {rjes su 'gro ba'i tshig} ({gam ldog pa'i tshig} ){gcig po zhig sbyor bar bya'o//} एकमेवान्वयवाक्यं व्यतिरेकवाक्यं वा प्रयोक्तव्यम् न्या.टी.६७ख/१७१; योगमापत्तव्यम् म.व्यु.१८०० (३९क).

sbyor bar byed

= {sbyor bar byed pa/}

sbyor bar byed pa

• क्रि. युज्यते — {gang dag dge bas bgrod byed cing /} /{dge ba nyid kyis sbyor byed pa//} युज्यन्ते कुशलैरेव येषां कुशलगामिनः ।। अ.क.१७४क/७८. १०; उपयुज्यते — {go bya min pa'i don gcig nyid/} /{gang du sgra dag sbyor bar byed//} अगम्यमानमैकार्थ्यं शब्दयोः क्वोपयुज्यते ।। त.स.३६ख/३८१; प्रयुज्यते — {sbyin pa la yang sbyor bar byed} दानेऽपि प्रयुज्यते बो.भू.२क/१; {'di mthong bas ni 'jig rten pa/} /{de la sgra ni sbyor bar byed//} इदं दृष्ट्वा च लोकेन शब्दस्तत्र प्रयुज्यते । त.स.३९ख/४०७; प्रयुञ्जते — {gang tshe rjod par byed mang po/} /{ga sogs yi ge cig car du/} /{sbyor bar byed pa de yi tshe/} /{dbye bar gsal bar dmigs par 'gyur//} यदा हि गादिकं वर्णं वक्तारो बहवः सकृत् । प्रयुञ्जते तदा भेदो विस्पष्टमुपलभ्यते ।। त.स.९३क/८४८; सम्प्रयुज्यते — {so so'i bsre ba shes pa yi/} /{ba lang ba lang min pa'ang 'grub/} /{gcig pur grub pa'i sgra nyid ni/} /{ji ltar 'dod bzhin de sbyor byed//} (?) गावोऽगावश्च संसिद्धा भिन्नप्रत्यवमर्शतः । शब्दस्तु केवलोऽसिद्धो यथेष्टं सम्प्रयुज्यते ।। त.स.३९ख/४०७; प्रयुङ्क्ते — {ji ltar brgya la 'jig rten pa ni dgos pa med par sgra sbyor bar byed pa} यथा कथञ्चिद् विनैव प्रयोजनेन लोकः शब्दं प्रयुङ्क्ते वा.टी.७५क/३०; योजयति — {mchog dang sbyor bar byed pas na brtson 'grus te} वरेण योजयतीति वीर्यम् सू.व्या.१९८क/९९; योज्यते — {'dis sbyor bar byed pas na sbyor ba ste} योज्यतेऽनयेति योजना त.प.३ख/४५२; {mig la don snang ba na yang /} /{'di zhes gzhan gyis bstan pa gang /} /{de nyid sgra yis sbyor byed kyi/} /{dbang po'i spyod yul ma yin no//} चक्षुषाऽर्थावभासेऽपि यं परोऽस्येति शंसति । स एव योज्यते शब्दैर्न खल्विन्द्रियगोचरः ।। प्र.वा.१२३ख/२.१३१; घटयति — {de dag sus mtshams sbyor bar byed de/} {sbyor bar byed pa} तां कः प्रतिसन्धत्ते घटयति त.प.२४८ख/२१२; विनिवेशयति — {zhes sgra sbyor bar byed pa yin no//} इति श्रुतिं विनिवेशयन्ति त.प.२९२ख/२९७; • सं. योजनम् — {mi 'khrul phyir dang phan pa dang /} /{yid 'ong 'bras la sbyor byed phyir//} अव्यभिचारित्वाद्धितेष्टफलयोजनात् ।। अभि.को.२३ख/७.४७; योजना — {ming la sogs dang sbyor byed 'di'i/} /{rang gi rgyu mtshan de ma thag/} /{gang gis 'phangs par gnas gyur pa/} /{des na gnas skabs min brjod min//} नामादियोजना चेयं स्वनिमित्तमनन्तरम् । आक्षिप्य वर्तते येन तेन नाप्रस्तुताभिधा ।। त.स.४५क/४५१; घटना — {rnam par rtog pa 'di nyid ni/} /{don de rtogs par byed pa min/} /{'das pa la sogs ming btang nas/} /{de yi ming gis sbyor byed 'thob//} (?) नासावेव विकल्पो हि तमर्थं प्रतिपद्यते । अतीताद्यभिधात्यागात् तन्नामघटनाप्तितः ।। त.स.४६क/४५८; • वि. १. प्रयोक्ता — {yul dang dus dang sbyor byed rnams//} देशकालप्रयोक्तॄणाम् त.प.१७८ख/८१७ २. प्रायोगिकः — {brtson 'grus gang sbyin pa'i pha rol tu phyin pa yang dag par 'grub par bya ba'i phyir sbyin pa'i pha rol tu phyin pa la sbyor bar byed pa} यद्वीर्यं दानपारमिताप्रायोगिकं दानपारमितासमुदागमाय बो.भू.१०७ख/१३८; • कृ. घटना क्रियमाणा — {sbyor bar byed pa ni dran pa nyid kyis byed kyi dbang po'i shes pas ni ma yin te} घटना क्रियमाणा स्मृत्यैव क्रियते, नेन्द्रियज्ञानेन त.प.७ख/४६१.

sbyor bar byed pa can

वि. नियोजयिता— {snying rje la sogs pa'i yon tan la sbyor bar byed pa can}… {'di bcom ldan 'das kyi gsung yin no//} करुणादिगुणेषु नियोजयितृ …एतद् भगवतो वचनम् त.प.३२५ख/१११९.

sbyor bar byed pa yin

क्रि. प्रयुज्यते — {mngon 'dod pa la blo 'jug phyir/} /{sgra sbyor bar ni byed pa yin//} अभिप्रेते निवेशार्थं बुद्धेः शब्दः प्रयुज्यते । त.स.४२ख/४३१.

sbyor bar mdzad

क्रि. नियोजयति — {tshod ma la sogs sbyin pa la'ang /} /{'dren pas thog mar sbyor bar mdzad//} आदौ शाकादिदानेऽपि नियोजयति नायकः । बो.अ.२१क/७.२५.

sbyor bya ba

= {sbyor bar bya ba/}

sbyor byung

= {sbyor ba las byung ba/}

sbyor byed

= {sbyor bar byed pa/}

sbyor byed pa

= {sbyor bar byed pa/}

sbyor bral ma

पा. वियोगा, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}…{sbyin ma dang}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…वियोगा…मारदारिका हे.त.२ख/४.

sbyor med pa

= {sbyor ba med pa/}

sbyor las skyes

वि. प्रयोगजः, प्रायोगिकः — {sangs rgyas las gzhan sbyor las skyes//} बुद्धान्यस्य प्रयोगजाः अभि.को.२३क/७.४१.

sbra

पटकुटी म.व्यु.५५४३ (८२क); कुटरुः मि.को.१४१ख ।

sbrang

१. दंशः, क्षुद्रजन्तुविशेषः — {'bu dang sbrang sogs drod gsher skyes//} स्वेदजाः कृमिदंशाद्याः अ.को.२०९ख/३.१.५१ २. = {sbrang rtsi} मधु — {sbrang gi rgya mtsho ni khu ba'o//} मधुसमुद्रः शुक्रम् वि.प्र.२३५क/२.३५; मधु क्षौद्रं माक्षिकादि अ.को.२०१ख/२.९.१०७; मन्यतेऽभिलष्यत इति मधु । मन ज्ञाने अ.वि.२.९.१०७.

sbrang skyabs

मशककुटिः — {sbrang skyabs kyang ngo //} मशककुटिञ्च वि.सू.७१ख/८८; मशककुटी म.व्यु.९००२ (१२४ख).

sbrang gi rgya mtsho

ना. मधुसमुद्रः, समुद्रः — {lus la rgya mtsho bdun po ni}…{sbrang gi rgya mtsho ni khu ba'o//} शरीरे सप्त समुद्राः…मधुसमुद्रः शुक्रम् वि.प्र.२३५क/२.३५.

sbrang gi chang

= {sbrang chang /}

sbrang gi dus

= {sbrang dus/}

sbrang gi ro

= {dgun 'brum} मधुरसा, द्राक्षा — मृद्वीका गोस्तनी द्राक्षा स्वाद्वी मधुरसेति च ।। अ.को.१६१ख/२.४. १०७; स्वादुत्वात् स्वाद्वी । अत एव मधुरसा च अ.वि.२.४.१०७.

sbrang gi lo ma

= {sle tres} मधुपर्णी, गुडूची — वत्सादनी छिन्नरुहा गुडूची तन्त्रिकाऽमृता ।। जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि । अ.को.१६०क/२.४. ८३; मधुराणि पर्णान्यस्या इति मधुपर्णी अ.वि.२.४. ८३.

sbrang chang

माध्वी, आसवविशेषः — {sbrang chang bur chang khur ba'i chang /} /{ji ltar rnyed pa dbul bar bya//} माध्वीं गौडीं तथा पैष्टीं यथाप्राप्तं तु ढौकितम् । स.उ.२७४क/८.२१; द्र.— मध्वासवो माधवको मधु अ.को.२०५क/२.१०.४१.

sbrang chen snag tsha

महामधुमसिः — {sbrang chen snag tsha byas nas ni/} /{mi yi rus pa'i smyu gus ni/} /{glegs bam sor ni bcu gnyis pa/} /{gro gar dam tshig can gyis bri//} भूर्जपत्रे लिखेत् समयी द्वादशाङ्गुलपुस्तकम् । महामधुमसिं कृत्वा लेखन्या मानुषास्थिभिः ।। हे.त.२६ख/८८.

sbrang snyigs

= {spra tshil} मधूच्छिष्टम्, सिक्थकम् — मधूच्छिष्टं तु सिक्थकम् अ.को.२०१ख/२.९.१०७; मधुना उच्छिष्यते त्यज्यत इति मधूच्छिष्टम् अ.वि.२.९. १०७.

sbrang dus

= {sa ga zla ba} माधवः, वैशाखमासः — वैशाखे माधवो राधः अ.को.१३७ख/१.४.१६; मधौ साधुः माधवः अ.वि.१.४.१६.

sbrang bu

१. = {'bu} कीटः — {'dir nyams su myong ba'i rgyu khyad par can gyi sbrang bu bsgrub par bya ba nyid du 'dod pa} अत्र विशिष्टकीटहेतुत्वं वेदनायाः साध्यत्वेनेष्टम् त.प.२८ख/५०३; कीटकः — {sbrang bu babs pa'i reg pas 'byung ba rnyed pa can yin pa'i phyir ro//} पतत्कीटकसंस्पर्शप्रतिलब्धोदयत्वात् त.प.२५क/४९७ २. दंशः — {sbrang bu sha sbrang bung ba dang /} /{de bzhin srin bur gang gyur pa//} तेऽप्यासन् दंशमशका मक्षिकाः कृमयस्तथा । बो.अ.२०ख/७.१८; {sbrang bus zin pa dang}…{rnams bzod pa dang} दंशसंस्पर्शानां…क्षमो भवति बो. भू.१०६ख/१३५; मशकः — {khrus pa'i bus sbrang bu la sbyor ba byas pas pha bsad pa} धावकस्य च पुत्रेण मशकप्रयोगेण पितुर्मारणं च अभि.भा.२१७ख/७३१ ३. = {sbrang ma} मक्षिका — {gdugs la la ni sbrang bu'i gzugs kyis/} {gdugs la la ni bung ba'i gzugs kyis} क्वचिद्दिवसे मक्षिकारूपेण, क्वचिद्दिवसे भ्रमररूपेण का.व्यू.२१४क/२७३.

sbrang bu mchu ring

मशकः म.व्यु.४८४७ (७४ख).

sbrang bu mchu rings

= {sbrang bu mchu ring /}

sbrang bu'i sgra

ऊर्मिका, भृङ्गनादः — {U rmi kA ni dba' rlabs dang /} /{sor gdub dang ni sbrang bu'i sgra//} श्री.को.१६५क ।

sbrang bu'i sbrang rtsi

क्षौद्रं मधु — {sbrang bu'i sbrang rtsi ma bskol ba dang 'dra ba'i chos}…{ston te} धर्मं देशयति, क्षौद्रं मध्विवानेडकम् अ.श.९५क/८५; म.व्यु.५७२८ (८३ख).

sbrang bus zin pa

दंशसंस्पर्शः — {sbrang bus zin pa dang}…{rnams bzod pa dang} दंशसंस्पर्शानां…क्षमो भवति बो.भू.१०६ख/१३५.

sbrang ma

मधुकरः— {sbrang rtsi don gnyer mis/} /{sbrang ma de dag bsal te} नरो मध्वर्थी विनिहत्य तान्मधुकरान् र.वि. १०७क/६१; भ्रमरः — {de yi sgrib pa sbrang ma dang 'dra ba//} तदावृतीनां भ्रमरोपमानाम् र.वि.१०७क/६१; मक्षिका — {gong bu gcig dngos nyid yin na/} /{sbrang ma'i rkang pa g}.{yogs tsam gyis/} /{de dag thams cad g}.{yogs par ni/} /{'gyur te dbye ba med phyir ro//} स्थूलस्यैकस्वभावत्वे मक्षिकापदमात्रतः । पिधाने पिहितं सर्वमासज्येताविभागतः ।। त.स.२३क/२४६; क्षुद्रा (ओ द्रः?) — {nyon mongs pa ni srog chags sbrang ma dang 'dra} क्षुद्रप्राणकसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०७क/६१.

sbrang ma'i

भ्रामरम् — {de rgyu min pa'i dbye ba yis/} /{kha cig la sgra 'jug pa yin/} /{dper na brtsal las 'byung sgra dang /} /{dper na sbrang ma'i sbrang rtsi yang //} अतत्कारणभेदेन क्वचिच्छब्दो निवेश्यते । प्रयत्नोत्थो यथा शब्दो भ्रामरं वा यथा मधु ।। त.स.३९क/४०१.

sbrang ma'i rkang pa tsam

मक्षिकापदमात्रम्— {gcig nyid na ni rnam gnyis pas/} /{sna tshogs rnam par snang mi 'gyur/} /{sbrang ma'i rkang pa tsam gyis kyang /} /{bsgribs te} ऐक्ये स्यान्न द्विरूपत्वान्नानाकारावभासनम् । मक्षिकापदमात्रेऽपि पिहिते त.स.६३ख/५९९.

sbrang ma sngon po

नीलमक्षिका — {'od srungs sems ni mi gtsang ba la gtsang bar 'du shes pa'i phyir sbrang ma sngon po dang mtshungs so//} ( चित्तं हि काश्यप) नीलमक्षिकासदृशमशुचौ शुचिसंज्ञया शि.स.१३१क/१२६.

sbrang ma'i rtsi

= {sbrang rtsi/}

sbrang rtsi

• सं. मधु — {bung bas me tog sbrang rtsi bzhin/} /{chos kyi don tsam blangs nas ni//} धर्मार्थमात्रमादाय भृङ्गवत् कुसुमान्मधु । बो.अ.२४क/८.१६; {de bzhin lus can la yod zag pa med pa'i shes pa sbrang ma'i rtsi dang 'dra//} अनास्रवं मधुनिभं ज्ञानं तथा देहिषु र.वि.१०७क/६१; क्षौद्रम् — {de bzhin gshegs pa'i snying po ni sbrang rtsi lta bu ste} क्षौद्रवत्तथागतधातुः र.वि.१०७क/६१; माक्षिकम् म. व्यु.५७२५ (८३ख); • ना. मधुः, राक्षसः — {sbrang rtsi'i bu} माधवः अ.को.१२८ख/१.१.१८.

sbrang rtsi skyes

मधुमक्षिका — सरघा मधुमक्षिका अ.को.१६८क/२.५.२६; मधुनि सक्ता मक्षिका मधुमक्षिका अ.वि.२.५.२६.

sbrang rtsi 'thung ba

मधुपः — {sbrang rtsi 'thung ba'i phreng bzhin gdung zhing skrag par nges bcings snying las phyir byung ba/} /{gti mug mun pa'i phreng ba slar yang nang du gnas ni byed par mi 'gyur ro//} निर्याती हृदयान्निबद्धमधुपश्रेणीव सम्बन्धन (सम्भीतन लि.पा.)त्रस्तान्तर्न पुनः करिष्यति पदं मोहान्धकारावलिः ।। अ.क.२२८क/२५.३८.

sbrang rtsi 'thungs

१. मधुपानम्, मकरन्दास्वादः — {sbrang rtsi 'thungs pa'i mgrin snyan las/} /{byung ba bung ba'i sgra dag kyang /} /{rna bar rtsub pa nyid 'gyur ba//} मधुपानकलात् कण्ठान्निर्गतोऽप्यलिनां ध्वनिः । कटुर्भवति कर्णस्य का.आ.३२८क/२.१७३ २. = {bung ba} मधुलिट्, भ्रमरः — {longs spyod rtse dga' dag gi dri yi tshogs kyis dbang po thams cad yongs su drangs gyur pa/} /{chags ldan sbrang rtsi 'thungs rnams shin tu dam par 'di nyid du ni gang gang 'ching byed pa//} रागः सम्भोगलीलापरिमलपटलाकृष्टसर्वेन्द्रियाणामेकत्रैवातिमात्रं सरसमधुलिहां बन्धनं यः करोति ।। अ.क.११७क/६५.१.

sbrang rtsi spyod

= {sbrang rtsi spyod pa/}

sbrang rtsi spyod pa

= {bung ba} मधुव्रतः, भ्रमरः — {pad ma can bzhin lus phra ma/} /{pad ma bzhin du de yi gdong /} /{sbrang rtsi spyod pas bzhin du ni/} /{bdag gis 'thungs shing 'thungs shing rtses//} नलिन्या इव तन्वङ्ग्यास्तस्याः पद्ममिवाननम् । मया मधुव्रतेनेव पायं पायमरम्यत ।। का.आ.३२३ख/२.४५.

sbrang rtsi byed

= {sbrang rtsi byed pa/}

sbrang rtsi byed pa

= {bung ba} मधुकरः, भ्रमरः — {me tog gsar pa gsar pa 'dod pas sbrang rtsi byed/} /{ci ste de ltar gdung bas khyod 'joms myur du song //} नवनवकुसुमाशया किमेवं मधुकर तापहतोऽसि गच्छ तूर्णम् । अ.क.२०१क/२२. ८३; मधुलिट् — {pad tshal sbrang rtsi byed pa'i dar dir sgra dag ci zhig bdag gis ma mnyan nam//} झङ्कारः कमलाकरे मधुलिहां किं वा मया न श्रुतः ना. ना.२३१ख/५८.

sbrang rtsi ma bskol ba

अनेडकम् म.व्यु.५७२९ (८३ख); मि. को.४०ख ।

sbrang rtsi las skyes pa

वि. मधुजम् — {'dir chang thams cad shes rab kyi rang bzhin te/} {sbrang rtsi las skyes pa'am bu ram las skyes pa'am 'bras las skyes pa'am shing las skyes pa'am gzhan pa'o//} इह सर्वं मद्यं प्रज्ञास्वभावं मधुजं गुडजं धान्यजं वृक्षजं वा वि.प्र.१६६क/३.१४७.

sbrang rtsi'i dgra

ना. = {khyab 'jug} मधुरिपुः, विष्णुः — विष्णुः… पद्मनाभो मधुरिपुर्वासुदेवस्त्रिविक्रमः ।। अ.को.१२८ख/१.१.२०; मधो रिपुः मधुरिपुः अ.वि.१.१.२०.

sbrang rtsi'i rgya mtsho

ना. मधुसागरः, समुद्रः — {lan tshwa chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६.

sbrang rtsi'i brtul zhugs

= {bung ba} मधुव्रतः, भ्रमरः — {sbrang rtsi'i brtul zhugs sbrang rtsis myos pa can/} /{ku mud 'byung gnas ci yang rab dgar gyur//} अभून्मधुक्षीबमधुव्रतानां कोऽपि प्रमोदः कुमुदाकराणाम् ।। अ.क.३०४क/१०८.११४.

sbrang rtsi'i gnas lta bu

वि. मधुकल्पभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{thams cad mkhyen pa nyid kyi tshogs yongs su rdzogs par byed pas sbrang rtsi'i gnas lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…मधुकल्पभूतं सर्वज्ञतासम्भारपरिपूरणतया ग.व्यू.३११क/३९७.

sbrang rtsi'i phung po

ना. मधुस्कन्धः, ब्राह्मणः — {de nas bram ze sbrang rtsi yi/} /{phung po zhes pa mkhas pa la/} /{grong khyer rgyal po'i khab tu ni/} /{mdzes ma 'ga' zhig slong du btang //} कन्यकां याचितुं कांचित् पुरं राजगृहं ततः । मधुस्कन्धाभिधं दक्षं ब्राह्मणं विससर्ज सः ।। अ.क.१८४ख/२१.७.

sbrang rtsi'i bu

ना. = {khyab 'jug} माधवः, विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः । दामोदरो हृषीकेशः केशवो माधवः स्वभूः ।। अ.को.१२८ख/१.१. १८; मधोरपत्यं पुमान् माधवः । मायाः लक्ष्म्याः धवो वा । मा धूयते शत्रुभिरिति वा । धूञ् कम्पने अ.वि.१.१.१८.

sbrang rtsi'i bya byed pa

क्रि. मध्वा कार्यं कुर्यात् — {ji ltar 'dod pa bzhin du sbrang rtsi'i bya byed pa} मध्वा यथाकामतः । कुर्यात्कार्यम् र.वि.१०७क/६१.

sbrang rtsi'i blo gros

ना. मधुमतिः, म्लेच्छधर्मदेशकः — {kla klo ni sbrang rtsi'i blo gros te ra h+ma Na'i 'jug pa kla klo'i chos ston pa po kla klo stag gzig rnams kyi bla ma dang rje bo'o//} म्लेच्छो मधुमती (?तिः) रह्मणावतारो म्लेच्छधर्मदेशको म्लेच्छानां तायि (?तापि/जिका)नां गुरुः स्वामी वि.प्र.१७५क/१.२७.

sbrang rtsi'i tshigs ma

मधूच्छिष्टम् म.व्यु.७११४ (१०१ख).

sbrang rtsi'i zhal

मधुवक्त्रः लो.को.१७५४.

sbrang rtsi'i ro

मधुरसः लो.को.१७५४.

sbrang rtsi'i lhag ma

= {sbra tshil} मधूच्छिष्टम् मि.को.६१ख; द्र. {sbrang rtsi'i tshigs ma/}

sbrang rtsir byed

= {sbrang rtsi byed pa/}

sbrang 'dzag

मधुमेहः, मेहभेदः मि.को.५२ख ।

sbrang zla

= {nag pa'i zla ba} मधुः, चैत्रमासः — स्याच्चैत्रे चैत्रिको मधुः अ.को.१३७ख/१.४.१६; मधुना पुष्परसेन योगान्मधुः । मधुर्वसन्तोऽत्रास्तीति वा मधुः अ.वि.१.४.१६.

sbrang shing

१. = {dpyid ldan} माधवी, वासन्ती — अतिमुक्तः पुण्ड्रकः स्याद्वासन्ती माधवी लता । अ.को.१५९क/२.४.७२; मधौ वसन्ते भवा माधवी अ.वि.२.४.७२ २. मधूकः, मधुष्ठीलः — मधूके तु गुडपुष्पमधुद्रुमौ ।। वानप्रस्थमधुष्ठीवौ अ.को.१५६क/२.४.२७; मधुरसः उच्यते युज्यतेऽत्रेति मधूकः । उच समवाये अ.वि.२.४.२७.

sbran

• क्रि. ( {sbron} इत्यस्या भवि., भूत.) १. शब्दापयिष्यति— {bran gyis bsams pa/} {skyong bas ded dpon sbran grang snyam mo//} दासकः संलक्षयति—पालकः सार्थवाहं शब्दापयिष्यति वि.व.२५५क/२.१५७ २. निवेदयामास — {de nas des don de tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams la sbran to//} अथ स तमर्थं सब्रह्मचारिभ्यो निवेदयामास जा.मा.६ख/६; चोदयति स्म — {dpa' bo rnams kyang sbran} शूरांश्चोदयति स्म ल.वि.९७क/१३९ ३. सञ्चोदयेत् — {'di dag la sbran to snyam du de ltar bsams nas} यन्नूनमहमेतान् सञ्चोदयेयमिति प्रतिसंख्याय स.पु.२९ख/५२ ४. आरोचयति — {de nas de dga' ches nas khyim thab la sbran pa} सा आत्तमनात्तमनाः स्वामिन आरोचयति अ.श.९क/७; • = {sbran pa/}

sbran nas

आमन्त्र्य — {zhes smras mi bdag la sbran nas/} /{mkha' las dka' thub nags song ste//} इत्युक्त्वा नृपमामन्त्र्य गत्वा व्योम्ना तपोवनम् । अ.क.२१२क/२४.४७.

sbran pa

• भू.का.कृ. आरोचितः — {gzhon nu khyod la don 'di lha'am mi'am su zhig gis sbran} केन ते कुमार अयमर्थ आरोचितो देवेन वा मनुष्येण वा ग.व्यू.२४४ख/३२७; निवेदितः — {de nas btsun mo de dag la 'khor rnams kyis rgyal po gshegs par sbran pa dang} अथ ता देव्यः परिजननिवेदिताभ्यागमनमालोक्य राजानं जा.मा.१६८क/१९४; स्मारितः — {des slob kyis sbran mi bdag gis/} /{dge slong bcings pa dag las bkrol/} मुमोच बन्धनाद्भिक्षुं तच्छिष्यस्मारितो नृपः ।। अ.क.२८३ख/१०५.२४; • = {sbran/}

sbran par bya

• क्रि. निवेदयति — {de'i phyir song nas rje'i sras mo nyid la sbran par bya'o//} तद् यावद् गत्वा भर्तृदारिकायै निवेदयामि ना.ना.२३०क/४५; • सं. आवेदनम् — {zas bsdogs pa na bsngos pa dag las gzhan pa dag lhags na de la sbran par bya'o//} सञ्जीकृतावाहारस्योद्दिष्टेभ्योऽपरेषामागतौ तदावेदनम् वि.सू.७४क/९१; आरोचनम् — {chu ha cang tsha na phyi ma rnams la sbran par bya'o//} शिष्टानामत्युष्णितायां जलस्यारोचनम् वि.सू.६क/६.

sbran par bya ba

= {sbran par bya/}

sbran par bya ba nyid

आख्येयत्वम् — {de sbran par bya ba nyid do//} आख्येयत्वं तस्य वि.सू.३२क/४०.

sbran par 'tshal

क्रि. निवेदयामि — {rgyal po gzugs can snying po la bcom ldan 'das gshegs so zhes sbran bar 'tshal lo//} राज्ञो बिम्बिसारस्य भगवत आगमनं निवेदयामि अ.श.१५३ख/१४२.

sbrabs pa

=( {kha zas} इत्यस्य प्रा.).

sbram chen

अजगरः, सर्पविशेषः — {sdang med ces pa sangs rgyas kyi/} /{rig pa bzlas pas sbram chen ni/} /{'jigs rung de dang gzi brjid che/} /{gzhan gyis kyang ni 'jigs mi 'gyur//} तस्मादजगराद् घोरादन्यतो वा महौजसः । अवैराख्यां बुद्धविद्यां जपतो न भवेद्भयम् ।। अ.क.६०क/६.८२; द्र.— {de na sbrul ni sbram chen dag/} /{zangs mig ces pa bzod dka' ba//} महानजगरस्तत्र ताम्राक्षो नाम दुःसहः । अ.क.६०क/६.७९.

sbrid

= {sbrid pa/}

sbrid nad

= {sbrid pa} क्षवः, क्षुतम् — स्त्री क्षुत्क्षुतं क्षवः पुंसि अ.को.१७३ख/२.६.५२; पुनः पुनः क्षौतीति क्षुत्, क्षुतम्, क्षवश्च । टुक्षु शब्दे अ.वि.२.६.५२; मि.को.५२ख; द्र. {sbrid pa/}

sbrid pa

क्षुत्, क्षुतम् — {sbrid pa byung ba la sos zhes brjod bang mi bya ste} * > न क्ष(?क्षु)द्वन्तं जीवेद्यभिवन्देदु वि.सू.९३ख/११२; स्त्री क्षुत्क्षुतं क्षवः पुंसि अ.को.१७३ख/२.६.५२; पुनः पुनः क्षौतीति क्षुत्, क्षुतम्, क्षवश्च । टुक्षु शब्दे अ.वि.२.६.५२; छिक्का म.व्यु.४०५७ (६५क); हञ्जिका — {mtshan gnyis mnyam par sbyor ba yi/} /{bar dang tha mar sbrid pa ni//} भगलिङ्गसमायोगे मध्ये शेषे च हञ्जिका । स.उ.२८८क/१९.४.

sbrid pa byung ba

वि. क्षुद्वान् — {sbrid pa byung ba la sos zhes brjod bang mi bya ste} * > न क्ष(?क्षु)द्वन्तं जीवेद्यभिवन्देदु वि.सू.९३ख/११२.

sbru bar bya

क्रि. भावयेत् — {de nas mkha' la 'gro ba rnams kyi mig rnams blangs nas phye ma zhib mor byas te/} {byang chub kyi sems kyis sbru bar bya'o//} ततः खगानां नेत्राणि गृहीत्वा सूक्ष्मचूर्णं कृत्वा बोधिचित्तेन भावयेत् वि. प्र.८२ख/४.१६९.

sbru bya

= {sbru bar bya/}

sbrum

= {sbrum pa/} {sbrum ma/}

sbrum pa

= {sbrum ma} गर्भिणी — {ji ltar sbrum par gyur pa'i bu/} /{yod bzhin du yang mi snang ba//} यथा हि गर्भो गर्भिण्यां विद्यते न च दृश्यते । ल.अ.१८६ख/१५७; गुर्विणी — {sbrum pa thams cad kyang bde ba dang legs par btsa' bar gyur pa dang} सर्वाश्च गुर्विण्यः सम्यक्सुखेन प्रसूयन्ते स्म ल.वि.४३क/५७; आपन्नसत्त्वा — {bdag cag las spra mo gang zhig sbrum par gyur na} या अस्माकं मर्कटी आपन्नसत्त्वा भवति वि.व.१२३ख/१.१२.

sbrum ma

गर्भिणी — {lha mo sgyu 'phrul ji bzhin du/} /{sbrum ma'ang gnod med btsa' bar shog//} गर्भिण्यश्च प्रसूयन्तां मायादेवीव निर्व्यथाः ।। बो.अ.३८ख/१०.१९; {dper na dge sbyong ma sgrum ma'am bdag med do zhes bya ba lta bu'o//} यथा—श्रमणा गर्भिणी, नास्त्यात्मेति वा वा. न्या.३४०क/७७; गुर्विणी — {sbrum ma rnams kyang bde bar btsa' bar gyur to//} गुर्विण्यः स्वस्तिनः प्रजायन्ते अ. श.५८क/४९; कुक्षीमती — {sbrum ma dag dang gdul ba dang 'dod pas bsod snyoms la reg pa dang} कुक्षीमतीभ्यो विनेयाकांक्षापिण्डपातं स्पृष्टवते वि.सू.७९ख/९७; अन्तर्वती — {sbrum ma dben par bzhag go//} प्रतिगुप्तेऽन्तर्वत्याः स्थानम् वि.सू.२४क/२९; आपन्नसत्त्वा—आपन्नसत्त्वा स्याद्गुर्विण्यन्तर्वत्नी च गर्भिणी । अ.को.१७१क/२.६.२२; आपन्नं गृहीतं सत्त्वं गर्भोऽनयेति आपन्नसत्त्वा अ.वि.२.६.२२.

sbrul

• सं. १. सर्पः, जन्तुविशेषः — {don dam pa na sbrul ni spang bar bya ba yin pa'i yul ma yin te} न परमार्थतः सर्पः परिहारविषयः प्र.अ.१२८क/१३७; आशीविषः — {sbrul zhig mthong ngo /} /{mthong nas kyang smras pa/} {kye ma'o sbrul gnag} पश्यत्याशीविषम् । दृष्ट्वा चाह—भोः कृष्णसर्प वि.व.२१५क/१.९१; अहिः — {gal te sbrul bzung yan lag bzhin/} /{sdug bsngal bsgoms pas spong 'gyur na//} दुःखभावनया स्याच्चेदहिदष्टाङ्गहानिवत् ।। प्र.अ.१३९ख/१४९; उरगः — {khams kyi sbrul gyis kun nas 'khor ba rnams la 'phags pa'i lam gyis 'byung ba bstan par 'dod na'o//} धातूरगपरिवृतानां (आर्यमार्गेण) निःसरणमाख्यातुकामः ग.व्यू.३०८क/३९५; पन्नगः — {thal bas dkar ba'i glang po dang ni rlung dag 'thung ba'i sbrul rnams dang /} /{nags na zhen pa'i ri dwags rnams dang thang la nyal ba'i gzungs mo dang //} न भूतिधवलैरिभैः पवनपायिभिः पन्नगैः वनव्यसनिभिर्मृगैः सललकैः स्थलीशायिभिः । अ.क.१३८ख/६७. ५०; फणी — {gal te thag pa la sbrul gyi blor 'gyur ba'i rgyu ni 'dra ba dang yul thag ring ba la sogs pa yin la} ननु फणिबुद्धेः सादृश्यदूरदेशत्वादयो रज्ज्वां कारणानि प्र.अ.१३३ख/१४३; भुजङ्गः — {zhe sdang sbrul ni gdon pa'i phyir/} /{nam mkha' lding dang 'dra ba lags//} वैनतेयायते द्वेषभुजङ्गोद्धरणं प्रति ।। श.बु.११३क/७३; व्यालः — {me sbrul dgra dang rdo rje'i mes ni srog dang bral ba tsam byed de//} कुर्युर्जीवितविप्रयोगमनलव्यालारिवज्राग्नयः र.वि.१२९क/११८; व्याडः म.व्यु.६९६२ (९९ख) २. = {brgyad} अहिः, अष्ट — {de bzhin du seng ge la sbrul zhes pa brgyad dang bcu'o//} एवं सिंहे अहिश्चेत्यष्ट दश च वि.प्र.१७९क/१.३४ ३. गोनसकः, सर्पविशेषः— {sbrul dang rkang brgya pa dang gcan gzan rnams/} /{de yi gnas dang gnas na rab tu 'khod//} देशेषु देशेषु वसन्ति तत्र शतापदी गोनसकाश्च व्यालाः ।। स.पु. ३४क/५७ ४. दुण्डुभः, सर्पविशेषः — {shi ba'i sbrul dang phrad gyur na/} /{khwa yang mkha' lding lta bur spyod//} मृतं दुण्डुभमासाद्य काकोऽपि गरुडायते । बो.अ.२२क/७.५२ ५. अलगर्दः, सर्पविशेषः — {sbrul la rkang pa gnyis kas rdzi ba dang} अलगर्दं वा पदाभ्यां समाक्रामति अभि.स. भा.९८क/१३२; • ना. सर्पः, विद्याराजः— {rig pa mchog dang}…{sbrul dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…सर्पः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८; • पा. सर्पः, हस्तचिह्नविशेषः — {g+ha sma rI yi g}.{yas na sbrul/} / ग्. {yon pas rnal 'byor lhung bzed nyid//} घस्मर्या दक्षिणे सर्पः वामेन योगपात्रिका ।। हे.त.२४ख/८०.

sbrul skogs

= {sbrul shun} कञ्चुकः, सर्पकञ्चुकः — समौ कञ्चुकनिर्मोकौ अ.को.१४६क/१.१०.६; कञ्चुक इव तिष्ठतीति कञ्चुकः । कञ्च्यते बध्यत इति कञ्चुकः । कचि दीप्तिबन्धनयोः अ.वि.१.१०.६.

sbrul khas sdig

= {sbrul khas sdigs pa/}

sbrul khas sdigs pa

आहितुण्डिकः — {ji tsam na sbrul khas sdigs pa zhig blon po rnams kyi drung du song nas smras pa} यावदन्यतम आहितुण्डिकः अमात्यानां सकाशं गत्वा कथयति वि.व.२०४क/१.७८; वि.व.२०५ख/१.७९; म.व्यु.३७६६(६२ख); जीवकः— {dzI ba ka ni shing bye brag/} /{srog ldan dang ni sbrul khas sdig//} श्री.को.१६७क; कौशिकः — {kau shi ka ni gu gul dang /} /{'ug pa ne'u le sbrul khas sdig//} श्री.को.१६६क; द्र. {sbrul 'dul ba/} {sbrul khas 'tsho/} {sbrul 'dzin/}

sbrul khas bsdigs pa

= {sbrul khas sdigs pa/}

sbrul khas 'tsho

= {sbrul 'dzin} अहितुण्डिकः, व्यालग्राहिपुरुषः — व्यालग्राह्यहितुण्डिकः अ.को.१४६क/१.१०. ८; अहितुण्डेन जीवतीति अहितुण्डिकः अ.वि.१.१०. ८; द्र. {sbrul khas sdigs pa/}

sbrul gom pa bdun pa

सप्तपदाशीर्विषः, सर्पविशेषः — {dper na sbrul gom pa bdun pa zhes bya ba des zin na gom pa bdun bor nas 'chi'i} सप्तपदाशीर्विषेण तेन दष्टो यथा सप्तपदानि गत्वा म्रियते अभि.स्फु.१८६क/९४२.

sbrul gyi dgra

= {sbrul dgra/}

sbrul gyi mgo

= {sbrul mgo/}

sbrul gyi mgo lta bu

वि. सर्पशीर्षोपमः म.व्यु.५३८७(८०ख).

sbrul gyi rgyal po

= {sbrul rgyal/}

sbrul gyi mche

अहिदंष्ट्रा — स्त्री त्वाशीर्हिताशंसाहिदंष्ट्रयोः अ.को.२३४ख/३.३.२२८; *कर्णिका — {bdag cag gdug pa lhan cig skyes/} /{rang bzhin gyis ni sdig bdag nyid/} /{ngo bo nyid kyi las kyis ni/} /{sbrul gyi mche rnon ji ltar sel//} सहजं क्रौर्यमस्माकं निसर्गकलुषात्मनाम् । क्रियते किं स्वभावस्य देव तीक्ष्णा हि कर्णिका ।। अ.क.५४ख/६.१०.

sbrul gyi snying po

सर्पेष्टम्, चन्दनभेदः मि.को.५४ख ।

sbrul gyi gdengs ka

अहेः फणः — भोगः सुखे स्त्र्यादिभृतावहेश्च फणकाययोः । अ.को.२१९ख/३.३.२३; फणा म.व्यु.७१७९ (१०२क).

sbrul gyi mtshon

= {stag sen} व्यालायुधम्, व्याघ्रनखम् — व्यालायुधं व्याघ्रनखं करञ्जं चक्रकारकम् । अ.को.१६३ख/२.४.१२९; व्यालस्य व्याघ्रस्यायुधं नखमिव तिष्ठतीति व्यालायुधम्, व्याघ्रनखं च अ.वि.२.४. १२९.

sbrul gyi zhags pa

नागपाशः — {rang gi rdo rje sbrul gyi zhags pa dag gis bcings nas} बन्धयित्वा स(?स्व)कुलिशनागपाशैः वि.प्र.४९ख/४.५३.

sbrul gyi lus

अहेः कायः — भोगः सुखे स्त्र्यादिभृतावहेश्च फणकाययोः । अ.को.२१९ख/३.३.२३.

sbrul gyi lus bskyil ba

भोगः म.व्यु.७१७८ (१०२क).

sbrul gyi shun pa

= {sbrul shun/}

sbrul gyis brgyan pa

वि. सर्पाभरणः — {mi bskyod pas dbu brgyan pa thod pa dang mgo bo'i phreng ba 'dzin pa sbrul gyis brgyan pa} अक्षोभ्यमुकुटिनं कपालमुण्डमालाधारिणं सर्पाभरणम् वि.प्र.४९ख/४.५२.

sbrul gyis 'tsho ba

नागमण्डलिकः — {sbrul gyis 'tsho ba ni gang dag sbrul bzung nas rtse bas 'tsho bar byed pa rnams so//} नागमण्डलिका ये सर्पानादाय तत्क्रीडनैर्जीवन्ति अभि.स.भा.४९ख/६९.

sbrul gyis zin

वि. सर्पदष्टः — {ci lags sbrul gyis zin ces gso bar mi bgyi'am} किं सर्पदष्ट इति नैव चिकित्सनीयः वि.व.२१७क/१.९४.

sbrul dgra

= {mkha' lding} अहिद्विट्, गरुडः — {gang gis sbrul gcig bsrung phyir sbrul dgra la/} /{deng bdag bdag nyid ster zhes smra ba yi//} एकाहिरक्षार्थमहिद्विषेऽद्य दत्तो मयाऽऽत्मेति यथा ब्रवीति ।। ना.ना.२४१क/१४४; पन्नगरिपुः — {sbrul gyi dgra 'di ma la ya yi cog gi rtse mor ring po dag nas mthong //} शृङ्गाग्रे मलयस्य पन्नगरिपुर्दूरादयं दृश्यते ।। ना.ना.२४७ख/२०३.

sbrul mgo

फणः — {sbrul mgo bdun gyis yongs su bskor/} /{mig ni dmar zhing shin tu 'bur/} /{sgo yi phyogs ni thams cad du/} /{sgo skyong rnams kyang de bzhin no//} फणैः सप्तभिः सम्पूर्णं लोहिताक्षिभिर्निर्गतम् । द्वारदेशेषु सर्वेषु द्वारपालास्तथैव च ।। स.दु.११६ख/१९६.

sbrul mgo can

= {sbrul} फणी, सर्पः — {rdo rje'i bdag nyid bzhugs pa ni/} /{sbrul mgos sbrul mgo can rnams dgug//} ततः सम्प्रविश्य वज्रात्माऽऽकर्षयेत् फणिना फणैः ।। स.दु.११९ख/२०४.

sbrul mgo phyag rgya

पा. फणमुद्रा — {khu tshur gyis kyang kun sel na/} /{sbrul mgo'i phyag rgyas smos ci dgos//} मुष्ट्या वै हरेत् सर्वं किं पुनः फणमुद्रयेति ।। स.दु.१२०क/२०६.

sbrul mgo'i gdengs ka

फणः — {sbrul mgo'i gdengs ka ltar phyir 'byung ba ma yin par ro//} न फणवत् प्रत्यागतम् वि.सू.४९क/६२.

sbrul rgyal

= {sbrul gyi rgyal po} सर्पराजः— {lhag ma dang /} /{mtha' yas nor rgyal sbrul rgyal} शेषोऽनन्तो वासुकिस्तु सर्पराजः अ.को.१४५ख/१.१०.१; सर्पाणां राजा सर्पराजः अ.वि.१.१०.१.

sbrul ngan

व्यालः — {sbrul ngan 'grogs pa dang bral zhing /} /{rang bzhin gyis ni mngar ba'i nang/} /{kye ma chu yi gter 'di ni/} /{dus kyis yongs su skam par gyur//} निवृत्तव्यालसंसर्गो निसर्गमधुराशयः । अयमम्भोनिधिः कष्टं कालेन परिशोष्यते ।। का.आ.३२९क/२.२०९.

sbrul can

ना. आशीविषा, नदी — {chu bo}…{nang ga}…/{sbrul can 'od ma can gyi klung //} नद्यश्च…नङ्गा…आशीविषा वेत्रवती च वि.व.२१३ख/१.८८.

sbrul chen

= {sbrul chen po/}

sbrul chen po

अजगरः, जन्तुविशेषः — {de la sbrul chen po lta bu ni sangs rgyas rnams so//} तत्र बुद्धा अजगरोपमाः सू.व्या.१८१क/७६.

sbrul 'ching bar 'dod ma

ना. अहिबन्धनेच्छा, इच्छादेवी — {mkha' lding gdong ma las skyes pa sbrul 'ching bar 'dod ma dang}…{'dod ma sum cu rtsa bdun rnams ni gsung gi dkyil 'khor la} अहिबन्धनेच्छा गरुडास्याजन्या …इति सप्तत्रिंशदिच्छा वाङ्मण्डले वि.प्र.४५क/४. ४६.

sbrul dug

सर्पविषम् — {ji ltar ne'u le'i so rtse yis/} /{reg pa'i sman ni 'ga' zhig gang /} /{rtsed mo'i phyir ni sbyar byas kyang /} /{sbrul dug thams cad sel bar byed//} यथा नकुलदन्ताग्रस्पृष्टा या काचिदौषधिः । सर्वं सर्पविषं हन्ति क्रीडद्भिरपि योजिता ।। त.स.११५क/९९७.

sbrul gdug

१. = {sbrul gdug pa/} 2. = {sbrul dug/}

sbrul gdug pa

आशीविषः — {skyed mos tshal ga ge mo zhig na sbrul gdug pa/} {sbrul nag po chen po mig gdug pa zhig mchis te} अमुष्मिन्नुद्याने महानाशीविषः कृष्णसर्पो दृष्टिविषः प्रतिवसति अ.श.१३८ख/१२८.

sbrul gdug ri bo

आशीविषपर्वतः — {de nas sbrul gdug ri bo bdun/} /{sems can drag pos kun tu khengs//} अथोग्रसत्त्वसङ्कीर्णाः सप्ताशीविषपर्वताः । अ.क.६१क/६.९१.

sbrul gdengs

= {sbrul gyi gdengs ka/}

sbrul bdag

अहिपतिः,नागराजः — {gang zhig sbrul bdag rnams ni 'dab chags rgyal pos za bar byed//} यान् भक्षयत्यहिपतीन् पतगाधिराजः । ना.ना.२४१क/१४५.

sbrul 'dul ba

आहितुण्डिकः — {klu'i tshogs grub par gyur pa'i sbrul 'dul ba ni klu dang sbrul thams cad dbang bsgyur ro//} नागमण्डलसिद्ध आहितुण्डिकः सर्वनागोरगान् वशे स्थापयति ग.व्यू.३१५ख/४०१; द्र. {sbrul khas sdigs pa/}

sbrul nag

कृष्णसर्पः — {gang zhig zla ba mdzes pa'i lus la skyon gyi thig le nag po dang /} /{gang zhig ma rungs rnam pa'i sbrul nag nor bu 'od zer ral can 'dzin//} कान्तः काये वहति मलिनं दोषबिन्दुं यदिन्दुः क्रूराकारः किरणजटिलं यन्मणिं कृष्णसर्पः । अ.क.४ख/५०.३४; {de na sman chen dung gi lte/} /{sbrul ni nag pos dkris gyur pa//} कृष्णसर्पावृता यत्र शङ्खनाभिर्महौषधिः ।। अ.क.५९ख/६.७२; कृष्णाहिः — {de dag gi gtso mig dmar ni/} /{sbrul nag phyogs dang bcas pa bzhin/} /{ngan mkhas dag gi phrang dog las/} /{mdun sa dag ni 'jig par byas//} रक्ताक्षप्रमुखस्तेषां मात्सर्यात्क्षुद्रपण्डितः । सपक्ष इव कृष्णाहिश्चकितः पुरतः सदः ।। अ.क.१८९ख/२१.५९.

sbrul nag po

= {sbrul nag/}

sbrul gnag

कृष्णसर्पः — {kye ma'o sbrul gnag shing lo lta bur lce g}.{yo zhing //} भोः कृष्णसर्प तनु(?तरु)पल्लवलोलजिह्व । वि.व.२१५क/१.९१; द्र. {sbrul nag/}

sbrul sbram chen

महानजगरः — {de na sbrul ni sbram chen dag/} /{zangs mig ces pa bzod dka' ba//} महानजगरस्तत्र ताम्राक्षो नाम दुःसहः । अ.क.६०क/६.७९; द्र. {sbram chen/}

sbrul mig gdug pa

दृष्टिविषः — {'di dag ni byis pa rnams la gsod pa ste/} {skye bo la sbrul mig gdug pa dang mtshungs so//} आभिर्बाला हन्यन्ते दृष्टिविषैरिव जन्तवः ल.वि.१०३ख/१५०.

sbrul tshogs can

नागमण्डलिकः म.व्यु.३७६५ (६२ख).

sbrul 'dzin

व्यालग्राही, अहितुण्डिकः — व्यालग्राह्यहितुण्डिकः अ.को.१४६क/१.१०.८; महेन्द्रगुग्गुलूलूकव्यालग्राहिषु कौशिकः । अ.को.२१८ख/३.३.१०; द्र. {sbrul khas sdigs pa/}

sbrul gzugs

भोगः, बलविन्यासभेदः मि.को.४७ख ।

sbrul las byung ba

वि. आहेयम् — {gsum yin sbrul las byung ba ni/}…/{dug dang rus pa la sogs so//} त्रिष्वाहेयं विषास्थ्यादि अ.को.१४६क/१.१०.६; अहौ सर्पे भवम् आहेयम् अ.वि.१.१०.६.

sbrul shun

निर्मोकः, सर्पत्वक्— {lag 'gro'i spyod tshul sbrul shun mdzes pa yi/} /{gos bzang gis min chos gos dag gis yin//} निर्मोककान्तेन वरांशुकेन भुजङ्गवृत्तिर्न तु चीवरेण । अ.क.१९६क/२२.४०; सर्पकञ्चुकः — {rang gi lus sbrul gyi shun pa bzhin du lan gsum du dor bar bya'o//} स्वशरीरं सर्पकञ्चुकवत् त्यजेत् त्रीन् वारान् वि.प्र.१०९ख/३.३५; द्र. {sbrul skogs/}

sbrus

= {sbrus pa/} {sbrus nas} पीषयित्वा — {de nas mi bskyod pas sbrus nas tsa Na ka'i tshad kyi ril bu byas te} ततोऽक्षोभ्येण पीषयित्वा चणकप्रमाणां गुलिकां कृत्वा वि.प्र.८२ख/४.१६९.

sbrus pa

कल्कः — {mig sman du ba dang sbrus pa dang phye ma rnams kyi ni dong bu'o//} पुष्पकल्कं चूर्णाञ्जनानां नाडिका वि.सू.७६ख/९३.

sbreng bar byed

क्रि. वादयति — {rgyud mangs sbreng bar byed do//} वीणां वादयति ना.ना.२२७ख/२४.

sbreng bar byed pa

= {sbreng bar byed/}

sbrengs

= {sbrengs pa/} {sbrengs te} मापयित्वा — {de sgo rnams bcad de ra ba'i kha nas sbrengs te 'dug go//} स द्वाराणि बद्ध्वा प्राकाराणि मापयित्वाऽवस्थितः वि.व.१८९क/१.६३.

sbrengs pa

• कृ. १. = {'phyar ba} उद्गूर्णम् — उद्गूर्णोद्यते अ. को.२१२ख/३.१.८९; उद्गूर्यत इति उद्गूर्णम् । गुरी उद्यमने अ.वि.३.१.८९; उत्क्षिप्तनामनी अ.पा.३.१.८९ २. कृतवान्— {mar me sna tshogs su sbrengs} चित्रां प्रदीपमालां कृतवान् वि.व.१६९क/१.५८; {gzhu rgyud kyi sgra sbrengs so//} गुणास्फालनं कृतवान् *वि.व.१७९क/१.६०; आश्रावितवान्— {de nas bcom ldan 'das kyis kyang pi bang gzhi bai dU r+ya las byas pa sbrengs te} ततो भगवानपि वैदूर्यदण्डां वीणामाश्रावितवान् अ.श.५०ख/४३.

sbrebs

= {sbrebs pa/}

sbrebs pa

=( {skem po} इत्यस्य प्रा.)

sbrel

= {sbrel ba/}

sbrel thag

आबन्धः मि.को.३५ख ।

sbrel ba

• क्रि. सम्बध्यते — {med pa'i byed pa po dang sbrel ba 'ba' zhig tu zad de} केवलमसता कर्त्रा सम्बध्यते त.प.१६०क/४२; • भू.का.कृ. बद्धः — {gang gi phyir shes pa dang shes bya dag gi rang bzhin lu gu rgyud bzhin du sbrel ba} यस्माज्ज्ञेयज्ञानयोः स्वभावौ शृङ्खलयेव बद्धौ त.प.१८१क/८२४; सम्बद्धः — {lus nyes dmigs mang ba 'di ni rus pa 'dus pa chu rgyus kyis sbrel ba} कायो ह्ययं बह्वादीनवः, अस्थिसङ्घातः स्नायुसम्बद्धः शि.स.४९क/४६; निबद्धः — {rin po che'i shing ljon pa thams cad kyang rin po che'i skud pa rnams kyis sbrel cing} सर्वस्मिन् रत्नवृक्षे षष्टि षष्टि रत्नसूत्राणि निबद्धानि रा.प.२४६क/१४४; उपनिबद्धः — {phung po 'dus pa tsam ste las dang sred pa'i rgyu'i srad bus sbrel ba} स्कन्धसमूहमात्रं हेतुकर्मतृष्णासूत्रोपनिबद्धम् ल.अ.८२क/२९; विनिबद्धः — {gcig gi lus dang gcig tu sbrel nas mun pa mun nag tu btsud de} परस्परशरीरविनिबद्धान् महान्धकारप्रक्षिप्तान् ग.व्यू.१९१ख/२७३; • सं. १. सम्बन्धः — {phyir rgol ba tshar gcad pa'i gnas so zhes dkyus ma dang sbrel to//} वादिनो निग्रहाधिकरणमिति प्रकृतेन सम्बन्धः वा.टी.५३क/५ २. संश्लेषणम् — {de nas khye'u dang bu mo gnyis lag pa sbrel bar byed pa dang} ततो दारकदारिकाहस्तसंश्लेषणे क्रियमाणे अ.श.२१२क/१९५ ३. पाशः — {klu mdud pa ni klu sbrel ba yin no//} नागपाशो नागग्रन्थिः अभि.स्फु.२६९क/१०८९; • वि. संलग्निका — {lag pa mi sbrel bar ro//} न हस्तसंलग्निकया वि.सू.४९क/६२.

sbrel bar bya

• क्रि. सम्बध्यते — {'dir yang brjod pa zhes rtags dang rnam par dbye ba yongs su bsgyur la sbrel bar bya'o//} ‘उदिता’ इत्यत्रापि लिङ्गविभक्तिपरिणामेन सम्बध्यते त.प.१७९क/८१९; • कृ. सम्बन्धनीयः — {bar chad med pa ni zla ba gnyis la sogs pa zhes bya ba dang sbrel bar bya'o//} अविच्छिन्नं द्विचन्द्रादीति सम्बन्धनीयम् त.प.१८क/४८२.

sbrel bar bya ba

= {sbrel bar bya/}

sbrog ma

पेडा — {rnam par thar pa la sogs pas thams cad sbrog ma thag pa bcad de/} {dbugs phyin pa lta bu dang} विमोक्षादयः रज्जुच्छेदादुच्छ्वसन्तीव पेडासाधर्म्येण अभि.भा.५५क/१०८०.

sbron

= {sbron pa/}

sbron cig

क्रि. आरोचय — {shes ldan dag khyod cag las gang dag}…{zhal zas gsol bar spro ba des zhal zas gsol cig ces sbron cig} आरोचय—यो युष्माकं भवन्तः उत्सहते…भोजयितुं भोजयत्विति वि.व.१३५ख/१.२४; प्रतिवेदयस्व म.व्यु.६६०३ (९४ख).

sbron pa

वेदनम् — {rtogs par bya ba'i ched du 'doms pa'i phyir dang bdud kyi las sbron pa'i phyir ro//} अधिगमायाववादात् मारकर्मवेदनाच्च सू.व्या.२४१ख/१५६; निवेदनम् — {don sgrub go rims sbron pa'i chab tshod sgra grag pa'i/} /{chab tshod de ni nga yi sems la zhe sdang ldang //} कार्यान्तरक्रमनिवेदनधृष्टशब्दा विद्वेषमुत्तुदति चेतसि नालिका मे ।। जा.मा.७५क/८६.

sbron par byed pa

• क्रि. आवेदयति — {gdams ngag sbyin par byed pa dang /} /{bdud rnams sbron par byed pa ste//} अववादं च यच्छन्ति मारानावेदयन्ति हि । सू.अ. २४१ख/१५६.

b+ha

भ (देवनागरीवर्णः) — {'bras bu ma nyams ma'i pa pha ba b+ha ma'o//} पफबभम फलाक्षतायाः वि.प्र.१३१क/३.६२; {b+ha zhes brjod pa dang srid pa 'jigs pa'i sgra byung ngo //} भकारे भवविभवशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; {b+ha ra dwa dza} भरद्वाजः वि.व.३१६क/१.१२९.

b+ha ga

• सं. भगः १. ऐश्वर्यम् — {b+ha ga ba ti+A zhes pa skyung ka} भगवतीति पोतकी वि.प्र.१६७क/३.१५० २. = {mo mtshan} भगम्, योनिः — {b+ha gar ling ga rab bzhag nas/} /{yang dang yang du 'o mdzad nas/} /{bde chen mnyam par myong mdzad de/} /{rdo rje can gyis bza' ba bstan//} भगे लिङ्गं प्रतिष्ठाप्य चुम्बयित्वा मुहुर्मुहुः । महासुखं समासाध्य वज्री भोजनमादिशेत् ।। हे.त.२६ख/८८; • पा. भगः, ओ गम् — {dus gcig na bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs rdo rje btsun mo'i b+ha ga rnams la bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तवज्रयोषिद्भगेषु विजहार वि.प्र.१३४क/१, पृ.३२; {de bzhin du e yig dang}… {b+ha ga dang}… {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} तथा एकार…भग…सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; {nam mkha'i khams ni pad ma la/} /{b+ha ga zhes bya ye shes brjod//} खधाताविति पद्मेषु ज्ञानं भगमिति स्मृतम् । हे.त.९ख/२८; {gci ba'i bya ba ni shes rab bo//} {b+ha ga'am rtags ni thabs so//} मूत्रक्रिया प्रज्ञा भग उपायः लिङ्गं वा वि.प्र.२३२ख/२.३०.

b+ha ga ba tI

भगवती — {mkha' la spyod pa rnams kyi dam tshig gsungs pa}…{b+ha ga ba ti+A zhes pa skyung ka} खेचरसमया उच्यन्ते…भगवतीति पोतकी वि.प्र.१६७क/३.१५०.

b+ha ga'i dri ma

भगमलम् — {rna ba'i dri ma dang}…{b+ha ga'i dri ma dang}…{ni lha min mo rnams kyi grangs bzhin du ste/} {khyi gdong ma dang}… {bya rgod gdong ma dang}… {'di rnams kyi dam tshig brgyad do//} कर्णमलं…भगमलं…आसुरीणां यथासंख्यम्, श्वानास्या…गृध्रास्या…आसां समयाष्टकमिति वि.प्र.१७०क/३.१६१.

b+ha ga'i dbang po

भगेन्द्रियम् — {de bzhin du rna ba'i dbang po dang yul chos kyi dbyings dang b+ha ga'i dbang po dang khu ba 'pho ba ste} एवं श्रोत्रेन्द्रियम्, धर्मधातुविषयम्, भगेन्द्रियम्, शुक्रच्यवनम् वि.प्र.२३२क/२.२९.

b+ha ng+ga la

ना. वङ्गालः, देशः — {b+ha ng+ga la bdag rgyal po ni/} /{'chi bar 'di la the tshom med//} वङ्गालाधिपती राजा मृयते नात्र संशयः ।। म.मू.१९९क/२१४.

b+ha tri

ना. भर्तृ, आचार्यः — {b+ha tri dang b+ha ra dwa dza la sogs pa gzhan klan ka byed do//} परे भर्ग (?भर्तृ पा.भे.)भारद्वाजप्रभृतयश्चोदयन्ति त.प.६क/४५७.

b+ha Da rA ga

भडरागः — {dpal kye rdo rje'i b+ha Da rA ga bstod pa zhes bya ba} श्रीहेवज्रभडरागस्तोत्रनाम क.त.१२२५.

b+ha ra rgyal mtshan

ना. भारद्वाजः, महर्षिः म.व्यु.३४६८ (५९क).

b+ha ra ta

ना. १. भरतः, नृपः — {dga' byed dang b+ha ra ta la sogs pa da ltar med pa'i phyir} रामभरतादय इदानीं न सन्तीति त.प.३१५ख/१०९८ २. = {b+hA ra ta} भारतम् [1] देशः — {ji ltar b+ha ra ta'i 'jig rten la b+ha ra ta'i 'jig rten gyi dbyibs zhes brjod pa bzhin no//} यथा भारतलोकः ‘भारतवर्षम्’ इत्युच्यते त.प.२६५ख/१००१ [2] महाकाव्यम् — {gang b+ha ra ta 'don par byed pa de thams cad ni bla ma 'don par byed pa sngon du 'gro ba can yin te} यद्भारताध्ययनं तत्सर्वं गुर्वध्ययनपूर्वकम् त.प.१६४क/७८३; {rgyas pa'i snyan ngan b+hA ra ta} व्यासकाव्यं भारतम् वि.प्र.२७२क/२.९६.

b+ha ra ta'i 'jig rten

भारतलोकः — {'jig rten ni 'jig rten gyi dbyibs kyi khyad par/} {de ji ltar b+ha ra ta'i 'jig rten la b+ha ra ta'i 'jig rten gyi dbyibs zhes brjod pa bzhin no//} वर्षं लोकविशेषः । यथा भारतलोकः ‘भारतवर्षम्’ इत्युच्यते त.प.२६५ख/१०००.

b+ha ra ta'i 'jig rten gyi dbyibs

ना. भारतवर्षम्, देशः — {'jig rten ni 'jig rten gyi dbyibs kyi khyad par/} {de ji ltar b+ha ra ta'i 'jig rten la b+ha ra ta'i 'jig rten gyi dbyibs zhes brjod pa bzhin no//} वर्षं लोकविशेषः । यथा भारतलोकः ‘भारतवर्षम्’ इत्युच्यते त.प.२६५ख/१००१.

b+ha ra dwa dza

ना. भरद्वाजः, महाश्रावकः — {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang}… {b+ha ra dwa dza dang}… {ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण…भरद्वाजेन च…अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च…महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४; वि.व.३१६क/१.१२९.

b+ha ra dwa dza gser can mchog

ना. भरद्वाजहिरण्यः मि. को.१०९ख ।

b+ha ra dwa dza bsod snyoms len

ना. पिण्डोलभरद्वाजः, श्रावकाचार्यः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa b+ha ra dwa dza bsod snyoms len la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षवः आयुष्मन्तं पिण्डोलभरद्वाजमिदमवोचन् वि.व.२८९ख/१.१११; पिण्डोलः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}… {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{ba ra dwa dza bsod snyoms len dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…पिण्डोलः म.मू.९९ख/९.

b+ha ra dwa dza'i bu

• ना. भारद्वाजः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{ba ra dwa dza'i bu dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…भ(आ)रद्वाजः म.मू.९९ख/९; • वि. भारद्वाजः — {kye kud sa'i bu dag}…{ba ra dwa dza'i bu dag}…{je khyed cag las gang ni yul ga las 'ongs} भोः कौत्साः …भारद्वाजाः…को वः कस्माद्देशात् वि.व.१०क/२.७८.

b+ha ra dwa dza'i rigs su mthun pa

वि. भरद्वाजसगोत्रः — {'di ltar b+ha ra dwa dza'i rigs su mthun pa de bzhin gshegs pa nyi khri byung ngo //} यदिदं भरद्वाजसगोत्राणां विंशतितथागतसहस्राण्यभूवन् स.पु.८क/१२.

b+ha ru ka ts+tsha

ना. भरुकच्छः, देशः — {de nas re zhig cig yul b+ha ru kats+tsha nas tshong pa gser gling du 'dong ba don grub par 'dod pa dag cig yul legs par pha rol tu phyin par lhags nas} अथ कदाचिद्भरुकच्छादभिप्रयाताः सुवर्णभूमिवणिजो यात्रासिद्धिकामाः सुपारगं पत्तनमुपेत्य जा.मा.८०क/९२.

b+hA ra ta

= {b+ha ra ta/}

b+hA ra ta'i skad

भारती भाषा — ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती । अ.को.१४०ख/१.६.१.

b+hi Na Ti pA la

= {b+hin+di pA la/}

b+hi ru ka

ना. भिरुकः, अमात्यः — {dus der grong khyer sgra sgrogs zhes/} /{bya bar mi bdag dpal dang ldan/}…/{u drA ya na zhes pa byung /} /{he ru ka dang b+hi ru ka/} /{zhes pa de yi blon po gnyis//} बभूव समये तस्मिन् रौरुकाख्ये पुरे नृपः । श्रीमानुद्रायणो नाम… हिरुको भिरुकश्चेति तस्यामात्यौ बभूवतुः । अ.क.३०७क/४०.६.

b+hin di pA la

= {b+hin+di pA la/}

b+hiN+Di pA la

भिन्दिपालः, आयुधविशेषः — {de nas gshin rje'i skyes bu de dag ral gri dang gtun dang mtshon cha b+hiN+Di pA la dang}…{rtse gsum pa la sogs pa thogs nas} अथ ते यमपालपुरुषा असिमुसलभिन्दिपाल…त्रिशूलादीनुपसंगृह्य का.व्यू.२०४ख/२६२.

b+hil lI

ना. भिल्ली, प्रचण्डा — {shar du kla klo ma dang}…{rlung du b+hil lI dang dbang ldan du ri khrod ma ste rab gtum ma brgyad do//} पूर्वे म्लेच्छा…वायव्ये भिल्ली, ईशाने शबरी इत्यष्टौ प्रचण्डाः वि.प्र.१६२ख/३.१२६.

b+hu d+hu ka

ना. भुढुकः — {kA t+yA ya na mdo byed pa/} /{mchod sbyin bal ka de bzhin te/} /{b+hu d+hu ka dang skar mkhan dag/} /{rtsod pa'i dus na 'byung bar 'gyur//} कात्यायनः सूत्रकर्ता यज्ञवल्कस्तथैव च । भुढुकज्योतिषाद्यानि भविष्यन्ति कलौ युगे ।। ल.अ.१८९क/१६०.

b+hu D+hu ka

= {b+hu d+hu ka/}

b+h+ri gu'i bdag po

ना. भृगुपतिः, जामदग्न्यः — {krauny+tsa'i ri yi lam la rab grags b+h+ri gu'i bdag po'i mda' phug ngang pa'i sgo can yod//} हंसद्वारं भृगुपतियशोवर्त्म यत्क्रौञ्चरन्ध्रम् । मे.दू.३४६ख/१.६१.

b+h+ri gu'i bu

ना. भार्गवः, मुनिः — {b+h+r}-{i gu'i bu sogs thub pa dang /} /{mi bdag rab tu bzod dka' sogs/} /{'dod pa kun gyis ma bsdams pa'i/} /{mchod sbyin der ni yang dag 'ongs//} तस्मिन् यज्ञे समाजग्मुः सर्वकामैरनर्गले । मुनयो भार्गवमुखा नृपा दुष्प्रसहादयः ।। अ.क.२४क/३.५७.

b+h+ri gu'i bu mo

= {rtsa dUr ba} भार्गवी, दूर्वा मि.को.५८ख ।

b+h+ring ga ra

पा. भृङ्गारः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}… {b+h+ring ga ra dang}… {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…भृञ्जार(?भृङ्गारः) …अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.

b+h+ring ga ra dza

= {b+h+ring ga rA dza/}

b+h+ring ga rA dza

भृङ्गराजः, ओषधिविशेषः — {rgyal rigs mo zhes pa ni p+h+r}-{ing ga rA dza ste cha lnga dang}…{zhes pa lnga pa dgod pa'o/} क्षत्रिणी भृङ्गराजः भाग ५…इति पञ्चमन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.

b+h+ring gi ri ti

ना. भृङ्गिरिटिः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{b+h+ring gi ri ti rgyan dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…भृङ्गिरिटि …एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.

b+he dra

भेद्रः — {khro bo las skyes pa rnams kyi dam tshig bcu ni bya rog dang bya rgod dang}…{b+he dra zhes pa sa na tsa ka dang} क्रोधजानां समया दश—काकः, गृध्रः…भेद्र इति सञ्चाणः (सञ्चकः?) वि.प्र.१६७ख/३.१५१.

b+he ri

भेरी, वाद्ययन्त्रविशेषः — {rnga dang rnga mu kun+da dang gling bu dang rnga b+he ri la sogs pa'i sgra sgrogs pa} तूर्यमुकुन्दवेणुभेरीप्रभृतिप्रणदिते स.दु.९६ख/१२०.

b+he ruN+Da

भेरुण्डः, पक्षिविशेषः — {de bzhin du bya rog gdong ma'i 'khor lo'i 'og tu b+he ruN+Da dang bya rgod gdong ma'i khrung khrung dang} तथा काकास्यायाश्चक्रतले भेरुण्डः, गृध्रास्यायाः क्रुञ्चः वि.प्र.४४क/४.४१.

b+hoka ka na ka

ना. भोक्कानकः, देशः — {de nas kA t+yA ya na yis/} /{b+hoka ka na ka zhes pa yi/} /{yul du phyin nas ma la der/} /{dag pa'i chos ni bstan pa mdzad/} गत्वा भोक्कानकं नाम दिशा(?देशं) कात्यायनस्ततः । जनन्यास्तत्र संशुद्धां विदधे धर्मदेशनाम् ।। अ.क.३२२क/४०.१७९.