विकिशब्दकोशः

तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-१४

ma
व्यञ्जनषोडशतमवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {skye gnas mchu sna dang bcas pa dang /} {byed pa mchu/} {nang gi rtsol ba mchu gnyis phrad pa/} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.२०३७; म (देवनागरीवर्णः) — {ma ka ra} मकरः वि.प्र.१६२क/३.१२६, {ma zhes brjod pa dang nga rgyal dang rgyags pa zhi bar bya ba'i sgra byung ngo //} मकारे मदमानोपशमनशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; • सं. १. माता [1] = {yum} अम्बा — {de bzhin pha dang ma dang gnyen bshes rnams/} /{bu dang gnyen po rnams la legs mi gnas//} तथा न माता न पिता न बान्धवः सुतेषु बन्धुष्वपि सुव्यवस्थिताः ।। सू.अ.१५०ख/३४; अम्बा माता अ.को.१४३ख/१.८.१४; जननी — {byis pa bsngags 'os 'di yi ni/} /{ma yi gnas su bdag gyur ces//} मां धारयिष्यति शिशुः श्लाघ्योऽयं जननीपदे । अ.क.३८क/४.१५; जनयित्री प्रसूर्माता जननी अ.को.१७१ख/२.६.२९; जनयत्यपत्यानीति जनयित्री जननी च अ.वि.२.६.२९; द्र. {pha ma/} [2] ओषधिविशेषः — {ma zhes pa ni pu traM dza ri} मातेति पुत्रञ्जारी वि.प्र.१४९क/३.९६; • पा. मातृका— {las kyi phyag rgya'i rnam par dag pa gsungs pa}…{gnas skabs kyi dbye bas ma la sogs par 'gyur ro//} कर्ममुद्राविशुद्धिरुच्यते…अवस्थाभेदेन मातृकाद्या भवन्ति वि.प्र.१६१क/३.१२५; • अव्य. १. अ — {ma rig pa} अविद्या ल.अ.११०क/५६; {tshul ma yin pas} अनयेन वि.व.२०१क/१.७५; {ma bsgoms pa} अभावितम् अभि.भा.४६ख/१०४९; {ma byin pa} अदत्तम् हे.त.१७ख/५६; न — {ma smras} नोवाच अ.क.२१९ख/८८. ६१; {ma mchod} नार्चितः अ.क.७२क/६१.६; {ma bshad pa} नोक्ता अभि.स्फु.१९२क/९५४ २. मा — {tshe dang ldan pa dag ma 'jigs shig} मा भैष्ट आयुष्मन्तः जा.मा. १७२क/१९८ ३. स्त्रीबोधकप्रत्ययः — {sgrol ma} तारा वि. प्र.१६९क/३.१५८; {bdag med ma} नैरात्म्या हे.त.२३ख/७६; {gzhon nu ma} कुमारी म.मू.२८९ख/४४८; {mdzes ma} सुन्दरी का.आ.३२८ख/२.१९८ ४. पदांशः — {nyi ma} आदित्यः ग.व्यू.१५९ख/२४३; {tshad ma} प्रमाणम् त.प.३६क/५२०; {phra ma} पैशुन्यम् अभि.को.१३ख/४.७६; {slob ma} शिष्यः अ.क.१३७ख/६७.४०.
ma'i la du'i tshig
मातृमोदकवचनम् {grub pa'i mtha' rnam par nyams pa de'i phyir nyung ngu'i byed pa gsal zhes pa ni ma'i la du'i tshig ste} सिद्धान्तविनाशाल्लघुकरणं स्फुटमिति मातृमोदकवचनम् वि.प्र.१७४क/१.२६.
ma ka ra
मकरः, जलजन्तुविशेषः — {nya'i rigs chu srin ma ka ras} मकरेण मत्स्यजातेन अ.श.१००ख/९०; {'di rnams kyi gdan rnams ni kum b+hI ra'i pags pa dang}…{ma ka ra'i pags pa dang} आसामासनानि कुम्भीरचर्म… मकरचर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६.
ma ka ra mo
मकरी — {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs te}…{ma ka ra mo ni dbang mo dang} षट्त्रिंशत्समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन…मकरः (?री) ऐन्द्री वि. प्र.१६७क/३.१४९.
ma klas pa nyid
अवैस्तारिकत्वम् — {de gnyis ni ma klas pa nyid kyis kyang smad par bya ba nyid yin no//} {dge slong la brjod par bya'o//} वैतरिक(अपर्यन्त?)त्वेनास्य(प्य?)नयोः गर्हत्वं भिक्षोरारोचयेत् वि.सू.५७ख/७२.
ma bkag
= {ma bkag pa/}
ma bkag pa
• सं. अप्रतिषेधः— {gzhan nyid kyang ma bkag par thal ba'i phyir} अन्यत्वस्याप्यप्रतिषेधप्रसङ्गात् त. प.१८३ख/८२८; अनिवारणम् — {'jal bar byed pa kun 'brel ba'i/} /{mngon sum sogs ni ma bkag phyir//} सर्वप्रमातृसम्बद्धप्रत्यक्षाद्यनिवारणात् त.स.१२१क/१०४६; • भू.का.कृ. नावधारितः — {de'i don byed par nus pa ma bkag pa} न तस्या अर्थक्रियासामर्थ्यमवधारितम् त. प.१५३ख/७६०.
ma bkab
= {ma bkag pa/}
ma bkab pa
वि. अप्रतिच्छन्नः — {kha ma bkab par gdangs par mi bya'o//} नाप्रतिच्छन्नवक्त्रया व्यतिभजेत वि.सू.५ख/६.
ma bkar ba
वि. अनपसारितः — {dge 'dun las ma bkar ba la'o//} अनपसारितस्य सङ्घात् वि.सू.८७क/१०५.
ma bkug
वि. अनाकृष्टः — {re ba'i zhags pas ma bkug cing /} /{rtog dpyod dag gis ma gzir la/} /{'bad pa'i khur gyis ma ngal bar/} /{nges par myong bya grub pa nyid//} आशापाशैरनाकृष्टं विचारैरकदर्थितम् । प्रयत्नभारैरश्रान्तं विधत्ते भवितव्यता ।। अ.क.३६०क/४८.३१.
ma bkur ba
असत्कारः — {ma grags smad dang ma bkur ba/} /{de ltar don med shes par bya//} अकीर्तिनिन्दासत्कारा एवं ज्ञेयाश्च निष्फलाः ।। शि.स.१४७ख/१४१.
ma bkrus pa
पलिगोधः म.व्यु.६५२४ (९३क).
ma bkrus pa nyid
पलिगुद्धता — {kha'i gnas pa nyid ni ma bkrus pa nyid yin no//} पलिगुद्धतापर्युषितत्वमास्यस्य वि.सू.९क/९.
ma bkrol ba
वि. अघट्टितः म.व्यु.६६२९ (९५क).
ma skye ba
अनुत्पादः — {ma skye bar ni dam bcas pa'i} अनुत्पादप्रतिज्ञस्य ल.अ.१८४ख/१५३.
ma skyes
= {ma skyes pa/}
ma skyes dgra
ना. अजातशत्रुः, नृपः — {rgyal po}…/{gzugs can snying po dag gi bu/} /{ma skyes dgra zhes bya bar gyur//} अजातशत्रुनामाऽभूद् बिम्बिसारसुतो नृपः ।। अ.क.२४०ख/२८.३; {lus 'phags ma'i bu rgyal po ma skyes dgra yang pham zhing skrag la grug te rab tu pham} राजानमप्यजातशत्रुं वैदेहीपुत्रं जितं भीतभग्नपराजितम् अ.श.३१ख/२७; अ.श.२७६ख/२५४.
ma skyes stong pa
पा. अजातशून्यता, शून्यताभेदः — {ma skyes stong pa mchog yin te/} /{skyes pa'i stong pa 'jig par 'gyur//} अजातशून्यता श्रेष्ठा नश्यते जातशून्यता ।। ल.अ.१६६क/१२०.
ma skyes pa
• क्रि. नोदेति — {ji srid du 'bras bu'i shes pa ma skyes pa de srid du gnod pa'i dogs pa gang gis zlog par byed} यावद्धि फलज्ञानं नोदेति तावद् बाधाशङ्का केन निवर्तताम् त.प.२४२ख/९५७; • सं. १. अनुत्पादः — {gzugs kyang ma skyes pa/} {byang chub kyang ma skyes pa ste} अनुत्पादो हि रूपम्, अनुत्पादो बोधिः शि.स. १४३क/१३७; अनुत्पत्तिः लो.को.१७५८ २. = {ma skyes pa nyid} अजातता — {ma skyes pa dang}…{thug pa med pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug ste} अजाततां च… अनिष्ठिततां च… यथाभूतमवतरति द.भू.२३९ख/४२; • पा. अजाता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}…{ma skyes pa ni ma 'ongs pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ…जाता…अजाता अनागता सू.व्या.१६२क/५२; • ना. = {khyab 'jug} अजः, विष्णुः — {ma skyes pa yis te/} {khyab 'jug gis} अजेन विष्णुना त.प.२४३क/९५८; • वि. अनुत्पन्नः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni ma skyes pa dang ma 'gag pa lags so//} अनुत्पन्नानिरुद्धा भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा. १५२ख/८६; {ma skyes pa ci ltar rgyu yin zhe na} अनुत्पन्नं कथं कारणम् प्र.अ.२३ख/२७; अनुपपन्नः — {gzhol nas kyang ma skyes pa kho nar yongs su mya ngan las 'da' bar byed pa ste} उपनतश्च पुनरनुपपन्न एव परिनिर्वाति श्रा.भू.७०क/१८०; अजातः — {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{ma skyes pa dang}…{rnam par ma zhi ba'i rang bzhin du mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं…अजातम्…अव्युपशमस्वभावं पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; असञ्जातः — {dbang po dag ni ma skyes phyir/} {de la rtogs bya'i don ni med//} असञ्जातेन्द्रियत्वाद्धि न तत्रार्थोऽवगम्यते ।। त.स.६८क/६३५; अनिर्जातः — {'phags pa rab 'byor me tog 'di dag ni ma skyes pa'o//} अनिर्जातान्येतान्यार्य सुभूते पुष्पाणि अ.सा.३७क/२१; अनुपजातः — {la lar gang du ji snyed pa'i/} /{mig gsal} (? {dmigs bsal} ){rnams ni srid pa yin/} /{de bdag nyid la de snyed ni/} /{brtsal yang ma skyes pas der med//} यावानेवापवादोऽतो यत्र सम्भाव्यते मतौ । अन्विष्टेऽनुपजाते च तावत्येव तदात्मनि ।। त.स.१०४ख/९२२; अभूतः — {ma skyes pa ni bzlog don du/} /{gyur pa nyid gsungs} अभूतविनिवृत्तये । भूतोक्तिः प्र.वा.१०७ख/१.९; अनुत्पत्तिकः — {ma skyes pa'i chos la bzod pa thob bar thugs su chud nas} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतं विदित्वा ल.अ.६०क/६.
ma skyes pa'i chos la bzod pa thob pa
वि. अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतः — {de nas bcom ldan 'das kyis de'i tshe lang ka'i bdag po ma skyes pa'i chos la bzod pa thob bar thugs su chud nas} अथ भगवांस्तस्यां वेलायां लङ्काधिपतेरनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतं विदित्वा ल.अ.६०क/६.
ma skyes mi 'jig pa
वि. अनुत्पन्नप्रध्वंसी — {ji ltar sgra ni skye zhing 'jig gi/} {don ni ma skyes mi 'jig pa de ltar mi shes so//} न त्वेवं ज्ञास्यन्ति…यथा रुतमुत्पन्नप्रध्वंसि, अर्थोऽनुत्पन्नप्रध्वंसी ल.अ.१३२ख/७८.
ma skyes mtshungs
अनुत्पत्तिसमा लो.को.१७५८.
ma skyes zhig
अजातनष्टता — {de bzhin du/} /{yod na ci phyir ma skyes zhig//} तथा सतः । अजातनष्टता केन अभि.को.१७क/५.२७.
ma brkos
= {ma brkos pa/}
ma brkos pa
= {ma rmos} खिलम्, अकृष्टदेशः — द्वे खिलाप्रहते समे अ.को.१५०ख/२.१.५; लाङ्गलेन न लिखितमिति खिलम् । खिल अक्षरविन्यासे । खं लातीति वा । ला दाने अ.वि.२.१.५; अप्रहतम् मि.को.१४३क ।
ma brkyang ba
वि. अप्रसारितः — {brkyang ba dang ma brkyang ba gnyi ga'i gnas skabs kyi rim pa ji lta ba bzhin du rtogs par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} उभयोः अप्रसारितप्रसारितावस्थयोर्यथाक्रमं प्रतिपत्तिप्रसङ्गात् वा. टी.९३क/५२.
ma bskal ba
वि. अविप्रकृष्टः — {de'i phyir rang bzhin khyad par can ni bskal ba rnam pa gsum gyis ma bskal ba'i dngos po'o//} तस्मात् स स्वभावविशेषस्त्रिविधविप्रकर्षाविप्रकृष्टरूपो भावः वा.टी.८५ख/४२.
ma bskul ba
वि. अप्रेरितः— {gang phyir 'ga' yang ma bskul bar/} /{rang nyid nges sbyor rtogs ma yin//} नाप्रेरितो यतः कश्चिन्नियुक्तं स्वं प्रबुध्यते ।। प्र.अ.११ख/१३; अचोदितः — {ma bskul ba yang yod med pas/} /{de bas sha ni mi bza'o//} अचोदितं च नैवास्ति तस्मान्मांसं न भक्षयेत् ।। ल.अ.१५७ख/१०५; {ting nge 'dzin de las ma bskul te/} {bzhengs pa} समाधेरचोदितस्यास्य व्युत्थानम् ख.टी. १५७ख/२३८.
ma bskol
= {ma bskol ba/}
ma bskol ba
वि. अक्वथितः — {ma bskol ba'o/} /{bskol ba ni kha bsgyur bar bya ba la sbyar bar bya ba nyid do//} अक्वथितस्य । क्वथितस्य रञ्जनीये विनियोज्यत्वम् वि. सू.७२ख/८९; अनेडकः — {sbrang bu'i sbrang rtsi ma bskol ba dang 'dra ba} क्षौद्रं मध्विवानेडकम् अ.श.११७ख/१०७; {sbrang bu'i sbrang rtsi ma bskol ba dang 'dra ba'i chos}…{ston te} धर्मं देशयति, क्षौद्रं मध्विवानेडकम् अ.श.९५क/८५.
ma bskol ba'i bur chang
आसवः मि.को.४०क ।
ma bskos
= {ma bskos pa/}
ma bskos pa
वि. असम्मतः — {dge slong spong ba'i zhal ta byed pa chos lnga dang ldan pa ni ma bskos pa yang bsko bar bya la} पञ्चभिर्धर्मैः समन्वागतः प्रहाणप्रतिजाग्रको भिक्षुरसम्मतः सम्मन्तव्यः वि.व.१३५क/२.१११; {khyed cag la dge 'dun gyis ma bskos pa'i gang zag 'ga' zhig ston par mi byed dam} मा वः कश्चिदसम्मतः सङ्घेन पुद्गलोऽववदते वि.सू.३३ख/४२; अनुद्दिष्टः — {ma bskos pa 'khor zhing spyad pa ji ltar 'ongs pas yin gyi/} {rgan rims kyis ma yin no//} यथागतिकानुद्दिष्ट अवृत्त्योपयोज्ये न यथावृद्धिका वि.सू.९७क/११६; अनिसृष्टः — {du ma'i don du'o//} {ma bskos par ro//} {gang zag gis so//} अनेकार्थमनिसृष्टे पौद्गलिकेन वि.सू. २१ख/२५.
ma bskos pa ston pa
= {ma bskos par ston pa/}
ma bskos par ston pa
पा. असम्मताववादः — {ma bskos par ston pa'i ltung byed do//} असम्मताववादः(ओ दे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३३ख/४२; म.व्यु.८४४२ (११७क).
ma bskyed pa
वि. अनुत्पादितः — {blo gros brtan pa de ni} ({byang chub sems dpa'i} ){byang chub sems ma bskyed par lung bstan pa zhes bya'o//} इदं दृढमते उच्यते बोधिसत्त्वस्यानुत्पादितबोधिचित्तव्याकरणम् शि.स.५६क/५४; अनवरोपितः — {dge ba'i rtsa ba rnams ma bskyed pa rnams} अनवरोपितानि कुशलमूलानि अ.श.१०क/९; अदत्तः — {'bras bu ma bskyed pa'i las 'das pa} अदत्तफलं चातीतं कर्म अभि.भा.२३९ख/८०५; अनाहितः लो.को.१७५८.
ma kha
ना. मखः(ओ खम्?), नगरम् — {chu bo shI ta'i lho phyogs ma kha'i yul grong bye bas rnam par brgyan par kla klo'i stag gzig rnams kyi lha ma yin gyi chos rab tu 'jug par 'gyur ro//} शीतादक्षिणे मखविषये कोटिग्रामविभूषिते म्लेच्छानां तायि (?पि/जिका)नामसुरधर्मप्रवृत्तिर्भविष्यति वि.प्र.१७४क/१.२६; वि.प्र.२४१क/२.५०.
ma khengs
= {ma khengs pa/}
ma khengs pa
• सं. अनुन्नतिः — {de dag kyang phal cher sems snyoms pa nyid dang mi chags pa dang ma khengs pa dang mi dmigs pa rnams kyi dbang du mdzad de gzhag pa'o//} ते च प्रायेण चित्तसमतामसक्तिमनुन्नतिमनुपलम्भं चाधिकृत्य प्रज्ञप्ता इति म.टी.२९३ख/१५८; • पा. अनुन्नता, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{ma khengs pa ni bstod kyang kun nas nyon mongs pa med pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति =— स्निग्धा ...… अनुन्नता स्तुत्यसंक्लिष्टत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; • वि. अनुन्नतः म.व्यु.६३९४ (९१ख).
ma khol
ना. १. मातृचेटः, नृपः — {sdom brtson rgyal po'i tshul gyis ni/} /{'byung bar 'gyur bar the tshom med/} /{dper na ma khol zhes bya dang //} भविष्यन्ति न सन्देहो यतयो राज्यवृत्तिनः ।। तद्यथा मातृचीना (?चेटा)ख्यः म.मू. ३२५क/५१० २. मातृदासः, आचार्यः मि.को.११२ख; = {rta dbyangs/}
ma khyab
= {ma khyab pa/}
ma khyab pa
• वि. अव्यापी — {shes bya thams cad yul ma yin pas ma khyab pa yang yin no//} अव्यापी च न सर्वज्ञेयविषयः सू.व्या.१३२क/५; {ji ltar gzugs ma phrad pa dang ma khyab pa 'dzin pa na gsal ba dang mi gsal bar mthong ba} यथा रूपमप्राप्य गृह्यमाणमव्यापि च स्पष्ट(आस्पष्ट)मीक्ष्य त.प.१८४क/८२९; अव्यापिनी — {de la sgra'i don ma khyab par rnam par gnas so//} इत्यव्यापिनी शब्दार्थव्यवस्था त.प.३३५क/३८५; अव्याप्तः — {nam mkha'i gos can gyis ni bsgrub par bya bas khyab pa'am ma khyab pa'i 'chi ba ma brtags par 'chi ba tsam gtan tshigs su smras pa yin no//} दिगम्बरस्तु साध्येन व्याप्तमव्याप्तं वा मरणमविविच्य मरणमात्रं हेतुमाह न्या.टी.७३ख/१९१; अपूरितः — {bar mtshams ma khyab pa nyid kyis/} /{rnam gcod kyang ni nges par 'gyur//} अपूरितान्तरालत्वाद् विच्छेदश्चावसीयते । त.स. ८०ख/७४७; • सं. = {ma khyab pa nyid} अविभुता — {de dag nyung la yul gcig pas/} /{sgra yang ma khyab pa ru nges//} तेषां चाल्पैकदेशत्वाच्छब्देऽप्यविभुतामतिः ।। त.स. ८०ख/७४७; • पा. अव्याप्तिः, लक्षणदोषः — {gsal ba'i mtshan nyid ni mi srid pa dang ma khyab pa dang ha cang khyab pa'i skyon dang bral ba'i phyir ro//} स्पष्टत्वं च लक्षणस्यासम्भाव्या(व्या)प्त्यतिव्याप्तिदोषरहितत्वात् त.प.१४३क/१५; अव्यापिता— {'dis ni tshad ma'i mtshan nyid ma khyab pa'i skyon}…{bshad do//} अनेनाव्यापितां प्रमाणलक्षणस्य दोषम्…आह त.प.४०ख/५३०.
ma khyab pa can
वि. अव्यापिनी — {gal te de lta na}…{rnam par gzhag pa ma khyab pa can du 'gyur ro//} यद्येवम्… अव्यापिनी व्यवस्था भवेत् त.प.४क/४५३.
ma khyab pa nyid
पा. अव्यापिता, लक्षणदोषः — {de lta ma yin na}…{mngon sum gyi mtshan nyid ma khyab pa nyid du 'gyur ro//} अन्यथा हि…प्रत्यक्षलक्षणस्याव्यापिता स्यात् त.प.१७क/४७९.
ma khyab par 'jug pa
पा. अव्याप्यवृत्तिः — {gzhan yang ldan pa ma khyab par 'jug pa yin no zhes bya ba don ci yin} अपि चाव्याप्यवृत्तिः संयोग इति कोऽर्थः त.प.२६६ख/२४९.
ma khros pa
असंरम्भः — {ma khros pa zhes bya ba ni khro ba dang bral te} असंरम्भा इति संरम्भरहिताः त.प.३०३क/१०६५.
ma 'khyogs pa
= {drang po} अजिह्मः मि.को.१८क ।
ma 'khrugs pa
वि. अनाकुलः — {rdo rje gdan gnas byang chub kyi/} /{rtsa bar des phyin ma 'khrugs par//} वज्रासनपदं प्राप्य बोधिमूलमनाकुलम् । अ.क.२२८क/२५. ४०; अविकोपितः — {lhag pa'i bsam pa ma 'khrugs pa} अध्याशयोऽविकोपितः शि.स.६ख/८.
ma 'khrungs pa
वि. अनुद्भिन्नः — {skyed tshal sa ha kA ra rnams/} /{snye ma ma 'khrungs pa min na/} /{'gron po rnams kyi bud med ni/} /{til bcas khyor chu sbyin byar 'gyur//} उद्यानसहकाराणामनुद्भिन्ना न मञ्जरी । देयः पथिकनारीणां सतिलः सलिलाञ्जलिः ।। का.आ.३३०ख/२. २४८.
ma 'khrul
= {mi 'khrul ba/}
ma 'khrul pa
= {mi 'khrul ba/}
ma 'khrul ba
= {mi 'khrul ba/}
ma ga d+ha
ना. १. मगधः, देशः — {yul ma ga d+ha dag na yang rgyal po pad ma chen po zhes bya bas rgyal srid}…{byed du bcug go//} मगधदेशे महापद्म इति नाम राजा राज्यं करोति स्म वि.व.२क/२.७४; {yul ma ga d+ha'i snying po byang chub na sa'i lha mo brtan ma zhes bya ba} मगधविषये बोधिमण्डे स्थावरा पृथ्वीदेवता ग.व्यू.७७क/१६८; {yul ma ga d+ha 'di nyid kyi ljongs dag pa zhes bya ba'i grong khyer 'tsho ba zhes bya ba na} इहैव मगधविषये केवलके जनपदे वर्तनके नगरे ग.व्यू.२७६क/३५४; {ma ga d+ha yi skye bo mchog/} /{ku sha'i mchog gi grong gnas pa/} /{de dang nye ba'i ri bo ni/} /{phag rgod ces bya'i ming du grags//} मागधानां जने श्रेष्ठे कुशाग्रपुरिवासिनाम् । पर्वतं तत्समीपं तु वाराहं नाम नामतः । म.मू.२९५क/४५८ २. मागधः, नृपः — {ba lang srung dbang zla ba'i sde/} /{'dod lha de bzhin ma ga d+ha//} गोपेन्द्रो इन्द्र(चन्द्र भो. पा.)सेनश्च प्रद्युम्नो माधव(मागध भो.पा.)स्तथा ।। म.मू.३१३ख/४९०.
ma ga d+ha'i
मागधः — {ma ga d+ha'i skye bo'i tshogs kyis} मागधेन जनकायेन अ.श.१३९ख/१२९; {yul ma ga d+ha'i til gyi sbyang khal brgyad cu pa} विंशतिखारीको मागधस्तिलवाहः अभि.भा.१५४ख/५३५; {lcags dang rdo dang kham pa dang /} /{dung dang shel las byas pa yi/} /{ma ga d+ha yi bre gang tshad/} /{lhung bzed rnal 'byor can gyis bcang //} शैलीकं मृन्मयं लोहं शाङ्खं वै स्फटिकमयम् । पात्रार्थं धारयेद्योगी परिपूर्णं च मागधम् ।। ल.अ.१७१क/१२९; मागधकः — {ma ga d+ha'i bre'u chung gang} प्रस्थस्य मागधकस्य वि.सू.७क/७; मागधिका — {yul ma ga d+ha'i brdab 'khar} मागधिकानां कांसपात्री ल.वि.१५६क/२३३.
ma ga d+ha bzang po
ना. सुमागधा, कन्या — {mgon med zas sbyin gyis gsol pa/} /{bdag gi bu mo ma ga d+ha/} /{bzang mo dar la bab par gyur/} /{grong khyer bu ram shing 'phel gyi/} /{dpal ldan don mthun mgon po'i bu/} /{khyu mchog byin zhes bya ba ni/} /{de yi lag pa 'dzin par 'dod//} अनाथपिण्डदः… अभाषत ।।… प्रौढिमायाता कन्या मम सुमागधा ।। श्रीमतः सार्थनाथस्य नगरे पुण्ड्रवर्धने । सूनुर्वृषभदत्ताख्यस्तत्पाणिग्रहमिष्यते ।। अ.क.२४८ख/९३.३; सुमगधा — {ma ga d+ha bzang mo'i rtogs pa brjod pa} सुमगधावदानम् क.त.३४६.
ma ga d+ha'i skad
मगधभाषा — {sde snod gsum ma ga d+ha'i skad kyis bris so//}…{rgyud dang rgyud gzhan dag ni legs par sbyar ba'i skad dang tha mal pa'i skad dang} पिटकत्रयं मगधभाषया… तन्त्रतन्त्रान्तरं संस्कृतभाषया प्राकृतभाषया…लिखितः वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१; {nyan thos kyi tshul sde snod gsum la sogs pa ma ga d+ha'i skad kyis chos ston pa} श्रावकनये मगधभाषया धर्मदेशना पिटकत्रयादौ वि.प्र.१३३ख/१, पृ.३१.
ma ga d+ha'i rgyal po
मगधराजः म.व्यु.३५९४ (६०ख).
ma ga d+hA bzang mo
= {ma ga d+ha bzang mo/}
ma gang ba
वि. अस्फुटः — {ma gang ba dang gzugs su gyur pas gang bar bya ba ma yin pa}…{'di ni phyi rol gyi nam mkha'i khams zhes bya'o//} अस्फुटमस्फरणीयं रूपगतेन …अयमुच्यते बाह्य आकाशधातुः शि.स.१३८क/१३३.
ma gus
= {ma gus pa/}
ma gus ngo tsha
= {ma gus pas ngo tsha ba/}
ma gus pa
• क्रि. नाद्रियते — {khyod kyi bstan}…{'di la/} /{ma gus gang lags} तवेदं… शासनं नाद्रियते यत् श.बु. ११३ख/९१; • वि. अनादृतः — {ma dad pa dang le lo can dang bka' blo mi bde ba dang ma gus pa dang sdig pa'i grogs byed pa la de dag 'os pa nyid do//} अश्राद्धस्यैतदर्हत्वम्, कुसीदस्य दुर्वचसोऽनादृतस्य पापमित्रस्य च वि.सू.७ख/९; • सं. १. अनादरः — {ltung ba rnams 'byung ba ni mi shes pa dang bag med pa dang nyon mongs pa mang ba dang ma gus pa las so//} समुत्थानमापत्तीनामज्ञानात् प्रमादात् क्लेशप्राचुर्यादनादराच्च सू.व्या. १६५क/५६; विमानः, ओ नम् — {ma gus pas ngo tsha ba ni gang zhig slong ba la khyad du gsod pas so//} विमानलज्जो योऽर्थिनो न विमानयति सू.व्या.२४८ख/१६६ २. = {ma gus pa nyid} अगुरुता — {ma gus ngo tsha med} अह्रीरगुरुता अभि.को.५क/२.३२; अगौरवता — {bla ma dang}… {yang dag par zhugs pa rnams la mi gus pa ni nga rgyal gyi las so//} गुरु…सम्यक्प्रतिपन्नेष्वगौरवता मानकर्म शि.स.८५ख/८४; • पा. अगौरवता १. प्रपातभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa'i g}.{yang sa ste}…{ma gus pa} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां प्रपाताः…अगौरवता रा.प.२३५क/१३० २. हानभागीयधर्मभेदः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa'i 'bri ba dang mthun pa'i chos yin}…{ma gus pa dang}…{chos la phyin ci log tu mngon pa'i nga rgyal byed pa'o//} पञ्चेमे बोधिसत्त्वस्य हानभागीया धर्माः अगौरवता… धर्मविपर्यासाभिमानता च बो.भू.१५१ख/१९५.
ma gus par byas te
अनादृत्य — {bzod pa gsol bar byed pa de la dge slong gis ma gus par byas te 'gro bar mi bya'o//} {'da' bar mi bya'o//} नैनां क्षमयन्तीमनादृत्य भिक्षुर्गच्छेत्, न विलङ्घयेत् वि.सू.६५क/८२.
ma gus pa'i tshul
पा. अनादरवृत्तम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {ma gus pa'i tshul gyi ltung byed} अनादरवृत्त(ओ त्ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४६ख/५९; म.व्यु.८५०४ (११८क).
ma gus pas 'gog pa
पा. अनादराक्षेपः, आक्षेपभेदः — {gang phyir 'di ni chags ldan mas/} /{ma gus bzhin du tshig sbyar nas/} /{mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa/} /{'di ni ma gus 'gog pa 'o//} असावनादराक्षेपो यदनादरवद्वचः । प्रियप्रयाणं रुन्धत्या प्रयुक्तमिह रक्तया ।। का.आ.३२६ख/२.१३९.
ma gus pas ngo tsha ba
वि. विमानलज्जः — {ma gus pas ngo tsha ba ni gang zhig slong ba la khyad du gsod pas so//} विमानलज्जो योऽर्थिनो न विमानयति सू.व्या.२४८ख/१६६; {ma gus ngo tsha}… / {theg chen ngo tsha byang chub sems dpa' yin//} विमानलज्जः…यानान्यलज्जः खलु बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८ख/१६६.
ma gong ba
• वि. अनवलीनः — {de ltar gang dbang po thams cad la dbang po ma gong ba 'di ni dga' ba zhes bya'o//} इति हि या सर्वेन्द्रियेष्वनवलीनेन्द्रियता, इयमुच्यते मुदिता शि.स.१०३ख/१०२; • सं. = {mi gong ba nyid} अनवलीनता — {sems ma gong zhing mi brdzi ba dang sred pa med pa dang} चित्तस्यानवलीनता अनवमृद्यता अपरितर्षणा शि.स.१०२ख/१०२.
ma goms pa
• वि. अनभ्यस्तः — {de'i gnas skabs na yang slong ba la ma goms pas} तस्यामप्यवस्थायामनभ्यस्तयाच्ञाक्रमत्वात् जा.मा.२२ख/२५; अनुचितः — {'khor ba pas ni ma goms pa/} /{shes} संसार्यनुचितं ज्ञानम् त.स.१२१क/१०४८; • सं. अनभ्यासः — {ma goms pa yis rig pa 'joms/} /{rgyags pa rgyas pas dpal 'byor 'joms//} हन्ति विद्यामनभ्यासः श्रियं हन्ति मदोदयः । अ.क.४५ख/४.११०.
ma gol ba
वि. अविकलः — {blo gros chen po skyes bu la la zhig 'brog dgon pa na 'khyam pa las grong khyer rnying pa lam ma gol par 'jug pa zhig mthong nas} तद्यथा महामते कश्चिदेव पुरुषोऽटव्यां पर्यटन् पौराणं नगरमनुपश्येदविकलपथप्रवेशम् ल.अ.११२क/५८.
ma gos pa
= {mi gos pa/}
ma gyur
• क्रि. १. नाभूत् — {byams pa'i yon tan zad ma gyur//} नाभूत्स्नेहगुणक्षयः अ.क.४७ख/५.७; नाभवत् — {nu ma byin la rnam 'gyur cha/} /{gal te bdag la 'ga' ma gyur//} यदि मे नाभवत्कश्चिद्विकारांशः स्तनार्पणे । अ.क.१५ख/५१.१५; न ययौ— {dga' dang bral ma gyur} ययुर्विरामं न अ.क.३३ख/३.१६१; नोपययौ — {de kha zas rtsub cing chung ba des lus rtas par ma gyur} तस्य तया रूक्षाल्पाहारतया न कायः पुष्टिमुपययौ जा.मा.८९क/१०२ २. = {ma gyur cig} मा भूत् — {tshad mas grub par ma gyur kyang /} /{rdul phran rnams la the tshom za//} मा भूत् प्रमाणतः सिद्धिरणूनामस्तु संशयः । त.स.७२ख/६७७;न भवेत् — {gal te chos la sogs pa des dngos su rig par ma gyur na} यदि धर्मादयस्तेन साक्षान्न विदिता भवेयुः त.प.२७३क/१०१४ ३. न याति — {chad ma gyur} न च यान्ति नाशम् जा.मा.१७६क/२०४; नाऽऽसादयति — {ngal gso thob par ma gyur to//} नाऽऽसादयति विश्रान्तिम् अ.क.२२ख/५२.३२; नाऽऽपद्यते — {rgyal po de skrag par ni ma gyur gyi} न च राजा सन्त्रासमापद्यते अ.श.९४ख/८५; • निषेधात्मकभूतकालिकप्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {byang chub de ni thob ma gyur//} बोधिर्नाधिगता तु सा अ.क.१५९ख/१७.२९; {bdag gis rtogs par ma gyur pas//} न मया प्रत्यवेक्षितम् बो.अ.५ख/२. ३९; {bzod ma gyur} न क्षान्तवान् जा.मा.१६८ख/१९४; {ngal gso thob par ma gyur to//} नाऽऽसादयति विश्रान्तिम् अ.क.२२ख/५२.३२; {snod du ma gyur pa rnams la} अभाजनीभूतेषु बो.प.१०४क/७३; {blo byang bar ma gyur pa} अव्युत्पन्नबुद्धिः श्रा.भू.१७ख/४२; {gting rnyed ma gyur} अलब्धगाधः शि.स.६४ख/६३; {don gzhan du ma gyur pa} अनर्थान्तरभूतः त.प.१५३क/३०; {mthar thug par ma gyur pa'i byang chub sems dpa'i rgyud la yod pa} अनिष्ठागतबोधिसत्त्वसान्तानिकाः र.वि.१०९ख/६८.
ma gyur cig
• क्रि. मा भवतु — {'di spyi bor bzhag nas chos smra ba rnams la su yang 'khu bar ma gyur cig/} इमं शीर्षं समारुह्य मा कश्चिद् द्रोही भवतु धर्मभाणकानाम् स.पु.१४८ख/२३५; मा भवेयम् — {bde bar gyur pa} ।{'am sdug bsngal bar/} /{ma gyur cig ces 'dod pa na//} सुखी भवेयं दुःखी वा मा भूवमिति तृष्यतः ।। प्र.वा. ११५क/१.२०२; माऽस्तु — {lkugs shing long ba'i gzugs can bag med du gnas skye bo bdag 'drar ma gyur cig/} मूकान्धप्रतिमः प्रमादवसतिर्मा माऽस्तु मादृग्जनः अ. क.१५२ख/६९.१६; न स्याम् — {bdag sdug bsngal bar ma gyur cig} अहं दुःखी न स्याम् अभि.भा.९३ख/१२२६; द्र.— {yo byad kyi khyad par dag gis bral bar ma gyur cig} उपकरणविशेषैरवैकल्यं स्यात् अ.श.२३५ख/२१७; {bdag 'byung bar ma gyur cig/} {bdag gi 'byung bar ma gyur cig} न भविष्यामि, न मे भविष्यति अभि.भा. २३६क/७९४; {de'i las kyi rnam par smin pa myong bar ma gyur cig} मा अस्य कर्मणो विपाकमनुभवेयम् अ. श.२१६ख/१९९; • अव्य. अलम् — {thams cad ngas bya/} {'jigs par ma gyur cig} अलं कर्ताऽस्मि तत्सर्वमलं भयेन जा.मा.१४२क/१६४.
ma gyur tam
क्रि. नासि — {rgyal po chen po snad par ma gyur tam} कच्चिन्महाराज न पीडितोऽसि जा.मा.१४७क/१७१.
ma gyur pa
= {ma gyur/}
ma gyur mod
क्रि. मा भूत् — {gsal ba rjod par byed pa nyid du ma gyur mod/} {yi ge rnams kho na rtag pa nyid yin pa na rjod par byed par 'gyur la} मा भूत् स्फोटस्य वाचकत्वम्, वर्णा एव नित्याः सन्तो वाचका भविष्यन्ति त.प.२०७क/८८३.
ma gyes
वि. अभिन्नः — {phan tshun ma gyes 'brel pa yi/} /{bag chags gcig gi rgyu las byung //} अन्योन्याभिन्नसम्बन्धादेकवासनहेतुकाः । ल.अ.१७६क/१३९.
ma grags
= {ma grags pa/}
ma grags pa
• सं. अकीर्तिः — {ma grags smad dang ma bkur ba/} /{de ltar don med shes par bya//} अकीर्तिनिन्दासत्कारा एवं ज्ञेयाश्च निष्फलाः ।। शि.स.१४७ख/१४१; अयशः — {grags pas yi sos pa yang med/} {ma grags pas sro shi ba yang med} यशसा न विस्मयते, अयशसा न सङ्कुचति शि.स.१४६ख/१४०; • वि. अप्रसिद्धः — {grags pa dang ma grags pa'i rang bzhin gyi khyad par bstan par 'dod pas} प्रसिद्धस्वभावमप्रसिद्धस्वभावविशेषप्रतिपिपादयिषया त.प.२२ख/४९२; अप्रासिद्धिकः — {ma grags pa ni gzhi nyid ma yin no//} नाप्रासिद्धिकस्य मूलत्वम् वि.सू.८८ख/१०६; • भू.का.कृ. न यातः — {mi dbang mthu chen 'di ltar grags pa yang /} /{khyed kyi rna lam ji ltar ma grags kye//} एवं प्रकाशो नृपतिप्रभावः कथं नु वः श्रोत्रपथं न यातः । जा.मा.३८ख/४५; • पा. अयशः, अष्टसु लोकधर्मेषु एकः म.व्यु.२३४५ (४५ख).
ma grims
वि. जडः — {lus ni ma grims yan lag ma tshang 'gyur//} जडात्मभावो विकलश्च भोति स.पु.३८क/६८.
ma grugs
वि. अखण्डम् — {dge slong dag sa bon gyi rnam pa lnga/} {ma grugs/} {ma rmas} भिक्षवः पञ्च बीजजातान्यखण्डानि अच्छिद्राणि अभि.स्फु.१५८ख/८८७.
ma grub
= {ma grub pa/}
ma grub nyid
= {ma grub pa nyid/}
ma grub pa
• क्रि. न प्रसिद्ध्यति — {rtog med skad cig de la ni/} /{smra ba nyid ni ma grub bo//} तस्मिन् क्षणे (ऽ)विकल्पे तु वक्तृत्वं न प्रसिद्ध्यति ।। त.स.१२२ख/१०६७; • सं. १. असिद्धिः — {don gzhan yin na/} {dngos po byed pa po ma yin par thal ba dang 'brel pa yang ma grub bo//} अर्थान्तरत्वे भावस्याकारकत्वप्रसङ्गः सम्बन्धासिद्धिश्च त.प.२२२ख/९१४; {bde byed bdag po'i lugs kyis dpe ma grub pa nyid du dogs pa yin te} शङ्करस्वामिमतेन दृष्टान्तासिद्धिमाशङ्कते त.प.१८३ख/८२८; न सिद्धिः— {nam mkha'i pad+ma la}…{dngos por gyur pa'i rtag pa nyid ma grub pa} आकाशकुशेशयस्य…न वस्तुभूतनित्यत्वसिद्धिः त.प.१७४ख/८०७; अप्रसिद्धिः — {de ni ma grub dngos nyid na/} /{de yi rab grub gzhan cir 'gyur//} तस्याप्रसिद्धिरूपत्वे प्रसिद्धिस्तस्य का परा ।। त.स.७३ख/६८८; अनिष्पत्तिः — {gcig ni ma grub pa yi phyir/} /{du ma'i rang bzhin yang mi srid//} एकानिष्पत्तितोऽनेकस्वभावोऽपि न सम्भवी ।। त.स.७३क/६८०; अपरिनिष्पत्तिः — {yul ma grub pa'i phyir rang gi ngo bo nyid med pas de ji ltar sgra las rtogs par nus} विषयस्यापरिनिष्पत्तेः स्वरूपाभावात् कथं शब्दादसौ प्रत्येतुं शक्यः प्र.अ.७ख/९ २. असम्पत्तिः — {ma grub na sbyin par byed pa la bsgrags par bya'o//} असम्पत्तौ दातारं श्रावयेत् वि.सू.२५क/३१ ३. = {ma grub pa nyid} असिद्धता — {de la phyogs dang po la gtan tshigs the tshom za ba'i ma grub pa yin la} तत्राद्ये पक्षे सन्दिग्धासिद्धता हेतोः त.प. १७२ख/८०२; असिद्धत्वम् — {dpe'i skyon nyid dang bsgrub bya'i} (?){chos la sogs pa ma grub pa'o//} दृष्टान्तदोषः साधनधर्मासिद्धत्वम् न्या.प्र.१८४ख/८; • पा. असिद्धः, हेत्वाभासभेदः — {chos can dang 'brel pa'i tshul gcig ma grub pa'am the tshom za na ma grub pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} एकस्य रूपस्य धर्मिसम्बन्धस्यासिद्धौ सन्देहे वाऽसिद्धो हेत्वाभासः न्या.बि. २३५क/१८९; • वि. असिद्धः — {gtan tshigs ma grub pa ni ma yin te} नासिद्धो हेतुः त.प.१९०ख/८४४; {grub pa las phyin ci log kyang ma grub pa yin te} सिद्धश्च विपरीतोऽसिद्धस्य न्या.टी.७२क/१८८; न सिद्धः — {thams cad la blo gcig pa nyid ma grub bo//} एकमतित्वं च न सर्वत्र सिद्धम् त.प.२०६ख/८८२; अप्रसिद्धः — {rtog pa dang bral zhing ma 'khrul pa nyid ma grub pa yin na} कल्पनापोढाभ्रान्तत्वं चेदप्रसिद्धम् न्या.टी.४०ख/४१; न प्रसिद्धः — {rjes su 'gro ba ma grub pa} अन्वयो न प्रसिद्धः न्या.टी.७०ख/१८१; अनिष्पन्नः — {de la mos pas spyod pa'i sa la ni ma grub pa'o//} तत्राधिमुक्तिचर्याभूमिरनिष्पन्ना सू.व्या.२५३ख/१७२; {de lta bas na yang tshad ma'i 'bras bu don rtogs pa'i ngo bo nyid ma grub pa yin no//} तथा च प्रमाणफलमर्थाधिगमरूपमनिष्पन्नम् न्या. टी.४६ख/८४; अपरिनिष्पन्नः — {grub zin pa la ma grub pa gzhan ni yod pa ma yin te} न च परिनिष्पन्नस्यापरमपरिनिष्पन्नमास्ते प्र.अ.७ख/९; अनिर्वृत्तः — {rtsi chen po'i rnam pa rtsa ba ma grub pa zhes bya ba yod de} अस्त्यनिर्वृत्तमूला नाम महाभैषज्यजातिः ग.व्यू.३१२ख/३९९.
ma grub pa nyid
असिद्धता — {gsal byed pa dang snang bral la sogs pa rnams gtan tshigs ma grub pa nyid du ston par byed de} उद्योतकरभाविविक्तादयो हेतोरसिद्धतामुद्भावयन्ति त.प.२५९क/२३४; {skyon rnams khyad par yod na yang /} /{khyad par med phyir ma grub nyid//} विशेषेऽपि च दोषाणामविशेषादसिद्धता । प्र.अ.११४क/१२२.
ma grub pa ma yin
= {ma grub pa min/}
ma grub pa min
• वि. नासिद्धः — {thal ba bsgrub pa nyid du ni/} /{gtan tshigs gzhi ma grub pa min//} प्रसङ्गसाधनत्वेन नाश्रयासिद्धतेह (?हेतुश्) च । त.स.७३क/६८०; • सं. नासिद्धता — {gtan tshigs ma grub pa ma yin no//} नासिद्धता हेतोः त.प.१६९ख/७९६.
ma grub pa'i gtan tshigs ltar snang ba
पा. असिद्धो हेत्वाभासः, हेत्वाभासभेदः — {tshul gsum las gcig ma smras na yang sgrub pa ltar snang ba yin no//} {smras kyang go bar bya ba dang go bar byed pa gnyis las ma grub pa'am the tshom za na yang ngo //} {chos can dang 'brel ba'i tshul gcig ma grub pa'am the tshom za na ma grub pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} तत्र त्रयाणां रूपाणामेकस्यापि रूपस्यानुक्तौ साधनाभासः । उक्तावप्यसिद्धौ सन्देहे वा प्रतिपाद्यप्रतिपादकयोः । एकस्य रूपस्य धर्मिसम्बन्धस्यासिद्धौ सन्देहे वाऽसिद्धो हेत्वाभासः न्या.बि.२३५क/१८८.
ma grub par 'gyur ba
क्रि. असिद्धिर्भवति — {'dod pa tsam gyis dngos po grub pa dang ma grub par 'gyur ba ni ma yin no//} न हीच्छामात्रेण वस्तुनः सिद्ध्यसिद्धी भवतः त. प.१३५क/७२०.
ma grub min
= {ma grub pa min/}
ma grums pa
वि. अखण्डः — {dper na brag chen po ma grums pa ser ka med pa khong stong ma yin pa gcig tu bsdus pa shin tu mkhregs pa zhes gsungs so//} तद्यथा महाशैलः पर्वतोऽखण्डोऽच्छिद्रोऽशुषिर एकघनः सुसंवृत इति अभि.स.भा.६७ख/९३.
ma grol
= {ma grol ba/}
ma grol ba
• क्रि. न विमुच्यते — {ji srid du/} /{nyon mongs dri ma 'dres las ma grol ba//} न यावद्विमुच्यते क्लेशमलोपसर्गात् र.वि.१०७क/६२; • वि. अमुक्तः — {ma grol ba rnams 'grol ba} अमुक्तानां मोचयिता अ.श.३क/२; {ma grol ba grol bar 'dzin pa} अमुक्तमुक्तत्वग्राहः म.टी. १३क/१०३; अनिःसृतः — {de bzhin sems can la yod chos kyi dbang phyug nyon mongs sbun las ma grol lus//} तद्वत् क्लेशतुषादनिःसृतवपुः सत्त्वेषु धर्मेश्वरो । र. वि.१०७क/६२; • सं. = {ma grol ba nyid} अविविक्तत्वम् — {nyon mongs pa rnams las ma grol ba'i phyir ro//} क्लेशैरविविक्तत्वात् अभि.स्फु.२९६क/११४९.
ma grol ba dang grol bar 'dzin pa
पा. अमुक्तमुक्तत्वग्राहः, आत्मदर्शनविशेषः — {bdag tu lta ba rnam pa bcu}…{'di lta ste/} {gcig pur 'dzin pa dang}…{ma grol ba dang grol bar 'dzin pa'o//} दशविधमात्मदर्शनम्…यदुत—एकत्वग्राहः…अमुक्तमुक्तत्वग्राहश्च म.भा.१३क/१०३.
ma g+hI
मघी, औषधिविशेषः — {kau shi ka 'di lta ste dper na rtsi ma g+hI zhes bya ba dug thams cad rab tu zhi bar byed pa zhig} तद्यथापि नाम कौशिक मघी नामौषधी सर्वविषप्रशमनी अ.सा.४६क/२६.
ma dgra bcom ma sun phyung ba
पा. मातुरर्हन्त्या दूषणम्, उपानन्तर्यविशेषः म.व्यु.२३३० (४५क).
ma bgos pa
वि. अविभक्तः — {de yis mdza' bas bskyangs pa yi/} /{byis pa mug d+ha zhes bya ba/} /{nor ma bgos pa'i spun zla ni/} /{ma mi gcig pa de khyim gnas//} अविभक्तधनस्तस्य भ्राता वैमातृकः शिशुः । मुग्धनामा गृहे तस्थौ वात्सल्यात्तेन पालितः ।। अ.क.४ख/५०.३६.
ma bgyis
• भू.का.कृ. न कृतः — {btsun pa}…{'di lta bu ni bdag la phas kyang ma bgyis mas kyang ma bgyis}…{sngon gyi pha mes dag gis kyang ma bgyis} इदमस्माकं भदन्त न मात्रा कृत न पित्रा… न पूर्वप्रेतैः वि.व.१२६ख/२.१०२; द्र.— {bsti stang bgyis dang ma bgyis pa//} असत्कृताः सत्कृता वा शि.स.३२क/३०; {'dus ma bgyis kyi bde ba} असंस्कृतसुखम् सु.प.२२ख/३; • अव्य. निर् — {nongs pa ma bgyis} निरपराधः अ.श.९२ख/८३.
ma mgu
= {ma mgu ba/}
ma mgu ba
• क्रि. परितस्यति — {des ma mgu zhing ma rangs pa zhes bya ba'i tha tshig ste} तेन हि परितस्यति, उपक्षीयत इत्यर्थः अभि.स्फु.१६१क/८९३; • वि. अतुष्टः— {bdag 'ong 'phyis pas ma mgu mchis gyur tam//} चिरान्मदभ्यागमनादतुष्टौ स्याताम् जा.मा.५७क/६६; असन्तुष्टः — {des/} /{rnam par bshad pa gzhan la ma mgu nas/} /{rnam par bshad pa 'di ni byas pa yin//} स इमां कृतवान् व्याख्यां व्याख्यास्वन्यास्वसन्तुष्टः ।। अभि.स्फु.३३३क/१२३४; • सं. दौर्मनस्यम् — {sems can mi mgu byas pa yis/} /{myong bar 'gyur ba gang yin pa//} यत्सत्त्वदौर्मनस्येन कृतेन ह्यनुभूयते ।। बो. अ.२०क/६.१३१.
ma 'gags pa
• वि. अनिरुद्धः — {chos thams cad ni ngo bo nyid med pa ma skyes pa ma 'gags pa} सर्वधर्मा निःस्वभावा अनुत्पन्ना अनिरुद्धाः त्रि.भा.१६९क/९२; • सं. अनिरोधः — {bag chags kyi sa bon ma 'gags pa'i phyir ni ma 'gags pa'o//} वासनाबीजानिरोधादनिरुद्धाः ल.अ.७२ख/२०; • ना. अनिरुद्धः १. भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa ma 'gags pa dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता चानिरुद्धेन…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१; {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang}… {ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण…अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च… महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४ २. नृपः — {bcu gsum de dag rim pa yis/} /{rigs ldan rigs la 'byung bar 'gyur/}…{stobs po che dang ma 'gags pa//} कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशान्ये क्रमेण ते ।… महाबलोऽनिरुद्धश्च वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५; म.व्यु.३६०८ (६०ख) ३. शाक्यकुमारः — {shAkya gzhon nu bzang po dang ming chen dang ma 'gags pas} भद्रिकस्य शाक्यकुमारस्य महानाम्नोऽनिरुद्धस्य च ल.वि.११३ख/१६५.
ma 'gyur
= {mi 'gyur/} {o ba/}
ma 'gyur ba
= {mi 'gyur/} {o ba/}
ma 'grangs
= {ma 'grangs pa/}
ma 'grangs pa
• क्रि. तृप्तिर्न लभ्यते — {kye rgyal po nga da dung ma 'grangs so//} भो पार्थिव, अद्यापि तृप्तिर्न लभ्यते अ.श.९६क/८६; • वि. अतृप्तः — {rgyal po nga ma 'grangs kyis/} {yang byin cig} अतृप्तोऽस्मि भोः पार्थिव, भूयो मे प्रयच्छ अ.श.९६क/८६.
ma rga da
= {ma ra ka ta/}
ma rgal ba
वि. अतीर्णः — {sems can ma rgal ba rnams sgrol ba} अतीर्णानां सत्त्वानां तारयिता अ.श.३क/२; अलङ्घितः — {'dir ma rgal ba 'ga' lta med grang snyam ste/} {phyir bltas na} पृष्ठतोऽवलोकयितुं प्रवृत्तः—मा कश्चिदत्रालङ्घितं भविष्यतीति अ.श.११४ख/१०४.
ma rgol ba
वि. अनुत्तीर्णः — {de ma rgol bar sad do//} स चानुत्तीर्ण एव प्रतिबुध्येत ल.अ.१४०ख/८७.
ma rgyal
= {ma rgyal ba/}
ma rgyal ba
वि. अजितः — {ma rgyal ba rgyal bar byed pa dang rgyal ba rnal du dgod pa'i phyir} अजितजयजिताध्यवसानाद् अभि.भा.३०क/९८२; {shes bya ma rgyal ba rgyal bar bya ba'i phyir} अजितज्ञेयविनिर्जयाय सू.व्या.२२७ख/१३८.
ma rgyal ba rgyal bar byed pa
अजितजयः — {ma rgyal ba rgyal bar byed pa dang rgyal ba rnal du dgod pa'i phyir} अजितजयजिताध्यावसनात् अभि.भा.३०क/९८२.
ma rgyu ba
वि. अनारूढः — {de nas khyim gyi 'khor lo'i rtsibs dang po la sngar ma rgyu ba'i nyin zhag gsum po gang yin pa} ततः पूर्वमनारूढं दिनत्रयं प्रथमराशौ चक्रारे वि.प्र. २४८क/२.६१.
ma rgyud kyis dag pa
वि. मातृशुद्धः — {de'i bu mang po rigs dang ldan zhing ma rgyud kyis kyang dag pa} बहवश्चास्य पुत्रा भवेयुर्जातिमन्तो मातृशुद्धाः सु.प.३४ख/१३.
ma bsgo
= {ma bsgo ba/}
ma bsgo ba
वि. अननुज्ञातः — {khyim gzhan du ma bsgo bar stan la 'dug pa la'o//} निषादेऽननुज्ञातेऽन्तर्गृहमासने वि.सू.५३ख/६८; अनादिष्टः — {ma bsgo bar slang ba} अनादिष्टयाचनम् वि.सू.१६क/१८; अप्रवारितः — {ma bsgo bar nye bar 'gro ba ni de nyid do//} तत्त्वमप्रवारितस्योपसंक्रान्तेः वि.सू.२७ख/३४.
ma bsgoms
= {ma bsgoms pa/}
ma bsgoms pa
भू.का.कृ. अभावितम् — {ma bsgoms pa ni 'thob pa dang brten pa'i bsgom pa dag gis ma bsgoms pa'i phyir nyon mongs pa can no//} अभावितं क्लिष्टं प्रतिलम्भनिषेवणाभावनाभ्यामभावितत्वात् अभि. भा.४६ख/१०४९.
ma bsgyur ba
वि. अविकृतः — {dbang po ma bsgyur bar dbang po 'khrul par mi rigs pa'i phyir ro//} अविकृते इन्द्रिये इन्द्रियभ्रान्त्ययोगात् न्या.टी.४२ख/५५.
ma bsgrags pa
भू.का.कृ. न शब्दितः — {rgyud kyang rnam pa bzhi rnams kyis/} /{dgongs pa'i skad ni ma bsgrags pa//} तन्त्रेणापि चतुर्णां च सन्ध्याभाषं न शब्दितम् ।। हे.त. १९क/६०.
ma bsgral ba
वि. अतीर्णः — {ma bsgral ba rnams bsgral bar bgyi/} /{ma grol ba rnams bdag gis dgrol//} अतीर्णान् तारयिष्याम्यमुक्तान् मोचयिष्याम्यहम् । स.दु. १०४क/१४६.
ma bsgribs
= {ma bsgribs pa/}
ma bsgribs pa
• वि. अनिवृतः, ओ ता — {yid kyi sa pa'i nye ba'i nyon mongs pa glo bur ba rnams kyis ma bsgribs pa'i phyir ma bsgribs pa'o//} मनोभूमिकैरागन्तुकैरुपक्लेशैरनावृतत्वादनिवृतम् त्रि.भा.१५२क/४२; {shes rab} …{ma bsgribs la lung du ma bstan pa'o//} प्रज्ञा…अनिवृताव्याकृता च अभि.स्फु.२३९क/१०३४; अनावृतः — {dus la'ang ye shes ma bsgribs pa/} /{de phyir btang snyoms mi rung ngo //} अध्वन्यनावृतज्ञाना उपेक्षाऽतो न युज्यते ।। सू.अ.१३१क/३; अतिरोहितः— {rig byed la brten pas chos shes pa 'byung ba na ma bsgribs par 'gyur te} वेदाश्रयेण हि धर्मज्ञानं भवदतिरोहितं भवति त.प. २७२ख/१०१३; • सं. १. अनावृतिः — {sbrang ma'i rkang pa tsam gyis kyang /} /{bsgribs te ma bsgribs pa la ni//} मक्षिकापदमात्रेऽपि पिहितेऽनावृतिश्च त.स.६३ख/५९९ २. = {ma bsgribs pa nyid} अनावृतत्वम् — {bsgribs pa dang ma bsgribs pa 'gal ba'i chos dang ldan pa dag gcig la cig car rigs pa ma yin no//} न ह्येकस्यावृतत्वमनावृतत्वं चेति युगपद्विरुद्धधर्मसंसर्गो युक्तः त.प.७३ख/६००; • पा. अनावृता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}… {ma bsgribs pa ni sgrib pa med pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ… जाता… अनावृता निरावरणा सू.व्या.१६२ख/५२.
ma bsgribs pa la lung du ma bstan pa
= {ma bsgribs lung ma bstan/}
ma bsgribs pa'i lung du mi ston pa
अनिवृताव्याकृताः म.व्यु.६८९० (९८ख); द्र. {ma bsgribs lung ma bstan/}
ma bsgribs par 'gyur
क्रि. अतिरोहितं भवति — {rig byed la brten pas chos shes pa 'byung ba na ma bsgribs par 'gyur te} वेदाश्रयेण हि धर्मज्ञानं भवदतिरोहितं भवति त.प.२७२ख/१०१३.
ma bsgribs lung ma bstan
वि. अनिवृताव्याकृतम् — {de ni ma bsgribs lung ma bstan/} {zhes bya ba yang kun gzhi rnam par shes pa la bsnyegs so//} अनिवृताव्याकृतं च तत् । आलयविज्ञानमिति प्रकृतम् त्रि.भा.१५१ख/४२; {'dod pa na spyod pa'i ma bsgribs pa la lung du ma bstan pa la ni}…{rnam pa bzhir dbye'o//} कामावचरमनिवृताव्याकृतं चतुर्धा भिद्यते अभि.भा.१०४ख/३६२; {shes rab} …{ma bsgribs la lung du ma bstan pa'o//} प्रज्ञा…अनिवृताव्याकृता च अभि.स्फु.२३९क/१०३४.
ma bsgrubs
= {ma bsgrubs pa/}
ma bsgrubs pa
• सं. अप्रसाधनम् — {dus nyid skyes bu nyid sogs la/} /{sngar bzhin ldog la the tshom za/} /{skyes bu rnams la byed pa yi/} /{nus pa med par ma bsgrubs phyir//} कालत्वपुरुषत्वादौ सन्दिग्धव्यतिरेकिता । पूर्ववत् करणाशक्तेर्नराणामप्रसाधनात् ।। त.स.१०२क/८९९; • वि. असाधितः — {'on te sgrub par byed pa la/} /{gzhan gyis ma bsgrubs tshad 'dod na//} अन्येनासाधिता चेत् स्यात् साधकस्य प्रमाणता । त.स.१०६क/९२९; असमासादितः — {gang gis rnam par shes pa 'di dag dus gsum char du yang ma bsgrubs pa yin na yang} येनैता विज्ञानस्य कालत्रयेऽप्यसमासादितसम्भवाः अपि त.प.२२३ख/९१६; द्र.— {ngal bas ma bsgrubs pa} अश्रमोपार्जितः बो.अ.१८ख/६.१०७; {yang dag par ma bsgrubs pa/} {rnam par ma bsgrubs pa/}
ma nges
= {ma nges pa/}
ma nges nyid
= {ma nges pa nyid/}
ma nges pa
• सं. १. अनिश्चयः — {'on kyang yon tan ma nges par/} /{de nges byed nus ma yin no//} गुणानिश्चयतस्तत् तु विनिश्चेतुं न शक्यते ।। त.स.११०ख/९६१; {de bzhin du don la yang ma nges pa blta bar bya'o//} एवमर्थेऽप्यनिश्चयो द्रष्टव्यः त.प.२१५ख/९०२; अविनिश्चयः — {med par nges pa yang ma yin te zhes bya ba ni thams cad mkhyen pa med par mi nges pa'o//} तदसत्ताविनिश्चय इति सर्वज्ञासत्ताविनिश्चयः त.प.२८२ख/१०३१; अनवसायः — {de ma nges na de rnam par dpyod pa mi rung ba'i phyir ro//} तदनवसाये तद्विमर्शायोगात् त.प.२३८क/९४६ २. अनियमः — {gal te sa bon la sogs pa bzhin du ma nges pa yin no snyam ste} बीजादिवदनियमश्चेत् हे.बि.२४२क/५७ ३. = {the tshom} आरेकः, संशयः — {'on te ma nges phyin ci log/} /{yod pa srid pa 'ga' zhig la//} किन्त्वारेकविपर्याससम्भवे सति कस्यचित् । त.स.४३क/४३७ ४. = {ma nges pa nyid} अनियतता — {theg pa dang theg pa ma yin par nges pa dang ma nges pa}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} यानायाननियतानियततां च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९; अनैकान्तिकता — {gtan tshigs ma nges pa yin no//} अनैकान्तिकता हेतोः त.प.१६५क/५०; अनैकान्तिकत्वम् लो.को.१७६०; अनीतत्वम् — {le lo dang ni mi 'go ba/} /{skabs mi byed dang ma nges dang //} कौसीद्यमनवबोधो ह्यवकाशस्याकृतिर्ह्यनीतत्वम् । सू.अ.१८४क/७९; अनिश्चितत्वम् लो.को.१७६०; • पा. १. अनैकान्तिकः, हेत्वाभासभेदः — {de bzhin du mi mthun pa'i phyogs la med pa'i tshul gcig ma grub na yang ma nges pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} तथैकस्य रूपस्यासपक्षेऽसत्त्वस्यासिद्धावनैकान्तिको हेत्वाभासः न्या.बि.२३५क/१९५; न्या.टी.७४ख/१९५; {gtan tshigs ma nges pa} अनैकान्तिको हेतुः त.प.१६३ख/४७ २. अनियतम्, गोत्रभेदः — {rigs ni mdor na rnam pa bzhi ste/} {nges pa dang ma nges pa dang de dag nyid go rims bzhin du rkyen rnams kyis mi 'phrog pa dang 'phrog pa'o//} समासेन चतुर्विधं गोत्रं नियतानियतं तदेव यथाक्रमं प्रत्ययैरहार्यं हार्यं चेति सू.व्या.१३७ख/१२; • वि. अनियतः — {rnam pa ma nges pa ni ma yin te} न त्वनियताकारः न्या.टी.७७ख/२०४; {nyan thos ma nges rnam gnyis te/} /{theg don mthong dang ma mthong ba//} श्रावकोऽनियतो द्वेधा दृष्टादृष्टार्थयानतः । सू.अ. १७५क/६९; न नियतः — {yang na gang dag gang du yang ma nges pa de dag ni de la ltos pa med pa yang ma yin par 'gyur te} ये तु पुनर्यत्र न नियताः, ते तत्रानपेक्षा अपि न भवन्त्येव त.प.२२६क/१६८; अप्रतिनियतः — {ma nges pa'i rnam par shes pa tsam las byung ba} अप्रतिनियतविज्ञानमात्रभाविनी त.प.९७ख/६४५; अनिश्चितः — {mthong yang 'brel pa ma nges pa las mi rtogs pa'i phyir ro//} दृष्टादप्यनिश्चितसम्बन्धादप्रतिपत्तेः न्या. टी.४७ख/९२; {las kyi mtha' ma nges pa} अनिश्चितकर्मान्तः श्रा.भू.७३क/१८९; अपरिनिश्चितः — {thug pa med pa ste ma nges pa'i gtan tshigs gang la yod pa de la de skad ces bya'o//} अनवस्थितः अपरिनिश्चितो हेतुर्यस्य वादिनः स तथोक्तः त.प.२१७ख/९०५; अनेकान्तः — {de'i tshe rjes su dpag pas ma nges pa yin no//} तदाऽनुमानेनानेकान्तः त.प.१४ख/४७५.
ma nges pa nyid
१. अनैकान्तिकता — {tshogs pa'i 'bras bu nus pa na/} /{'gyur ba dang 'brel 'bras bu la/} /{ma nges pa ni nyid yin te/} /{gegs byed pa dag srid phyir ro//} सामग्रीफलशक्तीनां परिणामानुबन्धिनि । अनैकान्तिकता कार्ये प्रतिबन्धस्य सम्भवात् ।। प्र.वृ.२६४ख/४; {dung la ser sogs rnam shes kyis/} /{gtan tshigs phyi ma gnyis po yang /} /{gsal por ma nges nyid yin te//} कम्बुपीतादिविज्ञानैर्हेत्वोः पश्चिमयोरपि । अनैकान्तिकता व्यक्तम् त.स.७५ख/७०८; अनैकान्तिकत्वम् — {ha cang thal bar 'gyur ba bstan pas sun 'byin pa ma nges pa nyid du dogs par byed pa ste} अतिप्रसङ्गोद्भावनया दूषणस्यानैकान्तिकत्वमाशङ्कते त.प.१५३ख/७६० २. अनैकान्तिकमेव — {khyod la yang bdag log pa na srog la sogs pa ldog par thal ba ni ma nges pa nyid yin no//} तवाप्येतदात्मनिवृत्तौ प्राणादिनिवृत्तिप्रसञ्जनमनैकान्तिकमेव त.प.१९८ख/११४; अनिश्चित एव — {'dri ba ni ma nges pa nyid la 'thad pa'i phyir ro//} अनिश्चित एव प्रश्नस्य युक्तत्वात् प्र.अ.१५ख/१८.
ma nges pa med pa'i rtags
एकान्तहेतुकः लो.को.१७६०.
ma nges pa smras pa
स्याद्वादः, वादविशेषः — {'dis kyang ma nges pa smras pa brtags pa bstan to//} अयं च स्याद्वादपरीक्षोपक्षेपः त.प.१४४ख/१७.
ma nges pa'i rtags
अनैकान्तहेतुकः लो.को.१७६०.
ma nges pa'i rtags nyid
अनैकान्तिकहेतुत्वम् लो.को.१७६०.
ma nges pa'i bdag nyid
वि. अनिश्चितात्मा — {sgrub par byed pa'i chos ma nges pa'i bdag nyid ni de'i mtshan nyid ma yin te/} {phyogs kyi chos the tshom can bzhin no//} न हि अनिश्चितात्मनः (साधनधर्मस्य) तल्लक्षणत्वं यथा सन्दिग्धस्य पक्षधर्मत्वस्य हे.बि.२५३क/७०.
ma nges pa'i phung po
अनियतराशिः म.व्यु.१७३९ (३८क).
ma nges pa'i rigs
पा. अनियतगोत्रः, गोत्रभेदः, पञ्चसु गोत्रेषु एकः म.व्यु.१२६४ (२७ख); द्र. {ma nges pa'i rigs can/}
ma nges pa'i rigs can
वि. अनियतगोत्रकः — {blo gros chen po ma nges pa'i rigs can ni gsum po 'di dag bstan pa'i tshe gang la dga' ba de la rjes su sbyar bar bya'o//} अनियतगोत्रकः पुनर्महामते त्रिष्वप्येतेषु देश्यमानेषु यत्रानुनीयते तत्रानुयोज्यः स्यात् ल.अ.८०ख/२८.
ma nges par 'gyur
क्रि. १. अनैकान्तिकं भवति — {zhes kha cig gis thal ba sgrub par byed pas na ma nges par 'gyur ba} इति केनचित् प्रसङ्गापादनं क्रियमाणमनैकान्तिकं भवति त.प.१९८ख/११४ २. अनैकान्तिकः स्यात् — {de las ldog pa la the tshom za ba'i phyir ma nges par 'gyur te} ततो व्यतिरेकस्य सन्देहादनैकान्तिकः स्यात् वा.न्या.३२७क/१३.
ma ngoms pa
= {mi ngoms pa/}
ma brngas pa
वि. अलूनः — {dper na nyag ma gcig ma brngas pas zhing ma brngas pa ma yin pa bzhin no//} यथा नैकलुङ्गेनालूनेन केदारमलूनं भवति अभि.भा.१८क/९३१.
ma bsngags
= {mi bsngags pa/}
ma bsngags pa
= {mi bsngags pa/}
ma cig
एकमाता — {ma cig dpal lha mo} एकमाता श्रीदेवी लो.को.१७६१.
ma cor
= {mu cor/}
ma bcag pa
वि. अखण्डितः — {nges par til mtshungs skye rgu rnams/} /{rgyal po'i don byed ma bcag pas/} /{ma yin ma nyams pas kyang min/} /{ma gdungs pas min ma gzir min//} नाखण्डिता नाक्षयिता नातप्ता नाप्यपीडिताः । कुर्वन्त्यर्थक्रिया राज्ञस्तिलतुल्याः किल प्रजाः ।। अ. क.३१३ख/४०.७३.
ma bcad pa
• सं. अपरिच्छेदः — {gal te rigs tha dad du ma bcad pa de lta na yang ci'i phyir khyad par du mi 'gyur zhe na} यदि नाम भेदेनापरिच्छेदो जातिः, तथापि विशेषणं कस्मान्न भवति त.प.८क/४६२; • वि. १. अविच्छिन्नः — {des na ma bcad pa'i ngo bos/} /{de ni thams cad du rtogs min//} तेनाविच्छिन्नरूपेण नासौ सर्वत्र गम्यते । त.स.८०ख/७४७; अपरिच्छिन्नः — {de ltar zhes bya ba tha dad du ma bcad na'o//} एवमिति भेदेनापरिच्छिन्नम् त.प.८क/४६२; अनधिगतः — {de bas na ma bcad pa'i yul can ni tshad ma yin te} अत एव चानधिगतविषयं प्रमाणम् न्या.टी.३७ख/१९ २. अपावृतः — {sgo ma bcad par} अपावृतद्वारे वि.सू.१४क/१५ ३. अबद्धः — {mtshams ma bcad pa'i gnas su ni las la rtsig pa mtshams yin no//} कुड्ये कर्मण्यबद्धसीम्न्यावासे सीमा वि.सू.५७क/७२; ०. अघट्टितः म.व्यु.६६२९ (९५क).
ma bcad pa'i yul can
वि. अनधिगतविषयम् — {de bas na ma bcad pa'i yul can ni tshad ma yin te/} {shes pa gang gis thog ma nyid du don rtogs pa de nyid kyis skyes bu bcug par gyur cing don dang phrad par gyur pa yang yin te} अत एव चानधिगतविषयं प्रमाणम् । येनैव हि ज्ञानेन प्रथममधिगतोऽर्थः, तेनैव प्रवर्तितः पुरुषः; प्रापितश्चार्थः न्या.टी.३७ख/१९.
ma bcas pa
भू.का.कृ. न भिन्नः =— {zhal zas gsol ba na 'bras chan 'brum bu gcig kyang legs par ma bcas par mi gsol ba dang} आहारमाहरतो नैकौदनपुलाकमप्यतिभिन्नं प्रविशति बो.भू.४१ख/५३.
ma bcings
= {ma bcings pa/}
ma bcings pa
• क्रि. न बध्यते =— {mdza' ba'i snum gyis ma byugs shing /} /{yon tan srad bus ma bcings la/} /{zhe sa bla mas ma smad pa/} /{bud med rang 'dod reg pas bde//} स्नेहेन नोपलिप्यन्ते न बध्यन्ते गुणेन च । गौरवेन च सज्जन्ति स्वेच्छास्पर्शसुखाः स्त्रियः ।। अ.क.२६७क/३२.२०; • वि. अबद्धः — {srid pa'i btson rar chags sogs kyi/} /{'ching bas bcings pa'i skad cig gzhan/} /{ma bcings gzhan ni grol 'gyur ba/} /{zhes bya 'di yang rtogs ma yin//} रागादिनिगडैर्बद्धः क्षणोऽन्यो भववारके । अबद्धो मुच्यते चान्य इतीदं नावबुध्यते ।। त.स.१९ख/२१३; अपिनद्धः मि.को.४६क ।
ma bcom
• क्रि. न हन्ति — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२.३३३; • वि. अहतः — {ma bcom zhes dgag pa'i tshig gdon par bya'o//} अहत इत्यकारप्रश्लेषो द्रष्टव्यः त.प. २९१ख/१०४६; {brtan yang ri shod lhung ba bzhin/} /{ma bcom na yang de bcom bzhin//} स्थिताऽप्यधश्च्युतैवाद्रेरहताऽप्याहतैव सा । अ.क.३११ख/१०८.१६६.
ma bcol
= {ma bcol ba/}
ma bcol ba
वि. अयाचितः — {de bya ba rnams la ni ma bcol bar grogs su 'gro la bcol na lta ci smos} स कृत्येष्वस्यायाचितोऽपि सहायीभावं गच्छति प्रागेव याचितः बो.भू.७९क/१०१; अव्यापारितः — {gang /ma} {bcol legs par byed pa yi/} /{zhes pa ste/} {gsol ba ma btab par dge ba la sbyor ba'i byang chub sems dpa'} यः पुनरव्यापारितसाधुः अनभ्यर्थितकल्याणोपनेता बोधिसत्त्वः बो.प.५५ख/१७; {khyod ni ma bcol legs mdzad pa/} /{khyod ni rgyu med bzhin du byams//} अव्यापारितसाधुस्त्वं त्वमकारणवत्सलः । श.बु.११०ख/११; अनधीष्टः — {ma bcol phan pa byed pa'i ngag/} /{gus pas spyi bos blang gyis te//} अनधीष्टोपकारिणाम् । प्रतीच्छेच्छिरसा वाक्यम् बो.अ.१३क/५.७४; अनवधीष्टः — {sems can thams cad kyi ma bcol ba'i bshes gnyen du gyur pa} सर्वसत्त्वानवधीष्टकल्याणमित्रस्य द.भू.१९२क/१८; अनुक्तः — {ma bcol na mnod par mi bya'o//} नानुक्तो गृह्णीयात् वि.सू.६७ख/८४.
ma bcol legs mdzad pa
वि. अव्यापारितसाधुः — {khyod ni ma bcol legs mdzad pa/} /{khyod ni rgyu med bzhin du byams//} अव्यापारितसाधुस्त्वं त्वमकारणवत्सलः । श.बु.११०ख/११.
ma bcos pa
वि. अकृत्रिमः — {de'i phyir ma bcos pa ni sgra//} तस्मादकृत्रिमः शब्दः त.प.१७८क/८१६.
ma chag
१. = {ma chag pa/} 2. द्र.— {'di la ni don zhig yod gor ma chag} नूनमत्र कारणेन भवितव्यम् अ.श.२२क/१८.
ma chag pa
अक्षतम् — {de bzhin du zhi ba dang rgyas pa la 'bras sA lu ma chag pa'o//} तथा शान्तौ पुष्टौ अक्षतं शालितण्डुलाः वि.प्र.१००क/३.२०; द्र. {'bras bu ma nyams pa/}
ma chags gyur
वि. असङ्गप्राप्तः — {ma chags gyur cing nan tan yid kyis 'chad//} असङ्गप्राप्तो वदि युक्तमानसः स.पु.३८ख/७०.
ma chags pa
• क्रि. १. न संस्रक्ष्यति — {gal te 'di tshu rol gyi 'gram du ma chags/} {pha rol gyi 'gram dang dbus su ma chags} स चेदेष न पारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, नापारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, न मध्ये संस्रक्ष्यति वि.व.१४६ख/१.३५ २. न सङ्गोऽभूत् — {yon tan rnams la'ang ma chags la//} गुणेष्वपि न सङ्गोऽभूत् श.बु.११२क/४९; • सं. १. अनासक्तिः — {ma chags pa ste/} {srid pa dang srid pa'i yo byad rnams la ma chags pa dang mi phyogs pa'o//} अलोभो भवे भवोपकरणेषु चानासक्तिः वैमुख्यं च त्रि.भा.१५६क/५६; असक्तिः — {ji ltar sbyin pa la ma chags pa bshad pa ltar tshul khrims nas shes rab kyi bar la yang de dang 'dra bar rig par bya'o//} यथा दानासक्तिरुक्ता एवं शीले यावत्प्रज्ञायां वेदितव्या सू.व्या.२०३ख/१०५; {de dag kyang phal cher sems snyoms pa nyid dang mi chags pa dang ma khengs pa dang mi dmigs pa rnams kyi dbang du mdzad de gzhag pa'o//} ते च प्रायेण चित्तसमतामसक्तिमनुन्नतिमनुपलम्भं चाधिकृत्य प्रज्ञप्ता म.टी.२९३ख/१५८; असंसक्तिः — {thams cad chos la ma chags dang /} /{gcig pu dben par spyod pa dang /} /{ma brtags pa yi 'bras bu ni/} /{rang rgyal sras po dag la bshad//} सर्वधर्मेष्वसंसक्तिर्विवेका ह्येकचारिका । प्रत्येकजिनपुत्राणां फलं देशेम्यतर्किकम् ।। ल.अ.१६६ख/१२०; विरागः — {de bzhin du stong pa nyid smra ba ni gang du yang chags pa'am mi chags pa med do//} तथा शून्यतावादिनो न क्वचिदनुरागो न विरागः शि.स.१४७क/१४०; अलोभः — {sbyin pa'i}…{rgyu ni ma chags pa la sogs pa dang lhan cig skyes pa'i sems pa'o//} दानस्य…अलोभादिसहजा चेतना हेतुः सू.व्या.२००ख/१०२; {ma chags pa la sogs pa chos dkar po dang ldan pa'i phyir ro//} अलोभादिशुद्धधर्मयोगात् अभि.भा.६८ख/११३९; अनभिष्वङ्गः — {lus la ma chags pa'i phyir de dag mi snang bar gyur pa'i rgyu yid la mi byed do//} स्वशरीरे चानभिष्वङ्गान्न तमन्तर्धानहेतुं मनसि चकार जा.मा.३२क/३७; {bde ba la mi chags pa dang sdug bsngal las mi skyo ba'o//} सुखेऽनभिष्वङ्गः, दुःखेऽवैमुख्यम् शि.स.१०१क/१००; अश्लेषः म.व्यु.६६२१ (९४ख) २. = {ma chags pa nyid} नैःसङ्ग्यम् — {e ma'o sdug bsngal can la 'di snying rje/} /{bdag nyid che ba bdag gi bde ma chags//} अहो दयाऽस्य व्यसनातुरे जने स्वसौख्यनैःसङ्ग्यमहो महात्मनः । जा.मा.६क/६; • पा. अलोभः, कुशलधर्मभेदः — {ma chags pa ni chags pa'i gnyen po'o//}…{srid pa dang srid pa'i yo byad rnams la ma chags pa dang mi phyogs pa'o//} अलोभो लोभप्रतिपक्षः …भवे भवोपकरणेषु चानासक्तिः वैमुख्यं च त्रि.भा. १५६क/५६; • वि. असक्तः — {bder ma chags pa} सुखेष्वसक्तः सू.अ.२४८क/१६५; {longs spyod ma chags} भोगेष्वसक्तः सू.अ.२४८क/१६५; अरक्तः — {ma chags pa'i mig gis blta ba} अरक्तनेत्रप्रेक्षिणा शि.स.४९ख/४७; अनध्यवसितः — {longs spyod la ma chags pa} भोगानध्यवसितानाम् ल.अ.१५५क/१०२; विरक्तः — {skyes pa chags par gyur pa shes shing chags pa dang bral ba shes pa} रक्तं पुरुषं जानाति, विरक्तं पुरुषं जानाति अ.श.८ख/७; निःस्पृहः — {sdig la ma chags} पापनिःस्पृहः जा.मा.१६६क/१९२; निवृत्तस्पृहः — {rgyal po'i mal stan bzang po la ma chags par} परार्घ्यास्तरणास्तीर्णेभ्यो राजशयनेभ्योऽपि निवृत्तस्पृहेण जा.मा.१३३ख/१५४; अनुपलिप्तः — {ma chags bde bar gshegs pa'i sras po rnams//} अनुपलिप्ताः सुगतस्य पुत्राः स.पु.६ख/९; अनास्थः — {de nas byang chub sems dpa' srid pa'i bde ba la ma chags pa} अथ बोधिसत्त्वो भवभोगसुखेष्वनास्थः जा.मा.३३ख/३९; अलुब्धः — {ma chags zhes pa ni bu dang chung ma la sogs pa thams cad dang rang gi lus la yang ltos pa med pa'o//} अलुब्ध इति सर्वपुत्रकलत्रादिस्वशरीरनिरपेक्षः वि.प्र.९०क/३.२; असङ्गः — {'gro ba'i don slad ma chags pa'i/} /{thugs kyis brtson pa gang mdzad pa//} जगद्धितार्थं घटसे यदसङ्गेन चेतसा । श.बु.११४ख/११४; निःसङ्गः — {slong la dga' ba'i gnyen gyur pa/} /{bdag gi bde la ma chags des//} ततः स्वसुखनिःसङ्गो याचकप्रियबान्धवः । जा.मा.५३क/६२; अरूढः — {de'i phyir ma chags na de'i tshe dang po yang tha dad par blang bar bya ba nyid do//} तस्मादरूढस्यास्य पृथक् तदानीमुत्थाप्यता प्रथमं च वि.सू.८५ख/१०२; अप्ररूढः — {nyams pa dang ma chags pa gnyis ltung ba la sbyor ba la ni nyes byas so//} दुष्कृतमापत्तियोगे ध्वस्ताप्ररूढयोः वि.सू.५४क/७०.
ma chags pa nyid
असक्तता — {phun sum tshogs pa'i bde ba dag la ma chags pa nyid} सम्पत्तिसुखेष्वसक्तता सू. व्या.२५४ख/१७३; असक्तत्वम् — {sbyin pa'i ma chags pa nyid lan bdun bshad do//} सप्तकृत्वो दानस्यासक्तत्वमुक्तम् सू.व्या.२०३क/१०५.
ma chags pa las skyes pa
वि. अलोभजः, ओ जा — {de la yang ma chags pa dang zhe sdang med pa dang gti mug med pa las skyes pa dang rnam pa gsum yod la} साऽपि त्रिप्रकारा—अलोभजा, अद्वेषजा, अमोहजा अभि.भा. २३७ख/७९९.
ma chags pa'i bdag nyid
वि. अलोभात्मिका — {btang snyoms ni ma chags pa'i bdag nyid yin no//} अलोभात्मिकोपेक्षा अभि.भा.७७ख/११७१.
ma chags pa'i ye shes
= {ma chags ye shes/}
ma chags par 'gyur ba
वि. अनध्यवसितः लो.को.१७६२.
ma chags par mi bgyid
क्रि. न विरज्यति — {chags par mi bgyid mi chags par mi bgyid} न रज्यन्ति न विरज्यन्ति शि.स.१४६क/१४०.
ma chags ye shes
पा. असङ्गज्ञानम् — {ma chags ye shes bsam gyis mi khyab las/} /{kye ma bdag ni bslus zhes rnam par sems//} हा वञ्चितोऽस्मीति विचिन्तयामि असङ्गज्ञानातु अचिन्तियातः ।। स.पु.२५ख/४५.
ma chad
= {ma chad pa/}
ma chad pa
• वि. अनवच्छिन्नः — {de la ma chad pa gcig gi ngo bo gang yin pa de ni rtog pa med pa lta ba tsam gyi mngon sum gyi spyod yul yin la} तत्र यदनवच्छिन्नमेकरूपं तदालोचनमात्रस्य निर्विकल्पप्रत्यक्षस्य गोचरः त.प.९क/४६३; अविच्छिन्नः — {rtsa ba ma chad pa nyid phyir/} /{chos nyid mkhyen pa nyams pa min/} /{kun mkhyen skyes bur gang gis smras/} /{de dag gis blo'i khyad par bstan//} ये त्वविच्छिन्नमूलत्वाद्धर्मज्ञत्वेऽहते सति । सर्वज्ञान् पुरुषानाहुर्धीमत्ता तैः प्रकाशिता ।। त.स.१२१क/१०४६; अच्छिन्नः म.व्यु.१७२३ (३८क); • सं. १. अच्छित्तिः — {yod na ma chad kyi bar du'o//} अच्छित्तेः सत्त्वे वि.सू.६६ख/८३ २. = {ma chad pa nyid} अनुपच्छिन्नत्वम्— {rgyun ma chad pa'i phyir} प्रबन्धानुपच्छिन्नत्वात् सू.व्या.१८३ख/७९.
ma chad par
अविच्छिन्नम् — {nyi ma gcig tu ma chad par/} /{bsgom pas yongs su brtag par gyis//} दिनमेकमविच्छिन्नं भावयित्वा परिक्षेथाः ।। हे.त.१४ख/४६.
ma chub par spyod pa
वि. अपरिपूर्णका(?चा)री म.व्यु.१६१२ (३६ख).
ma chen
= ग्. {yos dpon} पौरोगवः मि.को.३७ख; सूपकारः श.को.९४६/रा.को.५.३९५.
ma mchis
= {ma mchis pa/}
ma mchis pa
• क्रि. नास्ति — {bcom ldan 'das gnyis su ma mchis na chos la sgra 'byin pa ma mchis so//} अद्वितीयस्य भगवन् धर्मस्य रणं नास्ति शि.स.१४६क/१४०; {gang dang gang du spyod bgyid pa/} /{bdag ni gang du'ang dga' ma mchis//} यत्र यत्र चरिष्यामि न चास्ति मङ्गलं क्वचित् ।। सु.प्र.८ख/१५; न विद्यते— {sngon po dmar po'i rnam pa rnams/} /{dba' rlabs dag la ma mchis te//} नीलरक्तप्रकारं हि तरङ्गेषु न विद्यते । ल.अ.७३ख/२१; न संविद्यते— {'di la 'ong ba'ang ma mthong 'di la 'gro ba'ang ma mthong zhing 'di la gnas pa'ang ma mchis so//} नैवास्यागमो दृश्यते, नैवास्य निर्गमो दृश्यते, नाप्यस्य स्थानं संविद्यते अ.सा.२१क/१२; • सं. अभावः — {phrad pa ma mchis pa'i slad du'o//} संसर्गाभावात् शि.स.१४५ख/१४०; {rab tu dben pa'i chos bstan pa ma mchis par bgyi} विविक्तधर्मोपदेशाभावश्च क्रियते ल.अ.१२१क/६७; • अव्य. १. अ — {gnyis su ma mchis pa} अद्वितीयः शि.स.१४६क/१४०; {mu ma mchis pa} अपर्यन्तता अ.सा. २२क/१२; {dpag tu ma mchis pa} अपरिमितः स.पु.११६ख/१८६; अन् — {bla na ma mchis pa} अनुत्तरम् स.दु.१००क/१३२; {thug pa ma mchis pa} अनवस्था ल.अ.९६ख/४३; न — {'di la thugs ngan bgyir ma mchis so//} नात्र शोकः करणीयः वि.व.१५५ख/१.४३; {'da' bar 'gyur ba ma mchis so//} नातिवर्तसे श.बु.११४ख/११८; नो हि — {bcom ldan 'das de ni ma mchis so//} नो हीदं भगवन् शि.स.१४१ख/१३६ २. निस् — {the tshom ma mchis} निःसंशयः सु.प.२२ख/३; {re ba ma mchis pa} निःस्पृहः स.पु. ४३क/७५; निर् — {bla na ma mchis pa} निरुत्तरम् सु.प. २२ख/३; {de'i dug rnams dug ma mchis par bgyi'o//} निर्विषं चापि विषं करिष्यामः स.दु.२०७/२०६; {ji ltar 'jig rten byed ma mchis//} कथं लोको निरीहिकः ल.अ.६४ख/११; वि — {don ma mchis pa ma lags} अव्यर्थः जा.मा.११३ख/१३१.
ma mchis par bgyi
क्रि. अभावः क्रियते — {ci}…{'phags pa'i ye shes kyi ngo bo nyid kyi dngos po bstan pas rab tu dben pa'i chos bstan pa ma mchis par bgyi'am} किम्… विविक्तधर्मोपदेशाभावश्च क्रियते, आर्यज्ञानस्वभाववस्तुदेशनया ल.अ.१२१क/६७.
ma mchu
अधरोष्ठः — {ma mchu byi ru dang nor bu dang rin po che dang bim pa'i 'bras bu'i dbyibs 'dra ba} मणिरत्नबिम्बफलसंस्थानसदृशाधरोष्ठीम् वि.व.२०९क/१.८३; अधरः — {skyes pa'i sna ni gzhib pa nyid/} /{ma mchu'i sbrang rtsi btung ba nyid//} वृषणं नरनासायाः पानमधरमधुस्य च ।। हे.त.२९ख/९८; ओष्ठाधरौ तु रदनच्छदौ दशनवाससी । अ.को.१७६ख/२.६.९०; अधोभवत्वादधरः अ.वि.२.६.९०; ओष्ठः — {tshems kyis ma mchu btsir nas ni/} /{mchan khung sen mos rma mdzad de//} दशनेनौष्ठमापीड्य कक्षं कृत्वा नखक्षतम् । हे. त.२६क/८६.
ma 'chol ba
• वि. असङ्करः — {re zhig tha dad pa rnams la ni med de/} {thams cad rang gi bdag nyid la gnas pa nyid kyis ma 'chol ba'i phyir ro//} न तावद्भिन्नाम्; सर्वेषां स्वात्मनि स्थितत्वेनासङ्करात् त.प.१९६क/८५६; असङ्कीर्णः — {ci nas kyang ma 'chol ba'i don shes par bya ba yin pa'i phyir 'chol ba'i rgyu skyes bu spong ba yin no//} अपि नाम (अ)सङ्कीर्णमर्थं जानीयामिति सङ्करहेतुः पुरुषोऽपाकीर्णैः त.प.१६९क/७९४; • सं. असाङ्कर्यम् =— {spyi dang khyad par de dag ma 'chol bas tha snyad kyi rgyu nyid du bsgrub pa'i phyir}… {zhes bya ba smos te} तयोः सामान्यविशेषयोरसाङ्कर्येण व्यवहारहेतुत्वं प्रतिपादयन्नाह …इति त.प.७१ख/५९५; समञ्जसम् — {tha mal sgra yi 'dus byas la/} /{ma 'chol ba ni mthong ba med//} प्राकृते शब्दसंस्कारे दृश्यते न समञ्जसम् ।। प्र.अ.९१ख/९९.
ma 'jigs
= {mi 'jigs pa/}
ma 'jigs pa
= {mi 'jigs pa/}
ma 'jungs pa
वि. अक्षुद्रः — {byas pa gzo ba la ma 'jungs pa'i rang bzhin can} कृतज्ञमक्षुद्रस्वभावम् जा.मा. १४०क/१६२.
ma brjed pa
= {mi brjed pa/}
ma brjod
= {mi brjod pa/}
ma brjod pa
= {mi brjod pa/}
ma nyams
= {ma nyams pa/}
ma nyams pa
• क्रि. न विहीयते — {de ni bye brag dngos las kyang /} /{yin phyir dngos po'i blo mi nyams//} तद्विशेषणभावेऽपि वस्तुधीर्न विहीयते । त.स.४०क/४१०; • सं. १. अप्रच्युतिः — {re zhig rang dngos mi nyams pa/} /{'di gnas pa yi dngos yin na/} /{rten ni de byed nus min na/} /{gang gis 'jog pa po nyid 'gyur//} स्वरूपाप्रच्युतिस्तावत् स्थितिरस्य स्वभावतः । नाधारस्तत्कृतौ शक्तो येन स्थापकता भवेत् ।। त.स.३०ख/३१९ २. अखण्डना — {don gnyer ba la phyogs med dang /} /{tshul khrims rtag tu ma nyams dang //} अर्थिष्वपक्षपातश्च शीलस्याखण्डना ध्रुवम् । सू.अ.२४०ख/१४४ ३. अक्षतम् — {ma nyams pa sbyin gyi} अक्षतं ददामहे ब.मा. १६३क ४. = {ma nyams pa nyid} अविनाशिता— {'dod chags la sogs pa dang ldan pa nyid thams cad shes pa dang ma nyams pa dang gzhal du med pa'i nus pa dang ldan pas de nyid tshad ma yin no zhe na} रागादियोग एव सर्वज्ञता अविनाशिताऽतुलशक्तियोगश्चेति स एव प्रमाणम् प्र. अ.३०क/३४ ५. अनत्ययः — {mi nyams bla na med pa'i byang chub gnas/} /{chags pa spangs pas 'jig rten spyod btang ba/} /{'gro ba'i bla khyod bla ma la gus pas/} /{tha snyad spyod la 'jug pa 'di ni ci//} अनुत्तरानत्ययबोधिधाम्नः स्पृहाप्रहाणोर्जितलोकवृत्तेः । जगद्गुरोस्ते गुरुगौरवेण केयं प्रवृत्ता व्यवहारचर्या ।। अ.क.२७१क/१०१.४; अभ्रेषः =— अभ्रेषन्यायकल्पास्तु देशरूपं समञ्जसम् । अ.को.१८७क/२.८.२४; न भ्रेषोऽभ्रेषः अ. वि.२.८.२४; • ना. अच्युतः, नागराजः — {klu'i rgyal po ma nyams pa} अच्युतो नागराजः म.व्यु.३२९२ (५७क); • वि. अनुपहतः— {'di ltar rten khyad par can ma nyams pa lam mngon du 'gyur ba dang mthun pa thob pa} यस्माच्चाश्रयविशेषमनुपहतं मार्गसम्मुखीभावानुकूलं प्रतिलभते अभि.स्फु.१८६क/९५९; {ma nyams pa dag ni yang dag pa'i shes pa yin no//} अनुपहतेषु सम्यग्ज्ञानम् त.प.२४१क/९५२; अव्याहतः — {nus pa ma nyams pa'i} अव्याहतशक्तीनाम् त.प.२०९क/८८८; अविचलितः — {brtan pa ma nyams pa} अविचलितधृतिः जा.मा.१६९ख/१९५; अविपन्नः — {brtan pa ma nyams pa} अविपन्नधैर्यः जा.मा.२८३/१६४; अनपायी — {dbang po rnams ni rab dang ba/} /{dus rnams rtag tu mi nyams pas/} /{khyod thugs rtag tu dang ba dag/} /{mngon sum gyur pa bzhin du gda'//} इन्द्रियाणां प्रसादेन नित्यकालानपायिना । मनो नित्यप्रसन्नं ते प्रत्यक्षमिव दृश्यते ।। श.बु.११२क/५०; अच्युतः — {rim khang brgyad pa'i nang na byang chub sems dpa' ma nyams par 'gro ba'i mngon par shes pa rab tu thob pa} अष्टमे पुरेऽच्युतगामिन्यभिज्ञाप्रतिलब्धानाम्…बोधिसत्त्वानाम् ग.व्यू.१७ख/११५; अप्रच्युतः — {rang gi ngo bo las ma nyams pa} स्वरूपादप्रच्युतः ***; अखण्डितः — {der yang brtul zhugs mi nyams shog//} सन्तु तत्र चाखण्डितव्रताः बो. अ.३९ख/१०.४५; अक्षतः — {mi sha shin tu dron mo dang /} /{mi yi khrag ni dron mo dag/} /{brtul zhugs ma nyams pad ma'i spyan/} /{gnod sbyin rnams kyi bza' btung lags//} प्रत्यग्रोष्माणि मांसानि नराणां रुधिराणि च । इत्यन्नपानं पद्माक्ष यक्षाणामक्षतव्रत ।। जा.मा.३९ख/४६; अखण्डः — {'das dang ma 'ongs pa dag la/} /{de nyid khyed la ma nyams yod/} /{de phyir da lta ba nyid ni/} /{de dag las ni cis mi 'byung //} अतीतानागतानां च तदखण्डं समस्ति वः । तत्किं न वर्तमानत्वममीषामनुषज्यते ।। त.स.६७क/६२८; अक्षयितः — {nges par til mtshungs skye rgu rnams/} /{rgyal po'i don byed ma bcag pas/} /{ma yin ma nyams pas kyang min/} /{ma gdungs pas min ma gzir min//} नाखण्डिता नाक्षयिता नातप्ता नाप्यपीडिताः । कुर्वन्त्यर्थक्रिया राज्ञस्तिलतुल्याः किल प्रजाः ।। अ. क.३१३ख/४०.७३; आच्छिन्नः — {ma nyams sa 'di rang 'dod kyis/} /{stsol cig} आच्छिन्नामुर्वरीमेतां प्रयच्छ स्वेच्छया अ.क.२७७ख/१०३.१४; अक्लिष्टः — {dar ma nyon mongs dag la ni/} /{ma nyams gzugs bdag ci zhig bya//} क्लेशेऽप्यक्लिष्टरूपाहं तारुण्यस्य करोमि किम् ।। अ.क.२१६क/८८.२४; {bram ze ma nyams pa'i/} /{spyod pas brgyan pa} विप्राः…अक्लिष्टाचारभूषणाः ।। का.आ.३४०ख/३.१७७; अक्लीबः — {mi yi dbang po'i bu de dben par ni/}…{mthong /} /{ma nyams zla ba'i 'od ldan yangs pa'i mig//} नरेन्द्रसूनुं विजने ददर्श…अक्लीबचन्द्रद्युतिमायताक्षम् अ.क.५२क/५९.२३; अविकृतः — {'di dbang po ma nyams pa de'i gnas skabs yin zhes bya bar sbyar ro//} तदवस्थमविकृतमिन्द्रियमस्येति विग्रहः वा.टी.८६ख/४३; अविकोपितः — {ma nyams par ro//} {kha'am bshang ba'i lam du'o//} अविकोपिते । मुखे वर्चोमार्गे वा वि.सू.१२ख/१४; अकृशः — {rid kyang mdzes sdug ma nyams pa/} /{thog ma'i ri bong can shar bzhin//} कृशोऽप्यकृशसौन्दर्यः शशीव प्रथमोदितः ।। अ.क.२५१ख/२९.५२; अनत्ययः — {mi nyams bla na med pa'i byang chub gnas/} /{chags pa spangs pas 'jig rten spyod btang ba//} अनुत्तरानत्ययबोधिधाम्नः स्पृहाप्रहाणोर्जितलोकवृत्तेः । अ.क.२७१क/१०१.४; अलुप्तः— {dran pa ma nyams pa 'ga' zhig/} /{'byin dang bsdu ba'i byed po ni/} /{dbang phyug la sogs brtan rigs min//} न चालुप्तस्मृतिः कश्चित् सृष्टिसंहारकारकः । ईश्वरादिः स्थिरो युक्तः त.स.८३क/७६५; अपरिलुप्तः — {chos kyi 'du shes ni ma nyams} अपरिलुप्तधर्मसंज्ञम् जा.मा.१४०क/१६२.
ma nyams pa nyid
अविकलत्वम् — {mig sogs rnams ni nyams pa na/} /{dngos yod kyang ni tshad mi 'jug/} /{de rnams ma nyams pa nyid kyang /} /{dngos po med phyir bum sogs bzhin//} नेत्रादीनां हि वैकल्ये वस्तुसत्त्वेऽपि न प्रमा । तेषामविकलत्वेऽपि वस्त्वभावाद् घटादिवत् ।। त.स.१२०ख/१०४२.
ma nyams pa'i blo gros
= {blo gros ma nyams pa/}
ma nyams pa'i yon tan 'byung ba
ना. अनिहतगुणोदितः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{ma nyams pa'i yon tan 'byung ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… निहि(?अनिह)तगुणोदितस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
ma nyams par byed
= {ma nyams par byed pa/}
ma nyams par byed pa
वि. अखण्डकारी — {ma nyams par byed pa dang skyon med par byed pa yin te/} {de ltar na tshul khrims dang ldan par gnas pa yin no//} अखण्डचा (? का)री, अच्छिद्रचा (?का)री एवं शीलवान् भवति श्रा.भू.१६क/३६.
ma nyams ma
ना. अक्षता, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang}…{ma nyams ma dang}…{'dod ma ste/} {de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}… {mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या…अक्षता…कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४; द्र. {'bras bu ma nyams ma/}
ma nyams myong
असंस्तवः — {des na mi nyams myong goms bas/} /{de ni bag chags stobs las byung /} /{de dag rnam rtog dngos nyid kyis/} /{da ltar ba yi rnam rtog bzhin//} तन्नामसंस्तवाभ्यासवासनाबलभाव्यसौ । तेषां विकल्परूपत्वाद् विकल्प इव सम्प्रति ।। त.स.७१क/६६४.
ma nyams shing rjes su 'brang ba
पा. अच्युतानुगामिनी, अभिज्ञाविशेषः — {mi nyams shing rjes su 'brang ba'i mngon par shes pa rab tu thob par gyur to//} अच्युता(नु)गामिनीरभिज्ञाः प्रतिलभन्ते स्म ग.व्यू.३१७ख/३९.
ma nyid
मत्वम् — {de ltar dbyangs ring por pha rol tu byung bas sngon ma'i rjes su nga ro ma nyid thob par 'gyur ro//} एवं दीर्घस्वरे परभूते पूर्वोऽनुस्वारो मत्वमापद्यते वि. प्र.१२८क/३.५६.
ma nyul ba nyid
अप्रतिसंवेदितता — {nags ma nyul ba nyid dag la'o//} अप्रतिसंवेदिततायां वनस्य वि.सू.४८ख/६२.
ma nyen pa
भू.का.कृ. नाभ्याहतः — {ji srid du sdug bsngal gyi tshor bas ma nyen pa} यावन्न दुःखवेदनाभ्याहता भवन्ति अभि.भा.६५क/११२३.
ma gnyis pa
ना. = {tshogs bdag} द्वैमातुरः, गणेशः — विनायको विघ्नराजद्वैमातुरगणाधिपाः । अ.को.१३०क/१.१.३९; द्वयोर्मात्रोः उमागङ्गयोरपत्यं द्वैमातुरः अ.वि. १.१.३९.
ma mnyam
= {mi mnyam pa/}
ma mnyam pa
= {mi mnyam pa/}
ma rnying
वि. अजीर्णः लो.को.१७६२.
ma rnyings ma
वि. अम्लानः — {grogs mo me tog ma rnyings ma/} /{khyod kyi nu ma'i ngos la ni/} /{sen rjes gsar pa chags pa 'di/} /{stod g}.{yogs kyis ni sgrib par mdzod//} इदमम्लानमालाया लग्नं स्तनतटे तव । छाद्यतामुत्तरीयेण नवं नखपदं सखि ।। का.आ.३३१ख/२.२८६.
ma rnyed
= {ma rnyed pa/}
ma rnyed pa
• क्रि. न लभते =— {longs spyod mi rnyed} न भोगं लभते त.स.८०क/७४१; न लभ्यते =— {zla ba gcig tu gsang la spyad/} /{ji srid phyag rgya ma rnyed bar//} मासमेकं चरेद् गुप्तं यावत् मुद्रा न लभ्यते । हे.त.१४ख/४६; {de ni thams cad mkhyen pa yi/} /{spyi sgrub tsam gyis mi rnyed do//} न सा सर्वज्ञसामान्यसिद्धिमात्रेण लभ्यते ।। त.स.११७ख/१०१७; नासादयति — {phar tshur 'khor 'khor nas lam yang ma rnyed do//} इतश्चामुतश्च परिभ्रमति, मार्गं च नासादयति अ.श.२५०क/२२९; • वि. अलब्धः — {sdig can rnams kyis ma rnyed pa/} /{de bzhin gshegs gsungs rin chen yin//} तथागतवचोरत्नमलब्धं बहुकल्मषैः ।। त.स.१२२क/१०६३; न लब्धः — {dge sbyong gau ta ma la bdag gis lan mang po zhig tho btsam par byas na/} {lan 'ga' yang skabs ma rnyed kyis} बहुशो मया श्रमणो गौतमो विहेठितः, न कदाचिदवतारो लब्धः वि.व. १४१क/१.३०; • सं. अलाभः =— {rnyed pa dang bkur sti ni rnyed pa dang ma rnyed pas khengs pa dang 'dud par brtag par bya'o//} लाभालाभतया उन्नामावनामकरो लाभसत्कारः प्रत्यवेक्षितव्यः शि.स.६३क/६१; {so so'i skye bo nyid gang zhe na/} {'phags pa'i chos rnams kyi ma rnyed pa'o//} पृथग्जनत्वं कतमत्? आर्यधर्माणामलाभः अभि.भा. ७३क/२२५; अनुपलम्भः लो.को.१७६२; • पा. अलाभः, लोकधर्मभेदः — {'jig rten gyi chos ni dgu ste/} {ma rnyed pa dang}…{'chi ba'i chos can 'chi ba ste} नव लोकधर्माः । अलाभः…मरणधर्मकस्य मरणम् बो.भू.१०४क/१३३; {'jig rten gyi chos brgyad} अष्टौ लोकधर्माः— {rnyed pa} लाभः, {ma rnyed pa} अलाभः,… {bstod pa} प्रशंसा म.व्यु.२३४३ (४५ख); • कृ. अलभमानः लो.को.१७६२.
ma rnyed pa las rnyed pa
अलब्धलाभः — {ji ltar na de thob pa yin te/} {ma rnyed pa las rnyed pa'i phyir ro//} कथं पुनस्तद्भावितं भवति? अलब्धलाभात् अभि.भा.५२ख/१०७१.
ma rnyed la 'dod
अलब्धेच्छा — {rnyed la yang sred chog mi shes/} /{ma rnyed la 'dod 'dod chen can//} लब्धे भूयः स्पृहाऽतुष्टिरलब्धेच्छा महेच्छता ।। अभि.को.१९क/६.६.
ma rnyongs
वि. अक्षतः — {dku zlum skabs phyin ma rnyongs dang /} /{phyang nge ba dang lte ba ni/} /{zab dang g}.{yas phyogs 'khyil ba dang //} वृत्तमृष्टाक्षताक्षामकुक्षिताश्च गभीरता ।। दक्षिणावर्तता नाभेः अभि.अ.३२ख/८.२५; आदृढः =— {'gram pa ma rnyongs shing yongs su rgyas pa} आदृढपरिपूर्णगण्ड(आम्) वि.व.२०९क/१.८३.
ma snyoms pa
वैषम्यम् =— {kha zas mi mthun pa zos pas khams ma snyoms pa las byung ba'i sdug bsngal kun nas slong ba dang} विषमभोजनपरिभोगाद्धातुवैषम्यजं दुःखं समुत्थापयति बो.भू.१३०ख/१६८.
ma snyoms rims
विषमज्वरः लो.को.१७९६.
ma brnyas
= {ma brnyas pa/}
ma brnyas pa
• वि. अपरिभूतः — {kho bo ni tshe dang ldan pa khyed la brnyas par mi byed de/} {khyed ni ma brnyas pa'o//} नाहमायुष्मन्तो युष्माकं परिभवामि । अपरिभूता यूयम् स.पु.१४०ख/२२५; • सं. अनतिमन्यना लो.को.१७९६.
ma bsnyal ba'i rgyal mtshan
ना. अनवनामितवैजयन्ती, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams de ni ma bsnyal ba'i rgyal mtshan zhes bya bar 'gyur ro//} अनवनामितवैजयन्ती च नाम सा लोकधातुर्भविष्यति स.पु.८१क/१३७.
ma bsnyungs pa
द्र.— {yo byad ma bsnyungs pa/}
ma bsnyengs pa
= {mi bsnyengs pa/}
ma tang ga
ना. मतङ्गः, नृपः — {ma tang gas rgyal srid len par 'gyur ro zhes bya ba'i dogs pa yod dam ci} किं मतङ्गो राज्यं ग्रहीष्यतीत्याशङ्कसे ना.ना.२२६क/१२; {rgyang nas mchongs pa'i seng ge dag gis glang po'i dbang po bzhin/} /{nyams pa ma tang ga ni g}.{yul du 'joms pa nyid rig mdzod//} आरान्निपत्य हरिणेव मतङ्गजेन्द्रमाजौ मतङ्गहतकं हतमेव विद्धि ।। ना.ना.२३९ख/१३०.
ma tu
• सं. = {ma tu lung ga} मातुलुङ्गः यो.श.४ख/६६; • पा. गुञ्जा, मानभेदः — गुञ्जाः पञ्चाद्यमाषकः अ.को.२००क/२.९.८५.
ma tu lung ga
मातुलुङ्गः, वृक्षविशेषः — {ji ltar ras bal sa bon dang /} /{ma tu lung ga'i me tog la//} कर्पासबीजे पुष्पे च मातुलुङ्गस्य अभि.स्फु.३३१ख/१२३२; बीजपूरकः — {de dag tu gzhan bal po se'u dang ma tu lung ga la sogs pa'i rdzas so//} दाडिमबीजपूरकादन्येष्वेषु द्रव्यम् वि.सू.७५ख/९२.
ma tu lung ga'i me tog
मातुलुङ्गस्य पुष्पम् — {ji ltar ras bal sa bon dang /} /{ma tu lung ga'i me tog la//} कर्पासबीजे पुष्पे च मातुलुङ्गस्य अभि.स्फु.३३१ख/१२३२; मातुलुङ्गपुष्पम्— {ji ltar rgya skyegs kyis kha dog bsgyur ba'i ma tu lung ga'i me tog dang 'bras bu can gyi ge sar dmar po gzhan mi 'byung ba las} यथा लाक्षारसरक्तमातुलुङ्गपुष्पं फलाद् रक्तकेशरान्न रक्तं केशरान्तरं पुनर्भवति अभि.भा.९५क/१२३१; मातुलुङ्गकुसुमम्— {ma tu lung ga'i me tog bskus tshon de yi ge sar gzhan//} रङ्गस्यैव हि मातुलुङ्गकुसुमेऽन्यस्तस्य तत्केसरे अभि. स्फु.३३१ख/१२३२.
ma gtugs pa can
वि. अपर्यन्तः — {'di ltar rgyu ma gtugs pa can 'byung ba gzhan yod na med pa'i 'gal bar rtogs la} तथा ह्यपर्यन्तकारणस्य भवतोऽन्यभावेऽभावाद्विरोधगतिः प्र.वृ.२६३ख/३.
ma gtogs
= {ma gtogs pa/}
ma gtogs pa
• भू.का.कृ. वर्जितः =— {lam ma gtogs pa'i 'dus byas rnams/} /{zag bcas} संस्कृता मार्गवर्जिताः । सास्रवाः अभि.को.१क/१.४; विवर्जितः =— {de dag bcu dang bdun bdun brgyad/} /{lta ba gsum gnyis ma gtogs pa//} दशैताः सप्त सप्ताष्टौ त्रिद्विदृष्टिविवर्जिताः अभि.स्फु.१५०क/८७१; व्यतिरिक्तः =— {gang 'di gzugs la sogs pa rtogs pa de ni/} {de ni mig la sogs pa las ma gtogs pa'i rgyu la ltos pa yin te} येयं रूपादिप्रतिपत्तिः सा चक्षुरादिव्यतिरिक्तकारणापेक्षिणी त.प.२७१क/२५७; निर्मुक्तः—= {bshad pa la ma gtogs pa'i chos rnams} उक्तनिर्मुक्ता धर्माः अभि.स्फु.२९२क/११४१; स्थापितः — {kun tu brtags pa'i dmigs pa zhes bya ba ni ma gtogs pa rnams kyi dmigs pa ste} परिकल्पालम्बनतः स्थापितानामालम्बनम् अभि.स. भा.२९क/४०; • वि. १. अतिरेकी — {blo la skye ba las ma gtogs pa'i bya ba yod pa ma yin te} न हि बुद्धेर्जन्मातिरेकी व्यापारोऽस्ति त.प.२५३ख/२२३; अनाप्तः — {der gtogs rnams kyi rang khams pa/} /{ma gtogs rnams kyi rnam pa bzhi//} स्वधातुका तदाप्तानामनाप्तानां चतुर्विधा ।। अभि.को.५ख/२.३७; वर्ज्यः — {khong khro ma gtogs pa de dag nyid yin no//} एत एव प्रतिघवर्ज्याः अभि.स्फु.९७ख/७७६; • सं. परिवर्जनम् — {don dang ldan pa ma yin pa yid du mi 'ong ba kun tu spyod pa thams cad ma gtogs pa la sems dang mthun par byed pa} सर्वानर्थोपसंहितामनापसमुदाचारपरिवर्जनैः चित्तानुवर्तनता बो.भू.७६क/९७; • अव्य. अन्यत्र — {goms pa ma gtogs pa 'di bstan par nus pa ma yin no//} न चासौ निर्देष्टुं शक्यते, अन्यत्राभ्यासात् त. प.१००क/६४९; वर्जम् — {ku sha ma gtogs pa la bu mo sbyin no//} दास्यामो दारिकां कुशवर्जम् वि.व.१८९ख/१. ६४; ऋते — {brjod par 'dod pa'i khyad par dang ni} (? {gyis ni} ){gzhan gyi rgyud la brda las ma gtogs pa nges par mi nus pas} विवक्षाविशेषेण तु परसन्ताने समयादृते न निश्चेतुं शक्यते त.प.१९५क/८५४; अन्तरेण— {tshad ma ma gtogs par de ltar rtogs pa'i rgyu mtshan med pa'i phyir ro//} प्रमाणमन्तरेणैवं प्रतीतेः निमित्ताभावात् हे.बि.२४०ख/५५; व्यतिरेकेण — {de'i bdag nyid dang de las byung ba las ma gtogs pa 'brel pa gzhan yod pa ni ma yin la} न च तादात्म्यतदुत्पत्तिव्यतिरेकेणापरः प्रतिबन्धोऽस्ति त.प.१२२ख/६९५; बहिः — {chos gos gsum ma gtogs pa sbyin} त्रिचीवरबहिस्त्यजेत् बो.अ.१३ख/५.८५; अपास्य— {zag pa med pa la dmigs pa khams gsum pa bco brgyad ma gtogs pa phra rgyas lhag ma brgyad cu ni zag pa dang bcas pa la dmigs pa yin no//} त्रैधातुकानष्टादशानास्रवालम्बनानपास्य शेषा अशीतिरनुशयाः सर्वा(? सास्रवा)लम्बनाः अभि.स्फु.१०७क/७९१; अपहाय — {rang gi ngo bo rig pa las ma gtogs pa bde ba la sogs pa dang gzugs la sogs pa'i rig pa rnam pa gzhan ni yod pa ma yin no//} रूपादिसुखादीनां हि न स्वरूपाकारसंवेदनमपहायापरः प्रकारः संवेदनस्य प्र.अ.८४ख/९२; विहाय — {snang ba mi dmigs ma gtogs par/} /{med pa gzhan nyid rtogs pa min//} दृश्यादृष्टिं विहायान्या नास्तिता न प्रतीयते ।। त.स.६२क/५८९; अपोह्य — {gzugs can dang /} /{bde ba'ang ma gtogs gzugs med gtogs//} आरूप्याप्तं सुखे चापोह्य रूपि च अभि.को.४ख/२.१२; उत्सृज्य — {tshul gsum rtags las ma gtogs pa/} /{gsal byed gzhan ni yod ma yin//} त्रिरूपं लिङ्गमुत्सृज्य नान्यस्यास्ति प्रकाशनम् । प्र. अ.१२३ख/४६७; विरहय्य — {bdag nyid ma gtogs pa lhag ma} आत्मानं विरहय्य शेषम् अभि.स्फु.१७९क/९३१; वर्जयित्वा — {lam gyi bden pa ma gtogs pa 'dus byas kyi chos gzhan rnams ni zag pa dang bcas pa dag go//} मार्गसत्यं वर्जयित्वाऽन्ये सर्वे संस्कृताः सास्रवाः अभि.भा.२८क/१६; स्थापयित्वा — {thams cad kyang dgra bcom pa}…{ma gtogs pa ni 'di lta ste/} {tshe dang ldan pa kun dga' bo'o//} सर्वैरर्हद्भिः…... स्थापयित्वा यदुत आयुष्मन्तमानन्दम् अ.सा.२ख/१; मुक्त्वा — {de yod 'byung ba ma gtogs par/} /{rgyu dang 'bras bu nyid gzhan med//} तद्भावभावितां मुक्त्वा न हेतुफलताऽपरा । त.स.६२क/५८९; हित्वा — {'dod chags ma gtogs phrag dog ni/} /{gzhan du 'byung ba ma yin te//} रागं हित्वा ईर्ष्याया न स्यादन्यत्र सम्भवः । हे.त. २२ख/७४.
ma gtogs pa nyid
वर्ज्यत्वम् — {shing rta la ni kha lo ba'i stan ma gtogs pa nyid do//} वाहासनं शकटे वर्ज्यत्वम् वि.सू.३७क/४६.
ma btang
= {ma btang ba/}
ma btang ba
• सं. अत्यागः— {so sor mthar gnas ji srid du/} /{ma btang bar rtag da ltar gyi/} /{rnam rig min ldan} प्रातिमोक्षस्थितो नित्यमत्यागाद् वर्तमानया । अविज्ञप्त्याऽन्वितः अभि.को.११ख/४.१९; अनुत्सर्गः— {byang chub spyod pa ma btang na/} /{bdag gis byang chub cis mi 'thob//} सर्वज्ञनीत्यनुत्सर्गाद्बोधिं किं नाप्नुयामहम् ।। बो.अ.२०ख/७.१९; अस्रंसनम् म.व्यु.६३६५ (९०ख); • वि. अनुत्सृष्टः — {gnas ma btang bas bya ba nyid do//} अनुत्सृष्टस्य स्थानस्य कर्तृत्वम् वि.सू.३५ख/४५; अनिराकृतः— {'dun pa dang sbyor ba thams cad thams cad du mi gtong ba'i phyir ma btang ba dang} अनिराकृतं सर्वेण सर्वं छन्दप्रयोगानिराकरणतया बो.भू.१०९क/१४०.
ma bting
= {ma bting ba/}
ma bting ba
वि. अनास्तीर्णम् — {sngar ma bting ba'o//} अनास्तीर्णपूर्वञ्च वि.सू.६५ख/८२.
ma bting ba nyid
अनास्तारत्वम् — {ma bting ba nyid kyis dbyung bar mi rung ba nyid ma yin no//} नानास्तारत्वादुद्धारे निर्दोषम् वि.सू.६६ख/८३.
ma btud pa
वि. अनवनतः — {bzhengs bzhin du ma btud par phyag pus mor sleb pa} स्थितानवनतप्रलम्बबाहुता म.व्यु.२५३ (७ख).
ma btul
= {ma btul ba/}
ma btul ba
अविनीतता — {yon tan rnams la mi dga' zhing /} /{mi srun pa ni ma btul ba//} गुणेष्वबहुमानस्य दुर्जनस्याविनीतताम् । जा.मा.२०८ख/२४३.
ma bton pa
अपाठः — {gal te gang zag gzugs dang ldan par lta bar gyur na/} {'jig tshogs la lta bar thal bar 'gyur bas 'di la ni ma bton pa kho na skyabs yin no//} यदि तु रूपवन्तं पुद्गलं पश्येत्, सत्कायदृष्टिप्रसङ्गः स्यात् । अपाठ एव चात्र शरणं स्यात् अभि.भा. ८७क/१२०५.
ma rta
= {rgod ma} बडवा, अश्वस्त्री =— वाम्यश्वा बडवा अ.को.६३क/२०३; वलत इति बडवा । वल संवरणे सञ्चरणे च अ.वि.२.८.४६.
ma rta'i gdong
= {rta gdong me} बडवामुखः, बडवाग्निः; द्र. {ma rta'i me/}
ma rta'i me
= {rta gdong me} बडवानलः, वडवाग्निः =— और्वस्तु बाडवो बडवानलः अ.को.१३१ख/१.१.५७; बडवायामनलः बडवानलः अ.वि.१.१.५७.
ma rtogs
• क्रि. नावधारयेत् — {ci phyir kun gyis don ma rtogs//} सर्वः किमर्थं नावधारयेत् त.स.९६ख/८६०; = {ma rtogs pa/}
ma rtogs nyid
अगम्यत्वम् — {sems can kun gyis ma rtogs nyid/} /{the tshom za yin de res 'ga'//} सर्वसत्त्वैरगम्यत्वं सन्दिग्धं तु कदाचन । त.स.८८क/८०३; अगम्यमानत्वम् — {rang nyid kyis ni ma rtogs nyid/} /{'khrul pa yin zhes 'di lta bur/} /{skyes bu gzhan gyis kun rtog gang /} /{de med par ni nges pa min//} स्वयं त्वगम्यमानत्वं व्यभिचारि तथा हि ये । पुरुषान्तरसङ्कल्पास्तदभावो न निश्चितः ।। त.स.८८क/८०३.
ma rtogs don gyi gsal byed
= {ma rtogs pa'i don gsal byed/}
ma rtogs pa
• क्रि. न वेत्ति =— {byis pa lag mthil 'dra ba yis/} /{'du byed sdug bsngal spu mi rtogs//} करतलसदृशो बालो न वेत्ति संस्कारदुःखतापक्ष्म । अभि.भा.३ख/८७७; न वेद्यते — {lag mthil spu nyag gcig 'dug pa/} /{mi rnams kyis ni mi rtogs la//} ऊर्णापक्ष्म यथैव हि करतलसंस्थं न वेद्यते पुम्भिः । अभि.भा.३ख/८७७; न लक्ष्यते =— {'og ma yi/} /{yid kyis de gnyis ma rtogs so//} नाधरेण लक्ष्येते मनसा च तौ अभि.को.१९क/६.१३; • सं. अबोधः — {ma rtogs ngo bo las ldog pa/} /{blo kun dag la mtshungs pa yin//} अबोधरूपभेदं तु समानं सर्वबुद्धिषु । त.स.११क/१३४; अनवबोधः — {'on te spyi ma rtogs na de nyid 'di yin no zhes shes nas ji ltar 'jug ce na} अथ सामान्यानवबोधे कथं तदेवेदमिति ज्ञात्वा प्रवर्तते प्र.अ.२७क/३१; असम्बोधः लो.को.१७६३; अगतिः — {de ma rtogs pa dang de dang 'gal ba la sogs pa rtogs pa zhes bya ba'i don to//} तदगतिस्तद्विरुद्धादिगतिश्चेत्यर्थः त.प.२८५ख/१०३५; अप्रतिपत्तिः — {ma mthong ba'i du ba las me mi rtogs pa'i phyir ro//} अदृष्टाद् धूमादग्नेरप्रतिपत्तेः न्या.टी.४७ख/९२; {der yang ma rtogs pa yi skyon/} /{'ga' zhig ji ltar 'dod ma yin//} तत्राप्यप्रतिपत्तिः किं न दोषः कस्यचिन्मतः ।। प्र.अ.८क/१०; निरधिगमः — {dad pa tsam gyis zhes bya ba ni ma rtogs par zhes bya ba'i tha tshig go//} श्रद्धामात्रकेणापीति निरधिगमेनेत्यर्थः अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; अनवबोधनम् — {de min nya pa sogs rnams kyis/} /{legs par sbyar ba mi rtogs phyir/} /{rtsa ba sgra yis rjes 'brangs pa'i/} /{ji ltar don gyi blo 'byung 'gyur//} तन्नैवं शनकादीनां संस्कृतानवबोधनात् । मूलशब्दानुसारेण कथमर्थगतिर्भवेत् ।। त.स.९७ख/८६७; • वि. अज्ञातः — {blo ni ma rtogs 'di las kyang /} /{yul gyi nyams myong dmigs par 'gyur//} विषयानुभवोऽप्यस्मादज्ञातादेव लभ्यते ।। त.स.१०६क/९३०; {gzhan gyis mi rtogs nus can yang //} पराज्ञातसामर्थ्यम् त.स.१२६क/१०८८; अबुधः — {sangs rgyas nas ni ma rtogs rtogs phyir 'jigs med rtag pa'i lam ston pa//} बुद्ध्वा चाबुधबोधनार्थमभयं मार्गं दिदेश ध्रुवम् । र.वि.७७ख/७; अप्रतीतः — {rtogs pa po gang dag sgra gzhan ma rtogs pa} येषां हि प्रतिपत्तॄणां शब्दान्तरमप्रतीतम् त.प.१५१ख/७५५; अविदितः — {blo ma rtogs par rang gi don yongs su gcod pa nyid rigs pa ma yin te} अविदितायां बुद्धौ स्वार्थपरिच्छेद एव न युक्तः त.प.२३०क/९३०; {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis ni mi mkhyen pa'am mi gzigs pa'am mi rtogs pa'am thugs su mi chud pa ci yang med la} नास्ति किंचिद्बुद्धानां भगवतामज्ञातमदृष्टमविदितमविज्ञातम् अ.श.१०क/८; अनधिगतः — {'dis ni ma rtogs pa'i don rtogs pa po nyid dang gtan tshigs 'di ma grub pa nyid du bstan pa yin no//} अनेन चानधिगतार्थाधिगन्तृत्वं हेतोश्चासिद्धतोक्ता भवति त.प.१३क/४७१; {don ma rtogs pa'i yul can tshad ma yin} अनधिगतार्थविषयं प्रमाणम् हे.बि.२३९ख/५३; अप्रतिविद्धः — {yongs su grub pa'i ngo bo nyid ma mthong ba ni ma rtogs pa dang mngon sum du ma byas pa'o//} परिनिष्पन्ने स्वभावेऽदृष्टेऽप्रतिविद्धेऽसाक्षात्कृते त्रि.भा.१६८ख/९२; अपरिकलितः — {skyon yon mi rtogs pa'i phyugs dang byis pa la sogs pa la yang yod pa'i phyir dang} बालपश्वादीनां चापरिकलितगुणदोषाणां भावात् प्र.अ.१४५ख/१५५; अप्रतिपन्नः =— {sgras ni sngar ma rtogs pa rtogs par nus pa'ang ma yin te} न च शब्दात् प्रागप्रतिपन्नं प्रत्येतुं शक्यम् प्र.अ.११क/१३; {de lta yin dang re zhig rgol ba rang nyid ma rtogs par} ततश्च वादी स्वयमेव तावदप्रतिपन्नः त.प.२१७ख/९०५; अव्युत्पन्नः — {de dag gis ma rtogs pa'i don yang rtogs par byed la} अव्युत्पन्नञ्चैषामर्थं व्युत्पादयति बो.भू.१८८क/२५०; अनवधारितः — {sems tsam du ma rtogs pa'i blo can} चित्तमात्रानवधारितमतयः ल.अ.७५क/२३.
ma rtogs pa nyid
= {ma rtogs nyid/}
ma rtogs pa rtogs par byed pa
ना. अबोधबोधकः, ग्रन्थः क.त.२२९७.
ma rtogs pa'i don rtogs pa
वि. अनधिगतार्थाधिगन्ता — {ji snyed ces bya ba la ma rtogs pa'i don rtogs pa zhes bya ba lhag ma'o//} यावानिति अनधिगतार्थाधिगन्तेति शेषः त.प.१३क/४७१.
ma rtogs pa'i don rtogs pa po
वि. अनधिगतार्थाधिगन्ता — {ma rtogs pa'i don rtogs pa po nyid} अनधिगतार्थाधिगन्तृत्वम् त.प.१३क/४७१.
ma rtogs pa'i don rtogs pa po nyid
अनधिगतार्थाधिगन्तृत्वम् — {'dis ni ma rtogs pa'i don rtogs pa po nyid dang gtan tshigs 'di ma grub pa nyid du bstan pa yin no//} अनेन चानधिगतार्थाधिगन्तृत्वं हेतोश्चासिद्धतोक्ता भवति त.प.१३क/४७१.
ma rtogs pa'i don gsal byed
अज्ञातार्थप्रकाशः — {ma rtogs pa rtogs par byed pa ni tshad mar bshad de/} {ma rtogs don gyi gsal byed yin zhe na} अनधिगतार्थाधिगमरूपं च प्रमाणमुक्तम्, अज्ञातार्थप्रकाशो वेति वा. टी.९७ख/५८; अज्ञातार्थप्रकाशनम् — {shes pa de ni ma rtogs pa'i/} /{don gsal byed phyir tshad ma ste/} /{ba men mthong ba'i snga rol tu/} /{de 'dra ma bzung phyir na'o//} न चाप्रमाणं तज्ज्ञानमज्ञातार्थप्रकाशनात् । गवयदर्शनात् पूर्वं तत्सादृश्यानवग्रहात् ।। त.स.५६ख/५४६.
ma lta bu
वि. जनयित्रीभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{byang chub sems dpa' chen po thams cad kyi ma lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…... जनयित्रीभूतं सर्व(महाबोधि)सत्त्वानाम् ग.व्यू.३०९ख/३९६.
ma ltos
= {ma ltos pa/}
ma ltos nyid
अनपेक्षत्वम् — {mis bstan pa la ltos phyir dang /} /{byas pa nyid du bsgrub byas phyir/} /{rang don smra po ma ltos nyid/} /{chos can dpe dag la ni med//} नरोपदेशापेक्षत्वात् कृतकस्य च साधनात् । स्वार्थे वक्त्रनपेक्षत्वं धर्मिदृष्टान्तयोर्न च ।। त.स.१०२क/८९९.
ma ltos pa
• सं. १. अपेक्षाभावः — {de lta na ni 'o na bong bu'i rwa la sogs pa la yang khra bo la sogs pa la mi ltos pa'i phyir de'i spyi'i ngo bo nyid ma yin no//} एवं तर्हि शाबलेयादिष्वपेक्षाऽभावादेव खरविषाणादिकस्य न तत्सामान्यरूपता प्र.अ.१८५ख/२००; निरपेक्षणम् — {dad rdzas brjod de mdun du bzhag nas mi ltos par song ba la'o//} चि(?वि)त्तश्रद्धामुद्भाव्य पुरतः स्थापयित्वा निरपेक्षणं प्रक्रमणे वि.सू.२४ख/३० २. = {ma ltos pa nyid} निरपेक्षत्वम् — {dpe la ma ltos skyon med pa'ang //} दृष्टान्तनिरपेक्षत्वाद् दोषाभावोऽपि त.स.८९क/८०९; • वि. निरपेक्षः — {brda la ma ltos pa'i rig byed 'ga' zhig las ni ma yin te} न वेदात् केवलात् समयनिरपेक्षात् त.प.४३क/५३५; {skyes bu'i bsam pa'i yul byed pa mi ltos par dngos po de kho na nyid dang 'brel pas} पुरुषाभिप्रायव्यापारनिरपेक्षा एव वस्तुतत्त्वनिबन्धनाः वा.टी.७३ख/२९; अनपेक्षः — {mi ltos na snang ba nges pa'i rgyu med pa'i phyir snang ba nges pa med pa yin te} अनपेक्षं च प्रतिभासनियमहेतोरभावादनियतप्रतिभासम् न्या.टी.४१ख/५१; अनपेक्षितः — {phyi rol don la mi ltos pa'i/} /{tshig gang smra bas ji lta bur/} अनपेक्षितबाह्यार्थं तत्तथा वाचकं वचः ।। प्र.वृ.२८०ख/२३; निराशंसः — {rtags dang lung la ma ltos pa'i/} /{yid ni rnal 'byor pa la yod//} लिङ्गागमनिराशंसं मानसं योगिनां भवेत् ।। त.स.१२६ख/१०९०; {de ni ngag la'ang mi ltos par/} /{rang nyid kyis ni don rtogs 'gyur//} स हि वाक्यनिराशंसः स्वयमर्थं प्रपद्यते । त.स.११०ख/९६१; अनपेक्ष्यः — {gal te yang gnod par byed pa'i shes pa la ma ltos pa'i tshad ma nyid yin pa} यद्यप्यनपेक्ष्यप्रामाण्यो बाधकः प्रत्ययः त.प.२२५ख/९२०.
ma ltos pa nyid
= {ma ltos nyid/}
ma ltos pa'i bsam pa
पा. अनपेक्षाशयता, चित्ताशयभेदः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //}…{mi ltos pa'i bsam pa dang} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…... अनपेक्षाशयता च द.भू.१८७ख/१५.
ma stes
अनयः — {de nyid du ma stes te shi bar gyur to//} तत्रैव चानयेन व्यसनमापन्नः वि.व.१६६ख/१.५६.
ma brtags
= {ma brtags pa/}
ma brtags na nyams dga' ba
• वि. अविचाररमणीयः — {'di 'dra zhes bya ba ni ma brtags na nyams dga' ba'o//} ईदृगिति अविचाररमणीयः त.प.२०८क/८८५; अविचारितरमणीयः — {rnam pa gcig tu na spyir gzhan gyi don tsam ma brtags na nyams dga' ba bsgrub par bya ba yin} अथ वा सामान्येन पारार्थ्यमात्रमविचारितरमणीयं साध्यते त.प.२१६क/१४९; • सं. अविचारितरमणीयता — {'di dag thams cad ma gartags na nyams dga' ba yin na des na dpyad pa dang gzhig mi bzod pa'i mkhas pa'i skye bos bzhad gad du bstan pa} तदेतत् सर्वमेषामविचारितरमणीयतया विचारविमर्दाक्षमत्वात् पण्डितजनहासकारिदर्शनम् वा.टी.७१क/२६.
ma brtags pa
• वि. असमीक्षितः— {kye ma ma brtags byed rnams kyis/} /{sdig pa byas nas bdag nyid ni/} /{mi bzad sdug bsngal rnams su 'phen//} पापं कृत्वा क्षयेष्वहो । क्षिपन्ति दुःखेष्वात्मानमसमीक्षितकारिणः ।। अ.क.२०७क/८५.३६; अविचारितः — {'jig rten gyi grags pa ni ma brtags na nyams dga' ba yin te} अविचारितरमणीया लोकप्रतीतिः प्र.अ.१७१क/१८५; {bab col brtsams pa gang yin pa'am/} /{gang zhig legs par ma brtags pa//} सहसा यत्समारब्धं सम्यग् यदविचारितम् । बो.अ.८क/४.२; अनालोचितः — {shin tu ma brtags spyod pa ni/} /{'phags pa rnams la yod ma yin//} अत्यन्तमसदार्याणामनालोचितचेष्टितम् । का.आ.३३०क/२.२४७; अतर्कितः — {gzugs dang yon tan 'dod pas ma brtags par 'ongs pa'i gzugs ngan pa la 'dod chags kyis gzir ba 'jug par mi 'gyur ro//} रूपगुणलालसस्य अतर्कितोपनतायां विरूपायां रागपीडितस्य न प्रवर्तकः स्यात् प्र.अ.११५क/१२३; अकल्पितः — {gang phyir ma brtags dbye ba ni/} /{sna tshogs nyid du mngon par brjod//} अकल्पितो विभेदो हि नानात्वमभिधीयते ।। त.स.६३क/५९८; {ma brtags pa dang ma bslangs dang /} /{ma bskul ba yang yod med pas/} /{de bas sha ni mi bza' 'o//} अकल्पितमयाचितम् । अचोदितं च नैवास्ति तस्मान्मांसं न भक्षयेत् ।। ल.अ. १५७ख/१०५; असङ्कल्पितः — {blo gros chen po}…{ma byas pa dang byed du ma bcug pa dang ma brtags pa zhes bya ba'i sha yang rung ba med na} न च महामते अकृतकमकारितमसङ्कल्पितं नाम मांसं कल्प्यमस्ति ल.अ. १५६क/१०३; अतर्किकः — {thams cad chos la ma chags dang /} /{gcig pu dben par spyod pa dang /} /{ma brtags pa yi 'bras bu ni/} /{rang rgyal sras po dag la bshad//} सर्वधर्मेष्वसंसक्तिर्विवेका ह्येकचारिका । प्रत्येकजिनपुत्राणां फलं देशेम्यतर्किकम् ।। ल.अ.१६६ख/१२०; • सं. १. अविचारः — {ma brtags pa'i don ni kun rdzob kyi don yin no zhes gang bshad pa yang /} {brtags pa ni tshad ma la brjod kyi} यदप्युक्तम्—अविचारप्रतीत्यर्थ इति । विचारः प्रमाणमुच्यते प्र.अ.१७१क/१८५ २. अप्रतिसंख्या — {ma brtags btang snyoms mi mnga' ste/} {'dun pa brtson 'grus}…{pas nyams mi mnga'//} नोपेक्षाप्रतिसंख्याय हानिर्न च्छन्दवीर्यतः । र.वि.१२०ख/९३.
ma brtags par
सहसैव — {de dag gis ni ma brtags par/} /{byar rung bzhin du khas blangs so//} कृत्यवत्प्रतिपन्नं तैर्व्याहन्तुं सहसैव तु ।। जा.मा.७०ख/८१.
ma brtags par 'gog pa
अप्रतिसंख्यानिरोधः लो.को.१७६४.
ma brtags byed
वि. असमीक्षितकारी— {kye ma ma brtags byed rnams kyis/} /{sdig pa byas nas bdag nyid ni/} /{mi bzad sdug bsngal rnams su 'phen//} पापं कृत्वा क्षयेष्वहो । क्षिपन्ति दुःखेष्वात्मानमसमीक्षितकारिणः ।। अ.क.२०७क/८५.३६.
ma brtad pa
अत्वरः म.व्यु.६६६१.
ma brtabs pa
पा. अचपला , वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{ma brtabs pa ni rtab rtab por mi gsung ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति — स्निग्धा… अचपला सू.व्या.१८३ख/७९.
ma brten pa
= {mi brten pa/}
ma bstan
= {ma bstan pa/}
ma bstan pa
• क्रि. न प्रकाश्यते — {ji srid gnod pa can ma bstan/} /{de srid de ni dogs par 'gyur//} इत्यप्याशङ्क्यते यावद्बाधकं न प्रकाश्यते ।। त.स.९७ख/८६७; • सं. अनाख्यानम् — {ma bstan pa'i rjes su dpog pa'i gtan tshigs thabs dang bral ba'i phyir zhes bya ba 'di ma grub pa yin no//} अनाख्यानानुमाने हेतोः उपायरहितत्वात्’ इत्यस्यासिद्धिः त.प.२११ख/८९३; अनुपदर्शनम् — {gtan tshigs gnod pa can gyi tshad ma ma bstan pa'i phyir} हेतोर्बाधकप्रमाणानुपदर्शनात् त.प.१७७क/८१४; अनुपदेशः लो.को.१७६४; • वि. अनिर्दिष्टः — {khyad par ma bstan pa na yang} अनिर्दिष्टविशेषोऽपि त. प.२९४ख/१०५२; अनुक्तः लो.को.१७६४; अदेशितः — {don dam pa gang yin pa de ni}…{ma bstan pa} यः पुनः परमार्थः, सः…अदेशितः शि.स.१४२ख/१३६; अप्रदर्शितः — {'o na rjes su 'gro ba dang ldog pa dag la ma bstan pa la sogs pa de'i tshe yang dpe'i skyon du 'gyur bar brjod par bya'o zhe na} अथोच्यते—तदाप्यप्रदर्शितान्वयव्यतिरेकादिदृष्टान्तदोषो भवति वा.टी.१०५क/६७; अनिबद्धः — {gal te rang gzhung ma bstan kyang /} /{rang nyid kyis don shes 'dod na//} स्वग्रन्थेष्वनिबद्धोऽपि विज्ञातोऽर्थो यदीष्यते । त.स.११४ख/९९४; अनुपदिष्टः मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i sbyin pa can
वि. अनुपदिष्टदानः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i brtson 'grus can
वि. अनुपदिष्टवीर्यः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i tshul khrims can
वि. अनुपदिष्टशीलः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i bzod pa can
वि. अनुपदिष्टक्षान्तिः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i shes rab can
वि. अनुपदिष्टप्रज्ञः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan pa'i bsam gtan can
वि. अनुपदिष्टध्यानः, बोधिसत्त्वस्य मि.को.१०७क ।
ma bstan par mkhyen pa
पा. अनुपदिष्टज्ञानम्, ज्ञानसम्पद्भेदः — {ye shes phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ma bstan par mkhyen pa dang thams cad mkhyen pa dang rnam pa thams cad mkhyen pa dang ma 'bad par mkhyen pa'o//} ज्ञानसम्पत् पुनश्चतुर्विधा—अनुपदिष्टज्ञानम्, सर्वत्रज्ञानम्, सर्वथाज्ञानम्, अयत्नज्ञानं च अभि.भा.५८क/१०९७.
ma bstan par bya ba
कृ. अनिर्देश्यः — {ci ste phyogs bstan par bya ba ma yin na/} {go ji ltar mi bstan par bya ba'i mtshan nyid brjod ce na} अथ यदि पक्षो न निर्देश्यः, कथमनिर्देश्यस्य लक्षणमुक्तम्? न्या.टी.६८ख/१७६.
ma bstabs pa
वि. अप्रवारितः — {mi na ba la'o/} /{sbyin bdag gis ma bstabs pa la'o//} अग्लानस्याप्रवारितस्य दानपतिना वि.सू.३५क/४४.
ma tha ra
ना. माठरः, ब्राह्मणः — {spang spos can gyi grong na bram ze rgyal zhes bya ba zhig gnas pa/} {des bram ze ma tha ra'i bu mo shA ri zhes bya ba thob nas} नालदग्रामके तिष्यो नाम ब्राह्मणः । तेन शारी नाम दारिका माठरसकाशाल्लब्धा अ.श.२७८क/२५५.
ma thag pa
= {ma thag/}
ma thu ra
= {bcom rlag/}
ma thul
= {mi thul ba/}
ma them
शिला, देहल्यधःस्थितदारु — अधस्ताद्दारुणि शिला अ.को.१५२ख/२.२.१३; अक्षतैः शाल्यत इति शिला । शाḶ श्लाघायाम् अ.वि.२.२.१३.
ma thogs pa
वि. १. अप्रतिहतः — {'das pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes dang} अतीतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानम् अभि.स.भा.९७ख/१३१; अव्याहतः — {kun la ma thogs thugs mnga' zhing /} /{dgongs pa'ang kun du nyer gnas pas//} सर्वत्राव्याहता बुद्धिः सर्वत्रोपस्थिता स्मृतिः । श.बु.११३क/८०; असङ्गः — {'chi bdag bstan pa khams gsum gyi/} /{sa chen dag na spyod bgyid pa/} /{mi thogs bzlog pa ma mchis pa'ang /} /{khyod kyi bstan pas zil gyis mnan//} त्रैधातुकमहाभौममसङ्गमनवग्रहम् । शासनेन तवाक्रान्तमन्तकस्यापि शासनम् ।। श.बु.११३ख/८८ २. अविलम्बितः — {ma nor ba dang ma thogs par brjod pa la 'dir yi ge rnams 'brel par 'dod kyi} अविपर्यस्ताविलम्बितोच्चारणमत्र व्यञ्जनानां संयोग इष्यते म.टी.२९६ख/१६३; अविलम्बी — {longs shig bram ze khyod kyi ni/} /{'dod pa bsgrub slad mi thogs par/} /{'bras bu thob pa'i thabs kyi mchog/} /{bdag gis yang dag rnyed par gyur//} उत्तिष्ठ वत्स सम्प्राप्तस्त्वत्समीहितसिद्धये । अविलम्बिफलावाप्तिरुपायः परमो मया ।। अ.क.२५ख/५२.६३.
ma thob
= {ma thob pa/}
ma thob pa
• सं. अप्राप्तिः — {de yi rnam par dbye ba yis/} /{zhig dang thob dang ma thob med//} न हि तस्य च्युतिः प्राप्तिरप्राप्तिर्वा विभागतः ।। त.स.६५ख/६१९; अप्रापणम् — {gang zag khyad par can gyi chos ma thob pa'i phyir ro//} पुद्गलविशेषधर्माप्रापणात् अभि.भा.३५ख/१००४; • पा. अप्राप्तिः, चित्तविप्रयुक्तसंस्कारभेदः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med snyoms 'jug pa dang /} /{srog dang mtshan nyid rnams dang ni/} /{ming gi tshogs la sogs pa yang //} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकं समापत्ती जीवितं लक्षणानि च ।। नामकायादयश्चेति अभि.को.५क/२.३५; • वि. अप्राप्तः — {ma thob pa thob par bya ba dang}…{skal pa med par 'gyur ba 'am} अभव्यो वा स्यामप्राप्तस्य प्राप्तये श्रा.भू.१७क/४१; असम्प्राप्तः — {mi'i kha dog las ni 'das lha'i kha dog ni ma thob pa} अतिक्रान्तो मानुषवर्णमसम्प्राप्तश्च दिव्यं वर्णम् अ.श.१६७क/१५५; अनवाप्तः — {bye brag cha ni ma thob par/} /{ci yi phyir na nges pa min//} अनवाप्तविशेषांशं यत् किमित्यनिरूपितम् ।। त.स.३५क/३६६; अनापन्नः — {rnam par shes pa'i yul gyi rnam pa ma thob na yang yul rtogs par byed pa yin te} विज्ञानमनापन्नविषयाकारमपि विषयं प्रतिपद्यते त.प.११७क/६८४.
ma thob pa las yongs su nyams pa
पा. अप्राप्तपरिहाणिः, परिहाणिभेदः — {thob dang ma thob nyer spyad las/} /{yongs nyams rnam pa gsum shes bya//}…{gal te yon tan thob par bya ba ma thob na ma thob pa las yongs su nyams pa yin no//} परिहाणिस्त्रिधा ज्ञेया प्राप्ताप्राप्तोपभोगतः ।…अप्राप्तपरिहाणिः, यदि प्राप्यं गुणं न प्राप्नोति अभि.भा.३५क/१००३.
ma thos
= {ma thos pa/}
ma thos rjes dpag ma byas pa
वि. अश्रुतानुमितम् — {ma thos rjes dpag ma byas pa'i/} /{bden pa'i don ni lhur smra gang //} अश्रुतानुमितं सत्यं तत्परस्वार्थमुक्तवान् ।। त. स.१२६क/१०८८.
ma thos pa
• सं. अश्रुतिः — {de bzhin brda ni ma rtogs dang /} /{yi ge rnams ni ma thos kyang /} /{de las byung ba'i don shes ni/} /{'byung 'gyur nus rgyu nyer gnas phyir//} सङ्केतानवबोधेऽपि वर्णानामश्रुतावपि । तद्भाव्यर्थेषु विज्ञानं शक्तकारणसन्निधेः ।। त.स.९८ख/८७६; अश्रवः — {gang ma thos pas dmyal ba la sogs g}.{yang sar ni/} /{bsreg la sogs pa'i sdug bsngal mi bzad mtha' yas dag/} /{sems ma zhi ba khyed kyis yang yang myong gyur pa//} यस्याश्रवेण नरकादिमहाप्रपातदाहादिदुःखमनुभूतमभूद्भवद्भिः । तीव्रं पुनः पुनरनन्तमशान्तचित्तैः शि.स.३क/३; • पा. अश्रुतम्, मृषावादस्य वस्तु — {brdzun du smra ba'i gzhi ni mthong ba dang thos pa dang bye brag byed pa dang rnam par shes pa dang ma mthong ba dang ma thos pa dang bye brag mi phyed pa dang rnam par ma shes pa'o//} मृषावादस्य वस्तु दृष्टं श्रुतं मतं विज्ञातमदृष्टमश्रुतममतमविज्ञातं च अभि.स.भा.४६क/६३; • वि. अश्रुतः — {bde bar gshegs pa ni}…{ma thos pa dang rjes su mi dpogs pa'i phyin ci ma log pa'i don ston pa po yin pa'i phyir} सुगतः…अश्रुताननुमिताविपरीतार्थोपदेष्टृत्वात् त.प.२६३ख/९९६.
ma mthong
= {ma mthong ba/}
ma mthong ba
• क्रि. न पश्यति — {tshe 'di nyid la dpal chen dang /} /{grags dang skyid gyur cis ma mthong //} इहैव सौभाग्ययशःसौस्थित्यं किं न पश्यसि ।। शि.स.८८ख/८७; {'chi 'pho ba dang skye ba mngon par shes pas kyang mi mthong ngo //} च्युतोपपादाभिज्ञया न पश्यति अभि.भा. ६१ख/११११; न समनुपश्यति — {de ni mi mthong ste} न च तं समनुपश्यति सु.प.४८क/२५; नेक्षते — {rang sdug mi mthong gang yin pa//} ये नेक्षन्ते स्वदौःस्थित्यम् बो.अ. ३७क/९.१६४; न समीक्ष्यते — {rang gis smras pa 'di yang ni/} /{'dir ni ci yi phyir ma mthong //} इदं च स्वोक्तमपरं किमत्र न समीक्ष्यते ।। त.स.११९ख/१०३८; • सं. अदृष्टिः — {mig mi gsal bas du ba ni/} /{phra sogs mi mthong bzhin de 'gyur//} स्यादेषा मन्दनेत्रस्य स्वल्पधूमाद्यदृष्टिवत् ।। त.स.७०ख/६६२; {snang ba ma mthong ba yi phyir/} /{'di ni med par nges par 'gyur//} दृश्यस्यादृष्टितश्चास्य नास्तिताऽध्यवसीयते । त.स.९८ख/८७५; अदर्शनम् — {de la yang skyes bu thams cad kyi mi 'grub ste ma mthong ba tsam tshad ma ma yin pa'i phyir dang} तत्रापि न सर्वपुंसां सिद्ध्यति; अदर्शनमात्रस्याप्रमाणत्वात् त.प.२००ख/८६८; अपश्यना — {gzugs kyis mi shes mi mthong ba gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपस्य अजानना अपश्यना, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३८क/१७; असमीक्षणम् — {chos rnams mi 'dzin gang yin dang /} /{de dag mtshan mar mi mthong phyir/} /{shes rab kyis ni yongs brtags pa/} /{thams cad dmigs su med par ro//} अनुद्ग्रहो यो धर्माणां तन्निमित्तासमीक्षणम् । परीक्षणञ्च प्रज्ञया सर्वस्यानुपलम्भतः ।। अभि.अ.३क/१.३१; • वि. अदर्शी — {mtha' ma mthong ba'i bya bzhin du} तीरादर्शीव शकुनिः त.प.२५८ख/९८८; अदृष्टः — {nyan thos ma nges rnam gnyis te/} /{theg don mthong dang ma mthong ba//} श्रावकोऽनियतो द्वेधा दृष्टादृष्टार्थयानतः । सू.अ.१७५क/६९; अदृश्यः लो.को.१७६५.
ma mthong ba'i grogs
अदृष्टसखः लो.को.१७६५.
ma da na
मदनम् — {zhim pa'i bza' ba btung ba dang /} /{ba la che mchog ma da na//} मिष्टान्नपानखाद्यं च मदनं बलं महत्तरम् ।। हे.त.१७ख/५४.
ma dag
= {ma dag pa/}
ma dag pa
• सं. अशुद्धिः — {mi rung ba nyid dang rtsod pa dang bcas pa nyid dang brtsam du mi rung ba nyid ni ma dag pa'o//} अकल्पितता सारम्भत्वमपराक्रमतेत्यशुद्धिः वि.सू.२१क/२५; {dag dang ma dag 'di yang mtha' yin no//} शुद्धी अशुद्धीति इमेऽपि अन्ता प्र.प.४६क/५४; अशुचिः — {dag pa dang ma dag pa la sogs pa phan tshun 'gal ba'i don rnams} परस्परविरुद्धानां शुच्यशुच्यादीनामर्थानाम् त.प.२७६क/१०१२; • वि. अशुद्धः — {ma dag rnam dag rab dag pa/} /{sems can rnams la bsam par 'dod//} सत्त्वेष्वाशय इष्यते । अशुद्धश्च विशुद्धश्च सुविशुद्धः सू.अ.२५०ख/१६८; {ma dag ma dag dag pa dang /} /{shin tu rnam dag go rims bzhin/} /{sems can byang chub sems dpa' dang /} /{de bzhin gshegs pa zhes brjod do//} अशुद्धोऽशुद्धशुद्धोऽथ सुविशुद्धो यथाक्रमम् । सत्त्वधातुरिति प्रोक्तो बोधिसत्त्वस्तथागतः ।। र.वि. ९६क/४०; अपवित्रः — {de bzhin gcer bur gyur pas kyang /} /{'bags pa dang ni ma dag pas/} /{de nas dam tshig rab tu bza'//} नग्नीभूयस्तथा पुनः । उत्सृष्टेनापवित्रेण भक्षयेत् समयं ततः ।। हे.त.२६ख/८६.
ma dag pa'i lus gnas par byed pa
पा. अशुद्धाश्रयस्थितिकः, आहारभेदः — {ma dag pa'i lus gnas par byed pa ni 'dod pa na spyod pa'i so so'i skye bo rnams kyi ste/} {mtha' dag ni 'ching ba dang ldan pa'i phyir ma dag pa'i gnas so//} अशुद्धाश्रयस्थितिकः कामावचराणां पृथग्जनानाम्, सकलबन्धनत्वात् अभि.स.भा.३२ख/४५.
ma dag pa'i bsam pa
पा. अशुद्धाशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{ma dag pa'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…अशुद्धाशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
ma dad
= {ma dad pa/}
ma dad pa
• सं. १. अश्रद्धा— {der ni dge slong tshogs mthong nas/} /{de la ma dad rab spangs te/} /{snying dang bzhin ras rab dang zhing /} /{phrag dog bral bas rab tu bsams//} तथा भिक्षुगणं दृष्ट्वा प्रसन्नहृदयाननः । अचिन्तयत् तदश्रद्धां विहाय गतमत्सरः ।। अ.क.३०४क/३९. ७९; अप्रसादः — {ma dad pa ni sems ma dad pa ste/} {dad pa'i mi mthun pa'i phyogs so//} आश्रद्ध्यं चेतसोऽप्रसादः श्रद्धाविपक्षः अभि.भा.६५ख/१९१; {skye bo'i tshogs chen pos thos nas ma dad pa bskyed pa dang} श्रुत्वा महाजनकायेन अप्रसादः प्रवेदितः वि.व.३१७क/१.१३०; अरुचिः — {sgom pa bcos dang yang dag la/} /{ma dad pa dang dad pa dang //} प्रतिवर्णिकाभूतायां भावनायां च नारुचिः । सू.अ.१७९क/७३ २. = {ma dad pa nyid} अप्रसादत्वम् — {ma dad gzhan la rag las pas/} /{dad pa med la khyod bzod na//} परायत्ताप्रसादत्वादप्रसादिषु ते क्षमा । बो.अ.१७क/६.६३; • पा. १. आश्रद्ध्यम् [1] क्लेशमहाभूमिकधर्मभेदः — {rmongs dang bag med le lo dang /} /{ma dad pa dang rmugs dang rgod/} /{nyon mongs can la rtag tu 'byung //} मोहः प्रमादः कौसीद्यमाश्रद्ध्यं स्त्यानमुद्धवः । क्लिष्टे सदैव अभि.को.५क/२.२६ [2] उपक्लेशभेदः — {ma dad pa ni las dang 'bras bu dang bden pa dang dkon mchog rnams la mngon par yid ma ches pa ste/} {dad pa'i mi mthun pa'i phyogs so//} आश्रद्ध्यं कर्मफलसत्यरत्नेष्वनभिसम्प्रत्ययः श्रद्धाविपक्षः त्रि.भा.१६१क/७० २. अश्रद्दधानता, बोधिपरिपन्थकारकधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub la bgegs byed pa'i chos te}… {ma dad pa} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधिपरिपन्थकारका धर्माः…अश्रद्दधानता रा.प.२३५ख/१३०; • वि. अश्राद्धः — {ma dad pa'i sems can dang de bzhin gshegs pa'i bstan pa la mngon par dad pa med pa dang}…{rnams la bstan par mi bya'o//} अप्रकाश्यमश्राद्धसत्त्वं तथागतशासनेऽनभिप्रसन्नम् म.मू.२४२ख/२७२; अप्रसन्नः — {ma dad pa rnams kyang dad par 'gyur la} अप्रसन्नाश्च प्रसीदन्ति श्रा.भू.१८क/४३.
ma dad pa yid la byed pa
पा. अरुचिमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {ma dad pa yid la byed pa ni pha rol tu phyin pa ltar bcos pa bsgom pa la'o/} /{dad pa yid la byed pa ni yang dag pa la'o//} अरुचिमनस्कारः पारमिताप्रतिवर्णिकाभावनायाम् । रुचिमनस्कारो भूतायाम् सू.व्या. १७९क/७३.
ma du lung ga
= {ma tu lung ga/}
ma dub pa
वि. अखिन्नः — {gang du dpung gi tshogs yan lag bzhi pa ma dub par phyin pa der song nas kyang gnas par byed do//} तत्र च गत्वा वासं कल्पयति यत्राखिन्नः चतुरङ्गो बलकायः परैति सू.व्या.२२८क/१३९.
ma dul
= {ma dul ba/}
ma dul 'dul ba
वि. अदान्तदमकः — {ma dul 'dul ba kha lo sgyur/} /{skyes bu dam pa mthong nas ni//} अदान्तदमकं दृष्ट्वा सारथिं पुरुषोत्तमम् । वि.व.४३ख/१.१६३.
ma dul ba
वि. अदान्तः — {sems can ma dul ba}…{'di lta bu 'di dag gi don du bdag gis go cha chen po bgos te} ईदृशानामस्माभिः सत्त्वानामदान्तानाम्…अर्थाय सन्नाहाः सन्नद्धव्याः शि.स.१०५ख/१०४; दुर्विनीतः— {bcom ldan khyed kyis ma dul la/} /{mnyes gshin 'ba' zhig pa nyid las/} /{rab tu byung ba 'di byin te/} /{khyi la me tog 'phreng ba bzhin//} भगवन् दुर्विनीतस्य वात्सल्यादेव केवलम् । शुनः कुसुममालेव प्रव्रज्येयं त्वयाऽर्पिता ।। अ.क.१०५क/१०.५९; अविनीतः — अविनीतः समुद्धतः अ.को.२०७ख/३.१.२३; न विनीतोऽशिक्षितोऽविनीतः अ.वि.३.१.२३.
ma dod
वि. अनुत्पन्नः — {de dag kyang nying mtshams sbyor ba nas bzung ste}… {skye mched drug ma dod kyi bar du} ते च प्रतिसन्धिमुपादाय…अनुत्पन्नषडायतनाः म.टी. २०७ख/३०.
ma dras pa
वि. अच्छिन्नः — {rkyen de lta bu dag med par ma dras pa des grong dang khyim gzhan dag tu 'jug pa dang 'dug par mi bya'o//} नासत्त्वैः तद्रूपाणां प्रत्ययानामच्छिन्ना ग्रामान्तर्गृहयोरनयोपवेशः प्रवेशश्च वि.सू. ७३क/९०; अच्छिन्नकः — {gzhan med na kham bsgyur ba la yang byin gyis brlabs pa 'chags so/} /{ma dras pa la yang ngo //} रोहत्यन्यासम्पत्तावरक्तकस्याधिष्ठानम् । अच्छिन्नकस्य च वि.सू.६७क/८४; द्र.— {mtshon gyis ma dras pa'i gos spyad par mi bya'o//} नाशस्त्रशूलं (? छिन्नं) वासः परिभुञ्जीत वि.सू.६७क/८४.
ma dri
ना. माद्री, सुदंष्ट्रस्य पत्नी — {'gro ba'i don phyir sngon chad spyod pa na/} /{rgyal bu mche ba bzang zhes bya gyur tshe/} /{chung ma ma dri khyo las mi 'phyo ba/} /{bur bcas bu mo ma chags ma bltas btang //} चरता च पुरा जगदर्थे मद्रि पतिव्रत त्यक्त सपुत्रा । दुहिताप्यनपेक्ष्यदसङ्घ आसि नृपात्मजो यद सुदंष्ट्रः ।। रा.प.२३७ख/१३४; {'bral ba'i mya ngan gyis gdungs pa'i/} /{ma drir mthong nas snying rjes 'khrugs/} /{bde sogs bdag pos rang gi gzugs/} /{yang dag bzung nas de la smras//} वियोगशोकविकलां माद्रीं दृष्ट्वा कृपाकुलः । निजरूपं समाधाय शचीपतिरुवाच ताम् ।। अ.क.२०७क/२३.४४; जा.मा.५२ख/६२.
ma dris
= {ma dris pa/}
ma dris pa
वि. अपृष्टः — {ma dris par ston na yang ngo //} अपृष्टोपदेशे च वि.सू.२५क/३१.
ma dris pa yin
क्रि. न पृष्टो भवति — {ci des lam ma dris pa yin nam} किं तेन पन्था न पृष्टो भवति अभि. भा.२३८क/८००.
ma drug gi bu
= {ma drug pa/}
ma drug pa
ना. = {gdong drug} षाण्मातुरः, कार्तिकेयः — कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः ।…षाण्मातुरः अ.को.१३०क/१.१.४१; षण्मातॄणामपत्यं षाण्मातुरः अ.वि.१.१.४१.
ma dros
= {ma dros pa/}
ma dros pa
ना. अनवतप्तः १. नागराजः — {klu'i rgyal po chu lha dang}…{klu'i rgyal po ma dros pa dang} वरुणश्च नाम नागराजः… अनवतप्तश्च नागराजः ल.वि.१०१ख/१४८ २. महासरः — {sems can dam pa khyod ni mtsho ma dros pa ltar rtag tu dang zhing thugs rnyog pa mi mnga' ba'o//} अकलुषबुद्धिरसि अग्रसत्त्व अनवतप्त इव सरः सदा प्रसन्नः ।। ल.वि.१६१ख/२४२; वि.व.२८१ख/१.९८.
ma d+hu bri k+Sha
मधुवृक्षः — {'o ma'i shing rnams zhes pa ni u dum wa ra dang a shwad tha dang n+ya gro d+ha dang parka TI dang ma d+hu br}-{i k+Sha rnams so//} क्षीरवृक्षाणामिति उदुम्बराश्वत्थन्यग्रोधपर्कटीमधुवृक्षाणाम् वि.प्र.९७क/३.१४.
ma d+h+ya ma
पा. मध्यमः, गीतस्वरभेदः — {glu'i dbyangs Sha D+dza dang ri Sha b+ha dang gAn d+ha ra dang d+hai wa ta dang ni ShA da dang ma d+h+ya ma dang kau shi ka dang glu'i dbyangs mang por sbyar ba la sogs pa dang ldan zhing} षड्जर्षभगान्धारधैवतनिषादमध्यमकैशिकगीतस्वरग्राममूर्छनादियुक्तेन ल.अ.५६ख/१.
ma 'das
= {ma 'das pa/}
ma 'das pa
• क्रि. नातिपतति — {de ni rjes su dpag par bya ba las ma 'das so//} तद्…अनुमेयतां नातिपतति त.प.२३७ख/९४५; • सं. अनतिक्रमः — {med pa'i tshul du khas len na tha dad pa dang /} {tha dad pa ma yin par rnam par rtog pa las ma 'das pa'i phyir ro//} अभावस्य विधिनाऽन्यतयोपगमे व्यतिरेकाव्यतिरेकविकल्पानतिक्रमात् हे.बि.२४१ख/५६; अनतिवृत्तिः — {bdag gis de'i don las ma 'das par bstan par bya'o//} मयाऽपि तदर्थानतिवृत्त्या प्रतिपादयितव्यः बो.प.४३ख/३; • वि. अनतिक्रान्तः — {rang gi yul gyi mtshams las ma 'das pa} अनतिक्रान्तस्वविषयमर्यादानि त.प.२६४क/९९७; अविलङ्घितः — {rang gi yul gyi mtshams las ma 'das par yang khyad par du 'phags par 'gyur ba} अविलङ्घितस्वविषयसीमान एव सत्यतिशेरते त.प. २६५क/९९९; अप्रच्युतः — {snga ma'i rang bzhin las ma 'das pa} पूर्वस्वभावाप्रच्युतः वा.टी.५६क/९; • द्र.— {mya ngan 'das dang ma 'das pa'ang /} /{de nyid du na khyad par med//} निर्वृतानिर्वृतानां च विशेषो नास्ति वस्तुतः ।। बो.अ.३६ख/९.१५१.
ma 'dod pa
= {mi 'dod pa/}
ma 'dris
= {ma 'dris pa/}
ma 'dris pa
वि. असंस्तुतः— {ma 'dris pa yang sdug bsngal mi bzod pa/} /{yal bar dor na sdug bsngal cher gyur na//} असंस्तुतस्याप्यविषह्यतीव्रमुपेक्षितुं दुःखमतीव दुःखम् । जा.मा.१६१ख/१८६; अनुचितः — {thog ma med pa can gyis 'khor ba na 'dris pa'i phyir 'dod chags dang bral bas thob pa yin no//} {ma 'dris pa'i phyir sbyor ba las byung ba yin no//} अनादिमतिसंसारे उचितत्वाद् वैराग्यलाभिकी, अनुचितत्वात् प्रायोगिकी अभि.स्फु.१६२ख/८९८; {ma 'dris pa ste goms par ma byas pa} अनुचितमनभ्यस्तम् त.प.२९३क/१०४८; अजितः— {gang gi phyir lam ma 'dris pas mngon sum du mi 'gyur ba} यस्मान् मार्गस्याजितत्वादसम्मुखीभावः अभि.स्फु.१९६क/९५९.
ma 'dris mdza' bshes
वि. असंस्तुतसखः — {khyod ni ma 'dris mdza' bshes te/} /{'brel pa med pa'i gnyen 'dun lags//} असंस्तुतसखश्च त्वमनवस्कृतबान्धवः ।। श.बु.११०ख/११.
ma 'dres
= {ma 'dres pa/}
ma 'dres chos
= {ma 'dres pa'i chos/}
ma 'dres pa
• सं. १. असम्भेदः — {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pas chos rnams ma 'dres par bstan pa rab tu shes so//} निरुक्तिप्रतिसंविदा असम्भेददेशनां धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५४ख/५१ २. = {ldog pa} विश्लेषः, व्यावृत्तिः — {ma 'dres pa ni gzhan dang ma 'brel pa gzhan las ldog pa} अन्यस्मात् विजातीयाद्, विश्लेषः व्यावृत्तिः त.प.३३८क/३९२; अश्लेषः — {dngos de'i bdag nyid min pa yang /} /{de dang ma 'dres pas ni rigs//} अतद्वस्त्वात्मकत्वं तु तदश्लेषेण युज्यते । त.स.६४क/६०४ ३. = {ma 'dres pa nyid} असंस्पृष्टता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ngo //}…{ma 'dres pa dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति …असंस्पृष्टतां च द.भू.१९६क/१९; • पा. = {thar pa} कैवल्यम्, मोक्षः — मुक्तिः कैवल्यनिर्वाणश्रेयोनिःश्रेयसामृतम् ।। मोक्षोऽपवर्गः अ.को.१३९क/१.५.६; केवलावस्था कैवल्यम् अ.वि.१.५.६; • वि. अमिश्रः — {de yang bdag nyid la rnam par gnas pas ma 'dres pa kho na yin no//} तच्चात्मनि व्यवस्थितममिश्रमेव प्र.वृ. २७४ख/१६; अव्यामिश्रः — {de dag ni ma 'dres pa nyid de}…{mtshan nyid tha dad par skye ste} अव्यामिश्रा एव ते पृथग्लक्षणा उपजायन्ते अभि.भा.१७६ख/६०७; असंसृष्टः — {kha cig ni mngon par brjod pa dang ma 'dres par yang mngon par brjod pa dang 'drer rung bar snang ba yin te/} {dper na byis pa brda la blo ma byang ba rnams kyi rtog pa lta bu'o//} काचित्त्वभिलापेनासंसृष्टाऽप्यभिलापसंसर्गयोग्याभासा भवति; यथा—बालकस्याव्युत्पन्नसङ्केतस्य कल्पना न्या.टी.४१क/४८; विसृष्टः — {chos 'di dag ni 'dres pa ste/} {ma 'dres pa ma yin no//} संसृष्टाविमौ धर्मौ न विसृष्टौ अभि.स्फु.२८७ख/११३२; असम्भिन्नः — {gsum las gzhan pa dag ces bya ba 'di ma 'dres par rnam par gzhag pa la bsams nas de skad du brjod pa yin te} त्रिभ्योऽन्य इति असम्भिन्नव्यवस्थामभिसन्धायैवमुच्यते अभि.स्फु.१६४ख/९०३; {de la byang chub sems dpa'i tha dad pa yang dag par shes pa bzhi rtag tu rgyun mi chad cing ma 'dres par yang dag par 'byung ngo //} तस्य सततसमितमसम्भिन्नाश्चतस्रो बोधिसत्त्वप्रतिसंविदोऽनुप्रवर्तन्ते द.भू.२५४ख/५१; विभिन्नः — {de ni 'dres la dmigs pa dang /} /{ma 'dres pa la dmigs pa de//} सम्भिन्नालम्बनश्चासौ विभिन्नालम्बनः स च । सू.अ.१६६क/५७; असङ्कीर्णः — {'di ni 'bras bu'o/} /{'di ni rgyu'o zhes bya ba'i ma 'dres pa'i rnam par gzhag pa byas pa gang yin pa ji ltar 'gyur} ‘इदं कार्यमिदं कारणं वा’ इत्यसङ्कीर्णव्यवस्था कथं भवेत् त.प.१५१ख/२८; अश्लिष्टः — {ma 'dres pa ni gzhan dang ma 'brel ba/} {gzhan las ldog pa zhes bya ba'i tha tshig go//} अश्लिष्टमन्यासम्बद्धम्, अन्यतो व्यावृत्तमिति यावत् त.प.३३८क/३९१; विश्लिष्टः — {gzugs la sogs par ming btags pa'i dngos po de brjod pa thams cad dang ma 'dres shing brjod du med par mthong ste} सर्वाभिलापविश्लिष्टं निरभिलाप्यं तद्रूपादिसंज्ञकं वस्तु पश्यति बो.भू.३०क/३७; अव्यवकीर्णः — {brtson 'grus brtsams pa ni sdig pa mi dge ba'i chos rnams dang ma 'dres par bde bar gnas so//} आरब्धवीर्यस्तु सुखं विहरत्यव्यवकीर्णः पापकैरकुशलैर्धर्मैः सू.व्या.२०२क/१०३; केवलः — {kun dga' bo 'di lta ste/} {dge ba'i bshes gnyen}… {'di ni tshangs par spyod pa ril po dang ma 'dres pa dang yongs su rdzogs pa dang yongs su dag pa dang yongs su byang ba yin gyi} सकलमिदमानन्द केवलं परिपूर्णं परिशुद्धं पर्यवदातं ब्रह्मचर्यं यदुत कल्याणमित्रता अ.श.१०५ख/९५; अपकृष्टः — {nyi tshe ba'i theg pa dang ma 'dres pa'i sems bskyed pa} प्रादेशिकयानापकृष्टचित्तोत्पादः शि.स. १०३क/१०२; अव्यपकृष्टः— {gcig pu ma 'dres pa bag yod pa brtun par gnas pa 'dis} या त्वनेनैकाकिनाऽव्यपकृष्टेनाप्रमत्तेनातापिना प्रहितात्मना विहरता अभि.स्फु.२१८ख/९९७; आवेणिकः — {ma 'dres pa'i yon tan} आवेणिकगुणः सू.व्या.२५९क/१७९; {ma 'dres pa zhes bya ba ni/} {sems gang la ma rig pa 'ba' zhig yod kyi 'dod chags la sogs pa nyon mongs pa gzhan med pa'o//} आवेणिकं नाम चित्तं यत्राविद्यैव केवला, नान्यः क्लेशोऽस्ति रागादिः अभि.भा.६७क/१९७; {thun mong ma yin pas na ma 'dres pa zhes bya'o//} असाधारणं हि आवेणिकमित्युच्यते अभि.भा.५५ख/१०८४; अवेणिः — {'grogs pa ni 'dres pa zhes bya'o//} {'dres pa med pas na ma 'dres te/} {logs shig tu gyur pa zhes bya ba'i tha tshig go//} सम्पर्को वेणीत्युच्यते, न वेणिरवेणिः, पृथग्भव इत्यर्थः अभि.स्फु.१०३ख/७८६; अवेणिकी — {'dres pa med par spyod pas na ma 'dres pa ste/} {phra rgyas gzhan dang lhan cig mi 'byung ba zhes bya ba'i tha tshig go//} अवेण्या चरतीत्यावेणिकी । नान्यानुशयसहचारिणीत्यर्थः अभि.स्फु.१०३ख/७८६; • अव्य. केवलम् — {yon tan bzhi ldan gyi tshangs par spyod pa la ma 'dres pa ni gzhan dag dang thun mong ma yin pa'i phyir ro//} चतुर्गुणं ब्रह्मचर्यं केवलम्, परैरसाधारणत्वात् सू. व्या.१८४ख/८०.
ma 'dres pa la dmigs pa
• वि. असम्भिन्नालम्बनम् — {de dag las gsum ni ma 'dres pa la dmigs pa yin no/} /{bzhi pa ni gnyi ga yin te} एवं च त्रीण्यसम्भिन्नालम्बनानि चतुर्थमुभयथा अभि.भा.१२ख/९०६; • पा. विभिन्नालम्बनः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{'dres pa la dmigs pa dang ma 'dres pa la dmigs pa dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…सम्भिन्नालम्बनः विभिन्नालम्बनः… विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६ख/५८; द्र.— {ma 'dres pa la dmigs pa rnam pa bdun} विभिन्नालम्बनः सप्तविधः — १. {ming la dmigs pa} नामालम्बनः, २. {tshig la dmigs pa} पदालम्बनः, ३. {yi ge la dmigs pa} व्यञ्जनालम्बनः, ४. {gang zag la bdag med pa la dmigs pa} पुद्गलनैरात्म्यालम्बनः, ५. {chos la bdag med pa la dmigs pa} धर्मनैरात्म्यालम्बनः, ६. {gzugs can gyi chos la dmigs pa} रूपिधर्मालम्बनः, ७. {gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa} अरूपिधर्मालम्बनः सू.व्या.१६६ख/५८.
ma 'dres pa'i chos
पा. आवेणिका धर्माः — {bud med mkhas pa'i rang bzhin can kha cig la ma 'dres pa'i chos lnga yod de} पञ्चावेणिका धर्माः एकतः पण्डितजातीये मातृग्रामे वि.व.२०६ख/१.८१; द्र.— {ma 'dres pa'i chos lnga} पञ्चावेणिकाः धर्माः — १. {skyes pa chags par gyur pa shes shing chags pa dang bral ba shes pa} रक्तं पुरुषं जानाति, विरक्तं पुरुषं जानाति, २. {dus shes shing zla mtshan shes pa} कालं जानाति, ऋतुं जानाति, ३. {mngal du zhugs pa shes pa} गर्भमवक्रान्तं जानाति, ४. {gang las mngal du zhugs pa de yang shes pa} यस्य सकाशाद्गर्भोऽवक्रामति तं जानाति, ५. {khye'u shes shing bu mo shes} दारकं जानाति, दारिकां जानाति अ.श.८ख/७; वि.व.२०६ख/१.८१.
ma 'dres pa'i chos bco brgyad
द्र.— {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa bco brgyad/}
ma 'dres pa'i bsam pa
पा. असंसृष्टाशयता, चित्ताशयभेदः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //}…{ma 'dres pa'i bsam pa dang} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…असंसृष्टाशयता च द.भू.१८७ख/१५.
ma 'dres par gyur pa
वि. अमिश्रीभूतः — {mi 'chol bar gnas zhes bya ba ma 'dres par gyur pa'o//} असङ्कीर्णा स्थितिरिति अमिश्रीभूता त.प.११क/४६८.
ma 'dres par bstan pa
असम्भेददेशना — {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pas chos rnams ma 'dres par bstan pa rab tu shes so//} निरुक्तिप्रतिसंविदा असम्भेददेशनां धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५४ख/५१.
ma brdungs pa
वि. अघट्टितः म.व्यु.६६२९ (९५क).
ma bsdams
= {ma bsdams pa/}
ma bsdams pa
• वि. अनर्गलः — {b+h+r}-{i gu'i bu sogs thub pa dang /} /{mi bdag rab tu bzod dka' sogs/} /{'dod pa kun gyis ma bsdams pa'i/} /{mchod sbyin der ni yang dag 'ongs//} तस्मिन् यज्ञे समाजग्मुः सर्वकामैरनर्गले । मुनयो भार्गवमुखा नृपा दुष्प्रसहादयः ।। अ.क.२४ख/३.५७; निरर्गलः — {'di ni khyim na gnas pa'i tshe/} /{rkun po'i 'dod ldan dang mdza' bas/} /{brtse med longs spyod ma bsdams pa/} /{bde ba dag gis spyod mi nus//} अन्तर्गृहगते त्वस्मिन्न शक्यं चौरकामिभिः । प्रेमनिर्दयसम्भोगनिरर्गलसुखं मया ।। अ.क.१७६ख/७९.१०; निर्यन्त्रः — {gros byed 'jigs pas 'khrugs pa des/} /{ma dang lhan cig bgros byas nas/} /{dge slong de ni mgron gnyer te/} /{ma bsdams mtshon gyis khyim du bsad//} स मात्रा सह सम्मन्त्र्य मन्त्रभेदभयाकुलः । भिक्षुं निमन्त्र्य निर्यन्त्रस्तं शस्त्रेण गृहेऽवधीत् ।। अ.क.२३५ख/८९. १७४; निर्यन्त्रणः — {ma bsdams bde ba thob pa'i slad//} निर्यन्त्रणसुखाप्तये अ.क.२३५क/८९.१६८; अयन्त्रितः — {der ni de yis ma bsdams par/} /{bza' ba bca' ba rnam mang zos//} स भुक्त्वा विविधं तत्र भक्ष्यभोज्यमयन्त्रितः । अ.क.१८५ख/२१.१४; असंवृतः — {slong ba po log par bsgrub pa rnam pa sna tshogs dag la gnas pa/} {rgod pa'i bdag nyid/} {ma bsdams pa} विविधविप्रतिपत्तिस्थितानामुद्धतानामसंवृतात्मनां याचनकानाम् बो.भू.६५क/८४; असंयतः — {ma bsdams dang /} /{rang bstod bla mar slob ma ni/} /{blo bzang ldan pas mi bya'o//} असंयतम् । स्वोत्कर्षणं च नो कुर्याद् गुरुं शिष्यः सुबुद्धिमान् ।। वि.प्र.९१क/३.३; उच्छृङ्खलः — {ma bsdams rim pa 'di ni ci//} कोऽयमुच्छृङ्खलः क्रमः अ.क.२५०क/९३.२०; विशृङ्खलः — {tsher mas gtams shing stag gis snom/} /{nags tshal mchog tu gnas par bya/} /{rje bo mang pos rab phye ba/} /{ma bsdams skye bo'i nang du min//} वास्तव्यं कण्टकाकीर्णे व्याघ्राघ्राते वरं वने । अनेकस्वामिसम्भिन्नजने न तु विशृङ्खले ।। अ.क.१७८क/२०.३२; उद्धतः — {blon sras thu bo sa 'tsho ni/} /{dpa' bas cher rgyags ma bsdams pas/} /{skyed tshal dkrugs pa'i gnod pa yis/} /{tshogs rnams sdang 'os nyid du gyur//} ज्येष्ठो मन्त्रिसुतः शौर्याद्गोपः प्रौढमदोद्धतः । उद्यानमर्दनक्षेपैर्गणानां द्वेष्यतां ययौ ।। अ.क.१७७ख/२०. २६; अपिनद्धः मि.को.४६क; • ना. अनङ्गनः, गृहपतिः — {rgyal po gnyen dang ldan pa yis/} /{grong khyer gnyen ldan dag tu sngon/} /{khyim bdag bsam pa chen po ni/} /{dpal ldan ma bsdams zhes bya byung //} राज्ञो बन्धुमतः पुर्यां बन्धुमत्यां महायशाः (?शयः) । अभूदनङ्गनो (?र्गलो) नाम श्रीमान् गृहपतिः पुरा ।। अ.क.९४क/९.८६.
ma bsdus
= {ma bsdus pa/}
ma bsdus pa
• क्रि. न संगृह्यते — {thob pa rnams ni dro bar gyur pa la sogs pas ma bsdus te} प्राप्तयो नोष्मगतादिभिः संगृह्यन्ते अभि.भा.१३ख/९१२; • सं. असंग्रहः — {khur len pa yang phung pos ma bsdus par yang thal bar 'gyur ro//} भारादानस्यापि स्कन्धासंग्रहप्रसङ्गाच्च अभि.भा.८७ख/१२०६; अनुद्ग्रहः — {ma bsdus gnas pa med phyir te/} /{yon tan skyon rtog med phyir ro//} अनुद्ग्रहोऽप्रतिष्ठानाद्गुणदोषाविकल्पनात् ।। र. वि.११९ख/९०; • भू.का.कृ. असंगृहीतः — {dge slong chos ni phyi'i skye mched yin te/} {skye mched bcu gcig gis ma bsdus pa} धर्मा भिक्षवो बाह्यमायतनमेकादशभिरायतनैरसंगृहीतम् अभि.भा.१६९ख/५८२; असमस्तः — {zhes pa 'di ni ma bsdus te/} /{snga ma bsdus pa'i gzugs can no//} इत्येतदसमस्ताख्यं समस्तं पूर्वरूपकम् । का.आ.३२४ख/२.६७; व्यस्तः — {bzhin zla 'dzum pa'i zla 'od ces/} /{gzugs can bsdus dang ma bsdus pa'o//} स्मितं मुखे दोर्ज्योत्स्नेति समस्तव्यस्तरूपकम् ।। का.आ.३२४ख/२.६७.
ma bsdus pa'i gzugs can
पा. असमस्तरूपकम्, रूपकभेदः — {lag pa'i 'khri shing sor mo rnams/} /{yal 'dab sen mo'i 'od zer ni/} /{me tog tu gyur dpyid kyi dpal/} /{khyod ni nged la mngon sum rgyu/} /{zhes pa 'di ni ma bsdus te/} /{snga ma bsdus pa'i gzugs can no//} अङ्गुल्यः पल्लवान्यासन् कुसुमानि नखार्चिषः । बाहूलते वसन्तश्रीस्त्वं नः प्रत्यक्षचारिणी ।। इत्येतदसमस्ताख्यं समस्तं पूर्वरूपकम् । का.आ.३२४ख/२.६७.
ma ning
१. क्लीबः, ओ बम् — {ma ning 'dod ldan bde ldan mkhas/} /{nor ldan dud pa rje bzod ldan/} /{slong ba khengs pa mi bsrun des/} /{bud med dag ces gtam nyid ci//} क्लीबः कामी सुखी विद्वान् धनी नम्रः प्रभुः क्षमी । अर्थी मान्यः खलः स्निग्धः स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७०; नपुंसकः, ओ कम् — {skyes pa dang bud med dang ma ning gi gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} न स्त्रीपुरुषनपुंसककथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६७; पण्डः — तृतीयप्रकृतिः षण्डः क्लीबः पण्डो नपुंसकम् ।। अ.को.१७२ख/२.६.३९; पण्डते लज्जया प्रदेशान्तरं गच्छतीति पण्डः । पडि गतौ अ.वि.२.६.३९; पण्डकः — {ma ning ngo /} /{de ni rnam pa lnga'o//} {skyes nas dang zla ba phyed pa dang 'khyud nas ldang ba dang phrag dog can dang nyams pa'o//} पण्डकः । पाञ्चविध्यमस्य—जात्या पक्षासक्ताप्रादुर्भावेर्षया (?र्षा)पत्कृत इति वि.सू.४क/४; षण्ढः — {ma ning gzugs bzang mi bzang zhing /} /{'dod ldan rnams kyis brtags ci phan//} षण्ढस्य रूपवैरूप्ये कामिन्याः किं परीक्षया ।। प्र.वृ.३२१ख/७१; षण्डकः — {'di ltar yang dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gi drung du ma ning zhig 'ongs nas mi 'tsham pa'i gsol bas gsol ba 'debs te} यथापि तद्वर्षोपगतं भिक्षुं षण्डक उपसंक्रम्याप्रतिरूपया उपनिमन्त्रणया उपनिमन्त्रयति वि.व.२४५ख/१४६ २. नपुंसकम् — {rtags ni 'jig rten la brten pas de'i phyir ma ning gi rtags su ma stan to//} ‘लोकाश्रयत्वाल्लिङ्गस्य’ इति नपुंसकलिङ्गानिर्देशः त.प.३१६क/३४७; {cod pan no//} {skyes bu dang ni ma ning ngo //} किरीटं पुंनपुंसकम् अ. को.१७७ख/२.६.१०२.
ma ning gi rtags
नपुंसकलिङ्गम् — {rtags ni 'jig rten la brten pas de'i phyir ma ning gi rtags su ma stan to//} ‘लोकाश्रयत्वाल्लिङ्गस्य’ इति नपुंसकलिङ्गानिर्देशः त.प.३१६क/३४७; नपुंसकम् — {kha cig tu pho'i rtags la ma ning gi rtags dang ma ning gi rtags la pho'i rtags dang} क्वचिद्…पुंलिङ्गे नपुंसकम्, नपुंसके पुंलिङ्गम् वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.
ma ning pho
पण्डिकः — {ma ning mo dang ma ning pho dang sprul pa mo la yang de bzhin no//} तद्वत्पण्डिका पण्डिको निर्मिता च वि.सू.१९ख/२३.
ma ning phrag dog can
ईर्ष्यापण्डकः म.व्यु.८७७२ (१२२क).
ma ning mo
पण्डिका — {ma ning mo dang ma ning pho dang sprul pa mo la yang de bzhin no//} तद्वत्पण्डिका पण्डिको निर्मिता च वि.सू.१३क/१४.
ma ning zla phyed pa
पक्षपण्डकः म.व्यु.८७७० (१२२क).
ma nu
मनुः — {ma nu zhes pa bcu bzhi pa} मनुरिति चतुर्दशी वि.प्र.१५४ख/३.१०३.
ma nu'i nyin zhag
मनुदिवसः — {nag po'i brgyad kyi mtshan mo'am yang na ma nu'i nyin zhag la zhes pa} कृष्णाष्टम्यां निशायामथ मनुदिवस इति वि.प्र.८३क/४.१७०.
ma nu'i bu
= {mi} मानुषः, मनुष्यः — मनुष्या मानुषा मर्त्या मनुजा मानवा नराः । अ.को.१६९ख/२.६.१; मनोरपत्यानि मनुष्याः, मानुषाश्च अ.वि.२.६.१.
ma nogs pa
वि. अपरामृष्टः म.व्यु.७०३२ (१००ख).
ma non pa
अनास्कन्दितम् — {yod pa la sogs pa khyad par med pa non pa dang ma non pa blo mi mthun pa gzhi'i ngo bor gyur pa 'ga' zhig ni mngon sum yin te/} सदाद्यविशेषास्कन्दितानास्कन्दितं विमत्यधिकरणभावापन्नं कस्यचित् प्रत्यक्षम् त.प.१६९क/५६.
ma nor ba
• वि. अवितथः — {thams cad mkhyen ces brjod pa ma nor gsal bar grags/}…{spyi bos 'dud} सर्वज्ञ इत्यवितथाक्षरदीप्तकीर्तिं मूर्ध्ना नमे जा.मा.२ख/१; अविपरीतः — {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{ma nor ba dang}…{rnam par ma zhi ba'i rang bzhin du mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं…अविपरीतम्…अव्युपशमस्वभावं पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; अविपर्यस्तः — {ma nor ba dang ma thogs par brjod pa la 'dir yi ge rnams 'brel par 'dod kyi} अविपर्यस्ताविलम्बितोच्चारणमत्र व्यञ्जनानां संयोग इष्यते म.टी.२९६ख/१६३; अभ्रान्तः — {mngon sum ni rang gi don yod cing snang la ma nor ba'o//} प्रत्यक्षं स्वसत्प्रकाशाभ्रान्तोऽर्थः अभि.स. भा.११३ख/१५२; • सं. अविपर्यासः — {sreg pa la sogs rgyu gang yin/} /{me la sogs pa ma nor bar/} /{the tshom med par mthong ba ni/} /{de la nus pa gzhan cir 'gyur//} दाहादीनां तु यो हेतुः पावकादिः समीक्ष्यते । असंशयाविपर्यासं शक्तिः काऽन्या भवेत् ततः ।। त.स.५९क/५६३; अभ्रान्तिः — {de gnyis kyang shes rab mchog dang ldan pas ma nor bar rtogs pa dang bzung ba dang ston nus pas} तयोरुत्तमप्रज्ञावतोरभ्रान्तिप्रतिवेधधारणोपदेशसामर्थ्यात् म.टी.१९०क/४; • पा. अभ्रान्तिका, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}… {skyes pa}…{ma nor ba ni gya nom pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ…जाता …अभ्रान्तिका प्रणीता सू.व्या.१६२क/५२.
ma nor ba'i mtshan nyid
अभ्रान्तलक्षणम् म.व्यु.४४६८ (७०क).
ma nor ba de bzhin nyid
पा. अवितथता — {gzugs kyi de bzhin nyid dang ma nor ba de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa de bzhin nyid dang ji lta ba bzhin gyi de bzhin nyid gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या पुना रूपस्य तथता अवितथता अनन्यतथता यथावत्तथता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१६; म.व्यु.१७१० (३८क); अवितथतथता — {ma nor ba'i de bzhin nyid mngon par brjod pa snang ba'i de kho na} अवितथतथताऽभिद्योतनदृश्यतत्त्वम् म.भा.१५ख/१२३.
ma nor ba de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa gsung ba
वि. अवितथानन्यथावादी, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{ma nor ba de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa gsung ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…... अवितथानन्यथावादीत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.
ma nor ba'i de bzhin nyid
= {ma nor ba de bzhin nyid/}
ma nor ba'i de bzhin nyid mngon par brjod pa snang ba'i de kho na
पा. अवितथतथताऽभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वभेदः — {snang ba'i de kho na ni rnam pa dgu ste/} {nga rgyal med pa'i snang ba'i de kho na dang}…{ma nor ba'i de bzhin nyid mngon par brjod pa snang ba'i de kho na dang}… {bdag tu 'dzin pa'i gzhi la dgongs pa thams cad rtogs pa snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वं नवविधम्—निरभिमानदृश्यतत्त्वम्…... अवितथतथताऽभिद्योतनदृश्यतत्त्वम्…... आत्मग्राहवस्तुसर्वाभिसन्धिप्रवेशदृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/१२३.
ma gnang ba
वि. अननुमतः — {pha ma dag gis ma gnang ba} अननुमतं मातापित्रा वि.व.२९७क/१.१२३; अननुज्ञातः — {ma byin pa ma gnang ba de dag mi len} अदत्ता वा अननुज्ञाता वा, तान् न प्रतीच्छति शि.स.१४८ख/१४३.
ma gnang ba sdud pa
पा. अननुज्ञातोपसंग्रहः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {ma gnang ba sdud pa'i ltung byed do//} अननुज्ञातोपसंग्रहः(ओ हे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५२ख/६७.
ma gnas
= {mi gnas pa/}
ma gnas pa
= {mi gnas pa/}
ma mnos pa
अग्रहणम् — {khas blangs pa dang ldan pas ma mnos na bsab par bya ba nyid do//} दस्युत्वमग्रहणे प्रतिज्ञातवतः वि.सू.६७ख/८४.
ma mnos par
=( {lung o} उपदेशम्) अन्तरेण — {gzhan las de'i lung ma mnos par tshe rabs snga ma'i skal ba mnyam pa'i rgyu las rgyu mthun pa'i 'bras bu bsam gtan skye ba ni chos nyid yin no//} पूर्वजान्मनिकात् सभागहेतोः निष्यन्दफलं ध्यानोत्पादनम्, तदुपदेशमन्तरेण अन्यतो धर्मता अभि.स्फु.३११क/११८५.
ma snad
= {ma snad pa/}
ma snad pa
वि. अक्षतः — {de nas rgyal po des}…{mig ya gcig sman dpyad las byung ba bzhin du dal bus ma snad par phyung ste} अथ स राजा…नयनमेकं वैद्यपरिदृष्टेन विधिना शनकैरक्षतमुत्पाट्य जा.मा.११ख/११; {ma snad cing ma smas la bde bar yongs su thar bar 'gyur ro//} अक्षतोऽनुपहतः स्वस्तिना परिमोक्ष्यते शि.स.६२ख/६१.
ma dpyad
अविचारः — {nya pa la sogs rnams la yang /} /{ma dpyad rab tu grub don gang /} /{shes pa la ni gang snang ba/} /{de tsam chos can nyid du bshad//} अविचारप्रसिद्धोऽर्थो योऽयं ज्ञानेऽवभासते । शनकादेरपि प्रोक्ता तावन्मात्रस्य धर्मिता ।। त.स.१००क/८८४.
ma dpyad dga' bar byed pa
वि. अविचाररमणीयः — {ma dpyad dga' bar byed pa'i bde la gus pa de nyid ni/} /{smin par gyur pa srog ni nyams byed mi bzad zong dag yin//} तस्याविचाररमणीयसुखो (?खा लि.पा.)दरस्य प्राणावसानपणदारुण एव पाकः ।। अ.क.२६१ख/९५. ९.
ma spangs
= {ma spangs pa/}
ma spangs pa
• सं. अप्रतिक्षेपः — {rnam par rtog pas bkod pa ma spangs pa'o//} कल्पनारचितस्याप्रतिक्षेपात् वा.टी.८८ख/४६; अविलङ्घनम् — {gang phyir rang don ma spangs pas/} /{yid la phul byung 'dod pa yin//} यतः । स्वार्थाविलङ्घनेनैव मानसेऽतिशयो मतः ।। त.स.१२३ख/१०७३; अनतिलङ्घनम् — {gang la yang ni phul byung mthong /} /{de yang rang don ma spangs phyir/} /{ring dang phra sogs mthong ba yin//} यत्राप्यतिशयो दृष्टः स स्वार्थानतिलङ्घनात् । दूरसूक्ष्मादिदृष्टौ स्यात् त.स.१२३ख/१०७३; • वि. अप्रहीणः — {de byed pa ni shes bya la/} /{nyon mongs bag chags ma spangs pa//} अप्रहीणा हि तत्कर्तुर्ज्ञेयसंक्लेशवासना । बो.अ.३२क/९.३२; अप्रतिक्षिप्तः — {skur ba bskur bar bya bas ma spangs pa ni de'i nyid yin no//} प्रेषितस्याप्रतिक्षिप्तस्य सम्प्रदानेन तदीयत्वम् वि.सू.६८क/८५; अत्यक्तः — {snga ma'i dngos ni ma spangs shing /} /{khyad par ma byung ba yod na'ang /} /{khyed kyi gzhan gyi rna ba ni/} /{longs mi spyod par ji ltar 'gyur//} अत्यक्तपूर्वरूपं हि विशेषानुदये सति । कथं नाम भवेच्छ्रोत्रमभोग्यमपरस्य ते ।। त.स.९४ख/८३७; अविरतः म.व्यु.७२९८ (१०४क).
ma spyad
= {ma spyad pa/}
ma spyad pa
वि. अभुक्तम् — {lus can rnams kyi rnam mang las skyes 'bras/} /{gang phyir ma spyad kun tu zad mi 'gyur//} देहिनां विविधकर्मजं फलं न ह्यभुक्तमुपयाति संक्षयम् ।। अ.क.३०७क/४०.१; अनुपभुक्तम् — {mi srun mi med shing dang chu ma bcad}(?{spyad})/…{dka' thub nags tshal} निर्दुर्जनान्यनुपभुक्तसरित्तरूणि… तपोवनानि जा.मा.५१क/६०; अपरिभुक्तम् — {'di dag thams cad ma spyad par chud zos par mi 'gyur ram} मा…सर्वमिदमपरिभुक्तं विनश्येत् स.पु.४०ख/७२.
ma pham pa
ना. अजितः १. = {khyab 'jug} विष्णुः — विष्णावप्यजिताव्यक्तौ अ.को.२२२क/३.३.६२; न जीयते केनापि नाभिभूयत इत्यजितो विष्णुः अ.पा.३.३.६२ २. बोधिसत्त्वः मि.को.१०५क ।
ma phug pa
वि. अविद्धः — {rin chen gzi brjid 'bar ba yi/} /{phreng ba 'khrugs pa lha mo ltos/} /{ma phug pas ni sbyor bral 'gyur/} /{phug pas dga' ba sbyin pa'o//} पश्य देवी महारत्नं ज्वालामालाकुलं वपुः । अयोग्यः स्यादविद्धेन विद्धः सन् रुचिदायकः ।। हे.त.२७ख/९०.
ma phul
= {ma phul ba/}
ma phul ba
वि. अदत्तः — {rin ma phul gyi bar du spyad pa dang byi dor yang mi bya'o//} नादत्तमूल्यं परं परिभुञ्जीत संस्कुर्वीत वा वि.सू.७२क/८९; द्र.— {spangs pa ma phul bar shes pa ni ma spangs pa dang 'dra'o//} सङ्कल्पितमप्रवारितस्य ज्ञातं तुल्यमसङ्कल्पितेन वि.सू.२५क/३०.
ma phog
= {ma phog pa/}
ma phog pa
• भू.का.कृ. अपक्षिप्तः — {rdul dang dri mas ma phog pa zhes bya ba 'dis ni sbyin par bya ba'i dngos po ma rul cing dri ma med pa ston te} स्वेदमलापक्षिप्तैरित्यनेनाकुथितविमलदेयवस्तुताम् अभि.स.भा.५१क/७१; • सं. अपक्षिप्तत्वम् — {rdul dang dri mas ma phog pa zhes bya ba ni spangs zhes bya ba'i tha tshig go//} स्वेदमलाभ्यामपक्षिप्तत्वादुज्झितत्वादित्यर्थः अभि.स. भा.५१क/७१.
ma phyin
= {ma phyin pa/}
ma phyin pa
• वि. अप्राप्तः — {sgra tsam rna phyogs ma phyin pas/} /{rna ba'i dbang po legs byas min//} अप्राप्तकर्णदेशत्वाद् ध्वनेर्न श्रोत्रसंस्क्रिया । त.स.७९ख/७४०; असम्प्राप्तः — {ma 'ongs pa gang yin pa de ni ma phyin pa'o//} यदनागतं तदसम्प्राप्तम् शि.स.१३०ख/१२५; • सं. अनुपेतत्वम् — {bgrod pa'i yul du ma phyin phyir/} /{srid pa bar ma byung ba min//} गम्यदेशानुपेतत्वान्नोपपन्नोऽन्तराभवः ।। अभि.को.७क/३.१०.
ma phyis pa
वि. अपरामृष्टः म.व्यु.७०३२ (१००ख).
ma phyung
= {ma phyung ba/}
ma phyung ba
वि. अनुद्धृतः — {ma phyung na thams cad kyis de'i dus kyi rnyed pa bgo bar mi bya'o//} नानुद्धृते सर्वेषां तात्कालिकं लाभं भाजयेत वि.सू.६६ख/८३.
ma phye
= {ma phye ba/}
ma phye ba
• सं. अभेदः — {gong du 'pho ba ma phye bar/} /{dam pa'i 'gro ba bdun du 'dod//} ऊर्ध्वस्रोतुरभेदेन सप्त सद्गतयो मताः । अभि.भा.२४क/९५६; अविभागः — {de dang ma phye bar gzung bar bya ba'i phyir ro//} तदविभागेन गृह्यमाणत्वात् त.प.८४ख/६२१; • वि. अघट्टितः म. व्यु.६६२९ (९५क).
ma phrad
= {ma phrad pa/}
ma phrad pa
• वि. अप्राप्तः — {gang dag ni sangs rgyas pa rnams so/} /{rna bas sgra ma phrad pa dang skyes pa 'dzin te} येषां बौद्धानां शब्दोऽप्राप्तजातो गृह्यते श्रोत्रेण त.प. १४२ख/७३६; अप्राप्यः — {ji ltar gzugs ma phrad pa dang ma khyab par 'dzin pa na gsal ba dang mi gsal bar mthong ba} यथा रूपमप्राप्य गृह्यमाणमव्यापि च स्पष्ट(आस्पष्ट)मीक्ष्यते त.प.१८४क/८२९; • सं. अप्राप्तिः — {ji ltar ma phrad tsam mtshungs kyang /} /{zhes bya ba la sogs pa smos te} अप्राप्तिमात्रसाम्येऽपीत्यादि त.प.१८३ख/८२८.
ma phrad pa sngon du 'gro ba can
वि. अप्राप्तिपूर्विका — {ma phrad pa sngon du 'gro ba can gyi phrad pa} अप्राप्तिपूर्विका प्राप्तिः अभि.भा.९२ख/१२२२.
ma phrad pa'i yul can
वि. अप्राप्तविषयम् — {'o na ci zhe na/} {yid kyis so/} /{de yang ma phrad pa'i yul can yin pa'i phyir} किं तर्हि? मनसा, तच्चाप्राप्तविषयमिति त.प.२९१ख/१०४६.
ma phrad par skye ba
वि. अप्राप्तजातः — {gang dag ma phrad par skye ba/} /{sgra 'di rna bas 'dzin par byed//} येषां त्वप्राप्तजातोऽयं शब्दः श्रोत्रेण गृह्यते । त.स.७९क/७३६.
ma phrad par 'dzin pa
• वि. अप्राप्तग्राहकः — {ma phrad par 'dzin pa ni mig dang rna ba dang yid do/} /{phrad nas 'dzin pa ni de las gzhan pa'i dbang po'o//} अप्राप्तग्राहकं चक्षुः श्रोत्रं मनश्च । प्राप्तग्राहकं तदन्यदिन्द्रियम् अभि.स.भा.१९ख/२५; अप्राप्यकारी — {mig ni ma phrad par 'dzin pa yin no//} अप्राप्यकारि चक्षुः त.प. १८४क/८३०; • सं. अप्राप्तिग्रहणम् — {'o na sgra phrad nas 'dzin pa la gnod par byed pa'i tshad ma ci yod la/} {ma phrad par 'dzin pa la yang sgrub par byed pa ci yod ces 'dri na} शब्दस्य तर्हि प्राप्तिग्रहणे किं बाधकं प्रमाणम्, अप्राप्तिग्रहणे च किं साधकम् त.प.१८५क/८३२; अप्राप्य ग्रहणम् — {'on te gzhan la gzugs kyang ma phrad par 'dzin par ma grub pa ma yin nam/} {de ji ltar dpe nyid du brjod ce na} ननु च परं प्रति रूपस्याप्यप्राप्य ग्रहणमसिद्धम्, तत् कथं दृष्टान्तत्वेनोच्यत इति त.प.१८४क/८२९.
ma phrad byed
= {ma phrad byed pa/}
ma phrad byed pa
वि. अप्राप्यकारी — {gzhan du reg bya la sogs bzhin/} /{rna yang ma phrad byed 'gyur min//} श्रोत्रमप्राप्यकारि स्यान्नान्यथैवं त्वगादिवत् ।। त.स.९२क/८३२.
ma 'phags pa
भू.का.कृ. अनुच्छलितः — {skye mched kyi grong nas ma 'phags pa} आयतनग्रामानुच्छलिताः शि. स.१५८ख/१५२.
ma 'phangs pa
अनाक्षेपः — {chos gzhan pa dang 'di pa dag ni lta ba las zhes bya bas ma 'phangs pa ma yin no//} नान्येदं धर्मकयोः दृष्टितश्चेदनाक्षेपः वि.सू.२३क/२८.
ma 'phyar ba
वि. अनुद्धतः — {chos lam rjes su dga' bas ma 'phyar ba/} /{dbang po thul bar byed la brtson gyur zhing //} अनुद्धतो धर्मपथानुरागादुद्योगवानिन्द्रियनिर्जयेऽपि ।। जा.मा.७४ख/८६.
ma bag mar blangs pa
मातृविवाहः — {de lta ma yin na khyod kyi ma bag mar blangs pa la sogs pa yang med par thal bar 'gyur te} अन्यथा हि भवन्मातृविवाहादीनामप्यभावप्रसङ्गः स्यात् त.प.२८२क/१०३०.
ma bag mar len pa
मातृविवाहः — {ma bag mar len pa'i rim pa'i man ngag bzhin du dgos pa'i 'dod par bya ba ma yin pa'am} अनभिमतं वा प्रयोजनं मातृविवाहक्रमोपदेशवद् न्या.टी.३७ख/१४; {dper na par sig pa la sogs pa rnams kyis ma bag mar len pa la sogs pa lta bu yin pa'i phyir ngo mtshar cung zad kyang med do//} यथा पारसीकादिभिर्मातृविवाहादेरिति न किञ्चिदाश्चर्यम् त.प.१७६क/८११.
ma babs pa
वि. अवाहितः — {de nas sngar gyi 'dab ma la ma babs pa'i nyin zhag gsum po ni 'dab ma bcu gnyis pa la nyin zhag gnyis 'bab bo//} ततः पूर्वपत्रे अवाहितदिनत्रयं द्वादशमे पत्रे दिनद्वयं वहति वि.प्र.२४७ख/२.६१.
ma bor ba
• वि. अनिराकृतः — {sbyor ba ma btang zhes bya ba ni sngon gyi sbyor ba'i 'phen pas sbyor ba ma bor bar zhes bya ba'i tha tshig go//} अप्रतिप्रस्रब्धप्रयोग इति पूर्वप्रयोगवेधेनानिराकृतप्रयोग इत्यर्थः अभि.स्फु.१९०क/९४९; • सं. = {ma bor ba nyid} अनुत्सर्गता — {sdom pa dang tshul ma bor bas dga' ba dang ldan pa yin} धृतिमांश्च भवति संवरचारित्रानुत्सर्गतया द.भू.२१४क/२८.
ma byang ba
वैगुण्यम् — {des na ngag ma byang ba la sogs pa yang bzlog pa'i phyir 'bad par 'gyur ro//} ततो वाग्वैगुण्यादिकमपि निवर्तयितुं प्रयतते प्र.अ.१०२ख/११०.
ma byas
= {ma byas pa/}
ma byas pa
• वि. अकृतः— {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{ma byas pa dang}…{rnam par ma zhi ba'i rang bzhin du mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं…... अकृतम्…... अव्युपशमस्वभावं पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; अकृतकः — {byas pa dang ma byas pa nyid kyi sgo nas dngos po rnams phung po gnyis kho nar rnam par 'jog par byed do//} कृतकाकृतकत्वेन भावानां द्वैराश्यमवस्थापयन्ति त.प.२२६क/१६७; • सं. = {ma byas pa nyid} अकृतता — {de ni kun la tshad ma ru/} /{skyes bus ma byas par ni gnas//} सा हि प्रमाणं सर्वेषां नराकृततया स्थिता । त.स.७६क/७१४; अकृतकता — {gal te byas pa log pa'i shes pa'i rgyu yin na/} {de'i tshe ma byas pa yang dag pa'i shes pa'i rgyu nyid yin no zhes bya ba thob ste} यदि कृतकता मिथ्याज्ञाननिबन्धनम्, तदा सम्यग्ज्ञानस्याकृतकता हेतुरिति प्राप्तम् त.प.१७०ख/७९९.
ma byas pa nyid
अकृतकत्वम् — {de 'dra'i ma byas nyid grub kyang /} /{khyod la yon tan ci zhig yod//} ईदृश्यकृतकत्वे च कः सिद्धेऽपि गुणस्तव । त.स.१०२क/८९९; अकर्तृकत्वम् — {ngag la ma byas pa nyid ni/} /{sngar nyid bkag par byas zin te//} वाक्यस्याकर्तृकत्वं च प्रागेव विनिवारितम् । त.स.११०ख/९६१.
ma byas pa thob pa
पा. अकृताभ्यागमः — {gal te rgyu ni med par yang /} /{la lar 'bras bu 'byung 'gyur na/} /{ma byas pa thob par 'gyur na/} /{de min nus pa nges phyir ro//} अकृताभ्यागमोऽपि स्याद्यदि येन विना क्वचित् । जायेत हेतुना कार्यं नैतन्नियतशक्तितः ।। त.स.२१क/२२७; द्र. {ma byas pa dang phrad pa/}
ma byas pa dang phrad pa
पा. अकृतागमः — {gtan du 'jig na byas chud zos/} /{ma byas phrad pa dag tu 'gyur//} स्यातामत्यन्तनाशे हि कृतनाशाकृतागमौ । त.स.१०क/१२२; अकृताभ्यागमः — {las dang 'bras bu 'dzin pa po'i byed pa gcig med pas byas pa chud zos pa dang ma byas pa dang phrad ba'i skyon du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कर्मफलपरिग्राहकस्यैकस्य कर्तुरभावेन कृतनाशाकृताभ्यागमदोषप्रसङ्गात् त.प.२४६ख/२०८; द्र. {ma byas pa thob pa/}
ma byas pa dang phrad pa'i skyon
पा. अकृताभ्यागमदोषः — {de lta na ni ma byas pa dang phrad pa'i skyon du 'gyur te/} {byed pa po ma yin pa nyid 'bras bu dang 'brel pa'i phyir ro//} एवं हि अकृताभ्यागमदोषः स्याद्; अकर्तुरेव फलाभिसम्बन्धात् त.प.१९२ख/१०१.
ma byas phrad pa
= {ma byas pa dang phrad pa/}
ma byin pa
वि. अदत्तः — {ma byin pa ma gnang ba de dag mi len} अदत्ता वा अननुज्ञाता वा, तान् न प्रतीच्छति शि.स.१४८ख/१४३.
ma byin par len pa
• पा. अदत्तादानम्, अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang /} {ma byin par len pa dang}… {log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपातादत्तादान…... मिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६; {de}…{bdag nyid kyang ma byin par len pa spangs shing gzhan yang ma byin par len pa spong ba la yang dag par 'god do//} सः…... आत्मना च अदत्तादानात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च अदत्तादानविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; • वि. अदत्तादायी — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa/} {ma byin par len pa} …{mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनोऽदत्तादायिनः…... विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३.
ma byin par len pa dang bral ba
वि. अदत्तादानात्प्रतिविरतः — {bdag gi longs spyod kyis chog shes shing gzhan gyi longs spyod la re ba med pas ma byin par len pa dang bral ba yin te} अदत्तादानात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वभोगसन्तुष्टः परभोगानभिलाषी द.भू. १८८क/१५.
ma byin par len pa spong ba
पा. अदत्तादानविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang ma byin par len pa spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च अदत्तादानविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; अदत्तादानाद् विरतिः म.व्यु.१६८८ (३७ख).
ma byin par len pa'i pham par 'gyur ba
पा. अदत्तादानपाराजयिकम् — {ma byin par len pa'i pham par 'gyur ba rnam par 'byed pa'o//} अदत्तादानपाराजयिके विभङ्गः वि.सू.१५क/१७.
ma byin len
= {ma byin par len pa/}
ma byin len pa
= {ma byin par len pa/}
ma byung
= {ma byung ba/}
ma byung ba
• सं. अनुदयः — {snga ma'i dngos ni ma spangs shing /} /{khyad par ma byung ba yod na'ang /} /{khyed kyi gzhan gyi rna ba ni/} /{longs mi spyod par ji ltar 'gyur//} अत्यक्तपूर्वरूपं हि विशेषानुदये सति । कथं नाम भवेच्छ्रोत्रमभोग्यमपरस्य ते ।। त.स.९४ख/८३७; अनुत्पादः — {de bzhin gshegs pa rnams ma byung ba} तथागतानामनुत्पादः म.व्यु.२३०६ (४५क); अभावः — {sngar ma byung ba} प्रागभावः म.व्यु.४५८८; असम्भवः लो.को.१७६९; • वि. अनुत्पन्नः — {thog ma med pa'i dus can ma byas pa ma skyes pa ma byung ba}…{chos kyi sku} अनादिकालिकोऽकृतोऽजातोऽनुत्पन्नः ...…धर्मकायः र.व्या.८०ख/१२; त.प.२२६क/९२१; अजातः — {chos thams cad ma byung ba mnyam pa nyid dang} सर्वधर्माजातसमतया च द.भू. २१९क/३१; अभूतः — {rten cing 'brel bar 'byung ba}… {ma byung ba dang}… {rnam par ma zhi ba'i rang bzhin du mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं…... अभूतम्…... अव्युपशमस्वभावं पश्यति शि.स.१२७ख/१२३; असम्भूतः लो.को.१७६९.
ma byung ba las byung
• क्रि. अभूत्वा जायते — {'on kyang sreg pa dang 'tshed pa la sogs pa'i 'bras bu la rung ba'i me la sogs pa'i dngos po gang yin pa de ma byung ba las byung zhing byung nas kyang 'jig par 'gyur ba'i phyir} किन्तु यत्तद्दाहपाकादिकार्ययोग्यमनलादिकं वस्तु तदभूत्वा जायते, भूत्वा च विगच्छतीति त.प.८६क/६२४; अभूत्वा भवति — {gang gi phyir gnas skabs ma byung ba las byung zhing byung nas kyang 'jig par 'gyur ba} यस्मादभूत्वा भवन्त्यवस्थाः, भूत्वा च विनश्यन्ति त.प.८५ख/६२३; • सं. अभूत्वाभावः — {de las tha mi dad pa'i phyir ro/} /{dngos po yin na yang ma byung ba las byung ba la sogs pa thal bar 'gyur te/} {gnas skabs kyi rang bzhin} ({bzhin} ){no//} ततोऽव्यतिरेकाद्, वस्तुनो वाऽभूत्वाभावादिप्रसङ्गोऽवस्थास्वरूपवत् त.प.८५ख/६२३; म.व्यु.२१८२ (४३क).
ma byung ba las 'byung
क्रि. अभूत्वा भवति — {de lta bas na dge slong dag mig ni ma byung ba las 'byung zhing byung nas kyang slar 'jig par 'gyur ro//} इति हि भिक्षवश्चक्षुरभूत्वा भवति, भूत्वा च प्रतिगच्छति अभि.भा. २४१ख/८१३.
ma byung bar 'gyur
क्रि. नासीत् — {gang zhig med pas ma skyes pa zhes bya ba ni sngon ci zhig ma byung bar 'gyur} किमस्य पूर्वं नासीद् यस्याभावादजात इत्युच्यते अभि. भा.२४१क/८१०.
ma byed cig
क्रि. मा कृथाः — {bu mo mi dga' ma byed cig//} विषादं मा कृथाः पुत्रि अ.क.२०७क/२३.४५; मा करिष्यथ — {phyin chad de ltar ma byed cig} मा भूय एवं करिष्यथ म.व्यु.६७४४.
ma byon
= {ma byon pa/}
ma byon pa
वि. अनागतः — {'das dang ma byon sangs rgyas dang /} /{de bzhin da ltar byung rnams kyis//} अतीतानागतैर्बुद्धैः प्रत्युत्पन्नैस्तथैव च । म.मू.१८८ख/१२२.
ma byon pa'i sangs rgyas
अनागतबुद्धः — {ma byon pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} अनागतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२११ख/२७.
ma byon pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. अनागतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}…{ma byon pa'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…अनागतबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२११ख/२७.
ma bral
= {ma bral ba/}
ma bral ba
• वि. अवियुक्तः — {snga ma'i yul dang ma bral ba'i/} /{rang bzhin rjes su 'jug pa'i phyir/} /{brtan pas de ni yul gzhan du/} /{phyin pas rig pa ma yin no//} पूर्वदेशावियुक्तस्य स्वभावस्यानुवर्तनात् । न हि देशान्तरप्राप्तिः स्थैर्ये तस्योपपद्यते ।। त.स.९३ख/८५१; अनपगतः — {dngos med dang ni ma bral na/} /{dngos po yod pa'i skabs mi srid//} न चानपगतेऽभावे भावावसरसम्भवः । बो.अ.३६ख/९.१४८; अविरहितः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes rab kyi pha rol tu phyin pa dang ma bral bar yang rig par bya'o//} अविरहितश्च बोधिसत्त्वो महासत्त्वः प्रज्ञापारमिताया वेदितव्यः अ.सा.५क/३; अवीतः — {'dod chags ma bral ba yi} अवीतरागस्य जा.मा.७१ख/८४; अविकलः — {ma bral ba de la yang med na de skyed par byed pa'i bdag nyid ma yin par ston par byed do//} अविकलेऽपि तस्मिन्नभवत्तस्याजनकात्मतां सूचयति प्र.वृ.३०८क/५४; • सं. अविसंयोगः — {ma bral ba'i kun 'byung ni de bzhin nyid sgrib pa dang ma bral ba'o//} अविसंयोगसमुदयः तथताया आवरणाविसंयोगः म.भा.११ख/९१; अनपगमः — {sa 'og ma las yid 'byung ba dang ma bral ba'i phyir} अधोभूम्युद्वेगानपगमात् अभि.भा.७५ख/११६१.
ma bral ba nyid
अनापेतत्वम् — {khyer ba nyid na bsam pas ma btang ba ni bdag po nyid dang ma bral ba nyid yin no//} अनापेतत्वं स्वामित्वस्यापहृतत्वेऽनुत्सृष्टतायामाश्रये न (?शयेन भो.पा.) वि.सू.१४क/१५.
ma bral ba'i kun 'byung ba
पा. अविसंयोगसमुदयः, समुदयभेदः — ( {kun 'byung ba} ){rnam pa gsum ni bag chags kyi kun 'byung ba dang kun nas 'byung ba'i kun 'byung ba dang ma bral ba'i kun 'byung ba'o//} त्रिविधः समुदयो—वासनासमुदयः, समुत्थानसमुदयः, अविसंयोगसमुदयश्च म.टी.२४७ख/९१.
ma blangs
= {ma blangs pa/}
ma blangs pa
क्रि. नाग्रहीत्— {skyes bus sngon bkod bud med kyi/} /{lag pas bton nas nye bar gnas/} /{gang tshe de yis ma blangs pa/} /{de tshe chu yi gter du zhugs//} तत्पूर्वपुरुषन्यस्तैः स्त्रीकरैरुत्थितान्यपि । यदा स नाग्रहीत्तानि तदा विविशुरम्बुधिम् ।। अ.क.२१६क/२४.९३.
ma 'bags pa
अपरामृष्टः म.व्यु.७०३२ (१००ख).
ma 'bad par mkhyen pa
पा. अयत्नज्ञानम्, ज्ञानसम्पद्भेदः — {ye shes phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ma bstan par mkhyen pa dang thams cad mkhyen pa dang rnam pa thams cad mkhyen pa dang ma 'bad par mkhyen pa'o//} ज्ञानसम्पत् पुनश्चतुर्विधा — अनुपदिष्टज्ञानम्, सर्वत्रज्ञानम्, सर्वथाज्ञानम्, अयत्नज्ञानं च । अभि.भा.५८क/१०९७.
ma 'bar ba
वि. अप्रदीप्तम् — {re zhig 'jig rten na ni shing la sogs pa ma 'bar ba la bud shing zhes kyang bya la} लोके हि तावदप्रदीप्तं काष्ठादिकमिन्धनमुच्यते अभि.भा.८३क/११९३.
ma 'byar ba
• वि. असङ्गतः — {ji ltar lcags kyi rang bzhin gyi thur ma phan tshun ma 'byar ba de bzhin du sgra la sogs pa'i gsal ba 'di dag} यथा ह्ययोमय्यः शलाकाः परस्परमसङ्गतास्तद्वदिमाः शब्दादिव्यक्तयः त. प.१६४क/४८; • सं. अश्लेषः म.व्यु.६६२१ (९४ख).
ma 'byor ba
असम्पत्तिः — {ma 'byor na dge 'dun gyis las sbyin par bya'o//} असम्पत्तौ साङ्घिकं ददीरन् वि.सू. १०क/१०.
ma 'bri ba
अहानिः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ma 'bri mi 'phel ba gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामहानिरवृद्धिः, इयं सा प्रज्ञापारमिता सु.प.३८क/१७.
ma 'brel
= {ma 'grel ba/}
ma 'brel pa
= {ma 'grel ba/}
ma 'brel ba
• सं. १. असम्बन्धः — {rigs rnams 'bras bu min phyir na/} /{ma 'brel ba dang dngos med 'gyur//} असम्बन्धश्च जातीनामकार्यत्वादरूपता ।। प्र.वा. १२०क/२.४४; अयोगः — {ma 'brel pa rnam par bcad pas bye brag tu byas pa'i phyir} अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणात् हे.बि.२३८ख/५२;असंसर्गः — {mi ldan zhes bya ba ni ma 'brel pa ste/} {rna 'brug la zhes 'brel to//} अयोग इति असंसर्गः । कर्णशष्कुल्येति सम्बन्धः त.प. १८७क/८३५; असङ्गतिः — {'brel pa ni yul gcig pa nyid du 'brel pa ste/} {de bkag pa ni ma 'brel pa'o//} सङ्गतिः एकविषयतया सम्बन्धः, तत्प्रतिषेधोऽसङ्गतिः त.प.२२८ख/९२७; अनभिसङ्गतिः — {gzhan pa dag dang ma 'brel phyir/} /{nyan pa'i blo yang tshad mi 'gyur//} श्रोत्रधीश्चाप्रमाणं स्यादितरानभिसङ्गतेः । प्र.अ.५ख/७; अश्लेषः — {nyon mongs pa rnams dang ni ma 'brel ba legs kyi/} {'brel ba ni ma yin no//} अश्लेषो हि क्लेशानां साधुर्न पुनः श्लेषः र.व्या.१०१क/५० २. = {ma 'brel ba nyid} असम्बद्धता — {skyes bus ma byas pa'i phyir ma 'brel yang mi brtsad do zhe na} अपौरुषेयत्वादसम्बद्धतायामपि न चोद्यम् प्र.अ.७क/९; • वि. अबद्धः — {snga phyi'i tshig ni ma 'brel cing /} /{don med pa dang 'chal gyur pa/} /{ma 'brel khyod kyis gang smras pa//} पूर्वोत्तराबद्धपदं निरर्थकमसङ्गतम् । अबद्धं यत्त्वया प्रोक्तम् शि. स.४७क/४४; अप्रतिबद्धः — {rang bzhin ma 'brel ba ni med na mi 'byung bar nges pa med pa'i phyir ro//} अप्रतिबद्धस्वभावस्याविनाभावनियमाभावात् प्र.वृ.२६५क/५; असम्बद्धः — {rig byed dang 'brel ba drang srong shed pa la sogs pa'i skyes bu byed pa po yin pa'am de dang ma 'brel ba'i shAkya thub pa la sogs pas byas pa yin grang} वेदसम्बद्धमनुप्रभृतिपुरुषकर्तृको वा भवेत्, तदसम्बद्धशाक्यमुनिप्रभृतिप्रणीतो वा त.प.१३२ख/७१५; असमञ्जसः — {yang ci ltar rmi lam gyi lus kyi 'pho ba mi bden pa de bzhin du/} {'dir yang skye ba dang por lus ma dor ba dang /} {brdzun par 'gyur ba'i phyir ma 'brel ba yin no//} यथा च स्वप्नशरीरसञ्चारोऽसत्यस्तथेहापि जन्मादौ शरीरापरित्यागासत्यते स्यातामि (?ता स्यादि)त्यसमञ्जसम् प्र.अ.६४ख/७३.
ma 'brel ba rnam par bcad pa
पा. अयोगव्यवच्छेदः — {ma 'brel pa rnam par bcad pas bye brag tu byas pa'i phyir/} {dper na nag pa gzhu thogs so zhes bya ba lta bu yin gyi} अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणात् । यथा—चैत्रो धनुर्धर इति हे.बि.२३८ख/५२.
ma sbags
वि. अमलीमसः — {rgyu yi dri mas ma sbags phyir/} /{rig byed nyid las rtogs she na//} वेदादेव प्रतीतिश्चेद् हेतुदोषामलीमसात् । प्र.अ.८क/१०.
ma sbas pa
वि. अगुप्तः — {sems can ma dul ba}…{ma sbas pa}…{'di lta bu 'di dag gi don du bdag gis go cha chen po bgos te} ईदृशानामस्माभिः सत्त्वानामदान्तानामगुप्तानाम्…अर्थाय सन्नाहाः सन्नद्धव्याः शि.स. १०५ख/१०४.
ma sbyangs pa
वि. अव्युत्पन्नः — {theg pa chen po'i chos nyid la blo gros ma sbyangs pa} अव्युत्पन्नमतिर्वा भवति महायानधर्मतायाम् सू.व्या.१३२ख/५; असंस्कृतः — {rab tu sbyin dang tshul khrims la sogs ma sbyangs na} प्रदानशीलादिगुणैरसंस्कृतः जा.मा.१६६क/१९१; अपरिशोधितः — {thams cad mkhyen pa'i ye shes ma sbyangs pa} अपरिशोधितसर्वज्ञताज्ञानैः ग.व्यू.२९२क/१४.
ma ma
१. धात्री — {shugs rings phyung nas ma ma ni/} /{rgan mo bdag la mngon phyogs smras//} वृद्धधात्रीः समभ्येत्य दीर्घोच्छ्वासाज्जगाद सा ।। अ.क.२३१ख/८९.१२६ २. माता, विमाता — {ma ma khyod kyis 'di dag smra mi 'os/} /{dam pa'i lam nas song la tshig dag sdoms//} मातर्न युक्तं तव वक्तुमेतत् सद्वर्त्मना गच्छ नियच्छ वाचम् । अ.क.५३ख/५९.३८ ३. = {ma mo} माता, नैरात्म्यादिः — {rdo rje chos dang sangs rgyas dang /} /{rnal 'byor ma dang ma ma yis/} /{glu dang gar ni 'di dag gis/} /{legs par glu blang gar kyang bya//} वज्रधर्मैस्तथा बुद्धैर्योगिनीभिश्च मातृभिः । आभ्यां गीतनाट्याभ्यां गीयते नृत्यते परम् ।। हे.त.१९ख/६२ ४. चातकी — {nyon mongs bu yi sdug bsngal gyis/} /{bye'u phrug bsad pa'i ma mo} ({ma ma} पा. भे.) {bzhin//} पुत्रशोकेन कृपणा हतशावेव चातकी ।। जा.मा.५६क/६५.
ma ma lta bu
वि. धात्रीभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{thams cad las yongs su skyong bas ma ma lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…धात्रीभूतं सर्वतः परिपालनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
ma mi gcig pa
वि. असोदरः — {rje yi sras po rmongs pa las/} /{bag med drang po khyod kyis ni/} /{khyim du ma mi gcig pa'i spun/} /{dug gi ljon pa rnam par bskyed//} आर्यपुत्र त्वया गेहे सरलेन प्रमादिना । मोहादसोदरो भ्राता विषवृक्षो विवर्धितः ।। अ.क.४ख/५०.३८; वैमातृकः शिशुः — {de yis mdza' bas bskyangs pa yi/} /{byis pa mug d+ha zhes bya ba/} /{nor ma bgos pa'i spun zla ni/} /{ma mi gcig pa de khyim gnas//} अविभक्तधनस्तस्य भ्राता वैमातृकः शिशुः । मुग्धनामा गृहे तस्थौ वात्सल्यात्तेन पालितः ।। अ.क.४ख/५०.३६.
ma mug pa
वि. अविलिखितम् — {chos gos gsum mo//} {dge 'dun gyi'o/} /{bshad brdab ma byas pa dang ya yor ma gyur pa dang ma mugs pa dang ma zegs pa'o//} त्रिचीवरम् । साङ्घिकममृदितमविलिखितमपैलोतिकम् वि.सू.६५ख/८२.
ma mugs pa
= {ma mug pa/}
ma mes
मातामहः — {de yi ma mes sa bdag ni/} /{lhun po'i spring yig rnams kyis des/} /{sngon gyi gnod pa dran pa yis/} / ग्. {yul la mngon par phyogs par byas//} मेरुं मातामहं तस्य गूढलेखैः स भूपतिम् । पूर्वापकारस्मृत्येव चकार समरोन्मुखम् ।। अ.क.२७७ख/१०३.११.
ma mo
• सं. १. माता — {ma mo bdun} मातरः सप्तः म.मू. १२२क/३१; ब्राह्मीत्याद्यास्तु मातरः अ.को.१३०क/१.१.३६; ब्राह्मीप्रभृतयः सप्त मातरः स्युः अ.पा.१.१.३६; {shin tu sngon mo la sogs pa khro bo'i lha mo rnams dang tsa rtsi kA la sogs pa ma mo rnams dang} अतिनीलादिक्रोधदेवीनां चर्चिकादिमातॄणाम् वि.प्र.२९ख/४.१; {ma mo brgyad kyis yang dag par mchod nas} अष्टमातृभिः सम्पूज्य हे.त.५ख/१४ २. मातृका — {byang chub sems dpa'i sde snod kyi ma mo} बोधिसत्त्वपिटकमातृका बो.भू. ८४ख/१०७ ३. जननी — {sdig pa'i ma mo'i byur ngan mngon sum bzhin//} साक्षादलक्ष्मीं जननीमघानाम् जा.मा.९३ख/१०७ ४. चातकी — {nyon mongs bu yi sdug bsngal gyis/} /{bye'u phrug bsad pa'i ma mo bzhin//} पुत्रशोकेन कृपणा हतशावेव चातकी ।। जा.मा.५६क/६५; • पा. मातरी, नाडीभेदः — {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas//}… {rus sbal skyes ma dang sgom pa ma dang dbang ma dang skyon ma dang 'jug ma dang ma mo dang} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता ।… कूर्मजा भावकी सेका दोषा विष्टा च मातरी ।। हे.त.२ख/४.
ma mo chen mo
महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}… {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४; महामातृका— {de nas lto 'phye chen po'i bdag po 'jigs byed chen po'i ma mo chen mo brgyad kyis bskor bas bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas} अथ महाभैरवो महादेवा (?होरगा)धिपतिरष्टभिर्महामातृकाभिः परिवृतो भगवन्तं प्रणिपत्य स.दु. १२०क/२०६.
ma mo 'dzin pa
वि. मातृकाधरः — {dge slong glo bur ba mdo sde 'dzin pa dang 'dul ba 'dzin pa dang ma mo 'dzin pa dag} आगन्तुका भिक्षवः…सूत्रधरा विनयधरा मातृकाधराः वि.व.१४८ख/२.१२२; वि.सू.३३क/४२.
ma mo'i skyon
मातृदोषः — {ma mo'i skyon las}…{bdag nyid bsrung ba rab byas nas sngags pas} मातृदोषाद्…आत्मरक्षां प्रकृत्य मन्त्री वि.प्र.७९क/४.१६२.
ma mo'i khyim
मातृगृहम् — {shing gcig dang ni dur khrod dang /} /{ma mo'i khyim dang mtshan mo dang /} /{yang na dben pa'am bas mtha' ru/} /{bsgom pa bzang por brjod par bya//} एकवृक्षे श्मशाने वा भावना कथ्यते शुभा । मातृगृहे तथा रम्येऽ(रात्रे पा.भे.)ऽथवा विजने प्रान्तरे ।। हे.त.७क/१८; मातृकागृहम्— {ma mo'i khyim mam mtshan gcig par/} /{'jig rten gsum ni 'dul ba'i mchog /tshul} {bzhin du ni mchod byas nas/} /{'bum phrag bzhir ni bzlas par bya//} मातृकागृह एकलिङ्गे वा त्रिलोकमथने वरम् । पूजां कृत्वा यथान्यायं जपेल्लक्षचतुष्टयम् ।। स.दु.१२०ख/२०८.
ma mo'i 'khor lo
मातृचक्रम्, देवतानां मण्डलम् — {ma mo'i 'khor lo grong nyams dgar/} /{kha dog nag po 'jigs chen po/} /{bdag med bde ba sbyin pa po/} /{gtso bo 'di ltar bsgom pa nyid//} मातृचक्रे पुरे रम्ये भावयेदीदृशं प्रभुम् । कृष्णवर्णमहाघोरं नैरात्म्यसुखदायकम् ।। हे.त.२४ख/८०.
ma mos pa
अनधिमुक्तिः — {sems can}…{ma mos pa mang ba dag} सत्त्वाः… अनधिमुक्तिबहुलाः स.पु.१०१क/१६२; {brjod du zin kyang de la ma mos pa'i phyir 'di gzhan dag gis bshad do zhes bya bar yang mi rung ngo //} नायमन्यैर्भाषितो युज्यते । उच्यमानेऽपि तदनधिमुक्तेः सू.व्या. १३०ख/३.
ma mos pa mang ba
वि. अनधिमुक्तिबहुलः— {de'i tshe sems can dmu rgod}…{ma mos pa mang ba dag 'byung lags mod kyi} शठकाः सत्त्वास्तस्मिन् काले भविष्यन्ति…... अनधिमुक्तिबहुलाः स.पु.१०१क/१६२.
ma mos 'phel
= {rlung} मातरिश्वा, वायुः — श्वसनः स्पर्शनो वायुर्मातरिश्वा सदागतिः ।। अ.को.१३२क/१.१. ६२; मातरि आकाशे श्वयति मातरिश्वा । टुओश्वि गतिवृद्ध्योः अ.वि.१.१.६२.
ma myong ba
वि. अनालीढः — {gang nyan thos dang rang sangs rgyas dang mu stegs pa can gyi rnal 'byor la rnal 'byor pa rnams kyis ma myong ba'i dri ba gnyis kyi bye brag khong du chud pa'i mtshan nyid} यदनालीढं सर्वश्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थ्ययोगयोगिनां प्रश्नद्वयप्रभेदगतिलक्षणम् ल. अ.६१क/६.
ma myos
= {ma myos pa/}
ma myos pa
वि. अनुन्मत्तः — {gal te 'byug pa nyid 'dod na/} /{'byug ces bya ba gzhan pa ci/} /{de nyid chos dang chos can yang /} /{zhes pa ma myos 'chad ma yin//} यदि लेपनमेवेष्टं लिम्पतिर्नाम कोऽपरः । स एव धर्मो धर्मी चेत्यनुन्मत्तो न भाषते ।। का.आ.३२९ख/२.२२६; निर्मदः — {mthu dang ldan yang gang ma myos/} /{rnam par 'byor yang snyan par smra//} निर्मदो यः प्रभावेऽपि विभवेऽपि प्रियंवदः । अ.क.२०क/३.९; अमूढः — {ma myos pas 'dul ba sbyin pa} अमूढविनयदान(–) वि.सू.८३क/१००.
ma dmigs
= {mi dmigs pa/}
ma dmigs pa
= {mi dmigs pa/}
ma rmas
= {ma rmas pa/}
ma rmas pa
वि. अक्षतः — {ma rmas pa las blang bar mi bya'o//} {rang gis rmas par dang rmas par byed du gzhug par mi bya'o//} नाक्षताद् गृह्णीयात् । न स्वयं क्षण्वीत क्षाणयेद् वा वि.सू.१५ख/१७.
ma rmongs
= {ma rmongs pa/}
ma rmongs pa
• सं. अमोहः — {ma chags yongs su sdang ba med/} /{ma rmongs pa de dge ba'i rtsa/} /{gsum ni thugs la zhen pa yis/} /{bdag nyid chen po gang dag dang //} येषां कुशलमूलानि सक्तानि त्रीणि चेतसि । अलोभश्चापरिद्वेषोऽप्यमोहश्च महात्मनाम् ।। अ.क.५५क/६.२०; • वि. अमूढः — {rtog pa dang ldan pa ma rmongs pa ni tshad ma dang ldan pa'i don la bka' lung tsam bsgoms pa ma yin no//} न हि प्रामाणिकेऽर्थे आज्ञामात्रदायी प्रेक्षावान् वक्ताऽमूढो वा प्र.अ.१०१क/१०९; असम्मूढः — {me long lta bu'i ye shes ni}…{rtag tu sgrib pa dang bral ba'i phyir shes bya thams cad la ma rmongs pa yang yin la} आदर्शज्ञानम्…सर्वज्ञेयेष्वसम्मूढं सदाऽऽवरणविगमात् सू.व्या.१६०क/४८.
ma rmos
= {ma rmos pa/}
ma rmos pa
वि. अकृष्टः — {ma rmos pa nyid de/} {thong gshol gyis glogs} (?{rlogs} ){pa med par skyes pa rnams} अकृष्टान्येव हलविलेखनमन्तरेणैव जातानि बो.प.६०क/२३; अकृष्टोप्तः — {ma rmos pa'i 'bras dkar} अकृष्टोप्ताः शालयः बो.प.६३ख/२८; अप्रहतः — द्वे खिलाप्रहते समे अ.को.१५०ख/२.१.५; हलादिना न प्रहन्यत इत्यप्रहतम् । हन हिंसागत्योः अ.वि.२.१.५.
ma smad
= {ma smad pa/}
ma smad pa
• वि. अनिन्दितः, ओ ता — {ma smad de ni lus skyes kyi/} /{'jigs pas gzir zhing rtsub mo yi/} /{dus nyid kyis ni bzung ba mthong //} पश्याम्यनङ्गजातङ्कलङ्घितां तामनिन्दिताम् । कालेनैव कठोरेण ग्रस्ताम् का.आ.३३९ख/३.१४२; अगर्हितः — {mi yi lus su skyes pa ma smad thob par gyur//} अगर्हितां जातिमवाप्य मानुषीम् जा.मा.१६५ख/१९१; अनवगीतः — {bung ba'i na chung glu len pa/} /{rab tu snyan cing ma smad pa'ang //} माधुर्यानवगीतं च गीतं मधुपयोषिताम् । जा.मा.५१क/६०; अनुपक्रुष्टः — {byang chub sems dpa' bram ze'i rigs chen po rus dang spyod pa ma smad pa}…{zhig tu skye ba yongs su bzung bar gyur to//} बोधिसत्त्वः किल कस्मिंश्चिदनुपक्रुष्टगोत्रचारित्रे…महति ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.६९क/८०; • पा. अनिन्दिता, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{ma smad pa ni dam bcas pa ji lta ba bzhin pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अनिन्दिता यथाप्रतिज्ञत्वात् सू.व्या.१८३ख/७८.
ma smas pa
वि. अनुपहतः — {ma snad cing ma smas la bde bar yongs su thar bar 'gyur ro//} अक्षतोऽनुपहतः स्वस्तिना परिमोक्ष्यते शि.स.६२ख/६१; अक्षतः म.व्यु.७३५५ (१०४ख); अच्छिद्रः — {dge slong dag sa bon gyi rnam pa lnga ma grugs/} {ma smas} यतश्च भिक्षवः पञ्च बीजजातान्यखण्डानि अच्छिद्राणि अभि.स्फु.१५८ख/८८७.
ma smin pa
वि. अपक्वम् — {blo gros ma smin pa dang yang dag par smin pa zhes bya bas ni rtogs pa ring ba dang nye ba ston pa yin no//} अपक्वसम्पक्वमतिश्चेति दूरान्तिकं बोधं दर्शयति सू.व्या.२५०क/१६७; अपरिपक्वम् लो.को.१७७१; आमम् — {'bras bu ma smin shing las gang 'thog pa/} /{sa bon chud gsan ro yang de mi myong //} द्रुमाद्यथामं प्रचिनोति यः फलं स हन्ति बीजं न रसं च विन्दति । जा.मा.१३८ख/१६१; आपक्वम् — आपक्वं पौलिरभ्यूषः अ.को.१९७ख/२.९.४७; ईषत्पक्वम् आपक्वम्…भृष्टचणकादेर्नामनी अ.वि.२.९.४७.
ma smos
= {ma smos pa/}
ma smos pa
• सं. अवचनम् — {bsam gtan bzhi pa la shin tu sbyangs pa mang bzhin du bde ba ma smos pa'i yang phyir ro//} चतुर्थे ध्याने प्रस्रब्धिभूयस्त्वेऽपि सुखावचनाच्च अभि.भा.७०क/११४३; • वि. अनुक्तः — {gal te ma mthong 'bras can de/} /{de ma smos kyang rtogs par 'gyur//} यद्यदृष्टिफलं तच्च तदनुक्तेऽपि गम्यते प्र.वा.९५क/३.१६.
ma smyos pa
वि. अमूढः — {dang po gsum la ni dran pas 'dul ba sbyin no/} /{tha ma la ni ma smyos pas 'dul ba'o//} त्रिष्वाद्येषु स्मृतिविनयदानम् । अमूढविनयस्यान्ते वि.सू.९१क/१०९.
ma smras
= {ma smras pa/}
ma smras nyid
अनुक्तत्वम् — {gzhan du thos pas ma smras nyid/} /{khyed la the tshom za bar 'gyur//} अन्यथाश्रुत्यनुक्तत्वं सन्दिग्धं तस्य ते भवेत् ।। त.स.१२८ख/११०१.
ma smras pa
• सं. अनभिधानम् — {zhe na de ni brtags pa tsam/} /{tshad ma ma smras pa yi phyir//} तदेतद् कल्पनामात्रं प्रमाणानभिधानतः ।। त.स.१००ख/८८८; अनुक्तिः लो. को.१७७१; • वि. अनुक्तम् — {rgol bas bsgrub byar 'dod pa skabs kyis rtogs par bya ba ni smras sam ma smras kyang rung bsgrub bya yin par bstan pa yin no//} वादिनः साधयितुमिष्टम्—उक्तम्, अनुक्तं वा प्रकरणगम्यं साध्यमित्युक्तं भवति न्या.टी.७०ख/१८१; अनुच्चरितम् — {tshig tu ma smras pa nyid ni/} /{re zhig mngon sum du mi 'dod//} न त्वनुच्चरिते वाक्ये प्रत्यक्षं तावदिष्यते ।। त.स.५८ख/५६०.
ma btsal ba
वि. अपर्येषितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal ma bslangs ma btsal}…{'phral la}…{thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितममार्गितमपर्येषितम्…... सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५.
ma brtsams pa
• वि. अनारब्धः — {de dag gis brtsams pa'i yan lag can rags pa gcig gam ma brtsams pa zhes bya ba'i phyogs rnams su 'gyur ba yin} एको वा तैरारब्धोऽवयवी स्थूलोऽनारब्धो वेति पक्षाः त.प. ११०ख/६७१; • सं. अनारम्भः — {ma brtsams pa ni mchog yin gyi/} /{brtsams nas ldog par mi bya 'o//} अनारम्भो वरं नाम न त्वारभ्य निवर्तनम् ।। बो.अ.२२क/७.४७.
ma brtsal ba
अयत्नः — {ma brtsal bar 'byung} अयत्नजा त.स.३९क/४०२.
ma brtsal bar 'byung ba
वि. अयत्नजः — {mnyan bya min dper gzugs bzhin dang /} /{ma brtsal bar 'byung glog bzhin no//} अश्रावणं यथा रूपं विद्युद्वाऽयत्नजा यथा ।। त.स.३९क/४०२.
ma brtsigs
वि. अनुद्धतः — {zol min mkhas pas bsten pa dang /} /{rmongs min drang po'i bdag nyid dang /} /{ma brtsigs mthon po nyid dag kyang /} /{de ltar skyes pa shin tu nyung //} निर्व्याजवैदग्ध्यजुषाममुग्धसरलात्मनाम् । अनुद्धतोन्नतानां च विरलं जन्म तादृशाम् ।। अ.क.९१ख/९.६४.
ma bstsal ba
वि. अनपोदितः — {ma bstsal bar ni grub yin te/} /{de ni rang las gnas pa yin//} अनपोदितसिद्धं च स्वतस्तदपि संस्थितम् ।। त.स.१११ख/९६९.
ma tshang
= {ma tshang ba/}
ma tshang nyid
= {ma tshang ba nyid/}
ma tshang nyid du 'gyur
क्रि. न्यूनत्वमापतेत् — {shes byed 'dir ni ma bstan pas/} /{phyogs ni ma tshang nyid du 'gyur//} ज्ञानमात्रेऽपि (प्य)निर्दिष्टे पक्षन्यूनत्वमापतेत् । त. स.११८क/१०१८.
ma tshang ba
• वि. ऊनः — {ma tshang bar bgrang ba} ऊनगणना अभि.भा.१०ख/८९९; न्यूनः — {ma tshang ba nyid} न्यूनत्वम् वा.टी.१०५क/६७; विकलः — {de dag ma tshang bar ni so so yang dag par rig pa 'thob pa ma yin no//} न हि विकलाभिस्ताभिः प्रतिसंविल्लाभी भवति अभि.भा. ६०क/११०५; विहीनः म.व्यु.२५८० (४८ख); • सं. १. वियोगः — {de ma tshang phyir ri mo de/} /{yan lag thams cad yongs rdzogs par/} /{mi 'byung} प्रतिमा तद्वियोगतः । न सा सर्वाङ्गसम्पूर्णा भवेत् र.वि.१०५क/५७ २. = {ma tshang ba nyid} वैकल्यम् — {rgyu ma tshang ba las med pa gang yin pa de ni gang yang 'gal bar mi rtogs te} यस्य कारणवैकल्यादभावो न तस्य केनचिदपि विरोधगतिः न्या. टी.७६क/१९९; असाकल्यम् — स्थूलोच्चयस्त्वसाकल्ये गजानां मध्यमे गते ।। अ.को.२२८ख/३.३.१४८; न्यूनता — {gal te dam bca' ba med na sgrub pa ma tshang bar 'gyur ba ma yin nam} ननु प्रतिज्ञापदमन्तरेण साधनन्यूनता भवेत् प्र.अ.१४५क/४९१; • पा. न्यूनम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{ma tshang ba dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…... न्यूनम्…... हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३; • अव्य. वि — {'di'i dbang po rnams ma tshang bas na dbang po ma tshang ba'o//} विकलान्यक्षाण्यस्येति व्यक्षः अभि.भा.२१९ख/७३५.
ma tshang ba nyid
न्यूनता — {ma tshang ba nyid la sogs pa smras pa ni sun 'byin pa dag yin no//} दूषणा न्यूनताद्युक्तिः न्या.बि.२३८क/२५४; {ma tshang ba nyid la sogs pa phyin ci log tu sgrub par mi byed pa ma yin nam} ननु च न्यूनतादयो न विपर्ययसाधनाः न्या.टी.९१क/२५४; न्यूनत्वम्— {ma tshang ba nyid ni drug ste/} {re re dang gnyis gnyis kyis sgrub par ma brjod pa'o//} न्यूनत्वं षट्प्रकारम् । एकैकद्विद्विरूपानुक्तौ वा.टी.१०५क/६७; वैकल्यम् — {khyad par rab tu bstan pa'i phyir/} /{yon tan rigs dang bya ba sogs/} /{gang du ma tshang nyid bstan pa/} /{de ni khyad par brjod par 'dod//} गुणजातिक्रियादीनां यद्वैकल्यदर्शनम् । विशेषदर्शनायैव सा विशेषोक्तिरिष्यते ।। का.आ.३३३क/२.३२०.
ma tshang ba med pa
• वि. अविकलः — {yan lag dang nying lag ma tshang ba med pa} अङ्गप्रत्यङ्गाविकलः श्रा.भू.३ख/६; {ma tshang med pa'i 'bras/} /{skyed byed} अविकलफलप्रसवः अ.क.२८१ख/१०४.२८; न विकलः — {sbyin pa ma tshang ba med pa} न दानविकला शि.स.१५०ख/१४५; • सं. = {ma tshang ba med pa nyid} अविकलता — {dbang po ma tshang ba med pa gang zhe na} इन्द्रियैरविकलता कतमा श्रा.भू.३ख/६; {de bzhin gshegs pa'i mchod rten rnams la me tog 'bul ba}… {na ma tshang ba med pa brgyad 'thob ste} तथागतचैत्येषु पुष्पावरोपणं…कृत्वा अष्टावविकलता अनुप्राप्नोति शि.स.१६७ख/१६५; अवैकल्यम् — {de ni dbang po ma tshang ba med pa zhes bya'o//} इदमुच्यते इन्द्रियावैकल्यम् श्रा.भू.३ख/६; • पा. अविकला, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{ma tshang ba med pa ni gdul ba'i bya ba la dus thams cad du nye bar gnas pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…... अविकला विनेयकृत्यसर्वकालप्रत्युपस्थितत्वात् सू.व्या.१८३ख/७८.
ma tshang ba med pa brgyad
अष्टावविकलताः — १. {gzugs ma tshang ba med pa} न रूपविकलः, २. {longs spyod ma tshang ba med pa} न भोगविकलः, ३. ग्. {yog 'khor ma tshang ba med pa} न परिवारविकलः, ४. {tshul khrims ma tshang ba med pa} न शीलविकलः, ५. {ting nge 'dzin ma tshang ba med pa} न समाधिविकलः, ६. {thos pa ma tshang ba med pa} न श्रुतविकलः, ७. {shes rab ma tshang ba med pa} न प्रज्ञाविकलः, ८. {smon lam ma tshang ba med pa} न प्रणिधानविकलः शि.स.१६७ख/१६५.
ma tshang bar bgrang ba
पा. ऊनगणना, गणनादोषः — {de la skyon ni gsum yod de/} {gal te gnyis la gcig tu 'dzin na ma tshang bar bgrang ba'i skyon no//} तस्यां तु त्रयो दोषाः—ऊनगणना, यदि द्वावेकं गृह्णाति अभि.भा. १०ख/८९९.
ma tshang med
= {ma tshang ba med pa/}
ma tshang med pa
= {ma tshang ba med pa/}
ma tshig
वि. अपरिदग्धः — {bdag ni me'i phung po chen po 'dis ma reg ma tshig cing bde bar myur du khyim 'bar ba 'di'i sgor byung ste 'gro nus mod kyi} प्रतिबलोऽहमनेन महताऽग्निस्कन्धेनासंस्पृष्टोऽपरिदग्धः क्षिप्रमेव स्वस्तिनाऽस्माद् गृहादादीप्ताद् द्वारेण निर्गन्तुं निर्धावितुम् स.पु.२९ख/५१.
ma tshims pa
वि. अतृप्तः, ओ ता — {mtshan mo sgra med nu rgyas ma/} /{de ni de dang rol pa na/} /{dogs med 'khrig pas ma tshims pas/} /{bdag po gegs su gyur par bsams//} सा तेन निशि निःशब्दं रममाणा घनस्तनी । निःशङ्कसुरतातृप्ता पतिं विघ्नममन्यत ।। अ.क.२६७क/३२.२१.
ma tshogs
= {ma tshogs pa/}
ma tshogs pa
१. असामग्री — {ma tshogs pa'i dbang gis} असामग्रीवशात् वि.प्र.९४ख/३.५ २. = {ma tshogs pa nyid} असामग्र्यम् — {gal te rkyen rnams ma tshogs pa yin no zhe na} प्रत्ययानामसामग्र्यमिति चेत् अभि.भा.२४०ख/८०९; वैकल्यम् — {de lta yin na 'on kyang ni/} /{tshogs pa na de'i rang bzhin 'dod/} /{gang de ma tshogs na 'dod na//} अस्त्वेवं किन्तु साकल्ये या तस्य प्रकृतिर्मता । वैकल्ये सैव चेदिष्टा त.स.१६ख/१८६.
ma tshogs ma
ना. र्निऋतिः, {dmyal ba'i bu mo rna ba nag mo'i ming} मि.को.१३७क ।
ma tshor
= {ma tshor ba/}
ma tshor ba
वि. असञ्चेतितः — {ma tshor ba dang rang bzhin nyams pa'i gnas skabs dang mi 'dod bzhin du bcug pa nyid na'o//} असञ्चेतितनष्टप्रकृत्योर्वर्षा (?यवस्था)कामप्रविष्टत्वे वि.सू.१२ख/१४.
ma tshor bar
अनालक्षितम् — {des mi'am ci mo gcig gi bum par ma tshor bar bcug} तेनैकस्याः किन्नर्य्या घटेऽनालक्षितं प्रक्षिप्ता वि.व.२१७क/१.९४.
ma 'tshal
= {ma 'tshal ba/}
ma 'tshal ba
• क्रि. न जानाति — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste/} {gcig gis gcig ma 'tshal} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः । परस्परं न जानन्ति शि.स.१४६क/१४०; • सं. अज्ञानम् — {bdag gis ma 'tshal bas mchod sbyin mchod pa} मयाऽज्ञानेन यज्ञं यजितम् का.व्यू.२१३क/२७२; • वि. अकाङ्क्षितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal}… {'phral la}… {thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितम्…... सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५; अजानकः — {ldem por dgongs bshad ma 'tshal ba/}…/{slad ma yi dus na 'byung ba ni//} पश्चिमे कालि भेष्यन्ति सन्धाभाष्यमजानकाः ।। स.पु.१०३क/१६५; • कृ. १. अविन्दन्— {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' 'am byang chub sems dpa'i chos kyang bdag gis ma 'tshal} सोऽहं भगवन् बोधिसत्त्वं वा बोधिसत्त्वधर्मं वाऽविन्दन् अ.सा.४क/३ २. न ज्ञातम् — {khyod kyi dkyil 'khor ji ltar lags/} /{gtso bo bdag gis sngar ma 'tshal//} त्वदीयं मण्डलं कीदृक् प्राग् न ज्ञातं मया प्रभो ।। हे.त.२३ख/७६.
ma mdzad
क्रि. मा कृथाः — {de nas sde dpon yongs 'dren gyis/} /{rab tu bzhad cing de la smras/} /{drang srong chen po khro ba thong /} /{dka' thub zad par yongs ma mdzad//} प्रहसन्नथ तं प्राह सेनानां परिणायकः । महर्षे संहर रुषं मा कृथास्तपसः क्षयम् ।। अ.क.४२क/४.६३.
ma 'dzings
वि. असंलुलितः — {dbu skra}…{ma 'dzings} असंलुलिताः…... केशाः अभि.अ.१२ख/८.३१.
ma 'dzings pa
= {ma 'dzings/}
ma rdzogs
= {ma rdzogs pa/}
ma rdzogs pa
• वि. अपूर्णः — {byed pa nyid na song na tshig ma rdzogs pa rnam par 'khrug pa nyid do//} क्रियमाणतायां प्रक्रान्तावपूर्व (?र्ण)स्य पर्वणो (?वचसो) विकुपितत्वम् वि.सू.८२ख/१००; अपरिपूर्णः — {ji srid du gsal bar snang ba nyid ma rdzogs pa de srid du de khyad par du 'gro ba yin la} यावद्धि स्फुटाभत्वमपरिपूर्णं तावत् तस्य प्रकर्षगमनम् न्या.टी.४३ख/६७; असम्पूर्णः — {rab kyi mtha' ni gang gi tshe gsal ba'i snang ba cung zad ma rdzogs pa yin te} प्रकर्षस्य पर्यन्तो यदा स्फुटाभत्वमीषदसम्पूर्णं भवति न्या.टी.४३ख/६७; अनिष्पन्नः — {sa rnams la ni ma rdzogs dang /} /{rdzogs dang shin tu rdzogs par 'dod//} मतः । अनिष्पन्नश्च निष्पन्नः सुनिष्पन्नश्च भूमिषु ।। सू.अ.२२२ख/१३१; अपूरिः — {gzugs sogs de mi rtag sogs dang /} /{de ma rdzogs dang rab rdzogs dang /} /{de la chags pa med nyid la/} /{spyod pa bkag pa'i sbyor ba dang //} रूपादौ तदनित्यादौ तदपूरिप्रपूरयोः । तदसङ्गत्वे चर्यायाः प्रयोगः प्रतिषेधतः ।। अभि.अ.६ख/३.८; असमाप्तः — {de nas brtul zhugs ma rdzogs pas/} /{sred pas bdag gis mtshan mo zos//} असमाप्तव्रतेनाथ भुक्तं लौल्यान्मया निशि । अ.क.२७८क/३५.४३; अजातः — {'dab gshog ma rdzogs mkha' la phur 'dod bzhin//} अजातपक्षः खमिवारुरुक्षया जा.मा.२४क/२७; असञ्जातः — {byang chub sems dpa' ni nyam chung ba dang 'dab gshogs ma rdzogs pas 'phur bar ma brtsal to//} परिदुर्बलत्वादसञ्जातपक्षत्वाच्च बोधिसत्त्वस्तु नोत्पतितुं प्रयत्नं चकार जा.मा.९०क/१०३; • सं. अनिर्वाहणम् — {gzhan ma rdzogs pa la mi 'chags pa med do//} नानिर्वाहणे परस्यारूढिः वि.सू.६१क/७७.
ma zhi
= {ma zhi ba/}
ma zhi ba
• वि. अशान्तः — {sems ma zhi ba khyed kyis} भवद्भिः… अशान्तचित्तैः शि.स.३क/३; असंयतः — {dka' thub nags na ma zhi 'di su zhig//} तपोवने कोऽयमसंयतात्मा जा.मा.१६९क/१९४; • सं. १. अशान्तिः लो.को.१७७२ २. = {ma zhi ba nyid} अदान्तत्वम् — {de yang sems ma zhi ba'i phyir ro//} स च चित्तस्यादान्तत्वात् अभि.भा.१२ख/९०६.
ma zhig pa
वि. अनष्टः — {de phyir ma zhig pa yi rgyu/} /{skad cig dang por byung ba las//} तस्मादनष्टात्तद्धेतोः प्रथमक्षणभाविनः । त.स.२०क/२१८; अविनष्टः — {ji ltar rgyu'i rdzas las byung ba'i dbyig la sogs pa'i 'bras bu'i rgyun yon zhig na yang rgyu'i rdzas ma zhig go zhes brjod pa} यथा मूलद्रव्यप्रसूतस्य हिरण्यादेः फलप्रबन्धस्य समभावे विनष्टमपि मूलद्रव्यमविनष्टमित्युच्यते त. प.८९क/६३१; अविकोपितः — {ring bsrel gyi tshogs ma zhig par bzhugs so//} अविकोपितोऽस्थिसङ्घातस्तिष्ठति वि.व.१५९ख/१.४८; अध्वंसः — {'dril ba ni rang gi gnas nas ma 'phags pas len nus pa nyid yin na byin len ma zhig go//} लुठितस्य शक्यतायां स्वयममुक्त्वा स्थानं ग्रहीतुमध्वंसः प्रतिग्राहस्य वि.सू.३७ख/४७; अमुक्तः — {bsdams pa ma zhig pa} अमुक्तसन्धिः जा.मा.१७८ख/२०८; अकुथितः म.व्यु.७५२६ (१०७क).
ma zhu ba
अजीर्णम्, व्याधिभेदः — {ma zhu ba dang gsud pa dang 'khru ba'i nad la ni lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} अजीर्णविसूचिकातिसारे मूले (?रगदे)षु सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/५७.
ma zhugs pa
वि. अनवतीर्णः — {ma zhugs pa 'jug par byed pas so//} अनवतीर्णावतारणतः अभि.स.भा.१०९/१४६; अप्रवृत्तः — {lta bar ma zhugs pa na rung ba'i yul na 'dug kyang blta bar bya mi nus pa ni rkyen gzhan dang bral ba can yin la} द्रष्टुमप्रवृत्तस्य तु योग्यदेशस्था अपि द्रष्टुं ते न शक्याः प्रत्ययान्तरवैकल्यवन्तः न्या.टी.५०क/१०५; अनवक्रान्तः — {gang dag yang dag pa nyid skyon med pa la ma zhugs shing sa gsum la ma nges pa} ये च अनवक्रान्तसम्यक्त्वनियामा अनियतास्तिसृषु भूमिषु सु.प.२१क/२.
ma zhum
= {ma zhum pa/}
ma zhum pa
• क्रि. न लीयते म.व्यु.१८२७ (३९ख); नावलीयते — {sems mi zhum} चित्तं नावलीयते म.व्यु.७२७३ (१०३ख); • वि. अलीनः — {ma zhum pa'i brtson 'grus} अलीनवीर्यम् सू.भा.२०८ख/११२; अनवलीनः — {mi zhum pa'i go cha 'di ni byang chub sems dpa'i go cha mi zad pa zhes gsangs so//} इत्यनवलीनः सन्नाहोऽयं बोधिसत्त्वस्य अक्षयः सन्नाहः शि.स.१५६क/१५०; अलुप्तः — {rig 'dzin grub pa bsgrub bcas lha rnams ni/} /{snying stobs ma zhum blta phyir yang dag 'ongs//} सुराः सविद्याधरसिद्धसाध्याः समाययुर्द्रष्टुमलुप्तसत्त्वम् ।। अ.क.३३क/३.१५९; असङ्कुचितः — {ser sna med pas ma zhum par sems bskyed pa} ( अ)मात्सर्यासङ्कुचितश्चित्तोत्पादः शि.स.१०३क/१०२; • पा. अलीना, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}… {ma zhum pa ni rnyed pa dang bkur sti la mi brten pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा… अलीना लाभसत्कारानिश्रितत्वात् सू.व्या. १८३ख/७८.
ma zhum pa'i brtson 'grus
पा. अलीनवीर्यम्, वीर्यभेदः — {ma zhum pa'i brtson 'grus ni rtogs par bya ba rgya chen po la yang zhum pa med pa'i phyir ro//} अलीनवीर्यमुदारेऽप्यधिगन्तव्ये लयाभावतः सू.भा.२०८ख/११२.
ma zhu'i nad
पा. विसूचिका, व्याधिविशेषः — {der ni de yis ma bsdams par/} /{bza' ba bca' ba rnam mang zos/} /{mtshan mo ma zhu'i nad kyis btab/} /{gdung ba chen po'i cho nge bton//} स भुक्त्वा विविधं तत्र भक्ष्यभोज्यमयन्त्रितः । रात्रौ विसूचिकाक्रान्तश्चुक्रोश विपुलव्यथः ।। अ.क.१८५ख/२१.१४.
ma zhus pa
वि. अनारोचितः — {de yul thag ring na yang dge 'dun la ma zhus par rab tu dbyung bar mi bya'o//} नानारोचितं दूरदेशमप्येनं सङ्घे प्रव्राजयेत् वि.सू.४क/४.
ma zhen
• वि. असक्तः — {sgrub dang}… {ma zhen}… /{bsgom zhes bya la gdams ngag ni/} /{bcu yi bdag nyid shes par bya//} प्रतिपत्तौ च…... असक्तौ…... भावनाख्ये चेत्यववादो दशात्मकः अभि.अ.२ख/१.२२; निःसङ्गः — {rang dbang thos la ma zhen cing} स्वतन्त्रश्रुतिनिःसङ्गः त.प.१३०ख/७१२; अगृध्रः — {ro la ma zhen pa} अरसगृध्राणाम् ल.अ. १५५क/१०२; • सं. असक्तिः लो.को.१७७२.
ma zhen pa
= {ma zhen/}
ma gzhal
मातुलः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७२ (११०क); मालुदुः म.व्यु.७९०१ (१११क).
ma zad
= {ma zad pa/}
ma zad pa
• वि. अक्षीणः — {re zhig 'bras bu la gnas pa bsgom pas spang bar bya ba ma zad pa mchog tu thogs na lan bdun pa ni de lta bu yin no//} एवं तावदक्षीणभावनाहेयः फलस्थः सप्तकृत्वः परमो भवति अभि.भा. २१क/९४४; • अव्य. न — {mngon sum dang bral ba 'ba' zhig tu ma zad pa'o//} न केवलं प्रत्यक्षविहीनः त.प. १३२ख/७१५; न केवलम् — {khyod ni rang gi sdig byas la/} /{mya ngan med par ma zad kyi/} /{bsod nams byas pa gzhan dag dang /} /{lhan cig 'gran par byed 'dod dam//} न केवलं त्वमात्मानं कृतपापं न शोचसि । कृतपुण्यैः सह स्पर्धामपरैः कर्तुमिच्छसि ।। बो.अ.१८क/६.८६.
ma zin
= {ma zin pa/}
ma zin pa
वि. अगृहीतः — {gang la skyed par mi byed pa de ni bzung du zin kyang ma zin pa dang mtshungs pa yin no//} यत्र तु न जनयति तद् गृहीतमप्यगृहीतप्रख्यम् त.प. १११क/६७३; अनुपात्तः — {zin pa dang ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba} उपात्तानुपात्तमहाभूतहेतुकः अभि.भा.३०ख/३४; अनुपात्तकः — {sems can du mi bgrang ba dag ni ma yin no/} /{ma zin pa'o/} /{dbang po dang tha dad pa'i phyir ro//} नासत्त्वसंख्यातौ । अनुपात्तकौ । इन्द्रियविनिर्भागित्वात् अभि.भा.११ख/९०१; अनुपात्तिका — {rnam rig byed min ma zin dang //} अविज्ञप्तिरनुपात्तिका अभि.को.११क/४.५.
ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las 'byung ba
पा. अनुपात्तमहाभूतहेतुकः, शब्दभेदः — {ma zin pa'i 'byung ba chen po'i rgyu las byung ba ni 'di lta ste/} {rlung dang nags tshal dang chu'i sgra lta bu'o//} अनुपात्तमहाभूतहेतुको यथा — वायुवनस्पतिनदीशब्दः अभि.भा.३०ख/३४.
ma zegs pa
द्र. — {chos gos gsum mo//} {dge 'dun gyi'o//} {bshad brdab ma byas pa dang ya yor ma gyur pa dang ma mugs pa dang ma zegs pa'o//} त्रिचीवरम् । साङ्घिकममृदितमविलिखितमपैलोतिकम् वि.सू.६५ख/८२.
ma zlum
ना. = {nyi ma} मार्तण्डः, सूर्यः मि.को.३१ख ।
ma gzigs pa
वि. = {ma dgongs pa} निरपेक्षः — {de slad nyid la'ang ma gzigs par/} /{khyod kyis brtson 'grus legs par spel//} इत्यात्मनिरपेक्षेण वीर्यं संवर्धितं त्वया ।। श.बु.११०ख/२०.
ma gzir
वि. अकदर्थितः — {re ba'i zhags pas ma bkug cing /} /{rtog dpyod dag gis ma gzir la/} /{'bad pa'i khur gyis ma ngal bar/} /{nges par myong bya grub pa nyid//} आशापाशैरनाकृष्टं विचारैरकदर्थितम् । प्रयत्नभारैरश्रान्तं विधत्ते भवितव्यता ।। अ.क.३६०क/४८.३१.
ma bzung
= {ma bzung ba/}
ma bzung ba
• क्रि. न गृह्णामि — {gal te khyod ma bzung na 'bros par 'gyur ro//} यदि त्वां न गृह्णामि निष्पलायसे वि.व.२०८ख/१.८३; • सं. अग्रहः — {rang gis dngos po gzhan dag las/} /{tha dad med phyir yon tan sogs/} /{tha dad byed pa'ang ma bzung phyir//} स्वतो वस्त्वन्तराभेदाद् गुणादेर्भेदकस्य च । अग्रहाद् प्र.वा.१२७क/२. २२८; अपरिग्रहः — {gal te gzhan grub mtha' yis na/} /{ma yin tshad mar ma bzung phyir//} परकीयकृतान्ताच्चेन्न प्रामाण्यापरिग्रहात् ।। त.स.७०क/६५७; अग्रहणम् — {de la ring dang nyer gnas pa'i/} /{bzung dang ma bzung mtshungs par 'gyur//} तत्र दूरसमीपस्थग्रहणाग्रहणे समे । स्याताम् त.स.७९क/७३७; • वि. अगृहीतः — {des na 'di ni yod na yang /} /{ma bzung bar ni gsal byed min//} तेनासौ विद्यमानोऽपि नागृहीतः प्रकाशकः ।। त.स.८२ख/७६२; {brda ma bzung ba rnams la yod pa la sogs pa'i shes pa skye ba ma yin te} न ह्यगृहीतसमयानां सदादिप्रत्ययप्रसूतिः त.प.२९२ख/२९७; अनवगृहीतः — {'brel pa ma bzung ba'i don sgra dang lhan cig sbyar nas 'dzin par mi srid pa'i phyir ro//} अ(न)वगृहीतसम्बन्धस्यार्थस्य शब्देन संयोज्य ग्रहणासम्भवात् त.प.२४१ख/१९७; अग्रस्तः — {des na de rnams kyis sgrub dang /} /{sun dbyung tha dad gnas pa can/} /{gzugs brnyan 'byung bas ma bzung bas/} /{nges par byed par nus pa yin//} तेन व्यवस्थितैस्तेषां भिन्नैः साधनदूषणैः । प्रतिबिम्बोदयाग्रस्तैर्निर्णयः क्रियतामलम् ।। त.स. १२२क/१०६५; अनवधृतः — {chos can de nyid ma bzung na ste/} {ma nges na ji ltar de'i chos nges pa yin} तस्मिन् धर्मिणि अनवधृतेऽनिश्चिते कथं तद्धर्मत्वं निश्चीयते त.प.४१ख/५३१; अलक्षितः — {khyad par ma bzung ba} अलक्षितविशेषा त.प.१२८क/७०७; अनुपलक्षितः — {gal te dran pa de khyad par ma bzung ba'i gzung ba'o zhes ma zhen pa} यदि ह्यनुपलक्षितविशेषं ग्राह्यमपि सा स्मृतिर्नाध्यवस्येत् त.प.१२८ख/७०७.
ma bzod pa
वि. अक्षमः — {nam zhig 'u cag 'grogs 'gyur zhes/} /{tshogs su brjod par ma bzod pa'i/} /{mdza' bo rig nas bud med kyis/} /{rtse dga'i pad+ma zum par byed//} कदा नौ सङ्गमो भावीत्याकीर्णे वक्तुमक्षमम् । अवेत्य कान्तमबला लीलापद्मं न्यमीलयत् ।। का.आ.३३०ख/२.२५८.
ma 'ongs
= {ma 'ongs pa/}
ma 'ongs pa
• क्रि. नाऽऽगच्छति — {mig ni skye ba na yang gang nas kyang ma 'ongs} चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छति त.प.१४४ख/१७; • वि. अनागतः — {gang gi tshe chos de bya ba mi byed pa de'i tshe ma 'ongs pa yin la} यदा स धर्मः कारित्रं न करोति तदा अनागतः अभि.भा. २४०ख/८०८; {ma 'ongs pa yi dus na ni//} अनागते काले ल.अ.१५७ख/१०५; {rgyal po ma 'ongs pa'i} अनागतो राजा अ.क.३१५ख/४०.९४; आगामी— {ma 'ongs dus na}… {rgyal po}…/{dung zhes bya ba 'byung par 'gyur//} आगामिसमये…शङ्खो नाम राजा भविष्यति ।। अ.क.१५५ख/१६.१३; भावी — {byams pa mgon po ma 'ongs pa'i rig pa dang zhabs su ldan pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{la phyag 'tshal lo//} नमो मैत्रेयाय भाविविद्याचरणसम्पन्नसम्यक्संबुद्धाय ब.मा.१७३क; भाविनी — {des na rgyu dang 'bras bu ni/} /{'das dang ma 'ongs pa yi rgyun/} /{de la rten nas rab 'jug 'gyur/} /{'das dang ma 'ongs bstan pa 'o//} तद्धेतुफलयोर्भूतां भाविनीं चैव सन्ततिम् । तामाश्रित्य प्रवर्तन्तेऽतीतानागतदेशनाः ।। त.स.६७ख/६३२; अजातः — {yang na rnal 'byor nus byung ba'i/} /{'das dang ma 'ongs ltar gsal ba/} /{rtags dang lung la ma ltos pa'i/} /{yid ni rnal 'byor pa la yod//} यदि वा योगसामर्थ्याद् भूताजातनिभं स्फुटम् । लिङ्गागमनिराशंसं मानसं योगिनां भवेत् ।। त.स.१२६ख/१०९०; द्र.— {sbubs su ma 'ongs pa la'o//} अनाडीगतस्य वि.सू.१८ख/२१; • सं. १. आयतिः — {ma 'ongs pa na 'dod pa'i don 'grub pa'i phyir} आयत्यां चाभिप्रेतार्थसिद्ध्यर्थम् सू.भा.२३०क/१४१ २. अनागमनम् — {kho bo ma 'ongs pa'i dbang gis} अस्मदनागमनवशात् वि.सू. ४७क/५९; • पा. अनागतम्, अध्वभेदः — {rkyen dang ldan pa yod pas na/} /{gang byung de ni ma 'ongs pa//} सति प्रत्ययसाकल्ये भावि यत् तदनागतम् ।। त.स.६७ख/६३०.
ma 'ongs pa na
प्रेत्य — {ma 'ongs pa na chos/} /{bde ba mi 'grub} प्रेत्यधर्मोऽसुखप्रदः प्र.वा.१४३क/४.९७.
ma 'ongs pa 'thob
क्रि. अनागतं भाव्यते— {sngon med pa'i lam thob pa gzhan la ni kun rdzob shes pa kho na ma 'ongs pa 'thob bo//} अन्यत्रापूर्वमार्गलाभे संवृतिज्ञानमेवानागतं भाव्यते अभि.भा.५४ख/१०७८.
ma 'ongs pa'i bskal pa
अनागतकल्पः — {da ltar byung ba dang 'das pa dang ma 'ongs pa'i bskal pa}…{ra yang dag par 'jug pa} प्रत्युत्पन्नकल्पातीतानागतकल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
ma 'ongs pa'i dngos po
अनागतभावः — {de bzhin du chos kyang ma 'ongs pa'i dus nas da ltar byung ba'i dus su 'ongs pa na ma 'ongs pa'i dngos po 'dor gyi} एवं धर्मोऽप्यनागतादध्वनः प्रत्युत्पन्नमध्वानमागच्छन्ननागतभावं जहाति अभि.भा.२३९ख/८०६.
ma 'ongs pa'i dus
अनागतः कालः — {ma 'ongs pa yi dus na ni/} /{byis pa'i rang bzhin gzegs zan 'byung /} भविष्यन्त्यनागते काले कणभुग्बालजातिकाः । ल. अ.१७९क/१४३; अनागतोऽध्वा — {dge ba'i rtsa ba 'dis bdag cag ma 'ongs pa'i dus na}…{yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas su gyur cig} अनेन वयं कुशलमूलेन अनागतेऽध्वनि…सम्यक्संबुद्धा भवेम अ.सा.४४५क/२५१; आगामिसमयः— {ma 'ongs dus na}…{rgyal po}…/{dung zhes bya ba 'byung par 'gyur//} आगामिसमये…... शङ्खो नाम राजा भविष्यति ।। अ.क.१५५ख/१६.१३; अनागतम् — {grog ma'i mkhar dang sran chung mig/}…/{ma 'ongs dus na 'byung bar 'gyur//} वाल्मीको मसुराक्षश्च ...…भविष्यन्ति अनागते ।। ल.अ.१८९क/१६०.
ma 'ongs pa'i dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes mthong ba
पा. अनागतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतज्ञानदर्शनम्, आवेणिकबुद्धधर्मभेदः म.व्यु.१५२ (४क).
ma 'on
= {ma 'on pa/}
ma 'on pa
वि. अबधिरः— {ma 'on pa yang mngon par gsal bar ma byas pa'i sgra mi 'dzin to//} अबधिरस्याप्यनभिव्यक्तेः शब्द(स्या पा.भे.)ग्रहणम् त.प.१४७ख/७४६.
ma 'os ngal skyen
द्र.— {ha cang rings dang ha cang thung /} /{skem po ma 'os ngal skyen dang //} अतिदीर्घातिह्रस्वाश्च कृशाश्चातिकभासिनः । वि.सू.५क/५.
ma 'os pa
वि. अनर्हः लो.को.१७७३.
ma 'os par
अति — {kha zas kyi drod mi zin pa zhes bya ba ni ma 'os par mang du zos pas lus shig shig por 'gyur ba gang yin pa'o//} भक्ते असमतेति अति बहु भुक्त्वा आहारस्य यः कायोपरोधः अभि.स्फु.१३८क/८५२.
ma yin
• क्रि. १. न भवति — {de'i tshe ji ltar 'jig tshogs dang mthar 'dzin par lta ba/} {skal ba mi mnyam pa'i khams la dmigs pa dag ma yin zhe na} तदा कथं सत्कायान्तग्राहदृष्टी विसभागधात्वालम्बने न भवतः अभि. भा.२३४क/७८८; नास्ति — {de'i lci ba nyid dang thur du 'gro ba nyid med pa nyid ni ma yin te} न…तस्य गुरुत्वमधोगमनञ्च नास्ति प्र.अ.२००क/५५६ २. मा भूत् — {skyes bu la brten pa can gyi tshig ni lung ma yin te/} {byed pa po rtogs dka' ba nyid kyi phyir ro//} मा भूत् पुरुषाश्रयं वचनमागमः, प्रणेतुर्दुरन्वयत्वात् । प्र.वृ.३२४ख/७४; • अव्य. १. अ — {rdzas ma yin pa} अद्रव्यम् त.प. ११३ख/६७७; {lha ma yin} असुरः का.व्यू.२१२क/२७०; {tshul ma yin pas} अनयेन वि.व.२०१क/१.७५; {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba} अदुःखासुखा वेदना अभि.भा.६९क/११४१; अन् — {skye ba ma yin pa} अनुपपत्तिः सु.प.३९क/१८; {gtan du ba ma yin pa} अनात्यन्तिकः बो.भू.१२ख/१५; न — {gang zhig med min yod min yod med ma yin yod med las gzhan du'ang /} /{brtag par mi nus} यो नासन्न च सन्न चापि सदसन्नान्यः सतो नासतोऽशक्यस्तर्कयितुम् र.व्या. ७९ख/१०; {skye bo rnams ni man ngag min/} /{sdom pa ma yin yon min zhing /} /{legs pa nyid min 'dod pa dran//} नोपदेशं न नियमं न दाक्षिण्यं न साधुताम् । स्मरन्ति जन्तवः कामम् अ.क.५ख/१.४१; {rtags nyid min} न लिङ्गता त.स.५६ख/५४६; {de ltar ma yin} नैवम् त.प. ७क/४५९; {nye bar 'jal ba'i tshad ma gzhan du thal bar 'gyur ro zhe na/} {ma yin te/} {rjes su dpag pa'i nang du 'dus pa'i phyir ro//} उपमानं प्रमाणमपरं प्रसक्तमिति चेत् । न, अनुमानान्तर्गतत्वात् प्र.अ.१४३क/४८९; न खलु — {sngon po'i don snang ba na dkar po mi gsal bar snang ba'i tha snyad du 'gyur ba ma yin no//} न खलु नीलपदार्थप्रतिभासनेऽस्पष्टशुक्लप्रतिभासव्यवहारः प्र. अ.१६ख/१९; न हि — {bum pa byed pa na snam bu legs par byed pa ma yin la} न हि घटकरणे पटः संस्कृतो नाम त.प.१८८ख/८३९; ननु — {dngos po'i gnas pas tshad ma ni/} /{gzhag bya tshig dor gyis ma yin/} वस्तुस्थित्या प्रमाणं तु व्यवस्थाप्यं छलान्ननु । त.स.११०क/९५९; नैव— {lha rnams kyi yang bden pa gsum/} /{nges par byed pa'i rgyu ma yin//} त्रिसत्यताऽपि देवानां नैव निश्चितिकारणम् । त.स.११०क/९५९ २. वि — {bden pa min pa} वितथम् अ.क.३१२ख/१०८.१९६; {ji lta ba bzhin ma yin par zhen pa'i bag chags} वितथाभिनिवेशवासना त.प.१८९ख/९५; • पा. = {ma yin dgag} पर्युदासः, प्रतिषेधभेदः — {med dang ma yin pa dag las/} /{dgag pa gzhan ni yod ma yin//} पर्युदासप्रसज्याभ्यामपरं न निषेधनम् ।। प्र.अ.१९०क/२०४; • वि. असत् — {de ni ma yin} तदसत् प्र.अ.२ख/३.
ma yin du zad mod kyi
मा भूत् लो.को.१७७४.
ma yin na
द्र.— {de lta ma yin na byis pa dang smyon pa'i tshig bzhin du rtog pa sngon du gtong bas gzung bar mi bya bar 'gyur ro//} अन्यथा बालोन्मत्तप्रलापवदग्राह्यमिदं प्रेक्षापूर्वकारिणां भवेत् वा.टी.५२क/४; {'on te sangs rgyas kyang zab mo thugs su chud pa ma yin na} अथ बुद्धोऽपि गम्भीरस्य पदार्थस्य न बोद्धा सू.अ.१३३ख/७.
ma yin nam
ननु — {'on te tha ga pa la sogs pa snam bu la sogs pa kho na'i rgyu nyid du grags pa ma yin nam} ननु कुविन्दादयः पटादीनामेव कारणत्वेन सिद्धाः त.प. २५८ख/२३३; {'o na de lta na yang de dag ni 'gags nas ring du lon pa'i phyir gtan nas med pa nyid ma yin nam} नन्वेवमपि तेषां चिरनिरुद्धत्वादत्यन्तासत्त्वमेव त. प.२०६क/८८०; ननु च — {don la rnam par rig pa ni/} {shes nyid brjod pa ma yin nam} ननु चार्थस्य संवित्तिर्ज्ञानमेवाभिधीयते त.स.७३ख/६८६; {'di la 'brel pa gzhan yod par/} /{rtog par byed pa ma yin nam//} सम्बन्धान्तरसद्भावे ननु चासौ प्रकल्प्यते ।। त.स.२९ख/३१३; नूनम् — {rgyal po'i bu de gsang nas ni/} /{bros pa 'di nyid ma yin nam//} राजपुत्रः स एवायं नूनं गूढं पलायते अ.क.१२८क/६६.३२; {mtho ris do ra'i rtsed 'jo mkhan/} /{me na ka de 'di min nam//} इयं सा मेनका नूनं स्वर्गरङ्गविलासिनी । अ.क.१३२क/६६.८५; किं न — {phongs la snying rje can gyi skyabs bya ba/} /{'di ni dka' thub can gyi tshul min nam//} आर्तेषु कारुण्यमयी प्रवृत्तिस्तपोधनानां किमयं न मार्गः ।। जा.मा.११३क/१३१.
ma yin nam ci
किं न — {mun nag dben par dug ni 'thungs pa na/} /{srog rnams mi bzod 'phrog pa min nam ci//} विषं निपीतं विजनान्धकारे प्राणेषु किं न प्रहरत्यसह्यम् ।। अ.क.५५ख/५९.५६.
ma yin mod kyi
न खलु मि.को.६४क ।
ma yin dgag
पा. पर्युदासः, प्रतिषेधभेदः — {ci ste nyes pa 'dis 'jigs nas ma yin par dgag pa'i bdag nyid kyi 'jig pa dngos po med pa'i rgyu dag gis byed pa ni ma yin no/} /{'o na ci zhe na/} {med par dgag pa'i bdag nyid do zhes khas len par byed na} अथैतद्दोषभयान्न पर्युदासात्मकोऽभावो विनाशहेतुभिः क्रियते, किं तर्हि? प्रसज्यात्मक इत्यङ्गीक्रियते त.प.२२८क/१७१; त.प.१७४ख/८०७; द्र. {ma yin pa/}
ma yin dgag bdag nyid
वि. पर्युदासात्मकः — {gal te ma yin dgag bdag nyid/} /{de dag gis ni rtag nyid 'dod//} पर्युदासात्मकाभ्यां चेन्नाभ्यां नित्यत्वमिष्यते । त.स.८८ख/८०७.
ma yin pa
= {ma yin/} {ma yin par} अन्तरेण — {snying rje med pa ma yin par} निर्घृणतामन्तरेण अभि.स.भा.४७ख/६६; विना — {rlung ni g}.{yabs shing 'phen byed pa'i/} /{rnga yab dag gis rnam mdzes pa/} /{'gro ba yang dag sgrol min par/} /{snying stobs gyen du 'phyur bcas bzhin//} विक्षेपक्षिप्तमरुता चामरेण विराजितम् । सोच्छ्वासेनेव सत्त्वेन जगत्सन्तारणं विना ।। अ.क.२३क/३.४१.
ma yin pa nyid
नैव — {de'i phyir des byas blo gang las/} /{zhes bya ba ni gang las kyang ma yin pa nyid do zhes bya ba'i don to//} तत्कृताऽतो मतिः कुतः इति । नैवेत्यर्थः त.प.२१५क/९००; {slob dpon yon tan blang bya ste/} /{skyon ni nam yang min pa nyid//} आचार्यस्य गुणा ग्राह्या दोषा नैव कदाचन । वि.प्र.९०ख/३.३; द्र. {thams cad mkhyen pa ma yin pa nyid} असर्वज्ञत्वम् त.प.२८१क/१०२८; {tshad ma ma yin pa nyid} अप्रामाण्यम् त.प.२५५क/९८३.
ma yin pa'i dgag pa
= {ma yin dgag/}
ma yin par gyur pa
वि. असद्भूतः — {'gro ba po ma yin par gyur pa ni 'gro ba'i bya ba dang bral ba'o//} असद्भूतो गन्ता यो गमिक्रियारहितः प्र.प.३७क/४०.
ma yin par dgag pa
= {ma yin dgag/}
ma yin par 'gyur
क्रि. न भवति — {yang na gang dag gang du yang ma nges pa de dag ni de la ltos pa med pa yang ma yin par 'gyur te} ये तु पुनर्यत्र न नियताः, ते तत्रानपेक्षा अपि न भवन्त्येव त.प.२२६क/१६८.
ma yin par 'jug pa
पर्युदासवृत्तिः — {skyes bu thams cad phyogs su byas nas ma yin par 'jug pa de dag la thams cad mkhyen pa ma yin pa nyid sgrub par byed do//} सर्वनरान् पक्षीकृत्य पर्युदासवृत्त्या तेष्वसर्वज्ञत्वं साध्यते त.प.२८१क/१०२८.
ma yu ra shi khA
मयूरशिखा, ओषधिविशेषः — ग्. {yung mo ni ma yu ri shi khA ste/} {cha gsum mo zhes pa lnga pa dgod pa'o//} डोम्बी मयूरशिखा भाग ३ । इति पञ्चमन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
ma yu ri shi khA
= {ma yu ra shi khA/}
ma yum
= {ma'am yum} माता मि.को.१०८ख ।
ma yo ba
वि. अजिह्मः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sku zlum pa dang ldan pa ste}…{lte ba ma yo ba} वृत्तगात्रश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः ...…अजिह्मनाभिश्च ल.वि.५८क/७५; अकुटिलः — {drang zhing ma yo la/} {gya gyu med pa'i yid thogs pa med pa dang ldan pa} ऋज्वकुटिलावङ्काप्रतिहतमानसस्य ल.वि.६क/७.
ma yol
= {ma yol ba/}
ma yol ba
• वि. अनभिक्रान्तः — {dar ma yol ba} अनभिक्रान्तयौवनः ल.वि.१०५ख/१५२; अनिपातः — {dus las ma yol ba bsgrub par bya'o//} अनिपातं कालमभिनिर्हरेत् वि.सू.७९ख/९६; • सं. अनतिक्रमणम् — {dus las ma yol bar chos ston pa} कालानतिक्रमणधर्मदेशकः ल.वि.२१२क/३१३.
ma ra ka ta
मरकतम्, हरितवर्णमणिविशेषः — {ma ra ka ta'i 'od 'dra ba/} /{rdo rje 'bar bas rnam par brgyan//} मरकतप्रभाकारं वज्रज्वालाविभूषितम् । गु.स.८५ख/११; {ma ra ka ta ltar ljang ba'i/} /{rtswa sngon tshogs kyi stod kor can//} मरकतश्यामशष्पसञ्चयकञ्चुकाः । अ.क.९६ख/६४.१०६; {rin po che sna tshogs pa'i mdzod na margad dang pad ma dmar po la sogs pa bzhin no//} विचित्ररत्नकोश इव मरकतपद्मरागादिरिति त.प.७५क/६०३; {rin chen margad mdog ltar sngo ba'i chu//} मरकतहरितप्रभैर्जलैः जा.मा.८३क/९६; {in dra nI la'i phye ma dang mar gad kyi phye ma dang pad ma rA ga'i phye ma dang} इन्द्रनीलचूर्णं पद्मरागचूर्णं मरकतचूर्णम् का.व्यू.२३३ख/२९६; {pad+ma'i lo ma sngon po rin po che mar gad 'dra ba} मरकतहरितप्रभेषु पद्मिनीपत्रेषु जा.मा.६४क/११६; गारुत्मतं मरकतमश्मगर्भो हरिन्मणिः । अ.को.२००ख/२.९.९२; मरणं तरत्यनेन मरकतम् अ.वि.२.९.९२.
ma ra ka ta mtshungs
वि. मरकतोपमा — {ro langs ma ni gser btsos bzhin/} /{g+ha sma rI ni margad mtshungs//} वेताली तप्तहेमाभा घस्मरी मरकतोपमा ।। हे.त.२४ख/८०.
ma rangs
= {ma rangs pa/}
ma rangs pa
• क्रि. उपक्षीयते — {yid mi bde ba ni yid mi bde ba nyid do//} {des ma mgu zhing ma rangs pa zhes bya ba'i tha tshig ste} परितासो दौर्मनस्यम् । तेन हि परितस्यति, उपक्षीयत इत्यर्थः अभि.स्फु.१६१क/८९३; • वि. परुषः — {ci ste khyod 'di la ma rangs pa ltar ston} कस्मात् तवात्र परुषमिवाऽऽभाति हे.बि.२५०क/६७; • सं. अरुचिः — {lo'i sgra ni ma rangs pa ston par byed pa yin no//} किलशब्दोऽरुचिसूचकः त.प.१६५ख/७८६; विलेखः — {ma dad par bgyid dam ma rangs pa'i sems bskyed dam} अप्रसादं कुर्याम, विलेखं वा चित्तस्योत्पादयेम शि.स.५९ख/५८; अनभिराद्धिः — {des de bzhin gshegs pa kun tu dgyes par yang mi 'gyur}…{thugs ma rangs pa yang mi mnga'i} तेन तथागतस्य नाघातो भवति…... न चेतसोऽनभिराद्धिः अभि.स्फु.२७१क/१०९२.
ma rangs pa med pa
अनसूया म.व्यु.२४२६ (४६ख).
ma rabs
• वि. अधमः— {nor ni chos dag 'gog pa'i slad/} /{ma rabs sems ldan rnams la 'gyur//} धनं धर्मनिषेधाय भवत्यधमचेतसाम् ।। अ.क.९९क/६४.१४०; हीनः — {ya rabs rnams la nyam nyes gnod pa bzhin/} /{ma rabs rnams la}… /{sdug bsngal rnams kyis de ltar gnod mi 'gyur//} मनांसि दुःखैर्न हीनवर्गस्य तथा व्यथन्ते…... यथोत्तमानां व्यसनागमेषु ।। जा.मा.१४७क/१७०; नीचः — {ma rabs rnams ni mtho thob cing /} /{nga rgyal dag kyang bcom par shog//} प्राप्नुवन्तूच्चतां नीचा हतमाना भवन्तु च ।। बो.अ.३९क/१०.३०; प्राकृतः — {rdo rje rin po che ni skye bo ma rabs kyi lag tu phyin par mi 'gyur ro//} वज्ररत्नं न प्राकृतजनहस्तगतं भवति ग. व्यू.३२३ख/४०६; इतरः — {rdo rje ni rin po che ma rabs kyi 'byung khungs nas mi 'byung gyi rdo rje'i 'byung khungs sam gser gyi 'byung khungs nas 'byung ngo //} वज्रं नेतराद्रत्नाकरादुत्पद्यतेऽन्यत्र वज्राकरात्सुवर्णाकराद्वा ग.व्यू.३२३क/४०५; असत् — {ya rabs ma rabs chos gnyis ni/} /{e ma khyad par re che ge//} अहो विकृष्टान्तरता सदसद्धर्मयोर्यथा । जा.मा.५९ख/६९; • सं. १. उपसर्जनम् — अप्राग्र्यं द्वयहीने द्वे अप्रधानोपसर्जने । अ.को.२१०ख/३.१.६०; उपसृज्यते नियुज्यते प्रधानभूतेनेति उपसर्जनम् अ.विव.३.१.६० २. दासजनः — {rang bzhin nyid kyis ma rabs rnams/} / ग्. {yo ldan ltos pa med pa'i gnas//} आस्पदं नैरपेक्ष्यस्य जात्या दासजनः शठः ।। अ.क.१८५ख/२१.१६ ३. = {ma rabs nyid} अनार्यता — {'byor pa med par gang zhig mi sbyin pa/} /{de la ma rabs 'gyur ba ci zhig yod//} अनार्यताऽप्यत्र च नाम का भवेन्न यत्प्रदद्या विभवेष्वभाविषु ।। जा.मा. २४क/२७.
ma rabs kyi tshig
वि. पार्थग्जनकी, वाचः — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/} {snyogs pa dang brlang ba dang rtsub pa dang}…{ma rabs kyi tshig dang}…{tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका…... पार्थग्जनकी…तथारूपां वाचं प्रहाय द.भू.१८९ख/१५.
ma ral
वि. अखण्डः — {la la tshul khrims ma ral srung ba ni/} /{rtag tu rnam dag nor bu rin chen bzhin//} ये चात्र (केचिच्च पा.भे.) रक्षन्ति सदा विशुद्धं शीलं अखण्डं मणिरत्नसादृशम् । स.पु.६क/८.
ma ral ba
= {ma ral/}
ma ri
मारिः — {ka li dang ma ri la sogs pa'i sgra rnams 'gro lding ba dang 'phags pa'i yul bdag la go rims bzhin du dus kyi cha} (?{mtha'} ){dang char 'bab pa dang nye bar 'tshe ba la sogs pa rjod par byed pa can gyi} कलिमार्यादिशब्दानां द्रविडार्यदेशयोर्यथाक्रममन्तकालवर्षोपसर्गाद्यभिधायिनाम् त.प.१९८क/८६२.
ma rig
= {ma rig pa/}
ma rig sgo nga'i sbubs 'byed pa
वि. अविद्याण्डकोशसम्भेत्ता — {ma rig sgo nga'i sbubs 'byed pa/} /{srid pa'i dra ba 'joms pa'o//} अविद्याण्डकोषसम्भेत्ता भवपञ्जरदारणः ।। ना.स.५क/८३.
ma rig bsgribs pa
वि. अविद्यानिवृतः— {ma rig bsgribs pa'i skye bo gang //} अविद्यानिवृतो जन्तुः म.का.१०८ख/१४१; {ma rig pas bsgribs pa ni g}.{yogs pa'o//} अविद्यया निवृतश्छादितः प्र.प.१०८ख/१४१.
ma rig pa
• क्रि. न वेत्ति — {bya dang bya min rnam par dpyad rnams la/} /{phyir phyogs gyur par sa la sus ma rig//} कृत्याकृत्यविचारणासु विमुखं को वा न वेत्ति क्षितौ ना.ना.२२५ख/८; न वेद्मि — {gzhan yang don gnyer nor chen ldan/} /{bdag gis ci bya de ma rig//} अर्थी महाधनश्चान्यः किं करोमि न वेद्मि तत् ।। अ.क.१५७ख/७२. १२; • सं. = {ma shes pa} अज्ञानम् — {stobs nyid ma rig bsgribs la rdo rje bzhin//} बलत्वमज्ञानवृतेषु वज्रवत् र.वि.१२०क/९१; अवित्तिः — {thams cad ma rig par 'gyur bas/} /{dgag par nus pa ma yin no//} सर्वावित्तिप्रसङ्गेन सा निषेद्धुं न शक्यते । त.स.४९ख/४९०; • पा. अविद्या १. अनुशयभेदः — {phra rgyas de dag kyang du zhig ce na/} {mdor bsdus na/drug}… {'dod chags de bzhin khong khro dang /} /{nga rgyal ma rig lta ba dang /} /{the tshom yin te/} कति चेमेऽनुशयाः? समासेन षट्…... रागः प्रतिघस्तथा । मानोऽविद्या च दृष्टिश्च विचिकित्सा च अभि.भा.२२६ख/७६१; अभि.को.१६क/५.१ २. प्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang}…{rga shi} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या…... जरामरणं च अभि.भा.१२४क/४३५; {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams}…{skye ba'i rkyen gyis rga shi dang mya ngan dang smre sngags 'don pa dang sdug bsngal ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa rnams 'byung bar 'gyur te} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः…... जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा भवन्ति सु.प.५१क/१०२ ३. योगभेदः, द्र. {ma rig pa'i sbyor ba/} 4. आस्रवभेदः, द्र. {ma rig pa'i zag pa/} ।। • वि. असंविदितः — {ma rig pa'i rnam par rig pa} असंविदितविज्ञप्तिः अभि.स.भा. १६क/२१.
ma rig pa 'du byed pas sems can
वि. अविद्यासंस्कारसत्त्वः — {sems can thams cad ni ma rig pa 'du byed pas sems can no//} अविद्यासंस्कारसत्त्वाः सर्वसत्त्वाः सु.प.३०क/९.
ma rig pa yongs su shes pa
पा. अविद्यापरिज्ञा — {ma rig pa yongs su shes pa zhes bya ba de ni sdug bsngal gyi phung po nye bar zhi ba'i tshig bla dwags so//} अविद्यापरिज्ञेति दुःखस्कन्धव्युपशमस्यैतदधिवचनम् सु.प.२५ख/५.
ma rig pa'i rkyen
वि. अविद्याप्रत्ययः — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams/} {'du byed kyi rkyen gyis rnam par shes pa} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः । संस्कारप्रत्ययं विज्ञानम् अ.श.२४१क/२२१.
ma rig pa'i sgo nga'i sbubs
पा. अविद्याण्डकोशः — {de bzhin gshegs pa'i snying po can sems can thams cad kyi ma rig pa'i sgo nga'i sbubs 'dral bar 'gyur ba zhig ni 'di nas tshur 'ong ngo //} अयं स तथागतगर्भ आगच्छति, यः सर्वसत्त्वानामविद्याण्डकोशं निर्भेत्स्यति ग. व्यू.७७ख/१६९; {ma rig sgo nga'i sbubs 'byed pa//} अविद्याण्डकोषसम्भेत्ता ना.स.५क/८३.
ma rig pa'i sgo nga'i sbubs kyi sgrib pa
अविद्याण्डकोषपटलम् म.व्यु.६९६३ (९९ख).
ma rig pa'i sgo nga'i sbubs bcom pa
वि. भिन्नाविद्याण्डकोषः — {ma rig pa'i sgo nga'i sbubs bcom pas dge slong du gyur pa dang}… {rig nas} भिक्षुं भिन्नाविद्याण्डकोषं…... विदित्वा ल.वि.१७०क/२५५.
ma rig pa'i sgo nga'i sbubs dang spris yog pa
वि. अविद्याण्डकोशपटलपर्यवनद्धः — {ma la bdag gis sems can de ltar sdug bsngal gyis mnar ba}…{ma rig pa'i sgo nga'i sbubs dang pris yog pa} हन्त अहमेषां सत्त्वानां दुःखार्तानाम् ...… अविद्याण्डकोशपटलपर्यवनद्धानाम् द.भू.२१३ख/२८.
ma rig pa'i sgrib pa
पा. अविद्यानीवरणम् — {de kho na nyid kyi ye shes kyi rlung gi shugs kyis ma rig pa'i sgrib pa'i ljon shing drungs phyung ba rnams kyi ni ma yin te} न पुनस्तत्त्वज्ञानानिलबलात् समुन्मूलिताविद्यानीवरणतरूणाम् प्र.प.७५ख/९५; अविद्यानिवरणम् — {sems can ma rig pa'i sgrib pa can} अविद्यानिवरणानां सत्त्वानाम् अभि.भा.९०क/१२१४.
ma rig pa'i sgrib pa can
वि. अविद्यानिवरणः — {sems can ma rig pa'i sgrib pa can kun du rgyu ba rnams 'khor ro//} अविद्यानिवरणानां सत्त्वानां सन्धावतां संसरताम् अभि.भा.९०क/१२१४.
ma rig pa'i bcings pa
अविद्याबन्धनम् — {ma rig pa'i bcings pa thams cad bsrabs par 'gyur ro//} सर्वाण्यविद्याबन्धनानि तनूनि भवन्ति द.भू.२०१क/२२.
ma rig pa'i rnam par rig pa
पा. असंविदितविज्ञप्तिः, दुर्विज्ञानविज्ञप्तिभेदः — {rnam par shes par dka' ba'i rnam par rig pa bdun ni 'di lta ste/} {ma rig pa'i rnam par rig pa} सप्तविधा दुर्विज्ञाना विज्ञप्तिस्तद्यथा—असंविदितविज्ञप्तिः अभि.स.भा.१६क/२१.
ma rig pa'i phung po
पा. अविद्यास्कन्धः — {de la ma rig pa'i phung po chen po med pas de'i phyir sems can chen po zhes bya'o//} महानस्य अविद्यास्कन्धो विगतः, तेनोच्यते महासत्त्वः सु.प.३२क/१०.
ma rig pa'i phra rgyas
पा. अविद्यानुशयः, अनुशयभेदः — {phra rgyas drug po de dag kyang mdo las 'dod chags phye nas bdun du bshad de/} {'dod pa'i 'dod chags kyi phra rgyas dang}…{ma rig pa'i phra rgyas dang} त एते षडनुशयाः सूत्रे रागस्य द्विधा भेदं कृत्वा सप्तोक्ताः—कामरागानुशयः ...…अविद्यानुशयः अभि.भा.२२६ख/७६१.
ma rig pa'i bag chags kyi sa
पा. अविद्यावासभूमिः — {ma rig pa'i bag chags kyi sas bsdus pa} अविद्यावासभूमिसंगृहीतः र.व्या.१०९क/६७; {mchog tu ma rig bag chags kyi/} /{sa las rgal phyir rtsal ldan no//} विक्रान्तः परमाविद्यावासभूमिव्यतिक्रमात् ।। र.वि.१२१ख/९७.
ma rig pa'i bag chags kyi sas bsdus pa
पा. अविद्यावासभूमिसंगृहीतः, क्लेशभेदः — {mdor bsdu na nyon mongs pa dgu po}…{'di lta ste/} {'dod chags bag la nyal gyi mtshan nyid kyi nyon mongs pa dang}…{ma rig pa'i bag chags kyi sas bsdus pa dang} समासत इमे नव क्लेशाः ...…तद्यथा—रागानुशयलक्षणः क्लेशः…... अविद्यावासभूमिसंगृहीतः र.व्या.१०९क/६७.
ma rig pa'i sbyor ba
पा. अविद्यायोगः, योगभेदः — {sbyor ba bzhi ste}…{'dod pa'i sbyor ba dang srid pa'i sbyor ba dang lta ba'i sbyor ba dang ma rig pa'i sbyor ba'o//} चत्वारो योगाः…... कामयोगः, भवयोगः, दृष्टियोगः, अविद्यायोगश्च अभि.स्फु.१२७ख/८३०.
ma rig pa'i mun nag
अविद्यान्धकारः — {'on kyang byis pa so so'i skye bo 'di dag}…{ma rig pa'i mun nag dang rab rib thibs pos kun nas khebs pa'i yid dang} अथ च पुनरिमे बालपृथग्जनाः…... अविद्यान्धकारपर्यवनद्धमानसेन द.भू.१८०ख/११द्र. {ma rig pa'i mun pa/}
ma rig pa'i mun pa
अविद्यान्धकारः — {las kyi zhing dang sred pa'i rlan dang ma rig pa'i mun pa dang rnam par shes pa'i sa bon gyis yang srid pa rab tu 'byung ba dang} कर्मक्षेत्रतृष्णास्नेहाविद्यान्धकारविज्ञानबीजपुनर्भवप्ररोहणतां च द.भू.२५३क/५०; अविद्यातमः — {ma rig mun pas bsgribs pa rnams/} /{khyi ltar ltong la rgyus pa yi/} /{sems can de 'dra kun gyis ni/} /{mgon po mi shes smos mi dgos//} किं पुनः सर्वसत्त्वा हि विज्ञास्यन्ति विनायकम् । श्वेव गर्दुलबद्धा ये ह्यविद्यातमसावृताः ।। ग. व्यू.२९८ख/२१.
ma rig pa'i mun pa chen po 'joms par mdzad pa
वि. महाविद्यान्धकारविध्वंसनकरः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {ma rig pa'i mun pa chen po 'joms par mdzad pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…... महाविद्यान्धकारविध्वंसनकर इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
ma rig pa'i zag pa
पा. अविद्यास्रवः, आस्रवभेदः — {de bzhin du 'dod pa'i zag pa dang srid pa'i zag pa dang ma rig pa'i zag pa dang lta ba'i zag pa spang bar bya'o/} /{de nas rnam par thar pa bzhi bsgom par bya} एवं कामास्रवं भवास्रवमविद्यास्रवं दृष्ट्यास्रवं त्यक्त्वा ततश्चतुर्विमोक्षं विभावयेत् वि.प्र.३२क/४.५.
ma rig pas bslad pa
अविद्योपप्लवः — {ma rig pa yis bslad pa las/} /{nga yis zhes dang mtshams sbyar 'di/} /{dngos po skad cig ma dag la'ang /} /{byed po gcig tu zhen par 'jug/} मयेति प्रतिसन्धानमविद्योपप्लवादिदम् । क्षणिकेष्वपि भावेषु कर्त्रेकत्वाभिमानतः ।। त.स.८ख/१०९.
ma rig bag chags kyi sa
= {ma rig pa'i bag chags kyi sa/}
ma rung
= {ma rung ba/}
ma rung gyur pa
वि. विनाशितः — {nga yi 'di ni phyag dar rul pa dang /} /{gcin dang bshang bas ma rung gyur pa rnams//} सङ्कारधानं इमु मह्य पूतिकमुच्चारप्रस्रावविनाशितं च । स.पु.४४ख/७८; नाशं गतः लो.को.१७७५.
ma rung ba
• क्रि. नश्यति — {kye ma 'jig rten 'di ni ma rung ngo //} {grogs po dag kye ma 'jig rten 'di ni rnam par ma rung ngo //} नश्यति बतायं मार्षा लोको विनश्यति ल. वि.१८८क/२८७; • वि. दारुणः — {dman pa 'joms byed ma rungs tshogs pa 'di dag rnams ni ji ltar bzod//} कथं सोऽयं सह्यः कृपणदलनो दारुणगणः ।। अ.क.९०क/६४.२१; नाशितः — {ma rung ba dag byi dor bya'o//} शोचनं नाशितानाम् वि.सू.३२क/४०; अशिवः— {bdag cag ma rung gyur gyis rmed/} /{rgya mtsho' klong de 'di yin no//} अशिवं समुपेताः स्थ तदेतद्वडवामुखम् ।। जा.मा. ८४क/९६.
ma rung bar 'gyur
= {ma rung bar 'gyur ba/}
ma rung bar 'gyur ba
• क्रि. दूषयति — {gal te dge sbyong gau ta ma kun dga' ra bar zhugs na/} {kun dga' ra ba dang chu ma rung bar 'gyur ro//} यदि श्रमणो गौतम आरामं प्रवेक्ष्यति । आराममुदपानं स दूषयति वि.व. १३३ख/१.२२; • वि. कष्टः — {chang 'thung ba ni nyes pa du ma 'byung zhing shin tu ma rung bar 'gyur ba'i phyir} अनेकदोषोपसृष्टमतिकष्टं मद्यपानमिति जा.मा.९०ख/१०४; असितः — {'dam rdzab la sogs pas ma rung bar 'gyur ba 'khrud 'jug pa la} कर्दमादिनाऽसितधावने वि.सू.२४क/२९; • सं. आपद् — {chos la gnas na bden pa'i tshig tsam gyis kyang ma rung bar 'gyur ba las thar bar 'gyur na/} {de'i 'bras bu lta smos kyang ci dgos} धर्माश्रयं सत्यवचनमप्यापदं नुदति प्रागेव तत्फलम् जा.मा.७९क/९२; अत्ययः — {snying nye bas rgyal po de ma rung bar 'gyur du dogs pa dang} स्नेहात्तदत्ययाशङ्कः जा.मा.७५ख/८७.
ma rung bar bya
= {ma rung bya/}
ma rung bar byas pa
= {ma rung byas/}
ma rung bar byed pa
वि. विनाशिनी — {bdag gi rgyud dang gzhan gyi rgyud ma rung bar byed pa'i tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} स्वसन्तानपरसन्तानविनाशिनी तथारूपां वाचं प्रहाय शि.स.७२ख/७१.
ma rung bya
क्रि. नाशयते — {ne tso ci phyir rang gi sA lu len/} /{lo tog smin 'di ma rung byar sems sam//} किं नु शुका हरसे मम शालि नाशयतेऽपि च पक्षि मत् (?पक्व)शस्यम् ।। रा.प.२३९ख/१३६.
ma rung byas
भू.का.कृ. दूषितः — {sems ni rtag tu rang bzhin 'od gsal 'dod/} /{de ni glo bur nyes pas ma rung byas//} मतं च चित्तं प्रकृतिप्रभास्वरं सदा तदागन्तुकदोषदूषितम् । सू.अ.१८८ख/८६.
ma rungs
= {ma rungs pa/}
ma rungs 'joms
वि. दुष्टघातकः — {de nas 'jigs byed ma rungs 'joms/} /{mgu zhing rab tu 'grub gyur nas//} ततस्तुष्टः प्रसिध्येत भैरवो दुष्टघातकः । स. दु.१२१क/२०८.
ma rungs pa
• वि. = {mi srun pa} क्रूरः— {ma rungs sbrul gdug dkyil 'khor gyi/} /{mthong ba reg pa'i dug gis khyab//} दृष्टिस्पर्शविषैर्व्याप्तः क्रूराशीविषमण्डलैः अ.क.६०ख/६.८८; {mnyam pa ma rungs dpral ba can/} /{rtag tu ltung bar byed par brjod//} समाक्रूरा ललाटी च पातना कथिता सदा । हे.त.१३क/४०; नृशंसः — {kye ma rdzas la chags pa'i blo/} /{pha rol gdung bas bsil gyur pa/} /{rang nyid bde ba kho na'i phyir/} /{ma rungs spyod la rab tu rgyug//} अहो विभवलुब्धानां परसंतापशीतलाः । स्वसुखायैव धावन्ति नृशंसचरिता धियः ।। अ.क.२८क/३.१०१; घोरः — {mi sha za ba'i phra men pha dang phra men ma ma rungs pa dag} मानुषमांसादा घोरा डाका वा डाकिन्यश्च ल. अ.१५५ख/१०२; रौद्रः— {ma rungs pa ni tshul khrims 'chal pa gzhan la gnod pa rnams so//} रौद्रा दुःशीलाः परोपतापिनः सू.अ.२१९ख/१२६; व्यालः — {nags tshal gyi dgo ba mo gcan gzan ma rungs pas gtses pa bzhin du} व्यालमृगाभिद्रुतेव वनमृगी जा.मा.११२ख/१३०; व्याडः म.व्यु.६९६२ (९९ख); उग्रः — {khro ba ma rungs gdon gyis bsgyur 'dra ba//} तं रोषमुग्रग्रहवैकृताभम् जा.मा. ११४क/१३२; सुघोरः लो.को.१७७५; निकृष्टः — {de yang ma rungs gdug pa gya gyu'i sbrul rnams dag gis nyams byas pa//} नष्टा साऽपि निकृष्टदुष्टकुटिलव्यालैः अ. क.३२०ख/४०.१५८; दुष्टः — {'di na ma he ma rungs pa mchis kyis} दुष्टमहिषोऽत्र प्रतिवसति अ.श.१५९क/१४८; खलः — {ma rungs pa yi blos rnyed pa/} /{tshul 'chos brtul zhugs 'di thong zhig//} मुञ्च दम्भव्रतं चेदं खलबुद्धिप्रलम्भनम् ।। जा.मा.१७१क/१९७; धूर्तः — धूर्तस्तु वञ्चकः अ.को.२०९क/३.१.४७; दुरात्मा म.व्यु.७६८६; अविनयः — {des ma rungs pa'i kyal ka byas pa de dag thams cad la}…{phan btags pa bzhin du bzod par gyur to//} सर्वं तदस्याविनयचेष्टितमुपकारमिव मन्यमानः जा.मा.२०७ख/२४२; कष्टः — {dus ngan pa'i tshe sems can gyi khams ma rungs pa dag byung ba na} कलियुगे प्रतिपन्ने कष्टसत्त्वधातुसमुत्पन्ने का.व्यू. २०७क/२६५; द्र.— {'di lta ste/} {lta bas gzings pa 'di ni log par lta ba'i nang na ma rungs pa ste} इदमग्रं मिथ्यादृष्टीनां यदुत गहनतादृष्टिः शि.स.९६ख/९६; • सं. १. अविनयः — {'di ni mthu stobs chung ba dang /} /{rtag tu ma rungs spyod pa'ang shes//} अवैम्येनं चलं नू (?बलमू)नं सदा चाविनये रतम् । जा.मा.२०८ख/२४२ २. = {ma rungs pa nyid} क्रौर्यम् — ग्. {yo ldan ma rungs drag po de//} स क्रौर्यकठिनः शठः अ.क.४९ख/५.३१; {sa ha kA ra sol ba yi/} /{rgyu ru ma rungs su zhi+ig byed//} अङ्गारकारणं क्रौर्यं सहकारे करोति कः ।। अ.क.२६क/५२.६७; रौद्रता — {byang chub sems dpa' sems can ma rungs pa rnams dang tshul khrims 'chal pa rnams ma rungs pa yin pa dang tshul khrims 'chal pa yin pa'i rkyen gyis}… {yal bar 'dor ba} बोधिसत्त्वो रौद्रेषु दुःशीलेषु च…उपेक्षते …रौद्रतां दुःशीलतामेव च प्रत्ययं कृत्वा बो.भू.८८क/११२; • ना. दुष्टः [1] विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {ma rungs pa dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…... दुष्टः…... एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८ [2] ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}… {ma rungs pa dang}… {gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…... तुष्टि (?दुष्टः)…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; • अव्य. दुर् — {skye bo ma rungs pa} दुर्जनः रा.प. २५०ख/१५२.
ma rungs spyod
क्रि. नृशंसायते — {blun na rmongs shing g}.{yo na rnam par g}.{yo la gdug na ma rungs spyod/} /{gang gang sa bdag byed pa de de mtha' dag skye bo byed par 'gyur//} मूढे मुह्यति चञ्चले विचलति क्रूरे नृशंसायते यद्यद्भूमिपतिः करोति कुरुते तत्तत्समस्तो जनः ।। अ.क.२९ख/५३.२२.
ma rungs byas pa
वि. खलीकृतः — {'di ni ma rungs byas pa la/} /{yun ring bdag ni dga' bas lta//} पश्यामो मुदितास्तावच्चिरादेनं खलीकृतम् । बो.अ.२९क/८. १५०.
ma rungs yid can
वि. दुष्टमानसः — {de nas khro bo 'jigs byed pa/} /{ma rungs yid can ma mo ni/} /{tshogs kyis bskor cing 'jigs byed ni/} /{brgyad kyis bskor ba mthong bar 'gyur//} ततः पश्यति तं क्रुद्धं भैरवं दुष्टमानसम् । मातृकागणसम्पूर्णमष्टभिर्भैरवैर्वृतम् ।। स. दु.१२०ख/२०८.
ma rungs las byed
वि. क्रूरकर्मी— {mtshams med lnga ni byed pa dang /} /{srog chags gsod la dga' ba dang /} /{gzhan yang skye ba dman gang dang /} /{rmongs dang ma rungs las byed dang //} पञ्चानन्तर्यकारिणः प्राणिवधरताश्च ये । अपि तु ये जन्महीना ये मूर्खाः क्रूरकर्मिणः ।। हे.त. १४ख/४६.
ma rungs sems
वि. क्रूरचित्तः — {zla ba zla ba'i mar ngo yi/} /{bcu bzhi pa la khyim dben par/} /{phyed na ma rungs sems kyis ni/} /{chang gi btung ba cung zad las//} मासि मासि चतुर्दश्यां कृष्णायां विजने गृहे । मध्याह्ने क्रूरचित्तेन किञ्चिन्मदनपानतः ।। हे.त.२६क/८६.
ma rul
= {ma rul ba/}
ma rul ba
वि. अपूतिः — {dge slong dag sa bon gyi rnam pa lnga ma grugs/} {ma smas/} {ma rul ba} यतश्च भिक्षवः पञ्च बीजजातान्यखण्डानि अच्छिद्राणि अपूतीनि अभि. स्फु.१५८ख/८८७; अविक्लिन्नः — {de bzhin du rgyun snga ma sa bon gyi gnas skabs ma rul ba la}…{sa bon zhes bya'o//} एवं पूर्वकोऽपि सन्तानः अविक्लिन्नबीजावस्थः बीजमित्याख्यायते अभि.स्फु.३३१क/१२३१; अकुथितः — {rngul dang dri mas ma phog pa zhes bya ba 'dis ni sbyin par bya ba'i dngos po ma rul cing dri ma med pa ston te/} {rngul dang dri mas ma phog pa zhes bya ba ni spangs zhes bya ba'i tha tshig go//} स्वेदमलापक्षिप्तैरित्यनेनाकुथितविमलदेयवस्तुताम्, स्वेदमलाभ्यामपक्षिप्तत्वादुज्झितत्वादित्यर्थः अभि.स.भा.५१क/७१.
ma reg pa
• वि. अस्पृष्टः — {ma yi mngal gyi dri ma yis/} /{ma reg de yi dku brtol byung //} मातुर्गर्भमलास्पृष्टं कुक्षिं भित्त्वा स निर्गतः । अ.क.२०९क/२४.१३; असंस्पृष्टः — {bdag ni me'i phung po chen po 'dis ma reg ma tshig cing bde bar myur du khyim 'bar ba 'di'i sgor byung ste 'gro nus mod kyi} प्रतिबलोऽहमनेन महताऽग्निस्कन्धेनासंस्पृष्टोऽपरिदग्धः क्षिप्रमेव स्वस्तिना अस्माद् गृहादादीप्ताद् द्वारेण निर्गन्तुं निर्धावितुम् स. पु.२९ख/५१; • सं. अस्पर्शनम्— {'dam rdzab 'khru ba byed pa bas/} /{ma reg par ni bsrings pa mchog//} प्रक्षालनाद्धि पङ्कस्य दूरादस्पर्शनं वरम् ।। प्र.अ.११२ख/१२०.
ma red pa
वि. अलब्धः — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun brtags pa lus su ma red pa rnams} घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८; अप्रतिलब्धः — {rgyu'i mtshan nyid du ma red pa'i phyir bya ba dang byed pa'i bye brag kyang med par 'gyur ro/} कार्यकारणविभागो न स्यादप्रतिलब्धहेतुलक्षणत्वात् ल.अ.८८ख/३५.
ma rol ba
वि. अविक्रीडितः — {lha khyod kyang dar ni ma yol te/} {gzhon pa}…{'dod pa la ma rol ba} त्वं च देव युवा अनभिक्रान्तयौवनः… अविक्रीडितः कामैः ल. वि.१०५ख/१५३.
ma la
• अव्य. यन्नु — {ma la bdag gi dge sbyong gau ta ma nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa la yo byad thams cad kyis bstab bo//} यन्न्वहं श्रमणं गौतमं सश्रावकसङ्घं सर्वोपकरणैः प्रवारयेयम् वि.व.१३४क/१.२३; {ma la bdag kyang chos de dang de dag}…{dor bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag snyam mo//} यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां… प्रतिनिःसर्गानुदर्शी विहरेयमिति अ.श.२८१ख/२५८; नु— {kye ma ma la chom rkun ni/} /{gdug pa 'di dag yongs ma khengs//} अहो नु दस्यवो नैते वराकाः परिपूरिताः ।। अ.क.५८क/६.५४; बत — {kye ma ma la re zhig 'di nyid du khyod kyi phung po 'di mngon par grub par mi 'gyur bar yang khyod phung gzhan yongs su gzung bar sems pa lta ga la srid} अहो बत तवायमिहैव तावदात्मभावोऽनभिनिर्वृत्तो भविष्यति, कुतः पुनस्त्वमन्यमात्मभावं परिग्रहीतव्यं मन्यसे अ.सा.२९०ख/१६४; हन्त — {ma la bdag gis sems can de ltar sdug bsngal gyis mnar ba} हन्त अहमेषां सत्त्वानां दुःखार्तानाम् द.भू.२१३ख/२८; • ना. मालवकः, देशः — {ji ltar ma la sogs pa'i yul gzhan ma bag mar len pa med na med pa 'dod rgyal ba'i 'brel pa de bzhin du 'dir yang yin no//} देशान्तरे मालवकादिदेशे यथाभावो मातृविवाहाभावे यदृच्छासंवादस्तद्वदत्रापि वा.टी.६३क/१७; • ( {ma + la}) — {de dag thams cad ma la byin te} तत्सर्वं मात्रेऽनुप्रयच्छति अ.श.१२६क/११६; {ma la yid gcugs 'jigs med cing /} /{nu zho 'dod phyir lhags pa la//} स्तन्यतर्षादुपसृतान् मातृविस्रम्भनिर्व्यथान् । जा.मा.४ख/३.
ma la ti
= {mA la ti/}
ma la gnas
= {ma nu} अम्बष्ठा, पाठा मि.को.५७ख ।
ma la ya
ना. मलयः, पर्वतः — {de yis bu la dpag bsam shing /} /{rgyal srid che dang bcas btang nas/} /{dka' thub slad du zhi ba'i gnas/} /{ma la yar ni dben pas song //} कल्पद्रुमं ससाम्राज्यं पुत्राय प्रतिपाद्य सः । तपसे शान्तिनिलयं मलयं प्रययौ नृपः (?विवेकान्मलयं ययौ लि.पा.) ।। अ.क.२९३ख/१०८.२१; {lang ka'i ri ma la ya gzigs te} लङ्कामलयमवलोक्य ल.अ.५६क/१.
ma la ya skyes
= {tsan dan} मलयजः, चन्दनः — गन्धसारो मलयजो भद्रश्रीश्चन्दनोऽस्त्रियाम् । अ.को.१७९ख/२.६.१३१; मलयशैले जातः मलयजः । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.२.६.१३१.
ma la ya can
= {ma la ya can ma/}
ma la ya can ma
ना. मलयवती, सिद्धकन्या — {de nas mtshan de khang bzang du/} /{sred ldan ma la ya can ma/} /{gnyid med sprin gyi bzhon pa yi/} /{bsam gtan ldan pas rab bsams pa//} तस्यां निशायां सोत्कण्ठा हर्म्ये मलयवत्यथ । जीमूतवाहनध्याननिर्निद्रा समचिन्तयत् ।। अ.क.३०१ख/१०८.९०; {bdud rtsi'i rang bzhin ma la ya can 'di/} /{rtag tu lha dang lha min mngon 'dod sa//} इयममृतमयी सुरासुराणां मलयवती सतताभिलाषभूमिः ।। अ.क.२९७क/१०८.५४.
ma la ya byung
= {tsan dan} मालयः, चन्दनम् मि.को.५४ख ।
ma la ya dza
मलयजम् — {ma da na chang ba la sha/} /{'du ba ma la ya dzar brjod//} मदनं मद्यं बलं मांसं मलयजं मीलनं मतम् । हे.त.१९क/६०.
ma la ya rlung
= {ma la ya'i rlung /}
ma la ya'i skyed mos tshal
ना. मलयोद्यानम्, उद्यानम् — {dpal ldan ka lA pa'i grong gi lho ma la ya'i skyed mos tshal gyi dpal dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor gyi khang pa'i shar sgo'i mthar} श्रीमति कलापग्रामदक्षिणमलयोद्याने श्रीकालचक्रमण्डलगृहपूर्वद्वारावसाने वि.प्र. २९क/४.१.
ma la ya'i ri
ना. मलयपर्वतः, पर्वतः — {ma la ya'i ri la song la/} {bsti gnas 'ga' zhig rtogs shig} तन्मलयपर्वतं गत्वा निवासयोग्यमाश्रमपदं निरूपय ना.ना. २२६ख/१४; मलयाचलः — {rgyal srid chen po btang nas de/} /{ma la ya yi rir song tshe//} तस्मिन् साम्राज्यमुत्सृज्य प्रयाते मलयाचलम् । अ.क.२९४क/१०८.२७.
ma la ya'i rlung
मलयानिलः — {mya ngan med pa dmar po la/} /{logs gnas 'khri shing gis 'khyud dogs/} /{phrag dog can bzhin me tog rnams/} /{ma la ya yi rlung gis phrogs//} रक्ताशोकस्य पार्श्वस्थलतालिङ्गनशङ्कितः । ईर्ष्यालुरिव पुष्पाणि जहार मलयानिलः ।। अ.क.२५१क/२९.४६; मलयमारुतः — {ma la ya yi rlung gis ni/} /{'jig rten dga' ba skyed par byed//} उत्पादयति लोकस्य प्रीतिं मलयमारुतः । का.आ.३२७ख/२.१७१.
ma lags
= {ma lags pa/}
ma lags pa
अव्य. १. अ — {mi ma lags pa} अमानुषः जा.मा.१४५क/१६७; {thun mong ma lags pa} असाधारणः अ.सा.७ख/५; {bsod nams ma lags pa'i phung po chen po} महाऽपुण्यस्कन्धः अ.सा.१६३क/९२; {dus ma lags pa'i rlung mi 'byung bar bgyi//} नाकालवातं चोत्सृजामि स.दु.११८क/२००; अन् — {'dren pa bdag cag lus dang ni/} /{srog kyang don du gnyer ma lags//} अनर्थिका स्म कायेन जीवितेन च नायक । स.पु.१०३क/१६४; न — {'di ni drang srong ma lags so//} नायमृषिः वि.व.३१७क/१.१३०; {btsun pa ma lags so//} न भदन्त अभि.स्फु.२८८ख/११३४; {mchis pa'ang ma lags ma mchis pa'ang ma lags pa} नैवास्ति न नास्ति ल.अ.९०क/३७; नो हि — {bcom ldan 'das de ni ma lags so//} नो हीदं भगवन् अ.सा.७२ख/४० २. ऋते — {skyes bu gtso bo mkhan po ma lags pa su zhig mchis} कः प्रधानपुरुषः ऋते उपाध्यायात् वि.व.१२५क/१.१३.
ma langs pa
वि. अव्युत्थितः — {ting nge 'dzin las ma langs pa des} समाधेरव्युत्थितेनास्य अभि.स्फु.२७५क/११००.
ma li ka
• सं. मल्लिका, पुष्पविशेषः — {sna ma'i me tog dang ma li ka dang tsam pa ka dang skya snar gyi dri rnams kyang tshor ro//} जातिमल्लिकाचम्पकपाटलगन्धाः, तान् गन्धान्घ्रायति स.पु.१३४क/२१३; म.व्यु.६१५५(८८क); {ma li ka ni bar shi ka'o//} मल्लिका वार्षिकी बो.प.६२क/२६; मालती — {me tog ma li ka la sogs pa'i sgra ni dri la sogs pa yod pa nyid kyis kyang brjod bya nyid du rnam par 'jog pa ni ma yin no//} न हि मालतीशब्दस्य गन्धादयो विद्यमानतया वाच्या व्यवस्थाप्यन्ते त.प. ३२९क/३७३; • ना. मल्लिका, चण्डाली — {gtum po'i grong du mngon phyogs te/} /{gtum mo ma li ka zhes pa/} /{bu bdun dag dang lhan cig nyid/} /{'dul ba yis ni mtho bar mdzad//} चण्डालग्राममभ्येत्य चण्डालीं मल्लिकाभिधाम् । सहितां सप्तभिः पुत्रैर्विनयोपनतां व्यधात् ।। अ.क.४६क/५७.१०.
ma lu ta
मालुलता — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}… {'khri shing ma lu ta ltar mi bde ba 'byin pa} अनित्याः खल्वेते कामाः… मालुता (?)लतेवासुखदाः ल.वि. १०६क/१५३.
ma lus
= {ma lus pa/}
ma lus skyon bral
वि. क्षीणनिःशेषदोषः — {khyed kyi 'dod pas yid ches pa'i/} /{gang zag ma lus skyon bral med//} क्षीणनिःशेषदोषश्च नाऽऽप्तोऽस्ति भवतां मते ।। त.स.११०ख/९६०.
ma lus pa
• वि. अशेषः — {sdig pa ma lus pa spangs pa} प्रहीणाशेषदुरिताः त.प.३२२ख/१११२; निःशेषः— {sangs rgyas thams cad ma lus pa lhag ma med pa dang mtha' dag la mchod cing rim gro bya ba'i phyir} अशेषनिःशेषानवशेषसर्वबुद्धपूजोपस्थापनाय द.भू.१७७क/९; निरवशेषः — {ji srid du nyon mongs pa dang las dang skye ba'i kun nas nyon mongs pa ma lus pa 'gags pa las gyur pa de bzhin gshegs pa'i khams mngon du ma byas pa} यावच्च निरवशेषक्लेशकर्मजन्मसंक्लेशनिरोधसमुद्भूतं तथागतधातुं न साक्षात्कुर्वन्ति र.व्या.९२ख/३३; अपरिशेषः — {de'i tshor ba thams cad ma lus par 'di nyid du 'gag par 'gyur} अस्य सर्वाणि वेदनानि अपरिशेषं निरुध्यन्ते अ.श.२८१क/२५८; अखिलः — {de nas nor rnams ma lus pa/}…/{byin nas} ततस्तदखिलं वित्तं वितीर्य अ.क.३२७ख/४१.४१; निखिलः — {gti mug mun pa ma lus bcom nas ni//} मोहतमो निखिलं विनिहत्य रा.प.२२८ख/१२१; सकलः— {gshin rje'i skyes bus pags pa ma lus bshus pas shin tu nyam thag cing //} यमपुरुषापनीतसकलच्छविरार्तरवः बो.अ.२२क/७.४५; समस्तः — {phyogs cha la yang ma lus par/} /{de ni mkhas pas shes par bya//} दिग्भागेऽपि समस्तोऽसौ विज्ञेयो मतिशालिभिः ।। त.स.९५क/८४०; कृत्स्नः — {gang ji tsam grub pa de dag thams cad ma lus par sgrub pa 'di'i rgyu ni yang dag pa'i shes pa yin no//} या काचित् सिद्धिः, सा सर्वा कृत्स्नैवासौ सम्यग्ज्ञाननिबन्धनेति न्या.टी. ३९क/३१; सर्वः — {bstan bcos ma lus 'don pa dang //} पठनं सर्वशास्त्राणाम् म.मू.१८२क/१११; • सं. = {ma lus nyid} सामस्त्यम् — {bsdus par brjod pa yin na yang /} /{dka' thub bya ba rigs sogs rnams/} /{ma lus mngon par brjod pa'i phyir/} /{rigs kyi dbye bar gsal brjod yin//} समुदायाभिधानेऽपि जातिभेदाभिधा स्फुटा । तपोजातिक्रियादीनां सामस्त्येनाभिधानतः ।। त.स. ३४क/३५४; कार्त्स्न्यम्— {thams cad kyi sgra ni 'dir rdzas ma lus pa la 'jug gi/} {rnam pa ma lus pa la ma yin no//} सर्वशब्द इह द्रव्यकार्त्स्न्ये वृत्तो न तु प्रकारकार्त्स्न्ये । न्या.टी.३९क/३१; साकल्यम्— {de ni rgyu gzhan te/} {de dag ma lus pa'i tshogs pa'o//} तानि कारणान्तराणि, तेषां साकल्यं सामग्र्यम् वा.टी.६५ख/२०.
ma lus par
अपरिशेषम् — {tshangs pa chen po 'byung ba chen po 'di dag ma lus par gang du'ang 'gag par 'gyur} कुत्रेमानि ब्रह्मन् महाभूतानि अपरिशेषं निरुध्यन्ते अभि.स्फु.१३६ख/८४७; कृत्स्नम् — {mkhas pa'i grags pas ni mi'i 'jig rten ma lus par khyab par byas} कृत्स्नं च कल्पं व्याप्य विद्यायशसा मनुष्यलोकम् जा.मा.३०ख/३६; कार्त्स्न्येण — {de phyir bdag phyogs dang bral yang /} /{ma lus par ni rtogs byed pa/} /{lus nyid la gnas 'dzin pas na/} /{de ltar smras kyang 'gal ba yin//} निष्प्रदेशोऽपि चात्मा नः कार्त्स्न्येन च विदन्नपि । शरीर एव गृह्णातीत्येवमुक्तेऽपि दुष्यति ।। त. स.९२ख/८३६.
ma lus par byas te
निरवशेष्य — {de dag thams cad gcig tu bsdus te}…{ma lus par byas te} तानि सर्वाण्येकतोऽभिसंक्षिप्य…निरवशेष्य अ.सा.१३१ख/७५.
ma lus pa'i dngos po dang 'brel de nyid
समस्तवस्तुसम्बद्धतत्त्वम् — {kun mkhyen la ni ma lus pa'i/} /{dngos po dang 'brel de nyid kyi/} /{goms pa'i stobs las byung ba can/} /{yid shes tshad ma gcig tu btags//} समस्तवस्तुसम्बद्धतत्त्वाभ्यासबलोद्गतम् । सार्वज्ञं मानसं ज्ञानं मानमेकं प्रकल्प्यते ।। त.स.१२३क/१०७२.
ma lus par ldogs
निर्लेहः — {nya'am rus sbal lam sbal pa'am chu srin byis pa gsod dam nya khyi ba dag gis ma lus par ldogs kyi bar du gzhag go//} आमत्स्यकच्छपमण्डूकशिशुमारवुल्लकैर्निर्लेहाधारणम् वि.सू.३६ख/४६.
ma lus par zad par 'gyur
क्रि. पर्यादानं गच्छति म. व्यु.२५७९ (४८ख).
ma lus spyan
ना. सकलाक्षः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{ma lus spyan dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…सकलाख्य (?क्षः)…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
ma lus 'byung gnas
ना. कृत्स्नाकरा, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo ma lus 'byung gnas zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा… कृत्स्नाकरा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१ख/२५९.
ma lus 'ongs
ना. अनकृत्स्नागता, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya} ({stong} ){phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo ma lus 'ongs zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—विभूषणधरा नाम नागकन्या… अनाकृच्छ्र(?अनकृत्स्ना/कृत्स्ना)गता नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
ma legs
= {ma legs pa/}
ma legs pa
• वि. असाधुः — {sems gyur pa med par ma legs pa byas na nyes byas so//} दुष्कारोऽसाधुरविकृतचित्तस्य कारः वि.सू.१७ख/२०; असत् — {legs dang mi legs yod nyid min/} /{dga' ba nyid du chags pas lta/} /{'jig rten na ni skye bo gang /} /{gang gi dga' de de yi dga'//} सत्ता सदसतोर्नास्ति रागः पश्यति रम्यताम् । स तस्य ललितो लोके यो यस्य दयितो जनः ।। अ.क.१०८ख/१०.९९; • सं. १. अशोभनम् — {lha sbyin gyis de ni ma legs pa zhig byas so//} अशोभनमिदं देवदत्तस्य ल.वि.७४ख/१०१; अभद्रकम् — {gsad bya'i mi zhig lag bcad de/} /{gal te thar na cis ma legs//} मारणीयः करं छित्त्वा मुक्तश्चेत्किमभद्रकम् । बो.अ.१७ख/६.७२ २. = {ma legs pa nyid} असाधुत्वम् — {zhes bya ba 'dis sngar mi legs pa bstan zin pa'i phyir ro//} इत्यनेन पूर्वमसाधुत्वस्य प्रतिपादितत्वात् त.प.१६८क/७९२; • पा. विकृतम्, बीभत्सरसः — बीभत्सं विकृतम् अ.को.१४४क/१.८.१९; सद्विरुद्धत्वात् विकृतम् । बीभत्सरसनामनी अ.वि.१.८.१९; • अव्य. दुर् — {ma legs par bstan pa} दुर्न्यस्तः जा.मा.६१ख/७१.
ma legs par bstan pa
वि. दुर्न्यस्तः — {kye ma'o}… {'di dag ni shin tu ma legs par bstan to//} अतिदुर्न्यस्तो बतायम् जा.मा.६१ख/७१.
ma log pa
• सं. १. अविपर्यासः — {de ni don la ma log pa/} /{yod dang med pa rnam par spangs//} अर्थे स चाविपर्यासः सदसत्त्वेन वर्जितः । म.वि.२२क/१६२; अविपर्ययः — {de ni yi ge ma log pa'o//} व्यञ्जने सोऽविपर्ययः म.वि.२२क/१६२ २. अनतिवृत्तिः — {the tshom ma log pa'i phyir} संशयानतिवृत्तेः त.प.२१०ख/८९२; • वि. अविपरीतः — {chos thams cad la stong par blta ste/} {ji ltar gnas pa bzhin dang ma log par gnas pa dang} सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति, यथावत् प्रतिष्ठितान् धर्मान् अविपरीतस्थायिनः स.पु.१०४ख/१६७; अविपन्नः — {lus kyi las kyi mtha' ma log pa} अविपन्नकायकर्मान्तः श्रा.भू.१६क/३७.
ma log par gnas pa
वि. अविपरीतस्थायी — {chos thams cad la stong par blta ste/} {ji ltar gnas pa bzhin dang ma log par gnas pa dang} सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति, यथावत् प्रतिष्ठितान् धर्मान् अविपरीतस्थायिनः स.पु.१०४ख/१६७.
ma long
= {ma long ba/}
ma long ba
वि. अनन्धः — {long dang ma long nyer gnas pa'i/} /{dkar po long bas mi mthong ste/} /{cig shos kyis ni mthong bar 'gyur//} अन्धानन्धसमीपस्थः शुक्लोऽन्धैर्नावगम्यते । गम्यते चेतरैः त.स.८२ख/७६३.
ma lon
= {ma lon pa/}
ma lon pa
• वि. अपरिपूर्णः — {lo bcu gnyis ma lon pa nyid la'o//} अपरिपूर्णद्वादशवर्षतायाम् वि.सू.५२ख/६६; ऊनः — {bsnyen par rdzogs par bya ba lo nyi shu ma lon pa nyid la'o//} ऊनविंशतिवर्षतायामुपसम्पाद्यस्य वि.सू.४५ख/५७; {ma lon pas nye bar 'jog pa'i ltung byed do//} ऊनोपस्थान(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२क/६६.
ma lon pa bsnyen par rdzogs par byed pa
पा. ऊनोपसम्पादनम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {ma lon pa bsnyen par rdzogs par byed pa'i ltung byed do//} ऊनोपसम्पादन(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४५ख/५७.
ma lon pas nye bar 'jog pa
पा. ऊनोपस्थानम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {ma lon pas nye bar 'jog pa'i ltung byed do//} ऊनोपस्थान(ओ ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२क/६६.
ma l+li ka
= {ma li ka/}
ma sha
• सं. माषकः, व्रीहिविशेषः — {so sor lhan cig bcal ba na/} /{de phyir lcid ni tha dad 'gyur/} /{ma sha la sogs rim pa yis/} /{grangs mtshungs pa ni mi rung ngo //} भेदः स्याद् गौरवे तस्मात् पृथक् सह च तोलिते । क्रमेण माषकादीनां संख्यासाम्यं न युज्यते ।। प्र.वा. १४६ख/४.१५८; • पा. माषः, मानभेदः मि.को.२२क; द्र. {ma sha ka/}
ma sha ka
• सं. माषकः, व्रीहिविशेषः — {ma sha ka lnga la sogs pa'o//} पञ्चमाषकादेः वि.सू.१४क/१५; • पा. माषकः, मानभेदः — {ka ka ni bzhi la ma sha ka'o//} काकणिचतुष्कं माषकः वि.सू.१५ख/१७; गुञ्जाः पञ्चाद्यमाषकः अ.को.२००क/२.९.८५; माषवत् स्थूलत्वात् माषकः अ.वि.२.९.८५.
ma shi
= {ma shi ba/}
ma shi ba
वि. जीवत् — {'di lta ste dper na/} {lha sbyin ma shi ba khyim du ma mthong bas phyi rol na yod par rtog pa lta bu'o//} तद्यथा—जीवति देवदत्ते गृहादर्शनेन बहिर्भावकल्पना त.प.५३ख/५५८.
ma shes
= {mi shes pa/}
ma shes pa
= {mi shes pa/}
ma bshags pa
वि. अदेशितः — {ma bshags pa nyid} अदेशितत्वम् वि.सू.४७ख/६०.
ma bshags pa nyid
अदेशितत्वम् — {gal te ma bcag na ma bshags pa nyid yin no//} अदेशितत्वमभित्त्वा चेत् वि.सू.४७ख/६०.
ma sad pa
अप्रबोधः — {sad pa dang ma sad pa dag ji ltar rnam par dbye} प्रबोधाप्रबोधयोः कथं विवेकः प्र.अ. ६३ख/७२.
ma song ba
भू.का.कृ. अगतः — {gzhan la'ang bsnyen gnas yod mod kyi/} /{skyabs su ma song ba la med//} अन्यस्याप्युपवासोऽस्ति शरणं त्वगतस्य न । अभि.को.१२क/४.३०.
ma sri ba'i sa
मासृवीनम् मि.को.३४ख ।
ma gsang
वि. अगुप्तम् — {ma gsang sbrul dang chom rkun dang /} /{sa spyod me yis sdug bsngal byed//} अगुप्ते क्रियते दुःखं व्याडचौराग्निभूचरैः ।। हे.त.६क/१६.
ma gsang ba
= {ma gsang /}
ma gsungs
= {ma gsungs pa/}
ma gsungs pa
• क्रि. नावदत् — {med phyir bcom ldan 'das kyis srog/} /{de nyid gzhan du ma gsungs so//} असत्त्वाद्भगवान् जीवं तत्त्वान्यत्वेन नावदत् । अभि. भा.८९ख/१२११; नावोचत् — {la la gang zag kun rdzob tu yod pa yang med do snyam du 'dzin par 'gyur bas de'i phyir med do zhes kyang ma gsungs so//} संवृतिसन्नपि पुद्गलो नास्तीति कश्चिद् ग्रह्णीयादित्यतो नास्तीति नावोचत् अभि.स्फु.३२२क/१२११; • सं. अवचनम् — {gsum pa na yod pa'i shin tu sbyangs pa bde bar ma gsungs pa yang ci'i phyir} तृतीये प्रस्रब्धिसुखावचनं कस्मात् अभि.भा.७०क/११४३; • भू.का.कृ. अनुक्तः — {der ma gsungs pa gang yin pa de thams cad cho ga 'dis bya'o zhes pa ni nges pa'o//} तत्रैव यदनुक्तं तदनेन विधिना सर्वं कर्तव्यमिति नियमः वि.प्र.५८क/४.१००.
ma gsungs bzhin
कृ. अनुच्यमानः — {ma gsungs bzhin du yang de yod pa dang rtag pa zhes bya bar grub pa yin no//} अनुच्यमानोऽप्यसावस्ति शाश्वतश्चेति सिद्धं भवति अभि.भा.९०क/१२१३.
ma gsod pa
पा. मातृवधः, आनन्तर्यभेदः — {mtshams med pa lnga}…{pha dang ma dang dgra bcom pa gsod pa dang /} {dge 'dun 'byed pa dang de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba'o//} पञ्चानन्तर्याणि…मातृपित्रर्हद्वधसङ्घभेदास्तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादश्च ल.अ.११०क/५६; द्र. {ma bsad pa/}
ma gsol ba
वि. अप्रार्थितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal}…{ma bsams ma gsol bar 'phral la}…{thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितम्… अचिन्तितमप्रार्थितं सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५; अनधीष्टः — {de lta bas na dge slong gis ma gsol bar chos bstan par mi bya'o//} तस्मान्न भिक्षुणा अनधीष्टेन धर्मो देशयितव्यः वि.व.१००ख/२.८६.
ma bsags pa
• वि. अचितः — {dge ma bsags pa} अचितशुभः सू.अ.१३२ख/५; अनुपचितः — {theg pa chen po'i chos nyid la blo gros ma sbyangs pa'am sngon dge ba ma bsags pa'o//} अव्युत्पन्नमतिर्वा भवति महायानधर्मतायां पूर्वं वाऽनुपचितशुभो भवति सू.भा.१३२ख/५; • पा. असम्भृता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}… {bsags pa ni rtogs par rung ba'o//} {ma bsags pa ni bzlog pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ… जाता…सम्भृताऽधिगमयोग्या । असम्भृता विपर्ययात् सू.व्या.१६२ख/५२.
ma bsad pa
वि. मातृघातकः — {ma bsad pa dang pha bsad pa dang dgra bcom pa bsad pa dang dge 'dun gyi dbyen byas pa dang de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba} मातृघातकः, पितृघातकः, अर्हद्घातकः, सङ्घभेदकः, तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादकः वि.सू.४ख/४; {za ma dang ma ning dang ma bsad pa la sogs pa dang}…{gnas par mi bya ba dag dang mi bya'o//} न षण्डपण्डकमातृघातकादि…असंवासिकैः वि.सू.९६ख/११६; द्र. {ma gsod pa/}
ma bsams
= {ma bsams pa/}
ma bsams pa
वि. अचिन्तितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal}…{ma bsams ma gsol bar 'phral la}… {thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितम्… अचिन्तितमप्रार्थितं सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५; अनभिप्रेतः — {ma bsams pa la ni ltung ba med do//} नानभिप्रेतादापत्तिः वि.सू.१४क/१५; अनभिसंहितः — {gang bsams pa de dang 'brel bas ma bsams pa blangs pa ni brkus pa ma yin no//} न हारो यदभिसंहितं तत्सम्बन्धादनभिसंहितस्यापक्रमः (?य प्रतिग्रहे) वि.सू.१६ख/१८.
ma bsal
= {ma bsal ba/}
ma bsal ba
भू.का.कृ. अनिराकृतः — {mngon sum la sogs pas ma bsal ba'i don gang yin pa de phyogs zhes brjod do//} प्रत्यक्षादिभिः अनिराकृतो योऽर्थः स पक्ष इत्युच्यते न्या.टी.६८ख/१७६; अनपोदितः — {mi shes nyid phyir skyon rnams kyis/} /{tshad ma nyid ni bsal ba min/} /{ma bsal bas ni grub pa yin/} /{des na 'dir yang rang las gnas//} दौषैश्चाज्ञायमानत्वान्न प्रामाण्यमपोद्यते । अनपोदितसिद्धं च तदिहापि स्वतः स्थितम् ।। त.स.१०५ख/९२६.
ma bsrabs
= {ma srabs pa/}
ma bsrabs pa
वि. असंलिखितः— {sdug bsngal shin tu rgyas la ma bsrabs pa ni 'dod pa'i khams na spyod pa'i dge ba'i rtsa ba ma bsags pa rnams kyi ste} विपुलदुःखमसंलिखितं कामावचरमनुपचितकुशलमूलानाम् अभि. स.भा.३८ख/५४.
ma bsrungs
= {ma bsrungs pa/}
ma bsrungs pa
वि. अगुप्तः — {ma bsrungs par nyin mo glos phab ste gnyid log par mi bya'o//} नागुप्तो दिवा पार्श्वं दत्त्वा मिद्धमवक्रमेत् वि.सू.१२ख/१४.
ma bslangs
= {ma bslangs pa/}
ma bslangs pa
वि. अयाचितः — {ma brtags pa dang ma bslangs dang /} /{ma bskul ba yang yod med pas/} /{de bas sha ni mi bza' 'o//} अकल्पितमयाचितम् । अचोदितं च नैवास्ति तस्मान्मांसं न भक्षयेत् ।। ल.अ.१५७ख/१०५; अमार्गितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal ma bslangs ma btsal}…{'phral la}…{thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितममार्गितमपर्येषितम्…सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स. पु.४३ख/७५.
ma bslad pa
• वि. अविप्लुतः — {dbang po ma bslad pa'i sngon po la sogs pa snang ba'i khyad par gyi mi slu ba 'di yang shes pa'i rnam pa yin no zhes bya ba ni gtan tshigs so//} ज्ञानाकारश्चायमविप्लुतेन्द्रियस्य नीलादिप्रतिभासविशेषः संवादीति स्वभावहेतुः त.प.१२५ख/७०१; अनुपप्लुतः — {mig rab rib la sogs pas ma bslad pa} तिमिरादिदोषानुपप्लुतं चक्षुः त.प.१३२क/७१४; • सं. अविप्लवः — {chags dang gdung ba ldan pa'i sems/} /{nyi ma song tshe nam mkha' ni/} /{zla ba dag pa'i snying ldan pas/} /{ci yang ma bslad rab dang gyur//} सरागतापे नभसश्चेतसीव गते रवौ । शुद्धेन्दुहृदयस्याभूत् प्रसादः कोऽप्यविप्लवः ।। अ.क.२१९क/२४.१२८.
ma bslabs pa
वि. अशिक्षितः — {sbyin la dga' ba goms byas shing /} /{slar zlog pa ni ma bslabs pas//} दानप्रीतौ कृताभ्यासः प्रत्याख्यातुमशिक्षितः । जा.मा.५४ख/६३; {ma bslabs pa bslab pa la sbyar bar mi bya'o//} नाशिक्षितः शिक्षां योजयेत् वि.सू.१८क/२०.
ma bslus pa
वि. अविप्रलब्धः — {des na phyis mthong ba las don bya ba thob pa'i phyir ma bslus pas na} ({cis 'di} ){mi rtogs so//} ततः पुनर्दर्शनादर्थक्रियावाप्तेरविप्रलब्धः सन् किमयं न व्यवस्यति प्र.अ.१३४क/१४३.
ma ha ti
महती, वाद्ययन्त्रविशेषः — {pi wang dang 'od ma dang bal la ri dang ma ha ti dang su g+ho sha rnams ni rgyud dang bcas pa nyid na'o//} वीणावेणुवल्लरिमहतिसुघोषकानां सतन्त्रीकत्वे वि.सू.४२ख/५४.
ma he
• सं. १. महिषः — {dgon pa'i nags tshal chen po}… {ri dwags ru ru dang}…{ma he dang}…{mang po rgyu ba} रुरु…महिष…विचरिते…महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१५०ख/१७४; अ.श.१५९क/१४८; लुलायो महिषो वाहद्विषत्कासरसैरिभाः ।। अ.को.१६६ख/२.५.४; सत्त्ववत्त्वात् मह्यत इति महिषः । मह पूजायाम् । मह्यां शेत इति वा । शीङ् स्वप्ने अ.वि.२.५.४ २. महिषी — {ma he la sogs pa las 'o ma la sogs pa'i don bya ba thob pa'i phyir ro//} महिष्यादितोऽपि क्षीराद्यर्थक्रियावाप्तेः प्र. अ.१४३ख/४९०; • पा. महिषः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{ma he dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…महिषः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.
ma he rgod
वनमहिषः — {de yang 'di ltar byang chub sems dpa' nags tshal dgon pa zhig na/} {ma he rgod kyi khyu mchog}…{zhig tu gyur to//} बोधिसत्त्वः किलान्यतमस्मिन्नरण्यप्रदेशे…वनमहिषवृषो बभूव जा.मा. २०७क/२४१.
ma he rgod kyi khyu mchog
महिषवृषः — {de yang 'di ltar byang chub sems dpa' nags tshal dgon pa zhig na/} {ma he rgod kyi khyu mchog}… {gyur pa} बोधिसत्त्वः किलान्यतमस्मिन्नरण्यप्रदेशे…वनमहिषवृषो बभूवः जा.मा. २०७क/२४१.
ma he rdzi
महिषीपालः — {nags khrod de na ma he'i khyu chen po dang ma he rdzi lnga brgya 'khod do//} तत्र च वनषण्डे महान् महिषीयूथः प्रतिवसति, पञ्चमात्राणि च महिषीपालशतानि अ.श.१५९क/१४८.
ma he'i khyu
महिषीयूथः, ओ थम् — {nags khrod de na ma he'i khyu chen po dang ma he rdzi lnga brgya 'khod do//} तत्र च वनषण्डे महान् महिषीयूथः प्रतिवसति, पञ्चमात्राणि च महिषीपालशतानि अ.श.१५९क/१४८.
ma he'i khyu mchog
महिषवृषभः — {ma he'i khyu mchog de spre'u mi srun pa des zhon te song ba} तेन दुष्टकपिना वाह्यमानं तं महिषवृषभम् जा.मा.२०८क/२४२; द्र. {ma he rgod kyi khyu mchog/}
ma he'i zhal
ना. महिषाननः — {ma he'i zhal gyi sgrub pa'i thabs} महिषाननसाधनम् क.त.१९७५.
ma he'i rwa
माहिषं शृङ्गम् — गवलं माहिषं शृङ्गम् अ.को.२०१ख/२.९.१००.
ma lhags pa
वि. अनागतकः — {dge slong gang dag ma lhags pa dag yod na} सन्ति भिक्षवो येऽनागतकाः वि.व.२१९ख/२.१३१.
ma lhung ba
अप्रपातः — {khu ba'i thig le ma lhung ba las bde bar 'gyur ba gang yin pa de gzhan gyi bud med bsten pa'o//} सौख्यं यत् शुक्रबिन्दोरप्रपाताद् भवति, सा परदारस्य सेवा वि.प्र.६९ख/४.१२४.
mag pa
जामाता — {bdag gi mag pa'i dngos gyur 'ga' zhig de/} /{yon tan ldan pa 'bad pas btsal bar bya//} तस्मात्प्रयत्नेन मया स कश्चिज्जामातृभावे गुणवान्नियोज्यः । अ.क.११८ख/६५.१५; वरः — {bu mo pad ldan gcig pu bdag la yod/} /{de ni 'bad pas mag pa la byin tshe//} एकैव कन्या नलिनी ममास्ति…तस्यां प्रयत्नेन वरार्पितायाम् अ.क.११८ख/६५.१२.
mag pa'i grogs po
जन्यः, वरस्य सुहृद् — {dza n+ya mag pa'i grogs po 'o//} जन्याः स्निग्धा वरस्य ये अ.को.१८५क/२.७.५७; जनिं वधूं वरं प्रापयन्तीति जन्याः अ.वि.२.७.५७.
mang
= {mang po/} {mang ba/} {mang du} अव्य. बहु — {bdag po'i brtul zhugs la gus pas/} /{kun gyis de la mang du byin//} पतिव्रतागौरवेण सर्वस्तस्यै ददौ बहु । अ.क.२६८ख/३२.३९; बहुधा — {mkhas pas nyin re lam 'di mang du ma dpyad pa yang 'ga' tsam gang na yod//} क्षुण्णो वा बहुधा बुधैरहरहः कोऽसौ न पन्थाः क्वचित् । त.प.१३३ख/१; बहुशः — {zhes smra de la gus pa yis/} /{de yis mang du gsol btab ste/} /{bram zes rjes su gnang ba yis/} /{chos ni smra bar yang dag brtsams//} इति ब्रुवाणः प्रणयाद्बहुशः स तयाऽर्थितः । ब्राह्मणानुमतं धर्मं वक्तुं समुपचक्रमे ।। अ.क.१३८क/६७.४७; भूयसा — {de ni ne tso'i smra ba yin/} /{ri skegs tshig tu 'di snang phyir/} /{sgra yi shes pa mang du ni/} /{ldog par 'gyur ba'i ngo bo yin//} व्यावर्तमानरूपश्च भूयसा प्रत्ययो ध्वनौ । शुकस्य व्याहृतं चेदं शारिकाया इतीक्षणात् ।। त.स.८९क/८११; बहुलम् — {phyin ci log dang bral ba'i sems kyis mang du gnas par 'gyur to//} विपर्यासापगतेन चेतसा बहुलं व्यहार्षम् अभि.स्फु.२१०ख/९८४; प्रभूतम् — {mang du 'thungs pa} प्रभूतं पीतम् वि.व.१५३क/१.४१; {zhal zas bsod pa mang du sta gon byos shig} आहारं सज्जीकुरुत प्रणीतं प्रभूतं च वि.व.१३५ख/१.२४; अनल्पम् — {mang du smra ba la} अनल्पं प्रलपताम् त.प.२६३क/९९६; असकृत् — {nus pa can yin sgra dang de'i/} /{don ces mang du sngar dpyad zin//} शक्ताः शब्दास्तदर्थाश्चेत्यसकृच्चर्चितं पुरा ।। त.स.९३ख/८५२; प्रायः— {mthong ba'i don la 'bad rtsol lam/} {mang du lhan cig spyod pa yi/} /{gang rung don 'ga' zhig las kyang /} /{dran pa skye ba min nam ci//} आभोगादपि दृष्टेऽर्थे स्मरणं किन्न जायते । यतः कुतश्चिदर्थाद्वा प्रायेण सहचारिणः ।। प्र.अ.१४०ख/४८६; द्र.— {mang du thos pa la} बाहुश्रुत्ये स.पु.८२क/१३८; {mang du smos kyang ci dgos te} किं बहुना जा.मा.४४क/५१; {mang du gsol yang ci 'tshal te} किं बहुना जा.मा.६५क/७५; {de lta ma yin na phyis bde ba'i blo je mang du skye bar 'gyur ro//} अन्यथा पश्चाद् भूयसी सुखबुद्धिः स्यात् अभि.स्फु.१५८क/८८५.
mang bkur
= {mang pos bkur ba/}
mang bkur ba
= {mang pos bkur ba/}
mang skyes
= {mang po las skyes pa/}
mang brjod
वि. बहुजल्पः — {shA kya'i slob ma rang bzhin gyis/} /{mang brjod phebs par smra bya min/} /{zhes pa'i gros ni rab bsgrubs te/} /{thub pa de dag rab tu gnas//} शाक्यशिष्यो न सम्भाष्यो बहुजल्पः स्वभावतः । इति संविदमाधाय ते तस्थुर्मौनिनः परम् ।। अ.क.१३७ख/६७.४०.
mang ston pa
महीशासकाः, निकायभेदः लो.को.१७७८.
mang thos
= {mang du thos pa/}
mang du thos pa
• वि. बहुश्रुतः — {mang du thos pa dang thos pa 'dzin pa dang thos pa bsags pa yin na nyes pa med do//} अनापत्तिर्बहुश्रुतः स्याच्छ्रुतधरः श्रुतसन्निचयः बो.भू.९४ख/१२०; श्रुतः — {tshul khrims dang mang du thos pa dang rab tu zhi ba dang dul ba yid la nges par byed pa'i dka' thub can zhig tu gyur to//} शीलश्रुतप्रशमविनयनियतमानसस्तापसो बभूव जा.मा.१६३ख/१८९; • सं. १. श्रुतं च बहु — {rang bzhin gyis grub spobs pa dang /} /{mang du thos pa dri med dang /} /{mngon par sbyor ba mi dman pa/} /{snyan ngag phun sum tshogs pa'i rgyu//} नैसर्गिकी च प्रतिभा श्रुतं च बहु निर्मलम् । अमन्दश्चाभियोगोऽस्याः कारणं काव्यसम्पदः ।। का.आ.३२२क/१. १०३ २. = {mang du thos pa nyid} बाहुश्रुत्यम् — {gcig gis ni mang du thos pa'i phyir ston pa rgya chen por 'gyur ro//} एकेन हि बाहुश्रुत्याद्विशदा देशना भवति सू.व्या. १८१ख/७७; {blo gros chen po mang du thos pa zhes bya ba ni 'di lta ste/} {don la mkhas pa yin gyi sgra la mkhas pa ma yin no//} बाहुश्रुत्यं च नाम महामते यदुत अर्थकौशल्यं न रुतकौशल्यम् ल.अ.१३४क/८०.
mang du thos pa thob par byed pa
पा. बाहुश्रुत्यप्रतिलाभः, बोधिसत्त्वानामननुतापकरणधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi gdung ba med par byed pa'i chos te}…{mang du thos pa thob par byed pa} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामननुतापकरणा धर्माः… बाहुश्रुत्यप्रतिलाभः रा.प. २३३ख/१२७.
mang du thos pa la brten pa'i rnam pa
पा. बहुश्रुतसेवनाकारम्, श्रुताकारभेदः — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}… {mang du thos pa la brten pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…बहुश्रुतसेवनाकारम् शि.स.१०७क/१०५.
mang du thos pa'i sde
बहुश्रुतीयाः, निकायभेदः म.व्यु.९०८२ (१२५ख).
mang du thos par byed pa
बाहुश्रुत्यम् — {mang du thos par byed pa la brtson pa} बाहुश्रुत्येऽभियुक्तः शि.स.३६ख/३५.
mang du 'dod pa
भूयस्कामता म.व्यु.२२०८ (४३ख); मि. को.१२६क ।
mang du byas pa
• भू.का.कृ. बहुलीकृतः — {de nas ser sna kun tu sten cing bsgoms te mang du byas pa des na}… {yi dwags su skyes so//} स तेन मात्सर्येण सेवितेन भावितेन बहुलीकृतेन…प्रेतेषूपपन्नः अ.श.१३०ख/१२०; द्र. {lan mang du byas pa/} ।। • सं. अभ्यासः — {goms pa ni mang du byas pa'o//} {rigs ni rang gi rang bzhin no//} {de dag gi bye brag ni khyad par ro//} भावनाः अभ्यासाः, जातिस्तु निजा प्रकृतिः, तयोर्भेदः विशेषः त.प.१६२क/४५.
mang du byed pa
भूयस्त्वम् — {sa las byung dang yod rdzas sogs/} /{mjug ma nyid sogs 'chol ba'i phyir/} /{sbyor ba mang du byed pas na/} /{ba lang nyid nges 'gyur ba min//} पार्थिवद्रव्यसत्त्वादिलाङ्गूलत्वादिसङ्करात् । विना प्रयोगभूयस्त्वं न स्याद् गोत्वावधारणात् ।। त.स.७७ख/७२६.
mang du mi gnas
क्रि. न बहुलं विहरति — {'di na la las 'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa'i sems kyis mang du mi gnas la} इहैकत्यो न कामरागपर्यवस्थितेन चेतसा बहुलं विहरति अभि.भा.२२७क/७६१.
mang du smra ba
वि. बहुभाषी — {skyes bu mang du smra ba la//} पुरुषे बहुभाषिणि त.प.२६३क/९९६.
mang du za
= {mang za/}
mang du yod pa
वि. प्रचुरः — {shing sha pa mang du yod pa'i yul na} प्रचुरशिंशपे देशे न्या.टी.५१क/१०६.
mang du sems pa
भूयोऽभिप्रायः म.व्यु.२२१३ (४३ख).
mang po
• वि. बहुः — {rdzas mang po 'dus pa} बहुद्रव्यसमूहः शि.स.१२८क/१२४; {nyes pa mang po ldan pa'i ngan song lam//} अपायमार्गो बहुदोषयुक्तः अ.श.७८क/६९; {grogs po mang} बहुमित्रः म.मू.१९६ख/२१०; {sangs rgyas kyi yon tan rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa mang ste} बुद्धगुणविभागे बहवः श्लोकाः सू.व्या.२५६क/१७५; सुबहुः — {rin po che mang pos brgyan pa} सुबहुरत्नखचिते ल.अ.६०क/६; प्रभूतः — {sdug bsngal mang po drag po dag nyams su blangs shing} प्रभूतानि तीव्राणि दुःखान्यभ्युपगतानि बो.भू.१०३ख/१३२; {bdag ni nor mang zhing} प्रभूतं मे धनम् जा.मा.१२ख/१२; प्रचुरः — {khyod ni}…{tshig mang po/} /{smras pa de dag dgongs pa ni/} /{de bzhin nyid du brjod par 'os//} उक्तं त्वया वचः । प्रचुरं तदभिप्रायं वक्तुमर्हसि तत्त्वतः ।। अ.क.२९३क/३७.६१; विपुलः — {nor mang po rnyed de phun sum tshogs par gyur nas} अधिगतविपुलधनसमृद्धिना जा.मा.१५३ख/१७७; भूरिः — {de nas nor mang mi bdag gis/} /{byin nas} अथ दत्त्वा भूरि धनं नृपः अ.क.३०१क/३९.४१; {yid 'ong mang po la chags} भूरिदयितासक्तस्य अ.क.२५१क/९३.२८; अनल्पकः — {sdug bsngal mang pos skyed phyir dang //} दुःखैश्चानल्पकैः समुदितत्वात् अभि.स्फु.१५४क/८७८; बहुलः — {ta ma la dang na ga ta ma la dang bi du la dang ni tsu la mang po dang} तमालनक्तमालविदुलनिचुलक्षुपबहुले जा.मा.१५०ख/१७४; {chos re re la yang gzugs can dang gzugs can ma yin pa dang bstan du yod pa la sogs pa'i bye brag gis mang du ston pa'i phyir ro//} एकैकस्य धर्मस्य रूप्यरूपिसनिदर्शनादिप्रभेदेन बहुलनिर्देशात् सू.व्या.१६५क/५६; सम्बहुलः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mang po} सम्बहुलैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सु.व्यू.१९६क/२५४; {mdza' sde bo mang po zhig kyang chang gis ra ro zhing myos nas} सम्बहुलाश्च गोष्ठिका मद्यमदाक्षिप्ताः अ.श.८४ख/७५; भूयः — {de slad khyed gnyis rin chen ni/} /{mang po blangs nas 'gro bar bya//} तस्माद् भवद्भ्यां गन्तव्यं रत्नान्यादाय भूयसे ।। अ.क.३२१क/४०.१६३; अनेकः — {de dag la sogs pa dang gzhan yang lha brgya stong mang po 'dus te} एतानि चान्यानि चानेकानि देवशतसहस्राणि सन्निपत्य ल.वि.२६ख/३१; {der ni rgyal po dgra mang rnams/} /{rnam par skrag byed ral gri'i gnyen//} वित्रासितानेकशत्रुनिस्त्रिंशबान्धवः…नृपः अ.क.२४०ख/२८.३; औघः — {skye bo mang pos} जनौघैः जा.मा.१४६ख/१७०; सुलभः — ग्. {yul 'gyed tshe na gnod pa mang //} युद्धे च सुलभा व्यथा बो.अ.१८क/६.१९; उदारः — {kun dga' bo sems can dbul po ni}…{gos mang po dang}… {dag dgos par mi 'dzin te} किमानन्द दरिद्रसत्त्वानां …उदारैर्वा वस्त्रैः… प्रयोजनम् सु.प.३५क/१४; आकुलः — {ri dwags mang} मृगाकुलानि जा.मा.५१क/६०; महान् — {nor mang} महाधनः अ.श.७२ख/६३; {sems can mang po'i don gnas phyir} महासत्त्वार्थनिश्रयात् सू.अ.१३८क/१३; {de tshe dus mang btang snyoms kyis/} /{rig byed nyams par gyur nas ni//} ( वेदः) ततः कालेन महता तूपेक्षितविनाशितः । त.स.११३क/९७९; अनेकविधः — {'jigs pa mang po'i sdug bsngal} भयमनेकविधं च दुःखम् जा.मा.१०३क/११९; बहुविधः — {dngos po mtha' yas so sor gnas pa mang po rnams//} भिन्नाश्रयान् बहुविधानमितांश्च भावान् जा.मा.१३२ख/१५३; विविधः — {gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६; {mtshan mar rnam par rtog pa mang po} विविधनिमित्तविकल्पः ल.अ.१२८क/७४; • सं. १. सङ्घातः — {nyi ma'i 'od zer mang po ltar} दिनकरकिरणसङ्घातमिव जा.मा. १७३ख/२००; {'jig pas na 'jig pa'o/} /{bsags pas na tshogs pa ste/} {mang po dang phung po zhes bya ba'i tha tshig go//} सीदतीति सत् । चयः कायः, सङ्घातः स्कन्ध इत्यर्थः अभि.भा.२२९ख/७७२; निचयः म.व्यु.५०७५ (७७क); कलापः — {sems dang sems las byung ba mang po} चित्तचैत्तकलापः ल.अ.११५क/६१; कायः — {skye bo mang po 'du'o//} जनकायः सन्निपतति अ.श.२००क/१८५; {sems dpa' chen po des nags tshal de na 'khod pa'i sems can mang po rnams yongs su bskyangs pas} परिपाल्यमानस्तेन महासत्त्वेन तस्मिन् वनप्रदेशे सत्त्वकायः जा.मा.२१०क/२४५; ग्रामः — {sa bon mang po} बीजग्रामाः स.पु.४७क/८४; {glu'i dbyangs Sha D+dza dang} …{kai shi ka dang glu'i dbyangs mang por sbyar ba la sogs pa dang ldan zhing} षड्ज…कैशिकगीतस्वरग्राममूर्छनादियुक्तेन ल.अ.५६ख/१ २. गणः — {blon po mang pos bskor} अमात्यगणपरिवृतः जा.मा.१५६ख/१८०; {bung ba mang po sgra 'byin pa zhig tu} मधुकरगणोपकूजिते जा.मा.१२क/१२; पूगः — {'dus pa'am tshogs sam mang po 'am 'khor gang yang rung ste} ये केचित्सङ्घा वा गणा वा पूगा वा परिषदो वा अ.श.२८क/२४; यूथम्— {spre'u mang po'i bdag po} वानरयूथाधिपतिः जा.मा.१५७ख/१८२; {ngang pa mang po} हंसयूथम् जा.मा.११८क/१३७; कुलम् — {nya mang} मीनकुलम् जा.मा.२०४ख/२३८; सार्थः — {ri dwags mang po} मृगसार्थः जा.मा.१५१क/१७४; सङ्घः म. व्यु.५०८० (७७क) ३. = {mang po nyid} बाहुल्यम् — {gtan tshigs la sogs pa yang brjod pa mang po la skyon med} (?{yod} ){pa nyid kyi phyir} हेतुत्वादिबाहुल्यस्य पुनर्वचनस्य दोषत्वात् वा.न्या.३४९क/१०८; {de la lci dang yang ba rnams/} /{mang dang nyung ba nyid spel bas/} /{mtho dma' yi ni rnam pa de/} /{brjod pa la sogs rnams la blta//} तद् गुरूणां लघूनां च बाहुल्याल्पत्वमिश्रणैः । उच्चावचप्रकारं तद् दृश्यमाख्यायिकादिषु ।। का.आ.३२१क/१.८१; बहुत्वम् — {de dag ni ming mang ba'i phyir dngos po mang por mi rtog mod kyi} न चैषां नामबहुत्वाद्भावबहुत्वं विकल्प्यते ल.अ.१३२क/७८; बहुत्वता — {'byung ba tha dad mtshan gyis gzugs/} /{ji ltar gzugs rnams mang por 'gyur//} भूतैर्विलक्षणैः रूपं कथं रूपबहुत्वता ।। ल.अ.१८२क/१४९; बहुलत्वम् — {gdungs pa na ni 'dzin khri mang} तपन्यां ग्राहबहुलत्वम् वि.व.२१३ख/१.८८; भूयस्त्वम् — {'jig rten pas ni sgra gcig la/} /{sbyor ba mang po snyam du sems//} लोकः प्रयोगभूयस्त्वं शब्दस्यैकस्य मन्यते ।। त.स.९०क/८१६; आकीर्णता — {mi mthun pa dang mang po yi/} /{skyon yang yon tan bzhin dgongs shing //} द्वन्द्वान्याकीर्णता चेति दोषान् गुणवदुद्वहन् ।। श.बु.११४ख/११३; • उ.प. शतम् — {sdug bsngal mang po'i mda'i 'ben du gyur pa} व्यसनशरशतलक्ष्यभूतम् जा.मा.३१क/३६; • द्र.— {skye bo mang po rlag par byed//} जनतां नाशयन्ति ल.अ.१७९क/१४३.
mang por
बहुधा — {gcig tu gyur nas mang por 'gyur/} {mang por gyur nas gcig tu 'gyur} एको भूत्वा बहुधा भवति, बहुधा भूत्वा एको भवति अभि.स्फु.२७७क/११०७.
mang po skyes
= {mang po las skyes/}
mang po nyid
बहुता — {zag med dbyings na sangs rgyas rnams/}…/{gcig min mang po nyid ma yin//} बुद्धानाममले धातौ नैकता बहुता न च । सू.अ.१५५ख/४१; बहुत्वम् — {der ni mang po nyid kyis ni/} /{bstan pa'i 'dus pa gsal bar yod//} संहतेः ख्यातिरत्रास्ति बहुत्वेन परिस्फुटा । प्र.अ.९१क/९९; बाहुल्यम् — {de bzhin gcig nyid don du ma'i/} /{byed phyir du ma zhes brjod de/} /{de 'bras min pa las ldog pas/} /{mang po nyid du yongs brtags pa'o//} तथाऽनेकार्थकारित्वादेको नैक इवोच्यते । अतत्कार्यपरावृत्तिबाहुल्यपरिकल्पितः ।। त. स.३८ख/४०१.
mang po thos
= {mang du thos pa/}
mang po thos pa
= {mang du thos pa/}
mang po 'thung
= {glang po} अनेकपः, गजः — दन्ती दन्तावलो हस्ती द्विरदोऽनेकपो द्विपः । अ.को.१८७ख/२.८. ३४; अनेकेन तुण्डेन वक्त्रेण च पिबतीति अनेकपः अ.वि.२.८.३४.
mang po 'dus pa
महासमाजः — {mang po 'dus pa'i nang na sgyu ma mkhan/} /{skye bo rnams kyi mig kyang bslu bar nus//} मायाविधिज्ञाश्च महासमाजे जनस्य चक्षूंषि विमोहयन्ति । जा.मा.२०५क/२३८; गणसन्निपातः लो.को.१७८०.
mang po pa
वि. भूयिष्ठः म.व्यु.२६९७ (५०क).
mang po ma yin pa
• वि. अप्रभूतः — {gya nom pa ma yin pa dang mang po ma yin pa rnyed pas yid mi bde ba ni} लब्धेनाप्रणीतेनाप्रभूतेन परितासः अभि.स्फु.१६१क/८९३; • सं. अप्रभूतत्वम् — {gya nom ma yin pa'am mang po ma yin pa'i phyir} अप्रणीतत्वाद्, अप्रभूतत्वाद्वा अभि. स्फु.१६१ख/८९३.
mang po tshogs pa
गणः — {lha yul kha cig na ni mang po tshogs pa dbang bgyid do//} देव केचिद्देशा गणाधीनाः अ.श.२४०क/२२०.
mang po tshogs pa dbang bgyid pa
गणाधीनः — {lha yul kha cig na ni mang po tshogs pa dbang bgyid do//} {yul kha cig na ni rgyal po dbang bgyid do//} देव केचिद्देशा गणाधीनाः केचिद्राजाधीनाः अ.श.२४०क/२२०.
mang po 'dzin
= {smin drug zla ba} बाहुलः, कार्तिकमासः — स्यात्तु कार्तिके । बाहुलोर्जौ कार्तिकिकः अ.को.१३७ख/१.४.१८; बाहुली अत्रास्तीति बाहुलः अ.वि.१.४.१८.
mang po las skyes
ना. = {gdong drug} बाहुलेयः, कार्तिकेयः — कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः ।…बाहुलेयः अ.को.१३०क/१.१.४१; बहुलानां कृत्तिकानामपत्यं पुमान् बाहुलेयः अ.वि.१.१.४१.
mang po las gyur pa
पा. सामूहिकः, योगभेदः — {ldan pa'i don ni rnam pa lnga ste/} /{mang po las gyur pa'i ldan pa ni 'di lta ste/} {khang pa'i shing dang pha gu la sogs pa'o//} योगार्थः पञ्च योगाः । सामूहिको योगस्तद्यथा गृहकाष्ठेष्टकादीनाम् अभि.स.भा.१०४ख/१४१.
mang po las gyur pa'i ldan pa
पा. सामूहिको योगः, योगभेदः — {ldan pa'i don ni rnam pa lnga ste/} {mang po las gyur pa'i ldan pa ni 'di lta ste/} {khang pa'i shing dang pha gu la} ।{sogs pa'o/} /{rjes su 'ching ba las gyur pa'i ldan pa}… {'brel par gyur pa'i ldan pa}…{gnas skabs las gyur pa'i ldan pa}…{'gyur ba las gyur pa'i ldan pa} योगार्थः पञ्च योगाः । सामूहिको योगस्तद्यथा गृहकाष्ठेष्टकादीनाम् । आनुबन्धिको योगः…साम्बन्धिको योगः… आवस्थिको योगः… वैकारिको योगः अभि.स.भा. १०४ख/१४१.
mang po'i gnas
ना. बह्वाश्रया, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo mang po'i gnas zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…बह्वाश्रया नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
mang po'i tshig
बहुवचनम् — {gnyis kyi tshig dang mang po'i tshig tu yang mi 'gyur te/} {bya ba gcig yin pa'i phyir ro/} द्विवचनबहुवचने च न प्राप्नुतः एकत्वाद् व्यापारस्य प्र.अ.१४ख/१६; {stag gi byang chub kyi bu dag ces mang po'i tshig smos pa ni de dag mang ba'i phyir ro//} व्याघ्रबोध्यायना इति बहुवचनम्, तेषां बहुत्वात् अभि.स्फु.२३६क/१०२८; द्र. {mang ba'i tshig/}
mang po'i lha
बहुदेवः लो.को.१७८०.
mang pos bkur ba
• वि. बहुमतः — {sa yi bdag po khyod kyi blo/} /{dam pa mang pos bkur ba yang /} /{'khor ba las ni phyir phyogs pa/} /{skal ldan 'di 'dra ci ltar skyes//} धन्यो बहुमतश्चासि सतां त्वं पृथिवीपते । कथं संसारविमुखी जाता ते मतिरीदृशी ।। अ.क.३१२क/४०.५९; • ना. १. महासम्मतः, नृपः — {rgyal po mang pos bkur ba ni 'das pa'i dpe'o//} राजा महासम्मतः इदमतीतवृत्तेरुदाहरणम् वा.टी.७०क/२५; वि.व.१२२ख/१.११ २. मान्धाता, नृपः — {nga nyid de'i tshe de'i dus na 'khor los sgyur ba'i rgyal po mang pos bkur ba zhes bya bar gyur to//} अहमेव स तेन कालेन तेन समयेन मान्धाता नाम राजा चक्रवर्ती अभूवम् प्र.प.१९१क/२५० ३. महाप्रणादः, नृपः — {sngon tshe lha yi bu 'ga' zhig/} /{dus kyis mtho ris las yongs 'phos/} /{brgya byin bka' las mi yi bdag/} /{mang pos bkur ba zhes par gyur//} देवपुत्रः पुरा कश्चित् काले स्वर्गपरिच्युतः । महाप्रणादनामाऽभून्नृपतिः शक्रशासनात् ।। अ.क.१५५क/१६.७.
mang pos bkur ba'i sde pa
साम्मतीयः, निकायभेदः — {gnas ma'i bu ni 'phags pa mang pos bkur ba'i sde pa} आर्यसाम्मतीयः वात्सीपुत्रीयः अभि.स्फु.३१३ख/११९१.
mang pos bos
संहूतिः — हूतिराकारणाह्वानं संहूतिर्बहुभिः कृता ।। अ.को.१४१क/१.६.८; सम्यक् हूयते संहूतिः । बहुभिः कृतस्य एहीति वचसो नाम अ.वि.१.६.८.
mang ba
• वि. बहुः — {'di las yon tan mang ba skyes/} /{rgyal po gcig kyang yod ma yin//} अतो बहुगुणं राजन्नेकमेवास्त्युपायनम् । अ.क.३०८क/४०.१६; प्रभूतः — {nor dang yo byad mang ba} प्रभूतवित्तोपकरणः अ. श.७२ख/६३; प्रचुरः — {bcom brlag na ni}… {bud med mang ba yin no//} मथुरायाम्… प्रचुरमातृग्रामाः वि.व. १२७ख/१.१७; भूरिः — {de nas grub pa'i bdag po ni/} /{phun tshogs mang ba'i khyim dag tu/} /{bu mo bag ma'i dga' ston dag/} /{rtsom pa'i chas ni rab tu bstar//} ततः सिद्धाधिनाथस्य भवने भूरिसम्पदः । सुतापरिणयारम्भसंभारः समवर्तत ।। अ.क.३०२क/१०८.९८; बहुलः — {rtog pa mang ba} वितर्कणाबहुलाः अभि.स.भा.७३क/१०१; {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i bslab pa dag la bslab par 'dod pas thog ma kho nar mos pa mang bar bya'o//} आदित एव बोधिसत्त्वेन बोधिसत्त्वशिक्षासु शिक्षितुकामेनाधिमुक्तिबहुलेन भवितव्यम् बो. भू.५१ख/६७; महती — {sa mang po ni sa mang ba yin no//} महती भूमिर्महाभूमिः अभि.भा.६५ख/१९१; • उ.प. प्रायः — {rtsub min yi ge mang ba 'di/} /{shin tu gzhon pa nyid du 'dod//} अनिष्ठुराक्षरप्रायं सुकुमारमिहेष्यते । का.आ.३२०ख/१.६९; • सं. = {mang ba nyid} बाहुल्यम् — {nyon mongs pa mang ba} क्लेशबाहुल्यम् सू.व्या.१३८क/१२; बहुलता — {rtog pa mang ba} अवकल्पनाबहुलता द.भू.१७६क/९; {gnod sems mang ba} व्यापादबहुलता शि.स.१४८ख/१४३; प्राचुर्यम् — {de 'dod pa rnams la 'thab mo dang rtsod pa dang dregs pa dang 'khon dang mi mthun pa mang ba dang}… {yongs su spangs te} स कामान् विग्रहविवादमदवैरस्य (वैषम्य)प्राचुर्यात्…परित्यज्य जा.मा.११०क/१२८; भूयस्त्वम् — {de na rnam par rtog pa mang ba'i phyir ro//} तत्र वितर्कभूयस्त्वात् अभि. स्फु.१६३क/८९९.
mang ba nyid
प्राभूत्यम् — {gal te mang ba nyid yin na stan gnyis sam gsum bzhag ste'o//} प्राभूत्यं चेद् द्वित्रीण्युत्सृज्यासनानि वि.सू.५९ख/७५; बहुलता — {mos pa mang ba nyid} अधिमुक्तेर्बहुलता सू.अ.१९५क/९६.
mang ba'i dpe
पा. बहूपमा, उपमाभेदः — {tsan dan chu dang zla ba'i zer/} /{zla shel sogs bzhin khyod kyi ni/} /{reg pa bsil zhes khyad par dag/} /{gsal bar byed pa mang ba'i dpe//} चन्दनोदकचन्द्रांशुचन्द्रकान्तादिशीतलः । स्पर्शस्तवेत्यतिशयं प्रथयन्ती बहूपमा ।। का.आ.३२३ख/२.४०.
mang ba'i tshig
बहुवचनम् — {tshigs drug ces pa ni mang ba'i tshig la gcig gi tshig go//} षट्सन्धिरिति बहुवचने एकवचनम् वि.प्र.२३०क/२.२५; द्र. {mang po'i tshig/}
mang bar 'gyur
क्रि. बहुलं भविष्यति लो.को.१७८०.
mang bar bya
कृ. बहुलेन भवितव्यम् — {'di la byang chub sems dpa'}…{thog ma kho nar mos pa mang bar bya'o//} इह आदित एव बोधिसत्त्वेन… अधिमुक्तिबहुलेन भवितव्यम् बो.भू.५१ख/६७.
mang bar bya ba
= {mang bar bya/}
mang 'dzin
बहुलम्, संख्याविशेषः — {phang steng phrag brgya na mang 'dzin ces bya'o} शतमुत्सङ्गानां बहुलं नामोच्यते ल.वि.७६क/१०३.
mang za
वि. बहुभोजनः — {dge 'dun gzhan du gsol ba la/} /{gshegs tshe mang za de nyid ni/} /{gcig pu de yis yang dag thob/} /{de la zas ni rab tu phul//} सङ्घेऽन्यत्र गते भोक्तुं तमेव बहुभोजनम् । एकमेव स सम्प्राप्य भोज्यं तस्मै न्यवेदयत् ।। अ.क.२२४ख/८९.३७; {mang du za zhing rtag par za/} /{de dag gang phyir nad mang 'gyur//} बह्वाशी नित्यभोजी च बह्वावाचो (?मयो) भवे हि सः । म.मू.१८३क/११३.
mang yul
ना. काविशः, देशः — {stobs bcu ldan pas bshad pa'i zhing /} /{byang phyogs yod pa'i ri dag dang /} /{kha che dang ni rgya yul dang /} /{bal po de bzhin mang yul dang //} दशबलैः कथिताः क्षेत्राः उत्तरापथपर्वताः । कश्मीरे चीनदेशे च नेपाले काविशे तथा ।। म.मू.१४९ख/६२.
mangs
= {mang} वि. नैकः — {sbrul nag mgo mangs bzhin} नीला भुजङ्गा इव नैकशीर्षाः जा.मा.८१क/९३; {mgo mangs sbrul} नैकशिरा भुजङ्गः जा.मा.९०ख/१०३; द्र.— {mang na brgya/} {de bas mangs na nus par mi 'gyur te} शतेन परं प्रमाणं न ततः परं क्षमम् जा.मा.१९१ख/२२२.
mangs rigs
शूद्रः — {bud med dang mangs rigs dag la gnyi ga rtogs pa med pa'i phyir ro//} स्त्रीशूद्राणामुभयप्रतीतेरभावात् वा.न्या.३४६ख/९९; शूद्री — {'jig rten kun rdzob kyis kha dog nag po'i sa ni dmangs rigs so//} लोकसंवृत्या कृष्णवर्णा भूमिः शूद्री वि.प्र.९५क/३.७.
mnya ny+dzu Sha ka
मञ्जूषकः, पुष्पभेदः — {lha'i me tog}…{many+dzu Sha ka dang many+dzu Sha ka chen po rnams kyi me tog gi char chen po mngon par bab ste} मञ्जूषकमहामञ्जूषकाणां दिव्यानां पुष्पाणां महत्पुष्पवर्षमभिप्रावर्षत् स.पु.३ख/२.
mnya ny+dzu Sha ka chen po
महामञ्जूषकः, पुष्पभेदः — {lha'i me tog}…{many+dzu Sha ka dang many+dzu Sha ka chen po rnams kyi me tog gi char chen po mngon par bab ste} मञ्जूषकमहामञ्जूषकाणां दिव्यानां पुष्पाणां महत्पुष्पवर्षमभिप्रावर्षत् स.पु.३ख/२.
mad
= {mad pa/}
mad gu
मद्गुः, पक्षिविशेषः च.उ.७२ख ।
mad pa
=( {bden pa} इत्यस्य प्रा.) सत्यम् — {des smras pa/} {mad do mad par bgyid do//} स कथयति—सत्यं सत्यं करोम्यहम् का.व्यू.२१५क/२७५; तथ्यम् — {kye gau ta ma 'di mad dam} तथ्यमिदं भो गौतम अभि.स्फु.२५६क/१०६६.
man ngag
१. उपदेशः — {bla ma'i man ngag gis} गुरूपदेशेन वि.प्र.२४५क/२.५८; {dug zhi bar bya ba'i phyir 'jog po'i gtsug gi rin po che'i rgyan gyi man ngag lta bu} विषशमनाय तक्षकफणारत्नालङ्कारोपदेशवत् प्र.वृ.३२२क/७२; अववादः — {sangs rgyas thams cad kyi chos la shes rab dang ye shes kyi man ngag yang dag par tshol ba} सर्वबुद्धधर्मप्रज्ञाज्ञानाववादसम्प्रत्येषकम् द.भू.१७४ख/८; सम्प्रदायः — {glegs bam dag las bklags pa'i sngags/} /{man ngag rnam par spangs rnams kyis//} पुस्तकात् पठितैर्मन्त्रैः सम्प्रदायविवर्जितैः । वि.प्र.८२क/४.१६८ २. आम्नायः — {gang phyir grub cig tshangs pa ni/} /{rtag tu man ngag la ltos so//} सिद्धमेकं यतो ब्रह्मगतमाम्नायतः सदा । प्र.अ.१२क/१४.
man ngag dang ldan pa
उपदेशकः — {de bzhin du rgan po chos ston pa po} *{ma yin pa'i man ngag dang ldan pa gzhan yang ste sems can gyi don byed mi nus pa'i phyir ro//} एवमन्येऽपि ज्येष्ठा धर्मदेशका उपदेशका इति सत्त्वार्थकरणेऽशक्तत्वादिति वि.प्र.१८२ख/३.२०२.
man chad
अव्य. अधः — {lte ba yan chad skyes bu'i rnam pa man chad sbrul gyi rnam pa} नाभ्यूर्ध्वं पुरुषाकारावधः सर्पाकारौ वि.प्र.७३क/४.१३६; {bsam gtan khyad par can de man chad kyi ting nge 'dzin} …{rtog pa dang bcas shing dpyod pa dang bcas pa yin no//} तस्माद् ध्यानान्तरादधःसमाधिः सवितर्कः सविचारः अभि.भा.७६क/११६३; अधस्तात् — {bsam gtan gsum pa na ni bde ba dang mtshungs par ldan no//} {man chad na ni yid bde ba dang mtshungs par ldan no/} /{yan chad na ni btang snyoms dang mtshungs par ldan no//} तृतीये ध्याने सुखेन, अधस्तात् सौमनस्येन ऊर्ध्वमुपेक्षया अभि.भा.२५२ख/८५१; अधरतः — {dgu pa tshun chad zad pa yin zhes bya ba ni rnam pa dgu spangs pa man chad de don gyis na rnam pa dgu spangs pa ma gtogs pa zhes bshad do//} अर्वाङ् नवक्षयात् नवप्रकारप्रहाणादधरतः नवप्रकारप्रहाणपरिहारेणार्थादुक्तं भवति अभि.स्फु.१८१क/९३४; परम् — {'di man chad ni shes pa bcu po 'di dag gi dge ba la sogs pa'i bye brag bstan par bya ste} अतः परमेषां ज्ञानानां कुशलादिभेदं निर्देक्ष्यामः अभि.भा.५०ख/१०६३; ऊर्ध्वम् — {'di man chad tshigs su bcad pa phyed dang gnyis kyis ni bsten pa'i rnam pa'i dbye ba rig par bya ste} अत ऊर्ध्वमध्यर्धेन श्लोकेन प्रकारभेदः सेवाया वेदितव्यः सू.व्या.२१२ख/११७; आ — {lhan pa bzhi man chad nas} आचतुर्बन्धनम् वि.सू.२७क/३४; {shing ljon pa gcig la mtshams bzhi man chad kyi mu thug du ma rnam par gnas so//} व्यवतिष्ठते सीम्न्याचतुष्टयादेकवृक्षेऽनेका मर्यादा वि.सू.६०ख/७६; द्र.— {bsam pa dag pa'i sa yan chad mthar thug par 'gro ba'i sa man chad yongs su bzung ba'i phyir rtogs pa dang ldan pa'o//} अधिगमोपेता शुद्धाशयभूमिमुपादाय यावन्निष्ठागमनभूमिपरिग्रहात् बो.भू.११४क/१४७; {thams cad kyis 'bru mar snod bcang bar bya'o/} /{phul gang man chad nas phul phyed yan chad shong ba'o//} धारयेत् सर्वं तैलभाजनम् । कौडवात् प्रभृत्यर्धकौडवात् वि.सू.९७क/११७; {de'i tshad ni sor bcu gnyis man chad sor brgyad yan chad do//} प्रमाणमस्य द्वादशकादङ्गुलीनां प्रभृत्यष्टकात् वि.सू.९क/९; {de la nad g}.{yog med na mthar thug pa man chad las bsko bar bya'o//} उपस्थायकस्याभावे ददीरन्नान्तात् वि.सू.१०क/१०.
man da ra
• ना. मन्दरः, पर्वतः — {ri bo man da ra bslang bzhin/} /{nam mkha' kun tu gang gyur cing /} /{kha gdangs phug ltar gyur pa ni/} /{tshong pa kun gyis mdun du mthong //} ददृशुर्वणिजः सर्वे पुरः सम्पूरिताम्बरम् । विसारितास्यकुहरं मन्दराद्रिमिवोद्गतम् ।। अ.क.२२२क/८९.१०; {lhun po man dar mo}(?{mai} ){na dang /} /{ti se u ral la la sogs/} /{de yi rang bzhin yin pa'i phyir/} /{dpe 'ga' yang ni yod ma yin//} मेरुमन्दरमैनाककैलाशोशीरकादयः । एकैकरूपाः सन्त्येव ततो नैकाप्युदाहृतिः ।। प्र.अ. १८७क/५४१; • ( {man+da ra ba} इत्यस्य स्थाने).
man da ra ba
= {man+da ra ba/}
man da ra ba chen po
= {man+da ra ba chen po/}
man dA ra
= {man+da ra ba/}
man dA ra ba
= {man+dA ra ba/}
man dzu Sha ka
मञ्जूषकः, पुष्पभेदः — {me tog ud pa la dang}…{man dzu Sha ka dang man dzu Sha ka chen po dang} उत्पल …मञ्जूषकमहामञ्जूषकाणि का.व्यू.२३६क/२९८.
man dzu Sha ka chen po
महामञ्जूषकः, पुष्पभेदः — {me tog ud pa la dang}…{man dzu Sha ka dang man dzu Sha ka chen po dang} उत्पल… मञ्जूषकमहामञ्जूषकाणि का.व्यू. २३६क/२९८.
man shel
शिला — {yang na sa chen po 'di nor bu dang mu tig dang}…{man shel dang}… ग्. {yas su 'khyil ba} यद्वा अस्यां महापृथिव्यां मणयो मुक्ताः…शिला…दक्षिणावर्तः अ.श.१०२ख/९२; बो.भू.३ख/३.
man shel dkar po
शङ्खशिला, रत्नविशेषः — {nor bu dang mu tig dang baiDUr+ya dang man shel dkar po dang}… ग्. {yas su 'khyil ba la sogs pa ni rin po che'o//} मणिमुक्तावैडूर्यशङ्खशिला… दक्षिणावर्तप्रभृति रत्नम् वि.सू.२६ख/३३.
man+da ra ba
• सं. मन्दारवम्, पुष्पभेदः — {lha'i me tog ud pa la dang pad ma dang ku mu da dang pad ma dkar po dang man dA ra rnams kyis} दिव्यानामुत्पलपद्मपुण्डरीकमन्दारवादीनां पुष्पाणाम् अ.श.१२५क/११५; मान्दारवम् — {lha'i bu rnams kyis lha'i me tog man+da ra ba dag mngon par sprul te} देवपुत्रा दिव्यानि मान्दारवपुष्पाण्यभिनिर्माय अ.सा.७१क/३९; {me tog man+da ra dang pad+ma dang /} /{ut+pa la la sogs} मान्दारवेन्दीवरमल्लिकाद्यैः…कुसुमैः बो.अ.४ख/२.१५; • ना. मन्दारः, देवतरुः—पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ।। अ.को.१३१क/१.१.५१; मन्द्यते स्तूयते मन्दारः । मदि स्तुतिमोदमदस्वप्नकान्तिगतिषु । मन्दा आरा अस्येति वा मन्दारः अ.वि.१.१.५१.
man+da ra ba chen po
महामान्दारवः, पुष्पभेदः — {me tog man+da ra ba dang man+da ra ba chen po thogs nas} मान्दारवाणि महामान्दारवाणि च पुष्पाणि गृहीत्वा अ.सा. ३९८ख/२२६; {me tog ud pa la dang}…{man dA ra ba dang man dA ra ba chen po dang u dum wa ra dag gis yongs su gang ngo //} उत्पल… मान्दारवमहामान्दारवौदुम्बरपुष्पपरिपूर्णानि का.व्यू.२०३ख/२६१.
maN+Da la
= {maN+Dal/}
maN+Dal
मण्डलम् — {de nas gsor nas maN+Dal ru dor bar bya'o//} तत उल्लालयित्वा मण्डले क्षिपेत् वि.प्र.१४५ख/३.८७; {maN+Dal gyi cho ga} मण्डलविधिः क.त.४५२८.
ma'i gnas
जननीपदम् — {byis pa bsngags 'os 'di yi ni/} /{ma yi gnas su bdag gyur ces//} मां धारयिष्यति शिशुः श्लाघ्योऽयं जननीपदे । अ.क.३८क/४.१५.
ma'i spun
मातृभगिनी — {de bzhin zhang po'i chung ma dang /} /{ma yi spun dang sgyug mo dang //} मातुलस्य तथा भार्या मातृभगिनी च श्वसृका । हे.त.२५ख/८४.
ma'i me skor
मातृविवाहः — {rnam pa 'di nyid kho na yis/} /{ma yi me skor la sogs pa/} /{the tshom med pas med pa ru/} /{blo ldan khyed la thal min nam//} ननु मातृविवाहादेरसत्त्वं मुक्तसंशयम् । एतेनैव प्रकारेण तव धीमन् प्रसज्यते ।। त.स.१२०क/१०४१; {gal te ma mthong tsam gyis ni/} /{kun mkhyen 'gog par byed yin na/} /{de tshe khyed kyis ma'i me bskor/} /{zhes la sogs kyang bkag par 'gyur//} यदि त्वदृष्टिमात्रेण सर्ववित् प्रतिषिध्यते । तदा मातृविवाहादिनिषेधोऽपि भवेत् तव ।। त.स. ११९ख/१०३७.
ma'i me bskor
= {ma'i me skor/}
mar
• सं. १. घृतम् — {blugs gzar gyis zas mchog dang zho dang sbrang rtsi dang mar dang sbyar ba'i sbyin sreg stong rtsa brgyad zhag gsum byas na} स्रुवेण परमान्नाहुतीनां दधिमधुघृताक्तानां अष्टसहस्रं जुहुयात् त्रिरात्रेण म.मू. २११ख/२३०; {mar las btsos nas btung bar bya'o//} घृतं पक्त्वा पातव्यम् वि.व.२१६क/१.९२; सर्पिः {mar ram 'bru mar mes bsregs na du ba yang mi mngon zhing thal ba'i lhag ma yang mi mngon par 'gyur ro//} सर्पिषो वा तैलस्य वा अग्निना दह्यमानस्य न मषिर्न छारिका प्रज्ञायते शि.स.१३५ख/१३२; आज्यम् — {der ni ba yi mar gyis ni/} /{sreg blugs gsum ni nges sbyin bya//} आहुतित्रयं ततो दद्याद् आज्ये गव्ये तु तत्र वै ।। म. मू.१७०ख/९२ २. = {mar gsar pa} नवनीतम् — {'o ma dang zho dang mar dang} क्षीरं दधि नवनीतम् श्रा.भू.३३ख/८४ ३. हविः — {ba'i mar gyi dri'i snying po can gyi du ba drag tu 'phyur la} सुरभिहविर्गन्धगर्भितोद्दामधूमनिर्गमम् ना. ना.२२७क/१७ ४. तैलबोधकपदांशः — {'bru mar/} {til mar/} {yungs mar/} ।। • अव्य. अधः — {mar yang babs} अधोऽप्यवतरेत् स.पु.५१ख/९१; • ( {ma+ra}) — {thog mar} प्रथमतः अभि.स्फु.१६७क/९०८; {snga mar} पूर्वेण त.स. १०४ख/९२०; {skad cig mar 'jig can} क्षणभङ्गिनः त. स.१४ख/१६७; {tshad mar rab tu grub pa} प्रामाण्यप्रसाधनम् प्र.अ.१६०ख/१७४.
mar bskol ba
सर्पिः मि.को.३७ख ।
mar khu
घृतम् — {ba blas byug pa dang mar khus bkru ba dang} हरिताललेपनघृतस्नान(–) बो.भू.१२५ख/१६१; हविः मि.को.३७ख ।
mar gad
= {ma ra ka ta/}
mar gyi rgya mtsho
ना. घृतसमुद्रः, समुद्रः — {lus la rgya mtsho bdun po}…{de dag las lan tshwa'i rgya mtsho ni gci ba'o//}… {mar gyi rgya mtsho ni zhag go//} शरीरे सप्त समुद्राः । तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम्…घृतसमुद्रो वसाः वि.प्र.२३५क/२. ३५; घृतसागरः — {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६.
mar gyi ngo
= {mar ngo /}
mar gyi nying khu
घृतमण्डः— {de kho na shes pas 'dod chags la sogs pa spangs na sems dri ma med pa nyid de zag pa med pa'i ngo bo nyid dang don gzhan ma yin par gyur pa mar gyi nying khu dang ba lta bu yin no//} तत्त्वज्ञानापनीतेषु रागादिषु चेतसो वैमल्यमनास्रवत्वमनर्थान्तरभूतं घृतमण्डस्वच्छतावत् अभि.स्फु.२३६ख/१०२८; सर्पिर्मण्डः — {de}… {'o ma dang zho dang mar dang zhun mar dang mar gyi nying khu dang}… {dag gis sring bar byed skyed par byed} ( स दारकः क्षीरेण) दध्ना नवनीतेन सर्पिषा सर्पिर्मण्डेन…आशु वर्ध्यते वि.व.२०७ख/१.८२.
mar gyi bum pa
घृतकुम्भः— {mar gyi bum pa'i byi ba bzhin/} {khu chu dang ni lhan cig skyes//} घृतकुम्भे मूषिका यद्वत्सह शुक्रेण वर्धते ।। ल.अ.१६५ख/११७; घृतघटः — {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir mar gyi bum pa bzhin no//} मध्यपदलोपात् घृतघटवत् अभि.भा.३१ख/९८९; {mar la ltos pa'i bum pa ni mar gyi bum pa ste/} {gang du mar blugs pa yin no//} घृतापेक्षो घटो घृतघटः, यत्र घृतं प्रक्षेप्स्यते अभि.स्फु.२१३क/९८९.
mar gyi mar me
सर्पिप्रद्योतः — {mar gyi mar me ltar 'bar bar byas sam} सर्पिप्रद्योतिकं वा दीप्यमानस्य शि.स. १०२क/१०१.
mar 'grib pa
अपकर्षः — {mar ni 'grib pa yi/} /{brgya yi bar la de dag 'byung //} अपकर्षे तु शताद् यावत् तदुद्भवः । अभि.को.१०ख/३.९४; द्र. {mar 'bri ba/}
mar ngo
कृष्णः, ओ णा, कृष्णपक्षः — {mar ngo'i bcu bzhi la dur khrod kyi shing gis me rab tu sbar la} कृष्णचतुर्दश्यां श्मशानकाष्ठैरग्निं प्रज्वाल्य म.मू.२८०क/४३८; {zla ba zla ba'i mar ngo yi/} /{bcu bzhi pa la khyim dben par//} मासि मासि चतुर्दश्यां कृष्णायां विजने गृहे । हे.त.२६क/८६; कृष्णपक्षः मि.को.१३३ख; द्र. {mar ngo'i zla phyed/}
mar ngo'i zla phyed
कृष्णपक्षः — {mar ngo'i zla phyed ci 'dod par/} /{sa steng ras bris bzhag nas ni//} यथेष्टं कृष्णपक्षे च पटं संस्थाप्य महीतले । म.मू.२७६क/४३४.
mar dang sbyar ba
वि. घृताक्तः — {me rab tu sbar la blugs gzar gyis zas mchog dang zho dang sbrang rtsi dang mar dang sbyar ba'i sbyin sreg stong rtsa brgyad zhag gsum byas na} अग्निं प्रज्वाल्य स्रुवेण परमान्नाहुतीनां दधिमधुघृताक्तानां अष्टसहस्रं जुहुयात् त्रिरात्रेण म.मू.२११ख/२३०.
mar spyon
क्रि. अवतर — {sru mar spyon mar spyon} अवतर अवतर भगिनि अ.श.१९०ख/१७६.
mar 'bri ba
अपकर्षः — {'chags pa'i dus na mar 'bri ba bar gyi bskal pa gcig dang /} {yar 'phel ba dang mar 'bri ba bco brgyad de bcu dgu'o//} एकोऽन्तरकल्पोऽपकर्षः विवर्तकाले एकोनविंशति(त)मः अष्टादश उत्कर्षापकर्षाः अभि.स.भा.३६ख/५१.
mar mi 'dzin pa
वि. अमातृज्ञः — {da ltar gyi sems can dag ni phal cher phar mi 'dzin pa mar mi 'dzin pa} एतर्हि सत्त्वा यद्भूयसा (अ)मातृज्ञा अपितृज्ञाः बो.भू.१३४क/१७३; द्र. {mar mi shes pa/}
mar mi shes pa
वि. अमातृज्ञः — {mi ma byin pa len pa}… {mar mi shes pa phar mi shes pa} अदत्तादायिनां पुरुषाणां …अमातृज्ञानामपितृज्ञानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; द्र. {mar mi 'dzin pa/}
mar me
• सं. १. = {sgron me} दीपः — {stong pa nyid de dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} शून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते अ.क.२८ख/ ५३.१४; {gang tshe nyi ma sogs pa'i sgra/} /{'dod pa tsam gyis 'byung ba rnams/} /{mar me sogs la sbyar bya ba/} /{de shes dag gis 'khrul pa nyid//} यदा सूर्यादिशब्दाश्च विवक्षामात्रभाविनः । दीपादौ विनिवेश्यन्ते तज्ज्ञानैर्व्यभिचारिता ।। त.स.१८ख/२०५; प्रदीपः — {mar me la mun pa sel ba'i mtshan nyid can gyi snang bar byed pa yod pa yin la} अस्त्येव अन्धकारघातलक्षणं प्रकाशनं प्रदीपस्य प्र.प.५१ख/६२; {de bzhin du thams cad mkhyen pa'i sems bskyed pa'i mar me gcig gis kyang} एवमेकः सर्वज्ञताचित्तोत्पादप्रदीपः शि.स.१००क/९९ २. प्रद्योतः — {mar me shi bar gyur pa ltar/} /{de yi thugs ni rnam par grol//} प्रद्योतस्येव निर्वाणं विमोक्षस्तस्य चेतसः ।। अ.श.२८४क/२६१; • पा. दीपः, निमित्तभेदः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste/} {du ba dang}… {mar me dang}…{thig le mthong ba'i dbye bas} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूम…दीप…बिन्दुदर्शनभेदेन वि.प्र. ६५ख/४.११५; • ना. दीपः, नृपः — {gnyis pa'i bskal par grong khyer ni/} /{mar me can du sa yi bdag/} /{mar me zhes la bcom ldan 'das/} /{ston pa mar me mdzad ces gyur//} द्वितीयकल्पे भगवान् द्वी(?दी लि.पा.)पाख्ये पृथिवीपतौ । दीपङ्कराभिधः शास्ता दीपवत्यामभूत् पुरि ।। अ.क.२२७ख/८९.७५.
mar me sgrol ma
दीपतारा, दीपहस्ता तारा लो.को.१७८२.
mar me can
ना. दीपवती, नगरम् — {gnyis pa'i bskal par grong khyer ni/} /{mar me can du sa yi bdag /mar} {me zhes la bcom ldan 'das/} /{ston pa mar me mdzad ces gyur//} द्वितीयकल्पे भगवान् द्वी(?दी लि.पा.))पाख्ये पृथिवीपतौ । दीपङ्कराभिधः शास्ता दीपवत्यामभूत्पुरि ।। अ.क.२२७ख/८९.७५.
mar me phul ba
• क्रि. दीपं ददौ — {der ni dbul mos mar me ni/} /{shin tu chung ba dag cig phul//} दीपमेकं ददौ तत्र स्वल्पकं दुर्गताङ्गना । अ.क.१५८ख/१७.२०; • सं. प्रदीपदानम् — {'di la snga ma'i mar me phul ba des brgya'i char yang mi phod pa} एतत्पूर्वकं प्रदीपदानं शततमीमपि कलां नोपैति शि.स.१६८क/१६६.
mar me bus
• क्रि. दीप्यते — {mar me'i rdza bo re re nas kyang spos kyi 'bru mar drug cu rtsa bzhi pa stong gi mar me bus so//} एकैकस्यां च दीपस्थाल्यां (चतुष्षष्टि)वर्तिसहस्रं दीप्यते सर्वगन्धतैलस्य रा.प.२५५ख/१५८; • भू.का.कृ. १. प्रज्वालितः — {mar me 'di ni bu mo 'dis} …{bus pa yin no//} अयं प्रदीपस्तया दारिकया…प्रज्वालितः वि.व.१६८ख/१.५८ २. आदीपितवान्— {mchod rten re re la yang mar me'i rdza bo brgya stong nas mar me bus so//} एकैकत्र च स्तूपे दीपस्थालिकाशतसहस्राण्यादीपितवान् रा.प.२५५ख/१५८.
mar me dbul ba
दीपदानम्— {de'i tshe dbu skra dang sen mo'i mchod rten de la su yang phyag dar byed pa'am mar me dang bdug pa dang me tog dbul ba med do//} तदा तत्र केशनखस्तूपे न कश्चित्सम्मार्जनं दीपधूपपुष्पदानं वा कुरुते अ.श.१४७क/१३७; द्र. {mar me phul ba/}
mar me 'bul byed
क्रि. प्रदीपदानं प्रकरोति — {mkhas pa gang zhig rab tu sems dad pas/} /{sangs rgyas mchod rten mar me 'bul byed na//} यो बुद्धचैत्येषु प्रसन्नचित्तः प्रदीपदानं प्रकरोति विद्वान् ।। वि.व.१६१ख/१.५०.
mar me sbar ba
भू.का.कृ. दीपदीपितः — {tshes brgyad bcu bzhi'i nub mor ni/} /{zhag chen mar me sbar ba la//} अष्टमीं चतुर्दशीरात्रौ महावसादीपदीपितः । म.मू.२७४ख/४३१.
mar me ma
ना. १. प्रदीपा [1] देवी — {de la lha mo ni du ba ma dang smig rgyu ma dang mkha' snang ma dang mar me ma dang}… {thig le gzugs can ma ste} तत्र दिव्या (?देव्यः) धूमा मरीचिः खद्योता प्रदीपा…बिन्दुरूपिणीति वि.प्र.५५क/४.९५ [2] शक्तिः — अ… {nag mo 'bar ma}…{ha ni du ba ma dang hA ni mar me ma ste/} {de ltar yi ge brgyad las skyes pa nus ma brgyad do//} अ… कृष्णदीप्ता… ह धूमा, हा प्रदीपा । एवमष्टाक्षरजाः शक्तयोऽष्टौ वि.प्र.५३क/४.८१ २. दीपा, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang}…{mar me ma dang}…{'dod ma ste/de} {dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या… दीपा… कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.
mar me ma'i phyag rgya
पा. दीपमुद्रा — {mar me ma'i phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod de} दीपमुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१०३क/१४४; द्र. {mar me'i phyag rgya/}
mar me rtse
= {mar me'i rtse mo/}
mar me mdzad
ना. दीपङ्करः, बुद्धः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{mar me mdzad dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…दीपङ्करेण च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४; {lag bzang dang}…{mar me mdzad dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…दीपङ्करः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू. ९३ख/५; {gnyis pa'i bskal par grong khyer ni/} /{mar me can du sa yi bdag /mar} {me zhes la bcom ldan 'das/} /{ston pa mar me mdzad ces gyur//} द्वितीयकल्पे भगवान् द्वी(?दी)पाख्ये पृथिवीपतौ । दीपङ्कराभिधः शास्ता दीपवत्यामभूत्पुरि ।। अ.क.२२७ख/८९.७५.
mar me mdzad bzang po
ना. दीपङ्करभद्रः लो.को.१७८३.
mar me mdzad ye shes dpal
ना. दीपङ्करश्रीज्ञानः , आचार्यः; = {jo bo rje/}
mar me 'od
= {mar me'i 'od/}
mar me 'od 'phro ba
प्रदीपार्चिः लो.को.१७८३.
mar me gsad par bya
क्रि. निर्वापयेयम् — {ma la bdag gis mar me de gsad par bya'o//} यन्न्वहं प्रदीपं निर्वापयेयम् वि.व.१६८ख/१.५८.
mar me'i mchod pa
दीपपूजा, पूजाविशेषः — {mar me'i mchod pa}…{gsungs te/} दीपपूजामाह बो.प.६२क/२६.
mar me'i snying po
वर्ती — {mar me'i snod rgya mtsho chen po tsam byas te/} {ri rab tsam gyi mar me'i snying pos mar me bus la} महासमुद्रप्रमाणदीपस्थालीं कृत्वा सुमेरुमात्रां वर्तीमादीप्य शि.स.१६८क/१६६; दीपवर्तिका— {pu la sa'i 'dab ma gang tsam dang mar me'i snying po tsam des kyang snyoms par bya ba'i phyir bgo bsha' bya'o//} पुलासपत्रपूरदीपवर्तिकामात्रतयाऽपि समतायै विभजनम् वि. सू.६७ख/८४.
mar me'i sdong bu
दीपवृक्षः — {mar me'i sdong bu yang mi bya'o//} न दीपवृक्षस्य वि.सू.९६क/११५.
mar me'i snang ba
दीपालोकः — {mngon shes dang /} /{ye shes dri med de nyid dang /} /{rnam dbye med phyir mar me yi/} /{snang la dro mdog chos mtshungs can//} अभिज्ञाज्ञानवैमल्यतथताव्यतिरेकतः । दीपालोकोष्णवर्णस्य साधर्म्यम् र.वि.९५क/३८.
mar me'i snod
दीपस्थाली — {mar me'i snod rgya mtsho chen po tsam byas te} महासमुद्रप्रमाणदीपस्थालीं कृत्वा शि.स. १६८क/१६६.
mar me'i dpal
ना. दीपश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mar me'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…दीपश्रियः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
mar me'i phyag rgya
पा. दीपमुद्रा— {mar me'i phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod de} दीपमुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स. दु.१०२क/१४०.
mar me'i phreng ba
दीपमाला — {'bru mar gyi bum pa bye ba bsogs nas mar me'i phreng ba bltam par brtsams so//} तैलकुम्भकोटिं च समुपानीय दीपमालामभ्युद्यतो दातुम् वि.व.१६८क/१.५७; {dbu skra dang sen mo'i mchod rten la phyag dar byas te/} {mar me'i phreng ba dngar to//} केशनखस्तूपं सम्मृज्य दीपमालामकार्षीत् अ.श.१४७ख/१३७.
mar me'i rtse
= {mar me'i rtse mo/}
mar me'i rtse mo
दीपशिखा, दीपस्य शिखा — {mar me'i rtse mo lta bu yis/} /{skye bo rmongs pa'i rab rib phrogs//} जनस्य मोहतिमिरं जहुर्दीपशिखा इव ।। अ.क.२७ख/५३. ७; {bde ba'i dpal ni rlung bsnun mar me rtse//} वाताहता दीपशिखा सुखश्रीः अ.क.३१ख/३.१४६.
mar me'i rtse mo rab bcings
दीपज्योतिःप्रबन्धः — {chu bo'i rgyun ni rab 'bab dang /} /{mar me'i rtse mo rab bcings ltar//} नदीस्रोतःप्रवाहेन दीपज्योतिःप्रबन्धवत् । हे.त.१०ख/३२.
mar me'i rdza bo
दीपस्थाली — {mar me'i rdza bo re re nas kyang spos kyi 'bru mar drug cu rtsa bzhi pa stong gi mar me bus so//} एकैकस्यां च दीपस्थाल्यां (चतुष्षष्टि)वर्तिसहस्रं दीप्यते सर्वगन्धतैलस्य रा.प.२५५ख/१५८; दीपस्थालिका — {mchod rten re re la yang mar me'i rdza bo brgya stong nas mar me bus so//} एकैकत्र च स्तूपे दीपस्थालिकाशतसहस्राण्यादीपितवान् रा.प.२५५ख/१५८.
mar me'i 'od
दीपार्चिः — {nyi ma zla ba mar me'i 'od/} /{de bzhin 'byung ba nor bu rnams//} सोमभास्करदीपार्चिर्भूतानि मणयस्तथा । ल.अ.१६२ख/११२.
mar 'dzin pa
वि. मातृज्ञम् — {grogs po dag byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa gang du skye bar 'gyur ba'i rigs de ni rnam pa drug cu rtsa bzhi phun sum tshogs pa yin te}… {rigs de ni mar 'dzin pa yin} चतुष्षष्ट्याकारैर्मार्षाः सम्पन्नकुलं भवति यत्र चरमभविको बोधिसत्त्वः प्रत्याजायते…मातृज्ञं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७.
mar zhun
= {zhun mar/}
mar sar
= {mar gsar/}
mar sar pa
= {mar gsar pa/}
mar gsar
= {mar gsar pa/}
mar gsar pa
१. नवनीतम् — {'o ma dang zho dang mar gsar pa dang} क्षीरदधिनवनीत(–) वि.सू.३८क/४८; नवोद्धृतम् — घृतमाज्यं हविः सर्पिर्नवनीतं नवोद्धृतम् । अ.को.१९८क/२.९.५२; नवं तस्मिन् काल एव तक्रादुद्धृतं नवोद्धृतम् अ.वि.२.९.५२ २. सर्पिः म.व्यु.५८३५ (८४ख).
markata
= {ma ra ka ta/}
markad
= {ma ra ka ta/}
markaN de ya
= {markaN De ya/}
markaN De ya
ना. मार्कण्डेयः, कविः — {markaN De ya'i snyan ngag sngon rabs kyi chos la sogs pa rnams bzung ste} मार्कण्डेयकाव्यं पुराणधर्मादयः संगृहीताः वि.प्र. २७२क/२.९६.
marga da
= {ma ra ka ta/}
margad
= {ma ra ka ta/}
mal
= {mal cha} शयनम् — {mal dang stan bshams pa dang} शयनासनप्रज्ञप्तिः श्रा.भू.१६ख/३८; शय्या — {bdag ni mal na 'dug bzhin du/} /{gnyen bshes kun gyis mtha' bskor kyang //} इह शय्यागतेनापि बन्धुमध्येऽपि तिष्ठता । बो.अ.५क/२.४१; द्र.— {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang}… {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्गस्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च…परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३; {mal dang 'brel ba'i khri nye 'khor gyi phyogs su rkang pa bkru bar mi bya'o//} न शय्यास्थानगतमञ्चानुपहिते प्रदेशे पादौ प्रक्षालयेत् वि.सू.४७ख/६०.
mal khri
खट्वा मि.को.७२ख ।
mal bca' bar bya
क्रि. कल्पेत शय्याम् — {rkang rten dang bcas pa la mal bca' bar bya'o//} कल्पेत सप्रतिपादके शय्याम् वि.सू.४७ख/६०.
mal cha
शय्या — {mal cha dang stan gyi phyir} शय्यासनहेतोः अभि.भा.९क/८९३; शयनीयम् — {mal cha bzang po bting ba la nyal te} महार्हशयनीयवरगतो निद्रावशमुपजगाम जा.मा.१६४ख/१९०; शयनम् — {chos gos dang bsod snyoms dang mal cha dang stan gyis chog shes pa rnams} चीवरपिण्डपातशयनासनसन्तुष्टयः अभि.भा. ८ख/८९३; द्र. {mal/}
mal cha dang stan
शयनासनम् — {gnyid kyi snyoms pa'i sdug bsngal sel ba dang 'chag pa dang sdod pa'i sdug bsngal sel ba ni mal cha dang stan yin no//} निद्राक्लमदुःखप्रतिघाताय च शयनासनम्, चंक्रमस्थानदुःखप्रतिघाताय च श्रा.भू.१७७ख/४४२; द्र. {mal dang stan/}
mal cha bzang po
महार्हशयनीयवरम् — {mal cha bzang po bting ba la nyal te} महार्हशयनीयवरगतो निद्रावशमुपजगाम जा.मा.१६४ख/१९०; द्र. {mal chen po/}
mal cha'i gzhi
= {gnas mal gyi gzhi/}
mal chen po
महार्हशयनम् — {myur ba myur bar mal chen po nas langs te} लघु लघ्वेव महार्हशयनादुत्थाय वि. व.१३५क/१.२४; द्र. {mal cha bzang po/} {mal stan chen po/}
mal stan
१. = {mal cha} शय्या — {de nas gnyid ni ring po'i slad/} /{gus pas mal stan 'dzegs de la/} /{gzhon nu gar mkhan ma yi gzugs/} /{spangs nas 'phral la rab smras pa//} ततस्तं दीर्घनिद्रायै शय्यामारूढमादरात् । विहाय नर्तकीरूपं कुमारः सहसाऽब्रवीत् ।। अ.क.१३३क/६६.९६; शयनम् — {rgyal po'i mal stan bzang po la ma chags par} परार्घ्यास्तरणास्तीर्णेभ्यो राजशयनेभ्योऽपि निवृत्तस्पृहेण जा.मा.१३३ख/१५४; शयनीयम् — {'dod ldan dag ni mal stan la/} /{khro bas phyir bzlog nyal bar gyur//} शयनीये परावृत्त्य शयितौ कामिनौ रुषा । का.आ.३३९क/३.११९; तल्पः, ओ पम् — {der ni rab drag rnam mang dmyal ba'i nyon mongs tsha bas rmongs pa rten byed cing /} /{bskal pa'i bar du spu gri mal stan du brtags yul gyi sa gzhis bcom rnams brlag//} तत्र क्रूरतरप्रकारनरकक्लेशात् प्र (?शोष्म लि.पा.)मूर्च्छाजुषामाकल्पक्षुरतल्पकल्पविषयक्षोणीक्षतानां क्षयः ।। अ. क.१६९क/७६.१ २. संस्तरः — {chu skyes 'dab ma'i mal stan 'dis/} /{bdag gi lus 'di gdung bar byed//} अयं मम दहत्यङ्गमम्भोजदलसंस्तरः । का.आ.३२८क/२. १७४; संस्तरणम् — {gzhan dag gi don du mon dar gyi mal stan brgya snyed dang stan du gding ba brgya snyed kyang bstab par bya'o//} परेषाञ्चार्थाय कौशेयसंस्तरणशतानि निषदनसंस्तरणशतान्युपस्थापयितव्यानि बो.भू. ८९क/११३; प्रस्तरः— {lag pa dag la bzhin gyi pad+ma nyal zhing yal 'dab mal stan la/} /{gdung bas nyen cing g}.{yo ba'i tshig ldan ri mo kun du nyams pa'i lus//} पाणौ शेते वदनकमलं प्रस्तरे पल्लवानां तापक्लान्ता तरलवचना स्रंसिनी गात्रलेखा । अ.क.१०९ख/६४.२५४ ३. = {mal cha dang stan/}
mal stan gyis chog shes pa
वि. शयनासनसन्तुष्टः म. व्यु.२३७५ (४५ख).
mal stan chen po
महाशयनम् — {mal stan mthon po dang mal stan chen po la 'dug pa'am nyal bar mi bya'o//} नोच्चशयनमहाशयने निषीदेन्निपद्येत वि.सू.४७ख/६०.
mal stan mthon po
उच्चशयनम् — {mal stan mthon po dang mal stan chen po la 'dug pa'am nyal bar mi bya'o//} नोच्चशयनमहाशयने निषीदेन्निपद्येत वि.सू.४७ख/६०.
mal stan lhag par gnas pa
शय्याधिवासनम् — {lhor dge ba dang mi dge ba'i mtshan ma'i don du sngags 'dis mal stan lhag par gnas par bya'o//} दक्षिणे शुभाशुभनिमित्तार्थं शय्याधिवासनं करोत्यनेन मन्त्रेण वि.प्र. ११३ख/३.३५.
mal dang stan
शयनासनम् — {mal dang stan bshams pa dang} शयनासनप्रज्ञप्तिः श्रा.भू.१६ख/३८; द्र. {mal cha dang stan/}
mal gdan
= {mal stan/}
mal na nyal ba
वि. शयनतलगतः, ओ ता — {de'i tshe btsun mo mal na nyal ba'i rmi lam na sdug pa dang bral bar rmis pa} तस्मिंश्च समये देवी शयनतलगता प्रियविप्रयोगसूचकं स्वप्नं ददर्श सु.प्र.५६क/१११.
mal na 'dug
वि. शय्यागतः — {bdag ni mal na 'dug bzhin du/} /{gnyen bshes kun gyis mtha' bskor kyang //} इह शय्यागतेनापि बन्धुमध्येऽपि तिष्ठता । बो.अ. ५क/२.४१.
mal mul
= {ltar ltar} विजिलम्, पिच्छिलम् — स्यात्पिच्छिलं तु विजिलम् अ.को.१९७ख/२.९.४६; विजते सद्रवत्वेन चलतीति विजिलम् । ओविजी भयचलनयोः अ.वि.२.९.४६.
mas
= {ma yis/}
mas sten
= {ma them/}
mas rim
अधरक्रमः — {de dag gling gcig gling gnyis dang /} /{gsum dang bzhi las mas rim bzhin//} तेऽधरक्रमात् ।। एकद्वित्रिचतुर्द्वीपाः अभि.को.१०ख/३.९५.
mas bsrungs pa
वि. मातृरक्षिता म.व्यु.९४५६ (१३०क).
mA ta li
ना. मातलिः, इन्द्रसारथिः — हय उच्चैःश्रवाः सूतो मातलिर्नन्दनं वनम् ।। अ.को.१३०ख/१.१.४६; मतानि सूतकर्मणि लाति गृह्णातीति मतलः । तस्यापत्यं मातलिः । ला आदाने अ.वि.१.१.४६.
mA tri
= {ma dri/}
mA ma kI
ना. = {bdag gi ma} मामकी, देवी/विद्या — {de la la la ni sangs rgyas spyan gyi rnam par ro/} /{la la ni mA ma kI'i rnam par ro//} तत्र केचित् बुद्धलोचनाकारेण केचित् मामक्याकारेण गु.स.९०ख/२; {rig ma ni sgrol ma dang gos dkar mo dang mA ma kI dang spyan ma'o//} विद्यास्तारापाण्डरामामकीलोचना इति वि.प्र.५५ख/४.९५.
mA la ti
मालती, पुष्पभेदः — {me tog tsam pa ka dang}…{mA la ti dang}…{nA ga ge sar la sogs pa'i me tog gis} चम्पक…मालती…नागकेसरादिभिः पुष्पैः म.मू.१३८क/४९.
mA la ti n+da naM
= {mA la tin d+ha nam/}
mA la tin d+ha nam
मालतीन्धनम् — {bza' ba tri p+ti ka shes bya/} /{tshod ma mA la tin d+ha nam//} भक्षं तृप्तिकरं ज्ञेयं व्यञ्जनं मालतीन्धनम् ।। हे.त.१९क/६०; {dam tshig mA la ti n+da naM/} /{stag gi pags pa'i steng du bza'//} व्याघ्रचर्मोपरि भुञ्जीत समयस्य मालतीन्धनम् । हे.त.२६ख/८८.
mA la ba
= {mA la wa/}
mA la wa
ना. मालवम्, उपपीठम् — {nye gnas mA la wa zhes brjod/} /{sin d+hu na ga ra nyid//} उपपीठं मालवं प्रोक्तं सिन्धुर्नगरमेव च । हे.त.८क/२२; {nye gnas go da ba rI ste/} /{de bzhin rA me shwa ri'i ming /} /{de bi ko Tir mngon brjod dang /} /{mA la ba yang nye ba'i gnas//} गोदावर्युपपीठं स्यात्तथा रामेश्वराह्वयम् । देवीकोटाभिधानञ्च मालवञ्चोपपीठकम् ।। स.उ.२७५ख/९.१५.
mA li ka
मालिका, पुष्पविशेषः — {me tog snang 'od dang mA li ka dang} ज्योतिर्मालिका(–) ल.वि.८क/८; द्र. {ma li ka/}
mA sha
= {ma sha/}
mA sha ka
= {ma sha ka/}
mA Sha ka
= {ma sha ka/}
mA sa
= {ma sha/}
mi
• सं. नरः — {de snyed cig la mi nyid ces bya'o//} {'di la sems can dang mi dang shed las skyes dang shed bu dang gso ba dang gang zag dang srog dang skye bo zhes bya ba 'di ni ming yin no//} एतावन्मनुष्यत्वमुच्यते । अत्रेयं संज्ञा—सत्त्वो नरो मनुष्यो मानवश्च पोषः पुरुषः पुद्गलो जीवो जन्तुरिति अभि.भा.८५ख/१२०२; {de dog mi yi rnam shes ni/} /{rung bar legs par byas she na//} तद्वर्णनरविज्ञानयोग्यौ चेत् संस्कृतौ पुनः । त.स.९५ख/८४३; मनुष्यः — {lha dang klu dang}…{mi dang mi ma yin pa} देवा नागाः… मनुष्या अमनुष्याः अ.सा.७९क/४४; मनुजः — {mi gang bag med byed pa de/} /{skyes bu tha shal snying re rje//} ये प्रमाद्यन्ति मनुजाः शोच्यास्ते पुरुषाधमाः ।। वि.व.१९७क/१.७०; मानवः — {de dag dbang po las 'das pa/} /{mthong ba'i mi gcig kyang 'dod min//} न चातीन्द्रियदृक् तेषामिष्ट एकोऽपि मानवः । त.स. ८६ख/७९१; मानुषः — {mthar ni swAhA yang byas na/} /{lha dang mi rnams gsod par byed//} स्वाहान्तं च पुनः कृत्वा मारयेत् सुरमानुषान् हे.त.२८क/९४; पुरुषः — {mi de}…{shing tin du ka'i 'bras bu des 'tsho zhing re zhig de na 'dug 'dug pa las} स पुरुषः…तिन्दुकफलैर्वर्तयमानः कतिचिद्दिनानि तत्रावसत् जा.मा.१४१क/१६३; पुमान् — {lag mthil spu nyag gcig 'dug pa/} /{mi rnams kyis ni mi rtogs la//} ऊर्णापक्ष्म यथैव हि करतलसंस्थं न वेद्यते पुम्भिः । अभि.भा.३ख/८७७; ना — {mi rnams yul gyi khyad par ni/} /{yongs 'dzin de thob bsam par byas//} परिग्रहः ।। यस्माद् देशविशेषस्य तत्प्राप्त्याशाकृतो नृणाम् । प्र.वा.११४ख/१.१८६; प्राणिः — {de nas zhag bdun lon pa na sa phyogs go skabs yangs pa zhig tu mi 'bum phrag du ma 'dus pa dang} ततः सप्तमे दिवसे विस्तीर्णावकाशे पृथिवीप्रदेशेऽनेकेषु प्राणिशतसहस्रेषु सन्निपतितेषु अ.श.२७क/२३; मर्त्यः — {mtsho skyes can gyi chu la ni/} /{khrus byas mtha' dag nad las rnam grol skyon dang bral gyur cing /} /{'phral la nyid du mi rnams bdud rtsi 'thungs bzhin rab tu mdzes//} जलासु सरोजिनीषु । स्नाता विमुक्तसकलामयनिर्व्यपायाः पीतामृता इव बभुः सहसैव मर्त्याः ।। अ.क.३६क/५४.२०; जनः — {nang mi rnams kyi mdun du 'dug ste/} {tshig su bcad pa 'di dag smras so//} सर्वस्यान्तर्जनस्य पुरतः स्थित्वा इमा गाथा अभाषत ल.वि.८१क/१०८ ०. माणवकः — {zla ba nyid ces brjod pa na/} /{mthun pa'i phyogs la'ang rjes 'jug ste/} /{la lar mi 'am gzhan yang ste/} /{ga pur dngul skya sogs pa la'o//} चन्द्रत्वेनापदिष्टत्वं सपक्षेऽप्यनुवर्तते । क्वचिन्माणवके यद्वा कर्पूररजतादिके ।। त.स.५१ख/५०३; {bram ze'i khye'u} (? {mi} इति मूलपाठः) {zhes bya ba ni skyes bu zhig la'o//} माणवक इति पुरुषे त.प.२७ख/५०३; • पा. मनुष्यः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}… {mi dang}… {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः… मनुष्यः… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४ [2] गतिविशेषः — {sems can dmyal ba dang yi dwags dang dud 'gro dang lha dang mi'i bye brag gis 'gro ba lnga'i bdag nyid ni 'khor ba'o//} नरकप्रेततिर्यग्देवमनुष्यभेदेन पञ्चगत्यात्मकः संसारः त.प.३२०ख/११०७; • अव्य. १. अ — {mi slu ba} असंवादः त.प.१८ख/४८४; {mi shes pa} अज्ञानम् त्रि.भा.१४६ख/२७; {mi dge ba} अकुशलम् ग.व्यू.२६क/१२३; {mi 'khrul ba} अव्यभिचारी न्या.टी.८३ख/२२६; अन् — {mi skye ba} अनुत्पत्तिः ल.अ. १६२क/११३; {mi dmigs pa} अनुपलम्भः सू.व्या.१९५ख/९६; {mi 'dod pa} अनिष्टः शि.स.१९१ख/१९१; न — {mi rigs} न युक्तः प्र.वा.१०९ख/१.६३; {me log kyang shing gi 'gyur ba mi ldog pa} दहननिवृत्तावपि न काष्ठविकारनिवृत्तिः प्र.अ.६६क/७४; {mi 'thad} न युज्यते त.स. ९४ख/८३८; {mi byed} न करोति त.प.१९२क/१००; {byi'u 'di gson nam mi gson} किमयं चटको जीवति न वा अभि.स्फु.३२२क/१२१२; मा — {khyim bdag khyod ma 'jigs shig mi 'jigs shig} मा भैषीस्त्वं गृहपते, मा भैषीः अ.श.१८२ख/१६८ २. निस् — {mi g}.{yo ba} निःस्पन्दः वि.प्र.६६ख/४.११७; {mi g}.{yo ba} निश्चलः सू.अ. २१३ख/११८; {mi g}.{yo ba} निष्कम्पः न्या.टी.५७ख/१३६; {mi rtog pa} निष्कल्पना सू.अ.२४०क/१४४; निर् — {mi 'gyur} निर्विकारः जा.मा.१६९क/१९५; {mi gos pa} निर्लेपः सू.व्या.१९८ख/१००; वि — {mi mnyam} विषमः द.भू. १९०ख/१७; {mi 'dra ba} विसदृशः बो.भू.३८ख/४४.
mi'i
मानुषम् — {gang phyir mi yi mig ni 'di byin nas/} /{mi las 'das pa'i lha mig bdag gis thob//} यन्मानुषं चक्षुरिहैव दत्त्वा प्राप्तं मयाऽमानुषदिव्यचक्षुः ।। जा.मा.१४क/१४; मानुषी — {bzhin bzangs kyis}…{mi'i skad du smras pa} सुमुखः…मानुषीं वाचमुवाच जा.मा.१२२क/१४१; मानुष्यम् — {mi yi lus la yang dag brten//} मानुष्यं तनुमाश्रिताः म.मू.१९४ख/२०६; मानुष्यकम् — {de bzhin gshegs pa ni lha'i spyan rnam par dag pa mi'i las 'das pas} तथागतो दिव्येन चक्षुषा विशुद्धेनातिक्रान्तमानुष्यकेन अभि.स्फु.२६६ख/१०८४; {lha dang mi'i bde ba myong bar 'gyur ba dang} दिव्यमानुष्यकानि सुखानि प्रत्यनुभवेयुः सु.प्र.३१क/६०.
mi dkar
वि. अशुक्लः — {nag po dang dkar po dang mi dkar mi gnag pa dang phyogs du ma'i las yongs su len} ।{pa rnam pa tha dad pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} कृष्णशुक्लाकृष्णशुक्लानेकदेशकर्मसमादानवैमात्रतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५२ख/४९; असितः — {mi dkar yan lag dang} ( अ)सिताङ्गस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
mi dkar yan lag
ना. असिताङ्गः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mi dkar yan lag dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…(अ)सिताङ्गस्य ग.व्यू. २६७ख/३४७.
mi dkar rings po'i spyan
ना. असितविशालाक्षः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mi dkar rings po'i spyan dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा …(अ)सितविशालाक्षस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
mi bkur
वि. अमानितः — {de ni lha tshogs rnams kyis mi bkur zhing //} अमानितो देवगणैः स भोति शि.स.६४ख/६३.
mi bkur ba
= {mi bkur/}
mi skad
= {mi'i skad/}
mi skad tshig
मानुषमन्त्रपदम् — {la la dag la mi skad tshig rnams dang //} केषुचि मानुषमन्त्रपदेभिः शि.स.१७८ख/१७७.
mi skad shes pa
वि. मनुष्यप्रलापी — {nags khrod de na ne tso mi skad shes pa zhig gnas te} तत्र च वनषण्डे मनुष्यप्रलापी शुकः प्रतिवसति अ.श.१५३क/१४२.
mi skems
क्रि. नोच्छोषयति — {sred pa'i rgya mtsho mi skems} तृष्णार्णवं च नोच्छोषयन्ति शि.स.१५८ख/१५२.
mi skom par gyur
भू.का.कृ. तृषा विगता — {des na tshong pa de dag mi skom par gyur la/} {tsha bas gdungs pa yang zhi bar gyur to//} यतस्तेषां वणिजां तृषा विगता, दाहश्च प्रशान्तः अ.श.३९क/३४.
mi skyid
वि. दुःस्थः — {bdag skyid gzhan ni mi skyid la/} /{bdag mtho gzhan ni dma' ba dang //} अहं सुस्थः परो दुःस्थो नीचैरन्योऽहमुच्चकैः । बो.अ.२९ख/८.१६०.
mi skye
= {mi skye ba/}
mi skye ba
• क्रि. १. नोत्पद्यते — {zag pa med pa ni nyon mongs pa can gyi mjug thogs su rnam pa thams cad du mi skye'o//} अनास्रवं तु क्लिष्टादनन्तरं सर्वथा नोत्पद्यते अभि.भा.७३ख/११५५; नोपपद्यते — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{bya pa'i rigs su mi skye} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…न शाकुनिककुलेषूपपद्यते अ.सा.३७२ख/२११; न जायते — {des na don byed snang ba yi/} /{shes pa ji srid mi skye bar/} /{de srid 'khrul pa'i rgyu yis ni/} /{dang po tshad min dogs pa skye//} तस्मादर्थक्रियाभासं ज्ञानं यावन्न जायते । तावदाद्येऽप्रमाशङ्का जायते भ्रान्तिहेतुतः ।। त.स.१०८क/९४३; नोपजायते — {skyes bu drung du ma phyin pa'i} ({phyir} )…{mya ngam gyi thang snang ba'i shes pa mi skye ba lta bu'o//} यथा… पुंसोऽनुपसर्पणात्…मरुस्थलीनिर्भासि ज्ञानं नोपजायते त.प. २४३क/९५७; न वर्धते — {blo gros chen po gser dang rdo rje ni}…{mi 'bri mi skye} सुवर्णं वज्रं च महामते…न हीयन्ते न वर्धन्ते ल.अ.१४९ख/९६; न निवर्तयति म.व्यु.७४१४ (१०५क) २. नोपजायेत — {rnam par dag pa'i rgyu med phyir/} /{yang na rgyu mtshan gzhan gyis ni/} /{gnod pa can du mi skye ste//} विशुद्धिकारणाभावान्नोपजायेत बाधकम् । अन्येन वा निमित्तेन त.स.११०क/९५७; • सं. अनुत्पत्तिः — {rgyu ma tshang ba med pa yang mi skye na khyad par med pa'i phyir thams cad las mi skye bar thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अविकलकारणस्याप्यनुत्पत्तौ सर्वदैवानुत्पत्तिप्रसङ्गोऽविशेषात् त.प.१७६क/६९; {dngos po'i rang bzhin mi skye ba/} /{de ltar mthong nas rnam par 'grol//} भावस्वभावानुत्पत्तिरेवं दृष्ट्वा विमुच्यते ।। ल.अ.१६२क/११३; अनुत्पादः — {rtsa ba med na gtan mi skye ba'i phyir ro//} मूलाभावेऽत्यन्तमनुत्पादात् अभि.स.भा.५३ख/७४; {mi skye ba'i ye shes kyi bzod pa thob pa} अनुत्पादज्ञानक्षान्तिकः अ.सा.२९२ख/१६५; अजातिः — {de ltar chos zab mo 'di dag gi chos nyid la 'di ltar stong pa nyid dam}…{mi skye ba'am dngos po med par so sor rtog go//} एवमेतेषां गम्भीराणां धर्माणां धर्मतां प्रत्यवेक्षमाणः शून्यतातो वा…अजातितो वा अभावतो वा अ.सा.३३२क/१८७; सम्भवाभावः — {med pa mi byed pa'i phyir dang rgyu len pa'i phyir dang thams cad mi skye ba'i phyir dang}…{rgyu yod pa'i phyir 'bras bu yod pa yin no//} असदकारणादुपादानग्रहणात् सर्वसम्भवाभावात् ।…कारणभावाच्च सत्कार्यम् ।। त.प.१४८ख/२३; अभावः — {skye ba dang mi skye bar mos pa'i lta bar lhung ba 'byung ba ma yin pa la 'byung ba'i blo'o//} भावाभावच्छन्ददृष्टिपतितश्च अनिःसरणे निःसरणबुद्धिः ल.अ.११२ख/५९; • वि. अजः— {mi skye rnams kyis thams cad dang //} अजैः सर्वत्र अभि.को.१६ख/५.२४; अनुत्पत्तिकी — {mi skye ba'i chos la bzod pa thob nas} अनुत्पत्तिकीं धर्मक्षान्तिं प्रतिलभ्य स.पु.५२ख/९२.
mi skye ba shes pa
• पा. अनुत्पादज्ञानम् १. ज्ञानभेदः — {shes pa bcu yin te/} {'di lta ste/} {chos shes pa dang}… {mi skye ba shes pa'o//} दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम् …अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४०; {gal te dgra bcom pa mi g}.{yo ba'i chos can zhig yin na de la zad pa shes pa'i de ma thag tu mi skye ba'i shes pa skye'o//} अकोप्यधर्मा चेदर्हन्भवति, क्षयज्ञानात् समनन्तरमनुत्पादज्ञानमस्योत्पद्यते अभि.भा.२९क/९७८ २. प्रज्ञाभेदः — {bden pa rnams la sdug bsngal shes pa dang} …{mi skye ba shes pa/} {'di ni shes rab rnam pa drug go//} सत्येषु दुःखज्ञानं…अनुत्पादज्ञानम् । इयं तावत् षड्विधा प्रज्ञा बो.भू.११४क/१४७.
mi skye ba'i chos kyi bzod pa
पा. अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिः — {yid kyi las tshad med pa mtshan ma dang bral ba}… {mi skye ba'i chos kyi bzod pas snang bar gyur pa rab tu 'byung ngo //} अप्रमाणं मनस्कर्म निमित्तापगतं प्रवर्तते…अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यवभासितम् द.भू.२३३ख/३९; द्र. {mi skye ba'i chos la bzod pa/}
mi skye ba'i chos can
वि. अनुत्पत्तिधर्मकम् — {de ni mi skye'i chos can yin//} तदनुत्पत्तिधर्मकम् अभि.को.२२ख/७.२१; अनुत्पत्तिधर्मिणी — {mi skye ba'i chos can kyi yul ni dus gsum yin no//} अनुत्पत्तिधर्मिणी तु त्र्यध्वालम्बना अभि.भा.१०क/८९७.
mi skye ba'i chos nyid
अनुत्पत्तिधर्मता — {nyon mongs pa rnams las kha cig gis mi skye ba'i chos nyid thob ste} क्लेशानां केषांचिदनुत्पत्तिधर्मतां प्रतिलभते अभि. भा.१५क/९१९.
mi skye ba'i chos nyid du gyur pa
वि. अनुत्पत्तिधर्मतामापन्नः — {gang gis na nyon mongs pa rnams gtan tu mi skye ba'i chos nyid du gyur pa} येन क्लेशा अत्यन्तमनुत्पत्तिधर्मतामापन्नाः अभि.भा.३४ख/१००१.
mi skye ba'i chos la bzod pa
पा. अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्ति, धर्मालोकमुखभेदः — {mi skye ba'i chos la bzod pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {lung bstan pa thob par 'gyur ro//} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्ति धर्मालोकमुखं व्याकरणप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२२ख/२५.
mi skye ba'i chos la bzod pa thob pa
• वि. अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिप्रतिलब्धः, बोधिसत्त्वस्य — {byang chub sems dpa' mi skye ba'i chos kyi bzod pa thob pa} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिप्रतिलब्धानां बोधिसत्त्वानाम् ग. व्यू.२६ख/१२३; • पा. अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिलाभः — {byang chub sems dpa' rtog pa med pa rnams ni mi skye ba'i chos la bzod pa thob pa'i gnas skabs na} अकल्पबोधिसत्त्वानामनुत्पत्तिकधर्मक्षान्तिलाभावस्थायाम् सू.व्या.१६१ख/५१.
mi skye ba'i blo
पा. = {mi skye ba'i shes pa} अनुत्पादधीः, अनुत्पादज्ञानम् — {zad dang mi skye'i blo lta min//} क्षयानुत्पादधीर्न दृक् अभि.को.२१ख/७.१; अनुत्पादमतिः — {zad par shes pa bden rnams la/} /{yongs shes la sogs pa nges pa'o/} /{yongs shes byar med ces la sogs/} /{mi skye ba yi blo 'dod do//} क्षयज्ञानं हि सत्येषु परिज्ञातादिनिश्चयः । न परिज्ञेयमित्यादिरनुत्पादमतिर्मता ।। अभि.को.२२क/७.७.
mi skye ba'i tshig
अनुत्पादपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्…अक्षरपदमनक्षरपदम् ल.अ.६७ख/१६.
mi skye ba'i bzod pa
• पा. अनुत्पादक्षान्तिः, धर्मालोकमुखभेदः — {mi skye ba'i bzod pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {'gog pa mngon du byed par 'gyur ro//} अनुत्पादक्षान्ति(:) धर्मालोकमुखं निरोधसाक्षात्क्रियायै संवर्तते ल.वि. २१क/२४; • सं. अनुत्पादक्षान्तिः— {'phags pas thob pa'i chos nyid ni/} /{skye ba med pa gzhan yin te/} /{gang de'i skye ba med pa ni/} /{de ni mi skye bzod pa yin//} अयमन्यमनुत्पादमार्याणां प्राप्तिधर्मता । यश्च तस्य अनुत्पादं तदनुत्पादक्षान्तिः स्यात् ।। ल.अ.१८१क/१४७.
mi skye ba'i ye shes kyi bzod pa thob pa
वि. अनुत्पादज्ञानक्षान्तिकः — {de bas na mi skye ba'i ye shes kyi bzod pa thob pa zhes bya ste} तत उच्यते अनुत्पादज्ञानक्षान्तिकः अ.सा.२९२ख/१६५.
mi skye ba'i shes pa
= {mi skye ba shes pa/}
mi skye smra ba
१. अनुत्पादवादः — {mi skye smra ba'i rgyur 'dod pa/} /{skyes sam skyes par 'gyur yang rung /} /{ma skyes pa ni sgrub par 'gyur/} /{tshig tsam du ni brjod pa yin//} अनुत्पादवादहेत्विष्टोऽजा (टे जा?)तो जायेत वा पुनः । साधयिष्यत्यनुत्पादं वाङ्मात्रं कीर्त्यते तु वै ।। ल.अ. १८९ख/१६१ २. अनुत्पादवादी — {rang bzhin med dang dngos po dang /} /{stong pa rtag dang mi rtag rnams/} /{skye bar smra ba'i lta ba ste/} /{mi skye smra ba'i ma yin no//} नैःस्वभाव्यं च भावं च शून्या वै नित्यानित्यता । उत्पादवादिनां दृष्टिर्न त्वनुत्पादवादिनाम् ।। ल.अ.१६७ख/१२२.
mi skye bzod pa
= {mi skye ba'i bzod pa/}
mi skyed pa
• क्रि. नोत्पादयति — {btung ba yid la byed pa mi skyed pa} न पानीयमनसिकारमुत्पादयति अ.सा. ४२२क/२३८; नोत्पद्यते — {de la gtan du ba ni 'di ltar sems lan cig log nas phyis byang chub kyi phyir mi skyed pa'o//} तत्रात्यन्तिकी यत्सकृद्व्यावृत्तं चित्तं न पुनरुत्पद्यते बोधाय बो.भू.८क/९; • सं. अरोपणम् — {thar pa'i cha dang mthun pa rnams mi skyed pa ni dbang po rnams la sgrib bo//} ( आवरणम्)…इन्द्रियेषु मोक्षभागीयानामरोपणम् म.टी.८ख/६९.
mi skye'i blo
= {mi skye ba'i blo/}
mi skye'i blo gros
पा. = {mi skye ba'i shes pa} अनुत्पादमतिः, अनुत्पादज्ञानम् — {gal te mi g}.{yo'i zad shes las/} /{mi skye'i blo gros} यद्यकोप्यः क्षयज्ञानादनुत्पादमतिः अभि.को.२०ख/६.५०; द्र. {mi skye ba'i blo/}
mi skyo
= {mi skyo ba/}
mi skyo ba
• वि. अखिन्नः — {mi skyo ba ni dub pa med pa'i phyir ro//} अखिन्ना अकिलासिकत्वात् सू.भा.१८२क/७७; अखेदितः— {phan tshun mi mthun byis pa yi/} /{'dod pa rnams kyis mi skyo zhing //} परस्परविरुद्धाभिर्बालेच्छाभिरखेदितम् । बो.अ.१२ख/५.५६; • सं. १. असंवेगः — {gong na mthong lam med/mi} {skyo} नोर्ध्वं हि दृक्पथः असंवेगात् अभि.स्फु.१७१ख/९१६; अनुद्वेगः — {dman pa la ni 'khor ba las mi skyo ba'o//} हीनाया अनुद्वेगः संसारात् सू.व्या.१६३क/५३; अखेदः — {rgyal sras sems can rnams la dga' ba dang /} /{byams pa gang yin sbyor dang mi skyo gang //} यत्प्रेम या वत्सलता प्रयोगः सत्त्वेष्वखेदश्च जिनात्मजानाम् । सू.अ.१९३ख/९३; अपरिखेदः — {mi skyo bar nyan pa'i rnam pa dang} अपरिखेदश्रवणाकारम् शि.स.१०७क/१०५ २. = {mi skyo ba nyid} अखेदित्वम् — {rab tu dga' ba ni mi skyo ba'i phyir ro//} प्रमुदिता अखेदित्वात् सू.व्या.१८३ख/७८; अपरिखेदता — {dge ba'i chos mnyan pas mi skyo ba} कुशलधर्मश्रवणापरिखेदता शि.स.१०३क/१०२; अवैमुख्यम् — {bde ba la mi chags pa dang sdug bsngal las mi skyo ba'o//} सुखेऽनभिष्वङ्गः, दुःखेऽवैमुख्यम् शि.स.१०१क/१००; • पा. अखेदम्, वात्सल्याकारभेदः — {mnyes gshin pa rnam pa bdun gang zhe na/} {'jigs pa med pa dang rigs pa dang mi skyo ba dang}…{mnyam pa'o//} सप्ताकारं वात्सल्यं कतमत् । अभयं युक्तमखेदम्… समञ्चेति बो.भू.१६२क/२१४.
mi skyo ba la nges par 'gyur ba
पा. अखेदनियतिपातः, नियतिपातभेदः — {nges par 'gyur ba rnam pa drug}… {phun sum tshogs pa la nges par 'gyur ba}…{skye ba la nges par 'gyur ba}…{mi skyo ba la nges par 'gyur ba ni/} {rtag tu 'khor ba'i sdug bsngal rnams kyis mi skyo ba'i phyir ro//} षड्विधो नियतिपातः…सम्पत्तिनियतिपातः…उपपत्तिनियतिपातः… अखेदनियतिपातो नित्यं संसारदुःखैरखेदात् सू.व्या.२४४क/१५९.
mi skyo bar nyan pa'i rnam pa
अपरिखेदश्रवणाकारम् — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{mi skyo bar nyan pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्… अपरिखेदश्रवणाकारम् शि.स.१०७क/१०५.
mi skyob
= {mi skyob pa/}
mi skyob pa
अपरित्राणम्— {rnam pa gcig tu na gzhan dag mi skyob pa dang}…{mi dga' ba zhes bya ba mi dge ba bcu yin par 'don to//} यद्वा—परेषामपरित्राणं…अस्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६.
mi skrag
= {mi skrag pa/}
mi skrag pa
• क्रि. न सन्त्रसति — {bstan pa na mi 'jigs mi skrag skrag par mi 'gyur} देश्यमाने नोत्त्रसति न सन्त्रसति न संत्रासमापद्यते ल.अ.८०ख/२८; नोत्त्रसति म.व्यु.१८२४ (३९ख); • सं. १. अत्रासः — {mi skrag pa'i rgyu nyid du tshigs su bcad pa} अत्रासकारणत्वे श्लोकः सू.व्या.१३२ख/६; अनुत्त्रासः {gang dag sems can thams cad la mi 'jigs pa dang khon med pa dang mi skrag pa rab tu sgrub par mdzad cing rab tu ston par mdzad pa} ये सर्वसत्त्वानामभयमवैरमनुत्त्रासं प्रभावयन्ति प्रकाशयन्ति अ.सा.४९क/२८; निर्भयः — ( {shes pa} ){'di dag gis kyang mi skrag par 'gyur ro//} एभिश्च ज्ञानैर्निर्भयो भवति अभि.स्फु.२७०ख/१०९२ २. = {mi skrag pa nyid} निर्भयता — {mi 'jigs pa ni mi skrag pa yin la} निर्भयता हि वैशारद्यम् अभि.स्फु.२७०ख/१०९२.
mi skrag par 'gyur
क्रि. निर्भयो भवति — ( {shes pa} ){'di dag gis kyang mi skrag par 'gyur ro//} एभिश्च ज्ञानैर्निर्भयो भवति अभि.भा.५७क/१०९२.
mi skrag par bya
क्रि. नोत्त्रस्यामि — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o/} /{brtson par bya'o//} …{mi skrag par bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि, व्यवस्यामि…नोत्त्रस्यामि शि.स.१५३ख/१४८.
mi brkam
= {mi brkam pa/}
mi brkam pa
वि. अलोलुपः — {ro la ma zhen pa/} {ro la mi brkam pa}…{byang chub sems dpa'} अरसगृध्राणामलोलुपानां…बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२; अचपलः, ओ ला — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{mi brkam pa dang} याऽसौ वागाज्ञापनी… अचपला ल.वि. १४१क/२०८.
mi bskor ba
वि. अप्रवर्तितम् — {chos kyi 'khor lo mi bskor ba thams cad chos kyi 'khor lo bskor bar bya ba'i phyir bskul bar bgyi'o//} अप्रवर्तितधर्मचक्रानध्येषे धर्मचक्रप्रवर्तनाय स.दु.१०२क/१४०.
mi bskyed
= {mi bskyed pa/}
mi bskyed pa
अनुत्पादः — {sdig pa mi dge ba'i chos ma skyes pa rnams mi bskyed pa'i phyir 'dun pa skyed do//} अनुत्पन्नानां पापकानामकुशलानां धर्माणामनुत्पादायैव छन्दं जनयति शि.स.१९१ख/१९०; अनुत्पत्तिः — {mngon sum la sogs mi bskyed pa'am/} /{dngos po med pa'i tshad mar 'dod//} प्रत्यक्षादेरनुत्पत्तिः प्रमाणाभाव इष्यते । त.स.६०क/५७४; अप्रसवः — {mi bskyed pa'i chos can yin te} अप्रसवधर्मकम् हे.बि.२४४ख/५९.
mi bskyod
= {mi bskyod pa/}
mi bskyod rdo rje
ना. अक्षोभ्यवज्रः — {dpal mi bskyod rdo rje'i sgrub pa'i thabs} श्री–अक्षोभ्यवज्रसाधनम् क.त. १८८४.
mi bskyod pa
• वि. अकम्प्यः — {dpag bsam shing dang 'dra bar ni/} /{kun rtog rlung gis mi bskyod kyang /} /{thub pas 'jig rten thams cad kyi/} /{don gyi phun sum tshogs pa mdzad//} कल्पपादपवत् सर्वसङ्कल्पपवनैर्मुनिः । अकम्प्येऽपि करोत्येव लोकानामर्थसम्पदम् ।। त.स. ७४ख/७००; {gnas pa las mi bskyod pa} स्थिताकम्प्यः अभि.भा.३१ख/९८८; अप्रकम्प्यः — {'di na ji ltar lhun po rlung gis mi bskyod bzhin//} (?) मेरुर्यथैव पवनैरहमप्रकम्प्यः रा.प.२४८क/१४८; अप्रकम्पः — {de lta bas na bdag gis tshul khrims la legs par gnas pa dang mi bskyod pa dang mi lhod par gyur par bya'o//} तस्मान्मया शीलसुस्थितेन अप्रकम्पेन अशिथिलेन भवितव्यम् बो.प.९७ख/६३; अचलः — {'jam dpal gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos thams cad la stong par blta ste}…{mi bskyod pa} पुनरपरं मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति…अचलान् स.पु.१०४ख/१६७; अनुच्चलितः — {mi bskyod pa'i stabs} अनुच्चलितगतिः ल. वि.१३४क/१९९; अनुद्धूतः— {rlung gis mi bskyod pa la'o//} अनुद्धूतस्य वातेन वि.सू.४४क/५५; • ना. अक्षोभ्यः, तथागतः — {mi bskyod pa la sogs pa'i sangs rgyas lnga} अक्षोभ्यादयः पञ्चबुद्धाः वि.प्र.२४३क/२.५३; {'di nas shi 'phos nas mi bskyod pa de bzhin gshegs pa}… {'i sangs rgyas kyi zhing mngon par dga' ba'i 'jig rten gyi khams su skye bar 'gyur ro//} इतश्च्युत्वा अक्षोभ्यस्य तथागतस्य…बुद्धक्षेत्रे अभिरत्यां लोकधातावुपपत्स्यते अ.सा.३२१ख/१८१; {da ni rnal 'byor pa rnams kyi mtshan nyid gsungs te/} {seng ge dag kyang 'brog na gnas shing yul dang rnam bral 'jigs pa med la gtong ba'i ngang tshul can zhes pa ni mi bskyod pa'o//} इदानीं योगिनां लक्षणमुच्यते । सिंहश्चैकान्तवासी विषयविरहितो निर्भयस्त्यागशीलः, अक्षोभ्यः वि.प्र.१६५ख/३.१४२; {rnal 'byor pa gang nag po che/} /{de yi lha ni mi bskyod pa//} यो हि योगी भवेत्कृष्णो अक्षोभ्यस्तस्य देवता । हे.त.२९क/९८; {nur nur rang bzhin mi bskyod pa//} कललेनाक्षोभ्यरूपेण स.उ.२६६ख/२.२१; • सं. अक्षोभ्यः — {tshangs pa'i sa bon rgyal la bsgrubs nas ku thA ratsa tshin na dang bsres la/} {nyi ma gzas zin pa na mi bskyod pa dang btag cing btags nas dgra sta byas te} ब्रह्मबीजं पुष्यसाधितं कुठारच्छिन्नामिश्रितं सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिषयेत् । पिष्ट्वा परशुं संस्करेत् हे.त.४क/८; {de nas mi bskyod pas sbrus} (?{btags} ){nas tsa Na ka'i tshad kyi ril bu byas te} ततोऽक्षोभ्येण पीषयित्वा चणकप्रमाणां गुलिकां कृत्वा वि.प्र.८२ख/४.१६९.
mi bskyod pa spyi bor 'dzin pa
वि. अक्षोभ्यशिरोधारी — {ral pa shin tu ser skya dang mig dmar ser dang gos dmar ser te las thams cad la mi bskyod pa spyi bor 'dzin pa'o//} सुकपिलजटिलं पिङ्गनेत्रं पिङ्गवस्त्रं सर्वकर्मणि अक्षोभ्यशिरोधारिणम् वि.प्र.१३८क/३.७५.
mi bskyod pa'i cod pan can
वि. अक्षोभ्यमुकुटः — {rgyal ba'i bdag po'i cod pan zhes pa mi bskyod pa'i cod pan can} जिनपतिमुकुटमित्यक्षोभ्यमुकुटम् वि.प्र.७२ख/४.१३४; वि.प्र.४८ख/४.५१.
mi bskyod pa'i stabs
पा. अनुच्चलितगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{gti mug med pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… अमोहगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
mi bskyod pa'i phyag rgya
अक्षोभ्यमुद्रा, अक्षोभ्यस्य मुद्रा — {sa la reg pa mi bskyod pa'i phyag rgya'o//}…{rin chen gyi mchog sbyin gyi phyag rgya'o//}…{snang ba mtha' yas kyi ting nge 'dzin gyi phyag rgya'o//}… {don yod grub pa'i mi 'jigs pa'i phyag rgya'o//} भूस्पर्शाऽक्षोभ्यमुद्रा…रत्नपाणेर्वरदमुद्रा…अमिताभस्य समाधिमुद्रा…अमोघसिद्धेरभयमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७२.
mi bskyod pa'i rigs
पा. अक्षोभ्यकुलम् — {bud med dang ni skyes pa yis/} /{gang gi srin lag rtsa ba la/} /{rdo rje rtse dgu par gyur pa/} /{mi bskyod pa yi rigs mchog nyid//} अनामिकामूले यस्य स्त्रियो वा पुरुषस्य वा । नवशूकं भवेद् वज्रमक्षोभ्यकुलमुत्तमम् ।। हे.त.२९क/९८.
mi bskyod pas dbu brgyan pa
वि. अक्षोभ्यमुकुटी — {mi bskyod pas dbu brgyan pa thod pa dang mgo bo'i phreng ba 'dzin pa sbrul gyis brgyan pa} अक्षोभ्यमुकुटिनं कपालमुण्डमालाधारिणं सर्पाभरणम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
mi bskyod 'bab pa
वि. अक्षोभ्यावहा — {brkyang ma mi bskyod 'bab pa ste/} /{ro ma de bzhin khrag 'bab cing //} अक्षोभ्यावहा ललना रसना रक्तवाहिनी । हे.त.२ख/४.
mi khugs
द्र.— {gang phyir bden pa'i bder mngon phyogs/} /{dpal gyi lcags sgrog gis mi khugs//} श्रीशृङ्खलाकृष्टमतिर्न (भिः कृष्यं न लि.पा.) हि सत्यसुखोन्मुखः ।। अ.क.९३क/९.८०.
mi khebs pa
अच्छादनम् — {'khor gyi phyed mi khebs pa re ba med pa nyid do//} अप्रत्याशत्वमच्छादनेऽर्द्धमण्डलस्य वि.सू.२३ख/२९.
mi khom
= {mi khom pa/}
mi khom pa
• पा. अक्षणाः — {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor pa'o//} {tshogs pa} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः समग्रता बो.प.४५क/४; {de ni mi khom par yang gnas par 'gyur//} तस्याक्षणेष्वेव हि वासु भोति स.पु.३८क/६८; {'jig rten mgon po khyod byung bas/} /{mi khom rnams ni stongs par 'gyur//} भविष्यन्त्यक्षणा शून्या त्वयि नाथे समुद्गते । ल.वि.१७२क/२५९; • वि. क्षणरहितः — {gzhan du phyir zhing mi khom skye//} अन्यत्र क्षणरहितो जायते भूयः सू.अ.२२१क/१२९.
mi khom pa brgyad
अष्टौ अक्षणाः—१. {sems can dmyal ba} नरकाः, २. {dud 'gro} तिर्यञ्चः, ३. {yi dwags} प्रेताः, ४. {lha tshe ring po} दीर्घायुषो देवाः, ५. {mtha' 'khob kyi mi} प्रत्यन्तजनपदम्, ६. {dbang po mi tshang ba} इन्द्रियवैकल्यम्, ७. {log par lta ba} मिथ्यादर्शनम्, ८. {de bzhin gshegs pa rnams ma byung ba} तथागतानामनुत्पादः म. व्यु.२२९८ (४५क).
mi khom pa brgyad las rnam par ldog pa
पा. अष्टाक्षणविनिवृत्तिः — {mi khom pa brgyad las rnam par ldog pa yang shin tu dkon} दुर्लभा अष्टाक्षणविनिवृत्तिः ग.व्यू. ३८१क/९०.
mi khom par skyes
= {mi khom par skyes pa/}
mi khom par skyes pa
वि. अक्षणोपपन्नः — {gti mug spyad pa dang mi khom par skyes pa dang khom par skyes pa dang} मोहचरितः, अक्षणोपपन्नः, (क्षणोपपन्नः) श्रा.भू. ८ख/१९; विनिपतितशरीरः — {bdag cag klu rnams ni mi khom par skyes} वयं नागा विनिपतितशरीराः वि.व. १०३क/२.८९.
mi khom par skyes zin
वि. अक्षणप्रतिपन्नः — {mi khom par ni skyes zin gyis/} /{don med ngus pas ci la phan/} अक्षणप्रतिपन्नस्य किं रोदिषि निरर्थकम् ।। अ.श.१३९ख/१२९.
mi khro
अरोषः — {gang gi sems ni mi khro bsil/} /{zhi ba'i bdud rtsis bran gyur pa/} /{de la me yis ci bya ste//} अरोषशीतलं चेतः सिक्तं यस्य शमामृतैः । किं करोत्यनलस्तस्य अ.क.८१ख/८.२४.
mi khro ba
= {mi khro/}
mi mkhas
= {mi mkhas pa/}
mi mkhas pa
• वि. अकुशलः — {bslab pa'i gzhi gang dag la mi mkhas shing blo byang bar ma gyur pa} येषु पुनः शिक्षापदेष्वकुशलो भवति, अव्युत्पन्नबुद्धिः श्रा.भू. १७ख/४२; अकोविदः — {mi rtag pa ni rnam pa bzhi/} /{byis pa mi mkhas rtog par byed//} चतुर्विधमनित्यत्वं बालाः कल्पेन्त्यकोविदाः ।। ल.अ.१८५क/१५४; अदक्षः — {mi mkhas pa dang le lo can dang sgrub mi phod pa yin} अदक्षश्च भवत्यलसः, अनुत्थानसम्पन्नः श्रा.भू.१९ख/४७; अप्रबुद्धः — {des na byis pa mi mkhas pa rnams kyis rab tu brtags pa'o//} तेन बालैरप्रबुद्धैः प्रकल्पितम् वि.प्र. २५२क/२.६४; अबुधः — {las kyi dbang gis mi mkhas rnam par rmongs/}… {sdug bsngal rnyed//} कर्मवशादबुधो हि विमूढः ।…विन्दति दुःखम् ।। रा.प.२३६ख/१३२; न बुधः — {srid pa bar mar bsdu bar yang /} /{gang rtog de dag mi mkhas pa'o//} अन्तराभवसंग्राह्यो ये कल्पेन्ति न ते बुधाः ।। ल.अ.११८ख/६५; अविद्वान् — {blo gros chen po 'jig rten mi mkhas pa dag gis smig sgyu dang}… {mig yor skyes bu phyin ci log tu 'dzin gyi} महामते मृगतृष्णा…अक्षपुरुषा लोकेऽविद्वद्भिर्विपर्यस्यन्ते ल.अ. ९७ख/४४; अविपश्चित् — {sgro 'dogs pa dang skur ba la/} /{mi mkhas de dag rab tu spyod//} समारोपापवादेषु ते चरन्त्यविपश्चितः ।। ल.अ.८३क/३०; अव्युत्पन्नः— {skyes bu'i don la mi mkhas pa rmongs pa'i blo can kha cig la mngon du mi 'gyur ba'i phyir te} अव्युत्पन्नपुरुषार्थानां मूढधियां केषाञ्चिदसम्मुखीभावात् त.प.१३६ख/६; दुर्विदग्धः — {blo gros chen po mu stegs byed mi mkhas pa'i blo can kha cig ni} अन्ये पुनर्महामते तीर्थकरा दुर्विदग्धबुद्धयः ल.अ.१२८क/७४; • सं. = {mi mkhas pa nyid} अकौशल्यम् — {mi mkhas pas 'dor ro//} अकौशल्याच्च उज्झन्ति सु.प.३५क/१४.
mi mkho
= {mi mkho ba/}
mi mkho ba
• वि. अनुपयोगी — {de skabs su mi mkho ba 'ba' zhig tu zad do//} {de ni rjod byed ma yin pa'i phyir ro//} तत्प्रस्तुतानुपयोगि; तस्यावाचकत्वात् त.प. १५६ख/७६६; • सं. अनुपयोगः — {de shes pa la mi mkho'i phyir//} तज्ज्ञानेऽनुपयोगतः त.स.९५क/८४०.
mi mkho ba nyid
अनुपयोज्यत्वम् — {bshang ba dang gci ba dang chang gi bum pa dag ni mi mkho ba nyid do//} अनुपयोज्यत्वमुच्चारप्रस्रावमद्यघटानाम् वि.सू.७९क/९६.
mi mkhyen
= {mi mkhyen pa/}
mi mkhyen pa
• वि. अज्ञातः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis ni mi mkhyen pa'am mi gzigs pa'am mi rtogs pa'am thugs su mi chud pa ci yang med la} नास्ति किंचिद्बुद्धानां भगवतामज्ञातमदृष्टमविदितमविज्ञातम् अ.श.१०क/८; अविदितः — {lhas 'di dag mi mkhyen pa yang ma lags te} न चैतदविदितं देवस्य जा.मा.४१क/४८; • सं. अज्ञानम् — {mi mkhyen pa'i phyir lung mi ston to//} अज्ञानान्न व्याकरोति अभि.भा.९०क/१२१३.
mi 'khu ba
• सं. अनभिद्रोहः — {tshe 'di la gcig la gcig mi 'khu ba dang tshe phyi ma la phyin ci ma log pa'i mngon par mtho bar 'gyur ba'i lam bstan pa dang} दृष्टे धर्मे परस्परानभिद्रोहसम्परायाविपरीताभ्युदयमार्गोपदेशनतया बो.भू.१७७ख/२३४; • वि. अनभिद्रोही — {mi 'khu ba dang bden par smra ba yin te} अनभिद्रोही च भवति सत्यवादी च बो.भू.१८७ख/२४९.
mi 'khor
क्रि. न संसरति — {de la rtag pa dag ni mi 'khor te/} {bya ba dang bral ba'i phyir} तत्र न नित्याः संसरन्ति, निष्क्रियत्वात् प्र.प.९४क/१२३.
mi 'khrug pa
वि. अनाकुलः — {rgyal po'i 'khor tshogs pa go rims bzhin du mi 'khrug par 'khod pa'i mtha' ni mtshon cha thogs pa rnams kyis bskor/} {blon po dang bram ze dang pho nya dang nang mi gtso bo rnams kyis ni gang} यथाक्रममायुधीयगुप्तपर्यन्ताममात्यद्विजयोधदूतपौरमुख्याभिकीर्णां… अनाकुलां राजपर्षदम् जा.मा.१३३क/१५४.
mi 'khrugs
= {mi 'khrugs pa/}
mi 'khrugs chen po
महाक्षोभ्यः, संख्याविशेषः मि.को.२०ख ।
mi 'khrugs pa
• वि. अक्षोभ्यः १. अकोप्यः — {mi 'khrugs pa'i brtson 'grus} अक्षोभ्यवीर्यम् सू.व्या. २०८ख/११२; अकोप्यः — {'khor lo de ni shin tu mthar thug pa'i phyir mi 'khrugs pa'o//} अकोप्यं तच्चक्रम्, अत्यन्तनिष्ठत्वात् ल.वि.२०२ख/३०६; {mi 'khrugs pa'i chos ston pa} अकोप्यधर्मदेशकः ल.वि.२०५ख/३०८ २. संख्याविशेषः — {dkrigs pa phrag brgya na mi 'khrugs pa zhes bya'o//} शतं विवराणामक्षोभ्यं नामोच्यते ल.वि.७६क/१०३; म.व्यु.८००८ (११२ख); अक्षोभिणी — {mi 'khrugs bdag gis shes thub de gong min/} /{mtshungs pa med kyi mkhyen pa rtsis la de bas lhag//} अक्षोभिणी परमज्ञानु न मेऽस्त्यतोऽर्थमत उत्तरे गणनमप्रतिमस्य ज्ञानम् ।। ल.वि.७८क/१०५; • सं. १. अविकोपनम् — {mi 'khrugs pa'i brtson 'grus ni grang ba dang tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal gyis mi 'khrugs pa'i phyir ro//} अक्षोभ्यवीर्यं शीतलोष्णादिभिर्दुःखैरविकोपनतः सू.व्या.२०८ख/११२ २. = {mi 'khrugs pa nyid} अक्षोभ्यत्वम् — {bzod pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni rgya mtsho dang 'dra ste/} {nyam nga ba 'byung ba thams cad kyis mi 'khrugs pa'i phyir ro//} क्षान्तिपारमितासहगतः सागरोपमः सर्वानिष्टोपरिपातैरक्षोभ्यत्वात् सू.व्या. १४१क/१८; • ना. अक्षोभ्यः, तथागतः — {shar phyogs na}…{de bzhin gshegs pa mi 'khrugs pa zhes bya ba} पूर्वस्यां दिशि अक्षोभ्यो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६; द्र. {mi bskyod pa/}
mi 'khrugs pa chen po
महाक्षोभ्यः, संख्याविशेषः म. व्यु.८००९ (११२ख); मि.को.२०ख ।
mi 'khrugs pa'i chos ston pa
वि. अकोप्यधर्मदेशकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{mi 'khrugs pa'i chos ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अकोप्यधर्मदेशक इत्युच्यते ल. वि.२०५ख/३०८.
mi 'khrugs pa'i brtson 'grus
पा. अक्षोभ्यवीर्यम्, वीर्यभेदः — {mi 'khrugs pa'i brtson 'grus ni grang ba dang tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal gyis mi 'khrugs pa'i phyir ro//} अक्षोभ्यवीर्यं शीतलोष्णादिभिर्दुःखैरविकोपनतः सू.व्या.२०८ख/११२.
mi 'khrugs pa'i bsam pa
अकोप्याशयता — {de'i bzod pa dang des pa yang de bas kyang yongs su dag par 'gyur ro//}…{mi 'khrugs pa'i bsam pa dang} तस्य भूयस्या मात्रया क्षान्तिसौरत्याशयता च परिशुद्ध्यति… अकोप्याशयता च द.भू.२०१ख/२३.
mi 'khrul ba
• सं. १. अव्यभिचारः — {rgyu dang 'bras bu 'khrul ba med pa'i phyir} कार्यस्य कारणाव्यभिचारात् वा.टी.६४क/१८; {mi slu ba yang don las skyes pas don la mi 'khrul ba'i phyir ro//} अविसंवादश्चार्थादुत्पत्तेरर्थाव्यभिचारतः प्र.अ.१५५क/१६९; अविप्रलम्भः — {ji ltar nye bar bstan pa la 'jug pa mi 'khrul bar bya ba'i phyir} यथोपदेशं प्रवर्तमानस्याविप्रलम्भार्थम् त.प. २३७क/९४५ २. = {mi 'khrul ba nyid} अव्यभिचारित्वम् — {gal te don la mi 'khrul ba de nyid ji ltar rtogs par bya zhe na} ननु तदेवाव्यभिचारित्वमर्थे कथमवगन्तव्यम् प्र.अ.१५५क/१६९; अव्यभिचारिता — {de las byung ba'i mtshan nyid ma gtogs pa'i ma 'khrul ba gzhan yang yod pa ma yin te/} {ha cang thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} न चान्यस्य तदुत्पत्तिरहितस्याव्यभिचारिताऽस्ति; अतिप्रसङ्गात् त.प.४५ख/५३९; • वि. अभ्रान्तः — {de la mngon sum ni rtog pa dang bral zhing ma 'khrul ba'o//} तत्र प्रत्यक्षं कल्पनापोढमभ्रान्तम् न्या.बि.२३१क/४०; असम्भ्रान्तः — {sems dpa' chen po de bdag gi mthu stobs shes pas ma 'khrul ba nyid du} विदितात्मप्रभावस्त्वसम्भ्रान्त एव स महासत्त्वः जा.मा.९०क/१०३; अविभ्रान्तः — {rnal 'byor dbang phyug gi yid ni/} /{de ni rtog bral ma 'khrul yin//} अविकल्पमविभ्रान्तं तद्योगीश्वरमानसम् । त.स.१३२ख/११२८; अपर्यस्तः — {de bzhin sdom brtson ma 'khrul ba/} /{gnas gzhan gyur la dgyes dgur spyod//} परावृत्तावपर्यस्तः कामचारी तथा यतिः ।। सू.अ.१६८ख/६०; अव्यभिचारी — {skyes bu thams cad la thams cad mkhyen pa med pa la mi 'khrul ba'i rtags ma grub pa'i phyir ro//} सर्वनरेष्वसर्वज्ञत्वाव्यभिचारिलिङ्गाप्रसिद्धेः त.प.२८१क/१०२९; विनाऽभावी — {des na mngon gsal sbyor med pas/} /{bzung ba skyed par mi 'khrul pa/} /{sgra yi shes pa 'di 'bras 'gyur/} /{bum sogs gsal ba'i blo bzhin no//} अतोऽभिव्यक्त्ययोगेन शब्दज्ञानमिदं फलम् । ग्राह्योत्पादविनाऽभावि घटादिव्यक्तिबुद्धिवत् ।। त.स.९५क/८४०.
mi 'khrul ba nges pa
पा. अव्यभिचारनियमः — {gang zhig gang la rang bzhin ma 'brel ba de ni ma 'brel ba'i yul de la gdon mi za bar mi 'khrul pa yin no zhes de dag med na mi 'byung ba nges pa mi 'khrul ba nges pa yod pa ma yin no//} न हि यो यत्र स्वभावेन न प्रतिबद्धः, स तमप्रतिबन्धविषयमवश्यमेव न व्यभिचरतीति नास्ति तयोरव्यभिचारनियमः—अविनाभावनियमः न्या.टी. ५१ख/११०; {'brel pa'i yul gang yin pa de la mi 'khrul pa ni der mi 'khrul pa'o/} /{de'i nges pa ni der mi 'khrul bar nges pa ste} तस्याप्रतिबन्धविषयस्याव्यभिचारः तदव्यभिचारः, तस्य नियमः तदव्यभिचारनियमः न्या. टी.५२क/११०; {de dang ma 'brel na der mi 'khrul bar nges pa med pa'i phyir ro//} तदप्रतिबद्धस्य तदव्यभिचारनियमाभावात् न्या.बि.२३२क/११०.
mi 'khrul ba can
वि. अव्यभिचारी — {de yang dngos po med par mi 'khrul ba yin pa'i phyir 'gal ba nyid mi srid do//} तस्यापि वस्त्वभावाव्यभिचारित्वान्न विरुद्धत्वसम्भवः न्या.टी.८३ख/२२६.
mi 'khrul ba nyid
अव्यभिचारित्वम् — {rung ba tsam gyi sgo nas ni rtags sgron ma bzhin du lkog tu gyur pa rtogs pa'i rgyu mtshan du 'dod pa ni ma yin gyi/} {'on kyang mi 'khrul pa nyid du nges pa yin no//} न हि योग्यतया प्रदीपवत् परोक्षार्थप्रतिपत्तिनिमित्तमिष्टं लिङ्गम्, अपि त्वव्यभिचारित्वेन निश्चितम् न्या.टी.५२क/१११; अभ्रान्तत्वम् — {de la mngon sum nyid rjes su brjod nas/} {rtog pa dang bral zhing ma 'khrul pa nyid sgrub pa yin te} तत्र प्रत्यक्षमनूद्य कल्पनापोढत्वम्, अभ्रान्तत्वं च विधीयते न्या.टी.४०क/४०.
mi 'khrul sems
वि. स्वस्थचेतः — {sgrub pa dang ni dgag pa ni/} /{phan tshun du ni 'gal ba yin/} /{gang gis ma 'khrul sems kyis ni/} /{gcig tu bya ba nus ma yin//} विधानप्रतिषेधौ हि परस्परविरोधिनौ । शक्यावेकत्र नो कर्तुं केनचित् स्वस्थचेतसा ।। त.स.६३क/५९८.
mi gus
= {ma gus pa/}
mi gus pa
= {ma gus pa/}
mi go
= {mi go ba/}
mi go ba
• क्रि. न बुध्ये — {long ba lta bu'i tshig don mi gsal ba 'di ni mi go'o//} तदिदमन्धवचनमनुन्मीलितार्थं न बुध्यामहे अभि.भा.८२ख/११९२; • सं. अनवबोधः — {le lo dang ni mi go ba/} /{skabs mi 'byed dang ma nges dang //} कौसीद्यमनवबोधो ह्यवकाशस्याकृतिर्ह्यनीतत्वम् । सू.अ.१८४क/७९; अनवसम्बोधः — {nyes pa brgyad po de dag kyang le lo dang mi go ba dang} ते पुनरष्टौ दोषाः — कौसीद्यमनवसम्बोधः सू.व्या.१८४क/७९.
mi gos
= {mi gos pa/}
mi gos pa
• वि. अलिप्तः — {'jig rten chos kyis khyod mi gos/} /{chab na mchis pa'i pad ma bzhin//} लोकधर्मैरलिप्तस्त्वं जलस्थमिव पङ्कजः ।। ल.वि.१७२क/२५९; निरुपलिप्तः — {dge ba'i rtsa ba 'dis sems can thams cad mngal gyi dri mas ma gos par skye bar gyur cig} अनेन कुशलमूलेन सर्वसत्त्वा निरुपलिप्ता गर्भमलेन जायन्ताम् शि.स.१६९क/१६६; अननुलिप्तः — {rigs kyi bu byang chub sems dpa' chos bcu dang ldan na mngal gyi dri mas mi gos par skye'o//} दशभिः कुलपुत्र धर्मैः समन्वागता बोधिसत्त्वा अननुलिप्ता गर्भमलेन जायन्ते शि.स.१६८ख/१६६; अनुपलिप्तः — {de ni 'jig rten gyi chos thams cad kyis ma gos pa lags} सोऽनुपलिप्तः सर्वलोकधर्मैः ग.व्यू.३०६क/३९४; अनङ्कितः — {dri mas ma gos pa rnams} कलङ्कानङ्कितानाम् त.प.२१६क/९०२; असङ्गः — {srid la mkhyen dang brtse chen 'gyur ba dang /} /{mi 'gyur ma gos nam mkha'i dkyil gnas pa//} भवेषु संवित्करुणावभृत्कः क्षराक्षरासङ्गनभस्तलस्थः । र.वि.१२४ख/१०५; • सं. = {mi gos pa nyid} अनुपलिप्तता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'jig rten gyi chos thams cad kyis mi gos pas pad mo lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… पद्मभूतं सर्वलोकधर्मानुपलिप्ततया ग.व्यू.३१०क/३९६.
mi gos pa'i bsam pa
पा. निर्लेपाशयः — {pha rol tu phyin pa sgom pa bsam pa la brten pa ni rnam pa drug ste/} {ngoms mi shes pa'i bsam pa dang}…{mi gos pa'i bsam pa dang} आशयसन्निश्रिता पारमिताभावना षडाकारा—अतृप्ताशयेन…निर्लेपाशयेन सू.व्या.१९८ख/१००.
mi grang ba
वि. अशीतम् — {gzhan du 'khrul 'gyur mi grang ba/} /{sgrub pa la ni thal ba bzhin//} अन्यथा व्यभिचारि स्याद् भस्मेवाशीतसाधने ।। वा.टी.६२ख/१६.
mi grub
= {ma grub pa/}
mi grub pa
= {ma grub pa/}
mi gleng ba
अचोदनता — {ltung ba mi gleng ba} आपत्तिष्वचोदनता शि.स.१०३क/१०२.
mi dgag pa
वि. अनिषिद्धः— {min pa min zhes smra ba yang /} /{dgag pa yang ni 'gegs pa ste/} /{'tshod byed ces pa mi dgag pa'ang /} /{rang dngos nyid kyis gnas pa yin//} न नेति ह्युच्यमानेऽपि निषेधस्य निषेधनम् । पचतीत्यनिषिद्धं तु स्वरूपेणैव तिष्ठति ।। त.स.३६ख/३८३.
mi dga'
= {mi dga' ba/}
mi dga' ba
• क्रि. न रमते — {nags tshal 'di la blo mi dga'//} अस्मिन् वने न रमते मतिः अ.क.१०५ख/१०. ६२; द्वेष्टि — {'dul dang 'gal ba'i lam mi 'gro/} /{bag med pa la nga mi dga'//} रमे न विनयोन्मार्गे द्वेष्मि चाहं प्रमादिताम् । जा.मा.५०क/५८; • सं. १. अरतिः — {rmugs pa dang gnyid kyi sgrib pa'i zas gang zhe na/} {chos lnga ste/} {rmya ba dang mi dga' ba dang}…{sems zhum pa nyid do//} कः स्त्यानमिद्धनिवरणस्याहारः । पञ्च धर्माः—तन्द्रा, अरतिः…चेतसो लीनत्वम् अभि.भा.२५३क/८५२; {rnam g}.{yeng nyes pa mthong ba'i phyir/} /{de la mi dga' zhi bar bya//} अरतिं शमयेत्तस्मिन् विक्षेपदोषदर्शनात् । सू.अ.१९१क/८९; अप्रीतिः — {lam du zhugs pa ni 'gron po ngo mi shes pa mthong bas kyang dga' la/} {gcig pu ni des stong pa'i phyir mi dga' ba} अध्वगस्यासम्बन्धाद् अध्वगदर्शनादपि प्रीतिः । एकाकिनस्तु तच्छून्यत्वादप्रीतिः अभि.स्फु.३०२क/११६६; अनामोदः — {mi dga' ba yid la byed pa} अनामोदमनस्कारः सू.व्या.१७९क/७३; अप्रसादः — {ci'i phyir bdag gis 'di la mi dga' bar bskyed} कथमहमस्यान्तिके अप्रसादं प्रवेदयामि वि.व.१८९ख/१.६४; अधृतिः — {mA tris} (?{ma dri} ) {de thos nas/} {snying rab tu gdungs kyang khyim thab mi dga' ba spang ba'i phyir}…{smras pa} मद्री सन्तप्तहृदयाऽपि भर्तुरधृतिपरिहारार्थम् … उवाच जा.मा.५०ख/६०; अतुष्टिः — {ma mthong ba dang yongs su ma rdzogs pas mi dga' ba dang} अतुष्टिश्चादर्शनादपरिपूरणाच्च सू.व्या.२०४ख/१०७; अस्पृहा — {rnam pa gcig tu na/} {gzhan dag mi skyob pa dang mi sbyin pa dang} …{mi dga' ba zhes bya ba mi dge ba bcu yin par 'don to//} यद्वा—परेषामपरित्राणमदानम्…अस्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६; खेदः — {rgya mtsho chen po'i nang du zhugs na 'on kyang gru bub ste phyir 'ongs so//} {de nas de mi dga' ba chen po skyes} महासमुद्रमवतीर्णो भग्नयानपात्र एवागतः । ततोऽस्य महान् खेद उत्पन्नः अ.श.१३क/११; परिखेदः म.व्यु.६८१२ (९७क); उद्वेगः — {de nas sa bdag dga' ba zhan/} /{yid la re ba bsams pas non/} /{mi dga' ba ni nyer bsags pas/} /{blon po che rnams bos te smras//} महामात्यानथाहूय हर्षहीनो महीपतिः । उवाचोपचितोद्वेगचिन्ताक्रान्तमनोरथः ।। अ.क.२०४क/२३.१०; विषादः — {bu mo mi dga' ma byed cig//} विषादं मा कृथाः पुत्रि अ.क.२०७क/२३.४५ २. = {mi dga' ba nyid} दौर्मनस्यम् — {de bkres pa dang skom pa dang tsha ba dang ngal bas lus ni rmya/} {yid mi dga' ba'i mes ni khog pa'i nang gdung} स क्षुत्पिपासाघर्मश्रमपरिम्लानतनुर्दौर्मनस्यवह्निना चान्तःप्रदीप्यमानः जा.मा.१४०क/१६२; दैन्यम्— {mA tris} (?{ma dri} ){de thos nas/} {snying rab tu gdungs kyang khyim thab mi dga' ba spang ba'i phyir mya ngan dang mi dga' ba btang ste smras pa} मद्री सन्तप्तहृदयाऽपि भर्तुरधृतिपरिहारार्थमनादृत्य शोकदैन्यमित्युवाच जा.मा.५०ख/६०; रूक्षता — {yon tan mi dga' sems de med par byos/} /{de nyid khyod kyi go 'phang lam du 'gyur//} यदैव चित्ते गुणरूक्षता क्षता तदैव ते मार्गकृतास्पदं पदम् ।। जा.मा.१७८क/२०७; • वि. संविग्नः— {'jigs shing skrag la/} {mi dga' nas ba spu zing zhes bgyid cing rab tu yid mi bde} भीतस्त्रस्तः संविग्नः संहृष्टरोमकूपजातः उद्विग्नमानसः स.पु.४१क/७२; विषण्णः — {dga' 'am 'on te mi dga' yang /} /{rnyed dang ma rnyed mtshungs par 'gyur//} हृष्टस्याथ विषण्णस्य लाभालाभौ समोदयौ । शि.स.१४७ख/१४१; अमैत्रः — {khyod ni bdag la ci phyir sems mi dga'/} /{gzhan gyi nyes pa'ang bdag la ci phyir bsgo//} तव केयममैत्रचित्तता परदोषान् मयि यन्निषिञ्चसि ।। जा.मा.११५क/१५६; अनिष्टः — {de las bshang la mi dga' zhing /} /{kha chu la khyod ci phyir dga'//} तत्रामेध्यमनिष्टं ते लालापानं कथं प्रियम् ।। बो.अ.२५क/८.४९; न वल्लभः — {chags bral skal ba bzang po'i sa/} /{nags tshal la ni su mi dga'//} वने वैराग्यसुभगा भुवः कस्य न वल्लभाः ।। अ.क.२९२क/३७.५४; विप्रियः — {bdag ni rgyal po sbrul gdug pa dang 'dra ba'i drung du mi dga' ba'i skyes 'tshal te mchi ba'i rngo mi thog go//} न शक्ष्याम्यहमाशीविषदुरासदं विप्रियोपायनेन राजानमभिगन्तुम् जा.मा.५५ख/६४; न प्रियः — {gang zhig dmyal rkyen gnod bcas kyi/} /{dga' ma rnams la bdag mi dga'//} नरकप्रत्यया या मे सापाया न प्रियाः प्रियाः ।। अ.क.२९२ख/३७.५५; • न (+) आरामः — {bre mo gtam la mi dga' ba dang 'du 'dzi la mi dga' ba dang} न सङ्गणिकारामो, न संसर्गारामः श्रा.भू.१७७ख/४६९.
mi dga' ba yid la byed pa
पा. अनामोदमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {mi dga' ba yid la byed pa ni/} {sems can sbyin pa la sogs pas dman pa rnams la'o//} अनामोदमनस्कारो दानादिभिर्हीयमानेषु … सत्त्वेषु सू.व्या.१७९क/७३.
mi dga' bar gyur
= {mi dga' bar gyur pa/}
mi dga' bar gyur pa
वि. संविग्नः — {de nas ded dpon de mi dga' bar gyur nas smon lam btab pa} ततः सार्थवाहः संविग्नः प्रणिधानं कर्तुमारब्धः अ.श.७२क/६३; विषण्णः — {pha ma}…{de mthong nas}…{mi dga' bar gyur to//} यां दृष्ट्वा मातापितरौ विषण्णौ अ.श.१८२ख/१६८; विषादमापन्नः — {rgyal pos de thos nas mchog tu mi dga' bar gyur te} श्रुत्वा राजा परं विषादमापन्नः अ.श.९६क/८६; जातसंवेगः — {de nas drang srong des ri bong gi tshig thos nas mi dga' bar gyur te/} {smras pa} ततः स ऋषिः शशवचनमुपश्रुत्य जातसंवेग उवाच अ.श.१०५क/९५.
mi dga' bar byed pa
उद्वेजनम् — {bdud kyi gnas bdud dang bcas pa rnams bskyod pas mi dga' bar byed pa'o//} मारभवनानां च समारकाणां कम्पनोद्वेजनम् सू.व्या. १४७ख/२८.
mi dga' bas thebs
वि. विमनस्कः — {de dag na ba'am mi dga' bas thebs na yang nad zhi bar bya ba dang yid mi dga' ba bsal ba'i phyir rnam pa thams cad du yal bar mi 'dor ro//} व्याधितांश्चैतां विमनस्कं वा सर्वथा नाभ्युपेक्षते व्याधिप्रशमाय दौर्मनस्यापगमाय बो. भू.१८८क/२५०.
mi dga' ma
ना. अरतिः, मारदुहिता — {de nas bdud kyi bu mo dga' ma dang mi dga' ma dang sred ma gsum gyis bdud sdig can la tshigs su bcad de smras pa} अथ खलु तास्तिस्रो मारदुहितरो रतिश्चारतिश्च तृष्णा च मारं पापीयांसं गाथयाऽध्यभाषन्त ल.वि.१८०ख/२७५.
mi dge
= {mi dge ba/}
mi dge ba
• वि. अकुशलः — {mdor na rnam par rig byed dang ting nge 'dzin las byung ba'i gzugs dge ba dang mi dge ba ni rnam par rig byed ma yin pa'o//} समासतस्तु विज्ञप्तिसमाधिसम्भूतं कुशलाकुशलं रूपमविज्ञप्तिः अभि.भा.३१ख/३९; {dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९; अशुभः — {rnam smin rgyu ni mi dge dang /} /{dge ba zag bcas rnams kho na//} विपाकहेतुरशुभाः कुशलाश्चैव सास्रवाः ।। अभि.को.६क/२.५४; अशिवः — {bdag rang nyid dam nang mi la /} /{brtse ba bzhin du gzhan la'ang brtse/} /{de yis sems ni chos min la/} /{'jug pa'i mi dge ga las 'byung //} आत्मनीव दया स्याच्चेत्स्वजने वा यथा जने । कस्य नाम भवेच्चित्तमधर्मप्रणयाशिवम् ।। जा.मा.१५६ख/१८०; असाधुः — {srid phyir dge ba'am mi dge'ang rung /} /{ci yang rung ba byas nas su//} अनुष्ठेयं हि तत्रेष्टमर्थार्थं साध्वसाधु वा । जा.मा.१३६ख/१५८; अश्रेयः — {mtshan ma ni yang skye ba'i rgyu yin pas mi dge ba'o//} निमित्तं पुनर्जन्महेतुत्वादश्रेयः ल.अ.१३५क/८१; अकल्याणः — {mi dge ba'i grogs po} अकल्याणमित्रता सू.व्या.१३८क/१२; अकल्याणी — {mi dge'i tshig ni sdig pa yin//} रुशती वागकल्याणी स्यात् अ. को.१४१ख/१.६.१८; • सं. विप्रतिपत्तिः — {rgyal po chen po bdag ni gzhon nu'i slad du ngu ba yang ma lags/} {'di la mi dge ba yang gang yang ma mchis te} नाहं महाराज कुमारस्यार्थेन रोदिमि, नाप्यस्य काचिद्विप्रतिपत्तिः ल. वि.५६क/७४; • पा. अकुशलम्, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि—कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२; {mi dge ba'i rtsa ba gsum} त्रीण्यकुशलमूलानि अभि.भा.२३६क/७९५; {mi dge bcu ni spangs pa yis//} दशाकुशलहानितः त. स.१२७ख/१०९६.
mi dge ba bcu
दशाकुशलानि — १. {srog gcod pa} प्राणातिपातः, २. {ma byin par len pa} अदत्तादानम्, ३. {'dod pa log par g}.{yem pa} काममिथ्याचारः, ४. {brdzun du smra ba} मृषावादः, ५. {tshig rtsub} पारुष्यम्, ६. {phra ma} पैशुन्यम्, ७. {tshig 'khyal pa} सम्भिन्नप्रलापः, ८. {brnab sems} अभिध्या, ९. {gnod sems} व्यापादः, १०. {log lta} कुदृष्टिः वि.प्र.३२ख/४.५.
mi dge ba bcu'i las kyi lam
दशाकुशलकर्मपथः — {mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su btang zhing sems skal ba dang ldan par gyur pa} भव्यचित्तानामपि दशाकुशलकर्मपथपरित्यक्तानाम् वि.प्र.१५३क/१, पृ.५१.
mi dge ba byed pa
वि. अकुशलकारी — {'od srung 'di lta ste dper na/} {nyi ma dang zla ba'i 'od kyis 'jig rten thams cad du snang bar byed pa ni dge ba byed pa dang mi dge ba byed pa dang} तद्यथा काश्यप चन्द्रसूर्यप्रभा सर्वलोकमवभासयति कुशलकारिणमकुशलकारिणं च स.पु.५०ख/९०.
mi dge ba las ldog pa'i tshul khrims
अकुशलनिवर्तकशीलम् लो.को.१७९०.
mi dge ba'i grogs po
पा. अकल्याणमित्रता, आदीनवभेदः — {byang chub sems dpa'i rigs kyi nyes dmigs ni}…{mdor na rnam pa bzhi ste}…{mi dge ba'i grogs po dang} बोधिसत्त्वगोत्रे समासेन चतुर्विध आदीनवः…अकल्याणमित्रता सू.व्या.१३८क/१२.
mi dge ba'i chos
अकुशलः धर्मः — {sdig pa mi dge ba'i chos kun nas nyon mongs par byed pa} पापकैरकुशलैर्धर्मैः सांक्लेशिकैः अ.श.२४१ख/२२२.
mi dge ba'i nyin zhag
अशुभदिनम् — {de bzhin du drag po'i las ni mi dge ba'i nyin zhag la nges pa'o//} एवं क्रूरकर्माशुभदिननियमः वि.प्र.१०८क/३.३०.
mi dge ba'i ltas
अशुभनिमित्तम्— {mnar med pa'i sems can dmyal ba chen por ci mi dge ba'i ltas shig byung na} किमस्मिन्नवीचौ महानरकेऽशुभनिमित्तं प्रादुर्भूतम् का.व्यू.२०४ख/२६२.
mi dge ba'i rtsa ba
पा. अकुशलमूलम् — {mi dge ba'i rtsa ba gsum pa} त्रीण्यकुशलमूलानि अभि.भा.२३६क/७९५; द्र.—
mi dge ba'i rtsa ba gsum
त्रीणि अकुशलमूलानि — १. {chags pa} लोभः, २. {zhe sdang} द्वेषः, ३. {gti mug} मोहः अभि.भा.२३६क/७९५.
mi dge ba'i rtsa ba la zhugs pa
वि. अकुशलमूलप्रतिपन्नः — {de'i tshe sems can dmu rgod}…{mi dge ba'i rtsa ba la zhugs pa}…{dag 'byung lags mod kyi} शठकाः सत्त्वास्तस्मिन् काले भविष्यन्ति…अकुशलमूलप्रतिपन्नाः स.पु.१०१क/१६२.
mi dge ba'i lam
अकुशलपथः — {phyi rol du byed pa'i blo gros sdug bsngal sbyin byed gang yin pa de ni lus la mi dge ba'i lam mo//} यो बाह्ये कृन्मतिर्दुःखदाता अकुशलपथ इति देहे वि.प्र.२४०ख/२.४८.
mi dge ba'i las
अकुशलकर्म — {mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag} विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३; कृतान्तो यमसिद्धान्तदैवाकुशलकर्मसु ।। अ.को.२२२ख/३.३.६४.
mi dge ba'i las kyi bya ba
अकुशलकर्मक्रिया — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः…विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३.
mi dge ba'i bshes gnyen
अकल्याणमित्रम् — {mi dge ba'i bshes gnyen gyis yongs su zin pa} अकल्याणमित्रपरिगृहीते म.मू.२४२ख/२७२; {de mi dge ba'i bshes gnyen phrag dog gi rang bzhin can dag gis brid pas ldog tu ma btub nas} स ईर्ष्याप्रकृतिभिरकल्याणमित्रैर्विप्रलब्धो न निवर्तते अ.श.१००क/९०.
mi dge ba'i sa mang po pa
पा. अकुशलमहाभूमिकाः — {sems las byung ba rnams ni rnam pa lnga ste/} {sa mang po dag dang}…{mi dge ba'i sa mang po pa rnams dang /} {nyon mongs pa chung ngu'i sa pa rnams so//} पञ्च प्रकाराश्चैत्ताः —महाभूमिकाः…अकुशलमहाभूमिकाः, परीत्तक्लेशमहाभूमिकाश्च अभि.भा.६४ख/१८६.
mi dge byed
= {mi dge ba byed pa/}
mi dge med
अशुभाभावः — रिष्टं क्षेमाशुभाभावेषु अ. को.२२०ख/३.३.३६.
mi dge'i rtsa ba
= {mi dge ba'i rtsa ba/}
mi dge'i las
= {mi dge ba'i las/}
mi dgongs pa
वि. निरपेक्षः — {khyod ni lan 'ga' ma lags par/} /{gtubs kyang sdug bsngal mi dgongs par/} /{gshed ma bgyid pa'i sems can la'ang /} /{gtso bo thugs rjer gyur pa gang //} यद् रुजानिरपेक्षस्य च्छिद्यमानस्य तेऽसकृत् । वधकेष्वपि सत्त्वेषु कारुण्यमभवत् प्रभो ।। श.बु.११०ख/१८.
mi dgos
अव्य. अलम् — {byang chub sems dpas smras pa/} {'dun pa mi dgos te/} {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} बोधिसत्त्व आह—अलं छन्दक । अनित्याः खल्वेते कामाः ल.वि.१०६क/१५३; {kho bo la rin po che mi dgos kyi/} {'on kyang don yod pa'i zhags pa 'di kho bo la byin cig} अलं मे रत्नैः किं त्वेतदमोघं पाशं ममानुप्रयच्छ वि.व.२०६क/१.८०; द्र.— {de ltar na 'o na ni sangs rgyas kyis gsungs pa kha bskang bar bya dgos par 'gyur ro zhe na/} {bya mi dgos te} एवं तर्हि बुद्धस्योपसंख्यानं कर्तव्यं जायते? न कर्तव्यम् अभि.भा.२९ख/९८०.
mi dgyes
= {mi dgyes pa/}
mi dgyes pa
• सं. १. अधृतिः — ग्. {yang sar lhung bas mi dgyes ma mdzad cig/} /{khyod ni 'di nas bdag gis dbyung bar nus//} प्रपातपातादधृतिं च मा गाः शक्तोऽहमुद्धर्तुमितो भवन्तम् । जा.मा.१४७ख/१७१; दुःखम् — {de bas bdag gis 'gro la gnod byas pas/} /{thugs rje che kun mi dgyes gyur pa gang //} तस्मान्मया यज्जनदुःखदेन दुःखं कृतं सर्वमहाकृपाणाम् । बो.अ.१९ख/६.१२४; उद्वेगः — {blo ldan mi dgyes med gang la/} /{nges par dpe yi skyon dag ni/} /{tha dad rtags dang tshig la med/} /{dman dang lhag pa nyid la'ang med//} न लिङ्गवचने भिन्ने न हीनाधिकताऽपि वा । उपमादूषणायालं यत्रोद्वेगो न धीमताम् ।। का.आ.३२३ख/२.५१; खेदः लो.को.१७९० २. = {mi dgyes pa nyid} दैन्यम् — {rgod dang bral zhing rgyags dang mi dgyes spangs pa yi/} /{sangs rgyas 'gro ba dag gi dam pa'i rgyur gyur pa//} विगतोद्भवा दैन्यमदप्रहीणा बुद्धा जगत्युत्तमहेतुभूताः । अ.श.४ख/३; • वि. खेदितः — {mi dgyes gang lags de thub bzod par gsol//} यत्खेदितास्तन्मुनयः क्षमन्ताम् बो.अ.१९ख/६.१२४.
mi dgyes par gyur pa
वि. विरक्तः — {rgyal po'i thugs mi dgyes par gyur pa shes nas}…{'gro bar chas so//} विरक्तहृदयमवेत्य राजानं…प्रक्रमणसव्यापारः समभवत् जा.मा.१३०ख/१५०.
mi bgyid
= {mi bgyid pa/}
mi bgyid pa
• क्रि. न करोति — {chags pa med kyang khyod kyi gzugs/} /{su zhig chags par mi bgyid lags//} अस्पृहस्यापि ते मूर्त्तिः कुरुते कस्य न स्पृहाम् । अ.क.१७४ख/१९.१२७; न प्रकरोति — {sdig pa gzhan yang slan chad mi bgyid do//} नान्यच्च पापं प्रकरोमि भूयः बो.अ. ४क/२.९; • निषेधात्मकसहायकक्रिया — {'bri bar mi bgyid 'phel bar mi bgyid} न हीयन्ते न वर्धन्ते शि.स. १४६क/१४०; • वि. अकरणी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni chos thams cad mi bgyid pa lags so//} सर्वधर्माणामकरणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६.
mi mgu
= {ma mgu ba/}
mi mgon
= {mi'i mgon po/}
mi mgon dbang po
नृपेन्द्रः लो.को.१७९०.
mi 'gal
= {mi 'gal ba/}
mi 'gal ba
• क्रि. न बाधते — {mdo dang chos nyid dang yang mi 'gal ba} न च सूत्रं धर्मतां वा बाधते अभि.भा. ८६ख/१२०४; न विरुध्यते — {gang la}…{mngon sum dang rjes su dpag pa dag gis mngon par 'dod pa'i don de lta bu yin pa mi 'gal ba} यत्र प्रत्यक्षानुमानाभ्यामभिमतस्यार्थस्य तथाभावो न विरुध्यते त.प.२११क/८९२; • वि. अविरोधी — {ltos pa tha dad pa'i phyir rgyu dang 'bras bu dang ma dang bu mo'i tha snyad bzhin du mi 'gal lo//} अपेक्षाभेदात् कार्यकारणपितृपुत्रव्यपदेशवदविरोधि त.प.२३९ख/९४९; अविरुद्धः — {snang ba tha dad pa'i blo rnams yul gcig nyid du mi 'gal ba yi phyir klan ka med do//} भिन्नाभानामपि मतीनामेकविषयत्वमविरुद्धमेवेति न चोद्यम् त.प.१८५क/८३१; अव्याहतः — {go rims nges pa snga ma dang phyi ma mi 'gal ba skyes bu'i don sgrub par byed pa'i tshig} नियतानुपूर्वीकं पूर्वापराव्याहतं पुरुषार्थसाधकं वाक्यम् त.प. ३१२क/१०८७; अनुत्क्रान्तः — {'dul ba dang mi 'gal ba'i cho ga dang ldan pa yin no//} विनयानुत्क्रान्तेन चाऽऽचारेण समन्वागतो भवति श्रा.भू.१६क/३८; अविगुणः — {lung dang gtsug lag rigs par mi 'gal lam dag gis/} /{de ltar 'jig rten don gyur snyam nas 'di brtsams so//} लोकार्थमित्यभिसमीक्ष्य करिष्यतेऽयं श्रुत्यार्षयुक्त्यविगुणेन पथा प्रयत्नः । जा.मा.२ख/१; अविधुरः — {de la mi 'gal ba'i sbyor ba gang zhe na} तत्र कतमा अविधुरप्रयोगता श्रा.भू.१४४ख/३९४; • सं. अविरोधः — {slob dpon gyis zhes bya ba 'dis ni de'i lugs dang mi 'gal bar ston par byed do//} आचार्यैरित्यनेन तन्मताविरोधं प्रतिपादयति त.प.२६ख/५००; अव्याघातः — {des na rjes su dpag la 'jug pa mi 'gal lo//} ततोऽनुमानप्रवर्तनाव्याघातः प्र.अ.१६०ख/१७४; अविरोधनम् — {mya ngan las 'das pa'i grong dang mi 'gal ba'i don gyis sgrub pa'o//} निर्वाणपुराविरोधनार्थेन प्रतिपत् अभि.भा.४९क/१०५९.
mi 'gal ba'i sbyor ba
पा. अविधुरप्रयोगता — {de la mi 'gal ba'i sbyor ba gang zhe na} तत्र कतमा अविधुरप्रयोगता श्रा.भू.१४४ख/३९४.
mi 'gul
= {mi 'gul ba/}
mi 'gul ba
• वि. निश्चलः — {rus gong nyid du mthong nas ni/} /{mi 'gul yang ni khyod skrag na//} निश्चलादपि ते त्रासः कङ्कालादेवमीक्षितात् । बो.अ.२५क/८.४८; अचलः — {khri mi 'gul ba tha mal pa'am stan la} अचलमञ्चे प्राकृते संस्तरे वा वि.सू.५३क/६८; • सं. अस्पन्दः — {gal te g}.{yer bag la sogs pa ni de goms pas mi 'gul ba dang zhan pa la sogs pa'i mtshan nyid g}.{yer bag med pa las byung ba} ननु चापलादिकमचापलत्वात् तदभ्यासतो भवति अस्पन्दमन्दतादिलक्षणात् प्र.अ.४९क/५६; अकम्पनम् — {mi 'gul bar bya ba'i phyir shar ba gzhug go//} अकम्पनायास्यामवसङ्गदानम् वि.सू.९४ख/११३.
mi 'gog pa
वि. अनिरोधिका — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni chos thams cad mi 'gog pa lags so//} अनिरोधिका भगवन् सर्वधर्माणां प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२ख/८६.
mi 'gong
= {mi 'gong ba/}
mi 'gong ba
• क्रि. नावलीयते — {sems mi 'gong kun tu mi zhum bag mi tsha bag 'khums par mi 'gyur} चित्तं नावलीयते, न संलीयते, न विषीदति, न विषादमापद्यते अ.सा.४क/३; न संलीयते म.व्यु.१८२८ (३९ख); • वि. अनवलीनः — {sems mi 'gong ba nyid la sogs//} चित्तानवलीनत्वादि अभि.अ.३क/१.३७.
mi 'gong ba nyid
अनवलीनत्वम् — {sems mi 'gong ba nyid la sogs/} /{ngo bo nyid med sogs ston byed//} चित्तानवलीनत्वादिनैःस्वाभाव्यादिदेशकः । अभि.अ.३क/१.३७.
mi 'gom pa
वि. अलङ्घ्यम् — {de yi bka' ni mi 'gom par/} /{slob mas 'bad nas bya ba yin//} अलङ्घ्यं तस्य वचनं शिष्यैः कर्तव्यं यत्नतः । म.मू.१५४ख/६८.
mi 'gor
अव्य. = {myur ba} अविलम्बितम्, शीघ्रम् — अथ शीघ्रं त्वरितं लघु क्षिप्रमरं द्रुतम् ।। सत्वरं चपलं तूर्णमविलम्बितमाशु च । अ.को.१३२ख/१.१.६७; न विलम्बतेऽस्मात् अविलम्बितम् । लबि आलम्बने अ.वि. १.१.६७.
mi 'gying ba
वि. निरुन्नतः, ओ ता — {skye bo dang mthun phyin ci ma log 'chad/} /{mi 'gying ba dang bdag gi med la mkhas/}…/{rgyal sras rnams kyi sgrub pa mchog yin no//} जनानुरूपाऽविपरीतदेशना निरुन्नता चाप्यममा विचक्षणा ।…जिनात्मजानां प्रतिपत्तिरुत्तमा ।। सू.अ. १४३ख/२२; अनुन्नतः लो.को.१७९०.
mi 'gyur
• क्रि. १. न भवति — {gal te rig byed rang nyid las don bden par mi 'gyur na} ननु यदि वेदः सत्यार्थो न भवति स्वतः प्र.अ.८क/१०; {'jigs par mi 'gyur ro//} भयं न भवति सू.व्या.१४२क/१९; नास्ति — {gnod pa byas kyang gdung bar mi 'gyur te} न पीडास्त्यपकारेऽपि प्र.अ.१०२ख/११०; न याति — {bstan bcos man ngag rnams kyis dag byas kyang /} /{nges par blo ngan rab dang nyid mi 'gyur//} शास्त्रोपदेशैः परिमृज्यमानः प्रसन्नतां याति न नाम जाल्मः । अ.क.३२क/५३.४६; नऽऽयाति — {yid ni 'khrug par mi 'gyur ro//} नाऽऽयान्ति मनःक्षोभम् जा.मा.१०१क/११६; न प्राप्नोति — {de'i tshe nus pa rtag pa nyid du mi 'gyur ro//} तदा शक्तेर्नित्यत्वं न प्राप्नोति त.प.२१९क/९०८; नाऽऽपद्यते— {sems mi 'gong}…{bag 'khums par mi 'gyur} चित्तं नावलीयते… न विषादमापद्यते अ.सा.४क/३; नावकल्पते — {de phyir sa bon la sogs pa/} /{rgyu yi dngos por yang mi 'gyur//} ततः कारणभावोऽपि बीजादेर्नावकल्पते ।। त.स.२क/२६ २. न भविष्यति — {bdag yod ma yin yod mi 'gyur//} नास्त्यहं न भविष्यामि त.प. २९३क/१०४८; {lha/} /{rgyud mang la ni glu dbyangs rgyun/} /{bdag gis rab tu sbyar ba 'di/} /{phyi nas bya ba sla mi 'gyur//} देव वीणायां गीतिसारणा । योजितेयं मया पश्चात्सुकरा न भविष्यति ।। अ.क.१८२क/८०.१४ ३. न भवेत् — {shes las tha mi dad pa'i phyir/} /{rnam pa du ma nyid mi 'gyur//} ज्ञानादव्यतिरिक्तत्वान्नाऽऽकारबहुता भवेत् । त.स.७४ख/६९६; न स्यात् — {mi 'dod pa dang zhe sdang gis/} /{tshad ma min pa nyid mi 'gyur//} द्वेषादसम्मतत्वाद्वा न च स्यादप्रमाणता । त.स.७७क/७२१; {blo tha dad par mi 'gyur ro//} मतभेदो न स्यात् त. प.२३३ख/९३८; मा भूत् — {slong ba 'di ni don med ma 'gyur zhing //} याच्ञाक्लेशो मा च भूदस्य मोघः जा.मा.११ख/११; • निषेधात्मकसहायकक्रिया— {til las bal sran skye mi 'gyur//} न तिलाज्जायते मुद्गः ल.अ. १८९क/१६०; {mthong mi 'gyur} नेक्षन्ते बो.अ.२६क/८. ७४; {'jug par mi 'gyur ba} न प्रवर्तते सू.व्या.२०९क/११२; {don nges par 'dzin par mi 'gyur ro//} नार्थमवधारयेत् त.प.१५४ख/७६२; {gcig nyid du mi 'gyur} अनेकता भवेत् । त.स.७४ख/६९७; • = {mi 'gyur ba/}
mi 'gyur che
वि. महाक्षरः — {de nas ston pa rdo rje 'dzin/} /{skyed po byed po mi 'gyur che//} अथ वज्रधरः शास्ता स्रष्टा कर्ता महाक्षरः । गु.स.१२७ख/८०.
mi 'gyur ba
• वि. अविकारः — {phyi rol gyi rnam mkha'i khams ni mi g}.{yo mi 'gyur ba'o//} बाह्याकाशधातुरचलः अविकारः शि.स.१३८ख/१३३; निर्विकारः — {sems dpa' chen po de}…{ma 'gyur cing brtan pa mi nyams la} निर्विकारधीरम्…तं महासत्त्वम् जा.मा.१६९क/१९५; {spyod lam rab tu zhi ba dang spyod lam dang ldan pa dang yan lag dang nying lag thams cad mi 'gyur ba'i spyod lam phun sum tshogs pa yin} ईर्यापथसम्पन्नो भवति, प्रशान्तेर्यापथः, सर्वाङ्गप्रत्यङ्गैर्निर्विकारः बो.भू.१२७ख/१६४; अविकारी — {ji ltar gsang bar smra ba ltar mi 'gyur ba gcig nyid ni ma yin no//} न त्वेकमेवाविकारि, यथोपनिषद्वादिनाम् त.प.११०क/६७०; अक्षरः — {rnal 'byor dag gi sems de ni/}… {mchog tu mi 'gyur 'dod chags che} तद् योगचित्तं…परमाक्षरं महारागम् वि.प्र.१११क/१, पृ.८; अपरिवर्तः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos thams cad la stong par blta ste}…{mi 'gyur ba} बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति… अपरिवर्तान् स.पु. १०४ख/१६७; अविचलः, ओ ला — {sangs rgyas kyi gsung rab la rigs pas rtog pa dang ldan pas blo mi 'gyur ba dang ldan te} बुद्धवचने युक्त्युपपरीक्षासहगतयाऽविचलया बुद्ध्या समन्वागतस्य बो.भू.९३ख/११९; कूटस्थः — एकरूपतया तु यः । कालव्यापी स कूटस्थः अ.को.२११ख/३.१.७३; कूटेन निश्चलत्वेन तिष्ठतीति कूटस्थः अ.वि.३.१.७३; अविवर्त्यः — {ye shes mi zlog pa'i phyir mi 'gyur ba'i sa zhes bya'o//} अविवर्त्यभूमिरित्युच्यते ज्ञानाविवर्त्यत्वात् द.भू.२४६क/४६; अनिवार्यः — {'di la mi g}.{yo zhing mi 'gyur ba'i chos yod pas na mi g}.{yo ba'i chos can no//} अकोप्योऽनिवार्यो धर्मोऽस्येत्यकोप्यधर्मा अभि.स्फु.२१२ख/९८८; • सं. १. अविपरिणामः — {'di ni rtag pa brtan pa ther zug pa mi 'gyur ba'i chos can yin no//} स नित्यो ध्रुवः शाश्वतोऽविपरिणामधर्मा अभि.स्फु.९४ख/७७१; सु.प.३९ख/१८; अविकोपः — {gzhan yang chos tha dad pa yang dag par shes pas chos rnams tshul gcig las mi 'gyur ba rab tu shes so//} पुनरपरं धर्मप्रतिसंविदा एकनयाविकोपं धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५५क/५१ २. नियमः — {tshul khrims dang brtul zhugs dang dka' thub mi 'gyur ba dag gis byis pa so so'i skye bo}…{'khor bar skye ba gnyer te} शीलव्रततपोनियमैर्बालपृथग्जनाः… भवोत्पत्तिं प्रार्थयन्ते ल.अ.१०२ख/४९; म.व्यु.६५०० (९३क); नियामः — {chos mi 'gyur ba nyid} धर्मनियामता म.व्यु.१७१४ (३८क) ३. = {mi 'gyur ba nyid} अविकारिता — {mi 'gyur ba ni nam mkha' la sogs pa 'dus ma byas te} अविकारिता असंस्कृतमाकाशादिकम् सू. व्या.१७१ख/६४; दार्ढ्यम् — {stobs ni dge ba chung ngu'i rnam par smin pa la yang ltos nas mi 'gyur ba'o//} बलं हि मन्दकुशलविपाकापेक्ष्यं दार्ढ्यम् म.टी.२८३ख/१४५; नान्यथात्वम् — {gsang nad la sogs gnas skabs su/} /{lus ni rnam par 'gyur na yang /} /{yid kyi blo ni mi 'gyur te//} प्रसुप्तिकाद्यवस्थासु शरीरविकृतावपि । नान्यथात्वं मनोबुद्धेः त.स.७०ख/६६१; • पा. अचञ्चला, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang} …{mi 'gyur ba ni dus la bab par rab tu sbyor ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अचञ्चला आगमितकालप्रयुक्तत्वात् सू. व्या.१८३ख/७८; • = {mi 'gyur/}
mi 'gyur ba nyid
नियामता— {chos mi 'gyur ba nyid} धर्मनियामता म.व्यु.१७१४ (३८क).
mi 'gyur ba'i chos can
वि. अविपरिणामधर्मि — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni 'gyur ba'i chos can nam mi 'gyur ba'i chos can ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं विपरिणामधर्मि न अविपरिणामधर्मि सु.प.३९ख/१८; अविपरिणामधर्मा म.व्यु.७२८७ (१०३ख).
mi 'gyur ba'i chos nyid
अविपरिणामधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'gyur ba'i chos nyid kyang ma yin/} {mi 'gyur ba'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानां न विपरिणामधर्मता न अविपरिणामधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९ख/१८; अविकारधर्मत्वम् लो. को.१७९१.
mi 'gyur ba'i bde ba chen po
महाक्षरसुखम् — {mi 'gyur ba'i bde ba chen po'i skad cig ma rnams kyi mtha' ma mngon par rdzogs par byang chub pa'i mtshan nyid mi chod pa ste} महाक्षरसुखक्षणानामन्तिमोऽभिसम्बोधिलक्षणोऽच्छेद्यः वि.प्र.९१ख/३.३.
mi 'gyur ba'i sa
पा. अविवर्त्यभूमिः — {kye rgyal ba'i sras dag 'di ni byang chub sems dpa'i ye shes kyi sa brgyad pa ste/} {mi 'phrogs pa'i phyir mi g}.{yo ba zhes bya'o/} /{ye shes mi zlog pa'i phyir mi 'gyur ba'i sa zhes bya'o//} इयं भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वस्य अष्टमी ज्ञानभूमिरचलेत्युच्यतेऽसंहार्यत्वात् । अविवर्त्यभूमिरित्युच्यते ज्ञानाविवर्त्यत्वात् द.भू.२४६क/४६.
mi 'gyur bar snang
= {nam mkha'/}
mi 'gyur mod
क्रि. मा भूत् — {gal te rgyun gcig ngo bo yis/} /{der ni tha dad nyid min na/} /{gzhan du yang ni rgyun gcig tu/} /{yod nyid tha dad mi 'gyur mod//} एकसन्तानभावेन न चेत् तत्र विभिन्नता । अन्यत्राप्येकसन्तानभावान्मा भूद् विभिन्नता ।। त.स.७०क/६५६.
mi 'gyod
निष्कौकृत्यम् — {bsams bzhin pa dang rdzogs pa dang /} /{mi 'gyod gnyen po med pa dang /} /{'khor dang rnam par smin pa las/} /{bsags pa'i las shes bya ba yin//} सञ्चेतनसमाप्तिभ्यां निष्कौकृत्यविपक्षतः । परिवाराद् विपाकाच्च कर्मोपचितमुच्यते ।। अभि. को.१५ख/४.१२०.
mi 'grigs pa
असमञ्जसम् — {dus kyis dbye ba thams cad kyang /} /{mi 'grigs pa ni med par mthong //} कालभेदेन सकलं नासमञ्जसमीक्ष्यते । प्र.अ.१३२ख/१४२.
mi 'grub
• क्रि. १. न सिद्ध्यति— {skyes bu 'dod tsam las byung ba'i/} /{brda ni 'ba' zhig las kyang ni/} /{tha snyad kyang ni rigs yin te/} /{des na 'brel pa mi 'grub bo//} नरेच्छामात्रसम्भूतसङ्केतादपि केवलात् । युज्यते व्यवहारश्च ततो योगो न सिद्ध्यति ।। त.स.९७क/८६४; न निवर्तयति म.व्यु.७४१४ (१०५क) २. न सिध्येत् — {de lta ma yin na sems can thams cad la dmigs par yang mi 'grub la} अन्यथा हि न सर्वसत्त्वालम्बना सिध्येत् अभि.भा.५७क/१०९४; • = {mi 'grub pa/}
mi 'grub pa
• सं. असिद्धिः — {phyogs dang po la rna ba dang sgra dag gis legs par byed pa mi 'grub par thal bar 'gyur te} प्रथमे पक्षे श्रोत्रशब्दयोः संस्कारासिद्धिप्रसङ्गः त.प.१८८ख/८३९; न सिद्धिः — {bye brag byed dang bye brag dag/} /{gzhi mthun pa dag mi 'grub ste/} /{sngon po nyid min zhig pa na/} /{ut+pa la min pa zhig pa min//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । न सिद्धिर्न ह्यनीलत्वव्युदासेऽनुत्पलच्युतिः ।। त.स.३६ख/३८०; अनिष्पत्तिः — {gang phyir 'gal ba'i chos 'dre ba/} /{dngos po'i tha dad nyid du bshad/} /{de grub na de mi 'grub phyir/} /{nus pa la yang de yod yin//} विरुद्धधर्मसङ्गो हि वस्तूनां भिन्नतोदिता । तन्निष्पत्तावनिष्पत्तेः शक्तावपि स विद्यते ।। त.स.१०३क/९०८; अनभिनिर्वृत्तिः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang}… {'grub pa'i phyir ram mi 'grub pa'i phyir ram}…{nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य…अभिनिर्वृत्तये वा अनभिनिर्वृत्तये वा… प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४; • वि. असिद्धः — {lhan cig tu khyer na ni bya ba dang bcas par mi 'grub bo zhe na} सक्रियत्वमपि सहितप्रेरणायामसिद्धमिति चेत् प्र.अ.१६३क/५१२; • = {mi 'grub/}
mi 'gro
= {mi 'gro ba/}
mi 'gro ba
• क्रि. न गच्छति — {ci phyir mya ngan 'das mi 'gro//} किं न गच्छसि निर्वृतिम् ।। बो.अ.२५क/८.४३; न याति — {dmyal mi 'gro} न यामि नरकान् बो.अ.१६ख/६.५०; नैति — {nga rgyal can dgra'i dbang mi 'gro//} मानी शत्रुवशं नैति बो.अ.२२ख/७.५६; • सं. १. अगमनम् — {'gro ba dang mi 'gro ba'i phyir med pa la rnam par rtog pa de la byis pa rnams mngon par zhen to//} तत्र च असद्विकल्पे बाला अभिनिविशन्ते गमनागमनतः ल.अ.९३क/३९; अचरणम् — {dbyar gnas pa'i 'og tu der mi 'gro ba la'o//} वर्षोषितत्वादचरणेऽस्याः वि.सू. ५४ख/७०; अप्रचरणम् — {'gro ba dang mi 'gro ba las gyur pa'i ltung byed} प्रचरणाप्रचरणगत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४ख/७०; अनिमज्जनम् — {de ni bar du mi 'gro bas na 'phar ba zhes bya'o//} एष हि मध्यानिमज्जनात् प्लुतः अभि.भा.२३क/९५१ २. अगः [1] = {ri} पर्वतः — {'dir mi 'gro ba'i sgras 'gro ba med pa'i phyir shing dang ri la 'dod do//} अगशब्देनात्र ‘न गच्छन्ति’ इति कृत्वा तरवो गिरयश्चाभिप्रेताः त.प.३०७ख/३२९ [2] = {shing} तरुः— {'dir mi 'gro ba'i sgras 'gro ba med pa'i phyir shing dang ri la 'dod do//} अगशब्देनात्र ‘न गच्छन्ति’ इति कृत्वा तरवो गिरयश्चाभिप्रेताः त.प.३०७ख/३२९.
mi 'grogs
= {mi 'grogs pa/}
mi 'grogs pa
असंवासः — {shi ba'i ro dang mi 'grogs pa dang} मृतकुणपासंवासतश्च द.भू.२७७ख/६६.
mi 'gror mi rung
कृ. अवश्यं गन्तव्यम् — {gal te mi 'gror mi rung na yang deng tsam gzhes la/} {sang gar dgyes par bzhud cig} यद्यवश्यं गन्तव्यम्, किं नु अद्येह तावत्प्रतीक्षस्व, श्वो यथाभिप्रेतं यास्यसि अ.श.१०४ख/९४.
mi 'gror mi rung ba
= {mi 'gror mi rung /}
mi rga
वि. अजरः — {de'i sgor skyes bu mi rga mi 'chi ba zhig bzhag ste} तत्र पुरुषो द्वारे स्थापितोऽजरामरः का.व्यू. २३१ख/२९४.
mi rga ba
= {mi rga/}
mi rgod
तस्करः — {de'i phyi bzhin du mi rgod dag gis bsnyags pa las} तस्य पृष्ठतस्तस्कराः प्रधाविताः अ.श.२७७ख/२५४; चोरः — {'phags pa mi rgod rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यचोरविध्वंसननामधारणी क.त.६२९; चौरः — {mi rgod kyi sde dpon gyis} चौरसेनापतिना अ.श.२८२ख/२५९; द्र. {mi rgod pa/}
mi rgod kyi sde dpon
चौरसेनापतिः — {de nas mi rgod kyi sde dpon gyis sod cig ces bsgo'o//} ततश्चौरसेनापतिना वध्यतामयमित्याज्ञा दत्ता अ.श.२८२ख/२५९.
mi rgod 'jigs skyobs
ना. चोरभयत्राणः लो.को.१७९१.
mi rgod rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs
ना. चोरविध्वंसननामधारणी, ग्रन्थः — {'phags pa mi rgod rnam par 'joms pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यचोरविध्वंसननामधारणी क.त.६२९, ९६१.
mi rgod pa
• वि. अनुद्धतः — {khyim du mi rgod pa dang ma khengs pa dang mi gnas par bya'o//} अनुद्धतः कुले स्यादनुन्न डा (?ता)नवस्थितः वि.सू.११क/११; • सं. = {mi rgod pa nyid} अनुद्धतता— {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{mi rgod pa dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…अनुद्धतता शि. स.६८क/६७; द्र. {mi rgod/}
mi rgyu
= {mi rgyu ba/}
mi rgyu ba
१. स्थावरम् — {dpyid la sogs pa mngon par gsal ba la rnam grangs kyis rgyu ba dang mi rgyu ba'i rnam par 'gyur ba skyed pa'i rang bzhin yin pa} वसन्तादीनां पर्यायेणाभिव्यक्तौ स्थावरजङ्गमविकारोत्पत्तिः स्वभावतः त.प.१९१क/९९ २. अप्रवृत्तिता — {ma skyes pa dang}… {mi rgyu ba dang}… {la yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug ste} अजाततां च…अप्रवृत्तितां च…यथाभूतमवतरति द.भू.२३९ख/४२; अनुपचारता — {de ni bag chags rnams rgyu ba dang mi rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स वासनानामुपचारानुपचारतां च…(यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
mi sgul
= {mi sgul ba/}
mi sgul ba
• वि. अक्षोभ्यम् — {mi sgul ba'i sems skyed cig} अक्षोभ्यचित्तं… उत्पादयितव्यम् ग.व्यू.३९ख/१३४; • सं. = {mi sgul ba nyid} अविचाल्यम् — {byang chub sems dpa'i spyod pa thams cad kyi mthu mi sgul ba'i tshul gyis yang dag par sgrub bo//} सर्वबोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छत्यविचाल्ययोगेन द.भू.२४२क/४४; अप्रकम्पनता लो.को.१७९१; • ना. = {mi 'khrugs pa} अक्षोभ्यः, तथागतः — {mngon par dga' ba'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa mi sgul ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} अभिरत्यां लोकधातौ अक्षोभ्यं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६; द्र. {mi bskyod pa/}
mi sgrib pa
अनावृतिः — {de la nam mkha' mi sgrib pa'o//} तत्राकाशमनावृतिः अभि.को.२क/१.५.
mi brgyan
वि. निर्भूषः — {dma' bar 'dug smras bzlas pa yis/} /{mi brgyan nam ni nang par du/} /{bsnyen gnas yan lag tshang bar ni/} /{nang par gzhan las nod par bya//} काल्यं ग्राह्योऽन्यतो नीचैः स्थितेनोक्तानुवादिता । उपवासः समग्राङ्गो निर्भूषेणानिशाक्षयात् ।। अभि.को.११ख/४.२८.
mi bsgul ba
• पा. अकम्प्यः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः म.व्यु.७३९ (१७क); मि.को.१०६ख; • वि. अप्रकम्प्यम् मि.को.३४क ।
mi bsgrungs
= {mi bsgrungs pa/}
mi bsgrungs pa
वि. दुष्टः — {mi bsgrungs pa rnams chad pas bcad na/} {rgyal po bsod nams kyi snod du 'gyur ro//} दुष्टानां किल निग्रहं कुर्वन्तो राजानः पुण्यभाजो भवन्ति अभि.भा.२०१ख/६८०; {mi bsgrungs pa chad pas bcad pa'i phyir} दुष्टनिग्रहार्थम् अभि.भा.२०१ख/६८१.
mi ngas
मारिः, व्याधिविशेषः लो.को.१७९२.
mi nges
= {ma nges pa/}
mi nges pa
= {ma nges pa/}
mi ngoms
= {mi ngoms pa/}
mi ngoms pa
• वि. अतृप्तः — {dge ba'i rtsa ba yongs su btsal bar brtson pa la mi ngoms par bya} अतृप्ताः कुशलमूलपर्येषणाभियुक्ताः शि.स.१०५ख/१०४; अपरितृप्तः — {chos kyi sprin thams cad la 'thung bas mi ngoms pa'o//} अपरितृप्तः सर्वधर्ममेघपानैः ग.व्यू.३०८क/३९५; अवितृप्तः — {dge ba'i bshes gnyen thams cad mthong bar bya bas mi ngoms pa'o//} अवितृप्तः सर्वकल्याणमित्रदर्शनेन ग.व्यू.३०८क/३९५; असेचनकः — {mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} असेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१; • सं. १. अवितृप्तिः — {tshor bas mi ngoms pa ni sred pa'o//} वेदयतोऽवितृप्तिस्तृष्णा द.भू.२२०ख/३२ २. = {mi ngoms pa nyid} अतृप्तता लो.को.१७९२; • ना. अतृप्तः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {mi ngoms pa dang}… {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…अतृप्तः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
mi ngoms pa nyid
अतृप्तता — {thos pas mi ngoms nyid dang ni/} /{zang zing med par chos sbyin dang //} अतृप्तता श्रुते दानं धर्मस्य च निरामिषम् । अभि.अ.४क/१.५३.
mi ngoms par byed pa
वि. अतृप्तिकारकः — {'dod pa de dag ni mi ngoms par byed pa dang}…{sred pa 'phel bar byed pa dang} कामा अतृप्तिकारकाः…तृष्णाविवर्धकाः श्रा.भू.१६५ख/४४१.
mi ngoms par mang du thos pa tshol ba
अतृप्तबाहुश्रुत्यपर्येषणता— {byang chub sems dpa' ni}…{dge ba'i rtsa ba thams cad yang dag par bsdu ba'i phyir rab tu brtson par byed do//}…{de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{mi ngoms par mang du thos pa tshol ba dang} बोधिसत्त्वः… प्रयुज्यते सर्वकुशलमूलसमुदागमाय… स श्रद्धाधिपतेयतया… अतृप्तबाहुश्रुत्यपर्येषणतया द.भू.१७६ख/९.
mi dngangs
क्रि. न सन्त्रसति म.व्यु.१८२५ (३९ख).
mi dngom pa ma yin pa'i stabs
पा. अजिह्मगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{mi dngom pa ma yin pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…अजिह्मगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
mi mnga'
= {mi mnga' ba/}
mi mnga' ba
• क्रि. नास्ति — {de bzhin gshegs pa la 'khrul pa mi mnga'/} {ca co mi mnga'} नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, नास्ति रवितम् अभि.स्फु.२६५क/१०८३; {nyes pa bag chags bcas de yang /} /{skyob pa gcig pu la mi mnga'//} सवासनाश्च ते दोषा न सन्त्येकस्य तायिनः । श.बु.११०क/३; • सं. = {med pa} अभावः — {rgyu ba dang gnas pa thams cad la rtag tu thams cad mkhyen pa ma yin pa'i spyod pa mi mnga' ba'i phyir} चारे विहारे वा सर्वत्र सर्वदा वाऽसर्वज्ञचेष्टितस्याभावात् सू.व्या. २५८ख/१७८; • वि. वान्तः — {rdzu 'phrul seng ge'i sgra dang ni/} /{nyid kyi yon tan brjod pa gang /} /{de ni bzhed spyod mi mnga' ba/} /{khyod kyi thugs rje bstar ba lags//} ऋद्धिर्या सिंहनादा ये स्वगुणोद्भावनाश्च याः । वान्तेच्छोपविचारस्य कारुण्यनिकषः स ते ।। श.बु.११२ख/६३; अनिहितः — {blo mi mnga' ba} अनिहितमतिः ग.व्यू. २६८ख/३४७; द्र. — {bcom ldan 'das ni snyun mi mnga' zhing gnod pa med la snyun gyis btab pa med de stobs dang ldan no//} भगवांस्त्वल्पाबाधोऽल्पातङ्कोऽरोगो बलवान् अ.श.८७क/७८; • अव्य. १. न — {ma brtags btang snyoms mi mnga' ste//} नोपेक्षाऽप्रतिसंख्याय र.वि. २०ख/९३; {brtabs pa med cing ha cang zhum mi mnga'//} न च धावसि नातिलीयसे वि.व.१२५ख/१.१४; अ — {'jigs mi mnga'} अशारद्यम् र.वि.१२१ख/९६; {thogs pa mi mnga' ba} अव्याहतम् अभि.भा.५६क/१०८८; {rmongs pa mi mnga' ba} असम्मूढः ल.वि.२०५ख/३०९; अन् — {sdig pa mi mnga'} अनघः ल.वि.१७१ख/२५९ २. निस् — {'dar ba mi mnga' ba} निष्कम्पः अ.क.४७क/५.१; {nongs mi mnga' phyir rjes su mthun//} निष्क्लेशत्वादनाकुलम् श.बु.११३क/७५; निर् — {khyod ni gser gyi ri ltar dri mi mnga'//} काञ्चनाचल इवासि निर्मलः रा.प.२३०क/१२३; {rnam 'gyur mi mnga' bzhin 'dzum pas/} /{'di dag ci zhes de la gsungs//} किमेतदिति तानूचे निर्विकारस्मिताननः ।। अ.क.५४क/६.७; • द्र.— {chos kyi longs spyod thun mong bas/} /{khyod la dbye ba mi mnga' 'o//} धर्मसम्भोगसामान्यात् त्वय्यसम्भेदमागताः ।। श.बु. ११४क/१०९.
mi mngon
= {mi mngon pa/}
mi mngon pa
• क्रि. न प्रज्ञायते म.व्यु.६४०३ (९१ख); न लक्ष्यते — {snang bzhin pa mi mngon no zhes bya ba 'di ma grub ste} ‘भासमानो न लक्ष्यते’ इत्येतदसिद्धम् त.प. २०४क/८७६; • सं. तिरोभावः — {des kyang rjes su 'gro ba med pa'i skye ba 'jig par khas blang bar byed pa yin na/} {kho bo mngon par gsal ba dang mi mngon pa tsam la} अस्य निरन्वयोपजननविनाशोपगमः, मम तु आविर्भावतिरोभावमात्रम् वा.टी.८७ख/४४; अन्तर्धिः — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् ।। अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च । अ.को.१३४क/१.३.१२; अन्तर्धानमन्तर्धिः अ.वि.१.३.१२; अप्रज्ञानम् — {bsten par bya ba'i dbus bye ba'i mtshams 'byor ba mi mngon pa la yang ngo //} अप्रज्ञाने च सन्धेः पाटितस्य मध्यासेव्यस्य वि.सू.१३क/१४; • वि. गूढः — {long bu mi mngon zhabs mnyam dang //} गूढौ गुल्फौ समौ पादौ अभि.अ.१२क/८.२१; निगूढः — {rtsa mi mngon pa} निगूढशिराः म.व्यु.२७५ (८क); लुप्तः — {'dod chags bral/} {skye ba las zhes bya ba ni 'dod chags dang bral bas so//} {skye bas she'am zhes bya ba'i sgra mi mngon par bstan pa yin te} वैराग्येणोपपत्तितः इति वैराग्येणोपपत्तितो वेति वाशब्दो लुप्तनिर्देशः अभि.स्फु.२९६ख/११५१; अव्यञ्जितः — {don mi gsal ba ste/} {don mi mngon pa zhes bya ba'i tha tshig go//} अनुन्मीलितार्थम् अव्यञ्जितार्थमित्यर्थः अभि.स्फु.३१४ख/११९२; अविस्पष्टः — अथ म्लिष्टमविस्पष्टं वितथं त्वनृतं वचः ।। अ.को.१४२क/१.६.२१; अप्रज्ञायमानः — {sor mo snga mi mngon pa ni skyo ma'i'o//} तर्पणस्याप्रज्ञायमानपञ्चाङ्गुलस्य वि. सू.३५क/४४.
mi mngon par
प्रच्छन्नम् — {de na ha cang yang mi ring ba zhig tu khyod mi mngon par 'dug la} तत्र त्वया प्रच्छन्नं सन्निकृष्टे स्थाने स्थातव्यम् वि.व.२०५क/१.७९.
mi mngon par gyur pa
तिरोभावः म.व्यु.४५६७ (७१क); मि.को.१०१क ।
mi mngon par byas
= {mi mngon par byas pa/}
mi mngon par byas pa
• सं. लोपः — {bar gyi tshig mi mngon par byas pa'i phyir mar gyi bum pa bzhin no//} मध्यपदलोपात्, घृतघटवत् अभि.भा.३१ख/९८९; • भू.का.कृ. लुप्तः — {'dir kyang zhes bya ba'i sgra mi mngon par byas pa yin pas so//} चशब्दो लुप्तनिर्देशः अभि.स्फु.१४७क/८६६; लोपः कृतः — {sogs pa'i sgra mi mngon par byas so//} आदिशब्दः लोपः कृतः अभि.स्फु.९५ख/७७३; निगूढः — {de dang de dag tu snyi dam po rnams mi mngon par byas te btsugs so//} तत्र तत्र दृढान्निगूढान् पाशान् न्यदधात् जा.मा.१२०ख/१३९.
mi mngon yin
क्रि. तिरोभवति — {de bzhin du gcig pa yin pas phyis kyang 'jig pa ma yin gyi/} {'on kyang mi mngon pa yin no//} तथा न पूर्वो (? पश्चाद्) विनश्यति एकान्तेन, अपि तु तिरोभवति वा.टी.८७ख/४५.
mi bsngags
= {mi bsngags pa/}
mi bsngags pa
• सं. अवर्णः, निन्दा — {co 'dri ba dang bsdigs pa dang /} /{mi bsngags pa dang mi snyan pa/} /{de dag thams cad bzod par bgyi//} उच्चग्घनां तर्जनां च अवर्णमयशांसि च । सर्वांस्तान्मर्षयिष्यामः शि.स.३१ख/२९; अवर्णाक्षेपनिर्वादपरीवादापवादवत् । उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे ।। अ.को.१४१ख/१.६.१३; वर्ण्यते वर्णः । विरुद्धो वर्णः अवर्णः । वर्ण वर्णक्रियाविस्तारगुणवचनेषु । वर्ण स्तुतौ इति वा धातुः अ.वि.१.६.१३; अश्लोकः — {'tsho ba med pas 'jigs pa'am mi bsngags pas 'jigs pa'am}…{de dag thams cad de la med pa yin} यदिदमाजीविकाभयं वा अश्लोकभयं वा… तानि सर्वाणि व्यपगतानि भवन्ति द.भू.१७६क/९; • भू.का.कृ. विवर्णितः — {'di ni sangs rgyas thams cad kyis ma bsngags pa'o//} सर्वबुद्धविवर्णितो ह्ययम् शि.स.१५४ख/१४९.
mi bsngags pa brjod par byed
क्रि. अवर्णं निश्चारयति लो.को.१७९२.
mi bsngags pas 'jigs pa
अश्लोकभयम्, भयभेदः — {'tsho ba med pas 'jigs pa'am mi bsngags pas 'jigs pa'am}…{de dag thams cad de la med pa yin} यदिदमाजीविकाभयं वा अश्लोकभयं वा… तानि सर्वाणि व्यपगतानि भवन्ति द.भू.१७६क/९.
mi ci
= {mi'am ci} किन्नरः — {dri za mi ci lha yi bu mo mchog/} /{sgra de zil gyis mnan nas gsung ba mdzad//} गन्धर्वकिन्नरवराप्सरसामभिभूय तां गिरमुदाहरसे ।। शि.स. १७२ख/१७०.
mi gces pa
निष्प्रयोजनम् — {mi gces par sha thang ba la bsam pas} निष्प्रयोजनपरिष्यन्दसमन्वाहारेण ग. व्यू.२८८ख/३६८.
mi bcang
क्रि. न धारयेत् — {mtha' 'khob tu mchil lham dag bcang bar bya'o//}…{khra bo bkra ba dag mi bcang ngo //} धारयेत् प्रत्यन्त उपानहौ…न चित्रोपचित्राम् वि.सू. ७४ख/९१.
mi lcogs pa med
= {mi lcogs pa med pa/}
mi lcogs pa med pa
वि. अनागम्यम् — {mi lcogs pa med pa'i sa pa nas} अनागम्यभूमिकेन अभि.स्फु.१८२ख/९३७; {mi lcogs pa med pa dang bsam gtan khyad par can gyi sa pa dang} अनागम्यध्यानान्तरभूमिकः अभि. स्फु.१०६क/७८९.
mi lcogs pa med pa'i sa pa
वि. अनागम्यभूमिकः — {de ni sems bcu drug pa la phyir mi 'ong ba'i 'bras bu mi} ।{lcogs pa med pa'i sa pa nas bsam gtan bzhi pa'i sa pa'i bar sa drug pa dang ldan pa yin te} स षड्भूमिकेनानागामिफलेनानागम्यभूमिकेन यावच्चतुर्थध्यानभूमिकेन षोडशे चित्ते समन्वागतो भवति अभि. स्फु.१८२ख/९३७.
mi lcogs pa med pas bsdus pa
वि. अनागम्यसंगृहीतः — {mi lcogs pa med pas bsdus pa ji lta bar bsam gtan bzhi pas bsdus pa'i bar dag kyang de dang 'dra'o//} यथाऽनागम्यसंगृहीताः, एवं यावच्चतुर्थध्यानसंगृहीताः अभि.भा.२६ख/९६७.
mi lcogs med
= {mi lcogs pa med pa/}
mi lcogs med pa
= {mi lcogs pa med pa/}
mi lcogs med 'bras
पा. अनागम्यफलम् — {mi lcogs med 'bras thams cad do/} /{bsam gtan rnams kyi lnga 'am brgyad//} अनागम्यफलं सर्वा ध्यानानां पञ्च वाऽथ वा । अष्टौ अभि.को.१८ख/५.६६.
mi chags
= {ma chags pa/}
mi chags pa
= {ma chags pa/}
mi chung
= {mi chung ba/}
mi chung ba
वि. अनल्पः — {mi chung sdig thos 'dar bas bskyod pa las/} /{rin chen rab 'bar rna rgyan las 'khrungs pa'i//} अनल्पपापश्रवणप्रकम्पाद्विलोलरत्नोज्ज्वलकुण्डलोत्थम् । अ.क.५३ख/५९.३६; अनल्पकः — {chu yi phung po mi chung bar//} आपस्कन्धमनल्पकम् स. पु.४८ख/८६; अनूनः — {chos gos so//} {mi chung ba'o//} चीवरस्य । अनूनस्य वि.सू.२४ख/३०; अदभ्रः म.व्यु.२७०७ (५०क).
mi che
= {mi che ba/}
mi che ba
• वि. अल्पः— {dge ba mi che bas kyang rnam smin rgya che dpal 'di mthong nas} अल्पस्यापि शुभस्य विस्तरमिमं दृष्ट्वा विपाकश्रियः जा.मा.१७क/१८; • ना. अबृहाः, रूपधातौ स्थानविशेषः— {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{bzhi pa ni}…{mi che ba rnams dang}… {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…चतुर्थम्…अबृहाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि. भा.१०९क/३८२; {'og min dang}…{mi che ba dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः… अबृहाः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; • सं. अबृहः, अबृहेषु देवः — {'thab bral dang} …{mi che ba dang}…{'og min gyi lha} यामाः…अबृहाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
mi chen po
= {skyes bu chen po} महापुरुषः — {mi chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis kyis lus shin tu brgyan pa} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणसमलंकृतशरीरः ग.व्यू.११९ख/२०७.
mi chog
= {mi chog pa/}
mi chog pa
• क्रि. न क्षमते लो.को.१७९२; नोपैति म.व्यु.५०८८ (७७क); • सं. असम्भावनम् — {gnas khang gis mi chog na gnyis la sogs pa dag la tha na de'i sa gzhi gding ba'i tshad tsam yang ngo //} द्वादि(?द्व्यादि)भ्योऽसम्भावने लयनस्यान्ततो निष्यन् (?निष)दनप्रामाण्येनास्य भूमेः वि.सू.६१ख/७८.
mi chod pa
वि. अच्छिन्नः — {de dag gong na me gzhan}… {dpral ba'i pad+ma la mi chod pa ste} तेषामूर्ध्वे परोऽग्निः… ललाटकमलेऽच्छिन्नः वि.प्र.२३५ख/२.३६; अच्छेद्यः — {nam mkha' mi chod mi phyed pa} गगनमच्छेद्याभेद्यम् शि.स.१५०क/१४५; अनाच्छेद्यः — {rlung dang chu dang char pa rnams kyis 'od mi chod pa} सर्ववातोदकवृष्टिभिश्चानाच्छेद्यप्रभं भवति बो.भू.१७६क/२३२.
mi choms par bya ba
अनवमृद्यता — {bdud kyi 'khor gyis mi choms par bya bas} मारचक्रानवमृद्यतया ग.व्यू. २५६ख/३३९.
mi mchog
वि. नरोत्तमः — {tshul sgo gang gis rnam par grol 'gyur ba/} /{de ni bcom ldan mi yi mchog gis mkhyen//} येन वा नयमुखेन मुच्यते तं च वेत्सि भगवन्नरोत्तमा ।। रा.प.२३०क/१२२; वि.व.१२६क/१.१५; नरवरः — {mi mchog dbang po mi dang lhas mchod pa//} नरवरेन्द्र नरामरपूजित अ.श.७८ख/६९; नरर्षभः — {rgyal po chen po re zhig gzhes/} /{mi mchog bdag la ma 'phen par//} तिष्ठ तावन्महाराज मा मां व्यात्सीर्नरर्षभ । जा.मा.१५४ख/१७८; सज्जनः — {brtan zhing gtsang la tshul khrims nor ldan mi mchog la/} /{rgyal po mi 'jigs sbyin pa mi 'jigs sbyin par mdzad//} अभयमभयदो ददाति राजा स्थिरशुचिशीलधनाय सज्जनाय । जा.मा.६३क/७३; नृवरः — {de tshe shar phyogs yul gyi bdag/} /{mi mchog gtso bo 'chi ba 'am//} हन्यन्ते नृप(?नृ)वरा मुख्याः प्राच्यानामधिपतिस्तदा । म.मू.२००क/२१६.
mi mchog dam pa
वि. नरवरप्रवरः, बुद्धस्य — {mi mchog dam pa khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते नरवरप्रवराः रा.प.२५३क/१५५.
mi mchog pa
= {smod pa} अवमानना मि.को.१२९क ।
mi mchog dbang po
वि. नरवरेन्द्रः, बुद्धस्य — {mi mchog dbang po mi dang lhas mchod pa/} /{skye dang rga dang shi ba'i nad spangs pa//} नरवरेन्द्र नरामरपूजित विगतजन्मजरामरणामय । अ.श.७८ख/६९.
mi 'chags
= {mi 'chags pa/}
mi 'chags pa
• क्रि. न देशयति म.व्यु.७०४५ (१००ख); • सं. अरूढिः — {ma mthong ba la blo de mi 'chags so//} अरूढिस्तन्मतेरधस्ते (?दर्शने) वि.सू.१५क/१६; न रूढिः— {snga ma bag yangs su ma byas par gcad pa gzhan mi 'chags so//} नाप्रस्रब्धे पूर्वे बन्धान्तरस्य रूढिः वि.सू.५७क/७१; • वि. अरूढः — {bcad pa nyid du shes pa nyid ni mi 'chags pa'i yan lag ma yin no//} अनङ्गमरूढो ज्ञातताबद्धत्वस्य वि.सू.६०क/७६.
mi 'chang
= {mi 'chang ba/}
mi 'chang ba
अनाधारणम् — {sme gab mi 'chang ba la'o//} रजश्चोडस्यानाधारणे वि.सू.५३ख/६९.
mi 'chad
= {mi 'chad pa/}
mi 'chad pa
• सं. अनुपच्छेदः — {blo gros chen po dam pa'i chos yongs su bzung bas sangs rgyas kyi rigs mi 'chad par byas pa yin no//} सद्धर्मपरिग्रहाच्च महामते बुद्धवंशस्यानुपच्छेदः कृतो भवति ल.अ.१३३ख/७९; अव्युच्छित्तिः {blo gros chen po ltos pa'i rgyu ni rnam par ldog pa'i dus na rnam par mi rtog pa'i dngos po 'byung ba'i phyir rgyun gyi bya ba mi 'chad par byed do//} उपेक्षाहेतुः पुनर्महामते विनिवृत्तिकाले प्रबन्धक्रियाव्युच्छित्तिं करोत्यविकल्पोत्पत्तौ ल.अ.८८ख/३५; अनुपरमः — {de'i tshe sems rgyun mi 'chad pa'i phyir 'jig rten pha rol rtog par 'gyur na} तदा चित्तप्रतिबन्धानुपरमात् परलोककल्पना स्यात् त.प.९०ख/६३४; • वि. अच्छिन्नः — {chu'i rgyun mi 'chad par blugs pas mi bya'o//} नाच्छिन्नधारदानेन वि.सू.९२ख/११०.
mi 'chad par byed pa
वि. अनुपच्छेत्ता — {dkon mchog gsum gyi gdung mi 'chad par byed pa} त्रिरत्नवंशानुपच्छेत्तृ च र.व्या.८७ख/२४.
mi 'chi
= {mi 'chi ba/}
mi 'chi ba
• वि. अमरः — {de'i sgor skyes bu mi rga mi 'chi ba zhig bzhag ste} तत्र पुरुषो द्वारे स्थापितोऽजरामरः का.व्यू.२३२क/२९४; • सं. १. अमरणम् — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa mi skye mi 'chi ba gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामजातिरमरणम्, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३९क/१८ २. अमृतम् — {nges par blo dang stobs kyi phyir/} /{mi 'chi lce yis blang ba nyid/} अमृतं जिह्वया ग्राह्यमेधनाय बलस्य वै ।। हे.त.२०ख/६६ २. = {lha} अमर्त्यः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…अमर्त्याः अ.को.१२७ख/१.१.८; मर्त्यादन्ये अमर्त्याः । न म्रियन्त इति वा अमर्त्याः अ.वि.१.१.८.
mi 'chor ba
क्रि. न मुच्यते — {chos la sems pa'i ka chen la/} /{ji ltar btags pa mi 'chor ba//} धर्मचिन्तामहास्तम्भे यथा बद्धो न मुच्यते ।। बो.अ.११ख/५.४०.
mi 'chor bar phog pa
= {mi 'chor bar 'phog pa/}
mi 'chor bar 'phog pa
पा. अक्षुण्णवेधित्वम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}… {mi 'chor bar 'phog pa dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…अक्षुण्णवेधित्वे…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; अक्षुण्णवेधः म.व्यु.४९९४ (७६क).
mi mjed
= {mi mjed pa/}
mi mjed kyi bdag po
ना. = {tshangs pa} सहांपतिः, ब्रह्मा — {'di ni 'jig rten gyi khams mi mjed de/} {de'i ming las mi mjed kyi bdag po tshangs pa zhes bya ba bzhin no//} इयं सहा नाम लोकधातुर्यस्य नाम्ना ब्रह्मा सहांपतिरित्युच्यते बो.भू.१५४ख/२००; {mi mjed kyi bdag po tshangs pa dang lha rnams kyi dbang po brgya byin dang lha mo chen mo dbyangs can dang} ब्रह्मा च सहांपतिः शक्रश्च देवानामिन्द्रः सरस्वती च महादेवी सु.प्र.२४क/४७.
mi mjed bdag po
= {mi mjed kyi bdag po/}
mi mjed pa
• सं. मर्षः— {gnod pa byed pa la mi mjed pa'i bzod pa ni mi mjed pa'i bzod pa ste} अपकारमर्षणक्षान्तेः, मर्षणं मर्ष इति कृत्वा सू.व्या.२०१क/१०३; मर्षणम् — {gnod pa byed pa la mi mjed pa'i phyir tshe 'di la phan 'dogs pa} दृष्टधर्मानुग्रहेण चापकारमर्षणात् सू.व्या.१५१ख/३५; सहनम् — {brtan pa dang mi mjed pa dang bzod pa zhes bya ba ni rnam grangs te} धृतिः सहनं क्षान्तिरिति पर्यायाः सू.व्या.१४९ख/३१; अधिवासना — {grang ba la sogs pa'i sdug bsngal mi bzad pa rnams ji mi mjed pa ni rang bzhin no//} तीव्राणां शीतादिदुःखानामधिवासना स्वभावः सू.व्या.१४९ख/३१; • ना. सहा, लोकधातुः — {'di ni 'jig rten gyi khams mi mjed de/} {de'i ming las mi mjed kyi bdag po tshangs pa zhes bya ba bzhin no//} इयं सहा नाम लोकधातुर्यस्य नाम्ना ब्रह्मा सहांपतिरित्युच्यते बो.भू.१५४ख/२००.
mi 'jam pa
वि. खरः — {dbang po mi mnyen pa dang dbang po mi 'jam pa dang} रुक्षेन्द्रियश्च भवति, खरेन्द्रियः श्रा.भू.७१ख/१८६.
mi 'jal
अतुल्यम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mi 'jal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातुल्यस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
mi 'jal la bsgres pa
अतुल्यपरिवर्तः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mi 'jal la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातुल्यपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३.
mi 'jig
= {mi 'jig pa/}
mi 'jig pa
• वि. अविनाशी — {de bzhin du blo gros chen po de bzhin gshegs pa rnams kyi chos kyi sku yang gang gA'i klung gi bye ma dang mnyam ste mi 'jig go//} एवमेव महामते तथागतानां धर्मकायो गङ्गानदीवालुकासमोऽविनाशी ल.अ.१४८क/९४; अविनाशकः — {rgyu dang 'bras bu mi 'jig pa'i/} /{sa yi rim pa'i mtshams sbyor ba/}…{bdag la gsungs//} फलहेत्वविनाशकम्…भूमिक्रमानुसन्धिश्च ब्रूहि मे ल.अ.१८४ख/१५३; अव्ययः — {bcom ldan 'das mu stegs byed rnams kyang}…{khyab pa mi 'jig pa'o zhes bdag tu smra ba ston par bgyid do//} तीर्थकरा अपि भगवन्…विभुरव्यय इत्यात्मवादोपदेशं कुर्वन्ति ल.अ.८६क/३३; अनपायिनी — {gsal ba ni 'jig la/rigs} {ni mi 'jig par 'dod de} व्यक्तिर्विनाशिनी, जातिस्त्वनपायिनी विद्यते त.प.३५ख/५१९; अभङ्गी — {gser dang rdo rje dang rgyal ba'i ring bsrel dang thob pa dang khyad par dag ni mi 'jig pa yin te} सुवर्णवज्रजिनधातुप्राप्तिविशेषा अभङ्गिनः ल.अ. १४९ख/९६; अशीर्यः — {'jig pa med pas na mi 'jig pa ste/} {rtag par zhes pa'i don to//} न शीर्यत इत्यशी।र्यो नित्य इत्यर्थः त.प.१७५क/८०८; शाश्वतः — {sdug bsngal 'gog pa zhes bgyi ba ni}…{rtag pa brtan pa zhi ba mi 'jig pa} दुःखनिरोधनाम्ना…नित्यो ध्रुवः शिवः शाश्वतः र.व्या.८०ख/१२; • सं. अविनाशः — {de lta na ni 'o na sems 'jig pa na gang zag mi 'jig par khas blangs pa'i phyir} एवं तर्हि चित्तविनाशे पुद्गलस्याविनाशाभ्युपगमात् अभि.भा.८७ख/१२०५.
mi 'jig par bya ba
अविशरणम् — {de mi 'jig par bya ba'i phyir snum gyis bsku'o//} स्नेहनमविशरणायास्याः वि.सू.३६ख/४६.
mi 'jigs
= {mi 'jigs pa/}
mi 'jigs pa
• क्रि. नोत्त्रसति— {bstan pa na mi 'jigs mi skrag skrag par mi 'gyur} देश्यमाने नोत्त्रसति न सन्त्रसति न सन्त्रासमापद्यते ल.अ.८०ख/२८; • सं. १. अभयम् — {bdag la mi 'jigs su yis byin//} अभयं केन मे दत्तम् बो.अ.६क/२.६०; {ri dwags dang bya thams cad la'ang mi 'jigs pa byin no//} अभयं च सर्वमृगपक्षिणां दत्तवान् जा.मा.१५७क/१८१ २. = {mi 'jigs pa nyid} निर्भयता — {srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid} भवनिर्भयतामाहात्म्यम् सू.व्या.१४८ख/२९; वैशारद्यम् — {tha zhes brjod pa dang mthu stobs dang shugs dang mi 'jigs pa'i sgra byung ngo//} थकारे स्थामबलवेगवैशारद्यशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ ३. = {a ru ra} अभया, हरीतकी {mi 'jigs pa la sogs pa dang mtshungs pa'i don de la brten nas te rgyur byas nas de nyams su myong ba'i stobs kyis skyes pa'i rnam par rtog pa'i shes pa gang yin pa} तानभयादिसमानार्थानाश्रित्य हेतूकृत्य तदनुभवबलेन यदुत्पन्नं विकल्पकं ज्ञानम् त.प.३३७ख/३९०; • पा. वैशारद्यम् — {'dir rang gi don du ye shes dang spangs pa ston par mdzad pa nyid dang /} {gzhan gyi don du nges par 'byung ba dang bgegs byed pa ston par mdzad pa nyid kyis}…{mi 'jigs pa rnam pa bzhi bsnyad do//} अत्र ज्ञानप्रहाणकारकत्वेन स्वार्थे । निर्याणविघ्नदेशिकत्वेन च परार्थे…चतुर्विधं वैशारद्यमुद्भावितम् सू.व्या.२५८क/१७८; {mi 'jigs pa ni mi skrag pa yin la/} निर्भयता हि वैशारद्यम् अभि.स्फु.२७०ख/१०९२; • वि. विशारदः — {dkar po'i gos ni gyon nas su/} /{sangs rgyas gzugs can mi 'jigs pas//} श्वेताम्बरधरो भूत्वा बुद्धरूपी विशारदः ।। स.दु.१२५क/२२२; म.व्यु.१८२० (३९क); अभयः — {mi 'jigs pa'i grong rdal du 'gro ba dang} अभयपुरगमनीयतां च द.भू.१९६क/१९.
mi 'jigs pa rnam pa bzhi
चतुर्विधं वैशारद्यम्, द्र.— {de bzhin gshegs pa'i mi 'jigs pa bzhi/} {'dir rang gi don du ye shes dang spangs pa ston par mdzad pa nyid dang /} {gzhan gyi don du nges par 'byung ba dang bgegs byed pa ston par mdzad pa nyid kyis}…{mi 'jigs pa rnam pa bzhi bsnyad do//} अत्र ज्ञानप्रहाणकारकत्वेन स्वार्थे । निर्याणविघ्नदेशिकत्वेन च परार्थे…चतुर्विधं वैशारद्यमुद्भावितम् सू.व्या.२५८क/१७८; अभि.स.भा.९६क/१६३; म.व्यु.७८१ (१७ख).
mi 'jigs pa chen po
पा. महावैशारद्यम् — {mi 'jigs pa chen po thob par bya ba dang}… {phyir byang chub sems dpa' rnams kyi sems}… {skye bar 'gyur te} महावैशारद्याधिगमाय… चित्तमुत्पद्यते बोधिसत्त्वानाम् द.भू. १७४ख/८.
mi 'jigs pa thogs pa med pa thob pa
वि. असङ्गवैशारद्यप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa' lnga stong} … {mi 'jigs pa thogs pa med pa thob pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…असङ्गवैशारद्यप्रतिलब्धैः रा.प.२२७ख/१२०.
mi 'jigs pa thob
= {mi 'jigs pa thob pa/}
mi 'jigs pa thob pa
• क्रि. वैशारद्यं प्रतिलभते — {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}…{mi 'jigs pa thob pa yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिषदाने… वैशारद्यांश्च प्रतिलभते शि.स.१८९ख/१८८; • वि. वैशारद्यप्राप्तः — {chos rnams la mi 'jigs pa thob} धर्मेषु वैशारद्यप्राप्तः अ.श.११३क/१०३.
mi 'jigs pa byin
भू.का.कृ. अभयं दत्तवान् — {ri dwags dang bya thams cad la'ang mi 'jigs pa byin no//} अभयं च सर्वमृगपक्षिणां दत्तवान् जा.मा.१५७क/१८१.
mi 'jigs pa byed pa
ना. अभयङ्करा, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams mi 'jigs pa byed pa zhes bya ba byung ste} अभयङ्करा नाम लोकधातुरभूत् ग.व्यू.२३१क/३०९.
mi 'jigs pa sbyin pa
• क्रि. अभयं ददाति— {sems can 'jigs pa rnams la mi 'jigs pa sbyin pa} भीतानां च सत्त्वानामभयं ददाति शि.स.१५१क/१४६; • वि. अभयदः, ओ दा — {rgyal po mi 'jigs sbyin pa mi 'jigs sbyin par mdzad//} अभयमभयदो ददाति राजा जा.मा.६३क/७३; ग्. {yas pa mchog sbyin dang g}.{yon pa mi 'jigs pa sbyin pa ni de bzhin gshegs pa'i yin no//} दक्षिणेन वरदा वामेनाभयदा तथागती स.दु.११४क/१८६; अभयंददः — {rgyab tu 'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug mi 'jigs pa sbyin pa zhes bya ba ste} पृष्ठतोऽभयंददं नामार्यावलोकितेश्वरम् स.दु.१२३क/२१४; • सं. १. अभयदानम् — {de ma yin pa gzhan lnga ni mi 'jigs pa'i sbyin pa'o//} तदन्याः पञ्चाभयदानम् अभि.स. भा.८१ख/१११; अभयप्रदानम् — {gdugs re zhing yang bya thams cad la mi 'jigs pa sbyin pa'i sgra bsgrags} प्रत्यहं च सर्वपक्षिणामभयप्रदानघोषणाम् जा.मा.११६ख/१३६ २. = {mi 'jigs pa nyid} निर्भयता — {srid pas mi 'jigs pa'i che ba'i bdag nyid} भवनिर्भयतामाहात्म्यम् सू.व्या.१४८क/२९ ३. अभयंददः, ओ ददा, रश्मिविशेषः — {'jigs pas skyabs tshol rnams la skyabs byas pa'i/} /{mi 'jigs sbyin pa'i 'od zer de grub bo//} तेऽभयंदद रश्मि प्रमुञ्ची ताय भयार्दित सत्त्व स स्पृष्टाः । शि.स.१८०ख/१७९; • पा. १. अभयदानम्, दानभेदः — {sbyin pa rnam pa gsum ni zang zing gi sbyin pa dang mi 'jigs pa'i sbyin pa dang chos kyi sbyin pa'o//} त्रिविधं दानम् — अभयदानं धर्मदानमामिषदानं च अभि.स.भा.७९ख/१०८ २. अभयप्रदा, मुद्राविशेषः — {thugs ka nas bton sangs rgyas ni/} /{sna tshogs gtsug tor de bzhin gshegs/} /{sku mdog ljang gu 'od 'bar ba/} /{'di yi phyag rgya mi 'jigs sbyin//} अवतीर्य हृदयाद् बुद्धो विश्वोष्णीषस्तथागतः । हरितवर्णप्रभाज्वाल्यो मुद्रा चास्याभयप्रदा ।। स.दु.१०९क/१६४; द्र.— {shA kya'i rgyal po'i phyag rgya 'o/} /{sa gnon mchog sbyin ting 'dzin dang /} /{mi 'jigs sbyin sogs rim pa bzhin//} शाक्यराजस्य मुद्रया ।। भूस्पर्शवरदध्यानमभयाद्या यथाक्रमम् । स.दु.१०५ख/१५४.
mi 'jigs pa sbyin par byed pa
वि. अभयंददः, ओ दा — {'jigs shing skrag par gyur pa rnams la ni mi 'jigs pa sbyin par byed pa'o//} भयभीतानामभयंददः का.व्यू.२२०ख/२८२.
mi 'jigs pa sbyin par mdzad
क्रि. अभयं ददाति — {brtan zhing gtsang la tshul khrims nor ldan mi mchog la/} /{rgyal po mi 'jigs sbyin pa mi 'jigs sbyin par mdzad//} अभयमभयदो ददाति राजा स्थिरशुचिशीलधनाय सज्जनाय । जा.मा.६३क/७३.
mi 'jigs pa stsol ba
वि. अभयंददः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{mi 'jigs pa stsol ba}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… अभयंददाय का.व्यू.२०५क/२६३.
mi 'jigs pa bzhi bgyid pa
वि. चतुर्वैशारद्यकरी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mi 'jigs pa bzhi bgyid pa'i slad du mi thul ba lags so//} अनवमर्दनीया भगवन् प्रज्ञापारमिता चतुर्वैशारद्यकरीत्वात् अ.सा.१५२ख/८६.
mi 'jigs pa bzhi brnyes pa
वि. चतुर्वैशारद्यप्राप्तः, बुद्धस्य — {dge slong dag de nas de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa}… {mi 'jigs pa bzhi brnyes pa} अथ खलु भिक्षवस्तथागतः कृतकृत्यः…चतुर्वैशारद्यप्राप्तः ल. वि.१९३क/२९५.
mi 'jigs pa bzhis mi 'jigs pa
वि. चतुर्वैशारद्यविशारदः, बुद्धस्य — {dge slong dag de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ni stobs bcu dang ldan pa/} {mi 'jigs pa bzhis mi 'jigs pa} दशबलसमन्वागतो भिक्षवस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धश्चतुर्वैशारद्यविशारदः अ.श.२४१क/२२१.
mi 'jigs pa'i grong rdal du 'gro ba
अभयपुरगमनीयता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ste}…{mi 'jigs pa'i grong rdal du 'gro ba dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति…अभयपुरगमनीयतां च द.भू.१९६क/१९.
mi 'jigs pa'i phyag rgya
पा. अभयमुद्रा, मुद्राविशेषः — {de bzhin du}…{'jigs pa med pa rab tu sbyin pa ni phyag na ral gri zhes pa don yod grub pa'i mi 'jigs pa'i phyag rgya'o//} एवं…अभयप्रदम्, खड्गपाणेरमोघसिद्धेरभयमुद्रा वि.प्र.१७३ख/३.१७२.
mi 'jigs pa'i sbyin pa
= {mi 'jigs pa sbyin pa/}
mi 'jigs sbyin
= {mi 'jigs pa sbyin pa/}
mi 'jigs shig
क्रि. मा भैषीः — {khyim bdag khyod ma 'jigs shig mi 'jigs shig} मा भैषीस्त्वं गृहपते, मा भैषीः अ.श.१८२ख/१६८; मा भैष्ट — {de bas ma 'jigs khyed cag bde bar dengs//} तद्भैष्ट मा स्वस्ति च वोऽस्तु यात जा.मा.१७२क/१९९; म.व्यु.६७२४ (९६क).
mi 'jug
= {mi 'jug pa/}
mi 'jug pa
• क्रि. नावतरति — {de dag de'i phyogs khas ma blangs pa'i phyir mi 'jug go//} ते तत्पक्षानङ्गीकारादेव नावतरन्ति त.प.२ख/४४९; न प्रस्कन्दति— {'di'i sems stong pa nyid la mi 'jug} शून्यतायामस्य चित्तं न प्रस्कन्दति अभि.भा.८६ख/१२०३; न भवति — {gang la blos chos gzhan bsal na de'i blo mi 'jug pa} यत्र चान्यानपोह्य धर्मान् बुद्ध्या तद्बुद्धिर्न भवति अभि.भा. ७ख/८९०; • सं. १. अप्रवृत्तिः — {tshad ma rnams ni mi 'jug pa mi dmigs pa yin te} अप्रवृत्तिः प्रमाणानामनुपलब्धिः प्र.वृ.२६३क/२; {gang du mngon sum mi 'jug pa der ni rjes su dpag pas dmigs pa yin no//} यत्र प्रत्यक्षस्याप्रवृत्तिः तत्रानुमानतस्तदुपलब्धिः अभि.स्फु.३१२ख/११९०; अप्रवेशः — {zas kyi mjug thogs kyi rnyed pa bye brag tu ma bcad pa de la dge slong ma zos pa nyid dag kyang mi 'jug pa ma yin no//} नानवच्छिन्नं भोजनमनुलम्भे भिक्षुणीनां भुक्तवत्त्वे तत्राप्रवेशः वि. सू.७४क/९०; अनवतारः — {bstan bcos mi 'dod na ni de la sems pa mi 'jug pa kho na'o//} आगमानिष्टौ हि तत्र चिन्तानवतार एव प्र.अ.१७५ख/५२७; {'bras bu'i shes pa'i mtshan nyid mi 'jug pa'i phyir} फलज्ञाने लक्षणानवतारात् त.प.२३९ख/९५० २. व्यावृत्तिः — {gang 'di rjes 'jug mi 'jug gi/} /{blo yi bzung ba gang de'i phyir//} यद्वाऽनुवृत्तिव्यावृत्तिबुद्ध्योर्ग्राह्यो यतस्त्वयम् । त.स.६०ख/५७६ ३. = {mi 'jug pa nyid} अप्रवृत्तत्वम् लो. को.१७९४; • पा. अवृत्तिः, परावृत्तिभेदः — {kun nas nyon mongs pa'i rgyu la mi 'jug pas mi 'jug pa'o//} संक्लेशहेताववृत्ति(तोऽवृत्ति): सू.व्या.१५४ख/३९; • वि. अप्रवृत्तः लो.को.१७९४; अनुचितः, नाभ्यस्तः — {shes rab tshul khrims bzod sogs ni/} /{'khor bar mi 'jug pa yi chos/} /{rang bzhin gyis 'byung mi 'gyur te/} /{de nyid kyis na skyon} (?{myos} ){sogs bzhin//} संसारानुचिता धर्माः प्रज्ञाशीलकृपादयः । स्वरसेनैव वर्तन्ते तथैव न मदादिवत् ।। त.स.७१ख/६६८.
mi rje
= {rgyal po} नृपः — {mi rje'i sras} नृपात्मजः जा.मा.४९क/५८.
mi rje lha
= {rgyal po} नरदेवः, नृपः — {khyod kyi spyod pa thams cad 'bangs la phan par gzhol/} /{mi rje lhas mdzad de la 'gal bar ga la bgyid//} सर्वाः क्रियास्तव हितप्रवणाः प्रजानां तत्रावमाननविधेर्नरदेव कोऽर्थः । जा.मा. ६३क/७३.
mi rje'i sras
नृपात्मजः — {mi rje'i sras 'di dka' thub 'phel ba'i phyir/} /{grub pas bsten pa'i ri bo bang gar btang //} प्रयातु वङ्गं तपसोऽभिवृद्धये नृपात्मजः सिद्धनिषेवितं गिरिम् ।। जा.मा.४९क/५८.
mi brjid pa
वि. अनूर्जितः— {dbul}…{bde ba yongs spangs shin tu mi brjid pa//} दारिद्र्यम्… सुखपरिवर्जितमत्यनूर्जितम् । जा.मा.६९ख/८०.
mi brjed pa
१. असम्प्रमोषः — {dran pa ni 'dris pa'i dngos po ma brjed pa ste} स्मृतिः संस्तुते वस्तुन्यसम्प्रमोषः त्रि.भा. १५५क/५३; {byang chub kyi sems mi brjed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin 'thob bo//} बोधिचित्तासम्प्रमोषं नाम समाधिं प्रतिलभते शि.स.४२ख/४०; अविस्मरणम् म.व्यु.७८४ (१७ख) २. = {mi brjed pa nyid} असम्मोषता— {thos pa dang bsams pa dang bsgoms pa byas nas ring mo zhig lon pa dang smras nas ring mo zhig lon pa mi brjed pa dang} श्रुतचिन्तितभावितचिरकृतचिरभाषितानामसम्मोषता सू.व्या.१४९ख/३२.
mi brjed par bya ba
असम्मोषः — {ting nge 'dzin la dbang ba ni ting nge 'dzin la dbang ba'o//} {ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya zhing mi brjed par bya ba ni ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya'o//} समाधौ वशी समाधिवशी, समाधिवशिनः सम्प्रख्यानमसम्मोषः समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.स्फु.२७६क/११०३.
mi brjod
= {mi brjod pa/}
mi brjod pa
• क्रि. न वर्णयति — {de skad du mi brjod de} तदेतन्न वर्णयन्ति अभि.भा.४६क/१०४७; नोच्यते — {phung po ni lnga'o//} {gang zag ni gcig go zhes smra bas ji ltar na gzhan nyid mi brjod} पञ्च स्कन्धा एकः पुद्गल इति ब्रुवता कथमन्यत्वं नोच्यते अभि.भा.८८ख/१२०९; नाऽऽम्नायते म.व्यु.६७०६ (९६क); • सं. अनभिधानम् — {sgrub par byed pa ma brjod pa'i phyir rgol ba rgyal ba med pa} साधनानभिधानान्न वादिनो जयः वा.टी.१०४ख/६७; अवचनम्— {gcig mi brjod pa yang sgrub par byed pa'i yan lag ma yin no//} एकस्याप्यवचनमसाधनाङ्गवचनम् वा.टी.९९क/५९; अनुच्चारणम् — {de'i sgrub par byed pa'i yan lag mi brjod cing ma smras pa gang yin pa de ni sgrub pa'i yan lag mi brjod pa'o//} तस्य साधनाङ्गस्य अवचनम् अनुच्चारणम्, अनभिधानं यत् तदसाधनाङ्गवचनम् वा.टी.५३क/५; अनुद्भावनम् — {shes par mi 'dod pa la yang skyon mi brjod pa ni nyes pa ma yin no//} अजिज्ञासिते पुनर्दोषस्यानुद्भावनेऽपि नापराधः वा.टी.१०५क/६७; अनारोचनम् — {ma brjod pa ni ma gus pa las so//} अनारोचनेऽनादरात् वि.सू.६०ख/७७; अनुक्तिः लो.को.१७६२; • वि. अनुक्तः — {gsal ba bram ze la sogs par/} /{sgrub byed rig byed tshig 'ga' yang /} /{yod min spyi yi tshig de ni/} /{ma brjod pa dang mtshungs pa nyid//} न च वेदवचः किञ्चिद् द्विजातित्वादिसाधकम् । व्यक्तेः सामान्यवचनमनुक्तसममेव तत् ।। प्र.अ.१०क/११; अनुच्चारितः — {de la mtshan mo za ba'i ngag ma brjod pa ni mngon sum nyid du rigs pa ma yin te/} {ma thos pa'i phyir ro//} तत्रानुच्चारितस्य रात्रिभोजनवाच्यस्य न युक्तं प्रत्यक्षत्वम्, अश्रूयमाणत्वात् त.प.५४ख/५६०; • कृ. १. नोक्तः — {sun 'byin pa shin tu gsal ba'i phyir ma brjod do//} स्फुटतरत्वाद् दूषणस्यैतन्नोक्तम् त.प. २१९क/९०७ २. अवक्तव्यम् — {shes pa 'du byed rgyus 'byung ba/} /{'du byed rnams kyis mi brjod de//} अवक्तव्यञ्च संस्कारैर्ज्ञानं संस्कारहेतुकम् । ल.अ.१९०ख/१६३.
mi brjod pa nyid
अकीर्तितत्वम्— {mtshan ma dag ma brjod pa nyid ni ma bcad pa nyid yin no//} नाकीर्तितत्वे निमित्तानां बन्धे वि.सू.८३ख/१०१.
mi brjod par gyis shig
क्रि. अवक्तव्यं क्रियताम् — {de lta na ni 'o na}…{'di yang rim gyis mi brjod par gyis shig} एवं तर्हि इदमपि शनैः शनैरवक्तव्यं क्रियताम् अभि. भा.९०क/१२१३.
mi nyams
= {ma nyams pa/}
mi nyams pa
= {ma nyams pa/}
mi nyal
= {mi nyal ba/}
mi nyal ba
• क्रि. न शेते — {bdag bral}…{mya ngan dag/} /{sgrog cing mi nyal yod dam snyam//} मद्वियुक्ता न सा नूनं शेते शोकप्रलापिनी । अ.क.१०४क/१०.४५; जागर्ति — {lnga po 'di dag ni mtshan mo cung zad nyal gyi phal cher mi nyal te} पञ्चेमे रात्र्यामल्पं स्वपन्ति बहु जाग्रति वि. व.२१४ख/१.९०; • वि. जागृतः — {de}… {nyal ba dang mi nyal ba dang smra ba dang mi smra ba}… {la yang shes bzhin du spyod pa yin te} सः…शयिते, जागृते, भाषिते, तूष्णीम्भावे सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/१२; असुप्तः लो.को.१७९५; • सं. जागरिका — {de ni nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid ces bya'o//} इयमुच्यते पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा.भू.६क/११.
mi nyal ba'i sbyor ba
= {mi nyal bar sbyor ba/}
mi nyal bar gyur
वि. जागर्तुकामः — {gzhon nu ni mtshan thog thag mi nyal bar gyur to//} कुमारः कृत्स्नां रात्रिं जागर्तुकामः वि.व.२१४ख/१.९०.
mi nyal bar sbyor
= {mi nyal bar sbyor ba/}
mi nyal bar sbyor ba
पा. जागरिकायोगः— {dge slong rnams nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba la brtson zhing gnas pa} भिक्षवः पूर्वापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्ता विहरन्ति वि.व.१४९ख/१.३८; {srod dang tho rangs dang nam gyi gung la mi nyal ba'i sbyor ba la brtson par bya'o//} प्रथममध्यमपश्चाद्रात्रजागरिकायोगमनुयुक्तेन भवितव्यम् ल.अ.७४क/२२; जागरिका— {mi nyal bar spyor ba'i rjes su brtson par gyur pa} जागरिकानुयुक्तः श्रा.भू.६क/११.
mi nyal bar sbyor ba la brtson pa
वि. जागरिकायोगमनुयुक्तः — {dge slong rnams nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba la brtson zhing gnas pa} भिक्षवः पूर्वापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्ता विहरन्ति वि.व.१४९ख/१.३८.
mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid
जागरिकानुयुक्तता — {de ni nam gyi cha stod dang nam gyi cha smad la mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson pa nyid ces bya'o//} इयमुच्यते पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकानुयुक्तता श्रा.भू. ६क/११.
mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson par gyur pa
वि. जागरिकानुयुक्तः— {de ltar mi nyal bar sbyor ba'i rjes su brtson par gyur pa de 'gro ba dang ldog pa la shes bzhin du spyod par byed pa dang} स तथा जागरिकानुयुक्तः अभिक्रमप्रतिक्रमे सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.६क/११.
mi nyal bar brtson pa lhur byed pa
वि. जागरिकायोगमनुयुक्तः — {dge slong dag ni srod dang tho rangs mi nyal bar brtson pa lhur byed pa la gnas te} भिक्षवः पूर्वरात्रापररात्रं जागरिकायोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.श.१४५ख/१३६; द्र. {mi nyal bar sbyor ba la brtson pa/}
mi nyid
मनुष्यत्वम् — {de snyed cig la mi nyid ces bya'o/} /{'di la sems can dang mi dang shed las skyes dang shed bu dang gso ba dang gang zag dang srog dang skye bo zhes bya ba 'di ni ming yin no//} एतावन्मनुष्यत्वमुच्यते । अत्रेयं संज्ञा—सत्त्वो नरो मनुष्यो मानवश्च पोषः पुरुषः पुद्गलो जीवो जन्तुरिति अभि.भा.८५ख/१२०२; मानुषत्वम् — {dge ba dang mi dge ba 'dres pa la mi nyid du 'gyur ro//} शुभाशुभसंवलिते मानुषत्वं भवति वि. प्र.२७१क/२.९३; मर्त्यत्वम् — {khyed kyis rang dga' nyid kyis ni/} /{mi nyid du ni ji ltar nges//} स्वातन्त्र्येण तु मर्त्यत्वं त्वया निश्चीयते कथम् । त.स.१२९ख/११०७; मानुष्यम् — {de nyid phyir na bcom ldan gyis/} /{rgya mtsho cher g}.{yengs gnya' shing gi/} /{bu gar rus sbal mgrin chud ltar/} /{mi nyid shin tu thob dkar gsungs//} अत एवाह भगवान्मानुष्यमतिदुर्लभम् । महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् ।। बो.अ.८ख/४.२०; मनुष्यभावः — {mi nyid thob pa yang rnyed par dka'} दुर्लभो मनुष्यभावप्रतिलम्भः बो.प.४५ख/५.
mi nyung
= {mi nyung ba/}
mi nyung ba
वि. अनल्पः — {bskal pa grangs med mi nyung bas/} /{thugs rje chen po'i bdag gyur pa//} अनल्पकल्पासंख्येयसात्मीभूतमहादयः ।। त.स.१क/३; अन्यूनः — {til bre gang btab mi nyung bar/} /{rab tu bsdus la slar yang byin//} व्युप्तमन्यूनमुच्चित्य पुनर्देहि तिलाढकम् ।। अ.क.११४ख/६४.३१४; अनूनः — {lo nyi shu las mi nyung ba} अनूनविंशतिवर्षम् वि.सू.३३क/४२; अदभ्रः म.व्यु.२७०७ (५०क).
mi nye
= {mi nye ba/}
mi nye ba
• सं. असन्निधानम् — {gal te sgra mi nye phyir na//} शब्दस्यासन्निधानाच्चेत् बो.अ.३३क/९.६३; {des na rgyu gzhan nye ba dang mi nye ba dag las 'bras bu res 'ga' ba nyid du 'gyur ba yin no//} तेन कारणान्तरसन्निधानासन्निधानाभ्यां कार्यस्य कादाचित्कता भवति त.प.२१८ख/९०७; • वि. असन्निहितः — {gang dag la thams cad mkhyen pa mi nye ba ni rtogs par mi nus so zhes bya ba re zhig lta zhog} आस्तां तावदिदं यदिदानीन्तनाः सर्वज्ञमसन्निहितं बोद्धुमसमर्था इति त.प.२६९ख/१००७; बहिरङ्गः — {nye bar brjod pa de 'dra ba spangs nas ji ltar mi nye ba'i don 'dzin par byed pa yin} तादृशीमन्तरङ्गिकां त्यक्त्वा कथं च बहिरङ्गमर्थं गृह्णीयात् त.प.११९ख/६८९.
mi nyo ba
वि. अक्रयिकः — {mi nyo bas bskyed par mi bya'o//} नाक्रयिको वर्धयेत् वि.सू.७२क/८९.
mi gnyis pa
वि. अद्वयम् — {mi gnyis pa'i ye shes kyi spyod yul dang ldan pa} अद्वयज्ञानगोचराणाम् ग.व्यू.३०९क/३१.
mi gnyis pa nyid
पा. अद्वयता, शून्यतापर्यायः — {'di lta ste/} {mi gnyis pa nyid dang}…{'dus ma byas pa dang mya ngan las 'das pa la sogs pa'o//} तद्यथा—अद्वयता…असंस्कृतम्, निर्वाणादि म.टी.२१३ख/३९.
mi mnyam
= {mi mnyam pa/}
mi mnyam pa
• वि. असमः — {shes rab rnal 'byor ma rnams dag gi mi mnyam mnyam pa'i zhabs ni sna tshogs gzugs can gang /}…{bsgoms pas} प्रज्ञानां विश्वरूपं ह्यसमसमपदं ध्यायतां योगिनीनाम् ।। वि.प्र.११३क/१, पृ.१०; अतुल्यः — {mi mnyam mnyam pa'i chos nyid phyir/} /{dam chos ro ni sbyin mdzad dang //} अतुल्यतुल्यधर्मत्वात् सद्धर्मरसदानतः । र.वि.११६ख/८१; विषमः — {kye ma sems can 'di dag ni lta ba ngan par ltung ba dag ste/} {blo gros mi mnyam zhing bsam pa mi mnyam pa} कुदृष्टिपतिता बतेमे सत्त्वा विषममतयो विषमाशयाः द.भू. १९०ख/१७; {tshogs kyi cha la chu gter zla bas mnyam dang mi mnyam thob pa dag la sbyin dor} पिण्डे भागेऽब्धिचन्द्रैः समविषमगते देयहेयौ वि.प्र.१७७क/२११; • सं. = {mi mnyam pa nyid} वैषम्यम् — {'di la bying ba dang rgod pa ni sems mi mnyam pa ste} तत्र लय औद्धत्यं वा चेतसो वैषम्यम् त्रि.भा.१५७क/५९; {skrag gnod ma mnyam mya ngan gyis//} भयोपघातवैषम्यशोकैः अभि.को.१३क/४.५८; असमत्वम् — {mi mnyam sdug bsngal la sogs dang /}…{kun rmongs la/} /{rnam par rtog pa tha mar bzhed//} असमत्वे च दुःखादौ…सम्मोहे विकल्पः पश्चिमो मतः ।। अभि.अ.१०ख/५.३४; विसमता — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//} {chos gang}… {mnyam pa'i phyir ram mi mnyam pa'i phyir ram}…{nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य… समतायै वा विसमतायै वा… प्रत्युपस्थिता सु.प.४६ख/२४; अतुल्यता — {bsam mi khyab dang mi mnyam dang /} /{gzhal dang bgrang las yang dag 'das//} अचिन्त्यातुल्यते मेयसंख्ययोः समतिक्रमौ । अभि.अ.७ख/४.२४; • पा. विषमम्, रूपकभेदः — {yan lag can dang yan lag rnams/} /{gzugs byas gzugs su ma byas la/} /{brten pas mi mnyam pa zhes pa'i/} /{gzugs can mdzes pa yin te dper//} रूपणादङ्गिनोऽङ्गानां रूपणारूपणाश्रयात् । रूपकं विषमं नाम ललितं जायते यथा ।। का.आ.३२४ख/२.७८.
mi mnyam pa nyid
वैषम्यम् — {lus la nad dang bral ba rnams ni khams mnyam pa nyid de/} {nad kyis zil gyis mnan pa rnams ni rlung dang mkhris pa dang bad kan gyi khams mi mnyam pa nyid do//} धातुसमत्वं शरीरे रोगरहितानाम्, रोगाभिभूतानां पुनर्वातपित्तश्लेष्मधातूनां वैषम्यम् वि.प्र.२४६ख/२.६१.
mi mnyam pa dang mnyam pa
• वि. असमसमम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i rdzu 'phrul dang yang dag par ldan pa'o//} बुद्धा भगवन्तोऽसमसमर्द्धिसमन्वागताः स.दु.९७ख/१२२; {bsod nams bya ba'i dngos po 'di nyid mchog ces bya'o//}…{mi mnyam pa dang mnyam pa zhes bya'o//} इदमेव…पुण्यक्रियावस्तु अग्रमाख्यायते…असमसममाख्यायते अ.सा. ११९ख/६९; • पा. असमसमः, समाधिविशेषः म.व्यु.५८७ (१४क).
mi mnyam pa dang mnyam pa'i phung po
पा. असमसमस्कन्धः म.व्यु.१०३ (३क); द्र.—
mi mnyam pa dang mnyam pa'i phung po lnga
=(असमसमपञ्चस्कन्धः) १. {tshul khrims kyi phung po} शीलस्कन्धः, २. {ting nge 'dzin gyi phung po} समाधिस्कन्धः, ३. {shes rab kyi phung po} प्रज्ञास्कन्धः, ४. {rnam par grol ba'i phung po} विमुक्तिस्कन्धः, ५. {rnam par grol ba'i ye shes mthong ba'i phung po} विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धः म.व्यु.१०३ (३क).
mi mnyam pa dang mnyam pa'i smon lam
पा. असमसमप्रणिधानम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i smon lam dang yang dag par ldan pa'o//} ( बुद्धा) भगवन्तोऽसमसमप्रणिधानसमन्वागताः स.दु.९७ख/१२२.
mi mnyam pa dang mnyam pa'i smon lam dang yang dag par ldan pa
वि. असमसमप्रणिधानसमन्वागतः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i smon lam dang yang dag par ldan pa'o//} ( बुद्धा) भगवन्तोऽसमसमप्रणिधानसमन्वागताः स. दु.९७ख/१२२.
mi mnyam pa dang mnyam pa'i brtson 'grus dang ldan pa
वि. असमसमवीर्यः — {de}…{mi mnyam pa dang mnyam pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin} सः…असम(सम)वीर्यश्च …भवति द.भू.२०८क/२५.
mi mnyam pa dang mnyam pa'i rdzu 'phrul
पा. असमसमर्द्धिः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i rdzu 'phrul dang yang dag par ldan pa'o//} बुद्धा भगवन्तोऽसमसमर्द्धिसमन्वागताः स.दु.९७ख/१२२.
mi mnyam pa dang mnyam pa'i rdzu 'phrul dang yang dag par ldan pa
वि. असमसमर्द्धिसमन्वागतः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i rdzu 'phrul dang yang dag par ldan pa'o//} बुद्धा भगवन्तोऽसमसमर्द्धिसमन्वागताः स.दु.९७ख/१२२.
mi mnyam pa dang mnyam pa'i ye shes
पा. असमसमज्ञानम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni mi mnyam pa dang mnyam pa'i ye shes gang yin pa'o//} असमसमज्ञाना हि बुद्धा भगवन्तः स.दु.९७ख/१२२.
mi mnyam pa med pa
वि. अविषमः — {bsam pa de yang ma byas pas na bcos ma ma yin no//}…{mi mnyam pa med pas na gsal ba'o//} स खलु पुनराशयोऽकृत्रिमः अकृतकत्वात्… स्पष्टः अविषमत्वात् शि.स.१५७क/१५१.
mi mnyam pa'i rkang pa
विषमपदम् — {de nas slar yang mtshan ma rnyed na mnyam dang mi mnyam rkang pa dag gis thig ni gdab pa bsgrub par bya} ततो भूयो लब्धे निमित्ते समविषमपदैः सूत्रपातो विधेयः वि.प्र.१०८ख/३.३३.
mi mnyam pa'i 'khor lo
विषमचक्रम् — {dpral bar zla ba'i dkyil 'khor la snang ba mtha' yas u ste mi mnyam pa'i 'khor lo la mi mnyam pa'i rigs so//} ललाटे चन्द्रमण्डले अमिताभ उ इति विषमकुलम् विषमचक्रे वि.प्र.१८८क/५.१०.
mi mnyam pa'i rgyu
विषमहेतुः लो.को.१७९५.
mi mnyam pa'i rdo rje
ना. अतुल्यवज्रः लो.को.१७९५.
mi mnyam pa'i blo
ना. विषममतिः लो.को.१७९५.
mi mnyam pa'i blo can
वि. विषममतिः — {byis pa so so'i skye bo rnams nyes par lta bas zin pa mi mnyam pa'i blo can rnams mi shes pas bstan pa la thams cad mkhyen pas bstan to zhes zer ro//} बालपृथग्जनाः कुदृष्टिदष्टा विषममतयोऽज्ञैः प्रणीतं सर्व(ज्ञ)प्रणीतमिति वक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९.
mi mnyam pa'i gzugs can
पा. विषमरूपकम्, रूपकभेदः — {yan lag can dang yan lag rnams/} /{gzugs byas gzugs su ma byas la/} /{brten pas mi mnyam pa zhes pa'i/} /{gzugs can mdzes pa yin te dper//} रूपणादङ्गिनोऽङ्गानां रूपणारूपणाश्रयात् । रूपकं विषमं नाम ललितं जायते यथा ।। का.आ.३२४ख/२.७८.
mi mnyam pa'i rigs
विषमकुलम् — {dpral bar zla ba'i dkyil 'khor la snang ba mtha' yas u ste mi mnyam pa'i 'khor lo la mi mnyam pa'i rigs so//} ललाटे चन्द्रमण्डले अमिताभ उ इति विषमकुलम् विषमचक्रे वि.प्र. १८८क/५.१०.
mi mnyam par 'jug pa
=*विसंस्ठुलत्वम्— {'dzin pa yul dag la rang dgar 'jug pa bzlog pa dang /} /{mngon par 'dod pa la 'jug pa dang g}.{yeng ba mi mnyam par 'jug pa dang} धारणं स्वेच्छावृत्तिर्विषयेषु निवर्तनं प्रेरणमभिमते क्षोभो विसंस्ठुलत्वम् प्र.अ.१४९ख/१६०.
mi mnyam bral
वि. अविषमः — {mnyam pa sbyor ba mi mnyam bral/} /{de ni 'jam rtsub bar ma ste/} /{sbyor ba 'jam rtsub bar ma yi/} /{yi ge bkod pa'i skye gnas can//} समं बन्धेष्वविषमं ते मृदुस्फुटमध्यमाः । बन्धा मृदुस्फुटोन्मिश्रवर्णविन्यासयोनयः ।। का.आ.३२०क/१.४७.
mi mnyen pa
वि. रूक्षः — {dbang po mi mnyen pa dang dbang po mi 'jam pa dang} रूक्षेन्द्रियश्च भवति, खरेन्द्रियः श्रा.भू.७१ख/१८६.
mi mnyes par byed par ma gyur cig
क्रि. मा विरागयेयम् — {ston pa 'di lta bu mnyes par byed par gyur cig /mi} {mnyes par byed par ma gyur cig} एवंविधमेव शास्तारमारागयेयम्, मा विरागयेयम् अ.श.१७१क/१५८.
mi rnyed
= {ma rnyed pa/}
mi rnyed pa
= {ma rnyed pa/}
mi snyan
= {mi snyan pa/}
mi snyan brjod
= {mi snyan par brjod pa/}
mi snyan brjod pa
= {mi snyan par brjod pa/}
mi snyan pa
• वि. अयशस्वी — {rtsod bcas mi snyan de ni gzhan du mi khom rnams su skye//} साधिकरणोऽयशस्वी परत्र सञ्जायतेऽक्षणेषु स च । सू.अ.२१४ख/११९; अप्रियः — {zhes pa mchog tu mi snyan pa/} /{bu yi tshig thos sa yi bdag//} इति पुत्रवचः श्रुत्वा भूपतिर्भृशमप्रियम् । अ.क.२४८ख/२९.२०; कटुकः — {phan pa 'tshol rnams rna bar ni/} /{mi snyan brjod pa dgag pa med//} न कर्णकटुकं वक्तुं निषेधोऽस्ति हितैषिणाम् ।। अ.क.१०२क/६४.१७१; • सं. १. अयशः — {brnyas dang tshig rtsub smra ba dang /} /{mi snyan pa yi tshig} (?{tshogs} ){de yis//} न्यक्कारः परुषं वाक्यमयशश्चेत्ययं गणः । बो.अ.१६ख/६.५३; अवर्णः — {mi snyan pa brjod par mi byed do//} नावर्णं निश्चारयन्ति श्रा.भू.१८क/४३; {dge slong yon tan 'byor pa mthong nas ni/} /{de dag la yang mi snyan rjod de//} भिक्षुण वीक्ष्य गुणाढ्यं तेष्वपि चाप्यवर्णं कथयन्ति । रा.प.२४०ख/१३८; अश्लोकः — {gcan gzan gyi gnod pa'i 'jigs pa las kyang sems can rnams srung ngo //}… {mi snyan pa'i 'jigs pa dang} क्षुद्रमृगभयादपि सत्त्वान् रक्षति…अश्लोकभयात् बो.भू.७९क/१०१; परिवादः — {dge slong tshul las nyams rnams kyi/} /{mi snyan pa dag rtogs nas kyang //} भिक्षूणां भिन्नवृत्तानां परिवादं निशम्य च । शि.स.३२क/३० २. = {mi snyan nyid} अश्रव्यता — {mi snyan zhes bya ba rtsub pa'o//} अश्रव्यता श्रुतिदुर्भगता त.प.२१३क/८९६; • पा. अयशः, लोकधर्मभेदः — {'jig rten gyi chos ni dgu ste/} {ma rnyed pa dang mi snyan pa dang}…{'chi ba'i chos can 'chi ba ste} नव लोकधर्माः । अलाभः अयशः…मरणधर्मकस्य मरणम् बो. भू.१०४क/१३३; {'jig rten gyi chos brgyad} अष्टौ लोकधर्माः म.व्यु.२३४१ (४५ख).
mi snyan pa brjod pa
= {mi snyan par brjod pa/}
mi snyan pa brjod par 'gyur
क्रि. प्रतिक्रोक्ष्यति — {de dag} …{shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di}…{mi snyan pa brjod par 'gyur te/} {skur nas kyang 'byol bar 'gyur ro//} ते… इमां प्रज्ञापारमितां… प्रतिक्रोक्ष्यन्ति, प्रतिक्षिप्य च अपक्रमिष्यन्ति अ.सा.१५९ख/९०.
mi snyan par rjod mi byed
क्रि. नावध्यायति— {shing rnams mi snyan rjod mi byed//} नावध्यायन्ति तरवः बो.अ.२४क/८.२६.
mi snyan par brjod pa
• क्रि. अवध्यायति — {sems can rnyed pa med la smod/} /{rnyed pa can la mi snyan brjod//} निन्दन्त्यलाभिनं सत्त्वमवध्यायन्ति लाभिनम् । बो.अ. २४क/८.२३; • सं. अवर्णः — {'phags pa'i dge 'dun la mi snyan pa brjod pa 'di ni phra ma'i nang na ma rungs pa'o//} इदमग्रं पैशुन्यानां यदुतार्यसङ्घस्यावर्णः शि.स. ९६ख/९६; प्रतिक्रोशः — {rab 'byor yang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di spong ba dang}…{mi snyan par brjod pas} अस्याः खलु पुनः सुभूते प्रज्ञापारमितायाः प्रत्याख्यानेन…प्रतिक्रोशेन अ.सा.१५९ख/९०; • भू.का.कृ. विवर्णितः — {mi snyan par brjod par dang rnam par smad na yang rnam par 'gyur ba med cing} विवर्णितोऽपि, विजुगुप्सितोऽपि, न विकृतिमापद्यते श्रा.भू.५३ख/१३०; प्रतिक्रुष्टः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi thams cad mkhyen pa}…{mi snyan par brjod par 'gyur te} बुद्धानां भगवतां सर्वज्ञता…प्रतिक्रुष्टा भवति अ.सा. १५९ख/९०; • वि. परिभाषकः — {gnod sbyin gzugs can dge slong mang /} /{bdag cag la ni mi snyan brjod//} यक्षरूपा बहू भिक्षू अस्माकं परिभाषकाः ।। स.पु. १०३क/१६४; आक्रोष्टा — {bzod pas mi snyan brjod pa dang /} /{'khu ba dag ni bde legs kyis/} /{mi snyan smra la bden pas te/} /{khyod kyis sdang ba byams pas btul//} आक्रोष्टारो जिताः क्षान्त्या द्रुग्धाः स्वस्त्ययनेन च । सत्येन चापवक्तारस्त्वया मैत्र्या जिघांसवः ।। श.बु. ११४ख/१२२.
mi snyan par byed pa
वि. अकीर्तिकरः — {mi snyan par byed pa dang 'phags pa'i skye bos rnam par spangs pa'i phyir yang byang chub sems dpas sha mi bza'o//} अकीर्तिकरत्वादपि महामते आर्यजनविवर्जितत्वाच्च मांसमभक्ष्यं बोधिसत्त्वस्य ल.अ.१५३ख/१०१.
mi snyan par smra
= {mi snyan smra/}
mi snyan par smra ba
= {mi snyan smra/}
mi snyan smra
• क्रि. परिभाषिष्यति — {mdo sde 'di lta bu 'dzin pa'i dge slong dang dge slong ma dang dge bsnyen dang dge bsnyen ma la gshe zhing mi snyan par smra ba dang} एवंरूपांश्च सूत्रान्तधारकांश्च भिक्षुभिक्षुण्युपासकोपासिका आक्रोशिष्यन्ति, परिभाषिष्यन्ति स.पु.१३९ख/२२४; • वि. अवर्णवादी — {nyon mongs skye la rag las pas/} /{mi snyan smra la cis mi bzod//} क्लेशोत्पादपरायत्ते क्षमा नावर्णवादिनि ।। बो.अ.१७क/६.६३; अपवक्ता — {bzod pas mi snyan brjod pa dang /} /{'khu ba dag ni bde legs kyis/} /{mi snyan smra la bden pas te/} /{khyod kyis sdang ba byams pas btul//} आक्रोष्टारो जिताः क्षान्त्या द्रुग्धाः स्वस्त्ययनेन च । सत्येन चापवक्तारस्त्वया मैत्र्या जिघांसवः ।। श.बु.११४ख/१२२.
mi snyan smra ba
= {mi snyan smra/}
mi brnyas pa
= {ma brnyas pa/}
mi bsnyengs pa
• वि. विगतभयः — {de bzhin gshegs pa}…{seng ge ltar mi bsnyengs shing spu zing zhes byed pa mi mnga' ba} तथागतं…सिंहं विगतभयलोमहर्षम् ल.वि. १७०क/२५५; निर्भयः लो.को.१७९६; • सं. अभयम् — {mi bsnyengs pa brnyes pa zhes bya'o//} अभयप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८; • पा. वैशारद्यम् — {de bzhin gshegs pa'i yul dang}…{de bzhin gshegs pa'i stobs dang de bzhin gshegs pa'i mi bsnyengs pa dang}…{lha dang bcas pa'i 'jig rten gyis 'jug pa'am khong du chud pa 'am}…{mi nus} न शक्यं सदेवकेनापि लोकेन तथागतविषयं…तथागतबलं तथागतवैशारद्यं…अवगन्तुं वा अवगाहितुं वा ग.व्यू.२७७ख/४; द्र. {mi 'jigs pa/}
mi bsnyengs pa brnyes pa
वि. अभयप्राप्तः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{mi bsnyengs pa brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अभयप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८.
mi bsnyengs pa'i rdo rje seng ge mthu bo che
ना. वैशारद्यवज्रनारायणसिंहः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mi bsnyengs pa'i rdo rje seng ge mthu bo che zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं वैशारद्यवज्रनारायणसिंहो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.
mi bsnyen
कृ. न सेवितव्यः — {'jig rten rgyang phan pa ni sdug balngal skye ba'i rgyu 'thob par byed pas yongs su spang bar bya ba yin te/} {mi bsnyen to/} / {mi bsten to//} लोकायतिकः परिवर्जितव्यो दुःखजन्महेतुवाहकत्वात्, न सेवितव्यो न भजितव्यः ल.अ.१२४ख/७१.
mi gtang
क्रि. न त्यजेत् — {chung ngu'i phyir ni che mi gtang //} नेतरार्थं त्यजेच्छ्रेष्ठाम् बो.अ.१३ख/५.८३.
mi gtong
= {mi gtong ba/}
mi gtong ba
• क्रि. न मुञ्चति — {ser skya la sogs pa thob pa rnams bdag gir byed la/} {bdag gir byas pa rnams mi gtong ba} कपिलादयो लभ्यमानं स्वीकुर्वन्ति, स्वीकृतं न मुञ्चन्ति न्या.टी.८९ख/२४८; • सं. १. अनुत्सर्गः — {bzod pa ni sems can mi gtong ba'i lam ste/} {gnod pa byed pa thams cad kyi sdug bsngal gyis yid mi 'byung ba'i phyir ro//} क्षान्तिः सत्त्वानुत्सर्गे (मार्गः) सर्वापकारदुःखानुद्वेगात् सू.व्या.१९७क/९८; प्रतिनिःसर्गः — {bzlog pa'i tshul gyis mi gtong bar rjes su sgrub pa'i rang bzhin ni rjes su mthun no//} निवारणप्रतिनिःसर्गानुष्ठानरूपाऽनुगतिः वि.सू.२२क/२६; अपरित्यागः — {shes rab kyi ye shes kyis ni sems can thams cad kyi nyon mongs pa yongs su 'dor zhing thabs kyi ye shes kyis ni sems can thams cad mi gtong ba ste} प्रज्ञाज्ञानेन च सर्वसत्त्वक्लेशपरित्यागः, उपायज्ञानेन च (सर्व)सत्त्वापरित्यागः शि.स.१४९ख/१४४; अविरतिः — {de dag la tshangs par spyod pa nyid spyad do zhes bya ba'i tshig de la zhugs pa mi gtong ba la'o//} तत्र ब्रह्मचर्यं चरिष्यामित्यस्य वचनप्रवृत्तेरविरतौ वि.सू. ५१क/६५; अविसृजनम् — {sems can mi gtong 'phel ba dang /} /{sgrib pa rnam par sbyong ba'i gzhan//} सत्त्वाविसृजनवर्धन आवरणविशोधनेष्वपरः ।। सू.अ.१९६ख/९८; अस्रंसनम् म.व्यु.७६५१ (१०९क) २. = {mi gtong ba nyid} अनुत्सर्जनता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang} …{byang chub sems dpa'i bslab pa mi gtong ba dang} स श्रद्धाधिपतेयतया … बोधिसत्त्वशिक्षानुत्सर्जनतया द.भू.१७६ख/९; • ना. नमुचिः, असुरेन्द्रः — {stobs can sgra gcan mi gtong dang /}…/{de bzhin lha min dbang gzhan dang //} बली राहुर्नमुचिश्च…तथाऽन्ये चासुराधिपाः सु.प्र.४३ख/८७; • वि. अनिक्षिप्तः — {chos kyi sgo thams cad yongs su sbyang ba'i phyir mi gtong ba la brtson pa'o//} अनिक्षिप्तधुरः सर्वधर्ममुखपर्यवदापनाय ग. व्यू.३०८क/३९५; अनुत्सृष्टः लो.को.१७९६; अनिराकृतः — {mi gtong bar bsgom pa} अनिराकृतो ध्यायी म.व्यु.२४३६ (४६ख).
mi gtong ba la btson pa
वि. अनिक्षिप्तधुरः — {chos kyi sgo thams cad yongs su sbyang ba'i phyir mi gtong ba la brtson pa'o//} अनिक्षिप्तधुरः सर्वधर्ममुखपर्यवदापनाय ग.व्यू.३०८क/३९५.
mi gtong bar bsgom pa
वि. अनिराकृतो ध्यायी म.व्यु.२४३६ (४६ख); मि.को.१२५क ।
mi btub
वि. अभव्यः म.व्यु.९१३५ (१२६क).
mi rtag
= {mi rtag pa/}
mi rtag pa
• वि. अनित्यः — {byang chub sems dpas smras pa/} {'dun pa mi dgos te/} {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} बोधिसत्त्व आह—अलं छन्दक । अनित्याः खल्वेते कामाः ल.वि.१०६क/१५३; {bde ba'i tshor ba de yang mi rtag pa dang 'gog pa'i chos can yin no//} सुखाऽपि च वेदना अनित्या निरोधधर्मिणी अ.श.२८०ख/२५७; अध्रुवः — {de ni res 'ga' dmigs pa'i phyir/} /{mi rtag nyes pa'i rten phyir dang //} कदाचिदुपलम्भात् तदध्रुवं दोषनिःश्रयात् ।। प्र.वा.११४क/१.१७८; अशाश्वतः — {'jig rten rtag go//} {'jig rten mi rtag go//} शाश्वतो लोकः, अशाश्वतो लोकः अभि.स्फु.३२२ख/१२१२; चलः — {nor rnams ngo ni mi rtag par/} /{bdag gis snga nas shes zin na//} चलं सौहृदमर्थानां विदितं पूर्वमेव मे । जा.मा.२२ख/२५; • सं. = {mi rtag pa nyid} अनित्यत्वम्— {byas pa nyid rjes su brjod nas mi rtag pa'o zhes sgrub pa ste} कृतकत्वमनूद्य अनित्यत्वं विधीयते न्या. टी.६३ख/१५८; {mi brtan pa las dben pa'i zhes bya ba ni mi rtag pa las dben pa ste/} {rtag pa zhes bya ba'i tha tshig go//} अध्रौव्यविविक्तमिति अनित्यत्वविविक्तम्, नित्यमिति यावत् त.प.२९५क/३०२; {mi rtag pa ni rnam pa bzhi/} /{byis pa mi mkhas rtog par byed//} चतुर्विधमनित्यत्वं बालाः कल्पेन्त्यकोविदाः ।। ल.अ.१८५क/१५४; अनित्यता — {de'i gnas skabs bkag pa nyid mi rtag par bsgrub byar 'dod de} तादवस्थ्यप्रतिषेधमात्रमेवानित्यता साध्यत्वेनेष्टा त.प.२०९क/८८७; • पा. अनित्यता, संस्कृतस्य लक्षणभेदः — {skye ba dang rga ba dang gnas pa dang mi rtag pa zhes bya ba bzhi po 'di dag ni 'dus byas kyi mtshan nyid dag yin no//} जातिः, जरा, स्थितिः, अनित्यता च—इति चत्वारीमानि संस्कृतलक्षणानि त.प.८६ख/६२५.
mi rtag pa nyid
• सं. अनित्यता — {de'i gnas skabs dgag pa tsam gyis mi rtag pa nyid du 'dod de} तादवस्थ्यप्रतिषेधमात्रमेवानित्यता साध्यत्वेनेष्टा त.प. २०९क/८८७; {de dngos po min las log pa'i/} /{'bras bu} (?{dngos po} ){tsam zhig mi rtag nyid/} /{sgrub par byed de bdag phyir ro//} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तुमात्रमनित्यताम् । तादात्म्यात् साधयति त.स.४क/६१; अनित्यत्वम्— {zhes bya ba'i mi rtag pa nyid ni glog la sogs pa la yod la/} {nam mkha' la sogs pa la med pa yin pas mi mthun pa'i phyogs kyi phyogs gcig la yod pa yin no//} इत्यनित्यत्वं विपक्षैकदेशवृत्ति—विद्युदादावस्ति नाकाशादौ न्या.टी.७५क/१९६; • पा. अनित्यता, संस्कृतस्य लक्षणभेदः — {mtshan nyid dag ni skye ba dang /} /{rga dang gnas dang mi rtag nyid/} /{bzhi po 'di rnams ni 'dus byas kyi mtshan nyid dag yin te} लक्षणानि पुनर्जातिर्जरा स्थितिरनित्यता ।। एतानि हि संस्कृतस्य चत्वारि लक्षणानि अभि.भा.८०ख/२५३.
mi rtag pa nyid rnam pa gsum
त्रिविधाऽनित्यता — १. {med pa'i don mi rtag pa nyid} असदर्थानित्यता, २. {skye zhing 'jig pa mi rtag pa nyid} उत्पादभङ्गानित्यता, ३. {dri ma dang bcas shing dri ma med pa mi rtag pa nyid} समलनिर्मलानित्यता म.भा.११ख/८९.
mi rtag pa nyid dang ldan pa
वि. अनित्यताप्रतिसंयुक्तः, ओ क्ता — {de nas bcom ldan 'das kyis}…{mi rtag pa nyid dang ldan pa'i}…{de lta bu'i chos bstan te} ततो भगवान्… अनित्यताप्रतिसंयुक्तां तादृशीं धर्मदेशनां कृतवान् अ.श.३६ख/३२.
mi rtag pa la rtag pa
पा. अनित्ये नित्यम्, विपर्यासभेदः — {phyin ci log ni bzhi ste/} {mi rtag pa la rtag pa dang /} {sdug bsngal ba la bde ba dang /} {mi gtsang ba la gtsang ba dang /} {bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa'o//} चत्वारो विपर्यासाः—अनित्ये नित्यमिति, दुःखे सुखमिति, अशुचौ शुचीति, अनात्मन्यात्मेति अभि.भा.२३१क/७७७.
mi rtag pa'i 'du shes
पा. अनित्यसंज्ञा, संज्ञाभेदः — {'du shes lnga gang zhe na/} {sngon gyi tshe rabs su snying du sdug par gyur pa'i 'du shes dang}…{mi rtag pa'i 'du shes dang} …{yongs su bzung ba'i 'du shes so//} पञ्च संज्ञाः कतमाः । पूर्वजन्मसुहृत्संज्ञा… अनित्यसंज्ञा …परिग्रहसंज्ञा चेति बो.भू.१०२ख/१३१; {byang chub sems dpa' sems can gnod pa byed pa rnams la mi rtag pa'i 'du shes ji ltar sgom zhe na} कथञ्च बोधिसत्त्वोऽपकारिषु सत्त्वेषु अनित्यसंज्ञां भावयति बो.भू.१०३क/१३१.
mi rtag pa'i rnam pa
अनित्याकारः — {mi rtag par mthong na mi mthun par 'gyur bas mi rtag pa'i rnam pas sdug bsngal gyi rnam pa 'dren par byed do//} अनित्यं तु दृश्यमानं प्रतिकूलं भवतीत्यनित्याकारो दुःखाकारमाकर्षति अभि.भा.४क/८७९.
mi rtag pa'i rnam pa bsgom pa
पा. अनित्याकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni} …{mi rtag pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…अनित्याकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.
mi rtag pa'i tshig
अनित्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang /} {rtag pa'i tshig dang mi rtag pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्, नित्यपदमनित्यपदम् ल.अ. ६७ख/१६.
mi rtag pa'i le'u
अनित्यतापरिवर्तः लो.को.१७९७.
mi rtag par 'gyur
क्रि. अनित्यः प्राप्नोति — {gal te de ltar phung po rnams la brten nas gang zag skye na ni/} {de dag las gzhan pa dang mi rtag par yang 'gyur ro//} यदि चैवं पुद्गलः स्कन्धान् प्रतीत्योत्पद्यते, स तेभ्योऽन्यश्चानित्यश्च प्राप्नोति अभि.भा.८३क/११९४.
mi rtag par rjes su lta ba
वि. अनित्यतानुदर्शी— {tshor ba skyes so cog la mi rtag par rjes su lta ba dang}…{spang bar rjes su lta bas gnas so//} उत्पन्नासु वेदनास्वनित्यतानुदर्शी विहरति… प्रतिसर्गानुदर्शी अ.श.२८१क/२५८.
mi rtag par rjes su lta bas gnas
क्रि. अनित्यतानुदर्शी विहरति — {tshor ba skyes so cog la mi rtag par rjes su lta ba dang}…{spang bar rjes su lta bas gnas so//} उत्पन्नासु वेदनास्वनित्यतानुदर्शी विहरति…प्रतिसर्गानुदर्शी अ.श.२८१क/२५८.
mi rten pa
• वि. अनिश्रितः — {byang chub sems dpa'}… {chos thams cad la mi rten par gnas pa} बोधिसत्त्वानां …सर्वधर्मानिश्रितविहारिकाणाम् सु.प.२२क/२; • सं. अनधिष्ठानम् लो.को.१७९७.
mi rtog
= {mi rtog pa/}
mi rtog pa
• क्रि. न कल्पयति — {bcom ldan 'das chos thams cad ni gnyis su ma mchis pa ste/}… {mi rtog rnam par mi rtog} अद्वितीयाश्च भगवन् सर्वधर्माः…न कल्पयन्ति न विकल्पयन्ति शि.स.१४६क/१४०; • सं. अकल्पना — {blo dang ldan pa'i mi rtog ye shes stobs/} /{rtag tu kun nas mnyam par song ba yis//} अकल्पनाज्ञानबलेन धीमतः समानुयातेन समन्ततः सदा । सू. अ.१४६क/२५; निष्कल्पना — {shes rab la ni mi rtog pa/} /{blo ldan rnams kyi ngo mtshar 'dod//} निष्कल्पना च प्रज्ञायामाश्चर्यं धीमतां मतम् ।। सू.अ.२४०क/१४४; {bsam gtan bzhi pa shin tu dag thob nas/} /{mi rtog ye shes yongs su gzung ba dang //} ध्यानं चतुर्थं सुविशुद्धमेत्य निष्कल्पनाज्ञानपरिग्रहेण । सू.अ.१४७क/२७; अविकल्पनम् — {btang snyoms ni/} /{bar ma'o gnyis ka'i mi rtog phyir//} उपेक्षा तु मध्योभय्यविकल्पनात् अभि.को.४क/२.८; अविकल्पना — {chos la bdag med pa'i ye shes rnam par mi rtog pas sgrub pa po dang bsgrub par bya ba dang sgrub pa la mi rtog pa'i phyir 'khor gsum yongs su dag par rig par bya'o//} निर्विकल्पेन धर्म नैरात्म्यज्ञानेन प्रतिपत्तुः प्रतिपत्तव्यस्य प्रतिपत्तेश्चाविकल्पना त्रिमण्डलपरिशुद्धिर्वेदितव्या सू.व्या. १८९ख/८७; • पा. अकल्पः, ज्ञेयभेदः — {mi rtog pa ni de bzhin nyid dang 'jig rten las 'das pa'i ye shes so//} अकल्पस्तथता लोकोत्तरं च ज्ञानम् सू.व्या.१७०ख/६३; • वि. अकल्पनः — {su zhig tshul 'di rigs pas dpog byed pa/} /{dad ldan rnal 'byor brtson zhing mi rtog pa//} इमं नयं योऽनुमिनोति युक्तितः प्रसादवान् योगपरो ह्यकल्पनः । ल.अ.१९१क/१६४; अकल्प्यः लो. को.१७९७; निर्विकल्पः लो.को.१७९७.
mi rtog pa nyid
अकल्पत्वम् — {ngan song chad dang 'bras bu ni/} /{mngon du bya la mi rtog nyid//} अपायोच्छित्त्यकल्पत्वे फलसाक्षात्क्रियां प्रति ।। अभि.अ.६ख/३.१४.
mi rtog ye shes
पा. अकल्पनाज्ञानम् — {blo dang ldan pa'i mi rtog ye shes stobs/} /{rtag tu kun nas mnyam par song ba yis//} अकल्पनाज्ञानबलेन धीमतः समनुयातेन समन्ततः सदा । सू.अ.१४६क/२५; निष्कल्पनाज्ञानम् — {bsam gtan bzhi pa shin tu dag thob nas/} /{mi rtog ye shes yongs su gzung ba dang //} ध्यानं चतुर्थं सुविशुद्धमेत्य निष्कल्पनाज्ञानपरिग्रहेण । सू.अ.१४७क/२७.
mi rtog shig
क्रि. मा विकल्पेथ — {rnam par rtog la ma rtog shig /rnam} {par rtog med mkhas pa'o//} मा विकल्पं विकल्पेथ (त?) निर्विकल्पा हि पण्डिताः । ल.अ. १८४ख/१५३.
mi rtogs
= {ma rtogs pa/}
mi rtogs pa
= {ma rtogs pa/}
mi lta
= {mi lta ba/}
mi lta ba
• वि. अनपेक्षः — {gang tshe gzhan gyi don phyir lus dang ni/} /{srog la mi lta rab ngal khas len pa//} यदानपेक्षः स्वशरीरजीविते परार्थमभ्येति परं परिश्रमम् । सू. अ.१४२क/१९; निरपेक्षः — {nyan thos bdag gi don lhur byed cing gzhan gyi don la mi lta ba}…{ni mdzes kyi} शोभते श्रावकः स्वार्थपरमः परार्थनिरपेक्षः बो.भू.८९क/११३; निर्व्यपेक्षः — {tshul la mi lta chos la rab dga' bas/} /{'di ni dka' thub nags na gnas par 'os//} धर्मानुरागान्नयनिर्व्यपेक्षस्तपोवनाध्यासनयोग्य एषः ।। जा.मा. ४९क/५८; • सं. = {mi lta ba nyid} अनपेक्षता — {bas mtha'i gnas mal la mngon par dga' ste/} {de yang rnyed pa dang bkur sti la mi lta ba dang} प्रान्तशय्यासनाभिरतिः, सा च लाभसत्कारानपेक्षतया रा.प.२३४क/१२८; अदर्शित्वम् — {khrel med/} /{kha na ma tho 'jigs mi lta//} अवद्ये भयादर्शित्वमत्रपा अभि.को.५क/२.३२.
mi lta ba nyid
अनपेक्षत्वम् लो.को.१७९७.
mi lta ba yin
क्रि. अनपेक्षो भवति — {gang gi phyir 'das pa'i gzugs yod pa de'i phyir 'phags pa nyan thos thos pa dang ldan pa 'das pa'i gzugs la mi lta ba yin no//} यस्मात्तर्ह्यस्त्यतीतं रूपं तस्माच्छ्रुतवानार्यश्रावकोऽतीते रूपेऽनपेक्षो भवति अभि.भा.२३९क/८०४.
mi ltung
= {mi ltung ba/}
mi ltung ba
१. अपतनम् — {sogs pa smos pa ni ltung ba dang mi ltung ba la sogs pa sbyar ro//} आदिग्रहणेन पतनापतनयोरपि परिग्रहः वा.टी.८८क/४५ २. = {skar ma} नक्षत्रम्, तारा — नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम् । अ.को.१३४ख/१.३.२१; न क्षरति नक्षत्रम् । क्षर संचलने । न क्षीयत इति वा । क्षि क्षये । न क्षदत इति वा नक्षत्रम् । क्षद गतिहिंसनयोः । नक्षतीति वा । णक्ष गतौ अ.वि.१.३.२१.
mi ltos
= {ma ltos pa/}
mi ltos pa
= {ma ltos pa/}
mi sten
= {mi sten pa/}
mi sten pa
अभजनम् — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशः, हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.व्या. १४१क/१८.
mi ston pa
ना. १. अनादर्शकः, पर्वतराजः — {ri'i rgyal po mi ston pa} अनादर्शकः पर्वतराजः का.व्यू.२४३क/३०४ २. अनादर्शना, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo mi ston pa zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…अनादर्शना का.व्यू.२०२क/२५९.
mi brtan
= {mi brtan pa/}
mi brtan pa
• वि. अध्रुवः — {nor rnams phun sum tshogs pa bzhin/} /{tshe yi gnas pa mi brtan te//} सम्पत्तिरिव वित्तानामध्रुवा स्थितिरायुषः । जा.मा.२४ख/२८; अस्थिरः — {dbang po mi brtan pa dang dbang po g}.{yo ba dang} …{yin no//} अस्थिरेन्द्रियश्च भवति, चपलेन्द्रियः श्रा. भू.७३क/१८८; {sems mi brtan pa la rung bar mi bya'o//} नास्थिरचित्तस्य विकल्पयेत् वि.सू.७३क/९०; अदृढः — {mi brtan pa dang brtan 'byung ba/} /{gzhan gyis bstan pa'i sems bskyed bshad//} अदृढदृढोदय उक्तश्चित्तोत्पादः पराख्यानात् ।। सू.अ.१३९ख/१६; अधीरः — {'o na ci'i phyir de ltar mi brtan par gyur} अथ कस्मादेवमधीरोऽसि जा.मा.४९ख/५८; चलः — {glog ni 'gyu ba bzhin du mi brtan nor//} विद्युल्लतानृत्तचले धने च जा.मा.२३ख/२६; चपलः — {blo gros chen po tshig ni skyes nas 'jig cing mi brtan pa/} {phan tshun gyi rgyu dang rkyen las byung ngo//} वचनं पुनर्महामते उत्पन्नप्रध्वंसि चपलं परस्परप्रत्ययहेतुसमुत्पन्नम् ल.अ.९०क/३७; चञ्चलः — {rlung gis rab bskyod 'khri shing rab tu g}.{yo ba'i 'dab rtse ltar mi brtan/} /{srid pa 'khor bas kye ma skyes bu rnams la rmongs pa rab brtan byed//} विचलदनिलोद्वेल्लद्वल्लीदलाञ्चलचञ्चलः स्थिरतरमहामोहं पुंसां करोति भवभ्रमः । अ.क.६५क/५९.१३६; भङ्गुरः — {sa skyong longs spyod 'tshe ba'i 'bras/} /{smin 'khyog lta bur mi brtan pa//} हिंसाफलं महीपाला भोगं भ्रूभङ्गभङ्गुरम् । अ.क.२४ख/५२.५४; अशाश्वतः— {longs spyod mi rtag mi brtan shes gyur nas} ज्ञात्व अनित्य अशाश्वत भोगान् शि.स.१७९ख/१७८; विह्वलः — {de ni nyams chung mi brtan zhing} दुर्बलविह्वलेन…तेन जा.मा.१४३क/१६५; उद्धतः — {skal ldan blo mi brtan rnams kyi/} /{blo ni mtha' 'das dag par bya phyir yang dag rig pa'i don du blo bsgrub bo//} अत्यन्तशुद्धां धियं धन्यानां विदधातुमुद्धतधियां धीः संविदे धीयते प्र.अ.१ख/१; • सं. = {mi brtan pa nyid} अध्रौव्यम् — {des na shes bya mi rtag pa nyid kyis de yang mi brtan pa yin no//} ततो ज्ञेयानित्यतया तस्या अपि अध्रौव्यम् प्र.अ.२८क/३२; अस्थैर्यम् — {chu ni dro bar byed pa na/} /{chu ni zad par 'gyur ba yin/} /{des na mi brtan rten can de/} /{gang zhig gang du khyad can 'gyur//} उष्णतां नीयमानस्य क्षयो भवति चाम्भसः । अस्थैर्यादाश्रयस्यातः कस्य कस्मिन् प्रकृष्टता ।। त.स.१२५क/१०८२; अधीरता — {gzhan gyi chung ma yin pa la/} /{bdag kyang de ltar mi brtan pa//} परस्य नाम भार्यायां ममाप्येवमधीरता । जा.मा.७५क/८६; चापल्यम् — {lhag mthong gi bar chad gang zhe na/} {'di lta ste bdag nyid rab tu 'dzin pa dang mi brtan pa'o//} विपश्यनान्तरायः कतमः । यदुतात्मसंग्राहश्चापल्यञ्च श्रा.भू.६०क/१४७; {bud med kyi mi brtan pas} स्त्रीचापल्यात् ल.वि.१८१क/२७५; चापलम् — {bdag gis 'di ltar mi brtan pa/} /{bgyis pa'i dgos pa sngar smras lags//} उक्तप्रयोजनमिदं चापलं मम जा.मा.१०३ख/१२०.
mi brtan pa nyid
अध्रौव्यम् — {shes bya mi rtag pa nyid kyis/} /{de ni mi brtan nyid phyir ro//} ज्ञेयानित्यतया तस्या अध्रौव्यात् प्र.वा.१०७ख/१.१०; अध्रुवत्वम् लो.को.१७९७.
mi brtan pas rnam par 'gyur ba
पा. अधीरवैकृतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {mi brtan pas rnam par 'gyur ba'i ltung byed do//} अधीरवैकृत(ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४क/६९.
mi brtan ma
वि. अधीरा — {mig mi brtan ma sa ldan 'ga'/} /{dang po rA dza zhes par sgrogs//} आदौ राजेत्यधीराक्षि पार्थिवः कोऽपि गीयते । का.आ.३३८ख/३. ११६.
mi brtul ba
वि. अनवमर्दनीयः म.व्यु.५१९९ (७७ख).
mi brten
= {mi brten pa/}
mi brten pa
• क्रि. नाश्रीयते — {de la bag can rnams kyis cis mi brten//} नाश्रीयते तत्कथमज्ञसत्त्वैः बो.अ.२ख/१.१३; • सं. १. असेवनम्— {mngal na gnas pa dang med pa dang nges pa dang mi brten pa dang nyos pa dang mthun pa dang bdag gi smyan byed pa ni sbom po'o//} स्थूलं गर्भासन्नियतासेवनक्रीतोपनतात्मनां साञ्चरित्रे वि.सू.२१क/२५; असेवना — {ma brten pa dang rab tu brten drags dang /} /{slang ba drags na byams pa med par 'gyur//} असेवना चात्युपसेवना च याच्ञाभियोगाश्च दहन्ति मैत्रीम् । जा.मा.१३१ख/१५२; • वि. निःसङ्गः, निरास्थः — {rang dbang thos la mi brten pa//} स्वतन्त्रश्रुतिनिःसङ्गः त.स.१क/३; अनाश्रितः — {mi brten pa nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अनाश्रितत्वप्रसङ्गात् त. प.२२२ख/९१४; अनिश्रितः म.व्यु.२३५२ (४५ख).
mi brten pa nyid
अनाश्रितत्वम् — {rtsig pa med par ri mo bzhin te/} {mi brten pa nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कुड्याभावे चित्रस्य; अनाश्रितत्वप्रसङ्गात् त.प. २२२ख/९१४.
mi bsten
कृ. न भजितव्यः — {'jig rten rgyang phan pa ni sdug balngal skye ba'i rgyu 'thob par byed pas yongs su spang bar bya ba yin te/} {mi bsnyen to//} {mi bsten to//} लोकायतिकः परिवर्जितव्यो दुःखजन्महेतुवाहकत्वात्, न सेवितव्यो न भजितव्यः ल.अ.१२४ख/७१.
mi thi la
ना. मिथिला, नगरम् — {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{mi bdag chu yi sems dpa'i ming /}…{gyur/} मिथिलायां विदेहेषु जलसत्त्वाभिधो नृपः । अभूद् अ.क.१७५ख/२०.२; {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{sa bdag me tog lha la ni/} /{nyi ma zla ba zhes pa yi/} /{bsod nams ngang tshul bu gnyis byung //} मिथिलायां विदेहेषु पुष्पदेवस्य भूपतेः । सूर्यचन्द्राभिधौ पुत्रौ पुण्यशीलौ बभूवतुः ।। अ.क.१९६ख/८३.९.
mi thi la'i bu mo
ना. मैथिली, सीता— {ces pa de skad bshad tshe dri bzhon bu ni mi thi la'i bu mos mthong ba bzhin/} /{de ni} इत्याख्याते पवनतनयं मैथिलीवोन्मुखी सा मे.दू. ३४९ख/२.३९.
mi thung
= {mi'u thung /}
mi thub
= {mi thub pa/}
mi thub pa
• वि. १. ऊनः — {zla ba bcu gnyis po de dag zhag mi thub dang bcas pa la lo gcig go//} इत्येते द्वादश मासा संवत्सरः सार्धमूनरात्रैः अभि.भा.१५५ख/५३७ २. अधृष्यः लो.को.१७९८; असंहार्यः लो.को.१७९८; • सं. अनवमर्दनीयता लो.को.१७९८.
mi thub zla ba
ना. दुर्जयचन्द्रः, आचार्यः ।
mi thul
= {mi thul ba/}
mi thul ba
वि. दुर्धर्षः — {nyon mongs pa thams cad kyis mi thul bar 'gyur ba} दुर्धर्षो भवति सर्वक्लेशैः शि.स. १७१क/१६८; अनवमर्दनीयः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mi 'jigs pa bzhi bgyid pa'i slad du mi thul ba lags so//} अनवमर्दनीया भगवन् प्रज्ञापारमिता चतुर्वैशारद्यकरीत्वात् अ.सा.१५२ख/८६; अदान्तः — {glang chen ma thul myos pa yis/} /{'di na de 'dra'i gnod mi byed//} अदान्ता मत्तमातङ्गा न कुर्वन्तीह तां व्यथाम् । बो.अ.१०क/५.२.
mi thul bar 'gyur
क्रि. अनवमृद्यतायै संवर्तते — {shes rab kyi stobs ni chos snang ba'i sgo ste/} {mi thul bar 'gyur ro//} प्रज्ञाबलं धर्मालोकमुखमनवमृद्यतायै संवर्तते ल. वि.२१क/२४.
mi thogs
= {ma thogs pa/}
mi thogs pa
= {ma thogs pa/}
mi mthun
= {mi mthun pa/}
mi mthun tha dad dngos nyid
भिन्नरूपत्वम् — {des kyang kun mkhyen slob ma dang /} /{chos dang chos min des bstan pa/} /{mi mthun tha dad dngos nyid kyi/} /{rang bzhin nges bzung ma byas phyir//} ततश्च शिष्यसर्वज्ञधर्माधर्मतदुक्तयः । न स्युर्वो भिन्नरूपत्वे स्वभावानवधारणात् ।। त.स.११८ख/१०२२.
mi mthun pa
• वि. असदृशः — {skye bo mi mthun pa dang}… /{dgos pa yod par gyur kyang mdza' bar mi bya ste//} नैव कार्या कार्यार्थमप्यसदृशेन जनेन मैत्री जा.मा.१३८क/१६०; {des na rgyu las mi mthun rgyun/} /{gang phyir skye bar 'gyur ba yin//} तेनासदृशसन्तानो हेतोः सञ्जायते यतः । त.स.८५क/७७९; विषमः — {kha zas mi mthun pa zos pas khams ma snyoms pa las byung ba'i sdug bsngal kun nas slong ba dang} विषमभोजनपरिभोगाद्धातुवैषम्यजं दुःखं समुत्थापयति बो.भू.१३०ख/१६८; विरुद्धः — {phan tshun mi mthun byis pa yi/} /{'dod pa rnams kyis mi skyo zhing //} परस्परविरुद्धाभिर्बालेच्छाभिरखेदितम् । बो.अ.१२ख/५.५६; प्रतिविरुद्धः — {de'i tshe byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po dang mi 'thun par gyur to//} तेन खलु समयेनोत्तरपञ्चालराजो दक्षिणपञ्चालराजेन सह प्रतिविरुद्धो बभूव अ.श.२४क/२०; अप्रतिरूपः — {byang chub sems dpa' ni slong ba rnams la mi mthun pa'i sbyin pa sbyin par yang mi byed do//} न च बोधिसत्त्वो याचनकानामप्रतिरूपं दानं ददाति बो.भू.६५ख/८४; विपक्षः — {chos mngon pa las ni nag po'i phyogs ni mi mthun pa yin la} अभिधर्मे तु कृष्णः पक्षो विपक्षः अभि.स्फु.१३८क/८५२; प्रतिकूलः — {rab tu dben pa'i bde ba'i ro myong ba rnams ni 'dod pa la 'phyas kyi gnas dang gnod pa lta bur mi mthun par sems so//} प्रविवेकसुखरसज्ञानां विडम्बनेव विहिंसेव च कामाः प्रतिकूला भवन्ति जा.मा.९८क/११४; विलोमः, ओ मा (विप. {rjes su mthun pa} अनुलोमः) — {bslab pa dang mi mthun pa'i chos bcu} दशशिक्षाविलोमा धर्माः श्रा.भू.९९क/२६८; ग्. {yog 'khor gyi bya ba mi mthun pa} विलोमां परिजनक्रियाम् वि.सू.११क/१२; {don dang ldan pa'i bya ba mi mthun pa dag la mthun pa ston par sgrub pa dang} विलोमेषु च कृत्येष्वर्थोपसंहितेष्वनुलोमोपदेशोपसंहारेण बो.भू.१५०ख/१९४; प्रतिलोमः — {bdag gi tshig dang mi mthun spyod pa yis/} /{'gro ba 'phya ba 'di yang med mi 'gyur//} स्ववचःप्रतिलोमचेष्टितैर्जनवादानपि नातियात्ययम् ।। जा.मा.१३६ख/१५८; विलक्षणः — {khu yu la sogs pa'i rnam pa ltar/} {kauN+Din+ya sogs pa la yang rigs mi mthun par 'dod pa gsal ba dang/} {mi mthun pa'i gsal ba ni ma dmigs so//} न खलु बाहुलेयाद्याकृतय इव कौण्डिन्यादीनामपि विजातीयाभिमतव्यक्तिविलक्षणाव्यक्तय उपलभ्यन्ते प्र.अ.८ख/१०; विगुणः — {sgra de nyid ni gang ji ltar brjod pa de ltar mi mthun par mi 'gyur la} यश्च यथा व्याचष्टे तथा स शब्दो विगुणो न भवति प्र.अ.६ख/८; विप्रत्यनीकः — {chos kyi rnam grangs 'di ni 'jig rten thams cad dang mi mthun pa ste} अयमेव धर्मपर्यायः सर्वलोकविप्रत्यनीकः स.पु.८६क/१४५; {lam de dang mi mthun par smra ba 'ongs pa rnams la bag 'khums pa med pa'i phyir dang} तन्मार्गविप्रत्यनीकवादिषु च प्रत्युपस्थितेषु असङ्कोचात् बो.भू.१९८क/२६६; विरोधी — {ser sna ni sbyin pa dang mi mthun pa sems kyi kun tu 'dzin pa'o//} मात्सर्यं दानविरोधी चेतस आग्रहः त्रि.भा.१६०क/६६; वैरोधिकः — {sems bskyed pa de ni} …{sems can thams cad la brten pa'i lus dang ngag dang yid kyi nyes pa spyod pa dang mi mthun pa yin no//} स च चित्तोत्पादः…सर्वसत्त्वाधिष्ठानकायवाङ्मनोदुश्चरितवैरोधिकः बो.भू.७ख/८; विप्रत्ययः— {dmigs pa zhes bya gang yin dang /} /{mi mthun thogs pa med dang de//} यश्चालम्बनसंज्ञकः । विप्रत्ययोऽविघाती च सः अभि.अ.८क/४.३०; भिन्नः — {mtshan mi mthun pa shi ba'i yo byad la cig shos yod na mi dbang ba nyid do//} अनर्हत्वं भिन्नव्यञ्जनस्येतरसन्निधौ मृतपरिष्कारे वि.सू.६८क/८५; प्रतीकः श्री.को.१६८क; विजातीयः मि.को.१/१६४.२; व्यग्रः — {chos ma yin pas mi bya'o/} /{mi mthun pa dag mi bya'o//} नाधर्मेण कुर्युः । न व्यग्राः वि.सू.८१ख/९९; • अव्य. वि — {blo mi mthun pa} विमतिः त.प.१६७क/५३; {mi mthun phyogs} विपक्षः त.स.४६ख/४६१; • सं. १. प्रतिपक्षः — {gzhan las khyad 'phags la zhen cing /} /{mi mthun dag la bzod dga' ba/} /{'dis mi bzod ces skad cig gis/} /{gsal bar grags pa nyams par gyur//} परोत्कर्षाधिरूढस्य प्रतिपक्षे क्षमारतेः । अक्षमोऽयमिति व्यक्तं क्षणेन क्षीयते यशः ।। अ.क.३०२ख/३९.६३; विपक्षः — {pha rol tu phyin pa drug po re re'i mi mthun pa'i phyogs dang bral ba nyid} षट्पारमिता विपक्षैश्च रहितत्वं प्रत्येकम् सू.व्या. २५४ख/१७३; द्वन्द्वम् — {mi mthun pa dang mang po yi/} /{skyon yang yon tan bzhin dgongs shing //} द्वन्द्वान्याकीर्णता चेति दोषान् गुणवदुद्वहन् ।। श.बु.११४ख/११३; अनुपनतिः — {de'i don du mi mthun pa mthun par bsgrub pa'i phyir sprad par bya ba las spring ba mnos pa gzhan de la go bar byas shing des smras pa snga ma la brjod na'o//} * > तदर्थमनुपनतोपनतेः प्रमत्यैः गृहीतदौतेयस्य सम्प्रयोज्यतो निवेदि भवतस्तत्रेतरतदुक्ते पूर्वत्र प्रवेदने वि.सू.२०ख/२४ २. विसभागः — {de lta bas na byang chub sems dpa'i sems can 'dul ba'i thabs 'di ni mi mthun pa'i bsam pa zhes bya'o//} तस्मादयं सत्त्वविनयोपायो बोधिसत्त्वस्य विसभागाशय इत्युच्यते बो.भू.१४२ख/१८३ ३. = {dgra bo} विपक्षः, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषिणदुर्हृदः ।। द्विड्विपक्षाहितामित्रदस्युशात्रवशत्रवः । अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः ।। अ.को.१८६क/२.८.११; विरुद्धः पक्षोऽस्य विपक्षः अ.वि.२.८.११ ४. विलोमनम्— {bzod pa med pa dang spro thung ba dang mi mthun pa'i rang bzhin can yin pa dang} अक्षमो भवत्यमहिष्ठः, विलोमनजातीयः श्रा.भू.७२क/१८६ ५. = {mi mthun pa nyid} प्रतिकूलता — {rung ba nyid ni 'dod pa tsam dang rjes su 'brel ba yin la/} {de la yang brda la mi mthun pa med pa nyid do//} योग्यता चेच्छामात्रानुरोधिनी । सा चाप्रतिकूलता सङ्केते प्र.अ.१७८ख/५३१; प्रातिकूल्यम् — {da ltar de kun tu mi spyod pa la dga' ba dang kun tu spyod pa dang mi mthun par yang gnas so//} एतर्ह्यसमुदाचाररतिः सन्तिष्ठते समुदाचारप्रातिकूल्यञ्च बो.भू. ७६ख/९८; वैषम्यम् — {mthun dang mi mthun ngo bo yis/} /{'di dag shes bya yin 'dod la/} /{spyi dang bye brag tu gnas bar/} /{bdag nyid kyis ni rab tu brtags//} वैषम्यसमभावेन ज्ञायमाना इमे किल । प्रकल्पयन्ति सामान्यविशेषस्थितिमात्मनि ।। त.स.४७क/४६७; वैलक्षण्यम् — {'khrul med yul ni rtogs pa'i phyir/} /{mi mthun par ni rtogs par 'gyur/} /{de yi 'bras bu ma myong yang /} /{dang po'i shes la goms can 'jug//} वृत्तावभ्यासवत्यां तु वैलक्षण्यं प्रतीयते । अतद्विषयतो ज्ञानादाद्येऽप्राप्तेऽपि तत्फले ।। त.स.१०८क/९४४; वैगुण्यम् — {dbang po rnon po dag yin yang rten mi mthun pas yon tan dag las nyams pa snang ngo //} दृश्यन्ते हि तीक्ष्णेन्द्रिया अपि सन्त आश्रयवैगुण्याद् गुणेभ्यः परिहीयमाणाः अभि.स्फु.१९६क/९५९; • पा. विरोधः — {de la mi mthun pa'i rgyu} (?){ni mdor bsdu na rnam pa drug ste/tshig} {mi mthun pa}…{mi mthun pa'i phyogs dang gnyen po'i phyogs kyi mi mthun pa} तत्र विरोधः समासतः षड्विधः । वाग्विरोधः… विपक्षप्रातिपक्षिकश्च विरोधः बो.भू.५३क/६९; द्र.—
mi mthun pa rnam pa drug
विरोधः षड्विधः — १. {tshig mi mthun pa} वाग्विरोधः, २. {rigs pa dang 'gal ba} युक्तिविरोधः, ३. {skye ba dang mi mthun pa} उत्पत्तिविरोधः, ४. {lhan cig gnas pa mi mthun pa} सहावस्थानविरोधः, ५. {mi 'phrod pa'i mi mthun pa} विप्रत्यनीकविरोधः, ६. {mi mthun pa'i phyogs dang gnyen po'i phyogs kyi mi mthun pa} विपक्षप्रातिपक्षिकश्च विरोधः बो.भू. ५३क/६९.
mi mthun pa nyid
प्रतिकूलता — {de ni sgra des brjod par rung ba yin te/} {dper na shing gi sgras brjod par rung ba nyid bzhin no/} /{'ga' yang gang du yang mi mthun pa ni med do//} स तेन शब्देनाभिधातुं योग्यः, तद्यथा वृक्षशब्देन । न हि कस्यचित् क्वापि प्रतिकूलता प्र.अ. १७८ख/५३१; प्रातिकूल्यम् — {nad pa dang bcas pa nyid dang so sor 'gro ba nyid dag gis mi mthun pa nyid du gzhag go//} सव्याबाधिकत्वप्रत्येकगतताभिरास्थितप्रातिकूल्यम् वि.सू.८०क/९७; व्यग्रत्वम् — {smyos pa'i gnang ba thob pas ni mi mthun pa nyid du mi 'gyur ro//} भवति संवृतैरुन्मत्तकेनाव्यग्रत्वम् वि.सू.५७क/७२.
mi mthun pa ma yin pa'i byed rgyu
पा. अविरोधिकारणम्, कारणहेतुभेदः — {'byung ba'i byed rgyu}… {mi mthun pa'i byed rgyu ni gegs byed pa'i phyir ro/} /{mi mthun pa ma yin pa'i byed rgyu ni de las bzlog par rig par bya'o//} उत्पत्तिकारणं…विरोधिकारणं विघ्नकरणात् । अविरोधिकारणं तद्विपर्ययेण वेदितव्यम् अभि.स.भा.२७क/३७.
mi mthun pa med pa
• वि. अप्रतिकूलः — {de'i tshe sgra}…{mi mthun pa med pa}…{dag kyang grag par 'gyur to//} तस्मिन् समये… अप्रतिकूलाः… शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि. ३०ख/३९; अविषमः — {spyod tshul mi mthun pa med pa'i ngang tshul can yin pas 'jig rten pa rnams kyis bkur sti bya ba'i gnas su ni gyur} अविषमव्यवहारशीलत्वाल्लोके बहुमाननिकेतभूतः जा.मा.१८क/२०; अविधुरः — {'dun pa gang yin pa dang mthun la mi mthun pa med pa'i rkyen dang} यश्छन्दः अनुकूलोऽविधुरः प्रत्ययः बो.भू.१९क/२३; • सं. १. अविरोधः — {mi mthun pa med pa'i rgyu} अविरोधहेतुः बो.भू.५३क/६९ २. = {mi mthun pa med pa nyid} अप्रातिकूल्यम्— {dngos rnams ngo bo nyid kyis ni/} /{rjod byed 'jug par byed ma yin/} /{brda la mi mthun med pa ni/} /{rung ba nyid ces bya bar brjod//} न हि वस्तु स्वरूपेण प्रवर्तयति वाचकम् । अप्रातिकूल्यं सङ्केते योग्यतेत्यभिधीयते ।। प्र.अ.१७८ख/५३१.
mi mthun pa med pa'i rgyu
पा. अविरोधहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu}…{rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}…{mi mthun pa'i rgyu dang mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः… अनुव्यवहारहेतुः … विरोधहेतुः, अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९; {bar du gcod pa med pa ni mi mthun pa med pa'i rgyu yin no//} अन्तरायवैकल्यमविरोधहेतुः बो.भू.५३क/६९.
mi mthun pa'i rgyu
पा. विरोधहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu}… {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}…{mi mthun pa'i rgyu dang mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः…अनुव्यवहारहेतुः…विरोधहेतुः, अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९; {skye ba la bar du gcod pa'i rgyu ni mi mthun pa'i rgyu yin no//} उत्पत्तावान्तरायिको हेतुर्विरोधहेतुः बो.भू. ५३क/६९.
mi mthun pa'i rgyud
पा. प्रतितन्त्रम्, सिद्धान्तभेदः — {grub pa'i mtha' rnam pa bzhi po rgyud thams cad pa dang mi mthun pa'i rgyud dang dbang du byed pa dang khas blangs pa'i tshul gyis mtshan nyid bsgrub pa'i phyir} चतुर्विधं सर्वतन्त्रप्रतितन्त्राधिकरणाभ्युपगमसिद्धान्तप्रक्रमे लक्षणविधानाद् प्र.अ.२०३क/५५९.
mi mthun pa'i sgrub pa
पा. प्रतिसाधनम् — {thams cad bsdus pa'i khyab pa ni/} /{grub phyir 'dus pa can nyid kyi/} /{rtags la mi mthun sgrub pa ni/} /{cung zad srid pa ma yin no//} सिद्धसर्वोपसंहारव्याप्तिकत्वान्न सम्भवि । सङ्घातत्वादिलिङ्गस्य किञ्चन प्रतिसाधनम् ।। त.स. १०१ख/८९४; द्र. {mi mthun bsgrub pa/}
mi mthun pa'i sgrub par byed pa
प्रतिसाधनम् — {sangs rgyas pas bkod pa'i sgrub par byed pa'i de ma thag tu dpyod pa pa'i mi mthun pa'i sgrub par byed pa 'byung ba yin no//} बौद्धोपन्यस्तसाधनानन्तरं प्रतिसाधनं मीमांसकस्योदेति त.प.२३१क/९३२.
mi mthun pa'i bsgrub pa
पा. प्रतिसाधनम् — {tshogs pa can gyi sgrub pa la/} /{'di 'dra'i mi mthun bsgrub brjod bya//} सङ्घातत्वस्य वक्तव्यमीदृशं प्रतिसाधनम् ।। त.स. ८५ख/७८३; द्र. {mi mthun sgrub pa/}
mi mthun pa'i chos
वैधर्म्यम् — {'khrul pa can gyi gnyen por ni/} /{mi mthun chos brjod gang yin pa//} व्यभिचारिविपक्षेण वैधर्म्यवचनं च यद् । प्र.वृ.२६७क/७.
mi mthun pa'i dpe
पा. प्रतिदृष्टान्तः — {mi mthun pa'i dpe ni mi mthun pa'i phyogs te} प्रतिदृष्टान्तः प्रतिपक्षः वा.न्या.३३८क/७३; वा.टी.१०७ख/७३.
mi mthun pa'i phyogs
• वि. प्रतिपक्षः — {mi mthun pa'i dpe ni mi mthun pa'i phyogs te} प्रतिदृष्टान्तः प्रतिपक्षः वा.न्या.३३८क/७४; अदक्षिणः — {khyo bral 'dod ldan ma yi mi mthun phyogs/} /{lho phyogs rlung ni yang yang rab tu ldang //} अदक्षिणः प्रोषितकामिनीनां ववौ मुहुर्दक्षिणमातरिश्वा । अ.क.१०८.३०; वामः — {rang dbang mngon par mi 'dod cing /} /{nges par bsdams pa'i mi mthun phyogs/} /{srog chags rnams ni bkag pa la/} /{phal cher gus pa lhag par 'phel//} कामं नियमवामस्य स्वाधीनानभिलाषिणः । प्रायेण वर्धते जन्तोर्निषेधेनाधिकादरः ।। अ.क.२४५क/९२.३०; {bdag ni bag mar nye ba yi/} /{bar na gnas pa'i mi mthun phyogs/} /{mtshan mo 'di ni thun brgya dang /} /{ldan pa bzhin du yongs mi 'dzad//} इयं मम समासन्नविवाहान्तरवर्तिनी । न परिक्षीयते वामा शतयामेव यामिनी ।। अ.क.३०१ख/१०८.९१; • सं. १. विपर्ययः — {bdag dang bdag gir 'dzin pa dang mi mthun pa bdag med pa de'i bdag tu gyur pa na nyes pa mtha' dang bral bar 'gyur ro//} आत्मात्मीयग्रहविपर्ययभूतस्य नैरात्म्यस्य सात्म्ये सकलदोषविश्लेषः प्र.अ.१३३क/१४२ २. = {dgra bo} परिपन्थी — {yon tan sdang ba'i rang bzhin gyis/} /{dgrar gyur rab gsal mi mthun phyogs/} /{skyon la brten par mi bsrun dang /} /{rab rib dag la dbye ba ci//} गुणिद्वेषः प्रकृत्यैव प्रकाशपरिपन्थिनः । दोषाश्रयस्य को भेदः खलस्य तिमिरस्य च ।। अ.क.४९ख/५.३५; प्रतिसामन्तः — {gang zhig phur bu'i lugs kyis ni/} /{ma phye gros kyi gsang sngags kyis/} /{mi mthun phyogs kyi dpa' bo dag/} /{sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur//} मन्त्रणाऽभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः । त्याजिताः प्रतिसामन्ताः शौर्यं विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८ ३. प्रातिपक्षिकत्वम् — {mi mthun pa'i phyogs yin pa'i phyir} प्रातिपक्षिकत्वात् अभि.स्फु.२५५क/१०६४; • पा. विपक्षः १. (न्या.) असपक्षः — {phyogs kyi chos rnam pa 'di bzhi char yang mi mthun pa'i phyogs la med par ma grub pa} अस्य चतुर्विधस्य पक्षधर्मस्यासत्त्वमसिद्धं विपक्षे न्या.टी.७५क/१९७; असपक्षः — {mthun pa'i phyogs dang mi mthun pa'i phyogs dag la gtan tshigs yod pa dang med pa dag ni} हेतोः सपक्षासपक्षयोः भावाभावौ हे.बि. २५४ख/७२ २. प्रतिपक्षः — {bdag tu lta ba'i mi mthun pa'i phyogs kyis bdag med pa'o//} आत्मदृष्टिविपक्षेणानात्मा अभि.भा.४८ख/१०५८.
mi mthun pa'i phyogs kyi phyogs gcig la yod pa
वि. विपक्षैकदेशवृत्तिः — {zhes bya ba'i mi rtag pa nyid ni glog la sogs pa la yod la/} {nam mkha' la sogs pa la med pa yin pas mi mthun pa'i phyogs kyi phyogs gcig la yod pa yin no//} इत्यनित्यत्वं विपक्षैकदेशवृत्ति—विद्युदादावस्ति नाकाशादौ न्या.टी.७५क/१९६.
mi mthun pa'i phyogs rnams dang ma 'dres pa
पा. अव्यवकीर्णा विपक्षैः, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}…{mi mthun pa'i phyogs rnams dang ma 'dres pa ni chen po'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ… जाता… अव्यवकीर्णा विपक्षैरधिमात्रा सू.व्या.१६२ख/५२.
mi mthun pa'i phyogs med pa'i rgyal po
ना. अविपक्षितराजः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{mi mthun pa'i phyogs med pa'i rgyal po dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः …अविव (?प)क्षितराजः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
mi mthun pa'i phyogs med pa'i nyes pa
अप्रतिपक्षदोषः— {mi mthun pa'i phyogs med pa'i nyes pa brjod pa la sogs pa yang blo ngan pa'i rnam par dpyod pa de lta bu dag ni btang snyoms su bya ba kho na yin no//} अप्रतिपक्षदोषोपक्षेपादयोऽपि दुर्मतिविस्पन्दितानीत्युपेक्षणीयाः प्र.वृ. २९९ख/४५.
mi mthun pa'i phyogs bzlog pa la the tshom za ba nyid
सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकत्वम् — {de'i phyir tshad ma dag las mi mthun pa'i phyogs bzlog pa la the tshom za ba nyid yin no zhe na} तेन सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकत्वं प्रमाणयोरिति चेत् वा.टी.९४क/५४.
mi mthun pa'i phyogs la chags pa
पा. विपक्षसक्तिः, सक्तिभेदः — {chags pa rnam pa bdun}… {de'i mi mthun pa'i phyogs la chags pa'i bag la nyal ba yang dag par ma bcom pa'i phyir mi mthun pa'i phyogs la chags pa} सप्तविधा सक्तिः…विपक्षसक्तिस्तु तद्विपक्षलाभानुशयासमुद्घातात् सू.व्या.२०३क/१०५.
mi mthun pa'i phyogs la med pa
पा. असपक्षेऽसत्त्वम्, लिङ्गस्य रूपभेदः — {de bzhin du mi mthun pa'i phyogs la med pa'i tshul gcig ma grub na yang ma nges pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} तथैकस्य रूपस्यासपक्षेऽसत्त्वस्यासिद्धावनैकान्तिको हेत्वाभासः न्या.बि. २३५क/१९५; {de bzhin du gzhan mi mthun pa'i phyogs la med pa zhes bya ba'i tshul gcig ma grub na yang ma nges pa'i gtan tshigs ltar snang ba yin te} तथाऽपरस्यैकस्य रूपस्य असपक्षेऽसत्त्वाख्यस्यासिद्धावनैकान्तिको हेत्वाभासः न्या.टी.७४ख/१९५.
mi mthun pa'i phyogs las ldog pa
विपक्षव्यावृत्तिः — {phyogs kyi chos nyid dang mthun pa'i phyogs la yod pa nyid dang mi mthun pa'i phyogs las ldog pa tsam yod pa'i phyir ro//} पक्षधर्मत्वसपक्षसत्त्वविपक्षव्यावृत्तिमात्रस्य विद्यमानत्वात् त.प.२४क/४९५.
mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba
पा. सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकः, हेतुदोषः — {nges pas ni mi mthun phyogs las ldog pa la the tshom za ba bsal ba yin no//} निश्चितग्रहणेन सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकोऽनैकान्तिको निरस्तः न्या.टी.४८ख/९५; सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकता — {de lta yin dang mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba yin no//} ततश्च सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकता त.प.१६२क/७७७; {gtan tshig dang po mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba yang ma yin te} न च प्रथमे हेतौ सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकता त.प.८८क/६२८; द्र. {mi mthun pa'i phyogs las bzlog pa la the tshom za ba/}
mi mthun pa'i phyogs las bzlog pa la the tshom za ba
पा. सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकः, हेत्वाभासभेदः — {ldog pa ni bsgrub par bya ba med pa la gtan tshigs med pa'i mtshan nyid la the tshom za ba'i phyir ro/} /{mi mthun pa'i phyogs las bzlog pa la the tshom za ba'i gtan tshigs ltar snang ba yin no//} व्यतिरेकस्य साध्याभावे हेतोरभावलक्षणस्य सन्देहात् कारणात् सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकः स्याद् हेत्वाभासः वा.टी.५७ख/१३; सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकता— {de'i tshe bzlog pa la gnod pa can gyi tshad ma ma bstan pa'i phyir ro/} /{mi mthun pa'i phyogs las bzlog pa la the tshom za bas gtan tshigs ma nges pa yin te} तदा विपर्यये बाधकप्रमाणानुपदर्शनात् सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकतेत्यनैकान्तिको हेतुः त.प.१२५ख/७०१; द्र. {mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba/}
mi mthun pa'i byed rgyu
पा. विरोधिकारणम्, कारणहेतुभेदः — {'byung ba'i byed rgyu}… {mi mthun pa'i byed rgyu ni gegs byed pa'i phyir ro/} /{mi mthun pa ma yin pa'i byed rgyu ni de las bzlog par rig par bya'o//} उत्पत्तिकारणं …विरोधिकारणं विघ्नकरणात् । अविरोधिकारणं तद्विपर्ययेण वेदितव्यम् अभि.स.भा.२७क/३७.
mi mthun pa'i tshad ma
प्रतिप्रमाणम् — {des ni rnam pa de lta bu'i mi mthun pa'i tshad mas bkag pa'i phyir} तेनैवंविधेन प्रतिप्रमाणेन प्रतिषिद्धत्वात् त.प.२३१क/९३२.
mi mthun pa'i mtshan nyid
विलक्षणम् — {mi mthun pa'i mtshan nyid kyis bdag med pa} विलक्षणनैरात्म्यम् म. भा.११ख/८९.
mi mthun pa'i mtshan nyid kyis bdag med pa
पा. विलक्षणनैरात्म्यम्, नैरात्म्यभेदः — {bdag med pa rnam pa gsum ste/} {mtshan nyid med pas bdag med pa dang mi mthun pa'i mtshan nyid kyis bdag med pa dang rang gi mtshan nyid kyis bdag med pa'o//} त्रिविधं नैरात्म्यम्—अलक्षणनैरात्म्यम्, विलक्षणनैरात्म्यम्, स्वलक्षणनैरात्म्यञ्च म.भा.११ख/८९.
mi mthun pa'i bsam pa
पा. विसभागाशयः, उपायभेदः — {sems can gyi don rnam pa bzhi mngon par 'grub par byed pa 'di la yang mdor bsdu na thabs rnam pa drug kho na yod par rig par bya ste/} {mthun pa dang}…{mi mthun pa'i bsam pa dang}…{dag pa} चतुर्विधस्याप्यस्य सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये समासतः षड्विध एवोपायो वेदितव्यः—आनुलोमिकः…विसभागाशयः…विशुद्धश्च बो.भू.१४०क/१८०.
mi mthun par gyur
= {mi mthun par gyur pa/}
mi mthun par gyur pa
• क्रि. प्रतिविरुद्धो बभूव — {de'i tshe byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po dang mi mthun par gyur to//} तेन खलु समयेनोत्तरपञ्चालराजो दक्षिणपञ्चालराजेन सह प्रतिविरुद्धो बभूव अ.श.२४क/२०; • सं. प्रतिकूलभावः — {gnas ngan len rab tu mang ba nyid kyis mi mthun par gyur pa'i phyir ro//} बहुदौष्ठुल्यतरत्वेन प्रतिकूलभावात् अभि.भा.२९क/९७८.
mi mthun par 'gyur
क्रि. प्रतिकूलं भवति — {mi rtag par mthong na mi mthun par 'gyur bas mi rtag pa'i rnam pas sdug bsngal gyi rnam pa 'dren par byed do//} अनित्यं तु दृश्यमानं प्रतिकूलं भवतीत्यनित्याकारो दुःखाकारमाकर्षति अभि.भा.४क/८७९.
mi mthun par 'gyur ba
= {mi mthun par 'gyur/}
mi mthun par sgrogs pa
क्रि. प्रतिगर्जति— {'gran dang rgyal dang sdang ba dang /} /{'khu dang mi mthun sgrogs pa dang //} स्पर्धते जयति द्वेष्टि द्रुह्यति प्रतिगर्जति । का.आ.३२४क/२.६१.
mi mthun par lta ba
विषमदृष्टिः म.व्यु.४६४७ (७२क).
mi mthun par byas pa yin
क्रि. नानुलोमितं भवति — {de lta na ni mdo dang mi mthun par byas pa yang yin la} एवं तु सूत्रं नानुलोमितं भवति अभि.भा.४६ख/१०४९.
mi mthun par byed pa
वि. व्यग्रकारी — {mi mthun par byed pa nyid} व्यग्रकारित्वम् वि.सू.८३ख/१०१.
mi mthun par byed pa nyid
व्यग्रकारित्वम् — {rgyal ba ni mi mthun par byed pa nyid ma yin no//} न व्यग्रकारित्वं जिनस्य वि.सू.८३ख/१०१.
mi mthun phyogs
= {mi mthun pa'i phyogs/}
mi mthun phyogs bral
वि. निर्विपक्षः — {dge slong tshur shog dogs med cing /} /{mi mthun phyogs bral nyams pa spangs/} /{legs par gsungs pa'i chos 'dul la/} /{tshangs pa'i spyod pa spyad 'dod pa'o//} एहि भिक्षो निराशङ्के निर्विपक्षे क्षयोज्झिते । आख्याते धर्मविनये ब्रह्मचर्यां चरेप्सितम् ।। अ.क.२८३ख/३६.४१.
mi mthun smra
विवादः — {sreg dang gzhal la mi mthun smra//} विवादो दग्धृतुल्ययोः अभि.को.३ख/१.३६.
mi mthun mtshan nyid
= {mi mthun pa'i mtshan nyid/}
mi mthun mtshan nyid dngos
विलक्षणात्मभावः — {mi mthun mtshan nyid dngos yin pa'am/} /{dngos dbye de nyid can yin chug//} विलक्षणात्मभावे वा वस्तुभेदोऽस्तु तात्त्विकः ।। त.स.१२३क/१०७२.
mi mtho
वि. अनुन्नतः — {mi mtho mi dma'} अनुन्नतोऽनवनतः म.व्यु.६३९४ (९१ख).
mi mthong
= {ma mthong ba/}
mi mthong ba
= {ma mthong ba/}
mi 'thad
= {mi 'thad pa/}
mi 'thad pa
• क्रि. नोपपद्यते — {ji ltar 'di legs par byas pa mi 'thad pa/} {de ltar re zhig rgyas par bstan par bya ba'i phyir}…{smos te} यथा चासौ संस्कृतिर्नोपपद्यते, तथा तावद्विस्तरेण दर्शयन्नाह त.प.१८८क/८३९; न युज्यते — {des ni spyi ni bye brag las/} /{bye brag can nyid du mi 'thad//} ततो विशेषात् सामान्यविशिष्टत्वं न युज्यते ।। त.स.४७क/४६७; न सङ्गच्छते — {ji ltar don dang ldan pa nyid mi 'thad ce na} कथमर्थवत्त्वं न सङ्गच्छते त.प.४२ख/५३४; विघटते — {rgyu dang 'bras bu'i dngos po bsgrubs pa na/} {las dang 'bras bu'i 'brel pa la sogs pa thams cad 'thad pa yin la/} {sun 'byin pa yang mi 'thad pa yin no//} कार्यकारणभावे साधिते सर्वं कर्मफलसम्बन्धादि घटते, दूषिते च विघटते त.प. २५१ख/२१७; न घटते— {de nyid ni thams cad mkhyen pas gsungs pa'i rigs pas rnam par dpyad na mi 'thad de} स एव न घटते युक्त्या विचार्यमाणः सर्वज्ञोक्त्या वि.प्र.२५०ख/२.६४; {rjes dpag tu yang mi 'thad de/} /{de yi mtshan nyid bral phyir ro//} नानुमानं च घटते तल्लक्षणवियोगतः ।। त.स.५४ख/५३०; • सं. अनुपपत्तिः — {chos thams cad ni rtsa ba med pa ste/} {yang dag par na rtsa ba mi 'thad pa'i phyir ro//} अमूला एव च सर्वधर्मास्तत्त्वतो मूलानुपपत्तेः शि.स.१४६ख/१४०; अयोगः — {mngon par gsal ba mi 'thad par/} /{sngar ni bstan par byas zin pas//} अभिव्यक्तेरयोगे च पुरस्तादुपपादिते । त. स.९८क/८७२; असम्बन्धः — {de yang de ltar mi 'thad pas/} /{byis pa'i spyod pa kho nar zad//} तत्राप्येवमसम्बन्धात् केवलं शिशुचेष्टितम् ।। बो.अ.१८ख/६.९७; अभावः — {rgyu ma yin pa ni byin gyis rlob par byed pa nyid du mi 'thad pa'i phyir ro//} अकारणस्याधिष्ठातृत्वाभावात् प्र.अ.१२४क/१३२; • वि. अनुपपन्नः — {mthong ba la mi 'thad pa zhes bya ba yod pa ma yin te} न हि दृष्टेऽनुपपन्नं नाम त.प.७२ख/५९७; अयुक्तः — {gzhan du yang de mthong ba las dmigs pa dang bcas par ni mi 'thad do//} तस्य चान्यत्रापि दृष्टत्वादयुक्तं सालम्बनत्वम् प्र.अ.१८०क/१९५; विगुणः — {yul tha dad pa'i phyir thams cad du song ba'i rna ba yang legs par byed par mi 'thad do//} भिन्नदेशत्वात् श्रोत्रस्यैवं सर्वगतस्यापि संस्कृतिर्विगुणा त.प.१४४ख/७४१.
mi 'thad pa nyid
अनुपपन्नत्वम् — {gzhan du mi 'thad pa nyid ni/} /{gang yin de nyid gtan tshigs te//} अन्यथाऽनुपपन्नत्वं यस्य तस्यैव हेतुता । त.स.५०ख/४९६.
mi 'thad par 'gyur
क्रि. नोपपद्येत — {gal te kun mkhyen med pa na/} /{gzhan du mi 'thad par 'gyur ro//} अन्यथा नोपपद्येत सर्वज्ञो यदि नो भवेत् ।। त.स.११७क/१०१४.
mi 'thun
= {mi mthun pa/}
mi 'thun pa
= {mi mthun pa/}
mi 'thob
= {mi 'thob pa/}
mi 'thob pa
• क्रि. न लभते— {de dag ni 'phags pa'i lam zhes bya ba'i sgra mi 'thob bo//} ते तु नाऽऽर्यमार्गशब्दं लभन्ते अभि.भा.४०क/१०२३; न भाव्यते — {der ni mngon par rtogs pa'i mtha' las byung ba mi 'thob bo//} न तस्मिन्नाभिसमयान्तिकं भाव्यते अभि.भा.५२ख/१०७०; • सं. अप्राप्तिः — {ci'i phyir mi 'thob ce na/} {gong na mthong lam med} कस्मादप्राप्तिः? नोर्ध्वं हि दृक्पथः अभि.भा.३१क/९८७; असम्प्राप्तिः — {brtson 'grus ha cang zhan pas khyad par mi 'thob cing dge ba'i phyogs gtugs pa} अतिलीनवीर्यस्य विशेषासम्प्राप्तिः कुशलपक्षपर्यादानम् श्रा.भू.९९ख/२६९; • वि. अनभिसम्भावनीयः — {mtshams kyi phyi rol dang mi 'thob pa'i phyogs dang mdun ma yin pa na 'dug pa las lhag por bya ba mi 'byung ngo //} न बहिःसीमानभिसम्भावनीयप्रदेशानग्रतस्थे नि (?अति)रिक्तकरणस्योत्थानम् वि. सू.३५ख/४४.
mi dag gis skyo bar byed pa
वि. संवेगमानुष्यकः — {mya ngan las 'da' ba sems par byed la/} {mi dag gis skyo bar byed pa ste} निर्वाणचिन्तकाः संवेगमानुष्यकाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
mi dang skal ba mnyam pa
मनुष्याणां सभागता — {mi dang skal ba mnyam par skyes} मनुष्याणां सभागतायामुपपन्नः म.व्यु.६४५६ (९२क).
mi dang nye
ना. उपनरः, नागराजः — {klu'i rgyal po mi dang nye} उपनरो नागराजः म.व्यु.३२६६ (५६ख).
mi dang 'dra
= {spre'u} वानरः, कपिः — कपिप्लवङ्गप्लवगशाखामृगवलीमुखाः । मर्कटो वानरः कीशो वनौकाः अ.को.१६६ख/२.५.३; नर इव वानरः अ.वि.२.५.३.
mi dang 'dra ba
= {mi dang 'dra/}
mi dang ldan pa
वि. पुरुषवान् — {phyogs 'di na du ba yod pa'i phyir spu long zhes byed pa la sogs pa'i bye brag dang ldan pa'i mi dang ldan pa ma yin no//} न रोमहर्षादिविशेषयुक्तपुरुषवानयं प्रदेशो धूमात् त.प.२८४ख/१०३३.
mi dang lhas mchod pa
वि. नरदेवपूज्यः म.व्यु.९५६६.
mi dal
= {mi dal ba/}
mi dal kun las thar ba
वि. सर्वाक्षणविनिर्मुक्तः — {mi dal kun las thar ba dang /} /{dad dang shes rab brtse ldan zhing //} सर्वाक्षणविनिर्मुक्ताः श्रद्धाप्रज्ञाकृपान्विताः । बो.अ.३८ख/१०.२७.
mi dal ba
अक्षणः — {ming chen khyim pa chos bzhi dang ldan na skye ba de dang der mi dal ba rnyed par 'gyur} चतुर्भिर्महानामन् धर्मैः समन्वागतो गृही अक्षणप्राप्तो भवति शि.स.४४ख/४२.
mi dor
क्रि. न विनिक्षिपेत् — {khri la sogs pa bab col du/} /{sgra dang bcas pa mi dor ro//} सशब्दपातं सहसा न पीठादीन् विनिक्षिपेत् । बो.अ.१३क/५.७२.
mi dor bar gsol
क्रि. मा परित्यज — {bdag mi dor bar gsol} मा मां परित्यज अ.श.१०४ख/९४.
mi drang ba
वि. वङ्कः — {byang chub sems dpa' rmu rgod dang lus dang ngag dang sems mi drang ba dang} बोधिसत्त्वखटुकाः कायवाक्चित्तवङ्काः रा.प.२५६क/१५९; ऊर्मिमान् मि.को.१८क ।
mi dran
= {mi dran pa/}
mi dran pa
• क्रि. न स्मरति — {sngon gyi gnas rjes su dran pas kyang mi dran no//} पूर्वनिवासानुस्मृत्या न स्मरति अभि.भा.६१ख/११११; {mi dga' byas pa nam yang bdag mi dran//} न हि स्मरामि…दैन्यानि मुखानि कर्तुम् जा.मा.४०क/४७; • सं. १. अस्मरणम् — {snang ba mi dmigs pa mi dran na ni 'gal ba la sogs pa yang mi dran no//} दृश्यानुपलब्ध्यस्मरणे विरोधादीनामस्मरणम् न्या.टी.६०क/१४६ २. मूर्च्छा म.व्यु.७५७८ (१०८क); • वि. विस्मृतः — {brkam pa med pa dang rku ba mi dran pa dang chos dang mthun pa'i 'tsho ba la gnas pa dang} लौल्यप्रशमाद्विस्मृतस्तेयप्रवृत्त्या धर्माविरोधिन्या च जा.मा.२६क/३०.
mi gda'
= {mi gda' ba/}
mi gda' ba
• क्रि. न दृश्यते — {rgyal po khyod kyi sras mchog gcig mi gda'//} एकस्तव पुत्रवरो न दृश्यते नृप सु.प्र.५९क/११९; • सं. अदर्शनम् — {lha gal te mi gda' ba'i phyogs su zla ba gsum bzhugs na} यदि देवस्त्रैमासीमदर्शनपथे तिष्ठति वि.व.१३५क/१.२४.
mi gda' ba'i phyogs
अदर्शनपथः — {lha gal te mi gda' ba'i phyogs su zla ba gsum bzhugs na} यदि देवस्त्रैमासीमदर्शनपथे तिष्ठति वि.व.१३५क/१.२४.
mi gda' bar bgyis
वि. अदृश्यः — {bskul ma thag tu lus mi gda' bar bgyis te}…{rgyal po'i pho brang ga la ba der chos mnyan pa'i slad du mchi bar bgyi'o//} सञ्चोदिताः समाना अदृश्यैरात्मभावैर्येन…राजकुलं तेनोपसंक्रमिष्यामो धर्मश्रवणाय सु.प्र.२४क/४७.
mi gdung
= {mi gdung ba/}
mi gdung ba
• ना. अतपाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{bzhi pa ni}…{mi gdung ba rnams dang}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…चतुर्थम्…अतपाः… इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang}…{mi gdung ba dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः…अतपाः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; अ.श.४क/३; • सं. अतपः, अतपेषु देवः — {'thab bral dang}…{mi gdung ba dang}…{'og min gyi lha} यामाः…अतपाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
mi bdag
= {mi'i bdag po/}
mi bde
= {mi bde ba/}
mi bde ba
• वि. अक्षेमः — {las bde mi bde dang gzhan ni//} क्षेमाक्षेमेतरत् कर्म अभि.को.१२ख/४.४५; दुःखः — {lha bdag gis ni nags tshal na gnas pa mi bde bar ma mthong lags so//} नैव च खलु मे देव वनवासो दुःख इति प्रतिभाति जा.मा.५१क/६०; विषमः — {'bab chu 'bab pa dang grog mkhar dang gad pa dag gis sa gzhi'i phyogs mi bde ba yod pa zhig na} सलिलमार्गवल्मीकश्वभ्रविषमभूभागे जा.मा.१४५ख/१६९; • सं. असुखम् — {mi bde ba byin pa} असुखदः ल.वि.१०६क/१५३; अरतिः — {de nyid mig tu song na ni/} /{mi bde ba dang gnod skyed ltar//} अक्षिगतं तु तथैव हि जनयत्यरतिं च पीडां च ।। अभि.भा.३ख/८७७; असातम् — {rnam par shes pa lnga'i tshogs dang ldan pa'i mi bde ba myong ba ni sdug bsngal lo//} पञ्चविज्ञानकायसम्प्रयुक्तमसातानुभवनं दुःखम् शि.स.१२५क/१२१; शूलम् — {sems can re re'i mi bde ba/} /{dpag tu med pa bsal 'dod cing //} किमुताप्रतिमं शूलमेकैकस्य जिहीर्षतः । बो.अ.३क/१.२२; • अव्य. दुर् — {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med lta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२.
mi bde ba byin pa
वि. असुखदः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{'khri shing ma lu ta ltar mi bde ba byin pa} अनित्याः खल्वेते कामाः… मालुतालतेवासुखदाः ल.वि. १०६क/१५३.
mi bde ba la gso sbyong bya ba
आपत्पोषधम् म.व्यु.८६७८ (१२१क).
mi bde bar gyur pa
वि. व्यथितः — {des thos nas mi bde bar gyur te/} {des bsams pa} स श्रुत्वा व्यथितः संलक्षयति वि.व.६ख/२.७८.
mi bde med pa
नाकः १. = {mtho ris} स्वर्गः मि.को.८७ख २. = {nam mkha'} आकाशम् मि.को.८७ख ।
mi bden
= {mi bden pa/}
mi bden pa
• वि. असत्यः — {gang brdzun pa slu ba'i chos can de ni mi bden pa} यन्मृषामोषधर्मि तदसत्यम् र. व्या.८४क/१९; {'dir yang dag pa ma yin pa ni dam pa ma yin pa'i rnam par gzhag pa'am mi bden pa'i rnam par gzhag pa ste} असताम् असाधूनां व्यवस्था, असत्या वा व्यवस्था वा.टी.५१ख/३; असत् — {gal te bya byed gcig yin par/} /{'gal lo zhe na mi bden te//} क्रियाकरणयोरैक्यविरोध इति चेद् असत् । प्र.वा.१३०ख/२. ३१८; अनृतः — {skyes bu gang dag bdud kyi grogs kyis rtag tu mi bden mun par song zhing lam nyams pa} येषां मार्गो विनष्टोऽनृततमसि सदा मारसङ्गैर्गतानां…पुंसाम् वि.प्र.११३क/१, पृ.११; असम्भाव्यम् — {mkhas pa bkur ba 'dod pa rnams/} /{mi nus pa nyid byed ma yin/} /{rnyed par dka' ba 'dod ma yin/} /{mi bden pa ni smra ma yin/} अशक्यं नैव कुर्वन्ति समीहन्ते न दुर्लभम् । असम्भाव्यं न भाषन्ते मानकामा मनीषिणः ।। अ. क.३६०क/४८.२८; • सं. = {mi bden pa nyid} असत्यता — {rigs kyi nye bar bstan pa mi bden par dogs pa} जात्युपदेशस्यासत्यता शङ्का प्र.अ.९क/११; • अव्य. मृषा — {mi bden smad dang bcas gyur pas/} /{khyod la slu bar byed pa ci//} वञ्चा माणविका किं ते सापवादाभवन्मृषा । अ.क.३ख/५०.२७.
mi bden pa'i don can
वि. असत्यार्थः लो.को.१८००.
mi bdog pa
वि. अविद्यमानः — {chos dang ldan pa'i don mi bdog pa'i rkyen las gzhan pa la mi 'chags so//} नाविद्यमानधर्मार्थप्रत्ययादन्यत्र रूढिः वि.सू.२६क/३२.
mi bdog par
विना — {dngos po gzhan med par te/} {gzhan mi bdog par gzhan gzhan du mi 'gyur ro//} अन्यवस्तुनः ऋते, ऋतेऽन्यतः, विना अन्यत्, अन्यदन्यन्न भवति प्र.प.८५क/१११.
mi 'da'
= {mi 'da' ba/}
mi 'da' ba
• सं. अच्युतिः — {spyi ni rnam par shes pa skyed par byed pa'i rang bzhin yin pas rang bzhin las mi 'da' ba'i phyir/} {dbang po legs par bya ba ltos pa med pa kho nar rnam par shes pa bskyed do//} सामान्यस्य विज्ञानजननस्वभाव इति स्वभावादच्युतेरनपेक्ष्यैवेन्द्रियसंस्कारं विज्ञानं जनयेत् प्र.वृ.३०२ख/४८; अनतिक्रमः — {de tsam gyis dbang po'i blo rnams rang gi yul gyi mtshams las mi 'da' bar bstan to//} एतावतेन्द्रियधियां स्वविषयमर्यादानतिक्रमो दर्शितः त.प.२६५क/९९९; अनतिक्रमणम् — {khams las mi 'da' ba'i rnam pas zhes bya ba'i don to//} धात्वनतिक्रमणप्रकारेणेत्यर्थः अभि.स्फु.८८ख/७६०; अव्यतिक्रमणम् म. व्यु.६३४० (९०क); • वि. अनतिक्रमणी — {'khor las mi 'da' ba} पर्षदनतिक्रमणी ल.वि.१४१ख/२०८; द्र.— {yongs su mya ngan las mi 'da'o//} न…परिनिर्वास्यामि ल.वि.१८०ख/२७४.
mi 'da' bar byed
क्रि. नातिक्राम्यति — {nyon mongs pa gang zhig khams gang du gtogs pa des ni khams de las mi 'da' bar byed do//} यः क्लेशो यद्धातुकः स तं धातुं नातिक्राम्यति अभि.स्फु.८८ख/७६०.
mi 'du ba
• सं. असङ्गः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni 'du ba'am mi 'du ba ma yin te} न…रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि सङ्गो वा असङ्गो वा सु.प.४४क/२१; • वि. असमवेतः — {gang zhig gang la mi 'du ba'i rgyu'i dngos po tsam du gyur pa de ni 'du ba ma yin pa'i rgyu yin te} असमवेतं तु यद्यस्य कारणभावं प्रतिपद्यते तदसमवायिकारणम् त.प.२५८क/२३२.
mi 'du ba ma yin pa
१. नासङ्गः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni 'du ba'am mi 'du ba ma yin te} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि सङ्गो वा असङ्गो वा सु.प.४४क/२१ २. नासङ्गता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'du ba yang ma yin/} {mi 'du ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि सङ्गता नाप्यसङ्गता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४४क/२१.
mi 'dud pa
• वि. अनतम्, निरोधसत्यस्य — {mi 'dud pa ni 'dod pa dang gzugs dang gzugs med pa'i sred pa med pas srid par mi 'dud pa'i phyir ro//} अनतं कामरूपारूप्यतृष्णाऽभावेन भवेष्वनमनात् अभि.स. भा.५४क/७५; • सं. अनमनम् — {srid par mi 'dud pa'i phyir ro//} भवेष्वनमनात् अभि.स.भा.५४क/७५.
mi 'dum pa
वि. व्यग्रः — {phra ma'i gzhi ni sems can 'dum pa dang mi 'dum pa dag go//} पैशुन्यस्य वस्तु समग्रव्यग्राः सत्त्वाः अभि.स.भा.४६क/६४; भिन्नः लो.को.१८०१.
mi 'dum pa la dga'
वि. व्यग्रारामः — {mi 'dum pa la dga' zhing mi 'dum pa la mos pa ma yin pa} न व्यग्रारामो भवति न व्यग्ररतः द.भू.१८८क/१५.
mi 'dum pa la mos pa
वि. व्यग्ररतः — {mi 'dum pa la dga' zhing mi 'dum pa la mos pa ma yin pa//} न व्यग्रारामो भवति न व्यग्ररतः द.भू.१८८क/१५.
mi 'dum par bya ba
वि. व्यग्रकरणी — {mi 'dum pa la dga' zhing mi 'dum pa la mos pa ma yin pas bden nam rdzun yang rung mi 'dum par bya ba'i tshig mi smra'o//} न व्यग्रारामो भवति न व्यग्ररतो न व्यग्रकरणीं वाचं भाषते सद्भूतामसद्भूतां वा द.भू.१८८क/१५.
mi 'dog
क्रि. नार्तीयते म.व्यु.१८३० (३९ख).
mi 'dogs
क्रि. न प्रज्ञप्यते — {de ni de ltar mi 'dogs so//} न स एवं प्रज्ञप्यते अभि.भा.८२ख/११९३.
mi 'dod
= {mi 'dod pa/}
mi 'dod cing mi mdza' ba dang phrad pa
अनिष्टाप्रियावियोगः, दुःखभेदः — {'dod cing mdza' ba dang bral ba dang /} {mi 'dod cing mi mdza' ba dang phrad pa'i sdug bsngal} इष्टप्रियवियोगा(निष्टा)प्रियावियोगदुःखम् का.व्यू. २२९क/२९२.
mi 'dod pa
• क्रि. १. नेच्छति — {de yang 'di thams cad phra rgyas kyis byas par ni mi 'dod kyi} स एतत् सर्वमनुशयकृतं नेच्छति अभि.भा.२२७ख/७६३ २. नेष्यते — {ba rgya ba yang rang bzhin gyis/} /{snal ma'i rgyur ni mi 'dod de//} प्रकृत्यैवांशुहेतुत्वमूर्णनाभेऽपि नेष्यते । त.स.८क/१००; • वि. अनिष्टः — {'dod pa las nyams pa dang mi 'dod pa byung bar dogs pa sngon du 'gro bas gzob pa lhur len pa ste} इष्टविघातानिष्टागमशङ्कापूर्वकं प्रतिकारतात्पर्यम् शि.स.१९१ख/१९१; नेष्टः — {gal te rgyu ni 'bras bu dag/} /{skyed par mi 'dod} कार्यं न जनयेद्यदि । हेतुरिष्टम् त.स.२१क/२२६; अनभिप्रेतः — {gal te bde ba'i tshor ba 'di rang gi mtshan} (?{bdag} ) {nyid kyis te/} {phan 'dogs par byed pa'i bdag nyid kyis mi 'dod pa zhig yin par gyur na} यदि चासौ सुखा वेदना स्वेनाऽऽत्मनाऽनुग्राहकात्मनाऽनभिप्रेता भवेत् अभि.स्फु.१५५ख/८८१; अनीप्सितः — {gang zhig slong ba de nyid sbyin par bya/} /{mi 'dod pa ni byin yang dga' mi 'gyur//} यदेव याच्येत तदेव दद्यान्नानीप्सितं प्रीणयतीह दत्तम् । जा.मा.११क/११; अनभीप्सितः — {gal te 'di bdag mi 'dod na//} यद्यसौ मेऽनभीप्सितः । बो.अ.१६ख/६.५५; न मतः — {'di ltar rang gi bdag nyid la/} /{rang dngos bya ba 'jug mi 'dod//} तथा हि न स्वभावस्य स्वात्मनि व्यापृतिर्मता । त.स. ५ख/७८; अकामः — {nyes pa med par mi 'dod bzhin du su yang phyugs su byar ngas mi nus kyi} न च मयाऽर्हः कश्चिदकामः पुरुषः पशुत्वे नियोक्तुमदुष्टः जा.मा.६२ख/७२; {rigs la'ang mi rtag nyid du ni/} /{khyed mi 'dod kyang thal bar 'gyur//} जातीनामप्यनित्यत्वमकामस्यापि ते भवेत् ।। त.स.९८क/८७१; पराङ्मुखः — {bde ba 'dod cing nyon mongs mi 'dod pas//} सुखार्थिनः क्लेशपराङ्मुखस्य जा.मा.१३१ख/१५२; न (+) कामः — {sbyin par mi 'dod pa} न दातुकामः बो.भू.६८ख/८८; • सं. १. अनिच्छा— {las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{dbang med lus can rnams kyis ni/} /{mi 'dod bzhin du legs byas sam/} /{nyes byas dag ni thob par 'gyur//} कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः ।। अ.क.१९७क/८३.१५; अरुचिः — {gal te so sor rab tu 'byung bar mi 'dod na rab tu phyung la rgan pa bsnyen par rdzogs par bya'o//} अरुचिश्चेदनेकध्यं प्रव्रज्यायां प्रव्रज्यातिरिक्तमुपसम्पादयेत् वि.सू.४क/३ २. = {mi 'dod pa nyid} असम्मतत्वम् — {mi 'dod pa dang zhe sdang gis/} /{tshad ma min pa nyid mi 'gyur//} द्वेषादसम्मतत्वाद्वा न च स्यादप्रमाणता । त.स.७७क/७२१ ३. वैशसम् — {sngon ni rgyu mtshan med pa ru/} /{mi 'dod sdig pa thob gyur pa//} पुरा निरभिसन्धेन प्राप्तवैशसकिल्विषम् । अ.क.१६०ख/१७.४६ ४. = {mi'i 'dod pa} नरेच्छा — {mi 'dod la ni ltos pa na/} /{skyes bus byas dang bye brag med//} नरेच्छायां त्वपेक्षायां पौरुषेयान्न भिद्यते । त.स.८७ख/७९७.
mi 'dod pa bzhin du
अकामम् — {nyam thag pas mgul nas mi 'dod bzhin du 'khyud pa la yang ngo //} कण्ठे चाकाममार्तया च लम्बने वि.सू.१३ख/१५.
mi 'dod pa thob pa
अनिष्टापत्तिः — {thams cad mkhyen pa sgrub par byed pa'i sangs rgyas pa 'di dag gi mngon par 'dod pa'i 'bras bu ma grub pa 'ba' zhig tu ma zad/} {'on kyang mi 'dod pa thob par 'gyur ba yang yin no//} न केवलमेषां बौद्धादीनां सर्वज्ञं साधयतामभीष्टफलासिद्धिः, अपि त्वनिष्टापत्तिरपि त.प.२६२क/९९४.
mi 'dod pa yin
क्रि. अनर्थिको भवति लो.को.१८०१.
mi 'dod pa'i thog tu gtong ba
पा. अनिष्टापत्तिः — {mi 'dod pa'i thog tu gtong ba ni sun 'byin pa zhes bya ba la} अनिष्टापत्तिर्हि दूषणमुच्यते त.प.१९६क/८५६; {mi 'dod pa'i thog tu gtong ba ni thal bar 'gyur bar brjod la} अनिष्टापत्तिर्हि प्रसङ्ग उच्यते त.प.२५०क/९७३.
mi 'dod par gyur
क्रि. नेच्छति स्म — {ci de dag las de sngon byung ba nyid du mi 'dod par gyur tam} किं ते तस्य तस्य कर्मणो भूतपूर्वत्वं नेच्छन्ति स्म अभि.भा. २४१ख/८१२.
mi 'dod par 'gyur ba
अनिष्टापत्तिः — {rang gi nye bar len pa ma log pa'i phyir mi 'dod par 'gyur ba ma yin no//} स्वोपादानाप्रवृत्तत्वादिति नानिष्टापत्तिः त.प.९६ख/६४५.
mi 'dod 'bras bu
अनिष्टफलम् लो.को.१८०१.
mi 'don
= {mi 'don pa/}
mi 'don pa
• क्रि. न पठ्यते — {'di kho bo cag gi sde pa mi 'don to//} नास्माकमयं निकाये पठ्यते अभि.भा. ८६ख/१२०३; • सं. अपाठः — {de kho bo cag mi 'don pa'i phyir sangs rgyas kyi bka' ma yin no//} सोऽस्माभिरपाठान्न बुद्धवचनम् अभि.भा.८६ख/१२०४.
mi 'dor
= {mi 'dor ba/}
mi 'dor ba
• क्रि. न रिञ्चति — {rnal 'byor mi 'dor ro zhes bya ba la sogs pas ni/} {ting nge 'dzin la sbyor ba dang chog par mi 'dzin pas bsgom pa las 'byung ba bstan te} न रिञ्चति योगमित्येवमादिना समाधिप्रयोगासन्तुष्टिभ्यां भावनामयं सन्दर्शितम् अभि.स.भा.७३क/१०१; • सं. १. अपरित्यागः — {rang gi don gsal bar byed pa mi 'dor ba'i phyir ro//} स्वार्थप्रकाशनापरित्यागात् त.प.१७०क/७९७; अनुत्सर्गः — {lta bar gyur pa mi 'dor ba} दृष्टिगतानुत्सर्गः म.व्यु.८४७९ (११७ख); अरिञ्चनम् — {de'i ro mi myang ba dang gong du zhi gnas la sbyor bas mi 'dor bar blta'o//} तदनास्वादनादुत्तरशमथप्रयोगाच्चास्यारिञ्चनं वेदितव्यम् अभि.स.भा. ७३क/१०२ २. = {mi 'dor ba nyid} अनुत्सृजनता — {chos la 'dun pa de yang mi 'dor ba} तस्य च धर्मच्छन्दस्यानुत्सृजनता शि.स.१०३क/१०२; • वि. अनुपरतः म. व्यु.७३०० (१०४क).
mi 'dra
= {mi 'dra ba/}
mi 'dra ba
• वि. असदृशः — {'dra dang mi 'dra nyid phyir dang /} {sgra yi yul dang yul min phyir/} /{rgyu mtshan gzhan} ।{ni yod pa na/} {blo ni yod dang med phyir ro//} सदृशासदृशत्वाच्च विषयाविषयत्वतः । शब्दस्यान्यनिमित्तानां भावे धीः सदसत्वतः ।। प्र.अ.१५६क/१७०; विसदृशः — {lus sprul ba de yang bdag dang 'dra ba'am mi 'dra ba'am/} {gzhan dang 'dra ba'am mi 'dra bar sprul ba ste} तत्पुनः कायनिर्माणमात्मनो वा सदृशं विसदृशं वा परस्य वा सदृशं विसदृशं वा निर्मिमीते बो.भू.३५क/४४; {mi 'dra bar smin pas na rnam par smin pa} विसदृशः पाको विपाकः म.व्यु.६५८५ (९४ख); अतुल्यः — {mi 'dra ba dang 'dra bar thugs rje mdzad pa'i phyir ro//} अतुल्यतुल्यकरुणायनाच्च अभि.भा.५७ख/१०९५; {'dra ba dang mi 'dra ba'i ngo bo phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid} तुल्यातुल्ये रूपे परस्परपरिहारस्थितलक्षणे त.प. ११२ख/६७५; असमानः — {'dra ba'i ngo bo ni dbang po'i shes pa'i spyod yul yin la/} {mi 'dra ba ni rnal 'byor gyi mngon sum du 'dod do//} समानं रूपमक्षज्ञानगोचरोऽसमानं तु योगिप्रत्यक्षमिष्यते त.प.११२ख/६७५; विषमः — {'dra bar brtsi ba'i phyir}…{gzhan du na mi 'dra bar brtsis par 'gyur te} समगणनार्थम्…अन्यथा हि विषमा गणना स्यात् अभि.स्फु.१९९ख/९६५; भिन्नः — {sdig sdig lta bu'i mtshan nyid can dang gling gzhan nas skyes pa'i tshul byad mi 'dra ba gnyis kyang ngo //} पापलक्षणभिन्नकल्पद्वीपान्तरयोः वि.सू.१२क/१३; विलक्षणः — {byed pa gzhan dang gzhan mi 'dra ba gzhan ni 'ga' yang rtogs pa ma yin pa} न कदाचिदपरापरविलक्षणव्यापाररूपता परोपलक्ष्यते प्र.अ.२८ख/३३; विसभागः — {de'i sprul ba 'di ni bdag dang 'dra ba yin no//} {de lta ma yin pa ni sprul ba bdag dang mi 'dra bar 'gyur ro//} आत्मसभागमस्य तन्निर्माणं भवति । अन्यथा तु विसभागं भवति निर्माणमात्मनः बो.भू.३५क/४५; • सं. = {mi 'dra ba nyid} असाम्यम् — {gzugs brnyan ma grub pa'i phyir dang /} /{mi 'dra'i phyir na dpe ma yin//} प्रतिबिम्बमसिद्धत्वादसाम्याच्चानिदर्शनम् ।। अभि. को.७क/३.११; असारूप्यम्— {de bas na shes pa'i mi 'dra ba las bzlog nas 'dra ba'i rnam par 'jog pa'i rgyu'o//} तस्मादसारूप्यव्यावृत्त्या सारूप्यं ज्ञानस्य व्यवस्थापनहेतुः न्या.टी.४६क/८३; वैसादृश्यम् — {de bzhin du ba men mthong ba las rta la sogs pa mi 'dra ba'i shes pa la yang ci'i phyir tshad ma gzhan du rnam par mi 'jog} तथा गवयदर्शनात् तुरङ्गादौ वैसादृश्यस्य विज्ञानमपि कस्मान्न प्रमाणान्तरं व्यवस्थाप्येत त.प.५०क/५५०; वैषम्यम्— {gal te rim gyis zhes bya ba la sogs pas dpe mi 'dra ba nyid du dogs par byed de} पर्यायादित्यादिना दृष्टान्तस्य वैषम्यमाशङ्कते त.प.१४९ख/७५१; वैरूप्यम्— {gal te bum pa la sogs pa mi 'dra ba dang bral bar gyur na} यदि घटादि वैरूप्येण रहितं भवेत् त.प.७१ख/५९५; वैलक्षण्यम् — {de'i tshe dngos dang btags pa'i yul la tha dad pa'i blo ste/} {mi 'dra ba 'khrul pa'i rtogs pa dang ma 'khrul pa'i rtogs pa nyid du 'gyur na} तदा गौणमुख्यार्थविषयाया बुद्धेर्विभेदो वैलक्षण्यं (स्खलद)स्खलद्गतित्वेन प्राप्नोति त.प.२६५ख/२४७.
mi 'dra ba rnam pa gnyis
द्विविधं वैलक्षण्यम् — १. {ngo bo nyid mi 'dra ba} स्वभाववैलक्षण्यम्, २. {'jug pa mi 'dra ba} वृत्तिवैलक्षण्यम् सू.व्या.२३६क/१४८.
mi 'dra ba nyid
असादृश्यम्— {'dir}…{bsgrub par bya ba dang dpe'i chos can sgra dang nam mkha' dag gi mi 'dra ba nyid brjod par bya ba yin pa} शब्दाकाशयोः साध्यदृष्टान्तधर्मिणोरसादृश्यमिहाभिधेयम् न्या.टी.६२क/१५२; वैरूप्यम् — {bum pa la sogs pa rnams mi 'dra ba nyid yin na yang snam bu la sogs pa las tha dad pa med do zhes bya ba ni/} {rang gi tshig dang 'gal ba yin te} ततश्च सत्यपि वैरूप्ये पटादीनाम् ‘न च घटादिभ्यो भेदोऽस्ति’ इति स्ववचनव्याहतिः त.प.७१ख/५९५; वैषम्यम् — {gal te rim gyis zhes bya ba la sogs pas dpe mi 'dra ba nyid du dogs par byed de} पर्यायादित्यादिना दृष्टान्तस्य वैषम्यमाशङ्कते त.प.१४९ख/७५१; विलक्षणता — {gang gis 'di ni rang gi mtshan nyid shes pa'i 'og rol du yin no zhe'am/} {mi 'dra ba nyid du rtogs par 'gyur ba snga ma dang phyi ma'i ngo bo la ni tshad ma yod pa ma yin no//} न खलु पूर्वोत्तरभावे प्रमाणं येन स्वलक्षणज्ञानादुत्तरकालमेतदिति विलक्षणता वा प्रतीयते प्र. अ.२७ख/३१.
mi 'dra'i mtshan
वैलक्षण्यम् — {gcig pu mang po ma yin te/} /{mi 'dra'i mtshan phyir gang na'ang med//} एकं च बहुधा नास्ति वैलक्षण्यान्न कुत्रचित् । ल.अ.१८९क/१६०.
mi 'drar 'gro
वि. अतुल्यगः — {thod rgal du ni snyoms 'jug pa/}…/{'gog pa'i bar du mi 'drar 'gro//} अवस्कन्द (व्युत्क्रान्त?)समापत्तिरानिरोधमतुल्यगा ।। अभि.अ.१०क/५.२५.
mi 'dre ba mdzad
क्रि. विश्लेषयति — {chags sems dang ni mi 'dre ba mdzad do//} {gnod sems dang ni rgyang sring ngo //} अभिध्याया विश्लेषयति, व्यापादाद् दूरीकरोति ग.व्यू.२३क/१२०.
mi 'dren
= {mi 'dren pa/}
mi 'dren pa
अनपकर्षणम् — {bar chad mthong na mi 'dren pa la'o//} अनपकर्षणेऽन्तरायदृष्टौ वि.सू.५२ख/६७.
mi ldag
नावलेहः — {lag pa mi ldag go //lhung} {bzed mi byog go//} न हस्तपात्रावलेह(–) वि.सू.४९ख/६३.
mi ldang bar byed pa
प्रशमनता — {nyon mongs pa'i rdul thams cad mi ldang bar byed pas char pa lta bu'o//} वृष्टिभूतं (सर्व)क्लेशरजः प्रशमनतया ग.व्यू.३११ख/३९७.
mi ldan
= {mi ldan pa/}
mi ldan pa
• सं. १. अयोगः — {mi ldan zhes bya ba ni ma 'brel ba ste} अयोग इति असंसर्गः त.प.१८७क/८३५; {gnyis po las gzhan pa'i/} /{tshad ma 'thad pa ma yin te/} /{tshad ma'i mtshan nyid mi ldan pa'am/} /{ldan na'ang 'di yi khong gtogs phyir//} न द्वयादन्यत् प्रमाणमुपपद्यते । प्रमाणलक्षणायोगाद्योगे चान्तर्गमादिह ।। त.स.५४ख/५३०; वियोगः — {gzhan gyi dngos dang mi ldan phyir//} परभाववियोगतः अभि.को.२ख/१.१८; अप्रयोगः — {shing zhes bya sogs ngo bo yis/} /{gang zhig brjod dang mi ldan yang /} /{zhes sbrel bar bya ba} वृक्ष इत्यादिरूपतो या वाचामप्रयोगेऽपीति सम्बन्धः त.प.२ख/४४९; विप्रयोगः — {sems dang ldan pa dang /} {sems dang mi ldan pa dang} चित्तसम्प्रयोगतां च, (चित्त)विप्रयोग(–) द.भू. २५३क/५०; विसंयोगः म.व्यु.२५६८ (४८क); मि.को.१२९ख; विरहः — {'di ni bskal pa bzang po'i byang chub sems dpa' yin na/} {gzugs bzang po dang mi ldan pas bdag nyid gsod par byed kyis} अयं भद्रकल्पीयो बोधिसत्त्वो रूपशोभाविरहादात्मानं प्रघातयति वि.व.१९१ख/१.६६ २. = {mi ldan pa nyid} असम्प्रयोगता — {sems dang ldan pa dang mi ldan pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चित्तसम्प्रयोगासम्प्रयोगतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९; वैकल्यम् — {longs spyod dang mi ldan pa'i sdug bsngal gyi bden pa} भोगवैकल्यदुःखसत्यम् बो.भू.१५३ख/१९९; वैधुर्यम् — {le lo'am rkyen dang mi ldan pa la brten nas} कौसीद्यं वा आगम्य प्रत्ययवैधुर्यं वा बो.भू.४४क/५७; • पा. १. वियोगः, व्यवच्छेदभेदः — {bzlog phyir ma yin mi ldan dang /} /{gzhan ldan rnam gcod rnam pa gnyis/} /{mi ldan gcod phyir gzhan dang ni/} /{rjes 'gro med par 'gyur ma yin//} द्विविधो हि व्यवच्छेदो वियोगापरयोगयोः । व्यवच्छेदादयोगे तु वार्ये नानन्वयागमः ।। प्र.वा. १४०ख/४.३८; अयोगः — {chos kyi tshig phrad tha dad par/} /{byed pas mi ldan gzhan ldan pa/} /{shin tu mi srid rnam gcod byed//} अयोगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव च । व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेचकः ।। प्र.वा. १४७ख/४.१९० २. असमन्वागमः, अचित्तसमापत्तिभेदः — {sems med pa'i snyoms par 'jug pa gnyis dang mi ldan pa rnams ni rgyu mthun pa las byung ba dag kho na yin no//} द्वे अचित्तसमापत्ती असमन्वागमश्च नैःष्यन्दिका एव अभि.भा.८६क/२७७; असमन्वयः— {snyoms 'jug dang /} {mi ldan pa dag rgyu mthun pa//} निःष्यन्दाः समापत्त्यसमन्वयाः अभि.को.५ख/२.४८; असमन्वितिः — {nyams pa gnyis ni mi ldan pa//} हानी द्वे असमन्वितिः अभि.को.१९ख/६.२२; • वि. = {bral ba} अपेतः — {rtog pa dang bral te mi ldan pa ni rtog pa dang bral ba yin te} कल्पनया अपोढम्, अपेतं कल्पनापोढम् न्या.टी.४०ख/४१; वियुक्तः — {chos ni gzhan gyi dngos po dang mi ldan no/} /{de lta bas na gang dang mi ldan pa de nyid kyis bsdus par ni mi rung ste} वियुक्तो हि परभावेन धर्मः । तस्मान्न येन वियुक्तस्तेनैव संगृहीतो युज्यते अभि.भा.३४ख/५४; विप्रयुक्तः — {mi ldan pa'i 'du byed kyi khyad par gyi} विप्रयुक्तसंस्कारविशेषस्य त.प.८९क/६३०; प्र.अ.१७८क/१९२; विसंयुक्तः — {de bde ba'i tshor ba myong na yang mi ldan pa myong gi ldan pa ni ma yin no//} स सुखामपि वेदनां वेदयते, विसंयुक्तो वेदयते, न संयुक्तः अ.श.२८१ख/२५८; {grol zhing nges par 'byung ste/} {mi ldan pas phyin ci log dang bral ba'i sems kyis mang du gnas par ma gyur to//} न…मुक्तो निःसृतो विसंयुक्तो विप्रयुक्तो विपर्यासापगतेन चेतसा बहुलं व्यहार्षम् अभि.स्फु.२१०क/९८४; अप्रतिसंयुक्तः — {mi ldan pa'i sems kyis 'dod pa dang ldan pa'i chos rnams shes par 'gyur ba yod dam zhe na} स्यादप्रतिसंयुक्तेन चित्तेन कामप्रतिसंयुक्तान् धर्मान् विजानीयात् अभि.भा.४८क/१०५६; असमन्वागतः — {de dang mi ldan pa ni bsam gtan nam gzugs med pa dag}…{'thob ste} असमन्वागतस्तेन शुद्धकं ध्यानमारूप्यं वा प्रतिलभते अभि. भा.७२क/११५१; विकलः — {des na mig la sogs pa dang mi ldan pa yang skye ba gzhan du yang mig la sogs pa dang ldan par 'gyur ro//} ततश्चक्षुरादिविकलस्यापि जन्मान्तरे पुनरविकलचक्षुरादिता प्र.अ.५०क/५७; विहीनः — {mig dang mi ldan pa yi skye bo rnams} चक्षुर्विहीना जनाः र.वि.१२६क/१०९; • अव्य. निस् — {dpal dang mi ldan pa} निःश्रीकम् जा.मा.७३ख/८५.
mi ldan pa ma yin
वि. अवियुक्तः — {chos dus rnams su 'jug pa na 'das pa ni 'das pa'i mtshan nyid dang ldan la/} {ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i mtshan nyid dag ni mi ldan pa ma yin no/} धर्मोऽध्वसु प्रवर्तमानोऽतीतोऽतीतलक्षणयुक्तः, अनागतप्रत्युत्पन्नाभ्यामवियुक्तः अभि.भा.२४०क/८०६.
mi ldan pa med pa
पा. अविधुरम्, विशुद्धवीर्यभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus}… {rnam pa bcu}…{'tsham pa dang}…{mi ldan pa med pa dang} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम्… दशविधं… अनुरूपम्… अविधुरम् बो.भू.१०९ख/१४१.
mi ldan pa'i 'du byed
पा. विप्रयुक्ताः संस्काराः, चित्तविप्रयुक्ताः संस्काराः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med snyoms 'jug dag dang /} /{srog dang mtshan nyid rnams dang ni/} /{ming gi tshogs la sogs pa yang /} /{'du byed 'di dag ni sems dang mtshungs par ldan pa yang ma yin la gzugs kyi rang bzhin yang ma yin pas sems dang ldan pa ma yin pa dag ces bya'o//} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकं समापत्ती जीवितं लक्षणानि च ।। नामकायादयश्चेति । इमे संस्कारा न चित्तेन सम्प्रयुक्ताः, न च रूपस्वभावा इति चित्तविप्रयुक्ता उच्यन्ते अभि.भा.७०क/२०९; त.प.८९क/६३०.
mi ldan par 'gyur
क्रि. असमन्वागतः स्यात् — {de lta ma yin na de'i gong du skyes pa de bde ba'i dbang po dang mi ldan par 'gyur ro//} अन्यथा हि स तस्मादूर्ध्वोपपन्नः सुखेन्द्रियेणासमन्वागतः स्यात् अभि.भा.१९ख/९३६.
mi ldog
= {mi ldog pa/}
mi ldog pa
• क्रि. न निवर्तते — {mtha' mar phyin pa de la med/} /{phyir yang de las mi ldog ste//} निष्ठागतिर्न तस्यास्ति न च भूयो निवर्तते । ल.अ.१०९क/५५; {sems can dang lta ba'i snyigs ma'i nyes pas mi ldog go/} सत्त्वदृष्टिकालुष्यदोषैर्न निवर्तते शि.स.१५३ख/१४८; नार्तीयते म.व्यु.१८३० (३९ख); मि.को.१२३ख; • सं. १. अनिर्वृत्तिः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni ldog pa yang ma yin mi ldog pa yang ma yin te} न…रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां निर्वृत्तिर्न अनिर्वृत्तिः सु.प.४४ख/२२; अविनिवृत्तिः — {gal te me ni log na yang /} /{shing gi 'gyur ba mi ldog bzhin/} /{de ni ldog pa med ce na//} निवृत्तेऽप्यनले काष्ठविकाराविनिवृत्तिवत् । तस्यानिवृत्तिरिति चेत् प्र.अ.६६क/७४; न निवृत्तिः — {dper na me log kyang shing gi 'gyur ba mi ldog pa} यथा दहननिवृत्तावपि न काष्ठविकारनिवृत्तिः प्र.अ.६६क/७४; अनिवर्तनम् — {'brog dgon pa'i dbus su grong khyer sprul ba bzhin du 'di ni}…{rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi mi ldog pa'i thabs yin no//} अटवीमध्ये नगरनिर्माणवदनिवर्तनोपाय एषः…संबुद्धानाम् र.व्या.१०४ख/५६ २. = {mi ldog pa nyid} अनभिनिवृत्तिता — {ma skyes pa dang}…{mi ldog pa dang}…{la yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug ste} अजाततां च…अनभिनिवृत्तितां च…यथाभूतमवतरति द.भू.१३९ख/४२; • वि. अनिवृत् — {bde 'gror rigs mthor skye dbang tshang /} /{phor 'gyur tshe rabs dran mi ldog//} सुगतिः कुलजोऽव्यक्षः पुमान् जातिस्मरोऽनिवृत् ।। अभि.को.१५क/४.१०८; {nur bas na ldog pa'o/} /{nur ba med pas na mi ldog pa ste/} {ldog pa med ces bya ba'i tha tshig ste} निवर्तत इति निवृत्, न निवृदनिवृत् । अनिवर्तक इत्यर्थः अभि.भा.२१९ख/७३५; अनिवर्तः — {mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa} अनिवर्तप्रयोगः ग.व्यू.३०८क/३९५; अनिवार्यः — {phung po rnams kho na yang gang zag yin pas gzhan pa ma yin pa nyid mi ldog par 'gyur ro//} स्कन्धा एव च पुद्गला इत्यनन्यत्वमनिवार्यं प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५; अनिवर्त्यः — {chos thams cad la stong par blta ste}…{mi ldog pa} सर्वधर्मान् शून्यान् व्यवलोकयति…अनिवर्त्यान् स.पु.१०४ख/१६७; द्र.— {phyir mi ldog pa/}
mi ldog pa can
वि. अव्यतिरेकी लो.को.१८०२.
mi ldog pa nyid
अनिर्वर्तिता — {rgud pa dka' ba spyod pa'i sdug bsngal dag gis sbyor ba las mi ldog pa nyid dang} विपत्तिदुष्करचर्यादुःखैः प्रयोगानिर्वर्तिता सू.व्या. २५४ख/१७३.
mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa
वि. अनिवर्तप्रयोगः — {smon lam thams cad mngon par bsgrub pa'i phyir mi ldog pa'i sbyor ba dang ldan pa'o//} अनिवर्तप्रयोगः सर्वप्रणिधानाभिनिर्हाराय ग.व्यू.३०८क/३९५.
mi ldog par 'gyur
क्रि. अनिवार्यं प्राप्नोति — {phung po rnams kho na yang gang zag yin pas gzhan pa ma yin pa nyid mi ldog par 'gyur ro//} स्कन्धा एव च पुद्गला इत्यनन्यत्वमनिवार्यं प्राप्नोति अभि.भा.८३ख/११९५.
mi ldog par bya
क्रि. न निवर्तेत् — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o/} /{brtson par bya'o//} …{mi ldog par bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि, व्यवस्यामि…न निवर्ते शि.स.१५३ख/१४८.
mi sdug
= {mi sdug pa/}
mi sdug gyur
वि. विरूपितः — {mdze yis lus ni mi sdug gyur/} /{shu bas lus kyi pags pa bkra//} विरूपिततनुः कुष्ठैः किलासशवलच्छविः । जा.मा.१४४ख/१६७.
mi sdug pa
• सं. १. विकृतिः — {lhag par mi sdug par 'gyur/} {de mi sdug par gyur pa na/} {skyugs pa lta bur gyur pa} परां च विकृतिमापद्यते । यस्यां च विकृतौ वर्तमानश्छर्दितकोपमः ख्याति श्रा.भू.३०क/७५; अलक्ष्मीः — {de nas bu mo de'i mi sdug pa med par gyur te/} {bzang mor gyur} ततो दारिकाया अपगता अलक्ष्मीः । लक्ष्मीः प्रादुर्भूता अ.श.२१५ख/१९८ २. कारणा — {gsad pa de dag gsod pa'i tshe mi sdug pa che dgur byas pas na} तेषां च वध्यानां हन्यमानानां विविधाः कारणाः कार्यमाणानाम् ग.व्यू.२४ख/१२१ ३. = {mi sdug pa nyid} अशुभता — {khong khro ba'i ni de dag mi sdug pa yid du mi 'ong ba yin te} प्रतिघस्यामनापं तदशुभतादिलक्षणम् अभि.स्फु.२१७ख/९९६; • पा. १. अशुभा [1] चरितविशोधनालम्बनभेदः — {spyad pa rnam par sbyong ba'i dmigs pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {mi sdug pa dang byams pa dang}…{dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa'o//} चरितविशोधनमालम्बनं कतमत् । तद्यथा—अशुभा, मैत्री…आनापानस्मृतिश्च श्रा.भू.७९क/२०२ [2] ज्ञेयवस्तुभेदः — {de la shes bya'i dngos po gang zhe na/} {'di lta ste/} {mi sdug pa 'am byams pa'am} तत्र ज्ञेयं वस्तु (कतम त् ।) तद्यथा अशुभा वा, मैत्री वा श्रा.भू.७५क/१९३ २. बीभत्सः, ओ सम् [1] बीभत्सरसः — बीभत्सं विकृतम् अ.को.१४४क/१.८.१९; बीभत्सा निन्दा, सा अत्रास्तीति बीभत्सम् अ.वि.१.८.१९ [2] नृत्यप्रकारः म.व्यु.५०३८ (७६ख); मि.को.३०ख; मि.को.२८ख; • ना. विरूपः, गृहपतिपुत्रः — {rab 'byor dang}…{mi sdug pa dang} …/{sde tshan dag tu bstan pa yin//} सुभूतिः…विरूपः… वर्गो भवति समुदितः अ.श.२५१क/२३१; अ.श.२७३क/२५०; • वि. अशुभः — {mi sdug par so sor rtog pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {'dod pa la rnam par rtog pa spong bar 'gyur ro//} अशुभप्रत्यवेक्षा धर्मालोकमुखं कामवितर्कप्रहाणाय संवर्तते ल.वि.२०ख/२३; अप्रियः — {sdug pa dang mi sdug pa dang phrad pa dang bral ba'i dus} प्रियाप्रियसंयोगवियोगावस्थायाम् अभि.स.भा.१९क/२५; अनिष्टः — {der ni nags mes tshig gyur cing /} /{mi sdug shin tu rid pa'i lus/} /{spra mo zhar ma de la ni/} /{bstan nas rgyal bas bka' stsal pa//} तत्र दावानलप्लुष्टामनिष्टक्लिष्टविग्रहाम् । काणां मर्कटिकामस्मै दर्शयित्वाऽवदज्जिनः ।। अ.क.१०८ख/१०.९७; विरूपः — {sna leb cing mi sdug pa dang} स्फुटितचिपिटविरूपघोणानि जा.मा.३९ख/४६; {las gang dag bgyis na des mi sdug par gyur la} किं कर्म कृतं येन विरूपा संवृत्ता अ.श.२१६क/१९९; विकृतः — {sbrul ni mi sdug 'jigs byed pa/}…{bris} लिखेत् सर्पं विकृतं तु भयप्रदम् गु.स.१२९ख/८५; दुर्दर्शनः — {gzhan gyi zas za'i bran dang ni/} /{glen pa mi sdug nyam chung dang //} परपिण्डाशिनो दासा मूर्खा दुर्दर्शनाः कृशाः ।। बो.अ.२२ख/७.५७; विजुगुप्सितः — {mi sdug pad+ma} विजुगुप्सितं जलरुहम् र. वि.१०६ख/६०; बीभत्सः — {ji ltar bud med lus la dri bcas gos gon mi sdug gzugs ldan pa//} यद्वत् स्त्री मलिनाम्बरावृततनुर्बीभत्सरूपान्विता र.व्या.१०८क/६५; {mchog tu mi sdug} परमबीभत्सः अ.श.१३४ख/१२४; रौद्रः — {mig 'bar zhing ser la yo zhing mi sdug pa dang //} दीप्तपिङ्गलकेकररौद्रनयनानि जा.मा.३९ख/४६; घोरः — {mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} घोरेक्षणाः खुरनिकाशविरूपघोणाः । जा.मा.८१ख/९४; • अव्य. वि — {mdog mi sdug} विवर्णः अ.क.२१३ख/२४.६८; {byis pa'i gdon dang mi sdug gzugs//} बालग्रहविरूपाश्च म.मू.२४८ख/२८१; दुर् — {blta na mi sdug} दुर्दर्शनः अ.श.१३४ख/१२४.
mi sdug pa rnam pa drug
षड्विधाऽशुभा — १. {mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid} प्रत्यशुभता, २. {sdug bsngal gyi mi sdug pa nyid} दुःखाशुभता, ३. {ngan pa'i mi sdug pa nyid} अवराशुभता, ४. {ltos pa'i mi sdug pa nyid} आपेक्षिकी अशुभता, ५. {nyon mongs pa'i mi sdug pa nyid} क्लेशाशुभता, ६. {rab tu 'jig pa'i mi sdug pa nyid} प्रभङ्गुराशुभता श्रा.भू.७९क/२०२.
mi sdug pa dang phrad pa
अप्रियसम्प्रयोगः — {mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang bral ba'i sdug bsngal} अप्रियसम्प्रयोगोऽपि प्रियविप्रयोगोऽपि दुःखम् ल.वि.२००क/३०३; अप्रियसमवधानम् — {'jig rten snying po med pa dang 'jig pa dang}…{mi sdug pa dang phrad pa dang sdug pa dang 'bral ba dang byis pa 'drid pa dang} असारमित्वरं च लोकम्…अप्रियसमवधानं प्रियाविनाभावं बालोल्लापनम् रा.प.२४५क/१४३.
mi sdug pa dang 'phrad pa'i sdug bsngal
पा. अप्रियसम्प्रयोगदुःखम्, दुःखभेदः — {sdug bsngal brgyad}…{mi sdug pa dang phrad pa'i sdug bsngal} ( अष्टौ दुःखानि)…अप्रियसम्प्रयोगदुःखम् म.व्यु.२२३८ (४४क).
mi sdug pa'i 'gro ba
अनिष्टगतिः — {mi sdug pa'i 'gro ba gsum gyi g}.{yang sar gzhol ba} अनिष्टगतित्रयप्रपातनम्रेण अ.श.११८ख/१०८.
mi sdug pa'i rnam pa bsgom pa
पा. अशुभाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o/} /{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni} …{mi sdug pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः—अशुभाकारभावनः सू. व्या.१६७क/५८.
mi sdug par gyur
भू.का.कृ. विरूपा संवृत्ता — {las gang dag bgyis na des mi sdug par gyur la} किं कर्म कृतं येन विरूपा संवृत्ता अ.श.२१६क/१९९.
mi sdug par so sor rtog pa
पा. अशुभप्रत्यवेक्षा, धर्मालोकमुखभेदः — {mi sdug par so sor rtog pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {'dod pa la rnam par rtog pa spong bar 'gyur ro//} अशुभप्रत्यवेक्षा धर्मालोकमुखं कामवितर्कप्रहाणाय संवर्तते ल.वि.२०ख/२३.
mi sdug gzugs can
वि. विरूपकः — {'dod chags kyis ni mi sdug gzugs can dang /} /{lce med pa dang gyol dang zhar bar 'gyur//} काणाश्च खञ्जाश्च विजिह्वकाश्च विरूपकाश्चैव भवन्ति रागात् । शि.स.५०ख/४८.
mi sdod
= {mi sdod pa/}
mi sdod pa
अनवस्थानम् — {'gron mi sdod na 'gro bzhin du bya'o//} करणमनवस्थाने सार्थेऽस्य गच्छद्भिः वि.सू.६१क/७७; द्र.— {yun ring mi sdod pa} अचिरस्थितिः अ. क.८ख/५०.८१.
mi sdod par bskyed pa
अक्षेपक्रिया — {ci de dag gi mi sdod par bskyed pa'i chos can gyi ngo bo nyid de/} {tha ma'i gnas skabs de kho na'i tshe 'byung ngam/} {'on te sngon yang yod de} सोऽक्षेपक्रियाधर्मा स्वभावस्तदैवान्त्यावस्थायामुत्पन्नः, आहोस्वित् प्रागपि आसीत् हे.बि.२४४ख/६०.
mi sdom pa
असंवरः लो.को.१८०२.
mi na
= {mi na ba/}
mi na ba
वि. अग्लानः — {mi na ba la'o/} /{sbyin bdag gis ma bstabs pa la'o//} अग्लानस्याप्रवारितस्य दानपतिना वि.सू.३५क/४४; स्वस्थः — {ma gus pa la chos mi bshad/} /{mi na bzhin du mgo dkris dang //} धर्मं निर्गौरवे स्वस्थे न शिरोवेष्टिते वदेत् । बो.अ.१३ख/५.८८.
mi nad
मरकः — {de'i tshe rgyal po'i grong khyer de na skye bo mang po la mi nad byung ste} तस्य च राज्ञो नगरे तेन समयेन महाजनमरको बभूव अ.श.४३क/३७.
mi nus
• क्रि. १. न शक्नोति— {gzhan ni res 'ga' rang gi rgyud las kyang nyon mongs pa mtha' dag yongs su spang bar mi nus so//} अन्यो हि स्वसन्तानादपि कदाचित् क्लेश र (?ग भो.प.)णं परिहर्तुं न शक्नोति अभि.भा. ५९क/११००; न शक्यते — {bstan par mi nus pa} निर्देष्टुं न शक्यते त.प.११७क/६८५; {gzhan du 'thad pa kho na'i phyir/} /{nus pa rtogs par mi nus te//} अन्यथैवोपपन्नत्वाच्छक्तिर्बोद्धुं न शक्यते । त.स.९६ख/८६१; नैव शक्यते — {de ltar rim pa byed pa yi/} /{mi ni nus med nges byas na/} /{'dir ni khyab pa 'di 'grub ste/} /{de ni nges par mi nus so//} तथाविधे क्रमे कार्ये नराशक्तौ च निश्चये । सिद्धे व्याप्तिरिहेयं च निश्चेतुं नैव शक्यते ।। त.स.१०१ख/८९५; न पार्यते— {gang gi tshig tshad ma thams cad kyis rnam par dpyad pa na mnos par mi nus pa} यस्य वचनं सर्वत्र प्रमाणैर्निवा(?र्विचा)र्यमाणं व्याहर्तुं न पार्यते त.प.२६३ख/९९६; न समर्थं भवति — {phra rgyas med par ni srid pa mngon par 'grub par mi nus pa} अन्तरेण चानुशयान् भवाभिनिर्वर्तने न समर्थानि भवन्ति अभि.भा.२२६ख/७५९; नोत्सहते — {de'i phyir rked pa bcag pa'i phyir yang ldang bar mi nus so//} अतो भग्नपृष्ठत्वात् नोत्थातुं पुनरुत्सहन्ते अभि.भा. २३३क/७८५ २. नैव शक्येत — {de ni bya bar mi nus te/} /{ngo bo med phyir mkha' pad bzhin//} कर्तुं तन्नैव शक्येत नैरूप्याद्वियदब्जवत् ।। त.स.२क/२३; • = {mi nus pa/}
mi nus pa
• वि. असमर्थः — {khru gang tsam gyi nam mkha' la mchong bar mi nus pa} हस्तमात्रव्योमोत्प्लवनासमर्थाः त.प.२६५ख/१०००; {nus pa dang mi nus pa'i ngo bo nyid dag la byed pa dang mi byed pa mi rung ba'i phyir ro//} समर्थासमर्थस्वभावयोः क्रियाऽक्रियाऽयोगात् हे.बि. २४४क/५९; न शक्तः — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu ni/} /{tshang nas byung bar mi nus kyi//} राजहंसशिशुः शक्तो निर्गन्तुं न गृहादपि । त.स.१२५क/१०८१; अक्षमः — {gal te rang sgrub par nus pa/} /{gzhan sgrub mi nus ma yin nam//} स्वसाध्यायां समर्थं चेदन्यस्यामक्षमं ननु । त.स.६१क/५८२; न क्षमः — {bdag 'dra'i blo gros blun po rnams kyis sngon med dngos po nam yang brjod mi nus//} वक्तुं वस्तु न मादृशा जडधियोऽपूर्वं कदाचित्क्षमाः त.प.१३३ख/१; अप्रतिबलः — {na ste mi nus pa 'am sems 'khrugs pa la nyes pa med do//} अनापत्तिर्ग्लानः स्यादप्रतिबलः क्षिप्तचित्तो वा बो.भू.८७ख/१११; अशक्यः — {slar yang dgug par mi nus so//} प्रत्यानेतुमशक्याः अ.क.२३४क/२६.१८; {de yang bya bar mi nus phyir/} /{de rang bzhin du rtag gnas pa//} स चाशक्यक्रियो यस्मात् तत्स्वरूपं सदा स्थितम् ।। त.स.१६क/१८३; न शक्यः — {nyer len 'gyur ba med par ni/} /{nyer len can dag 'gyur bar ni/} /{byed par mi nus} उपादानाविकारेण नोपादेयस्य विक्रिया । कर्तुं शक्या प्र.वा.१०९ख/१.६२; न प्रभुः — {ci'i phyir mi nus she na} कस्मान्न प्रभुः त.प.२१९ख/९०९; • सं. १. अशक्तिः — {'di dag gi thun mong ma yin pa'i ngo bo bstan par mi nus pa'i phyir yang mi nus pa'i skyon no//} न चाप्येषामसाधारणं रूपं शक्यं निर्देष्टुमित्यशक्तिदोषः त.प.२६३क/२४२; {mi nus na tha gu bres te'o//} अशक्तौ सूत्रकेणाक्षिप्य वि.सू.५९क/७५; अपारणम्— {mi nus na du ma'o//} अपारणेऽनेकस्य वि.सू.६१क/७७ २. = {mi nus pa nyid} असामर्थ्यम् — {blang bar bya ba dang dor bar bya ba'i de kho na nyid mthong na yang rnam pa thams cad yongs su mi shes pa dang ston par mi nus pa gang yin pa de ni shes bya'i sgrib pa'o//} दृष्टस्यापि हेयोपादेयतत्त्वस्य यत् सर्वाकारापरिज्ञानं प्रतिपादनासामर्थ्यं च तज्ज्ञेयावरणम् त.प.२९५क/१०५२; न सामर्थ्यम् — {byis pa nor spel mi nus pas/} /{dar la bab na 'di ci bde//} शिशोर्नार्जनसामर्थ्यं केनासौ यौवने सुखी । बो.अ.२६क/८. ७२; • = {mi nus/}
mi nus pa nyid
१. अशक्यता— {mi nus pa nyid na ras mar byas te shing bu'i rtse mo la btags nas sprug go//} अशक्यतायां चीरीकृत्य यष्ट्यामुपनिबध्य प्रस्फोटनम् वि.सू.९६क/११५; अप्रतिबलत्वम्— {mi nus pa nyid yin na gnyis pa'i 'o//} अप्रतिबलत्वे द्वितीयस्य वि.सू. ६१क/७७; अशक्तवत्ता — {byas sam ma byas ci zhig ji lta bu zhig ces dran par mi nus pa nyid} अशक्तवत्तायां कृतं नो वा किं वा कीदृशं चेति स्मर्तुम् वि.सू.८६ख/१०४; द्र. {phyir bcos par mi nus pa nyid} अशक्यप्रतिसंस्करणता वि.सू.९६ख/११६ २. अशक्य एव — {'on te}… {sgra ni rlung gis bda' bar mi nus pa nyid do}… {zhe na} अथ शब्दः प्रेरयितुमशक्य एव मातरिश्वना प्र.अ. १६२ख/५१२.
mi nus byung can
वि. अशक्तिजः — {nged la go yi sgra gnas na/} /{de mi nus byung can byas pa'o//} गोशब्देऽवस्थितेऽस्माकं तदशक्तिजकारितात् त.प.२००क/८६६.
mi gnag
वि. अकृष्णः — {nag po dang dkar po dang mi dkar mi gnag pa dang phyogs du ma'i las yongs su len pa rnam pa tha dad pa} कृष्णशुक्लाकृष्ण(आ)शुक्लानेकदेशकर्मसमादानवैमात्रताम् द.भू.२५२ख/४९.
mi gnas
• क्रि. १. न तिष्ठति — {sprin gyi rtsom pa'ang rang bzhin gyis/} /{skad cig gnyis par mi gnas so//} क्षणद्वयं न तिष्ठन्ति घनारब्धान्यपि स्वयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२९; नावतिष्ठते— {ji ltar bum pa glo rdol du kha nas chu blugs pa 'og tu 'gro zhing mi gnas pa bzhin no//} यथा सच्छिद्रकुम्भे मुखनिक्षिप्तमुदकमधस्ताद् गच्छति, नावतिष्ठते बो.प.९३क/५७; न विहरति — {'du 'dzi la dga' ba'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas so//} न सङ्गणिकारामकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६६; न विवसति — {de ni mi gnas so//} न विवसत्यसौ अभि. को.१४ख/४.१००; नाध्यावसति — {khyim na ni mi gnas so//} अगारं तु पुनर्नाध्यावसति अभि.भा.२१क/९४२; विशीर्यते — {rnam par dpyad na ni thams cad mi gnas pa nyid do//} विचार्यमाणं हि सकलमेव विशीर्यते प्र.अ. २७ख/३१ २. न तिष्ठेत् — {gzhan pa'i sems kyis skad cig kyang /} /{dngos grub 'dod pas mi gnas so//} क्षणमप्यन्यचित्तः सन्न तिष्ठेत् सिद्धिकाङ्क्षकः ।। हे.त. १४क/४४; • = {mi gnas pa/}
mi gnas pa
• सं. १. अस्थितिः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni gnas pa'am mi gnas pa ma yin te} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां स्थितिर्वा अस्थितिर्वा सु.प.४२क/२०; {sgra las byung ba'i shes de dag/} /{log par snang bar 'gyur ba yin/} /{rigs dang rang gi mtshan nyid sogs/} /{brjod bya rjod byed mi gnas phyir//} मिथ्यावभासिनो ह्येते प्रत्ययाः शब्दनिर्मिताः । जातिस्वलक्षणादीनां वाच्यवाचकताऽस्थितेः ।। त.स.९३ख/८५२; अनवस्थानम् — {khyab par byed pa log na khyab par bya ba mi gnas pa'i phyir ro//} व्यापकनिवृत्तौ व्याप्यस्यानवस्थानात् त.प.२१७ख/९०४; अप्रतिष्ठानम् — {des na chos thams cad ni rtsa ba yongs su chad pa ste/} {snying po med pa'i rtsa ba can/} {mi gnas pa'i rtsa ba can} …{zhes brjod do//} तत उच्यन्ते सर्वधर्मा (परिच्छिन्नमूला) असारमूला अप्रतिष्ठानमूलाः र.व्या.९८ख/४५ २. असंवासः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang dang yang gnas pa'am mi gnas par nye bar gnas pa ma lags so//} नेयं भगवन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य संवासेन वा असंवासेन वा प्रत्युपस्थिता सु.प.५५क/३१ ३. = {mi gnas pa nyid} अप्रतिष्ठितत्वम् — {de dag ni sangs rgyas rnams mi gnas pa'i mya ngan las 'das par smra ste} ते हि बुद्धानामप्रतिष्ठितत्वं निर्वाणमाहुः त.प१०३ख/६५७; अव्यवस्थितता — {sngon gyi mtha' kun nas ma byung ba dang phyi ma'i mtha' 'pho ba med pa dang da ltar byung ba mi gnas par rab tu rtog go//} पूर्वान्तासम्भवतां च अपरान्तासंक्रान्तितां च प्रत्युत्पन्नाव्यवस्थिततां च… प्रत्यवेक्षते द.भू.१९६क/१९; • वि. अस्थायी — {byung ma thag tu mi gnas pa'i/} /{dngos la de ltar brjod 'dod pa//} उदयानन्तरास्थायि वस्त्वेवं तु विवक्षितम् । त.स. १६क/१८०; अनवस्थायी — {mi rtag pa'i mtshan nyid ni mi gnas pa'i rang bzhin yin pa'i phyir ro//} अनवस्थायिस्वभावलक्षणत्वादनित्यस्य त.प.२२३ख/१६३; अस्थितः — {mi gnas zhes bya ba 'dir dgag pa'i tshig gdon par bya'o//} अस्थित इत्यकारप्रश्लेषोऽनुद्रष्टव्यः त.प.१६८क/७९२; न स्थितः— {yid ni dbang rnams la mi gnas/} /{gzugs sogs la min bar na'ang min//} नेन्द्रियेषु न रूपादौ नान्तराले मनः स्थितम् । बो. अ.१४ख/९.१०३; अनवस्थितः — {'od srungs sems ni 'bab chu'i rgyun dang mtshungs te/} {mi gnas pa skyes nas 'jig cing dengs pa'o//} चित्तं हि काश्यप नदीस्रोतःसदृशमनवस्थितमुत्पन्नभग्नविलीनम् शि.स.१३१क/१२६; अनाश्रितः — {'jig rten gsum mi gnas shing /} /{phyi nang du yang de bzhin te//} अनाश्रितश्च त्रैलोक्ये अध्यात्मं च बहिस्तथा । ल.अ.१६१ख/१११; अनिश्रितः — {gzugs thams cad la mi gnas par sbyin pa de sbyin} सर्वरूपानिश्रितं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४; अप्रतिष्ठः — {'khrugs pa zhes bya ba ni mi gnas pa ste/} {ngo bo gcig yang nges pa med pa'i phyir ro//} समाकुलमिति अप्रतिष्ठम्; एकस्यापि रूपस्य प्रतिनिश्चितस्याभावात् त.प.११२ख/६७५; अप्रतिष्ठितः — {'khor ba dang mya ngan las 'das pa la mi gnas pa nyid kyi tshigs su bcad pa} अप्रतिष्ठितसंसारनिर्वाणत्वे श्लोकः सू.व्या.२१५ख/१२१; अनारूढः — {blo la mi gnas pa'i don la brdar gdags par mi nus so//} बुद्धावनारूढेऽर्थे (न) सङ्केतः शक्यते प्र.वृ.२९३ख/३८; अनुषितः — {mi gnas pa der chos gos kyi cha mi blang ngo //} नानुषितस्तत्र वार्षिके चीवरांशे *वयतेत वि.सू.१६ख/१९; निरास्थः — {de dang 'brel pa med pa ni mi gnas pa/} {de la ltos pa med pa nyid kho na ste} तस्या निःसङ्गः निरास्थः, तन्निरपेक्ष एव त.प.१४५ख/१८; अस्थिरः — {'dus byas thams cad skad cig ma/} /{mi gnas bya ba ga la yod//} क्षणिकाः सर्वसंस्कारा अस्थिराणां कुतः क्रिया । त.प.१४२क/१४.
mi gnas pa nyid
अनवस्थायित्वम् — {rang bzhin med pa ste rang bzhin mi gnas pa nyid} निःस्वभावत्वम्, स्वभावस्यानवस्थायित्वम् प्र.प.८१ख/१०५.
mi gnas pa'i ting nge 'dzin
निरधिष्ठानसमाधिः लो. को.१८०४.
mi gnas pa'i mya ngan las 'das pa
पा. अप्रतिष्ठितनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः — {zhing yongs su sbyong ba dang mi gnas pa'i mya ngan las 'das pa ni phyir mi ldog pa'i sa rnam pa gsum la'o//} क्षेत्रपरिशोधनमप्रतिष्ठितनिर्वाणं चाविनिवर्तनीयायां भूमौ त्रिविधायाम् सू. व्या.२६७ख/१६४; अप्रतिष्ठितनिर्वृतिः — {'dir ni blo bzangs 'ga' gang dag/} /{rgyal ba mi gnas mya ngan 'das/} /{theg pa gnyis ni de'i theg par/} /{'dus par yang ni rab tu bshad//} ये चेह सुधियः केचिदप्रतिष्ठितनिर्वृतीन् । जिनांस्तद्याननिष्ठत्वं यानयोश्च प्रचक्षते ।। त.स.७०क/६५७.
mi gnas par sbyin pa
अनिश्रितदानता— {lhug par gtong ba dang}…{sbyin pa legs par 'gyed pa la dga' ba zhes bya'i tshig 'di dag ni mi gnas par sbyin pa la sogs pa dag go rims bzhin du rig par bya'o//} मुक्तत्यागः… दानसंविभागरत इत्येभिः पदैर्यथाक्रममनिश्रितदानतादयो वेदितव्याः अभि.स.भा.५१क/७१.
mi gnas mya ngan 'das pa
= {mi gnas pa'i mya ngan las 'das pa/}
mi gnas ye shes
ना. अनिलयज्ञानः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mi gnas ye shes dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिलयज्ञानस्य ग. व्यू.२६९क/३४८.
mi gnod
= {mi gnod pa/}
mi gnod pa
• क्रि. न बाधते — {rang gzhan rig pa'i tshor ba yis/} /{kun gyis skad cig mi gnod de//} क्षणात् सर्वे न बाधन्ते स्वपरसंविद्वेदनम् ।। हे.त.१०ख/३०; • सं. अनुपघातः — {byang chub sems dpa'}…{gtong ba dang mi gnod pa dang gnod pa byed pa bzod pas sems can gyi don byed do//} बोधिसत्त्वः…त्यागेनानुपघातेनोपघातमर्षणेन च सत्त्वार्थं कुरुते सू.व्या.१९६क/९७; • वि. अविघाती — {de lta ma yin na 'ga' yang gnod pa'am mi gnod par mi 'gyur ro//} अन्यथा हि न कश्चिद्विघाती स्याद्, अविघाती वा त.प.१९८ख/८६३.
mi gnod mu khyud
अरिष्टनेमिः, तथागतनामपर्यायः — {de la blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{mi gnod mu khyud dang} तत्र केचिन्महामते तथागतमिति मां सम्प्रजानन्ति…अरिष्टनेमिनम् ल.अ.१३२क/७८.
mi rnams
मनुष्याः — {yid shas che ba'i phyir mi rnams so//} {'jig rten pa rnams ni yid kyi bu yin pa'i phyir ro zhes zer ro//} मनस उद्भूतत्वान्मनुष्याः । मनोरपत्या इति लौकिकाः अभि.स्फु.२४२क/३८०; नरलोकः — {'jig rten phan pa chos ldan de mthong nas/} /{mi rnams skyong ba chos rnams 'ba' zhig spyod//} धर्मान्वयं लोकहितं स पश्यंस्तदेककार्यो नरलोकपालः । जा.मा.७२ख/८४.
mi snang
= {mi snang ba/}
mi snang gyur
= {mi snang bar gyur pa/}
mi snang gyur pa
= {mi snang bar gyur pa/}
mi snang ba
• क्रि. न दृश्यते — {rig byed la de mi snang ngo //} वेदे त्वेषा न दृश्यते त.स.११२क/९७२; न भासते — {sgra don so sor snang bas na/} /{dngos po'i ngo bor mi snang ste//} शब्दार्थप्रतिभासित्वाद् वस्तुरूपं न भासते । त.स. ७०ख/६६१; न प्रज्ञायते म.व्यु.६४०३ (९१ख); • सं. १. अदृष्टिः — {mi snang ba tsam gyis kyang ni/} /{de med par ni 'byung min te//} न चाप्यदृष्टिमात्रेण तदसत्ताविनिश्चयः । त.स.११९क/१०३०; न ख्यातिः — {de nas de la yid gnas phyir na de la de yang mi snang ngo //} ततस्तत्र स्थानान्मनस इह न ख्याति तदपि सू.अ.१७३ख/६६; अख्यानम् — {de mi snang ba grol ba yin te} तदख्यानं मुक्तिः सू.अ.१७३ख/६६; अप्रतिभासनम्— {chu dang 'o ma la sogs pa 'dres par gyur pa rnam par phye nas mi snang ba'i phyir rnam par gzhag par mi nus pa} क्षीरोदकादेर्मिश्रीभूतस्य विवेकेनाप्रतिभासनान्न घटना शक्यते कर्तुम् त.प.३क/४५१; {'di la zhes pa'i shes pa med/} /{de yi ngo bo mi snang phyir//} इहेत्यस्ति न च ज्ञानं तद्रूपाप्रतिभासनात् ।। त.स.२४क/२५४; अनवभासनम् — {'on te kha dog dang dbyibs rdzas la brten pa yin na/} {de lta na de las gzhan pa'i spyi med de/} {mi snang ba'i phyir ro//} अथ द्रव्यगतं वर्णसंस्थानं तथा सति ततोऽन्यन्न सामान्यम्, अनवभासनात् प्र.अ.१७क/१९; अनाभासगमनम् — {mi snang ba las ni/} {'pho dang lhums 'jug}…{bdud bcom dang //} अनाभासगमने—च्युतिं गर्भाक्रान्तिं… मारप्रमथनम् । र.व्या.१२५ख/१०७ २. अस्तः — {'on kyang myur ba kho nas mi snang ba dang yongs su zad pa dang yongs su gtugs par 'gyur ro//} अथ च पुनः क्षिप्रमेवास्तं परिक्षयं पर्यादानं गच्छन्ति अभि.स्फु.१०१क/७८१; अस्तगमः — {yang ngas ji srid du dbang po lnga po 'di dag gi kun 'byung ba dang mi snang ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin ma shes pa} यावच्चाहमेषां पञ्चानामिन्द्रियाणां समुदयं चास्तगमं च…यथाभूतं नाध्यज्ञासिषम् अभि.भा.५६ख/१५१; तिरोभावः — {snang ba dang mi snang ba la'ang rab tu spyod de} आविर्भावं तिरोभावमपि प्रत्यनुभवति द.भू.१९९क/२१; अन्तर्धिः — {la lar}… {chos kyi 'khor lo dang /} /{la lar skye ba mi snang} क्वचिद् धर्म्यं चक्रं…क्वचिज्जन्मान्तर्धिम् सू.अ. १५८क/४५; अन्तर्धानम्— {mngon par sprul nas skye bo'i tshogs chen po de mi snang bar byas na} अभिनिर्माय तस्यैव महतो जनकायस्यान्तर्धानं कुर्यात् अ.सा.१८क/१० ३. पिधानम् — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् ।। अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च । अ.को.१३४क/१.३.१३ ४. अदृश्या, ओषधिविशेषः — {mi snang ba zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de bcangs na mi dang mi ma yin pa thams cad kyis mi mthong ngo //} अस्ति अदृश्या नामौषधिः । तया गृहीतया सर्वमनुष्यामनुष्यैर्न दृश्यते ग.व्यू.३१३क/३९९ ५. = {mi snang ba nyid} अप्रतिभासता — {mi gsal bar snang ba 'di yang na/} {mi snang ba'am gzhan snang ba'am yang de mi gsal bar snang ba yin grang na} अस्पष्टप्रतिभासता हि कदाचिदप्रतिभासता, कदाचिदन्यप्रतिभासता, कदाचित्तु तत्(तदस्पष्ट भो.पा.)प्रतिभासतेति प्र.अ.१६ख/१९; अदृश्यता — {snang ba zhes bya ba 'di ci zhig /gal} {te don gyi ngo bo nyid yin na/} {ci ltar snang ba mi snang bar 'gyur te} केयं दृश्यता नाम । यद्यर्थस्वरूपम्, कथं दृश्यस्यादृश्यता प्र.अ.४०क/४६; अदृश्यत्वम्— {snang ba ma mthong ba yi phyir/} /{'di ni med par nges par 'gyur/} /{'di ni mi snang ba yin na/} /{rtags bzhin shes par byed par} (?{mi} ){'gyur//} दृश्यस्यादृष्टितश्चास्य नास्तिताऽध्यवसीयते । अदृश्यत्वे तु नैवायं लिङ्गवज्ज्ञापको भवेत् ।। त.स.९८ख/८७५; अदृष्टत्वम् — {rigs la sogs pas mi 'dod pas/} /{zhes bya ba la sogs pas mi snang ba de nyid sgrub par byed do//} जात्यादीनामित्यादिना तदेवादृष्टत्वं समर्थयते त.प.३क/४५१; • पा. अन्तर्धानम्, सिद्धिविशेषः — {de nas sngags shes dngos grub dang /} /{mchog gi lha la gsol ba gdab/} /{lha rdzas bcud dang bcud len dang /} /{mi snang ba dang mkhan 'gro dang //} ततो याचते मन्त्रज्ञो वरसिद्धिं तु देवते । रसरसायनं दिव्यमन्तर्धानं तु खे गमम् ।। स.दु.१२१ख/२१२; • वि. अदृश्यः — {yul bltar mi snang ba'i bdag nyid gang yin pa de'i dngos po ni yul bltar mi snang ba'i bdag nyid do//} अदृश्य आत्मा विषयो यस्य तस्य भावोऽदृश्यात्मविषयत्वम् न्या.टी.७५ख/१९७; न दृश्यः — {khyed la kun mkhyen mi snang bas//} सर्वज्ञो न च दृश्यस्ते त.स. ११९ख/१०३६; अन्तर्हितः — {lha mo lus ni mi snang ba'i/} /{tshig de thos nas sa bdag ni//} अन्तर्हिततनोर्देव्याः श्रुत्वेति वचनं नृपः । अ.क.१४७ख/६८.७२; {yul de nas ni mi snang bar/} /{dka' thub nags tshal gzhan du gshegs//} देशादन्तर्हितस्तस्माज्जगामान्यत्तपोवनम् ।। अ.क.१४ख/५१.२; तिरोभूतः — {'on te yi ge mi snang ba'i/} /{gsal ba can sngar rtogs 'gyur la//} अथ वर्णास्तिरोभूतव्यक्तयो विदिताः पुरा । त.स.९९ख/८८१; लुप्तः म.व्यु.७२२३ (१०३क); अलक्षः, ओ क्षा — {rgyal po'i dpal ni mi snang 'dzad pa bzhin//} कुर्वन्नलक्षामिव राजलक्ष्मीम् अ.क.१९५ख/२२.३३; अदृक् मि.को.१२ख ।
mi snang ba'i mi dmigs pa
पा. अदृश्यानुपलब्धिः — {bdag nyid kyi mngon sum log pa'i mtshan nyid mi snang ba mi dmigs pa srid do//} आत्मप्रत्यक्षनिवृत्तिलक्षणाया अदृश्यानुपलब्धेः सम्भवः न्या.टी.५३क/११७.
mi snang bar gyur
= {mi snang bar gyur pa/}
mi snang bar gyur pa
• क्रि. अन्तर्दधे — {brgya byin de nyid du mi snang bar gyur to//} शक्रस्तत्रैव चान्तर्दधे जा.मा. १३ख/१४; {gnod sbyin de dang}…{de nyid du mi snang bar gyur to//} ते यक्षाः…तत्रैवान्तर्दधिरे जा.मा.४५क/५३; अन्तरधात् — {de nas tshangs pa chen po gtsug phud can gyis} …{a ga ru'i phye mas de bzhin gshegs pa la mngon par gtor nas dga' ba dang mchog tu dga' ba skyes te/} {de nyid du mi snang bar gyur to//} अथ खलु शिखी महाब्रह्मा…अगुरुचूर्णैश्च तथागतमभ्यवकीर्य प्रीतिप्रामोद्यजातस्तत्रैवान्तरधात् ल.वि.१८९क/२८९; अन्तरधीयत — {zhes smras mig stong ldan pa ni/} /{'phral la nyid du mi snang gyur//} इत्युदीर्य सहस्राक्षः सहसाऽन्तरधीयत ।। अ.क.२०७ख/२३.४७; अन्तर्हितोऽभूत् — {bdud sdig can yang spobs pa med par gyur te}…{de nyid du mi snang bar gyur to//} मारश्च पापीयान् निष्प्रतिभानः…तत्रैवान्तर्हितोऽभूत् अ.सा.४३८ख/२४७; • भू. का.कृ. अन्तर्हितः — {de mi snang bar gyur pa la mi snang bar gyur pa 'di lha'am mi'am su zhig snyam du sems} (?{mi shes} ){so//} अन्तर्हितञ्चैनं न प्रजानन्ति को न्वेषोऽन्तर्हितो देवो वा मनुष्यो वेति बो.भू.३४क/४३; {ri sras mi snang gyur pa na/} /{sprin gyi bzhon pa rab bsos nas//} अन्तर्हितायां पार्वत्यां स्वस्थो जीमूतवाहनः । अ.क.३१३क/१०८.२००; अन्तरितः — {sa skyong de skad brjod pa yis/} /{'phral la 'dod pa mi snang gyur//} इति वादिनि भूपाले सहसाऽन्तरिते स्मरे । अ.क.३१क/३.१४१; अन्तर्धानं गतः म.व्यु.५३४० (७९ख); तिरोहितः मि.को.५०क ।
mi snang bar 'gyur
= {mi snang bar 'gyur ba/}
mi snang bar 'gyur ba
• क्रि. अन्तर्धीयते — {de nas mig la bskus na mi snang bar 'gyur te} तेनाञ्जितनयनः अन्तर्धीयते म.मू.२११क/२३०; अन्तर्धानं प्रयाति — {de nas rlung ni chu de rnams mtha' dag bskams nas nam mkha' la mi snang bar 'gyur ro//} ततो वायुस्तत्समस्तं तोयं शोषयित्वा नभस्यन्तर्धानं प्रयाति वि.प्र.३२ख/४.७; अस्तं गच्छति — {'on kyang myur ba kho nar mi snang ba dang yongs su zad pa dang yongs su gtugs par 'gyur ro//} अथ च पुनः क्षिप्रमेवास्तं परिक्षयं पर्यादानं गच्छन्ति अभि.स्फु.१०१क/७८१; • सं. तिरोभावः — {mang por gyur cing gcig tu 'gyur ba dang snang bar 'gyur ba dang mi snang bar 'gyur ba/} {shes pa dang mthong bas nyams su myong bar byed de} बहुधा भूत्वैको भवति आविर्भावं तिरोभावं ज्ञानदर्शनेन प्रत्यनुभवति अभि. स्फु.२३१ख/१०१९.
mi snang bar 'gro ba
पा. अन्तर्धानम्, सिद्धिविशेषः — {sa 'og tu 'gro ba'am rgyal srid dam mi snang bar 'gro ba'am gang 'dod pa de nyid bcom ldan 'das las thob par 'gyur ro//} बिलप्रवेशं राष्ट्रमन्तर्धानं यद्वा रोचते, तस्यैव भगवतः सकाशाल्लभ्यते म.मू.२१०ख/२२९.
mi snang bar byas
= {mi snang bar byas pa/} {mi snang bar byas te/} {o nas} अन्तर्धाप्य — {de nas lha'i dbang po brgya byin}…{bram ze'i cha lugs mi snang bar byas te/} {rang gi gzugs su 'dug nas} ततः शक्रो देवेन्द्रः… ब्राह्मणवेषमन्तर्धाप्य स्वरूपेण स्थित्वा अ.श.९४ख/८५; अन्तर्धापयित्वा — {rdzu 'phrul gyi grong khyer de}…{mi snang bar byas nas} तदृद्धिमयं नगरम्…अन्तर्धापयित्वा स.पु.७२क/१२०; तिरोधाय — {de dag gi ngo bo tha dad pa mi snang bar byas nas} भिन्नमेषां रूपं तिरोधाय प्र.वृ. २८२ख/२४.
mi snang bar byas pa
भू.का.कृ. अन्तर्हितः — {rab 'byor de ji snyam du sems/} {de la yang gang gis gang yang gsod pa'am}…{mi snang bar byas pa yod dam} तत्किं मन्यसे सुभूते अपि नु तत्र केनचित्कश्चिद्धतो वा…अन्तर्हितो वा अ.सा.१८क/१०; अन्तर्धापितः — {de nas mi'u thung de'i gzugs mi snang bar byas so//} ततस्तेन वामनकरूपमन्तर्धापितम् का.व्यू.२१५क/२७४.
mi snang bar byed
= {mi snang byed/}
mi snang bar byed pa
= {mi snang byed/}
mi snang bar song
भू.का.कृ. अन्तर्हितः — {me'i phung po 'bar ba bzhin du sa dang nam mkha' la mi snang bar song ngo //} (?) ज्वलन्निवाग्निपिण्ड आकाशेऽन्तर्हितः का.व्यू.२०८ख/२६६.
mi snang byed
• क्रि. अन्तर्धीयते — {mjug tu de dag la chos dang mthun pa'i gtam gyis yang dag par bstan}… {byas nas mi snang bar byed la} उत्तरं चैतानानुधार्म्या कथया सन्दर्शयित्वा…अन्तर्धीयते बो.भू.३४क/४३; • सं. तिरोभावः — {snang bar byed cing mi snang bar yang byed pa} आविर्भावस्तिरोभावः बो.भू.३२क/४०; • वि. आन्तर्धानिकः — {de nas mig la bskus na mi snang bar 'gyur te/} {ci ltar 'dod pa'i gzugs dang mi snang bar byed pa thams cad kyi rgyal por 'gyur ro//} तेनाञ्जितनयनः अन्तर्धीयते, कामरूपी सर्वान्तर्धानिकानां राजा भवति म.मू.२११क/२३०; • ना. निर्नष्टः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{mi snang byed dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…निर्नष्टः… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
mi dpa' mo
= {mi'i dpa' mo/}
mi dpogs 'od
ना. अमिताभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {mi dpogs 'od dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अमिताभस्य ग.व्यू. २६८ख/३४७.
mi dpyad
क्रि. न निरूप्यते — {de la sgra'i dgos pa ni brjod par bya ba bstan pa nyid yin gyi/} {gzhan ma yin pa/} {de'i phyir de mi dpyad do//} तत्र शब्दस्य स्वाभिधेयप्रतिपादनमेव प्रयोजनम्, नान्यत् । अतस्तन्न निरूप्यते न्या.टी.३६ख/७.
mi spang
क्रि. न त्यजेत् — {bo la ka k+ko lar bcug nas/} /{kun du ru byed brtul zhugs can/} /{der ni sbyor ba las byung ba'i/} /{ga bur mkhas pas mi spang ste//} कक्कोले बोलकं क्षिप्त्वा कुन्दुरुं कुरुते व्रती । तस्मिन् योगे समुद्भूतं कर्पूरं न त्यजेद् बुधः ।। हे.त.२०ख/६६; न वर्जयेत् — {bza' btung ji ltar rnyed pa dang /} {bgrod dang bgrod min mi spang zhing //} खानं पानं यथाप्राप्तं गम्यागम्यं न वर्जयेत् । हे.त.१८ख/५८.
mi spang ba
= {mi spang /}
mi spangs
= {mi spangs pa/}
mi spangs pa
अप्रतिक्षेपः — {de nyid kyi phyir grangs can gyis kun du brtags pa'i khur khyer ba'i lus kyang mi spangs so//} अत एव साङ्ख्यपरिकल्पितातिवाहिकशरीरस्याप्यप्रतिक्षेपः त.प.१०६क/६६२.
mi spong
= {mi spong ba/}
mi spong ba
• क्रि. न प्रजहाति— {nyon mongs pa dag mi spong} क्लेशान्न प्रजहाति अभि.भा.४२ख/१०३२; न त्यज्यते — {chags pa'i phyir dang rnyed sogs la/} /{sred pas 'jig rten mi spong ste//} स्नेहान्न त्यज्यते लोको लाभादिषु च तृष्णया । बो.अ.२३ख/८.३; • सं. अनुत्सर्गः म.व्यु.८४७९; अप्रहाणम् — {gzung don rtog pa spong phyir dang /} /{'dzin pa mi spong phyir dang ni//} ग्राह्यार्थकल्पनाहानाद् ग्राहकस्याप्रहाणतः । अभि.अ.५क/२.८; • वि. अनारतः म.व्यु.७२९७ (१०४क).
mi spyad
क्रि. न समाचरेत् — {mu stegs lta ba'i smra ba la/} /{blo gros can gyis mi spyad do//} तीर्थ्यदृष्टिप्रलापानि मतिमान्न समाचरेत् ।। ल.अ.१९०क/१६२.
mi spyod pa
• सं. अचरणम् — {mi spyod pa'i sa nas phyir 'ongs pa ni de'i gnas skabs nyid yin no//} तदवस्थत्वं प्रत्यागतावचरणभूमेः वि.सू.८६ख/१०४; • वि. अविषह्यम् — {spyod dam mi spyod snyam pa yi/} /{rnam par rtog pa rnam spangs nas/} /{'gro ba 'di ni nyam thag ces/} /{khyod bdag nyid kyi zhal gyis bzhes//} विषह्यमविषह्यं वेत्यवधूय विचारणाम् । स्वयमभ्युपपन्नं ते निराक्रन्दमिदं जगत् ।। श.बु.११०ख/१०.
mi spyod pa'i sa
अचरणभूमिः — {mi spyod pa'i sa nas phyir 'ongs pa ni de'i gnas skabs nyid yin no//} तदवस्थत्वं प्रत्यागतावचरणभूमेः वि.सू.८६ख/१०४.
mi spyoms
= {mi spyoms pa/}
mi spyoms pa
वि. प्रतिच्छन्नः — {byang chub sems dpa' sdom pa'i tshul khrims la gnas pa ni dge ba mi spyoms shing sdig pa rnam par 'byed pa dang} संवरशीलव्यवस्थितो बोधिसत्त्वः प्रतिच्छन्नकल्याणो भवति, विवृतपापः बो.भू.७७ख/९९.
mi spro
क्रि. नोत्सहते — {bcom ldan 'das bdag ni bser ma'i bro nad mchis pas dgung zla gsum du nas kyis longs spyad par mi spro lags so//} भगवन्नहं वाय्वाबाधिको नोत्सहे त्रैमासीं यवान् परिभोक्तुम् वि.व.१३६ख/१.२५.
mi phan
= {mi phan pa/}
mi phan pa
• सं. अननुग्रहः — {gzugs kyi skye mched ma yin des/} /{rang dbang grol la mi phan phyir//} न रूपायतनं तेन स्वाक्षमुक्ताननुग्रहात् ।। अभि.को.८ख/३.३९; निरुपकारः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//}…{phan pa'i phyir ram mi phan pa'i phyir ram} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता…उपकाराय वा निरुपकाराय वा सु.प.४७क/२४; • वि. अनुपकारी — {mi phan pa rnams la phan 'dogs pa'o//} उपकारिता अनुपकारिषु शि.स.१५७क/१५१; अहितः — {rang nyid lag 'gro'i longs spyod dbang /} /{gal te 'chad par mi 'dod na/} /{rgyal po'i rgyal po mi phan pa/} /{rgyal po'i bu ni yongs su thong //} भुजङ्गीभोगविच्छेदं न चेदिच्छसि तत्स्वयम् । अहितं राजराजस्य राजपुत्रं परित्यज ।। अ.क.१२८ख/६६.३९; {rnam pa gcig tu na gzhan dag mi skyob pa dang mi sbyin pa dang}…{mi phan pa dang}…{mi dga' ba zhes bya ba mi dge ba bcu yin par 'don to//} यद्वा—परेषामपरित्राणमदानम्…अहितम्…अस्पृहा चेति दशाकुशलानि पठ्यन्ते त.प.३१५क/१०९६.
mi phan par 'dod pa
वि. अहितैषी — {mi mdza' ba ltar mi phan par 'dod pa} अमित्रवदहितैषी शि.स.१२९क/१२५.
mi phan byed
= {dgra bo} अहितः, शत्रुः — रिपौ…द्विड्विपक्षाहितामित्रदस्युशात्रवशत्रवः । अ.को.१८६क/२.८.११; हितादन्यः अहितः अ.वि.२.८.११.
mi pham
= {mi pham pa/}
mi pham skra'i la ba can
ना. अजितः केशकम्बलः, तीर्थिकाचार्यः मि.को.९९ख; द्र. {mi 'pham skra'i la ba can/}
mi pham mgon
= {mi pham mgon po/}
mi pham mgon po
ना. अजितनाथः, बोधिसत्त्वः— {dpal mi pham mgon po'i sgrub thabs zhes bya ba} श्री–अजितनाथसाधनम् क.त.३६४९; द्र. {mi pham/}
mi pham sde
ना. अजितसेनः, गृहपतिः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer ri dwags gnas shes bya ba yod de/} {de na khyim bdag mi pham sde zhes bya ba 'dug gis} इदमिहैव दक्षिणापथे रोरुकं नाम नगरम् । तत्र अजितसेनो नाम गृहपतिः प्रतिवसति ग.व्यू.२७७ख/३५७.
mi pham pa
• वि. अजय्यः — ग्. {yul gyi sbyor ba mi pham zhing /} /{lha rnams kyang ni 'ching byed pa/} /{srog las lhag pa de de la/} /{gdengs can dbang po dga' bas byin//} अजय्यं समरोद्योगे सुराणामपि बन्धनम् । तं जीविताधिकं तस्मै ददौ प्रीत्या फणीश्वरः ।। अ.क.९३क/६४.६३; • ना. १. = {byams mgon} अजितः, मैत्रेयः — {byams mgon ni bcom ldan 'das mi pham pa} मैत्रेयनाथः भगवानजितः बो.प.५०ख/११; {kun tu bzang po dang mi pham pa dang 'jam dbyangs dang 'jig rten dbang phyug la sogs pa byang chub sems dpa' rnams la} समन्तभद्राजितमञ्जुघोषलोकेश्वरादीनपि बोधिसत्त्वान् बो.प.६१ख/२५; सु.व्यू.१९६क/२५४ २. महास्थविरः मि.को.१०९क; • पा. अजेयः, समाधिविशेषः — {mi pham pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अजेयो नाम समाधिः म.व्यु.५४८ (१३क).
mi pham bshes gnyen
ना. अजितमित्रः, आचार्यः क.त. ।
mi pham bshes gnyen sbas pa
ना. अजितमित्रगुप्तः लो. को.१८०४.
mi phed pa
वि. = {sra ba} जठरम्, कख्खटम् मि.को.१४६ख ।
mi phongs pa
अविघातः — {gzhan dag la yo byad kyis mi phongs pa} परेषामुपकरणाविघातैः सू.व्या.१९६ख/९७.
mi phod
क्रि. नानुगच्छति — {de yis byang chub sems dpa' yi/} /{'byor pa'i char yang mi phod do//} बोधिसत्त्वविभुत्वस्य तत्कलां नानुगच्छति । सू.अ.१५७क/४३; नोपैति म.व्यु.५०८८ (७७क).
mi phod pa
= {mi phod/}
mi phyed
= {mi phyed pa/}
mi phyed rdo rje
= {de bzhin gshegs pa} अभेद्यवज्रः, तथागतः — {mi phyed phyag rgya sgrub pa po/} /{rdo rje rnal 'byor las byung ba//} मुद्राप्रसाधकाभेद्यवज्रयोगसमुद्भव । हे.त.१७क/५४; अभेद्यवज्रास्तथागताः यो.र.१४३.
mi phyed rdo rje rnal 'byor las byung ba
वि. अभेद्यवज्रयोगसमुद्भवः — {mi phyed phyag rgya sgrub pa po/} /{rdo rje rnal 'byor las byung ba/} /{ji ltar khyod ni bdag nyid che/} /{mnga' bdag la'ang de ltar mdzod//} मुद्राप्रसाधकाभेद्यवज्रयोगसमुद्भव । यथा यूयं महात्मनो ममापि कुरु तद् विभो ।। हे.त.१७क/५४; अभेद्यवज्रास्तथागताः । तेषां योगः समाधिः । तस्मिन् समुद्भवः यो.र.१४३.
mi phyed pa
• वि. अभेद्यम् — {nam mkha' mi chod mi phyed pa} गगनमच्छेद्याभेद्यम् शि.स.१५०क/१४५; {rling dang snying brtan mi phyed pas/} /{drang srong stobs ni rdo rje 'dra//} गुरुसारदृढाभेद्यं वज्रप्रख्यमृषेर्बलम् ।। र.वि.१२१ख/९६; • सं. १. निर्भेदः — {mi phyed pa lnga pa} निर्भेदपञ्चकम् क.त.२२३८; अभेदः लो.को.१८०४ २. = {mi phyed pa nyid} अभेद्यता — {brtan zhing mi phyed pa} दृढाभेद्यता शि.स. १०३क/१०२; निर्वेधिकत्वम् — {mi phyed pa dang mi zhan dang /} /{mtshungs pa med dang g}.{yo med phyir/} /{rdo rje seng ge mkha' dag dang /} /{chu yi zla ba'i dpes bstan to//} निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः । वज्रसिंहाम्बरस्वच्छदकचन्द्रनिदर्शनम् ।। र.वि.१२१ख/९६; • ना. अभेद्यः, महास्थविरः मि.को.१११क ।
mi phyed pa lnga pa
ना. निर्भेदपञ्चकम्, ग्रन्थः क.त. २२३८.
mi phyed pa'i 'khor
अभेद्यपरिवारः म.व्यु.६३२९(९०क).
mi phyed pa'i blo mnga' ba
अभेद्यबुद्धिः लो.को.१८०५.
mi phyed pa'i bsam pa
पा. अभेद्याशयता, बोधिसत्त्वस्याशयभेदः — {mi phyed pa'i bsam pa}…{thabs dang shes rab tu ldan pa'i bsam pa}… {byang chub sems dpa'i bsam pa 'di bcu} अभेद्याशयता…उपायप्रज्ञासम्प्रयोगाशयता च…एते दश बोधिसत्त्वाशयाः द.भू.२२४क/३४.
mi phyed blo mnga'
= {mi phyed pa'i blo mnga' ba/}
mi phyed ma
पा. अभेद्या, नाडीविशेषः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}…{mi phyed ma dang}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…अभेद्या…मारदारिका हे.त.२ख/४.
mi phyed gtsug na rin po che
ना. अभेद्यरत्नचूडः, गरुडेन्द्रः म.व्यु.३४०५ (५८ख).
mi phyogs pa
• उ.प. विमुखः — {dud 'gro'i rang bzhin la ni mi phyogs} तिर्यक्स्वभावविमुखाश्च जा.मा.२६क/३०; • सं. वैमुख्यम् — {ma chags pa ste/} {srid pa dang srid pa'i yo byad rnams la ma chags pa dang mi phyogs pa'o//} अलोभो भवे भवोपकरणेषु चानासक्तिः वैमुख्यं च त्रि.भा.१५६क/५६.
mi phrad pa
असमवधानता — {sa'i skye mched dang phrad pa dang mi phrad pa dang}… {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} भूम्यायतनसमवधानासमवधानतां च… (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३क/५०.
mi phrogs pa
वि. असंहार्यः म.व्यु.५२०१ (७७ख).
mi 'pham
ना. अपराजिता, देवकुमारिका— {shar phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rgyal dang}…{mi 'pham dang}…{dga' 'phel ma} पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती…अपराजिता…नन्दवर्धनी ल.वि.१८५ख/२८२; द्र. {mi pham pa/}
mi 'pham skra'i la ba can
ना. अजितकेशकम्बलः, तीर्थिकशास्ता म.व्यु.३५४८ (६०क).
mi 'pham pa
= {mi 'pham/}
mi 'phel
= {mi 'phel ba/}
mi 'phel ba
अवृद्धिः — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ma 'bri mi 'phel ba gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामहानिरवृद्धिः, इयं सा प्रज्ञापारमिता सु.प.३८क/१७; {dge ba mi 'phel na} अवृद्धौ कुशलेन वि.सू.९ख/१०.
mi 'pho
= {mi 'pho ba/}
mi 'pho ba
• सं. असंक्रान्तिः — {mi 'pho thog mtha' med pa can//} असंक्रान्तिमनाद्यन्तम् त.स.१क/२; अच्यवनम् — {mkha' yi pad+mar te skye gnas su bsrubs pa la phyi rol du khu ba mi 'pho ba'i tshangs par spyod pa nges pa'o//} खपद्मे योनौ मन्थाने ब्रह्मचर्येणेति बाह्ये शुक्राच्यवनेनेति नियमः वि.प्र.१५२क/३.९८; • वि. अच्युतम् — {mi 'pho ba'i bde ba rjes su rig pa} अच्युतसुखानुविद्धा वि.प्र.१५२ख/३.९९.
mi 'pho ba ma yin
= {mi 'pho ba ma yin pa/}
mi 'pho ba ma yin pa
• क्रि. नावक्रामति — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni 'pho ba'am mi 'pho ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं संक्रामति वा अवक्रामति वा सु.प.३८ख/१७; • सं. अनवक्रान्तिः {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa 'pho ba yang ma yin/} {mi 'pho ba yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामसंक्रान्तिरनवक्रान्तिः, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३८ख/१७.
mi 'pho ba'i bde ba
पा. अच्युतसुखम् — {dus kyi 'khor lo rjes su rig pa ni mi 'pho ba'i bde ba rjes su rig pa ste stong pa nyid ston pa'o zhes pa nges pa'o//} कालचक्रानुविद्धा अच्युतसुखानुविद्धा शून्यतादेशनेति नियमः वि.प्र.१५२ख/३.९९.
mi 'phyang
= {mi 'phyang ba/}
mi 'phyang ba
वि. अविलम्बितम् — उच्चण्डमविलम्बितम् अ.को.२१२क/३.१.८३; न विद्यते विलम्बितमस्येत्यविलम्बितम् अ.वि.३.१.८३.
mi 'phyar
= {mi 'phyar ba/}
mi 'phyar ba
• वि. अमुखरः — {des 'bru'i chang dang sbyar ba'i chang bag med pa'i gnas spang bar bya ste}…{mi 'phyar ba dang} तेन सुरामैरेयमद्यप्रमादस्थानात् प्रतिविरतेन भवितव्यम्…अमुखरेण बो.प.९७क/६३; • सं. अनुन्नहनता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{mi 'phyar ba dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…अनुन्नहनता शि.स. ६८क/६७.
mi 'phro ba
• सं. अविसारः — {don la sgyu ma la sogs pa lta bur mthong nas sems mi 'phro bar mthong ba gang yin pa de ni mi 'phro ba la phyin ci ma log pa ste} यन्मायाद्युपमाऽर्थे दर्शनादविसारं चेतसः पश्यति सोऽविसारेऽविपर्यासः म.भा.२२ख/१६४; {'phro ba med pas na mi 'phro ba'o//} अविसरणमविसारः म.टी.२७५ख/१३३; अशरणम् — {sems gnas pa rtse gcig pa mi 'phro ba rnam par mi 'phro ba} चित्तस्यावस्थानमेकाग्रता अशरणमविशरणम् शि.स.१३१ख/१२७; अविसरणा — {zhi gnas dang lhag mthong gi mtshan ma de dag gnyis las sems mi g}.{yo la/} {rang gi ngang gis mngon par 'du byed med par 'jug cing gnas pa dang /} {sdud cing mi 'phro ba gang yin pa 'di ni zhi gnas dang lhag mthong la mngon par dga' ba zhes bya'o//} तेष्वेव शमथविपश्यनानिमित्तेषु यच्चित्तस्याचलनं स्वरसेनैवा(न)भिसंस्कारवाहिता (?तया )स्थानं संग्रहोऽविसरणा । इयमुच्यते शमथविपश्यनाभिरतिः बो.भू.५९ख/७७; • वि. अनवकिरन् — {sems rnam par ma g}.{yengs par bsod snyoms blang bar bya'o/} /{mi 'phro ba dang} अविक्षिप्तचित्तः पिण्डपातं गृह्णीयात् । अनवकिरन् वि.सू.७९ख/९६.
mi 'phrog
= {mi 'phrog pa/}
mi 'phrog pa
• वि. अमुषितः — {dran pa mi 'phrog rnal 'byor las/} /{he ru ka yi gzugs kyis gar//} नाट्यं श्रीहेरुकरूपेणामुषितस्मृतियोगतः । हे.त.१९ख/६२; • सं. = {mi 'phrog pa nyid} असंहार्यता — {sangs rgyas kyi chos ma 'dres pa mi 'phrog pa la mngon par yid ches pa yin} आवेणिकबुद्धधर्मासंहार्यतां…अभिश्रद्दधाति द. भू.१८०ख/११.
mi 'phrogs
= {mi 'phrogs pa/}
mi 'phrogs chos ldan
वि. अहार्यधर्मा, अपरिहाणिधर्मा — {gang zhig nyon mongs lnga spangs te/} /{mi 'phrogs chos ldan slob pa yongs su rdzogs//} क्लेशान् प्रहायेह हि यस्तु पञ्च अहार्यधर्मा परिपूर्णशैक्षः अभि.भा.३७क/१०११.
mi 'phrogs pa
• क्रि. न संह्रियते— {stong pa nyid smra ba ni}… {'jig rten gyi chos rnams kyis mi 'phrogs te} न शून्यतावादी लोकधर्मैः संह्रियते शि.स.१४६ख/१४०; • वि. अहार्यः — {rigs ni nges dang ma nges dang /} /{rkyen rnams kyis ni mi 'phrogs dang /} /{'phrogs pa nyid} नियतानियतं गोत्रमहार्यं हार्यमेव च । प्रत्ययैः सू.अ.१३७ख/१२; {mi 'phrogs chos ldan} अहार्यधर्मा अभि.भा.३७क/१०११; असंहार्यः — {nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa gnyis kyis mi 'phrogs par 'gyur ba} असंहार्यो भवति श्रावकप्रत्येकबुद्धयानाभ्याम् शि.स.१७१क/१६८; अनाच्छेद्यः — {mi 'phrogs mi zad pa'i yon tan rgya mtsho rab tu ston pa'i kha dog} अनाच्छेद्याक्षयगुणसमुद्रप्रभावनवर्णा ग.व्यू.१८६क/२७०; • सं. = {mi 'phrogs pa nyid} अहार्यता — {mi 'phrogs pa ni bdud dang phas kyi rgol ba dag gis so//} अहार्यता मारपरप्रवादिभिः सू.व्या. १४८ख/३०; असंहार्यता — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste/} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया द.भू.२७७ख/६६; • पा. असंहार्यः, समाधिविशेषः — {mi 'phrogs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} असंहार्यो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
mi 'phrogs pa'i byang chub sems dpa'i spyod pa bskal pa thams cad du mngon par sgrub pa
पा. अनाच्छेद्यबोधिसत्त्वचर्यासर्वकल्पाभिनिर्हारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin mi 'phrogs pa'i byang chub sems dpa'i spyod pa bskal pa thams cad du mngon par sgrub pa} अनाच्छेद्यबोधिसत्त्वचर्यासर्वकल्पाभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग. व्यू.३०६ख/२९.
mi 'phrogs pa'i btson 'grus dang ldan pa
वि. असंहार्यवीर्यः — {de}…{mi 'phrogs pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin} सः…असंहार्यवीर्यश्च…भवति द.भू.२०८क/२५.
mi 'phrogs pa'i ye shes dang ldan pa
वि. असंहार्यज्ञानी — {de}…{mi 'phrogs pa'i ye shes dang ldan pa yin} सः …असंहार्यज्ञानी च भवति द.भू.२४५ख/४६.
mi 'phrogs par 'gyur
क्रि. असंहार्यतायै संवर्तते — {dran pa'i stobs ni chos snang ba'i sgo ste/} {mi 'phrogs par 'gyur ro//} स्मृतिबलं धर्मालोकमुखमसंहार्यतायै संवर्तते । ल.वि.२१क/२४.
mi 'phrod pa
• वि. अपथ्यः — {rung ba ma yin pa dang mi 'phrod pa slong ba na nyes pa med do//} अनापत्तिरकल्पिकमपथ्यं वस्तु याचितः बो.भू.९६क/१२२; प्रतिकूलः — {ran pa dang ni mi 'phrod par/} /{rnal 'byor can gyis zas la spyod//} मात्रया प्रतिकूलं च योगी पिण्डं समाचरेत् ।। शि.स.७६क/७४; असम्प्रेयः — {mid par bya ba mi 'phrod pa sbyin na'o//} असम्प्रेयाभ्यवहार्यदाने वि. सू.१७ख/२०; विप्रत्यनीकः — {mi 'phrod pa'i mi mthun pa} विप्रत्यनीकविरोधः बो.भू.५३क/६९; • सं. १. असामग्री — {dge 'dun dbyen ni mi 'phrod pa'i/} /{rang bzhin ldan pa ma yin} सङ्घभेदस्त्वसामग्री स्वभावो विप्रयुक्तकः । अभि.को.१४ख/४.९८ २. प्रतिवाणि: म.व्यु.५२३९ (७८ख).
mi 'phrod pa'i 'du shes
प्रतिकूलसंज्ञा — {zas la mi 'phrod pa'i 'du shes} आहारे प्रतिकूलसंज्ञा म.व्यु.७००६ (१००क).
mi 'phrod pa'i mi mthun pa
पा. विप्रत्यनीकविरोधः, विरोधभेदः — {mi mthun pa'i rgyu} (?){ni mdor bsdu na rnam pa drug ste/} {tshig mi mthun pa}…{mi 'phrod pa'i mi mthun pa ni 'di lta ste/} {sbrul dang sre mong gnyis dang} विरोधः समासतः षड्विधः—वाग्विरोधः…विप्रत्यनीकविरोधः, तद्यथा अहिनकुलयोः बो.भू.५३क/६९.
mi 'phrod pa'i sman
अपथ्यौषधः — {nad dang mi 'phrod pa'i sman la sogs pas dper bya'o//} व्याध्यपथ्यौषधादिभिरुपमेयाः अभि.भा.१७४क/५९८.
mi bas
वि. अक्षयः — {mgon khyod yon tan mi bas kyang /} /{bdag gi zho sha bas 'tshal bas/} /{des na 'jigs pa mchis slad du/} /{glo ba la ni bcags bzhin mchis//} अक्षयास्ते गुणा नाथ शक्तिस्तु क्षयिणी मम । अतः प्रसङ्गभीरुत्वात् स्थीयते न वितृप्तितः ।। श.बु.११६क/१५०.
mi bo che
पुरुषः महाप्रमाणः — {de bas kyang nang du song ba dang re zhig na mi bo che zhig mthong na} ततोऽभ्यन्तरं प्रविष्टः । यावत्पुरुषं पश्यति महाप्रमाणम् अ.श.१०१ख/९१.
mi bya
• क्रि. न कुर्यात् — {gnod pa byed pa la yang gnod pa'i sbyor ba dag/} /{ma dpyad par ni blo gros ldan pas mi bya ste/} कृतापकारेऽपि पराभवोद्यमं न नाम कुर्यादविचार्य बुद्धिमान् । अ.क.१४८ख/६८.८८; न कुर्वीत — {rked chings kyis glo bcing bar mi bya'o//} न चर्मपट्टेन पार्श्वबन्धनं कुर्वीत वि.सू.५२ख/६७; {khrus dang gtsang sbra mi bya ste//} स्नानं शौचं न कुर्वीत हे.त.१८ख/५८; न कारयेत् — {bgrod dang bgrod min sngags pa yis/} /{rnam rtog nyid du mi bya 'o//} गम्यागम्यं तथा मन्त्री विकल्पं नैव कारयेत् ।। हे.त.७ख/२०; द्र.— {gnas par mi bya'o//} न स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८; {gnas par mi bya'o//} न …प्रतिवसेत् वि.सू.१३ख/१५; • अव्य. न — {bye ma can dang lci bas mi bya'o//} न सवालुकेन गोशकृता वि.सू. ७क/७; • = {mi bya ba/}
mi bya ba
• सं. अकरणम् — {mi bya ba'i sems kyang thob par 'gyur te} अकरणचित्तञ्च प्रतिलभते बो.भू.७६ख/९८; अक्रिया — {bya ba dang mi bya ba mngon par bsgrub pa la mkhas pa byang chub sems dpa'i sa dri ma med pa la gnas pa} क्रियाक्रियाभिनिर्हारकुशलस्य विमलायां बोधिसत्त्वभूमौ प्रतिष्ठितस्य द.भू.१९२क/१८; अकरणीयम् — {dad pa gang gis 'phags pa'i drung du nye bar 'gro ba dang mi bya ba mi byed pa'o//} यया श्रद्धया आर्यानुपसंक्रामति, अकरणीयं च न करोति शि.स.१७०ख/१६८; अकार्यम् — {mi bya ba yang bya ba bzhin du dga' bzhin byed//} कुर्यादकार्यमपि कार्यमिव प्रहृष्टः । जा.मा.९३ख/१०७; • कृ. न कर्तव्यम् — {'di la 'dir the tshom dang som nyi dang yid gnyis mi bya'o//} इत्यत्र संशयशङ्काविमतिर्न कर्तव्या स.दु.९७ख/१२२.
mi byams
= {mi byams pa/}
mi byams pa
• वि. निःस्नेहः — {bdag ni mi byams shing snying sra ba'i phyir bla ma'i sdug bsngal gyis ma gdungs te/} {'di ltar mchis pa ma lags kyi} न खल्वहं निःस्नेहकठिनहृदयत्वादपरितप्यमानो गुरुदुःखैरेवमवस्थितः जा.मा.७१क/८२; • सं. = {mi byams pa nyid} निष्प्रणयता— {'di ltar bdag cag la mi byams pa ci las gyur} किंकृतेयमस्मास्वेवं निष्प्रणयता जा.मा.४१ख/४८.
mi byin par len pa
पा. अदत्तादानम्, अकुशलकर्मभेदः — {ma byin par len pa spong ba} अदत्तादानाद् विरतिः म.व्यु.८६९४ (१२१क).
mi byin len
= {mi byin par len pa/}
mi byung
= {ma byung ba/}
mi byung ba
= {ma byung ba/}
mi byed
= {mi byed pa/}
mi byed thob
अक्रियाप्तिः — {log g}.{yem shin tu smad phyir dang /} /{sla phyir mi byed thob phyir ro//} मिथ्याचारातिगर्ह्यत्वात् सौकर्यादक्रियाप्तितः । अभि.को.१२क/४.३३.
mi byed pa
• क्रि. न करोति — {cig car mi byed} युगपन्न करोति त.प.१९२क/१००; {yongs su nyams kyang 'bras bu de dang 'gal ba'i bya ba mi byed de} परिहीणोऽपि संस्तत्फलविरुद्धां क्रियां न करोति अभि.भा.३५ख/१००५; नोपसंहरति — {de bag 'khums par mi byed do//} न मङ्कुभावमस्योपसंहरति बो.भू.८१क/१०३; द्र.— {bos pa bdag gir mi byed na} न निमन्त्रणां स्वीकरोति बो. भू.८७ख/१११; • सं. अक्रिया — {chang 'thung ba'i mtshan nyid kyi sdig pa rnam pa lnga mi byed pas mi byed par sdom pa ni sdom par byed pa ste} पञ्चविधस्य पापस्य…मद्यपानलक्षणस्याकरणेनाक्रियया संवरः संवरणम् अभि. स्फु.१९५क/९५७; अकरणम्— {sdig pa thams cad gtan mi byed pa} सर्वस्य पापस्यात्यन्तमकरणम् अभि.स्फु.१९५क/९५७; {mi byed pa'i sdom pa} अकरणसंवरः सू. व्या.१४२क/१९; द्र.— {sbyin par mi byed na blangs pa dang ldan pa'o//} अदाने याचितवतः वि.सू. ६८ख/८५; • वि. अव्यापृतः — {de la gal te byed pa dang mi byed pa khyad par med na ci ltar byed pa dang cig shos rnam par 'byed} अत्र व्यापृतस्याव्यापृतस्य वा यदि न विशेषः कथं व्यापारेतरविवेकः प्र.अ.२८क/३२; • कृ. अकुर्वन् — {bran g}.{yog las mi byed pa dang /} /{rje dpon rngan pa mi ster ba'i//} भृत्यस्याकुर्वतः कर्म स्वामिनोऽददतो भृतिम् ।। बो.अ.२८ख/८.१३२.
mi byed pa yin
द्र.— {gzhan gyi rdzas yid brtan te gtams pa la g}.{yo mi byed pa yin} निक्षिप्तस्य विश्वासेन परद्रविणस्य न द्रोग्धा भवति बो.भू.१३६क/१७५.
mi byed pa'i sdom pa
पा. अकरणसंवरः — {mi byed pa'i sdom pa thob par tshigs su bcad pa} अकरणसंवरलाभे श्लोकः सू.व्या.१४२क/१९; {sdig pa rnam pa lnga gtan mi byed pa'i sdom pa thob pa'i phyir zhes bya ba smos te/} {srog gcod pa dang}…{chang 'thung ba'i mtshan nyid kyi sdig pa rnam pa lnga mi byed pas mi byed par sdom pa ni sdom par byed pa ste} पञ्चविधस्य पापस्यान्तमकरणसंवरप्रतिलम्भादिति पञ्चविधस्य पापस्य प्राणातिपात…मद्यपानलक्षणस्याकरणेनाक्रियया संवरः संवरणम् अभि.स्फु.१९५क/९५७.
mi bri
क्रि. न लिख्यते — {mdo de thams cad ni 'gro mdo las zhes bya ba'i phyogs der bris zin pas yang mi bri'o//} इत्येतत् सर्वं सूत्रं ‘गतिसूत्रतः’ इत्यत्र प्रदेशे लिखितमिति न पुनर्लिख्यते अभि.स्फु.१९४ख/९५६.
mi breg
क्रि. न छेदयेत् — {skra ba lang gi spu 'dra bar mi breg go//} न गोलोमकान् केशांश्छेदयेत् वि.सू.५क/५.
mi blugs
क्रि. न प्रक्षिपेत् — {gzhan gyis spangs pa der mi blugs so//} नान्येनात्र निःसर्गं प्रक्षिपेत् वि.सू.७क/७.
mi blun po
वि. मोहपुरुषः — {gang gi tshe mi blun po lhas byin gyis bcom ldan 'das kyi bstan pa la gnod pa stong snyed byas} यदा देवदत्तेन मोहपुरुषेण भगवच्छासनेऽनर्थसहस्राणि कृतानि अ.श.४६ख/४०.
mi dbang
= {mi'i dbang po/}
mi dbang rgyal po
वि. नरेन्द्रराजः, बुद्धस्य — {dga' zhing gus par gnas nas de ltar mi dbang rgyal po mchod//} पूजयंस्तथा नरेन्द्रराज प्रेमगौरवस्थिता रा.प.२३३क/१२६.
mi dbang stan
नृपासनम्, नृपस्यासनम् — नृपासनं तु यद्भद्रासनम् अ.को.१८७ख/२.८.३१.
mi dbang ba
• वि. अनर्हः — {rnyed pa'i bya ba der zhugs na song ba nyid yin yang mi dbang ba nyid ma yin no//} नानर्हः प्रक्रान्तायां तल्लाभक्रिया प्रविष्टेः वि.सू.६७ख/८४; • सं. १. अप्रगमः — {shi ba nyid kyi dus na rdzas nyid bsgrub pa la ni nor bdag mi dbang ngo //} अप्रगमो मृतकालस्वत्वसम्पादने धनिनः वि.सू.६८ख/८५ २. अनधिकृतत्वम् — {'brel pa med pa ni rig byed dang ste/} {de la mi dbang pa'i phyir ro//} असम्बद्धो वेदेन; तत्रानधिकृतत्वात् त.प.१३३क/७१६.
mi dbang bu mo
नरेन्द्रकन्या — {mi dbang bu mo lag par lag bkod cing /} /{bag ma'i bsreg rdzas me la rnam par bkod//} नरेन्द्रकन्याकरसक्तपाणिर्विवाहहव्यावहितं हुताशम् । अ.क.१२४ख/६५.७१.
mi dbang seng ge
वि. नरेन्द्रसिंहः, बुद्धस्य — {mi dbang seng ges 'dir ni legs bshad pas/} /{bdag cag 'jig rten 'di rnams tshim mdzad cing //} अस्मांश्च तर्पेहि इमं च लोकं सुभाषितेनेह नरेन्द्रसिंह ।। स.पु.७३क/१२२.
mi dbul po
दरिद्रपुरुषः — {mi dbul po zhig mchod rten gyi 'khor sa'i nang du song nas} अन्यतमो दरिद्रपुरुषः स्तूपाङ्गणं प्रविष्टः अ.श.१७३ख/१६०.
mi dben pa
वि. अनपकृष्टः म.व्यु.७१६७ (१०२क).
mi dbri ba
अनपह्रासः — {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa la rang rang gi rnam pa thams cad kyis mi 'bri bar yid la byed pa yin par khong du chud par bya'o//} रूपारूप्यावचरं च स्वैः स्वैः सर्वैराकारैरनपह्रासं मनसिकुर्वत इत्यवगन्तव्यम् अभि.स्फु.१६८ख/९१०.
mi 'bab pa
• वि. अनवतरन्ती — {khri'i steng nas khri'i steng dang khri'u'i steng nas khri'u'i steng du rgyu zhing 'og gi sa gzhi la mi 'bab pa dang} मञ्चान्मञ्चं पीठात्पीठमनवतरन्तीमधरिमां भूमिम् अ.श.९क/८; • ना. अविवाहा, पुष्करिणी — {skyed mos tshal de dag re re na'ang 'di lta ste/} {rdzing bu bzang po zhes bya ba dang}…{mi 'bab pa zhes bya ba brgyad brgyad yod de} एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च नाम…अविवाहा च नाम अ.सा.४२७क/२४१.
mi 'byin pa
अनुद्धारः — {mi 'byin pa la'o/} /{sra brkyang mi 'byin pa'i spang ba'o//} अनुद्धारे तत् । (इति) कठिनानुद्धारः वि.सू.५१ख/६५.
mi 'byung
= {mi 'byung ba/}
mi 'byung ba
• क्रि. न ज्ञायते — {gal te 'ga' zhig tu skyes bus byas pa'i ngag la nyes pa mi 'byung ba} ननु च यदि नाम क्वचित् पौरुषेये वाक्ये दोषा न ज्ञायन्ते त.प.२२८क/९२६; न सम्भवति — {'phags pa la/} /{rnam sogs nga 'o snyam mi 'gyur//} न चार्यस्य सम्भवन्ति विधादयः । नास्मिता अभि.को.१६क/५.११; नोपजायते — {gzhan dag rang gi don du yang /} /{mi 'byung sems can don sems gang //} यत्परार्थाशयोऽन्येषां न स्वार्थेऽप्युपजायते ।। बो.अ.३क/१.२५; नाम्नायते म.व्यु.६७०६ (९६क); • सं. १. अनुत्पत्तिः — {rnam par shes pa gnyis cig car mi 'byung ba'i phyir ro//} युगपद्विज्ञानद्वयानुत्पत्तेः त.प.२५२क/९७७; असमुद्भवः — {lus la srin bu rnams mi 'byung //} शरीरे च कृमिणामसमुद्भवः अभि.अ.८ख/४.४२; अप्रसवः — {srog gcod pa la sogs pa'i rkyen can gyi rten 'jigs pa dang kha na ma tho ba dang khon rnams mi 'byung ba'i phyir 'jigs pa med pa'o//} प्राणातिपातादिप्रत्ययानां च भयावद्यवैराणामप्रसवान्निर्भीतम् सू.व्या.२०१क/१०२; अभूतिः — {yang mi 'byung bar nges par byas nas bskyed pa la dbab bo//} निश्चित्य पुनरभूतिं बर्द्धनस्य पातनम् वि.सू.७२क/८९; असम्भवः — {rnam par shes pa'ang mi 'byung phyir/} /{bdag med smra ba chad par gyur//} नैरात्म्यवादिनो छेदो विज्ञानस्याप्यसम्भवः ।। ल.अ.१८५ख/१५५; अभावः — {ldog pa de bsgrub bya med na sgrub byed mi 'byung ba} व्यतिरेकः साध्याभावे साधनाभावः त.प.४२क/५३२; अनिर्गमः लो.को.१८०६; अनुत्थानम् — {dbyar gnas par khas ma blangs pa dang dbyar ral ba dang dbyar phyi mar gnas par khas blangs pa dang dbyar gnas gzhan du gnas par khas blangs bdag la de mi 'byung ngo //} अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु भूम्यन्तरस्थेषु च वि.सू.६५ख/८२; अनिर्याणम् म.व्यु.७८५ (१८क/) २. = {mi 'byung ba nyid} अनैर्याणिकता — {'byung ba dang mi 'byung ba dang slob pa dang mi slob pa yang rab tu shes so//} नैर्याणिकानैर्याणिकतां च शैक्षाशैक्षतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६; • वि. अभाविनी — {rigs la sogs pa'i sbyor ba ni ming sbyor ba med na mi 'byung ba yin no zhes bya ba la sogs pa sngar bshad pa} जात्यादियोजना नामयोजनां विनाऽभाविनीत्यादि पूर्वोपवर्णितम् त.प.५ख/४५६.
mi 'byung ba nyid
अनुत्थानकत्वम् — {de mi 'byung ba nyid kyis kha bskang du mi rung ba nyid ma yin no//} नानुत्थानकत्वादपूरकत्वम् वि.सू.६६ख/८३.
mi 'bral ba
• वि. अविरहितः — {byang chub sems dang mi 'bral zhing /} /{byang chub spyod la gzhol ba dang //} बोधिचित्ताविरहिता बोधिचर्यापरायणाः । बो.अ.३९क/१०.३२; {rtag tu rgyun mi 'chad par de bzhin gshegs pa mtha' yas pa mthong ba dang mi 'bral ba yin} सततसमितमपर्यन्ततथागतदर्शनाविरहितो भवति द.भू. २४७क/४७; • सं. अविप्रवासः — {snam sbyar lci ba nyid yin na rgan po dang nad pa dag la mi 'bral ba'i gnang ba sbyin no//} दानमविप्रवाससंवृत्तेः सङ्घाट्या गुरुकत्वे जीर्णबाधिकयोः वि.सू.२२ख/२७.
mi 'brel
= {ma 'brel ba/}
mi 'brel ba
= {ma 'brel ba/}
mi 'bros par bya
क्रि. न पलायामि — {bdag gis sdug bsngal gyi phung po chen po 'di blang bar bya'o/} /{brtson par bya'o//}…{mi 'bros bar bya'o//} अहं च दुःखोपादानमुपाददामि, व्यवस्यामि…न पलायामि शि.स.१५३ख/१४८.
mi sbyin
• क्रि. न दीयते — {de dag la ci'i phyir mi sbyin} तेषां किमर्थं न दीयते वि.व.१६६क/१.५५; • सं. अदानम् — {brnyas pa dang bskyis pa dag mi sbyin par sems pa'o//} याचतो धा (?नोद्धा)रयोरदानसङ्कल्पे वि.सू. १६ख/१८; • ना. १. नारदः, ऋषिः — {mi sbyin gyis ni 'phral la de'i/} /{lus kyi legs par bya ba byas/} /{ka t+yA ya na zhes thob nas/} /{grub slad wa ra Na si+Ar song /} शरीरसत्क्रियां तस्य कृत्वा सपदि नारदः । ययौ वाराणसीं सिद्ध्यै लेभे कात्यायनाभिधाम् ।। अ.क.२१२क/२४. ५०; {de nas mi sbyin dang 'grogs te/} /{thub pa nag po de nyid mthong /} /{gus pas dka' thub nags tshal nas/} /{de ni blta ru yang dag 'ongs//} नारदेनाथ सहितस्तत्त्वदर्शी तपोवनात् । तं समभ्याययौ द्रष्टुमादरादसितो मुनिः ।। अ.क.२११ख/२४.४०; नारदाद्याः सुरर्षयः अ. को.१३१क/१.१.४९; नारं नरसमूहं द्यतीति नारदः अ. वि.१.१.४९ २. अदितिः, देवमाता — {mi sbyin dga'} अदितिनन्दनाः अ.को.१२७ख/१.१.८; {mi sbyin bu} आदितेयाः अ.को.१२७ख/१.१.८.
mi sbyin skyes
आदित्यः १. = {nyi ma} सूर्यः — सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः । अ.को.१३५ख/१.३.२८; अदितेरपत्यं पुमानादित्यः अ.वि.१.३.२८ २. = {lha} देवः छो.को.६३४/रा.को.१.१७३.
mi sbyin dga'
= {lha} अदितिनन्दनः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…अदितिनन्दनाः अ.को.१२७ख/१.१.८; अदितेः नन्दनाः अदितिनन्दनाः । अदितिं नन्दयतीति वा अ.वि.१.१.८.
mi sbyin pa
= {mi sbyin/}
mi sbyin bu
= {lha} आदितेयः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…आदितेयाः अ.को.१२७ख/१.१.८; अदितेः अपत्यानि आदितेयाः अ.वि.१.१.८.
mi sbyor ba
• क्रि. न प्रयुङ्क्ते — {de lta na yang rna bar rtsub/} /{snyan ngag mkhan rnams mi sbyor te//} तथापि कटु कर्णानां कवयो न प्रयुञ्जते । का.आ.३४०क/३.१५५; • सं. अयोगः— {lus pa med par sbyor ba ni nges par sbyor ba'o/} /{lus pa med pa nyid ni/} {mi sbyor ba cung zad kyang med pa'i phyir ro//} निरवशेषो योगो नियोगः । निरवशेषत्वमयोगस्य मनागप्यभावात् प्र.अ.६ख/८.
mi sbyor ba ma yin
क्रि. न विसंयुज्यते — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs ni sbyor ba'am mi sbyor ba ma yin no//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपं संयुज्यते वा विसंयुज्यते वा सु.प.३८ख/१८.
mi ma yin
= {mi ma yin pa/}
mi ma yin pa
• सं. अमनुष्यः १. न मनुष्यः — {mi ma yin pa'i 'gro ba pa dang byang gi sgra mi snyan pa gnyis ni sdom pa'i zhing nyid ma yin no//} नामनुष्यगतिकोत्तरकौरवकयोः संवरस्य क्षेत्रत्वम् वि.सू.११ख/१२ २. न पुरुषः — {nam yang mtshon dang bud med kyi/} /{nu ma'i dkyil 'khor la ma reg/} /{mi ma yin pa 'ga' zhig ni/} /{lag ni 'bras med yin no lo//} न स्पृशत्यायुधं जातु न स्त्रीणां स्तनमण्डलम् । अमनुष्यस्य कस्यापि हस्तोऽयं न किलाफलः ।। का.आ.३३९क/३.१२१ ३. पिशाचादयः — {rab 'byor gal te skyes pa'am bud med dam khye'u 'am bu mo la la zhig mi ma yin pas zin cing babs par gyur na} सचेत् सुभूते कश्चिदेव पुरुषो वा स्त्री वा दारको वा दारिका वा अमनुष्येण गृहीतो भवेदाविष्टः अ.सा.३३७क/१९०; • वि. अमानुषः — {de'i yul na gnas pa'i skye bo rnams la mi ma yin pa rnams kyis gnod par bya bar mi nus pa} अस्यामानुषा न प्रसहन्ते विषयवासिनं जनं हिंसितुम् जा.मा.३८ख/४५; व्याडः — {gtsug lag khang 'di yang mi ma yin pa rnams gnas pa'i phyogs shig tu brtsigs la} अयं च विहारो व्याडाध्युषिते प्रदेशे प्रतिष्ठापितः वि.व.२३०ख/२.१३३.
mi ma yin pa rgyu ba
वि. अमनुष्यावचरः — {mi ma yin pa rgyu ba bas mtha'i mal stan} अमनुष्यावचराणि प्रान्तानि शयनासनानि ल.अ.१५४क/१०१.
mi ma lags
= {mi ma lags pa/}
mi ma lags pa
वि. अमानुषः — {rgyal po chen po mi ma lags pa 'dis che bzhi bgyis pa gzigs su gsol} अयं चात्र महाराज अमानुषः साक्षिनिर्देशो दृश्यताम् जा.मा.१३०ख/१५१.
mi mang
• वि. नाधिकः — {mi mang mi nyung ngo //} नाधिकन्यूनानि अभि.भा.१२ख/९०६; न बहुलः — {bzod pa la phan yon rnam pa lnga ste/} {khon mi mang ba yin/} {dbyen mi mang ba yin} पञ्चानुशंसाः क्षान्तौ । न वैरबहुलो भवति । न भेदबहुलो भवति सू.व्या.२०१ख/१०३; • सं. महान् जनकायः — {bdag gi khyim na cho nges 'debs pa dang mi mang po 'dus pa mthong nas} साक्रन्दशब्दं स्वभवनमवेत्य महतश्च जनकायस्य सन्निपातम् जा.मा.१०६क/१२२; • उ.प. शतम् — {lha su dA sa'i bu rkang khra mi zan po de/} {mi mang po za za ba la goms pas gshin rje mngon sum du mchis pa bzhin} एष स देव पुरुषादः कल्माषपादः सौदासः साक्षादिवान्तको नरशतक (?ता)दनकरणपरिचयात् जा.मा.१८७ख/२१८.
mi mang po
= {mi mang /}
mi mang ba
= {mi mang /}
mi mang mi nyung
नाधिकन्यूनम्— {gtsang ba dang bde ba dang rtag pa dang bdag tu phyin ci log rnam pa bzhi'i gnyen por dran pa nye bar gzhag pa bzhi go rims bzhin du bstan te/} {mi mang mi nyung ngo //} शुचिसुखनित्यात्मविपर्यासानां चतुर्णां प्रतिपक्षेण चत्वारि स्मृत्युपस्थानान्युक्तानि यथाक्रमम्, नाधिकन्यूनानि अभि.भा. १२ख/९०६.
mi mi rgyu ba
वि. मनुष्याणामवचरः — {mi mi rgyu ba'i sa'i phyogs} मनुष्याणामवचरे पृथिवीप्रदेशे का.व्यू.२११ख/२६९.
mi min
= {mi ma yin pa/}
mi med
वि. निर्जनः — {skabs der gzugs can snying po yis/} /{mi med khang par dal bus ni/}…{sa 'tsho la}…{smras//} अत्रान्तरे बिम्बिसारः स्वैरवेश्मनि निर्जने ।… गोपमवदत् अ.क.१८१क/२०.७०; विजनः — {khyod kyi sdug bsngal gnas skabs 'di/} /{mi med nags su ci yis thob//} केनेमां वैशसावस्थां नीतोऽसि विजने वने ।। अ.क.१२९ख/६६.५४; अजनः — {rgyal po chu skyes spyan ldan dag/} /{mi med nags su dga' ma ni/} /{phreng ldan mig can mnyes gshin ma/} /{'di ni gtang bar mi 'os so//} राजन् राजीवनयनां प्रियां प्रणयिणीमिमाम् । न त्यक्तुमर्हस्यजने वने वनजलोचन ।। अ.क.३०ख/३.१३७; निर्मानुष्यः — {de slad spun zla khyod kyis ni/} /{grong khyer mi med dag tu gzung //} तस्मात्तव पुरे भ्रातर्निर्मानुष्ये निधीयताम् । अ.क.१४४ख/१४.६७; अमानुषः — {dur khrod ri yi bya skyibs dang /} /{de bzhin mi med grong khyer dang /}…/{bza' ba 'di ni rab tu bza'//} श्मशाने गिरिकुञ्जे वाऽमानुषपुरे च तथा ।…इदं भोजनमारभेत् ।। हे.त.२६ख/८८.
mi med grong khyer
अमानुषपुरम्— {dur khrod ri yi bya skyibs dang /} /{de bzhin mi med grong khyer dang /} /{yang na dben pa'am rgya mtsho'i mthar/} /{bza' ba 'di ni rab tu bza'//} श्मशाने गिरिकुञ्जे वाऽमानुषपुरे च तथा । अथवा विजने प्रान्ते इदं भोजनमारभेत् ।। हे.त.२६ख/८८.
mi mo
• सं. = {bud med} नारी, स्त्री — {ku b+dza bsten pa khyod kyi ni/} /{dga' ba ji ltar 'phel gyur pa/} /{'chi med bu mor co 'dri la/} /{mi mo spyad pas de lta min//} कुब्जामासेवमानस्य यथा ते वर्धते रतिः । नैवं निर्विशतो नारीरमरस्त्रीविडम्बिनीः ।। का.आ.३३८ख/३.१०९; स्त्री योषिदबला योषा नारी सीमन्तिनी वधूः । अ.को.१६९ख/२.६.२; नृणाति नयति स्ववशं पुरुषमिति नारी । नॄ नये अ.वि.२.६.२; • ना. मनुजा, दूती— {da ni bzang mo zhes pa la sogs pas pho nya mo rnams kyi chos kyi khams la sogs pa'i rigs gsungs te/} {'dir bzang mo ni chos kyi khams ma'o//}…{mi mo ni gzugs rdo rje ma} इदानीं दूतीनां धर्मधात्वादिकुलमुच्यते—दिव्येत्यादिना । इह दिव्या धर्मधातुः… मनुजा रूपवज्रा वि.प्र.१६६क/३. १४५; • वि. मानुषी — {lha mo klu mo gnod sbyin ma/} /{lha ma yin mo mi mo'ang rung //} सुरीं नागीं महायक्षीमसुरीं मानुषीमपि । गु.स.१३८क/१०२.
mi mo gya nom mchog
ना. रामावरान्तः, जनपदः — {rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul mi mo gya nom mchog ces bya ba yod de} अस्ति कुलपुत्र इहैव दक्षिणापथे रामावरान्तो नाम जनपदः ग.व्यू.३२४क/४७.
mi mos pa
= {smad pa} असूक्षणम् मि.को.१२८ख ।
mi myur
वि. अद्रुतम् — {thogs pa med mnga' mi myur mnyam pas na/} /{gsung ni snyan pa'i yon tan rnams dang ldan//} अविलम्बितमद्रुतं समं स्वरमाधुर्यगुणैः समन्वितम् । वचनम् वि.व.१२६क/१.१५.
mi myong ba
• क्रि. नानुभवति — {ji ltar rna ba dang bral bas/} /{phra mo'i sgra ni mi myong bzhin//} यथा सूक्ष्मान् शब्दाननुभवति न श्रोत्रविकलः र.वि.१२४ख/१०४; • वि. अननुभूतः लो.को.१८०७; अप्रतिसंवेदकः लो.को.१८०७.
mi myos
क्रि. निर्मदोऽभूत् — {bag yod rnams ni gzhan gyi don la yang /} /{lha dbang dpal dang ldan yang des mi myos//} सुरेन्द्रलक्ष्म्याऽपि तु निर्मदोऽसावभूत्परार्थेष्वपि जागरूकः ।। जा.मा.९१क/१०४.
mi dman
वि. अहीनः — {so sor thar pa'i sdom pas mchog la rab tu byung bas phyag bya'o//}…{skyes pa mi dman pa la bud med kyis so//} परः प्रातिमोक्षसंवरेण प्रव्रजितस्य वन्द्यः…पुमांश्चाहीनः स्त्रिया वि.सू.९२क/११०; अदीनः — {gnyen ni bcings pa dgrol ba'i slad/} /{mi bdag slong ba lha yi shing /} /{bsod nams mi dman blta ba la/} /{gser don gnyer ba bdag 'ongs so//} आयातोऽहं हिरण्यार्थी बन्धुबन्धनमुक्तये । अदीनपुण्यं नृपतिं द्रष्टुमर्थिसुरद्रुमम् ।। अ.क.२३क/५२.३९; अमन्दः — {de ni dri med gsal zhing mdzes/} /{cha rnams kyis ni yongs su rdzogs/} /{mi dman kun dga' rgyas gyur pa/} /{su yi zla ba bzhin ma gyur//} स निर्मलरुचिः कान्तः कलाभिः परिपूरितः । अमन्दानन्दनिष्यन्दी न कस्येन्दुरिवाभवत् ।। अ.क.१६४ख/१९.७; अक्षुण्णः — {mi dman khyim gyi dpal la ltos med pa'i/} /{dge slong 'di ni rna ba bye bar grags//} स श्रोणकोटिः श्रुत एष भिक्षुरक्षुण्णलक्ष्मीर्गृहनिर्व्यपेक्षः ।। अ.क.२५५क/९३.७२.
mi dman pa
= {mi dman/}
mi dma'
= {mi dma' ba/}
mi dma' ba
• वि. अनवनतः म.व्यु.६३९४ (९१ख); अनुनीतः — {nam mkha' mi mtho ba ste/} {tshul khrims de yang mi mtho ba'o//} {nam mkha' mi dma' ba ste/} {tshul khrims de yang mi dma' ba} अनुन्नतं गगनमनुन्नतं तच्छीलम् । अनुनीतं गगनमनुनीतं तच्छीलम् शि.स.१५०क/१४५; • पा. अनवनता, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi dma' ba ni smad kyang kun nas nyon mongs pa med pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अनवनता निन्दाऽसंक्लिष्टत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
mi dmigs
= {mi dmigs pa/}
mi dmigs pa
• क्रि. नोपलभ्यते — {rna ba legs par ma byas kyang /} /{de ni ci yi phyir mi dmigs//} असंस्कृतेऽपि तच्छ्रोत्रे किमर्थं नोपलभ्यते ।। त.स.९१क/८२२; {gal te yang sgron ma la sogs pa'i 'od bzhin du de'i 'od ma dmigs pa/} {de lta na yang}… {rjes su dpag par bya ba yin no//} यद्यपि तस्य प्रभा प्रदीपप्रभावन्नोपलभ्यते, तथाऽप्यनुमेया त.प.१८३ख/८२९; नालम्बते — {'dod chags dang bral ba'i phyir 'og ma la yang mi dmigs so//} नाधरमालम्बन्ते वीतरागत्वात् अभि.भा.७५क/११५९; • वि. अनुपलब्धः — {byed pa po ni mi dmigs na//} कर्तर्यनुपलब्धेऽपि त.स.४क/५९; • सं. १. अनुपलब्धिः — {de'i phyir dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa las ma dmigs pa'i phyir/} {ri bong gi rwa bzhin du med pa'i tha snyad kyi yul yin no//} अत उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलब्धेः शशविषाणवदसद्व्यवहारविषयता त.प.१६९ख/५७; अनुपलम्भः — {byed pa po dang las dang bya ba rnams mi dmigs pa'i phyir ro//} कर्तृकर्मक्रियाणामनुपलम्भात् सू.व्या.१९५ख/९६; {kun brtags pa'i ngo bo nyid rnam pa thams cad du mi dmigs pa gang yin pa de nyid yongs su grub pa'i ngo bo nyid dmigs pa'i mchog yin no//} यश्च सर्वथाऽनुपलम्भः परिकल्पितस्य स्वभावस्य स एव परम उपलम्भः परिनिष्पन्नस्वभावस्य सू.व्या.१६१क/५०; अनुपलम्भनम् — {rtag pa'i ngag ni yod pa na/} /{gsal byed rigs min dpyad zin te/} /{go rims la sogs mi ldan dang /} /{rtag tu ma dmigs pa yi phyir//} नित्या सती न वाग् युक्ता द्योतिकेत्युपपादितम् । आनुपूर्व्याद्ययोगेन नित्यं चानुपलम्भनात् ।। त.स.९९ख/८८३; {de phyir de ni mngon sum nyid/} /{de ltar min na mi dmigs pa//} ततः प्रत्यक्षमेवेदमन्यथाऽनुपलम्भनम् ।। प्र.अ.५क/७; अदृष्टिः — {rang bzhin dang rgyu dang khyab par byed pa mi dmigs pa rnam pa gsum po 'di nyid spros na rnam pa mang du byed par} (?{dgu ru dbye bar} ){'gyur ro//} स्वभावव्यापककारणानामदृष्टिस्त्रेधा प्रपञ्च्यमाना नवधा भिद्यते त.प.२८५क/१०३४ २. = {mi dmigs pa nyid} अनुपलब्धिता लो.को.१७७०; • पा. १. अनुपलब्धिः [1] लिङ्ग/हेतुभेदः — {de la mi dmigs pa ni dper na/} {phyogs kyi bye brag 'ga' zhig na bum pa med de/} {dmigs pa'i rig byar gyur pa las mi dmigs pa'i phyir ro//} तत्रानुपलब्धिर्यथा—न प्रदेशविशेषे क्वचिद् घटः, उपलब्धिलक्षणाप्राप्तस्यानुपलब्धेः न्या.बि.२३२क/१०१; न्या. टी.४९ख/१००; अनुपलम्भः — {rtags rnam pa gsum nyid ni mngon sum ma yin pa sgrub pa'i yan lag ste/} {rang bzhin dang 'bras bu dang mi dmigs pa'o//} त्रिविधमेव हि लिङ्गमप्रत्यक्षस्य सिद्धेरङ्गम्—स्वभावः, कार्यम्, अनुपलम्भश्च वा.न्या.३२६ख/७; वा.टी.५४ख/७ [2] चरकादेर्मते प्रमाणभेदः — {de bzhin du dmigs pa la sogs} (?{ldog} ){pas med pa nyid du rtogs pa gang yin pa 'di ni ma dmigs pa yin te} तथा या चोपलब्धिनिवृत्त्या नास्तित्वप्रतीतिरियमनुपलब्धिः त.प.६८ख/५८८; अनुपलम्भः — {spyir mi dmigs pa'i tshad mar smra ba la/} {mi dmigs pa las med pa nyid du rigs pa ma yin nam} अनुपलम्भादभाव एव युक्तः सामान्येनानुपलम्भप्रमाणवादिनः प्र.अ.१६क/१८ २. अनुपलम्भः, ओ कः, मार्गज्ञतास्वभावभेदः — {dka' dang nges pa dang /} /{ched du bya dang mi dmigs dang /} /{mngon par zhen pa bkag pa dang //} दुष्करैकान्तावुद्देशोऽनुपलम्भकः ।। निषिद्धाभिनिवेशश्च अभि.अ.८क/४.२९; इत्येते पञ्च मार्गज्ञतास्वभावाः अभि.वृ.४.२९.
mi dmigs pa rnam pa bcu gcig
एकादशप्रकारा अनुपलब्धिः — १. {rang bzhin mi dmigs pa} स्वभावानुपलब्धिः, २. {'bras bu mi dmigs pa} कार्यानुपलब्धिः, ३. {khyab par byed pa mi dmigs pa} व्यापकानुपलब्धिः, ४. {rang bzhin 'gal ba dmigs pa} स्वभावविरुद्धोपलब्धिः, ५. {'gal ba'i 'bras bu dmigs pa} विरुद्धकार्योपलब्धिः, ६. {'gal ba'i khyab pa dmigs pa} विरुद्धव्याप्तोपलब्धिः, ७. {'bras bu 'gal ba dmigs pa} कार्यविरुद्धोपलब्धिः, ८. {khyab par byed pa 'gal ba dmigs pa} व्यापकविरुद्धोपलब्धिः, ९. {rgyu mi dmigs pa} कारणानुपलब्धिः, १०. {rgyu 'gal ba dmigs pa} कारणविरुद्धोपलब्धिः, ११. {rgyu 'gal ba'i 'bras bu dmigs pa} कारणविरुद्धकार्योपलब्धिः न्या. बि.२३२ख/१२४.
mi dmigs pa nyid
अनुपलम्भत्वम् लो.को.१८०७.
mi dmigs pa stong pa nyid
पा. अनुपलम्भशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid bco brgyad}…{mi dmigs pa stong pa nyid} अष्टादश शून्यताः…अनुपलम्भशून्यता म.व्यु.९४८ (२१ख).
mi dmigs pa'i khyad par
पा. अनुपलम्भविशेषः, लिङ्गभेदः — {rtags de yang rang bzhin dang 'bras bu dang mi dmigs pa'i khyad par gyi bye brag gis rnam pa gsum du dbye ste}…{mi dmigs pa'i khyad par yang mi dmigs pa tsam tshad ma yin pa spong ba na bstan pa nyid de} तच्च लिङ्गं स्वभावकार्यानुपलम्भविशेषभेदेन त्रिधा भिद्यते…अनुपलम्भविशेषाख्यमपि दर्शितमेवानुपलम्भमात्रस्य प्रामाण्यं प्रतिक्षिपता त.प.१४३ख/१६.
mi dmigs pa'i gtan tshigs
द्र. {mi dmigs pa/}
mi dmigs pa'i dpal
ना. अनिलम्भश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mi dmigs pa'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिल(म्भ)श्रियः ग.व्यू.२६८क/३४७.
mi dmigs pa'i spyan
ना. अनिलम्भचक्षुः, तथागतः — {'jig rten gyi khams sa chen po thams cad du mdzes pa'i rin po che 'od zer gyi dra ba rab tu 'gyed pa zhes bya ba de bzhin gshegs pa mi dmigs pa'i spyan gyi sangs rgyas kyi zhing nas} सर्वमहापृथिवीराजमणिरश्मिजालप्रमुक्ताया लोकधातोरनिलम्भचक्षुषस्तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८४क/८.
mi dmigs pa'i spyan rnam par snang ba
ना. अनिलम्भचक्षुर्वैरोचनः, तथागतः — {byang shar gyi phyogs mtshams kyi 'jig rten gyi khams rin po che thams cad rab tu 'bar ba na/de} {bzhin gshegs pa}…{mi dmigs pa'i spyan rnam par dmigs pa} (?{snang ba}?){zhes bya ba} उत्तरपूर्वायां दिशि सर्वरत्नरुचिरायां लोकधातौ अनिलम्भचक्षुर्वैरोचनो नाम तथागतः ग.व्यू.३४६ख/६६.
mi dmigs pa'i spyan rnam par dmigs pa
= {mi dmigs pa'i spyan rnam par snang ba/}
mi dmigs pa'i blo gros
ना. अनिलम्भमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mi dmigs pa'i blo gros dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिलम्भमतेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
mi dmigs pa'i mtshan nyid
अगतिलक्षणम् लो.को.१८०७.
mi dmigs pa'i rang bzhin
वि. अनुपलभ्यस्वभावः — {rlung 'di res 'ga' dmigs pa'i rang bzhin du gyur pa'am mi dmigs pa'i rang bzhin du gyur pa zhig yin grang} कदाचिदसौ वायुरुपलभ्यस्वभावो वा भवेत्, अनुपलभ्यस्वभावो वा त.प.१८६क/८३३.
mi dmigs par 'gyur ba
वि. अनुपलभ्यः — {de lta na yang rang bzhin gyis dmigs par 'gyur ba'am mi dmigs par 'gyur ba'i rang bzhin gsal ba yang mngon par} (? {gnyis kar} ){mi rigs pa yin no//} तथापि प्रकृत्योपलभ्यानुपलभ्यस्वभावस्योभयथाऽप्यभिव्यक्तिर्न युक्ता त.प.२०५ख/८७९.
mi rmun po
बाहीकः म.व्यु.७६६९ (१०९ख).
mi rmongs pa
वि. अमूढः — {mi rmongs par dran pa'i 'du byed sgrub pa po'i mngon sum 'das pa dang da ltar gyi log na dngos po med pa'i tha snyad 'jug ste} अमूढस्मृतिसंस्कारस्यातीतस्य वर्तमानस्य च प्रतिपत्तृप्रत्यक्षस्य निवृत्तिरभावव्यवहारप्रवर्तनी न्या.बि.२३२ख/११८.
mi smad
वि. अनिन्दितः लो.को.१८०७.
mi smod
= {mi smod pa/}
mi smod pa
१. अप्रतिवहनम् — {chos yongs su tshol ba las brtsams te yang dag par nod pa yid la byed pa ni/} {chos de nyid la mi smod pa'i tshul gyis yongs su 'dzin pa'i phyir ro//} धर्मपर्येष्टिमारभ्य सम्प्रतीच्छनमनसिकारस्तस्यैव धर्मस्याप्रतिवहनयोगेन परिग्रहणतया सू.व्या. १७७क/७१ २. = {mi smod pa nyid} अनिन्दितता — {legs par byas pa rnams la mi smod pa'o//} अनिन्दितता सुअनिन्दनाकृतेषु शि.स.१५७ख/१५१; नैर्घृण्यम् — {mi smod bzhin de yang goms pas/} /{ma lus don rtogs phyir mthar thug//} नैर्घृण्यवन्महाभ्यासान्निष्ठाऽशेषार्थबोधनात् ।। त.स.१२४ख/१०७७.
mi smos pa
लोपः — {bar gyi tshig mi smos par byas te} मध्यपदलोपं कृत्वा म.व्यु.६५५० (९३ख).
mi smra
= {mi smra ba/}
mi smra ngag bcad
= {thub pa} वाचंयमः, मुनिः — {mi smra ngag bcad thub pa'o//} वाचंयमो मुनिः अ.को.१८४क/२.७. ४२; वाचं यच्छतीति वाचंयमः । यम उपरमे अ.वि. २.७.४२.
mi smra nyid
= {mi smra ba nyid/}
mi smra brtul zhugs
मौनव्रतम् — {'jigs med yin yang de yi ngo tsha ni/} /{de tshe mi smra brtul zhugs len du 'jug//} विशारदस्यापि हि तस्य लज्जा तत्कालमौनव्रतमादिदेश ।। जा.मा.२११क/२४६.
mi smra dang ldan
वि. मौनवती — {ngo tshas mi smra dang ldan bzhin dud de} लज्जामौनवती विनम्रवदना सा अ.क.२९९क/१०८.७०.
mi smra ba
• क्रि. नाचक्षे — {kho bo cag ni thams cad mkhyen pa mngon sum du gyur pa'i phyir sangs rgyas thams cad mkhyen pa yin par ni mi smra'o//} नैव च वयं सर्वत्र ज्ञानसम्मुखीभावाद् बुद्धं सर्वज्ञमाचक्ष्महे अभि.भा.८७ख/१२०५; • सं. मौनम् — {bdag ni 'di ltar gyur yang de mi smra/} /{'on kyang byur ngan ma ni da cung gson//} इत्थंगतायामपि तस्य मौनं तथापि जीवामि च मन्दभाग्या ।। जा.मा.११३क/१३१; {mi smra brtul zhugs} मौनव्रतम् जा.मा.२११क/२४६; {mi smra ba'i yi dam bca' bar mi bya'o//} न मौनं समाददीत वि.सू.६४क/८०; तूष्णींभावः — {ting nge 'dzin du byed pa'am lhag mthong la rnal 'byor du byed pa gang yin pa de ni mi smra ba zhes bya'o//} समाधत्ते विपश्यनायां वा योगं करोत्ययमुच्यते तूष्णींभावः श्रा.भू. ४७ख/१२०; अभाषणम् — मौनमभाषणम् अ.को.१८३ख/२.७.३६; न भाषणमभाषणम् । भाष व्यक्तायां वाचि अ.वि.२.७.३६; अप्रव्याहारः लो.को.१८०८; • वि. मौनकृत्— {chu skyar mi smra rkang gcig gis/} /{brtul zhugs bzung nas nya rnams za//} अश्नाति मौनकृत् मत्स्यानेकपादव्रतो बकः ।। अ.क.८०क/८.९; धृतमौनः — {bdag ni 'di ltar gyur yang de mi smra//} एवं मद्भागधेयैर्धृतमौन एव जा.मा.११३क/१३१; तूष्णीं स्थितः — {rgyal po chen po de bas bdag mi smra//} तूष्णीं महाराज यतः स्थितोऽहम् जा.मा.१२६ख/१४६; मूकः — {de dag skrag cing spa gong mi smra zhum/} /{brtan po dag ni thar ba'i thabs la 'bad//} ते त्रासदीनाश्च विषादमूका धीराः प्रतीकारससम्भ्रमाश्च । जा.मा.८१क/९३; अवाच्यः — {'di la mi bsam yong ma yin/} /{bzang ngan mi smra gang yang med//} नाचिन्त्यं विद्यते ह्यत्र नावाच्यं यच्छुभाशुभम् ।। हे.त.८ख/२४; अनामन्त्रणकः— {blun po dag gdung bas yongs su gdung ba rnam pa sna tshogs kyis dag pa tshol zhing ston pa 'di lta bu ste}… {mi smra ba dang} नानाविधैश्चाऽऽतापनपरितापनैः कायशुद्धिं पर्येषन्ते, प्रज्ञापयन्ति च सम्मूढाः । तद्यथा… अनामन्त्रणकैः ल.वि. १२२ख/१८२; • अव्य. तूष्णीम् — {gcig mi smra bar gyur pa dang /} /{de dag thams cad smrar mi 'gyur//} एकस्य तूष्णींभूतस्य सर्वे तूष्णींभवन्ति ते ।। अभि.भा.६४क/१११९; {mi smra'i ngang tshul kha rog pa//} तूष्णींशीलस्तु तूष्णीकः अ.को.२०८ख/३.१.३९.
mi smra ba nyid
तूष्णींभावः — {lam du chos dang ldan pa'i gtam gyis sam 'phags pa'i mi smra ba nyid kyis 'gro bar bya'o//} धर्म्यया वा कथयाऽध्वनि गच्छेदार्येण वा तूष्णींभावेन वि.सू.७१क/८७; तूष्णीत्वम् — {mi smra ba nyid la dga' ba dag btang snyoms su bzhag go//} तूष्णीत्वे रतानुपेक्षेत वि.सू.१०ख/११; मूकता — {gang gi spyod pa bkra ba rnam dpyad yun ring spu long rgyas pas byugs gyur pa/} /{de dag bsngags na skye bo mig chu ldan zhing mi smra nyid du mtshungs par 'gyur//} चित्रं यच्चरितं विचार्य सुचिरं रोमाञ्चचर्चाचितस्तुल्यं याति जनः सबाष्पनयनस्तद्वर्णने मूकताम् ।। अ.क.२५५क/३०.१.
mi smra ba'i dka' thub
मौनव्रतम् — {bdag nyid chen po des slar log tu med pa'i gtan tshigs rnams kyis de mi smra ba'i dka' thub blangs pa bzhin du byas nas} स महात्मा निरनुयोज्यैर्हेतुभिस्तस्य मौनव्रतमिवोपदिश्य जा.मा.१३६क/१५७.
mi smra bar gyur pa
• भू.का.कृ. तूष्णींभूतः — {gcig mi smra bar gyur pa dang /} /{de dag thams cad smrar mi 'gyur//} एकस्य तूष्णींभूतस्य सर्वे तूष्णींभवन्ति ते ।। अभि. भा.६४क/१११९; • सं. तूष्णींभावः — {de'i phyir mi smra bar gyur pa las dang /} {bsgrubs pa med pa las kyang sgrub par byed pa'i yan lag mi brjod pa'o//} तस्मात् तूष्णींभावाद्, असमर्थनाच्च साधनाङ्गस्यानुच्चारणम् वा. टी.५३क/५.
mi smra bar 'gro ba
तूष्णीं विप्रक्रमणम् म.व्यु.८५०३ (११८क).
mi smra bar 'dug
= {mi smra bar 'dug pa/}
mi smra bar 'dug pa
तूष्णींभावः — {gnyis po mi brjod pa ni mi smra bar 'dug pas so//} द्वयोर्ह्यवचनं तूष्णींभावः वा.टी.९९क/५९.
mi smra bar 'dug par gyur pa
तूष्णींभावः — {spobs pa med pas byed par 'gyur bas mi smra bar 'dug par gyur pa'i phyir te} अप्रतिभया करणभूतया तूष्णींभावात् वा. टी.५३क/५.
mi smrar spyod
वि. मौनचरः — {gdung ba gau ta ma dang mi smrar spyod//} तापसगौतममौनचराणाम् शि.स.१७८क/१७६.
mi gtsang
= {mi gtsang ba/}
mi gtsang rkyal pa
अमेध्यभस्त्रा— {mi gtsang rkyal pa gzhan dag la'ang /} /{mi gtsang brkam pas 'dod par byed//} अमेध्यभस्त्रामपरां गूथघस्मर विस्मर ।। बो.अ.२५क/८. ५३; अमेध्यभाण्डम् — {mi gtsang rkyal pa mi gtsang la/} /{brkam pas gzhan yang 'dod par byed//} अमेध्यभाण्डानपरान् गूथघस्मर वाञ्छसि ।। बो.अ.२५ख/८.६१.
mi gtsang skyes pa
वि. अमेध्यजः — {mi gtsang mang gi rang bzhin lus/} /{mi gtsang skyes pa'ang 'dod par byed//} बह्वमेध्यमयं कायममेध्यजमपीच्छसि ।। बो.अ.२५ख/८. ६०.
mi gtsang brkam pa
= {mi gtsang la brkam pa/}
mi gtsang ba
• सं. १. अशुचिः — {mi gtsang dngos 'di kun rdzob pa/} /{yin gyi de nyid don min na//} ननु चाशुचिभावोऽयं सांवृतो न तु तात्त्विकः । त.स.३१क/३२५; {mi gtsang ba la bong rdog 'phang bar mi bya'o//} नाशुचौ लोष्ठं क्षिपेत् वि.सू.५४ख/७०; क्लेदः — {mi rnams lus ni mi gtsang zag cing so so'i gnas su smad gyur dri ma can/} /{gnod pa'i gnas su gyur cing dbugs dus g}.{yo la log par chags pa 'di ni ci//} क्लेदस्यन्दिनि निन्दिते प्रतिपदं श्वासक्षणस्यन्दिनि स्नेहः कोऽयमपायधाम्नि मलिने मिथ्याशरीरे नृणाम् । अ.क.१६क/५१.२६ २. गूथः, ओ थम् — {mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ.२५ख/८.५७; विष्ठा — {mi gtsang srin bu skyes ma thag mi dag nyal las sad pa bzhin//} प्रजातमात्रं विष्ठाकृमिं सुप्तबुद्धेव मानवः । ल.अ.१६५ख/११८; उच्चारः — {mi gtsang ba la dri zhim med bzhin 'gro lnga dag la bde ba med//} पञ्चविधे च वर्त्मनि सुखं नोच्चारसौगन्ध्यवत् र.वि.१२५ख/१०६; मीढः म.व्यु.६९६६ (९९ख) ३. विस्रम् — विस्रं स्यादामगन्धि यत् अ.को.१३९ख/१.५.१२; विस्यति विस्रम् । विस उत्सर्गे अ.वि.१.५.१२ ४. = {mi gtsang ba nyid} अशुचित्वम् — {ji ltar khyi sha la sogs pa/} /{rang nyid kho nas mi gtsang gnas//} स्वत एवाशुचित्वं हि श्वमांसादेर्यथा स्थितम् । त.स.३१क/३२५; • वि. अमेध्यः — {dri nga 'dzag pa ma yin zhes/} /{'dod ldan mi gtsang ba la rmongs//} दुर्गन्धं न स्रवन्तीति कामिनोऽमेध्यमोहिताः ।। बो.अ.२५क/८.५०; अशुभः — {mi rtag pa dang sdug bsngal ba dang bdag med pa dang mi gtsang ba'i yid 'byung ba'i gtam gyis 'khor ba la dga' ba'i sems can rnams skyo ba skyed par mdzad de} अनित्यदुःखानात्माशुभोद्वेगकथया संसाराभिरतान् सत्त्वानुद्वेजयति र.व्या.७६ख/६; अचोक्षः — {spre'u dang sbrang ma lta bu yul mi gtsang ba la spyod pa} वानरमक्षिकासदृशमचोक्षविषयचारी ल.अ.८२क/२९; अपवित्रः — {der ni bdag nyid mi gtsang ba/} /{khas len khrel dang bcas pa des/} /{sdig la reg pas 'jigs pa bzhin/} /{ring nas rgyal ba la phyag 'tshal//} तत्रापवित्रमात्मानं मन्यमानः सपत्रपः (?स सत्रपः लि.पा.) । प्रणनाम जिनं दूरात् पापस्पर्शभयादिव ।। अ.क.३३९क/४४.३१.
mi gtsang ba la gtsang ba
पा. अशुचौ शुचिः, विपर्यासभेदः — {phyin ci log ni bzhi ste/} {mi rtag pa la rtag pa dang /} {sdug bsngal ba la bde ba dang /} {mi gtsang ba la gtsang ba dang /} {bdag med pa la bdag tu phyin ci log pa'o//} चत्वारो विपर्यासाः—अनित्ये नित्यमिति, दुःखे सुखमिति, अशुचौ शुचीति, अनात्मन्यात्मेति अभि.भा.२३१क/७७७.
mi gtsang ba'i skyabs
अशुचिकुटिः — {mi gtsang ba'i skyabs dang nye bar 'dug par mi bya'o//} नाशुचिकुटिसमीपेऽवस्थानम् वि.सू.९७ख/११७.
mi gtsang ba'i mchod sbyin
पुरुषमेधयज्ञः म.व्यु.५०६२ (७६ख).
mi gtsang ba'i dong
मीढकूपः — {khye'u de yang byis par gyur pas gar byed pa na mi gtsang ba'i dong du lhung bar gyur to//} स च दारको बालभावेन नृत्यन्नेव मीढकूपे प्रपतेत र.व्या.१००क/४७.
mi gtsang ba'i gnas
• सं. अमेध्यस्थानम् — {de mi gtsang ba'i gnas rnams 'ba' zhig tu dga' la/} {phyag dar gyi} ।{phung po dang phyi sa khung du} सोऽमेध्यस्थानेष्वेवाभिरमते सङ्कारकूटे जम्बाले अ.श.१३४ख/१२४; • वि. अशुचित्वं स्थितम् — {ji ltar khyi sha la sogs pa/} /{rang nyid kho nas mi gtsang gnas//} स्वत एवाशुचित्वं हि श्वमांसादेर्यथा स्थितम् । त.स.३१क/३२५.
mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid
पा. प्रत्यशुभता, अशुभताभेदः — {mi sdug pa ni rnam pa drug ste}…{'di lta ste/} {mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid dang}…{rab tu 'jig pa'i mi sdug pa nyid do//} षड्विधा अशुभा । तद्यथा—प्रत्यशुभता…प्रभङ्गुराशुभता च श्रा.भू.७९क/२०२.
mi gtsang zhing
= {ma'i mngal} अमेध्यक्षेत्रम्, मातुर्जठरम् — {mi gtsang zhing las byung gyur cing /} /{de yi sa bon des bskyed pa//} अमेध्यक्षेत्रसम्भूतं तद्बीजं तेन वर्धितम् ।। बो.अ.२५ख/८.५९.
mi gtsang zhen pa
वि. अमेध्यशौण्डः — {mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ. २५ख/८.५७.
mi gtsang gzeb
= {lus} गूथपञ्जरम् — {mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ. २५ख/८.५७.
mi gtsang la brkam pa
वि. गूथघस्मरः — {mi gtsang rkyal pa mi gtsang la/} /{brkam pas gzhan yang 'dod par byed//} अमेध्यभाण्डानपरान् गूथघस्मर वाञ्छसि ।। बो.अ. २५ख/८.६१.
mi gtsang las byung
वि. अमेध्यभवः — {mi gtsang las byung mi gtsang srin/} /{chung ngu'ang khyod 'dod mi byed la//} । अमेध्यभवमल्पत्वान्न वाञ्छस्यशुचिं कृमिम् । बो. अ.२५ख/८.६०.
mi btsan
= {mi gtsan pa/}
mi btsan pa
वि. अनादेयम् — {byang chub sems dpa' bdag gi tshig mi btsan par 'gyur ba'i dri ngas dang}…{mi srung zhing spel bar mi byed na} बोधिसत्त्वोऽनादेयवचनकरमपशब्दमात्मनः…न रक्षति न परिहरति बो.भू. ९१ख/११६.
mi btsal
= {ma btsal/}
mi btsal ba
= {ma btsal/}
mi rtsub
= {mi rtsub pa/}
mi rtsub pa
पा. अकर्कशा, वाग्भेदः— {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi rtsub pa ni bslab pa bca' ba'i thabs bde ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अकर्कशा शिक्षाप्रज्ञप्तिसुखोपायत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८.
mi rtsod
= {mi rtsod pa/}
mi rtsod pa
• क्रि. न विवदति — {gang de ltar 'tshal ba de ni su dang yang mi rtsod do//} यो ह्येवं जानाति, स न केनचित्सार्धं विवदति शि.स.१४६क/१४०; • सं. अनारोचनता — {gzhan gyi 'khrul pa la mi rtsod pa'o//} अनारोचनता परस्खलितेषु शि.स.१५७ख/१५१.
mi rtsom
= {mi rtsom pa/}
mi rtsom pa
• वि. अनारब्धः — {lcags kyi gong bu'i me la sogs pa du ba la sogs pa'i 'bras bu mi rtsom pa} अयोगोलकवह्न्यादेरनारब्धधूमादिकार्यस्य त.प.२८९क/१०४०; असमारब्धः — {me la sogs pa gang gis du ba la sogs pa'i 'bras bu mi rtsom pa de la de skad ces bya la} असमारब्धं धूमादिकार्यं येन वह्न्यादिना स तथोक्तः त.प.२८९क/१०४१; • सं. अनारम्भः — {de dag de'i bye brag med pa dang yang mi rtsom pa dang rnam pa gnyis dang ldan pa'i phyir mi rtsom pa la mi rtag pa'i blor 'gyur ro//} तदविशेषात्तेषामपुनरारम्भाद् द्विधायोगादनारम्भस्यानित्यताबुद्धयो भवन्ति ल.अ.१३७ख/८४.
mi rtsol
= {mi rtsol ba/}
mi rtsol ba
वि. असमारब्धः — {rjes su dpag pa med na yang /} /{de yis kun mkhyen med nges min/} /{du sogs 'bras bu mi rtsol ba'i/} /{me sogs yod nyid la bzhin no//} अभावेऽप्यनुमानस्य नातोऽसत्ताविनिश्चयः । असमारब्धधूमादिकार्यवह्न्यादिसत्त्ववत् ।। त.स.१२०क/१०४०.
mi stsogs
= {mi stsogs pa/}
mi stsogs pa
अपचयः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no/} /{chos gang}… {stsogs pa'i phyir ram mi stsogs pa'i phyir ram}…{nye bar gnas pa ma yin no//} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता, नापि कस्यचिद्धर्मस्य… अपचयाय वा उपचयाय वा… प्रत्युपस्थिता सु.प.४७क/२४; अनुपचयः — {byang chub sems dpa'i sa 'od byed pa 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa'i log pa'i 'dod chags}…{spangs shing mi stsogs par gnas so//} अस्यां प्रभाकर्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य…अनुपचयं मिथ्यारागः प्रहाणं गच्छति द.भू.२०१क/२२.
mi brtson
= {mi brtson pa/}
mi brtson pa
• वि. अयुक्तः — {snang dang 'jug par rnam rtog pas/} /{mi brtson rnams la skye bar 'gyur//} सञ्जायते अयुक्तानामाभा वृत्तिर्विकल्पनैः ।। ल.अ.१८२क/१४८; अनभियुक्तः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpa'i theg pa pa'i gang zag la phal cher skyon 'di dag 'byung bar 'gyur te/} {mi brtson pa dag ni mi brtson pa dag la mchod par 'gyur} यद्भूयसा राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वयानीयानां पुद्गलानामिमे दोषा भविष्यन्ति—अनभियुक्ता अनभियुक्तान् पूजयिष्यन्ति रा.प.२४२क/१४०; • पा. अयुक्ता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}… {brtson pa ni rtag tu dang gus par byas te sbyor ba'i phyir ro/} /{mi brtson pa ni de dag dang bral ba'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ…जाता…युक्ता सातत्यसत्कृत्यप्रयोगात् । अयुक्ता तद्विरहिता सू.व्या.१६२ख/५२.
mi brtson pa mang ba
वि. *अनधिमुक्तिबहुलः — {mi brtson pa mang ba la gzungs thob pa zhes nga mi smra'o//} नाहमनधिमु (भियु?)क्तिबहुलस्य धारणीप्रतिलाभं वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
mi tshangs par spyod pa
अब्रह्मचर्यम् — {mi tshangs par spyod pa la sogs pa mi byed pa'i phyir} अब्रह्मचर्याद्यकरणात् अभि.स्फु.१९४ख/९५७.
mi tshangs par spyod pa spong ba
अब्रह्मचर्यविरतिः मि.को.१२२क ।
mi tshangs par spyod pa'i pham par 'gyur ba
पा. अब्रह्मचर्यपाराजयिकम्, पाराजयिकभेदः — {mi tshangs par spyod pa'i pham par 'gyur ba dang po rdzogs so//} ( प्रथमम्?) अब्रह्मचर्यपाराजयिकं समाप्तम् वि.सू.१४क/१५.
mi tshangs par spyod pa'i pham par 'gyur ba rnam par 'byed pa
पा. अब्रह्मचर्यपाराजयिके विभङ्गः — {mi tshangs par spyod pa'i pham par 'gyur ba rnam par 'byed pa'o//} ( इति) अब्रह्मचर्यपाराजयिके विभङ्गः वि.सू. १३क/१४.
mi tshugs
= {mi tshugs pa/}
mi tshugs pa
• वि. अधर्षणीयः — {sdug bsngal thams cad kyis mi tshugs pa yin} अधर्षणीयश्च भवति सर्वव्यसनैः शि.स.६३ख/६२; द्र.— {gting mi tshugs pa log pa'i rnam par rtog pa dag gis chog go//} अलमप्रतिष्ठितैर्मिथ्याविकल्पैः प्र.वृ.२८०क/२२; • पा. अनेला, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi tshugs pa ni phas kyi rgol thams cad kyis mi brdzi ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा… अनेला सर्वपरप्रवादिभिरनाच्छेद्यत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८; • ना. अधृष्यः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{mi tshugs pa dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अधृष्यः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
mi tshul ba
अनयः — {de}…{tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} सः…नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०८क/२५.
mi tshogs pa
विसामग्री— {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri} ।{ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no/} /{tshogs pa'i phyir ram mi tshogs pa'i phyir ram} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता… सामग्र्यै वा विसामग्र्यै वा सु.प.४७क/२४.
mi mtshungs
= {mi mtshungs pa/}
mi mtshungs pa
• वि. असमानः — {rang bzhin gang gis rigs mthun pa dang mi mtshungs par 'gyur ba dang /} {rang bzhin gang gis de dang 'dra bar yang 'gyur ba} येन स्वभावेन सजातीयासमानोऽपि भवति, येन च स्वभावेन तत्सदृशो भवति त.प.७६क/६०५; अतुल्यः — {mtshungs dang mi mtshungs dngos nyid kyis/} /{rdul phran ngo bo gnyis su brjod//} तुल्यातुल्यस्वरूपत्वाद् द्विरूपा अणवः स्मृताः ।। त.स.७२ख/६७५; • सं. = {mi mtshungs pa nyid} वैषम्यम् — {sgra ni lkog tu gyur pa'i yul can yin pa'i phyir mngon sum gyi yan lag ma yin pas mi mtshungs so//} शब्दस्तु परोक्षविषयत्वान्न प्रत्यक्षाङ्गमिति वैषम्यम् त.प.१५१क/७५५.
mi mtshon pa
वि. = {mi shes pa} बालिशः, अज्ञः — अज्ञे मूढयथाजातमूर्खवैधेयबालिशाः । अ.को.२०९ख/३.१. ४८; बालते आप्लवते मनसि बालिशः । बाडृ आप्लाव्ये अ.वि.३.१.४८.
mi 'tsham
= {mi 'tsham pa/}
mi 'tsham pa
वि. अप्रतिरूपः, ओ पा — {'di ltar yang dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gi drung du ma ning zhig 'ongs nas mi 'tsham pa'i gsol bas gsol ba 'debs te} यथापि तद्वर्षोपगतं भिक्षुं षण्डक उपसंक्रम्याप्रतिरूपया उपनिमन्त्रणया उपनिमन्त्रयति वि.व.२४६क/२.१४६; अयुक्तः — {ci yang mi rigs pa ste/} {mi 'tsham pa blang bar bya ba dang /} {dor bar bya ba med pa ste} किमप्यश्लीलमयुक्तमहेयोपादेयम् प्र.वृ.३११ख/५९.
mi 'tshal
= {ma 'tshal ba/}
mi 'tshal ba
= {ma 'tshal ba/}
mi 'tshe
= {mi 'tshe ba/}
mi 'tshe ba
• सं. अहिंसा — {sa bdag bdag gis thub pa'i tshig/} /{dus su bya bar dran gyur nas/} /{mi 'tshe nor ni yongs rdzogs shing /} /{yon ni yangs pa'i mchod sbyin byas//} स्मृत्वा मुनेर्वचः काले कर्तुं विपुलदक्षिणाम् । अहिंसावसुसम्पूर्णामाजहार महीपतिः ।। अ.क.२४क/३.५६; अहेठः — {bu gzhon pa la pha bzhin du/} /{sems can mi 'tshe sgrub par byed//} पिता यथा सुते बाले सत्त्वाहेठे प्रपद्यते ।। सू.अ.१८९ख/८७; अविहेठः — {zan za ba rnams la khwa dang bye'u dang phug ron dag gis mi 'tshe bar bya ba'i phyir bya rgya bya'o//} ( काकचटक)पारावातेभ्यो भुञ्जानानामविहेठाय जालदानम् वि.सू. ९४ख/११३; • पा. अहिंसा १. कुशलमहाभूमिकचैत्तभेदः — {dad dang}…{mi 'tshe dang /} /{brtson 'grus rtag tu dge las 'byung //} श्रद्धा…अहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा ।। अभि.को.५क/२.२५; अविहिंसा — {gsod pa dang 'ching ba la sogs pas sems can rnams la rnam par tho mi 'tshams pas mi 'tshe ba ste} वधबन्धनादिभिः सत्त्वानामविहेठनमविहिंसा त्रि.भा.१५७क/५९; द्र. {rnam par mi 'tshe ba/} 2. व्रतविशेषः — {mi 'tshe ba la sogs pa'i brtul zhugs nyi shu rtsa lnga} अहिंसादिपञ्चविंशद् व्रतानि वि.प्र.९४क/३.५ • वि. अहिंसकः — {ji snyed 'khod pa kun gyi mchog/} /{'byung po kun la mi 'tshe 'di//} तेषामयं प्रधानो ह्यहिंसकः सर्वभूतानाम् ।। ल. वि.१५४ख/२३१; अनुपद्रोता — {dper na spyod par byed pa'i mi 'tshe ba'i dbang du byas nas grong mi rnams bdag cag ni rje bos bde bar byas so zhes 'dzer ba lta bu yin na} तद्यथा अनुपद्रोतारं भोजकमधिकृत्य ग्रामीणा भवन्ति वक्तारः, ‘स्वामिना स्मः सुखिताः’ इति अभि. भा.८६क/२८१.
mi 'tshed
क्रि. न पचति— {'di ni mi 'tshed mi smra na/} /{'tshed byed nyid du go bar byed//} नासौ न पचतीत्युक्ते गम्यते पचतीति हि । त.स.४३क/४३४.
mi 'tsho ba
अजीविका — {de}…{mi 'tsho bas 'jigs shing skrag pa'i phyir yin gyi} सः… अजीविकाभयभीतो वा श्रा.भू.८क/१८.
mi mdza'
= {mi mdza' ba/}
mi mdza' ba
• वि. अप्रियः — {bgo skal la spyod pa mi mdza' ba rnams kyis khyer bar gyur pa'am} अप्रियैर्वा दायादैरधिगता भवन्ति बो.भू.७९ख/१०१; अमित्रः — {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}…{mi mdza' ba rnams kyis de la glags mi rnyed pa yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिषदाने…अमित्राश्चास्यावतारं न लभन्ते ल.वि.१६२क/२४३; • सं. १. अमित्रम् — {de dag ni mdza' bar 'dod pa yin te/} {mi mdza' bar 'dod pa ma yin} मित्रकामाश्च ते भवन्ति, नामित्रकामाः अ.सा.२९६ख/१६७; पापमित्रम् — {'od srungs sems ni sdug bsngal thams cad bskyed pa'i phyir mi mdza' ba dang mtshungs so//} चित्तं हि काश्यप पापमित्रसदृशं सर्वदुःखसञ्जननतया शि.स.१३१क/१२६ २. = {dgra bo} शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषिणदुर्हृदः ।।…शत्रवः । अ.को.१८६क/२.८.११; शातयतीति शत्रुः । शद्Ḷ शातने अ.वि.२.८.११.
mi mdza' ba'i tshogs chen po
महानमित्रसङ्घः — {kye ma'o bdag la mi mdza' ba'i tshogs chen po dag bdag gi dge ba'i chos yongs su nyams par byed pa byung ste} महानमित्रसङ्घो बतायं मम प्रादुर्भूतः कुशलधर्मपरिमोषकः रा.प.२४७क/१४५.
mi mdzes
= {mi mdzes pa/}
mi mdzes nyid
विरूपता — {'on te de la skyes bu rgyu/} /{min pa des na mi mdzes nyid//} किं वा न पुरुषस्तत्र हेतुस्तेन विरूपता ।। प्र.अ.३८क/४३.
mi mdzes pa
१. अप्रसादः — {mi mdzes pa'i dngos po} अप्रसादवस्तु वि.सू.७४ख/९१ २. वैरूप्यम् — {mig dang rna ba'i rten gcig dang /} /{sna'i bu ga gcig tu gyur na shin tu mi mdzes par 'gyur ro//} एकचक्षुःश्रोत्राधिष्ठानैकनासिकाबिलसम्भवात् महद् वैरूप्यं स्यात् अभि.भा. ३५क/५५.
mi mdzes pa'i dngos po
अप्रसादवस्तु — {mi mdzes pa'i dngos po dben pa'i phyogs su bya'o//} प्रतिगुप्तप्रदेशेऽप्रसादवस्तुनः करणम् वि.सू.७४ख/९१.
mi mdzes par 'gyur
क्रि. वैरूप्यं स्यात् — {sna'i bu ga gcig tu gyur na shin tu mi mdzes par 'gyur ro//} एकनासिकाबिलसम्भवात् महद् वैरूप्यं स्यात् अभि.भा. ३५क/५५.
mi 'dzag
= {mi 'dzag pa/}
mi 'dzag sngon skyes
ना. = {stobs bzang} अच्युताग्रजः, बलभद्रः — बलभद्रः प्रलम्बघ्नो बलदेवोऽच्युताग्रजः ।। अ.को.१२८ख/१.१.२३; अच्युतस्याग्रजः अच्युताग्रजः अ.वि.१.१.२३.
mi 'dzag pa
• सं. अस्रावः — {de bzhin du gci ba mi 'dzag pas bum pa gnyis dang}… {bshang ba mi 'dzag pas}… {khu ba mi 'dzag pas}…{rdul mi 'dzag pas} एवं मूत्रास्रावेण कुम्भद्वयम्… विष्ठास्रावेण… शुक्रास्रावेण… रजस्रावेण वि.प्र.५९ख/४.१०३; • ना. = {khyab 'jug} अच्युतः, विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…अच्युतः अ.को.१२८ख/१.१.१९; न विद्यते च्युतिः यस्य सः अच्युतः । च्युतिर् क्षरणे अ.वि.१.१.१९.
mi 'dzag par bya
कृ. अश्रावः कर्तव्यः — {bshang ba dang gci ba dang khu ba phyi rol du mi 'dzag par bya'o zhes pa ni nges pa'i don to//} बाह्ये विण्मूत्रशुक्रास्रावः कर्तव्य इति नीतार्थः वि.प्र.१५२क/३.९८.
mi 'dzing ba
वि. असंलुलितः — {mi 'dzing ba dbyibs mnyam zhing mthun par gnas pa dang ldan par gyur to//} असंलुलिताः समसदृशस्थानसंस्थिताः ग.व्यू.२३४ख/३११.
mi 'dzin
= {mi 'dzin pa/}
mi 'dzin pa
• क्रि. न गृह्णाति — {de nyid kyi phyir gzugs med pa'i sa pa'i sems ni}…{sems kyi rnam grangs dang /} {sngon gyi gnas mngon par shes pa gnyis kyis mi 'dzin to//} अत एवारूप्यभूमिकं चित्तं चेतःपर्यायपूर्वनिवासाभिज्ञाभ्यां न गृह्णाति अभि.भा.६१ख/११११; न गृह्णीते — {de zhugs nas kyang gzugs yongs su mi 'dzin to//} सोऽवतीर्य न रूपं परिगृह्णीते अ.सा.७ख/५; न गृह्यते — {ma rig la sogs mi 'dzin cing /} /{gti mug la sogs 'ching bas min//} अविद्याद्यैर्न गृह्यन्ते न च मोहादिबन्धनैः ।। हे.त.२२क/७०; • सं. अपरिग्रहः — {nang stong nyid la sogs pa yis/} /{gzugs sogs mi 'dzin phyir} अध्यात्मशून्यताद्याभी रूपादेरपरिग्रहात् । अभि.अ.५क/२.१०; अनुद्ग्रहः — {chos rnams mi 'dzin gang yin dang /} /{de dag mtshan mar mi mthong phyir//} अनुद्ग्रहो यो धर्माणां तन्निमित्तासमीक्षणम् । अभि.अ.३क/१.३१; अग्रहणम् — {ci ste de yang mi 'dzin pa/} {de'i tshe 'dzin par mi 'gyur/} {mi 'dzin pa kho nar 'gyur ro//} अथ तदपि न गृह्यते, तदा अग्रहो वाऽग्रहणमेव स्यात् त.प. ९ख/४६४; न ग्रहणम् — {de'i tshe mngon par 'dod pa 'ga' zhig kyang mi 'dzin par 'gyur bas} तदा कस्यचिदप्यभिमतस्यापि न ग्रहणं स्यात् त.प.९ख/४६४; • अव्य. अ — {da ltar gyi sems can dag ni phal cher phar mi 'dzin pa mar mi 'dzin pa}… {bram zer mi 'dzin pa} एतर्हि सत्त्वा यद्भूयसा अमातृज्ञा अपितृज्ञाः…अब्राह्मण्याः बो.भू.१३४क/१७३.
mi 'dzum pa
वि. निर्निमेषः — {dge slong thams cad de mthong nas/} /{yun ring mig ni mi 'dzum zhing /} /{lus ni g}.{yo ba med pa dag/} /{ri mor bris pa bzhin du gyur//} तं दृष्ट्वा भिक्षवः सर्वे निर्निमेषेक्षणाश्चिरम् । बभूवुश्चित्रलिखिता इव निश्चलविग्रहाः ।। अ.क.१५५क/१६.५; अनिमिषः — {mi 'dzums spos dri zhim zhes bya ba'i 'jig rten gyi khams na/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de dag mig mi 'dzums par lta bas} अनिमिषायां गन्धसुगन्धायां च लोकधातौ… अनिमिषैर्नेत्रैः प्रेक्षमाणास्ते बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः ल.अ.९७क/४४.
mi 'dzums pa
= {mi 'dzum pa/}
mi 'dzem
= {mi 'dzem pa/}
mi 'dzem pa
• क्रि. न रितीयते — {log par 'tsho bar byed pa'i chos byung ba rnams dang du len par byed cing /} {de dag gis mi 'dzem la/} {sel bar mi byed na/} {nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} मिथ्याजीवकरान्धर्मानधिवासयति; न तै रितीयते, न विनोदयति । सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९१क/११५; न जेह्रीयते म.व्यु.१८२९ (३९ख); • वि. निराशङ्कः — {chos dang chos min mi 'dzem zhing /} /{thams cad za ba bde bar gnas//} धर्माधर्मनिराशङ्कः सर्वाशी सुखमेधते । जा.मा.८९क/१०२.
mi rdzi ba
वि. अगोचरः — {gang du bdud kyis mi rdzi ba/} /{der yang dga' mgur rab tu mchi//} प्रयाति तत्र तु स्वैरी यत्र मृत्योरगोचरः ।। श.बु.११३ख/८९; द्र. {mi brdzi ba/}
mi brdzi ba
• वि. अनवमृद्यः — {'di ltar mi mthun pa'i phyogs kyis mi brdzi ba'i don gyis stobs rnams yin pas so//} विपक्षानवमृद्यार्थेन यस्माद्बलानि सू.व्या.२०८क/१११; {bdud thams cad kyis mi brdzi bar 'gyur ba} अनवमृद्यो भवति सर्वमारैः शि.स.१७१क/१६८; अनाधृष्यः — {gnod sems la sogs pa'i rkyen stobs dang ldan pa rnyed du zin kyang nyon mongs pa de dag gis mngon du 'gyur ba'i sgo nas mi brdzi ba yin no//} व्यापादादिप्रत्ययलाभेऽपि बलवति सति तैः क्लेशैरनाधृष्यो भवति, सम्मुखीभावतः अभि.स्फु.३०५ख/११७४; निराधृष्यः — {rang gzhan don du}…{mu stegs gzhan dag gis/} /{mi brdzi khyod la phyag 'tshal lo//} स्वपरार्थेऽन्यतीर्थ्यानां निराधृष्य नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५८क/१७८; • सं. = {mi brdzi ba nyid} अनवमृद्यता — {sems ma gong zhing mi brdzi ba} चित्तस्यानवलीनता अनवमृद्यता शि.स.१०२ख/१०२; अनवमर्दनीयत्वम्— {'jig rten pa'i chos gzhan dag gis mi brdzi ba'i phyir 'jig rten pa'i chos kyi mchog gi gnas skabs su ni dad pa la sogs pa stobs rnams zhes bya bar rab tu 'byed do//} लौकिकैरन्यैर्धर्मैरनवमर्दनीयत्वादग्रधर्मावस्थायां श्रद्धादीनि बलानीति प्रभाव्यन्ते अभि.स्फु.२३२ख/१०२१; अबाध्यता — {sku tshe tha ma la}…{gnod pa thams cad kyis mi brdzi ba dang} पश्चिमे जन्मनि…सर्वोपक्रमैश्चाबाध्यता बो.भू.४१क/५२; अनाच्छेद्यत्वम् — {mi tshugs pa ni phas kyi rgol ba thams cad kyis mi brdzi ba'i phyir ro//} अनेला सर्वपरप्रवादिभिरनाच्छेद्यत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८.
mi brdzi ba yin
क्रि. नावमृद्यते — {nyon mongs pa rnams kyis mi brdzi ba yin no//} क्लेशैर्नावमृद्यन्ते अभि.स्फु.२३२ख/१०२१; अनाधृष्यो भवति — {rkyen stobs dang ldan pa rnyed kyang de dag gis mi brdzi ba yin no//} बलवत्प्रत्ययलाभेऽपि तैरनाधृष्यो भवति अभि.भा.७८ख/११७४.
mi zhan
= {mi zhan pa/}
mi zhan pa
• वि. अनवलीनः — {byang chub sems dpa' mi zhan pa'i sems kyis}…{rab tu bstan par bya'o//} अनवलीनचित्तेन बोधिसत्त्वेन…सम्प्रकाशयितव्यः स.पु. ८७ख/१४६; • सं. = {mi zhan pa nyid} निर्दैन्यम् — {mi phyed pa dang mi zhan dang /} /{mtshungs pa med dang g}.{yo med phyir/} /{rdo rje seng ge mkha' dag dang /} /{chu yi zla ba'i dpes bstan to//} निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः । वज्रसिंहाम्बरस्वच्छदकचन्द्रनिदर्शनम् ।। र.वि.१२१ख/९६; • पा. अदीना १. वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi zhan pa ni bsnyengs pa dang bral ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा… अदीना सावद्यापगतत्वात् सू.व्या. १८३ख/७८ २. वाक्सम्पत्तिभेदः — {mi zhan pa ni grong khyer pa ste/} {'khor la khyab pa'i phyir ro//} अदीना पौरी पर्षत्पूरणात् सू.व्या.१८२क/७७.
mi zhim
= {mi zhim pa/}
mi zhim pa
• वि. अस्वादुः — {btso bar bya ba'i 'byung ba'i khyad par la ltos pa'i me de nyid zhim par tshos pa'i rgyu yang yin zhing /} {de nyid mi zhim par tshos pa'i rgyu yang yin la} स एवाग्निः पाक्यभूतविशेषापेक्षः स्वादुपाकहेतुर्भवति स एवास्वादुपाकहेतुः अभि.भा.६क/८८५; • अव्य. दुर् — {dri mi zhim pa za ba} दुर्गन्धाहारः अभि. भा.१२०क/४२४; {dri mi zhim pa bsal ba'i phyir bdug spos blugs so//} दौर्गन्ध्यविनिवृत्तये धूपदानम् वि.सू. ६क/६.
mi zhum
= {ma zhum pa/}
mi zhum pa
= {ma zhum pa/}
mi bzhugs
क्रि. न भवति — {gal te sangs rgyas mi bzhugs na yang} यदि बुद्धा न भवन्ति शि.स.१५६ख/१५०.
mi bzhed
= {mi bzhed pa/}
mi bzhed pa
वि. अनभिप्रेतः — {'phags pa rnams mi bzhed pa yin te zhes bya ba ni 'dod pa'i bde ba'o//} अनभिप्रेतं भवत्यार्याणामिति कामसुखम् अभि.स्फु.१५५क/८८१; अनिष्टः — {nye bar zhi ba nyid kyi sde tshan las logs shig tu mdzad par ni mi bzhed de} * > अनिष्टेस्वव्युपशमथेनापवर्गीकरणस्य वि.सू.९२क/११०.
mi za
क्रि. न भुङ्क्ते — {lha sbyin tshon po nyin par ni/} /{mi za zhes sogs tshig thos pas/} /{mtshan mo za bar shes pa ni/} /{thos las don gyis go bar bshad//} पीनो दिवा न भुङ्क्ते चेत्येवमादि वचः श्रुतौ । रात्रिभोजनविज्ञानं श्रुतार्थापत्तिरुच्यते ।। त.स.५८क/५५९.
mi zad
= {mi zad pa/}
mi zad bcu dang ldan pa can
वि. दशाव्ययः — {ye shes chags bral dbang phyug ni/} /{mi zad bcu dang ldan pa can/} /{bde byed ces ni gang grags pa/} /{de yang bdag bsam pa yis shes//} ज्ञानं वैराग्यमैश्वर्यमिति योऽपि दशाव्ययः । शङ्करः श्रूयते सोऽपि ज्ञानवानात्मवित्तया ।। त.स.११६ख/१०११.
mi zad rnyed
वि. अक्षयप्राप्तः लो.को.१८०९.
mi zad pa
• क्रि. क्षयं न याति — {byang chub sems kyi ljon shing rtag par yang /} /{'bras bu 'byin pas mi zad 'phel bar 'gyur//} सततं फलति क्षयं न याति प्रसवत्येव तु बोधिचित्तवृक्षः ।। बो.अ.२ख/१.१२; • वि. १. अक्षयः — {mi zhum pa'i go cha 'di ni byang chub sems dpa'i go cha mi zad pa zhes gsungs so//} इत्यनवलीनः सन्नाहोऽयं बोधिसत्त्वस्य अक्षयः सन्नाहः शि.स.१५६क/१५०; अव्ययः — {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{mi zad pa dang rnam par ma zhi ba'i rang bzhin du mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं… अव्ययमव्युपशमस्वभावं पश्यति शि.स.१२७ख/१२३ २. अक्षयः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७९३ (११०क); • सं. = {mi zad pa nyid} अक्षयता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः शि. स.६८क/६७; • पा. अव्ययम् — विशेष्यनिघ्नैः सङ्कीर्णैर्नानार्थैरव्ययैरपि । लिङ्गादिसंग्रहैर्वर्गाः सामान्ये वर्गसंश्रयाः ।। अ.को.२०५ख/३.१.१; यानि च लिङ्गविभक्तिहीनानि शब्दरूपाणि तान्यव्ययानि अ.विव.३.१.१; पारम्पर्योपदेशे स्यादैतिह्यमितिहाव्ययम् ।। अ. को.१८१ख/२.७.१२.
mi zad pa nyid
अक्षयता — {rgya che ba dang zang zing med/} /{don che ba dang mi zad nyid/} /{sbyin la sogs pa thams cad kyi/} /{yon tan bzhir ni shes par bya//} औदार्यानामिषत्वं च महार्थाक्षयताऽपि च । दानादीनां समस्तं हि ज्ञेयं गुणचतुष्टयम् ।। सू.अ.२०४ख/१०७; अक्षयत्वम् {rigs de ni dge ba'i rtsa ba rnams khyad par du 'phags pa dang thams cad dang don chen po dang mi zad pa nyid kyi rgyu mtshan yin no//} तद्धि गोत्रं कुशलमूलानामुदग्रत्वे निमित्तम्, सर्वत्वे, महार्थत्वे, अक्षयत्वे च सू.व्या.१३७ख/११; अक्षयित्वम् — {rtag nyid phyir ram thabs med phyir/} /{yang na thabs ni mi shes phyir/} /{skyon rnams mi zad pa nyid ces/} /{bya bar yongs su rtogs grang na//} अक्षयित्वञ्च दोषाणां नित्यत्वादनुपायतः ।। उपायस्यापरिज्ञानादिति वा परिकल्पयेत् । प्र.अ. ११०क/११७.
mi zad pa'i gter mdzod
दोहकोशः — {mi zad pa'i gter mdzod man ngag gi glu zhes bya ba} दोहकोशोपदेशगीतिनाम क.त.२२६४.
mi zad pa'i blo gros
= {blo gros mi zad pa/}
mi zad pa'i mtshan nyid
पा. अक्षयलक्षणः, बोधिसत्त्वविमोक्षः — {rigs kyi bu kho mos ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa mi zad pa'i mtshan nyid ces bya ba thob ste} मया कुलपुत्र अक्षयलक्षणो नाम बोधिसत्त्वविमोक्षः प्रतिलब्धः ग.व्यू.२७८क/३५८.
mi zad pa'i mdzod dang ldan pa
पा. अक्षयकोशानुगमम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo mi zad pa'i mdzod dang ldan pa zhes bya ba} अक्षयकोशानुगमं च नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७ख/११४.
mi zad pa'i za ma tog
पा. १. अक्षयकरण्डः, समाधिविशेषः — {mi zad pa'i za ma tog ces bya ba'i ting nge 'dzin} अक्षयकरण्डो नाम समाधिः म.व्यु.६०३ (१४ख) २. अक्षयकरण्डा, बोधिसत्त्वधारणीविशेषः म.व्यु.७५० (१७क).
mi zad pa'i ye shes kyi tshig
अक्षयज्ञानपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni rdo rje'i tshig go//}…{mi zad pa'i ye shes kyi tshig go//} दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम् …अक्षयज्ञानपदम् का.व्यू.२३७क/२९९.
mi zad par byed
पा. अक्षयकरः, समाधिविशेषः — {mi zad par byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} अक्षराक्ष (? यक)रो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
mi zad mdzod
= {mi zad pa'i mdzod/}
mi zad shes pa
अक्षयज्ञानम् म.व्यु.१२४२.
mi zan po
वि. पुरुषादः — {lha su dA sa'i bu rkang khra mi zan po de} एष स देव पुरुषादः कल्माषपादः सौदासः जा.मा.१८७ख/२१८.
mi zin
= {mi zin pa/}
mi zin pa
• सं. अग्रहणम् — {bsam gtan du skye ba'i gzugs kyang sa 'og ma'i dbang pos mi zin pa'i phyir de dang yang khyad par ci zhig yod} ध्यानोपपत्तिरूपस्यापि चाधरभूमिकेन्द्रियाग्रहणात् कस्तत्र विशेषः अभि. भा.६७क/११३२; • वि. अनुपात्तकः — {sems can du mi bgrang ba dag ni ma yin no/} /{ma zin pa'o/} /{dbang po dang tha dad pa'i phyir ro//} नासत्त्वसंख्यातौ । अनुपात्तकौ । इन्द्रियविनिर्भागित्वात् अभि.भा.११ख/९०१.
mi zla
मनुजचन्द्रः लो.को.१८१०.
mi zlog
= {mi zlog pa/}
mi zlog pa
वि. दुर्वारः — {mi zlog khon ni dran pa las/} /{skyes pa'i las kyi rnam smin dag/} /{gang gis bdag gi rkang pa yi/} /{mthe bong yongs su snad pa nyon//} श्रूयतां येन दुर्वारवैरस्मरणजन्मना । मम कर्मविपाकेन पादाङ्गुष्ठः परिक्षतः ।। अ.क.१२५ख/६६.३; अनिवर्त्यः — {dbang po kun tshang thogs med ldan/} /{mi zlog de ni dri za 'o//} सकलाक्षोऽप्रतिघवाननिवर्त्यः स गन्धभुक् ।। अभि.को.७ख/३.१४; अनिवारितः — {kye ma thub pa sol ba rnams/} /{zhi bar gyur kyang nags su ni/} /{yongs su gyur pa'i me dag gis/} /{mi zlog sreg par byed pa nyid//} अहो तेजः परिणतं शान्तानामपि कानने । अङ्गाराणां मुनीनां च दहत्येवानिवारितम् ।। अ.क.४०क/४.३७; द्र. {mi zlogs pa/}
mi zlogs pa
वि. दुर्वारः, ओ रा — {ma nges pa ni mi zlogs so zhes bstan pa'i phyir} अनैकान्तिकता तु दुर्वारेति दर्शयति त.प.१६९ख/७९६; अनिवार्यः — {'jig rten gyi tha snyad thams cad chad par thal ba yang mi zlogs te} सर्वलोकव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गश्चानिवार्यः त.प. १५७ख/३८; {de lta na yang mi mthun pa'i phyogs las ldog pa la the tshom za ba nyid kyis ma nges pa nyid mi zlogs pa kho na'o//} तथापि सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकतयाऽनैकान्तिकत्वमनिवार्यमेव त.प.१७४ख/६७; अनिवारितः — {lta ba dang nyan pa dang brten pa dang bsnyen bkur byed pa mi zlogs pa} अनिवारितदर्शनश्रवण(सेवन)पर्युपासनाः शि.स.१७३ख/१७१.
mi gzigs
= {mi gzigs pa/}
mi gzigs pa
• क्रि. न पश्यति — {gal te yang bcom ldan 'das kyis gang zag sngar gzigs la yongs su mya ngan las 'das nas kyang mi gzigs te} यदि च भगवान् पूर्वं पुद्गलं दृष्ट्वा परिनिर्वृतं पुनः न पश्यति अभि.भा.९०क/१२१३; • वि. अदृष्टः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis ni mi mkhyen pa'am mi gzigs pa'am mi rtogs pa'am thugs su mi chud pa ci yang med la} नास्ति किंचिद्बुद्धानां भगवतामज्ञातमदृष्टमविदितमविज्ञातम् अ.श.१०क/८; अ.श.१०क/८; निर्व्यपेक्षः — {re zhig bdag gi rjer gyur nyid kyang ni/} /{gang phyir rang gi sku la'ang mi gzigs pa//} स्वयं मम स्वामिन एव तावद् यदर्थमात्मन्यपि निर्व्यपेक्षाः । बो.अ.१९ख/६.१२१.
mi gzung
क्रि. न गृह्यते — {de ni 'dod chags dang bral ba zhes bya bar mi gzung ngo //} न तु तद्विगतरागमिति कृत्वा गृह्यते अभि.भा.४७ख/१०५४.
mi gzob pa
वि. अचोक्षः — {chos kyi tshul gyi gnas de'i khor yug tu mi gtsang ba dang mi gzob pa'i kun tu spyod pa la 'jug par mi bya'o//} तस्य धर्मनेत्रीस्थानस्य परिसामन्तकेऽशुचिचोक्षसमुदाचारो न प्रचारयितव्यः अ.सा.८१क/४५.
mi bzang
वि. असाधुः — {'di ni mi bzang ste mdo sde dang 'gal ba'i phyir ro//} असाधु तत् सूत्रविरोधात् वि.सू. ९२क/१०९; {bu gu'i lhan par bu ram dang rgya skyegs kyi tshigs ma dang spra tshil dang ro nye dang tshon mo steng dag mi bzang ngo //} छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसिक्थत्रपुशीसैः वि.सू.७ख/८.
mi bzang mig can
ना. रौद्राक्षः — {nga ni rgyal po zla 'od gyur pa'i tshe/} /{mi bzang mig can khros par gyur nas ni/} /{de yis nga yi mgo bo bslangs pa na/} /{de tshe nga yis mgo bo bcad de byin//} रौद्राक्ष एव च रुषित्वा याचितवान् स चापि मम शीर्षम् । दत्तं निकृत्य च मया तद् राज यदा च चन्द्रप्रभ आसीत् ।। रा.प.२३७ख/१३४.
mi bzad
= {mi bzad pa/}
mi bzad dug
हालहलम्, विषभेदः — {de ni mi bzad dug 'thung zhig} अद्याद्विषं स खलु हालहलम् जा.मा.१९६क/२२८.
mi bzad pa
• सं. १. क्रव्यादः — {lho'i me ni 'dir glog go /khyim} {bdag gi me ni nyi ma'o/} /{mchod sbyin gyi me ni mi bzad pa'o//} दक्षिणाग्निरत्र विद्युत् । गार्हपत्यः सूर्यः । आहवनीयः क्रव्यादः वि.प्र.१३९क/३.७५ २. = {mi bzad pa nyid} रौद्रता — {khyod la'ang sdang bar rab bgyid pa'i/} /{rmongs pa mi bzad pa la gzigs//} त्वय्यपि प्रतिहन्यन्ते पश्य मोहस्य रौद्रताम् ।। श.बु.११६क/१४८; वैषम्यम् — {tshangs pa'i drang srong 'di dag 'phags pa'i yul du song na}…{sems can thams cad mi bzad pa'i sems dang ldan par 'gyur te} एषां ब्रह्मर्षीणां आर्यविषये गमनेन… सर्वसत्त्वानां वैषम्यचित्तं भविष्यति वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८; • ना. १. घोरः [1] ग्रहः— {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{mi bzad dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…घोरः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३ [2] विद्याराजः — {rig pa mchog dang}… {mi bzad pa dang}… {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… घोरः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८ २. सुघोरः, राक्षसः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag}…{'di lta ste/} {sgra sgrogs dang} …{mi bzad pa dang}…{mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः…तद्यथा—रावणः… सुघोरः… अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२; • वि. विषमः — {char med mi bzad dus su ni//} अवृष्टिविषमे काले अ.क.८२क/८.३०; {mi bzad lam ni bgrod byas te/} /{bdag ni de nyid len du 'gro//} विलङ्घ्य विषमं मार्गं तमादातुं व्रजाम्यहम् । अ.क.३५३क/४७.२०; {mi bzad yul la chags pa goms pas} विषमविषयस्नेहाभ्यासैः अ.क.२८०क/१०४.१३; दारुणः — {mi bzad rmi lam} दारुणाः …स्वप्नाः अ.क.९ख/२.२०; सुदारुणः — {mi dge ba'i las rnams ni dmyal ba la sogs pa rnams su bzod par dka' ba'i sdug bsngal skyed par byed pa'i phyir mi bzad pa rnams te} अकुशलकर्माणि नरकादिषु दुःसहदुःखदायकत्वात् सुदारुणानि बो.प.४९ख/१०; खरः, ओ रा — {de dag lam gyi ngal bas dkos thag cing}…{sdug bsngal drag pa dang mi bzad pa dang tsha ba dang yid du mi 'ong ba'i tshor ba myong bas} ते घर्म (?मार्ग)श्रमपरिपीडिताः… दुःखां तीव्रां खरां कटुकाममनापां वेदनां वेदयमानाः अ.श.३८क/३३; घोरः, ओ रा — {rgyal po de yis mi bzad las byas pas//} घोरं तु तत्कर्म नृपः स कृत्वा जा.मा.१७१ख/१९८; {thod pa thogs shing mi bzad pa/} /{ngu zhing kun tu rgyug par bgyid//} कपालपाणिनी घोरा क्रन्दन्ती परिधावति अ.श.११८क/१०८; सुघोरः — {mi bzad pa ni shin tu 'jigs par byed pa ste/} {dmyal ba la sogs pa'i sdug bsngal skyed par byed pa'i phyir} सुघोरमतिभयङ्करं नरकादिदुःखदायकत्वात् बो. प.४६क/६; क्रूरः — {sdig pa sna tshogs kyi las mi bzad pa byed pa} विविधपापक्रूरकर्मकारिणाम् ग.व्यू.२४क/१२१; करालः — {rdo rje 'bar ba mig mi bzad/} /{skra yang rdo rje 'bar ba ste//} वज्रज्वालाकरालाक्षो वज्रज्वालाशिरोरुहः । वि.प्र.१४०ख/१, पृ.३९; उग्रः — {mi bzad sbrul} उग्रसर्पः त.स.१२३क/१०७१; {mi bzad gnod byed la'ang} उग्रापकारेऽपि जा.मा.१५६क/१८०; {mi bzad me lce 'bar ba'i sems can dmyal ba der/}…{lhung yang rung} कामं पतामि नरकं स्फुरदुग्रवह्निम् जा.मा.२०ख/२३; रौद्रः — {sngar mtshams med pa lnga la sogs pa mi bzad pa'i las gang byas pa} यत् प्राक्कृतं पञ्चानन्तर्यादिकं रौद्रं कर्म वि.प्र.११७ख/१, पृ.१५; उत्कटः — {chags sdang dug ni mi bzad pa/} /{'khor ba rnam pa dang bcas bzhin//} रागद्वेषविषोत्कटः । संसार इव साकारः अ. क.१०ख/५०.१०३; सङ्कटः — {mi bzad dmyal bar yun ring du/} /{nyam nga'i sdug bsngal gdung ba thob//} अभवं कृच्छ्रसन्तप्तश्चिरं नरकसङ्कटे ।। अ.क.२९०क/३७. २९; भैरवः — {'brog dgon pa 'jigs pa mi bzad pa chen po 'di nas} इतो…महाभयभैरवादटवीकान्तारात् अ.सा.३२६ख/१८४; तीव्रः — {lhan skyes chu yi tshogs kyis mi bzad sred pa gtong bar byed//} सहजसलिलसारैस्तीव्रतृष्णां त्यजन्ति अ.क.२५९क/९४.१; गाढः — {'ching ba mi bzad yun yang ring por bcings//} बद्धश्च गाढायतबन्धनेन सू.अ.१९३ख/९३; अतिकष्टः — {de nas mi de de lta bu'i sdig pa'i las mi bzad pa byas pas} अथ स पुरुषस्तदतिकष्टं पापं कृत्वा जा.मा.१४४ख/१६७; भृशः — {ji ltar snying rje'i bdag nyid gzhan gyi don gyi phyir/} /{bdag la sdug bsngal mi bzad gdung ba rab byed pa//} यथा परार्थं भृशदुःखतापने कृपात्मकः स्वात्मनि सम्प्रवर्तते ।। सू.अ.१४३ख/२१; उद्वृत्तः — {de gtor ba yi nyer gnas phyir/} /{thugs rje mi bzad rlung dang 'dra//} तत्क्षिप्तिप्रत्युपस्थानात् करुणोद्वृत्तवायुवत् ।। र.वि.१२२ख/९९; उदीर्णः — {'chi dang na dang rga ba'i me/} /{mi bzad pas kyang tshig mi 'gyur//} न निर्दहत्युदीर्णोऽपि मृत्युव्याधिजरानलः ।। र.वि.९७ख/४३; असह्यः — {mi bzad sgog pa rang gi dri mi gtong //} नोद्वात्यसह्यं लशुनः स्वगन्धम् अ.क.३२क/५३.४६; • अव्य. तीव्रम् — {mchan khung}…{brjod pa dag las mi bzad dri 'byung zhing} कक्ष…रवतस्तीव्रमायाति गन्धः वि.प्र.११२ख/१. पृ.१०.
mi bzad pa'i sgra
आर्तस्वरः लो.को.१८११.
mi bzad pa'i du ba
ना. तीव्रधूम्रः, उष्णनरकः — {de'i 'og tu mi bzad pa'i du ba ni bzhi pa'o//} {me ni lnga pa ste tsha ba'i dmyal ba gnyis so//} ततस्तीव्रधूम्रनरकश्चतुर्थो हविरपि पञ्चम इति उष्णनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१.१५; {de bzhin du me'i dkyil 'khor la dmyal ba'i gnas gnyis te/} {me'i dmyal ba gcig dang de'i steng du du ba mi bzad pa'i dmyal ba'o//} एवमग्निवलये नरकद्वयम्; अग्निनरकमेकम्, तदुपरि तीव्रधूम्रनरकम् वि.प्र.१६६क/१.१०.
mi bzad pa'i me
क्रव्यादाग्निः — {mi bzad me ni ring du bdag spong ste/} /{ri ka rab 'dzin gshin rje'i rgyal srid 'gro//}…{zhes pa rig byed kyi don de 'dir yang don de nyid mi bzad pa'i me'o//} क्रव्यादमग्निं प्रहिणोमि दूरं यमराज्ञो गच्छतु रि(क्)प्रवाहः ।… इति वेदार्थः । अत्रापि स एवार्थः क्रव्यादाग्नेः वि.प्र.१३९क/३.७५.
mi bzad pa'i gzugs can
ना. घोररूपी, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{mi bzad pa'i gzugs can dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…घोररूपी…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
mi bzad pa'i las
रौद्रकर्म, प्राणिवधादि — {skye bo mi bzad pa yi las/} /{gang dang gang gis 'ching 'gyur ba//} येन येन हि बध्यन्ते जन्तवो रौद्रकर्मणा । हे.त.१६क/५०.
mi bzad gze
वि. घोरः — {nyon mongs nya pas btab pa yi/} /{mchil pa 'di ni mi bzad gze//} एतद्धि बडिशं घोरं क्लेशबाडिशिकार्पितम् । बो.अ.१८क/६.८९.
mi bza'
वि. अभक्तम् — {gnyis med ye shes sems kyis ni/} /{mi bza' cung zad yod ma yin//} नाभक्तं विद्यते किञ्चिदद्वयज्ञानचेतसा ।। हे.त.१८ख/५८; अभक्ष्यम् — {mi bya cung zad yod ma yin/} /{rtag tu mi bza' yod ma yin//} नाकार्यं विद्यते किञ्चिन्नाभक्ष्यं विद्यते सदा । हे.त.८ख/२४.
mi bza' ba
= {mi bza'/}
mi bzod
= {mi bzod pa/}
mi bzod ngo tsha
वि. अमर्षलज्जः — {ma gus ngo tsha nyes chung ngo tsha dang /} /{mi bzod ngo tsha}…{byang chub sems dpa' yin//} विमानलज्जस्तनुदोषलज्ज अमर्षलज्जः … खलु बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८ख/१६६.
mi bzod pa
• क्रि. न क्षमते — {brgya'i char yang mi phod pa nas rgyu'i bar du yang mi bzod do//} शततमीमपि कलां नोपैति, यावदुपनिषदमपि न क्षमते शि.स.१६८क/१६६; न सहते — {yon tan la sdang mi bsrun pas/} /{yon tan can gzhan bstod mi bzod//} नान्यस्तुतिं गुणद्वेषी सहते गुणिनां खलः । अ.क.८१क/८.२०; असूयति — {co 'dri ba dang 'gog pa dang /} /{rgod dang phrag dog mi bzod dang /} /{de yi skal bzang 'phrog byed dang //} विडम्बयति संरुन्धे हसतीर्ष्यत्यसूयति । तस्य मुष्णाति सौभाग्यम् का.आ.३२४क/२.६२; • सं. अक्षान्तिः — {sems can rnams la mi bzod pa dgag par tshigs su bcad pa} सत्त्वेष्वक्षान्तिप्रतिषेधे श्लोकः सू.व्या. १४४ख/२३; अमर्षः — {khyim na gnas pa ni}… {'dod chags dang zhe sdang dang} ({gti mug dang} ){mi bzod pa dang} …{ser sna la sogs pa'i skyon rnams kyi gnas}… {shes nas} रागद्वेषमोहामर्ष… मात्सर्यादिदोषरजसामापातं …अवेत्य गृहावासम् जा.मा.१६३क/१८९; असूया — {mi bzod pa'i shugs drag pos smin ma rab tu g}.{yo zhing mig zur gyis lta bas} स्फुटतरं भ्रूभङ्गैरसूयासमावेशतीक्ष्णैस्तिर्यगवेक्षितैः जा.मा.१६८ख/१९४; अननसूया म.व्यु.२४२६ (४६ख); असहनम् — {'jig rten gnyi gar yang sdug bsngal ba}…{gzhan gyi yon tan ma bzod pa'i phyir ro//} उभयलोकेऽपि दुःखं परगुणासहनात् बो.प.१००ख/६८; अमर्षणम् — {gzhan gyi yon tan la mi bzod pa spang ba}…{gsungs te} परगुणामर्षणं वारयन्नाह बो.प.१००क/६७; • वि. असहिष्णुः — {mi bzod le lo 'jigs pa dang /} /{de bzhin spyi rtol mu cor dang /} /{rang gi phyogs zhen sems byung na/} /{de tshe shing bzhin gnas par bya//} ( चित्तं) असहिष्ण्वलसं भीतं प्रगल्भं मुखरं तथा । स्वपक्षाभिनिविष्टं च तस्मात्तिष्ठामि काष्ठवत् ।। बो.अ.१२क/५.५३; असहः— {rab tu gzhon pas ngal mi bzod//} सौकुमार्यात्क्लमासहौ जा.मा. ५६ख/६६; अक्षमः — {ma lus nor byin dbul ba las/} {mang po byin par mi bzod pa//} दत्ताशेषधनो भूरि दारिद्र्याद् दातुमक्षमः ।। अ.क.२१क/५२.२१; असह्यः— {sdug bsngal ba ni thams cad du mi bzod pa des de yongs su 'dor ba'i bdag nyid ni sdang ba nyid do//} दुःखितस्य सकलमेवासह्यमतस्तत्परित्यागात्मको द्वेष एव प्र. अ.७६ख/८४; अक्षममाणः — {de ltar mi bzod gang zhig ni/} /{skyes bus byas pa'i gzhung gzhan las/} /{dbang 'das don gyi shes pa ni/} /{sangs rgyas sogs la mnga' snyam na//} एतदक्षममाणो यः पौरुषेयागमान्तरात् । अतीन्द्रियार्थविज्ञानं बुद्धादेरपि मन्यते ।। त.स.११५ख/१००२; असहमानः — {zhes de ma thag tu smras pa 'di mi bzod pa ni 'di snyam du sems te} एतदनन्तरोक्तम्… इति असहमानो य एवं मन्यते त.प.२६६ख/१००२; अमृष्यमाणः — {de nas rgyal po des}… {de'i sdug bsngal mi bzod pas} अथ स राजा…तद्दुःखममृष्यमाणः जा.मा.६१क/७०; • ( {mi bzad pa} इत्यस्य स्थाने).
mi bzod pa skyes
वि. रुषितः — {ang ga'i rgyal po thos nas mi bzod pa skyes te blon po rnams la smras pa} स (अङ्गराजः) श्रुत्वा रुषितोऽमात्यानामन्त्रयते वि.व.५ख/२.७७.
mi bzla
क्रि. न जपेत् — {blo ldan sngags nyid mi bzla zhing /} /{bsam gtan nyid ni dmigs mi bya//} मन्त्रं नैव जपेद् धीमान् ध्यानं नैवावलम्बयेत् । हे.त.१८ख/५८.
mi bzlog pa
वि. अनिवारितः — {'on te bdag thams cad du song ba'i phyir sgra thams cad du 'dzin par thal bar 'gyur ba mi bzlog pa nyid ma yin nam zhe na} ननु च सर्वगतत्वादात्मनः सर्वत्र ग्रहणप्रसङ्गः शब्दस्यानिवारित एव त.प.१४५क/७४१; अविनिवर्तनीयः म.व्यु.३४०७; अनिवर्तनीयः — {mi bzlog pa'i sems kyi rgyan} अनिवर्तनीयचित्तभूषणः म.व्यु.३४०७ (५८ख).
mi bzlog pa'i sems kyi rgyan
ना. अनिवर्तनीयचित्तभूषणः, गरुडेन्द्रः म.व्यु.३४०७ (५८ख).
mi 'ong
= {mi 'ong ba/}
mi 'ong ba
• क्रि. नागच्छति — {mig ni skye ba na yang gang nas kyang mi 'ong la} चक्षुरुत्पद्यमानं न कुतश्चिदागच्छति अभि.भा.२४१ख/८१३; • सं. अनागमनम्— {gang du skyes pa de 'og dang der gtan du mi 'ong ba'i phyir ro//} यत्रोपपन्नस्तस्याधस्तत्र चात्यन्तमनागमनात् अभि.भा.२३क/९५२; • अव्य. अ — {nye dur mi 'ong ba'i tha ga pa la 'thag tu 'jug pa} अज्ञातिभिस्तन्तुवायैर्वाययितव्यानि बो.भू.८९क/११३.
mi 'os
= {mi 'os pa/}
mi 'os pa
• वि. अनर्हः— {gang dag bstan par mi 'os pa/} /{sems can rnams la gsang byed cing //} अनर्हदेशनां ये च सत्त्वानां गूहयन्ति हि । सू.अ.२४१ख/१५६; अनुचितः — {skyengs pas khros pa de yis ni/} /{mi 'os 'dzum pa de la smras//} स तां वैलक्ष्यकुपितः प्रोवाचानुचितस्मिताम् । अ.क.१५१क/१४.१३९; अयुक्तः — {mi 'os byed} अयुक्तकारी का.आ.३२७ख/२.१६७; असाम्प्रतः — {dam pa khyod kyis mi 'os pa'i/} /{las ni ci yang bsgrubs pa med//} न त्वया विहितं साधो कर्म किंचिदसाम्प्रतम् ।। अ.क.२२६ख/२५.२६; • सं. अतिप्रसङ्गः — {de zas su sha zos shing ma 'os par bsten pas} स मांसभोजनाहारातिप्रसङ्गेन प्रतिसेवमानः ल.अ.१५५क/१०२.
mi 'os byed
वि. अयुक्तकारी — {mi 'os byed dang 'os pa'i bdag/} /{'os dang mi 'os ldog pa 'o//} अयुक्तकारी युक्तात्मा युक्तायुक्तो विपर्ययः ।। का.आ.३२७ख/२.१६७.
mi yi
= {mi'i/}
mi yis mchod
वि. नरपूजितः — {da ltar lha dang mi yis mchod rnams dang //} साम्प्रतं च नरदेवपूजिताः रा.प. २३०क/१२३.
mi yul
= {mi'i 'jig rten} मर्त्यः, मनुष्यलोकः — {mi'i yul 'dir rje'i rigs dang dmangs rigs la sogs pa skye gnas dman par skyes pa rnams kyis rig byed bklag pa dang rab tu byung ba dbyig pa 'dzin pa yang mi bya'o//} इह मर्त्ये विट्शूद्रादिभिर्निकृष्टयोनिजातैर्वेदाध्ययनं न कर्तव्यम्, प्रव्रज्यादण्डग्रहणञ्च वि.प्र.१४१क/१.१; {sangs rgyas ma ru bdag gyur cig/} /{ces pa'i smon lam sngon btab pas/} /{dri med mdzes par mi yul 'ongs/} /{bi shwa ka rma'i bu mo lo//} स्यामहं बुद्धमातेति पुरा प्रणिधितः किल । विश्वकर्मसुता मर्त्यमाजगामामलद्युतिः ।। अ.क.२०८ख/२४.५; मानुष्यगतिः — {mi yi yul las nga 'das te/} /{ngan pa'i rtog ge can gzhan min//} अतिक्रान्तमानुष्यगतिमहं नान्ये कुतार्किकाः ।। ल.अ.१९०ख/१६३; द्र. {mi yul gyi 'jig rten/}
mi yul gyi 'jig rten
मर्त्यलोकः — {'dir lus la tshangs pa'i yul sa gtsug tor nas mgrin pa'i mthar thug pa ni mtho ris kyi 'jig rten du 'gyur te/} {lag mchog dag ni mi yul gyi 'jig rten du 'gyur ro/} /{rkang pa dag ni sa 'og gi 'jig rten du 'gyur ro//} इह शरीरे ब्रह्माण्डमुष्णीषात् कण्ठचक्रपर्यन्तं स्वर्गलोको भवति । वरकरौ मर्त्यलोको भवति । चरणौ पाताललोको भवति वि. प्र.२३५क/२.३५; द्र. {mi yul/}
mi yol
= {ma yol ba/}
mi yol ba
= {ma yol ba/}
mi rig
= {mi rig pa/}
mi rig pa
• क्रि. न वेत्ति — {des ni sa dbang gang zag 'das/} /{zhig dang ma skyes mi rig go//} भूम्यक्षपुद्गलोत्क्रान्तं नष्टाजातं न वेत्ति तत् ।। अभि.को.२१ख/७. ५; • वि. १. अविदितः — {de'i rang bzhin ni dbang po nyams pa med pas mi rig pa rigs pa ma yin no//} न खलु तस्य रूपमनुपहतेन्द्रियेणाविदितं युक्तम् प्र.अ. ८०ख/८८; असंविदितः — {de ni 'di la 'di'o zhes tshor ba'i rnam par mi rig pas} सोऽस्मिन् इदं तदिति प्रतिसंवेदनाकारेणासंविदितः त्रि.भा.१५०क/३७; असंविदितकः — {kun gzhi rnam par shes pa de len pa dang gnas kyi rnam par mi rig pa'o//} तदालयविज्ञानम् असंविदितकोपादिस्थानविज्ञप्तिकम् त्रि.भा.१५०क/३७ २. वैधेयः — अज्ञे मूढयथाजातमूर्खवैधेयबालिशाः । अ.को.२०९ख/३.१.४८; अज्ञत्वेन विधातव्यत्वाद् विधेयः । स एव वैधेयः अ.वि.३.१.४८.
mi rigs
= {mi rigs pa/}
mi rigs pa
• क्रि. न युज्यते — {dgag pa yang dmigs pas mi rigs te} निषेधोऽप्युपलम्भेन न युज्यते वा. टी.५४क/७; न सङ्गच्छते — {de phyir de rnams gsal byed pa'i/} /{rgyus bskyed pa nyid mi rigs so//} अतश्च व्यञ्जकास्तासां सङ्गच्छन्ते न हेतवः । त.स.६०क/५७२; नार्हति — {de bas na nga sbyin pa chen po byed pa la khyed kyis gegs bya ba mi rigs so//} तन्न मे दानातिशयव्यवसाये विघ्नाय व्यायन्तुमर्हन्ति भवन्तः जा.मा.११क/११; • सं. १. अयुक्तिः— {gal te'ang mngon par 'dod pa'i rdzas/} /{gcig phyir yan lag du ma la/} /{rten min rdul bzhin 'jug par ni/} /{mi rigs gnod can tshad ma'o//} यदि वाऽभिमतं द्रव्यं नानेकावयवाश्रितम् । एकत्वादणुवद् वृत्तेरयुक्तिर्बाधिका प्रमा ।। त.स. २३ख/२५०; अनुपपत्तिः — {ces zer ba'i dogs pa de yang skyed par mi rigs so/} /{dus nges pa dang ma nges pa las 'gyur bar snang ba dang 'bad par rigs pa dang mi rigs pa'i phyir te} सा चाशङ्का नानुविधेया नियमानियमदर्शनात्प्रयत्नानुपपत्त्युपपत्तिभ्यां च जा.मा. १७५क/२०२; अयोगः — {de lta na skad cig ma ma yin pa rnams kyang rim pa dang cig car don byed par mi rigs pa'i phyir ro//} तथा वा (? चा)क्षणिकानामपि क्रमयौगपद्याभ्यामर्थक्रियाऽयोगः वा.टी.५९ख/१२ २. असमुदाचारः — {log par lta ba'i dug gi sgregs pa dang 'dra ba'i mi rigs pa'i tshig de'i lan rigs pa'i tshul gyis smras pa} मिथ्यादृष्टिविषोद्गारभूतमसमुदाचारवचनं युक्तेनैव क्रमेण प्रत्युवाच जा.मा.१७५ख/२०३; अनयः — {mdza' bshes dag gis rab tu bcugs gyur kyang /} /{khro bas mi rigs g}.{yang sar ltung bar 'gyur//} रोषेण गच्छत्यनयप्रपातं निवार्यमाणोऽपि सुहृज्जनेन । जा.मा.११४ख/१३३; • वि. अयुक्तः — {gang gis de skad du brjod pa la 'dir yang mi rigs pa ci zhig yod ce na} किं पुनरत्रायुक्तम्, येनैवं ब्रूषे इति चेत् वा. टी.८६ख/४४; न युक्तः — {de de'i nyer len mi rigs te/} /{ba glang ba men la sogs bzhin//} उपादानं न तत्तस्य युक्तं गोगवयादिवत् ।। प्र.वा.१०९ख/१.६३; न युक्तरूपः — {shes rab can gyis de dag la 'dir ngan sems bskyed pa'ang mi rigs na/} {gnod par bya ba lta smos kyang ci dgos} तेष्विह प्राज्ञस्याऽऽघातो न युक्तरूपः प्रागेव विप्रतिपत्तिः जा.मा.६८ख/७९; असङ्गतः — {gang tshe bdag dang lhan cig tu/} /{srog sogs 'brel pa 'grub 'gyur ba/} /{de tshe thal ba 'di rigs kyi/} /{rnam pa gzhan du mi rigs so//} प्राणादीनां च सम्बन्धो यदि सिद्धः सहात्मना । भवेत्तदा प्रसङ्गोऽयं युज्यतेऽसङ्गतोऽन्यथा ।। त.स.९क/११३; अनुचितः — {nga'i don du khyod kyis spyod pa 'di lta bu bya ba mi rigs so//} अनुचितः खल्वयमत्रभवतामस्मदर्थिषु समुदाचारः जा.मा.४२क/४९; अश्लीलः — {ci yang mi rigs pa ste/mi} {'tsham pa blang bar bya ba dang dor bar bya ba med pa ste} किमप्यश्लीलमयुक्तमहेयोपादेयम् प्र.वृ.३११ख/५९; नानुविधेयः — {dogs pa de yang skyed par mi rigs so//} सा चाऽऽशङ्का नानुविधेया जा.मा.१७५क/२०२; विषमः — {de ltar na byang chub sems dpa' mi rigs par btsal ba'i rnyed pa dang bral ba yin no//} एवं हि बोधिसत्त्वो विषमपर्येष्टिलाभापगतो भवति शि.स.१४८ख/१४३; न क्षमः — {de na yun ring du bzhugs pa'ang mi rigs la/} {gtan du bzhugs par yang dgongs par mi rigs so//} न नस्तत्र चिरं विचरितुं क्षमं निवासाय वा चित्तमभिनामयितुम् जा.मा.११९ख/१३८; अन्यायचारी — {sems can lam log par zhugs shing mi rigs pa rnams} उत्पथचारिणोऽन्यायचारिणः सत्त्वान् बो.भू. ९०ख/११५; • अव्य. कु — {mi rigs pa'i chad pa} कुदण्डः म.व्यु.५३५५ (८०क).
mi rigs pa nyid
अन्याय्यम् — {byin len byas pa'i byin len stobs pa ni mi rigs pa nyid ma yin no//} न प्रतिग्राहितस्य प्रतिग्रहणमन्याय्यम् वि.सू.३७ख/४७.
mi rigs pa'i chad pa
कुदण्डः म.व्यु.५३५५ (८०क).
mi rigs pa'i spyod pa
= {mi rigs spyod pa/}
mi rigs par chags pa
विषमलोभः मि.को.१२७ख ।
mi rigs spyod pa
• वि. अयुक्तचरी — {ye shes spangs shing blo gros rmongs gyur pa/} /{mi rigs spyod pa 'di dag rnams kyis bcings//} ज्ञानविवर्जित मूढमतिश्च बध्यति एभि अयुक्तचरीभिः ।। रा.प.२३७क/१३२; • सं. अयुक्तचर्या — {mi rigs pa'i spyod pas dbul po'i khyim rnams su skye ba yongs su 'dzin par 'gyur} अयुक्तचर्यया दरिद्रकुलेषूपपत्तिं परिगृहीष्यन्ति रा.प.२४२ख/१४०; विक्रिया — {skye bo snying rje med pas na/}…/{mi rigs spyod pa mchog tu 'gyur//} दयावियोगात्तु जनः परमामेति विक्रियाम् । जा.मा.१५६ख/१८०.
mi rigs byed pa
वि. अन्यायकारी — {de bas dgra 'am mdza' yang rung /} /{mi rigs byed pa mthong gyur na//} तस्मादमित्रं मित्रं वा दृष्ट्वाऽप्यन्यायकारिणम् । बो. अ.१५ख/६.३३.
mi rigs zhugs pa
वि. अयुक्तयोगी — {khyod kyis nga rgyal can dang khengs pa dang /} /{mi rigs zhugs pa dag la 'di ma bshad//} मा चैव त्वं स्तम्भिषु मा च मानिषु माऽयुक्तयोगीन वदेसि एतत् । स.पु.३७क/६५.
mi ring ba
वि. न दीर्घः, ओ र्घा — {sring mo 'di la 'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba}… {ha cang mi ring ba ha cang mi thung ba bong ran pa} इह भगिनि राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा…नातिदीर्घा नातिह्रस्वा सुप्रतिष्ठिता वि.व.१३९ख/१.२८.
mi ring ba'i 'chags pa
दहरचंक्रमः — {zhag bdun pa bzhi pa'i tshe ni de bzhin gshegs pa shar gyi rgya mtsho nas nub kyi rgya mtsho'i bar du mi ring ba'i 'chags pas 'chag go//} चतुर्थे सप्ताहे तथागतो दहरचंक्रमं चंक्रम्यते स्म पूर्वसमुद्रात्पश्चिमसमुद्रमुपगृह्य ल.वि.१८०ख/२७४.
mi rings pa
अत्वरः(ओ रा ?) म.व्यु.६६६१ (९५क).
mi rung
• क्रि. १. न युज्यते — {spyi tsam 'dzin pa yin na ni/} /{khyad par la ltos mi rung ngo //} सामान्यमात्रग्रहणे भेदापेक्षा न युज्यते । प्र.वा.१२५ख/२.१९०; न घटते — {rtog pa pa rnams kyi rim gyis 'jug pas 'brel pa'i tshul yang mi rung ngo //} क्रमवृत्तिसम्बन्धयोगा न घटन्ते तार्किकाणाम् ल.अ.८८ख/३५ २. मा भूत् — {'di'i lus mche bas smas par 'gyur na mi rung ngo //} माऽस्य दंष्ट्रया शरीरं क्षतं भूत् अभि.स्फु.३२२क/१२११; • = {mi rung ba/}
mi rung ba
• सं. १. अयोगः — {de ltar 'bras nyid mi rung phyir/} /{ci zhig byed pas rgyu ru 'gyur//} कार्यस्यैवमयोगाच्च किं कुर्वत्कारणं भवेत् । त.स.२क/२६ २. अपायः — {de nas ngang pa de dag yid brtan zhing mi rung du dogs pa med pas} अथ तेषां हंसानां विश्वासादपायनिराशङ्कानाम् जा.मा.१२०ख/१३९ ३. = {mi rung ba nyid} अप्रतिबलत्वम् — {nyams pa dag la ni sbom po'o//} {mi rung ba dag la ni na smad do//} विकोपितेषु स्थूलम् । अप्रतिबलत्वे ह्रासः वि.सू.१२ख/१४; • वि. अयोग्यः— {de phyir de ni shes tsam gyi/} /{don byed par yang mi rung ngo //} ज्ञानमात्रार्थकरणेऽप्ययोग्यमत एव तत् । प्र.वा.१२०ख/२.५०; अकल्पिकः — {mi rung ba'i sbyin pa med do//} नास्त्यकल्पिकदानम् शि.स.१४९ख/१४४; अकल्प्यः — {mi bsod pa mi rung ba'i zas sha dang khrag rnams ji ltar slob ma rnams la gnang bar bya} कथमिव…अप्रणीतमकल्प्यं मांसरुधिराहारं शिष्येभ्योऽनुज्ञाप्यामि ल.अ.१५४ख/१०२; अक्षमः — {de nas byang chub sems dpas de rjes su gdams su mi rung}… {rig nas de la ci'ang ma smras so//} बोधिसत्त्वस्त्वनुनयाक्षममेनं विदित्वा…नैनं किञ्चिदुवाच जा.मा.१७१क/१९७; अप्रतिरूपः — {bram ze khyod kyis mi rung ba'i sems bskyed pa de ni 'grub par mi 'gyur te} अप्रतिरूपं ते ब्राह्मण चित्तमुत्पादितम् । नैतत्समृध्यति वि.व.१३१क/१.२०; {mi rung ba'i phyogs su bshang ba dang gci ba dang}… {bor ba} अप्रतिरूपे प्रदेशे उच्चारप्रस्रावं…छोरितम् वि.व. २३०ख/२.१३३; • अव्य. अ — {gtam byar mi rung ba} अकथ्यम् बो.भू.९७क/१२३; अन् — {'di yi nus pa nges pa'i phyir/} /{de lta min zhes lan mi rung /} शक्तीनां नियमादेषां नैवमित्यप्यनुत्तरम् । त.स.२क/२५.
mi rung ba nyid
अकल्पिकता — {mi rung ba nyid dang rtsod pa dang bcas pa nyid dang brtsam du mi rung ba nyid ni ma dag pa'o//} अकल्पिकता सारम्भत्वमपराक्रमतेत्यशुद्धिः वि.सू.२१क/२५.
mi rus
= {mi'i rus pa/}
mi re ba
अप्रतिकाङ्क्षणा — {rnam par smin pa la mi re ba rnam par dag par sbyin pa de sbyin} विपाक(आ)प्रतिकाङ्क्षणाविशुद्धं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४.
mi reg
= {mi reg pa/}
mi reg pa
• वि. अस्पर्शः, ओ शा — {gang phyir bcom ldan mi reg pa/} /{de phyir g}.{yung mor brjod par bya//} अस्पर्शा भगवती यस्मात् तस्माद् डोम्बी प्रकथ्यते ।। हे.त. ६ख/१८; • सं. अस्पृष्टिः — {bstabs pa dang mi reg par 'jug pa gnyis so//} द्विगुणीकृतास्पृष्टिप्रवेशयोः वि.सू.१३क/१४.
mi ro
कुणपः — {de dag las gzhan pa'i bya mi ro za ba dag dang}…{srin bu rnams kyi yang mi bza'o//} न…भुञ्जीत…तदन्यकुणपखादकपक्षि…कृमीणाम् वि.सू.७७ख/९४.
mi brlang ba
• वि. अपरुषः, ओ षा — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{mi brlang ba dang} याऽसौ वागाज्ञापनी …अपरुषा ल.वि.१४१क/२०८; • पा. अपरुषा, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi brlang ba ni de las 'das nas nges par 'byung ba'i thabs yang dag par ston pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति — स्निग्धा… अपरुषा तद्व्यतिक्रमसम्पन्निःसरणोपदेशकत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८.
mi la 'tshe
वि. नृशंसः मि.को.१२७क ।
mi la zhon
= {mi la zhon pa/}
mi la zhon pa
• वि. नरवाहनः, ओ ना — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…{mi la zhon pa dang} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…नरवाहनायै सु.प्र.३०ख/५८; • ना. = {lus ngan} नरवाहनः, कुबेरः — {de dag bdag po rgyal po ni/} /{mi la zhon pa lus ngan po//} तेषां चाधिपती राजा कुबेरो नरवाहनः । ल.वि.१८६ख/२८४.
mi las skye
वि. मनुष्यजम् — {gzugs med ces bya khams gsum gyi/} /{rten can lhag ma mi las skye//} त्रिधात्वाश्रयसा (?मा)रूप्यसंज्ञं शेषं मनुष्यजम् ।। अभि.को.२५क/८.३७.
mi las 'das
= {mi las 'das pa/}
mi las 'das pa
वि. अतिमानुषम् — {khyod kyi spyod pa mi las 'das//} ते…कर्मेदमतिमानुषम् जा.मा.५९ख/६९; अतिक्रान्तमानुषम् — {de nas bcom ldan 'das nyin par gnas pa la zhugs pas/} {lha'i snyan rnam par dag pa mi las 'das pas rgyal po gzugs can snying po smon pa gsan to//} अश्रौषीद्भगवान् दिवाविहारोपगतो दिव्येन श्रोत्रेण विशुद्धेनातिक्रान्तमानुषेण राजा बिम्बिसार उत्कण्ठित इति अ.श.१५२क/१४२.
mi las phul du byung ba
वि. अधिमानुषः — {ri rab ri'i rtse mo la sogs pa'i yul gyi khyad par mi las phul du byung ba'i bde ba'i rten}…{ni mtho ris yin no//} सुमेरुगिरिशिखरादिदेशविशेषोऽधिमानुषसुखाधिष्ठानः…स्वर्गः त.प.२४९ख/९७३; मनुष्यातिशायी — {mi las phul du byung ba'i skyes bu'i khyad par gnas pa} मनुष्यातिशायिपुरुषविशेषनिकेतः त.प.२४९ख/९७३.
mi las smad pa
वि. नराधमः — {mi las smad pa zlos gar mkhan/} /{rigs su shA ri'i bu cis 'khrungs//} कस्मान्नाट्यकुले जातः शारिपुत्रो नराधमे ।। अ.क.१६२ख/१८.१३.
mi lin dra
ना. मिलिन्द्रः, नृपः — {der ni bltar 'ongs dbang po la/} /{bcom ldan 'das kyis rab gsungs pa/} /{rgyal po mi lin dra zhes pas/} /{yul 'dir mchod rten byed par 'gyur//} तत्र सन्दर्शनायातं भगवानिन्द्रमब्रवीत् । मिलिन्द्रो नाम राजाऽस्मिन् देशे स्तूपं करिष्यति ।। अ.क.४६ख/५७.१५.
mi lus
१. पुरुषात्मभावः — {nam zhig mi lus thob par gyur pa na/} /{de na de dag lus gnag 'theng por 'gyur//} पुरुषात्मभावं च यदा लभन्ते ते कुण्ठका लङ्गक भोन्ति तत्र । स.पु.३७ख/६७; मानुष्यम् — {de bzhin gshegs pa 'byung ba dang /} /{dad dang mi lus thob pa dang /} /{dge goms rung ba de lta bu/} /{dkon pa nam zhig thob par 'gyur//} कदा तथागतोत्पादं श्रद्धां मानुष्यमेव च । कुशलाभ्यासयोग्यत्वमेवं लप्स्येऽतिदुर्लभम् ।। बो.अ.८ख/४.१५ २. = {mi lus nyid} मनुष्यभावत्वम्— {de dag mi yi lus su gyur na yang /} /{ldongs pa dang ni 'on pa glen pa ste//} मनुष्यभावत्वमुपेत्य चापि अन्धत्वं बधिरत्वं जडत्वमेति । स.पु.३८क/६८.
mi legs
= {ma legs pa/}
mi legs pa
= {ma legs pa/}
mi len
क्रि. नोपादत्ते— {lta ba de yang spong la/} {lta ba gzhan yang mi len to//} इमां च दृष्टिं प्रतिनिसृजति, अन्यां च दृष्टिं नोपादत्ते अ.श.२८०क/२५७; न प्रतीच्छति— {ma byin pa ma gnang ba de dag mi len} अदत्ता वा अननुज्ञाता वा, तान् न प्रतीच्छति शि.स.१४८ख/१४३; नोपादीयते — {gang gi tshe babs pa zhes bya ba'i khyad par mi len gyi} यदा ‘पततः’ इत्येतद्विशेषणं नोपादीयते त. प.२८ख/५०४.
mi sha za ba
वि. मानुषमांसादः — {mi sha za ba'i phra men pha dang phra men ma ma rungs pa dag tu skye'o//} मानुषमांसादा घोरा डाका वा डाकिन्यश्च सञ्जायन्ते ल.अ.१५५ख/१०२.
mi shi ba
मृतशवः लो.को.१८१६.
mi shigs
= {mi shigs pa/}
mi shigs pa
वि. अभेद्यः— {chos kyi sku mi shigs shing brtan pa dang ldan pa'i dbyings las byung ba} धर्मकायाभेद्यसारवतीधातुनिर्याताम् ग.व्यू.१८०क/२६५; {rnam par rtog pa'i bag la nyal gyis mi shigs pa'i don gyis} विकल्पानुशयाभेद्यार्थेन सू.व्या.१९४क/९४; अनाहतः — {bdag byin brlab pa rang 'byung ba/} /{mi shigs 'jig pa med pa ste/} /{skye ba med pa'i ro myong bas/} /{sgom pa yang ni de nyid de//} स्वाधिष्ठानं स्वयंभूत्वादनाहतमनाशतः । अनुत्पादरसावेदाद् भावनाऽपि तथाविधा ।। स.उ.२६७ख/३.१४.
mi shis
= {mi shis pa/}
mi shis pa
वि. अशिवम् — {zhi ba'i nags ni mi shis pa/} /{ro yis khengs mthong chags bral can//} स दृष्ट्वा कुणपाकीर्णमशिवं शिवकाननम् । अ.क.२१७क/२४. १०६; अमङ्गलम् — {ri dwags shor ba la mi shis/} /{de ni de nas 'ongs mthong nas/} /{rngon pa rnams kyis gzhu bkang ste/} /{khro bas gsod par yang dag gzas//} ततो दृष्ट्वा तमायान्तं मृगयायाममङ्गलम् । लुब्धकश्चापमाकृष्य हन्तं क्रोधात् समाद्रवत् ।। अ.क.२८४क/३६.४५.
mi shes
= {mi shes pa/}
mi shes pa
• क्रि. १. न जानाति — {kun gyis thams cad mi shes te//} सर्वः सर्वं न जानाति त.स.११५ख/१००१; {ji srid gzugs dag mi shes pa/} /{de srid bar du de gnas ci//} अन्तरा किमवस्थाऽसौ यावद्रूपं न जानाति ।। ल.अ.१८९ख/१६१; न वेत्ति — {de nyid mi shes 'jig rten mi grol zhing /} /{de nyid rnam spangs dngos grub rnyed mi 'gyur//} लोको मुह्यति वेत्ति न तत्त्वं तत्त्वविवर्जितः सिद्धिं न लप्स्येत् । हे.त.११ख/३४; अविदितो भवति — {de slad khyim na gnas pa khyod/} /{ji ltar skyes bu dang 'grogs shing /} /{'jig rten dag gis mi shes pa/} /{de ltar rigs pa bdag gis brjod//} तस्माद् गृहस्थितायास्ते यथा पुरुषसङ्गमः । लोके भवत्यविदितस्तथा युक्तिं वदाम्यहम् ।। अ.क.२३३क/८९.१४३; न ज्ञायते — {gang lugs ba lang rwa co ltar/} /{gya gyu gzhan gyis mi shes pa//} गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिर्न ज्ञायते परैः ।। अ.क.१२६ख/६६.११; न विज्ञायते — {'dir med pa zhes bya ba gang las dgongs pa mi shes pas} न विज्ञायते कतमोऽत्राभावोऽभिप्रेतः म.टी.२१२ख/३७ २. न ज्ञास्यति — {ji ltar sgra ni skye zhing 'jig gi don ni ma skyes mi 'jig pa de ltar mi shes so//} न त्वेवं ज्ञास्यन्ति…यथा रुतमुत्पन्नप्रध्वंसि, अर्थोऽनुत्पन्नप्रध्वंसी ल.अ.१३२ख/७८; • सं. १. अज्ञानम् [1] अनवबोधः — {gti mug ni las dang 'bras bu dang bden pa dang dkon mchog rnams mi shes pa'o//} मोहः कर्मफलसत्यरत्नेष्वज्ञानम् त्रि. भा.१५६ख/५७; {shes bya'i sgrib pa ni shes bya thams cad la ye shes 'jug pa'i bar du gcod par gyur pa nyon mongs pa can ma yin pa'i mi shes pa ste} ज्ञेयावरणमपि सर्वस्मिन् ज्ञेये ज्ञानप्रवृत्तिप्रतिबन्धभूतमक्लिष्टमज्ञानम् त्रि.भा.१४६ख/२७; {ltung ba rnams 'byung ba ni mi shes pa dang} समुत्थानमापत्तीनामज्ञानात् सू.व्या.१६५क/५६; अपरिज्ञानम् — {so so ma yin rig phyir dang /} /{de nyid sngar ni bstan pa'i phyir/} /{ngo bo gcig pu mi shes pa'i/} /{bar du gtan tshigs ma grub nyid//} अपृथग्वेदनात् पूर्वं तदत्र प्रतिपादितात् । ऐकरूप्यापरिज्ञानपर्यन्तेषु न सिद्धता ।। त.स.७५ख/७०५; अनवबोधः — {kha zas mthar gyis g}.{yos su bya ba mi shes pas} अनुपूर्वसंस्कारानवबोधादन्नस्य ल.अ.१३३ख/७९; असम्प्रख्यानम् — {mi shes pa'i mtshan nyid kyis mi gsal ba'i phyir} असम्प्रख्यानलक्षणतया अपटुत्वात् अभि. स्फु.१२९ख/८३४; असञ्चेतनम् — {dge slong gi dngos por mi shes na rang bzhin las nyams pa yin no//} भिक्षुभावासञ्चेतनं प्रकृतिनाशः वि.सू.१३ख/१५ [2] = {ma rig pa} अविद्या — {thub pa khyod kyi ye shes kyi/} /{snang bas mi shes rab rib dag/} /{'joms pa'i thad na nyi ma yang /} /{me khyer tsam du'ang mi spyod do//} अज्ञानतिमिरघ्नस्य ज्ञानालोकस्य ते मुने । न रविर्विषये भूमिं खाद्योतीमपि विन्दति ।। श.बु.१११ख/३७; अथाज्ञानमविद्याहंमतिः स्त्रियाम् अ.को.१३९क/१.५.७; विरुद्धं ज्ञानमज्ञानम्… अनात्मनि देहादावहंबुद्धिनामानि अ.वि. १.५.७ २. = {ltas byung} अजन्यम्, उत्पातः — अजन्यं क्लीब उत्पात उपसर्गः समं त्रयम् ।। अ.को.१९३ख/२.८.१०९; जन्यत इति जन्यम् । न जन्यमजन्यम् । न जने साधु इति वा अ.वि.२.८.१०९ ३. = {mi shes pa nyid} अज्ञानता — {rang gi 'khor gyis brnyas pa'i ngo tsha bas bdag nyid kyi mi shes pa sbed pa na} स्वपरिषल्लज्जया ह्यात्मीयाज्ञानतां निगूहमानः अभि.स्फु.१३६ख/८४८; अज्ञातत्वम् — {dngos po gcig skyes bu gcig la ltos nas shes pa dang mi shes pa phan tshun 'gal ba'i rang bzhin gnyis rigs pa ni ma yin no//} न ह्येकस्य वस्तुन एकपुरुषापेक्षया ज्ञातत्वमज्ञातत्वं च परस्परं विरुद्धं स्वभावद्वयं युज्यते त.प.१९७ख/८६१; • पा. अज्ञानम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}… {mi shes pa dang}… {gtan tshigs ltar snang ba rnams} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् — प्रतिज्ञाहानिः… अज्ञानम्… हेत्वाभासाश्च वा.टी.१०७क/७३; • वि. अज्ञः — {mi shes chags pa dang ldan rnams/} /{rtse brod dag pa'i bdag nyid min//} अज्ञानां रागिणां क्रीडारसः शुद्धात्मनां न हि । प्र.अ.३५क/४०; {byis pa so so'i skye bo rnams nyes par lta bas zin pa mi mnyam pa'i blo can rnams mi shes pas bstan pa la thams cad mkhyen pas bstan to zhes zer ro//} बालपृथग्जनाः कुदृष्टिदष्टा विषममतयोऽज्ञैः प्रणीतं सर्वज्ञप्रणीतमिति वक्ष्यन्ति ल.अ.७१क/१९; अज्ञे मूढयथाजातमूर्खवैधेयबालिशाः । अ.को.२०९ख/३.१.४८; किमपि न जानातीत्यज्ञः । ज्ञा अवबोधने अ.वि.३.१.४८; अनभिज्ञः — {gzhan po'i phyogs kyis ma shes pa/} /{de phyir de ltar smra ba yin//} परपक्षानभिज्ञेन तस्मादेतदिहोच्यते ।। त.स.४४क/४४३; {de'i tshe brda mi shes pas kyang rig byed kyi tshig de las don rtogs par 'gyur ro//} तदा सङ्केतानभिज्ञस्यापि ततो वेदवाक्यादर्थप्रतीतिः प्राप्नोति त.प.४३ख/५३५; अज्ञानी— {zhes pa ni mi shes pa rnams kyi tshig go//} इति अज्ञानिनां वाक्यम् वि.प्र.२५२क/२.६४; अज्ञानः — {gang bu dang bu mo dang chung ma dang}… {la sems pa'i sems can de dag ni mi shes pa yin te} अज्ञानास्ते सत्त्वा ये पुत्रदारदारिकामनुविचिन्तयन्ति का.व्यू.२१६क/२७५; अजानकः — {sems can las kyi tshul rnams mi shes pa//} कर्मविधीषु अजानक सत्त्वाः शि.स.१७८क/१७६; अबुधः — {bya gag snag tsas bskus pa la/} /{de nyid thi bar mi shes 'dzin/} /{mi shes pa yi byis pa dag/} /{theg pa gsum la'ang de bzhin no//} मसिम्रक्षितको यद्वद्गृह्यते कुर्कुटोऽबुधैः । स एवायमजानानैर्बालैर्यानत्रयं तथा ।। ल.अ. १६१ख/११२; अज्ञातः — {'brel pa mi shes pa'i sgra ni rjod par byed pa 'ga' yang 'dod pa ma yin te} न हि कश्चिदज्ञातसम्बन्धं शब्दं वाचकमिच्छति त.प.१५०ख/७५३; {don ma shes pas skyengs gyur te/} /{shin tu yun ring sa la bltas//} अज्ञातार्थेन वैलक्ष्यात् सुचिरं वीक्षिता क्षितिः ।। अ.क.३०४ख/३९.८३; अविज्ञातः — {byed pa po mi shes pa'i sgrung brgyud la sogs pa gang dag yin pa de dag la de skad ces bya} अविज्ञातः कर्ता येषामाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः त.प.१७२ख/८०२; {rang gi mtshan nyid ma shes pa//} अविज्ञाते स्वलक्षणे प्र. अ.२६ख/३१; अविदितः — {yid ches pa la brten par bya'o//} {gzhan gyis mi shes pa'i bye brag brtag pa ni thabs yin no//} अभिज्ञानसंश्रयणमविदितस्यापरेण विशेषगतावुपायः वि.सू.७१क/८८; न छिद्रितः — {rnal 'byor ma yi dam tshig che/} /{nyan thos la sogs mi shes pa//} योगिनीनां महासमयं श्रावकाद्यैर्न छिद्रितम् ।। हे. त.१९क/६०; जडः — {mi shes pa'i rtogs pa dag la ni rnam par dpyod pa med pa'i phyir ro//} जडस्य प्रतिपत्तौ विचाराभावात् वा.न्या.३३८ख/७५; बालः — {bdag ni mi shes gti mug pas/}… {sdig pa}… /{gang yang rung ba bgyis pa rnams//} मया बालेन मूढेन यत्किंचित्पापमाचितम् । बो.अ.६ख/२.६४; दुर्मेधः — {mi shes byis pa chags pa ni/} /{glang po chen po rdzab song bzhin//} बालाः सज्जन्ति दुर्मेधा महापङ्के यथा गजाः ।। ल.अ.१००ख/४७; सुदुर्मेधः — {mi shes pas na the tshom gyur/} /{de las nyams shing de dga' 'khyam//} काङ्क्षां कुर्युः सुदुर्मेधास्ततो भ्रष्टा भ्रमेयु ते ।। स.पु.४८ख/८५.
mi shes pa kun shes par byed pa'i dbang po
पा. अनाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}… {mi shes pa kun shes par byed pa'i dbang po dang}… {kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्… अनाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियम्… आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि. भा.५२ख/१३२.
mi shes pa nyid
१. न वेत्त्येव — {rmongs pas/} /{dbang du byas pa mi shes nyid//} वशीकृतो न वेत्त्येव मोहात् अ.क.८३ख/८.५१ २. अज्ञायमानत्वम्— {mi shes nyid phyir skyon rnams kyis/} /{tshad ma nyid ni bsal ma yin//} दौषैश्चाज्ञायमानत्वान्न प्रामाण्यमपोद्यते । त.स.१०५ख/९२५.
mi shes pa'i rgyu
वि. अज्ञानहेतुकः — {byed po re zhig ma mthong na/} /{gang tshe yod ces 'dod pa yin/} /{sngon ma mthong dang 'brel pa ni/} /{mi shes rgyu yis da ltar smod//} कर्ता तावददृष्टः स कदाऽप्यासीदितीष्यते । अदृष्टपूर्वसम्बन्धः सम्प्रत्यज्ञानहेतुकः ।। त.स.७६क/७१५; द्र. {mi shes pa'i rgyu can/}
mi shes pa'i rgyu can
वि. अज्ञानहेतुकः — {de ni mi shes pa'i rgyu can yin te/} {shes par byed pa'i tshad ma med pa'i phyir ro//} सोऽज्ञानहेतुकः; ज्ञापकप्रमाणाभावात् त.प. १३२ख/७१५.
mi shes pa'i dri mas gos pa'i blo can
वि. अज्ञानमलीमसधीः — {yang 'dir gzhan dag mi shes pa'i/} /{dri mas gos pa'i blo can rnams/} /{sems tsam tshul 'di mi rigs te/} /{thos pas gnod pa'i phyir zhes smras//} अन्ये पुनरिहाज्ञानमलीमसधियो जगुः । चित्तमात्रनयो नायं युज्यते श्रुतिबाधनात् ।। त.स.७६क/७१२.
mi shes pa'i mun pas chod pa
वि. अज्ञानतमोऽवनद्धः — {'jig rten gnas pa}…{mi shes pa'i mun pas chod pa} लोकसन्निवेशे…अज्ञानतमोऽवनद्धे ग.व्यू.१६३क/२४५.
mi shes pa'i rtsa ba
अज्ञानमूलम् — {de bzhin mi shes rtsa ba ni/} /{'di la 'jig pa mi srid do//} तथा चाज्ञानमूलस्य न विनाशोऽपि सम्भवी । त.स.११३ख/९८१.
mi shes pa'i rab rib kyis bsgribs pa
वि. अज्ञानतिमिरावृतः— {byis pa'i blo can bdag tu mngon par zhen pa mi shes pa'i rab rib kyis bsgribs pa} इमे बालबुद्धय आत्माभिनिविष्टा अज्ञानतिमिरावृताः द.भू.२१९ख/३१.
mi shes pa'i sems pa las gyur pa
पा. अविज्ञाय सञ्चेतनीयता, सञ्चेतनीयताभेदः — {mi shes pa'i sems pa las gyur pa ni 'di lta ste/} {kha cig yon tan dang nyes pa mngon par mi shes shing /} {mngon par zhen pa med la 'dod dgar bsams nas mi dge ba spyod pa'o//} अविज्ञाय सञ्चेतनीयता यथा कश्चिद् गुणदोषानभिज्ञोऽनभिनिविष्टः यदृच्छयाऽभिसन्धायाकुशलमाचरति अभि.स.भा.४६ख/६४.
mi shong ba nyid
असम्भवता — {der mi shong ba nyid yin na brungs sam thum po byas te bcer ro//} असम्भवतां तत्र भारीकृत्य सूतं वा निधानम् वि.सू.७६ख/९३.
mi shol ba
वि. अविलम्बिता — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{mi shol ba dang} याऽसौ वागाज्ञापनी…अविलम्बिता ल.वि.१४१क/२०८.
mi gshe ba
वि. अश्लीलः म.व्यु.२७८८ (५१क).
mi gshegs su gsol
क्रि. वर्जयतु — {bcom ldan 'das 'di na ma he ma rungs pa mchis kyis/} {shul 'dir mi gshegs su gsol} भगवन्, इमं मार्गं वर्जय, दुष्टमहिषोऽत्र प्रतिवसति अ.श.१५९क/१४८.
mi bshad
क्रि. न वदेत् — {ma gus pa la chos mi bshad/} /{mi na bzhin du mgo dkris dang //} धर्मं निर्गौरवे स्वस्थे न शिरोवेष्टिते वदेत् । बो.अ.१३ख/५.८८.
mi bshan pa
= {mi drang ba} भुग्नम् मि.को.१८क ।
mi sad
क्रि. न प्रबुध्यते — {ting nge 'dzin gyi lus thob nas/} /{bskal pa'i bar du de mi sad//} समाधिकायं सम्प्राप्य आकल्पान्न प्रबुध्यते ल.अ.१०९क/५५.
mi sems
क्रि. न विचिन्तयति — {byams pa'i bcing bas yid ni bcings pa rnams/} /{rang gi srog dang bral bar mi sems so//} स्नेहावबद्धानि हि मानसानि प्राणात्ययं स्वं न विचिन्तयन्ति । जा.मा.१२१क/१३९.
mi sel
• क्रि. न विधमयति — {ma rig pa'i mun pa mi sel} अविद्यामोहान्धकारं च न विधमयन्ति शि.स. १५८ख/१५२; • वि. अनपोदितः — {tshad ma min par gnyis med de/} /{des na spyir btang mi sel to//} अप्रमाणद्वयासत्त्वं तेनोत्सर्गोऽनपोदितः ।। त.प.२४५ख/९६४.
mi sogs pa
अनुपचयः — {der 'gro ba'i las mi sogs pa'i phyir} तद्गामिकर्मानुपचयात् अभि.भा.२१क/९४३.
mi srid
• क्रि. १. नास्ति सम्भवः — {bzod pa thob pa la ni de lta bu mi srid do//} क्षान्तौ तु लब्धायां नास्त्येवं सम्भवः अभि.भा.१५ख/९२० २. न सम्भवेत् — {gal te sems ni gzhan gyis ni/} /{rtogs pa'i bdag nyid nges srid na/} /{de tshe dmigs pa ma grub phyir/} /{don la 'jug pa mi srid do//} परबोधात्मनियतं चेतो यदि हि सम्भवेत् । तदाऽसिद्धोपलम्भत्वादर्थवित्तिर्न सम्भवेत् ।। त.स. १२५क/१०८३; • = {mi srid pa/}
mi srid pa
• सं. असम्भवः— {bye brag dag dang ma 'brel pa'i/} /{bye brag can ni mi srid pas//} न विशेषणसम्बन्धादृते वैशिष्ट्यसम्भवः ।। त.स.४७क/४६५; असम्भवनम् — {bsgrub par bya ba'i chos can la bsgrub par bya ba'i chos 'di mi srid pa'i ngang tshul zhes bya ba'i don to//} अमुना साध्यधर्मेण विना साध्यधर्मिण्यसम्भवनशीलस्येत्यर्थः त.प.२६ख/५००; असम्भावना— {grag ces bya ba'i sgra ni mi srid pa'i don to//} किलशब्दोऽसम्भावनायाम् त.प.१७९ख/७६; • पा. असम्भवः, लक्षणदोषः — {gsal ba'i mtshan nyid ni mi srid pa dang ma khyab pa dang ha cang khyab pa'i skyon dang bral ba'i phyir ro//} स्पष्टत्वं च लक्षणस्यासम्भवाव्याप्त्यतिव्याप्तिदोषरहितत्वात् त.प.१४३क/१५; असम्भविता — {zhes bya ba la sogs pa'i sgra las byung ba'i mtshan nyid dang po de la mtshan nyid mi srid pa'i skyon 'chad pa yin no//} इत्येतस्मिन् प्रथमे शाब्दे लक्षणेऽसम्भवितां लक्षणदोषमाह त.प.४२ख/५३३; • वि. असम्भवी — {de ni gtan du mi srid pa'i phyir rtog pa dang ldan pas khas blang bar mi bya ste} सोऽत्यन्तासम्भवीति न प्रेक्षावताऽभ्युपेयः त.प.२६४क/९९७; असम्भविनी — {de bzhin du rim gyis skye ba dang gnas pa dang 'jig pa rnams dngos po la mi srid pa yang bstan pa dang} तथा क्रमेण जन्मस्थितिनिवृत्तयोऽसम्भविन्योऽपि भावानां निर्दिष्टाः त. प.२११क/८९३; असम्भाव्यम् — {lus med kyi ni me tog gi/} /{mda' lngas kun las rgyal bar gyur/} /{zhes pa mi srid} अनङ्गः पञ्चभिः पुष्पैर्विश्वं व्यजयतेषुभिः । इत्यसम्भाव्यम् का.आ.३२६क/२.१२०; अप्रचरितः — {mi srid pa stong pa nyid} अप्रचरितशून्यता ल.अ.८४ख/३२.
mi srid pa stong pa nyid
पा. अप्रचरितशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bdun te/} {'di ltar/} {mtshan nyid stong pa nyid dang}… {srid pa stong pa nyid dang /} {mi srid pa stong pa nyid dang} सप्तविधा शून्यता । यदुत लक्षणशून्यता…अप्रचरितशून्यता प्रचरितशून्यता ल.अ. ८४ख/३१.
mi srid pa'i ngang tshul
वि. असम्भवनशीलः — {bsgrub par bya ba'i chos can la bsgrub par bya ba'i chos 'di mi srid pa'i ngang tshul zhes bya ba'i don to//} अमुना साध्यधर्मेण विना साध्यधर्मिण्यसम्भवनशीलस्येत्यर्थः त. प.२६ख/५००.
mi srun
= {mi srun pa/}
mi srun pa
• सं. निकृतिः — ग्. {yo ba dang 'drid pa dang mi srun pa dang brdzun du smra ba dang log pa'i chos su gtogs pa sdig pa mi dge ba'i chos rnam pa du ma dag snang ngo //} शाठ्यवञ्चननिकृतिमृषावादमिथ्याधर्मसंगृहीता अनेकविधाः पापका अकुशला धर्मा प्रज्ञायन्ते बो.भू.१३४ख/१७३; अनार्जवम् — {rgyal po de mi srun pas blo nyams pa'i phyir} स राजा… अनार्जवोपहतमतिः जा.मा.१७०ख/१९६; • वि. दुष्टः — {de nas spre'u mi srun pa zhig gis} अथान्यतमो दुष्टवानरः जा.मा.२०७क/२४१; निष्ठुरः — {bdag cag}…{nyes pa cung zad med pa la/} /{srog la rgol ba mi srun pa//} अस्मास्वनपराधेषु वधाभ्युद्यमनिष्ठुरः ।। जा.मा.५२क/६१; अदाक्षिण्यः — {'di mi srun pa'i tshul yang ma lags} न ह्यसावदाक्षिण्यानुवृत्तिः जा.मा.३६क/४२; खलः मि. को.१२८क; • अव्य. दुर् — {skye bo mi srun} दुर्जनः जा.मा.२०७क/२४१.
mi srun mi med
वि. निर्दुर्जनः — {mi srun mi med shing dang chu ma bcad/} /{bya rnams sna tshogs sgra 'byin ri dwags mang //} निर्दुर्जनान्यनुपभुक्तसरित्तरूणि नानाविहङ्गविरुतानि मृगाकुलानि । जा.मा.५१क/६०.
mi slu
= {mi slu ba/}
mi slu ba
• सं. १. संवादः — {don byed pa la mi slu ba ni sngar gyi don nyams su myong ba'i bag chags yongs su smin pa'i tshad ma gzhan las byung ba yin no//} अर्थक्रियासंवादस्तु पूर्वार्थानुभववासनापरिपाकादेव प्रमाणान्तराद् भवति त.प.१८ख/४८४; {mi slu ba ni don bya ba byed pa'i phyir ro//} संवादस्त्वर्थक्रियाकरणात् प्र.अ.१९क/२२; अविसंवादः — {don ji lta ba bzhin du mthong ba la sogs pa'i yon tan dang ldan pa ni skyes bu nyes pa zad pa ste/} {des byas pa ni mi slu ba zhes bya'o//} यथार्थदर्शनादिगुणयुक्तपुरुष आप्तः । तत्प्रणयनमविसंवादः प्र. वृ.३२३क/७३; {don byed sogs la mi slu bas/} /{gzhan dag tshad ma yin par 'dod//} प्रमाणता । अर्थक्रियाऽविसंवादादपरे सम्प्रचक्षते ।। त.स.४९क/४८२; सम्प्रत्ययः — {skyes bu gang zhig nyes pa ma zad pa yin na yang tshig las phal cher mi slu bar mthong ba} यस्य पुरुषस्याक्षीणदोषस्यापि सतो वाक्याद्बाहुल्येन सम्प्रत्ययो दृष्टः त.प.४४ख/५३७; संवादनम् — {mngon par bsams pa'i don byed pa'i rang bzhin ston par byed pa nyid mi slu ba yin no//} अभिप्रेतार्थक्रियास्वरूपनिवेदनमेव संवादनम् प्र.अ.३ख/५; अविसंवादनम् — {don ni btso ba dang bsreg pa la sogs pa'o/} /{byed pa ni grub pa'o/} /{de gnas pa ni brtan pa'am rnam par gnas pa ni mi slu ba yin no//} अर्थस्य दाहपाकादेः क्रियानिष्पत्तिः, तस्याः स्थितिरविचलनमविसंवादनं व्यवस्था वा प्र.अ.२ख/४ २. ऋतम्, सत्यवचनम् — वितथं त्वनृतं वचः ।। सत्यं तथ्यमृतं सम्यक् अ.को.१४२क/१.६.२२; सद्भिरर्यते ऋतम् । ऋ गतौ अ.वि.१.६.२२ ३. = {mi slu ba nyid} संवादकत्वम् — {de la yang dag pa'i shes pa yin pa'i phyir mi slu ba yin par grub zin pa la yang mi slu ba smos pa ni dgos pa med pa kho na yin no//} तत्र सम्यग्ज्ञानत्वादेवाविसंवादकत्वे लब्धे पुनरविसंवादकग्रहणं निष्प्रयोजनमेव न्या.टी.४१क/४७; • वि. संवादकम् — {tshad mas dag pa'i don 'dzin pa'i phyir mi slu ba yin no//} प्रमाणशुद्धार्थग्राहित्वाच्च संवादकम् न्या.टी.४४क/७०; अविसंवादकम् — {bden par smra ba yid ches su rung ba mi slu ba bya bar spro ste} उत्सहे सत्यवादी प्रत्ययितोऽविसंवादकः शि.स.१५४ख/१४९; अविसंवादि — {mi slu ba'i shes pa skyed pa'i rgyu mtshan nyid kyis} अविसंवादिज्ञानोत्पत्तिनिमित्तत्वेन त.प.१६५क/७८४; संवादि— {yang ci ste/} {don bya ba la mi slu ba'i shes pa rang las tshad mar 'dod de} अथापि स्याद्—अर्थक्रियासंवादिज्ञानस्य स्वत एव प्रामाण्यमिष्टम् त.प. २२४ख/९१८; भूतम् — {thub pa'i bka' ni mi slu bas//} भूतं हि वचनं मुनेः बो.अ.२९ख/८.१५६.
mi slu ba can
वि. संवादी, ओ दिनी — {bskul ba las ni 'byung ba'i blo/} /{kun la mi slu can yin par/} /{de ni gang las nges par byas//} कुत एतद् विनिश्चितम् । चोदनाजनिता बुद्धिः सर्वसंवादिनीति च ।। त.स.११२ख/९७३; ससंवादः — {sna tshogs sngags dang klu dbang po/} /{srin po gnod sbyin la sogs mthus/} /{'dir ni skyes bu la babs na/} /{mi slu ba can gsal bar smra//} ससंवादमभिव्यक्तमाविष्टाः पुरुषा इह । विचित्रमन्त्रनागेन्द्ररक्षोयक्षादिशक्तितः ।। त.स.१२४क/१०७५.
mi slu ba nyid
संवादित्वम् — {sngo sogs so sor snang ba ni/} /{mi slu nyid kyis shes pa yi/} /{rnam pa nyid kyi rigs mthun las/} /{skye bar bsgrub na shes pa bzhin//} नीलादिप्रतिभासस्य संवादित्वेन साध्यते । ज्ञानाकारतया तुल्यजातीयाज्जन्म बोधवत् ।। त.स.७५क/७०१; अविसंवादित्वम् — {tshad ma gnyis las gzhan la tshad ma'i mtshan nyid mi slu ba nyid med pa yin la} प्रमाणद्वयादन्यस्य प्रमाणलक्षणमविसंवादित्वं नास्त्येव त.प.४०ख/५३०; संवादकत्वम्— {don la mi slu ba nyid du/} /{mtshungs na 'di cis gtso bo yin/} /{de yod min na rjes dpag sogs/} /{tshad mar 'gyur pa ma yin nyid//} अर्थसंवादकत्वे च समाने द्वेष्यताऽस्य का । तदभावे तु नैव स्यात् प्रमाणमनुमादिकम् ।। त.स.१८ख/२०१.
mi slu ba dang ldan pa
वि. अविसंवादिनी — {lkog tu gyur pa'i yul rtogs pa thams cad ni don dang 'brel pa nyid las mi slu ba dang ldan pa yin te} सर्वा हि परोक्षविषया प्रतीतिरर्थसम्बन्धादेवाविसंवादिनी प्र.अ.१८क/२०.
mi slu ba'i chos can
वि. अमोषधर्म — {mi slu ba'i chos can mya ngan las 'das pa gang yin pa de ni bden pa dam pa'o//} परमं सत्यं यदिदममोषधर्म निर्वाणम् प्र.प.८१क/१०४.
mi slu ba'i shes pa
अविसंवादकं ज्ञानम्, सम्यग्ज्ञानम् — {mi slu ba'i shes pa mngon sum zhes bya ba gang yin pa de ni rtog pa dang bral zhing} प्रत्यक्षाख्यं यदविसंवादकं ज्ञानम्, तत् कल्पनापोढम् न्या.टी.४१क/४७; संवादज्ञानम् — {gzhan las tshad ma nyid ni res 'ga' don byed pa la mi slu ba'i shes pa las sam}…{yin grang} परतः प्रामाण्यं कदाचिदर्थक्रियासंवादज्ञानाद्वा भवेत् त.प.२२४ख/९१८; अविसंवादिज्ञानम् — {de mi slu ba'i shes pa skyed pa'i rgyu mtshan nyid kyis brdzun pa ma yin pa nyid du bsgrub par bya ba la} तस्य चाविसंवादिज्ञानोत्पत्तिनिमित्तत्वेनामृषात्वे साध्ये त.प.१६५क/७८४; संवादिज्ञानम् — {yang ci ste/} {don bya ba la mi slu ba'i shes pa rang las tshad mar 'dod de} अथापि स्याद्—अर्थक्रियासंवादिज्ञानस्य स्वत एव प्रामाण्यमिष्टम् त.प.२२४ख/९१८; संवादिविज्ञानम् — {gal te the tshom skye ba'i phyir/} /{mi slu ba yi shes pa 'am/} /{rgyu yi dag pa ma nges na/} /{de tshe rig byed tshad ma min//} यदि संवादिविज्ञानं न वा हेतुविशुद्धता । निश्चिता संशयोत्पत्तेस्तदा वेदे न मानता ।। त.स.११२क/९६९.
mi slu ba'i bsam pa
पा. अविसंवादनाशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{mi slu ba'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…अविसंवादनाशयः बो.भू. १६२ख/२१५.
mi slu bar 'gyur
क्रि. संवादनं भवेत् — {de lta yin na'ang de la ni/} /{kun mkhyen min nyid 'thad smras min/} /{thams cad mkhyen pa la ltos phyir/} /{de ni mi slu ba ru 'gyur//} असर्वज्ञप्रणीतत्वं न चैवं तस्य युज्यते । सर्वज्ञतासमापेक्षादतः संवादनं भवेत् ।। त.स.१२२ख/१०६८.
mi slu bar byed
= {mi slu bar byed pa/}
mi slu bar byed pa
• क्रि. संवादयति — {ji ltar bsam pa ste yid kyi dngos po dang /} {chang pa na gnas pa'i rdzas la mi slu bar byed pa bzhin te} यथाचिन्तितं च मनसा वस्तु, मुष्टिस्थं च द्रव्यं संवादयन्त्येव त.प.२७०ख/१००९; • वि. संवादकः — {'jig rten na yang sngon nye bar bstan pa'i don dang phrad par byed pa la mi slu bar byed pa zhes brjod do//} लोके च पूर्वमुपदर्शितमर्थं प्रापयन् संवादक उच्यते न्या.टी.३७ख/१७; अविसंवादकः — {mi slu bar byed pa'i shes pa ni yang dag pa'i shes pa yin no//} अविसंवादकं ज्ञानं सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.३७ख/१७; अविसंवादी — {mi slu bar byed pa'i shes pa ni tshad ma yin par brjod de} प्रमाणं हि नामाविसंवादि ज्ञानमुच्यते त.प.२३५ख/९४२; • कृ. संवादयन् — {slob ma kun gyis kyang rtogs pa'i/} /{don rnams mi slur byed na yang /} /{thams cad mkhyen par mi 'gyur ro/} /{'jig rten gzhan shes don stong phyir//} सर्वशिष्यैरपि ज्ञातानर्थान् संवादयन्नपि । न सर्वज्ञो भवेदन्यलोकज्ञातार्थवर्जनात् ।। त.स.११६ख/१००८; • सं. संवादकत्वम्— {mi slu bar byed pa'i phyir tshad mar 'gyur ro//} संवादकत्वात् प्रमाणम् प्र.अ.१८ख/२१.
mi slu bar byed pa'i shes pa
पा. अविसंवादकं ज्ञानम् — {mi slu bar byed pa'i shes pa ni yang dag pa'i shes pa yin no//} अविसंवादकं ज्ञानं सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.३७ख/१७; अविसंवादि ज्ञानम् — {mi slu bar byed pa'i shes pa ni tshad ma yin par brjod de} प्रमाणं हि नामाविसंवादि ज्ञानमुच्यते त.प.२३५ख/९४२.
mi slur byed
= {mi slu bar byed pa/}
mi slob
= {mi slob pa/}
mi slob pa
• सं. अशिक्षणम् — {dge slong ma'i bslab pa mi slob pa la'o//} ( भिक्षुणीशिक्षाया) अशिक्षणे वि.सू.५२ख/६७; • वि. अशैक्षः, ओ क्षा — {des slob pa dang mi slob pa'i dge slong ma rnams la bran mo zhes bya ba'i tshig smras te} तत्रानया शैक्षाशैक्षा भिक्षुण्यो दासीवादेन समुदाचीर्णाः अ.श.२१०क/१९३; {sangs rgyas ni mi slob pa'i chos rnams yin la/} {mi slob pa'i chos de dag kyang lam yin no//} अशैक्षा हि धर्मा बुद्धः । स एवाशैक्षा धर्मा मार्गः अभि.स्फु.१७८क/९२८; • पा. अशैक्षाः — {khyim bdag slob pa bco brgyad dang mi slob pa dgu ni/} {yon gnas yin te}… {mi slob pa dgu gang yin zhe na} अष्टादश गृहपते शैक्षा नैवाशैक्षा दक्षिणीयाः…नवाशैक्षाः कतमे अभि.स्फु.१९७ख/९६३; द्र.—
mi slob pa dgu
नवाशैक्षाः — १. {yongs su nyams pa'i chos can} परिहाणधर्मा, २. {'chi bar sems pa'i chos can} चेतनाधर्मा, ३. {rjes su srung ba'i chos can} अनुरक्षणाधर्मा, ४. {gnas pa las mi g}.{yo ba} स्थिताकम्प्यः, ५. {rtogs pa'i skal ba can} प्रतिवेधनाभव्यः, ६. {mi g}.{yo ba'i chos can} अकोप्यधर्मा, ७. {yongs su mi nyams pa'i chos can} ( अपरिहाणधर्मा) चेतोविमुक्तः, ८. {shes rab kyis rnam par grol ba} प्रज्ञाविमुक्तः, ९. {gnyi ga'i cha las rnam par grol ba} उभयतोभागविमुक्तः अभि.स्फु.१९७ख/९६३.
mi slob pa nyid
अशैक्षत्वम् — {'bras bu yongs su ma rdzogs pa la ni mi slob pa nyid kyang med pa kho na yin pas} फलेन त्वपरिपूर्णस्याशैक्षत्वमेव नास्ति अभि.भा. ३७ख/१०१२.
mi slob pa'i lta ba
अशैक्षी दृष्टिः — {gal te mi g}.{yo'i zad shes las/} /{mi skye'i blo gros gal te min/} /{zad pa shes sam mi slob lta//} यद्यकोप्यः क्षयज्ञानादनुत्पादमतिः न चेत् । क्षयज्ञानमशैक्षी वा दृष्टिः अभि.को.२०ख/६.५०.
mi slob pa'i yang dag pa'i lta ba
अशैक्षी सम्यग्दृष्टिः — {gal te mi g}.{yo ba'i chos can ma yin na ni zad pa shes pa las zad pa shes pa kho na'am/} {mi slob pa'i yang dag pa'i lta ba skye'o//} न चेदकोप्यधर्मा भवति क्षयज्ञानात् क्षयज्ञानमेवोत्पद्यते, अशैक्षी वा सम्यग्दृष्टिः अभि.भा. २९क/९७९.
mi slob pa'i rig pa
अशैक्षी विद्या— {zag pa zad pa mngon du bya ba kho na mi slob pa'i rig pa yin no//} आस्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियैवाशैक्षी विद्या अभि.भा.६२ख/१११४.
mi slob pa'i lam
पा. अशैक्षमार्गः, मार्गभेदः — {slob pa dang mi slob pa'i lam dag gis brtan por byas pa'i phyir ro//} शैक्षाशैक्षमार्गाभ्यां दृढीकृतत्वात् अभि.भा.३२ख/९९२; अशैक्षपथः — {mthong bsgom mi slob lam la dgu/} /{gsum yin} दृग्भावनाऽशैक्षपथे नव त्रीणि अभि.को.४क/२.९.
mi slob lam
= {mi slob pa'i lam/}
mi gsad pa
पुरुषमारणम् — {mtshams med pa byed par 'dod pa'i mi gsad par gnang ba'i phyir ro//} आनन्तर्यचिकीर्षुपुरुषमारणानुज्ञानात् शि.स.९४क/९३.
mi gsal
= {mi gsal ba/}
mi gsal dngos
अव्यक्तभावत्वम् — {shes pa gzhan gyis kyang min te/} /{dus der nye bar mi gnas phyir/} /{de yang mi gsal dngos phyir ram/} /{thug med thal bar 'gyur phyir yang //} नापि ज्ञानान्तरेणैव तत्कालेऽसन्निधानतः । तस्याप्यव्यक्तभावत्वादनिष्टा (?ठा)पत्तितोऽपि वा ।। त.स.११३क/९७७.
mi gsal nyid
= {mi gsal ba nyid/}
mi gsal ba
• क्रि. न दीप्यते — {gal te sgra don} (?{sgras bod} पा.भे.) {snang ba ni/} /{'khor ba'i bar du mi gsal na//} यदि शब्दाह्वयं ज्योतिरासंसारं न दीप्यते ।। का.आ.३१८ख/१.४; • सं. १. अव्यक्तिः — {mi rtag pa nyid grangs can la/} /{dngos por grub pa yod ma yin/} /{de ni don rnams mi gsal ba/} /{yin gyis rjes 'gro med 'jig min//} अनित्यत्वं न सांख्यस्य प्रसिद्धं वस्तुवृत्तितः । तस्याव्यक्तिः पदार्थानां न निरन्वयनाशिता ।। प्र.अ.४०क/४६; असम्प्रख्यानम् — {rnam pa'i dbye ba ni med de/} {thams cad mi gsal ba'i rnam pa yin pa'i phyir ro//} नाकारभेदोऽस्ति सर्वस्या असम्प्रख्यानाकारत्वात् अभि.स्फु.९२ख/७६८; म.व्यु.२४७८ (४७क) २. तिरोभावः — {ngo bo gcig ni mi gsal zhing /} /{ngo bo gzhan ni 'byung 'gyur na/} /{'ji sogs bzhin du 'grub 'gyur ba/} /{rim med la ni yongs gyur med//} एकरूपतिरोभावे ह्यन्यरूपसमुद्भवे । मृदादाविव संसिध्येत् परिणामस्तु नाक्रमे ।। त.स.६ख/९०; अपवारणम् — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् ।। अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च । अ.को.१३४क/१.३.१२; अपवार्यत इत्यपवारणम् । वृञ् वरणे अ.वि.१.३.१२ ३. = {mi gsal ba nyid} अस्पष्टता — {khyed kyi phyogs la yang mi gsal ba zhes bya ba 'di ci zhig yin} भवत्पक्षेऽपि केयमस्पष्टता नाम प्र.अ.१६ख/१९; अस्फुटत्वम् — । {nye ba dang mi nye ba de dag las shes pa la snang ba gzung ba'i rnam pa gsal ba dang mi gsal ba dag tu tha dad pa'o//} सन्निधानादसन्निधानाच्च ज्ञानप्रतिभासस्य ग्राह्याकारस्य भेदः स्फुटत्वास्फुटत्वाभ्याम् न्या.टी.४४ख/७४; अपाटवम् — {gal te 'gro 'ong ma mthong na/} /{dbang po mi gsal phyir mi mthong //} गत्यागती न दृष्टे चेदिन्द्रियाणामपाटवात् । प्र.अ.८१ख/८९; • वि. अस्पष्टः — {ji ltar gzhan la mi gsal bar snang ba'i tha snyad du 'gyur ro//} कथमन्यत्रास्पष्टप्रतिभासव्यवहारः प्र. अ.१६ख/१९; अव्यक्तः — {ji ltar rmi lam mthong ba med par gnyid log pa'i gnas skabs na rnam par shes pa rnam par chad pa nyid dam/} {rnam par shes pa mi gsal ba nyid yin pa} यथा स्वापावस्थायामस्वप्नदर्शिनो विच्छेद एव विज्ञानस्याव्यक्तविज्ञानता वा प्र.अ.६५क/७३; {de'i phyir ci ltar bstan bcos su gsal ba dang mi gsal ba mtshan nyid tha dad par brjod} तत्कथं शास्त्रे व्यक्ताव्यक्तयोर्वैलक्षण्यमुपवर्णितम् त.प.१४८क/२२; अनभिव्यक्तः — {'on te yod kyang mi gsal ba 'di nges pa'i sgrub par byed pa 'di tshig las gsal thabs gzhan yin pas 'bras bu med pa ma yin no zhe na} अथ सन्नप्ययं निश्चयः साधनवचनादनभिव्यक्तं पूर्वमभिव्यक्तिमुपयाति, अतो न वैफल्यमिति मतम् वा.टी. ९६क/५६; अस्फुटः — {gsal dang mi gsal rang bzhin dag/} /{mthong 'gyur} पश्येत् स्फुटास्फुटं रूपम् प्र.वा. १३४क/२.४१५; {tshig mi gsal ba} अस्फुटवचनम् वि.प्र. ५६क/४.९८; अनुन्मीलितः — {'di ltar don mi gsal ba ste/} {don mi mngon pa zhes bya ba'i tha tshig go//} यस्मादनुन्मीलितार्थम् । अव्यञ्जितार्थमित्यर्थः अभि.स्फु.३१४ख/११९२; अप्रकाशः — {gdugs kyis bzhin ni mchog tu mi gsal zhing /} /{rlung yab rlung gis yid ni rnam par g}.{yo/} /{ha ri tsan dan gyis brlan do shal gyis/} /{mi bdag snying la bsil ba reg par byed//} छत्राणि वक्त्रं भृशमप्रकाशं मनोविलोलं व्यजनानिलौघाः । संसक्तजाड्यं हृदयं नृपाणां कुर्वन्ति हारा हरिचन्दनार्द्राः ।। अ.क.१९६ख/२२.४१; अपटुः — {mi shes pa'i mtshan nyid kyis mi gsal ba'i phyir} असम्प्रख्यानलक्षणतया अपटुत्वात् अभि.स्फु.१२९ख/८३४; मन्दः — {mig mi gsal bas du ba phra ba rtogs pa'i yul du 'gyur ba ma yin} मन्दनेत्रस्य न तनुधूमो गतिविषयः प्र.अ. ८१ख/८९.
mi gsal ba nyid
अस्पष्टता — {de mi gsal ba nyid dang spyi'i rnam pa ni lkog tu gyur pa nyid kyis yin no//} तत्र परोक्षतयाऽस्पष्टता सामान्याकारता च प्र.अ.१७६ख/१९१; अपटुता — {blo yi mi gsal nyid la sogs/} /{'dir ni 'khrul pa'i rgyu yin no//} मतेरपटुतेत्यादि भ्रान्तिकारणमत्र च ।। त.स.१०८क/९४४; मन्दत्वम् — {blo yi gsal dang mi gsal nyid/} /{che chung nyid du brtags pa yin//} बुद्धितीव्रत्वमन्दत्वे महत्त्वाल्पत्वकल्पना । त.स.८१ख/७५२.
mi gsal ba gsal ba
वि. अव्यक्तव्यक्तिकम् — {dngos po gang zhig gang gi mi gsal ba gsal ba/} {de ni de'i mngon sum ma yin te} यद्यस्याव्यक्तव्यक्तिकं वस्तु, तत् तस्य प्रत्यक्षं न भवति त.प.२५०ख/९७४.
mi gsal ba gsal ba nyid
अव्यक्तव्यक्तिकत्वम् — {mi gsal gsal ba nyid yin pas/} /{gsal ba do+on grub mi 'gyur te//} अव्यक्तव्यक्तिकत्वेन व्यक्तोऽर्थो न प्रसिध्यति । त.स.११२ख/९७४.
mi gsal ba'i ngo bo
असम्प्रख्यानभावः — {gzugs la sogs pa'i dngos po la chags pa dang kun nas mnar sems dang khengs pa dang mi gsal ba'i ngo bor zhugs pa 'ba' zhig tu zad pas} रूपादिके वस्तुनि केवलं सक्त्याघातोन्नत्यसम्प्रख्यानभावेन वर्तन्ते अभि.भा. ३३क/९९५.
mi gsal bar snang ba
अस्पष्टाभत्वम् — {de lta bas na mi gsal bar snang bar thal bar 'gyur ba'i phyir 'di yid kyi 'khrul pa ni ma yin no//} तस्मादस्पष्टाभत्वप्रसङ्गान्नेयं मानसी भ्रान्तिः त.प.८क/४६१.
mi gsal bar byed
क्रि. अस्फुटं करोति — {nye ba ma yin pa na rung ba'i yul na gnas pa nyid kyi ni mi gsal bar byed de} असन्निहितस्तु योग्यदेशस्थ एवास्फुटं करोति न्या.टी.४४ख/७४.
mi gsal bar byed pa
= {mi gsal bar byed/}
mi gsal dmar rtsa
= {skya rengs mdog} अव्यक्तरागः, अरुणवर्णः — अव्यक्तरागस्त्वरुणः अ.को.१४०क/१.५. १५.
mi gsal smra ba
म्लिष्टम्, अस्पष्टवाक्यम् — {m+li Sh+Ta mi gsal smra ba la//} श्री.को.१७८क ।
mi gsal gsal ba
= {mi gsal ba gsal ba/}
mi gsung
= {mi gsung ba/}
mi gsung ba
• सं. मौनम् — {bzhengs dang bzhugs dang gshegs dang bzhud pa dang /} /{mnal dang mi gsung yang na gsung ba 'am//} स्थितमासितमागतं गतं शयितं मौनमथाभ्युदीरितम् । वि.व.१२६क/१.१५; • वि. तूष्णींभूतः — {zhi ba'i chos ni gsung ba dang /} /{mi gsung mnyam par gzhag gyur pa//} भाषमाणं शिवं धर्मं तूष्णींभूतं समाहितम् । र.वि.१२३क/१०१.
mi gsung bar
तूष्णीम् — {bcom ldan gnang nas mi gsung bar/} /{zhi ba'i blo yis rnam par bzhugs//} अधिवास्य भगवांस्तूष्णीं शमबुद्ध्या व्यवस्थितः । ल.अ. ५७ख/३.
mi gsung bar gyur
क्रि. तूष्णीभूतोऽभूत् लो.को.१८१८.
mi gsod
अमरः — {'tshe med mchod sbyin bslab ldan pa/} /{gang gis bsod nams mi 'jigs yon/} /{mi gsod sgra dbyangs yongs rdzogs pa/} /{'byung po kun la byin par gyur//} अम(अमा लि.पा.)रासवसम्पूर्णमहिंसासत्रदीक्षितः । ददौ यः सर्वभूतानां पुण्यामभयदक्षिणाम् ।। अ.क.२०क/३.८.
mi gson
क्रि. न जीवति — {gcer bu pa'i nyan thos shig gis byi'u gson po zhig bzung nas bcom ldan 'das la byi'u 'di gson nam mi gson zhes dris so//} निर्ग्रन्थश्रावकेण चटकं जीवन्तं गृहीत्वा भगवान् पृष्टः — किमयं चटको जीवति न वेति अभि.स्फु.३२२क/१२१२.
mi bsad pa'i stongs
कुदण्डम् मि.को.४४क ।
mi bsam
वि. अचिन्त्यम्— {'di la mi bsam yod ma yin/} /{bzang ngan mi smra gang yang med//} नाचिन्त्यं विद्यते ह्यत्र नावाच्यं यच्छुभाशुभम् ।। हे.त.८ख/२४.
mi bsod pa
वि. अप्रणीतः — {mi bsod pa mi rung ba'i zas sha dang khrag rnams ji ltar slob ma rnams la gnang bar bya} कथमिव…अप्रणीतमकल्प्यं मांसरुधिराहारं शिष्येभ्योऽनुज्ञाप्यामि ल.अ.१५४ख/१०२.
mi bsrun
= {mi bsrun pa/}
mi bsrun pa
वि. खलः — {yon tan la sdang mi bsrun pas/} /{yon tan can gzhan bstod mi bzod//} नान्यस्तुतिं गुणद्वेषी सहते गुणिनां खलः । अ.क.८१क/८.२०; {rig pa'i khyad par dag la 'bad byas kyang /} /{mi bsrun nges par brlang ba'i rang bzhin nyid//} विद्याविशेषेऽपि कृतप्रयत्नः खलो भवत्येव खरस्वभावः । अ.क.३२क/५३.४५; {mi bsrun skye bo ngan pa'i gnod pa bzod dka' chen po yis/} /{bsam pa che rnams bsam pa rnam par 'gyur ba nyid ma yin//} दौर्जन्यदुःसहविशालखलापकारैर्नैवाऽऽशये विकृतिरस्ति महाशयानाम् । अ.क.२४०क/२८.१; द्र. । {mi srun pa/}
mi bslu
= {mi slu ba/}
mi bslu ba
= {mi slu ba/}
mi lhod pa
• वि. अशिथिलः — {de lta bas na bdag gis tshul khrims la legs par gnas pa dang mi bskyod pa dang mi lhod par gyur par bya'o//} तस्मान्मया शीलसुस्थितेन अप्रकम्पेन अशिथिलेन भवितव्यम् बो.प.९७ख/६३; • सं. अस्रसनम् म.व्यु.७६५१ (१०९क).
mig
• सं. १. (आद. = {spyan}) चक्षुः — {mig dang gzugs sogs blo bzhin} चक्षूरूपादिबुद्धिवत् प्र.वा.११८ख/२.५; {sha'i mig} मांसचक्षुः अभि.भा.६४ख/११२२; {shes rab kyi mig} प्रज्ञाचक्षुः शि.स.६क/७; {lha'i mig} दिव्यं चक्षुः अभि.स्फु.२८३क/११२२; {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात्पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१०; {bdag lha dang bcas pa'i 'jig rten gyi mig dang}…{sngon du 'gro bar 'gyur} अहं सदेवकस्य लोकस्य चक्षुर्भवेयम्…पुरो जवेयम् शि.स.१४२क/१३६; नेत्रम् — {mig gi bya ba bkod pa las/} /{de yi rjod byed sgra dag thob//} इति नेत्रक्रियाध्यासाल्लब्धा तद्वाचिनी श्रुतिः ।। का.आ.३२१ख/१.९४; अक्षम् — {khyod gdong mig ni mi brtan zhing /} /{so yi 'od zer rab gsal ba//} त्वदाननमधीराक्षमाविर्दशनदीधिति । का.आ.३२३ख/२.४४; {rkang mig} अक्षपादः वा.टी.१०७क/७३; अक्षि — {gal te sems pa nyid rtag na/} /{mig dang don sogs 'bras med 'gyur//} अक्ष्यर्थाद्यफलं तु स्याच्चैतन्यं शाश्वतं यदि । त.स. १३क/१४९; दृष्टिः— {rgyal byed tshal ni mig lam du/} /{gyur tshe bzhon pa yang dag btang //} याते दृष्टिपथं जेतवने संत्यज्य वाहनम् । अ.क.३६४ख/४८.८१; दर्शनम् — {ji ltar lcags la tsha ba dang /} /{mig la rab rib zhi ba ltar//} दाहशान्तिर्यथा लोहे दर्शने तिमिरस्य च । सू. अ.१५५ख/४१; नयनम् — {lam der mig ni gtad pa yi//} तत्पथे दत्तनयनः अ.क.२९७ख/१०८.४४; {'gram pa dag dang mig ni kong //} परिक्षामकपोलनयनम् जा.मा.१०१क/११६; लोचनम् — {bzhin la zla ba brgya phrag dang ni mig gnyis dag la ut+pa la sngon po'i nags//} वक्त्रे चन्द्रशतानि लोचनयुगे नीलोत्पलानां वनम् अ. क.२९९क/१०८.७१; विलोचनम्— {de yi mig dag mdzes pas mig gi dpal ni rab tu nyams pa'i ri dwags dag//} सारङ्गस्य च तद्विलोचनरुचिप्रत्यस्तनेत्रश्रियः । अ. क.२९८ख/१०८.६८; ईक्षणम् — {mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} घोरेक्षणाः खुरनिकाशविरूपघोणाः । जा.मा.८१ख/९४; दृक्— {mdzes mas bskul ba'i mig dang ni/} /{pho nya mos kyang mdza' bo 'gugs//} दृशो दूत्यश्च कर्षन्ति कान्ताभिः प्रेषिताः प्रियान् ।। का.आ.३३२ख/२.३१३; विलोकनम् — {kr}-{i Sh+Na sA ra'i mig dag dang /} /{kun rmongs gso bas nag po ni/} /{brtsegs pa'i ri mos reg pa yis/} /{bdud rtsi'i tshogs kyis bskor ba bzhin//} सम्मोहनैर्जीवनैश्च कृष्णसारैर्विलोकनैः । कालकूटच्छदस्पृष्टैरमृतोघैरिवावृताः ।। अ.क.११०क/१०.११५ २. = {ba ru ra} अक्षः, विभीतकवृक्षः — त्रिलिङ्गस्तु विभीतकः । नाक्षस्तुषः कर्षफलो भूतावासः कलिद्रुमः ।। अ.को.१५८क/२.४.५८; अक्ष्णोति फलैरिति अक्षः । अक्षू व्याप्तौ अ.वि.२.४.५८ ३. छिद्रम्— {yi dwags}…{lto ri sul ltar 'dug pa/} {khab kyi mig tsam gyi kha yod pa brgya stong} प्रेतसहस्रैः…पर्वतसन्निभोदरैः सूचीच्छिद्रोपममुखैः वि.व.२५६ख/२.१५८; {khab kyi mig lta bu'i yi dwags brgya stong du ma} अनेकानि प्रेतशतसहस्राणि…सूचीच्छिद्रोपममुखैः का.व्यू.२०६क/२६३ ४. पदांशः — {dra mig} जालम् मे.दू.३४९क/२.२९; {khang mig} अपवरकः त.प.१७८क/७३; {lde mig kyog po} कुण्डिका वि.व.२१९ख/२.१३१; {chu mig} उत्सः ल.वि.१२३ख/१८३; {phol mig} गण्डः शि.स.५१क/४८; • पा. चक्षुः १. इन्द्रियभेदः — {mig dang rna ba sna dang ni/} /{lce dang lus dang de bzhin yid/} /{'di rnams dbang po drug po ni/} /{gti mug rdo rje la sogs ldan//} चक्षुः श्रोत्रं च घ्राणं च जिह्वा कायो मनस्तथा । मोहवज्रादिभिर्युक्ताः षडेतानीन्द्रियाणि च ।। हे.त.१८क/५६; {mig gis mthong ngo //} चक्षुः पश्यति त.प.८२ख/६१७ २. आयतनभेदः — {dge slong mig ni nang gi skye mched de} चक्षुर्भिक्षो आध्यात्मिकमायतनम् अभि.भा.३०क/३१ ३. (सां.द.) बुद्धीन्द्रियभेदः — । {blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि—श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प. १४७क/२१.
mig sngar
चक्षुष्पथे — {'on kyang dgos pa'i dbang gis ngo tsha btang /} /{de yi mig sngar bab pa nye bar 'ongs//} कार्यानुरोधात्तु तथापि तस्य चक्षुष्पथे ह्रीविधुरं चचार । जा.मा.२११ख/२४६; दर्शनपथे लो.को.१८२०; द्र. {mig lam/}
mig dkar nag 'byes pa
वि. अभिनीलनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te/} {mig shin tu dang ba dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूदच्छनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig dkar ba min
वि. असितेक्षणम् — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२.३३३.
mig dkyus ring ba
वि. दीर्घेक्षणा — {ri dwags mo ltar mig dkyus ring bas gzugs bzang ba} दीर्घेक्षणा मृगवधूकमनीयरूपा वि.व.२१५क/१.९१.
mig bkod pa
वि. न्यस्तनयनः — {phrag dog khro ba skyong ba des/} /{dga' mar mig bkod de dag rnams/} /{rkang lag bcad pa'i khrag gis ni/} /{'dam la nyal ba dag tu byas//} तान् प्रियान्यस्तनयनानीर्ष्यामन्युपरायणः । स चक्रे पाणिचरणच्छेदासृक्पङ्कशायिनः ।। अ.क.२६३क/९६.४.
mig bkra
ना. चित्राक्षः, नागराजः — {klu'i rgyal po mig bkra} चित्राक्षो नागराजः म.व्यु.३२४४ (५६क).
mig bkra ba
= {mig bkra/}
mig skya
ना. = {lus ngan} एकपिङ्गः, कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः ।…एकपिङ्गः अ.को.१३२ख/१.१.७१; एकं नेत्रं पिङ्गमस्य एकपिङ्गः अ.वि. १.१.७१.
mig skya ba
= {mig skya/}
mig mkhan
शलाकी — {ma rig pa'i pri'i ling tog yongs su sel bas mig mkhan lta bu'o//} शलाकीभूतमविद्याकोशपटलपरिशोधनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
mig mkhan lta bu
वि. शलाकीभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {ma rig pa'i pri'i ling tog yongs su sel bas mig mkhan lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र … शलाकीभूतमविद्याकोशपटलपरिशोधनतया ग. व्यू.३१०ख/३९७.
mig gi skye mched
पा. चक्षुरायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang gzugs kyi skye mched dang}… {chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायतनम्, रूपायतनम्… धर्मायतनं च श्रा. भू.९७क/२४५; द्र. {skye mched bcu gnyis/}
mig gi skyes bu
अक्षिपुरुषः म.व्यु.२८१५ (५१क).
mig gi khams
पा. चक्षुर्धातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang}… {yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५.
mig gi dga' ston
नयनोत्सवः — {pad mo can gyi dga' ba shar/} /{mtshan mo mun pa zhi ba na/} /{'byung po thams cad bde ba'i slad/} /{mig gi dga' ston dag tu gyur//} उदिते पद्मिनीकान्ते शान्ते तमसि शार्वरे । बभूव सर्वभूतानां सुखाय नयनोत्सवः ।। अ.क.३०२क/१०८. ९६.
mig gi mngon shes
पा. अक्ष्यभिज्ञा — {mig gi mngon shes mthong 'gyur 'dod/} {lha'i mig gi mngon par shes pa ni shes pa mthong bar 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa yin no//} दर्शनायाक्ष्यभिज्ञेष्टा, दिव्यचक्षुरभिज्ञा ज्ञानदर्शनाय समाधिभावना अभि.भा.७७क/११६९.
mig gi mtha'
= {mig mtha'/}
mig gi dam pa
वि. नयनोत्तमा — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…/{mig mchog dang ni mig gi dam pa dang //} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…सुलोचनायै नयनोत्तमायै सु.प्र.३०ख/५८.
mig gi dri ma
• सं. नेत्रयोर्मलम् — {rnag mig gi dri ma'o//} दूषिका नेत्रयोर्मलम् अ.को.१७५क/२.६.६७; • पा. अक्षिमलम्, समयविशेषः — {rna ba'i dri ma dang sna'i dri ma dang mig gi dri ma dang}…{lha min mo rnams kyi grangs bzhin du ste/} {khyi gdong ma dang phag gdong ma dang ce spyang gdong ma dang}…{'di rnams kyi dam tshig brgyad do//} कर्णमलं नासिकामलमक्षिमलं…आसुरीणां यथासंख्यम्, श्वानास्या शूकरास्या जम्बुकास्या…आसां समयाष्टकम् वि.प्र.१७०क/३.१६१.
mig gi 'dus te reg pa
चक्षुःसंस्पर्शः — {mig gi 'dus te reg pa la gnas par mi bya'o//} न चक्षुःसंस्पर्शे स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८; {mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi 'dus te reg pa lnga ni thogs pa dang bcas pa'i dbang po la brten pa'i phyir thogs pa'i reg pa zhes bya'o//} चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायसंस्पर्शाः पञ्च प्रतिघसंस्पर्श इत्युच्यते, सप्रतिघेन्द्रियाश्रयत्वात् अभि. भा.१३४क/४७१; अभि.भा.८५ख/१२०१.
mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba
पा. चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना, वेदनाभेदः — {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro/} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदनेति अभि.भा.३३क/४८.
mig gi nang zhe
चक्षुःसुषिरम् — {lus 'di la mig gi nang zhe'am}…{kha'am kha'i nang zhe'am} यदस्मिन् काये चक्षुःसुषिरमिति वा…मुखं वा मुखद्वारं वा शि.स.१३७ख/१३३.
mig gi rnam par shes pa
पा. चक्षुर्विज्ञानम्, विज्ञानभेदः — {dbang po las byung zhes bya ba ni gzugs kyi yul can gyi mig gi rnam par shes pa zhes bya ba'i don to//} अक्षिजमिति रूपविषयं चक्षुर्विज्ञानमित्यर्थः त. प.२४९क/९७२.
mig gi rnam par shes pa'i khams
पा. चक्षुर्विज्ञानधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang}…{mig gi rnam par shes pa'i khams dang}… {yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः…चक्षुर्विज्ञानधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा. भू.९२क/२४५.
mig gi dpal
ना. नेत्रश्रीः, बोधिमण्डदेवता — {rgyal po'i gnas rgyal mtshan gyi dam pa dang ldan pa der snying po byang chub yal ga sna tshogs kyi 'od ces bya ba zhig byung ste/} {de na snying po byang chub kyi lha mo mig gi dpal zhes bya ba 'dug 'dug go//} तस्यां खलु पुनर्ध्वजाग्रवत्यां राजधान्यां चित्रमञ्जरिप्रभासो नाम बोधिमण्डोऽभूत् । तत्र नेत्रश्रीर्नाम बोधिमण्डदेवता अभूत् ग.व्यू.२७०क/३४८.
mig gi sprin
नेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}… {mig gi sprin mnyam pa}…{mig gi sprin legs pa}…{mig gi sprin yangs pa}…{mig gi sprin rdzogs pa}…{mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…समनेत्ररङ्गः…सुजातनेत्ररङ्गः… आयतनेत्ररङ्गः… परिपूर्णनेत्ररङ्गः… सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू.२३४क/३११.
mig gi sprin mnyam pa
वि. समनेत्ररङ्गः— {gzhon nu de ni}… {mig gi sprin mnyam pa}…{mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…समनेत्ररङ्गः…सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू. २३४क/३११.
mig gi sprin mtshungs pa
वि. सदृशनेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}… {mig gi sprin mtshungs pa}… {mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…सम(?)सदृशनेत्ररङ्गः…सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू.२३४क/३११.
mig gi sprin rdzogs pa
वि. परिपूर्णनेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}…{mig gi sprin rdzogs pa/} {mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…परिपूर्णनेत्ररङ्गः सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू.२३४क/३११.
mig gi sprin yangs pa
वि. आयतनेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}…{mig gi sprin yangs pa}…{mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्… आयतनेत्ररङ्गः… सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू.२३४क/३११.
mig gi sprin legs pa
वि. सुजातनेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}…{mig gi sprin legs pa}…{mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…सुजातनेत्ररङ्गः…सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू.२३४क/३११.
mig gi sprin shin tu brtan pa
वि. सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः — {gzhon nu de ni}…{mig gi sprin shin tu brtan par gyur to//} स कुमारोऽभूत्…सुप्रतिष्ठितनेत्ररङ्गः ग.व्यू. २३४क/३११.
mig gi bya ba
नेत्रक्रिया, निमीलनोन्मीलनरूपा — {mig gi bya ba bkod pa las/} /{de yi rjod byed sgra dag thob//} इति नेत्रक्रियाध्यासाल्लब्धा तद्वाचिनी श्रुतिः ।। का.आ.३२१ख/१.९४.
mig gi blo
= {mig gi shes pa} अक्षबुद्धिः, अक्षज्ञानम्— {dang por mig gi blo skye ba na rjes su mthun pa'i yid la byed pa la ltos pa dang bcas pa nyid skye bas} प्रथमतरं चाक्ष।बुद्धिरुत्पद्यमानाऽनुगुणमनस्कारसापेक्षैवोत्पद्यते त. प.९८ख/६४७; नेत्रधीः — {de phyir mig dang gzugs dag la/} /{brten nas mig blo skye bar 'gyur//} तस्माच्चक्षुश्च रूपं च प्रतीत्योदेति नेत्रधीः ।। प्र.वा.१२५ख/२.१९०.
mig gi dbang po
पा. चक्षुरिन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las/mig} {gi dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; अभि.भा. ८५क/११९९.
mig gi 'bras bu
अक्षितारकम् — {de bzhin du nga'i mig gi 'bras bu yang khung du song ste tshegs chen pos snang bar gyur to//} एवमेव मेऽक्षितारकौ दूरगतावभूतां कृच्छ्रेण सम्प्रकाश्येते स्म ल.वि.१२६क/१८६; तारकम् — {de yis brtan par bcings pa de'i/} /{mig gi chu skyes rab phyung nas/} /{'jigs pa'i mtsho las sgrol byed de'i/} /{mig gi 'bras bu med par byas//} उत्पाट्य गाढबद्धस्य स तस्य नयनाम्बुजम् । तं तारकं भयाम्भोधौ चकार गततारकम् ।। अ.क.२६१क/३१.२०; चक्षुर्गोलकम् — {gzugs la sogs pa'i rnam par shes pa} ({skye ba} ){las dpag tu yod pa gang yin pa lus kyi nang du 'dus pa mig gi 'bras bu la sogs par gnas pa'i ngo bo de ni dbang po yin no//} रूपादिविज्ञानोत्पत्त्या यदनुमितं कायान्तर्भूतं चक्षुर्गोलकादिस्थितं रूपं तदिन्द्रियम् न्या.टी.७३क/१९०; गोलकम्— {ldog las khyad par can 'ga' yod/} /{mig 'bras de bzhin} व्यतिरिक्तं किमप्यस्ति विशिष्टं गोलकं तथा । प्र.अ.१९६ख/२१०; कनीनिका — तारकाऽक्ष्णः कनीनिका ।। अ.को.१७६ख/२.६.९२; कनति प्रकाशयति सर्वं कनीनिका । कनी ।दीप्तिकान्तिगतिषु अ.वि.२.६.९२; लोचकः — {lo tsa ka ni mig 'bras dang /} /{sha yi gong bu bsdus pa dang /} /{btsun mo dang ni byis pa'i rgyan//} श्री.को.१६९क; अक्षिकूटकम् — ईषिका त्वक्षिकूटकम् अ.को.१८८क/२.८.३८.
mig gi rdzi ma
= {rdzi ma} पक्ष्म— {sor mo drug pa dang 'byar ba dang med pa dang mig rdzi ma nang du zug pa dang ne'u le'i lta bu dang} षर्प (?ट्स)हितानङ्गुलिपक्ष्मनकुल(–) वि. सू.१२क/१३; म.व्यु.३९४४ (६४ख).
mig gi 'od
= {mig gi 'od zer/}
mig gi 'od snang
चाक्षुषं तेजः — {chu'i yul du gnas pa'i nyi ma'i 'od g}.{yo ba'i chos can gyis mig gi 'od snang so so la bzlog pa ste/} {phyir bzlog pa ni nyi ma ste/} {nyi ma'i dkyil 'khor rang gi yul na gnas pa nyid du 'dzin to//} जलदेशस्थेन भानवीयेन तेजसा प्रस्यन्दनधर्मणा चाक्षुषं तेजः प्रतिस्रोतः प्रवर्तितं प्रत्यग्नीतं सत् सवितारम् आदित्यं स्वदेशस्थमेव गृह्णाति त.प.१४८क/७४८.
mig gi 'od zer
चक्षूरश्मिः — {dang por mig gi 'od zer gyis byad khyer nas me long la sogs pa'i yul gyi bar du phyin pa'i 'jug pa de ni mdun na gnas pa zhes bya'o//} प्रथमं किल चक्षूरश्मयो मुखमादाय निर्गच्छन्ति यावदादर्शादिदेशम्, सा प्राङ्नता वृत्तिरुच्यते त.प.१४९क/७५०; नयनरश्मिः — {gang gi phyir mig gi 'od zer dag me long la sogs pa'i ngos la gtugs nas log pa na rang gi byad la sogs pa dang 'brel ba yin la} यस्मान्नयनरश्मयो दर्पणादितलप्रतिहता निवर्तमानाः स्वमुखादिना सम्बध्यन्ते त.प.१२९ख/७०९.
mig gi yul
चक्षुर्विषयः — {mig gis gzugs rnams la thogs par 'gyur ba/} {de'i phyir gzugs rnams ni mig gi yul zhes bya'o//} चक्षुर्हि रूपे प्रतिहन्यते, तस्माद् रूपाणि चक्षुर्विषया इत्युच्यन्ते शि.स.१३९ख/१३४.
mig gi yul nyid
चक्षुर्ग्राह्यत्वम् — {sgra mi rtag pa'o zhes bya ba sgra mi rtag pa nyid kyi bye brag can du bsgrub par bya ba la mig gis gzung ba nyid mig gi yul nyid ni sgra la rgol ba dang phyir rgol ba gnyis ka la yang ma grub pa lta bu'o//} अनित्यः शब्द इत्यनित्यत्वविशिष्टे शब्दे साध्ये चाक्षुषत्वं चक्षुर्ग्राह्यत्वं शब्दे द्वयोरपि वादिप्रतिवादिनोरसिद्धम् न्या.टी.७३क/१९०.
mig gi lam
= {mig lam/}
mig gi shes pa
पा. अक्षज्ञानम्— {de la mtshungs pa'i ngo bo gang /} /{de ni mig gi shes pa'i yul//} समानं तत्र यद्रूपं तदक्षज्ञानगोचरम् । त.स.७२ख/६७५; चाक्षुषम् — {brda dran pa yi rgyu can gyi/} /{mthong ba sre byed bdag nyid can/} /{snga phyi 'dzin pas stong pa yi/} /{mig shes la ni de ci ltar//} सङ्केतस्मरणोपायं दृष्टसङ्कलनात्मकम् । पूर्वापरपरामर्शशून्ये तच्चाक्षुषे कथम् ।। प्र.वा.१२५क/२.१७४.
mig gi shes pa'i yul
= {gzugs} अक्षज्ञानगोचरम्, रूपम् — {de la mtshungs pa'i ngo bo gang /} /{de ni mig gi shes pa'i yul//} समानं तत्र यद्रूपं तदक्षज्ञानगोचरम् । त.स. ७२ख/६७५.
mig gis cer zhes ltas pa
चक्षुःसम्प्रेषणम् — {de nas mig gis cer zhes ltas pa tsam gyi yun gyis dge slong gi tshogs kyis zhabs 'bring byas te/} {rgyal bu rgyal byed kyi tshal nas mi snang bar gyur nas phyogs der gshegs so//} ततश्चक्षुःसम्प्रेषणमात्रेण जेतवनेऽन्तर्हितो भिक्षुगणपरिवृतस्तं प्रदेशमनुप्राप्तः अ.श.३९क/३४.
mig gis thos
= {sbrul} चक्षुःश्रवाः, सर्पः — सर्पः पृदाकुर्भुजगो भुजङ्गोऽहिर्भुजङ्गमः ।।… चक्षुःश्रवाः अ.को.१४६क/१.१०.४; चक्षुषी श्रवसी यस्य चक्षुःश्रवाः अ. वि.१.१०.४.
mig gis rnam par shes par bya ba
वि. चक्षुर्विज्ञेयम् — {gal te mig gis rnam par shes par bya ba'i gzugs rnams la brten nas gang zag dmigs par byed na ni} चक्षुर्विज्ञेयानि चेद्रूपाणि प्रतीत्य पुद्गलं प्रतिविभावयति अभि.भा.८३ख/११९५.
mig gis mi rtsol bar bya ba
विचक्षुःकरणम् म.व्यु.६५२८ (९३ख); द्र. {mig gis mi rtsol bar bya ba'i las/}
mig gis mi rtsol bar bya ba'i las
विचक्षुःकर्म — {bu cig btsas tsam gyi na tshod kyis dar la bab par gyur nas mig gis mi rtsol bar bya ba'i las kyi phyir de bzhin gshegs pa'i gan du dong ba dang} प्रभूतयौवनमध्ययौवनधारिण्यो भूत्वा विचक्षुःकर्मणे तथागतस्यान्तिकमुपसंक्रान्ताः ल.वि.१८१क/२७५; द्र.— {mig gis mi rtsol bar bya ba/}
mig gis dman pa
= {long ba} नेत्रहीनः — {bla ma bsten pa dang bral ba/} /{bdag la dpal ni bde med gyur/} /{mig gis dman pa dag la ni/} /{ri mo'i gnas dag 'bras med bzhin//} गुरुसेवावियुक्तस्य मम निःसुखतां गता । इयं श्रीर्नेत्रहीनस्य चित्रशालेव निष्फला ।। अ.क.२९४क/१०८.२३.
mig gis gzung ba nyid
चाक्षुषत्वम्, चक्षुर्ग्राह्यत्वम् — {sgra mi rtag pa'o zhes bya ba sgra mi rtag pa nyid kyi bye brag can du bsgrub par bya ba la mig gis gzung ba nyid mig gi yul nyid ni sgra la rgol ba dang phyir rgol ba gnyis ka la yang ma grub pa lta bu'o//} अनित्यः शब्द इत्यनित्यत्वविशिष्टे शब्दे साध्ये चाक्षुषत्वं चक्षुर्ग्राह्यत्वं शब्दे द्वयोरपि वादिप्रतिवादिनोरसिद्धम् न्या.टी.७३क/१९०.
mig gis gzung bar bya ba
• वि. चाक्षुषम् — {phyi rol mig gis gzung bya ni/} /{rags phyir ri la sogs bzhin du/} /{phra sogs sngon song de la yang /} /{rjes dpag 'di nyid yod ce na//} सूक्ष्मप्रचयरूपं हि स्थूलत्वाद्बाह्यचाक्षुषम् । पर्वतादिवदत्रापि समस्त्वेषाऽनुमेति चेत् ।। त.स. ७२क/६७३; {mig gis gzung bar bya ba phyi rol gyi yan lag can yang rags pa yin no//} स्थूलं च बाह्यचाक्षुषमवयविद्रव्यम् त.प.१११ख/६७४; • सं. चाक्षुषत्वम् — {de la yod pa'i tshig gis ni mig gis gzung bar bya ba yin pa'i phyir zhes bya la sogs pa ma grub pa bsal ba yin no//} तत्र सत्त्ववचनेनासिद्धं चाक्षुषत्वादि निरस्तम् न्या.टी.४७ख/९२.
mig gis gzung bar bya ba ma yin pa
वि. अचाक्षुषम् — {mig gis gzung bar bya ba smos pa ni mig gis gzung bar bya ba ma yin pa rdul phra rab gnyis 'byar ba la sogs pa rnam par gcad pa'i don du'o//} चाक्षुषग्रहणमचाक्षुषस्य द्व्यणुकादेर्व्यवच्छेदाय त.प.१११ख/६७४.
mig gis gzung bya
= {mig gis gzung bar bya ba/}
mig gis shes par bya ba
वि. चक्षुर्विज्ञेयम् — {mig gis shes par bya ba'i gzugs sdug pa dang}… {'dod pa dang ldan pa dang}…{dag yod do//} सन्ति चक्षुर्विज्ञेयानि रूपाणि इष्टानि…कामोपसंहितानि अ.श.१०३ख/९३.
mig bgrad
• वि. विजृम्भिताक्षः — {skye bo mdza' bshes byes nas 'ongs pa dag/} /{mthong bar gyur nas dga' ba'i mig bgrad bzhin//} विप्रोषितस्येव सुहृज्जनस्य सन्दर्शनात्प्रीतिविजृम्भिताक्षः । जा.मा.८क/८; उत्फुल्ललोचनः — {mthong nas kyang ya mtshan skyes nas mig bgrad de tshigs su bcad pas smras pa} दृष्ट्वा च पुनर्विस्मयोत्फुल्ललोचनो गाथां भाषते वि.व.१५८क/१.४६; • सं. दृष्टिपातः — {bred sha thon pa'i mig bgrad nas/} /{phyogs bzhir skyabs dag tshol bar byed//} कातरैर्दृष्टिपातैश्च त्राणान्वेषी चतुर्दिशम् । बो.अ.५ख/२. ४६.
mig bgrad pa
= {mig bgrad/}
mig 'grib
पा. पिल्लम्, व्याधिविशेषः यो.श.४ख/५७.
mig rgyang ring po
वि. दीर्घदर्शी — {dper na rgyal po'i mi 'ga' zhig/} /{skye bo mang la gnod byed kyang /} /{skye bo mig rgyang ring po dag/} /{nus kyang phyir gnod mi byed de//} यथैको राजपुरुषः प्रमथ्नाति महाजनम् । विकर्तुं नैव शक्नोति दीर्घदर्शी महाजनः ।। बो.अ.१९ख/६.१२८; शि.स.८८क/८७.
mig rgyu
= {smig rgyu/}
mig brgya pa
शताक्षः— {smyig tshal gyi gzeb dar dkar ram lhang tsher srab mos g}.{yogs pa ni de zhes bya'o//} {mig brgya pa yang rung ngo //} पञ्जरं वंशविदलिकानां शुक्लवस्त्रस्य वेष्टितमभ्रपटलेन वा तदाख्यम् । शताक्षश्च वि.सू.३९क/४९.
mig brgyan
प्रतिमण्डितलोचनः लो.को.१८२०.
mig mngon par mdzes pa
वि. अभिरूपनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig mngon par mdzes pa dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्… अभिरूपनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig sngon
नीलाक्षः १. गरुडास्यायाः आसनम्/वाहनम् — {tsA muN DA la sogs pa rnams kyi pad+mar gdan rnams gsungs te}…{mkha' lding gdong ma'i mig sngon dang} चामुण्डादीनां कमलासनान्युच्यन्ते… गरुडास्याया नीलाक्षः वि.प्र.४४क/४.४१ २. आसुरीणां समयविशेषः — । {khyi gdong ma la sogs pa lha min rnams kyi dam tshig brgyad ni/} {mig sngon dang tsa ko ra dang a ni la dang gu da mu kha zhes pa pha bang dang} श्वानास्याद्यष्टौ आसुरीणां समयाः —नीलाक्षः, चकोरः, अनिलः, वाग्वुलिका गुदमुख इति वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
mig can
उ.प. दृक् — {sa ha kA ra las 'khrungs nyid/} /{yid 'ong dri bzang ldan pa yi/} /{dpyid kyi e Na'i mig can gyi/} /{khengs pa sgra yi lhag mar byed//} मधुरेणदृशां मानं मधुरेण सुगन्धिना । सहकारोद्गमेनैव शब्दशेषं करिष्यति ।। का.आ.३३५क/३.२०; {ri dwags mig can gyi} हरिणीदृशाम् अ.क.३क/१.८; अक्षी — {ri dwags mig can gyis} मृगाक्ष्या अ.क.२१९ख/८८.५८; लोचनः, ओ ना — {pad ma'i mig can mig mdzes}…{bud med tshogs} कमललोचनचारुनेत्रं स्त्रीसङ्घम् रा.प.२४७क/१४६; {ri dwags mig can} हरिणलोचना अ.क.१०४क/१०.४५; ईक्षणः — {rab rib can dang lhan cig tu/} /{nad med mig can su zhig 'gran//} को हि तैमिरिकैः स्पर्धां कुर्यात् स्वस्थेक्षणे नरे ।। त.स.१२९ख/११०८.
mig gcig
= {mig gcig pa/}
mig gcig pa
वि. एकाक्षः — {shel mig mig chu bur lta bu/} /{mig gcig pa dang mig med dang //} काचाक्षा बुद्बुदाक्षाश्च एकाक्षा (अ)प्यनक्षकाः ।। वि.सू.५क/५.
mig gcig yod pa
वि. एकाक्षः — {skyes bu mig gcig yod pa la} एकाक्षस्य पुरुषस्य अभि.स्फु.२१३क/९८९.
mig lci bar gyur pa
वि. गुरुनयनः — {'dod chags kyi lhag ma lus pas mig lci bar gyur} सावशेषमदगुरुनयनः जा.मा.१६७क/१९३.
mig chu
= {mchi ma} अश्रु, नेत्राम्बु — {de nas yab ni mig chu dang /} /{bcas pas rjes gnang nags tshal du/}…{rab tu song bar gyur//} ततः स पित्राऽनुज्ञातः साश्रुनेत्रेण काननम् । प्रययौ अ.क.२९३क/३७.६६; बाष्पः, ओ पम् — {mdzes ma bdag gis bris te mig chus rgyas pas skad cig kyang ma mthong //} प्रियामालिख्याहं… नयनयोर्न पश्याम्युद्बाष्पः क्षणमपि अ.क.१०४ख/१०.५६; नेत्राम्बु — अश्रु नेत्राम्बु रोदनं चास्रमस्रु च अ.को.१७७क/२.६.९३.
mig chu ldan pa
वि. सबाष्पनयनः — {de dag bsngags na skye bo mig chu ldan zhing mi smra nyid du}…({'a}){gyur//} याति जनः सबाष्पनयनस्तद्वर्णने मूकताम् अ.क.२५५क/३०.१; द्र. {mig mchi mar bcas/}
mig chu bur lta bu
वि. बुद्बुदाक्षः — {shel mig mig chu bur lta bu/} /{mig gcig pa dang mig med dang //} काचाक्षा बुद्बुदाक्षाश्च एकाक्षा (अ)प्यनक्षकाः ।। वि.सू.५क/५.
mig chung
वि. चुल्लाक्षः — {mig dmar ha cang mig ches dang /} /{mig chung mig ha cang ser//} लोहिताक्षा तिवदा (?बृहद)क्षाश्चुल्लाक्षा( अ)तिपिङ्गलाः (ङ्गाक्षाः?) । वि.सू.५क/५.
mig chung ba
= {mig chung /}
mig chus rgyas pa
वि. उद्बाष्पनयनः — {mig gnyis ma lus bde ba'i char rgyun ston ka'i zla ba'i bzhin ras can/} /{mdzes ma bdag gis bris te mig chus rgyas pas skad cig kyang ma mthong //} प्रियामालिख्याहं निखिलसुखवृष्टिं नयनयोर्न पश्याम्युद्बाष्पः क्षणमपि शरच्चन्द्रवदनाम् । अ.क.१०४ख/१०.५६.
mig mchi ma phyung ba
वि. रुण्णनयनः म.व्यु.६६६३ (९५क).
mig mchi mar bcas
वि. साश्रुलोचनः — {brgyal zhing sa la 'gyel ba de/} /{mthong nas mig ni mchi mar bcas//} मूर्च्छितं पतितं भूमौ तं दृष्ट्वा साश्रुलोचनः । अ.क.२४ख/५२.५७.
mig mchi mas gang
वि. अश्रुदुर्दिननयनः लो.को.१८२०.
mig mchog
वि. सुलोचना — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…/{mig mchog dang ni mig gi dam pa dang //} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…सुलोचनायै नयनोत्तमायै सु.प्र.३०ख/५८.
mig nyams
वि. क्षतनयनः लो.को.१८२०.
mig tu gyur cig
क्रि. चक्षुर्भूतो भव — {dbang po nyams pa'i mig tu gyur cig} विकलेन्द्रियस्य चक्षुर्भूतो भव का.व्यू.२३६ख/२९९.
mig tu sdug pa
वि. नयनकान्तः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१; नयनाभिरामः म.व्यु.६१९३ (८८क).
mig tu song ba
वि. अक्षिगतम् — {de nyid mig tu song na ni/} /{mi bde ba dang gnod skyed ltar//} अक्षिगतं तु तथैव हि जनयत्यरतिं च पीडां च ।। अभि.भा.३ख/८७७.
mig gtad pa
वि. निविष्टदृष्टिः — {chu grang ldan pa'i bum par mig gtad cing /} /{bska ba'i btung ba dag la zhen log bskyed//} शीताम्बुभृङ्गारनिविष्टदृष्टिः कषायपाने विहितावमानः । अ.क.५६ख/५९.६७; अर्पितदृक् — {glu yi 'dun sar khyod la mig/} /{gtad pa de gdong chu skyes la/} /{dmar zhing gsal ba} ({chags pa 'bar zhing} पा.भे.) {rgyas pa yi/} /{mdzes pa ci yang byung bar gyur//} त्वदर्पितदृशस्तस्या गीतगोष्ठ्यामवर्धत । उद्दामरागतरला च्छाया काऽपि मुखाम्बुजे ।। का.आ.३३०ख/२.२६०.
mig gtad par bya ba
कृ. चक्षुः प्रेरयितव्यम्— {gzugs gang dag la mig gtad par bya ba}…{ci nas kyang kun nas nyon mongs par mi 'gyur ba de ltar gtod par byed} येषु रूपेषु चक्षुः प्रेरयितव्यं भवति… तेषु तथा प्रेरयति, यथा न संक्लिश्यते श्रा.भू.२८ख/७०.
mig bton pa
वि. उत्पाटिताक्षः — {gal te}…{sems can thams cad kyi mig bton par gyur la} सचेत्…सर्वसत्त्वा उत्पाटिताक्षा भवेयुः बो.प.६८क/३५.
mig lta bu
वि. चक्षुर्भूतम्— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{mnyam pa dang mi mnyam pa yongs su mthong bar byed pas mig lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…चक्षुर्भूतं समविषमसन्दर्शनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
mig stong dang ldan pa
= {mig stong ldan pa/}
mig stong ldan pa
• ना. = {brgya byin} सहस्राक्षः, इन्द्रः — {zhes smras mig stong ldan pa ni/} /{'phral la nyid du mi snang gyur//} इत्युदीर्य सहस्राक्षः सहसाऽन्तरधीयत ।। अ.क.२०७ख/२३.४७; दशशतनयनः — {des mthong ba/} {nam mkha'i dkyil na lha'i dbang po mig stong dang ldan pa lha brgya stong gis bskor cing} सोऽद्राक्षीद् गगनतलगतममराधिपतिं दशशतनयनं देवशतसहस्रपरिवृतम् ल. वि.१०४ख/१५१; • सं. चक्षुःसहस्रम् — {gal te mtho ris bu mo yin na 'phrog byed mig stong ldan des don byas 'gyur} स्वर्गस्त्री यदि तत् कृतार्थमभवच्चक्षुःसहस्रं हरेः ना.ना.२२८क/२९.
mig stong pa
= {brgya byin} सहस्राक्षः, इन्द्रः — {mchod sbyin stong gi byed pa po/} /{mig stong pa las lhag pa'i dpal/} /{gang gi btsun mo lha mdzes ni/} /{stong phrag drug cu byung bar gyur//} कर्तुः क्रतुसहस्राणां सहस्राक्षाधिकश्रियः । यस्य षष्टिसहस्राणि कलत्रं सुदृशामभूत् ।। अ.क.३७ख/४.७; दशशतनयनः म.व्यु.३१४० (५५क); द्र. {mig stong ldan pa/}
mig stobs
सं., वि. = {dkar po} वलक्षः, शुक्लः — शुक्लशुभ्रशुचिश्वेतविशदश्येतपाण्डराः ।।…वलक्षः अ. को.१३९ख/१.५.१३; अवलक्ष्यत इति वलक्षः । लक्ष दर्शनाङ्कनयोः । बलति प्राणित्यनेन बलम् । बल प्राणने । बले रक्षो वा वलक्षः अ.वि.१.५.१३.
mig blta na sdug pa
वि. दर्शनीयनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig blta na sdug pa dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…दर्शनीयनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig thogs pa med
ना. अप्रतिहतनेत्रः, देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li zhes bya ba dang}…{mig thogs pa med pa dang} उत्खली च नाम देवपुत्रः…अप्रतिहतनेत्रश्च ल.वि. १३७क/२०२.
mig mtha'
अपाङ्गः, नेत्रान्तः — अपाङ्गौ नेत्रयोरन्तौ अ.को.१७७क/२.६.९४; अङ्गात् नासिकाख्याद् अपकृष्टौ अपाङ्गौ अ.वि.२.६.९४.
mig dang ldan pa
वि. चक्षुष्मान् — {ji ltar long ba mig dang ldan pa'i skyes bu dang 'brel pa las don la 'jug par 'gyur ba} यथा किलान्धस्य चक्षुष्मत्पुरुषसम्बन्धादर्थेषु प्रवृत्तिर्भवति त.प.२१३ख/१४४; {skad snyan mig dang ldan pa dang /} /{dri lus gzi brjid chen po dang //} सुस्वरञ्चक्षुष्मच्चैव गन्धकायं महावपुः । हे.त.१३ख/४२; सचक्षुः — {mig dang ldan pa su zhig 'di na g}.{yang sar ltung //} को वा सचक्षुरिह तात पतेत्प्रपाते रा.प. २४८ख/१४९.
mig dang mi ldan pa
वि. अचक्षुष्मान् — {sems can dbul po thos pa dang bral ba thos pa nyams pa mig dang mi ldan pa'i byis pa} दरिद्रसत्त्वाः श्रुतविहीनाः श्रुतविप्रतिपन्ना बाला अचक्षुष्मन्तः सु.प.३५ख/१४.
mig gdug pa
वि. दृष्टिविषः — {skyed mos tshal ga ge mo zhig na sbrul gdug pa/} {sbrul nag po chen po mig gdug pa zhig mchis te} अमुष्मिन्नुद्याने महानाशीविषः कृष्णसर्पो दृष्टिविषः प्रतिवसति अ.श.१३८ख/१२८; म.व्यु.५२२३ (७८ख).
mig 'dra
अक्षीवः, शोभाञ्जनवृक्षः मि.को.५६क ।
mig ldan
= {mig dang ldan pa/}
mig ldan ma
चक्षुष्मती म.व्यु.४३२६ (६८ख).
mig brda
अक्षिनिकोचः — {lag brda la sogs pa zhes bya ba la sogs pas mig brda la sogs pa gzung ngo //} हस्तकम्पादेरित्यादिशब्देनाक्षिनिकोचादिपरिग्रहः त. प.१९४क/८५३; द्र. {mig 'dzums pa/}
mig nad
अक्षिरोगः — {'phags pa mig nad rab tu zhi bar byed pa'i mdo} आर्य–अक्षिरोगप्रशमनिसूत्रम् क.त. ६२०.
mig nad can
वि. अस्वस्थलोचनः — {mig nad can gyis mthong ba yi/} /{ser sogs de bzhin gsal por snang //} अस्वस्थलोचनैर्दृष्टं तथा पीताद्यवेक्ष्यते । त.स.७५ख/७०६.
mig nas mchi ma zag
वि. अश्रुनेत्रः — {de'i tshe 'dun pa}… {mig nas mchi ma zag la/} {sdug bsngal bzhin tshig 'di skad ces smras so//} तदा छन्दकः…अश्रुनेत्रो दुःखी एवं वाक्यमब्रवीत् ल.वि.१०६ख/१५३.
mig ne'u le lta bu
वि. नकुलाक्षः म.व्यु.८९०९ (१२३ख).
mig nongs pa
टेराक्षः म.व्यु.८८८२ (१२३ख).
mig rnag
= {mig gi dri ma} चक्षुर्मलम् म.व्यु.४०४९ (६५क); दूषिका—दूषिका नेत्रयोर्मलम् अ.को.१७४ख/२.६.६७; नेत्रे दूषयतीति दूषिका अ.वि.२.६.६७.
mig rnam par nyams pa
नेत्रविनाशः — {rang gi mig ni rnam par nyams tshul bshad//} न्यवेदयत्…निजं…नेत्रविनाशवृत्तम् अ.क.६७क/५९.१५४.
mig rnam par dag pa
• वि. विशुद्धचक्षुः — {de la ji ltar drang srong chen po de dag mngon par shes pa lnga dang ldan zhing mig rnam par dag pa} तत्र यथा ते ऋषयः पञ्चाभिज्ञा विशुद्धचक्षुषः स.पु.५२ख/९२; • सं. चक्षुर्विशुद्धिः — {chos kyi rnam grangs 'di bzung nas mig rnam par dag pa dang rna ba rnam par dag pa dang}…{yid rnam par dag pa de lta bu thob bo//} इमं धर्मपर्यायमुद्गृहीतवान्, इमां चैवंरूपां चक्षुर्विशुद्धिं श्रोत्रविशुद्धिं… मनोविशुद्धिं च प्रतिलब्धवान् स.पु.१४१क/२२५; • ना. विशुद्धनेत्राभा, रात्रिदेवता— {mtshan mo'i lha mo zla ba shin tu rnam par dag pa'i 'od ces bya ba de yang /} {smon lam gyi dbang gis gling bzhi pa'i 'jig rten gyi khams rdul dang bral ba'i rgyal po'i gnas rgyal mtshan sna tshogs su mtshan mo'i lha mo mig rnam par dag pa zhes bya bar gyur te} सा च सुविशुद्धचन्द्राभा रात्रिदेवता प्रणिधानवशेन विरजोवत्यां चातुर्द्वीपिकायां लोकधातौ विचित्रध्वजायां राजधान्यां विशुद्धनेत्राभा नाम रात्रिदेवता अभूत् ग.व्यू.८८ख/१७९.
mig rnam par sbyong ba
पा. चक्षुर्विशोधनी, विद्यामन्त्रविशेषः — {'phags pa mig rnam par sbyong ba zhes bya ba'i rig sngags} आर्यचक्षुर्विशोधनीनामविद्यामन्त्रम् क.त. ६१९.
mig rnam par gsal ba
वि. विप्रसन्ननेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig rnam par gsal ba dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…विप्रसन्ननेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig rnams sbyong ba
चक्षुविशोधनी, रश्मिविशेषः — {mig rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{de tshe long bas sna tshogs gzugs rnams mthong //} चक्षुविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् अन्ध तदा दृशि रूप विचित्रम् । शि. स.१८१ख/१८१.
mig pad ma sngon po 'dra ba
वि. अभिनीलपद्मनेत्रः — {khye'u gzugs bzang zhing blta na sdug la/} {mdzes pa mig pad ma sngon po 'dra ba}… {zhig btsas te} पुत्रो जातोऽभिरूपो दर्शनीयः प्रासादिकोऽभिनीलपद्मनेत्रः अ.श.१७८क/१६५.
mig po che
द्र.— {sle bo dang zlum po dang mig po che dang mdzar pa can dang shu ba can dang 'brum bu can dang} कश्मीलिताक्षाक्षाक्षिशालशक्तदद्रूविचर्चिक(–) वि.सू. १२क/१३.
mig lpags
नेत्रच्छदः — वर्त्म नेत्रच्छदेऽध्वनि अ.को.२२६ख/३.३.१२१; अक्षितिरोधानचर्मपुटो नेत्रच्छदः अ.विव.३.३.१२१.
mig phab
वि. अधोमुखः — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas cang mi zer bar 'dug la} …{phrag pa bcums te mig phab nas spobs pa med par gyur te} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकस्तूष्णीभूतः…स्रस्तस्कन्धोऽधोमुखो निष्प्रतिभानः अ.श.२७ख/२३.
mig phyin ci log
वि. विपरीताक्षः म.व्यु.८९११ (१२३ख).
mig phyung
= {mig phyung ba/}
mig phyung ba
• वि. उत्पाटिताक्षः — {sems can kun gyi mig phyung bar gyur la} सर्वसत्त्वा उत्पाटिताक्षा भवेयुः शि.स.५३ख/५२; • सं. दृशः पाटनम् — {mig phyung la/} /{gal te nges par khon med na//} यदि परं निर्वैरः पाटने दृशः अ.क.२६४ख/३१.६६; अक्षिविपाटनम्— {mig dag phyung nas long bar rab bsgrubs te//} अन्धं विधायाक्षिविपाटनेन अ.क.६८क/५९.१६६
mig phyung shig
क्रि. नेत्रोद्धरणं कुरु — {gang gi phyir 'di yang glang ma btags pas mig phyung shig} अस्यापि नेत्रोद्धरणं कुरुत येन बलीवर्दा नोपनिबद्धाः वि.व. २००क/१.७४.
mig phye ba
• वि. उन्मीलितलोचनः — {de yang mig phye ba la sogs pa'i gnas skabs la sogs pa'i mngon sum du gyur pa/} {gzhan la mngon sum ma yin pas ci zhig nyams na} तस्याप्युन्मीलितलोचनाद्यवस्थायां प्रत्यक्षः, अन्यदा चाप्रत्यक्ष इति न काचित् क्षतिः वा.टी.८६ख/४३; चक्षुरुन्मीलयन् — {skyes bus mig phye ba nyid na/} /{rtogs par 'gyur ba nyid yin zhing //} चक्षुरुन्मीलयन्नेव नरः प्रत्यवगच्छति । प्र.अ.५८ख/६६; • सं. १. उन्मेषः — {shing gi yal ga dang zla ba yang dus mtshungs par mig phye ba'i de ma thag tu 'dzin par mthong ngo //} शाखाचन्द्रमसोस्तु तुल्यकालमुन्मेषसमनन्तरमेव ग्रहणं दृष्टम् त.प.१८४क/८३०; नयनोन्मीलनम्— {de yis zlog par gyur mod kyang /} /{mkha' la mig ni phye ba yis//} वारितोऽपि तदा व्योम्नि नयनोन्मीलने तया । अ.क.१४८ख/१४.१११ २. उन्मीलितं चक्षुः — {bum pa'i phyir ni mig phye bas/} /{snam bu mi mthong bar mi 'gyur//} घटायोन्मीलितं चक्षुः पटं न हि न बुध्यते ।। त.स.७९क/७३३; उन्मिषितम् — {don gcig la byed pa ste/} {dper na mig phye ba tsam gyis gzugs 'dzin pa lta bu yin na} एकार्थक्रिया वा, यथोन्मिषितमात्रेण रूपं गृह्णतः त.प.१८४ख/८३०.
mig 'phrul
१. इन्द्रजालम्— {zhes bya ba nus dag gi ngo mtshar ba'i mig 'phrul 'di su zhig gis bslabs} कुतो वा शक्तिभिरिदमत्यद्भुतमिन्द्रजालं शिक्षितम् त.प. २२४क/९१६; शक्रजालम् — {sngar brjod pa'i 'byung po'i tshogs ni rtag pa min par 'gyur te mi'i bdag po mig 'phrul ji bzhin nyid du brtags na med pa zhes pa'i rigs pa las so//} नो नित्यं भूतवृन्दं पूर्वोक्तं भवति नरपते शक्रजालं यथैव दृष्टनष्टमिति न्यायात् वि.प्र.४६क/४.४७ २. माया, विद्यास्थानभेदः — {rig pa'i gnas bco brgyad}…{mig 'phrul} ( अष्टादश विद्यास्थानानि)…माया म.व्यु.४९६९ (७५ख); मि.को.२८ख ।
mig 'phrul gyi cho ga
पा. मायाकृतम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}… {mig 'phrul gyi cho ga dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} …{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… मायाकृते… गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
mig 'phrul dang ldan pa
वि. इन्द्रजालिकः — {sangs rgyas bcom ldan 'das sngar sa bcu gnyis kyi dbang phyug tu gyur pa mkhas pa sgyu 'phrul chen po 'chang ba sgyu 'phrul chen po'i mig 'phrul dang ldan pa} बुद्धो भगवान् प्राक् द्वादशभूमीश्वरो महामायाधरो विद्वान् महामायेन्द्रजालिकः वि.प्र.१२६क/१, पृ.२४.
mig 'phrul byed pa
वि. इन्द्रजालिकः — {nges par myong bya dus ni mig 'phrul byed pa'i bud med 'di/} /{rtag tu rmad byung rang bzhin nyid ni rab tu ston par byed//} संदर्शयत्यनिशमद्भुतरूपमेव कालेन्द्रजालिकवधूर्भवितव्यतेयम् ।। अ.क.२८३ख/१०५.१९.
mig 'phrul byed po
= {mig 'phrul byed pa/}
mig 'phrul sbyor ba shes pa
वि. इन्द्रजालप्रयोगज्ञः — {mig 'phrul sbyor ba shes pa de/} /{rab tu zhi zhing rigs pa'i chas/} /{byas shing sdig pa'i kun rtog ldan/} /{sa bdag grong khyer sleb par gyur//} इन्द्रजालप्रयोगज्ञः स कृत्वा प्रशमोचितम् । वेषं कलुषसङ्कल्पः पुरीं प्राप महीपतेः ।। अ.क.४९ख/५.३२.
mig byung
= {mig las byung ba/}
mig bye ba brgya stong pa
वि. कोटिशतसहस्रनेत्रः — {lag pa brgya stong pa/mig} {bye ba brgya stong pa} शतसहस्रभुजः कोटिशतसहस्रनेत्रः का.व्यू.२२७क/२९०.
mig blo
= {mig gi blo/}
mig dbang
= {mig gi dbang po/}
mig dbye ba
नेत्रोद्घाटनम् — {mig dbye ba byas nas gang gi gnas su me tog bzang po yi ge gsum gyis mngon par bsngags pa lhung ba} नेत्रोद्घाटनं कृत्वा यस्मिन् स्थाने सुपुष्पं त्र्यक्षराभिमन्त्रितं पतति वि.प्र.१४८ख/३.९५.
mig dbye bar bya
उद्घाटनम् — {sngags 'dis mig dbye bar bya ste/} {oM di bya na ya na mud g+hA Ta yA mi swA hA} अनेन मन्त्रेण उद्घाटनम् । ॐ दिव्यनयनमुद्घाटयामि स्वाहा इति वि.प्र.१५०क/३.९६.
mig 'byed
= {mig 'byed pa/}
mig 'byed pa
• क्रि. उन्मिषति — {ku mu da ni mig 'dzums shing /} /{pad ma dag kyang mig 'byed ces//} कुमुदानि निमीलन्ति कमलान्युन्मिषन्ति च । का.आ.३२१ख/१.९४; • सं. १. उन्मेषः — {smra ba ni tshig gi nus pa'o/} /{de la sogs pa gang yin pa de ni mig 'dzums pa dang 'byed pa la sogs pa'o//} वक्तृत्वं वचनशक्तिः, तदादिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः न्या.टी.७५ख/१९७; {srog ni dbugs rgyu ba la sogs pa'o//} {sogs pa ni mig 'byed pa dang /} {'dzums pa la sogs pa srog chags kyi chos de ni srog la sogs pa'o//} प्राणाः श्वासादय आदिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः प्राणिधर्मस्य स प्राणादिः न्या.टी.८०ख/२१४; {mig 'byed la sogs bya ba kun/} /{de yang yod phyir mtshungs pa nyid//} उन्मेषादिक्रियाः सर्वास्तत्रापीति समानता ।। प्र.अ.८२ख/९० २. चक्षूद्घाटनम् — {rdo rje sems dpa' rang nyid deng /} /{khyed kyi mig ni 'byed par brtson//} वज्रसत्त्वः स्वयं तेऽद्य चक्षूद्घाटनतत्परः । स.दु.१०४ख/१५०.
mig 'bras
= {mig gi 'bras bu/}
mig 'brum can
वि. अक्षिविचर्चिकः म.व्यु.८९१७ (१२३ख).
mig ma
= {spyan ma/}
mig mang ris
= {mig mangs ris/}
mig mangs ris
अष्टापदः — {sngon gyi dge ba'i rtsa bas yongs su bzung ba dang lam gyi rgyan 'gro na lam mig mangs ris su gnas pa dang} पूर्वकुशलमूलसुपरिगृहीतान् मार्गव्यूहांश्च गच्छतोऽष्टापदो मार्गः सन्तिष्ठते ग.व्यू.३१५क/३७; {mig mangs ris de kun tu rin po che'i shing skyes te/} {rtag par rgyun du rin po che sna bdun gyi me tog dang 'bras bu dang ldan par 'gyur ro//} तेषु च अष्टापदेषु रत्नवृक्षा भविष्यन्ति सप्तानां रत्नानां पुष्पफलैः सततसमितं समर्पिताः स.पु.२७क/४८.
mig mangs ris su bris pa
वि. अष्टापदनिबद्धः — {sangs rgyas kyi zhing rdul med pa zhes bya ba}…{gzhi bai DUr+ya la gser gyi skud pas mig mangs ris su bris pa} विरजं नाम बुद्धक्षेत्रं…वैडूर्यमयं सुवर्णसूत्राष्टापदनिबद्धम् स.पु.२७क/४८; म.व्यु.६०६२ (८७क).
mig mi sdug pa
वि. विकृतनयनः, ओ ना — {de nas des mig mi sdug par bsgyur te bcom ldan 'das la bsdigs so//} ततो विकृतनयना भूत्वा भगवन्तं भीषयते अ. श.२७४क/२५१; घोरेक्षणः — {mig mi sdug la sna yang spu gri 'dra bar snang //} घोरेक्षणाः खुरनिकाशविरूपघोणाः जा.मा.८१ख/९४.
mig mi 'dzum pa
= {mig mi 'dzums pa/}
mig mi 'dzums pa
• वि. अनिमिषः, ओ षा — {khro bo'i lta bas zhes pa mig mi 'dzums par steng du lta bas mtshan mar 'gyur te} क्रोधदृष्ट्या इति ऊर्ध्वदृष्ट्याऽनिमिषया निमित्तं भवति वि.प्र.६७ख/४.१२०; • अव्य. निर्निमेषम्— {de ni blta bar sred pas 'di byon ces/} /{bdag gis gang gang rgyal byed tshal du btang /} /{de de mig mi mdzums pas de blta zhing /} /{de nyid du ni bdud rtsi 'thung zhing 'dug//} एहीति तद्दर्शनलालसेन ये ये मया जेतवनं विसृष्टाः । ते ते तदालोकननिर्निमेषं तत्रैव तिष्ठन्त्यमृतं पिबन्तः ।। अ.क.१९२क/२२.४; • सं. अनिमिषप्रेक्षा — {blo gros chen po sangs rgyas kyi zhing la la na ni mig mi 'dzums pas}…{chos ston te} क्वचिन्महामते बुद्धक्षेत्रेऽनिमिषप्रेक्षया धर्मो देश्यते ल.अ.९७क/४३; अनिमिषितचक्षुः — {'dir gang gi tshe mig mi 'dzums par gyur pa de'i tshe lha'i mig tu 'gyur ro//} इह यदाऽनिमिषितचक्षुर्भवति तदा दिव्यचक्षुर्भवति वि. प्र.६७क/४.११८.
mig mi 'dzums par
अनिमिषम् — {de nas rgyal bu gzhon nu de shin tu mi dga' ste/} {stag mo de la mig mi 'dzums par ring zhig tu bltas nas song ngo //} अथ ते राजकुमाराः परमसन्दीप्ता एषा व्याघ्रीति द्रुत (?दूर)मनिमिषमनुनिरीक्षन्तः प्रचङ्क्रमुः सु.प्र.५५क/१०८.
mig mi bzang
ना. विरूपाक्षः, महाराजाख्यः नागाधिपतिः — {klu'i rgyal po mig mi bzang dang klu'i bu dang klu'i bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing} विरूपाक्षनागराजनागपुत्रनागकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् ग.व्यू.१०४क/१९३; {mig mi bzang klu'i tshogs kyis bskor ba lta bu} विरूपाक्ष इव नागगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {rgyal po chen po bzhi po yang /} /{'jig rten kun la grags pa ste/} /{'phags skyes po dang mig mi bzang /} /{yul 'khor srung dang gnod sbyin rgyal//} चत्वारोऽपि महाराजाः सर्वलोकेषु कीर्तिताः । विरूढो विरूपाक्षश्च धृतराष्ट्रोऽथ यक्षराट् ।। म.मू.३२७क/५१३.
mig mi bzad
वि. करालाक्षः — {rdo rje 'bar ba mig mi bzad/} /{skra yang rdo rje 'bar ba ste//} वज्रज्वालाकरालाक्षो वज्रज्वालाशिरोरुहः । वि.प्र.१४०ख/१, पृ.३९.
mig mi bzod pa
वि. दुर्निरीक्ष्यः — {mtshon cha dang go cha dri ma med par phyis pa 'bar 'bar ltar 'dug pa/} {mig mi bzod pa'i dpung gi tshogs chen po dang bcas te} जाज्वल्यमानविविधप्रहरणावरणदुर्निरीक्ष्येण महता बलकायेन जा.मा.६६ख/७७.
mig mi gsal ba
वि. मन्दनेत्रः — {mig mi gsal bas du ba ni/} /{phra sogs mi mthong bzhin de 'gyur//} स्यादेषा मन्दनेत्रस्य स्वल्पधूमाद्यदृष्टिवत् ।। त.स.७०ख/६६२; प्र.अ.८१ख/८९.
mig med
वि. अनक्षकः — {shel mig mig chu bur lta bu/} /{mig gcig pa dang mig med dang //} काचाक्षा बुद्बुदाक्षाश्च एकाक्षा (अ)प्यनक्षकाः ।। वि.सू.५क/५.
mig med pa
= {mig med/}
mig dman
= {ngo tsha ba} मन्दाक्षम्, लज्जा — मन्दाक्षं ह्रीस्त्रपा व्रीडा लज्जा अ.को.१४४क/१.८.२३; मन्दमक्षि यत्रेति मन्दाक्षम् । मन्दमक्षमिन्द्रियमत्रेति वा अ.वि. १.८.२३; दीना दृक् — {mgo bo dud cing mig dman pa//} नम्रेण शिरसा दीनया दृशा का.आ.३३८ख/३.११५.
mig dmar
• वि. रक्तलोचनः — {shin tu skrag pa'i spun zla bzhin/} /{'jigs su rung ba'i skyes bu ni/} /{dus ltar skrag cing mig dmar ba/} /{sgo der gnas pa mthong bar gyur//} घोरं द्वारि स्थितं तत्र सन्त्रासस्येव सोदरम् । ददर्श पुरुषं कालकरालं रक्तलोचनम् ।। अ.क.१६५ख/१९. २०; लोहिताक्षः — {sgo pa de yang}… {mig dmar zhing} स च द्वारपालपुरुषः…लोहिताक्षः का.व्यू.२०६क/२६३; • ना. १. अङ्गारकः [1] ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}… {mig dmar dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…अङ्गारकः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३; अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ।। अ.को.१.३.२५; अङ्गारवर्णत्वादङ्गारकः । अङ्गानि आरयति पीडयतीति वा । आर पीडने अ.वि.१.३.२५; आरः — {mig dmar la ni phyed bcas dgu sbyang} शोध्याः सार्द्धा नवाऽऽरे वि.प्र. १८४क/१.४१ [2] क्षेत्री— {mig dmar dang}…{lha'i bla ma ste/} {'di dag grangs bzhin du lug la sogs pa'i khyim rnams la zhing bdag go//} अङ्गारक…सुरगुरवः । एते यथासंख्यं मेषादिषु क्षेत्रिणः वि.प्र.१८०क/१.३६ २. रक्ताक्षः, राक्षसः — {de nas chu sngon zhes pa'i mtsho/} /{gang na srin po mig dmar yod//} अथ नीलोदनामाब्धी रक्ताक्षो यत्र राक्षसः । अ.क.५९ख/६.७३; • सं. मङ्गलः, वारभेदः — {gza' ni nyi ma dang zla ba dang mig dmar dang gza' lag dang phur bu dang pa bsangs dang spen pa bdun no//} वाराः — आदित्यसोममङ्गलबुधबृहस्पतिशुक्रशनयः सप्त वि.प्र.१७९ख/१.३६.
mig dmar ba
= {mig dmar/}
mig dmar ser
वि. पिङ्गनेत्रः — {ral pa shin tu ser skya dang mig dmar ser dang gos dmar ser te las thams cad pa la mi bskyod pa spyi bor 'dzin pa'o//} सुकपिलजटिलम्, पिङ्गनेत्रम्, पिङ्गवस्त्रम्, सर्वकर्मणि । अक्षोभ्यशिरोधारिणमिति वि.प्र.१३८क/३.७५.
mig smad pa
वि. उत्क्षिप्तचक्षुः — {mig smad pa dang khyim pa rnams la chos dang ldan pa'i gtam bya'o//} उत्क्षिप्तचक्षुः धर्म्यां गृहिभ्यः कथां कुर्यात् वि.सू.११क/११.
mig sman
• सं. १. अञ्जनम्— {mgon po 'bral ba bzod par bgyi/} /{gang gis mig bsgos bdag la ni/} /{'dod pas bsnun du mi mthong ba'i/} /{mthong min mig sman bdag la stsol//} सहिष्ये विरहं नाथ देह्यदृश्याञ्जनं मम । यदक्तनेत्रां कन्दर्पः प्रहर्ता मां न पश्यति ।। का.आ.३२७क/२.१५०; कज्जलम् — {phan tshun du phyag rgya dang phyag rgya'i lan te/} {rdo rje dang rde rje dril bu dag dang} …{thig le dang mig sman dag dang} परस्परं मुद्राप्रति मुद्रेति वज्रवज्रघण्टयोः… तिलककज्जलयोः वि.प्र. १७९क/३.१९१; वर्तिः यो.श.४क/५४ २. चक्षुष्या, अञ्जनविशेषः — चक्षुष्याकुलाल्यौ तु कुलुत्थिका अ. को.२०१ख/२.९.१०२; चक्षुषे हिता चक्षुष्या अ.वि.२.९.१०२; • पा. अञ्जनम्, सिद्धिविशेषः — {ral gri dang mig sman dang lham dang bum pa bzang po la sogs pa'i dngos grub stsol ma} खड्गाञ्जनपादुकाभद्रघटादिसिद्धदे ब.मा.१७२क ।
mig sman skyer khaN+Da
रसाञ्जनम् — {mig sman skyer khaN+Da'i ni za ma tog go//} रसाञ्जनस्य समुद्गकः वि.सू.७६ख/९३.
mig sman gyi thur ma
शलाका — {mig gis mig sman dang mig sman gyi thur ma mi mthong ba bzhin no//} चक्षुषोऽञ्जनशलाकाऽदर्शनवत् अभि.स्फु.२५६ख/१०६७.
mig sman gyi rig pa 'dzin pa
अञ्जनविद्याधरः — {de nas ril bu bzung ba'i grangs kyi mi rnams ril bu'i rig pa 'dzin par 'gyur ro/} /{de bzhin du mig sman gyi rig pa 'dzin pa'o//} ततो गुलिकासंख्यया नरान् गृहीत्वा गुलिकाविद्याधरो भवति । एवमञ्जनविद्याधरः वि.प्र.८३ख/४.१७०.
mig sman sngon
= {mig sman sngon po/}
mig sman sngon po
नीलाञ्जनम् — {khros shing mig sman sngon po'i mdog} क्रुद्धो नीलाञ्जनाभः वि.प्र.११२क/१, पृ.९.
mig sman du ba
पुष्पाञ्जनम् — {mig sman du ba dang sbrus pa dang phye ma rnams kyi ni dong bu'o//} पुष्पकल्कचूर्णाञ्जनानां नाडिका वि.सू.७६ख/९३.
mig sman snod dong bu
भैषज्याञ्जननालिका म.व्यु.९०१४ (१२४ख).
mig sman ri lu
गुडिकाञ्जनम् — {smig sman ri lu'i ni sgye'u'o//} गोणिका गुडिकाञ्जनस्य वि.सू.७६ख/९३.
mig gtsang dga' 'byung
ना. शुचिनेत्ररतिसम्भवः, गन्धर्वः म.व्यु.३३८३ (५८क).
mig btsums
= {mig btsums pa/} {mig btsums te} चक्षुषी निमीलयित्वा — । {de na gcig ni mig btsums te lung nod par byed do//} तत्रैकश्चक्षुषी निमीलयित्वोद्देशं गृह्णाति वि.व.१०३ख/२.८९; अक्षिणी निमील्य — {de'i tshe gal te lta ba'i shes pas 'ga' zhig gis bltas nas/} ।{phyis mig btsums te rigs la sogs pa'i chos kyis rnam par rtog par byed pa} तदाऽऽलोचनाज्ञानेन यदि कश्चिदालोच्य पश्चादक्षिणी निमील्य जात्यादिधर्मतो विकल्पयति त.प.१३क/४७२.
mig btsums pa
• सं. चक्षुर्निमीलनम् — {re zhig mig btsums pa ni 'dod pa'i dbang gis byung la} चक्षुर्निमीलनं तावदिच्छावशाद् भवति त.प.१८क/४८२; अक्षिनिमीलनम् — {mig btsums pa tsam gyis zhig pa'i shes pa la gnod pa nyid rtogs pa yang med do//} न चाक्षिनिमीलनान्नष्टे ज्ञाने बाध्यता प्रतीयते प्र.अ.३क/४; निमीलितलोचनम् — {res 'ga' zhes bya ba ni mi+ig btsums pa'i gnas skabs na'o//} कदाचिदिति निमीलितलोचनावस्थायाम् त.प.२९क/५०५; • वि. विकुञ्चिताक्षी — {na chung de dag de yi dri yis myos/} /{snar snom dbugs ni bsrings pas mig kyang btsums//} तद्गन्धमत्ताः क्षणमङ्गनास्ता दीर्घीकृतोच्छ्वासविकुञ्चिताक्ष्यः । जा.मा.१५८क/१८२; • पा. निमेषः, कालभेदः — {dus ni snga ma dang phyi ma dang skad cig dang thang cig dang mig btsums pa dang mthar dang cha dang yud tsam dang nyin zhag dang zla ba phyed dang zla ba la sogs pa'i shes pa skye ba'i rgyu yin la} कालः पूर्वापरक्षणलवनिमेषकाष्ठाकलामुहूर्ताहोरात्रार्ध(मास)मासादिप्रत्ययप्रसवहेतुः त.प.२७२ख/२६०.
mig rtsa ngan
वि. दीनदृष्टिः, कृपणदृष्टिः — {kha skams mig rtsa ngan} पिपासितो दीनदृष्टिः बो.अ.५ख/२.४४; परिक्षामनयनः — {mi de ltogs pas mig rtsa ngan zhing bzhin mdog ni nyams}…{mthong} ददर्श तं पुरुषं क्षुत्परिक्षामनयनवदनम् जा.मा.१४१क/१६३.
mig tshag
वि. क्लिन्नाक्षः — स्युः क्लिन्नाक्षे चुल्लचिल्लपिल्लाः क्लिन्नेऽक्ष्णि चाप्यमी । अ.को.१७४क/२.६.६०; क्लिन्नमक्षि यस्य सः क्लिन्नाक्षः अ.वि. २.६.६०; चुल्लः मि.को.५२क ।
mig tshag pa
= {mig tshag/}
mig tshags bya ba
वि. आकोटितः — {rgya mtshor 'jug pa'i gru bcing ba legs par bcings mig tshags bya ba legs par byas nas}…{chu'i nang du drangs nas} सामुद्रिकां नावं सुबद्धां बन्धयित्वा स्वाकोटितामाकोटयित्वा…उदकेऽवतार्य अ.सा.२५६क/१४४.
mig tshags ma byas
वि. अनाकोटितः — {rgya mtsho'i gru mig tshags ma byas shing ma bcos pa bcing ba bcings nas ring du lon pa zhig chu'i nang du drangs nas} सामुद्रिकां नावमनाकोटितामपरिकर्मकृतां चिरबन्धनबद्धामुदकेऽवतार्य अ.सा.२५५क/१४४.
mig tshags ma byas pa
= {mig tshags ma byas/}
mig mdzes
• वि. चारुनेत्रः — {pad ma'i mig can mig mdzes mya ngan nyam thag pa/} /{lha yi bu mo lta bu'i bud med tshogs smra ltos//} शोकार्दितं कमललोचनचारुनेत्रं स्त्रीसङ्घमप्सरसमं विलपन्तमीक्ष । रा.प.२४७क/१४६; • ना. सुनेत्रा, दण्डपाणेः भार्या— {shAkya lag na khar ba'i chung ma kho mo'i ma mig mdzes shes bya ba 'di ni de'i tshe de'i dus na sprul 'tshong ma'i gtso mo blta na sdug pa zhes bya bar gyur to//} एषा सा सुनेत्रा नाम दण्डपाणेः शाक्यस्य भार्या मम माता तेन कालेन तेन समयेन सुदर्शना नाम अग्रगणिकाऽभूत् ग.व्यू.२४८ख/३३०; द्र. {mig mdzes ma/}
mig mdzes ma
वामलोचना, स्त्रीविशेषः — विशेषास्त्वङ्गना भीरुः कामिनी वामलोचना । अ.को.१६९ख/२.६.३; वामे वल्गुनी लोचने यस्याः सा वामलोचना अ.वि.२.६.३; द्र. {mig mdzes/}
mig 'dzin
= {dpral ba} गोधिः, ललाटम् — ललाटमलिकं गोधिः अ.को.१७६ख/२.६.९२; गुध्यते उष्णीषेणेति गोधिः । गुध परिवेष्टने अ.वि.२.६.९२.
mig 'dzum
= {mig 'dzums pa/}
mig 'dzum ldan
= {mig 'dzum pa dang ldan pa/}
mig 'dzum pa
= {mig 'dzums pa/}
mig 'dzum pa dang ldan pa
वि. प्रहसितनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig 'dzum pa dang ldan par gyur to//} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…प्रहसितनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig 'dzums
= {mig 'dzums pa/}
mig 'dzums pa
• क्रि. निमीलति — {ku mu da ni mig 'dzums shing /} /{pad+ma dag kyang mig 'byed} कुमुदानि निमीलन्ति कमलान्युन्मिषन्ति च । का.आ.३२१ख/१. ९४; • सं. निमेषः — {srog ni dbugs rgyu ba la sogs pa'o//} {sogs pa ni mig 'byed pa dang 'dzums pa la sogs pa srog chags kyi chos de ni srog la sogs pa'o//} प्राणाः श्वासादय आदिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः प्राणिधर्मस्य स प्राणादिः न्या.टी.८०ख/२१४; {smra ba ni tshig gi nus pa'o//} {de la sogs pa gang yin pa de ni mig 'dzums pa dang 'byed pa la sogs pa'o//} वक्तृत्वं वचनशक्तिस्तदादिर्यस्योन्मेषनिमेषादेः न्या.टी.७५ख/१९७; अक्षिनिकोचः— {dper na lag pa g}.{yo ba dang mig 'dzums pa la sogs pa bzhin no//} यथा पाणिकम्पाक्षिनिकोचादयः त.प.१५६ख/७६६; • पा. निमेषः, मानभेदः — {mig 'dzums bco brgyad de yi gnas/} /{de ni sum cu cha shas so/} /{de yi sum cu skad cig go/} /{de ni bcu gnyis yud tsam yin//} अष्टादश निमेषास्तु काष्ठा त्रिंशत्तु ताः कला ।। तास्तु त्रिंशत् क्षणस्ते तु मुहूर्तो द्वादशास्त्रियाम् । अ.को.१३७क/१.४.११; निमिषतीति निमेषः अ.वि.१.४.११.
mig rdzi ma
= {mig gi rdzi ma/}
mig zhan pa
वि. मन्दलोचनः — {bdag dkar sham mo//} {mig zhan pa'o/} /{rid pa'o//} गौरोऽहं मन्दलोचनः परिकृशः त.प.२००क/११६.
mig zhar ba
नष्टं चक्षुः — {skyes su chug mod mig zhar yang gzugs mthong bas de 'bras bu med pa nyid du rtogs par 'gyur dgos na} जायतां नाम सा तु विफलत्वेन प्रतीयेत नष्टेऽपि चक्षुषि रूपदर्शनेन प्र.अ. १७७ख/१९२.
mig zhug
चक्षुर्मलम् म.व्यु.४०४९ (६५क).
mig zum
= {mig zum pa/}
mig zum pa
वि. निमीलिताक्षः — {sdug bsngal drag po'i shugs kyis mig zum zhing /} /{brtan pa'i snying stobs kyis bcings de mthong ste//} विलोक्य तं सत्त्वनिबद्धधैर्यं तीव्रव्यथावेगनिमीलिताक्षम् । अ.क.३३क/३.८१; मीलितः — {'jigs rung mthong ba'i nyon mongs las/} /{skar ma rnams ni mig zums tshe//} बीभत्सदर्शनक्लेशादिव मीलिततारके ।। अ.क.१७०क/१९.७३; द्र. {mig zum pa dang bcas/}
mig zum pa dang bcas pa
वि. निमीलितलोचनः — {ri dwags}…{rna ba gcig rab tu bslangs te gtad nas mig zum pa dang bcas pas nyan par byed pa lta bu mtshon no//} समुन्नमितदत्तैककर्णाः निमीलितलोचना आकर्णयन्त इव हरिणा लक्ष्यन्ते ना.ना.२२७क/२१; द्र. {mig zum pa/}
mig zums
= {mig zum pa/}
mig zur
अपाङ्गः, नेत्रप्रान्तः — {mig zur char ni lhung gyur pa/} /{mig gi 'od kyis ut+pa la la/} /{reg pa min yang snyan ngag mkhan/} /{de ltar rab tu brtags te brjod//} अपाङ्गभागपातिन्या दृष्टेरंशुभिरुत्पलम् । स्पृश्यते वा न चैवं तु कविनोत्प्रेक्ष्य कथ्यते ।। का.आ.३२९ख/२.२२२; कटाक्षः — {khu tshur dang}…{mig zur gyis blta ba dag gi 'dod chags de dag de la mi 'byung ngo //} खट… कटाक्षेक्षितैः तस्य महामते रागो न प्रवर्तते ल.अ. १०३क/४९; नयनान्तः — {bud med mig zur gdung byed zug rngu ni/} /{rnon po gang gi sems la ma zug pa//} सन्तापनं स्त्रीनयनान्तशल्यं येषां शितं चेतसि नावसन्नम् ।। अ.क.१२३ख/६५.६२.
mig zur gyis blta ba
कटाक्षेक्षितम् — {khu tshur thal mo dang mthang sprad pa dang 'o byed pa dang 'khyud pa dang snom pa dang mig zur gyis blta ba dag gi 'dod chags de dag de la mi 'byung ngo //} खटचपेटलिङ्गितचुम्बितपरिष्वक्ताघ्रातकटाक्षेक्षितैः तस्य… रागो न प्रवर्तते ल.अ. १०३क/४९.
mig bzang
• सं. १. सुदृक् — {grogs mo lus phra nu ma'i ngos la rin chen 'phreng ba'i khur gyis ci zhig byed/} /{khyod ni bkra bar rgyan la mkhas te mig bzang dag la mig sman 'dis kyang ci//} तन्वङ्ग्याः सखि किं कृतः स्तनतटे रत्नावलीभिर्भरः चित्रं मण्डनमण्डितासि सुदृशः किं वाञ्जनेनामुना । अ.क.३०२ख/१०८.१०१; सुनयनम् — {mig bzang ring dga'} प्रमुदितप्रलम्बसुनयनः म.व्यु.३३८६ (५८क); सुनेत्रम् — {mig bzang bdag po} सुनेत्राधिपतिः म.व्यु.३४२९ (५८ख) २. = {mig} विलोचनम्— {mig bzang}…{ut+pa la sngon po'i 'dab ma lta bu} नीलोत्पलपल्लवाभं विलोचनम् अ.क.५१ख/५९.१५; • ना. सुनेत्रः १. शास्ता — {nga nyid de'i tshe de'i dus na mig bzangs zhes bya ba'i ston par gyur to//} अहमेव स तेन कालेन तेन समयेन सुनेत्रो नाम शास्ताऽभूवम् अभि.भा.९०क/१२१४ २. ऋषिः — {nyi ma bdun 'char ba'i mdo las bcom ldan 'das 'di yang drang srong mig bzangs zhes bya bar gyur to//} सप्तसूर्योदयसूत्रेऽयमेव भगवान् ऋषिः सुनेत्रो नाम बभूव अभि.स्फु.३२३क/१२१४ ३. श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang} …{mig bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं…सुनेत्रेण च ग.व्यू.३१८ख/३९ ४. राक्षसेन्द्रः— {de nas byang chub sems dpa' yang dag par bgro ba'i khang pa'i sgo srung srin po'i dbang po srin po stong phrag bcu'i gtso bo mig bzangs zhes bya ba} अथ खलु सुनेत्रो नाम राक्षसेन्द्रो बोधिसत्त्वसङ्गीतिप्रासादद्वारपालो दशानां राक्षससहस्राणां प्रमुखः ग.व्यू. २५९क/३४१; {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis srin po'i dbang po mig bzangs kyis ji skad du gtams pa de ltar nan tan du byas pa dang} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारको यथानुशिष्टः सुनेत्रेण राक्षसेन्द्रेण प्रतिपद्यमानः ग.व्यू.२६०क/३४२ ५. मारपुत्रः — ग्. {yas rol nas bdud kyi bu ded dpon zhes bya bas}… ग्. {yas rol nas mig bzangs kyis smras pa} दक्षिणे पार्श्वे सार्थवाहो नाम मारपुत्रः…दक्षिणे सुनेत्र आह ल.वि.१५२ख/२२५.
mig bzang bdag
= {mig bzang bdag po/}
mig bzang bdag po
ना. सुनेत्राधिपतिः, महोरगाधिपतिः म.व्यु.३४२९ (५८ख).
mig bzang po
= {mig bzang /}
mig bzang ma
• वि.स्त्री. सुदृक् — {mig bzang mas ni brjod tsam las/} /{de yi lta byed g}.{yas pa ni/} /{pad ma rgyas pa lta bu dag/} /{bden pa'i mthu yis byung bar gyur//} इत्युक्तमात्रे सुदृशा दक्षिणं तस्य लोचनम् । सत्यानुभावेनाभूत्तत्प्रफुल्लकमलोपमम् ।। अ.क.२६४ख/३१.६३; सुलोचना — {de nas mig bzang ma de la/} /{rab tu dad nas}…{rab dga' rgyal bus smras//} राजपुत्रः प्रहृष्टोऽथ तां प्रसाद्य सुलोचनाम् । उवाच अ.क.२६४ख/३१.६४; • ना. १. सुनेत्रा, पत्रदेवी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang}…{mig bzang ma dang rul ma dang bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा…सुनेत्रा, क्लीना (क्लिन्ना?), भद्रा वि.प्र.४१ख/४.३१ २. सुलोचना— {grogs mo dang bcas mig bzang ma/} /{yid ni sprin gyi bzhon pa la/} /{rnam par bkod nas dal gyis song //} सह सख्या सुलोचना । जीमूतवाहनन्यस्तमानसा सा शनैर्ययौ ।। अ.क.२९७ख/१०८.५७; द्र. {mig bzang mo/}
mig bzang mo
ना. सुलोचना, उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang}…{mig bzang mo dang}…{dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया…सुलोचनया च…पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९; द्र. {mig bzang ma/}
mig bzang ring dga'
ना. प्रमुदितप्रलम्बसुनयनः, गन्धर्वः म.व्यु.३३८६ (५८क).
mig bzangs
= {mig bzang /}
mig yangs ma
वि.स्त्री. आयतेक्षणा — {mig yangs ma des do shal yang /} /{de yi bgrin par yongs 'phangs nas/} /{de la dal bus snyan pa'i sgra/} /{bdag ni khyod kyi dbang zhes smras//} साऽपि हारं परिक्षिप्य कण्ठे तस्याऽऽयतेक्षणा । शनकैर्मधुरालापा त्वद्वशाऽस्मीत्युवाच तम् ।। अ. क.२६४क/३१.५५; विशालाक्षी— {shin tu bzhin bzangs mig yangs ma/}…/{rdo rje'i bu mo 'di khyer nas//} चारुवक्त्रां विशालाक्षीं…वज्रकन्यामिमां गृह्य हे.त.७क/१८.
mig yid du 'ong ba
वि. सुरुचिरनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig yid du 'ong ba dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…सुरुचिरनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig yo ba
= {sle bo} वलिरः, केकरः — वलिरः केकरे अ. को.१७३ख/२.६.४९; वलते विषयग्रहणवेलायामपाङ्गदेशं प्रतीति वलिर्गोलकम् । तद्योगाद् वलिरं नेत्रम् । तद्योगात् पुरुषोऽपि वलिरः । वल संवरणे सञ्चरणे च अ.वि.२.६.४९.
mig yongs su dag pa
• वि. परिशुद्धनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te/} {mig shin tu dang ba dang mig yongs su dag pa dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूदच्छनेत्रः परिशुद्धनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११; • सं. चक्षुःपरिशुद्धिः — {mig yongs su dag pa rdul dang bral bas rab tu snang ba dang ldan pa zhes bya ba rab rib dang mun pa thams cad dang mi 'grogs pa yod de} अस्ति विरजःप्रभासवती नाम चक्षुःपरिशुद्धिः, या सर्वतमोऽन्धकारेण सार्धं न संवसति ग.व्यू.२९४ख/१६.
mig yon
वि. जिह्माक्षी — {khengs pa goms par bya 'o zhes/} /{grogs mo mdza' ba'i gnas bkod la/} /{bu mo smin 'khyog mig yon gyis/} /{mchu ni g}.{yo zhing lta bar byed//} मानयोग्यां करोमीति प्रियस्थाने कृतां सखीम् । बाला भ्रूभङ्गजिह्माक्षी पश्यति स्फुरिताधरा का.आ.३३०क/२.२४०.
mig yor
प्रतिभासः — {rmi lam dang sgyu ma dang mig yor dang gzugs brnyan dang chu'i zla ba'i tshul 'dra ba'i chos skye ba dang 'jig pa dang rtag pa dang chad pa dang bral ba thams cad} मायास्वप्नप्रतिभासप्रतिबिम्बोदकचन्द्रगतिसमानुत्पादभङ्गशाश्वतोच्छेदरहितान् सर्वधर्मान् ल.अ.८४क/३१; {chos thams cad ni}…{rmi lam lta bu sgra brnyan lta bu mig yor lta bu ste} सर्वधर्मा हि…स्वप्नोपमाः प्रतिश्रुत्कोपमाः प्रतिभासोपमाः अ.सा.४२४क/२३९; सू.व्या.१७०ख/६२.
mig yor skyes bu
अक्षपुरुषः — {blo gros chen po 'jig rten mi mkhas pa dag gis smig sgyu dang}…{mig yor skyes bu phyin ci log tu 'dzin gyi} महामते मृगतृष्णा…अक्षपुरुषा लोकेऽविद्वद्भिर्विपर्यस्यन्ते ल.अ.९७ख/४४.
mig yor mthong ba
वि. प्रतिभासदर्शी — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa 'di lta ste/} {dper na mig yor mthong ba'i skyes bu mig yor gyi rang bzhin ston kyang mig yor gyi rang bzhin gang yang med na/} {mig yor gyi rang bzhin bstan pa lta ga la yod} तद्यथापि नाम सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रतिभासदर्शी पुरुषः प्रतिभासस्वभावनिर्देशं च निर्दिशति, न च कश्चित्प्रतिभासस्वभावः संविद्यते, कुतः पुनः प्रतिभासस्वभावनिर्देशो भविष्यति सु.प.४८क/२५.
mig rig rig byas pa
नेत्रसञ्चारः — {la la na mig rig rig byas pas} ({chos ston te}) क्वचिन्नेत्रसञ्चारेण (धर्मो देश्यते) ल.अ.९७क/४३.
mig ring
वि. आयतेक्षणः — {pad ma 'dra ba'i mig ring khyod kyi gar bzhag ces/} /{ma ni bdag cag la yang tha chungs 'dri bar 'gyur//} पृच्छिष्यते सा जननी तृतीयः क्व वा युवाभ्यां कमलायतेक्षणः ।। सु.प्र.५६क/१११.
mig ring ba
= {mig ring /}
mig la brten pa
• वि. चक्षुराश्रितम् — {mig byed pa dang ldan pa de'i tshe gzugs shes pa gang yin pa de thams cad mig la brten pa kho na yin te} व्यापारवति तु चक्षुषि यद्रूपज्ञानं तत्सर्वं चक्षुराश्रितमेव न्या.टी.४३क/६२; • सं. चक्षुराश्रितत्वम् — {de ltar ma yin na ni rnam par shes pa gang yang mig la brten pa mi 'thad par 'gyur ro//} इतरथा चक्षुराश्रितत्वानुपपत्तिः कस्यचिदपि विज्ञानस्य न्या.टी.४३क/६२.
mig la gnod pa
अक्ष्णोर्विप्लवः — {rab rib ni mig la gnod ba ste/} {'khrul pa'i rgyu 'di ni dbang po la yod pa'o//} तिमिरम् अक्ष्णोर्विप्लवः । इन्द्रियगतमिदं विभ्रमकारणम् न्या.टी.४२क/५५.
mig la phan pa
वि. चक्षुष्यम् — {mig la phan pa'i dri zhim po dus dus su bsnam par bya'o//} चक्षुष्यं सुगन्धीति कालानुकालं घ्राणम् वि.सू.४३ख/५५.
mig la 'od chags pa
वि. प्रभास्वरनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te}…{mig la 'od chags pa dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूद्…प्रभास्वरनेत्रः ग.व्यू.२३३ख/३११.
mig lam
चक्षुष्पथः — {mig gi lam las rab 'das pa/} /{gzugs med bstan du med pa yi//} चक्षुष्पथव्यतिक्रान्तेऽप्यरूपिण्यनिदर्शने ।। र.वि.१२६ख/११०; {de nas khyim bdag des rang gi bu mo de dag gi mig lam du mi snang bar byas nas} अथैषां चक्षुष्पथादुत्सार्य स्वां दुहितरं स गृहपतिः जा.मा.७३क/८५; दर्शनपथः — {zhes bya ba'i rtsom pas mig lam du lhag ma 'dod pa rnams 'chags su gzhug go//} इति प्रक्रमेण दर्शनपथे शिष्टानामिच्छायां देशयेत् वि.सू.५८क/७४; दृष्टिपथः — {thub dbang rnams kyi gtam la bshad pa yis/} /{mtho ris gnas ni mig lam gyur par sems//} मेने मुनीन्द्रैः कथितं कथासु स्वर्गाङ्गणं दृष्टिपथं प्रयातम् ।। अ.क.१२४क/६५.६९; नयनपथः — {thub pa skal med mig gi lam mi 'gyur} अधन्यानां नयनपथमभ्येति न मुनिः र.वि.१२५ख/१०७.
mig las byung
= {mig las byung ba/}
mig las byung ba
वि. अक्षिजम् — {'di ltar chu la dang po'i shes/} /{mig las byung ba skye bar 'gyur//} तथा हि सलिलज्ञानमाद्यमुत्पद्यतेऽक्षिजम् । त.स.११२क/९७२; चाक्षुषम् — {mig las byung nyid de rtog na/} /{skyon ni 'di ltar 'gyur ba yin//} चाक्षुषेणैव तत्क्Ḷप्तावयं दोषो भवेदपि । त.स.१२३ख/१०७३.
mig log
अदृष्टिः — अदृष्टिः स्यादसौम्येऽक्ष्णि अ. को.१४५क/१.८.३७; असौम्या दृष्टिः अदृष्टिः । विरुद्धदर्शननाम अ.वि.१.८.३७.
mig long ba
= {long ba} अन्धः मि.को.५२क ।
mig sha
अर्म, व्याधिविशेषः यो.श.४ख/६०; द्र. {mig shu can/}
mig shin tu dang ba
वि. अच्छनेत्रः — {gzhon nu de ni mig dkar nag 'byes par gyur te/} {mig shin tu dang ba dang} अभिनीलनेत्रश्च स कुमारोऽभूदच्छनेत्रः ग.व्यू. २३३ख/३११.
mig shu can
अक्षिदद्रुः म.व्यु.८९१८ (१२३ख); द्र. {mig sha/}
mig shes
= {mig gi shes pa/}
mig ser
कामलः, ओ ला, व्याधिविशेषः — {de bzhin du mig ser gyis nyams pa'i mig can la yang dmigs par mthong ngo //} तथा कामलाद्युपहतनयनोपलब्धमपि समीक्ष्येत त.प.१२७ख/७०६; {sogs pa smos pa ni ling tog dang mig ser la sogs pa ni dbang po la gnas pa yin par gzung ngo //} आदिग्रहणेन काचकामलादय इन्द्रियस्था गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५; अभि.स.भा. १३ख/१६.
mig ser gyis btab
वि. कामलाक्रान्तम् — {ji ltar mdun gnas dung la ni/} /{dkar po bsgrub pa'i byed thob nas/} /{mig ser gyis btab dbang po las/} /{byung ba'i rnam shes min par rtogs//} सितसाध्यक्रियावाप्त्या यथा शङ्खे पुरःस्थिते । कामलाक्रान्तनेत्रोत्थं विज्ञानं नेति गम्यते ।। त.स.१०९क/९५२.
mig ser gyis btab pa
= {mig ser btab/}
mig ser can
• वि. कामली — {mig ser can la dung ser por snang ba bzhin du 'khrul pa nyid du 'gyur ro//} भ्रान्तिरेव भवेत्कामलिनः शङ्घे पीतप्रतिभासवत् प्र. अ.१७४क/१८८; • ना. पिङ्गलकः, व्याधः — {de ni rngon pa mig ser can/} /{zhes pa yis ni rab bshad de/} /{lam ni thob pa'i skyes bu dag/} /{lus kun bcad pa mthong bar gyur//} तत्र पिङ्गलकाख्येन लुब्धकेन निवेदितम् । मार्गमासाद्य पुरुषं कृत्तगात्रं व्यलोकयत् ।। अ.क.१२९ख/६६.५३.
mig gsum
= {mig gsum pa/}
mig gsum grogs
ना. = {lus ngan} त्र्यम्बकसखः, कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः । अ. को.१३२ख/१.१.७०; त्र्यम्बकस्य सखा त्र्यम्बकसखः अ.वि.१.१.७०.
mig gsum pa
• ना. १. त्रिनयनः [1] = {dbang phyug chen po} शिवः — {mig gsum pa yi bzhon pa dkar ba'i khyu mchog rwa yis 'dam ni blangs pa bzhin//} शुभ्रत्रिनयनवृषोत्खातपङ्कोपमेयाम् मे.दू.३४६क/१.५६; त्रिनेत्रः — {drag po dkar po mig gsum pa gdong gcig pa lag pa bzhi pa} रुद्रस्त्रिनेत्र एकाननश्चतुर्भुजः…शुक्लः वि.प्र. ३५ख/४.११; त्रिलोचनः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…त्रिलोचनः अ.को.१२९ख/१.१.३३; त्रीणि लोचनानि यस्य सः त्रिलोचनः अ.वि.१.१.३३; त्र्यक्षः — {mig gsum rab tu khros tshe me yi pang du phye ma leb nyid gyur ldan pa//} अग्न्युत्सङ्गपतङ्गतां गतवतस्त्र्यक्षप्रकोपक्षणे अ.क.१४४ख/६८.३७; त्र्यम्बकः — {mig gsum pa yis rab tu brgad pa} त्र्यम्बकस्याट्टहासः मे.दू.३४६ख/१.६२; {gzhan gyis 'dod pa'i mig gsum pa la sogs rtag pa med pa nyid kyi phyir} परेष्टास्त्र्यम्बकादयो नित्या न सन्त्येव त.प.३२०ख/११०८ [2] जनपदः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul mig gsum pa zhes bya ba yod de} अयमिहैव दक्षिणापथे त्रिनयनो नाम जनपदः ग.व्यू.३९२क/९८; • द्र. {spyan gsum pa/}
mig ha cang che ba
वि. अत्यायताक्षः म.व्यु.८८३५ (१२३क).
mig ha cang ser
वि. अतिपिङ्गाक्षः — {mig dmar ha cang mig ches dang /} /{mig chung mig ha cang ser//} लोहिताक्षा तिवदा (?बृहद)क्षाश्चुल्लाक्षा( अ)तिपिङ्गलाः (ङ्गाक्षाः?) । वि.सू.५क/५.
ming
• सं. १. नाम [1] संज्ञा — {der ming dang don goms pa ni sgra don byang ba'o//} तत्र नामार्थभावना शब्दार्थाभ्यासः त.प.२ख/४५०; {bsam pa las byung ba ni ming dang don la dmigs pa yin te} नामार्थालम्बना चिन्तामयी अभि.भा.८क/८९१; संज्ञा— {'di la sems can dang}…{skye bo zhes bya ba 'di ni ming yin no//} अत्रेयं संज्ञा —सत्त्वः…जन्तुरिति । अभि.भा.८५ख/१२०२; {dgongs pa can brtag dka' ba'i chos kyi ming dang don rnam par 'byed pa} आभिप्रायिकनिगूढधर्मसंज्ञार्थविभावनता बो.भू.१५८ख/२०९; {zhes ming du btags pa'o//} इति संज्ञासन्निवेशः अभि.स्फु.२८५क/११२८; समाख्या — {thabs mtha' yas pa las byung ba'ang /} /{ming 'brel yang dag rig pa rnams/} /{chos mthun nyid la mi ltos kyang /} /{mi bdag nyid las 'byung 'gyur te//} अनन्तोपायजन्याश्च समाख्यायोगसंविदः । साधर्म्यमनपेक्ष्यापि जायन्ते नरपादिषु ।। त.स.५८क/५५६; शब्दः — {gang du bshad ce na/chos} {zag pa dang bcas pa dang zag pa med pa bstan par zag med lam gyi bden pa dang zhes lam gyi bden pa rang gi ming gis bstan to//} क्वोक्तानि? सास्रवानास्रवधर्मनिर्देशे ‘अनास्रवा मार्गसत्यम्’ इति (मार्गसत्यं) स्वशब्देन अभि.भा.२क/८७२; व्यञ्जनम्— {mtshan ma dag dang ma 'brel dang /} /{dngos dang ming dang gnyis po la/} /{shes pa skye ba med pa ni/} /{kun shes nyid kyi skad cig ma//} असंसर्गो निमित्तैश्च वस्तुनि व्यञ्जने द्वये । ज्ञानस्य या चानुत्पत्तिरिति सर्वज्ञताक्षणाः ।। अभि.अ.६ख/३.१५ [2] व्यक्तिवाचकसंज्ञा — {khyod kyi ming ci yin} किंनामा त्वम् वि.व. १९०ख/१.६५; {bdag ming 'di zhes bgyi ba} अहमेवंनामा बो.भू.९७ख/१२४; नामधेयम् — {khyod kyi ming ni 'di zhes bya} तव हीदं नामधेयम् अ.सा.३३९ख/१९१; {de'i ming nor bzangs zhes bya bar btags so//} तस्य सुधन इति नामधेयं व्यवस्थापितम् वि.व.२०७ख/१.८२; अभिधा — {gnyen gyis mdza' las de yi ming /} /{a mra skyong ma zhes su btags//} प्रणयादाम्रपालीति बन्धुभिः सा कृताभिधा । अ.क.१७९ख/२०.५१; संज्ञा — {de tshe ma yis de yi ming /} /{myur 'gro zhes par bsgrubs par gyur//} तदा माता तस्य संज्ञां शीघ्रग इत्यसाधयत् ।। अ.क.१४६क/१४.८३; आख्या — {de'i phyir 'dod chags la sogs pa'i chos nyid kyang 'dod chags la sogs pa'i ming 'thob la} तस्माद्रागादिधर्मताऽपि रागाद्याख्यां लभते सू.व्या.१८८क/८५; आह्वयः — अथाह्वयः ।। आख्याह्वे अभिधानं च नामधेयं च नाम च । अ.को.१४१क/१.६.७; अनेन आह्वयन्तीत्याह्वयः । ह्वेञ् स्पर्धायां शब्दे च अ.वि.१.६.७; अभिधानम् — {mi 'gog na/} /{'jig rten skyong rnams ming ni don med gyur//} न चेन्निषेद्धा । व्यर्थाभिधाना बत लोकपालाः जा.मा. ५१ख/६१ [3] विषयः — {gtam ni ngag go//} {de'i gzhi ni ming ste/} {don dang bcas pa'i gzhi smos pa'i phyir na 'dus byas ni gtam gyi gzhi zhes bya'o//} कथा वाक्यम्, तस्या वस्तु नाम । सार्थकवस्तुग्रहणात् तु संस्कृतं कथावस्तूच्यते अभि.भा.२९क/२६; {gtam ni ngag ste/} {yi ge'i bdag nyid kyi sgra'o zhes bya ba'i tha tshig go//} {de'i gzhi ni ming ste zhes bya ba ni yul zhes bya ba'i tha tshig go//} कथा वाक्यम्, वर्णात्मकः शब्द इत्यर्थः । तस्या वस्तु नाम विषय इत्यर्थः अभि.स्फु.१७ख/२७; • पा. नाम [1] शब्दः — {ming dang rtags kyi rjes bshad pa//} नामलिङ्गानुशासनम् अ.को.१.१.२ [2] संज्ञाकरणम् — {de la ming byed pa ni ming ste/} {dper na gzugs sgra zhes bya ba de lta bu la sogs pa lta bu'o//} तत्र संज्ञाकरणं नाम, तद्यथा—रूपम्, शब्द इत्येवमादिः अभि.भा.८४ख/२७०.
ming kun tu tshol ba
पा. नामपर्येषणा, पर्येषणाभेदः — {ming kun tu tshol ba ni ming gi tshogs la sogs pa btags pa'i yod pa yin pa'i phyir 'di dag gi rang gi mtshan nyid yongs su grub ba med par dpyod pa'o//} नामपर्येषणा नामकायादीनां प्रज्ञप्तिसत्त्वादपरिनिष्पन्नमेषां स्वलक्षणमिति या विचारणा अभि.स.भा. ७१ख/९९.
ming gi khyad par can gyi don
नाम्ना विशिष्टोऽर्थः — {'dod rgyal ba'i sgra dag la ming gi khyad par can gyi don brjod pa ni kho bo zhes bya ba lta bu dang} यदृच्छाशब्देषु नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते—डित्थ इति त.प.४क/४५२.
ming gi 'khor los rnam par rgyas par gyur pa
वि. विस्तीर्णनामचक्रः — {'jam dpal gzhon nur gyur pa ni phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams su ming gi 'khor los rnam par rgyas par gyur pa'o//} विस्तीर्णनामचक्रो मञ्जुश्रीः कुमारभूतो दशदिक्सर्वलोकधातुषु ग.व्यू. ३४३ख/४१८.
ming gi dge slong
संज्ञाभिक्षुः म.व्यु.८७५० (१२२क).
ming gi sgra
संज्ञाशब्दः — {'jig rten na ba lang la sogs pa'i sgra rnams ni rigs brjod pa nyid du grags la/} {dpung rgyan bzang la sogs pa ni ming gi sgra nyid du grags pa'i phyir logs shig tu brjod do//} गवादयो हि शब्दा लोके जातिशब्दतया प्रतीताः, चित्राङ्गदादयस्तु संज्ञाशब्दत्वेनेति पृथग्वचनम् । त.प.५क/४५४.
ming gi ngo bo
नामरूपम्, नाम्नो रूपम् — {ming gi ngo bo zhes bya ba ni ming gi rang bzhin smra bar byed pa'i rang bzhin te} नामरूपमिति नाम्नो रूपम्, वाचकः स्वभावः त.प.१०७क/६६४.
ming gi ngo bo nyid
नामस्वभावः लो.को.१८२३.
ming gi sngags
नाममन्त्रः — {'dir thugs la sogs pa rnams kyi sngags bsgom par bya ba ni ming gi yi ge dang po'o/} /{mchod par bya ba ni ming gi sngags so//} इह चित्तादिना मन्त्रो भाव्यो नामाद्यः याज्यो नाममन्त्रः वि. प्र.८०क/४.१६७.
ming gi dang po
नामाद्यम् — {khams gsum po 'dir brtan pa dang g}.{yo ba'i chos rnams kyi gang gi ming gang yin pa de'i ming gi dang po'i yi ge ni ming gi dang po'o//} इह त्रैधातुके स्थिरचलधर्माणां यद्यस्य नाम, तस्य नामस्याद्यक्षरं नामाद्यम् वि.प्र.७९ख/४.१६७.
ming gi rnam grangs
१. नामपर्यायः — {'di dag ni de bzhin gshegs pa'i ming gi rnam grangs su} ({mi} ){shes so//} न च प्रजानन्ति तथागतस्यैते नामपर्यायाः ल. अ.१३२क/७८; पर्यायनाम— {dbugs 'byung ba dag gi ming gi rnam grangs 'di ni rnam pa bzhi ste}…{rlung dang /} {dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba dang /} {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dang /} {lus kyi 'du byed dag go//} चत्वार्याश्वासप्रश्वासानां पर्यायनामानि…वायवः, आनापानाः, आश्वासप्रश्वासाः, कायसंस्काराश्च श्रा.भू.८४ख/२२२; पर्यायः — {'di ni shes pa'i ming gi rnam grangs yin pa'i phyir ro//} ज्ञानपर्यायत्वादस्य त. प.२३१ख/९३३ २. निघण्टुः, नामसंग्रहः — {bram ze}… {rig byed gsum gyi mthar phyin te/} {ming gi rnam grangs dang shes gsal dang bcas pa dang} ब्राह्मणः…त्रयाणां वेदानां पारगः सनिघण्टुकैटभानाम् अ.श.१९७ख/१८२.
ming gi rnam grangs pa can
अपरव्यपदेशः — {'di ltar yongs su 'dzin pa dang kun tu 'dzin pa'i ming gi rnam grangs pa can ni} यतः परिग्रह आग्रहापरव्यपदेशः प्र. अ.१२६क/१३४.
ming gi bye brag
संज्ञान्तरविशेषः लो.को.१८२३.
ming gi dbang
पा. नामाभिषेकः, अभिषेकभेदः — {de nas rna ba la sogs pa la me tog bkod nas slar yang ming gi dbang la skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya ste} ततः श्रोत्रादिषु पुष्पं दत्त्वा पुनर्नामाभिषेके पञ्चसु जन्मस्थानेषु अभिषिञ्च्य अनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०ख/३.९७.
ming gi tshogs
पा. नामकायः, चित्तविप्रयुक्तसंस्कारभेदः — {mi ldan pa yi 'du byed rnams/} /{thob dang ma thob skal mnyam dang /} /{'du shes med snyoms 'jug dag dang /} /{srog dang mtshan nyid rnams dang ni/} /{ming gi tshogs la sogs pa yang //} विप्रयुक्तास्तु संस्काराः प्राप्त्यप्राप्ती सभागता । आसंज्ञिकं समापत्ती जीवितं लक्षणानि च ।। नामकायादयश्चेति अभि.भा.७०क/२१०; {ming gi tshogs la sogs pa ni/} /{ming dang ngag dang yi ge'i tshogs//} नामकायादयः संज्ञावाक्याक्षरसमुक्तयः । अभि.को.५ख/२.४७.
ming gi mtshan ma
संज्ञाचिह्नम् — {gzhom du med pa 'di'i ming gi mtshan ma ni lho dang byang dang shar dang nub kyi dbus su gri gug gi rnam par ri mo tsam brjod du med pa ste/} {stong pa chen po'i yi ge dang po'o//} अस्यानाहतस्य संज्ञाचिह्नं सव्यवामपूर्वापरमध्ये कर्त्तिकाकारं रेखामात्रमनुच्चार्यं प्रथमाक्षरमहाशून्यमिति वि.प्र.१४९क/१.२.
ming gi yi ge
नामाक्षरम् — {de bzhin du bsgrub bya'i ming gi ye ge gal te sgrub pa po'i ming gi yi ge dang po'i dgrar gyur na/} {de'i tshe sgrub pa po 'chi bar 'gyur} तथा नामाक्षरं साध्यस्य यदि साधकनामाद्यक्षरस्य शत्रुर्भवति, तदा साधकस्य मरणं भवति वि.प्र.८०ख/४.१६८.
ming gi yi ge dang po
नामाद्यक्षरम् — {de bzhin du bsgrub bya'i ming gi ye ge gal te sgrub pa po'i ming gi yi ge dang po'i dgrar gyur na/} {de'i tshe sgrub pa po 'chi bar 'gyur} तथा नामाक्षरं साध्यस्य यदि साधकनामाद्यक्षरस्य शत्रुर्भवति, तदा साधकस्य मरणं भवति वि.प्र.८०ख/४.१६८; द्र. {ming gi dang po/}
ming gi rang bzhin
वि. नामस्वभावः — {sangs rgyas kyi gsung}…{gang dag gi ltar na ming gi rang bzhin yin pa de dag gi ltar na ni 'du byed kyi phung pos bsdus so/} बुद्धवचनम्…येषां नामस्वभावम्, तेषां संस्कारस्कन्धेन संगृहीतानि अभि.भा.३८ख/७१.
ming ngan
दुर्नामकम्, व्याधिविशेषः — दुर्नामकार्शसी अ.को.१७३ख/२.६.५४; पापरोगत्वेन प्रसिद्धतया दुष्टं नामास्येति दुर्नामकम् अ.वि.२.६.५४.
ming nges par 'jug pa
पा. नामनियतप्रवेशः, समाधिविशेषः म.व्यु.५७६ (१३ख).
ming can
उ.प. नाम — {de nas de mtshungs ming can ri//} ततस्तत्तुल्यनामाद्रिः अ.क.५९क/६.६९; आख्यः — । {mi bdag yig brgyad ming can} अष्टवर्णाख्या नृपाः का.आ.३३८ख/३.११४; आख्यः — {grong khyer 'ga' yod gang zhig na/} /{mi bdag yig brgyad ming can yod//} अस्ति काचित्पुरी यस्यामष्टवर्णाख्या नृपाः ।। का.आ.३३८ख/३.११४; संज्ञकः — {sgra'i rigs kyi ming can gyi don gyi brjod par bya ba dang rjod par byed kyi dngos po'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang ma bcos pa yin no//} अकृत्रिमश्च सम्बन्धः शब्दस्य जातिसंज्ञकेनार्थेन वाच्यवाचकभावलक्षणः त.प.१३७क/७२५; संज्ञितः — {sa dang chu dang me'i ming can rdzas rnam pa gsum ni}… {dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba yin la} पृथिव्युदकज्वलनसंज्ञितं त्रिविधं द्रव्यं द्वीन्द्रियग्राह्यम् त. प.१६६ख/५२; वि.प्र.२७४ख/२.१०१.
ming chen
ना. महानामा १. भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa ming chen dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च महानाम्ना…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१; स.पु.२क/१ २. शाक्यकुमारः — {shAkya gzhon nu bzang po dang ming chen dang ma 'gags pas} भद्रिकस्य शाक्यकुमारस्य महानाम्नोऽनिरुद्धस्य च ल.वि.११३ख/१६५; {mtshan mo skad cig lhag ma la/} /{skye bo gnyid kyi rgyas btab tshe/} /{ming chen zhes pa rgyal po'i gnyen/} /{rab tu sad pas de mthong gyur//} क्षपायां क्षणशेषायां जने निद्राभिमुद्रिते । तं ददर्श महानाम प्रबुद्धो राजबान्धवः ।। अ.क.२२२क/२४.१५७ ३. नृपः म.व्यु.३६०७ (६०ख).
ming chen po
= {ming chen/}
ming ji lta ba de bzhin du don mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa
पा. यथानामार्थाभिनिवेशविकल्पः, विकल्पभेदः — {rnam par rtog pa rnam pa bcu}…{med par rnam par rtog pa}…{ming ji lta ba de bzhin du don mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa}…{don ji lta bar ming du mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa} दशविधविकल्पः …अभावविकल्पः…यथानामार्थाभिनिवेशविकल्पः…यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पश्च सू.व्या.१८०ख/७५.
ming rjes su brtags pa
नामधेयमनुवितर्कितम् म.व्यु.६६८४ (९५ख).
ming nyid
नामैव — {de lta na ni 'o na ming nyid med do zhes bya bar rtogs par 'gyur gyi} एवं तर्हि नामैव नास्तीति प्रतीयते अभि.स्फु.११९क/८१५.
ming btags
= {ming du btags pa/}
ming btags pa
= {ming du btags pa/}
ming bstan pa
नामोपदेशः म.व्यु.६६८३ (९५ख).
ming thogs
१. कल्पः — {dge slong sus kyang dge 'dun gyi gnas mal la gding ba med par longs spyod par mi bya ste/} {ming thogs kyi gding bas ma yin} न केनचिद् भिक्षुणा शयनासनं (विना प्रत्यास्तरणेन परिभुञ्जितव्यम् ।) न कल्पप्रत्यास्तरणेन वि.व.२४०क/२.१४१ २. = {ming thogs shig/}
ming thogs shig
कृ. नाम स्थापयितव्यम् — {gal te khyod kyi bu byung bar gyur na de la bu mo'i ming thogs shig} यदि ते पुत्रो जायते, तस्य दारिकानाम स्थापयितव्यम् अ.श.९८क/८८.
ming mthun pa
वि. एकनामा — {de la bu ni mang yod la/} /{mkhas shing ming yang 'thun pa ste//} पुत्रा पि तस्य बहव एकनामा विचक्षणाः । ल.वि.१८५ख/२८२; समनामकः — {kye rgyal ba'i sras bdag cag kyang rdo rje snying po zhes bya bar ming mthun pa sha stag ste} वयमपि भो जिनपुत्र सर्वे वज्रगर्भसमनामका एव द.भू.२७९ख/६८; नामानुरूपः लो.को.१८२४.
ming 'thun pa
= {ming mthun pa/}
ming 'thob
क्रि. संज्ञां लभते — {de'i dbang gis bde ba myong bar 'gyur ba la sogs pa'i 'du byed rnams kyang yid du 'ong ba la sogs pa'i ming 'thob bo//} तद्वशेन सुखवेदनीयादयोऽपि संस्कारा मनापादिसंज्ञां लभन्ते अभि.भा.३क/८७६; आख्यां प्रतिलभते — {mdoms kyi phyogs mo dang pho'i dbang po'i ming 'thob pa gang yin pa} उपस्थप्रदेशो यः स्त्रीपुरुषेन्द्रियाख्यां प्रतिलभते अभि.भा.५४क/१४०.
ming dang nges pa'i tshig dang tshig dang yig 'bru
पा. नामनिरुक्तिपदव्यञ्जनः, समाधिविशेषः — {ming dang nges pa'i tshig dang tshig dang yig 'bru zhes bya ba'i ting nge 'dzin} नामनिरुक्तिपदव्यञ्जनो नाम समाधिः अ.सा. ४३०क/२४२.
ming dang rjes su 'brel pa
• सं. नामानुषङ्गः — {rnam par rtog pa ming dang rjes su 'brel pa de yang brda goms pa med par mi 'byung ngo //} स च नामानुषङ्गो विकल्पस्य सङ्केताभ्यासमन्तरेण न सम्भवति त.प.१०६ख/६६४; • वि. नामानुषक्तः {gang gi phyir rnam par rtog pa thams cad ni sgra'i rnam pas 'jug pa'i phyir ming dang rjes su 'brel pa yin la} यस्मात् सर्वो विकल्पः शब्दोल्लेखेन प्रवृत्तेर्नामानुषक्तः त.प.१०६ख/६६४.
ming dang 'thun pa
= {ming mthun pa/}
ming dang don goms pa
नामार्थभावना, शब्दार्थाभ्यासः — {der ming dang don goms pa ni sgra don byang ba'o/} /{des bsgos pa'i bag chags ni nus pa ste} तत्र नामार्थभावना शब्दार्थाभ्यासः, तेनाहिता या वासना सामर्थ्यम् त. प.२ख/४५०.
ming dang don la dmigs
= {ming dang don la dmigs pa/}
ming dang don la dmigs pa
वि. नामार्थालम्बना— {thos pa las byung ba'i shes rab ni ming la dmigs pa yin la/} {bsam pa las byung ba ni ming dang don la dmigs pa yin te} नामालम्बना किल श्रुतमयी प्रज्ञा । नामार्थालम्बना चिन्तामयी अभि.भा.८क/८९१.
ming dang brda
नामसङ्केतम् — {ming dang brdar rnam par bzhag pa} नामसङ्केतव्यवस्थापनम् लो.को.१८२४.
ming dang bral te gnas med pas dri ma med pa
पा. विगतनामानालयविमलम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {la zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo ming dang bral te gnas med pas dri ma med pa zhes bya ba khong du chud do//} लकारं परिकीर्तयतो विगता (?तनामा)नालयविमलं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.
ming dang dbyibs
नामसंस्थानम् लो.को.१८२४.
ming dang sbyor ba
नामयोगः — {ming dang sbyor ba yang dag rig//} नामयोगसंवित्तिः त.स.५८क/५५५; {ming dang sbyor ba rig pa} नामयोगसंवित्तिः त.प.५२क/५५५; नामयोजना — {ming dang sbyor ba'i rtog pa} नामयोजनाकल्पना त.प.३क/४५१; संज्ञानिवेशः — {nus pa ston par byed pa nyid la rjes su dpag pa'i ming sbyor ba'i phyir ro//} शक्तसंसूचक एवानुमासंज्ञानिवेशात् त.प.३९ख/५२७.
ming dang sbyor ba yang dag rig
पा. नामयोगसंवित्तिः, संज्ञासम्बन्धज्ञानम् — {ming dang sbyor ba yang dag rig/} /{dran pa nyid ni bsal ba min//} तन्नामयोगसंवित्तिः स्मार्ततां नातिवर्तते ।। त.स.५८क/५५५; द्र. {ming dang sbyor ba rig pa/}
ming dang sbyor ba rig pa
नामयोगसंवित्तिः, संज्ञासम्बन्धज्ञानम्— {ming dang sbyor ba rig pa ni ming dang sbyor ba 'brel pa'i shes pa ste} नामयोगसंवित्तिः संज्ञासम्बन्धज्ञानम् त.प.५२क/५५५.
ming dang sbyor ba'i rtog pa
नामयोजनाकल्पना — {ming dang sbyor ba'i rtog pa}…{ming dang rigs la sogs pa ni ming dang rigs la sogs pa ste/} {de dag sbyor ba} नामयोजनाकल्पना… नाम च जात्यादयश्च नामजात्यादयस्तेषां योजना त.प.३क/४५१.
ming dang sbyor byed
नामयोजना — {ming la sogs dang sbyor byed 'di'i/} /{rang gi rgyu mtshan de ma thag/} /{gang gis 'phangs par gnas gyur pa/} /{des na gnas skabs min brjod min//} नामादियोजना चेयं स्वनिमित्तमनन्तरम् । आक्षिप्य वर्तते येन तेन नाप्रस्तुताभिधा ।। त.स. ४५क/४५१.
ming dang ming can
संज्ञासंज्ञि — {dang por te/} {tha snyad kyi dus las sngar ming dang ming can 'brel pa'i dus su zhes bya ba'i don to//} प्रथमं व्यवहारकालात् पूर्वम्, संज्ञासंज्ञिसम्बन्धकाल इत्यर्थः त.प.२३६ख/३६९.
ming dang ming can gyi 'brel pa
संज्ञासंज्ञिसम्बन्धः — {de ltar thams cad du ming dang ming can gyi 'brel pa ste} एवं सर्वत्र संज्ञासंज्ञिसम्बन्धः वि.प्र.५२ख/४.७४; {de'i phyir de la brten nas bsgrub bya'i ming dang ming can 'brel pa sgrub par byed pa ni nye bar 'jal ba yin no//} तस्मात् तमाश्रित्य, साध्यस्य संज्ञासंज्ञिसम्बन्धस्य, साधनं सिद्धिः, उपमानम् त.प.५०ख/५५१.
ming dang ming can 'brel pa
= {ming dang ming can gyi 'brel pa/}
ming dang tshig dang yi ge
नामपदव्यञ्जनम् — {grangs nye bar rtog pa sbyor ba pa gang gis mdo la sogs pa la ming dang tshig dang yi ge'i grangs nye bar rtog par byed pa'o//} संख्योपलक्षणप्रायोगिको येन सूत्रादिषु नामपदव्यञ्जनसंख्यामुपलक्षयते सू.व्या.१६७ख/५८.
ming dang tshig dang yi ge'i tshogs
नामपदव्यञ्जनकायः — {ming dang tshig dang yi ge'i tshogs kyi mtshan nyid rab tu bstan to//} नामपदव्यञ्जनकायानां लक्षणमुद्देक्ष्यामः ल.अ.१००क/४६.
ming dang mtshan ma
नामनिमित्तम् — {shes pa'i rnam pa de nyid don nyid du rtogs pa yin gyi bar gyi sha lhag pa'i ming dang mtshan mas ci zhig bya} तद् वरं स एव ज्ञानाकारोऽर्थत्वेन प्रतीयतां किमन्तर्गडुना नामनिमित्तेन प्र.अ. १७९क/१९३.
ming dang mtshan ma kun rtog
नामनिमित्तसङ्कल्पः — {ming dang mtshan ma kun rtog ni/} /{rang bzhin gnyis kyi mtshan nyid do//} नामनिमित्तसङ्कल्पः स्वभावद्वयलक्षणम् । ल. अ.१६५क/११७.
ming dang gzugs
पा. नामरूपम्, प्रतीत्यसमुत्पादाङ्गविशेषः — {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang /} {'du byed dang /} {rnam par shes pa dang /} {ming dang gzugs dang /} {skye mched drug dang /} {reg pa dang /} {tshor ba dang /} {sred pa dang /} {len pa dang /} {srid pa dang /} {skye ba dang /} {rga shi} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या, संस्काराः, विज्ञानम्, नामरूपम्, षडायतनम्, स्पर्शः, वेदना, तृष्णा, उपादानम्, भवः, जातिः, जरामरणं च अभि.भा.१२४क/४३५; {mtshams sbyor ba'i sems phan chad nas ji srid du skye mched drug ma dod kyi bar gyi gnas skabs de ni ming dang gzugs zhes bya'o//} सन्धिचित्तात् परेण यावत् षडायतनं नोत्पद्यते साऽवस्था नामरूपम् अभि.भा. १२४ख/४३७.
ming dang gzugs yongs su shes pa
पा. नामरूपपरिज्ञा, धर्मालोकमुखविशेषः — {ming dang gzugs yongs su shes pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {chags pa thams cad las yang dag par 'da' bar 'gyur ro//} नामरूपपरिज्ञा(ओ नं पा.भे.) धर्मालोकमुखं सर्वसङ्गसमतिक्रमाय संवर्तते ल.वि.२०ख/२४.
ming dang gzugs yongs su shes par bya ba
पा. नामरूपपरिज्ञा — {na zhes brjod pa dang ming dang gzugs yongs su shes par bya ba'i sgra byung ngo //} नकारे नामरूपपरिज्ञाशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; द्र. {ming dang gzugs yongs su shes pa/}
ming dang gzugs lhan cig skyes shing tha mi dad pa
नामरूपसहजाविनिर्भागता— {ming dang gzugs lhan cig skyes shing tha mi dad pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सः… नामरूपसहजाविनिर्भागतां च (यथाभूतं प्रजानाति) द.भू.२५३क/५०.
ming du kun tu rtog pa
नामपरिकल्पः — {ming du kun tu rtog pa la brten nas don du kun tu rtog pa dang /} {don du kun tu rtog pa la brten nas ming du kun tu rtog pa'o//} नामपरिकल्पमुपादायार्थपरिकल्पमर्थपरिकल्पमुपादाय नामपरिकल्पम् सू.व्या.१६७ख/५९.
ming du chags
१. क्रि. संज्ञायते — {deng sang du yang rgyan gyi rdzing zhes ming du chags so//} अद्यापि सा आभरणपुष्करिणीत्येवं संज्ञायते ल.वि.११३ख/१६६ २. नामधेयं समुदपादि — {rgyu des na btsun pa bcom ldan 'das bdag gnod sbyin gyi sde dpon chen po yang dag shes zhes ming du chags so//} तेन हेतुना मम भदन्त भगवन्संज्ञेयस्य महायक्षसेनापतेः संज्ञेय इति नामधेयं समुदपादि सु.प्र.३६क/६९.
ming du brjod pa
= {ming} नामधेयम् — अथाह्वयः ।। आख्याह्वे अभिधानं च नामधेयं च नाम च । अ.को.१४१क/१.६.७; नामैव नामधेयम् अ.वि.१.६.७.
ming du btags pa
• सं. नामाभिनिर्वृत्तिः — {bcom ldan 'das rang sangs rgyas tsan dan ga las byung lags/} {ming ni ci las btags lags} कुतो भगवंश्चन्दनस्य प्रत्येकबुद्धस्योत्पत्तिर्नामाभिनिर्वृत्तिश्च अ.श.६३क/५५; संज्ञाविनिवेशः— {de dang mthun pa kho na la de'i ming du btags pa'i phyir te/} {sa bon rul pa bzhin no//} तत्प्रतिरूप एव तत्संज्ञाविनिवेशात् पूतिबीजवत् अभि. भा.६६क/११२८; नामविधानम्— {ting nge 'dzin phul du phyin pa dang ldan pa la bsam gtan gyi ming du btags pa'i phyir nyi ma bzhin no//} प्रकर्षयुक्ते समाधौ ध्याननामविधानात् भास्करवत् अभि.स्फु.२८५क/११२८; संज्ञाकरणम् लो.को.१८२४; • भू.का.कृ. नाम कृतम् — {de nas de'i ming tsan dan zhes btags so//} ततस्तस्य चन्दन इति नाम कृतम् अ.श.६४क/५६; नामधेयं कृतम् — {nor bzangs zhes de ltar ming du btags} सुधन इति नामधेयं कृतम् ग.व्यू.३१९ख/४०; नामधेयं व्यवस्थापितम् — {sna ma zhes ming btags so//} सुमना इति नामधेयं व्यवस्थापितम् अ.श.२२०ख/२०४; नामधेयं प्रक्षिप्तम् — {ming du btags pa 'di ni glo bur du byung ba'o//} आगन्तुकमेतन्नामधेयं प्रक्षिप्तम् अ.सा. ४२क/२४; संज्ञा कृता — {de dag kho na la kun rdzob tu de'i ming du btags pa yin pas} तेष्वेव तु संवृतिसंज्ञा कृता अभि.भा.७ख/८९०; • वि. संज्ञकः — {gzugs la sogs par ming btags pa'i chos kyi gzugs zhes bya ba la sogs pa'i ming gang yin pa} रूपादिसंज्ञकस्य धर्मस्य यद्रूपमित्येवमादि नाम बो.भू.२७क/३३.
ming du gdags
= {ming du gdags pa/}
ming du gdags pa
• क्रि. नाम क्रियते — {de la blo gros chen po ming gi tshogs zhes bya ba ni 'di lta ste/} {dngos po gang la gnas te ming du gdags pa'o//} तत्र महामते (नाम)कायो नाम यदुत यद्वस्त्वाश्रित्य नाम क्रियते ल.अ.१००क/४६; • सं. संज्ञाकरणम्— {ming du gdags pa rnam par gzhag pa ni bsam gtan bzhi'i rab tu dbye ba'i ting nge 'dzin rnams kyi ming grangs med pa dang bsam gyis mi khyab pa rnams te} संज्ञाकरणव्यवस्थानं चतुर्थध्यानप्रभेदानां समाधीनामसंख्येयान्यचिन्त्यानि च नामानि अभि.स.भा.५९क/८१; नामधेयम् मि. को.६३क; • वि. संज्ञाकृतम् — {bskal pa thams cad la ming du gdags pa yang dag par 'jug pa} ({dang ming du gdags pa thams cad la bskal par yang dag par 'jug pa}) सर्वकल्पेषु संज्ञाकृतसमवसरणता । सर्वसंज्ञाकृतेषु कल्पसमवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
ming du 'dus pa nyid
पा. नामान्तरिता, प्रहेलिकाविशेषः — {gang du ming la sna tshogs don/} /{btags de ming du 'dus pa nyid//} सा नामान्तरिता यस्यां नाम्नि नानार्थकल्पना । का.आ.३३८क/३.१०२.
ming du 'dogs pa
= {ming 'dogs pa/}
ming du bya bar btags pa
संज्ञाप्रज्ञप्तिः लो.को.१८२४.
ming du byas
= {ming du byas pa/} {ming du byas nas} संज्ञाप्य लो.को.१८२४.
ming du byas pa
वि. संज्ञितः — {de dag nyid tshogs nges 'byung ba'i/} /{sa yi ming du byas pa yin//} तयोश्चैव हि सम्भारो भूमिर्नैष्क्रम्यसंज्ञिता ।। श्रा.भू.६७क/१६९.
ming 'dogs
= {ming 'dogs pa/}
ming 'dogs pa
नामकरणम् — {skyes zin pa'i don la ming 'dogs pa'i phyir ro//} उत्पन्नेऽर्थे नामकरणात् म.टी. २५७ख/१०७; त.प.३२३क/१११३; संज्ञासन्निवेशः — {de kho na la sa bon rul pa'o zhes ming du 'dogs pa} तस्मिन्नेव संज्ञासन्निवेशः—‘पूतिबीजम्’ इति अभि.स्फु.२८५ख/११२८.
ming 'dogs par byed
क्रि. नामधेयं व्यवस्थाप्यते — {de btsas pa'i btsas ston byas nas/} {khye'u 'di'i ming ji skad gdags zhes ming 'dogs par byed de} तस्य जातौ जातिमहं कृत्वा नामधेयं व्यवस्थाप्यते—किं भवतु दारकस्य नामेति अ.श.९ख/८.
ming bsdus pa
नामसंग्रहः — {ming bsdus pa ni ji lta bu/} /{gang zhig kye yi rdo rje lags//} हेवज्रं तु भवेत् केन ईदृशं नामसंग्रहम् । हे.त.२क/२.
ming nas 'bod pa
हूतिः मि.को.६३क ।
ming pa
= {ming po/}
ming po
भ्राता — {bdag ni bag mar gyur pa la/} /{nye zhes ming po la des smras//} प्रत्यासन्नविवाहाऽहमिति भ्रातरमाह सा ।। अ.क.३२३ख/४०.१९४; वि.प्र.१६३क/३. १२८; अनुजः — {zla ltar dkar ba 'di yi rna rgyan du/} /{ming po nor gyi bshes gnyen dag gis byas//} अस्याश्च मित्रावसुनाऽनुजेन कर्णावतंसीकृतमिन्दुशुभ्रम् ।। अ.क.२९७क/१०८.५१.
ming pos bsrungs
वि. भ्रातृरक्षिता म.व्यु.९४५७ (१३०क).
ming spel ba
वि. आहतलक्षणः मि.को.१२५ख ।
ming 'pho ba
नामसञ्चारः — {mtshan las ni dge slong dang dge slong ma la sogs pa'i ming 'pho bar 'gyur te} लिङ्गतो हि भिक्षुभिक्षुण्यादीनां नामसञ्चारो भवति अभि.भा.१७६ख/६०६.
ming byang ba
वि. कृतलक्षणः मि.को.१२५ख ।
ming byed pa
नामकरणम् — {ming byed pa la ni cung zad mi 'dod par 'gyur ba ni ma yin gyi} न नामकरणे किञ्चिदनिष्टमापद्यते त.प.३०५क/१०६९.
ming 'bod
= {ming nas 'bod pa/}
ming 'brel yang dag rig pa
पा. समाख्यायोगसंवित्, संज्ञासम्बन्धज्ञानम् — {thabs mtha' yas pa las byung ba'ang /} /{ming 'brel yang dag rig pa rnams/} /{chos mthun nyid la mi ltos kyang /} /{mi bdag nyid la 'byung 'gyur te//} अनन्तोपायजन्याश्च समाख्यायोगसंविदः । साधर्म्यमनपेक्ष्यापि जायन्ते नरपादिषु ।। त.स. ५८क/५५६; द्र. {ming dang sbyor ba yang dag rig/}
ming sbyor ba
= {ming dang sbyor ba/}
ming med
अनामिका— {mthe bo ser po dang}…{ming med nag po dang} अङ्गुष्ठः पीतः…अनामिका कृष्णा वि.प्र.३६क/४.१२; अनामा— {mthe chung dang mthe bo dag gis khu tshur dang mdzub mo dang ming med 'og tu mda' dang mtshungs par sbyar zhing} कनिष्ठाङ्गुष्ठाभ्यां मुष्टिस्तर्जन्यनामेऽधः शरसमाश्लिष्टे वि.प्र.१७५ख/३.१७८.
ming tsam
वि. नाममात्रम्, ओ त्रा — {'byung rnams zhe na de lta mod/} /{ming tsam la yang ci zhig ngal//} भूतानि चेद्भवत्वेवं नाममात्रेऽपि किं श्रमः ।। बो.अ.३५ख/९.११९; {rnam rig 'di ni ming tsam ste/} /{mtshan nyid kyis ni yod pa min//} विज्ञप्तिर्नाममात्रेयं लक्षणेन न विद्यते । ल.अ.९३ख/४०; नाममात्रकम् — {ba lang ba lang zhes bya ba'i ming tsam zhig tu zad par 'gyur ro//} गौर्गौरिति नाममात्रकम् प्र.अ.१९६ख/२११; नामधेयमात्रम् — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa zhes bgyi ba 'di ni ming tsam mo//} प्रज्ञापारमितेति भगवन् नामधेयमात्रमेतत् अ.सा.१७७क/१००; संज्ञामात्रकम् — {dge slong dag de ltar na 'di dag ni ming tsam} इति हि भिक्षवः संज्ञामात्रकमेवेतद् अभि.भा.८६क/१२०२.
ming brtsan par byas pa
वि. बाहुलिकः — {zhes bya ba ji ltar chad par lta ba sgro 'dogs par byed pa yin zhe na/} {bstan 'di ni ming brtsan par byas pa yin no//} इति कथमुच्छेददृष्टिः समारोपिका? बाहुलिक एष निर्देशः अभि.स्फु.९५ख/७७३.
ming mtshungs
तुल्यसंज्ञा — {de nas bco brgyad 'khyog ces pa'i/} /{ri bo bgrod par dka' ba dang /} /{de nas de dang ming mtshungs klung //} अथाष्टादशवक्राख्यः पर्वतो निरवग्रहः । तत्तुल्यसंज्ञाऽथ नदी अ.क.६०ख/६.८७.
ming 'dzin
= {ka ko la} बहुला, एला मि.को.५४क ।
ming gzhan
अपरनाम — {rgyal pos gdangs las shes pas na/} /{gdangs can zhes pa ming gzhan gyur//} राज्ञा घोषेण विज्ञातो घोषिलापरनामभृत् ।। अ.क.२८०क/३५.६४; नामान्तरम् — {gang phyir ming gzhan brtags pa yis/} /{dngos po'i ngo bo ldog 'gyur min//} न हि नामान्तरक्Ḷप्तौ वस्तुरूपं निवर्तते । त.स.१३२क/११२०.
ming gzhan can
वि. अपरसंज्ञकः — {dngos po'i ngo bo med bdag nyid/} /{'jig pa zhes bya'i ming gzhan can/} /{'jig byed ce na de la yang /} /{byed pa rigs pa ldan ma yin//} भावाभावात्मको नाशः प्रध्वंसापरसंज्ञकः । क्रियते चेन्न तस्यापि करणं युक्तिसङ्गतम् ।। त.स.१५क/१७०.
ming gzhan du btags pa
नामान्तरम् — {ches mchog tu gyur pa'i phyir na ming gzhan du btags so//} उत्कृष्टतरत्वात्तु नामान्तरम् अभि.भा.१३क/९०८.
ming gzugs
= {ming dang gzugs/}
ming bzang
= {ming bzang ba/}
ming bzang ba
पा. नामकल्याणः, कल्याणभेदः — {de la ni bzang po lnga yod de/} {ming bzang ba dang}…{sgrub pa bzang ba} पञ्चकल्याणश्चायम् । नामकल्याणः…प्रतिपत्तिकल्याणश्च वि.व.१४२क/१.३१; द्र. {bzang po lnga/}
ming yongs su tshol ba
पा. नामपर्येषणा १. पर्येषणाभेदः — {yongs su tshol ba rnam pa bzhi}…{ming yongs su tshol ba dang dngos po yongs su tshol ba dang ngo bo nyid du btags pa yongs su tshol ba dang bye brag tu btags pa yongs su tshol ba'o//} चतस्रः पर्येषणाः…नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.२९ख/३६ २. पर्येषणावस्तुभेदः — {bzhi po}… {yongs su btsal ba'i dngos po}… {ming yongs su tshol ba dang dngos po yongs su tshol ba dang ngo bo nyid du gdags pa yongs su tshol ba dang bye brag tu gdags pa yongs su tshol ba'o//} चत्वारि…पर्येषणावस्तूनि…नामपर्येषणा, वस्तुपर्येषणा, स्वभावप्रज्ञप्तिपर्येषणा, विशेषप्रज्ञप्तिपर्येषणा च बो.भू.१५४क/१९९.
ming la mngon par zhen pa'i mtshan nyid
नामाभिनिवेशलक्षणम् — {ming la mngon par zhen pa'i mtshan nyid dang dngos po'i mtshan ma la mngon par zhen pa'i mtshan nyid kyis} नामाभिनिवेशलक्षणेन च नाम (?)वस्तुनिमित्ताभिनिवेशलक्षणेन च ल.अ.८१ख/२९.
ming la dmigs pa
• वि. नामालम्बनः, ओ ना — {thos pa las byung ba'i shes rab ni ming la dmigs pa yin la/} {bsam pa las byung ba ni ming dang don la dmigs pa yin te} नामालम्बना किल श्रुतमयी प्रज्ञा । नामार्थालम्बना चिन्तामयी अभि.भा.८क/८९१; • पा. नामालम्बनः, विभिन्नालम्बनप्रभेदः — {ma 'dres pa la dmigs pa ni rnam pa bdun te/} {ming la dmigs pa dang} …{gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa'o//} विभिन्नालम्बनः सप्तविधः—नामालम्बनः… अरूपिधर्मालम्बनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
ming las lhag pa
नामाधिकः — {'dir thugs la sogs pa rnams kyis sngags bsgom par bya ba ni ming gi yi ge dang po'o//} {mchod par bya ba ni ming gi sngags so//} {bzlas par bya ba ni ming las lhag pa'o//} इह चित्तादिना मन्त्रो भाव्यो नामाद्यः, याज्यो नाममन्त्रः, जाप्यो नामाधिकः वि.प्र.८०क/४.१६७.
ming sring
सोदर्यः — समानोदर्यसोदर्यसगर्भ्यसहजाः समाः । अ.को.१७२क/२.६.३४; समाने उदरे शयितः समानोदर्यः । सोदर्यश्च अ.वि.२.६.३४.
mid
= {mid pa/}
mid bgyis
क्रि. ग्रसेयम् — {bdag gis shugs kyis nyi zla mid bgyis la//} जवेनाहं चन्द्ररवी ग्रसेयम् ल.वि. १५३ख/२२८.
mid pa
• क्रि. (अवि., सक.) अभ्यवहरति — {lkog ma zhe'am mid pa zhe'am/} {gang nas mid pa} कण्ठं वा कण्ठनाल्यो वा । येन चाभ्यवहरति शि.स.१३७ख/१३३; • सं. १. निगिलः — {mid pa gnyis pas dus ma yin pa'i sgregs pa dag dang por gnyis sam gsum bor te kha bkrus nas mid par bya'o//} * > निगिलेष्वनाडिकोऽकालोद्गारान् द्वित्रीनादौ छोरयित्वा मुखं निर्माद्य वि. सू.८०ख/९८; निगिलनम् — {tshig gu ma bcom par ril mid byed pa ni phyed nyid do//} * > अधःसम्पुटितास्थिनिगिलनं कारस्य वि.सू.३०ख/३८; अभ्यवहरणम् — {mid pa dang bca' ba dang 'byed pa dang 'dzums pa dang bskums pa dang brkyang ba'i bya ba dag la} अभ्यवहरणचर्वणोन्मेषनिमेषाकुञ्चनविकासक्रियासु अभि.भा. ५५क/१४४; अभ्यवहारः म.व्यु.७०३३ (१००ख) २. कण्ठनाली — {lkog ma zhe'am mid pa zhe'am} कण्ठं वा कण्ठनाल्यो वा शि.स.१३७ख/१३३; {mgul pa'i mid pa 'dren} कण्ठनाल्यपकर्षकाः शि.स.४५क/४२; कण्ठनालिका म.व्यु.३९६१ (६४ख); • भू.का.कृ. निगीर्णम् — {mchil pa gzan ma dang bcas pa mtsho chen por bcug la}… {nyas mid par gyur na} महत्युदकसरसि… सामिषं बडिशं प्रक्षिप्तं भवेत्…मत्स्येन निगीर्णं भवेत् शि.स.५७क/५५; गिलितम् — भक्षितचर्वितलिप्तप्रत्यवसितगिलितखादितप्सातम् ।। अ.को.२१४क/३.१.११०; गिल्यत इति गिलितम् । गिल अदने अ. वि.३.१.११०.
mid pa'i sbubs
कण्ठनाली — {kham gyi zas}…{de mid pa'i sbubs su zhugs par 'gyur la} कबडंकार आहारः …। सः…कण्ठनालीप्रलुठितश्च भवति श्रा.भू.३२क/७५.
mid par bgyis
= {mid bgyis/}
mid par bya
• क्रि. गिलेत् — {lag nyar blangs pa mid par mi bya'o//} नोद्गृहीतं गिलेत् वि.सू.३६क/४५; • कृ. अभ्यवहार्यम् — {mid par bya ba mi 'phrod pa sbyin na'o//} असम्प्रेयाभ्यवहार्यदाने वि.सू.१७ख/२०.
mid par bya ba
= {mid par bya/}
mid par byed
क्रि. अभ्यवहरति — {gang gis mid par byed pa dang /} {gang du mid par byed pa dang /} {gang gis mid pa na} येन चाभ्यवहरति । यत्र वाऽभ्यवहरति । येन वाऽभ्यवह्रियते श्रा.भू.८३क/२१८.
mid par byed pa
= {mid par byed/}
mid byed
= {mid par byed/}
min
= {ma yin/} {o pa/}
min pa
= {ma yin/} {o pa/}
mi'am ci
• सं. १. किन्नरः — {gang su dag phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams gzhal du med grangs med pa dag na yod pa'i lha dang klu dang}…{mi'am ci dang lto 'phye chen po dang} ये केचिद्दशसु दिक्षु अप्रमेयेष्वसंख्येयेषु लोकधातुषु देवा नागाः…किन्नरा महोरगाः अ.सा.७९क/४४; {rdo rje'i sgo zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na mi'am ci brgya stong phrag du ma gnas pa} वज्रमुखो नाम रोमविवरः, तत्रानेकानि किन्नरशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति का.व्यू.२२८ख/२९१ २. = {mi'am ci mo} किन्नरी — {de nas lag na zhags pa de/} /{mthong nas 'phral la rab skrag cing /} / ग्. {yo ba ri dwags mig can ma/} /{mi 'am ci rnams mtho ris song //} ततः सन्त्रासतरलाः सहसा हरिणेक्षणाः । किन्नर्यो दिवमुत्पेतुः पाशहस्तं विलोक्य तम् ।। अ.क.९४ख/६४.८३; {mi'am ci yid 'phrog ma bros so//} मनोहरा किन्नरी पलायते वि.व.२१२ख/१.८७; • ना. किन्नरम्, द्वीपम् — {gling ni/} {zla ba 'od dkar dag dang rab mchog ku sha dang ni mi'am ci dang} द्वीपं चन्द्रं सिताभं वरपरमकुशं किन्नरम् वि.प्र.१६९ख/१.१६; द्र.— {de bzhin du gling rnams te/} {'dzam bu'i gling rtsibs bcu gnyis pa}…{khrung khrung mchin pa'o//} {mi'am ci'i snying ngo //} तथा द्वीपाः—द्वादशारं जम्बूद्वीपम्… कालजं क्रौञ्चम्, किन्नरजं बुक्कम् वि.प्र.२३५क/२.३५.
mi'am ci ljon pa'i 'od
ना. द्रुमकिन्नरप्रभः, गन्धर्वः म. व्यु.३३८२.
mi'am ci bdag
किन्नरपतिः, किन्नरराजः — {mi'am ci bdag ljon pa yi/} /{bu mo yid 'phrog ma 'di ni/} /{bu mo lnga brgyas yongs bskor nas//} द्रुमस्य किन्नरपतेः कन्या कन्याशतैर्वृता । पञ्चभिः…एषा मनोहरा अ.क.९३ख/६४.७०.
mi'am ci dbang
• सं. किन्नरेन्द्रः — {mi'am ci'i dbang pos mngon par bstod pa} किन्नरेन्द्राभिष्टुतः ल.वि. २१२क/३१३; • ना. = {lus ngan} किन्नरेशः, कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः ।…किन्नरेशः अ.को.१३२ख/१.१.७१; किन्नराणामीशः किन्नरेशः अ.वि.१.१.७१.
mi'am ci mo
किन्नरी — {mi'am ci mo rnams kyis}… {glu dbyangs sgrogs} गीयते किन्नरीभिः मे.दू.३४६क/१.६०; {lha'am/} {lha mo'am}…{mi'am ci'am/} {mi'am ci mo'am/} देवो वा देवी वा…किन्नरो वा कन्नरी वा ल.अ.१५८क/१०६; {ri bong can gyi mdzes sdug dregs rgyas zhi byed ri dwags mig/} /{mi'am ci mo su zhig thub pa mchog gis gzigs sam ci//} अपि शमितशशाङ्कोद्दामसौन्दर्यदर्पा मुनिवर हरिणाक्षी किन्नरी काऽपि दृष्टा ।। अ. क.१०९क/६४.२५०; {mi'am ci mo yid 'phrog ma la} मनोहरां किन्नरीम् वि.व.२०८ख/१.८३; किन्नरकामिनी— {der ni gus pas de yi nyis 'gyur dag gis ni/} /{mi 'am ci mo rnams kyis de la mchod pa byas//} तत्राऽऽदरात्तद्द्विगुणाभिरेव स पूजितः किन्नरकामिनीभिः । अ.क.६९क/६.१८३; द्र.— {'dod ldan ma/} /{mi'am ci mo} किन्नरकामिनी अ.क.९४क/६४.७३.
mi'am ci'i grong khyer
किन्नरपुरम् — {brtson 'grus snying stobs stobs dang thabs/} /{brtan dang spro ldan rnams kyis kyang /} /{bgrod min mi'am ci yi ni/} /{grong khyer lam yang rim pas bshad//} वीर्यसत्त्वबलोपायधैर्योत्साहवतामपि । अगम्ये किन्नरपुरे क्रमाद्वर्त्म शशंस* च ।। अ. क.१०९ख/६४.२५६; {mi'am ci yi grong khyer lam/} /{bgrod dka' nyon mongs brgya yi rten//} दुर्गमः किन्नरपुरे मार्गः क्लेशशताश्रयः । अ.क.१०५ख/६४.२१६.
mi'am ci'i rgyal po
किन्नरराजः — {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs} सुमुखश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५८; {mi'am ci'i rgyal po ljon pa} द्रुमः किन्नरराजः वि. व.२१८ख/१.९६.
mi'am ci'i bdag po
= {mi'am ci bdag/}
mi'am ci'i mna' ma
किन्नरीस्नुषा— {ngud mor mi'am ci yi bran/} /{dgod pa na ni mi'am ci yi/} /{mna' ma} रुदन्यां किन्नरीचेट्यो हसन्यां किन्नरीस्नुषा । वि.व.२१३ख/१.८९.
mi'am ci'i bu
किन्नरपुत्रः — {mi'am ci'i rgyal po sdong po dang mi'am ci'i bu dang mi'am ci'i bu mo lta bu'i lus kyi sprin du mngon par 'thon cing sems can yongs su smin par byed pa} द्रुमकिन्नरराजकिन्नरपुत्रकिन्नरकन्यासदृशात्मभावमेघनिश्चरितान् सत्त्वान् परिपाचयमानान् ग.व्यू.१०४क/१९३.
mi'am ci'i bu mo
किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०; किन्नरकन्यका — {zhes pa rngon pa'i bu yis dris/} /{de la thub pas rab smras pa/} /{mi'am ci yi bu mo rnams/} /{snyan par brjod pa 'di dag len//} इति लुब्धकपुत्रेण पृष्टस्तं मुनिरब्रवीत् । गायन्ति मधुरालापमेताः किन्नरकन्यकाः ।। अ.क.९३ख/६४.७०; किन्नरदारिका — {mi'am ci'i bu mo zhig gis drang srong gzhon nu de mthong nas chags par gyur te} यावत्तत्र किन्नरदारिका ऋषिकुमारं दृष्ट्वा संरक्ता अ.श.२०२क/१८६.
mi'am ci'i bran
किन्नरीचेटिः, ओ टी — {ngud mor mi'am ci yi bran/} /{dgod pa na ni mi'am ci yi/} /{mna' ma} रुदन्यां किन्नरीचेट्यो हसन्यां किन्नरीस्नुषा । वि.व. २१३ख/१.८९.
mi'am ci'i dbang po
= {mi'am ci dbang /}
mi'am ci'i dbang pos mngon par bstod pa
वि. किन्नरेन्द्राभिष्टुतः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {mi'am ci'i dbang pos mngon par bstod pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…किन्नरेन्द्राभिष्टुत इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
mi'i keng rus 'phreng ba can
वि. नरकङ्कालमालिनी — {nges par dmyal ba'i gnas dag ni/} /{'di yi mdun na bstar byas pa/} /{mi yi keng rus 'phreng ba can/} /{nags kyi sa gzhi rab tu smra//} नरकं नियतावासमस्य सज्जीकृतं पुरः । नरकङ्कालमालिन्यो वदन्ति वनभूमयः ।। अ. क.१३१क/६६.७०.
mi'i skad du smra ba
वि. मनुष्यप्रलापी — {yul 'khor skyong skyed mos tshal de na bya'i tshogs mi'i skad du smra ba ne tso dang}…{shang shang te'u rnams 'khod do//} तस्मिन् पुना राष्ट्रपाल उद्याने शुक…जीवंजीवका मनुष्यप्रलापिनः पक्षिणोऽभूवन् रा.प.२४६ख/१४५.
mi'i skad shes pa
वि. मानुषप्रलापी— {drang srong de'i mdza' bo yang ri bong mi'i skad shes pa zhig yod de} तस्य च ऋषेः शशो वयस्यो मानुषप्रलापी अ.श.१०४ख/९४.
mi'i skye gnas
मानुष्ययोनिः — {der lhung ba rnams mi'i skye gnas kyang 'thob par dka' na mya ngan las 'das pa lta ci smos te} यत्र विनिपतितानां दुःखेन मानुष्ययोनिरपि समापद्यते, प्रागेव निर्वृतिः ल.अ.१५५ख/१०२.
mi'i skyon gyi yul can
वि. नृदोषविषयम् — {de dag yod na mi'i skyon gyi/} /{yul can shes skye mi 'gyur min//} नृदोषविषयं ज्ञानं तेषु सत्सूपजायते । त.स.११०ख/९६३.
mi'i kha dog las 'das pa
वि. अतिक्रान्तो मानुषवर्णम् — {khye'u}…{mi'i kha dog las ni 'das lha'i kha dog ni ma thob pa} दारकः…अतिक्रान्तो मानुषवर्णमसम्प्राप्तश्च दिव्यं वर्णम् अ.श.१६७क/१५५; अतिक्रान्तो मानुषं वर्णम् — {lha bdag cag gi yul na khye'u mdzes ldan zhes bgyi ba mi'i kha dog las ni 'das/} {lha'i kha dog ni ma thob pa zhig mchis te} अस्ति देव अस्मदीये विषये सुन्दरो नाम कुमारोऽतिक्रान्तो मानुषं वर्णमसम्प्राप्तश्च दिव्यं वर्णम् अ.श.२८५क/२६२.
mi'i khrag la dga'
वि. नररुधिररतः, ओ ता— {mi mo 'dod la rjes su chags ma/} {srin mo mi'i khrag la dga' zhing gsod pa'i sems ma te/} {klu mo dag kyang 'o ma'i zas can rab mchog sa'i steng du rnal 'byor pa yis mchod par bya} नारी कामानुरक्ता, नररुधिररता राक्षसी मारचित्ता, क्षीराशा नागिनी स्यात् प्रवरभुवितले योगिना पूजनीया वि.प्र.१६६क/३.१४६.
mi'i 'khor lo
मनुष्याणां चक्राणि — {lha dang mi'i 'khor lo bzhi'i ming la} ( चत्वारि देवमनुष्याणां चक्राणि)— {mthun pa'i yul na gnas pa} प्रतिरूपदेशवासः, {skyes bu dam pa la brten pa} सत्पुरुषापाश्रयम्, {bdag nyid kyis yang dag pa'i smon lam btab pa} आत्मनः सम्यक्प्रणिधानम्, {sngon yang bsod nams byas pa'o//} पूर्वे च कृतपुण्यता म.व्यु.१६०६ (३६ख).
mi'i gang zag
मनुष्यपुद्गलः — {nye bar len pa gang gis mi'i gang zag de gdags pa} येनोपादानेन स मनुष्यपुद्गलः प्रज्ञप्यते प्र.प.७९ख/१०१.
mi'i mgo thod
नरशिरःकपालम् लो.को.१८२६; द्र. {mi'i thod pa/}
mi'i mgon
= {mi'i mgon po/}
mi'i mgon po
१. = {rgyal po} नरनाथः, नृपः — {bder bzhugs de bzhin gshegs pa la/} /{mi yi mgon pos rab smras pa//} सुखोपविष्टं प्रोवाच नरनाथस्तथागतम् ।। अ.क.३५०क/४६.३५; {ri mo mthong ba nyid kyis ni/} /{mig dag yongs 'dris mi yi mgon/} /{de yis mthong nas skad cig ni/} /{skyengs pa dang bcas sa la bltas//} सा चित्रदर्शनेनैव दृष्ट्वा परिचितं दृशोः । नरनाथं सवैलक्ष्यल(?)क्षणं क्षितिमैक्षत ।। अ.क.१८२क/२०. ८१; {de skad mi mgon gyis brjod pa/} /{blo ldan snying la reg pa'i tshig/} /{thos nas blon po chen po yis/} /{sa yi bdag la lan gsol ba//} इत्युक्तं नरनाथेन हृदयस्पर्शि धीमताम् । वचः श्रुत्वा महामात्यः प्रत्यभाषत भूपतिम् ।। अ.क.२८ख/५३.१७ २. = {sangs rgyas} नरनायकः, बुद्धः — {'jam dpal ci yi phyir na 'di lta bu/} /{mi yi mgon pos 'od zer 'di}…{rab tu btang //} किं कारणं मञ्जुशिरी इयं हि रश्मिः प्रमुक्ता नरनायकेन । स.पु. ५क/३; स.पु.११क/१६; द्र. {mi'i 'dren pa/}
mi'i 'gro bar gtogs pa
वि. मनुष्यगतिगतः — {mi'i 'gro bar gtogs pa khyim par gyur pa srog dang ldan pa nye du ma yin pa nyid ni ltung ba'i byed pa po yin no//} मनुष्यगतिगतो गृहीभूतः प्राण्यज्ञातिरापत्तिकृत् वि.सू. २४ख/३०.
mi'i rgyal po
वि. मनुष्यराजः — {btsun pa bcom ldan 'das mi'i rgyal po gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po'i} अस्य भदन्त भगवन्सुवर्णप्रभासोत्तमस्य सूत्रेन्द्रराजस्य…मनुष्यराजस्य सु.प्र.२३ख/४७.
mi'i rgyud kyis yongs su bzung ba
वि. मनुष्यगतिपरिगृहीतः म.व्यु.९२३० (१२७क).
mi'i rgyun lugs med pa
वि. निर्मानुषसम्पातः — {'brog dgon pa mi'i rgyun lugs med cing sgra mi grag pa}…{zhig na} अन्यतमस्मिन्नरण्यवनप्रदेशे निर्मानुषसम्पातनीरवे जा.मा.१४५ख/१६९.
mi'i dngos po
मनुष्यभावः — {de bzhin gshegs pa 'byung ba dang dad pa dang mi khom pa brgyad spangs pa'i mi'i dngos po zhes bya ba ste/} {'di yang dag 'byor pa} एष तथागतोत्पादः श्रद्धाऽक्षणविमुक्तो मनुष्यभावः इत्ययं समागमः बो.प.४५क/५.
mi'i chos can
= {mi'i chos ldan/}
mi'i chos ldan
= {lus ngan} मनुष्यधर्मा, कुबेरः — कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः । मनुष्यधर्मा अ.को.१३२ख/१.१.७०; मनुष्यस्येव धर्मोऽस्येति मनुष्यधर्मा अ.वि.१.१.७०.
mi'i chos bla ma
अनुत्तरमनुष्यधर्मः — {mi'i chos bla ma brjod pa'i ltung byed do//} उत्तरमनुष्यधर्मारोचने (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३०क/३७; उत्तरिमनुष्यधर्मः — {mi'i chos bla ma brdzun du smra ba} उत्तरिमनुष्यधर्ममृषावादः अभि.स्फु.३९क/६४३.
mi'i chos bla ma brjod pa
उत्तरमनुष्यधर्मारोचनम् — {mi'i chos bla ma brjod pa'i ltung byed do//} उत्तरमनुष्यधर्मारोचने (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३०क/३७; म.व्यु.८४२५ (११६ख).
mi'i chos bla ma smra ba
उत्तरमनुष्यधर्मप्रलापः म.व्यु.८३६७ (११६क).
mi'i chos bla ma brdzun du smra ba
पा. उत्तरिमनुष्यधर्ममृषावादः, पतनीयभेदः — {ltung bar 'gyur ba}… {rnam pa bzhi ste/} {mi tshangs par spyod pa dang}…{mi'i chos bla ma brdzun du smra ba zhes bya'o//} पतनीयम्… चतुर्विधम्—अब्रह्मचर्यं… उत्तरिमनुष्यधर्ममृषावादश्च अभि.स्फु.३९क/६४३.
mi'i mchog
= {mi mchog/}
mi'i mchod sbyin
नृयज्ञः, पञ्चसु महायज्ञेष्वन्यतमः मि. को.२९क ।
mi'i 'jig rten
= {mi yul} मनुष्यलोकः — {lha dag gi nang du song nas mi'i 'jig rten du lan cig phyir 'ong ba'i phyir phyir 'ong ba ste} देवान् गत्वा सकृन्मनुष्यलोकागमनात् सकृदागामी अभि.भा.२१ख/९४६; मर्त्यलोकः — {skabs der sdom brtson brtul zhugs can/} /{rab bzang mi yi 'jig rten gyi/} /{ku sha'i grong khyer mtsho yi 'gram/} /{u dum ba ra'i nags na gnas//} अत्रान्तरे मर्त्यलोके कुशिपुर्यां सरस्तटे । उदुम्बरवने तस्थौ सुभद्राख्यो यतिव्रतः ।। अ.क.१८१ख/८०.८; नृलोकः — {khyod kyi chos spyad gyur na mi yi 'jig rten phal cher ni//} त्वयि च चरति धर्मं भूयसाऽयं नृलोकः जा.मा.१३८क/१६०; मर्त्यः— {mi yi 'jig rten 'dir mngal nas skyes pa rnams 'chi ba'i dus su chu yis me rnam par nyams par byed do//} इह मर्त्ये गर्भजानां मरणकाले तोयेनाग्नेर्विनाशः क्रियते वि.प्र.३२ख/४.७.
mi'i rjes
मनुष्यपदम् लो.को.१८२६.
mi'i nyi ma
वि. नरादित्यः — {mtshan mchog dag gis rgyas pa yi/} /{mi yi nyi ma nyan thos bcas//} सश्रावको नरादित्य आकीर्णो वरलक्षणैः । अ.श.१४४ख/१३४.
mi'i rten can
वि. मनुष्याश्रयः — {de yang kun rdzob shes pa dang bsam gtan mtha' na yod pa dang mi g}.{yo ba'i chos can gyi yin pa dang mi'i rten can yin no//} तदपि हि संवृतिज्ञानं ध्यानेऽन्त्येऽकोप्यधर्मणः, मनुष्याश्रयं च अभि.भा.५९क/११०१.
mi'i rten can nyid
मनुष्याश्रयत्वम् — {mi g}.{yo ba'i chos can gyi yin pa dang mi'i rten can nyid yin no//} अकोप्यधर्ममनुष्याश्रयत्वम् अभि.भा.५९ख/११०२.
mi'i tha ma
वि. नराधमः — {mi yi tha ma de dag ni/} /{srin po byi la'i mngal du skye//} (?) ऋक्षमार्जारयोनौ च जायतेऽसौ नराधमः ।। शि.स.७६क/७४.
mi'i thod pa
नरकपालः, ओ लम्— {phyag gi pad+ma g}.{yas dang g}.{yas min de dag la gri gug dang dpal ldan zhes pa mi'i thod pa'o//} तस्मिन् करकमले सव्येऽवसव्ये कर्तिका श्रीति नरकपालम् वि.प्र.७१ख/४.१३२; मानुषकपालः — {zhi ba la shel gyi bum pa'o//}…{bsad pa la mi'i thod pa'o//} शान्तिके स्फाटिककलशाः… मारणे मानुषकपालाः वि.प्र.९६क/३.१२.
mi'i dam pa
वि. नरोत्तमः — {der ni chos mdzod 'dzin pa ci 'dra ba/} /{de dag ma lus mi yi dam pas mkhyen//} धर्मकोशधर तत्र यादृशा तान् प्रजानसि नरोत्तमाखिलान् रा.प.२३०क/१२३; मनुष्योत्तमः — {'jig rten kun mchog mi yi dam pa phul gyi rnams/} /{shA kya seng ge'i chos la byin rlabs dam pa mdzad//} (?) शाक्यकुलजस्य धर्मैर्देवमनुष्योत्तमैः कृतमधिष्ठानम् ।। द.भू.१७३ख/६; द्र. {mi mchog/}
mi'i dri
मनुष्यगन्धः — {de'i mi'i dri bshal ba lags so//} तस्याः स मनुष्यगन्धो नश्यति वि.व.२१७क/१.९४; मानुषगन्धः लो.को.१८२६.
mi'i bdag po
• सं. १. = {rgyal po} नृपतिः — {mi'i bdag po dang nye bar 'ongs nas/} {rgyal bar gyur cig ces bya ba'i tshig gi shis pa brjod de/} {rgyal po la 'di skad ces smras so//} नृपतिसमीपमुपेत्य जयाशीर्वचनपुरःसरं राजानमित्युवाच जा.मा.९क/९; {gling bzhi mi yi bdag po} द्वीपचतुर्नृपतिः रा.प.२२८ख/१२१; नरपतिः — {mi bdag blon po btsun mo dang /} /{bcas pas tshig de thos gyur nas//} इति सान्तःपुरामात्यः श्रुत्वा नरपतिर्वचः । अ. क.२३०ख/२५.७१; नराधिपः — {gzhan gyi yul 'phrog pa ni mi'i bdag po rnams kyi chos yin no//} परविषयापहरणं तु नराधिपधर्मः प्र.अ.३क/५; {nyi ma'i 'od zer gyis gdungs pa/} /{rnam par sal ba'i gdugs dkar can/} /{de rnams nang na mi bdag ces//} सितातपत्रापिहितब्रध्नपादो नराधिपः । तेषां मध्य इति त.स.५८क/५५६; नृपः — {mchod sbyin brgya pa'i stan phyed la/} /{mi yi bdag po dpal ldan bzhugs//} उपाविशन्नृपः श्रीमानासनार्धे शतक्रतोः ।। अ.क.४४क/४.८८; {de yi rigs brgyud chen po la/} /{dpal ldan mi bdag gso sbyong 'phags/}…{byung //} तस्यान्वये महत्यासीन्नृपः श्रीमानुपोषधः । अ.क.२३३क/२६.११; नरपः — {thabs mtha' yas pa las byung ba'ang /} /{ming 'brel yang dag rig pa rnams/} /{chos mthun nyid la mi ltos kyang /} /{mi bdag nyid las 'byung 'gyur te//} अनन्तोपायजन्याश्च समाख्यायोगसंविदः । साधर्म्यमनपेक्ष्यापि जायन्ते नरपादिषु ।। त.स.५८क/५५६; नराधिपतिः — {rta dang glang po la zhon pa'i skyes bu mang po dang lhan cig 'gro ba'i mi'i bdag po la ltos shig} पश्य नराधिपतिं बहुभिर्गजतुरगाधिरूढैः पुरुषैः सह गच्छन्तम् त.प.५२ख/५५६; मनुजेन्द्रः — {der ni stan gcig la 'dug pa'i/} /{lha dbang mi yi bdag po dag/} /{yon tan tshogs ni rgya che ba'i/} /{gzugs ni khyad par med par mthong //} एकासनजुषोस्तत्र सुरेन्द्रमनुजेन्द्रयोः । रूपं गुणगणोदारं निर्विशेषमदृश्यत ।। अ.क.४४क/४.८९; नरनाथः — {bkres skom ngal bas gzir ba de/} /{mi bdag gis kyang mthong gyur nas/} /{snying rje'i rgya mtshos ring po nas/} /{'ong ba yi ni rgyu mtshan dris//} नरनाथोऽपि तं दृष्ट्वा क्षुत्पिपासाश्रमातुरम् । पप्रच्छ करुणासिन्धुर्दूरागमनकारणम् ।। अ.क.२२ख/५२.३७ २. = {bcu drug} नृपः, षोडश इति संख्याद्योतकः — {mi bdag ces pa ni bcu drug ste} नृप इति षोडश वि.प्र. १७६ख/१.३० ३. = {mi'i bdag po nyid} नृपत्वम्— {bud med ngan ma'i lto na mi bdag dang /} /{sa la rin chen gzugs yod ji lta bar//} जघन्यनारीजठरे नृपत्वं यथा भवेन्मृत्सु च रत्नबिम्बम् । र.वि.१०६ख/६०; • ना. विशांपतिः, नृपः — {de'i tshe de'i dus na rgyal po mi'i bdag po zhes bya ba 'khor los sgyur ba}…{zhes bya ba byung ba} स तेन कालेन तेन समयेन विशांपतिर्नाम राजाऽभूच्चक्रवर्ती ग.व्यू.१११ख/२०१.
mi'i 'dren pa
वि. नरनायकः, बुद्धस्य — {mi yi 'dren pa byang chub sangs rgyas la/} /{der ni me tog char pa rab tu phab//} पुष्पाण वर्षं प्रमुमोचु तत्र बुद्धे च बोधिं नरनायकेऽस्मिन् ।। स.पु.७३क/१२१.
mi'i gnas
मनुष्यभवनम् — {bsku ba grub pa'i skyes bu ni mi'i gnas thams cad na rnam par spyod kyang mi kun gyis mi mthong ngo //} अञ्जनसिद्धः पुरुषः सर्वमनुष्यभवनेषु चानुविचरति, सर्वमारै (?मनुष्यै)श्च न दृश्यते ग. व्यू.३२०ख/४०४; मनुजावासः — {mi'i gnas te mi'i 'jig rten} मनुजावासो मर्त्यलोकः वि.प्र.२२२ख/२.२; मनुष्याश्रयः — ग्. {yas g}.{yon gyi rtsib logs gnyis nas 'od gzer brgya stong grangs med pa phrag bcu 'byung ste/} {byung nas kyang phyogs bcur mi'i gnas rnams snang bar byas te} वामदक्षिणाभ्यां पार्श्वाभ्यां दशरश्म्यसंख्येयशतसहस्राणि निश्चरन्ति । निश्चर्य दशदिशं मनुष्याश्रयानवभासयन्ति द.भू.२६३क/५६; मनुजालयः — {mi yi gnas su skyes pa yi/} /{rgyal po rnams kyi skye ba dang /} /{rgyu gang gis na yul rnams su/} /{rgyal por 'gyur ba bshad par bya//} नाराणां सम्भवं वक्ष्ये युक्त्वाऽहं मनुजालये । हेतुना येन राजानो भवन्ति विषयेषु च ।। सु.प्र.३७ख/७१.
mi'i sna
नरनासिका — {lte ba'i steng du g}.{yung mo gang /} /{a ba d+hU tI mi yi sna//} नाभ्यूर्ध्वं डोम्बिनी या तु अवधूती नरनासिका ।। वि.प्र.६२ख/४.११०.
mi'i puN da ri ka
नरपुण्डरीकः लो.को.१८२६.
mi'i dpa' bo
वि. नरवीरः — {mi yi dpa' bo 'gro la lam me ba/} /{mgon po yon tan rgya mtsho bdag gis mthong //} भासते हि जगन्नरवीरो दृष्टु मया गुणसागर नाथः । रा.प.२२९क/१२१.
mi'i dpa' mo
ना. नरवीरा, यक्षिणी — {mi'i dpa' mo'i sngags ni}…{mi'i dpa' mo'i cho ga ni 'di'o//} नरवीराया मन्त्रः…नरवीराया एष विधिः म.मू.२८५क/४४३.
mi'i phyugs
वि. नरपशुः — {kye mi'i phyugs khyod bdag gis 'dir ni ltung bar bya} हे नरपशो पातनीयस्त्वमत्र मया वि.प्र.१७८ख/३.१९१.
mi'i byad gzugs
मनुष्यवर्णः — {ji ltar 'dod pa bzhin du sprul bar byed do//}…{mi'i byad gzugs dang}…{byang chub sems dpa'i byad gzugs dang de bzhin gshegs pa'i sku byad rnams so//} यथाकामं निर्मिमीते…मनुष्यवर्णं… बोधिसत्त्ववर्णं तथागतवर्णम् बो.भू.३५क/४५.
mi'i bla
= {mi'i bla ma/}
mi'i bla ma
वि. नरगुरुः— {bdag cag srungs shig lha mi'i bla ma rdo rje ldan pa} अस्मान् रक्षाहि वज्रिन् त्रिदशनरगुरो वि.प्र.४८क/४.५०; नरपतिः म.व्यु.३७०४ (६२क).
mi'i dbang
= {mi'i dbang po/}
mi'i dbang po
नरेन्द्रः १. = {rgyal po} नृपः — {gser ltar dag pa mi yi dbang po'i bu/} /{pad rdzing dpal gyi pad ma'i 'dab 'dra'i spyan//} नरेन्द्रसूनुः कनकावदातः श्रीपद्मिनीपद्मपलाशनेत्रः । अ.क.५०ख/५९.६; नरेश्वरः — {bA rA Na sIr mi yi dbang /} /{dbang po'i sde chen zhes pa byung //} महेन्द्रसेननामाऽभूद् वाराणस्यां नरेश्वरः । अ. क.२५५क/३०.३; अ.क.१८०ख/२०.६३; मनुजेन्द्रः — {mi yi dbang po'i snying stobs ni/} /{rab rgyas de mthong lha dbang gis/} /{srin po'i gzugs ni yongs btang nas/} /{thal mo sbyar nas de la smras//} मनुजेन्द्रस्य देवेन्द्रस्तद्दृष्ट्वा सत्त्वमूर्जितम् । रक्षोरूपं परित्यज्य तमुवाच कृताञ्जलिः ।। अ.क.२५ख/३.७३; मनुजेश्वरः— {sngon med dge mtshan ldan pa de/} /{mthong nas mi yi dbang po ni/} /{skad cig mig ni 'dzum bral bas/} /{lha nyid thob pa bzhin du gyur//} अपूर्वकौतुकवतीं तां दृष्ट्वा मनुजेश्वरः । अमरत्वमिव प्राप निर्मिमेषेक्षणः क्षणम् ।। अ. क.१४२ख/६८.१८; मनुष्येन्द्रः — {rgyal po'i bu rkang bkra la sogs pa'ang sngon gyi tshe rabs la sha za ba'i nyes pa'i bag chags kyis mi'i dbang por gyur kyang sha za bar gyur ro//} कल्माषपादप्रभृतयो नृपपुत्राः पूर्वजन्ममांसाददोषवासनतया मनुष्येन्द्रभूता अपि सन्तो मांसादा अभूवन् ल.अ.१५५ख/१०२; नृपः — {mi yi dbang pos sra ba'i mdas bsnun kyang /} /{yid ni yongs su gnod par sems ma gyur//} दृढबाणहतेन नृपेण नैव मनः परिदूषितमासीत् ।। रा.प.२३७ख/१३३ २. = {sangs rgyas} बुद्धः — {mi dbang seng ge'i 'gram pa rang byung bim pa'i sgros//} सिंहहनु नरेन्द्रो बिम्बोष्ठः स्वयम्भूः रा.प.२४९ख/१५०.
mi'i dbang pos mngon du yang dag par mchod pa
वि. मनुजेन्द्राभिसम्पूजितः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{mi'i dbang pos mngon du yang dag par mchod pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…मनुजेन्द्राभिसम्पूजित इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
mi'i gtso bo
वि. नरोत्तमः, बुद्धस्य — {mi yi gtso bo nyid kyi gnas/} /{'di la bdag kyang the tshom 'tshal//} ममापि संशयो ह्यत्र स्वके स्थाने नरोत्तम । स.पु.१५क/२४.
mi'i mtshan nyid brtag pa rgya mtsho zhes bya ba
ना. सामुद्रिकनामतनुलक्षणपरीक्षा, ग्रन्थः क.त.४३३८.
mi'i yul
= {mi yul/}
mi'i rwa
नरशृङ्गम् — {mi yi rwa sogs med pa las/} /{ldog pa gang yin rang mtshan nyid//} असतो नरशृङ्गादेर्यच्च भिन्नं स्वलक्षणम् । त.स.३९ख/४०५.
mi'i rigs
मनुष्यजातिः — {rang gi rigs te mi'i rigs su 'byung ba lha'i mig ma yin pa la sogs pa'i mtshan nyid can gyi rang bzhin} स्वजातीः मनुष्यजातिभाविनीः प्रकृतीरदिव्यचक्षुष्ट्वादिलक्षणाः त.प.२६५क/९९८.
mi'i rigs nas rigs su skye ba
पा. मनुष्यकुलंकुलः, कुलंकुलभेदः — {rigs nas rigs su skye ba de ni rnam pa gnyis te/} {lha'i rigs nas rigs su skye ba ni}…{mi'i rigs nas rigs su skye ba ni mi dag gi nang du rigs gnyis sam gsum du 'khor nas gling de'am gzhan du yongs su mya ngan las 'da' ba gang yin pa'o//} स एव कुलंकुलो द्विविधः—देवकुलंकुलः…मनुष्यकुलंकुलः, यो मनुष्येषु तत्र वाऽन्यत्र वा द्वीपे (द्वे त्रीणि वा कुलानि संसृत्य) परिनिर्वाति अभि.भा.२१ख/९४६.
mi'i rus pa
मानुषास्थि — {nag po la ni bsad pa la mi rus dang bskrad pa la bya rog gi mjug sgro dang} कृष्णायां मानुषास्थि मारणे, काकपिच्छान्युच्चाटने वि.प्र. ९५ख/३.८; {sbrang chen snag tsha byas nas ni/} /{mi yi rus pa'i smyu gus ni/} /{glegs bam sor ni bcu gnyis pa/} /{gro gar dam tshig can gyis bri//} भूर्जपत्रे लिखेत् समयी द्वादशाङ्गुलपुस्तकम् । महामधुमसिं कृत्वा लेखन्या मानुषास्थिभिः ।। हे.त.२६ख/८८.
mi'i lus
= {mi lus/}
mi'i sha
मानुषमांसम्— {mi'i sha ni thams cad du'o//} सर्वत्र मानुषमांसस्य वि.सू.७७क/९४.
mi'i sa
= {mi yul} मर्त्यभूमिः — {gang phyir mi yi sa 'das nas/} /{de ni shin tu che ba'i sa/} /{bsod nams rang bzhin gyis 'thob ste/} /{snying stobs legs byas min pas min//} मर्त्यभूमिमतिक्रम्य सा हि भूमिर्महीयसी । आसाद्यते पुण्यमयी नासत्त्वैर्नाकृतात्मभिः ।। अ.क.५८ख/६.६४.
mi'i seng ge
• सं. = {sangs rgyas} नरसिंहः, बुद्धः — {sems can tshogs kyi 'gro drug gang bstan pa/}…/{mi yi seng ges kun rdzob btags pa mdzan//} संवृति प्रज्ञपयी नरसिंहः षड्गतयो भणि सत्त्वगणानाम् । शि.स.१४३क/१३७; • ना. नरसिंहः, विष्णोरवतारः — {de'i phyir te bdag la sogs pa'i dngos po gang gi phyir tshul gnyis pa yin na yang mi'i seng ge bzhin du cha med par 'dod de} आत्मादिकं वस्तु । यस्मात्तद् द्विरूपमपि सन्निर्भागमिष्यते, यथा—नरसिंहः त.प.२१९क/१५५; {mi yi seng ge'i gnas skabs} नरसिंहावस्था वि.प्र.२२४क/२.६.
mi'i seng ge'i
नारसिंहम् — {de bzhin du zla ba bdun pa nas skye ba'i nyin zhag gi bar du mi yi seng ge'i dngos po la rab tu skye bar 'gyur te} एवं सप्तमासाज्जातदिनं यावत् नारसिंहे भावे प्रसूतिर्भवति वि.प्र.२२४ख/२.७.
mi'i seng ge'i gnas skabs
नरसिंहावस्था — {de bzhin du btsa' ba'i dus su gcig ste/} {mi yi seng ge'i gnas skabs so//} तथैका प्रसवनकाले नरसिंहावस्था वि.प्र. २२४क/२.६.
mi'i srid pa
पा. मनुष्यभवः, भवभेदः — {srid pa ni bdun te/} {dmyal ba'i srid pa dang dud 'gro'i srid pa dang yi dwags kyi srid pa dang lha'i srid pa dang mi'i srid pa dang las kyi srid pa dang srid pa bar ma'o//} सप्त भवाः—नरकभवस्तिर्यग्भवः प्रेतभवो देवभवो मनुष्यभवः कर्मभवोऽन्तराभवः अभि.भा.१११ख/३९०; मानुषो भवः — {deng du bdag tshe 'bras bu yod/} /{mi yi srid pa legs par thob//} अद्य मे सफलं जन्म सुलब्धो मानुषो भवः । बो.अ.७ख/३.२५.
mi'i lha
• सं. = {rgyal po} नरदेवः, नृपः — {mi yi lha ni nam mkha' las/} /{sde dang bcas pa rab tu gshegs//} नभसा नरदेवोऽयं सह सैन्यैः प्रसर्पति । अ.क.४१ख/४. ५७; • ना. मानवेन्द्रः, नृपः — {rgyal po mi yi lha zhes pa/} /{li ts+tsha bI rnams rigs su byung /} /{de yang sngags kyi don bsgrubs te/} /{longs spyod che dang ldan par 'gyur//} राजा मानवेन्द्रस्तु लिच्छवीनां कुलोद्भवः । सोऽपि मन्त्रार्थसिद्धस्तु महाभोगी भविष्यति ।। म.मू.३११क/४८५.
mi'u
= {mi'u thung /}
mi'u thung
• वि. वामनः — {smad 'chal dang}…{mi'u thung dang} …{rkang 'bam dag rab tu 'byin par byed nas}… {de lta bu dag kyang rab tu dbyung bar mi bya'o//} काण्डरिक… वामन…श्लीपदान् प्रव्राजयन्ति…एवंविधा अपि न प्रव्राजयितव्याः वि.व.१३१क/२.१०७; वि.सू.४ख/४; वामनकः — {mi'u thung gi gzugs kyis slong ba mchis nas} वामनकरूपेण याचनकः… समागतः का.व्यू. २१३क/२७२; खर्वः — खर्वो ह्रस्वश्च वामनः अ.को.१७३क/२.६.४६; खर्वति विकलाङ्गस्यापेक्षया श्रेष्ठत्वेन दृश्यत इति खर्वः । खर्व दर्पे अ.वि.२.६.४६; • पा. वामनः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}… {mi'u thung dang}… {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…वानर (?वामनः)…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; • ना. वामनः, विष्णोः पञ्चमोऽवतारः — {chu gter gyis ni skyes bu mchog la dpal mo byin byas te/} /{ci ste de ni stobs ldan la slong mi 'u thung shes nas//} दत्त्वा श्रियं जलनिधिः पुरुषोत्तमाय ज्ञात्वाऽथ वामनतरं बलियाच्ञया तम् । अ. क.८५क/६३.२५; वि.प्र.२२४क/२.६.
mi'u thung ma
ना. वामनी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{mi'u thung ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…वामनी…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
mir
= {mi ru/}
mir skye ba
मनुष्योपपत्तिः — {mir skye bar lung ston par bzhed na ni pus mo gnyis su mi snang bar 'gyur ro//} मनुष्योपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, जानुनोरन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
mir skye ba 'thob pa
मनुष्यप्रतिलाभः — {mir skye ba 'thob pa ni rnyed par dka' ba yin/} {de bzhin gshegs pa 'byung ba yang rnyed par dka' ba yin} दुर्लभो मनुष्यप्रतिलाभः, दुर्लभश्च तथागतप्रादुर्भावः अ.श.२७६क/२५३.
mir gyur
= {mir gyur pa/}
mir gyur pa
• वि. मनुष्यभूतः — {mi rnams kyi nang du mir gyur pa rnams kyi mchog} अग्रः… मनुष्येषु वा मनुष्यभूतानाम् अ.श.२८क/२४; • पा. १. मानुष्यप्रतिलाभः, क्षणसम्पद्भेदः — {mir gyur te khom pa phun sum tshogs shing rnam par dag pa yang shin tu dkon} दुर्लभो मानुष्यप्रतिलाभः । दुर्लभा क्षणसम्पद्विशुद्धिः ग.व्यू. ३८१क/९० २. मनुष्यत्वम्, स्वार्थसम्पद्भेदः — {de la mir gyur pa gang zhe na} तत्र मनुष्यत्वं कतमत् श्रा.भू. ३ख/५.
mir chags pa
मानुष्यविग्रहः म.व्यु.९२३६ (१२७ख).
mis
= {mi yis/}
mis skyed
वि. नृजः, ओ जा — {mi sdug ma chags sa bcu dang /} /{dmigs pa 'dod snang mis skyed do//} अलोभो दशभूः कामदृश्यालम्बा नृजाऽशुभा ।। अभि.को.१९क/६.११.
mis skyed pa
= {mis skyed/}
mis byas nyid
नरधर्मता — {mis byas nyid phyir de dag la/} /{brda 'brel yang dag par yod min//} समयो हि न सम्बन्धो नरधर्मतया तयोः । त.स.९४क/८५६.
mis byas pa
= {skyes bus byas pa/}
mis byin
ना. नरदत्तः १. असितर्षेः भागिनेयः — {de'i tshe ri'i rgyal po gangs ri'i ngos la drang srong chen po nag po zhes bya ba mngon par shes pa lnga dang ldan pa zhig snag gi tsha bo mis byin zhes bya ba dang lhan cig tu 'dug 'dug pa las} तेन च समयेन हिमवतः पर्वतराजस्य पार्श्वे असितो नाम महर्षिः प्रतिवसति स्म पञ्चाभिज्ञः सार्धं नरदत्तेन भागिनेयेन ल.वि.५४ख/७२ २. सत्पुरुषः— {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang}…{mis byin dang} भद्रपालपूर्वङ्गमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषै सार्धम् । तद्यथा—भद्रपालेन…नरदत्तेन स.पु.२ख/२.
mis byin gyi bu
ना. नारदः, ब्राह्मणः — {bram ze mis byin gyi bu yang bkra mi shis pa'i sgra sgrogs par rmis pa dang} नारदं च ब्राह्मणममङ्गल्यशब्दं श्रावयन्तमपश्यत् ल. वि.१४८ख/२१९; म.व्यु.३४७० (५९क).
mis gtsang gi mchod sbyin
पुरुषमेधयज्ञः म.व्यु.५०६२ (७६ख).
mu
• सं. १. = {mtha'} अन्तः — {mtha' yas mu med pa'i 'jig rten gyi khams dag nas} अनन्तानन्तेषु च लोकधातुषु म.मू.९३क/५; पर्यन्तः — {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams mtha' yas mu med pa dag na} दशसु दिक्ष्वनन्तापर्यन्तेषु लोकधातुषु बो.भू.१२३ख/१५९ २. कोटिः — {mu bzhi bya'o//} {mu dang po ni ma 'ongs pa'i phra rgyas kun du 'gro ba rnams so//} तस्माच्चतुष्कोटिकं क्रियते । प्रथमा कोटिरनागताः सर्वत्रगा अनुशया इति अभि.स्फु.१०५ख/७८८; कोटिकः — {mu bzhi ste/} {mu dang po ni} चतुःकोटिकः । प्रथमा कोटिः अभि.भा.४०ख/८१ ३. तटः — ग्. {yang sa'i mu na gnas rnams la/} /{ra ba lta bur gyur pa'ang khyod//} त्वं प्रपाततटस्थानां प्राकारत्वमुपागतः ।। श.बु.११४क/१०७; तीर्थम् — {dge slong dag de'i tshe klung chen po gang gA shin tu brug ste mu dang mnyam par 'bab bo//} तेन खलु पुनर्भिक्षवः समयेन गङ्गा महानदी सुपरिपूर्णा समतीर्थका वहति स्म ल.वि.१९५क/२९७ ४. = {mu nyid} पर्यन्तता — {gzugs mu ma mchis pas na byang chub sems dpa' yang mu ma mchis par rig par bgyi'o//} रूपापर्यन्तया हि बोधिसत्त्वापर्यन्तता वेदितव्या अ.सा.२२क/१२; • पदांशः — {mu ge} दुर्भिक्षम् बो.भू.१३४ख/१७३; {mu cor} मुखरः अ.क.२५८ख/३०.४६; {mu tig} मुक्ता अ.क.६७ख/६. १६८.
mu kun+da
= {rnga mu kun da} मुकुन्दः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {rnga dang rnga mu kun+da dang gling bu dang rnga b+he ri la sogs pa'i sgra sgrogs pa} तूर्यमुकुन्दवेणुभेरीप्रभृतिप्रणदिते स.दु.९६ख/१२०.
mu kha
मुखम् — {oM a kA ro mu khaM sarba d+harmA NAM} ॐ अकारो मुखं सर्वधर्माणाम् हे.त.२३क/७४; {gu da mu kha zhes pa pha bang} वाग्वुलिका गुदमुख इति वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
mu khu li
ना. समुत्खली, देवता— {byang chub sems dpa' la rim gro byed pa'i lha mo bzhi yod de/} {u khu li zhes bya ba dang mu khu li zhes bya ba dang rgyal mtshan ldan pa zhes bya ba dang 'od dang ldan pa zhes bya ba ste} सन्ति खलु पुनश्चतस्रो बोधिसत्त्वपरिचारका देवताः—उत्खली च नाम समुत्खली च नाम ध्वजवती च नाम प्रभावती च नाम ल.वि.३७क/५०.
mu khyud
• सं. नेमिः, चक्रपरिधिः — {de yi shing rta'i mu khyud sgras/} /{rma bya'i tshogs kyis gar byas nas//} रथनेमिस्वनैस्तस्य प्रनृत्यच्छि (त्तं शि लि.पा.)खिमण्डली । अ. क.९६क/६४.१०१; {gang yid phyugs bzhin chags bral dben pa yis stong mtshan nyid med pa rnams dag gis/} /{skad cig 'di dag 'ong dang 'gro ba yang ni 'khor lo'i mu khyud g}.{yo ba bzhin//} यद्वैराग्यविवेकशून्यमनसामेते पशूनां यथा यान्त्यायान्ति च चक्रनेमिचलनैर्निर्लक्षणानां क्षणाः ।। अ.क.१०१ख/१०.२३; चक्रं रथाङ्गं तस्यान्ते नेमिः स्त्रीः स्यात्प्रधिः पुमान् । अ.को.१८९ख/२.८.५६; गमनसमये नमतीति नेमिः । नमु प्रह्वत्वे शब्दे च अ.वि.२.८.५६; • ना. १. नेमिः [1] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{mu khyud dang}… {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः… नेमिः… वसुश्च एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ [2] नृपः म.व्यु.३५८३ (६०ख) २. निमिः, नृपः — {rgyal po chen po sngon byung ba yul mi thi la 'di nyid du de rnams kyi tha ma shos rgyal po mu khyud ces bya ba}…{zhig byung ste} भूतपूर्वं महाराज अस्यामेव मिथिलायां तेषामपश्चिमको निमिर्नाम राजाऽभूच्चक्रवर्ती वि.व.१९६क/१.७०.
mu khyud can
• वि. सनेमिकम् — {phyag dang zhabs gnyis kyi mthil nas 'khor lo rtsibs stong dang ldan pa mu khyud can lte ba dang bcas pa rnam pa thams cad yongs su rdzogs pa byung ba} अधस्तात्(पाणि)पादतलयोश्चक्रे जाते सहस्रारे सनाभिके सनेमिके सर्वाकारपरिपूर्णे बो.भू.१९३क/२५९; • सं. मण्डलम्, दिङ्मण्डलम् — चक्रवालं तु मण्डलम् अ.को.१३३ख/१.३.६; मण्डयति भूषयतीति मण्डलम् । मडि भूषायां हर्षे च अ.वि.१.३.६.
mu khyud tog
ना. निमिकेतुः, बुद्धः — {lag bzang dang}… {mu khyud tog dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…निमिकेतुः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
mu khyud lta bu
वि. नेमिस्थानीयः — {'phags pa'i lam yan lag brgyad pa ni rtsibs la sogs pa dang chos mthun pa'i phyir 'khor lo zhes bya ste}…{ting nge 'dzin ni mu khyud lta bu yin no//} अरादिभिः साधर्म्यादार्याष्टाङ्गो मार्गश्चक्रम् …समाधिर्नेमिस्थानीयः अभि.भा.३०ख/९८३.
mu khyud mtha' yas
ना. अनन्तनेमिः, नृपः — {'phags rgyal du ni rgyal po mu khyud mtha' yas kyi bu btsas so//} उज्जयिन्यां राज्ञोऽनन्तनेमेः पुत्रः वि.व.३क/२.७५.
mu khyud ldan
= {mu khyud ldan pa/}
mu khyud ldan pa
कच्छः, जलप्रायदेशः — जलप्रायमनूपं स्यात् पुंसि कच्छस्तथाविधः ।। अ.को.१५१क/२.१.१०; कषन्ति आपो यं देशं स कच्छः । कष्यते जलैरिति वा । कष हिंसायाम् अ.वि.२.१.१०.
mu khyud 'dzin
ना. निमिन्धरः, पर्वतः — {ri'i rgyal po ri rab dag dang}…{mu khyud 'dzin dag dang} सुमेरवः पर्वतराजानः…निमिन्धराः शि.स.१३५क/१३१; {de la lhun po gnya' shing 'dzin/} /{gshol mda' 'dzin dang seng ldeng can/}…/{mu khyud 'dzin ri'o//} तत्र मेरुर्युगन्धरः । ईशाधारः खदिरकः…निमिन्धरगिरिः अभि.को.८ख/३.४९; {lhun po}… {mu khyud 'dzin ri'o//} {ri chen po brgyad po 'di dag ni gser gyi dkyil 'khor la brten pa yin te/} {ri rab ni dbus na'o//} मेरुः…निमिन्धरगिरिः । इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः । मध्ये सुमेरुः अभि.भा.१४४ख/५०७; वि.व.१७५क/१.५९.
mu khyud 'dzin pa
= {mu khyud 'dzin/}
mu khyud 'dzin ri
= {mu khyud 'dzin/}
mu khyud shing
नेमी, वृक्षविशेषः — तिनिशे स्यन्दनो नेमी रथद्रुरतिमुक्तकः ।। वञ्जुलश्चित्रकृत् अ.को.८६क/२.४.२६; रथचक्रान्ते नमतीति नेमिः । नम प्रह्वत्वे शब्दे च । नेमी वा अ.वि.२.४.२६.
mu ge
दुर्भिक्षम् — {da ltar mu ge'i bar gyi bskal pa dag nye bar 'gyur te/} {mu ge phal cher snang ngo //} एतर्हि दुर्भिक्षान्तरकल्पसमासन्नानि प्रचुराणि दुर्भिक्षाण्युपलभ्यन्ते बो.भू.१३४ख/१७३; {grong du char med mu ge dang /} /{yams kyi nye bar 'tshe ba byung //} बभूवावृष्टिदुर्भिक्षमरकोपप्लवः पुरे ।। अ.क.२९क/३.११८; {mu ges phongs pa'am} दुर्भिक्षोपघाताद्वा बो.भू.१३१क/१६८.
mu ge chen po
महादुर्भिक्षम् — {re zhig na de'i tshe mu ge'i bar gyi bskal pa dang 'dra ba'i mu ge chen po byung nas} यावत्तत्र कालेन महादुर्भिक्षं प्रादुर्भूतं दुर्भिक्षान्तरकल्पसदृशम् अ.श.१९२ख/१७८.
mu ge'i bskal pa bar ma
दुर्भिक्षान्तरकल्पः — {mu ge'i bskal pa bar ma la/} /{zas dang skom du bsgyur nas su/} /{bkres shing skom pa med byas te/} /{srog chags rnams la chos ston to//} दुर्भिक्षान्तरकल्पेषु भवन्ती पानभोजनम् । क्षुधापिपासामपनीय धर्मं देशेन्ति प्राणिनाम् ।। शि.स.१७५क/१७३; द्र. {mu ge'i bar gyi bskal pa/}
mu ge'i dgon pa
दुर्भिक्षकान्तारः लो.को.१८२७.
mu ge'i bar gyi bskal pa
दुर्भिक्षान्तरकल्पः — {da ltar mu ge'i bar gyi bskal pa dag nye bar 'gyur te/} {mu ge phal cher snang ngo //} एतर्हि दुर्भिक्षान्तरकल्पसमासन्नानि प्रचुराणि दुर्भिक्षाण्युपलभ्यन्ते बो.भू.१३४ख/१७३; अ. श.९०क/८१; द्र. {mu ge'i bskal pa bar ma/}
mu ges nyen
वि. दुर्भिक्षखिन्नः — {gal te bdag gi dgra grong du/} /{de dag mu ges nyen 'gro na/} /{gnam gyi nyer 'tshe thams cad du/} /{re mos kyis ni 'byung ba nyid//} दुर्भिक्षखिन्ना यदि ते याता मम रिपोः पुरम् । तत्सर्वत्र भवन्त्येव पर्यायैर्देवविप्लवाः ।। अ.क.९०ख/६४.२७.
mu 'gram
शङ्खः यो.श.४क/५३.
mu cu kun da
मुचुकुन्दम्, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१६९ (८८क).
mu cor
• वि. मुखरः— {de mthong pho brang skye bo ni/} /{sa bdag blon por bcas pa dang /} /{ma lus phyogs kyi so sor ni/} /{cho nge'i ku co mu cor byas//} तं दृष्ट्वाऽन्तःपुरजनः सामात्यश्च महीपतिः । प्रतिप्रलापमुखराश्चक्रिरे निखिला दिशः ।। अ.क.२४.१७७; {bzhin ni cho nge'i mu cor ldan//} प्रलापमुखराननः अ.क.३१७क/४०.१११; • सं. धार्ष्ट्यम् — {de bden don bcas khas len pa/} / ग्. {yem ma mu cor gyis rgyal lo//} सत्यार्थं प्रतिजानानो जयेद् धार्ष्ट्येन बन्धकीम् । प्र.वा.१०७क/३.३३६.
mu cor sgrog
= {mu cor sgrog pa/}
mu cor sgrog tu bcug
क्रि. मुखरयति — {skye bo dam pa'i blo ni rang gi yon tan brtsir ngo tsha/} /{de lta na yang smra 'dod drag pos mu cor sgrog tu bcug//} निजगुणगणने धीर्लज्जते सज्जनानां मुखरयति तथापि प्रौढवादाभिलाषः । अ.क.३००क/३९.३१.
mu cor sgrog pa
वि. मुखरः — {sra zhing shin tu 'khyog pa dang /} /{stong zhing mu cor sgrog pa yi/} /{dung nyid la bzhin mi bsrun la/} /{dpal 'byor yon du sten par byed//} कठिनेष्वतिवक्रेषु शून्येषु मुखरेषु च । शङ्खेष्विव खलेष्वेव लक्ष्मीर्दाक्षिण्यमाश्रिता ।। अ.क.७९ख/८.४.
mu cor sgrogs pa
वि. तारमुखरः — {mu cor sgrogs pa'i shing de dang /} /{bdud dpung mtshon dang bcas pa dag/} /{nam mkha'i lha yis blangs nas ni/} /{lcags ri'i phyi rol rab tu 'phangs//} तं तारमुखरं वृक्षं मारं च सबलायुधम् । चक्रवाटे समुत्क्षिप्य चिक्षिपुर्व्योमदेवताः ।। अ. क.२३०क/२५.६४.
mu cor byas
क्रि. मुखरश्चक्रे — {de mthong pho brang skye bo ni/} /{sa bdag blon por bcas pa dang /} /{ma lus phyogs kyi so sor ni/} /{cho nge'i ku co mu cor byas//} तं दृष्ट्वाऽन्तःपुरजनः सामात्यश्च महीपतिः । प्रतिप्रलापमुखराश्चक्रिरे निखिला दिशः ।। अ.क.२२३ख/२४.१७७.
mu cor mi smra ba
अचपलता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{mu cor mi smra ba dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…अचपलता शि.स.६८क/६७.
mu cor smra
= {mu cor smra ba/}
mu cor smra ba
• वि. मुखरः — ग्. {yo dang ldan pa dang bya khwa ltar mu cor smra ba dang tshul 'chos pa dang} शठा ध्वाङ्क्षा मुखराः कुहकाः रा.प.२४२क/१४०; {sdig can khyod ni bya rog byung rgyal ba ltar mu cor smra ba'o//} मुखरस्त्वं पापीयं वायस इव प्रगल्भः ल.वि.१६१ख/२४३; चपलः — {tshig zhum pa med pa yin/} …{mu cor smra ba'i tshig med pa yin} नावलीनवचनो भवति…न चपलवचनः शि.स.७२ख/७०; निरङ्कुशः— {'jig rten mu cor smra ba'i gtam rnams ni/} /{rang dgar rtog pa dag la rnam par 'phro//} स्वेच्छाविकल्पग्रथिताश्च तास्ता निरङ्कुशा लोककथा भ्रमन्ति । जा.मा.१०७क/१२४; • सं. चपलता — {mu cor mi smra ba} अचपलता शि.स.६८क/६७.
mu gcig pa
वि. सतीर्थ्यः — {mi shes na mu gcig pa yin yang bsu bar mi bya'o//} नाज्ञायमानः प्रतिशामयेत् सतीर्थ्यमपि वि.सू.७१क/८८.
mu ti
= {mu tig/}
mu tig
• सं. मुक्ता, रत्नविशेषः — {mu tig dang bai dU r+ya dang dung dang man shel dang byi ru rnams yongs su gtong bar byed do//} मुक्तावैडूर्यशङ्खशिलाप्रवालादीनां परित्यागं करोति अ.श.९४क/८४; {mu tig rin chen tshogs} मुक्तारत्ननिकरम् अ.क.७८क/७.७८; {rin po che 'bring po ni mu tig dang}… {thig le drug pa'o//} मध्यमरत्नानि मुक्ता… षड्बिन्दुकाश्चेति वि.प्र.१४९ख/३. ९६; मौक्तिकम् — {de nas dus kyis de yi bu/} /{'khri shing smyig ma'i mu tig bzhin/} /{bdud rtsi pad ma'i+i gtsug ces pa/} /{yab kyi yon tan me long gyur//} ततः कालेन सा पुत्रं वंशवल्लीव मौक्तिकम् । असूत पद्मचूडाख्यं गुणानां दर्पणं पितुः ।। अ.क.२४क/३.५३; अथ मौक्तिकम् ।। मुक्ता अ.को.२०१क/२.९.९२; मुक्तैव मौक्तिकम् अ.वि.२.९.९२; मुक्तिका म.व्यु.५९५२ (८५ख); • ना. मुक्ता, श्रेष्ठिदारिका — {mnyan du yod pa na tshong dpon rgyal ba zhes bya ba}…{nye du rnams na re bu mo 'di btsas ma thag tu mgo bo la mu tig gi phreng ba byung bas na/} {de'i phyir bu mo 'di'i ming mu tig ces gdags so zhes zer ro//} श्रावस्त्यां पुष्यो नाम श्रेष्ठी…ज्ञातय ऊचुः—यस्मादस्या जातमात्राया मुक्तामाला शिरसि प्रादुर्भूता, तस्माद्भवतु दारिकाया मुक्तेति नाम अ.श.२०६क/१९०.
mu tig skye gnas
= {nya phyis} मुक्तास्फोटः, शुक्तिः — मुक्तास्फोटः स्त्रियां शुक्तिः अ.को.१४८क/१.१२.२३; मुक्ता स्फुटन्ति यतः मुक्तास्फोटः । स्फुट विकसने अ.वि. १.१२.२३.
mu tig 'khri shing
मुक्तालता — {mu tig 'khri shing gdung sel la/} /{tsan dan gyis kyang byugs sam ci//} मुक्तालतास्तापहराः किं पुनश्चन्दनोक्षिताः ।। अ.क.६७ख/६. १६८.
mu tig gi chun po
मुक्तादाम म.व्यु.६१२३ (८७ख).
mu tig gi do shal
मुक्ताहारः — {kha cig ni mgul gyi se mo do sbyin par byed}…{kha cig ni mu tig gi do shal sbyin par byed} केचिद्धारं प्रयच्छन्ति…केचिन्मुक्ताहारम् अ.श.१५०क/१४०; {skyes su mu tig do shal dag/} /{khyer nas blta ru song bar gyur//} द्रष्टुं ययौ समादाय मुक्ताहारमुपायनम् ।। अ.क.२८८ख/१०७.५.
mu tig gi dra ba
मुक्ताजालम् — {khang pa brtsegs pa rin po che sna bdun gyi rang bzhin las byas pa tsan+dan dmar pos brgyan cing mu tig gi dra bas g}.{yogs pa} सप्तरत्नमयं कूटागारं कारितमभूत् लोहितचन्दनालंकृतं मुक्ताजालपरिक्षिप्तम् अ.सा.४४२ख/२४९; मुक्तिकाजालम् — {mu tig gi dra ba dag gis g}.{yogs} मुक्तिकाजालप्रतिच्छन्नानि का.व्यू.२१३ख/२७३.
mu tig gi phreng ba
= {mi tig phreng ba/}
mu tig gi 'byung khungs
मुक्ताकरः — {gser dang dngul dang mu tig gi 'byung khungs bzhin} हिरण्यरजतमुक्ताकरवत् ल.अ.११२क/५८.
mu tig gi se mo do
मुक्ताहारः — {de la lha'i bu de dag gis mu tig gi se mo do khri ni mgo'i thad kar bzhag} तस्यैतैर्देवपुत्रैर्दशमुक्ताहारसहस्राणि शीर्षान्ते स्थापितानि सु.प्र.५१ख/१०३.
mu tig gis brgyan pa
वि. मुक्ताविचित्रितम् — {steng gi bar snang la'ang gos kyi bla re mu tig gis brgyan pa} उपरिष्टाच्चान्तरीक्षे चैलवितानं मुक्ताविचित्रितम् अ. सा.४२८क/२४१.
mu tig do shal
= {mu tig gi do shal/}
mu tig rdo
मौक्तिकशिला — {grub pa'i bud med bgrod pa rnams kyi rkang pa'i smug rtsis dmar ba mu tig rdo} पादालक्तकरक्तमौक्तिकशिलः सिद्धाङ्गनानां गतैः ना.ना. २२६ख/१६.
mu tig phreng
= {mu tig phreng ba/}
mu tig phreng ba
= {do shal} मुक्ताहारः — {mu tig gi phreng ba mgo bo las phog par mthong nas} मुक्ताहारं शिरसोऽपनीतं दृष्ट्वा अ.श.२०७ख/१९१; मुक्तामाला — {de'i mu tig phreng ba de phog na phyir zhing byung bar gyur to//} तस्याः सा मुक्तामाला अवतारिता पुनः प्रादुर्भवति अ.श.२०६क/१९०; मुक्तावली — हारो मुक्तावली अ.को.१७७ख/२.६.१०५; मुक्तानामावली मुक्तावली अ.वि.२.६.१०५.
mu tig 'bras bu
= {mu tig} मुक्ताफलम् — {de ni rngul gyi chu thigs dag/} /{'gram par chags pas rab mdzes pas/} /{rna rgyan mtha' na rab mdzes pas/} /{mu tig 'bras bu 'phos pas bzhin//} स कपोलप्रणयिभिर्बभौ स्वेदोदबिन्दुभिः । संक्रान्तैः कुण्डलप्रान्तकान्तमुक्ताफलैरिव ।। अ.क.९६क/६४.१०१.
mu tig 'bru
मुक्ताफलकम्, पुष्पभेदः म.व्यु.६१९४ (८८क).
mu tig dmar po
लोहितमुक्ता — {mu tig dmar po'i ka ba bkye ba} लोहितमुक्तामयसमुच्छ्रितस्तम्भम् ग.व्यू.२५ख/१२१; लोहितमुक्तिका म.व्यु.५९५३ (८५ख).
mu tig 'od
मुक्तांशुः — {dbu rgyan mu tig 'od dkar ba'i/} /{mgo yis ston pa'i zhabs dag la/} /{phyag 'tshal srid pa'i 'khrul pa la/} /{dgod pa bzhin du de rab song //} मौलिमुक्तांशुशुभ्रेण शिरसा चरणद्वयम् । स शास्तुः प्रययौ नत्वा हसन्निव भवभ्रमम् ।। अ.क.१४४ख/२८.४३.
mu tig rang bzhin
वि. मुक्तामयः — {mu tig rang bzhin zhes pa mu tig gis spras shing bkod pa'o//} मुक्तामया मौक्तिकरचनाखचिताः बो.प.६१क/२५.
mu tig rin chen
मुक्तामणिः — {mu tig rin chen rgyan 'phyang mdzes 'bar ba//} प्रलम्बमुक्तामणिहारशोभानाभास्वरान् बो.अ.४ख/२.१८.
mu lto ba
कोट्टमल्लः — {bcom ldan 'das ni bdag gi bsod snyoms longs spyad cing yon bsngo ba ni mu lto ba'i ming nas brjod nas mdzad do//} मम भगवान् पिण्डपातं परिभुङ्क्ते । कोट्टमल्लस्य नाम्ना दक्षिणामादिशति वि.व.१६६क/१.५५; कोट्टमल्लकः — {de nas mu lto bas sa la pho ba rnams bsdu ba'i phyir brgyugs pa dang} ततः कोट्टमल्लकाः प्रधाविता भूमौ निपतितं गृह्णीम इति वि.व.१६६क/१.५५.
mu sti
खटकः म.व्यु.३९८४ (६४ख).
mu stegs
१. तीर्थम् — {'di ni chu dang zho dang dar ba'am mu stegs chu yis gang ba min//} नायं तोयदधिच्युतस्य पयसः पूर्णो न तीर्थाम्भसः जा.मा.९२ख/१०५; {dka' thub spyod dang mu stegs 'gro ba yi/} /{nyon mongs med par bsod nams yon tan 'grub//} श्रमादृते पुण्यगुणप्रसिद्ध्या तपांसि तीर्थाभिगमश्रमांश्च ।। जा.मा.१९५क/२२७ २. तीर्थिकः — {de bzhin mnyan yod du ni 'phyar rnams kyis/} /{bskul bar gyur pa'i mu stegs bud med dag//} श्रावस्त्यां प्रेरितास्तद्वद्दुर्वृत्तैस्तीर्थिकाङ्गनाः । अ.क.१क/५०.२; {mu stegs pa rnams dang /} /{lung gzhan la yang rang gzhan dag/} /{rtsod bcas yin phyir} तीर्थिकैः सविवादत्वात्स्वैः परैश्चागमान्तरम् ।। बो.अ.३२ख/९.४४; तीर्थः — {dngos po la phyin ci log pa'i rnam pa la mngon par zhen pa can gyi gzhan mu stegs pa'i shes pa dag la yang yod pa'i phyir ro//} वस्तुविपरीताकारनिवेशिष्वपि तीर्थान्तरीयप्रत्ययेषु भावात् प्र.वृ.३२१क/७०; तीर्थ्यः — {gang gis tshad mthong ston pa yang /} /{dogs 'gyur zhib lta 'di 'dra ba/} /{skyes na mu stegs dag la ni/} /{brjod pa nyid kyang ci zhig yod//} सूक्ष्मेक्षिकेदृशी जाता प्रमाणाद् दृष्टदर्श्यपि । शङ्क्यते येन तीर्थ्येषु कथा कैव भविष्यति ।। प्र.अ.४५क/५२; {mu stegs pa'i gzhung lugs kyis nye bar brtags pa'i don gyi rnam par gzhag pa} तीर्थ्यमतोपकल्पितपदार्थव्यवस्थाम् प्र.प.७४क/९२; तीर्थकृत् — {de phyir mu stegs thams cad kyi/} /{de bzhin gshegs pa bla na bzhugs//} सर्वतीर्थकृतां तस्मात् स्थितो मूर्ध्नि तथागतः ।। त.स.१२१ख/१०६१.
mu stegs kyi gtum mo
ना. तीर्थिकचण्डालिका, ग्रन्थः — {mu stegs kyi gtum mo zhes bya ba} तीर्थिकचण्डालिकानाम क.त.२३९३.
mu stegs 'gro ba
तीर्थाभिगमः — {dka' thub spyod dang mu stegs 'gro ba yi/} /{nyon mongs med par bsod nams yon tan 'grub//} श्रमादृते पुण्यगुणप्रसिद्ध्या तपांसि तीर्थाभिगमश्रमांश्च ।। जा.मा.१९५क/२२७.
mu stegs ngan
वि. कुतीर्थः — {mu stegs ngan khyu mchog sogs pas/} /{'dod lha 'jig par mdzad pa ni//} ऋषभादिकुतीर्थेभ्यः स्मरभङ्गविधायिनः ।। त.स.१२२क/१०६४; कुतीर्थ्यः — {mu stegs ngan glang ches smyos pa'i/} /{dregs pa nyams par mdzad pa can//} कुतीर्थ्यमत्तमातङ्गमदग्लानिविधायिनम् । त.स.१३०ख/१११४.
mu stegs ngan pa
= {mu stegs ngan/}
mu stegs can
• सं. तीर्थः — {khyod kyis nyan thos dang rang sangs rgyas dang mu stegs pa can gyi mngon par rtogs pa dang tshig gi don spyod yul du lhung ba'i lta ba dang ting nge 'dzin du ma yin} न च त्वया श्रावकप्रत्येकबुद्धतीर्थाधिगमपदार्थगोचरपतितदृष्टिसमाधिना भवितव्यम् ल.अ.५९क/५; तीर्थिकः — {'di las phyi rol pa mu stegs can rnams dang} इतो बाह्यकेषु तीर्थिकेषु बो. भू.११८ख/१५२; तीर्थ्यः — {de nas mu stegs can gzhan kun tu rgyu} इमे खलु अन्यतीर्थ्याः परिव्राजकाः अ.सा. ६९क/३८; वि.सू.५९ख/७६; कुतीर्थ्यः — {mu stegs can rnams ni bdag tu lta ba'i phyin ci log la zhen pa yin pas bdag tu lta ba phyin ci log la zhen pa'o//} वितथायामात्मदृष्टौ निविष्टाः कुतीर्थ्याः वितथात्मदृष्टिनिविष्टाः अभि.स्फु.३१२क/११८९; • ना. तीर्थिकः, नागः म.व्यु.३३२० (५७क).
mu stegs can gyi dge bsnyen
तीर्थ्योपासकः — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas cang mi zer bar 'dug la} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकस्तूष्णीभूतः अ. श.२७ख/२३; तीर्थिकोपासकः — {zhag bdun na sangs rgyas dang mu stegs can gyi dge bsnyen gnyis kyi sbyang bar chad kyis} सप्तमे दिवसे बुद्धतीर्थिकोपासकयोर्मीमांसा भविष्यति अ.श.२७क/२३.
mu stegs can gyi lta ba
तीर्थिकदृष्टिः — {de'i phyir mu stegs can gyi lta bar yang thal bar 'gyur la/} {dgos pa med pa nyid du yang 'gyur ro//} अतस्तीर्थिकदृष्टिप्रसङ्गो निष्प्रयोजनत्वं च अभि.भा.८२ख/११९२.
mu stegs can gyi ston pa
तीर्थिकशास्ता — {mu stegs can gyi ston pa rnams las} ({bcom ldan 'das} ) {khyad par du 'phags pa'ang bstan pa yin no//} तीर्थिकशास्तृभ्यो भगवतां विशेषश्चोपदर्शितो भवति बो.प.४२क/१.
mu stegs can gyi bstan bcos
तीर्थिकशास्त्रम् — {'di ltar byang chub sems dpas ni mu stegs can gyi bstan bcos rnams la yang brtson par bya dgos na/} {sangs rgyas kyi gsung rab la lta ci smos} तथा हि बोधिसत्त्वेन तीर्थिकशास्त्रेष्वपि तावद्योगः करणीयः प्रागेव बुद्धवचने बो.भू.९३ख/११९.
mu stegs can gyi 'dug gnas
तीर्थिकावसथः — {shing drung dang glang po che'i ra ba dang mu stegs can gyi 'dug gnas dang}…{spong sa'i ra ba dag tu mi bya'o//} अधितिष्ठेन्न वृक्षमूलहस्तिशालातीर्थिकावसथ… उपस्थानशालाम् वि.सू.७८क/९५; द्र. {mu stegs can gyi gnas/}
mu stegs can gyi sde
तीर्थ्यवर्गः — {sems can rnams dman pa la mos pa dang mu stegs can gyi sdes gang ba dang} हीनाधिमुक्तिकेषु सत्त्वेष्वाकीर्णतीर्थ्यवर्गेषु ल. वि.१२२ख/१८२.
mu stegs can gyi gnas
तीर्थ्याश्रयः — {lha'i gnas la sogs pa dang mu stegs can gyi gnas su song ste rtsod par byed pa la'o//} देवकुलादौ तीर्थ्याश्रये गत्वा वादस्य करणे वि.सू.५४ख/७०; तीर्थ्यायतनम् — {mu stegs can gyi gnas su nye bar 'gro ba} तीर्थ्यायतनोपगतम् ल. अ.७१ख/१९; {mu stegs can gyi gnas}…{'od srung rdzogs byed dang}… {thub med skra'i la ba can dang}… {gcer bu pa gnyen gyi bu} तीर्थ्यायतनानि…पूरणः काश्यपः…अजितः केशकम्बलः …निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्रः अ.श.११३क/१०२; तीर्थ्यपरिवासः — {mu stegs can gyi gnas pa dang} …{dbyung ba dag la brjod pa gsum mo//} तीर्थ्यपरिवास …आबर्हणेषु त्रिर्वाचना वि.सू.८३क/१००.
mu stegs can gyi gnas pa
= {mu stegs can gyi gnas/}
mu stegs can gyi rnal 'byor
तीर्थ्ययोगः — {mu stegs can gyi rnal 'byor gyi gnas} तीर्थ्ययोगाश्रयः लो.को.१८२९.
mu stegs can gyi dbang du gyur pa
वि. तीर्थिकावष्टब्धः, ओ धा — {rgyal po'i pho brang 'khor de yang mu stegs can gyi dbang du gyur to//} सा राजधानी तीर्थिकावष्टब्धा अ.श.४५ख/३९.
mu stegs can gyi tshig dang mu stegs can med pa'i tshig
पा. तीर्थ्यपदमतीर्थ्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mu stegs can gyi tshig dang mu stegs can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…तीर्थ्यपदमतीर्थ्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
mu stegs can gyi tshul
तीर्थ्यनयः — {'phags pa bdag gi so so rang gis rig pa dang mu stegs can gyi tshul dang yul shin tu mthong ba'i blo gzung ba dang 'dzin pa'i rnam par rtog pa spangs nas} प्रत्यात्मार्यस्वगतितीर्थ्यनयगतिसुदृष्टबुद्धयो ग्राह्यग्राहकविकल्पप्रहीणाः ल.अ. १०६क/५२.
mu stegs can ngan pa
कुतीर्थ्यः लो.को.१८२९.
mu stegs can med pa'i tshig
अतीर्थ्यपदम्— {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mu stegs can gyi tshig dang /} {mu stegs can med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… तीर्थ्यपदमतीर्थ्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
mu stegs can zhugs
= {mu stegs can zhugs pa/}
mu stegs can zhugs pa
वि. तीर्थ्याक्रान्तकः — {za ma dang ma ning dang ma bsad pa la sogs pa dang mu stegs can dang mu stegs can zhugs pa dang}…{gnas par mi bya ba dag dang mi bya'o//} न षण्डपण्डकमातृघातकादितीर्थ्यतीर्थ्याक्रान्तक…असंवासिकैः वि.सू.९६ख/११६; तीर्थिकावक्रान्तकः {'ga' zhig gi gan du rab tu 'byung bar 'dod pa 'ongs na/} {des de la mu stegs can zhugs pa ma yin nam zhes dri bar bya'o//} यस्य कस्यचित् प्रव्रज्यापेक्ष उपसंक्रामति स तेन प्रष्टव्यो माऽसि तीर्थिकावक्रान्तक इति वि.व.१२०क/२.१००; वि. सू.१२ख/१३.
mu stegs can la dga' ba
वि. तीर्थ्याभिप्रसन्नः — {de na tshong dpon phyug cing nor mang la}…{mu stegs can la dga' ba zhig gnas pa} तत्र अन्यतरः श्रेष्ठी आढ्यो महाधनः…तीर्थ्याभिप्रसन्नश्च अ.श.५९क/५१.
mu stegs chu
तीर्थाम्भः — {'di ni chu dang zho dang dar ba'am mu stegs chu yis gang ba min//} नायं तोयदधिच्युतस्य पयसः पूर्णो न तीर्थाम्भसः जा.मा.९२ख/१०५.
mu stegs lta ba
तीर्थदृष्टिः, तीर्थिकदर्शनम् — {mu stegs lta bar thal 'gyur phyir/} /{gang zag phung po las gzhan min//} स्कन्धेभ्यः पुद्गलो नान्यस्तीर्थदृष्टिप्रसङ्गतः । त.स.१४क/१५९.
mu stegs lta bu
वि. तीर्थभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{mu stegs ngan pa thams cad rnam par spong bas mu stegs lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…तीर्थभूतं (सर्व)कुतीर्थविवर्जनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
mu stegs pa
= {mu stegs/}
mu stegs pa can
= {mu stegs can/}
mu stegs pa'i smra ba
तीर्थ्यवादः — {'gro ba mu stegs pa'i smra ba ma rig pa'i smag chen po'i rjes su son pa la 'gro ba'i sgron me gcig pur gyur pa} अशेषतीर्थ्यवादमहामोहान्धकारानुगतजगति जगदेकप्रदीपाः प्र.प.८३क/१०८.
mu stegs pa'i gzhung lugs
तीर्थिकसमयः, तीर्थ्यवादः — {mu stegs pa'i gzhung lugs thams cad dang thun mong ma yin pa dag ni bde bar gshegs pa'i gsung rab kho na la dmigs na} सर्वतीर्थिकसमयासाधारणानि सौगत एव प्रवचने समुपलभ्यन्ते प्र.प.८३ख/१०८.
mu stegs bud med
तीर्थिकाङ्गना — {de bzhin mnyan yod du ni 'phyar rnams kyis/} /{bskul bar gyur pa'i mu stegs bud med dag/} /{ston pa'i grags pa gzhom par brtson gyur pa/} /{lus dang bcas pa dmyal bar ltung bar gyur//} श्रावस्त्यां प्रेरितास्तद्वद्दुर्वृत्तैस्तीर्थिकाङ्गनाः । कीर्तिभङ्गोद्यताः शास्तुः सदेहा नरकेऽपतन् ।। अ.क.१क/५०.२.
mu stegs byed
= {mu stegs byed pa/}
mu stegs byed kyi smra ba
= {mu stegs byed pa'i smra ba/}
mu stegs byed pa
तीर्थकरः — {mu stegs byed thams cad dbang phyug thal bar 'gyur ro//} सर्वतीर्थकराणामीश्वरत्वप्रसङ्गः प्र.अ.८१क/८९; तीर्थिकः — {gzhan gyi zhes bya ba ni gzhon nu ma len la sogs pa mu stegs byed pa dag} परे तीर्थिकाः कुमारिलप्रभृतयः त.प.२११ख/१४०; तीर्थ्यः — {gzhan mu stegs byed kyang ma rtogs pa'i phyir gnyis su med pa ste} अन्यतीर्थ्यैरनधिगतत्वादद्वितीयम् त.प.२९२ख/१०४८.
mu stegs byed pa ngan pa
कुतीर्थ्यः — {mu stegs byed pa ngan pa nyid glang po che myos pa yin la} कुतीर्थ्या एव मत्तमातङ्गाः त.प.३२३ख/१११४.
mu stegs byed pa'i smra ba
तीर्थकरवादः — {ji ltar mu stegs byed pa'i smra ba dang lta ba ngan pa dang thun mong du mi 'gyur ba de ltar rnam par 'god do//} तथा च व्यवस्थापयन्ति यथा तीर्थकरवादकुदृष्टिसाधारणा न भवन्ति ल.अ.७०ख/१९; {de la don la mkhas pa ni gang mu stegs byed smra ba thams cad dang ma 'dres par lta ba yin te} तत्रार्थकौशल्यं यत्सर्वतीर्थकरवादासंसृष्टं दर्शनम् ल.अ.१३४क/८०; तीर्थवादः — {lung bstan pa ni rnam pa bzhi ste/} /{mgo gcig dang ni dri ba dang /} /{rnam par dbye dang gzhag pa rnams/} /{mu stegs byed kyi smra bzlog pa'o//} चतुर्विधं व्याकरणमेकांशं परिपृच्छनम् । विभज्यं स्थापनीयं च तीर्थवादनिवारणम् ।। ल.अ. १०१ख/४८; तीर्थ्यवादः — {mu stegs smra ba bsten pa ste/} {theg pa chen po mi gnas pa//} निश्चि (?निश्रि)तास्तीर्थ्यवादानां महायानमनिश्चि (?श्रि)तम् । ल.अ.१६५ख/११८.
mu stegs byed smra ba
= {mu stegs byed pa'i smra ba/}
mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba
पा. तीर्थकराणां परिणामदृष्टिः — {mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam pa dgu yod de/} {'di lta ste/} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत ल.अ.११८क/६५; द्र.— {mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam pa dgu} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिः — १. {dbyibs 'gyur ba} संस्थानपरिणामः, २. {mtshan nyid 'gyur ba} लक्षणपरिणामः, ३. {rgyu 'gyur ba} हेतुपरिणामः, ४. {rigs pa 'gyur ba} युक्तिपरिणामः, ५. {lta ba 'gyur ba} दृष्टिपरिणामः, ६. {skye ba 'gyur ba} उत्पादपरिणामः, ७. {dngos po 'gyur ba} भावपरिणामः, ८. {rkyen snang bar byed par 'gyur ba} प्रत्ययाभिव्यक्तिपरिणामः, ९. {bya ba snang bar byed pa'i 'gyur ba} क्रियाभिव्यक्तिपरिणामः ल.अ.११८क/६५.
mu stegs mo
तीर्थ्या — {rang gi lus kyi dril phyi dge slong ma byed du bcug pa la'o//}… {mu stegs mo'o//} कारणे भिक्षुण्या स्वाङ्गोद्वर्तनस्य…तीर्थ्यया वि.सू.५३क/६८.
mu stegs smra ba
= {mu stegs byed pa'i smra ba/}
mu thug
= {mur thug pa/}
mu thug pa
= {mur thug pa/}
mu thug pa med pa
• वि. अनैष्ठिकः — {bstan bcos thams cad la yang mu thug pa med pa'i 'du shes skyes so//} सर्वशास्त्रेषु चास्य अनैष्ठिकसंज्ञा उत्पन्ना अ.श.२७८ख/२५६; • सं. मर्यादाभावः — {bshig na mu thug pa med pa'i phyir ro//} अपकर्षमर्यादाभावात् अभि.स.भा. ३८ख/५३.
mu thug pa med pa'i 'du shes
अनैष्ठिकसंज्ञा — {bstan bcos thams cad la yang mu thug pa med pa'i 'du shes skyes so//} सर्वशास्त्रेषु चास्य अनैष्ठिकसंज्ञा उत्पन्ना अ.श.२७८ख/२५६.
mu mtha'
पर्यन्तः — {sems can don la dman gyur pas/} /{de yi ngan 'gro mu mtha' med//} तस्य दुर्गतिपर्यन्तो नास्ति सत्त्वार्थघातिनः ।। बो.अ.८क/४.९.
mu dang mnyam pa
वि. समतीर्थकः, ओ का — {dge slong dag de'i tshe klung chen po gang gA shin tu brug ste mu dang mnyam par 'bab bo//} तेन खलु पुनर्भिक्षवः समयेन गङ्गा महानदी सुपरिपूर्णा समतीर्थका वहति स्म ल.वि.१९५क/२९७.
mu na gnas pa
वि. तटस्थः — ग्. {yang sa'i mu na gnas rnams la/} /{ra ba lta bur gyur pa'ang khyod//} त्वं प्रपाततटस्थानां प्राकारत्वमुपागतः ।। श.बु.११४क/१०७.
mu n+mu ni
ना. मुन्मुनि, क्षेत्रम् — {zhing ni mu n+mu nir bshad de/} /{zhing ni byed pa'i brad nyid do/} /{de wI ko Ti de bzhin zhing /} /{zhing ni lcags pa'i 'brad nyid do//} क्षेत्रं मुन्मुनि प्रख्यातं क्षेत्रं कारुण्यपाटकम् । देवीकोटं तथा क्षेत्रं क्षेत्रं कर्मारपाटकम् ।। हे.त.८क/२२.
mu ma mchis pa
अपर्यन्तता — {gzugs mu ma mchis pas na byang chub sems dpa' yang mu ma mchis par rig par bgyi'o//} रूपापर्यन्तया हि बोधिसत्त्वापर्यन्तता वेदितव्या अ.सा.२२क/१२.
mu med
= {mu med pa/}
mu med pa
वि. अनन्तः — {mtha' yas mu med pa'i 'jig rten gyi khams dag nas} अनन्तानन्तेषु च लोकधातुषु म.मू.९३क/५; अपर्यन्तः — {de dag la sogs pa phyir mi ldog pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i dge 'dun mtha' yas shing mu med pa rnams kyis sti stang du byas} एवंप्रमुखैरवैवर्तिकबोधिसत्त्वमहासत्त्वसङ्घैरनन्तापर्यन्तैः सत्कृतः स.दु.९७क/१२०; {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams mtha' yas mu med pa dag na} दशसु दिक्ष्वनन्तापर्यन्तेषु लोकधातुषु बो.भू.१२३ख/१५९.
mu med pa la bsgres pa
अपर्यन्तपरिवर्तः म.व्यु.७८०७ (११०क).
mu men
राजपट्टः, रत्नभेदः — {rin po che 'bring po ni mu tig dang byi ru dang mu men dang /} {shU la ma Ni dang thig le drug pa'o//} मध्यमरत्नानि मुक्ताप्रवालराजपट्टशूलमणिषड्बिन्दुकाश्चेति वि.प्र.१४९ख/३.९६; राजावर्तः— {byi ru'i phye mas dmar po dang mu men gyi phye mas nag po dang} प्रवालचूर्णं रक्तम्, राजावर्तचूर्णं कृष्णम् वि.प्र. १२२ख/३.४२.
mu m+mu Ni
ना. मुम्मुणि, क्षेत्रम् — {kol+la i ri T+Thi a bo lA/} {mu m+mu Ni re ka k+ko lA//} कोल्लैरे२ {mu n+mu ni/}
mu tsi lin da
ना. १. मुचिलिन्दः, पर्वतः — {ri'i rgyal po mu tsi lin da dang} ({mu tsi lin da chen po dang} ) मुचिलिन्दमहामुचिलिन्दौ पर्वतराजानौ का.व्यू.२४३क/३०४; द्र. {btang bzung /} 2. मुचिलिन्दा, नागकन्या — {klu'i bu mo pu} (?{mu tsi} ){lin da zhes bya ba} मुचिलिन्दा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
mu bzhi
वि. चतुष्कोटिकम्, चतुष्प्रकारम् — {'dir mu bzhir 'gyur te} चतुष्कोटिकं चात्र भवति अभि.भा. २८ख/२४; {de lta na ni mu bzhi srid/} {de lta na mu bzhir grub ste} एवं चतुष्कोटिकसम्भवः । एवं चतुष्कोटिकं सिध्यति अभि.भा.४२ख/१०३१; चातुष्कोटिकः म.व्यु.६८८७ (९८क).
mu bzhi pa
वि. चतुष्कोटिकः — {mu bzhi pa bzhin no zhes bya ba ni dper na mu bzhi pa ni dri ba rnam pa bzhi yin pa de dang 'dra'o//} चतुष्कोटिकवदिति यथा चतुष्कोटिकः चतुःप्रकारप्रश्नस्तद्वत् अभि.स्फु.२७७क/११०६.
mu bzhi par byed
क्रि. चतुष्कोटिकं करोति — {'dul ba rnam par bshad pa byed pa rnams ni mu bzhi par byed de} विनयविभाषाकारास्तु चतुष्कोटिकं कुर्वन्ति अभि. स्फु.३क/५.
mu bzhir bya
क्रि. चतुष्कोटिकं क्रियते — {ces bya ba mu bzhir bya ste/} {mu dang po} इति चतुष्कोटिकं क्रियते । प्रथमा कोटिः अभि.भा.२३४क/७८८.
mu zi
गन्धकः मि.को.६०ख ।
mu yal
असमन्तम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can mu yal gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वासमन्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३; {yal phyod la bsgres pa yal phyod la bsgres pa na mu yal to//} अपर्यन्तपरिवर्तमपर्यन्तपरिवर्तानामसमन्तम् ग.व्यू.४क/१०२.
mu yal la bsgres pa
असमन्तपरिवर्तम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can mu yal la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वासमन्तपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१क/८३; {mu yal mu yal na mu yal la bsgres pa'o//} असमन्तमसमन्तानामसमन्तपरिवर्तम् ग.व्यू.४क/१०२.
mu ra
मुरा, गन्धकुटी — तालपर्णी तु दैत्या गन्धकुटी मुरा । गन्धिनी अ.को.१६३क/२.४.१२३; मुरतीति मुरा । मुर वेष्टने अ.वि.२.४.१२३.
mu ran
वेदी — {zur gsum dang ni ldan par bya/} /{dbus su rdo rje rtse dgu pa/} /{rtse gsum pa yis mu ran bya/} /{sna tshogs rdo rje yang byas la//} कृत्वा कोणत्रयैर्युक्तैर्मध्ये वज्रनवात्मकम् । त्रिसूचिकैर्वृतां वेदीं कृत्वा विश्वैश्च वज्रिभिः ।। स.दु.१२५ख/२२४; वेदिका — {byas nas thab khung mu bzhi pa/} /{kun du mu ran dang ldan pa//} कृत्वा कुण्डं चतुःकोणं समन्ताद् वेदिकायुक्तम् । स.दु.१२५क/२२२; {khor yug tu ni rin chen dang /} /{mu ran la ni chu skyes bri//} समन्ताल्लिखेद् रत्नं वेदिकायां तु अम्बुजम् । स.दु.१२५क/२२४.
mu Sha lI
मुसली — {de nas gsum pa brjod par bya ste/} {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang} ततस्तृतीय उच्यते—पार्थिवीति मुष (स पा.भे.)ली भाग ५ वि.प्र.१४९क/३.९६.
mu sa ra
मुसारः, मुसारगल्वः — {pi bang gi khog pa in dra ni la dang bai dU r+ya dang mu sa ras spras pa} वैडूर्यमुसार(गल्व)प्रत्युप्तां वीणाम् ल.अ.१/२६.५.
mu sa ra garba
= {mu sa ra galba/}
mu sa ra gal pa
= {mu sa ra galba/}
mu sa ra gal ba
= {mu sa ra galba/}
mu sa ra galba
मुसारगल्वः, ओ वम्, रत्नविशेषः — {gser dang}…{asma gar b+ha dang mu sa ra galba dang rin po che de bdun gyi} सुवर्णस्य…अश्मगर्भस्य मुसारगल्वस्य सप्तमस्य रत्नस्य ग.व्यू.३१९क/४०; {gser ram}…{mu sa ra garba'am}…{mar me khyod la ci dgos pa de dang de khyod la sbyin gyis} तत्तत्ते दास्यामि सुवर्णं वा…मुसारगल्वं वा …दीपं वा अ.सा.४३७क/२४६; {rin po che mu sar gal bas btab} मुसारगल्वसृष्टम् द.भू.२१५ख/२९.
mu sa ra galbas btab
वि. मुसारगल्वसृष्टम् — {gser gyi sa le sbram de nyid rin po che mu sar gal pas btab na de bas kyang yongs su 'tsher ro/} /{yongs su dag par 'gyur ro/} /{'od shin tu gsal zhing dang bar 'gyur ro//} तदेव जातरूपं मुसारगल्वसृष्टं भूयस्या मात्रयोत्तप्यते परिशुध्यति प्रभास्वरतरं भवति द.भू.२१५ख/२९.
mug
= {mug pa/}
mug pa
= {sril} द्वीपिकः म.व्यु.४९१८ (७५क); प्र.को.१६.
mugs pa
द्र.— {chos gos gsum mo//} {dge 'dun gyi'o//} {bshad brdab ma byas pa dang ya yor ma gyur pa dang ma mugs pa dang ma zegs pa'o//} त्रिचीवरम् । साङ्घिकममृदितमविलिखितमपैलोतिकम् वि.सू.६५ख/८२.
mud ga
मुद्गः — {gnyis pa ni ko Ta pA dang mud ga dang sran ma dang til dkar po dang gro'o//} द्वितीयम्—कोद्रवाः, मुद्गाः, कलाः, शुक्लतिलाः, गोधूमाः वि.प्र.१४९ख/३.९६; {nags kyi ri bong nga la ci yang med/} /{mud ga dang ni til dang 'bras kyang med//} न सन्ति मुद्गा न तिला न तण्डुला वने विवृद्धस्य शशस्य केचन । जा.मा.२९क/३४.
mun
= {mun pa/}
mun khang
अपवरकः — {snang ba nas mun khang du zhugs pa'i dbang po la rang gis phan 'dogs pa dag las rgyun gyi khyad par mi 'byung na} प्रभास्वरादपवरकं प्रविष्टस्य यदीन्द्रियं स्वोपकारिभ्योऽतिशयं क्रमेण न प्रतिपद्येत हे.बि.२४५ख/६१.
mun khung
अन्धकारः — {des ni ji ltar ldan pa yin zhing yan lag can yang ga la yin te/} {de bas na thams cad mun khung gi gar yin no//} ततः कथं संयोगः । कुतश्चावयवीति सकलमन्धकारनर्तनम् प्र.अ.३६ख/४२; {mun khung du thogs par byed pa ma myong ba na} अन्धकारे प्रतिघातमविन्दतः त.प.१९३ख/८५१; तमः — {ji ltar mun khung na lag nom dag gi shes pa yul chung ba dang mngon sum ma yin pa dang mi gsal ba ltar so so'i skye bo rnams kyi yang de dang 'dra'o//} यथा हस्तामोषै (मर्शै?)स्तमसि ज्ञानं परीत्तविषयमप्रत्यक्षमव्यक्तं च तथा पृथग्जनानाम् सू.व्या.२०६क/१०९.
mun khyab
सन्तमसम्—विष्वक् सन्तमसम् अ.को.१४५ख/१.९.४; समन्तात् तमः सन्तमसम् अ.वि.१.९.३.
mun khrod
अन्धकारः — {phyag 'tshal ba'i gnas mun khrod du phyag dang bcas pa'i tshig brjod par bya'o//} सप्रणामं वचनमन्धकारवन्दनस्थाने निश्चारयेत् वि.सू.९३ख/११२; तमः म.व्यु.२९६९ (५३क).
mun khrod nas snang bar 'gro ba
पा. तमोज्योतिष्परायणः, पुद्गलभेदः म.व्यु.२९७० (५३क).
mun khrod nas mun khrod du 'gro ba
पा. तमस्तमः परायणः, पुद्गलभेदः म.व्यु.२९६९ (५३क).
mun bsgribs pa
वि. तमोवृतम् — {srid pa'i sred par zhugs shing mun bsgribs pa'i/} /{'gro ba 'khrugs pa la ni rab gzigs nas//} प्रसमीक्ष्य जगत् समाकुलं…भवतृष्णाप्रसृतं तमोवृतम् ।। वि.व.१२६क/१.१५.
mun can
• वि. अन्धः — {grogs po sdig pa dang ldan pa/} /{lha sbyin gyi ni gros bzhin du/} /{'jigs rung mun can btson khang ni/} /{rgyu ba med par rab tu bcug//} सुहृदः पापकस्येव देवदत्तस्य सम्मतम् । घोरान्धबन्धनागारं निःसञ्चारं प्रवेशितः ।। अ.क.३३६ख/४४.४; • ना. = {sgra gcan} तमः, राहुः — तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ।। अ.को.१३५क/१.३.२६; तम आयुधं यस्य तमः । सूर्याचन्द्रमसौ तमयतीति वा । तमु ग्लानौ अ.वि.१.३.२६; तमी— {mun can ni sgra gcan te 'di la mun pa yod pa'i phyir mun can no//} {mun can de'i} तमिनो राहोस्तमोऽस्यास्तीति तमी, तस्य तमिनः वि.प्र.१८३ख/१.३९.
mun can khron pa
अन्धकूपः — {rmongs pa'i mun can khron pa'i chu nang du/} /{chos kyis nyer bstan nyi ma'i 'od mi 'jug//} मोहान्धकूपस्य जलस्य नान्तर्धर्मोपदेशार्ककरा विशन्ति ।। अ.क.५४क/५९.४२.
mun bcom
= {mun pa bcom pa/}
mun bcom pa
= {mun pa bcom pa/}
mun stug can
= {mun mtshan} तमिस्रा, तमोयुक्तरात्रिः मि. को.१३३क ।
mun dang rnam par bral ba
विगततमः लो.को.१८३०.
mun dang bral
= {mun pa dang bral ba/}
mun dang bral ba
= {mun pa dang bral ba/}
mun dwangs
प्रत्यूषः, प्रभातम् — प्रत्यूषोऽहर्मुखं कल्यमुषःप्रत्युषसी अपि ।। प्रभातं च अ.को.१३६क/१.४.२; ओषत्यन्धकारमिति उषः । प्रत्यूषश्च । उष प्लुष दाहे अ.वि.१.४.२.
mun mdangs
अवतमसम्—ध्वान्ते गाढेऽन्धतमसं क्षीणेऽवतमसं तमः ।। विष्वक् सन्तमसम् अ.को.१४५ख/१.९.३; अवक्षीणं तमः अवतमसम् अ.वि.१.९.३.
mun nag
१. घनान्धकारः — {nag po'i phyogs kyi mun nag 'dra ba} तामिस्रपक्षरजनीव घनान्धकारा जा.मा.१४१क/१६३; अन्धतमसम् — ध्वान्ते गाढेऽन्धतमसं क्षीणेऽवतमसं तमः ।। विष्वक् सन्तमसम् अ.को.१४५ख/१.९.३; अन्धं तमः अन्धतमसम् । अन्धयति जनानां दृष्टिमिति वा अन्धतमसम् । अन्ध दृष्ट्युपघाते अ. वि.१.९.३ २. = {mun pa} तमः— {bdag gi lta ngan mun pa khyod kyis bsal/} /{nyi ma shar nas mun nag bsal ba bzhin//} यथैव मे दृष्टितमस्त्वयोद्धृतं दिवाकरेणेव समुद्यता तमः । जा.मा.१७८क/२०७; अन्धकारः — {gang gi tshe mun nag gi yul de nyid du snang ba skyed par byed pa} यदा त्वालोकस्तत्रैवान्धकारदेशे जन्यते न्या.टी. ७६ख/२००; ध्वान्तम् — {rmongs pa'i mun pa nag gi nyin byed nyon mongs gnas skabs mtha' dag gcod byed pa//} मोहध्वान्तदिवाकरस्य सकलक्लेशावकाशच्छिदः अ.क.१५९ख/७२.३६; तामिस्रः — {sdig pa can gyi rang bzhin mun nag ni brjed par gyur nas byang chub sems pa la gus par bltas te smras pa} विस्मृतपापस्वभावतामिस्रः सबहुमानमवेक्ष्य बोधिसत्त्वमुवाच जा.मा. १९६क/२२८.
mun nag 'thibs po
घनान्धकारः — {mun nag 'thibs po du ba dku ba yi/} /{dmyal ba'i nang na kha cig yun ring gnas//} घनान्धकारे पटुधूमदुर्दिने भ्रमन्ति केचिन्नरकोदरे चिरम् । जा.मा.१७६क/२०३.
mun nag ldan par byed
क्रि. अन्धीकरोति — {nyi mas thams cad dri med rab tu gsal ba rnam par sgrub/} /{smag rum mun pas 'gro ba ma lus mun nag ldan par byed//} अर्कः प्रकाशविशदं विदधाति विश्वमन्धीकरोति निखिलं जगदन्धकारः ।। अ.क.२५९ख/३१.१.
mun nag mdzes ma
ना. अन्धकारसुन्दरी, यक्षिणी — {mun nag mdzes ma zhes bya ba gnod sbyin ma} अन्धा (? धका)रसुन्दरी नाम यक्षिणी म.मू.२८४क/४४२; = {mun pa mdzes ma/}
mun pa
• सं. १. तमः — {mar me skye bzhin pas mun pa sel lo//} उत्पद्यमानेन प्रदीपेन तमो हतम् प्र.प.५१ख/६२; {nyon mongs shes bya'i sgrib pa yi/} /{mun pa'i gnyen po stong pa nyid//} क्लेशज्ञेयावृतितमःप्रतिपक्षो हि शून्यता । बो.अ.३३क/९.५५; {gti mug mun pa ma lus bcom nas ni//} मोहतमो निखिलं विनिहत्य रा.प.२२८ख/१२१; अन्धकारः, ओ रम् — {de ltar na rim gyis snang bas mun pa sel bar byed do//} इत्येवं क्रमेणाऽऽलोकेनान्धकारोऽपनेयः न्या.टी.७६ख/१९९; तिमिरः, ओ रम् — {de dang 'gal ba nyid kyi phyir/} /{mar mes mun pa lta bu 'o//} तद्विरुद्धतया दीप्ते प्रदीपे तिमिरं यथा ।। त.स.१२१ख/१०५२; {mun par dga' ba'i chom rkun dang /} /{skad cig phyed ni bde bar 'grogs//} तिमिरे रतिचौरेण क्षणार्धसुखसङ्गमः । अ.क.२३२ख/८९.१३८; अन्धम् — {ma rig pa'i mun pas de kho na nyid ma mthong ba}…{khyed cag gis bcom ldan 'das kyi bstan pa tshig dang don gyi sgo nas dkrugs so//} अविद्यान्धेन अदृष्टतत्त्वैः… भवद्भिर्भगवतः शासनं ग्रन्थतश्चार्थतश्च आकुलं कृतम् अभि.स्फु.३११ख/११८७; ध्वान्तम् — {blo ngan pa nyid ni mun pa yin te/} {long bar byed pas so//} {de 'joms pa ni 'jig pa ste} कुमतमेव ध्वान्तमन्धकारम्, तस्य विध्वंसः विनाशः त.प.३०२ख/१०६३; तमिस्रा — {the tshom za na'ang rgya cher mi 'gyur na/} /{'jungs shing zhum pa mun pa'i mchog yin no//} विमर्शमार्गोऽप्यनुदात्तता स्यान्मात्सर्यदैन्यं तु परा तमिस्रा ।। जा.मा.४२ख/५० २. तमः, गुणभेदः — {sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri dang snying stobs dang rdul dang mun pa'i yon tan la gnas pa} शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२ ३. = {mi mngon pa} अन्तर्धा — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् ।। अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च । अ.को.१३४क/१.३.१२; अन्तर्धीयते अनयेति अन्तर्धा…डुधाञ् धारणपोषणयोः अ.वि.१.३.१२ ४. = {mun pa nyid} आन्ध्यम्— {mtshan phyed smag rum mun pa sman gyi nags la mchog tu mdzes pa rab tu ster//} निशीथतिमिरान्ध्यमौषधिवनस्यात्यन्तकान्तिप्रदम् अ.क.८६ख/९.१; तमिस्रता — {e ma'o rlabs chen khyad par 'phags pa gsal ba yis/} /{snying gi ser sna'i mun pa rab tu bsal bar gyur//} अहो बतौदार्यविशेषभास्वतः प्रमृष्टमात्सर्यतमिस्रता हृदः । जा.मा.२५क/२९; • पा. १. अन्धकारम्, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid/} {rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}…{mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा, तद्यथा—नीलम्…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२ २. तमः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{mun pa dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा — मेषः… तमः… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४ [2] (सा.द.) गुणभेदः — {rang bzhin ni grangs can gyis kun tu brtags pa'i rdul dang mun pa dang snying stobs kyi rang bzhin te/} {gtso bo'o//} {dbang ni dbang phyug go//} प्रकृतिः साङ्ख्यपरिकल्पितं सत्त्वरजस्तमोरूपं प्रधानम्, ईशः ईश्वरः त.प.१४२क/१३; {mun pa yang rmongs pa'i sgras brjod do//} तमश्च मोहशब्देनोच्यते त.प.१५०ख/२७; • ना. तमः, नरकः — {de nas 'og tu mun pa ni drug pa'o//} {ngu 'bod mun pa chen po bdun pa ste/} {drag po'i rlung gi dmyal ba gnyis so//} ततोऽधस्तमः षष्ठः, रौरवो महातमः सप्तमः खरवातनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१. १५; • वि. तामसः — {mun pa'i bsam pa de la dmyal ba nyid du 'gyur ro//} तस्मिन् तामसे भावे नारकत्वं भवति वि.प्र.२७१क/२.९३; • उ.प. अन्धः — {gti mug pas zhes pa ni gti mug gi mun pas so//} मूढेनेति मोहान्धेन बो.प.६८ख/३६.
mun pa brgyud pa
अन्धपरम्परा — {nye bar ston par brgyud pa tsam nyid na mun pa brgyud pa nyid do//} उपदेशपारम्पर्यमात्रे चान्धपरम्परा प्र.अ.१७९ख/५३२.
mun pa can
= {mun can/}
mun pa bcom
= {mun pa bcom pa/}
mun pa bcom gyur
वि. ध्वस्तान्धकारः — {sna tshogs yon tan dam pa rin chen phung po'i 'od kyis rtag tu mun pa bcom gyur cing //} नानासद्गुणरत्नराशिकिरणध्वस्तान्धकारः सदा वा.टी.५१क/३.
mun pa bcom pa
• वि. हतान्धकारः— {'di'i 'am 'dis mun pa bcom pas mun pa bcom pa'o//} हतमस्यान्धकारमनेन वेति हतान्धकारः अभि.भा.२६ख/५; • सं. = {'od} द्योतः, प्रकाशः — स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः । रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ।। अ.को.१३६क/१.३.३४.
mun pa chen po
• सं. महातमः — {mar me skad cig ma chung ngus mun pa chen po 'joms pa bzhin no//} क्षणिकाल्पप्रदीपमहातमोपघातवत् अभि.भा.२०क/९३८; {tshigs bcu gnyis po rnams kyi tshigs so so la rtsa lnga lnga ni rlung bcu rgyu bar byed pa ste/} {lhag ma ni dus kyi 'chi ba'i rlung mun pa chen po'i chos so//} द्वादशसन्धीनां प्रत्येकसन्धौ पञ्चपञ्चनाड्यो दशवायुवाहिन्य इति । शेषाः कालमृत्युर्वायुर्महातमो धर्मः वि.प्र.२६१ख/२.६९; महान्धकारः — {kye ma sems can 'di dag ni gti mug gi mun pa dang rab rib kyi ling thog gyis bsgribs shing mun pa chen po thibs po'i nang du song bas shes rab kyi snang ba dang ring du gyur te} महामोहतमस्तिमिरपटलाविद्यान्धकारावृता बतेमे सत्त्वा महान्धकारगहनानुप्रविष्टाः प्रज्ञालोकसुदूरीभूताः द.भू.१९१क/१७; • ना. महातमः, नरकः— {de nas 'og tu mun pa ni drug pa'o//} {ngu 'bod mun pa chen po bdun pa ste/} {drag po'i rlung gi dmyal ba gnyis so//} ततोऽधस्तमः षष्ठः रौरवो महातमः सप्तमः खरवातनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१.१५.
mun pa chen po thibs po'i nang du song ba
वि. महान्धकारगहनानुप्रविष्टः — {kye ma sems can 'di dag ni}… {mun pa chen po thibs po'i nang du song bas shes rab kyi snang ba dang ring du gyur te} बतेमे सत्त्वा महान्धकारगहनानुप्रविष्टाः प्रज्ञालोकसुदूरीभूताः द.भू.१९१क/१७.
mun pa gtan bcom
वि. सर्वहतान्धकारः — {gang zhig kun la mun pa gtan bcom zhing /} /{'khor ba'i 'dam las 'gro ba drangs mdzad pa//} यः सर्वथा सर्वहतान्धकारः संसारपङ्काज्जगदुज्जहार । अभि.को.१क/१.१.
mun pa dang bcas
वि. सान्धकारः — {'dod me'i du bas bzhin/} /{bung ba 'khor bas mun pa dang bcas gyur//} भ्रमद्भिर्भ्रमरैर्बभूवुः कामाग्निधूमैरिव सान्धकाराः ।। अ. क. २९५ख/३८.१०.
mun pa dang ldan pa
वि. अन्धकारपरिगतः — {mun pa dang ldan pa'i yul du} अन्धकारपरिगते देशे त.प.२९६क/१०५४; तमोऽन्धकारानुगतः — {de bzhin du thams cad mkhyen pa'i sems bskyed pa'i mar me gcig gis kyang sems can gyi bsam pa'i thibs po ma rig pa'i mun pa dang ldan pa ji lta bu yang rung bar zhugs na} एवमेकः सर्वज्ञताचित्तोत्पादप्रदीपो यादृशे सत्त्वाशये गहनेऽविद्यातमोऽन्धकारानुगते प्रवेश्यते शि.स.१००क/९९.
mun pa dang bral ba
• पा. तमोऽपगतः, समाधिविशेषः — {mun pa dang bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} तमोऽपगतो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३; • वि. वितिमिरः — {der ni nor gyi blo gros bdag/} /{dbang chen sde zhes bya ba byung /} /{gang gi grags pa ga pur gyi/} /{sdong bus phyogs ni mun bral byas//} महेन्द्रसेन इत्यासीत्तस्यां वसुमतीपतिः । यश्चक्रे कीर्तिकर्पूरवर्त्या वितिमिरा दिशः ।। अ.क.३४ख/५४.५; विगततमः लो.को.१८३१.
mun pa nag
= {mun nag/}
mun pa bral
= {mun pa dang bral ba/}
mun pa mun nag
• सं. १. महान्धकारः — {gcig gi lus dang gcig tu sbrel nas mun pa mun nag tu btsud de} परस्परशरीरविनिबद्धान् महान्धकारप्रक्षिप्तान् ग. व्यू.१९१ख/२७३ २. मोहान्धकारः — {mun pa mun nag bsal ba} विधूतमोहान्धकारः ल.वि.२०५ख/३०९; तमोन्धकारः — {dge slong dag de ltar de bzhin gshegs pas mngon par rdzogs par sangs rgyas te/} {mun pa mun nag dang ni bral} इति हि भिक्षवस्तथागतेऽभिसंबुद्धे विगतं तमोऽन्धकारम् ल.वि.१६९क/२५४; {mun pa mun nag thams cad 'joms pa'i rgyal po} सर्वतमोऽन्धकारविधमनराजः म.मू.९३ख/५; • ना. तमोन्धकारः, पृथिवीप्रदेशः — {mi mi rgyu ba'i sa phyogs mun pa mun nag ces bya ba'i sar 'gro ste} तमोन्धकारं नाम पृथिवीप्रदेशं…अमनुष्यावचरपृथिवीप्रदेशं तत्र गच्छति का.व्यू.२१७ख/२७७.
mun pa mun nag thams cad 'joms pa'i rgyal po
ना. सर्वतमोन्धकारविधमनराजः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{mun pa mun nag thams cad 'joms pa'i rgyal po dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सर्वतमोन्धकारविधमनराजः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
mun pa mun nag dang bral ba
वि. विगततमोन्धकारः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{mun pa mun nag dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विगततमोन्धकार इत्युच्यते ल. वि.२०४ख/३०८.
mun pa mun nag bsal ba
वि. विधूतमोहान्धकारः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{mun pa mun nag bsal ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विधूतमोहान्धकार इत्युच्यते ल.वि. २०५ख/३०९.
mun pa med
= {mun pa med pa/}
mun pa med pa
निस्तमः — {lhag ma chu tshod phyed ni mun pa med pa'i rang bzhin te des dman pa ni chu tshod phyed kyis rnam par dman pa'o//} शेषाऽर्धघटी निस्तमोरूपा इति, तया हीनं चार्धनाडीविहीनम् वि.प्र.२००क/१.७६; निरन्धकारः — {chos la dbang ba chos la mun pa med/} /{chos gtsor byed pa byang chub sems dpa' yin//} धर्मे वशी धर्मनिरन्धकारो धर्मप्रधानः खलु बोधिसत्त्वः ।। सू.अ.२४८ख/१६५.
mun pa mdzes ma
ना. तमसुन्दरी, यक्षिणी — {mun pa mdzes ma'i sngags ni} तमसुन्दर्याया मन्त्रः म.मू.२८३ख/४४२; = {mun nag mdzes ma/}
mun pa sel ba
= {mun sel/}
mun pa'i khams
पा. तमोधातुः — {de nas mi mnyam pa'i 'dab ma la rgyu ba'i nyin zhag sum cu rtsa gsum dang 'pho ba'i nyin zhag sum cu rtsa gsum gyis mun pa'i khams zad de} ततस्त्रयस्त्रिंशद्दिनारोहणेन विषमदलेषु तमोधातुक्षयः, त्रयस्त्रिंशत्संक्रान्तिदिनैः वि.प्र.२५३क/२.६५.
mun pa'i rdul thams cad dang bral bas rab tu snang ba
पा. सर्वान्धकारविरजप्रतिभासः, समाधिविशेषः — {kho mos mun pa'i rdul thams cad dang bral bas rab tu snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} सर्वान्धकारविरजप्रतिभासो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३क/२२७.
mun pa'i phung pos btibs pa
वि. तमःस्कन्धावगुण्ठितम् — {'jig rten ring nas gnyid log 'di/} /{mun pa'i phung pos gtibs pa la//} चिरप्रसुप्तमिमं लोकं तमःस्कन्धावगुण्ठितम् । ल.वि.१७२क/२५९.
mun pa'i 'bras bu
तमसः कार्यम् — {mun pa'i 'bras bu ni zhum pa dang sgrib pa dang}…{lci ba rnams yin no//} दैन्यावरण…गौरवाणि तमसः कार्यम् त.प.१५०ख/२७.
mun pa'i mun nag
तमसोऽन्धकारः लो.को.१८३१; द्र. {mun pa mun nag/}
mun pa'i rtsa
तमोनाडी — {'di rnams las 'chi ba ni mun pa'i rtsa la rgyu ba'i grangs srog dang thur sel gyi rang bzhin gyis bzung nas} आसु मृत्युस्तमोनाडीप्रवाहसंख्यां गृहीत्वा प्राणापानस्वभावेन वि.प्र.२५२क/२.६५.
mun pa'i tshogs
तमोराशिः — {ye shes snang bas nang gi ni/} /{mun pa'i tshogs ni 'joms byed la/} /{thos don rnam dben ston byed pa/} /{tshad mas grub pa 'dod par gyis//} ज्ञानालोकव्यपास्तान्तस्तमोराशिः पुमान (?प्रमाण)तः । श्रुत्यर्थानां विविक्तानामुपदेशकृदिष्यताम् ।। त.स.१०२ख/९०२.
mun pa'i yon tan
पा. तमोगुणः — {sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri dang snying stobs dang rdul dang mun pa'i yon tan la gnas pa} शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२; {yon tan dbang gis zhes pa la snying stobs dang rdul gyi dbang gis}…{mun pa'i yon tan gyi dbang gis} गुणवशादिति सत्त्वरजोवशात्…तमोगुणवशात् वि.प्र.२२८क/२.१९.
mun pa'i ling thog dang nyon mongs pa sel ba'i stabs
पा. तमःपटलक्लेशविधमनगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}… {mi bskyod pa'i stabs dang}… {mun pa'i ling thog dang nyon mongs pa sel ba'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… तमःपटलक्लेशविधमनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.
mun par gyur
वि. तमोभूतः — {'di ni kun nas mun par gyur/} /{nges pa ma yin mtshon pa min//} आसीदिदं तमोभूतमप्रज्ञातमलक्षणम् । त.प.२५३क/९८०; जातान्धकारः — {kyi hud tshul bzang gter dag khyod dang bral bas 'gro ba dag ni mun par gyur//} हा सौजन्यनिधे त्वया विरहितं जातान्धकारं जगत् अ.क.३१०ख/१०८.१७४.
mun par byas
भू.का.कृ. अन्धीकृतः — {de nas glang po'i tshogs gtams pas/} /{phyogs mtshams dag ni mun par byas//} ततः करिघटाबन्धैरन्धीकृतदिगन्तरः । अ.क.२०क/५२.७.
mun pas khebs pa
वि. तमोऽभिभूतः — {sems can de ltar sdug bsngal gyis mnar ba}… {mun pas khebs pa de dag gi don du} एषां सत्त्वानां दुःखार्तानां…तमोऽभिभूतानामर्थाय द.भू.२१३ख/२८.
mun pas zil gyis non pa
वि. तमोऽभिभूतः — {sems can de ltar sdug bsngal gyis nyam thag pa}…{mun pas zil gyis non pa} एषां सत्त्वानां दुःखार्तानाम्…तमोऽभिभूतानाम् शि.स.१५८ख/१५२.
mun sprul
द्र.— {de nyid kyis ni 'dzem med pa/} /{mun sprul gang ci'ang rung smra ba/} /{de dag kyang ni bsal ba yin//} एतेनैव यदह्रीकाः किमप्यश्लीलमाकुलम् ।। प्रलपन्ति प्रतिक्षिप्तम् प्र.वा.१०१ख/३.१८१.
mun byed
अन्धकः लो.को.१८३१.
mun bral
= {mun pa dang bral ba/}
mun mi nag pa
अनन्धकारः — {mun mi gnag par bya ba'i phyir de la sgo gdod do//} द्वाराणामनन्धकारायास्य मोचनम् वि.सू.९९ख/१२०.
mun mtshan
तमिस्रा, तमोयुक्तरात्रिः — तमिस्रा तामसी रात्रिः अ.को.११३६ख/१.४.५; तमोऽस्त्यस्यामिति तमिस्रा अ.वि.१.४.५; मि.को.१३३क ।
mun dza
मुञ्जः, तृणविशेषः — {thags ma ni lnga ste/} {mun dza'i dang sha na'i dang gres ma'i dang ras ma'i dang sba phra mo'i 'o//} पञ्च बाणाः—मुञ्जशाणवल्वजकौशेयवंशजाः वि.व.१३३ख/२.११०.
mun 'dza'i
मौञ्ज्यः — {'ga' zhig dag na muny+dza'i ske rags khye'us bcad cing dor bar gyur pa mthong} दृश्यन्ते त्रुटितोज्झिताश्च वटुभिर्मौञ्ज्यः क्वचिन्मेखलाः ना.ना.२२७क/१९.
mun dza las byas
= {mun dza las byas pa/}
mun dza las byas pa
वि. मौञ्जः — {de ni rnam pa bzhi'o//} {mun dza las byas pa dang bal ba dza las byas pa dang sha na las byas pa dang ras bal las byas pa'o//} चातुर्विध्यमस्य—मौञ्जो वाल्वजः शाणकः कार्पासिक इति वि. सू.९४ख/११३.
mun 'dza'
= {mun dza/}
mun rum
घनान्धकारः— {rlung ni rnam pa gnyis te/} {brtan pa dang brtan pa ma yin pa'o//} {de la brtan pa gang yin pa de ni mun rum bzhin du sgra sgrib par gnas te} द्विविधो हि वायुः—स्थिरः, अस्थिरश्च । तत्र यः स्थिरः, स घनान्धकारवत् शब्दमावृत्याऽऽस्ते त.प.१४१क/७३४.
mun sel
• वि. तमोनुदः— {mun sel}…{sangs rgyas} तमोनुदं…बुद्धम् ल.वि.३क/३; {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {mun pa sel ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…तमोनुद इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७; तमःप्रमाथी — {thos pa gti mug mun sel sgron me yin/} /{rkun po la sogs mi 'khyer nor gyi mchog//} दीपः श्रुतं मोहतमःप्रमाथी चौराद्यहार्यं परमं धनं च । जा.मा.१९१ख/२२३; • सं. = {'od} प्रकाशः, प्रभा — स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः । रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ।। अ.को.१३६क/१.३.३४; प्रकाशते प्रकाशः । काशृ दीप्तौ अ. वि.१.३.३४; मरीचिः म.व्यु.३०३६ (५४क).
mun sros pa
द्र.— {de nas rgyal pos mtshan mo mun sros pa dang gang ga pho nyas bkug nas bu mo de rgyan thams cad kyis bklubs te chung mar byin no//} ततो राज्ञा रात्रौ सम्प्राप्तायां भग्नचक्षुष्पथे गङ्गं दूतेनाह्वाप्य सा दारिका सर्वालङ्कारविभूषिता भार्यार्थे दत्ता गङ्गाय अ.श.२१४क/१९७.
mun bsal
• भू.का.कृ. ध्वान्तं ध्वस्तम्— {kun nas mun bsal bde dga' bskyed pa'i mthu bzang 'di ko su yi mthu snyam ste//} ध्वान्तं ध्वस्तं समन्तात्सुखरतिजननी कस्य सौम्या प्रभेयम् । बो.अ.३८क/१०.११; • सं. = {nyin mo} घस्रः, दिनम् — घस्रो दिनाहनी वा तु क्लीबे दिवसवासरौ । अ.को.१३६क/१.४.२; तमो घसतीति घस्रः । घस्Ḷ अदने अ.वि.१.४.२.
mun+mu ni
= {mu n+mu ni/}
mum+mu Ni
= {mu m+mu Ni/}
mur
१. = {mur ba/} 2. (= {mu ru} ) — {phyi ma'i mur gnas} अपरान्तकोटिस्थितकः र.वि.१०६ख/६०.
mur 'gram
शङ्खः म.व्यु.३९५३ (६४ख).
mur thug
= {mur thug pa/}
mur thug pa
• वि. कोटीगतः — {phyi ma'i mtha'i bskal pa'i mur thug pa} अपरान्तकल्पकोटीगत(–) शि.स.१५२ख/१४७; {sngon gyi mtha'i mur thug pa'i lus} पूर्वान्तकोटीगतकाय(–) शि.स.१५२क/१४७; कोटिनिष्ठः — {phyi ma'i mtha'i mur thug pa} अपरान्तकोटिनिष्ठः र.वि.९२क/३२; नैष्ठिकः — {bstan bcos thams cad la yang mu thug pa med pa'i 'du shes skyes so//} सर्वशास्त्रेषु चास्य अनैष्ठिकसंज्ञा उत्पन्ना अ.श.२७८ख/२५६; • सं. = {mtha'} पर्यन्तः, कोटिः — {yang dag pa ni gang phyin ci ma log pa'o//} {de'i mtha' ni mur thug pa ste} भूतं यदविपरीतम्, तस्य कोटिः पर्यन्तः अभि.स.भा.११ख/१४; र.वि. १०३क/५३; मर्यादा — {bshig na mu thug pa med pa'i phyir ro//} अपकर्षमर्यादाभावात् अभि.स.भा.३८ख/५३; {shing ljon pa gcig la mtshams bzhi man chad kyi mu thug du ma rnam par gnas so//} व्यवतिष्ठते सीम्न्याचतुष्टयादेकवृक्षेऽनेका मर्यादा वि.सू.६०ख/७६.
mur thug pa med pa
= {mu thug pa med pa/}
mur ba
= {dmur ba} चोष्यम् — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{mur ba 'dod pa rnams la mur ba dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…चोष्यार्थिभ्यश्चोष्यम् ग.व्यू.१३ख/१११; द्र. {mur bar byed/}
mur ba 'dod
= {mur ba 'dod pa/}
mur ba 'dod pa
वि. चोष्यार्थी — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{mur ba 'dod pa rnams la mur ba dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…चोष्यार्थिभ्यश्चोष्यम् ग.व्यू.१३ख/१११.
mur bar byed
क्रि. भक्षयति — {za bar byed la zhes bya ba ni/} {za bar byed pa dang so sor sten par byed pa dang ldad par byed pa dang 'cha' bar byed pa dang mur bar byed pa dang myong bar byed pa dang 'thung bar byed pa dang 'jib par byed pa zhes bya ba ni rnam grangs yin no//} आहरतीति भुङ्क्ते, प्रतिनिषेवति, अभ्यवहरति, खादति, भक्षयति, स्वादयति , पिबति, चूषतीति पर्यायाः श्रा.भू.३३ख/८५.
mur bar byed pa
= {mur bar byed/}
musta
मुस्ता — कुरुविन्दो मेघनामा मुस्ता मुस्तकमस्त्रियाम् ।। अ.को.१६५ख/२.४.१५९; मुस्यति खण्डयति पित्तादिरोगानिति मुस्ता । मुस खण्डने अ.वि.२.४. १५९.
mU le drum shing gi 'bras bu
तालफलम् — {shing n+ya gro d+ha} …{mU le drum shing gi 'bras bu bas kyang che ba rnams kyi lcid kyis yal ga non pa} न्यग्रोधपादपं… तालफलाधिकतरप्रमाणैः…आनम्यमानशाखम् जा.मा.१५७ख/१८२; {shing n+ya gro d+ha'i 'bras bu mU le drum shing gi 'bras bu smin pa bas kyang che ba} न्यग्रोधफलं परिपक्वतालफलाधिकतरप्रमाणम् जा.मा.१५८ख/१८३.
me
• सं. १. अग्निः — {me dang du ba de dag ba lang gi lci ba'i bud shing las byung ba'i phyir} ‘गोमयेन्धनप्रभवावेतावग्निधूमौ’ इति त.प.३४ख/५१७; वह्निः — {ci ltar mngon sum du me bsreg bya sreg par dmigs pa la} यथा प्रत्यक्षेणोपलब्धो वह्निर्दाह्यं दहत् प्र.अ.३०ख/३५; अनलः — {dus mtha'i me bzhin} युगान्तकालानलवत् बो.अ.२ख/१.१४; पावकः — । {me 'bar mthong nas} दृष्ट्वा ज्वलितं पावकम् अ.क.२१२क/८७.२३; {me la 'khrul pa med par ni/} /{du ba'i bdag nyid skya bo mthong //} धूमात्मा धवलो दृष्टः पावकाव्यभिचारवान् । त.स. ४क/६२; वैश्वानरः — {me rnam pa gsum ni lho'i me dang khyim bdag gi me dang mchod sbyin gyi me'o//} वैश्वानरस्त्रिविधः — दक्षिणाग्निः, गार्हपत्यः, आहवनीय इति वि.प्र.१३९क/३.७५; ज्वलनः — {ji ltar ral gri me sogs kyis/} /{de yi ngo bo ma yin yang /} /{bcad sreg sogs byed} यथाऽसिज्वलनादयः । अताद्रूप्येऽपि कुर्वन्ति छेददाहादि त.स.७३क/६८३; दहनः — {me dang khyim la sogs pa shing gis bsgrub par bya ba'i don bya ba} दहनगृहादिकां काष्ठसाध्यामर्थक्रियाम् प्र.वृ.२८४क/२६; हुतभुक् — {me yi 'bras bu du ba ste//} कार्यी धूमो हुतभुजः प्र.वा.९६क/३.३४; हुताशनः — {rjes dpog rigs pa ma yin te/} /{skya bo'i rdzas las me bzhin no//} न युक्तानुमितिः पाण्डुद्रव्यादिव हुताशने ।। प्र.वा.१०८क/१.१४; हुताशः — {mi dbang bu mo lag par lag bkod cing /} /{bag ma'i bsreg rdzas me la rnam par bkod//} नरेन्द्रकन्याकरसक्तपाणिर्विवाहहव्यावहितं हुताशम् । अ.क.१२४ख/६५.७१; हुतवहः — {rab tu tsha ba'i me yis bzhus pa'i zangs zhun lus la blugs gyur pa} हुतवहतापविद्रुतकताम्रनिषिक्ततनुः बो.अ.२२क/७.४५; कृशानुः — {mya ngan me ni 'bar ba yis/} /{khyab}…{de//} सा… दीप्तेन व्याप्ता शोककृशानुना । अ.क.२०६क/२३. ३५; शिखी— {lan tshwa'i chu'i dkyil 'khor de las g}.{yas dang g}.{yon du me dang rlung gi dkyil 'khor 'bum phrag gnyis su 'gyur ro//} तस्मात् क्षारोदकवलयात् सव्यावसव्ये शिखिवायुवलयं द्विलक्षं भवति वि.प्र.१६६ख/१.११; चित्रभानुः — {gser la sogs pa'i zhu ba la sogs pa'i mtshan nyid kyi khyad par me las 'gyur ba yin na yang} सुवर्णादेर्वा द्रवता लक्षणविशेषासादनेऽपि चित्रभानोः प्र.अ.६१क/७०; कृष्णवर्त्मा— {de ltar lkog gyur me la ni/} /{du ba las ni dran pa yin//} यथाऽस्ति धूमात्स्मरणं परोक्षे कृष्णवर्त्मनि ।। प्र.अ.१४०ख/४८६; धूमकेतुः — {kha cig ni}… {me 'byin pa dang} केचिद्… धूमकेतूनुत्सृजन्तः ल.वि.१५०ख/२२२; कर्कः श्री.को.१६४क; कः — {kaHni tshangs pa rlung nyi ma/} /{me dang gshin rje bdag nyid dang /} /{gsal ba dang ni 'gro ba la'o//} श्री. को.१६४क २. आग्नेयम्, दिग्भेदः — {de bzhin du shar dang nub dang rlung dang me dang bden bral dang dbang ldan du'o//} एवं पूर्वापरं वायव्याग्नेयं र्नैऋत्येशानम् वि.प्र. १६६ख/१.११; अग्निः — {dbang ldan du ni pu k+ka sI/} /{mer ni de bzhin ri khrod ma//} ऐशान्यां पुक्कसी ख्याताऽग्नौ शवरी कीर्तिता । हे.त.११क/३२ ३. तेजः — {nang gi me'i khams gang zhe na} आध्यात्मिकस्तेजोधातुः कतमः शि. स.१३७क/१३२; श्रा.भू.८२ख/२१४ ४. = {gsum} शिखी — {me zhes pa de'i 'og tu gsum mo//} शिखीति ततोऽधः त्रयः वि.प्र.१७७ख/१.३२ ५. शिखा— {dro ba dang du ba dang me yang 'byung ngo //} ऊष्मा धूमः शिखा वा निश्चरति स.दु.११६क/१९४; ज्वाला — {dper na me 'gro'o/} /{sgra 'gro'o zhes 'gro ba'i sgrar brjod pa} यथा ज्वाला गच्छति,शब्दो गच्छतीति गच्छतिशब्दाभिधानम् अभि. स्फु.३२५क/१२१८; • पा. तेजः १. महाभूतविशेषः — {'byung ba dag ni sa khams dang /} /{chu dang me dang rlung khams rnams//} भूतानि पृथिवीधातुरप्तेजोवायुधातवः । अभि.को.२क/१.१२; {stsogs pa'i sgras chu dang me dang rlung bzung ste/} {'byung ba chen po bzhi po dag go//} आदिशब्दादापस्तेजो वायुरिति चत्वारि महाभूतानि बो.प.७२ख/४१ २. तत्त्वभेदः — {sa dang chu dang me dang rlung /} /{zhes bya ba ni de nyid yin no//} पृथिव्यापस्तेजो वायुरिति तत्त्वानि प्र.अ.४७क/५४ ३. धातुभेदः — {khams drug gsungs pa ni/} {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang rnam par shes pa zhes bya ba rnams so//} षड् धातव उक्ताः—पृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशविज्ञानाख्याः प्र.प.४३ख/५१ ४. (वै.द.) द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति । ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१; • ना. १. अनलः [1] बुद्धः — {lag bzang dang} …{me dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अनलः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ [2] नृपः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na grong khyer ta la'i rgyal mtshan zhes bya ba yod de/} {de na rgyal po me zhes bya ba 'dug gis} इदमिहैव दक्षिणापथे तालध्वजं नाम नगरम् । तत्र अनलो नाम राजा प्रतिवसति ग.व्यू. २२क/११९ २. अग्निः [1] = {me lha} देवः — । {me dgug pa'i sngags so//} अग्न्यावाहनमन्त्रः हे.त.१४क/४४; {me dga' ba'i sngags so//} अग्निसन्तोषणमन्त्रः हे.त.१४क/४४; वैश्वानरः म.व्यु.३१६० (५५ख) [2] नरकः — {de bzhin du me'i dkyil 'khor la dmyal ba'i gnas gnyis te/} {me'i dmyal ba gcig dang /} {de'i steng du du ba mi bzad pa'i dmyal ba'o//} एवमग्निवलये नरकद्वयम्; अग्निनरकमेकम्, तदुपरि तीव्रधूम्रनरकम् वि.प्र.१६६क/१.१०; हविः — {de'i 'og tu mi bzad pa'i du ba ni bzhi pa'o//} {me ni lnga pa ste tsha ba'i dmyal ba gnyis so//} ततस्तीव्रधूम्रनरकश्चतुर्थो हविरपि पञ्चम इति उष्णनरकद्वयम् वि.प्र.१६९ख/१.१५ ३. वह्निः, दिक्पालः — इन्द्रो वह्निः पितृपतिर्र्नैऋतो वरुणो मरुत् ।। कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् । अ.को.१३३क/१.३. २ ४. वैश्वानरः, कविः — {rgyas pa'i snyan ngan b+hA ra ta dang /} {me'i snyan ngag bsgom pa'i chos dang} व्यासकाव्यं भारतम्, वैश्वानरकाव्यं भावनाधर्मः वि.प्र.२७२क/२.९६ ५. अनला, राक्षसी — {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}… {srin mo me zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी…अच (?न)ला च नाम राक्षसी स.पु.१४८ख/२३४.
me dang bud shing ltar
अग्नीन्धनवत्— {de ltar rnam par gzhag pa la yang me dang bud shing ltar rim par rnam par sbyar bar bya'o//} इत्येवं व्यवस्थाप्य अग्नीन्धनवत् क्रमो योज्यः प्र.प.७४क/९२.
me rnam pa gsum
वैश्वानरस्त्रिविधः १. {lho'i me} दक्षिणाग्निः, २. {khyim bdag gi me} गार्हपत्यः, ३. {mchod sbyin gyi me} आहवनीयः वि.प्र.१३९क/३.७५.
me gsum
अग्नित्रयम् वि.प्र.२३५ख/२.३६; = {me rnam pa gsum/}
me'i
आग्नेयः — {me yi dkyil 'khor la gnas pa'i/} /{dgra bo rnams ni rtag par bsgom//} आग्नेयमण्डलस्थं तु भावयेद् रिपवः सदा । गु.स.११६क/५६.
me skar
= {me stag} अग्निकणः, स्फुलिङ्गः — त्रिषु स्फुलिङ्गोऽग्निकणः अ.को.१३१ख/१.१.५८; अग्नेः कणः अग्निकणः अ.वि.१.१.५८.
me skor
विवाहः — {rnam pa 'di nyid kho na yis/} /{ma yi me skor la sogs pa/} /{the tshom med pas med pa ru/} /{blo ldan khyed la thal min nam//} ननु मातृविवाहादेरसत्त्वं मुक्तसंशयम् । एतेनैव प्रकारेण तव धीमन् प्रसज्यते ।। त. स.१२०क/१०४१; द्र. {me bskor/}
me skyes
ना. १. = {gdong drug} अग्निभूः, कार्तिकेयः — कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः । पार्वतीनन्दनः स्कन्दः सेनानीरग्निभूर्गुहः ।। अ.को.१३०क/१.१. ४०; अग्नेर्भवतीति अग्निभूः । भू सत्तायाम् अ.वि.१.१.४० २. ज्योतिष्कः, भिक्षुः — {de nas tshe dang ldan pa me skyes kyis de'i tshe rang gi las kyi rgyu ba lung ston par byed de} अथायुष्मान् ज्योतिष्कस्तस्यां वेलायां स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोति वि.व.२९५ख/१.१२०.
me bskor
विवाहः — {gal te ma mthong tsam gyis ni/} /{kun mkhyen 'gog par byed yin na/} /{de tshe khyed kyis ma'i me bskor/} /{zhes la sogs kyang bkag par 'gyur//} यदि त्वदृष्टिमात्रेण सर्ववित् प्रतिषिध्यते । तदा मातृविवाहादिनिषेधोऽपि भवेत् तव ।। त.स.११९ख/१०३७; द्र. {me skor/}
me kha la
• ना. मेखलः, आचार्यः — {chos la blo ni sbyin par bya/} /{chos kyis me kha la la sbyin/} /{me khal slob ma zhan pas na/} /{bskal pa'i mthar ni 'jig par 'gyur//} मतिर्दास्यति धर्माय धर्मो दास्यति मेखले । मेखलः शिष्यो दौर्बल्यात्कल्पान्ते नाशयिष्यति ।। ल.अ.१८८ख/१६०; • पा. मेखला, धारणीविशेषः — {'phags pa me kha la zhes bya ba'i gzungs} आर्यमेखलानामधारणी क.त.७७२.
me khang
= {thab tshang} अग्निशाला — {me khang gi ni snang bar ro//} अग्निशालायां प्रज्वालनिकाकरणम् वि.सू.७२क/८८.
me khyer
• सं. खद्योतः — {khyi bzhin dpa' bo rje la gus/} /{nyi ma bzhin du me khyer gsal//} भर्तृभक्तो भटः श्वेव खद्योतो भाति भानुवत् ।। का.आ.३२४क/२.५५; {bdag gi khang nang 'jug tshe me khyer phreng ba lta bu'i snang ba chung zhing chung ba ni/} /{mdzes shing rol pa'i smin ma g}.{yo ba'i glog gi mig ni byas nas khyod kyis lta bar 'os//} अर्हस्यन्तर्भवनपतितां कर्तुमल्पाल्पभासं खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् ।। मे.दू.३४८क/२.२०; खद्योतकः — {dper na 'jig rten na yang gang zhig mchog tu gsal bar byed pa de la nyi ma zhes bya'i/} {srin bu me khyer la ni ma yin pa} तद्यथा लोके यः प्रकर्षेण भासं करोति स भास्कर उच्चते, न खद्योतकः अभि. स्फु.१८४क/९४०; • पा. खद्योतः, निमित्तभेदः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste/} {du ba dang smig rgyu dang me khyer dang}…{thig le mthong ba'i dbye bas ma brtags pa ye shes kyi phung po'o//} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूममरीचिखद्योत… बिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि.प्र.६५ख/४.११५.
me dga'
= {spos dkar} वह्निवल्लभः, रालः मि.को.५५क ।
me rgyu
= {bud shing} इन्धनम् मि.को.३८क ।
me sgyogs
अग्निशरः मि.को.४७ख ।
me sgron
उल्का — {gtsang ba'i rtswa yi rtsa bas ni/} /{me sgron tshad dang ldan byas nas//} शुचिना तृणमूलेन कुर्यादुल्कां प्रमाणतः । म.मू.१७०क/९१.
me rngub pa
पा. अग्निपानम्, तपोविशेषः — {du ba rngub pa dang me rngub pa dang nyi ma la lta ba dang gdung ba lnga byed pa dang}…{rkang pa gcig btsugs pa dang gnas gcig na 'dug pas dka' thub la sems pa dang} धूमपानाग्निपानादित्यनिरीक्षणपञ्चतप…स्थानैकचरणैश्च तपः संचिन्वन्ति ल.वि.१२३क/१८३.
me lnga bsten pa
पा. पञ्चाग्निसेवा, व्रतविशेषः — {me lnga bsten pa dang skra bsal} (?{'bal} ){ba la sogs pa'i brtul zhugs} पञ्चाग्निसेवाशिरोलुञ्चनादिव्रतम् बो. प.९१क/५४.
me lce
१. अग्निजिह्वा — {phyag na rdo rje gos sngon po can gnod sbyin drag po chen po rdo rje me lce'i rgyud kyi 'grel pa zhes bya ba} नीलाम्बरधरवज्रपाणियक्षमहारुद्रवज्राग्निजिह्वातन्त्रवृत्तिनाम क.त.२१६६; अग्निशिखा — {dka' thub me lce 'bar bzhin de yis ni/} /{ji zhig ltar yang reg 'os nyid ma gyur//} तपःप्रदीप्ताग्निशिखेव तस्य संस्पर्शयोग्या न कथंचिदासीत् ।। अ.क.१५८क/६८.१००; {'bar ba'i me lce lta bur spyod pa'i mda'//} शरं …दीप्ताग्निशिखायमानम् अ.क.२७२ख/१०१; अग्निज्वाला — {gang dag mig gdug pa dang myur du gdug pa dang dbugs gdug pa rnams me lce gtong ba} ये च दृष्टिविषा आशीविषाः श्वासविषाश्चाग्निज्वालानुत्सृजन्ति स्म ल.वि.१५५क/२३२; ज्वाला — {re zhig me lce gzhan dag las rgyu tha dad par yongs su brtag par ni bya la reg na} ज्वालान्तरेषु च तावद्धेतुभेदेऽपि परिकल्पनां परिकल्पयेयुः अभि.भा.१६७ख/५७२; {khro ba dang khon du 'dzin pas 'bar bar byas pa'i sems kyi me lce dang} क्रोधोपनाहसन्धुक्षिताभिश्चित्तज्वालाभिः द. भू.१८१क/११; शिखा — {bdag med pa nye bar ston pa'i me lce rgyun mi chad pa mnga' ba rnams} नैरात्म्योपदेशाविच्छिन्नशिखाः प्र.प.८३क/१०८; ज्वालः— {kun nas me lce rab 'bar phyogs dang mtshams su du ba kun gyis mun pa chen po gtibs//} स्फर्यज्ज्वालः समन्ताद् दिशि विदिशि महासर्वधूमान्धकारः वि.प्र.१११ख/१, पृ.९; अर्चिः — {sgron ma zhes bya ba ni me lce rnams kyi rgyun la nye bar 'dogs par byed la} प्रदीप इत्यर्चिषां सन्तान उपचर्यते अभि.भा.९२क/१२१९; कीलः — वह्नेर्द्वयोर्ज्वालकीलावर्चिर्हेतिः शिखा स्त्रियाम् । अ.को.१३१ख/१.१.५८; कीलति पक्ष्यादिगतिं कीलः । कील बन्धने अ.वि.१.१.५८ २. = {le brgan} वह्निशिखम्, पुष्पविशेषः — अथ कमलोत्तरम् । स्यात्कुसुम्भं वह्निशिखं महारजनमित्यपि ।। अ.को.२०१ख/२.९.१०६; वह्निरिव पिङ्गला शिखाऽस्येति वह्निशिखम् अ.वि.२.९.१०६.
me lce gcig tu gyur
वि. एकज्वालीभूतः — {de thams cad 'bar}…{me lce gcig tu gyur te} स सर्व आदीप्तः…एकज्वालीभूतः शि.स.७७क/७६.
me lce gcig tu gyur
= {me lce gcig tu gyur pa/}
me lce gcig tu 'dus pa
वि. एकज्वालीभूतः — {lcags kyi dog sa la shin tu 'bar ba/} {me lce gcig tu 'dus pa} अयोमयी भूमिः समनन्तरप्रज्वलितैकज्वालीभूता का.व्यू.२०४क/२६१.
me lce 'bar
= {me lce 'bar ba/}
me lce 'bar ba
• क्रि. प्रज्वलति — {me'i phung po chen po bzhin du du ba 'thul lo//} {me lce 'bar ro//} धूमयति प्रज्वलति तद्यथापि नाम महानग्निस्कन्धः द.भू.१९९क/२१; • सं. वह्निज्वाला — रवेरर्चिश्च शस्त्रं च वह्निज्वाला च हेतयः । अ.को.२२३क/३.३.७१.
me lce la rgyu ba
अग्निशिखाचरः, नरके पक्षिविशेषः — {me lce la rgyu ba zhes bya ba'i bya ni} अग्निशिखाचरा नाम पक्षिणः शि.स.४५क/४२.
me chen po
अग्निस्कन्धः — {de nas bcom ldan 'das kyis mdun logs su seng ge ral pa can ral pa g}.{yengs pa lnga sprul te/} {glo g}.{yas g}.{yon du me chen po lnga} (?{gnyis} ) {sprul to//} ततो भगवता पुरस्तात्पञ्च केसरिणः सटाधारिणः सिंहा निर्मिताः, वामे दक्षिणे च पार्श्वे द्वावग्निस्कन्धौ अ.श.१५९ख/१४८.
me chen ma
ना. बृहन्नला, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{me chen ma dang} …{zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा …बृहन्नला…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
me nyid
तेजस्त्वम् — {me nyid la sogs spyi nyid ni/} /{rgyas pa ru ni gsal byas zin//} तेजस्त्वादि च सामान्यं विस्तरेण निराकृतम् । त.स.८९ख/८१३.
me tog
• सं. १. पुष्पम् — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//}…{me tog 'dod pa rnams la me tog dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…पुष्पार्थिभ्यः पुष्पम् ग.व्यू.१३ख/१११; {gdong 'di 'dzum pa'i me tog 'bar//} स्मितपुष्पोज्ज्वलं…इदं मुखम् । का.आ.३२४ख/२.७६; {lha'i me tog} दिव्यं पुष्पम् अ.श.५८क/४९; पुष्पकम् — {nyo tshong dag gi gnas su ni/} /{nges par me tog mthong ma gyur//} क्रयविक्रयवीथीषु नैवादृश्यत पुष्पकम् ।। अ.क.२२९क/८९.९५; कुसुमम् — {lam me tog dang lo ma sna tshogs kyis gtor ba} विविधकुसुमस्तबकपल्लवनिकरपद्धतिम् जा.मा. १६७ख/१९३; सुमनाः— {yon tan dri bzang spro ba'i me tog rnams ni skad cig gnas pa'i tshogs//} क्षणस्थायी वर्गः सुरभिगुणसर्गः सुमनसाम् । अ.क.३५ख/५४.१४ २. मुकुलः, ओ लम्— {u dum ba ra'i nags tshal 'di/} /{rgyal ba 'khrungs na me tog dpal/} /{'byung zhing 'khor los sgyur pa dag/} /{'byung na yang ngo gzhan du min//} जिनजन्मनि जायन्ते चक्रवर्त्युद्भवेऽपि वा । अस्मिन्नुदुम्बरवने नान्यथा मुकुलश्रियः ।। अ.क.१८१ख/८०.१०; मुकुलकः, ओ कम्— {de yis u dum wa ra'i shing /} /{me tog gsar pas khyab pa mthong //} व्याप्तान्नवैर्मुकुलितैः (लकैः लि.पा.) स दृष्ट्वोदुम्बरद्रुमान् । अ.क.१८१ख/८०.९ ३. = {rgyal zla} पौषः, पौषमासः — {me tog rgyal zla nus zla gnyis//} पौषे तैषसहस्यौ द्वौ अ.को.१३७क/१.४.१५; पौषी यत्रास्ति पौषः अ.वि.१.४.१५ ४. = {zla mtshan} पुष्पम्, आर्तवम् — स्याद्रजः पुष्पमार्तवम् अ. को.१७१क/२.६.२१; पुत्राख्यफलहेतुभूतत्वात् पुष्पम् अ.वि.२.६.२१ ५. = {me tog nyid} कुसुमत्वम् — {phal cher yon tan bsngags pa'i me tog 'gyur/} /{de ni grags pa'i yan lag can du 'gyur//} प्रायः प्रशंसाकुसुमत्वमेत्य तत्कीर्तिमालावयवा भवन्ति ।। जा.मा.१६७क/१९३; • ना. १. कुसुमः [1] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{me tog dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…कुसुमः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म. मू.९९क/९ [2] बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{me tog dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… कुसुमस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७ [3] नृपः — {sdom brtson rgyal po'i tshul gyis ni/} /{'byung bar 'gyur bar the tshom med/} /{dper na ma khol zhes bya dang /} /{me tog ces byar rnam par grags//} भविष्यन्ति न सन्देहो यतयो राज्यवृत्तिनः ।। तद्यथा मातृचीना (?चेटा)ख्य कुसुमाख्यश्च विश्रुतः । म.मू.३२५क/५१० २. पुष्पा, देवी — {spos dang me tog mar me ma/} /{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} पुष्पा धूपा च दीपा च गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१०७ख/१६०; = {me tog ma/} ।।। • पुष्पद्योतकपूर्वपदमात्रम् — {me tog ka ma la} कमलम् स.दु.९६ख/१२०; {me tog tsam pa ka} चम्पकम् म.मू.१३८क/४९.
me tog ka dam li
=(?) ना. भद्दलिः, श्रावकाचार्यः— {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{me tog ka dam li dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…भद्दलिः म.मू.१००क/९.
me tog ku mu da
ना. कुमुदपुष्पा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo me tog ku mu da zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा— प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…कुमुदपुष्पा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
me tog kun tu skyes pa rgyal po'i dbang po
ना. सङ्कुसुमितराजेन्द्रः, तथागतः — {de nas bskul ba'i 'od des me tog dang ldan pa zhes bya ba'i 'jig rten gyi khams snang ba chen pos snang bar byas te/} {me tog kun du skyes pa rgyal po'i dbang po de bzhin gshegs pa la lan gsum bskor ba byas te} अथ सा रश्मिसञ्चोदनी कुसुमावतीं लोकधातुं महताऽवभासेनावभास्य भगवतः सङ्कुसुमितराजेन्द्रस्य तथागतस्य त्रिः प्रदक्षिणीकृत्य म.मू. ८८ख/१; = {me tog kun tu yang dag par skyes pa rgyal po'i dbang po/}
me tog kun tu rgyas pa
सङ्कुसुमितम् — {de bzhin gshegs pa 'od gzer gyi me tog kun tu rgyas pa'i sgron ma} रश्मिसङ्कुसुमितप्रदीपो नाम तथागतः ग.व्यू.१५३ख/२३७.
me tog kun tu yang dag par skyes pa rgyal po'i dbang po
ना. सङ्कुसुमितराजेन्द्रः, तथागतः— {de nas 'jam dpal gzhon nur gyur pa stan las langs te bcom ldan 'das me tog kun du yang dag par skyes pa rgyal po'i dbang po de bzhin gshegs pa la lan gsum bskor ba byas te} अथ मञ्जुश्रीः कुमारभूत उत्थायासनाद् भगवन्तं सङ्कुसुमितराजेन्द्रं तथागतं त्रिः प्रदक्षिणीकृत्य म.मू. ८९क/१; = {me tog kun tu skyes pa rgyal po'i dbang po/}
me tog kun da
= {kun da/}
me tog kun da'i dpal
ना. कुन्दश्रीः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{me tog kun da'i dpal dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…कुन्दश्रियः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
me tog dkar po
= {sha bkra} सितपुष्पिकम् मि.को.५२ख ।
me tog bkod pa
पुष्पव्यूहः लो.को.१८३३.
me tog bkram pa
• वि. पुष्पाभिकीर्णम् — {me tog bkram pa'i mchis mal 'jam zhing dri bda' bar} पुष्पाभिकीर्णशयने मृदुके सुगन्धे ल.वि.२५ख/३०; पुष्पाभ्यवकीर्णम् म.व्यु.६०६९ (८७क); • पा. कुसुमाभिकीर्णः, समाधिविशेषः — {me tog bkram pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} कुसुमाभिकीर्णो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२; • ना. अवकीर्णकुसुमः, तथागतः — {thams cad kyang ming gcig par 'gyur te/} {'di lta ste/} {me tog bkram pa zhes bya ba de bzhin gshegs pa} सर्वे चैकनामानो भविष्यन्ति यदुत अवकीर्णकुसुमनामानः तथागताः अ.सा.३९९ख/२२६.
me tog kha nag
= {pa Ta la} कृष्णवृन्ता — पाटलिः पाटलामोघा काला स्थाली फलेरुहा ।। कृष्णवृन्ता कुबेराक्षी अ.को.१५८क/२.४.५५; कृष्णं वृन्तमस्या अस्तीति कृष्णवृन्ता अ.वि.२.४.५५.
me tog kha phye ba
• सं. पुष्पितपुष्पम्— {shun pa dang phri dang 'dab ma skya bo dang me tog kha phye ba dang 'bras bu smin pa rnams ni phyed shi ba nyid du rjes su tha snyad gdags so//} त्वक्फल्गुपाण्डुपत्रपुष्पितपुष्पपक्वफलानामर्धमृततया व्यवहारः वि.सू.३०ख/३८; • वि. काकास्यकम् म.व्यु.६२३१ (८८ख).
me tog kha bye ba
= {me tog kha phye ba/}
me tog kha 'bus
= {me tog kha 'bus pa/}
me tog kha 'bus pa
• सं. मुकुलः, ओ लम्— {dang por kan+da li yi me tog kha 'bus rnams ni} प्रथममुकुलाः कन्दलीश्च मे.दू.३४३क/१.२१; • वि. सम्पुष्पितः — {so ga'i dus la bab nas shing rnams kyi me tog kha 'bus shing} सम्प्राप्ते वसन्तकालसमये सम्पुष्पितेषु पादपेषु वि. व.१५४क/१.४२; मुकुलजातम् म.व्यु.६२३० (८८ख); कुड्मलकजातम् म.व्यु.६२२९ (८८ख).
me tog kha ma phye
कुड्मलः — {bung ba ji ltar 'dod pa bzhin/} {pad ma rgyas la sbrang rtsi 'thungs/} /{dri zhim rgyas pa ma yin yang /} /{me tog kha ma phye sbyor ltos//} पिबन् मधु यथाकामं भ्रमरः फुल्लपङ्कजे । अप्यसन्नद्धसौरभ्यं पश्य चुम्बति कुड्मलम् ।। का.आ.३२९क/२.२०३.
me tog kha ma bye
= {me tog kha ma phye/}
me tog khur chen
ना. पुष्पभेरोत्सः, ग्रामः — {de nas de'i tshe yul sa 'dzin na grong me tog khur chen zhes bya ba zhig yod de} तत्र च समये गान्धारे पुष्पभेरोत्सो नाम ग्रामः अ.श.२८५क/२६१.
me tog 'khri shing
फुल्ललता — {me tog 'khri shing gis rgyas pa/} /{rdzing bu dga' ba'i gnas der ni//} तस्मिन् पुष्करिणीरम्ये देशे फुल्ललताकुले । अ.क.३६क/५४. १८.
me tog mkhan
= {me tog mkhan po/}
me tog mkhan po
मालाकारः, मालिकः — मालाकारस्तु मालिकः अ.को.२०२ख/२.१०.५; मालां करोतीति मालाकारः अ.वि.२.१०.५; मालिकः मि.को.२६क ।
me tog gi dkyil 'khor can
ना. कुसुमकेतुमण्डली, किन्नरः म.व्यु.३४१६ (५८ख).
me tog gi khang pa
पुष्पमण्डपः — {de nas sangs rgyas rnams kyi sangs rgyas mthu dang /} {lha rnams kyi lha'i mthus me tog de dag bcom ldan 'das kyi steng du me tog gi khang par gyur te 'dug go//} अथ तानि पुष्पाणि बुद्धानां बुद्धानुभावेन देवतानां च देवतानुभावेनोपरि भगवतः पुष्पमण्डपं क्षिप्त्वा तस्थुः अ.श.२ख/१.
me tog gi char pa
पुष्पवर्षः, ओ र्षम् — {me tog man dA ra ba'i char chen po bab pa yang mthong nas} महान्तं च मान्दारवपुष्पवर्षं दृष्ट्वा सु.प्र.५२क/१०४; पुष्पवृष्टिः — {dbang bskur ba na me tog gi char 'bab par 'gyur ro//} अभिषिच्यमाने पुष्पवृष्टिर्भवति हे.त.५ख/१४; {mdag ma rdo bsregs mtshon gyi char pa dag/} /{deng nas bzung ste me tog char par gyur//} अङ्गारतप्तोपलशस्त्रवृष्टिरद्यप्रभृत्यस्तु च पुष्पवृष्टिः । बो.अ.३७ख/१०.९.
me tog gi snyim pa
पुष्पाञ्जलिः — {mi'i dbang po grags pa'i zhabs kyi drung du rin po che'i me tog gi snyim pa gtor te} यशोनरेन्द्रस्य पादमूले रत्नपुष्पाञ्जलिं प्रक्षिप्य वि.प्र.१३०ख/१, पृ.२९.
me tog gi tog
ना. पुष्पकेतुः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}… {me tog gi tog dang}… {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…पुष्पकेतुना च …काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
me tog gi dog pa
पुष्पमञ्जरिः, ओ री — {gang gi grags pa'i me tog gi/} /{dog pa yon tan dri bzang tshogs/} /{phyogs kun ri dwags mig can gyi/} /{rna ba yi ni rgyan du gyur//} गुणसौरभसम्भाराः सर्वाशां हरिणीदृशाम् । यद्यशःपुष्पमञ्जर्यो याताः कर्णावतंसताम् ।। अ.क.३क/१.८; स्तम्बकम् म.व्यु.६१८२ (८८क).
me tog gi mda'
कुसुमेषुः — {lus med kyis 'phangs pa me tog gi mda' ni bud med kyi snying gis kyang bzod pa ma yin nam} स्त्रीहृदयेन न सोढाः क्षिप्ताः कुसुमेषवोऽप्यनङ्गेन । ना.ना.२३१ख/५९.
me tog gi rdul
पुष्पपरागः — {me tog rdul dang rdul gyis gang /} /{nags tshal dben par} पुष्पपरागरेणुपूर्णे वने… विजने अ.क.२९८क/१०८.४८; पुष्परजः — {rlung gis gtsubs pa'i me tog gi/} /{rdul gyis bdag mig sun phyung ngo //} अक्षि मे पुष्परजसा वातोद्धूतेन दूषितम् ।। का.आ.३३१क/२.२६४.
me tog gi ldum ra
पुष्पवाटिका — {skyed mos tshal gyi me tog ldum ra'i nang du lo ma'i spyil po byas te} उद्यानपुष्पवाटिकायां मध्ये उडयं कृत्वा म.मू.२८८क/४४६.
me tog gi phur ma
पुष्पपुटम् म.व्यु.६११२ (८७ख); मि. को.८ख ।
me tog gi phyag rgya
पा. पुष्पमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {de nas me tog gi phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod do/} /{oM sarba bit+puSh+pa pU dzA me g+ha sa mu dra s+pha ra Na sa ma ye hUM} ततः पुष्पमुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् । ॐ सर्ववित् पुष्पपूजामेघसमुद्रस्फरणसमये हुँ स.दु.१०२क/१४०; {snyim pa gyen du 'thor ba ni bdug spos kyi phyag rgya'o/} /{de nyid 'og nas 'thor ba ni me tog gi phyag rgya'o//} अञ्जलेरूर्ध्वक्षेपाद् धूपमुद्रा । तस्या एवाधःक्षेपात् पुष्पमुद्रा । स.दु.११३ख/१८४.
me tog gi phreng ba
पुष्पमाला — {de nas rin po che'i paT+Ta dang gser gyi paT+Ta'am ma rnyed na me tog gi phreng ba dpral bar bcing bar bya'o//} ततो रत्नपट्टं स्वर्णपट्टं वा, अलाभे पुष्पमालां ललाटे बन्धयेत् वि.प्र.१५०क/३.९६; पुष्पमाल्यम् — {glang gi shing rta}…{me tog gi phreng bas brgyan pa} गोरथकान्…पुष्पमाल्यालंकृतान् स.पु.३०ख/५३; पुष्पावलिः, ओ ली— {de bzhin gshegs pa me tog gi phreng ba nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa mngon par mkhyen pa'i} पुष्पावलिवनराजिकुसुमिताभिज्ञस्य तथागतस्य ल.वि.१४३ख/२१२; कुसुममाला — {bcom ldan khyed kyis ma dul la/} /{mnyes gshin 'ba' zhig pa nyid las/} /{rab tu byung ba 'di byin te/} /{khyi la me tog 'phreng ba bzhin//} भगवन् दुर्विनीतस्य वात्सल्यादेव केवलम् । शुनः कुसुममालेव प्रव्रज्येयं त्वयाऽर्पिता ।। अ.क.१०५क/१०.५९; कुसुमदाम — {dbu ba sbrengs pas me tog gi phreng ba bzhin du mdzes par byas pa/} {lha ma yin dang klu mchog rnams kyi gnas su gyur pa} फेनावलीकुसुमदामविचित्रमसुरवरभुजगभवनम् जा.मा.८०ख/९२; कुसुमस्रक् — {rgyal po'i btsun mo'i lag nas 'phos/}…/{phrag par me tog 'phreng ba lhung //} कुसुमस्रक् पपातांसे राजपत्नीकराच्च्युता ।। अ.क.१३४ख/१३.३०; माला — {des me tog phreng legs par brgyus pa dang} स शोभनां मालां ग्रथ्नाति वि.व.१९०ख/१.६५; माल्यम् — {spos dang me tog phreng dang byug pa dang} गन्धमाल्यविलेपने बो.भू.२०ख/२५; माल्यं मालास्रजौ मूर्ध्नि अ.को.१८०क/२.६.१३५; मल्यते धारयत इति माल्यम् । मल मल्ल धारणे अ.वि.२.६.१३५; स्रक् — {gzhan gyi zas la me tog gi/} /{phreng ba tsan dan rgyan gyis mchod//} आहारः पूज्यतेऽन्येषां स्रक्चन्दनविभूषणैः ।। बो.अ.२५क/८.४७; {de nas me tog phreng ba dang /} /{dri sogs rang gi lus la byug//} ततः स्रग्गन्धगन्धादिना स्वकायमनुलेपयेत् ।। स.दु.११२ख/१८२.
me tog gi phreng ba nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa mngon par mkhyen pa
ना. पुष्पावलिवनराजिकुसुमिताभिज्ञः, तथागतः — {de nas nub phyogs na de bzhin gshegs pa me tog gi phreng ba nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa mngon par mkhyen pa'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams me tog tsam pa ka'i kha dog tu byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dbang po'i dra ba can zhes bya ba} अथ खलु पश्चिमायां दिशि चम्पकवर्णाया लोकधातोः पुष्पावलिवनराजिकुसुमिताभिज्ञस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रादिन्द्रजाली नाम बोधिसत्त्वो महासत्वः ल.वि.१४३ख/२१२.
me tog gi sbyin sreg
पुष्पहोमः — {bram ze rnams la ni me tog gi sbyin sreg bya'o//}…{gdol pa la ni mon sran gre'u dang dzam bu li ka'i sbyin sreg bya'o//} ब्राह्मणं पुष्पहोमेन …रण्डां माषजम्बूलिकाहोमेन म.मू.२०५ख/२२४.
me tog gi rtsa ba
पुष्पमूलम् म.व्यु.६२१८ (८८ख).
me tog gi tshal
द्र.— {me tog gi/} /{tshal ni rnam par rgyas pa 'di//} एतद्विकासीकुसुमं वनम् अ.क.१८२क/८०.१७; द्र. {me tog tshal/}
me tog gi mtshon dang ldan pa
= {'dod lha} कुसुमायुधः, कामदेवः — {bcom ldan me tog gi mtshon dang ldan pa gang gi gzugs kyis pham par byas pa} भगवन् कुसुमायुध येन त्वं रूपशोभया निर्जितोऽसि ना.ना.२३०ख/५०.
me tog gi gzhal med khang
पौष्पकं विमानम् — {de nas gnod sbyin gyi bdag po 'bod 'grogs 'khor dang bcas pa me tog gi gzhal med khang du zhugs nas/bcom} {ldan 'das ga la ba der song ste} अथ रावणो राक्षसाधिपतिः सपरिवारः पौष्पकं विमानमधिरुह्य येन भगवांस्तेनोपजगाम ल.अ.५६ख/१.
me tog gi 'od kun nas 'phro bar gtsug phud rab tu 'phyang ba
ना. समन्तकुसुमार्चिःप्रलम्बचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' me tog gi 'od kun nas 'phro bar gtsug phud rab tu 'phyang ba la sogs pa byang chub sems dpa'i 'khor gyi dkyil 'khor thams cad dang} समन्तकुसुमार्चिःप्रलम्बनचूडबोधिसत्त्वपूर्वङ्गमेन सर्वबोधिसत्त्वपर्षन्मण्डलेन ग.व्यू.३४७क/६६.
me tog gi yon tan
पुष्पगुणः म.व्यु.६२४१ (८८ख).
me tog gi ra ba
पुष्पवाटिका — {grong khyer chen po yangs pa can}…{me tog gi ra ba dang nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa dang ldan pa} वैशाली महानगरी… पुष्पवाटिकावनराजिसङ्कुसुमिता च ल.वि.१४क/१५.
me tog gi ri bo
कुसुमपर्वतः लो.को.१८३४.
me tog gi shing
पुष्पवृक्षः — {dper na/} {me tog gi ched kyi shing la me tog gi shing zhes bya ba dang 'bras bu'i ched kyi shing la 'bras bu'i shing zhes bya ba dang 'dra'o//} यथा—पुष्पार्थं वृक्षः पुष्पवृक्षः । फलार्थं वृक्षः फलवृक्षः अभि.स्फु.१७४ख/९२३; द्र. {me tog gi shing ljon pa/}
me tog gi shing ljon pa
पुष्पवृक्षः — {de'i dbus su skyed mos tshal byas te/} {me tog gi shing ljon pa thams cad dang 'bras bu'i shing ljon pa thams cad dang rin po che'i shing ljon pa thams cad kyis khyab par bkang ngo //} तत्र च मध्ये उद्यानं मापितमभूत् सर्वपुष्पवृक्षसर्वफलवृक्षसर्वरत्नवृक्षप्रतिस्फुटं सञ्छादितमभूत् रा.प.२४५ख/१४४; द्र. {me tog gi shing /}
me tog gis brgyan
वि. पुष्पमण्डितः — {yid kyi lus ni sna tshogs pa/} /{dbang gi me tog rnams kyis brgyan//} कायं मनोमयं चित्रं वशितापुष्पमण्डितम् ।। ल.अ.१६६क/११९.
me tog gis mchod pa
पुष्पार्चनम् — {sngon bdag gi pha rtag tu ka ba 'di la spos dang bdug pa dang me tog gis mchod pa bgyid} अत्र मे स्तम्भे पिता असकृद् गन्धधूपपुष्पार्चनं कृतवान् अ.श.१६३ख/१५२.
me tog rgyan
मुखपुष्पकम् म.व्यु.६०४९ (८६ख); मुखफुल्लकम् म.व्यु.६०४८ (८६ख).
me tog rgyal mtshan
ना. कुसुमध्वजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{me tog rgyal mtshan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…कुसुमध्वजेन च ग.व्यू.२७५क/२ ०. पुष्पकेतुः लो.को.१८३४.
me tog rgyas
= {me tog rgyas pa/}
me tog rgyas pa
• वि. पुष्पितः — {yang na bdag gi bsod nams mthus/} /{ma lus tshal ni me tog rgyas//} मत्पुण्यानां प्रभावाद्वा निखिलं पुष्पितं वनम् । अ.क.१८२क/८०.१८; कुसुमितः — {mthu ldan khyod kyi bsod nams kyis/} /{tshal ni me tog rgyas pa min//} नेदं तव प्रभावाद्रैः पुण्यैः कुसुमितं वनम् । अ.क.१८३ख/८०.३२; सम्पुष्पितः — {dpyid kyi dus kyi tshe shing rnams me tog rgyas pa dang} वसन्तकालसमये सम्पुष्पितेषु पादपेषु अ.श.९२क/८३; सुपुष्पितः — {yongs 'dus shing gi me tog rgyas pa bzhin//} सुपुष्पितैर्वा यथ पारिजातैः स.पु.७क/१०; • ना. पुष्पितः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{me tog rgyas pa dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…पुष्पितेन च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
me tog rgyas pa dpal gyi snying po
ना. कुसुमश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po me tog rgyas pa dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…कुसुमश्रीगर्भेण च द.भू. १६७क/१.
me tog sgrol ma
ना. पुष्पतारा, पुष्पहस्ता तारा लो.को.१८३४.
me tog brgya pa
• सं. = {gdugs dkar} शतपुष्पा, सितच्छत्त्रा— शतपुष्पा सितच्छत्राऽतिच्छत्रा मधुरा मिसिः । अवाक्पुष्पी कारवी च अ.को.१६५क/२.४.१५२; बहुपुष्पत्वात् शतपुष्पा अ.वि.२.४.१५२; • ना. शतपुष्पा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo me tog brgya pa zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… शतपुष्पा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
me tog mngon par bkram pa
वि. पुष्पाभिकीर्णः म.व्यु.६०५९ (८६ख).
me tog can
• सं. १. राधः, वैशाखमासः — वैशाखे माधवो राधः अ.को.१३७ख/१.४.१६; राधी अत्रास्तीति राधः अ.वि.१.४.१६ २. = {ra gan me tog} पुष्पकम्, रीतिपुष्पम् मि.को.६१क ३. = {zla mtshan can} पुष्पवती, रजस्वला — अथ रजस्वला । स्त्रीधर्मिण्यविरात्रेयी मलिनी पुष्पवत्यपि ।। ऋतुमत्यप्युदक्यापि अ.को.१७१क/२.६.२०; पुष्पमार्तवमस्याः पुष्पवती अ.वि.२.६.२०; • ना. १. कुसुमम्, नगरम्— {de tshe mi bzad chen po yi/} /{grong khyer me tog can du ni/} /{mya ngan med ces bya ba yi/} /{rgyal po sa ni skyong byed pa//} तस्मिन् काले महाघोरे कुसुमाह्वे नगरे तदा । अशोको नाम विख्यातः पार्थिवो भुवि पालकः ।। म.मू.३०३ख/४७३ २. पुष्पकम्, कुबेरस्य विमानम् — कुबेरः…विमानं तु पुष्पकम् ।। अ.को.१३२ख/१.१.७२; पुष्पमिव पुष्पकम् अ.वि.१.१.७२.
me tog can ma
ना. पुष्पिला, राक्षसी — {me tog can ma zhes pa yi/} /{mtshan rgyu btul nas bcom ldan 'das/} /{ri dwags 'phrog byed brtul zhugs ni/} /{dogs med ldan pa'i tshal na bzhugs//} भगवान् पुष्पिलां नाम विनीय क्षणदाचरीम् । विजहार हरिव्रातनिःशङ्कहरिणे वने ।। अ.क.३४क/५४.२.
me tog bcas
वि. सपुष्पा — {bzhin bzangs snying rje ldan pa dang /} /{gzugs dang lang tsho skal bzang ma/} /{me tog bcas shing sgrub por dga'/} /{rang gi phyag rgya g}.{yon du gzhag//} निजमुद्रां स्थाप्य वामेन चारुवक्त्रां कृपावतीम् । रूपयौवनसौभाग्यां सपुष्पां साधकप्रियाम् ।। हे.त.२६ख/८६.
me tog bcud
मकरन्दः, पुष्परसः — मकरन्दः पुष्परसः अ.को.१५५क/२.४.१७; मङ्क्यते मण्ड्यते पुष्पमनेनेति मकरन्दः । मकि मण्डने अ.वि.२.४.१७.
me tog chags
= {mo tog chags pa/}
me tog chags pa
वि. पुष्पितः — {shing ljon pa'i me tog chags so zhes bya ba ni grub pa'i mtha' gang la shing ljon pa yan lag can du mi 'dod cing} पुष्पितो वृक्ष इति दृष्टान्तः । यत्र सिद्धान्ते वृक्षावयवी नेष्यते अभि.स्फु.३३०क/१२२७.
me tog chang
मध्वासवः, आसवविशेषः मि.को.४०क ।
me tog char
= {me tog gi char/}
me tog char pa
= {me tog gi char/}
me tog char
कुसुमवृष्टिः — {mkha' las me tog char bab me tog gdugs su gyur//} गगनकुसुमवृष्टिः पुष्पच्छत्रा भवन्ति रा.प.२५०क/१५१.
me tog chun
= {me tog chun po/}
me tog chun po
स्तवकः — {der ni chu gter ngogs 'gram gyi/} /{skyed tshal mchog tu rab zhugs des/} /{nu ma me tog chun po dag/} /{rab rgyas bud med so sum bA//} तत्राब्धिकूलसंलीनं दिव्योद्यानं प्रविश्य सः । श्यामां ददर्श सोशुम्बां मूर्धन्य (बामुद्वृद्ध?)स्तबकस्तनाम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०५; {gang gi skyed tshal ma n+da ra dang ljon shing gzhon nu bdag gi mdzes ma'i bu ltar ni/} /{bskyangs pa'i mthu las 'phel ba'i me tog chun 'phyang thur du 'phyang ba lag pas thob bya yod//} यस्योपान्ते कृतकतनयः कान्तया वर्धितो मे हस्तप्राप्यस्तवकनमितो बालमन्दारवृक्षः ।। मे.दू.३४७ख/२.१४.
me tog mchog
= {le brgan rtsi} कमलोत्तरम्, कुसुम्भम् मि. को.६१क ।
me tog 'chal bar bkram pa
वि. पुष्पाभिकीर्णः म.व्यु.६०५९ (८६ख).
me tog rnyings pa'i phreng ba
निर्माल्यमाला — {rengs pa la mchil mas te/} {me tog rnyings pa'i phreng ba dang lhan cig go//} स्तम्भने श्लेष्मणा निर्माल्यमालया सह वि.प्र. ९७ख/३.१५.
me tog snyim pa
कुसुमाञ्जलिः — {bdag gi snyan ngag me tog snyim pas gus par mchod//} भक्त्या स्वकाव्यकुसुमाञ्जलिनाऽर्चयिष्ये ।। जा.मा.१क/१.
me tog rnyis pa
निर्माल्यम् — {phyags ma blangs nas mchod rten yang phyags me tog rnyis pa yang bsal to//} सम्मार्जनीं गृहीत्वा स्तूपः सम्मृष्टो निर्माल्यं चापनीतम् अ.श.१७३ख/१६०.
me tog tog
= {ra gan me tog} पुष्पकेतु, कुसुमाञ्जनम् मि.को.६१क ।
me tog tog gi dkyil 'khor can
ना. कुसुमकेतुमण्डली, किन्नरः म.व्यु.३४१६ (५८ख).
me tog gtor ba
• वि. पुष्पाभ्यवकीर्णम् म.व्यु.६०६९ (८७क); • ना. पुष्पावकीर्णः, किन्नरराजः — {'khor der mi'am ci}({'i rgyal po} ) {brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang}…{mi'am ci'i rgyal po me tog gtor ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा सुमुखश्च किन्नरराजः…पुष्पावकीर्णश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५९.
me tog btu ba
कुसुमोच्चयः — {de yis btang nas me tog btu ba'i slad/} /{yang yang lhag par don gnyer bung ba bzhin//} तया विसृष्टः कुसुमोच्चयाय पुनः पुनर्भृङ्ग इवाधिकार्थी । अ.क.२००ख/२२.८१.
me tog lta bu
• वि. पुष्पोपमः — {me tog lta bu mdza' ba yis/} /{gnod pa bzod pa ma yin no//} पुष्पोपमानि प्रेमाणि न सहन्ते कदर्थनाम् ।। अ.क.१४७क/१४.९५; • सं. = {ra gan me tog} पौष्पकम्, कुसुमाञ्जनम् मि. को.६१क ।
me tog lto
= {khyab 'jug} दामोदरः, विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः । दामोदरः अ. को.१२८क/१.१.१८; दाम उदरे यस्य स दामोदरः अ.वि. १.१.१८.
me tog lto ba
= {me tog lto/}
me tog thams cad rgyas pa
वि. सर्वपरिफुल्लः — {shing mya ngan 'tshang zhes bya ba me tog thams cad rgyas pa zhig mthong nas} ददर्शाशोकवृक्षं सर्वपरिफुल्लम् वि.व. २१५ख/१.९१.
me tog thod
शेखरः — {gdong lnga zur phud lnga dang ldan/} /{zur phud lnga pa me tog thod//} पञ्चाननः पञ्चशिखः पञ्चचीरकशेखरः । वि.प्र.१५६ख/३.१०५; म.व्यु.६०४६ (८६ख).
me tog dang ldan pa
= {me tog ldan/}
me tog dang 'bras bu dang ldan pa
वि. पुष्पफलोपेतः — {gtsug lag khang byed du bcug ste}…{shing ljon pa me tog dang 'bras bu ldan pa mang pos ni bskor ba zhig byas so//} विहारः कारितः…तरुगणपरिवृतो नानापुष्पफलोपेतः अ.श.४६क/४०.
me tog dang 'bras bu phun sum tshogs pa dang ldan pa
वि. पुष्पफलसमृद्धम् — {skyed mos tshal chen po me tog dang 'bras bu phun sum tshogs pa dang ldan pa} पुष्पफलसमृद्धं च महदुद्यानम् अ.श.२८५क/२६२.
me tog dang 'bras bu med par gyur
वि. पुष्पफलवियुक्तः — {shing rnams kyang me tog dang 'bras bu med par gyur to//} पुष्पफलवियुक्ताश्च पादपाः अ.श.४०क/३५.
me tog dang 'bras bu'i shing
पुष्पफलवृक्षः — {chos shes pa'i phyir bzod pa ni chos shes pa'i bzod pa ste/} {me tog dang 'bras bu'i shing bzhin no//} धर्मज्ञानार्थं क्षान्तिः (धर्मज्ञानक्षान्तिः) । पुष्पफलवृक्षवत् अभि.भा.१६क/९२२.
me tog dam pa
• ना. अदीनकुसुमः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{me tog dam pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अदीनकुसुमस्य ग.व्यू. २६८ख/३४७; • सं. महापुष्पम् — {'jig rten thams cad kyis blta na mngon par dga' bas me tog dam pa lta bu'o//} महापुष्पभूतं सर्वलोकाभिरुचितदर्शनतया ग. व्यू.३१०क/३९७.
me tog dam pa lta bu
वि. महापुष्पभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'jig rten thams cad kyis blta na mngon par dga' bas me tog dam pa lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…महापुष्पभूतं सर्वलोकाभिरुचितदर्शनतया ग.व्यू.३१०क/३९७.
me tog dam pa'i ye shes
ना. कुसुमोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{me tog dam pa'i ye shes dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… कुसुमोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
me tog don mthun
पुष्पसार्थः — {ro dang ldan yang rnam par yangs pa'i me tog don mthun yongs btang nas/}…{rkang drug pa ni nags rnams su/}…{'khyam par byed//} सरसमपि विहाय व्यायतं पुष्पसार्थं…भ्रमति…षट्पदः काननेषु ।। अ.क.२८क/५३.१२.
me tog dor ba
पुष्पमोक्षः — {dkyil 'khor gyi phyi rol du rgyal ba'i bum pa'i steng du sngar brjod pa'i nges pas me tog dor ba dang} बाह्ये मण्डलस्य जयकलशोपरि पुष्पमोक्षः पूर्वोक्तनियमेन वि.प्र.१४८ख/३.९५.
me tog dri zhim pa
सुगन्धपुष्पम् — {de bzhin du me tog dri zhim pa sna ma'i me tog dang rgya spos dang klu'i me tog dang me tog pu nA ga la sogs pa} एवं सुगन्धपुष्पान् जातीतगरनागपुष्पपुन्नागप्रभृतिम् म.मू.१२४ख/३३.
me tog dri bzang po
सौरभ्यपुष्पम् — {de med na kha dog lnga'i me tog dri bzang po rnams so//} तदभावे पञ्चवर्णानि सौरभ्यपुष्पाणि वि.प्र.१४९ख/३.९६.
me tog mda'
= {me tog mda' can/}
me tog mda' can
= {'dod lha} पुष्पशरः, कामदेवः — {me tog mda' can la sdang bde la phyir phyogs lus la'ang chags pa nyid ma yin/} /{bdag po'i bsam gtan skyong zhing nyin mtshan du ni de yi ming gi gsang sngags zlos//} द्वेषः पुष्पशरे सुखे विमुखता देहेऽपि निःस्नेहता पत्यौ ध्यानपरायणत्वमनिशं तन्नाममन्त्रे जपः । अ.क.१०१क/६४.१६१; कुसुमेषुः — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de dag la//} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी अ.क.१०६क/१०.७१.
me tog mdog mdzes
रोचः, पुष्पभेदः म.व्यु.६१८३ (८८क).
me tog mdog mdzes chen po
महारोचः, पुष्पभेदः म. व्यु.६१८४ (८८क).
me tog 'dab ma thams cad rgyas pa
वि. सर्वपरिफुल्लम् म.व्यु.६२३२ (८८ख).
me tog 'dod pa
कुसुमलोलता लो.को.१८३५.
me tog 'dor ba
पुष्पक्षेपः — {rigs kyi lha rnam par sbyang ba'i don du me tog 'dor ba'i sngags ni} कुलदेवताविशोधनाय पुष्पक्षेपमन्त्रः वि.प्र.१५०क/३.९६.
me tog rdul
परागः, पुष्परजः — परागः सुमनोरजः अ. को.१५५क/२.४.१७; परागच्छति वायुनेति परागः अ. वि.२.४.१७.
me tog ldan
• वि. कुसुमितः — {nam zhig grags pa'i me tog ldan/} /{bsod nams dri bzang rab tu rgyas//} यशःकुसुमिते यत्र पुण्यसौरभनिर्भरे । अ.क.१९ख/३.४; पुष्पितः, ओ ता — {'khri shing me tog ldan pa bzhin/} /{dus su de las mngal thob des/} /{ngo tshas dman zhing dal bu yis/} /{de la spyod mtha' rig par byas//} लतेव पुष्पिता काले तस्माद्गर्भमवाप्य सा । चक्रे विदितवृत्तान्तं तं लज्जावनता शनैः ।। अ.क.१८२ख/२०.८८; • ना. १. कुसुमावती, लोकधातुः — {de nas bskul ba'i 'od des me tog dang ldan pa zhes bya ba'i 'jig rten gyi khams snang ba chen pos snang bar byas te/} {me tog kun du skyes pa rgyal po'i dbang po de bzhin gshegs pa la lan gsum bskor ba byas te} अथ सा रश्मिसञ्चोदनी कुसुमावतीं लोकधातुं महताऽवभासेनावभास्य भगवतः सङ्कुसुमितराजेन्द्रस्य तथागतस्य त्रिः प्रदक्षिणीकृत्य म.मू. ८८ख/१ २. पुष्पवन्तौ — एकयोक्त्या पुष्पवन्तौ दिवाकरनिशाकरौ । अ.को.१३७क/१.४.११; पुष्पं विकासः तद्वन्तौ पुष्पवन्तौ । सूर्याचन्द्रमसोरपृथङ्नाम अ. वि.१.४.११.
me tog ldan dus
= {dpyid} पुष्पसमयः, वसन्तः — वसन्ते पुष्पसमयः सुरभिः अ.को.१३७ख/१.४.१९; पुष्पाणां समयः पुष्पसमयः अ.वि.१.४.१९.
me tog ldan pa
= {me tog ldan/}
me tog sde
ना. पुष्पसेनः, पौष्पिकः — {pad can skye ba gzhan la yang /} /{me tog sde zhes me tog pa/} /{me tog tshogs kyis slong ba yi/} /{skye bo rtag tu khengs byed gyur//} पौष्पिकः पुष्पसेनाख्यः पद्मकोऽप्यन्यजन्मनि । बभूव पुष्पनिचयैः पूरितार्थिजनः सदा ।। अ.क.२१३क/८७.३७.
me tog sdong po rgyas pa'i cod pan can
ना. पुष्पद्रुमकुसुमितमुकुटः, गन्धर्वः म.व्यु.३३८४ (५८क).
me tog nag po
कृष्णपुष्पम्, कृष्णवर्णपुष्पम् — {oM A phuH'i rnam pas mtha' yas kyi gzugs brnyan byas la bdud rtsi lngas ni blugs/} {me tog nag pos ni mchod//} ॐआःफुःकारमनन्तप्रतिकृतिं कृत्वा पञ्चामृतेन स्नापयेत् । कृष्णपुष्पेणार्चयेत् हे.त.३ख/६.
me tog rna rgyan
अवतंसकः — {me tog rna rgyan brgyu bar mi bya'o//} नावतंसकं ग्रथ्नीयात् वि.सू.४४क/५५.
me tog rna rgyan phal mo che
अवतंसकम् म.व्यु.६०४७ (८६ख).
me tog rna cha
कर्णपूरः — {me tog rna cha gsar pa rab tu mdzes pa dang /} /{skra yi rgyan du btags pa'i phreng bas mdzes yod kyang //} प्रत्यग्रशोभैरपि कर्णपूरैः पर्याप्तमाल्यैरपि मूर्धजैश्च । जा.मा.१६४ख/१९०.
me tog sna tshogs kyis gtor
वि. नानापुष्पावकीर्णम् — {grong khyer de}…{me tog sna tshogs kyis ni gtor} तन्नगरम्…नानापुष्पावकीर्णम् अ.श.४०ख/३५.
me tog snod
करण्डम् — {lcags mdung la btags me tog snod//} * > करण्डं स(च) सलोप(ह)कम् गु.सि.२४ख/५३.
me tog pa
पौष्पिकः — {pad can skye ba gzhan la yang /} /{me tog sde zhes me tog pa/} /{me tog tshogs kyis slong ba yi/} /{skye bo rtag tu khengs byed gyur//} पौष्पिकः पुष्पसेनाख्यः पद्मकोऽप्यन्यजन्मनि । बभूव पुष्पनिचयैः पूरितार्थिजनः सदा ।। अ.क.२१३क/८७.३७.
me tog pad
= {pad+ma/}
me tog pad ma
= {pad+ma/}
me tog pad ma lta bu'i phyag rgya
पा. पद्माङ्कमुद्रा, मुद्राविशेषः — {bcom ldan 'das ji ltar na me tog pad ma lta bu'i phyag rgya 'dzin} कथं भगवत्पद्माङ्कमुद्रामनुगृह्णाति का.व्यू.२३३ख/२९६.
me tog pad ma ltar snang ba
ना. पद्मावभासः, चिन्तामणिरत्नम् — {ri de dag gi dbus na nor bu rin po che me tog pad ma ltar snang ba zhes bya ba zhig yod de} तेषां पर्वतानां मध्ये पद्मावभासो नाम चिन्तामणिरत्नम् का.व्यू.२३९ख/३०१.
me tog pad ma dmar po
पद्मरागः, मणिविशेषः — {ba spu'i khung bu de nyid na ri brgya phrag du ma yod de/} {kha cig ni rdo rje'i'o}…{kha cig ni me tog pad ma dmar po'i'o//} तस्मिन्नेव रोमविवरे अनेकानि पर्वतविवराणि शतसहस्राणि । केचिद्वज्रमयाः…केचित्पद्मरागमयाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
me tog pad ma'i dpal
ना. पद्मावती, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo me tog pad ma'i dpal zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…पद्मावती नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
me tog pad ma'i dmigs
ना. पद्मालम्बना, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} …{dri za'i bu mo me tog pad ma'i dmigs zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…पद्मालङ्कारा (म्बना?) नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
me tog pad rtsa
कुमुदमृणालम् लो.को.१८३५.
me tog pun da ri ka lta bu
वि. पुण्डरीकभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'go ba med pas me tog pun da ri ka lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… पुण्डरीकभूतमनाविलतया ग.व्यू.३११क/३९७.
me tog dpal
ना. १. कुसुमश्रीः [1] तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{me tog dpal la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय…नमो कुसुमश्रिये शि.स.९५क/९४ [2] बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{me tog dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… कुसुमश्रियः ग.व्यू.२६७ख/३४७ २. कुसुमकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{me tog dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…कुसुमकेतुना च ग.व्यू.२७६क/३.
me tog dpal gyi snying po
ना. पुष्पश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po me tog dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पुष्पश्रीगर्भेण च द.भू.१६७क/१.
me tog spyan
कुसुमनेत्रः लो.को.१८३५.
me tog phun bu
स्तवकः — {'khri shing gsar pa byi ru'i mchu/} /{me tog phun bu'i nu ma rgyas/} /{snye ma rlung gis dkrugs 'di dag/} /{sred ldan bzhin du glal bar byed//} एता बालप्रवालोष्ठाः स्तबकस्तनबन्धुराः । सोत्कण्ठा इव जृम्भन्ते मञ्जर्यः श्वसनाकुलाः ।। अ.क.९६क/६४. १०५.
me tog phye ma
विचूर्णपुष्पम् — {me tog phye ma khu bas sa gzhi brgyan//} विचूर्णपुष्पासवसिक्तभूतलम् जा.मा. २०१क/२३३; कुसुमस्य रजः — {me tog rnams kyi phye ma yis/} /{kha cig tu ni bsung bsgos bzhin//} रजोभिः कुसुमानां च सवासमिव कुत्रचित् ।। जा.मा.११७ख/१३७.
me tog phreng
= {me tog gi phreng ba/}
me tog phreng mkhan
मालाकारः म.व्यु.३७७७ (६२ख); द्र. {me tog phreng rgyud mkhan/}
me tog phreng rgyud mkhan
मालाकारः — {me tog phreng rgyud mkhan zhig gi drung du phyin pa dang} मालाकारसकाशमुपसंक्रान्तः वि.व.१९०ख/१.६४; मालिकः — {me tog phreng rgyud mkhan des bu mo de la me tog phreng ba de byin no//} स मालिकस्तस्या दारिकायास्तां माला(म)नुप्रयच्छति वि.व.१९०ख/१.६५.
me tog phreng rgyud mkhan gyi bu
मालिकपुत्रः — {khyod 'dra su zhig /des} {smras pa/} {me tog phreng rgyud mkhan gyi bu yin no//} कस्त्वमीदृशः । स कथयति—मालिकपुत्रः वि.व. १९०ख/१.६४.
me tog phreng rgyud pa
मालाकारः मि.को.२६क; द्र. {me tog phreng rgyud mkhan/}
me tog phreng ldan
• वि. पुष्पमालान्वितः — {yang na me tog phreng ldan pa/} /{de dag dkyil 'khor nyid du dor//} पुष्पमालान्वितो वाऽपि क्षेपयेद् मण्डले तु तम् ।। स.दु. ११५ख/१९०; • ना. = {khyab 'jug} वनमाली, विष्णुः — विष्णुर्नारायणः कृष्णो वैकुण्ठो विष्टरश्रवाः ।…वनमाली अ.को.१२८ख/१.१.२१; वनमाला अस्यास्तीति वनमाली अ.वि.१.१.२१.
me tog phreng ldan pa
= {me tog phreng ldan/}
me tog phreng ba
= {me tog gi phreng ba/}
me tog phreng ba'i tshong khang
माल्यापणः म.व्यु.५५३३ (८२क); मि.को.१४०क ।
me tog phreng bas bskor ba
मालाविहारः — {gzhan dag gis de la me tog gi phreng bas bskor ba byas nas sems kyis mngon par 'dus byas pa}…{bdag cag gis me tog phreng bas bskor ba la bsod nams ji snyen cig tu 'gyur} अपरैस्तत्र मालाविहारः कृतः । चित्तं चाभिसंस्कृतम्…अस्माकं मालाविहारस्य कियत्पुण्यं भविष्यति वि.व.१६१ख/१.५०.
me tog phreng 'dzin
ना. स्रग्धरः — {me tog phreng 'dzin gyi sgrub pa'i thabs} स्रग्धरसाधनम् क.त.१६९७; {me tog phreng 'dzin gyi bstod pa} स्रग्धरस्तोत्रम् क.त.१६९१.
me tog 'phen pa
पुष्पयुद्धम् — {phan tshun mtshon gyis 'debs pa de yang ni/} /{deng nas rtse phyir me tog 'phen par shog//} तच्छस्त्रयुद्धं च परस्परेण क्रीडार्थमद्यास्तु च पुष्पयुद्धम् ।। बो.अ.३७ख/१०.९.
me tog 'phreng
= {me tog gi phreng ba/}
me tog 'phreng rgyun
मालाकारः म.व्यु.३७७७ (६२ख).
me tog 'phreng can
वि. पुष्पमाली — {khyod kyi rtsa ba brkam pas gang rku ba/} /{de ni me tog phreng can zha nye thogs//} स पुष्पमाली त्रपुघृष्टकण्ठः… लौल्यादहार्षीत्तव यो बिसानि ।। जा.मा.१०२ख/११८.
me tog 'phreng ba
= {me tog gi phreng ba/}
me tog byin
कुसुमदत्तः लो.को.१८३६; पुष्पदत्तः लो. को.१८३६.
me tog byin pa
= {me tog byin/}
me tog 'bul ba
पुष्पदानम् — {de'i tshe dbu skra dang sen mo'i mchod rten de la su yang phyag dar byed pa'am mar me dang bdug pa dang me tog dbul ba med do//} तदा तत्र केशनखस्तूपे न कश्चित्सम्मार्जनं दीपधूपपुष्पदानं वा कुरुते अ.श.१४७क/१३७; पुष्पावरोपणम् — {de bzhin gshegs pa'i mchod rten rnams la me tog 'bul ba} तथागतचैत्येषु पुष्पावरोपणम् शि.स.१६७ख/१६५.
me tog 'bus pa
ना. मुकुलिता, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo me tog 'bus pa zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…मुकुलिता नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
me tog 'byung gnas
= {dpyid ka} पुष्पाकरः, वसन्तः — {yid 'phrog yul ni de dag kho na dang /} /{me tog 'byung gnas nyin par de dag nyid/} /{su zhig gcig dang bral ba'i skye bo la/} /{thams cad chags bral gnas nyid dag tu 'gyur//} तेष्वेव देशेषु मनोहरेषु तेष्वेव पुष्पाकरवासरेषु । एकेन केनापि विना जनस्य सर्वं विषादास्पदतामुपैति ।। अ.क.१४९ख/६८.९८; कुसुमाकरः — {me tog 'byung gnas legs pa yi/} /{me tog rgyas byed nyams dang ldan/} /{sa bdag rang nyid mkhas pa ni/} /{skye rgu'i bsod nams nyid kyis 'byung //} सरसः साधुपुष्पाणां वसन्तः (विकाश लि.पा.)कुसुमाकरः । प्रजापुण्यैर्भवत्येव स्वयं विद्वान् महीपतिः ।। अ.क.२९ख/५३. २३.
me tog 'bras ldan
वानस्पत्यः, पुष्पजातफलवृक्षः मि. को.१४८क ।
me tog 'bras bu
फलपुष्पम् — {khyab pa'i phyir dang rtag nyid phyir/} /{de dag la ni yul dus rim/} /{me tog 'bras bu sogs dbye bzhin/} /{yig bris bzhin du 'thad ma yin//} व्याप्तेर्नित्यतया चैषां देशकालक्रमो न हि । लिपिवत् फलपुष्पादिभेदवच्चोपपद्यते ।। त.स.१००ख/८८९.
me tog ma
ना. पुष्पा, देवी — {sgeg mo phreng ba de bzhin glu/} /{gar mkhan lha mo bzhi po dang /} /{spos dang me tog mar me ma/} /{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} लास्या माला तथा गीता नृत्या देव्यश्चतुष्टयाः । पुष्पा धूपा च दीपा च गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१०७ख/१६०.
me tog ma rgyas pa
मुकुलः, ओ लम् — {dpyid dang 'grogs la me tog ma rgyas pa/} /{lhung ba tsu ta'i 'bras bu ci yis 'byung //} मुकुलं वसन्तसङ्गे पतति फलं केन चूतस्य ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.५.
me tog ma'i phyag rgya
पा. पुष्पामुद्रा — {me tog ma'i phyag rgya bcings la 'di skad ces brjod de} पुष्पामुद्रां बद्ध्वा एवं वदेत् स.दु.१०३क/१४२.
me tog mig can
वि. कमललोचना — {mdzes ma me tog mig can 'di/} /{pad ma'i khongs nas yang dag byung /} /{sbyin sreg lhag ma'i 'o ma yis/} /{bdag gis gnas su legs par gsos//} पद्मोदरसमुद्भूता कन्या कमललोचना । होमावशेषपयसा वर्धितेयं मयाऽऽश्रमे ।। अ.क.२३ख/३.४९.
me tog mig sman
कुसुमाञ्जनम् — रीतिपुष्पं पुष्पकेतु पौष्पकं कुसुमाञ्जनम् । अ.को.२०१ख/२.९.१०३; कुसुमसदृशमञ्जनं कुसुमाञ्जनम् अ.वि.२.९.१०३.
me tog tsam pa ka
= {tsam pa ka} चम्पकम्, पुष्पभेदः — {shing gi me tog}…{me tog tsam pa ka dang}…{dbyar gyi dri} काष्ठपुष्पाणि… चम्पक… गन्धवार्षिकाणि का.व्यू. २०३ख/२६१.
me tog tsam pa ka'i kha dog
ना. चम्पकवर्णा, लोकधातुः — {de nas nub phyogs na de bzhin gshegs pa me tog gi phreng ba nags tshal gyi phreng ba me tog kun tu rgyas pa mngon par mkhyen pa'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams me tog tsam pa ka'i kha dog tu} अथ खलु पश्चिमाया दिशश्चम्पकवर्णाया लोकधातोः पुष्पावलिवनराजिकुसुमिताभिज्ञस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद् ल.वि.१४३ख/२१२.
me tog brtsegs pa zhes bya ba'i gzungs
ना. पुष्पकूटनामधारणी, ग्रन्थः — {'phags pa me tog brtsegs pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यपुष्पकूटनामधारणी क.त. ५१६.
me tog tshal
पुष्पवनम् — {dpyid ni don gnyer bung ba rnams/} /{rang nyid kyis bzung bsten 'os pa'i/} /{me tog tshal gyi 'jig rten ni/} /{grags pa bzhin du dkar ba dang /} /{'gro ba} स्वयंग्रहोपजीव्यस्य मधोर्मधुकरार्थिनः । लोकः पुष्पवनैर्यातो यशोभिरिव शुभ्रताम् ।। अ.क.२०४ख/२३.१७; द्र. {me tog gi tshal/}
me tog tshogs
पुष्पसम्भारः — {de yi mchod pa'i me tog tshogs/} /{der ni sa bdag gis bsgrubs tshe/} /{nyo tshong dag gi gnas su ni/} /{nges par me tog mthong ma gyur//} यत्पूजापुष्पसम्भारे सम्भृते तत्र भूभुजा । क्रयविक्रयवीथीषु नैवादृश्यत पुष्पकम् ।। अ.क.२२९क/८९.९५.
me tog tshom bu
स्तबकः — {pad mo'i bzhin ras dang ni u t+pal rgyas pa'i mig/} /{kun da'i 'dzum dang me tog tshom bu'i nu rgyas can/} /{de dag rnams la dga' bo'i snying ni cig car du/} /{phyogs lhung bung ba rol cing g}.{yo ba dang mtshungs thob//} पद्माननासु विपुलोत्पललोचनासु कुन्दस्मितासु निबिडस्तबकस्तनीषु । नन्दस्य तासु हृदयं युगपन्निपत्य दोलाविलासतरलालितुलामवाप ।। अ.क.११०क/१०.११७.
me tog mtshon
= {me tog mtshon can/}
me tog mtshon can
= {'dod lha} कुसुमायुधः, कामदेवः — {me tog mtshon can gyis/} /{de la smras pa bde gshegs kyi/} /{gzugs dang mtshungs par byed mi nus//} कुसुमायुधः । तमूचे सौगतं रूपं तुल्यं कर्तुं न शक्यते ।। अ.क.१६२क/७२.६२; {ma la ya can zhes pa'i bu mo ri dwags mig can de/} /{rtse dga'i bla ma me tog mtshon gyi rol rtsed skyed byed ma/} बाला विलासजननी कुसुमायुधस्य लीलागुरोर्मलयवत्यभिधा मृगाक्षी ।। अ.क.२९९ख/१०८. ७३.
me tog gzhu can
= {'dod lha} कुसुमधन्वा, कामदेवः — {me tog gzhu can grags pa yi/} /{ba dan ltar mdzes smad 'tshong ma/} /{bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना । वेश्या यशःपताकेव कान्ता कुसुमधन्वनः ।। अ.क.७ख/५०.७२; पुष्पधन्वा — {me tog gzhu can dag gi mtshon/} /{rtsub pa ma yin rno ba'ang min/} /{de lta na yang 'di yis ni/} /{sa gsum dag las rgyal bar 'gyur//} न कठोरं न वा तीक्ष्णमायुधं पुष्पधन्वनः । तथापि जितमेवासीदमुना भुवनत्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२१.
me tog gzhu ldan
= {'dod lha} पुष्पचापः, कामदेवः — {me tog gzhu ldan skyengs par byed pa'i gzugs/} /{glang chen myos bum ltar mtho'i nu rgyas 'byor//} रूपं विलक्षीकृतपुष्पचापं मत्तेभकुम्भोच्चकुचा विभूतिः । अ.क.१६५ख/२२.३२.
me tog gzhon nu
कलिका — {'gro ba ljon pa mya ngan med/} /{'jig rten grib bsil phan par brtson/} /{me tog gzhon nus rab brgyan pa/} /{dpyid kyis bsgrub par brtsams pa'i tshe//} अशोकं लोकसच्छायमुपकारोद्यतं द्रुमम् । मधौ विधूतं (?धातुं लि.पा.) सन्नद्धे कलिकालंकृतं जगत् ।। अ.क.२०४ख/२३.१८; {dus min me tog gzhon nu'i dbyibs//} अकालकलिकाकारा अ.क.२२८ख/२५.४५.
me tog bzhon
= {me tog bzhon pa/}
me tog bzhon pa
पुष्पकं यानम् — {'bod 'grogs kyis ni phul ba yi/} /{me tog bzhon par bzhugs par gyur//} आरूढः पुष्पके याने रावणेनोपनामिते ।। ल.अ.५७ख/३; पौष्पकं यानम् — {me tog bzhon las babs nas kyang /} /{de bzhin gshegs la mchod phyag 'tshal//} अवतीर्य पौष्पकाद्यानाद्वन्द्य पूज्य तथागतम् । ल.अ.५७क/२.
me tog zla mdzes
ना. सुपुष्पचन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {des na me tog zla mdzes kyis/} /{rgyal po'i gnod pa shes kyang ni/} /{bdag gi sdug bsngal ma bsal te/} /{mang po'i sdug bsngal zad 'gyur phyir//} अतः सुपुष्पचन्द्रेण जानताऽपि नृपापदम् । आत्मदुःखं न निहतं बहूनां दुःखिनां व्ययात् ।। बो.अ.२७ख/८.१०६.
me tog bzang
= {me tog bzang po/}
me tog bzang po
• सं. सुपुष्पम् — {gang gi gnas su me tog bzang po yi ge gsum gyis mngon par bsngags pa lhung ba} यस्मिन् स्थाने सुपुष्पं त्र्यक्षराभिमन्त्रितं पतति वि.प्र.१४८ख/३.९५; • ना. १. सुपुष्पः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{me tog bzang po dang}… {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च… सुपुष्पेण च… काश्यपेन च ल.वि.४क/४ २. कुसुमः, नृपः — {rgyal po me tog bzang zhes byar gyur tshe/} /{nga yis lus las rus pa phyung nas ni/} /{nad kyis rid par gyur la rkang byin te/} /{ngas ni nam yang sems can ma btang ngo //} हित्वा स्वमस्थि च शरीराद् व्याधिकृशस्य मज्ज मया दत्तम् । न च सत्त्व त्यक्त मय जातु आसि नृपो यदा कुसुम नाम ।। रा.प.२३८ख/१३५.
me tog 'od
कुसुमप्रभः लो.को.१८३६; पुष्पप्रभः लो.को.१८३६.
me tog 'od zer
कुसुमरश्मिः लो.को.१८३६.
me tog yang dag par skyes pa
ना. सङ्कुसुमितम्, बुद्धक्षेत्रम् — {byang shar gyi phyogs mtshams na me tog yang dag par skyes pa zhes bya ba'i sangs rgyas kyi zhing mchis te} पूर्वोत्तरे दिग्भागे सङ्कुसुमितं नाम बुद्धक्षेत्रमभूत् म. मू.९१क/३.
me tog yang dag par skyes pa dbang po'i rgyal po
= {me tog kun tu yang dag par skyes pa rgyal po'i dbang po/}
me tog rab tu chags byed
क्रि. सुपुष्पितं करिष्यति लो. को.१८३६.
me tog ri bo
कुसुमपर्वतः लो.को.१८३६.
me tog ro
पुष्परसः, मकरन्दः — मकरन्दः पुष्परसः अ.को.१५५क/२.४.१७; पुष्पाणां रसः पुष्परसः अ.वि. २.४.१७.
me tog lug mig
एडाक्षिपुष्पम् म.व्यु.६१७७ (८८क).
me tog shing
पुष्पद्रुमः — {me tog shing la bud med mig lta zhing /} /{gzhal med khang la lta bas chags gyur pa/} /{pad ma'i tshal nang bung ba dngar ba bzhin/} /{rab tu mdzes pa rgyal pos mthong bar gyur//} विमानदेशेषु विषज्यमाना विलम्बमानाः कमलाकरेषु । ददर्श राजा भ्रमरायमाणाः पुष्पद्रुमेषु प्रमदाक्षिमालाः ।। जा.मा.१६४ख/१९०; कुसुमद्रुमः — {me tog shing gi dri zhim bsgos pa yis//} लब्धाधिवासः कुसुमद्रुमेभ्यः जा.मा.५१ख/६०.
me tog shing rta
पुष्यरथः, रथविशेषः — याने चक्रिणि युद्धार्थे शताङ्गः स्यन्दनो रथः । असौ पुष्यरथश्चक्रयानं न समराय यत् ।। अ.को.१८९क/२.८.५१; पुष्ये उत्सवादौ विहितशुभकाले उपयोगी रथः पुष्यरथः अ.वि.२.८.५१.
me tog shin tu gang ba
वि. अतिपुष्पावकीर्णः — {rdzing bu me tog gis shin tu gang ba yang 'byung bar 'gyur} अतिपुष्पावकीर्णाः पुष्करिण्यः प्रादुर्भवन्ति का.व्यू. २०८क/२६६.
me tog sil ma
मुक्तपुष्पम् लो.को.१८३६.
me tog ser skya
कपिला, भस्मगर्भा मि.को.५५क ।
me tog so
ना. १. पुष्पदन्तः, दिग्गजः — ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः ।। पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः । अ.को.१३३ख/१.३.४; पुष्प्यतीति पुष्पम् । पुष्प विकसने । पुष्पवद् दन्तोऽस्यास्तीति पुष्पदन्तः अ.वि.१.३.४ २. पुष्पदन्ती, राक्षसी— {de nas srin mo 'phyang ma zhes bya ba dang}…{srin mo me tog so zhes bya ba dang} अथ खलु लम्बा च नाम राक्षसी…पुष्पदन्ती च नाम राक्षसी स.पु.१४८ख/२३४.
me tog so ma
ना. पुष्पदन्ती, देवी ब.मा.१६९ख; द्र. {me tog so/}
me tog gsar
= {me tog gsar pa/}
me tog gsar pa
नवकुसुमम् — {me tog gsar pa gsar pa 'dod pas sbrang rtsi byed/} /{ci ste de ltar gdung bas khyod 'joms myur du song //} नवनवकुसुमाशया किमेवं मधुकर तापहतोऽसि गच्छ तूर्णम् । अ.क.२०१क/२२.८३; कलिका — {sa hA kA ra'i me tog gsar/} /{bdag yid mchog tu sred ldan byed/} /{khu byug myos pa dag gi sgra/} /{yid du 'ong ba 'dis kyang ngo //} करोति सहकारस्य कलिकोत्कलिकोत्तरम् । मन्मनो मन्मनोऽप्येष मत्तकोकिलनिस्वनः ।। का.आ.३३४ख/३.११.
me tog lha
ना. पुष्पदेवः, नृपः — {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{sa bdag me tog lha la ni/} /{nyi ma zla ba zhes pa yi/} /{bsod nams ngang tshul bu gnyis byung //} मिथिलायां विदेहेषु पुष्पदेवस्य भूपतेः । सूर्यचन्द्राभिधौ पुत्रौ पुण्यशीलौ बभूवतुः ।। अ.क.१९६ख/८३.९.
me tog u dum bA ra
= {u dum ba ra/}
me tog u dum ba ra'i lto ba
ना. औदुम्बरा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} …{dri za'i bu mo me tog u dum ba ra'i lto ba zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… औदुम्बरा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
me tog uta pa la
= {uta pa la} उत्पलम्, पुष्पभेदः — {me tog ud pa la dang}…{u dum wa ra dag gis yongs su gang ngo //} उत्पल… उदुम्बरपुष्पपरिपूर्णानि का.व्यू. २०३ख/२६१.
me tog uta pa la sngon po
ना. नीलोत्पला, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo me tog uta pa la sngon po zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा … नीलोत्पला नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९.
me tog uta pa la'i dri
नीलोत्पलगन्धः — {de'i kha nas me tog ud pa la'i dri 'byung la} तस्य मुखान्नीलोत्पलगन्धो वाति अ.श.१६९ख/१५७.
me lta bu
वि. अग्निभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{lta ba'i nye bar len pa'i rtswa thams cad rab tu sreg pas me lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…अग्निभूतं सर्वदृष्ट्युपादानकक्षनिर्दहनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
me stag
स्फुलिङ्गः, ओ ङ्गम् — {me stag 'phro ba'i tshogs kyi rgyun bar du khyab cing rgyas pa'i me'i phung po khyed cag gis nyams su myong na yang} स्फुटत्स्फुलिङ्गप्रकरप्रसरोपरुद्धान्तरालमकृशकृशानुराशिमनुभवतोऽपि भवतः त.प.१६९क/७९४; विस्फुलिङ्गः — {nags tshal me chen pos tshig ste}…{me lce g}.{yo ba 'khrugs shing me stag ni rnam par 'phro} महान् वनदावः…विकीर्यमाणज्वालावलीलोलविस्फुलिङ्गः जा.मा.८९ख/१०२; उल्का— {me yi dug dang me stag dag gis 'brong gi dga' ma'i spu tshogs mang po sreg byed na//} बाधेतोल्काक्षपितचमरीबालभारो दवाग्निः मे.दू.३४६क/१.५७.
me stag 'phro ba'i mdag ma
सविस्फुलिङ्गाङ्गारः — {de'i steng du me stag 'phro ba'i mdag ma'i char 'bab pa} तस्या उपरि सविस्फुलिङ्गाङ्गारवर्षं पतति अ.श.१२१क/१११.
me thab
• सं. अग्निकुण्डम् — {sa ni sbyang ba byas rjes la/} /{me thab dag ni bya ba ste//} भूमौ शोधितमात्रेणाग्निकुण्डानि कारयेत् ।। स.उ.२९२क/२३.१; म.व्यु.४३४६ (६८ख); अग्निष्टोमः — {khyod kyi pha na re me thab kyi 'og na gser phye bum pa gang bzhag gis de phyung ste} तव पित्राऽग्निष्टोमस्याधस्तात् सुवर्णकलशः पूरयित्वा स्थापितः । तमुद्धृत्य वि.व.२५९क/२.१६२; अधिश्रयणी—अश्मन्तमुद्धानमधिश्रयणी चुल्लिरन्तिका । अ. को.१९६क/२.९.२९; अधिश्रीयतेऽनयेति अधिश्रयणी । श्रीञ् पाके अ.वि.२.९.२९; • ना. अग्निकुण्डः, नरकः — {me thab ces bya ba'i sems can dmyal ba yod de} अस्त्यग्निकुण्डो नाम नरकः शि.स.४७ख/४५.
me dang 'dra
वि. दहनसमः — {chu bo rab med me dang 'dra nang bying ba dag//} दहनसमजलायां वैतरण्यां निमग्नाः । बो.अ.३७ख/१०.१०.
me dang mtshungs pa
वि. तेजःसमः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{me dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…तेजःसम इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.
me dus
अग्निकालः — {dus drug dang dus bzhi dang me dus zhes pa dus gsum} ऋतवः षट्, युगसमयाश्चत्वारः, अग्निकाल इति त्रयः कालाः वि.प्र.१७२क/१. २५.
me dong
अग्निखदा — {nyin mtshan bdun gyi bar du me dong du seng ldeng gi shing gis me spar nas} सप्ताहोरात्राणि खदिरकाष्ठैरग्निखदां तापयित्वा अ.श.१०८ख/९८; अ.क.८५ख/८.७५.
me drod
अग्निः — {me'i drod che ba} दीप्ताग्निः अ.श.१५९ख/१४८; {me drod zhan pa} अग्निमान्द्यम् यो.श.४क/४६.
me drod zhan pa
मन्दाग्निः यो श.३क/३४; मन्दानलः यो.श.२ख/१६; अग्निमान्द्यम् यो.श.४क/४६.
me gdong
= {dpa' bo'i shing} अग्निमुखी, वीरवृक्षः — वीरवृक्षोऽरुष्करोऽग्निमुखी भल्लातकी त्रिषु ।। अ.को.१५७क/२.४.४२; अग्निवन्मुखमस्यास्तीति अग्निमुखी अ.वि.२.४.४२.
me mdag
अङ्गारः — {me mdag dang lci skam gyi me rab tu 'bar ba 'bogs nas} प्रज्वलिताङ्गारकर्षूर्लङ्घयित्वा शि.स.४६क/४३; {me mdag phung po chen po ni btso ma'i gser ltar rab tu 'bar ba} ज्वलितेषु तप्ततपनीयनिभेष्वङ्गारराशिषु महत्सु जा.मा.१७६ख/२०४.
me mda'
अग्निशरः मि.को.४७ख ।
me mdog
अग्निवर्णः म.व्यु.५९६२ (८५ख).
me 'de
क्रि. वितपेत् — {mdun du 'dug ste me mi 'de'o//} नाग्रतः स्थित्वा वितपेत् वि.सू.६ख/७; द्र. {me 'de shig/}
me 'de shig
क्रि. वितपतु — {de'i phyir gsad par bya ba mthong ngam zhes 'dri ba la re zhig me 'de shig re zhig skom 'thung shig re zhig ngal so shig} तस्माद् वध्यदर्शनपरिप्रश्ने वितप तावत् पानीयं तावत् पिब विश्राम्य तावत् वि.सू.३१क/३९; द्र. {me 'de/}
me rdo
उपलः — {me rdo dang brdabs pa'i sngon rol na me med pa'i phyir ro//} उपलास्फालनेन प्राग् वह्नेरभावात् प्र.अ.१३४क/१४३.
me na ka
ना. = {me na kA} मेनका, अप्सरा — {mtho ris do ra'i rtsed 'jo mkhan/} /{me na ka de 'di min nam/} /{gzhan du gsar pa'i tshon ris dang /} /{dbyibs mdzes 'di ni ga la 'ong //} इयं सा मेनका नूनं स्वर्गरङ्गविलासिनी । अन्यथा नवनेपथ्या कुतः कान्तेयमाकृतिः।। अ.क.१३२क/६६.८५.
me na kA
= {me na ka/}
me ne ya
मैनेयाः — {shAkya'i yul dang kau ta'i yul dang gyad yul las 'das te/} {me ne ya'i yul gyi grong rdal rjes su dpag pa zhes bya ba nas dpag tshad drug tu} अतिक्रम्य शाक्यानतिक्रम्य क्रोड्यानतिक्रम्य मल्लान् मैनेयानामनुवै (?मै)नेये निगमे षट्सु योजनेषु ल.वि.१११ख/१६३.
me ne ya'i yul
= {me ne ya/}
me gnas
= {me'i gnas/}
me snod
अङ्गारशकटी, अङ्गारधानिका — अङ्गारधानिकाऽङ्गारशकट्यपि हसन्त्यपि ।। हसन्यपि अ.को.१९६क/२.९.२९; अङ्गाराणां शकटी अङ्गारशकटी अ. वि.२.९.२९; हसनी मि.को.३८क ।
me pa
वि. आग्नेयः — {shAkya dang me pa ral pa can ma gtogs pa sems mgu bar ma gyur pa'i mu stegs can rab tu dbyung ba dang bsnyen par rdzogs par mi bya'o//} नानाराधितचित्तमुत्सृज्य शाक्यमाग्नेयञ्च जटिलं तीर्थ्यं प्रव्राजयेयुरुपसम्पादयेयुर्वा वि.सू.३ख/३.
me spar ba
सन्धुक्षणम् म.व्यु.७२१७ (१०२ख).
me phud
हुतम्, वषट्कृतम् — अग्नौ तु हुतं त्रिषु वषट्कृतम् अ.को.१८२ख/२.७.२७.
me phur
= {ma smin zas} अभ्योषः मि.को.३८ख ।
me phyogs ma
ना. आग्नेया, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{me phyogs ma dang skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…आग्नेया…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
me bud pa'i gnas
अग्निकरणस्थानम् — {me bud pa'i gnas kyi sar so phag gi gcal bya'o//} अग्निकरणस्थाने भूमाविष्टकास्तरदानम् वि.सू.६क/६.
me bo che
वि. अनलो महान् — {nam mkha' las byung rang byung ba/} /{shes rab ye shes me bo che//} गगनोद्भवः स्वयंभूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान् । वि.प्र.४९क/४.५१.
me dbal
• सं. विसर्पः, व्याधिविशेषः — {rims sam lba ba'am phol mig gam me dbal lam rkang shu la sogs pa'i nad} ज्वरगलगण्डपिटकविसर्पविचर्चिकाद्यै रोगैः ल.वि.४०ख/५३; यो.श.४क/४७; • वि. वैसर्पः, विसर्परोगग्रस्तः म.व्यु.९५०९ (१३०ख).
me 'bar
= {me 'bar ba/}
me 'bar gdong ma
ना. ज्वलदनलमुखा, पत्रदेवी/योगिनी— {'dab ma dang po la 'jigs ma ste/} {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang dus kyi mche ba ma dang me 'bar gdong ma dang} प्रथमपत्रे भीमा । एवं द्वितीयादौ उग्रा, कालदंष्ट्रा, ज्वलदनलमुखा वि.प्र.४१क/४.२४; {pad ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}… {bzhi pa la me 'bar gdong ma'i y+R}-{i'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…चतुर्थे यृ ज्वलदनलमुखायाः वि.प्र.१३१ख/३.६३.
me 'bar ba
• क्रि. ज्वलति — {gcig dang mang por gyur nas ni/} /{me yang 'bar zhing char yang 'bebs//} एकधा बहुधा भूत्वा वर्षन्ति च ज्वलन्ति वै । ल.अ.१७२ख/१३१; प्रज्वलति म.व्यु.२१३ (६ख); • वि. आदीप्तः — {ji ltar lus la kun nas me 'bar ba/} /{'dod pa kun gyis yid bder mi 'gyur ba//} आदीप्तकायस्य यथा समन्तान्न सर्वकामैरपि सौमनस्यम् । बो.अ.१९ख/६. १२३; ज्वलितः — {lcags kyi phur pa me 'bar lnga brgyas lus brgyangs nas//} यच्चायस (पञ्चशत)ज्वलितकीलनिबद्धदेहम् जा.मा.१७७क/२०६; प्रज्वलितः — {lus thams cad nas me 'bar bas na lus las 'od zer sna tshogs}…{'byung ba'o//} सर्वकायेन प्रज्वलितस्य विविधा अर्चिषः कायान्निर्गच्छन्ति बो.भू.३२ख/४१; अग्निज्वलितः — {khros pa'i me 'bar bas} …{de'i yid zhi bar ma gyur} न तस्य शमयामास क्रोधाग्निज्वलितं मनः ।। जा.मा.१६८ख/१९४; • सं. प्रदीप्ताग्निः — {gzhan me 'bar ba dang 'brel pa'i sa la sogs pa de yang dro bar 'grub bo//} अन्यदपि तत्प्रदीप्ताग्निसम्बन्धं भूम्यादिकमुष्णं सिद्ध्यति अभि.स्फु.३१५ख/११९५; ज्वालितानलः — {me 'bar dbus na gnas pa de/} /{gang tshe sus kyang ma blangs pa//} ज्वालितानलमध्यस्थं तं कश्चिन्नाग्रहीद्यदा । अ.क.८८ख/९.२९; ज्वलितः पावकः — {pad mo can gyis mdun du ni/} /{me 'bar mthong nas}…{rab smras pa//} तां पद्मकोऽवदद् दृष्ट्वा ज्वलितं पावकं पुरः । अ.क.२१२क/८७.२३; ज्वलदनलः — {phaT ces 'jigs rung sgra sgrogs kha nas me 'bar lag na gri gug dang ni thod pa thogs//} फेत् (?फट्)कारैर्भीमनादैर्ज्वलदनलमुखैः कर्त्तिकाशुक्तिहस्तैः वि.प्र.११२क/१, पृ.९; अर्चिः— {dka' thub can gyi dmod pa me 'bar ba'i/} /{mthu ni khro ba'i me 'drar des shes nas//} श्रुतप्रभावः स तपोधनानां शापार्चिषः क्रोधहुताशनस्य । जा.मा.१११ख/१२९; ज्वलनम् — {me 'bar nang na lcags bsregs 'dra 'gyur yang /} /{rang gi las kyis thal bar lhags mi 'gyur//} ज्वलनपरिगतायसप्रकाशाः स्वकृतधृता न च भस्मसाद्भवन्ति ।। जा.मा.१७७क/२०५; अग्निज्वलनम्— {me 'bar ba dang zhi ba dang chos mthun pas sgrub par byed do//} अग्निज्वलनशमनसाधर्म्येण साधयति सू.व्या.१५४ख/४०.
me 'bar ba lta bu
वि. अग्निज्वालोपमः म.व्यु.५३८६ (८०ख).
me 'bar ba ma zhi ba
वि. अनिर्वापितः — {kye skyes bu tshur shog /lus} {la me 'bar ba ma zhi bar 'dod pa'i yon tan lnga dang phrad cing ldan par rtses shig} एहि त्वं भोः पुरुष अनिर्वापितेनात्मभावेन पञ्चभिः कामगुणैः समर्पितः समन्वङ्गीभूतः क्रीडस्व शि.स.९३क/९३.
me 'bar bar byed
क्रि. प्रज्वलति — {de la 'bar bar byed pa ni ro stod nas me 'bar bar byed la} तत्र ज्वलनम् । ऊर्ध्वकायात् प्रज्वलति बो.भू.३२ख/४१.
me 'bal
वि. १. = {sha khra} सिध्मलः, किलासी — किलासी सिध्मलः अ.को.१७४ख/२.६.६१; सिध्ममस्यास्तीति सिध्मलः अ.वि.२.६.६१ २. = {smyug shu} पामनः, कच्छुरः — समौ पामनकच्छुरौ अ.को.१७४क/२.६.५८; पामाख्यरोगोऽस्यास्तीति पामनः अ.वि.२.६.५८.
me 'bud pa
अग्निवृत्तम् म.व्यु.८४७६ (११७ख); द्र. {me la reg pa/}
me 'byung
= {me 'byung ba/}
me 'byung ba
• क्रि. अग्निरुत्पद्यते — {bud shing la brten nas me 'byung ba de yang} तच्चेन्धनं प्रतीत्याग्निरुत्पद्यते अभि.भा.८३क/११९४; • सं. आग्नेयम्, महामणिरत्नभेदः — {rin po che chen po me 'byung ba zhes bya ba ni gcig pu gnas kyang mun pa thams cad rnam par sel to//} एकमाग्नेयं नाम महामणिरत्नं सर्वतमोन्धकारं विधमति ग.व्यू.३१५क/४००.
me sbar
= {me sbar ba/} {me sbar nas} तापयित्वा — {nyin mtshan bdun gyi bar du me dong du seng ldeng gi shing gis me sbar nas} सप्ताहोरात्राणि खदिरकाष्ठैरग्निखदां तापयित्वा अ.श.१०८ख/९८.
me sbar ba
१. आदीपनम् — {lci ba dang sog mas bcer te me sbar ro//} गोमयेन वा पलालेन वाऽवगुण्ठ्यादीपनम् वि.सू.८क/८; सन्धुक्षणम् म.व्यु.७२१७ (१०२ख) २. अग्निज्वालः — {ye shes kyi me sbar ba zhes bya ba'i sbyin sreg gi cho ga} ज्ञानाग्निज्वालहोमविधिनाम क.त. १७५५.
me sbyin
= {mi sbyin/}
me sbyin skyes
= {mi sbyin skyes/}
me sbyin bu
= {mi sbyin bu/}
me ma mur
• सं. अङ्गारः — {me ma mur gyi char gyis kyang sreg cing 'tshig go//} अङ्गारवर्षेण च पच्यन्ते, दह्यन्ते शि.स.४७ख/४५; कुकूलः — {me ma mur ni phyed shi ba nyid do//} {me lce dag kyang ngo //} अर्धस्तमितत्वं कुकूलस्य ज्वालानां च वि.सू.४१क/५१; • ना. कुकूलम्, उत्सदः — {lhag pa bcu drug gang zhe na/} /{de dag gi ni ngos bzhi na/} {me ma mur dang ro myags dang /} {spu gri la sogs chu bo yin/} /{de dag gi sgo re re na lhag pa bzhi bzhi yod de/} /{me ma mur pus mo nub tsam} षोडशोत्सदाः कतमे? कुकूलं कुणपं चाथ क्षुरमार्गादिकं नदी । तेषां चतुर्दिशम्, द्वारे द्वारे तेषां चत्वार उत्सदाः । कुकूलं जानुमात्रम् अभि.भा.१४७क/५१५; म.व्यु.४९३७ (७५ख); {me mur 'bar ba dmyal ba gzhan dag na//} ज्वलत्कुकूले नरके तथाऽपरे जा.मा.१७६क/२०४.
me ma mur gyi dong
अग्निखदा म.व्यु.६६२२ (९४ख); मि. को.१३७क ।
me ma mur gyi 'obs
अग्निखदा म.व्यु.६६२२ (९४ख); मि.को.१३७क ।
me ma yin pa
अनग्निः — {me ma yin pa 'dzin pa'i shes pa las}…{btso ba dang sreg pa la sogs par snang ba'i shes pa skye ba ma yin la} न ह्यनग्निग्राहिणो ज्ञानाद्…दाहपाकादिनिर्भासिनः प्रत्ययाः प्रसूयन्ते त.प.२३६क/९४३.
me mar
= {mar me} दीपः — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i pho brang na me mar gyi bya ba thams cad nor bu de'i 'od kyis byed do//} राज्ञश्चक्रवर्तिनोऽन्तःपुरे दीपकृत्यं सर्वं तन्मणेराभया वि.व.१३९क/१.२८; प्रदीपः — {des me mar bus te phru bas bkab nas bzhag go//} तया प्रदीपं प्रज्वाल्य कुण्डीरकेण प्रच्छाद्य स्थापितः वि.व.१९०क/१.६४; {me mar gcig las me mar bye ba brgya phrag stong zhig bus kyang} एकस्मात्प्रदीपादनेकानि प्रदीपकोटीशतसहस्राण्यादीप्यन्ते ग.व्यू.३१७ख/४०२.
me mar gyi snying po
वर्तिः — {arka'i skud pas me mar gyi snying po byas la} अर्कतूलेन वर्ति कृत्वा गु.स.१४५ख/११५.
me mar gyi bya ba
दीपकृत्यम् — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i pho brang na me mar gyi bya ba thams cad nor bu de'i 'od kyis byed do//} राज्ञश्चक्रवर्तिनोऽन्तःपुरे दीपकृत्यं सर्वं तन्मणेराभया वि.व.१३९क/१.२८.
me mar phul ba
दीपदानम् — {bdag cag gis me mar phul ba'i bsod nams ji snyed cig tu 'gyur} अस्माकं दीपदानस्य कियत् पुण्यं भविष्यति वि.व.१६१ख/१.५०.
me mur
= {me ma mur/}
me med
अनग्निः — {gang dag me med du ba las/} /{gal te du ba 'byung na ni/} /{brgya byin spyi bo'ang de bzhin no/} /{de ni gang gis bsal bar bya//} अतश्चानग्नितो धूमो यदि धूमस्य सम्भवः । शक्रमूर्ध्नस्तथा तस्य केन वार्येत सम्भवः ।। वा.टी.६२ख/१६.
me mo
१. ज्योतिः, ओषधिद्रव्यविशेषः — {me mo zhes pa ni dz+yo tiSh+ma tI ste/} {cha gcig dang} ज्योतिरिति ज्योतिष्मती भाग १ वि.प्र.१४९क/३.९६ २. = {sge'u} पलाण्डुः, सुकन्दकः — पलाण्डुस्तु सुकन्दकः अ.को.१६४ख/२.४. १४७; कफं पिपर्ति पूरयतीति पलाण्डुः । पॄ पालनपूरणयोः अ.वि.२.४.१४७; लतार्कः म.व्यु.५७३२ (८४क); मि.को.४०ख ।
me gtsub shing
= {dpal gyi lo ma} अग्निमन्थः, श्रीपर्णम् — श्रीपर्णमग्निमन्थः स्यात् कणिका गणिकारिका । जया अ.को.१५८ख/२.४.६६; अग्निं मथ्नात्यस्मिन्निति अग्निमन्थः । मन्थ विलोडने अ.वि.२.४.६६.
me rdza
= {me snod} हसनी, अङ्गारधानिका—अङ्गारधानिकाऽङ्गारशकट्यपि हसन्त्यपि ।। हसन्यपि अ.को.१९६क/२.९.२९; अङ्गारप्रकाशेन हस्ति चकास्ते हसन्ती । हसनी च । हस हसने अ.वि.२.९.२९.
me zhan
= {me drod zhan pa/}
me zhal
= {lha} बर्हिर्मुखः, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…बर्हिर्मुखाः अ.को.१२७ख/१.१.९; बर्हिः अग्निः मुखं येषां ते बर्हिर्मुखाः अ.वि. १.१.९.
me zhi ba
अग्निनिर्वापणम् — {me gsum zhi ba'i phyir zhi ba'o//} अग्निनिर्वापणात् शान्तः अभि.भा.४९क/१०५८.
me gzhong
= {me snod} अङ्गारधानिका — अङ्गारधानिकाऽङ्गारशकट्यपि हसन्त्यपि ।। हसन्यपि अ.को.१९६क/२.९.२९; अङ्गारा धीयन्तेऽस्यामिति अङ्गारधानिका अ.वि.२.९.२९.
me bzhi
ना. हस्तः, ओ ता, नक्षत्रम्— {rgyu skar ni tha skar dang} …{me bzhi dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी…हस्ता…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र. १७९ख/१.३६; {'di lta ste/} {tha skar dang}…{me bzhi dang} …{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…हस्ता… इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; {skar ma me bzhi 'das nas nag pa la bab pa'i tshe} हस्तोत्तरे चित्रानक्षत्रे ल.वि.६४ख/८५.
me bzhin
वह्निवत् — {lcags gong dang ni me bzhin du/} /{'dres pas rnam dbyer med ce na//} संसर्गादविभागश्चेदयोगोलकवह्निवत् । प्र.वा.१२९क/२.२७७; अग्निरिव — {dus kyi mtha'i me bzhin du ni 'bar} युगान्ताग्निरिव दीप्यमानः ल.अ.६०क/६; अनलवत् — {dus mtha'i me bzhin} युगान्तकालानलवत् बो.अ.२ख/१.१४.
me bzhin 'jug
ना. अग्निवेशः, महर्षिः म.व्यु.३४७१ (५९ख).
me la sbyin sreg
= {me'i sbyin sreg/}
me la sbyin sreg bya
क्रि. अग्निहोत्रं जुहुयात् — {mtho ris 'dod pas me la sbyin sreg bya//} अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकामः त.प.४३क/५३५.
me la sbyin bsregs
= {me'i sbyin sreg/}
me la reg pa
पा. अग्निवृत्तम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {me la reg pa'i ltung byed do//} ( इति) अग्निवृत्त (त्ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४१क/५२; म.व्यु.८४७६ (११७ख); द्र. {me 'bud pa/}
me las skyes
= {me las skyes pa/}
me las skyes pa
वि. अग्निजन्यः — {'di ltar me las skyes pa'i du ba ni gzhan las du ba skye ba ma yin te} तथा हि नाग्निजन्यो धूमो धूमाद् भवति वा.टी.६२ख/१६.
me long
आदर्शः १. दर्पणः — {phyogs gang kho nar me long gi gzugs mthong ba de kho nar gzugs brnyan yang yin te} यत्रैव प्रदेशे आदर्शरूपं दृश्यते प्रतिबिम्बकं च तत्रैव त.प.३१ख/५११; {ji ltar gzugs brnyan me long la/} /{rang nyid nges par snang ba ltar//} प्रतिबिम्बं यथाऽऽदर्शे स्वकीयं दृश्यते ध्रुवम् । ज्ञा.सि.३८ख/९७; दर्पणः — {shar du kha bltas pa me long la lta ba na ji ltar nub tu kha bltas par 'gyur} प्राङ्मुखो दर्पणमवलोकयन् कथमिव प्रत्यङ्मुखो भवति त.प.१४८ख/७४९; दर्पणे मुकुरादर्शौ अ.को.१८०ख/२.६.१३९; दृप्यतेऽनेन सुवेशाभिमानादिति दर्पणः । दृप दृप्तौ अ.वि.२.६.१३९; मुकुरः — {yid kyi me long dag byed} मनोमुकुरमार्जनम् अ.क.३२ख/५३.५०; {rgyal po'i pho brang mdzes ma rol pa'i me long nor bu dang ldan khang pa ni/} /{'di dag btang nas} कान्तालीलामुकुरमणिमन्मन्दिरीं राजधानीमेतां त्यक्त्वा अ.क.२९२क/३७.५२; कर्कः श्री.को.१६४क २. अष्टसु मङ्गल्यवस्तुष्वन्यतमम् मि.को.८ख ।
me long gi dkyil 'khor
आदर्शमण्डलम् — {me long gi dkyil 'khor snang ba sgrub pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आदर्शमण्डलप्रतिभासनिर्हारो नाम समाधिः अ.सा. ४२९ख/२४२; {me long gi dkyil 'khor ltar snang ba'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa blo gros zla ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} आदर्शमण्डलनिर्भासायां लोकधातौ चन्द्रबुद्धिं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
me long gi dkyil 'khor lta bu
वि. आदर्शमण्डलभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{chos thams cad kyi gdong gi gzugs brnyan ston pas me long gi dkyil 'khor lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…आदर्शमण्डलभूतं सर्वधर्ममुखप्रतिभाससन्दर्शनतया ग.व्यू.३११क/३९७.
me long gi dkyil 'khor ltar snang ba
ना. आदर्शमण्डलनिर्भासा, लोकधातुः — {me long gi dkyil 'khor ltar snang ba'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa blo gros zla ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} आदर्शमण्डलनिर्भासायां लोकधातौ चन्द्रबुद्धिं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
me long gi dkyil 'khor snang ba sgrub pa
पा. आदर्शमण्डलप्रतिभासनिर्हारः, समाधिविशेषः — {me long gi dkyil 'khor snang ba sgrub pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आदर्शमण्डलप्रतिभासनिर्हारो नाम समाधिः अ.सा.४२९ख/२४२.
me long gi ngos
दर्पणतलम् — {'di ltar lho phyogs su kha bltas nas gnas pa me long gi ngos la lta ba na rang gi byad la byang du bltas par mthong ngo //} यावता दक्षिणाभिमुखस्थितो दर्पणतलं निभालयन्नुत्तराभिमुखं स्वमुखं पश्यति त.प.१२९ख/७१०; आदर्शतलम् — {me long gi ngos ni yul gzhan kho na yin la/} {nang na gnas pa'i zla ba'i gzugs brnyan ni gzhan kho nar mthong ste/} {khron pa'i chu bzhin no//} अन्यत्रैव देशे आदर्शतलं भवति, अन्यत्रैवान्तर्गतं चन्द्रप्रतिबिम्बकं दृश्यते, कूप इवोदकम् त.प.३१ख/५११.
me long gi gdong
= {me long gdong /}
me long gi nang
दर्पणान्तर्गतम् लो.को.१८३८.
me long gi gnas lta bu
वि. दर्पणस्थानीयम् — {'on te de me long gi gnas lta bu yin te/} {don gang dang gang nye ba de dang de nyid snang ba yin no zhe na} अथ दर्पणस्थानीयं तद्, यो य एवार्थः सन्निहितः स एव प्रतिभातीति चेत् प्र.अ.२८ख/३२.
me long gi phyag rgya
दर्पणमुद्रा — {me long ni mngon du phyogs shing shin tu mnyam pa'i lag mthil g}.{yon pa ste/} {me long gi phyag rgya la sor mo rnams bug pa med pa'o//} आदर्शाभिमुखं सुसमकरतलं वामेति दर्पणमुद्रायामङ्गुलीकमछिद्रम् वि.प्र.१७६क/३.१८१.
me long lta bu
पा. आदर्शः, योगभूमिभेदः — {mtshon pa ni rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga ste/} {gzhi dang bskyed pa dang me long lta bu dang snang ba dang rten to//} लक्षणा पुनः पञ्चविधा योगभूमिः । आधार आधानमादर्श आलोक आश्रयश्च सू.व्या.१७२ख/६५.
me long lta bu'i de kho na
पा. आदर्शतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {mdor bsdu na/} {de kho na rnam pa gnyis te/} {me long lta bu'i de kho na dang snang ba'i de kho na'o//} समासतो द्विविधं तत्त्वम् — आदर्शतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/१२३.
me long lta bu'i ye shes
पा. आदर्शज्ञानम्, ज्ञानभेदः — {sangs rgyas rnams kyi ye shes ni rnam pa bzhi ste/} {me long lta bu'i ye shes dang mnyam pa nyid kyi ye shes dang so sor rtog pa'i ye shes dang bya ba grub pa'i ye shes so//} चतुर्विधं बुद्धानां ज्ञानमादर्शज्ञानं समताज्ञानं प्रत्यवेक्षाज्ञानं कृत्यानुष्ठानज्ञानं च सू.व्या.१६०क/४८; {me long ye shes mi g}.{yo ste/} /{ye shes gsum ni de la brten//} आदर्शज्ञानमचलं त्रयज्ञानं तदाश्रितम् । सू.अ.१६०क/४८.
me long gdong
ना. आदर्शमुखः १. राज्ञः आनन्दस्य पश्चिमकः पुत्रः — {gzhon nu me long gdong ni dri ba zab mo zab mo dag la rang gi shes rab kyis dpyod par byed do//} आदर्शमुखः कुमारो गम्भीरगम्भीरान् प्रश्नान् स्वप्रज्ञया नितीरयति वि.व.१९८क/१.७१; वि.व.१९९क/१.७२ २. नागराजः म.व्यु.३२९७ (५७क).
me long zhal
ना. आदर्शमुखः, नृपः लो.को.१८३८; द्र. {me long bzhin/}
me long bzhin
ना. आदर्शमुखः, राजकुमारः — {sngon ni mi bdag dga' bo la/} /{phra ma ldan pa'i bu bzhi dang /} /{lnga pa dag kyang me long bzhin/} /{yon tan lhag pa byung bar gyur//} पुरा नन्दस्य नृपतेश्चत्वारः पिशुनाः सुताः । बभूवुरादर्शमुखः पञ्चमश्च गुणाधिकः ।। अ.क.१६०क/१७.३९.
me long ye shes
= {me long lta bu'i ye shes/}
me long ye shes ldan
वि. आदर्शज्ञानवान् — {zla ba me long ye shes ldan/} /{bdun gyi bdun pa mnyam nyid ldan/} /{rang lha'i sa bon phyag mtshan ni/} /{so sor rtog par brjod par bya/} /{thams cad gcig gyur nan tan nyid/} /{rdzogs pa chos dbyings dag pa ste//} आदर्शज्ञानवांश्चन्द्रः समतावान् सप्तसप्तिकः ।। बीजैश्चिह्नैः स्वदेवस्य प्रत्यवेक्षणमुच्यते । सर्वैरेकमनुष्ठानं निष्पत्तिः शुद्धिधर्मता ।। हे.त.९क/२६.
me long ye shes gzugs
वि. आदर्शज्ञानरूपा — {de ni me long ye shes gzugs/} /{mnyam nyid ye shes dngos po can/} /{yang dag gyur pa so sor rtog/} /{de nyid bya ba nan tan te//} आदर्शज्ञानरूपा सा समताज्ञानभाविनी । सद्भूतप्रत्यवेक्षा च कृत्यानुष्ठाना सैव तु ।। हे.त.२१क/६८.
me long yongs su ma dag pa
अपरिशुद्धादर्शः लो.को.१८३८.
me shing
काष्ठम्, दारु — काष्ठं दारु अ.को.१५५क/२.४.१३; काशते दैर्घ्येणेति काष्ठम् । काशृ दीप्तौ अ. वि.२.४.१३.
me shin tu tsha bas gdungs pa
वि. तीव्रानलोपतप्तः — {me shin tu tsha bas gdungs pa'i rdo leb la rkang pa gzhag pa'i gnas med pa bzhin du 'gyur te} तीव्रानलोपतप्त इवोपलतले तलानि पादानां न प्रतिष्ठां समासादयति वा.टी.७३क/२८.
me shel
सूर्यकान्तः, मणिविशेषः — {me shel gyi nor bu} सूर्यकान्तमणिः प्र.सि.३१क/७३; {me'i don du me shel nye bar gzhag par bya'o//} उपस्थापयेदग्न्यर्थं सूर्यकान्तम् वि.सू.२६क/३२.
me bsad pa
=*निर्वापणम्— {dang por}…{me bsad pa dang gos kyi thu ba la sogs pas rlung g}.{yab pas 'bad par bya'o//} अग्निनिर्वापणेन चीवरकर्णकादिभिर्वातदानेनेत्यादौ प्रयतनम् वि.सू.३७क/४६.
me bsreg ma
= {bsreg zan} दग्धिका, भिस्सटा मि.को.३९क ।
me lha
ना. अग्निः १. देवः — {gu lang chu lha ku be ra dang rlung lha me lha dbang chen dang} शिववरुणकुबेरा वायुरग्निर्महेन्द्रः अ.श.२१७ख/२०१; अग्निदेवः — {me'i lha mchod pa zhes bya ba} अग्निदेवपूजानाम क.त.२०४३; अग्निदेवता — {'dir thab khung gi me lha dang dkyil 'khor gyi gtso bo ni} इह कुण्डे अ़ग्निदेवता मण्डले नायकश्च वि.प्र.९८ख/३.१८; तेजोदेवता—र्- {I yig las nor bu'am mda' ste/} {de las me'i lha phyag na nor bu'am phyag na mda'o//} ॠकारेण मणिर्बाणो वा, तेन तेजोदेवता मणिहस्ता बाणहस्ता वि.प्र.७५ख/४.१४३; वैश्वानरः — {thab tu me lha rab tu bzhag cing} कुण्डे च वैश्वानरं प्रतिष्ठाप्य वि.प्र.१३८क/३.७५; पावकः — {de nas sngar gsungs pa'i cho gas me lha spyan drang ba la sogs pa byas nas} ततः पूर्वोक्तविधिना पावकावाहनादिकं कृत्वा वि.प्र.७९क/४.१६२ २. दिक्पालः — {mer ni me lha'o//}… {'phrog byed kyi phyogs su drag po'o//} अग्नावग्निः… हरो हरे वि.प्र.१७१क/१.२१.
med
• क्रि. १. नास्ति — {log pa'i shes pa las bya rog dang ta la tsam du yang don 'grub pa med de} मिथ्याज्ञानाद्धि काकतालीयाऽपि नास्त्यर्थसिद्धिः न्या.टी.३९क/३१; {bdag la sogs pa ni bag kyang med do//} न त्वात्मादिलेशोऽपि अस्ति अभि.भा.३३क/९९५; न विद्यते— {'brel pa ston pa'i tshig ni med de/} {de ni shugs kyis rtogs par bya'o//} सम्बन्धप्रतिपादनपदं तु न विद्यते, सामर्थ्यादेव तु स प्रतिपत्तव्यः बो.प.४२क/१; न संविद्यते — {kye gau ta ma 'on kyang 'jig rten pha rol nyid kyang med do//} तेन हि गौतम परलोक एव न संविद्यते ल. अ.१२६ख/७३; {chos de med de} स धर्मो न संविद्यते सु.प. २६क/६; न भवति— {mthong ba'i lam ni khams gsum char la dmigs dgos pas de'i phyir de na de med do//} त्रिधातुकालम्बनेन च दर्शनमार्गेण भवितव्यमित्यतः स तत्र न भवतीति अभि.स्फु.२१२ख/९८८; नैव सम्भवति — {de lta yin dang rtog pa dang ldan pa shes pa gcig la yang ltos pa'i go skabs med na gsum lta smos kyang ci dgos} तत्र चैकस्यापि परीक्षकज्ञानस्यापेक्षावकाशो नैव सम्भवतीति किं पुनस्त्रयाणाम् त.प. २४२ख/९५६; द्र.— {rig pa med} न संवेद्यते त.प.१२५ख/७००; {'jig med pa} न नश्यति प्र.वा.११५क/१.२०६ २. न स्यात् — {nyes pa med de} न दोषः स्यात् अभि.भा. १७ख/९२६; • = {med pa/}
med gyur pa
= {med par gyur pa/}
med du zin
भू.का.कृ. नष्टः — {gzhan yang 'di med du zin kyang rgyal rigs kyi bu brgya tsam rang gi mthus rnyed pa bdag la yod kyis} किं च तावन्ममानेन नष्टेनापि स्यात्? अस्ति हि मे स्वभुजवीर्यप्रतापाद्वशीकृतं शतमात्रं क्षत्रियकुमाराणाम् जा.मा.१९१क/२२२.
med na mi 'byung
= {med na mi 'byung ba/}
med na mi 'byung nges pa
= {med na mi 'byung ba nges pa/}
med na mi 'byung ba
• वि. अविनाभावी — {de lta bas na 'brel pa grub pa na med na mi 'byung ba'i 'brel pa mthong nas 'brel pa gnyis pa brtags par rigs so//} तस्मात् सम्बन्धे सिद्धे सति सम्बन्धिनमविनाभाविनं दृष्ट्वा द्वितीयस्य सम्बन्धिनः कल्पना युक्ता त.प.५६क/५६३; अविनाभाविनी — {de med na mi 'byung ba yang ma yin te/} {gzugs med pa'i khams su lus med par yang yod par khas len pa'i phyir ro//} नापि तदविनाभाविनी; विरूपे धातौ कायमन्तरेणापि भावाभ्युपगमात् त.प.१०३क/६५६; नान्तरीयकः— {gang dag phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid de dag ni gcig dgag pa na gzhan sgrub pa med na mi 'byung ba yin te} यौ हि परस्परपरिहारेण स्थितलक्षणौ, तयोर्य एकः प्रतिषेधः सोऽपरविधिनान्तरीयकः त.प.१५क/४७७; {de phyir nges par rang nyid kyi/} /{'du byed kyis ni rjes 'jug pa'i/} /{sems ni de med mi 'byung ba/} /{de phyir sems la brten pa yin//} तस्मात् स्वस्यैव संस्कारं नियमेनानुवर्तते । तन्नान्तरीयकं चित्तमतश्चित्तसमाश्रितम् ।। प्र.वा.११०ख/१.८०; अविनाभूतः— {de la sngar gyi gzugs kyi shes pa de ni don med pa la yang don gyi ngo bos 'jug par mthong ba'i phyir dus phyis 'byung ba de'i yul med na mi 'byung ba'i reg pa 'dzin pa'i shes pa las de'i nges pa skye ba ltos pa yin no//} तत्र पूर्वस्य ज्ञानस्यानर्थेऽप्यर्थरूपेण प्रवृत्तिदर्शनादुत्तरकालभाविनस्तद्विषयाविनाभूतस्पर्शग्राहिणो ज्ञानान्न निश्चयोत्पत्तिरपेक्ष्यते त. प.२४८ख/९७१; • सं. = {med na mi 'byung ba nyid} अविनाभाविता — {'bras bu'i dus su ni sngar gyi rgyu'i rang gi ngo bo nyid yod pa ma yin no/} /{med na mi 'byung ba tsam ni 'bras bu gdon mi za bar 'gyur ba'i rgyu'i 'byung bar 'gyur ba la yang yod pa yin no//} न च कार्यकाले स्वरूपं कारणस्य पूर्वकस्याविनाभावितामात्रं तु भाविन्यपि विद्यतेऽवश्यम्भाविकार्यस्य प्र.अ.२४क/२७; अविनाभावित्वम् — {shes pa'i don shes par byed pa'i bya ba ni 'di nyid yin gyi/med} {na mi 'byung ba tsam ni ma yin no//} अयमेवार्थप्रापणव्यापारो ज्ञानस्य, न त्वविनाभावित्वमात्रम् त.प.२०ख/४८८; नान्तरीयकता— {de bas na rtags kyis lkog tu gyur pa'i don rtogs pa'i byed pa ni lkog tu gyur pa'i don med na mi 'byung bar nges pa kho na yin gyi/} तस्मात् परोक्षार्थनान्तरीयकतया निश्चयनमेव लिङ्गस्य परोक्षार्थप्रतिपादनव्यापारः न्या.टी.४७ख/९२; नान्तरीयकत्वम्— {gcig spangs na gzhan yongs su gcod pa ni med na mi 'byung ba yin pa'i phyir ro//} एकत्यागस्यापरोपादाने नान्तरीयकत्वात् वा.टी.६८ख/२३; • पा. अविनाभावः — {phyogs chos de'i chas khyab pa ni/} /{gtan tshigs de ni rnam gsum nyid/} /{med na mi 'byung nges phyir ro//} पक्षधर्मस्तदंशेन व्याप्तो हेतुस्त्रिधैव सः । अविनाभावनियमाद् हे.बि.२३९ख/५२; {'bras bu rgyu'i rtags su ni rigs te/} {de med na mi 'byung bas} कार्यं तु कारणलिङ्गं युक्तम्, तदविनाभावात् वा.टी.५४क/७; द्र. {med na mi 'byung ba nges pa/} {med na mi 'byung ba'i 'brel pa/}
med na mi 'byung ba nges pa
पा. अविनाभावनियमः — {gang zhig gang la rang bzhin ma 'brel ba de ni ma 'brel ba'i yul de la gdon mi za bar mi 'khrul pa yin no zhes de dag med na mi 'byung ba nges pa mi 'khrul pa nges pa yod pa ma yin no//} न हि यो यत्र स्वभावेन न प्रतिबद्धः, स तमप्रतिबन्धविषयमवश्यमेव न व्यभिचरतीति नास्ति तयोरव्यभिचारनियमः, अविनाभावनियमः न्या.टी.५२क/११०; {de'i bdag nyid dang de las byung ba'i 'brel pa nges pa las med na mi 'byung ba nges pa yin te} तादात्म्यतदुत्पत्तिसम्बन्धनियमादविनाभावनियमः त.प.३९क/५२६; अविनाभावित्वनिश्चयः — {de bas na rang bzhin 'brel pa yod na ni med na mi 'byung ba nges pa yin la/} {de las go bar bya ba dang go bar byed pa'i dngos po yin no//} ततः स्वभावप्रतिबन्धे सत्यविनाभावित्वनिश्चयः, ततो गम्यगमकभावः न्या.टी.५२क/१११.
med na mi 'byung ba nyid
नान्तरीयकता — {sgra rnams dngos dang lhan cig tu/} /{med na mi 'byung nyid med phyir//} नान्तरीयकताऽभावाच्छब्दानां वस्तुभिः सह ।। प्र. वा.१०२ख/३.२१३.
med na mi 'byung ba'i 'brel pa
पा. अविनाभावसम्बन्धः — {'on te med na mi 'byung ba'i 'brel pa yod pa'i phyir tshul gsum pa nyid gtan tshigs bzang por rigs pa ma yin nam zhe na} ननु चाविनाभावसम्बन्धात् त्रिरूपस्यैव सुहेतुता युक्ता त.प.२५क/४९६; म.व्यु.४४७९ (७०क).
med na med pa
वि. नान्तरीयकः — {tha snyad ni nges par gzung ba med na med pa yin pa'i phyir ro//} व्या(?व्यव)हारस्यावधारणनान्तरीयकत्वात् प्र.वृ.२९५क/४०.
med pa
• सं. १. अभावः — {bsgrub par bya ba med pa la med pa zhes smos pa} साध्याभावे असत्त्ववचनम् हे.बि. २३९ख/५२; {med pa'i tha snyad} अभावव्यवहारः प्र.अ.५ख/७; {de dang bral ba ni med pa'o//} तस्या विरहः अभावः वा.टी.५६ख/१०; असद्भावः — {'khrul pa'i rgyu ni med pa'i phyir/} /{rang las de ni tshad ma yin//} भ्रान्तिहेतोरसद्भावात् स्वतस्तस्य प्रमाणता । त.स.१०८ख/९४६; अयोगः — {de yang thams cad du med phyir/} /{don rig gnas pa rigs pa min//} तस्यापि सर्वथाऽयोगान्न युक्ता वेदकस्थितिः ।। त.स.७४क/६९६; {bya ba yi ni yul med pas/} /{nus pa dang ni mi ldan phyir//} कर्तव्यविषयायोगे सामर्थ्यस्याप्ययोगतः ।। त.स.९५क/८३९; वियोगः — {bza' ba dang btung ba med pas shi'o//} अन्नपानवियोगात्कालं कुर्वन्ति अ.श.१९२ख/१७८; {skye bo snying rje med pas na/}…/{mi rigs spyod pa mchog tu 'gyur//} दयावियोगात्तु जनः परमामेति विक्रियाम् । जा.मा.१५६ख/१८०; विवेकः — {khyim na gnas pa ni nyes pa mang po'i sdug bsngal dang ldan pa}…{rab tu byung ba ni}…{nyes pa de lta bu med pa'i bde ba can du mthong nas} अनेकदोषव्यसनोपसृष्टम्…गृहावासं…तद्दोषविवेकसुखां प्रव्रज्यामनुपश्यन् जा.मा.१६३ख/१८९; असम्भवः — {yul med par ni thog med kyi/} /{bag chags las ni byung ba can//} विषयासम्भवेऽनादिवासनामात्रभाविनी । प्र. अ.१४१ख/१५१; असत्यम् — {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{med pa dang}…{bdag med par yang dag par rjes su mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं… असत्यतः… अनात्मतश्च समनुपश्यति शि.स.१२७ख/१२३; प्रच्युतिः — {yul dang dus dang ngo bo nyid dang gnas skabs su nges pa de blos de'i bdag nyid du dmigs pa na 'di'i de kho na nyid med pa rnam par gcod do//} तं च देशकालस्वभावावस्थानियतं तदात्मनोपलभमाना बुद्धिः तथात्वप्रच्युतिमस्य व्यवच्छिनत्ति हे.बि.२५०ख/६७; अपोहः — {de phyir 'das dang ma 'ongs pa'i/} /{yul ni rdzas su med pa min//} न द्रव्यापोहविषया अतीतानागतास्ततः । त.स.६५ख/९१६; लोपः — {spyi yi blo ni tshad min na/} /{med pa thob 'gyur} अप्रामाण्ये च सामान्यबुद्धेस्तल्लोप आगतः । प्र.वा.१२१क/२.७३; अभवनम् — {'bras bu rang gi 'dod pas yod pa dang med pa ni ma yin te} न हि कार्यस्य स्वेच्छया भवनमभवनं वा त.प.२३४क/१८३; अपवर्जनम् — {bcos ma'i 'brel pa nyid yin na/} /{de yi sbyor ba med pa'i phyir/} /{gsal ba de gcig la gnas pas/} /{'brel pa thams cad khyab 'gyur min//} कृत्रिमत्वे च सम्बन्धस्तत्प्रयोगापवर्जनात् । तदेकव्यक्तिनिष्ठत्वान्नैव सार्वत्रिको भवेत् ।। त.स.७७ख/७२५ २. = {med par lta ba} नास्तिकः — {btags pa dang de kho na la skur ba btab pas na med par lta ba'i gtso bo yin par rig par bya'o//} प्रज्ञप्तितत्त्वापवादाच्च प्रधानो नास्तिको वेदितव्यः बो.भू.२६क/३१ ३. = {med pa nyid} असत्ता — {shes pa gzhan gyis de'i yul 'phrog pa med par shes pa'i mtshan nyid gnod pa yin na} अन्येन हि ज्ञानेन तस्य विषयापहारोऽसत्ताज्ञापनलक्षणो बाधः प्र.अ.३क/५; असत्त्वम् — {yon tan gsum ldan dbyer med kyang /} /{thams can kun gyi byed po min/} /{gang 'dra med pa'ang de dang 'dra/} /{thams cad byed po kun min na//} त्रैगुण्यस्याविभेदेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् । यद्वत् तद्वदसत्त्वेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् ।। त.स.३क/३८; नास्तिता — {snang ba ma mthong ba yi phyir/} /{'di ni med par nges par 'gyur//} दृश्यस्यादृष्टितश्चास्य नास्तिताऽध्यवसीयते । त.स.९८ख/८७५; अविद्यमानता — {kun brtags pa'i ngo bo nyid du med pa gang yin pa de nyid yongs su grub pa'i ngo bo nyid du yod pa'i dam pa yin la} या परिकल्पितेन स्वभावेनाविद्यमानता सैव परमा विद्यमानता परिनिष्पन्नेन स्वभावेन सू. व्या.१६१क/५०; असंविद्यमानता — {gzugs la ni gzugs med de/} {gang med pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} न हि रूपे रूपं संविद्यते । या च असंविद्यमानता, सेयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१७; विकलत्वम् — {don dang 'brel ba med pa'i phyir ro//} अर्थप्रतिबन्धविकलत्वात् वा.टी.९९क/५९; वैकल्यम् — {lus kyi yo byad kha zas med pa'i sdug bsngal} भोजनकायपरिष्कारवैकल्यदुःखम् बो.भू.१३०क/१६७; अलीकत्वम् — {mthong ba ni med par mi rigs pa'i phyir ro//} दृश्यमानस्यालीकत्वायोगात् प्र.अ.६३ख/७२; • पा. प्रसज्यः, प्रतिषेधभेदः — {med dang ma yin pa dag las/} /{dgag pa gzhan ni yod ma yin//} पर्युदासप्रसज्याभ्यामपरं न निषेधनम् ।। प्र.अ.१९०क/२०४; द्र. {med par dgag pa/} ।। • वि. अविद्यमानः — {dper na ba lang du tha snyad gdags pa'i rgyu mtshan du gyur pa'i lkog shal la sogs pa med pa rta ngang pa la ba lang nyid bzhin no//} तद्यथा अविद्यमानगोप्रज्ञप्तिनिमित्तभूतककुदादिसमुदायः कर्को गोत्वेन त.प.८क/४६१; विरहितः — {dgon pa'i nags tshal chen po}…{mi'i rgyun lugs med pa'i sa phyogs shig na} मनुष्यसम्पातविरहिते महत्यरण्यवनप्रदेशे जा.मा.१५१क/१७४; अपगतः — {rdo dang gseg ma dang gyo mo med pa} अपगतपाषाणशर्करकपालाः बो.भू. ४१ख/५३; विगतः — {gom pa bor zhing bteg pa'i tshe mtho dman med pa} चरणनिक्षेपोत्क्षेपोन्नामावनामविगतम् ग.व्यू.५५ख/१४९; वीतः — {ngan pa rnams ni snying rje med par sdig pa spyod//} पापं समाचरति वीतघृणो जघन्यः जा.मा.६८ख/७९; हीनः — ग्. {yog 'khor med pa bdag la ni/} /{bu sring spyang po 'di dag blang//} परिचारकहीनाय चतुरौ बालकाविमौ । देहि मह्यम् अ.क.२०५ख/२३.३१; विप्रहीणः — {de na lcags kyi grong khyer mtho ba skar khung dang rta babs med pa zhig mchis te} तत्रायं स (?यसं) नगरमूर्ध्वमुच्चं गवाक्षतोरणविप्रहीणं च का.व्यू.२२३क/२८५; असत्— {rgyu mtshan gzhan ni yod pa na/} /{blo ni yod dang med phyir ro//} शब्दस्यान्यनिमित्तानां भावे धीसदसत्त्वतः ।। प्र.वा.११८ख/२. २; {yod dang med pa'i phyogs 'jig pa//} सदसत्पक्षदारकः ल.अ.१६५ख/११८; वर्जितः — {yang dag la ni yi ge med//} तत्त्वं ह्यक्षरवर्जितम् ल.अ.७३ख/२२; विवर्जितः — {rjes su mthun zhing chos grogs byed/} /{nyes pa med pa bor nas ni//} अपराधविवर्जितां त्यजन्ननुकूलां सहधर्मचारिणीम् । जा.मा.१०५क/१२२; विकलः — {yo byad med pa rnams la yo byad stobs pa} उपकरणविकलानामुपकरणोपसंहारं करोति बो.भू.१११ख/१४३; शून्यः— {snying ldan rnams kyis nang gi de nyid dpyod pa med na rab mdzes snyan ngag ni/} /{stong pa nyid de dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} काव्यं चारुतरं विना सहृदयैस्तत्त्वान्तरालोचनाशून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते ।। अ.क.२८ख/५३.१४; {phyogs bzhir skyabs med mthong nas ni//} त्राणशून्या दिशो दृष्ट्वा बो.अ.५ख/२.४७; निःसत्त्वः — {gang phyir brtan pa'i dngos po rnams/} /{rim gyis sam ni cig car du'ang /} /{don gyi bya ba byed min pa/} /{de phyir de dag med par 'dod//} क्रमेण युगपच्चापि यस्मादर्थक्रियाकृतः । न भवन्ति स्थिरा भावा निःसत्त्वास्ते ततो मताः ।। त.स.१६क/१८१; निर्मुक्तः — {me la sbyin sreg sogs tshig gis/} /{the tshom sogs med mtho ris la/} /{mngon sum gyi ni blo bzhin du/} /{mi g}.{yo blo skyes ma yin nam//} नन्वारेकादिनिर्मुक्ता स्वर्गादौ जायते मतिः । अग्न्रिहोत्रादिवचसो निष्कम्प्याध्यक्षबुद्धिवत् ।। त. स.८७क/७९५; विनिर्मुक्तः — {mkho ba med na 'ga' zhig kyang /} /{don du gnyer bar ji ltar 'gyur//} उपयोगविनिर्मुक्ते कथं कस्यचिदर्थिता । प्र.अ.१५८ख/१७२; असम्भवी— {rang las med pa'i chos ni gzhan gyis bya bar mi nus pa'i phyir} स्वतोऽसम्भविनो धर्मस्य परेणाधातुमशक्यत्वात् त.प.२१७क/९०४; त्यक्तः — {gson du re ba med} त्यक्तजीविताशा जा.मा.८४क/९६; नष्टः — {sngar brjod pa'i 'byung po'i tshogs ni rtag pa min par 'gyur te mi yi bdag po mig 'phrul ji bzhin nyid du brtags na med pa zhes pa'i rigs pa las so//} नो नित्यं भूतवृन्दं पूर्वोक्तं भवति नरपते शक्रजालं यथैव दृष्टनष्टमिति न्यायात् वि.प्र.४६क/४.४७; ऊनः म. व्यु.६७३२ (९६क); • अव्य. १. अ — {snying po med pa} असारः ल.वि.१०६क/१५३; {tshad med pa} अप्रमाणम् सू. व्या.२१३क/११८; {bstan du med pa} अनिदर्शनम् शि.स. १३०ख/१२६; {gti mug med pa} अमोहः त्रि.भा.१५६ख/५७; अन् — {thog ma med pa} अनादिः त.प.९९ख/६४८; {len pa med pa} अनुपादानम् अ.श.२७९क/२५६; {nyes pa med} अनापत्तिः बो.भू.९७क/१२३; न — {phyogs kyi bye brag 'ga' zhig na bum pa med de} न प्रदेशविशेषे क्वचिद् घटः न्या.बि.२३२क/१०१; {sbyin pa ma tshang ba med pa} न दानविकला शि.स.१५०ख/१४५; {nor ba rang gi sems rtogs na/} /{'jug pa med cing ldog pa med//} भ्रान्तिः स्वचित्तसम्बोधान्न प्रवर्तते न निवर्तते ल.अ. १६८क/१२३; न हि — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la ni chad pa'am rtag pa med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्योच्छेदता वा शाश्वतता वा सु.प.४१क/१९ २. निर् — {bya ba med pa} निर्व्यापारः त. प.३ख/४५२; {mtshan ma med pa} निर्निमित्तः बो.भू.१८१क/२३८; {zang zing med pa} निरामिषः शि.स.१८९क/१८७; निस् — {dba' rlabs med pa} निस्तरङ्गः हे.त.२३ख/७८; {dgos pa med pa} निष्प्रयोजनम् बो.प.९९ख/६७; {'bras bu med pa} निष्फलः प्र.अ.७क/८; {bya ba med pa} निष्क्रियः प्र.अ.७४क/८२; ग्. {yo med} निश्चलः अ.क.१५१क/१४.१३७; {ngo bo nyid med pa} निःस्वभावः त्रि.भा.१६९क/९४; {rten med pa} निःप्रतिसरणम् सू.अ.२०६ख/१०९; वि — {'jigs pa med pa} विशारदः वि.व.२०२ख/१.७७; {'bras bu med pa} विफलः त.प.८८क/६२८; {dri ma med pa} विमलः अ.क.४५क/४.१०१; दुस्— {'brel pa med pa} दुःश्लिष्टः त.प.२४७ख/९६८; अप — {don med pa rnams yongs su spang bar bya'o//} अपार्थकानि परिवर्जयितव्यानि शि.स.१०८क/१०६.
med pa na
अभावे— {med na rkang pa bskyab pa'i phyir shing gi spang leb bo//} अभावे काष्ठपट्टस्य पदत्राणार्थम् वि.सू.९४ख/११३; असति— {chos gang dag yod pa de dag ni bar chad byed pa med na mngon sum du dmigs pa yin te} ये हि धर्माः सन्ति तेषां प्रत्यक्षमुपलब्धिर्भवत्यसत्यन्तराये अभि.भा.८२क/११९०; {'di ltar gzhan du mi 'thad pa nyid med na de'i bu nyid la sogs pa yan lag gsum pa can gtan tshigs bzang por ma mthong ste} तथा हि असत्यन्यथानुपपन्नत्वे त्र्यंशकस्यापि तत्पुत्रत्वादेर्न दृष्टा सुहेतुता त.प.२४ख/४९५; विना — {'di ltar brda ni med pa na/} /{tha snyad 'di ni mthong ma yin//} तथा हि व्यवहारोऽयं न दृष्टः समयं विना । त.स.९७क/८६४; {'jig pa med na mya ngan med/} /{skye ba med na dga' ba med//} न नाशेन विना शोको नोत्पादेन विना सुखम् । त.स.६५क/६११; {thabs med na ni 'ga' zhig gis/} /{thabs las byung ba rtogs mi 'gyur//} न ह्युपायाद् विना कश्चिदुपेयं प्रतिपद्यते । त.स.१०८ख/९४८; ऋते — {de yi log nyid tshad ma gzhan/} /{med na gzung bar mi 'gyur ro//} मिथ्यात्वं तस्य गृह्येत न प्रमाणान्तराद् ऋते ।। त.स.१०६क/९३०; न चेत् — {phyis de nges na de yod de/} /{med na kun rdzob med pa nyid//} स पश्चान्नियतः सोऽस्ति न चेन्नास्त्येव संवृतिः ।। बो. अ.३५क/९.१०८; न स्यात्— {gal te sangs rgyas khams med na/} /{sdug la'ang skyo bar mi 'gyur zhing //} बुद्धधातुः सचेन्न स्यान्निर्विद् दुःखेऽपि नो भवेत् । र.वि.९३ख/३५; द्र.— {phyogs kyi chos dngos med na yang /} /{rtogs par byed pa nyid du'ang mthong //} अपक्षधर्मभावेऽपि दृष्टा ज्ञापकताऽपि च ।। त.स.५०ख/४९८; {gzugs med pa'i khams na ni lus kyang med na lus 'jig pa lta ga la zhig yod} न चारूप्यधातौ कायोऽस्ति, कुत एव कायनिदानम् अभि.स्फु.२८८क/११३३.
med pa na yang
विनाऽपि — {bshad pa byed pa ri khrod pas/} {'dzin pa nyams su myong ba med na yang gzung ba rig pa yin no zhes bstan to//} भाष्यकृता शबरेण ग्राह्यसंवित्तिर्ग्राहकानुभवाद्विनाऽपीति प्रतिपादितम् त. प.१२७ख/७०५; द्र.— {de yi bya ba med na yang /} /{nam mkha'i ut+pa la la yod phyir//} तदव्यापारभावेऽपि भावाद् व्योमोत्पलादिषु ।। त.स.७०ख/६६०.
med par
अन्तरेण — {'du byed kyi sdug bsngal ba nyid grub pa med par yang mi rtag pa nyid grub pa ma yin te} संस्कारदुःखतासिद्धिमन्तरेण नानित्यतासिद्धिः वा. टी.१०४ख/६७; ऋते — {'brel pa bzung ba med par ni/} /{sngar med de yang rtogs par byed//} अपूर्वास्ताश्च गम्यन्ते सम्बन्धग्रहणादृते ।। त.स.५८क/५५८; विना — {de gzhan med par 'jig na yang /} /{gnas pa'i rgyu rnams nus med yin//} स विनश्येद् विनाऽप्यन्यैरशक्ताः स्थितिहेतवः ।। प्र.वा.११०क/१.७२; {rgyu 'bras dag gi rang bzhin ni/} /{de med par yang rtogs pa yin//} कार्यकारणयो रूपं विना तेन प्रतीयते । प्र.अ.४ख/६; मुक्त्वा — {ji ltar rnam pa 'ga' zhig ltar/} /{don dngos med par snang can de/} /{ji ltar don 'dzin zhe na} यथाकथञ्चित् तस्यार्थरूपं मुक्त्वाऽवभासिनः । अर्थग्रहः कथम् प्र.वा.१३१ख/२.३५३; द्र.— {nyer len 'gyur ba med par ni/} /{nyer len can dag 'gyur bar ni/} /{byed par mi nus} उपादानाविकारेण नोपादेयस्य विक्रिया । कर्तुं शक्या प्र.वा.१०९ख/१.६२.
med pa rkyen gyis byas pa nyid
असत्प्रत्ययकर्तृत्वम् लो. को.१८४५.
med pa nyid
१. अभावता — {phan tshun med pa nyid du ni/} /{'dra ba nyid kyi blo la'ang mtshungs//} अन्योन्याभावतायां वा समं सादृश्यबुद्धिषु ।। त.स.५७क/५५१; असत्त्वम्— {skyon med tshad min med nyid ces/} /{de ni dgag pa 'ba' zhig gi/} /{ngo bo gal te rtog byed na/} /{de ni 'grub par mi 'gyur te//} दोषाभावेऽप्रमासत्त्वमितीदं च निषेधनम् । केवलं यदि कल्प्येत तत्सिद्धिर्नैव सम्भवेत् ।। त.स.१११ख/९६६; नास्तिता— {dngos gzhan sgrub pa'i shes pa la/} /{'jug pa thams cad med pa nyid//} अन्यवस्तुनि विज्ञाने वृत्ते सर्वस्य नास्तिता । त.स.६१क/५७९; नास्तित्वम् — {de ltas sgyu ma la sogs pa/} /{yod dang med pa nyid du brjod//} तस्मादस्तित्वनास्तित्वं मायादिषु विधीयते ।। सू.अ.१६८ख/६०; {skyon dang tshad min gnyis med par/} /{ma dmigs pa yis rtogs byed na/} /{ma dmigs pa la med pa nyid/} /{gzhan gyis rtogs pas thug med 'gyur//} दोषाप्रमाद्वयासत्ता गम्यतेऽनुपलम्भतः । उपलम्भस्य नास्तित्वमन्येनेत्यनवस्थितिः ।। त.स.१११ख/९६७; नास्तिकता— {yang na med pa nyid khas long zhes bya ba 'dis ni 'jig rten pha rol po med pa'i phyir/} {'jig rten pha rol med do zhes bya ba'i mdo 'di bstan pa yin no//} यद्वा नास्तिकता परेत्यनेन ‘परलोकिनोऽभावात् परलोकाभावः’ इत्येतत् सूत्रं सूचयति त.प.९२क/६३७; द्र.— {bla na med pa nyid} आनुत्तर्यम् म.भा.२०क/१४९; {bya ba med pa nyid} निष्क्रियत्वम् त.स.३०ख/३२० २. नैव — {lha yi 'dod pa rnams la yang /} /{dga' bar 'gyur ba med pa nyid//} अपि दिव्येषु कामेषु रतिं नैवाधिगच्छति ।। वि.व.१८०क/१.६१; नैवास्ति — {gcig bdag nyid las ldog pa dang /} /{rjes 'gro 'di dag med pa nyid//} एकात्मनि तु नैव स्तो व्यावृत्त्यनुगमाविमौ त.स.१३ख/१५३; नास्त्येव — {phyis de nges na de yod de/} /{med na kun rdzob med pa nyid//} स पश्चान्नियतः सोऽस्ति न चेन्नास्त्येव संवृतिः ।। बो.अ. ३५क/९.१०८; अभाव एव — {dran par byed pa po 'ga'i yang dran pa yod pa ma yin te/} {de med pa nyid kyi phyir ro//} न कस्यचित् स्मरणं स्मर्तुः, तदभावादेव प्र.अ.१५०ख/१६१ ३. असत्त्वमेव — {'o na de ltar na yang de dag ni 'gags nas ring du lon pa'i phyir gtan nas med pa nyid ma yin nam} नन्वेवमपि तेषां चिरनिरुद्धत्वादत्यन्तासत्त्वमेव त.प.२०६क/८८०.
med pa nyid ngo bo nyid
अभावस्वभावता — {gzugs sogs ngo bo nyid med nyid/} /{de med pa nyid ngo bo nyid//} रूपादेरस्वभावत्वं तदभावस्वभावता । अभि.अ.३क/१.३२.
med pa nyid du 'dod pa
वि. असत्त्ववादी लो.को.१८४७.
med pa nyid du 'dzin pa
नास्तिताग्राहः — {kha cig ni gang zag tu 'dzin/} {kha cig ni thams cad med pa nyid du 'dzin pa gang yin pa} य एष एकेषां पुद्गलग्राहः, एकेषां सर्वनास्तिताग्राहः अभि.भा.९०ख/१२१५.
med pa dang 'dra
= {med pa dang 'dra ba/}
med pa dang 'dra ba
वि. असत्कल्पः — {nges par byed pa'i shes pas rnam par ma bzhag pa ni sngon por rtogs pa'i ngo bo'i shes pa yod du zin kyang med pa dang 'dra ba kho na yin no//} निश्चयप्रत्ययेनाव्यवस्थापितं सदपि नीलबोधरूपं विज्ञानमसत्कल्पमेव न्या.टी.४६ख/८४; अविद्यमानकल्पः — {des na tshad ma nyid de ni/} /{yod kyang nges par ma byas na/} /{med pa dang ni 'dra ba yin/} /{yod ces bya bar brjod mi bya//} अतः प्रमाणता तस्मिन् विद्यमानाऽप्यनिश्चिता । अविद्यमानकल्पेति नैवास्तीत्यपदिश्यते ।। त.स.११२क/९७०.
med pa de nyid
निस्तत्त्वम् — {'di la med pa de nyid gtso bo'o//} निस्तत्त्वमत्र तन्त्रम् वि.सू.२२ख/२७.
med pa pa
• वि. नास्तिकः— {yod pa dang med pa'i phyogs kyis dben par gyur pa/} {skye ba med par smra ba dag la yang med pa pa zhes zer ba} सदसत्पक्षविविक्तानुत्पादवादिनो नास्तिका इति वक्ष्यन्ति ल.अ.९१ख/३८; प्र.अ. ४५क/५७; • सं. नास्तिक्यम्— {lung dang 'gal ba dag la ni/} /{bdag nyid chen pos brtson par byas/} /{med pa pa ni dgag pa'i phyir/} /{brtse ldan gsung ni sna tshogs yin//} आगमार्थविरोधे तु पराक्रान्तं महात्मभिः । नास्तिक्यप्रतिषेधाय चित्रा वाचो दयावतः ।। त.स.१४ख/१६४; नास्तिकता — मिथ्यादृष्टिर्नास्तिकता अ.को.१३९क/१.५.४; नास्ति परलोक इति मतिर्यस्य सः नास्तिकः । तस्य भावो नास्तिकता अ.वि.१.५.४.
med pa po
= {med pa pa/}
med pa ma yin pa
• क्रि. न नास्ति — {byed po grub phyir rig byed la'ang /} /{bdag la skyon gyi dogs med min//} कर्तुर्वेदेऽपि सिद्धत्वाद्दोषाशङ्का न नास्ति नः ।। त.स. ११२क/९६९; • वि. अबन्ध्यम् — {'bras bu med pa ma yin pa dang yid du 'ong ba dang mchog tu gyur pa dang myur ba dang mtha' bzang ba'i phyir ro//} अबन्ध्येष्टप्रकृष्टाशुस्वन्तफलत्वात् अभि.भा.५८ख/१०९९; नासत् — {gang zhig med min yod min yod med ma yin yod med las gzhan du'ang /} /{brtag par mi nus} यो नासन्न च सन्न चापि सदसन्नान्यः सतो नासतोऽशक्यस्तर्कयितुम् र.व्या.७९ख/१०.
med pa yin
• क्रि. १. नास्ति — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun btags pa lus su ma red pa rnams ni med pa yin te} न सन्ति घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८; {yod pa la 'jug pa'i gtan tshigs kyang} …{med pa yin} सद्व्यवहारहेतुत्वमपि नास्ति वा.टी.७०क/२५; नैवास्ति — {rtag pa'i dbang phyug sogs kyi blo/} /{gang phyir dmigs pa med pa yin//} नित्येश्वरादिबुद्धीनां नैवालम्बनमस्ति हि । त.स.६७ख/६३०; न विद्यते — {gzhal bya shes bya'i sgra la sogs/} /{bsal bya ci phyir med pa yin//} प्रमेयज्ञेयशब्दादेः कस्यापोह्यं न विद्यते । त.स.४३क/४३६ २. असत् स्यात् — {sdug bsngal yang med pa yin no//} दुःखमप्यसत् स्यात् अभि.स्फु.१५७ख/८८५; • द्र.— {gang zhig phan tshun spangs te gnas pa de dag ni gcig pa nyid med pa yin no//} ययोर्हि परस्परपरिहारेणावस्थानं तयोरेकत्वाभावः न्या.टी.७७ख/२०५; {'di ltar yul gzhan na sa'i khyad par med na med pa yin gyi/} {ma bag mar len pa med pas} ({ma} ){yin no zhes bya ba ni bya rog dang ta la bzhin du yin no//} तथा हि मृद्विशेषाभावाद् देशान्तरे तस्याभावः, न तु मातृविवाहाभावादिति काकतालीयः वा.टी.६३ख/१७.
med pa la sgro 'dogs pa
पा. असत्समारोपः — {blo gros chen po med pa la sgro 'dogs pa ni rnam pa bzhi ste} चतुर्विधो महामते असत्समारोपः ल.अ.८३क/३०; द्र.— {med pa la sgro 'dogs pa rnam pa bzhi} चतुर्विध असत्समारोपः — १. {med pa'i mtshan nyid la sgro 'dogs pa} असल्लक्षणसमारोपः, २. {med pa'i lta bar sgro 'dogs pa} असद्दृष्टिसमारोपः, ३. {med pa'i rgyur sgro 'dogs pa} असद्धेतुसमारोपः, ४. {med pa'i dngos por sgro 'dogs pa} असद्भावसमारोपः ल.अ.८३क/३०.
med pa la gnas pa
वि. नास्तित्वनिश्रितः — {blo gros chen po 'jig rten 'di dag ni gnyis la gnas so/} /{'di lta ste/} {yod pa la gnas pa dang med pa la gnas te} द्वयनिश्रितोऽयं महामते लोको यदुत अस्तित्वनिश्रितश्च नास्तित्वनिश्रितश्च ल.अ.११२ख/५९.
med pa la rnam par rtog pa
असद्विकल्पः — {'gro ba dang mi 'gro ba'i phyir med pa la rnam par rtog pa de la byis pa rnams mngon par zhen to//} तत्र च असद्विकल्पे बाला अभिनिविशन्ते गमनागमनतः ल.अ.९३क/३९.
med pa la dmigs pa
वि. असदालम्बनः — {'o na med pa la dmigs par 'gyur ro zhe na} असदालम्बनास्तर्हि प्राप्नुवन्ति अभि.भा.३३क/९९५.
med pa'i rgyur sgro 'dogs pa
पा. असद्धेतुसमारोपः, असत्समारोपभेदः — {blo gros chen po med pa la sgro 'dogs pa ni rnam pa bzhi ste}…{med pa'i rgyur sgro 'dogs pa dang} चतुर्विधो महामते असत्समारोपः…असद्धेतुसमारोपः ल.अ.८३क/३०.
med pa'i sgor zhugs pa
वि. अभावमुखप्रवृत्तः — {chad par lta ba dang log par lta ba ni med pa'i sgor zhugs pa'i phyir sgro 'dogs par byed pa ma yin no//} उच्छेददृष्टिर्मिथ्यादृष्टिश्च न समारोपिके; अभावमुखप्रवृत्तत्वात् अभि.भा.२३१क/७७९.
med pa'i dngos por sgro 'dogs pa
पा. असद्भावसमारोपः, असत्समारोपभेदः — {blo gros chen po med pa la sgro 'dogs pa ni rnam pa bzhi ste}…{med pa'i dngos por sgro 'dogs pa} चतुर्विधो महामते असत्समारोपः… असद्भावसमारोपः ल.अ.८३क/३०.
med pa'i lta ba
असद्दृष्टिः— {med pa'i lta bar sgro 'dogs pa} असद्दृष्टिसमारोपः ल.अ.८३क/३०; नास्तित्वदृष्टिः — {blo yis gang tshe ma mthong na/} /{med pa'i lta bar 'gyur ba ni//} नास्तित्वदृष्टिर्भवति यदा बुद्ध्या न पश्यति । ल.अ.१८२ख/१५०.
med pa'i lta bar sgro 'dogs pa
पा. असद्दृष्टिसमारोपः, असत्समारोपभेदः — {blo gros chen po med pa la sgro 'dogs pa ni rnam pa bzhi ste}…{med pa'i lta bar sgro 'dogs pa dang} चतुर्विधो महामते असत्समारोपः… असद्दृष्टिसमारोपः ल.अ.८३क/३०.
med pa'i stong pa nyid
पा. अभावशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa gsum shes pa'i phyir stong pa shes pa zhes bya'o/} /{med pa'i stong pa nyid ni} शून्यज्ञ इत्युच्यते, त्रिविधशून्यताज्ञानात् । अभावशून्यता सू.व्या.१९३क/९२; द्र. {dngos po med pa stong pa nyid/}
med pa'i tha snyad
पा. अभावव्यवहारः — {med pa'i tha snyad ni rnam pa de gsum char yang 'jug par byed sgrub par byed pa ni mthong ba snang ba mi dmigs pa yin no//} तदेतस्य त्रिविधस्याप्यभावव्यवहारस्य दृश्यानुपलब्धिः प्रवर्तनी साधनी न्या.टी.५४ख/१२२; {'dis kyang dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa mi dmigs pa las med pa'i tha snyad kyang bstan pa yin no//} अनेन चोपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलम्भादभावव्यवहारोऽपि दर्शितः त.प.२०७क/८८२; {med pa'i tha snyad ni bag chags kyi dbang gis 'ga' kho nar 'gyur gyi/} {gzhan du ma yin no zhes bya ba ni rnam par dbye ba'o//} अभावव्यवहारस्तु वासनानुरोधात् क्वचिदेव भवति नान्यत्रेति विभागः प्र.अ.५ख/७; असद्व्यवहारः — {de ltar ma dmigs pa ni med pa'i tha snyad kyi yul yin no//} तथाऽनुपलब्धोऽसद्व्यवहारविषयः वा.न्या.३२८ख/२०; त. प.९१ख/६३६.
med pa'i tha snyad kyi yul
१. असद्व्यवहारविषयः — {gang dang gang las cung zad cig nus pa med pa de dang de ni med pa'i tha snyad kyi yul yin te/} {dper na nam mkha'i pad mo bzhin no//} ननु च यस्य यत्र न किञ्चित् सामर्थ्यमस्ति तदसद्व्यवहारविषयः, यथा नभस्तले कमलम् वा.टी.६७ख/२२ २. असद्व्यवहारविषयत्वम्— {ri bong gi rwa la sogs pa med pa'i tha snyad kyi yul du ci'i phyir 'dod} शशविषाणादेरप्यसद्व्यवहारविषयत्वं कस्मादिष्यते वा.टी.६७ख/२२.
med pa'i tha snyad kyi yul du gyur pa
वि. असद्व्यवहारविषयः — {de dang 'dra ba'i dmigs pa'i rig byar gyur pa gzhan yod kyang mi dmigs pa ni med pa'i tha snyad kyi yul du gyur pa bshad pa de ji ltar yin zhe na} तत् कथमुक्तम्—तादृशः सत्स्वन्येषूपलम्भकारणेष्वनुपलब्धोऽसद्व्यवहारविषय इति वा.टी.६६ख/२१.
med pa'i tha snyad sgrub par byed pa
वि. असद्व्यवहारसाधनम् — {gal te med pa'i tha snyad sgrub par byed pa ni mi dmigs pa tsam gyi rtags gzhan gyis khas blangs pa} यदन्यदसद्व्यवहारसाधनमनुपलब्धिमात्रं लिङ्गमुपादीयते वा.टी.६७क/२१; अभावव्यवहारसाधनी — {de'i phyir dmigs pa'i rig byar gyur pa'i mi dmigs pas med pa'i tha snyad sgrub par byed pa yin no zhes bya ba 'di gnas so//} तस्मादुपलब्धिलक्षणप्राप्तानुपलब्धिरेवाभावव्यवहारसाधनीति स्थितमेतत् वा.टी. ६६ख/२१.
med pa'i tha snyad du 'jug par byed pa
वि. अभावव्यवहारप्रवर्तनी — {de ltar na mi dmigs pa ni med pa'i tha snyad du 'jug par byed pa yin no//} इत्यभावव्यवहारप्रवर्तन्यनुपलब्धिः न्या.टी.५५क/१२३.
med pa'i tha snyad du bya ba
असत्ताव्यवहारः — {shes pa gcig pa tshogs pa 'ba' zhig mthong bas med pa'i tha snyad du bya bar rigs te} एकज्ञानसंसर्गिणस्तु कैवल्यदृष्टेरसत्ताव्यवहारो युक्तः वा.टी.५४क/७.
med pa'i don mi rtag pa nyid
पा. असदर्थानित्यता, अनित्यताभेदः — {mi rtag pa nyid rnam pa gsum yongs su bstan te/} {med pa'i don mi rtag pa nyid dang skye zhing 'jig pa mi rtag pa nyid dang dri ma dang bcas shing dri ma med pa mi rtag pa nyid do//} त्रिविधाऽनित्यता परिदीपिता—असदर्थानित्यता, उत्पादभङ्गानित्यता, समलनिर्मलानित्यता च म.भा.११ख/८९.
med pa'i rnam par rtog pa
पा. अभावविकल्पः, विकल्पभेदः — {rnam par rtog pa rnam pa bcu}…{med par rnam par rtog pa}… {don ji lta bar ming du mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa} दशविधविकल्पः…अभावविकल्पः…यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पश्च सू.व्या. १८०क/७४.
med pa'i 'bras bu smra ba
असत्कार्यवादी, असत्कार्यवादस्यानुयायी — {'di ltar re zhig de yod pa dang med pa'i 'bras bu smra ba dag la thams cad las} ({thams cad} ){skye bar 'gyur ro zhes bya ba skyon mtshungs par bstan zin to//} एवं तावत् सदसत्कार्यवादिनोः सर्वस्मात् सर्वस्योत्पत्तिदोषस्तुल्य इति प्रतिपादितम् वा.टी. ९५क/५५.
med pa'i mtshan nyid
असल्लक्षणम् — {de bzhin du med par nye bar mtshon pas med pa nyid med pa'i mtshan nyid de} एवमसत्त्वेन लक्ष्यत इति असत्त्वमेवासल्लक्षणम् म.टी.१९६ख/१४; {de ltar yang dag pa ma yin pa kun tu rtog pa'i yod pa'i mtshan nyid dang med pa'i mtshad nyid brjod nas} एवमभूतपरिकल्पस्य सल्लक्षणमसल्लक्षणं च ख्यापयित्वा म.टी.२ख/१४.
med pa'i mtshan nyid la sgro 'dogs pa
पा. असल्लक्षणसमारोपः, असत्समारोपभेदः — {blo gros chen po med pa la sgro 'dogs pa ni rnam pa bzhi ste}…{med pa'i mtshan nyid la sgro 'dogs pa dang} चतुर्विधो महामते असत्समारोपः…असल्लक्षणसमारोपः ल.अ.८३क/३०.
med pa'i lus kyi tha snyad
कायिकोऽभावव्यवहारः — {dogs pa med par 'gro ba dang 'ong ba'i mtshan nyid kyi 'jug pa lus kyi med pa'i tha snyad do//} निःशङ्कं गमनागमनलक्षणा च प्रवृत्तिः कायिकोऽभावव्यवहारः न्या. टी.५४ख/१२२.
med par gyur
= {med par gyur pa/}
med par gyur pa
वि. हीनः — {grogs ni med gyur kyang} सहायहीनोऽपि जा.मा.५२ख/६१; प्रतिविगतः — {byad gzugs dang lang tshos rgyags pa de med par gyur to//} योऽसौ रूपयौवनमदः स प्रतिविगतः अ.श.२००ख/१८५; अपगतः म.व्यु.७६३६ (१०९क); उपरतः म.व्यु.५१११ (७७क); अपक्रान्तः म.व्यु.२५७३ (४८ख); मि. को.१२९ख; अन्तर्हितः — {de btsas ma thag tu de'i ma'i nu ma gnyis la 'o ma med par gyur to//} जातमात्रस्य चास्य मातुः स्तनाभ्यां क्षीरमन्तर्हितम् अ.श.२६३ख/२४१; विपन्नः — {'gal zhing 'khrug pas mdzes pa med ma gyur//} न चासु विरोधसंक्षोभविपन्नशोभाः जा.मा. ७ख/७; {yon tan med cing grags pa med gyur pa//} गुणैर्विहीनस्य विपन्नकीर्तेः जा.मा.१६२ख/१८७; नष्टः — {sems can spobs pa med par gyur pa rnams la spobs pa nye bar sgrub pa'i bsam gtan dang} नष्टप्रतिभानानां सत्त्वानां प्रतिभानोपसंहाराय ध्यानम् बो.भू.११२ख/१४५; प्रनष्टः — {nor ni med par gyur kyang} धने प्रनष्टेऽपि जा.मा.२५क/२९; भग्नः, ओ ना— {gang gi nyin par khye'u de btsas pa de kho na'i nyin par nas than pa med par gyur to//} यत्र च दिवसे दारको जातस्तत्रैव दिवसेऽनावृष्टिर्भग्ना अ.श.२२८ख/२११; द्र.— {de yi yid la re ba ni/} /{yud tsam bya ba med par gyur//} मुहूर्तमभवत्तस्य निर्व्यापारो मनोरथः ।। अ.क.६४ख/६.१३४.
med par dgag pa
पा. प्रसज्यप्रतिषेधः, अन्यतरः प्रतिषेधः — {mi 'tshed pa ma yin no zhes bya ba de lta bu brjod na yang med par dgag pa'i dgag pa nyid brjod par 'gyur ro//} ‘न न पचति’ इत्येवमुच्यमानेऽपि प्रसज्यप्रतिषेधस्य निषेधनमेवोक्तं स्यात् त.प.३३४क/३८३; प्रसज्यः — {kho bo cag gis med par dgag pa'i ngo bo thams cad mkhyen pa med par sgrub par byed pa ni ma yin no//} नास्माभिः प्रसज्यरूपेण सर्वज्ञाभावः प्रसाध्यते त.प.२८१क/१०२८.
med par 'gyur
• क्रि. १. नास्ति— {dngos su byas pa'i khyad bcas phyir/} /{bag chags dang bcas skyon med 'gyur//} साक्षात्कृतिविशेषाच्च दोषो नास्ति सवासनः । त.स. १२१ख/१०६०; न विद्यते — {gal te phyin ci log yod na/} /{ngo bo nyid med med par 'gyur/} विद्यते चेद्विपर्यासो नैःस्वाभाव्यं न विद्यते । ल.अ.१६३ख/११५; अभावः प्राप्नोति — {de med na gang zag med par yang 'gyur te} तदभावे च पुद्गलाभावः प्राप्नोति अभि.भा.८३क/११९४; अस्तं गच्छति — {tshor ba de dang de dag 'gag par 'gyur/} {nye bar zhi bar 'gyur/} {bsil bar 'gyur/} {med par 'gyur ro//} तास्ता वेदना निरुध्यन्ते, व्युपशाम्यन्ति, शीतीभवन्ति, अस्तं गच्छन्ति अ.श.२८१क/२५८; तिरोभवति — {rab tu 'bar yang de nas med par 'gyur//} उद्यन्ति भूयश्च तिरोभवन्ति ।। जा.मा.२०३क/२३५; अपगच्छति— {de yi rang rig dngos po ni/} /{nam yang med par 'gyur ma yin//} स्वसंवेदनभावोऽस्य कदाचिन्नापगच्छति ।। प्र.अ.२०ख/२४; विगच्छति — {gal te sdug bsngal gcig gis ni/} /{sdug bsngal mang po med 'gyur na//} बहूनामेकदुःखेन यदि दुःखं विगच्छति । बो.अ.२८ख/८.१०५; अवहीयते— {gang phyir thams cad mtshungs min phyir/} /{mngon par 'dod pa'i dngos po la/} /{dngos po gzhan du nges pa ni/} /{dngos po nyid ni med par 'gyur//} सर्वथाऽपि ह्यतुल्यत्वादभिप्रेतेऽस्य वस्तुनः । वस्त्वन्तरेण नियतं वस्तुत्वमवहीयते ।। त.स. ६२ख/५९४; अन्तर्धीयते — {de de ltar tshul bzhin yid la byed pas sems can gnod pa byed pa rnams la dgra'i 'du shes ni med par 'gyur la} तस्यैवं योनिशो मनसिकुर्वतः प्रत्यर्थिकसंज्ञा अपकारिषु सत्त्वेषु अन्तर्धीयते बो.भू.१०२ख/१३१; न याति — {gnyid mi 'ong zhing brtan med 'gyur//} न निद्रां न धृतिं याति बो.अ.१४ख/६.३ २. न भविष्यति — {de yis sa bdag gnyen dang ni/} /{yul 'khor bcas 'di med par 'gyur//} तया सबन्धुराष्ट्रोऽसौ न भविष्यति भूपतिः । अ.क.३२१क/४०.१६३; उपरंस्यति— {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i stobs bskyed pas myur du de nyid nas med par 'gyur} प्रज्ञापारमिताबलाधानेन क्षिप्रं तत एवोपरंस्यन्ति अ. सा.४६ख/२६ ३. न स्यात् — {de la srog ces bya ste de/} /{srog med bstan pas med par 'gyur//} जीवाख्या तत्र सा न स्यात् जीव*नास्तित्वदेशनात् ।। अभि.भा.८९ख/१२११; {gal te de ltar the tshom dang /} /{de bzhin phyin log blo med 'gyur//} यद्येवम्, संशयो न स्याद् विपर्यस्ता मतिस्तथा । त.स.१११क/९६३; न भवेत् — {mya ngan 'das la 'dod pa dang /} /{don gnyer smon pa'ang med par 'gyur//} नेच्छा न प्रार्थना नापि प्रणिधिर्निर्वृत्तौ भवेत् ।। र.वि.९४क/३५; विगच्छेत मि.को.१२९ख; • = {med par 'gyur ba/}
med par 'gyur ba
• सं. १. अस्तङ्गमः — {des tshor ba de dag gi skye ba dang med par 'gyur ba dang myangs pa dang nyes dmigs dang nges par 'byung ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes} तासां वेदनानां समुदयं चास्तङ्गमं चास्वादं चादीनवं च निःसरणं च यथाभूतं प्रजानामि अ.श.२८१क/२५८; अपहतिः — {bcabs pa'i nyes pa med na de 'chags so//} {spo bas de med par 'gyur ro//} असति प्रतिच्छाददोषे तद् रूढिः । परिवासेन तदपहतिः वि.सू.८५क/१०२; विप्रणाशः — {longs spyod las brtsams te yongs su tshol ba'i sdug bsngal dang bsrung ba'i sdug bsngal dang chog mi shes pa'i sdug bsngal dang med par 'gyur ba'i sdug bsngal te} भोगान् पुनरारभ्य पर्येष्टिदुःखमारक्षादुःखमतृप्तिदुःखं विप्रणाशदुःखञ्च बो.भू.१३०क/१६७ २. नास्तिकता— {med par 'gyur du dogs nas kho bo cag gis rjes su dpag pa spong bar zlog par zad kyi} नास्तिकतामाशङ्कमानैरस्माभिरनुमानप्रतिक्षेपः प्रतिक्षिप्यते प्र.अ.१५९क/१७३; • वि. लुप्तः — {gtan tshigs der snang med 'gyur te/} /{de ni dngos rten min phyir ro//} लुप्तौ हेतुतदाभासौ तस्य वस्त्वसमाश्रयात् ।। प्र.वा.१३९ख/४.९; अस्तङ्गतः — {'jigs pa thams cad med 'gyur zhing //} भयमस्तङ्गतं सर्वम् बो.अ.१०क/५.३; विभूतम् म.व्यु.२५७० (४८ख); • = {med par 'gyur/}
med par 'gyur ba yin
क्रि. प्रतिविगच्छति — {dge slong dag de lta bas na mig ni ma byung ba las 'byung zhing byung nas med par 'gyur ba yin no//} इति हि भिक्षवः चक्षुरभूत्वा भवति, भूत्वा च प्रतिविगच्छति अभि.स्फु.११८ख/८१४.
med par sgrub pa
वि. नास्तित्वसाधकः लो.को.१८४६.
med par nges pa
अभावनिश्चयः — {gal te yang bum pa med do snyam du shes pa ni mi dmigs pa kho na las 'gyur la/} {med par nges pa yang 'di nyid yin mod kyi/} यद्यपि च ‘नास्ति घटः’ इति ज्ञानमनुपलब्धेरेव भवति, अयमेव चाभावनिश्चयः न्या.टी.५४ख/१२२.
med par lta ba
• सं. १. असद्दृष्टिः — {med par lta bas rtsa ba gcod//} मूलच्छेदस्त्वसद्दृष्ट्या अभि.को.१४क/४.७९; अभावदृष्टिः लो.को.१८४६ २. = {med par lta ba nyid} नास्तिकता — {'jig rten gzhan sogs mi 'grub phyir/} /{med ltar ma 'gyur cig ces de//} परलोकाद्यसिद्धितः । मा भून्नास्तिकता तस्य प्र.अ.१५९क/१७२; • वि. नास्तिकः — {med par lta ba tshe rabs phyi ma la/} /{gnas pa de ni mun nag rlung grang ldang //} परत्र यस्मिन्निवसन्ति नास्तिका घनं तमस्तत्र हिमश्च मारुतः । जा.मा.१७५ख/२०३.
med par bya ba
विनयनम् — {de dag spre'u bsad pa snying la bcags pa med par bya ba'i phyir rgyal po la smras pa} तेषां वानरवधहृल्लेखविनयनार्थं राजानमाबभाषे जा.मा. १३७क/१५९.
med par byas
भू.का.कृ. हतः — {nor ni 'khor gsum khyad par rgyu yin te/} /{de med byas na su yi chos ma brlag//} अर्थस्त्रिवर्गस्य विशेषहेतुस्तस्मिन् हते केन हतो न धर्मः । जा.मा.१९ख/२१; विनिवर्तितः — {rab tu dga' bas ngal ba'i sdug bsngal med par byas//} प्रीत्युद्गमेन विनिवर्तितखेददुःखम् जा.मा.१५२क/१७५.
med par byas pa
= {med par byas/}
med par byed pa
• सं. अपनयनम्— {nad thams cad med par byed pa rdo rje 'byung ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वसत्त्वरोगापनयनवज्रसम्भवो नाम समाधिः गु. स.११५क/५४; • वि. प्रमाथी — {de skye bo khyim pa'i 'du 'dzis rab tu dben pa'i bde ba med par byed pa} स तं गृहिजनसंसर्गं प्रविवेकसुखप्रमाथिनम् जा.मा.३१क/३६; विप्रलोपी — {rgyal po de bdag 'dod pa'i don med par byed pa'i spre'u de rnams la sems khros nas} अथ स राजा समभिलषितार्थविप्रलोपिनस्तान् वानरान् प्रत्यभिक्रुद्धमतिः जा.मा.१५९ख/१८३.
med par ma gyur
क्रि. नान्तर्धीयते — {ji srid du lus kyi gnas skabs de lta bu med par ma gyur gyi bar du} यावदसौ तादृशी कायावस्था नान्तर्धीयते अभि.भा.६ख/८८६.
med par mi 'byung ba
• सं. अविनाभावः म.व्यु.६६९९ (९६क); • वि. अविनाभावी लो.को.१८४७; द्र.— {med na mi 'byung ba/}
med byas
= {med par byas/}
med mi 'byung
= {med na mi 'byung ba/}
med mi 'byung ba
= {med na mi 'byung ba/}
med min
= {med pa ma yin pa/}
med mod
क्रि. मा भूत् — {rigs dngos por 'gyur ba med mod kyi/} {de lta na yang ma khyab par rnam par gzhag pa ma yin te} मा भूद् वस्तुभूता जातिः , तथाऽपि नाव्यापिनी व्यवस्था त.प.४ख/४५४.
me'i dkyil 'khor
अग्निमण्डलम् — {nam mkha'i khams la ya yig rlung gi dkyil 'khor ro/} /{de'i steng du ra yig me'i dkyil 'khor ro//} आकाशधातौ यकारो वायुमण्डलम् । तदुपरि रकारो अग्निमण्डलम् वि.प्र.१५७क/१. ५; वह्निमण्डलम्— {'dab ma'i byang du chu'i dkyil 'khor 'bab bo/} /{lhor me'i dkyil 'khor 'bab bo//} दलस्योत्तरेऽम्बुमण्डलं वहति, वह्निमण्डलं सव्ये वहति वि.प्र. २३७क/२.३९; तेजोमण्डलम् — {mgrin par me'i dkyil 'khor} कण्ठे तेजोमण्डलम् वि.प्र.३३क/४.८; अग्निवलयः— {'dus pa can dang nye ba'i 'dus pa can ni me'i dkyil 'khor gyi phyed la'o//} मेलापकोपमेलापकमग्निवलयार्द्धे वि.प्र.१७१क/१.२०.
me'i skye gnas
अग्नियोनिः — {mngal nas skyes pa ni glang po'i dbang po la sogs pa ste me'i skye gnas so//} जरायुजा गजेन्द्रादयोऽग्नियोनिः वि.प्र.१५६क/१.४.
me'i skye ba
तेजोजातिः — {de ltar sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams dang chu'i skye ba ni drod gsher las skyes pa rnams dang me'i skye ba ni mngal skyes rnams dang} एवं पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः, उदकजातिः स्वेदजाः, तेजोजातिर्जरायुजाः वि.प्र.४५ख/४.४७.
me'i kha dog can
वि. अग्निवर्णः — {mgal me yan man du bskor ba byas na me'i kha dog can gyi dbyig par snang ba'i 'khrul pa 'byung ngo //} आशुनयनानयने हि कार्यमाणेऽलातेऽग्निवर्णदण्डाभासा भ्रान्तिर्भवति न्या.टी.४२ख/५५.
me'i khams
पा. तेजोधातुः, धातुभेदः — {khams drug}… {sa'i khams dang chu'i khams dang me'i khams dang rlung gi khams dang nam mkha'i khams dang rnam par shes pa'i khams so//} षड्धातवः—पृथिवीधातुरब्धातुस्तेजोधातुर्वायुधातुराकाशधातुर्विज्ञानधातुश्च श्रा.भू.८२क/२११; {nang gi me'i khams gang zhe na/} {gang ci yang rung ste/} {lus 'di la me dang me'i rnam pa dang /} {dro ba dang dro ba'i rnam pa dang /} {nye bar gyur pa dang zin pa'o//} आध्यात्मिकस्तेजोधातुः कतमः? यत्किंचिदस्मिन् काये तेजस्तेजोगतमू(ष्मो)ष्मगतमुपगतमुपात्तम् शि.स. १३७क/१३२; {dro ba ni me'i khams so//} उष्णता तेजोधातुः अभि.भा.३२क/४३.
me'i khams la snyoms par zhugs
वि. तेजोधातुं समापन्नः — {de nas yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rgyal gyis}…{rin po che'i brag phug tu zhugs nas skyil mo krung bcas te me'i khams la snyoms par zhugs so//} अथ पुष्यः सम्यक्संबुद्धः…रत्नगुहां प्रविश्य पर्यङ्कं बद्ध्वा तेजोधातुं समापन्नः अ.श.२७३ख/२५१.
me'i khu ba can
= {dbang phyug chen po} कृशानुरेताः, शिवः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…कृशानुरेताः अ.को.१२९ख/१.१.३४; कृशानू रेतो यस्य सः कृशानुरेताः अ.वि.१.१.३४.
me'i khor yug
अग्निवलयः — {'dir rlung gi khor yug ni pags pas so//} {me'i khor yug ni khrag dang drod kyi khams kyis so//} इह वायुवलयं चर्मभिः, अग्निवलयं रक्तोष्णधातुना वि.प्र.१८५क/५.३.
me'i grogs po
ना. अग्निमित्रः, ब्राह्मणः — {bram ze me yi grogs po yi/} /{chung ma yon tan mchog gyur pa/} /{pha yis rtsed mor ming dag kyang /} /{sur pi ka zhes btags par gyur//} ब्राह्मणस्याग्निमित्रस्य भार्या गुणवराऽभवत् । शूर्पिकेति कृतं पित्रा क्रीडानाम च बिभ्रती ।। अ.क.१६२क/१८.६.
me'i cha lugs can gyi bu
ना. अग्निवैश्यायनः — {me'i cha lugs can gyi bu} ({'jig rten na} ){lta ba'i gnas ni 'di gsum yin te} लोके त्रय इमे अग्निवैश्यायन दृष्टिसन्निश्रयाः अ.श.२७९क/२५६.
me'i 'jigs skyobs
ना. अग्निभयत्राणः लो.को.१८४७.
me'i stegs
= {me snod} हसन्ती, अङ्गारधानिका — अङ्गारधानिकाऽङ्गारशकट्यपि हसन्त्यपि ।। हसन्यपि अ. को.१९६क/२.९.२९; अङ्गारप्रकाशेन हस्ति चकास्ते हसन्ती । हसनी च । हस हसने अ.वि.२.९.२९.
me'i dong
= {me dong /}
me'i drod che ba
वि. दीप्ताग्निः — {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa'i srog chags rnams ni me'i drod che ba} दीप्ताग्नयस्तिर्यग्योनिगताः प्राणिनः अ.श.१५९ख/१४८.
me'i mda'
अग्निबाणः, हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du dmar po'i phyag gi mthil bzhi la dang por me'i mda' dang /} {gnyis par rdo rje lcags kyu dang} तथा रक्ते करतलचतुष्के प्रथमेऽग्निबाणः, द्वितीये वज्राङ्कुशः वि.प्र. ३६क/४.१३.
me'i gnas
अग्निशाला — {me yi gnas na bdag gis ni/} /{gser dag sbas te bzhag nas yod//} सुवर्णमग्निशालायामस्ति गूढं धृतं मया ।। अ.क.१७१क/१९.८६.
me'i pad+ma
अग्निपद्मम् — {mgrin par me'i pad+ma la rin chen gyi rigs su 'gyur ro//} कण्ठे अग्निपद्मे रत्नकुलं भवति वि.प्र.२३१क/२.२८.
me'i dpal
ना. अग्निश्रीः, बोधिसत्त्वः— {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {me'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अग्निश्रियः ग.व्यू.२६८क/३४७.
me'i phung po
अग्निस्कन्धः — {de'i phyogs bzhi nas me'i phung po ri rab tsam du che ba bus pa dang} तस्य चतुर्दिशं महानग्निस्कन्धः पर्वतमात्रोज्ज्वलितः ग.व्यू.३८१क/९०; {phye ma leb bshor ba'i me'i phung po} पतङ्गानां बन्धनायाग्निस्कन्धः शि.स.४९क/४६; अर्चिस्कन्धः— {me'i phung po bcu} ({gcig} ){rnams dang}…{rgyun du sreg go//} एकादशभिरर्चिस्कन्धैः…निरन्तरं दह्यते शि.स.४७ख/४५; अग्निपिण्डः — {me'i phung po 'bar ba bzhin du sa dang nam mkha' la mi snang bar song ngo //} ज्वलन्निवाग्निपिण्ड आकाशेऽन्तर्हितः का.व्यू.२०८ख/२६६.
me'i phung po chen po
महानग्निस्कन्धः — {me'i phung po chen po bzhin du du ba 'thul lo//} {me lce 'bar ro//} धूमयति प्रज्वलति तद्यथापि नाम महानग्निस्कन्धः द.भू. १९९क/२१.
me'i phyogs
= {shar lho} आग्नेयी म.व्यु.८३३९ (११५ख); मि. को.१७क ।
me'i phreng
= {me'i phreng ba/}
me'i phreng ba
• सं. अग्निमाला — {dpal me'i phreng ba'i rgyud kyi rgyal po} श्री–अग्निमालातन्त्रराजः क.त.४०७; • ना. अग्निमाली, समुद्रः — {'di ltar snang ba'i rgya mtsho 'di/} /{me yi phreng ba zhes grags te//} अग्निमालीति विख्यातः समुद्रोऽयं प्रकाशते । जा.मा.८२ख/९५.
me'i bum pa
ना. अग्निघटः, नरकः — {me'i bum pa'i sems can dmyal ba chen po dang} अग्निघटे महानरके का.व्यू.२०८ख/२६६; द्र. {me'i rdza ma/}
me'i sbyin sreg
अग्निहोत्रम् — {me'i sbyin sreg gis mtho ris 'gyur/} /{de ltar mtshungs par thos pa yin//} अग्निहोत्राद्भवेत् स्वर्ग इतीत्थं श्रूयते समम् । त.स.११२ख/९७२; {mtho ris 'dod pas me la sbyin sreg bya//} अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकामः त.प.४३क/५३५.
me'i sbyin sreg gyis shig
क्रि. अग्निहोत्रं जुहुयात् — {mtho ris 'dod pas me'i sbyin sreg gyis shig} अग्निहोत्रं जुहुयात्स्वर्गकामः प्र.अ.१७८क/५३०; त.स.१२८ख/११०२.
me'i sbyin sreg byed pa
अग्निहोत्रिकः — {ri'i sul}…{zhig na drang srong dka' thub drag po spyod pa zas su 'bras bu dang rtsa ba dang chus 'tsho ba/} {ri dwags kyi g}.{yang gzhi dang shing shun gyon pa me'i sbyin sreg byed pa zhig 'dug go//} गिरिकन्दरे… ऋषिः प्रतिवसति कष्टतपाः फलमूलाम्बुभक्षोऽजिनवल्कलवासी अग्निहोत्रिकः अ.श.१०४ख/९४.
me'i rtse mo
१. = {gur gum} अग्निशिखम्, कुङ्कुमम् — अथ कुङ्कुमम् ।। काश्मीरजन्माग्निशिखं वरं बाह्लीकपीतने । रक्तसङ्कोचपिशुने धीरं लोहितचन्दनम् ।। अ.को.१७९क/२.६.१२४; अग्निवर्णा शिखा केसराऽस्येति अग्निशिखम् अ.वि.२.६.१२४ २. = {le brgan rtsi} वह्निशिखम् मि.को.६१क ।
me'i mtshams
अग्निकोणः — {byang dang me yi mtshams dang ni/} /{bden bral rlung du'ang de bzhin no/} /{dbang ldan du ni ci gsungs pa/} /{de lta de ltar 'og dang steng //} उत्तरे चाग्निकोणे च र्नैऋत्ये वायवे तथा । ऐशाने च यथाख्यातमधश्चोर्ध्वं तथा तथा ।। हे.त.१२ख/३८; आग्नेयकोणकः — {dbang ldan du ni sha ra b+ha/} /{me yi mtshams su dge slong bri//} ऐशानेऽपि लिखेत् शरभं भिक्षुमाग्नेयकोणके । हे.त.२५क/८२.
me'i rdza ma
ना. अग्निघटः, नरकः — {ha ha zhes zer ba'i sems can dmyal ba chen por skyes pa dang me'i rdza mar skyes pa dang} हहवे महानरके उपपन्नाः…अग्निघटेषूपपन्नाः का.व्यू.२२९क/२९२; द्र. {me'i bum pa/}
me'i zhal
अग्निमुखम् — {de med na rang gi lag pa mchog sbyin gyi mthe bong gis me'i zhal du thams cad sbyin sreg bya'o//} तदभावे सर्वं स्वकरेण वरदेनाङ्गुष्ठेनाग्निमुखे होमं कुर्यादिति नियमः वि.प्र.१३९क/३.७५.
me'i zad par
वह्निकृत्स्नम् — {me yi zad par zhes pa ni 'dir mgrin pa'i me'i dkyil 'khor las me'i sa bon yongs su gyur pa'i 'bar ba rnams sa'i steng du spros nas bsgom par bya ste} वह्निकृत्स्नमिति इह कण्ठे वह्निमण्डलादग्निबीजपरिणता ज्वाला पृथिव्युपरि भावयेन्निश्चार्य वि.प्र.७७ख/४.१५७.
me'i gzugs can
वि. वह्निरूपिणी — {de yi lam du khab ni me'i/} /{gzugs can 'jug par bsam pa ste//} तस्य मार्गे सूचीं ध्यायात् प्रविशन्तीं वह्निरूपिणीम् । हे.त. २७ख/९२.
me'i 'od
• सं. अग्निप्रभा — {me'i 'od dang sreg par byed pa gcig tu 'dres par gyur pa bzhin no//} अग्निप्रभादहनैकलोलीभूतवत् वि.प्र.२७२ख/२.९६; • ना. अग्निप्रभा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo me'i 'od ces bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या… अग्निप्रभा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
me'i 'od 'phro ri'i dpal gyis rnam par brgyan pa
ना. ज्वलनार्चिःपर्वतश्रीव्यूहः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa me'i 'od 'phro ri'i dpal gyis rnam par brgyan pa zhes bya ba byung ste} तस्यानन्तरं ज्वलनार्चिःपर्वतश्रीव्यूहो नाम तथागत उत्पन्नः ग.व्यू. १३०क/२१६.
me'i 'obs
अग्निखदा — {spu gri'i so dang ra ba'i ri 'di la 'dzegs te me'i 'obs 'dir mchongs shig} एतं क्षुरधारमार्गं पर्वतमभिरुह्य अत्र अग्निखदायां प्रपत ग.व्यू. ३८१क/९०.
me'i yi ge
अग्न्यक्षरम् — {gzhan pa rlung gi yi ge thams cad chu'i yi ge rnams kyi dgra ste}…{me'i yi ge rnams sa'i yi ge rnams kyi'o//} अपरे शत्रवः सर्वे वाय्वक्षराणि तोयाक्षराणाम्…अग्न्यक्षराणि भूम्यक्षराणाम् वि.प्र.८०ख/४.१६८.
me'i rang bzhin
अग्निरूपम् — {'on te brgya byin gyi spyi bo ni me'i rang bzhin yang yin la/} {de dang mi mthun pa'i rang bzhin yang yin no//} अथ शक्रमस्तकस्याग्निरूपमप्यस्ति तद्विलक्षणमप्यस्ति प्र.अ.२६३क/६२६.
me'i las
पा. अग्निकर्म, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{me'i las dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… अग्निकर्मणि…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
me'i lha
= {me lha/}
mer
= {me ru/}
mer 'jug
= {mer 'jug pa/}
mer 'jug pa
अग्निप्रवेशः — {me dang chur 'jug pa la sogs pas mtho ris su skye ba'am/} {tshul khrims dang brtul zhugs kyis 'dag par lta ba} जलाग्निप्रवेशादिभिः स्वर्गोपपत्तिं पश्यति, शीलव्रतेन वा शुद्धिम् अभि.स्फु.९६क/७७४; बो.भू.१३९क/१७८.
mer ma
हसन्तिः, ओ ती, अङ्गारधानिका मि.को.३८क ।
mer mer po
पा. अर्बुदः, ओ दम् द्वितीयगर्भावस्था — {nur nur po dang mer mer po dang nar nar po dang mkhrang 'gyur dang rkang lag 'gyus pa'i gnas skabs de dag ni mngal gyi gnas skabs lnga yin no//} एताः पञ्च गर्भावस्थाः—कललार्बुदपेशीघनप्रशाखावस्थाः अभि.भा. १२३क/४३३; *कललम् — {phrad pa'i rkyen gyis mer mer po skye bar 'gyur} संयोगप्रत्ययात् कललं जायते शि.स. १३५क/१३१.
mel tse
= {mel tshe/}
mel tse ba
= {mel tshe/}
mel tshe
• क्रि. जागर्ति — {kye kye su su 'dir mel tshe/} /{mel tshe ldan pa nyes pa med//} भो भोः कः कोऽत्र जागर्ति जाग्रतो नास्ति विप्लवः । अ.क.२२०क/२४.१३५; •सं. १. = {thun} प्रहरः, यामः — द्वौ यामप्रहरौ समौ अ. को.१३६ख/१.४.७; यातीति यामः । या प्रापणे अ.वि.१.४.७ २. = {bya ra ba} परिचरः, परिधिस्थः — परिधिस्थः परिचरः अ.को.१८९ख/२.८.६२; परितश्चरतीति परिचरः । चर गतिभक्षणयोः अ.वि.२.८.६२ ३. = {nye bar srung} सज्जनम्, उपरक्षणम् — सज्जनं तूपरक्षणम् अ.को.१८७ख/२.८.३३; सत् स्वास्थ्यं जन्यतेऽनेनेति सज्जनम् । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.२.८.३३.
mel tshe lnga pa
पञ्चमप्रहरः मि.को.१३३क ।
mel tshe ldan pa
कृ. जाग्रत् — {kye kye su su 'dir mel tshe/} /{mel tshe ldan pa nyes pa med//} भो भोः कः कोऽत्र जागर्ति जाग्रतो नास्ति विप्लवः । अ.क.२२०क/२४.१३५.
mel tshe pa
= {mel tshe/}
mel tshe bya
जागरणम्— {'jigs pa dang bcas pa nyid yin na thun nyid kyis mel tshe bya'o//} जागरणं सभयतायां प्रहरिकत्वेन वि.सू.९८क/११८.
mel tshe byed
क्रि. जागर्ति — {pu lo ma'i dgra mtho ris dang /} /{khyod ni sa srung mel tshe byed//} दिवो जागर्ति रक्षायै पुलोमारिर्भुवो भवान् । का.आ.३२३ख/२.४९; {'khor ba'i khang par mkhas pa mel tshe byed/} /{rmongs pa'i mun par bag med gnyid par byed//} जागर्ति संसारगृहे मनीषी मोहान्धकारे स्वपिति प्रमत्तः । अ.क.२२०क/२४.१३६; {rje yi thugs ngor 'khrugs pa yis/} /{mtha' dag nyid ni mel tshe byed//} प्रभुचित्तग्रहव्यग्राः समग्रा एव जाग्रति ।। अ.क.२२०क/२४.१३५.
mel tshe byed pa
= {mel tshe byed/}
mel tshe rab ldan
वि. प्रजागरः — {mel tshe rab ldan 'jig rten dag na 'tsho/} /{shi dang gnyid kyis log la bye brag ci//} प्रजागरो जीवितमेव लोके मृतस्य सुप्तस्य च को विशेषः ।। अ.क.२२०क/२४.१३६.
mel tshe'i dus
प्रहरः — {mel tshe'i dus gsum pa} तृतीयप्रहरः मि.को.१३३क ।
mes
१. = {mes po/} 2. (= {me yis}) — {mes bsregs sogs} अग्निदाहादेः प्र.वा.११७ख/१.२६१.
mes khyab pa
पा. तेजःकृत्स्नः, समाधिविशेषः— {'di lta ste dper na/} {dge slong la la zhig skye bo mang po'i tshogs kyi dbus su sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am}…{mes khyab pa'am} तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्…तेजःकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
mes gang 'obs
अग्निखदा लो.को.१८४७.
mes bgru ba'i gos
अग्निशौचवस्त्रम् — {gzhan yang gos rnam pa sna tshogs}… {yul ka shi ka nas byung ba'i gos dang mes bgru ba'i gos dang} अन्यानि च विविधानि वस्त्राणि… काशिकवस्त्राण्यग्निशौचवस्त्राणि च का.व्यू.२३६क/२९८.
mes 'jig pa
तेजःसंवर्तनी, कल्पभेदः — {phyogs bcur rlung gis 'jig pa dang mes 'jig pa dang chus 'jig pa yang byin gyis rlob la} दशदिशं च वातसंवर्तनीं तेजःसंवर्तनीमप्संवर्तनीमधितिष्ठति द.भू.२७१क/६२; द्र. {mes 'jig pa'i bskal pa/}
mes 'jig pa'i bskal pa
तेजःसंवर्तनी, कल्पभेदः — {de dag de ltar yun ring por sems can dmyal ba chen po nas sems can dmyal ba chen por 'pho ba na mes 'jig pa'i bskal pa 'byung bar 'gyur ro//} तेषां तथा सुचिरं महानिरयान्महानिरयं संक्रामतां तेजःसंवर्तनी प्रादुर्भविष्यति अ.सा.१६०क/९०; द्र. {mes 'jig pa/}
mes po
• सं. १. = {pha'i pha} पितामहः, पितुः पिता — पितामहः पितृपिता अ.को.१७२क/२.६.३३; पितुः पिता पितामहः अ.वि.२.६.३३; {bu khyod kyi mes seng ge'i za 'gram zhes bya ba byung ste} तव पुत्र पितामहः सिंहहनुर्नामाऽभूत् ल.वि.७९ख/१०७; आर्यकः — {mes pos bram ze'i khye'u 'di'i ming cir btags} कीदृशं माणवस्य आर्यकेण नाम व्यवस्थापितम् वि.व.१४ख/२.८५; • वि. पैतामहः— {gzhon nu don grub kyis mes kyi mnam ru bdungs} सिद्धार्थेन किल कुमारेण पैतामहधनुरारोपितम् ल.वि.७९ख/१०७; • ना. पितामहः १. बुद्धः— {lag bzang dang}…{mes po dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…पितामहः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. महाश्रावकः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}… {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{mes po dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः…पितामहः म.मू.१००क/१० ३. = {tshangs pa} ब्रह्मा—ब्रह्माऽऽत्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः । अ.को.१२८क/१.१.१६; अग्निष्वात्तादिपितॄणां पिता पितामहः अ.वि.१.१.१६.
mes sbyin
ना. अग्निदत्तः, नृपः — {de'i tshe dgra mtha' na rgyal po bram ze mes sbyin zhes bya ba}…{rgyal srid byed du 'jug go//} तेन खलु समयेन वैरंभ्येष्वग्निदत्तो नाम ब्राह्मणराजो राज्यं कारयति वि.व.१३४क/१.२३.
mes bsregs
= {mes bsregs pa/}
mes bsregs pa
१. अग्निदाहः, तपोविशेषः — {til mar bskus dang mes bsregs sogs/} /{dag kyang grol bar thal phyir ro//} तैलाभ्यङ्गाग्निदाहादेरपि मुक्तिप्रसङ्गतः । प्र.वा.११७ख/१.२६१ २. अग्न्युत्पातः, अग्नेरुत्पातः — अग्न्युत्पात उपाहितः अ.को.१३६ख/१.४.१०; अग्नेरुत्पातः अग्न्युत्पातः अ.वि.१.४.१०.
mai na
ना. मैनाकः, पर्वतः — {lhun po man dar mo} (?{mai} ){na dang /} /{ti se u ra la la sogs/} /{de yi rang bzhin yin pa'i phyir/} /{dpe 'ga' yang ni yod ma yin//} मेरुमन्दरमैनाककैलाशोशीरकादयः । एकैकरूपाः सन्त्येव ततो नैकाप्युदाहृतिः ।। प्र.अ.१८७क/५४१.
mo
• सं. १. स्त्री— {sogs pa la zhes bya ba'i sgras ni rigs dang pho dang mo la sogs pa'i rnam pa'i bye brag ces bya ba bsdu'o//} आदिशब्देन जातिस्त्रीपुरुषादिप्रकारभेदेनेति गृह्यते अभि.स्फु.१६०क/८८८; कामिनी — {der ni mi 'am ci mo yis/} /{yid srubs gsal ba de mthong gyur//} तत्र किन्नरकामिन्या स दृष्टः स्पष्टमन्मथः । अ.क.१४५ख/१४.८० २. = {mo nyid} स्त्रीत्वम् — {rtags ni pho dang mo dang ma ning dag go//} लिङ्गानि स्त्रीत्वपुंस्त्वनपुंसकानि त.प.३३३ख/३८२; • पा. स्त्री, लिङ्गभेदः — प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् । स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ।। अ.को.१२७क/१.१. ३; • नि. ( {slar bsdu'i phrad}) — {stong phrag brgya ni 'bum mo//} शतं सहस्राणां शतसहस्रम् अभि.स.भा.७०क/९७; {bdag sbom mo/} /{bdag skem mo//} स्थूलोऽहम्, अहं कृशः अभि.भा.९३ख/१२२६; {phyag 'tshal ba rtsom mo//} नमस्कारमारभते अभि.भा.२६ख/३; {yongs su shes pa ni lam mo//} परिज्ञा मार्गः सू.व्या.१६६ख/५८; {bsrung ba'i 'khor lo rnam par bsam mo//} रक्षाचक्रं चिन्तयेत् वि. प्र.१०३क/३.२३; {nyi 'og gi rgyal po 'ga' zhig gis bya ma rta btang bar gor ma bkum mo//} कस्यापि प्रत्यर्थिनो राज्ञो निपुणः प्रणिधिप्रयोगः जा.मा.१२९ख/१५०; • स्त्रीबोधकप्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {bu mo} कन्या अ. क.१२४ख/६५.७१; {lha mo} देवी अ.क.८४ख/८.६०; {bzang mo} भद्रा वि.व.१६६ख/१.५६; {ba glang rdzi mo} गोपा अ.क.१४४क/१४.६०; {stag mo} व्याघ्री सु.प्र.५४ख/१०८; {ngur pa mo} चक्रवाकी अ.क.१०४क/१०.४५; • पदांशः — {nub mo} रात्रिः ग.व्यू.१८८ख/२७१; {ri mo} चित्रम् प्र.अ.४८क/५५; {ba mo} तुषारः त.प.२८४क/१०३३; {ltad mo} कौतुकम् अ.क.६८ख/६.१७९; {zab mo} गम्भीरः अ.सा.२८७ख/१६२; {rtse mo} अग्रम् गु.स.१००ख/२२.
mo gal bu
= {maud gal gyi bu/}
mo nyid
स्त्रीत्वम् — {de la mo'i ngo bo ni rang bzhin nga ro dang g}.{yo ba dang bsam pa dag ste/} {de ni mo'i mo nyid yin no//} तत्र स्त्रीभावः स्त्र्याकृतिस्वरचेष्टाभिप्रायाः, एतद्धि स्त्रियाः स्त्रीत्वम् अभि.भा.५४क/१४१.
mo rtags
स्त्रीलिङ्गम्— {la lar cig shos ma zhes mo rtags su 'don pa} क्वचिदितरेति स्त्रीलिङ्गस्य पाठः त.प. ३३२ख/३८०.
mo na
= {me na/}
mo nad gso ba'i dpyad
स्त्रीव्याधिचिकित्सा, अष्टविधासु चिकित्साविद्यास्वन्यतमा मि.को.५१क ।
mo dbang
= {mo'i dbang po/}
mo ma
विप्रश्निका, दैवज्ञा — विप्रश्निका त्वीक्षणिका दैवज्ञा अ.को.१७१क/२.६.२०; शुभाशुभविषये विशेषतः प्रश्नोऽस्या इति विप्रश्निका अ.वि.२.६.२०.
mo ma yin
= {mo min/}
mo min
अस्त्री — {ba lci dang /} /{ba yi rang bzhin mo min no//} गोविड् गोमयमस्त्रियाम् अ.को.१९७ख/२.९.५०; {rdo rje mo ma yin} वज्रमस्त्री अ.को.१३१क/१.१.४८.
mo mtshan
भगः — {yid la bsams te thal ba gtor na mo mtshan dang nu ma thams cad mi snang bar 'gyur ro//} भस्ममुत्सृजेन्मनसा चिन्तयित्वा सर्वभगस्तनान्यपहृतानि भवन्ति म.मू.२८१ख/४४०; व्यञ्जनम् — {sor mo'i tshigs gnyis las lhag pas mo mtshan gyi nang 'khru ba'o//} अङ्गुलिपर्वद्वयादूर्ध्वं व्यञ्जनस्यान्तःशोचने वि.सू.५२ख/६७.
mo mtshan nyams
योनिविभ्रंशः लो.को.१८४८.
mo sham
= {mo gsham/}
mo gsham
• सं. बन्ध्या— {da ni ci de ma yang yin mo gsham yang yin nam} तत् किमिदानीं माता च बन्ध्या च अस्ति हे.बि.२४४ख/६०; {mo gsham bu mo'i 'gying bag bzhin//} बन्ध्यादुहितृलीलेव बो.अ.३१ख/९.२३; • वि. बन्ध्यः म.व्यु.७०४७ (१००ख); ऋतुप्राप्तावपि फलरहितवृक्षः मि.को.१४८क ।
mo gsham gyi bu
बन्ध्यापुत्रः — {yang bdag nyid du ma red pa'i chos rnams gang zhe na/} {'di lta ste/} {ri bong dang rnga mo dang bong bu dang rta'i rwa dang mo gsham gyi bu la sogs pa'i chos rnams te} पुनरप्यलब्धात्मका धर्माः कतमे? यदुत शशखरोष्ट्रवाजिविषाणबन्ध्यापुत्रप्रभृतयो धर्माः ल.अ.६३क/८; बन्ध्यासुतः — {nus pa med pa las ldog pa//} {zhes bya ba la nus pa med pa ni mo gsham gyi bu la sogs pa'o//} असमर्थपरावृत्तिरिति असमर्थाः बन्ध्यासुतादयः त.प.७६क/६०४; बन्ध्यासूनुः — {'di ni shes pa tsam la yang /} /{nus pa'i dngos med de las gzhan/} /{yin na 'di na mo gsham gyi/} /{bu dang mtshungs par thal bar 'gyur//} ज्ञानमात्रेऽपि नैवास्य शक्यरूपं ततः परम् । भवतीति प्रसक्ताऽस्य बन्ध्यासूनुसमानता ।। त.स.७क/९३; बन्ध्यातनयः {'di ltar rim dang cig car mi rigs pa gang yin pa de ni don byed par nus pa yod pa'i mtshan nyid ma yin te/} {dper na mo gsham gyi bu la sogs pa bzhin no//} तथा हि, यस्य क्रमयौगपद्याभ्यामर्थक्रियाऽयोगः, तस्य सामर्थ्यलक्षणं सत्त्वं नास्ति । यथा बन्ध्यातनयादीनाम् वा.टी.५९क/१२; बन्ध्यौरसः — {dngos por snang sems de bzhin te/} /{sna tshogs gzugs su smig rgyu ba/} /{mkha' la ji ltar snang ba bzhin/} /{rmi lam mo gsham bu yang 'dra//} भावाभासं तथा चित्तं मृगतृष्णा यथा नभे । दृश्यते चित्ररूपेण स्वप्ने बन्ध्यौरसो यथा ।। ल.अ.९३ख/४०.
mo gsham gyi bu mo
बन्ध्यादुहिता — {gang med pa de la ni phrad pa med do//} {dper na mo gsham gyi bu dang bu mo gnyis bzhin no//} यन्नास्ति, न तस्य संसर्गः; तद्यथा बन्ध्यासुतदुहित्रोः प्र.प.८४क/११०.
mo gsham bu
= {mo gsham gyi bu/}
mo gsham min
वि. अबन्ध्यः, फलकाले फलयुक्तवृक्षः मि.को.१४८क ।
mo ha ni
मोहनी — {rang skyes ma ni mo ha nI ba Ta pa tri kA ste/} {cha gnyis so zhes pa ni bzhi pa lnga'o//} स्वजा मोहनीवटपत्रिका भाग २ । इति चतुर्थपञ्चकम् वि.प्र. १४९क/३.९६.
mog por byed
= {mog mog por byed pa/}
mog mog
वि. जिह्मः — {dga' ldan gnas rnams kun ni mog mog gyur/} /{'dzam bu'i gling du nyi ma mngon du shar//} जिह्म सर्व तुषितालयो भुतो जम्बुद्वीपि सुरि यो उदागतः । ल.वि.३१ख/४१.
mog mog pa
= {mog mog/}
mog mog par bya ba
ध्यामीकरणम् म.व्यु.६६२४(९४ख).
mog mog par byas
= {mog mog por byas/}
mog mog par byas pa
= {mog mog por byas/}
mog mog po
= {mog mog/}
mog mog por byas
भू.का.कृ. जिह्मीकृतम् — {'od zer des}…{bdud kyi gnas thams cad snang bar byas nas mog mog por byas te/} {rab tu g}.{yos par byas par yang gyur to//} यया रश्म्या…सर्वमारभवनान्यवभास्य जिह्मीकृतानि सम्प्रकम्पितानि चाभूवन् ल.वि.१४७ख/२१८; ध्यामीकृतम् म.व्यु.६६२५(९४ख).
mog mog por byed
= {mog mog por byed pa/}
mog mog por byed pa
• वि. ध्यामकरः — {mkha' la nyi ma lam me thal le ba/} /{nor bu me 'od mog mog byed 'di ltar//} अग्निमणिप्रभध्यामकरोऽसौ भासति खे प्रतियन्निव सूर्यः । रा.प.२२८ख/१२१; • सं. ध्यामीकरणता — {mog mog por byed la sogs dang /} /{slob ma bse ru'i lam gang dang /} /{'di dang gzhan pa'i yon tan gyis/} /{phan yon che ba mthong ba'i lam//} ध्यामीकरणतादीनि शिष्यखड्गपथौ च यौ । महानुशंसो दृङ्मार्ग ऐहिकामुत्रिकैर्गुणैः ।। अभि.अ.२क/१.८.
mog mog por mdzad pa
ध्यामीकरणता — {lha rnams rung bar bya ba'i phyir/} /{'od kyis mog mog por mdzad dang //} ध्यामीकरणता भाभिर्देवानां योग्यतां प्रति । अभि.अ.५क/२.१.
mog mog byed
= {mog mog por byed pa/}
mod
• नि. द्र.— {de ni bden mod kyi 'on kyang phyogs kyi nyes pas} सत्यमेतत्, तथापि पक्षदोषेण प्र.अ.१७२ख/५२३; {'byung rnams zhe na de lta mod/} /{ming tsam la yang ci zhig ngal//} भूतानि चेद्भवत्वेवं नाममात्रेऽपि किं श्रमः ।। बो.अ.३५ख/९.११९; {bsil zer can gyis nyams byed mod/} /{dpyid kyis bdag ni ci la gdung //} क्षिणोतु कामं शीतांशुः किं वसन्तो दुनोति माम् । का.आ.३२८क/२. १७५; {de yis zlog par gyur mod kyang /} /{mkha' la mig ni phye ba yis//} वारितोऽपि तदा व्योम्नि नयनोन्मीलने तया । अ.क.१४८ख/१४.१११; {'jig rten na yang gsol ba btab pa'i rgyus bu dang bu mo skye bar 'gyur ro zhes bya ba'i gtam de yod mod kyi} अस्ति चैष लोके प्रवादो यदायाचनहेतोः पुत्रा जायन्ते दुहितरश्चेति अ.श.९८ख/८८; {don byed par snang ba ni mngon sum du phrad pa'i rgyu yin mod kyi/} {'on kyang de brtag par bya ba ma yin te} अर्थक्रियानिर्भासं तु यद्यपि साक्षात् प्राप्तिः, तथापि तन्न परीक्षणीयम् न्या.टी.३९क/२९; {gdon par bya ba ni yin mod kyi/} {ting nge 'dzin dang mthun pa'i phyir ma bton te} पठितव्यं भवेत्, समाध्यनुगुणत्वात् तु न पठितम् अभि.भा.६६क/१९३; {nyan thos la sogs pa de dag rten cing 'brel bar 'byung ba ston pa yin mod kyi/} {'on kyang bcom ldan 'das nyid de dag gi smra rnams kyi dam pa ste} यद्यपि ते श्रावकादयः प्रतीत्यसमुत्पादं गदन्ति, तथापि भगवानेव तेषां वदतांवरः त.प.१४६ख/२०; {gal te tha dad pa med pa'i phyir rten dang brten pa'i dngos po ma yin mod/} {lus dang sems tha dad pa dag ni yin par 'gyur ro zhe na} मा भूदव्यतिरेके आश्रयाश्रयिभावो व्यतिरेके कायचेतसोर्भविष्यतीति चेत् प्र.अ.७१ख/७९; {'jig par 'gyur mod skyon ni ci zhig yod ce na} विनाश्यतां नाम को दोषः त.प.२१७ख/९०५; {skye mod/} {de lta na yang gal te} जायताम्, तथापि यदि त.प.१६९ख/७९६; {de ltar mod} भवतु एवम् बो.अ.३५ख/९.११९; {yin mod} अस्तु प्र.अ.७९क/८६; • वि. = {mod po} सुलभः — {skal ba dman pa bdag la ni/} /{skal bzang ma de ji ltar mod//} सुलभा भाग्यहीनस्य कथं सा सुभगा मम ।। अ.क.१९३ख/८२.१८.
mod la
क्षणम् — {skrag pas de yi mod la dor//} भीतस्तत्क्षणमुत्सृजेत् बो.अ.१२क/५.४६; {de'i mod la zhes bya ba ni dus der 'gor bar mi bya'o//} तत्क्षणमिति न तत्र कालपरिलम्भं कुर्यात् बो.प.९६क/६१; क्षणात् — {de'u re mod la khrag dron dag/} /{'di yi kha nas skyug par 'gyur//} इदानीं रुधिरं कण्ठादेषा वमेत्क्षणात् । वि.व. १३२क/१.२०; झटिति— {bkrus ma thag tu gnyid sad pa/} /{mod la 'khrus ma byas par snang //} स्नानमात्रप्रबुद्धस्य झटित्यस्नानभासनम् । प्र.अ.८३क/९०; {de med pas na mod la ni/} /{ci ltar med par 'gyur ba yin//} तदभावादभावोऽस्य झटित्येष कथं भवेत् । प्र.अ.२४६क/६०६; सद्यः — {mod la dbang po rab tu zhi bar gnas//} सद्यः प्रशान्तेन्द्रिय एव तस्थौ अ.श.१३६ख/१२६; सू. अ.२०७ख/१११; इदानीम् — {gal te mod la chas na rta rnams kyi rmig pa dub pas 'theng bar 'gyur} यदिदानीं गमिष्यामि अश्वानां खुरः क्लेदमापत्स्यते वि.व. १३६क/१.२५; समन्तरम्— {'thab pa nyid kyi mod la} समन्तरकलि(–) वि.सू.२१क/२४; सहसा — {de skad sbran nas mod la mi snang gyur//} इत्येवमुक्ता सहसा तिरोऽभूत् जा.मा.७५ख/८७; सह — {bcom ldan 'das kyis thugs bskyed pa'i mod la lha'i dbang po brgya byin gyis ri spos kyi ngad ldang las sman shi ri ka blangs te bcom ldan 'das la phul lo//} सहचित्तोत्पादाद्भगवतः शक्रो देवेन्द्रो गन्धमादनात् पर्वतात् क्षीरिकामोषधीमानीय भगवते दत्तवान् अ.श.१९ख/१६; आनुपूर्व्येण— {sems pa ni mod la sems pa'o//} आध्यानं च आनुपूर्व्येण चिन्ता त.प.१७६क/८११.
mod gal
= {maud gal/}
mod gal gyi bu
= {maud gal gyi bu/}
mod gal gyi bu chen po
= {maud gal gyi bu chen po/}
mod gal bu
= {maud gal gyi bu/}
mod pa
वि. सुलभः — {de na sman pa dang sman la sogs pa mchis te/} {mod pa las gso nus so//} शक्येतास्माद्व्याधेः परिमोचयितुम्, यस्मात्तत्र सन्ति वैद्यभैषजादयः सुलभाः अ.श.२६९ख/२४७.
mod po
= {mod pa/}
mod las skyes
= {mod las skyes pa/}
mod las skyes pa
वि. सहगतम् म.व्यु.६४८४ (९२ख).
mon
= {me na/}
mon gru
ना. शतभिषा, नक्षत्रम्— {rgyu skar ni tha skar dang}… {mon gre dang mon gru dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी…धनिष्ठा शतभिषा…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; {'di lta ste/} {tha skar dang} …{mon gru dang mon gre dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…धनिष्ठा शतभिषा…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; द्र. {mon gru} (?{gre} ){nor ldan dag mtshungs 'gyur//} श्रविष्ठया । समा धनिष्ठा अ. को.१३५क/१.३.२२.
mon gre
ना. धनिष्ठा, नक्षत्रम् — {rgyu skar ni tha skar dang}… {mon gre dang mon gru dang}…{nam gru ste nyi shu rtsa bdun no//} नक्षत्राणि—अश्विनी…धनिष्ठा शतभिषा…रेवतीति सप्तविंशतिः वि.प्र.१७९ख/१.३६; {'di lta ste/} {tha skar dang} …{mon gru dang mon gre dang}…{de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी…धनिष्ठा शतभिषा…इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; श्रविष्ठा — {mon gru} (?{gre} ) {nor ldan dag mtshungs 'gyur//} श्रविष्ठया । समा धनिष्ठा अ.को.१३५क/१.३.२२; शुभकर्मणि श्रूयते श्रविष्ठा । श्रु श्रवणे अ.वि.१.३.२२.
mon dar
कौशेयम् — {gzhan dag gi don du mon dar gyi mal stan brgya snyed dang} परेषाञ्चार्थाय कौशेयसंस्तरणशतानि बो.भू.८९क/११३; कौशेयकम् म.व्यु.९१६५ (१२६ख).
mon dre
= {mon gre} शतभिषा म.व्यु.३२०८ (५५ख).
mon pa
किरातः, जातिभेदः — चाण्डालपुल्कसाः । भेदाः किरातशबरपुलिन्दा म्लेच्छजातयः ।। अ.को.२०३ख/२.१०.२०; कीति शब्दं रातीति किरातः । रा दाने अ.वि.२.१०.२०.
mon pa'i do ba
आलुः म.व्यु.५७३० (८३ख).
mon ras
= {mon dar/}
mon lug
मुस्तकम्, मुस्ता — कुरुविन्दो मेघनामा मुस्ता मुस्तकमस्त्रियाम् ।। अ.को.२.४.१५९; मुस्यति खण्डयति पित्तादिरोगानिति मुस्ता । मुस खण्डने । मुस्तकं च अ.वि.२.४.१५९.
mon lug sga
राजकशेरु, नागरम् — राजकशेरुण्यपि नागरम् अ.को.२३१ख/३.३.१८८.
mon lug bzang po
भद्रमुस्तकः — स्याद्भद्रमुस्तको गुन्द्रा अ.को.१६५ख/२.४.१६०; भद्रश्चासौ मुस्तश्च भद्रमुस्तकः अ.वि.२.४.१६०.
mon sran
१. माषः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te/} {so ba dang so ba chen po dang mon sran dang tsa na ka dkar po dang til nag po ni dang po lnga'o//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम् । धान्यम्, महाधान्यम्, माषाः, श्वेतचणकाः, कृष्णतिला इति प्रथमपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६ २. कुलत्थः — {gal te khyod kyis til dang 'bras dang rgya shug dang mon sran bzhin du rin po che yongs su spyad kyang rin po che dag yongs su zad par mi 'gyur} यदि त्वं तिलतण्डुलकोलकुलत्थन्यायेन रत्नानि परिभोक्ष्यसे (तथापि) मे रत्नानां परिक्षयो न स्यात् वि.व.२५३ख/२. १५६; द्र. {rgya sran/}
mon sran dkar po
राजमाषः म.व्यु.५६४७ (८३क).
mon sran khre'u
= {mon sran gre'u/}
mon sran gre'u
१. माषः — {nas dang 'bras sA lu dang gro dang til dang mon sran sde'u dang mon sran gre'u dang rgya sran zhes bya ba la sogs pa} यवशालिगोधूमतिलमुद्गमाषकुलत्थादिकः बो.भू.५३ख/७० २. मकुष्ठकः, वनमुद्गः — अथ मकुष्ठकमयुष्ठकौ । वनमुद्गे अ.को.१९५ख/२.९.१७; मङ्क्यते फलैरिति मकुष्ठकः । मकि मण्डने अ.वि.२.९.१७; द्र. {mon sran nag gu/}
mon sran gre'u'i zhing
माषीणम्, माषक्षेत्रम् मि.को.३४ख ।
mon sran sde'u
मुद्गः — {mon sran sde'u la sogs pa'i phye ma dris bsgos pa rung ngo //} कल्पते मुद्गादेर्गन्धपरिभावितं चूर्णम् वि.सू.५ख/५; {nas dang 'bras sA lu dang gro dang til dang mon sran sde'u dang mon sran gre'u dang rgya sran zhes bya ba la sogs pa} यवशालिगोधूमतिलमुद्गमाषकुलत्थादिकः बो.भू.५३ख/७०; माषः — {ji ltar rlung gis zin pa la/} /{mon sran sde'u yi bza' ba sbyin//} यथा वातगृहीतस्य माषभक्ष्यं प्रदीयते । हे.त.१६क/५०; द्र. {mon sran gre'u/}
mon sran na gu'i sa
कौलत्थीनम्, कुलत्थकलायोद्भवक्षेत्रम् मि.को.३४ख; द्र. {mon sran nag gu/}
mon sran nag gu
मुकुष्टः म.व्यु.५६५१ (८३क).
mon sran tsa na
चणः म.व्यु.५६५४ (८३क); चणकः म. व्यु.५६५४ (८३क); द्र. {tsa na ka/}
mo'i ngo bo
स्त्रीभावः — {de la mo'i ngo bo ni rang bzhin nga ro dang g}.{yo ba dang bsam pa dag ste/} {de ni mo'i mo nyid yin no//} तत्र स्त्रीभावः स्त्र्याकृतिस्वरचेष्टाभिप्रायाः, एतद्धि स्त्रियाः स्त्रीत्वम् अभि.भा.५४क/१४१.
mo'i dbang
= {mo'i dbang po/}
mo'i dbang po
• सं. स्त्रीन्द्रियम् — {zas dang sa dang bong ba la sogs pa mo'i dbang por 'dzud na sbom po'o//} भिक्षापांसुलेड्डुकादेः स्त्रीन्द्रिये प्रक्षिप्तौ स्थूलम् वि. सू.२०क/२३; • पा. स्त्रीन्द्रियम्, इन्द्रियभेदः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}… {mo'i dbang po dang}… {kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…स्त्रीन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२.
mo'u gal
= {maud gal/}
mo'u gal bu
= {maud gal gyi bu/}
mo'u ri
मौरी — {mya ngan nga 'das lo brgya na/} /{rgyas dang khur 'phel de bzhin du/} /{pan Da ba dang ko'u ra ba/} /{dga' bo'i 'og tu mo'u ri 'byung //} मयि निर्वृते वर्षशते व्यासो वै भारतस्तथा । पाण्डवाः कौरवा रामः पश्चान्मौरी भविष्यति ।। ल.अ.१८७ख/१५८.
mo'u r+ya
मौर्यः — {mya ngan nga 'das lo brgya na/} /{rgyas dang khur 'phel de bzhin du/} /{pan Da ba dang ko'u ra ba/} /{dga' bo'i 'og tu mo'u ri 'byung /} /{mo'u r+ya dga' bo sbas pa'i 'og tu/} /{kla klo rgyal po'i tha shal rnams//} मयि निर्वृते वर्षशते व्यासो वै भारतस्तथा । पाण्डवाः कौरवा रामः पश्चान्मौरी भविष्यति ।। मौर्या नन्दाश्च गुप्ताश्च ततो म्लेच्छा नृपाधमाः । ल.अ.१८७ख/१५८.
mos
१. = {mos pa/} 2. = {mo yis/} {mos te/} {o nas} अधिमुच्य — {kun tu rgyu phreng ba can thams cad mkhyen pa'i ye shes 'di la mos nas dad pas rjes su 'brang zhing} तत्र हि श्रेणिकः परिव्राजकः सर्वज्ञज्ञाने अधिमुच्य श्रद्धानुसारी अ.सा.७ख/५.
mos ldan
• वि. आधिमोक्षिकः, बोधिसत्त्वस्य— {gcig ni mos pa dang ldan pa/} /{lnga po 'di dag sa kun la/} /{byang chub sems dpa' yin shes bya//} आधिमोक्षिक एकश्च …बोधिसत्त्वा हि विज्ञेयाः पञ्चैते सर्वभूमिषु ।। सू.अ. २४७ख/१६५; • ना. धृतिमान्, नृपः — {nga sngon rgyal po mos ldan gyur pa'i tshe/} /{shing bal 'da' ba 'jam pa lta bu dang /} /{pad ma'i 'dab mnyen lta bur 'jam gzhon pa'i/} /{lag pa rkang pa dag kyang ngas btang ngo //} मृदुतूलपिचूपमसूक्ष्मौ कोमलपद्मपत्रसुकुमारौ । त्यक्तौ करौ सचरणौ मे पूर्व नृपेण धृतिमता च ।। रा.प.२३८क/१३४.
mos pa
• क्रि. (अवि., अक.) अधिमुच्यते— {gal te sa la chur mos na yang de de kho na bzhin du 'gyur gyi/} {gzhan du mi 'gyur ba dang} सचेत् पृथिवीमपोऽधिमुच्यते तत्तथैव भवति, नान्यथा बो.भू.३३क/४२; अधिमोक्षति — {rang gi tshul so sor gzhog pa brjod pa la mi mos so//} न स्वनयप्रत्यवस्थानपाठमधिमोक्षन्ति ल.अ.१३२ख/७८; उत्सहते— {tshangs pa'i 'jig rten nas bdag gis bdag dor bar mos na} उत्सहेऽहम्…ब्रह्मलोकादात्मानमुत्स्रष्टुम् द.भू.१९८क/२०; • सं. १. अधिमुक्तिः [1] = {dad pa} भक्तिः — {mos pa drag pos mchod pa byed pa} तीव्रया चाधिमुक्त्या पूजां करोति बो.भू.१२५क/१६१; {mos pa ni dad pa'am 'dun pa'o//} अधिमुक्तिः श्रद्धा, छन्दो वा बो.प.५३क/१३; {de la dad pa ni mos pa dang yid ches pa'o//} तत्र भक्तिरधिमुक्तिः सम्प्रत्ययः सू.भा. १८४क/७९; भक्तिः — {gang gis mos par 'khrul gyis ni/} /{kun mkhyen yin par 'dzin par byed//} सर्वज्ञं येन गृह्णीयुस्ते भक्तिभ्रान्तचेतसः ।। त.स.११६ख/१००९; आदरः — {des na de nyid rab spong la/} /{kho bo la ni cher mos med//} तेनैवैतत्प्रतिक्षेपे नास्माकं गुरुरादरः । त.स. ८७ख/८०१ [2] = {yid ches pa} सम्प्रत्ययः — {sangs rgyas kyi chos rgya chen po la mos shing rnam par grol ba} उदारेषु बुद्धधर्मेष्वधिमुक्तिः विमुक्तिः शि.स.१०३क/१०२; अधिमुच्यना — {dang pos snod 'gyur dngos po ste/} /{gnyis pa yis ni mos pa yin//} आद्येन भाजनीभावो द्वितीयेनाधिमुच्यना । सू.अ. २१०क/११३; {rgyu dmigs nas ni dga' ba dang /} /{rten la de rjes dran pa dang /} /{'bras bu thun mong 'dod pa dang /} /{ji ltar byang chub bzhin mos pa'o//} हेतूपलब्धितुष्टिश्च निश्रयतदनुस्मृतिः । साधारणफलेच्छा च यथाबोधाधिमुच्यना ।। सू.अ.१७६क/७० [3] = {'dun pa} छन्दः — {sems can don grub bya phyir dpung /} /{mos brtan dga' dang dor ba yin//} छन्दस्थामरतिमुक्तिबलं सत्त्वार्थसिद्धये । बो.अ.२१क/७. ३१; {su zhig chos la mos pa gtong} को धर्मे छन्दमुत्सृजेत् बो.अ.२१ख/७.३९; काङ्क्षा — {chos kyi ro'i zas la mos pas sems can thams cad la bu gcig lta bur sdug pa dang ldan} धर्मरसाहारकाङ्क्षया सर्वसत्त्वैकपुत्रकप्रेमानुगताः ल.अ.१५२ख/१००; अधिमोक्षः — {gal te de las mdza' bo chen po'i phyogs bzhin du bde bar mos pa mi ldog par gyur na} ततश्चेदधिमात्र इव मित्रपक्षे सुखाधिमोक्षो न व्यावर्तते अभि.भा.७८ख/११७४; अभिप्रायः— {mos pa ji lta ba bzhin du sems can rnams kyi don mdzad pa yin no//} यथाऽभिप्रायं तथा सत्त्वार्थकरणं भवति स.दु.९७ख/१२२ [4] = {dga' ba} प्रीतिः — {yang 'dod pa can rnams kyi mos pa ni khyi dang 'dra'o//} अपि खलु कामिनामधिमुक्तिः श्वसदृशी सू.व्या.१६३ख/५४; अधिमोक्षः — {mos pa bcom pa rnams} हताधिमोक्षाः अभि.भा.५८ख/१०९९; {mos pa bcom zhing dga' ba bcom par gyur pa rnams} हताधिमोक्षाः हतरुचयः अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; प्रसादः — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang mos pa mang ba dang yid ches pa shin tu rnam par dag pa dang} स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया अधिमुक्तिविशुद्ध्या द.भू.१७६क/९; प्रीतिः — {byang chub sems dpa' ni rab tu dga' ba mang ba yin/} {yid bde ba mang ba yin/mos} {pa mang ba yin} बोधिसत्त्वः प्रामोद्यबहुलो भवति प्रसादबहुलः प्रीतिबहुलः द.भू.१७५क/८; रतिः — {de bzhin gshegs pa'i sku la dga' zhing mos pas mtshan dang dpe byad bzang po'i rgyan tshol ba la mkhas pa} तथागतकायाभिनन्दनरतिर्लक्षणानुव्यञ्जनविभूषणपर्येष्टिकौशल्यम् शि.स. १०३क/१०२; रुचिः — {rangs pa dang mos pa dang dga' bar byed pas so//} हर्षरुचितुष्टीः कुर्वन् वि.सू.६०क/७६; धृतिः म.व्यु.७०५६ (१००ख) २. = {spro ba} उत्साहः— {mos pa dang stobs dang brtson 'grus dang mthu rnam pa tha dad pa dang} उत्साहबलपराक्रमस्थामविमात्रतामपि ग.व्यू.१२०क/२०८ ३. = {mos pa nyid} प्रियता — प्रेमा ना प्रियता हार्दं प्रेम स्नेहः अ.को.१४४ख/१.८.२७; प्रियस्य भावः प्रियता अ.वि.१.८.२७; अधिमुक्तिकता — {sems can rnams la sems dang mos pa ji lta ba bzhin du ston pa'o//} यथाचित्ताधिमुक्तिकतया देशयन्ति सत्त्वेभ्यः ल.अ.१२३ख/७०; • पा. १. अधिमोक्षः [1] महाभूमिकचैत्तभेदः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा च्छन्दः स्पर्शो मतिः स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/२.२४; {mos pa ni 'dod pa'o//} अधिमोक्षोऽधिमुक्तिः अभि.भा.६४ख/१८७ [2] विनियतचैतसिकभेदः— {'dun mos dran dang bcas pa dang /} /{ting nge 'dzin blo bye brag nges//} छन्दाधिमोक्षस्मृतयः सह । समाधिधीभ्यां नियताः त्रि.२क/५२; {mos pa ni nges pa'i dngos po la de bzhin du nges par 'dzin pa'o//} अधिमोक्षो निश्चिते वस्तुनि तथैवावधारणम् त्रि.भा.१५५क/५३ [3] चित्तोत्पादभेदः — {sems bskyed pa rab tu dbye bar tshigs su bcad pa/} {sems bskyed de ni sa rnams la/} /{mos dang lhag bsam dag pa dang /} /{rnam par smin pa gzhan du 'dod/} /{de bzhin sgrib pa spangs pa 'o//} चित्तोत्पादप्रभेदे श्लोकः । चित्तोत्पादोऽधिमोक्षोऽसौ शुद्धाध्याशयिकोऽपरः । वैपाक्यो भूमिषु मतस्तथावरणवर्जितः ।। सू.व्या.१३९क/१५; = {mos pa las byung ba/} 2. अधिमुक्तिः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ सू. व्या.१६२ख/५२; (द्र. {mos pa rnam par dbye ba/}); {mos pa yid la byed pa} अधिमुक्तिमनस्कारः अभि.भा.१०क/८९८; {mos pa la dbang ba} अधिमुक्तिवशिता अभि.स. भा.५३क/७३; {mos pa dang ni bzod pa dang}…{byang chub sems dpa'i rigs kyi rtags ni rnam pa bzhi} अधिमुक्तिश्च क्षान्तिश्च…चतुर्विधं लिङ्गं बोधिसत्त्वगोत्रे सू.व्या.१३७ख/१२ ३. आधिमोक्षिकः, मनस्कारभेदः — {'di ni mos pa yid la byed pa yin no zhes bya bar yongs su gcod do//} आधिमोक्षिकोऽयं मनस्कार इति परिच्छिनत्ति अभि.स्फु.३०५क/११७२ ४. अधिमुक्तः, समाधिविशेषः— {mos pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अधिमुक्तो नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४; • वि. अधिमुक्तिकः — {bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} न च वयं…हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः सु.प.२१ख/२; समुत्सुकः — {rgyal po des da ni 'dir 'di ltar bya dgos so snyam du bsams nas mchod sbyin bya ba la mos pa 'dra bar byas te} तदिदमत्र प्राप्तकालमिति विनिश्चित्य स राजा यज्ञारम्भसमुत्सुक इव नाम जा.मा.६२क/७२; प्रियः — {kla klo'i chos dga' sangs rgyas pa/} /{de tshe dkar po'i gos la mos//} म्लेच्छधर्मरता बौद्धास्तथा (?दा) श्वेताम्बरप्रियाः ।। वि.प्र.९२क/३.३; • भू.का.कृ. अधिमुक्तः — {theg pa dma' ba la mos pa'i sems can rnams ni theg pa chen po la rab tu 'god do//} हीनयानाधिमुक्तान् सत्त्वान् महायाने प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.१६०क/२४३; अभिरतः — {ma pham pa rigs kyi bu 'di dag ni dben pa la mngon par dga' zhing dben pa la mos pa ste} एते अजित कुलपुत्रा विवेकारामा विवेकाभिरताः स.पु. ११५ख/१८५; • उ.प. शौण्डः — {'thab mo mos pa'i skyes bu}…{sgo khar bkod} द्वारे स्थापित युद्धशौण्डपुरुषाः ल. वि.९७क/१३९.
mos par
अधिमोक्तुम्— {'dis ni phyin ci log la mngon par zhen pa la gnas pas de la mos par yang mi nus pas rtogs pa lta smos kyang ci dgos} एतेन विपरीताभिनिवेशावस्थितैस्तदधिमोक्तुमपि न शक्यते, किमुताधिगन्तुम् त.प.२९३क/१०४८.
mos pa rgya che ba
वि. उदाराधिमुक्तिकः, बोधिसत्त्वस्य— {mos pa rgya che ba}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de lta bu dag mthong na} उदाराधिमुक्तिकान्…बोधिसत्त्वान् महासत्त्वान् दृष्ट्वा अ.सा.३३९क/१९१; द्र. {mos pa rgya chen po/}
mos pa rgya chen po
उदाराधिमुक्तिः — {mos pa rgya chen po dang ldan pa} उदाराधिमुक्तिसमन्वागतानाम् द.भू.१७४ख/८; द्र. {mos pa rgya che ba/}
mos pa rgya chen po dang ldan pa
वि. उदाराधिमुक्तिसमन्वागतः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de la sems can dge ba'i rtsa ba shin tu bstsags pa}… {mos pa rgya chen po dang ldan pa} तत्र भवन्तो जिनपुत्राः सूपचितकुशलमूलानां … उदाराधिमुक्तिसमन्वागतानां… सत्त्वानाम् द.भू. १७४ख/८.
mos pa bcom pa
वि. हताधिमोक्षः — {'on kyang byis pa rang nyid yon tan dbul bas mos pa bcom pa rnams ni yon tan 'byor ba de lta bu de thos su zin kyang sangs rgyas dang de'i chos la gus par mi byed kyi} अथ च पुनर्बालाः स्वगुणदारिद्र्यहताधिमोक्षाः शृण्वन्तोऽपि तां तादृशीं गुणसमृद्धिं बुद्धं च नाद्रियन्ते, तस्य च धर्मम् अभि.भा.५८ख/१०९९.
mos pa chen po
पा. अधिमुक्तिमहत्त्वम्, महत्त्वभेदः — {chen po bdun po 'di dag ni}…{chos chen po}…{mos pa chen po}…{yang dag par 'grub pa chen po} सप्तेमानि महत्त्वानि…धर्ममहत्त्वम्…अधिमुक्तिमहत्त्वम्…समुदागममहत्त्वम् बो.भू.१५६क/२०१; द्र. {chen po/}
mos pa 'jog par byed pa
पा. अधिमुक्तिनिवेशकः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{mos pa 'jog par byed pa dang} …{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…अधिमुक्तिनिवेशकः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७.
mos pa snying por byed pa
वि. अधिमुक्तिसारः, ओ रा — {'khor yongs su dag cing mos pa snying por byed pa}…{yang gzigs} परिशुद्धां च पर्षदं पश्यति अधिमुक्तिसाराम् स.पु.७१ख/१३०.
mos pa tha dad pa
वि. नानाधिमुक्तिकः — {mos pa tha dad pa'i sems can rnams la chos bstan par bya'i} नानाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां धर्मदेशना क्रियते ल.अ. १३३क/७९.
mos pa dang ldan pa
= {mos ldan/}
mos pa dang bral ba
वि. अधिमुक्तिविरहितः — {de'i tshe sems can dmu rgod}… {mos pa dang bral ba ma mos pa mang ba dag 'byung lags mod kyi} शठकाः सत्त्वास्तस्मिन् काले भविष्यन्ति…अधिमुक्तिविरहिता अनधिमुक्तिबहुलाः स.पु.१०१क/१६२.
mos pa dang lhag pa'i bsam pa la rab tu gnas pa
वि. सुप्रतिष्ठिताध्याशयाधिमुक्तिः— {byang chub sems dpa'} …{mos pa dang lhag pa'i bsam pa la rab tu gnas pa} बोधिसत्त्वानां…सुप्रतिष्ठिताध्याशयाधिमुक्तीनाम् द. भू.१७१क/५.
mos pa rnam par dbye ba
अधिमुक्तिविभक्तिः — {des de ltar shes nas sems can rnams la yang dag pa ji lta ba bzhin du chos ston te}…{mos pa rnam par dbye ba'i tshul ji lta ba dang} स एवं ज्ञात्वा तथात्वाय सत्त्वेभ्यो धर्मं देशयति… यथाधिमुक्तिविभक्तितः द.भू.२५४क/५१; अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//} {skyes dang ma skyes 'dzin dang gzung gyur dang /} /{grogs blangs bdag nyid dang ni nor ba dang /} /{ma nor gzhan dang mngon sum ma yin gzhan/} /{sgra byung tshol ba dang ni lta ba pa'o//} {'phrogs dang 'dres dang mi mthun phyogs ma 'dres/} /{dman dang rgya che bsgribs dang ma bsgribs dang /} /{brtson dang ma brtson bsags dang ma bsags pa/} /{brtan zhugs ring du song ba'i mos pa 'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ । जाताऽजाता ग्राहिका ग्राह्यभूता मित्रादात्ता स्वात्मतो भ्रान्तिका च । अभ्रान्तान्या आमुखा नैव चान्या घोषाचारा चैषिका चेक्षिका च ।। हार्या कीर्णाऽव्यावकीर्णा विपक्षैर्हीनोदारा आवृताऽनावृता च । युक्ताऽयुक्ता संभृताऽसंभृता च गाढं विष्टा दूरगा चाधिमुक्तिः ।। सू.अ.१६२ख/५२.
mos pa sna tshogs
नानाधिमुक्तिः — {rnam pa kun gyi mchog ldan pa'i/} /{sku ni mos pa sna tshogs las/} सर्वाकारवरोपेतः कायो नानाधिमुक्तितः । वि.प्र.२९क/४.१.
mos pa sna tshogs mkhyen pa'i stobs
पा. नानाधिमुक्तिज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः— {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu}…{gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{mos pa sna tshogs mkhyen pa'i stobs dang}… {zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि…स्थानास्थानज्ञानबलं…नानाधिमुक्तिज्ञानबलं…आस्रवक्षयज्ञानबलञ्च बो.भू.१९७ख/२६५.
mos pa sna tshogs pa
वि. नानाधिमुक्तिकः — {sems can mos pa sna tshogs pa/} /{rgyal bas kyang ni mi mgu na//} नानाधिमुक्तिकाः सत्त्वा जिनैरपि न तोषिताः । बो.अ. २४क/८.२२.
mos pa spyod pa
= {mos pas spyod pa/}
mos pa spyod pa'i sa
= {mos pas spyod pa'i sa/}
mos pa byed
= {mos par byed/}
mos pa byed du 'jug
क्रि. अधिमोचयति— {dkon mchog gsum la mchod par mos pa byed pa/} {gzhan dag kyang mos par byed du 'jug go//} ( त्रि)रत्नपूजामधिमुच्यते, परांश्चाधिमोचयति बो.भू.१४९ख/१७९.
mos pa ma yin pa
= {mos min/}
mos pa mang ba
• वि. अधिमुक्तिबहुलः — {mthu med pa la gnas par mi byed cing mos pa mang ba yin te} नाप्रतिबलतायामवतरति । अधिमुक्तिबहुलो भवति श्रा.भू.१४ख/३१; प्रसादबहुलः — {kye rgyal ba'i sras dag /de} {la byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni rab tu dga' ba mang ba yin/} {yid bde ba mang ba yin/} {mos pa mang ba yin} अत्र भवन्तो जिनपुत्राः प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः प्रामोद्यबहुलो भवति प्रसादबहुलः प्रीतिबहुलः द.भू.१७५क/८; • सं. = {mos pa mang ba nyid} प्रसादबहुलता— {de dad pa la dbang bsgyur ba dang mos pa mang ba dang yid ches pa shin tu rnam par dag pa dang} स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया अधिमुक्तिविशुद्ध्या द.भू.१७६क/९.
mos pa mi mang
वि. अनधिमुक्तिबहुलः लो.को.१८५१.
mos pa med pa
अनधिमुक्तिः — {mos pa med pa yang gnod pa yin te} अनधिमुक्तिरप्यनर्थः शि.स.३६क/३४.
mos pa dman pa
वि. हीनाधिमुक्तिकः — {kau shi ka bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub ni}…{mos pa dman pa dang shes rab dman pa rnams kyis bsgrub par dka'o//} दुरभिसम्भवा हि कौशिक अनुत्तरा सम्यक्संबोधिः…हीनाधिमुक्तिकैर्हीनप्रज्ञैः अ.सा.५४ख/३१.
mos pa zlog pa
क्रि. विच्छन्दयति म.व्यु.६५२७ (९३ख); द्र. {mos pa bzlog pa/}
mos pa bzlog pa
क्रि. विच्छन्दयति — {gzhan dag kyang de la mos pa bzlog pa dang} अन्यानपि तस्माद् विच्छन्दयन्ति म.टी.२२९क/६३.
mos pa yid la byed pa
पा. अधिमुक्तिमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {mos pa yid la byed pa yin pa'i phyir zag pa dang bcas pa yin no//} अधिमुक्तिमनस्कारत्वात् सास्रवा अभि.भा.१०क/८९८.
mos pa la dbang ba
पा. अधिमुक्तिवशिता, वशिताभेदः — {mos pa la dbang bas ni sa la sogs pa chu la sogs par mos so//} अधिमुक्तिवशितया पृथिव्यादीनबादित्वेनाधिमुच्यन्ते अभि.स.भा.५३क/७३; द्र. {dbang bcu/}
mos pa las gyur pa
पा. आधिमोक्षिकम्, मोक्षभागीयभेदः — {thar pa'i cha dang mthun pa bzhi ste/} {skabs su gtogs pa dang mos pa las gyur pa dang lhag par 'dod pa las gyur pa dang thob pa las gyur pa'o//} चतुर्विधं मोक्षभागीयम् — आधिकारिकमाधिमोक्षिकमाधिकामिकमाभिगामिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८; द्र. {mos pa las byung ba/}
mos pa las byung
= {mos pa las byung ba/}
mos pa las byung ba
पा. १. आधिमोक्षिकः [1] मनस्कारभेदः — {yid la byed pa bdun}…{mtshan nyid rab tu rig pa'i yid la byed pa}…{mos pa las byung ba} सप्त मनस्काराः…लक्षणप्रतिसंवेदी मनस्कारः…आधिमोक्षिकः अभि.स.भा.५८क/८० [2] चित्तोत्पादभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems bskyed pa ni rnam pa bzhi ste/} {mos pas spyod pa'i sa la ni mos pa las 'byung ba'o//} चतुर्विधो बोधिसत्त्वानां चित्तोत्पादः । आधिमोक्षिकोऽधिमुक्तिचर्याभूमौ सू.व्या.१३९क/१५ २. आधिमोक्षिकम्, मोक्षभागीयभेदः — {thar pa'i cha dang mthun pa bzhi ste/} {skabs su gtogs pa dang mos pa las gyur pa dang lhag par 'dod pa las gyur pa dang thob pa las gyur pa'o//} चतुर्विधं मोक्षभागीयम्—आधिकारिकमाधिमोक्षिकमाधिकामिकमाभिगामिकं च अभि.स.भा. ८६ख/११८ ३. आधिमोक्षिकी, गतिभेदः— {'gro ba ni rnam pa gsum ste/} {lus kyis phyin byed dang mos pa las byung ba dang yid mgyogs pa'o//} गतिस्त्रिधा—शरीरवाहिनी आधिमोक्षिकी, मनोजवा च अभि.भा.६३क/१११५.
mos pa las 'byung ba
= {mos pa las byung ba/}
mos pa'i khams
अधिमुक्तिधातुः — {bdag nyid che ba'i bsam pa dang mos pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} माहात्म्याशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन द.भू.२०४क/२४; {phyir zhing de'i bsam pa'i khams yongs su dag par 'gyur ro//}… {mos pa'i khams kyang shin tu byang bar 'gyur ro//} तस्य भूयस्या मात्रया आशयधातुश्च विशुद्ध्यति…अधिमुक्तिधातुश्चोत्तप्यते द.भू.२०८क/२५.
mos pa'i gang zag
अधिमुक्तपुद्गलः लो.को.१८५१.
mos pa'i ting nge 'dzin
पा. छन्दसमाधिः — {de mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa/} {'dod chags dang bral ba la gnas pa}…{yongs su sgom mo//} छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४.
mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa
वि. छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतः — {de mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa}…{yongs su sgom mo//} छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४.
mos pa'i stobs
पा. अधिमुक्तिबलम् — {gal te bcom ldan 'das kyis bdag cag gi mos pa'i stobs gzigs nas} सचेद् भगवानस्माकं पश्येदधिमुक्तिबलम् स.पु.४३ख/७५.
mos pa'i thibs po rab tu rgyu ba
अधिमुक्तिगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{mos pa'i thibs po rab tu rgyu ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…अधिमुक्तिगहनोपचारं च द.भू.२५१ख/४९.
mos pa'i 'du byed kyi ting nge 'dzin las yongs su ma nyams pa
वि. छन्दसंस्कारसमाध्यपरिहीनः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {mos pa'i 'du byed kyi ting nge 'dzin las yongs su ma nyams pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… छन्दसंस्कारसमाध्यपरिहीन इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
mos pa'i bar du gcod pa
अधिमुक्तिपरिपन्थः — {mos pa'i bar du gcod pa la tshigs su bcad pa gsum mo//} अधिमुक्तिपरिपन्थे त्रयः श्लोकाः सू.व्या.१६२ख/५२.
mos pa'i blo gros mnga' ba'i gzi brjid
ना. धृतिमतितेजाः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mos pa'i blo gros mnga' ba'i gzi brjid dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… धृत (?ति)मतितेजसः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
mos pa'i dbang
पा. अधिमुक्तिवशिता, वशिताभेदः — {tshe'i dbang rab tu thob bo//}…{mos pa'i dbang rab tu thob bo//} आयुर्वशितां च प्रतिलभते… (अधिमुक्तिवशितां च) द.भू.२४५क/४६; द्र. {dbang bcu/}
mos pa'i rim pa
अधिमुक्त्यनुक्रमः लो.को.१८५१.
mos pa'i shes pa
अधिमुक्तिज्ञानम् लो.को.१८५१.
mos par dka'
= {mos par dka' ba/}
mos par dka' ba
• वि. दुरधिमोच्यम् — {dge slong dag 'di lta ste/} {de bzhin gshegs pa'i ye shes la mos par dka' ba'i phyir ro//} एवं दुरधिमोच्यं हि भिक्षवस्तथागतज्ञानम् स.पु.७१क/११९; दुरधिमोचः, ओ चा — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni}…{mos par dka'o//} दुरधिमोचा भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा. १६४ख/९३; {rab 'byor shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mi brtson pa dang}…{shes rab 'chal pas mos par dka' ba yin te}…{rab 'byor shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mchog tu mos par dka' ba yin no//} दुरधिमोचा सुभूते प्रज्ञापारमिता, परमदुरधिमोचा सुभूते प्रज्ञापारमिता अनभियुक्तेन…दुष्प्रज्ञेन अ.सा.१६५ख/९३; • सं. = {mos par dka' ba nyid} दुरधिमोचता — {bcom ldan 'das e ma shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mos par dka' ba'i slad du 'di ji tsam du zab pa lags} कियद्गम्भीरा बतेयं भगवन् प्रज्ञापारमिता दुरधिमोचतया अ.सा. १६४ख/९३.
mos par gyis shig
क्रि. अधिमुच्यस्व — {de dag gi bar skabs tha na khar ba'i rtse mo gzugs pa'i gtos tsam yang med par mos par gyis shig} अधिमुच्यस्व येषां न स्यादवकाशः अन्ततो दण्डविष्टम्भनकोटीमात्रमपि श्रा.भू.१६५ख/४२०.
mos par gyur pa
भू.का.कृ. अधिमुक्तः — {sangs rgyas kyi chos rnams sam nyan thos kyi chos rnams la gang dag}… {mos par gyur pa} ये च…बुद्धधर्मेषु श्रावकधर्मेषु वा… अधिमुक्ताः अ.सा.१२१ख/७०.
mos par bgyid
क्रि. अधिमोक्षयति लो.को.१८५१.
mos par 'gyur
क्रि. १. अधिमुक्तिर्भवति — {thog ma kho nar la la theg pa 'ga' zhig kho na la mos par 'gyur ro//} प्रथमत एव कस्यचित् क्वचिदेव यानेऽधिमुक्तिर्भवति सू.व्या.१३७क/११; अधिमुच्यते — {su ci la mos par 'gyur ba de la de 'chad do//} यद्येनाधिमुच्यते तत्तस्य देशयेत् ल.अ.११४क/६० २. अधिमोक्षयिष्यति — {chos de dag la gang gis}…{mos pa dang mos par 'gyur ba dang mos par byed pa dang} ये च तस्मिन् धर्मे…अधिमुक्ता अधिमोक्षयिष्यन्ति अधिमोक्षयन्ति च अ.सा. १३१क/७५.
mos par 'gyur ba
= {mos par 'gyur/}
mos par 'du shes pa
अधिमुक्तिसंज्ञानम्— {yang na bsam pa phyin ci ma log pa'i phyir te/} {mos par 'du shes pa'i phyir ro//} आशयस्याविपरीतत्वाद् वा अधिमुक्तिसंज्ञानात् अभि.भा.७८क/११७२; {mos pa'i 'du shes pa ni mos par 'du shes pa'o//} अधिमुक्तेः संज्ञानम् अधिमुक्तिसंज्ञानम् अभि.स्फु.३०४ख/११७२.
mos par bya
क्रि. १. आरोचयामि — {ngas deng dge slong dag ni mos par bya} आरोचयामि अहमद्य भिक्षवः स.पु. ५६ख/९९ २. रोचयेत् — {snyoms par 'brim par byed pa mos par bya'o//} समप्रवृत्तिं चारकं रोचयेयुः वि.सू.३७ख/४७; रोचयेत — {zhag ma lon par tshogs pas mos par bya'o//} रोचयेरन् सामग्र्यामनुषितम् वि.सू.६५ख/८२.
mos par bya ba
= {mos par bya/} {mos par bya bar} अधिमोक्तुम् — {kye rgyal ba'i sras rnam pa thams cad du thams cad mkhyen pa'i ye shes dang yon tan yang dag par bstsags pa'i chos kyi} ({sgo'i} ){rgyud 'di ni byang chub sems dpa' ma yin pas mnyan pa'am mos par bya ba 'am}…{mi nus na} न हि भो जिनपुत्र शक्यमन्यत्र बोधिसत्त्वेन अयं सर्वाकारसर्वज्ञज्ञानगुणसञ्चयो धर्ममुखपरिवर्तः श्रोतुं वा अधिमोक्तुं वा द.भू.२७९क/६७.
mos par byed
क्रि. अधिमुञ्चति — {'on kyang 'di ni de bzhin te/} {de kho na ltar yin no zhes mos par byed} अपि तु एवमेतत्तथतैवेत्यधिमुञ्चति अ.सा.२८५ख/१७१; अधिमुच्यते — {kye ma sems can rnams ni de ltar bde bar gyur cig ces sems can rnams la bde bar mos par byed do//} सत्त्वानां तत् सुखमधिमुच्यते एवं सुखिता बत सन्तु इति अभि.भा. ७८ख/११७४; {gtsug lag khang dang}…{zhing dang rim gyis rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar gyi sa gzhi rus pa'i keng rus kyis gang bar mos par byed do//} विहार… क्षेत्रक्रमेण समुद्रपर्यन्तां पृथिवीमस्थिसङ्कलां पूर्णामधिमुच्यते अभि.भा.९ख/८९६; {dkon mchog gsum la mchod par mos pa byed pa} ( त्रि)रत्नपूजामधिमुच्यते बो.भू.१३९ख/१७९; अधिमोक्षयति— {chos de dag la gang gis}…{mos pa dang mos par 'gyur ba dang mos par byed pa dang} ये च तस्मिन् धर्मे…अधिमुक्ता अधिमोक्षयिष्यन्ति अधिमोक्षयन्ति च अ.सा.१३१क/७५; अधिमोक्ष्यते— {gang gis} ({thams cad mkhyen pa'i ye shes dang yon tan yang dag par bstsags pa'i} ){chos kyi sgo'i rgyud 'di thos te/} {thos nas mos par byed pa} ये इमं सर्वज्ञज्ञानगुणसञ्चयधर्ममुखपरिवर्तं श्रोष्यन्ति, श्रुत्वा चाधिमोक्ष्यन्ते द.भू.२७९क/६७.
mos par byed pa
= {mos par byed/}
mos par byed pa yin
क्रि. अधिमुच्यते — {de bzhin du bdag gi lus thams cad kyi bar du rus pa'i keng rus su mos par byed pa yin no//} एवं यावत् सर्वं शरीरमस्थिशङ्कलमधिमुच्यते अभि.स्फु.१६२ख/८९६.
mos par mi mang ba
वि. अनधिमुक्तिबहुलः लो.को.१८५१.
mos pas spyod pa
पा. १. अधिमुक्तिचर्या— {mos pas spyod pa'i sa} अधिमुक्तिचर्याभूमिः बो.भू.१८९ख/२५३; {mos pas spyod pa la gnas pa} अधिमुक्तिचर्याविहारः बो.भू. १६४ख/२१७; म.व्यु.८९७ (२०ख) २. अधिमुक्तिचारी, पुद्गलभेदः— {rgyun du zhugs pa'o//}…{mos pas spyod pa'o//} स्रोतापन्नः… अधिमुक्तिचारी म.टी.२८३ख/१४४.
mos pas spyod pa can
वि. अधिमुक्तिचारी — {mos pas spyod pa can gyi byang chub sems dpa' ni rigs la gnas pa} अधिमुक्तिचारी बोधिसत्त्वगोत्रे व्यवस्थितः अभि. स.भा.८९क/१२१.
mos pas spyod pa la gnas pa
• वि. अधिमुक्तिचर्याविहारी— {mos pas spyod pa la gnas pa'i byang chub sems dpas ni} अधिमुक्तिचर्याविहारिणा पुनर्बोधिसत्त्वेन बो.भू.१६५क/२१८; • पा. अधिमुक्तिचर्याविहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {byang chub sems dpa'i gnas bcu gnyis}…{rigs la gnas pa dang mos pas spyod pa la gnas pa dang} द्वादशबोधिसत्त्वविहाराः…(गोत्रविहारः) अधिमुक्तिचर्याविहारः बो.भू.१६४ख/२१७.
mos pas spyod pa'i sa
पा. अधिमुक्तिचर्याभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिविशेषः — {rigs kyi sa dang mos pas spyod pa'i sa dang}…{mthar thug par 'gro ba'i sa'o//} {'di dag ni byang chub sems dpa'i sa bdun yin te} गोत्रभूमिः, अधिमुक्तिचर्याभूमिः…निष्ठागमनभूमिश्च । इतीमाः सप्त बोधिसत्त्वभूमयः बो.भू.१८९ख/२५३; बो.भू.४६क/६०.
mos spyod
= {mos pas spyod pa/}
mos min
अनधिमुक्तिः — {de yi mtshan mar mi brten pas/} /{mos min 'du shes med pa yin//} तन्निमित्तानधिष्ठानानधिमुक्तिरसंज्ञता । अभि.अ.३क/१.३३.
mau gal gyi bu
= {maud gal gyi bu/}
mau gal bu
= {maud gal gyi bu/}
maud gal
ना. मौद्गल्यायनः, महाश्रावकः — {'di ltar mi g}.{yo ba'i chos can la yang la las nyan thos chen po 'phags pa shA ri'i bu dang maud gal la sogs pa'i rab kyi mtha' pa la sogs pa'i chos dang} यस्मादकोप्यधर्माऽपि कश्चिन्महाश्रावकाणामार्यशारिपुत्रमौद्गल्यायनादीनां प्रान्तकोटिकादीन् धर्मान् अभि.स्फु.२२२ख/१००४; द्र. {maud gal gyi bu/}
maud gal gyi bu
ना. मौद्गल्यायनः, महाश्रावकः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{maud gal gyi bu dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…मौद्गल्यायनः म.मू.९९ख/९; {shAkya thub pa'i slob mar 'os pa dag las mchog tu bzhed par 'gyur bar bstan/} /{mau gal bu 'di'ang 'di ru gsungs zhes yang dag rig pa'i rang bzhin ldan rnams smra//} काले शाक्यमुनेर्भविष्यति मतः शिष्यत्वयोगाद्वरं मौद्गल्यायन एष चात्र कथितः संविन्मयानां वदः ।। अ.क.१६३ख/१८.२५; अभि.स्फु.११७क/८१२; {nga dang shA ra dwa ti'i bu/} /{mo'u gal bu dang 'od srungs dang /} /{gang po ma 'gags kun dga' bo/} /{de yi tshe na spun du gyur//} अहं शारद्वतीपुत्रो मौद्गल्यायनकाश्यपौ । पूर्णानिरुद्धावानन्द इत्यासुर्भ्रातरस्तदा ।। जा.मा.१०४क/१२०; कोलिकः — {maud gal bu dang chu smad dang /} {dmus long dang ni tshong dpon dang //} कोलिको ह्युत्तरश्चापि जात्यन्धः श्रेष्ठिरेव च । अ.श.११७क/१०७.
maud gal gyi bu chen po
ना. महामौद्गल्यायनः, भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen po dang}…{de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च महामौद्गल्यायनेन…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि. १क/१; {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{maud gal gyi bu chen po dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…महामौद्गल्यायनः म.मू.९९ख/९; {'di lta ste/} {gnas brtan shA ri'i bu dang}…{maud gal gyi bu chen po dang}…{ma 'gags pa dang /} {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} तद्यथा—स्थविरेण च शारिपुत्रेण…महामौद्गल्यायनेन च…अनिरुद्धेन च । एतैश्चान्यैश्च… महाश्रावकैः सु.व्यू. १९५ख/२५४.
mauSh+Tha
मौठम्, शस्यभेदः — {de bzhin du grangs ji lta bas so ba la sogs pa 'bru'i tshogs rnams te}… {gsum pa ni mauSh+Tha dang tri pu Ta dang yungs nag dang nas dang mon sran no//} एवं यथासंख्यं धान्यादिशस्यसमूहम्…तृतीयम्—मौठ (ष्ठ?)म्, त्रिपुटः, कृष्णसर्षपाः, यवाः, माषाः वि.प्र.१४९ख/३.९६.
mya ngan
१. शोकः — {skye ba'i rkyen gyis rga shi dang mya ngan dang smre sngags 'don pa dang sdug bsngal ba dang yid mi bde ba dang 'khrug pa rnams 'byung bar 'gyur te} जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा भवन्ति सु.प्र.५१क/१०२; {'chi ba na rmongs pa mngon par chags pa dang bcas pa'i nang gi yongs su gdung ba ni mya ngan to//} म्रियमाणस्य मूढस्य साभिष्वङ्गस्यान्तर्दाहः शोकः शि.स.१२५क/१२१; शुक्, ओ चा— {sa yi brgya byin mya ngan rnam par thong /} /{mya ngan dag gis zil mnan brtan pa min//} विमुञ्च पृथ्वीपुरुहूत शोकं शुचाऽभिभूता न भवन्ति धीराः । अ.क.६६ख/५९.१५१; {mya ngan yongs 'dris de mthong nas/} /{'jigs pa'i bde sogs kyis smras pa//} शुचः परिचितं दृष्ट्वा तमूचे चकिता शची । अ.क.१७३ख/७८.६; खेदः — {'dod pa thob pa glog ltar g}.{yo/} /{de phyir mya ngan bya ba min//} न खेदस्तत्कृते कार्यस्तडिल्लोलाः प्रियाप्तयः ।। अ.क.६५क/६.१४०; व्यथा — {de yis de la byin nas ni/} /{de bral mya ngan bzod par byas//} दत्त्वा स तस्मै सहसा सेहे तद्विरहव्यथाम् ।। अ.क.२०६क/२३.३२; उद्वेगः — {de nas rngon pa bya min gyi/} /{rgyu las mya ngan gyi gdungs pas/} /{mda' dang rgya ni yang dag btang /} /{bdag nyid smod cing mya ngan byas//} अकार्यकरणोद्वेगसन्तापादथ लुब्धकः । निनिन्द शोचन्नात्मानं संत्यज्य शरवागुराः ।। अ.क.३२३क/४०.१८८; विषादः — {mya ngan bsams pas bying de la/} /{de yis 'khun bzhin rab smras pa/} विषादचिन्तास्तिमितं श्वसन्तं सा जगाद तम् । अ.क.२६७क/३२.२४; सन्तापः — {mya ngan las ni 'da' ba'i sgra thos nas/} /{sangs rgyas sras rnams mang po mya ngan skyes//} सन्तापजाता बहुबुद्धपुत्राः… श्रुत्वा… निर्वाणशब्दम् स.पु.११ख/१७; अधृतिः — {khyim thab mya ngan bsang ba'i phyir} भर्तुरधृतिपरिहारार्थम् जा.मा.५८ख/६७; कृच्छ्रः, ओ छ्रम् — {khyed rnams phyir bcos 'bras med pas/} /{'di las bdag ni mya ngan byed//} युष्मदप्रक्रियाबन्धश्चातः कृच्छ्रश्चराम्यहम् ।। अ.क.१६६क/१९.२५ २. = {mya ngan nyid} दैन्यम् — {rgyal po rab tu gtum zhing bcos dka' bar shes nas yid mi dga' zhing mya ngan gyis ni gdungs} प्रजानानाश्च तस्य राज्ञश्चण्डतां दुरनुनेयतां च वैमनस्यदैन्याक्रान्तमनसः जा.मा.१६९क/१९५ ३. ( {mya ngam} इत्यस्य स्थाने)— {tsher ma'i 'khri shing 'dab med mya ngan dag la yongs 'dris ma thob nas//} अलब्ध्वा निष्पत्रां मरुपरिचितां कण्टकलताम् अ.क.३९क/५५.२७.
mya ngan gyi khang pa
शोकागारम् — {rgas pa dang nad pa dang shi ba mthong ste yid byung nas mya ngan gyi khang par zhugs nas 'dug pa} जीर्णातुरमृतसन्दर्शनादुद्विग्नः शोकागारं प्रविश्यावस्थितः वि.व.१५५क/१.४३.
mya ngan gyi khang bu
शोकागारम् — {de nas re zhig na khyim bdag de mya ngan gyi khang bur zhugs te/} {lag pa la rkom tshugs bcas nas sems khong du chud cing 'dug ste} यावदसौ गृहपतिः शोकागारं प्रविश्य करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः अ.श.१८२ख/१६८.
mya ngan gyi sgra
शोकशब्दः — {'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am} …{mya ngan gyi sgra'am}… {phyi nang na sgra ci byung ba} तद्यथा—हस्तिशब्दा वा…शोकशब्दा वा…सान्तर्बहिः शब्दा निश्चरन्ति स.पु.१३२ख/२१०.
mya ngan gyi me
शोकाग्निः — {mya ngan gyi me bzlog dka' bas rnying btsos te} निष्प्रतीकारेण शोकाग्निना विनिर्दह्यमानहृदयः जा.मा.५६ख/६५; शोकानलः — {nga la'ang mya ngan me yis gtor//} क्षिप्तः शोकानलो मयि जा.मा.१४४क/१६६; शोककृशानुः— {mya ngan me ni 'bar ba yis/} /{khyab cing cho nge 'don pa de/} /{'du shes rnyed pas bu sring dag/} /{byin par gyur pa'i byung mtha' thos//} सा लब्धसंज्ञा दीप्तेन व्याप्ता शोककृशानुना । शिशुप्रदानवृत्तान्तं श्रुत्वैवाभूत्प्रलापिनी ।। अ.क.२०६क/२३.३५.
mya ngan gyi zug rngu
शोकशल्यम् लो.को.१८५२.
mya ngan gyis 'khrugs pa
वि. शोकविशृङ्खलः — {de la byung ba'i mtha' bshad nas/} /{klu ni mya ngan gyis 'khrugs pas/} /{dpung pa blangs nas 'dab chags kyi/} /{gang zag la ni smad bcas smras//} तस्मै निवेद्य वृत्तान्तं नागः शोकविशृङ्खलः । बभाषे भुजमुत्क्षिप्य साक्षेपः पक्षिपुद्गलम् ।। अ.क.३११क/१०८.१७७.
mya ngan gyis 'gog pa
पा. अनुक्रोशाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {mya ngan bcas shing ut+pa la/} /{de 'os las ni bzlog byas nas/} /{mya ngan 'os pa'i skabs ston phyir/} /{'di ni mya ngan gyis 'gog pa'o//} असावनुक्रोशाक्षेपः सानुक्रोशमिवोत्पले । व्यावर्त्य कर्म तद्योग्यं शोच्यावस्थोपदर्शनात् ।। का.आ.२.१५५.
mya ngan gyis nyen
वि. शोकक्लान्तः — {bram zes gtam de thos pa yis/} /{mya ngan gyis nyen de la smras//} तं विप्रः श्रुतवृत्तान्तः शोकक्लान्तमभाषत ।। अ.क.८४क/६३. १५.
mya ngan gyis gdungs pa
वि. संविग्नहृदयः — {de yun ring zhig nas pha ma gnyis dus byas pa'i mya ngan gyis gdungs pa las} स कालक्रमान्मातापित्रोः कालक्रियया संविग्नहृदयः जा.मा.९९क/११४; शोकातुरः — {la la lcags kyi tho bas mgo bcom mya ngan gdungs shing 'o dod 'bod//} केचिन्मुद्गरवेगपिष्टशिरसः कूजन्ति शोकातुराः । जा.मा.१७७क/२०५.
mya ngan gyis non pa
वि. शोकाभिभूतः — {phru gu'i mya ngan gyis non pa} शावकशोकाभिभूताः वि.व.१२३ख/१.१२; शोकार्तः — {de dag gi ni 'khor rnams kyang /} /{snying rjer ngu zhing mya ngan non//} तेषां च पार्षद्याः करुणस्वररोदमानशोकार्ताः । सु.प्र.५८क/११६; शोकातुरः लो.को.१८५३.
mya ngan gyis non par gyur
वि. शोकार्तः — {dge slong gi dge 'dun phal cher ston pa dang bral ba'i mya ngan gyis non par gyur la 'gro 'gro bas dub cing lus rdul gyis yog par mthong ngo //} महान् भिक्षुसङ्घो दृष्टः शास्तृवियोगाच्छोकार्तोऽध्वपरिश्रान्तो रजसाऽवचूर्णितगात्रः अ.श.२८६क/२६३.
mya ngan gyis gzir ba
वि. शोकार्तः, ओ र्ता — {dben par rang gi btsun mo la/} /{rgyal pos rang gi spyod tshul bshad/} /{bu ni byes bgrod mya ngan gyis/} /{gzir cing sdig pas skrag pas bsams//} राज्ञा कथितवृत्तान्ता निजपत्नी स्वयं रहः । पुत्रप्रवासशोकार्ता पापत्रस्ता व्यचिन्तयत् ।। अ.क.१०३क/६४.१८३; शोकहतः, ओ ता — {'khrul pa mo'o//} {sbrum ma'o//} {mya ngan gyis gzir ba'o//} {rtsab krol can no//} {skyon can sdud pa las gyur pa'i ltung byed bzhi'o//} व्यभिचारिण्याः, गर्भिण्याः, शोकहतायाः, भण्डनकारिण्या उपसम्पादनेऽपि । सापक्षालोध्वं (? लचतुः)संग्रहगत (ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२ख/६७; शोकार्दितः — {bu gcig rin chen dam pa nga la ltos shing smros/} /{nga ni mya ngan gzir te khyim nang sa la 'gyel//} प्रेक्षस्व पुत्रवररत्न मम प्रलापं शोकार्दितो निपतितोऽस्मि भुवि रा.प.२४७क/१४५.
mya ngan bgyid
क्रि. शोचति लो.को.१८५२.
mya ngan brgal ba
वि. उत्तीर्णशोकः लो.को.१८५२.
mya ngan can
वि. सशोकः — {de 'du byed kyi rnam pa de lta bu la rab tu rtog pa'i tshe}…{mya ngan can dang} स एवंभूतं सर्वसंस्कारगतं सम्पश्यन्…सशोकम् द.भू.१९६क/१९.
mya ngan nyam thag
= {myangan nyam thag pa/}
mya ngan nyam thag pa
वि. शोकार्दितः — {pad ma'i mig can mig mdzes mya ngan nyam thag pa/} /{lha yi bu mo lta bu'i bud med tshogs smra ltos//} शोकार्दितं कमललोचनचारुनेत्रं स्त्रीसङ्घमप्सरसमं विलपन्तमीक्ष । रा.प.२४७क/१४६; शोकार्तः — {mya ngan nyam thag dga' thob shog//} सन्तु शोकार्ताः प्रीतिलाभिनः बो.अ.३८ख/१०.२१.
mya ngan drag po
तीव्रशोकः — {mya ngan drag pos 'bangs de dag/} /{brgya byin sgyu yis rnam rmongs te//} तौ तीव्रशोकविवशौ शक्रमायाविमोहितौ । अ.क.१७क/२.११३.
mya ngan gdungs
= {mya ngan gyis gdungs pa/}
mya ngan 'dam du bying ba
वि. शोकपङ्कसम्मग्नः — {mya ngan 'dam du bying ba yi/} /{glang po'i dbang po bzhin mi g}.{yo/} /{dbugs ring de la rmi lam du/} /{lha ni mthu chen ldan pas smras//} तं शोकपङ्कसम्मग्नं गजेन्द्रमिव निश्चलम् । दीर्घोच्छ्वासं महेशाख्या स्वप्ने प्रोवाच देवता ।। अ. क.५८क/६.५७.
mya ngan 'da'
= {mya ngan las 'da' ba/}
mya ngan 'da' ba
= {mya ngan las 'da' ba/}
mya ngan 'da' bar 'gro ba
वि. निर्वाणगामी — {byang chub sems dang gzhan yang gang /} /{mya ngan 'da' bar 'gro ba'i chos//} बोधिचित्तं च ये चान्ये धर्मा निर्वाणगामिनः । स.पु.५४ख/९५.
mya ngan 'da' byed
पा. निर्वाणकरः, समाधिविशेषः — {mya ngan 'da' byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} निर्वाणकरो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
mya ngan 'da' bzhed
वि. निर्वातुकामः — {rgyal ba mya ngan 'da' bzhed la/} /{thal mo sbyar te gsol ba ni//} निर्वातुकामांश्च जिनान् याचयामि कृताञ्जलिः । बो.अ. ६ख/३.५.
mya ngan 'das
= {mya ngan las 'das pa/}
mya ngan 'das pa
= {mya ngan las 'das pa/}
mya ngan 'das grong
= {mya ngan las 'das pa'i grong khyer/}
mya ngan 'das grong lam gcig pa
वि. निर्वाणपुरैकवर्तिनी— {mya ngan 'das grong lam gcig pa/} /{bdag med 'phags pa stong gis bgrod pa 'di//} इमां हि निर्वाणपुरैकवार्तिनीं… निरात्मतामार्यसहस्रवाहिताम् अभि. भा.९५क/१२३३.
mya ngan 'das dga'
ना. निर्वाणप्रिया, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo mya ngan 'das dga' zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…निर्वाणप्रिया नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
mya ngan 'das 'gyur
= {mya ngan las 'das par 'gyur/}
mya ngan 'das pa
= {mya ngan las 'das pa/}
mya ngan 'das pa tshangs pa thob
वि. ब्रह्मनिर्वाणमाप्तवान् — {bram ze tshangs pa tshangs pa'i rig /mya} {ngan 'das pa tshangs pa thob//} ब्रह्मविद् ब्राह्मणो ब्रह्मा ब्रह्मनिर्वाणमाप्तवान् । वि.प्र.१५६क/३.१०५.
mya ngan 'das pa'i grong 'gro ba
= {mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba/}
mya ngan 'das pa'i mtha' la thug
= {mya ngan las 'das pa'i mthar thug pa/}
mya ngan 'das pa'i bde la 'dzud pa
वि. परिनिर्वाणसुखप्रवेशकः लो.को.१८५३.
mya ngan 'das pa'i lam
= {mya ngan las 'das pa'i lam/}
mya ngan 'das par 'gyur
= {mya ngan las 'das par 'gyur/}
mya ngan 'das gzims
निर्वाणशय्या — {mgon po mya ngan 'das gzims ltar/} /{'dod pa'i phyogs su nyal bar bya//} नाथनिर्वाणशय्यावच्छयीतेप्सितया दिशा । बो.अ. १४क/५.९६.
mya ngan ldan
= {mya ngan ldan pa/}
mya ngan ldan pa
वि. विषादवान् — {mgrin pas gdung ba'i sgra rab bskyed/} /{mya ngan ldan pa kun gyis 'jus/} /{chags dang ldan pa'i rta de ni/} /{mchi ma nyil zhing srog btang gyur/} उद्भूतार्तस्वरैः कण्ठैः सोत्कण्ठैः स विषादवान् । सर्वैर्गृहीतकीर्णाश्रुर्वाजी जीवितमत्यजत् ।। अ.क.२२४क/२४.१७८; सोद्वेगः— {zhes pa mchog tu mi snyan pa/} /{bu yi tshig thos sa yi bdag/} /{rab tu 'byung ba'i sgra yis 'jigs/} /{mya ngan ldan pas de la smras//} इति पुत्रवचः श्रुत्वा भूपतिर्भृशमप्रियम् । प्रव्रज्याशब्दचकितः सोद्वेगस्तमभाषत ।। अ.क.२४८ख/२९.२०; विषादी— {dal gyis 'du shes thob gyur cing /} /{thams cad gdung ba smra ba na/} /{mkha' lding chags bral skyengs pa yis/} /{mya ngan ldan pa dag tu gyur//} शनकैर्लब्धसंज्ञेषु सर्वेष्वार्तप्रलापिषु । वैराग्या*लक्ष्यवैलक्ष्यविषादी गरुडोऽभवत् ।। अ. क.३११ख/१०८.१८५.
mya ngan nad kyis bzung ba
वि. शोकामयग्रस्तः — {dal bu dal bus mya ngan gyi/} /{nad kyis bzung nas srog btang gyur/} शनैः शोकामयग्रस्ता त्रस्ता तत्याज जीवितम् ।। अ.क.८५क/८.७१.
mya ngan non
= {mya ngan gyis non pa/}
mya ngan bya
= {mya ngan bya ba/}
mya ngan bya ba
• क्रि. विषीदामि — {ci'i phyir mya ngan bya} किमहं विषीदामि जा.मा.२७क/३२; • कृ. शोच्यः, ओ या— {rang gi chos btang bsod nams grags pa nyams/} /{mya ngan bya ba'i gnas skabs gnas pa la//} त्यक्तस्वधर्मे हतपुण्यकीर्तौ शोच्यां दशामित्यनुवर्तमाने ।। जा.मा.१८८क/२१९.
mya ngan byar
शोकं कर्तुम् — {lha mo chos ni bya bar rigs/} /{mya ngan bya bar mi 'os so//} देवि धर्मक्रिया युक्ता न शोकं कर्तुमर्हसि । अ.क.३१ख/३.१४३.
mya ngan byas
क्रि. शुशोच — {chu klung ka ran da ba de'i/} /{'gram du gos dang bral ba des/} /{mig sman dang bcas mchi ma'i chus/} /{nu ma snog cing mya ngan byas//} कारण्डवायाः सरितस्तस्यास्तीरे निरम्बरा । शुशोच साञ्जनैरश्रुजलैः सा मलिनस्तनी ।। अ.क.१५०ख/१४.१३५.
mya ngan byed
= {mya ngan byed pa/}
mya ngan byed pa
• क्रि. शोचति — {de gzhi de las}… {mya ngan byed/} {gdung bar byed/} {smre sngags 'don par byed/} {brang rdung bar byed} स तन्निदानं शोचति क्लाम्यति, परिदेवते, उरस्ताडयति श्रा.भू.३१क/७८; • सं. १. शोचनम् — {mya ngan byed pa'i phyir mya ngan no//} शोचनार्थेन शोकः प्र.प.१८७क/२४६; {nyam nyes bzhin du rtag tu mya ngan byed/} /{nor med gyur pa shin tu 'jigs su rung //} व्यसनमिव सदैव शोचनं धनविकलत्वमतीव दारुणम् ।। जा.मा.६९ख/८० २. = {me} शुक्रः, अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।… शुक्रः अ.को.१३१ख/१.१.५७; शोचयति शत्रूनिति शुक्रः । शुच शोके । शुचं रातीति वा । रा आदाने । शुक्रं रुद्ररेतोऽत्रास्तीति वा अ.वि.१.१.५७; • वि. समनुशोचन्ती — {ngo tsha bas mgo ni smad/} {drang srong mchog de'i mya ngan byed cing de nas byer te dong ngo //} व्रीडावनतवदनास्तमृषिवर्यं समनुशोचन्त्यस्ततोऽपचक्रमुः जा.मा.१६९क/१९५; अनुशोचितः, ओ ता — {de ltar btsun mo de dag mya ngan byed pa'i shugs ring po 'byin pa rnams byer te dong ba'i 'og tu} इति तासु देवीष्वनुशोचितविनिःश्वसितमात्रपरायणास्वपयातासु जा.मा.१६९क/१९५.
mya ngan byed pa med
क्रि. न शोचति — {snga nas shi dang 'drar brtsis nas/} /{shi na'ang mya ngan byed pa med//} पूर्वमेव मृतो लोके म्रियमाणो न शोचति ।। बो.अ.२४ख/८.३६.
mya ngan bral
= {mya ngan bral ba/}
mya ngan bral ba
ना. १. विगतशोकः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७२५ (१६ख) २. विशोकः, नृपः — {gtso bo mya ngan med pa yi/} /{de 'og rgyal po byung ba ni/} /{mya ngan bral zhes rnam par grags//} राज्ञेऽसौ शोकमुख्यस्य पृष्ठते त भवे नृपः । विशोक इति विख्यातः म.मू.३०६क/४७७.
mya ngan ma 'das
= {mya ngan las ma 'das pa/}
mya ngan ma 'das pa
= {mya ngan las ma 'das pa/}
mya ngan ma byed
= {mya ngan ma byed cig/}
mya ngan ma byed cig
क्रि. मा शुचं कृथाः — ग्. {yang sar lhung bas bdag ni mthu med ce'am/} /{gnyen bshes med snyam mya ngan ma byed cig//} प्रपातसंक्षिप्तपराक्रमोऽहमबान्धवो वेति कृथाः शुचं मा । जा.मा.१४२क/१६३; मा शुचः — {de la nga yi bu gnyis byin/} /{mya ngan ma byed spro bsrings la//} तस्मै दत्तौ मया पुत्रौ समाश्वसिहि मा शुचः ।। जा.मा.५८क/६७; मा प्रव्यथाः लो.को.१८५३.
mya ngan mal stan
शोकशय्या — {bu gcig sa bdag bu khyod kyis/} /{chags pa yongs su btang ba las/} /{gnyid kyis dbul ba thob gyur cing /} /{mya ngan mal stan dag la brten//} एकपुत्रस्त्वया पुत्रपरित्यागरसादहम् । निद्रादरिद्रतां नीतः शोकशय्यासमाश्रयः ।। अ.क.२९१ख/३७.४९.
mya ngan mun pa kun nges 'joms blo gros
ना. सर्वशोकतमनिर्घातनमतिः, बोधिसत्त्वः — {bzhi pa mya ngan mun pa kun/} /{nges 'joms blo gros de bzhin te}…{byang chub sems dpa' bzhi rnams kyang /} /{lho sgor rab tu bzhugs pa 'o//} चतुर्थः सर्वशोकतमनिर्घातनमतिस्तथा ।…चत्वारो बोधिसत्त्वाश्च दक्षिणद्वारे प्रतिष्ठिताः ।। स.दु. १०९ख/१६६.
mya ngan me
= {mya ngan gyi me/}
mya ngan med
= {mya ngan med pa/}
mya ngan med kyis byin pa
ना. अशोकदत्तः — {'phags pa mya ngan med kyis byin pa lung bstan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्य–अशोकदत्तव्याकरणनाममहायानसूत्रम् क.त.७६.
mya ngan med cing rdul dang bral ba
ना. अशोकविरजः, कल्पः — {'jig rten gyi khams gzi brjid rdul gyi dri ma med pa}({'i dpal} ){zhes bya bar bskal pa mya ngan med cing rdul dang bral ba zhes bya ba byung ste} तेन कालेन अशोकविरजो नाम कल्पोऽभूत् रजोविमलतेजःश्रीनाम्नि लोकधातौ ग.व्यू.८८ख/१७९.
mya ngan med mchog
ना. अशोकोत्तमः लो.को.१८५३.
mya ngan med mchog dpal
ना. अशोकोत्तमश्रीः लो.को.१८५४.
mya ngan med pa
• वि. अशोकः — {gang gis yang dag bskyangs bsrungs pas/} /{'jig rten mya ngan med byed pa//} येनाशोकः कृतो लोकः सम्यक्पालनलालितः ।। अ.क.१५१क/६९.२; विशोकः — {khyed kyis gnas mchog 'chi med mya ngan med pa brnyes//} प्राप्तं त्वया पदवरं अमृतं विशोकम् ल.वि.१७०क/२५५; निःशोकः — {mya ngan med cing 'gyur med phung med dri med bsam gtan la sogs yon tan gyis//} निःशोकं निर्विकारं निरुपधिममलं ध्यानप्रज्ञादिगुणैः । सु.प्र.५५क/१०९; निरुद्वेगः — {rnam 'gyur med cing mya ngan med/} /{'jigs pa dang ni bral ba ste/} /{snun cig ces kyang brjod mthong nas/} /{de dag zhi ba thob par gyur//} निर्विकारं निरुद्वेगं स तं विगतसाध्वसम् । प्रहरेति ब्रुवाणं च दृष्ट्वा शममाप्तवान् ।। अ.क.२८४क/३६.४६; • सं. १. = {mya ngan med pa'i shing} अशोकः, वृक्षविशेषः — {rang gnas yin yang mtsho skyes ni/} /{gos pa med par chu la gnas/} /{nags nang yin yang mya ngan med/} /{bud med rkang pas bsnun pa mthong //} स्वपदेऽपि सरोजस्य निःसङ्गसलिलस्थितिः । दृष्ट्वा वनेऽप्यशोकस्य ललनाचरणाहतिः ।। अ.क.२४९क/२९.२४; वञ्जुलोऽशोके अ.को.१५८ख/२.४. ६४; अश्नुते व्याप्नोतीति अशोकः । अशू व्याप्तौ । शोकनाशकत्वाद्वा अ.वि.२.४.६४; • ना. अशोकः १. नृपः — {grong khyer pa tra li pu trar/} /{gang gis yang dag bskyangs bsrungs pas/} /{'jig rten mya ngan med byed pa/} /{sa bdag mya ngan med pa byung //} पुरे पाटलिपुत्रेऽभूदशोकः पृथिवीपतिः । येनाशोकः कृतो लोकः सम्यक्पालनलालितः ।। अ.क.१५१क/६९.२; {'dir 'ga' zhig sngar mtshams med pa lnga byed pa po phyis bsod nams byed pa por 'gyur te/} {gtum po mya ngan med pa dang chos rgyal mya ngan med pa bzhin no//} इह कश्चित्पूर्वं पञ्चानन्तर्यकारी पश्चात् पुण्यकर्ता भवति, चण्डाशोको धर्माशोकवत् वि.प्र.१५१ख/३.९७ २. भिक्षुः — {dge slong mya ngan med kyang shing mya ngan 'tshang gi drung na nang du yang dag 'jog la zhugs so//} अशोकश्च भिक्षुरशोकस्याधस्तात्प्रतिसंलीनो बभूव अ.श.११५ख/१०५.
mya ngan med pa bde ba'i rgyal mtshan
पा. अशोकक्षेमध्वजः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa mya ngan med pa bde ba'i rgyal mtshan thob pa ste} अहं कुलपुत्र, अशोकक्षेमध्वजस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू. ३६८क/८१.
mya ngan med pa dmar po
रक्ताशोकः, वृक्षविशेषः — {mya ngan med pa dmar po la/} /{logs gnas 'khri shing gis 'khyud dogs/} /{phrag dog can bzhin me tog rnams/} /{ma la ya yi rlung gis phrogs//} रक्ताशोकस्य पार्श्वस्थलतालिङ्गनशङ्कितः । ईर्ष्यालुरिव पुष्पाणि जहार मलयानिलः ।। अ.क.२५१क/२९.४६.
mya ngan med pa'i brgyad
अशोकाष्टमी — {rab tu myos ma dbang du bya bar 'dod pas mya ngan med pa'i brgyad la mya ngan med pa'i 'og tu song ste/} {gos dmar po bgos nas myos byed kyi 'bras bu bza' zhing} प्रमदां वशीकर्तुकामेन अशोकाष्टम्यां अशोकतलं गत्वा रक्तवस्त्रं परिधाय मदनफलं भक्षयेत् हे.त.४क/१०.
mya ngan med pa'i dpal
ना. अशोकश्रीः १. तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{mya ngan med pa'i dpal la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमोऽशोकश्रिये शि.स.९५क/९४ २. बोधिसत्त्वसङ्गीतिप्रासाददेवता — {byang chub sems dpa' yongs su bgro ba'i khang pa'i lha mo mya ngan med pa'i dpal zhes bya ba de la khyim gyi lha mo stong phrag bcu dang bcas pas bsu nas tshong dpon gyi bu nor bzangs la 'di skad ces smras so//} अशोकश्रीर्नाम बोधिसत्त्वसङ्गीतिप्रासाददेवता दशभिर्गृहदेवतासहस्रैः सार्धं प्रत्युद्गम्य सुधनं श्रेष्ठिदारकमेवमाह ग.व्यू. २१९ख/३००.
mya ngan med pa'i shing
= {mya ngan med pa/}
mya ngan med la dga' ba'i 'od zer can gyi sgrub thabs
ना. अशोककान्तमारीचीसाधनम्, ग्रन्थः क.त. ३२३४.
mya ngan tshig
विलापः — विलापः परिदेवनम् अ.को.१४१ख/१.६.१६; विलपतीति विलापः अ.वि.१.६.१६.
mya ngan 'tshang
१. अशोकः, वृक्षविशेषः — {shing mya ngan 'tshang zhes bya ba me tog thams cad rgyas pa zhig mthong nas} ददर्शाशोकवृक्षं सर्वपरिफुल्लम् वि.व.२१५ख/१. ९१ २. = {me tog mya ngan 'tshang} अशोकम्, अशोकपुष्पम् म.व्यु.६१६६ (८८क); द्र.— {thams cad du mtshon par bya ba ni bsgrub par bya ba yin pa'i phyir te/} {dper na gang g}.{yo ba de ni mya ngan tshang ma yin no zhes bya ba lta bu'o//} सर्वत्रैव लक्ष्यस्य विधीयमानत्वात् । यथा—यः कम्पते सोऽश्वत्थ इति त.प.२क/४४९.
mya ngan 'tshang gi nags tshal
अशोकवनिका — {de nas lha mo sgyu 'phrul}…{shing mya ngan 'tshang gi nags tshal ga la ba der song nas} अथ खलु मायादेवी…येनाशोकवनिका तेनोपजगाम ल.वि.३२क/४३.
mya ngan 'tshang gi me tog
अशोकस्तबकः — {me ma yin pa 'dzin pa'i shes pa las mya ngan 'tshang gi me tog la sogs pa la mer nges pa nyid kyis 'jug pa las btso ba dang sreg pa la sogs par snang ba'i shes pa skye ba ma yin la} न ह्यनग्निग्राहिणो ज्ञानादशोकस्तबकादावग्न्यध्यवसायेन प्रवृत्तस्य दाहपाकादिनिर्भासिनः प्रत्ययाः प्रसूयन्ते त.प.२३६क/९४३.
mya ngan zug rngu
शोकशल्यम् — {pha ma'i mya ngan zug rngu da rung du/} /{bdag cag yid la rma ni ma sos bzhin//} अद्यापि तावत्पितृशोकशल्यक्षतानि रोहन्ति न नो मनांसि । जा.मा.९९क/११४.
mya ngan gzir
= {mya ngan gyis gzir ba/}
mya ngan 'os pa
वि. शोच्यः — {mya ngan 'os pa'i skabs} शोच्यावस्था का.आ.३२७क/२.१५५; {'bras med nyid kyis gang gis zad 'gyur mya ngan 'os pa de la phyag 'tshal lo//} तद्यस्य क्षयमेति निष्फलतया शोच्याय तस्मै नमः अ.क.१०२क/१०.२४.
mya ngan yongs ma 'das
वि. अनिर्वृतः — {khyed ni da dung mya ngan yongs ma 'das//} अनिर्वृता यूयं तथैव चाद्य स.पु. ३६ख/६४.
mya ngan yongs mi 'da'
क्रि. न परिनिर्वाति लो.को.१८५४.
mya ngan rab tu gdungs
= {mya ngan rab gdungs pa/}
mya ngan rab gdungs
= {mya ngan rab gdungs pa/}
mya ngan rab gdungs pa
वि. क्लेशसन्तप्तः लो.को.१८५४; शोकप्रदीप्तः लो.को.१८५४.
mya ngan rab 'das
वि. सुनिर्वृतः — {mya ngan rab 'das zhi brnyes pa/} /{thugs las chung ngur mdzad du gsol//} अल्पोत्सुको भव त्वं हि शान्तिप्राप्तो सुनिर्वृतः ।। स.पु. १०३ख/१६५.
mya ngan las 'da'
= {mya ngan las 'da' ba/}
mya ngan las 'da' ba
• क्रि. निर्वाति— {mya ngan 'da' lung bstan min gnyis//} निर्वात्यव्याकृतद्वये अभि.को.८ख/३.४३; परिनिर्वाति — {de'i phyir mya ngan las mi 'da'o//} ततो न परिनिर्वाति ल.अ.८१क/२८; निर्वायते — {dge ba'i rtsa ba thams cad spangs pa'i phyir mya ngan las mi 'da'o//} सर्वकुशलमूलोत्सर्गत्वान्न निर्वायते ल.अ. ८१क/२८; • सं. निर्वाणम्— {chags las gdungs pa gang gi lus/} /{'di yi reg pa zla 'od kyis/} /{mya ngan 'dar 'gyur bud med ni/} /{'jig rten dag na skal ldan su//} का धन्या ललना लोके स्पर्शेनास्य शशित्विषः । यस्या मदनसन्तप्ता तनुर्निर्वाणमेष्यति ।। अ.क.२१८क/२४. ११६; • पा. निर्वाणम्— {kye ma sangs rgyas 'byung ba 'di/} /{bdag cag gi ni}…{myang 'da'i slad//} बुद्धोत्पादोऽयमस्माकं निर्वाणाय अ.क.७१क/७.६; {phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' bas}… {gzhan dag na re de yang phung po'i lhag ma med pas so//} सोपधिशेषनिर्वाणेन । सोऽपि निरुपधिशेषनिर्वाणेनेत्यपरे अभि.भा.२२क/९४९; {phung po'i lhag ma med pa'i mya ngan las 'da' ba} अनुपधिशेषनिर्वाणम् सू.व्या.१३७ख/११; {thams cad btang bas mya ngan 'da'//} सर्वत्यागश्च निर्वाणम् बो.अ.७क/३.११; निर्वृतिः— {'phags pa 'khor ba'am mya ngan 'da' mi 'gyur//} नोपैत्यार्यः संवृतिं निर्वृतिं वा ।। र.वि.९३ख/३५; • वि. निर्वायकः, परिनिर्वायी — {gzhan 'di la mya ngan 'da'//} इह निर्वायकोऽपरः अभि.को.२०क/६.३८.
mya ngan las 'da' ba ston par bgyid pa
वि. निर्वाणस्योपदर्शकः — {bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu mya ngan las 'da' ba ston par byed pa} अनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधौ निर्वाणस्योपदर्शकः का.व्यू. २३०ख/२९३.
mya ngan las 'da' ba la bab pa
वि. निर्वाणप्राग्भारम् — {sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas mya ngan las 'da' ba la bab pa zhes bya ba'i bar 'di ni slob pa yin no//} शैक्षस्येदं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारमिति अभि.स्फु.२२१ख/१००२.
mya ngan las 'da' ba sems par byed pa
वि. निर्वाणचिन्तकः — {de dag rtag tu sangs rgyas dang chos dang dge 'dun la mngon par dad}… {mya ngan las 'da' ba sems par byed la} सततकालं बुद्धधर्मसङ्घाभिप्रसन्नाः …निर्वाणचिन्तकाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
mya ngan las 'da' ba'i rgyu ma yin
अनिर्वाणहेतुः लो. को.१८५४.
mya ngan las 'da' ba'i sa
पा. निर्वाणभूमिः — {thabs mkhas chen pos sems can rnams ngal bso ba'i phyir bar du mya ngan las 'da' ba'i sa gnyis bshad} महोपायकौशल्येन अन्तरा द्वे निर्वाणभूमी सत्त्वानां विश्रामणार्थं देशयति स.पु.७२ख/१२१.
mya ngan las 'da' bar skul ba
ना. निर्वाणसञ्चोदनः, समाधिविशेषः — {mya ngan las 'da' bar skul ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} निर्वाणसञ्चोदनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
mya ngan las 'das
= {mya ngan las 'das pa/}
mya ngan las 'das kyi rnam grangs
निर्वाणपर्यायः म.व्यु.१७२४ (३८क).
mya ngan las 'das pa
• क्रि. परिनिर्वाति — {skye bo gang dag mya ngan 'das/} /{de dag gis kyang lan ma lon//} अपि ये परिनिर्वान्ति तेऽपि ते नानृणा जनाः ।। श.बु. ११५क/१३५; • सं. निर्वाणम् — {gdon mi za bar 'byung ba ni nges par 'byung ba ste/} {'dus byas thams cad kyi mya ngan las 'das pa'o//} निःसरणं निःसारः, सर्वस्य संस्कृतस्य निर्वाणम् अभि.भा.२९क/२७; • पा. निर्वाणम्— {de bzhin du mya ngan las 'das pa ni phung po'i lhag ma dang bcas pa dang phung po'i lhag ma med pa'o//} तथा निर्वाणं सोपधिशेषं निरुपधिशेषमिति । वि.प्र.२५६क/५, पृ.९३; {so so rang gi ye shes kyis thugs su chud pa ni mya ngan las 'das pa zhes bshad do//} प्रत्यात्मार्यज्ञानाधिगमं निर्वाणमिति वदामि ल.अ.१३५ख/८१; {mya ngan las 'das pa ni sdug bsngal thams cad nye bar zhi ba yin te} निर्वाणं हि सर्वदुःखव्युपशमः अभि.भा.१७४क/५९७; {de ltar srid pa yongs su shes pa ni mya ngan las 'das pa zhes brjod do//} एवं भवस्य परिज्ञानं निर्वाणमिति कथ्यते वि.प्र.६०ख/४.१०६; {mya ngan las 'das pa ni zhi ba yin} शान्तं निर्वाणम् वि.व.१५१ख/१.४०; मुक्तिः कैवल्यनिर्वाणश्रेयोनिःश्रेयसामृतम् ।। मोक्षोऽपवर्गः अ.को.१३९क/१.५.६; निर्वाति निष्प्रपञ्चं गच्छत्यस्मिन्निति निर्वाणम् । निर्वान्ति सर्वाणि कर्माणि अत्रेति वा । वा गतिगन्धनयोः अ.वि.१.५.६; निर्वृतिः — {theg pa gsum dang theg med dang /} /{sangs rgyas mya ngan 'das med dang //} त्रीणि यानान्ययानं च बुद्धानां नास्ति निर्वृतिः । ल.अ.१५२क/९९; {'di ni bdag gi myang 'das shar/} /{'jig rten blo gros rjes mthun lho/} /{'di yang skye ba'i mtha' dang nub/} /{'di ni 'khor ba dag las byang //} इयं निर्वृतिः पूर्वा च मतिर्लोकेषु दक्षिणा । पश्चिमा जातिरप्येषा संसारादियमुत्तरा ।। अ.क.२०९ख/२४.१६; • भू.का.कृ. निर्वृतः — {byang chub sems dpa' mya ngan las/} /{'das kyang don rnams thams cad mdzad//} करोति सर्वकार्याणि बोधिसत्त्वेऽपि निर्वृते ।। बो.अ. ३२क/९.३७; परिनिर्वृतः — {chos thams cad thog ma nas mya ngan las 'das par shes nas shin tu mya ngan las mi 'da' ste} आदिपरिनिर्वृतान् सर्वधर्मान् विदित्वा अत्यन्ततो न परिनिर्वाति ल.अ.८१क/२८; {nga ni sa steng mya ngan 'das/} /{lo brgya dag ni 'das pa na//} मयि वर्षशते परिनिर्वृते भुवि मण्डले ।। म.मू.३०३ख/४७३.
mya ngan las 'das pa chen po
पा. महापरिनिर्वाणम्, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi pho brang dam pa na bzhugs pa la stsogs te/} {'pho ba dang}… {mya ngan las 'das pa chen po ston pa'i drung du 'gro zhing} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवन…महापरिनिर्वाणोपसंक्रमणाय द.भू.१७७क/१०; {mngon par rdzogs par byang chub pa dang mya ngan las 'das pa chen po ston pa yang de nyid la rig par bya'o//} तत्रैव चाभिसंबोधिमहापरिनिर्वाणसन्दर्शना वेदितव्या सू.व्या.२६७ख/१६४.
mya ngan las 'das pa mchog
निर्वाणपरमता लो.को.१८५५.
mya ngan las 'das pa ston par byed pa
वि. निर्वाणप्रदर्शकः — {sems can bstir med par skyes pa rnams la ni mya ngan las 'das pa ston par byed pa ste} अवीच्युपपन्नानां सत्त्वानां निर्वाणप्रदर्शकः का.व्यू.२२०ख/२८२.
mya ngan las 'das pa dang 'dra ba
वि. निर्वाणसदृशः — {mya ngan las 'das pa dang 'dra ba'i chos lus kyis mngon sum du byed pa'i phyir} निर्वाणसदृशस्य धर्मस्य कायेन साक्षात्करणात् अभि.भा.२५ख/९६२; निर्वाणसदृशी — {kye ma 'gog pa'i snyoms par 'jug pa ni mya ngan las 'das pa dang 'dra bar zhi ba yin no//} शान्ता बत निरोधसमापत्तिः निर्वाणसदृशी अभि.भा.२५ख/९६२.
mya ngan las 'das pa med pa'i tshig
अनिर्वाणपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mya ngan 'das pa'i tshig dang /} {mya ngan las 'das pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्…निर्वाणपदमनिर्वाणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
mya ngan las 'das pa yang dag par 'thob pa
निर्वाणसमुदागमः लो.को.१८५५.
mya ngan las 'das pa la mngon du phyogs pa
वि. निर्वाणाभिमुखः — {de ni mya ngan las 'das pa la mngon du phyogs par yang dag par rtogs pa te} स हि निर्वाणाभिमुखः सम्यग्बोधः अभि.भा.२ख/८७४.
mya ngan las 'das pa la bab pa
वि. निर्वाणप्राग्भारः — {yun ring po nas sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas/} {mya ngan las 'das pa la bab pa yin zhes bya ba'i bar du} दीर्घरात्रं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारम् अभि.भा.३४ख/१००२.
mya ngan las 'das pa la bab par 'gyur
क्रि. निर्वाणप्राग्भारो भविष्यति — {de lta na dge slong khyod rim gyis mya ngan las 'das pa la gzhol bar 'gyur}…{mya ngan las 'das pa la bab par 'gyur ro//} एवं हि त्वं भिक्षो अनुपूर्वेण निर्वाणनिम्नो भविष्यसि…निर्वाणप्राग्भारः वि. व.१४७क/१.३५.
mya ngan las 'das pa la mi gnas pa
वि. अप्रतिष्ठितो निर्वाणे म.व्यु.४०६ (१०ख).
mya ngan las 'das pa la gzhol bar 'gyur
क्रि. निर्वाणनिम्नो भविष्यति — {de lta na dge slong khyod rim gyis mya ngan las 'das pa la gzhol bar 'gyur}…{mya ngan las 'das pa la bab par 'gyur ro//} एवं हि त्वं भिक्षो अनुपूर्वेण निर्वाणनिम्नो भविष्यसि…निर्वाणप्राग्भारः वि. व.१४७क/१.३५.
mya ngan las 'das pa la yongs su rgyu ba
पा. निर्वाणसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te}…{mya ngan las 'das pa la yongs su rgyu ba'am} बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति… निर्वाणसमुदाचारमपि द.भू. २४०ख/४२.
mya ngan las 'das pa'i dkyil 'khor
निर्वाणमण्डलम् — {steng du sangs rgyas mya ngan las 'das pa'i dkyil 'khor dkar po nye bar ston pa'o//} ऊर्ध्वं बुद्धस्य शुक्लं निर्वाणमण्डलमुपदर्शयेत् वि.सू.९५क/११४.
mya ngan las 'das pa'i khams
पा. निर्वाणधातुः — {mya ngan las 'das pa'i khams kyi mthar thug pa dang} निर्वाणधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
mya ngan las 'das pa'i khams kyi mthar thug pa
पा. निर्वाणधातुनिष्ठा, निष्ठापदभेदः — {smon lam de dag kyang mthar thug pa'i gnas bcus mngon par bsgrub ste} …{'di lta ste/} {sems can gyi khams kyi mthar thug pa dang} …{mya ngan las 'das pa'i khams kyi mthar thug pa dang} तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति…यदुत सत्त्वधातुनिष्ठया च…निर्वाणधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
mya ngan las 'das pa'i khams yang dag par bsgrub pa
निर्वाणधातुसमुदागमः— {mya ngan las 'das pa'i khams yang dag par bsgrub pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} निर्वाणं (णधातुसमुदागमं) च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
mya ngan las 'das pa'i go 'phang
निर्वाणपदम् — {bdud rtsi'i go 'phang brnyes zhes bya ba ni bag chags dang bcas pa'i nyon mongs pa ma lus pa zhi ba'i mtshan nyid kyi mya ngan las 'das pa'i go 'phang thob pa zhes bya ba'i don to//} प्राप्तामृतपद इति प्राप्तसवासनाशेषक्लेशोपशमलक्षणनिर्वाणपद इत्यर्थः त.प.३१६क/१०९९.
mya ngan las 'das pa'i grong
= {mya ngan las 'das pa'i grong khyer/}
mya ngan las 'das pa'i grong khyer
निर्वाणपुरम् — {mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam} निर्वाणपुरगामिमार्गः ल.अ.११६ख/६३; {mya ngan 'das grong lam gcig pa/} /{bdag med 'phags pa stong gis bgrod pa 'di//} इमां हि निर्वाणपुरैकवर्तिनीं…निरात्मतामार्यसहस्रवाहिताम् अभि.भा.९५क/१२३३.
mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam
निर्वाणपुरगामिमार्गः — {gcig pu dben par song nas thos pa dang bsams pa dang bsgoms pa'i shes rab kyis mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam rang gi blos} …{rab tu dpyod na} श्रुतचिन्ताभावनामय्या प्रज्ञया एको रहोगतो निर्वाणपुरगामिमार्गः स्वबुद्ध्या…प्रविचारयन् ल.अ.११६ख/६३; {mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam zhi ba drang po bor nas} निर्वाणपुरगामिनं शिवमृजुं परमं पन्थानमवधूय प्र.प.८३ख/१०८.
mya ngan las 'das pa'i rgyu
निर्वाणहेतुः लो.को.१८५५.
mya ngan las 'das pa'i rgyun
निर्वाणस्रोतः — {mya ngan las 'das pa'i rgyun ni lam ste/} {des na der 'gro ba'i phyir ro//} निर्वाणस्रोतो हि मार्गः, तेन तत्र गमनात् अभि.भा. २०क/९३९.
mya ngan las 'das pa'i sgo
पा. १. निर्वाणद्वारम्, विमोक्षमुखभेदः — {ji ltar sman sna bzhi po de ltar stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mya ngan las 'das pa'i sgor blta'o//} यथा चतस्र ओषधयस्तथा शून्यतानिमित्ताप्रणिहितनिर्वाणद्वारं च द्रष्टव्यम् स.पु. ५२ख/९३ २. निर्वाणमुखम् — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin}…{don sna tshogs kyi mdzod 'khor ba dang mya ngan las 'das pa'i sgo zhes bya ba la yang mnyam par 'jog ste} विचित्रार्थकोशसंसारनिर्वाणमुखं च बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते द.भू.२३३ख/३९.
mya ngan las 'das pa'i che ba nyid
पा. निर्वृतिमाहात्म्यम्, माहात्म्यभेदः — {che ba nyid ni rnam pa bzhi ste/} {zil gyis gnon pa'i che ba nyid}… {mya ngan las 'das pa'i che ba nyid}…{sems can yongs su mi gtong ba'i che ba nyid} चतुर्विधं माहात्म्यम्…अभिभवमाहात्म्यं…निर्वृतिमाहात्म्यम्…सत्त्वापरित्यागमाहात्म्यं चेति सू.व्या. १४५क/२३.
mya ngan las 'das pa'i chos can
वि. परिनिर्वाणधर्मा — {dro bar gyur pa thob pa ni yongs su nyams kyang nges par mya ngan las 'das pa'i chos can yin no//} परिहीणोऽप्यूष्मगतलाभी नियतं परिनिर्वाणधर्मा भवति अभि. भा.१५क/९१९.
mya ngan las 'das pa'i mthar thug pa
वि. निर्वाणपर्यवसानः — {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang mya ngan las 'das pa'i mthar thug pa dang}…{nam mkha'i spyod yul du ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं… निर्वाणपर्यवसानं… आकाशगतिकम् स.पु.४८क/८५.
mya ngan las 'das pa'i bde ba
निर्वाणसुखम् — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba dang ltag na ma mchis pa'i bde ba dang bla na ma mchis pa'i bde ba dang mya ngan las 'das pa'i bde ba dang}…{nye bar bsgrub par 'tshal} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामा अनुत्तरसुखं निरुत्तरसुखं निर्वाणसुखम् सु.प.२२ख/३; निर्वृतिसुखम् — {byang chub sems dpa' gzhan gyi don du zhugs pa ni rang dang gzhan gyi don bsgrubs nas mya ngan las 'das pa'i bde ba 'thob ste} बोधिसत्त्वस्तु परार्थं प्रतिपन्नः स्वपरार्थं सम्पाद्य निर्वृतिसुखं प्राप्नोति सू.व्या.१४४ख/२२.
mya ngan las 'das pa'i bde ba la gnas pa la mkhas pa
वि. निर्वाणसुखविहारकुशलः लो.को.१८५५.
mya ngan las 'das pa'i dbyings
पा. निर्वाणधातुः — {de bzhin gshegs pa ni do nub nam phyed na phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'da' bar 'gyur gyis} अद्य तथागतस्य रात्र्या मध्यमे यामे निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वाणं भविष्यति अ.श.१११क/१०१; {bcom ldan 'das de'i slad du mya ngan las 'das pa'i dbyings ni ro gcig pa ro mtshungs pa zhes brjod do//} तस्माद्भगवन् निर्वाणधातुरेकरसः समरस इत्युच्यते र.व्या.१०६क/५९; {mya ngan las 'das pa'i dbyings ni bstan du med} अनिर्देश्यो हि निर्वाणधातुः सु.प.२७क/६.
mya ngan las 'das pa'i tshig dang mya ngan las 'das pa med pa'i tshig
पा. निर्वाणपदमनिर्वाणपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mya ngan las 'das pa'i tshig dang mya ngan las 'das pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्…निर्वाणपदमनिर्वाणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
mya ngan las 'das pa'i lam
निर्वाणमार्गः — {mya ngan las 'das pa'i lam ston par mdzad pa} निर्वाणमार्गोपदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३; {bsod nams rab ldan mtho ris 'gro ba phye/} /{mya ngan 'das pa'i lam yang bdag gis thob/} अपावृता स्वर्गगतिः सुपुण्या निर्वाणमार्गश्च मयोपलब्धः अ.श.७८क/६९; {mya ngan 'das pa'i lam bstan par bgyi'o//} निर्वाणमार्गं च दर्शयामः स.दु.१२१ख/२१२.
mya ngan las 'das pa'i lam ston par mdzad pa
वि. निर्वाणमार्गोपदर्शनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{mya ngan las 'das pa'i lam ston par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…निर्वाणमार्गोपदर्शनकराय का.व्यू. २०५ख/२६३.
mya ngan las 'das pa'i lam la gnas pa
वि. निर्वाणमार्गावस्थितः म.व्यु.१०९५ (२४क).
mya ngan las 'das pa'i sa
पा. निर्वाणभूमिः, अचला भूमिः — {byang chub sems dpa'i ye shes kyi sa brgyad pa ste/} {mi 'phrogs pa'i phyir mi g}.{yo ba zhes bya'o//}… {smon lam shin tu mngon par bsgrub pas mya ngan las 'das pa'i sa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वस्य अष्टमी ज्ञानभूमिरचलेत्युच्यतेऽसंहार्यत्वात्… निर्वाणभूमिरित्युच्यते स्वभिनिर्हृतप्रणिधानत्वात् द.भू.२४६ख/४७.
mya ngan las 'das pa'i sa la gnas pa
वि. निर्वाणभूमिव्यवस्थितः — {rnal 'byor dam pa mya ngan las 'das pa'i sa la gnas pa} महायोगी निर्वाणभूमिव्यवस्थितः का.व्यू.२२७क/२९०.
mya ngan las 'das par 'gyur
क्रि. निर्वाणं याति — {de nyid rig pa nges par ni/} /{mya ngan 'das 'gyur khyed kyi brdzun//} नियमात् तत्त्वविद् याति निर्वाणमिति वो मृषा ।। त.स.१२७ख/१०९५; निर्वृतायते — {'di rnams chos ni mya ngan 'das/} /{rmongs phyir 'khor ba'i gzugs can nyid/} /{rmongs med 'khor ba dag pas ni/} /{'khor ba mya ngan 'das par 'gyur//} अमी धर्मास्तु निर्वाणं मोहात् संसाररूपिणः । अमूढः संसरन् शुद्ध्या संसारो निर्वृतायते ।। हे.त.२०ख/६६.
mya ngan las 'das par song
क्रि. निर्वृतिमुपजगाम — {de} …{shing zad pa'i me bzhin du mya ngan las 'das par song ste} सः…इन्धनक्षयादिवाग्निर्निर्वृतिमुपजगाम अ.श.७१ख/६२.
mya ngan las 'das la dgod pa
निर्वाणे निवेशनम् — {tha dad yongs su mi shes dang /} /{mya ngan 'das la dgod pa ste//} व्यतिभेदापरिज्ञाने निर्वाणे च निवेशनम् । अभि.अ.१३क/७.४०.
mya ngan las byung ba'i tshig tu smre ba
लालप्यनम् — {mya ngan las byung ba'i tshig tu smre ba ni smre sngags 'don pa'o//} लालप्यनं परिदेवः शि.स.१२५क/१२१.
mya ngan las ma 'das pa
• सं. अनिर्वाणम्— {mya ngan las ma 'das pa'i gnas skabs na} अनिर्वाणावस्थायाम् त. प.२७२ख/१०१३; • वि. अनिर्वृतः — {mya ngan de ma 'das zhes 'dren pas gsungs//} अनिर्वृतांस्तान् वदतीह नायकः स.पु.३७क/६४.
mya ngan las mi 'da' ba
• क्रि. १. न परिनिर्वाति — {de'i phyir mya ngan las mi 'da'o//} ततो न परिनिर्वाति ल.अ.८१क/२८ २. परिनिर्वास्यति — {sems can thams cad yongs su mya ngan las ma 'das kyi bar du bdag kyang mya ngan las mi 'da'o//} नापरिनिर्वृतैः सर्वसत्त्वैः परिनिर्वास्यामि ल.अ.८१क/२८; • सं. अपरिनिर्वाणम् — {phyogs bcu'i sangs rgyas bcom ldan 'das yongs su mya ngan las 'da' bar bzhed pa thams cad la mya ngan las mi 'da' bar gsol ba 'debs so//} दशसु दिक्षु सर्वबुद्धान् भगवतः परिनिर्वातुकामान् याचेऽपरिनिर्वाणाय स.दु.१०२क/१४०.
mya ngan sel
= {mya ngan sel ba/}
mya ngan sel ba
वि. शोकनाशनः — {da lta'i rdzogs sangs rgyas gang yin/} /{mang po rnams ni mya ngan sel//} यश्च एतर्हि सम्बुद्धो बहूनां शोकनाशनः अभि.भा.८७ख/१२०५; शोकविनोदनः — {mya ngan sel ba'i sgrol ma} शोकविनोदनतारा लो.को.१८५५.
mya ngan bsang ba
शोकप्रहाणम् — {nad med pas phongs pa'i mya ngan bsang ba'i phyir snyan par smra ba} आरोग्यव्यसनशोकप्रहाणाय प्रियवादिता बो.भू.११७ख/१५१; व्यवस्थापनम्— {bdag gi ma bdag mya ngan bsang ba'i phyir khyim 'dir 'ongs so//} मद्व्यवस्थापनार्थमम्बा गृहमिदमभिगता जा.मा.१०५ख/१२२.
mya ngan bsal ba
शोकविनोदनम् म.व्यु.२६०५ (४९क); मि.को.१३०क ।
mya ngam
• सं. मरुः — {dper na thag ring mya ngam na/} /{chung ngu chen por snang ba bzhin//} दूरे यथा वा मरुषु महानल्पोऽपि दृश्यते ।। प्र.वा.१३२क/२.३५६; समानौ मरुधन्वानौ अ.को.१५०ख/२.१.५; तृषया म्रियन्तेऽत्रेति मरुः । मृङ् प्राणत्यागे अ.वि.२.१.५; जङ्गलम्— {de dag mya ngam phyogs su ni/} /{rtag tu skye bar mi 'gyur te//} न तेषां जङ्गले देशे वृद्धि जायति वा न वा । म.मू.१९८क/२१२; अटवीकान्तारः— {kye ma'o sems can 'di dag ni 'khor ba'i mya ngam gyi lam du zhugs pa} संसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः शि.स.१५८ख/१५२; • वि. मारवः — {'khor ba yangs pa'i mya ngam lam chen rab mang nyon mongs drag pos gdung byed pa/}… /{khyim gyi khyams su rtse ba lta bus yang dag rgal byed de dag bsngags par 'os/} धन्यास्ते… गेहप्राङ्गणलीलया बहुतरक्लेशोग्रसन्तापकृत् यैः संसारविसारिमारवमहामार्गः समुल्लङ्घ्यते अ.क.१३४क/६७.१.
mya ngam gyi dgon pa
= {mya ngam dgon pa/}
mya ngam gyi thang
= {mya ngam thang /}
mya ngam gyi smig rgyu
मरुमरीचिका — {kye ma gnas dang gnas rnams su/} /{ri dwags skom pas long ba bzhin/} /{mya ngam gyi ni smig rgyu yis/} /{bdag la rmongs pa bskyed pa nyid//} अहो बत कुरङ्गाणां तृष्णान्धानां पदे पदे । ममापि जनयन्त्येव मोहं मरुमरीचिकाः ।। अ.क.१६५क/१९.१७.
mya ngam dgon pa
मरुकान्तारः — {brtse med bdag la mya ngam gyi/} /{dgon pa 'dir ni chu gang las//} ममास्मिन् मरुकान्तारे निष्कृपस्य कुतः पयः ।। अ.क.१६५ख/१९. २४; कान्तारः — {shing dang rtswa dang chu med pa'i mya ngam dgon pa chen pos ni kho ra khor yug tu bskor bas yul dang ljongs thag ring du gyur pa zhig na} महता निर्वृक्षक्षुपसलिलेन कान्तारेण समन्ततस्तिरस्कृतजनान्ते जा.मा.१७९ख/२०९; अटवी — {des mya ngam dgon pa de las 'gron pa mang po de dag sgrol lo//} स च तं सार्थमटवीमपक्रामयेत् स.पु.७२क/१२०.
mya ngam thang
मरुः — {bde ba dri med chu gang zhi ba ni/} /{kha ba'i rlabs ldan rgyal ba bsten pa dag/} /{thob nas 'khor ba mya ngam thang la ni/} /{yongs 'khyam sred pa'i gdung ba gtong bar byed//} संसारमरुपरिभ्रमतृष्णातापं त्यजति जिनसेवाम् । सुखविमलसलिलकलितां शमहिमकल्लोलिनीं प्राप्य ।। अ.क.२६०ख/९४.१७; मरुस्थलम् — {'jig rten na ni rang las sdug bsngal 'dzin/} /{so ka'i mya ngam thang ni sreg byed min//} स्वकर्मदुःखानि विहन्ति लोके न ग्रीष्मदग्धानि मरुस्थलानि ।। अ.क.२०१क/२२.८५; मरुस्थली— {ji ltar mya ngam gyi smig rgyu'i tshogs chur 'khrul pa skye ba'i skyes bu drung du ma phyin pa'i chu'i rang bzhin gyis dben pa'i phyir mya ngam gyi thang snang ba'i shes pa mi skye ba lta bu'o//} यथा मरुमरीचिकानिचये समुपजातसलिलविभ्रमस्य पुंसोऽनुपसर्पणात् सलिलस्वभावविविक्तमरुस्थलीनिर्भासि ज्ञानं नोपजायते त.प.२४३क/९५७; मरुतटम् — {lus kyi pad mar lang tsho gsar pa'i nyi 'od gzhon nu dmar ba g}.{yo/} /{srog gi thigs pa srid pa'i mya ngam thang la myur du 'jig par 'gyur//} शरीराब्जे बालातपचपलरागं नववयः क्षयं याति क्षिप्रं भवमरुतटे जीवितकणः ।। अ.क.२२०क/११.७६.
mya ngam sa gzhi
मरुमही — {rmongs pa rnams ni ri dwags skom bskyed mya ngam sa gzhi lus ni zad byed yin//} मुग्धानां मृगतृष्णिकामरुमही सेवा शरीरक्षयः ।। अ.क.७४क/७.३७.
myag
= {myags pa/}
myags
= {myags pa/}
myags pa
• सं. पूतिः — {sdig pa'i chos can dang nang myags pa dang} पापधर्मा अन्तःपूतिः श्रा.भू.२१ख/५१; {sdig pa'i chos can/} {khong myags} पापधर्मा अन्तःपूतिः वि.व.१४७ख/१.३५; क्लेदः — {des der sha myags shing zag par mos pas rim gyis rus pa rnam par sbyong bar byed pa na thams cad rus pa'i keng rus su lta zhing} स तत्र मांसक्लेदपीता(?)धिमोक्षक्रमेणास्थि विशोधयन् सकलामस्थिशङ्कलां पश्यति अभि.भा.९ख/८९६; • वि. क्लेदकः लो.को.१८५६.
myags pa nyid
शटितत्वम् — {phyogs kyi dang po cung zad zin pa nyid dang skrangs pa nyid dang rul ba nyid dang myags pa nyid dang srog chags dag gis zos pa nyid lta bu ni nyams pa nyid do//} * > प्रदेशस्यास्यादष्टत्वं दष्टता शून्यत्वं क्लिन्नता शटितत्वं खादितता प्राणकैरिति विकोपितता वि.सू.१३क/१४.
myang
१. = {myang ba/} 2. (= {mya ngan})—{yongs su myang 'das} परिनिर्वाणम् अ.क.३२३क/४०.१८९; {'di ni bdag gi myang 'das shar//} इयं निर्वृतिः पूर्वा च अ.क.२०९ख/२४.१६; {yongs su myang 'das la brten} श्रितः परिनिर्वृतिम् अ.क.५३क/५.७४.
myang nas
आस्वाद्य — {rang las nye ba nyid thob nas/} /{blo gros blun po gzhan la tshim/} /{rang gi kha chu'i cha myangs nas/} /{khyi ni pags pa skam la bzhin//} स्वकर्मोपनतं प्राप्य तुष्यत्यन्यस्य मुग्धधीः । स्वलालालवमास्वाद्य श्वेव शुष्कस्य चर्मणः ।। अ.क.७५क/६२.१२.
myang du med pa
वि. अनास्वादितः — {rtog pa med pa}… {myang du med pa}…{rnam par rig par bya ba ma yin pa zhes gsungs te/} {de la sogs pa ni nye bar zhi ba'i tshig gi rab tu dbye ba bstan pa'o//} अकल्पः…अनास्वादितः …अविज्ञपनीय इत्येवमादिरुपशमप्रभेदप्रदेशनिर्देशः र.व्या.७८ख/९.
myang 'da'
= {mya ngan las 'da' ba/}
myang 'das
= {mya ngan las 'das pa/}
myang ba
• क्रि. ( {myong} इत्यस्या भवि.) स्वादयति— {mig gis mthong ngo //} {rna bas thos so//} {snas tshor ro//} {lces myang ngo //} चक्षुः पश्यति, श्रोत्रं शृणोति, घ्राणं जिघ्रति, जिह्वा स्वादयति त.प.८२क/६१७; आस्वादयति — {gang kho na'i tshe gar mkhan mthong ba de kho na'i tshe glu la sogs pa'i sgra thos pa dang ga pur la sogs pa'i ro myang ba dang} यदैव नर्तकीमुत्पश्यति तदैव गीतादिशब्दं शृणोति, कर्पूरादिरसमास्वादयति त.प.७ख/४६०; • सं. अनुभवः— {gal te bde ba la sogs pa rnams rig pa gzhan gyis nyams su myong bas myang ba zhes bya bar 'gyur na} यदि च सुखादीनामन्येन संवेदनेनानुभवादनुभवख्यातिः स्यात् त.प.१६१ख/४४; स्वादः — {de la blo gros chen po zang zing gang zhe na/} {'di lta ste/} {zang zing ni}… {myang ba dang phyi rol gyi yul la mngon par chags pa dang} तत्र आमिषं महामते कतमत्? यदुत आमिषम्… स्वादो बाह्यविषयाभिनिवेशः ल.अ.१२७क/७३; आस्वादनम् — {des na ri bong 'dzin pa myang ba dang lta ba dag gis gsang ba'i dbang du 'gyur ro//} तेन गुह्याभिषेको भवति शशधरास्वादनालोकनाभ्याम् वि.प्र. १५७क/३.११९; • कृ. स्वादनीयम् — {bcom ldan 'das ni bza' ba dang bca' ba dang myang ba dag bsod cing mang ba dang}… {rung ba brnyes shing} लाभी च भगवान् प्रभूतानां खादनीयं (?य)भोजनीयमा (?या)स्वादनीया(नां )कल्पिकानाम् ल.वि.२ख/२; द्र. । {ro myang ba/} ।। • ( {myangs pa} इत्यस्य स्थाने)— {n+ya go d+ha 'di sor lnga pa/} /{'dab ma gnyis kyis mtshan pa la/} /{zil thigs kyis brlan bdag gis myang //} मया पत्रद्वयाङ्कितः । अवश्यायलवार्द्रोऽयं लीढः पञ्चाङ्गुलो वटः ।। अ.क.२०८ख/८६.११.
myang bar 'dod pa
स्वादुकामता म.व्यु.२२१४ (४३ख); मि.को.१२६क ।
myang bar bya
• क्रि. विदुः — {dri ni sna yis tshor bar bya/} {lce yis ro ni myang bar bya//} गन्धं नासिकया वेत्ति जिह्वया स्वादनं विदुः ।। हे.त.११क/३२; • कृ. आस्वाद्यम् — {dag pa de ni des myang bya//} शुद्धकं तत्तदास्वाद्यम् अभि. को.२४क/८.६; स्वादयितव्यम्— {ji ltar bza' bar bya ba dang myang ba'i bar du bya ba/} {de ltar za bar byed cing myong ba'i bar du byed pa} यथा चाशितव्यं यावत्स्वादयितव्यं तथाऽश्नाति, स्वादयति श्रा.भू.४६ख/११७.
myang bar bya ba
= {myang bar bya/}
myang bar byed pa
क्रि. स्वादयति — {gang gi tshe bza' bar bya ba dang myang ba'i bar du byed pa/} {de'i tshe za bar byed cing myang ba'i bar du byed pa dang} यदा चाशितव्यं यावत्स्वादयितव्यम्, तदा अश्नाति, स्वादयति श्रा.भू. ४६ख/११७.
myang bya
= {myang bar bya/}
myang med
= {mya ngan med pa/}
myang rtsi spras
वलो मोटः म.व्यु.५८२४ (८४ख); मि.को.६०क ।
myangs
= {myangs pa/} {myangs nas/} {o shing} आस्वादयित्वा— {sman sbed thams cad ces bya ba la myangs so/} /{sman myangs nas gser gyi bye ma'i thang bu la phar 'gre tshur 'gre bar byed do//} तं सर्वश्वे (?गोप्)तानामौषधीमास्वादयति । आस्वादयित्वा सुवर्णवालुकास्थले आवर्तनं करोति का.व्यू.२२५क/२८७; आस्वाद्य — {rma yi mtshan ma so yis btod pa'i mchu yi 'dab ma skad cig myangs shing myang byas nas//} आस्वाद्यास्वाद्य यूनः क्षणमधरदलं दत्तद√न्तव्रणाङ्कम् अ.क.२१७ख/२४.१११.
myangs na zhim pa
वि. स्वादुरसः — {ji ltar bsnams na rab dku la/} /{myangs na zhim pa'i sman bzhin du//} आघ्रायमाणकटुकं स्वादुरसं यथौषधं तद्वत् । सू.अ.१३०क/२.
myangs pa
• क्रि. आस्वादयति — {sman sbed thams cad ces bya ba la myangs so//} तं सर्वश्वे (?गोप्)तानामौषधीमास्वादयति का.व्यू.२२५क/२८७; • भू.का.कृ. स्वादितम् — {zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa dang} …{shes bzhin du spyod pa yin no//} अशिते, पीते, खादिते, स्वादिते… सम्प्रजानद्विहारी भवति श्रा.भू.४४ख/१११; आस्वादितम्— {gang gis zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams thur du rgyu bar byed pa} येन चास्य अशितपीतखादितास्वादितमधस्तात्प्रघरति शि.स.१३७ख/१३३; लीढम् — {ri bong gis kyang smras pa sngon/} /{n+ya gro d+ha 'di sor lnga pa/} /{'dab ma gnyis kyis mtshan pa la/} /{zil thigs kyis brlan bdag gis myang //} शशकोऽप्यवदत्पूर्वं मया पत्रद्वयाङ्कितः । अवश्यायलवार्द्रोऽयं लीढः पञ्चाङ्गुलो वटः ।। अ.क.२०८ख/८६.११; लिप्तम् — भक्षितचर्वितलिप्तप्रत्यवसितगिलितखादितप्सातम् ।। अ.को.२१४क/३.१.११०; लिप्यते भक्ष्यत इति लिप्तम् । लिप उपदेहे अ.वि.३.१.११०; • सं. स्वादः — {des zas de za ba na de'i kha dog dang}…{myangs pa na bde bar byed la/} {zhu ba'i tshe de la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur te} तस्य तद्भोजनं परिभुञ्जानस्य वर्णतश्च…स्वादेषु सुखकरं परिणामे चास्य दुःखविपाकं भवति अ.सा.१३४क/७७.
myad myid
अगरम्, संख्याविशेषः — {thams thams thams thams na myad myid do//} {myad myid myad myid na gang ya'o//} किङ्करं किङ्कराणामगरम्, अगरमगराणां प्रवरम् ग.व्यू.३क/१०२.
myid
= {mid/}
myu gu
१. अङ्कुरः [1] यवादेरङ्कुरः — {'bru nas myu gu ni} शस्ययवाङ्कुरान् अ.क.७३क/६१.१६; {myu gu sa bon las skye} अङ्कुरो जायते बीजाद् बो.अ.३५क/९.११५; {sa bon tshig pa'ang myu gu'i bya ba mi byed de} नापि दग्धबीजमङ्कुरकृत्यं करोति ल.अ.७०ख/१९; {rdzogs sangs sa bon myu gu} संबुद्धबीजाङ्कुरः र.वि.१०७ख/६४; {dper na nus pa thogs pa med pa'i tshogs pa'i rgyu las byung ba'i myu gu bzhin no//} यथा समग्राप्रतिहतसामर्थ्यकारणसामग्रीकोऽङ्कुरः वा.टी.८६क/४३; प्रवालः — {ljon shing ldum bu'i myu gu rab tu gsar/}… {shing tog rnams kyis 'tsho ba chog par 'dzin//} बालैः प्रवालैः स महीरुहाणां…फलैश्च… सन्तोषवृत्तिं बिभराञ्चकार जा.मा.२०९ख/२४५; प्ररोहः — {gang zhig bcom ldan rang nyid kyis/} /{gzigs pas rjes su bzung byas pa/} /{'di 'dra bsod nams myu gu rnams/} /{gang zhig yongs su smin pa'i 'bras//} केषां पुण्यप्ररोहाणां परिपाकोऽयमीदृशः । कृतोऽयं यद्भगवता दर्शनानुग्रहः स्वयम् ।। अ.क.१००ख/१०.१०; प्रसवः — {nas kyi myu gu la sogs pa ni gshol gyi byed pa la sogs pa rnam par 'gyur ba'i khyad par gyi rjes su 'gro ba dang 'brel pa mthong ba'i phyir ro//} सीरव्यापारादिविशेषविकृतिसमन्वयानुगमो हि दृश्यते यवादिप्रसवानाम् प्र.अ.४३क/४९; करीरः मि. को.६२क [2] सन्तानः — {rgya che grags 'bar dung skyong rigs nyid kyi/} /{myu gu bdag gi bu gzhon 'di la ni//} विशालकीर्त्युज्ज्वलशङ्खपालकुलाङ्कुरे वत्सतरे ममास्मिन् अ.क.३०५ख/१०८.१११ २. शष्पम्— {shA do 'dam dang myu gu 'o//} शादो जम्बालशष्पयोः अ.को.२२४ख/३.३.९० ३. ( {smyu gu} इत्यस्य स्थाने) — । {re ba'i myu gus 'dod pa'i bde ba ma lus yal ga stong gis mngon par bris//} आशातूलिकयाऽभिलिख्य निखिलं शाखासहस्रैः सुखम् अ.क.२५क/५२.५९.
myu gu bskrun
वि. अङ्कुरितम् — {de yi bsod nams smon lam gyis/} /{rab gsal nyid thob de yi ni/} /{sems la byang chub myu gu bskrun/} /{da lta bdag la 'bras 'di grub//} तत्पुण्यप्रणिधानेन तस्याप्तस्य प्रभासताम् । बोधिरङ्कुरिता चित्ते फलितेयं ममाधुना ।। अ.क.२७०ख/१००.१६.
myu gu'i tshal
वनलता म.व्यु.५२८८ (७९क); मि.को.१४२ख ।
myu gur gyur pa
वि. अङ्कुरीभूतम्— {de nas zla ba'i mjug tu byang chub kyi sems myu gur gyur pa'i snying kha'i go skabs su rnam pa bcu yi rtsa srog la sogs pa'i rlung rnams kyi rten du 'gyur te} ततो मासादूर्ध्वं बोधिचित्तस्याङ्कुरीभूतस्य हृदयमध्यस्थाने दशविधा नाड्यः प्राणादिवाय्वाधारा भवन्ति वि.प्र.२२५क/२.९.
myug
१. = {myu gu/} 2. = {myug pa/}
myug pa
प्रेक्षता — {thams cad shes min byed pa po/} /{mthong ba kun rig ci ltar 'gyur/} /{de phyir dpe yis 'grub 'gyur te/} /{de lta zhe na myug ma nyams//} असर्वज्ञस्य कर्तृत्वे दर्शने सर्ववित् कथम् । तस्माद् दृष्टान्ततः सिध्येत् तथा चेत् प्रेक्षताऽक्षतिः ।। प्र.अ.३२ख/३७.
myugs pa
वि. क्लिद्यमानः — {sems sdud pa'i rnal 'byor spyod pa'i las dang po pa ni rkang pa'i mthe bo gcig la sems gtad nas rkang pa'i mthe bo myugs par lta} संक्षेपचित्त आदिकर्मिको योगाचार एकस्मिन् पादाङ्गुष्ठे मन उपनिबध्य पादाङ्गुष्ठं क्लिद्यमानं पश्यति अभि.स्फु.१६२क/८९६.
myur
= {myur ba/} {myur du} अव्य. शीघ्रम् — {myur du bros shig} शीघ्रं प्रपलायस्व ल.वि.१५१क/२२२; {ba dan myur du tshugs shig} शीघ्रमारोप्यन्तां शीतानि जा.मा.८५क/९८; आशु — {dran rgyu rtog pa tsam rig brtan pa dag /myur} {du yon tan rgya mtsho'i pha rol 'gro/} स्मृतिगतिमवगम्य कल्पमात्रां व्रजति गुणार्णवपारमाशु धीरः ।। सू.अ.१४६ख/२६; {myur du 'jug pas de 'khrul pa//} भ्रान्तिः सा चाशुवृत्तितः त.स.४६क/४६०; तूर्णम् — {gal te gshegs na myur du bzhud//} गन्ता चेद् गच्छ तूर्णम् का.आ.३२७क/२.१४४; {las kyi rlung gis myur bskyod pas/} /{rgyal po'i bu yis ngogs phyin nas//} कर्मवातेरितस्तूर्णं कूलं प्राप्य नृपात्मजः । अ.क.२६१क/३१.१८; सत्वरम् — {de bzhin gnyid dang snyom 'ongs na/} /{myur du de dag bzlog par bya//} निद्रालस्यागमे तद्वत् प्रतिकुर्वीत सत्वरम् ।। बो.अ.२३क/७.७१; त्वरितम् — {bdag nyid chen po de glang po che'i mchog de las myur du babs te} स महात्मा त्वरितमवतीर्य द्विरदवरात् जा.मा.४७ख/५६; त्वरन् — ग्. {yul du ral gri lhung gyur na/} /{'jigs pas myur du len pa ltar//} तत्र खड्गं यथा भ्रष्टं गृह्णीयात्सभयस्त्वरन् । बो.अ.२३क/७.६८; त्वरया — {bdag gi gzhon nu skye rgu dga' ba ni/} /{rdo 'jog tu bskos myur du dgug par bgyi//} आनीयतां मे त्वरया कुमारः प्रजाप्रियस्तक्षशिलानियुक्तः । अ.क.५७ख/५९.७५; अचिरम् — {de yang chos nyid nges par bsams pas myur du de las thar 'gyur gyi//} स्यात्तस्यापि ततो विमुक्तिरचिरं धर्मार्थनिध्यानतः र.वि.१२९क/११९; लघु — {'jug pa myur phyir blun po dag/} /{de dag la ni gcig tu zhen//} विमूढो लघुवृत्तेर्वा तयोरैक्यं व्यवस्यति ।। प्र.वा.१२३ख/२.१३३; द्रुतम् — {'jigs pa myur du bsal du gsol//} भयं नाशयत द्रुतम् बो.अ.६क/२.५४; {srin po las mi dag myur du 'byol ba bzhin te} राक्षसस्येव मानुषा द्रुतमपसर्पन्ति ल.अ.१५३ख/१०१; अरम् — {myur du zhes bya ba ni mgyogs par te/} {skad cig gis zhes bya ba'i tha tshig go//} अरमिति क्षिप्रम् । झगितीति यावत् त.प. १७०क/७९७; भृशम् — {de bral dug gis non pa dang /} /{de mthong nyams dga' rgyas pa dag/} /{mya ngan dga' ba yang dag rdzogs/} /{myur du rnam par 'khrugs par gyur//} तद्वियोगविषाक्रान्ता तद्दर्शनरसाकुला । शोकहर्षसमाकीर्णा बभूव भृशविह्वला ।। अ.क.३०ख/३.१३४; क्षिप्रम्— {de phyir dri ma med pa'i 'od/} /{'grel bshad 'di ni myur du bri//} तस्मात् सा लिख्यते क्षिप्रं टीकेयं विमलप्रभा ।। वि.प्र.११३ख/१, पृ.११; क्षिप्रतरम्— {de'i phyir nga myur du bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu mngon par rdzogs par sangs rgyas so//} तेन मया क्षिप्रतरमनुत्तरा सम्यक्संबोधिरभिसंबुद्धा स.पु. ८२क/१३८; क्षणात्— {mtha' ma bzhi po kha sprad pa/} /{myur du sdig pa dral bar 'gyur//} चतुरन्त्यमुखासक्ता पापं स्फोटयति क्षणात् ।। स.दु.१०४ख/१४८; सहसा — {gang gis mdza' bo rnams dang myur du 'khon 'byung 'gyur//} यत्सौहृदानि सहसा विरसीभवन्ति जा.मा.१०३क/११९; वेगात् — {byang chub sems dpa' myur du mchongs nas ni//} वेगादवप्लुत्य च बोधिसत्त्वः जा.मा.१४३क/१६६; झगिति — {de thos nas kyang re zhig dad pa'i rjes su 'brang ba rnams ni the tshom med par myur du bcom ldan 'das la dang ba skye'o//} तदुपश्रुत्य च श्रद्धानुसारिमनसां तावदसंशयं भगवति झगिति चित्तप्रसादः समुदेति त.प.१३८क/९; झटिति मि.को.६८क; सद्यः — {rgyal po'i khab tu myur song nas} राजधानीं गत्वा सद्यः मे.दू.३४३ख/१.२५.
myur skyes
= {pho ba ris dkar po} शिग्रुजम्, श्वेतमरिचम् — शिग्रुजं श्वेतमरिचम् अ.को.२०२क/२.९.११०; शिनोति तनुकरोति रोगमिति शिग्रुः । तस्माज्जातं शिग्रुजम् । शिञ् निशातने अ.वि.२.९.११०.
myur mgyogs
= {myur ba} चपलम् मि.को.१४५ख; द्र. {myur mgyogs ma/}
myur mgyogs can
वि. जङ्घालः मि.को.५०क; द्र. {myur 'gro/}
myur mgyogs ma
ना. शीघ्रजवा, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{myur mgyogs ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… शीघ्रजवा… सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
myur 'gro
• सं. १. आशुगमनम्— {myur du 'gro ba dang grur zhugs pa 'khor bar bsgos pa'i 'khrul pa can ri la sogs pa 'gro ba dang 'khor bar mthong ba dang} आशुगमननौयानभ्रमणैराहितविभ्रमाः पर्वतादीन् गच्छतो भ्रमतश्च पश्यन्ति त.प.१३९ख/७३० २. = {myur 'gro nyid} आशुगत्वम् — {myur bar 'gro ba la sogs pa ni de lta bu yin no//} एवमाशुगत्वादिभिः अभि.भा.३०क/९८३ ३. = {rta} तुरङ्गः, अश्वः — {khra mo'i bu las tha dad par/} /{ser skya'i bu dang rtar mtshungs na/} /{myur 'gro yongs su dor nas ni/} /{ba lang nyid la ci phyir 'jug//} शबलापत्यतो भेदे बाहुलेयाश्वयोः समे । तुरङ्गपरिहारेण गोत्वं किं तत्र वर्तते ।। त.स.३९ख/४०६; घोटके वीतितुरगतुरङ्गाश्वतुरङ्गमाः ।। वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः । अ.को.१८८ख/२.८.४३; तुरं त्वरितं गच्छतीति तुरगः, तुरङ्गः, तुरङ्गमश्च अ.वि.२.८.४३ ४. आशुगः [1] = {rlung} वायुः — श्वसनः स्पर्शनो वायुर्मातरिश्वा सदागतिः ।।…आशुगाः अ.को.१३२क/१.१.६३; आशु गच्छतीति आशुगः अ.वि.१.१.६३ [2] = {mda'} शरः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः ।। कलम्बमार्गणशराः अ.को.१९१ख/२.८.८६; आशु गच्छतीति आशुगः अ.वि.२.८.८६ ५. = {sbrul} भुजङ्गः, सर्पः — सर्पः पृदाकुर्भुजगो भुजङ्गोऽहिर्भुजङ्गमः ।। अ.को.१४६क/१.१०.३; भुजं कुटिलं गच्छतीति भुजगः, भुजङ्गः, भुजङ्गमश्च । गम्Ḷ गतौ अ.वि.१.१०.३ ६. = {chu sbrul} अलगर्दः, जलस्थसर्पः — अलगर्दो जलव्यालः अ. को.१४५ख/१.१०.२; अलं गिरति भेकानिति अलगर्दः । गॄ निगरणे अ.वि.१.१०.२ ७. रयः, जवः — रंहस्तरसी तु रयः स्यदः । जवः अ.को.१३२क/१.१.६६; रयते अनेनेति रयः । रय गतौ अ.वि.१.१.६६; • ना. शीघ्रगः, कश्चित्पुरुषः — {bu de byis pa nyid la yang /} /{gang tshe stobs ldan rlung ltar mgyogs/} /{de tshe ma yis de yi ming /} /{myur 'gro zhes par bsgrubs par gyur//} बलवान् मरुदुद्भ (तज लि.पा.)वः स बाल्येऽपि यदा शिशुः । तदा माता तस्य संज्ञां शीघ्रग इत्यसाधयत् ।। अ.क.१४६क/१४.८३; •वि. आशुगः — {ji ltar 'khor lo rin po che myur du 'gro ba de bzhin du mthong ba'i lam yang} यथा चक्ररत्नमाशुगम्, एवं दर्शनमार्गः अभि.स्फु.२०९क/९८२; आशुगामी — {de ni myur bar 'gro ba yin pa'i phyir} तस्याशुगामित्वात् अभि.भा.३९ख/१०२१; शीघ्रगामी, ओ मिनी— {shes rab rlung gi dar gyis myur 'gro myang 'das pha rol don gnyer chen po rnams//} प्रज्ञा वातपटेन शीघ्रगमिनी निर्वाणपारार्थिनाम् । वि.प्र.१०९ख/१, पृ.४; प्रद्रुतः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa}…{myur du 'gro ba} अनित्याः खल्वेते कामाः…प्रद्रुताः ल.वि.१०६क/१५३; जङ्घालः — जङ्घालोऽतिजवः अ.को.१९०ख/२.८.७३; दीर्घे जङ्घेऽस्य स्त इति जङ्घालः अ.वि.२.८.७३.
myur 'gro ba
= {myur 'gro/}
myur rgyug pa
वि. अतिजवः — जङ्घालोऽतिजवः अ.को.१९०ख/२.८.७३.
myur bcas
= {myur dang bcas pa/}
myur dang bcas pa
वि. सत्वरः— {bya ba 'gor bas 'jigs pa yis/} /{myur dang bcas pa de la smras//} विलम्बभीत्या कृत्वाऽस्य तमभाषत सत्वरः ।। अ.क.२क/५०.८.
myur du bskor ba
आशुभ्रमणम् — {myur du bskor ba ni mgal me la sogs pa yin te} आशुभ्रमणम् अलातादेः न्या.टी.४२क/५५; आशुनयनम् — {myur du bskor ba la sogs pa ni yul la gnas pa yin te} आशुनयनानयनादयो विषयस्थाः न्या.टी.४२ख/५५.
myur du 'gyur
लघुपरिवर्तः — {sems skad cig tu myur du 'gyur zhing 'jig pa dang mi 'jig pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} चित्तक्षणलघुपरिवर्तभङ्गाभङ्गतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२क/४९.
myur du 'gro ba
= {myur 'gro/}
myur du 'jug pa
= {myur bar 'jug pa/}
myur du gdug pa
आशीविषः — {gang dag mig gdug pa dang myur du gdug pa dang dbugs gdug pa rnams me lce gtong ba} ये च दृष्टिविषा आशीविषाः श्वासविषाश्चाग्निज्वालानुत्सृजन्ति स्म ल.वि.१५५क/२३२; द्र. {myur ba'i dug/}
myur du ldang ba
प्रत्युत्थानम् — {bla ma rnams la dus dus su gus par smra ba dang phyag 'tshal ba dang myur du ldang ba dang thal mo sbyor bar byed pa yin no//} गुरूणामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिकर्मणः कालेन कालं कर्ता भवति बो.भू.७५क/९६.
myur du byed ma
ना. क्षिप्रकरी, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang}…{'di lta ste/} {sgrol ma dang}…{myur du byed ma dang}… {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा…क्षिप्रकरी…चन्द्रावती चेति म.मू.९६ख/७.
myur du mi 'grub pa
=(?) सुसाध्यः— {sangs rgyas kyi bstan bcos kyi glegs bam dang myur du mi 'grub pa'i dam rgya ni dang por 'os pa nyid yin no//} बुद्धशास्त्रपुस्तकानां सुसाध्यलेखानां प्रथमार्हत्वम् वि.सू.६९क/८६.
myur du gshegs pa
क्षिप्रगमनम्— {sgrib pa dang nam mkha' dang shin tu ring ba la myur du gshegs pa dang chung ngur mang po 'jug par mdzad pa'i mnga' phun sum tshogs pa} आवृताकाशसुदूरक्षिप्रगमनाल्पबहुत्वप्रवेशवशित्वसम्पत् अभि.भा.५८क/१०९८.
myur ldan
वि. सत्वरः — {myur ldan myur bcas 'ong 'gyur zhing /} /{myur bar 'ong bas myur ldan yin//} सत्त्वानां (? सत्वराः) सत्वरमायान्ति शीघ्र(आ)गामित्व(आत्)सत्वराः ।। म.मू.१८७क/१२०.
myur po
= {myur ba/}
myur ba
• सं. १. जवनम् — {myur ba dang mchongs pa mi bya'o//} न जवनप्लवने कुर्यात् वि.सू.४४क/५५ २. = {myur ba nyid} क्षिप्रता — {'on te 'bras bu'i bul ba dang /} /{myur ba dus kyi stobs kyis ni/} /{'jug na} अथ कालबलान्मान्द्यं क्षिप्रता वा प्रवर्तते । कार्याणाम् प्र.अ. १०५क/११२; शैघ्र्यम् — {sgra la blo gcig 'gyur ba yin/} /{ba lang sgra la de yod kyang /} /{myur phyir bar mtshams chung ba'i phyir//} शब्दे स्यादेकतामतिः ।। शैघ्र्यादल्पान्तरत्वाच्च गोशब्दे सा भवेदपि । त.स.९९ख/८८२; {myur phyir ni mgyogs par brjod pa'i phyir ro//} शैघ्र्यात् द्रुतोच्चारणात् त.प.२०६ख/८८२; • पा. द्रुतम्, लयभेदः — {myur ba dang bar ma dang dal ba'i stabs rnam pa gsum rab tu gsal bar yongs su bcad de} विस्पष्टो द्रुतमध्यलम्बितपरिच्छिन्नस्त्रिधाऽयं लयः ना.ना. २२७ख/२५; • वि. त्वरितः — {mig gis mthong ngam ma mthong ba'i/} /{se gol gtogs pa'i myur 'gros yin//} दृश्यादृश्यं क्षणोन्मेषमच्छटां त्वरिता गतिः । म.मू. १८७क/१२०; द्रुतः — {myur ba dang dal ba dang bar ma la sogs par snang ba'i khyad par tha dad pa} द्रुतमध्यविलम्बितादिप्रतिभासभेदभिन्नाः त.प.१३५ख/७२२; अतिद्रुतः — {snga ma'i yi ge rtogs byung ba'i/} /{yang dag rig pa myur thos min//} पूर्ववर्णविदुद्भूतसंविन्नातिद्रुतश्रुतिः । त.स.९८ख/८७४; • अव्य. सत्वरम् — {myur ba ni shin tu myur bar ro//} सत्वरं शीघ्रम् बो.प.६४ख/३०.
myur ba myur bar
लघु लघु — {brgya la brgya lam na brjed ngas pas ltung ba byung bar gyur na yang /} {myur ba myur ba kho nar chos bzhin du phyir byed} कदाचित् कर्हिचित् स्मृतिसम्प्रमोषादध्यापन्नः लघु लघ्वेव यथाधर्मं प्रतिकरोति श्रा.भू.१७ख/४१; लघु लघ्वेव — {des thug pa de khyer te myur ba myur bar bcom ldan 'das gang na ba der song ste} स तां पेयामादाय लघु लघ्वेव येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१५७क/१.४५; त्वरितत्वरितम्— {'jig rten gyi bzo dang las kyi gnas thams cad myur ba myur bar thugs su chud pa dang} सर्वलौकिकशिल्पस्थानानां त्वरितत्वरितमनुप्रवेशः बो.भू.४१क/५२; शीघ्रं शीघ्रम् — {de la me lce la sogs pa'i cha shas rnams myur ba myur bar yul gzhan du 'gro ba yin gyi} तत्र हि ज्वालादेरवयवाः शीघ्रं शीघ्रं देशान्तरं व्रजन्ति त.प.२०९क/८८७.
myur ba'i tshul gyis
सत्वरम् — {ji ltar 'di las nges thar bar/} /{myur ba'i tshul gyis bskyab tu gsol//} कथं च निःसराम्यस्मात् परित्रायत सत्वरम् । बो.अ.५क/२. ३३.
myur bar
आशु — {mi dge ba dag ring du byed/} /{dge ba myur bar rab tu ster//} करोत्यकुशलं दूरे शुभमाशु प्रयच्छति । अ.क.१८८ख/२१.५०; {chu bo la ni myur ba ru/} /{zhugs nas} अवतीर्याऽऽशु सरितम् अ.क.२५६क/३०. १६; क्षिप्रम् — {bcom ldan rang nyid dge slong gi/} /{tshogs kyis bskor nas myur bar ni/} /{bsil ba'i tshal gyi dur khrod gshegs//} भगवान् स्वयं भिक्षुगणैर्वृतः । ययौ शीतवनं क्षिप्रं श्मशानम् अ.क.८८ख/९.२६; {sa 'tsho yis/} /{'dzum pas myur bar de la smras//} क्षिप्रं गोपस्तां सस्मितोऽवदत् अ.क.१८२ख/२०.८४; शीघ्रम्— {de bas na skad cig gang la skyed par byed pa de la ci ste myur bar zlog par byed na skad cig gsum pa la zlog par byed pas 'gal ba yin no//} अतश्च यस्मिन् क्षणे जनकस्ततस्तृतीये क्षणे निवृत्तो विरुद्धो यदि शीघ्रं निवर्तते न्या.टी.७६ख/२००; तूर्णम् — {brgya byin gyi/} /{khang par myur bar de song nas//} तूर्णं सा गत्वा शक्रस्य मन्दिरम् अ.क.७६क/६२.२७; त्वरया— {rgyal po shin tu bzod dkas myur bar gnyis skyes lnga/} /{rnam par btang} त्वरया विसृष्टाः पञ्च द्विजा दुष्प्रसहेन राज्ञा अ.क.३२क/३.१४९; {myur bar 'ong ba'i shugs bcas pas/} /{grub bdag bu mo la smras pa/} त्वरागमनसोच्छ्वासः प्राह सिद्धाधिपात्मजाम् ।। अ.क.२९७ख/१०८.५५.
myur ba nyid
त्वरा — {thams cad stong nyid ci 'dra dang /} /{de la tshad ma ci 'dra ba'ang /} /{phyi nas bstan par bya ba ste/} /{myur ba nyid ni gang du dgos//} प्रतिपादयिष्यते पश्चाद् यादृशी सर्वशून्यता । तत्र यादृक् प्रमाणं च त्वराऽत्र क्वोपयोगिनी ।। प्र.अ.४७ख/५४.
myur ba nyid du
क्षिप्रम् — {gal te mkhas pa yod na myur ba nyid du brtag par gyis//} क्षिप्रमन्विष्यतां…चेदस्ति कश्चिद्विपश्चित् अ.क.३००क/३९.३१; शीघ्रम् — {myur ba nyid du 'chi 'gyur bas//} मरणं शीघ्रमेष्यति । बो.अ. २०क/७.७.
myur ba po
वि. वेगी मि.को.५०क ।
myur ba ma yin par yongs su mya ngan las 'da' ba
वि. अनाशुपरिनिर्वायी — {myur bar yongs su mya ngan las 'da' ba dang myur ba ma yin par yongs su mya ngan las 'da' ba dang yun ring po zhig na yongs su mya ngan las 'da' ba dpe gsum dang sbyar bar bya ba yin te} आशुपरिनिर्वायी, अनाशुपरिनिर्वायी, चिरपरिनिर्वायी च दृष्टान्तत्रयेण योजयितव्याः अभि.स्फु.१९२क/९५४.
myur ba'i dug
आशीविषः — {gshin rje 'di ni myur ba'i dug bas rab gdug pa/} /{sngags dang sman la sogs pas thub par yong mi nus//} आशीविषस्त्वतिविषोऽयमरिष्टदंष्ट्रो मन्त्रागदादिभिरसाध्यबलः कृतान्तः ।। जा.मा.२०४ख/२३७; द्र. {myur du gdug pa/}
myur ba'i las
पा. शीघ्रकर्म, नक्षत्रकर्म — {da ni myur ba'i las kyi cho ga gsungs pa} इदानीं शीघ्रकर्मविधिरुच्यते वि.प्र.१८५क/१.४३; {'dir myur ba'i las te myur ba'i bya ba la rim pas nor du 'gyur ro//} अत्र शीघ्रकर्मणि शीघ्रकार्ये क्रमेण धनं भवति वि.प्र.१८५क/१.४३; {myur ba'i las te rgyu skar gyi las la} शीघ्रकर्मणि नक्षत्रकर्मणि वि.प्र.१८६ख/१.६९.
myur ba'i shes rab
• वि. आशुप्रज्ञः, श्रावकस्य म.व्यु.११०२ (२४क); • सं. आशुप्रज्ञता — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{myur ba'i shes rab 'thob} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति…आशुप्रज्ञतां चानुप्राप्नोति रा.प. २३१क/१२४.
myur bar 'gro
= {myur 'gro/}
myur bar 'gro ba
= {myur 'gro/}
myur bar 'jug pa
आशुवृत्तिः, लघुवर्तनम् — {myur bar 'jug pa cig car bar/} /{'khrul pa zhe na} आशुवृत्तेः सकृद्भ्रान्तिरिति चेत् त.स.४९क/४८५; {gar mkhan la lta'i gnas skabs sogs/} /{ma lus par ni cig car mthong /} /{mang po rnams kyis bar bcad kyang /} /{myur du 'jug pas de 'khrul pa'i//} नर्तकीदृष्ट्यवस्थादावखिलं वेद्यते सकृत् । बहुभिर्व्यवधानेऽपि भ्रान्तिः सा चाशुवृत्तितः ।। त.स.४६क/४६०; शीघ्रवृत्तिः — {rnam rtog} (?{rnam shes} ){rim gyis skye ba nyid/} /{yin yang mgal me'i 'khor lo bzhin/} /{myur bar 'jug la cig car bar/} /{mngon par sems pa yin zhe na//} क्रमेणैवोपजायन्ते विज्ञानानीति चेन्मतम् । सकृद्भावाभिमानस्तु शीघ्रवृत्तेरलातवत् ।। त.स.४६क/४५९; लघुवर्तनम् — {de'i tshe}…{shes pa re res bar du chod pa'i phyir yi ge thos pa rnams shin tu myur bar 'jug pa yod pa'i phyir yi ge cig car snang bar 'gyur la} तदा… एकैकज्ञानव्यवधानाद् वर्णश्रुतीनामत्यर्थं लघुवर्तनमस्तीति सकृद्वर्णप्रतिभासः प्राप्नोति त.प.७ख/४६०.
myur bar yongs su mya ngan las 'da' ba
वि. आशुपरिनिर्वायी — {myur bar yongs su mya ngan las 'da' ba dang myur ba ma yin par yongs su mya ngan las 'da' ba dang yun ring po zhig na yongs su mya ngan las 'da' ba dpe gsum dang sbyar bar bya ba yin te} आशुपरिनिर्वायी, अनाशुपरिनिर्वायी, चिरपरिनिर्वायी च दृष्टान्तत्रयेण योजयितव्याः अभि.स्फु.१९२क/९५४.
myur byed
वि. उष्णकः, क्षिप्रकारी — {u Sh+Na ka ni nges gdung dang /} /{tsha ba tsam dang myur byed dang /} /{mkhas pa rnams la'o//} श्री.को.१६५क ।
myur ma
ना. तुरिता, पत्रदेवी— {de nas drag mo'i mdun gyi 'dab ma la gau rI dang gaM gA dang rtag ma dang myur ma dang to ta lA dang mtshon byed ma dang dmar ser ma dang nag mo ste/} {de bzhin gang na drag mo gtso mo'i pad+ma nor gyi 'dab ma la'o zhes pa byang du'o//} ततो रौद्र्याः पूर्वपत्रादौ गौरी, गङ्गा, नित्या, तुरिता, तोतला, लक्ष्मणा, पिङ्गला, कृष्णा तथाऽष्टौ कमलवसुदले नायिका यत्र रौद्रीत्युत्तरे वि.प्र.४१ख/४.३२.
myur min
= {myur ba ma yin pa/}
myur smin
= {pi pi ling} चपला, पिप्पली मि.को.५६क ।
myur mdzad ma'i sgrub thabs
ना. कुरुकुल्लेसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१३१९.
myul
= {myul ba/}
myul ba
= {tshol ba} मृगितम्, अन्वेषितम् — अन्वेषितं गवेषितमन्विष्टं मार्गितं मृगितम् । अ.को.२१४क/३.१. १०५; मृग्यत इति मृगितम् । मृग अन्वेषणे अ.वि.३.१.१०५.
myul mi
= {bya ra ba} स्पशः, गूढपुरुषः — यथार्हवर्णः प्रणिधिरपसर्पश्चरः स्पशः । चारश्च गूढपुरुषः अ.को.१८६क/२.८.१३; स्पशति बाधते परानिति स्पशः । स्पश बाधनस्पर्शनयोः अ.वि.२.८.१३.
mye
= {me/}
myed pa
= {med pa/}
myong
= {myong ba/} {myong nas} भुक्त्वा — {rmi lam lo brgyar bde myong nas/} /{sad par gyur pa gang yin dang //} स्वप्ने वर्षशतं सौख्यं भुक्त्वा यश्च विबुध्यते । बो.अ.१६ख/६.५७.
myong gyur
= {myong gyur pa/} {myong gyur nas} वेदयित्वा — {de tsam kho na myong gyur nas/} /{de ni rnam thar mi 'gyur te//} न च तन्मात्रमेवासौ वेदयित्वा विमुच्यते । बो.अ.८ख/४.२२.
myong gyur pa
क्रि. १. अनुभूतमभूत् — {bsreg la sogs pa'i sdug bsngal mi bzad}…{khyed kyis yang yang myong gyur pa//} दाहादिदुःखमनुभूतमभूद्भवद्भिः । तीव्रं पुनः पुनः शि.स.३क/३ २. भुज्यते — {las rnams gang gi 'bras bu myong gyur 'di ni lha mo khyod kyis bdag la smros//} ब्रूहि त्वं मम देवते फलमिदं यत्कर्मजं भुज्यते ।। अ.श.१४४ख/१३४.
myong 'gyur
= {myong bar 'gyur/}
myong ba
• क्रि. (वर्त.; सक.; {myang ba} भवि, {myangs pa} भूत., {myongs} विधौ) अनुभवति — {ma rtogs pas na dbul ba'i sdug bsngal ni/} /{rnam mang rgyun du skye dgu 'dis myong ngo //} अबुध्यमानाऽनुभवत्यजस्रं दारिद्र्यदुःखं बहुधा प्रजेयम् ।। र.वि.१०७ख/६३; विन्दति — {'dod pa'i yon tan lnga las dga' bar myong} पञ्चभि कामगुणैः रतिं विन्दति शि.स.९२ख/९२; आस्वादयति— {tshor ba'i bye brag de dag myong ba dang mngon par dga' ba dang}…{de} यस्तां वेदनां विशेषेणास्वादयति अभिनन्दति प्र.प. १८७ख/२४६; अनुभूयते — {'di ltar sngon po la sogs pa sim pa la sogs pa'i ngo bor myong ba ni nges pa med do//} यतो नीलादिः सातरूपेणानुभूयत इति न निश्चीयते न्या.टी.४३ख/६५; वेदयते— {de bde ba'i tshor ba myong na yang mi ldan pa myong gi ldan pa ni ma yin no//} स सुखामपि वेदनां वेदयते, विसंयुक्तो वेदयते, न संयुक्तः अ. श.२८१ख/२५८; {gang gis lus dang sems kyi tshor ba'i zug rngu gnyis myong ba'o//} येन द्विशल्यां वेदनां वेदयते कायिकीञ्चैतसिकीञ्च बो.भू.१२९ख/१६७; प्रतिसंवेदयते — {kye gau ta ma ci lags/} {des byas shing des myong ngam bram ze 'di ni lung du ma bstan pa yin no//} किन्नु भो गौतम, स करोति, स प्रतिसंवेदयते? अव्याकृतमेतद् ब्राह्मण अभि.स्फु.११०ख/७९८; {de dag tu skyes na yang sdug bsngal chung ngu myong ba dang} मृदुकं च दुःखं तेषूपपन्नः प्रतिसंवेदयते सू.व्या.१३८क/१२; • सं. अनुभवः — {tshor ba ni myong ba'i rang bzhin no//} वेदना अनुभवस्वभावा त्रि.भा.१५१क/४०; {las dge ba dang mi dge ba rnams kyi 'bras bu rnam par smin pa 'dis myong bar byed pas myong ba ste} शुभाशुभानां कर्मणां फलविपाकं प्रत्यनुभवन्त्यनेनेत्यनुभवः त्रि.भा.१५१क/४०; संवित्तिः — {bde sogs gsal ba yod nyid na/} /{myong ba ci phyir 'dzin ma yin//} सत्यामेव सुखव्यक्तौ संवित्तिः किं न गृह्यते । बो.अ.३६क/९.१३३; उपसंवित्तिः — । {de na'ang sdug bsngal chung ngu myong //} तत्र च । तनुदुःखोपसंवित्तिः सू.अ.१३८क/१२; आस्वादः — {bcom ldan las byung gtam gyi rim pas nyer bskrun yang dag rig pa myong ba'i sa/} /{bcom ldan 'di de bdag gi bdud rtsi yang dag bgo skal chen por gyur pa yin//} भगवन्मयकथाक्रमोपनतसंविदास्वादभूः स एष भगवन् महानमृतसंविभागो मम ।। अ.क.७६ख/७.६०; आवेदः — {skye ba med pa'i ro myong bas/} /{sgom pa yang ni de nyid de//} अनुत्पादरसावेदाद् भावनाऽपि तथाविधा ।। स.उ.२६७ख/३.१४; वेदनम् — {de dang de don la brten nas/} /{bde dang sdug bsngal sogs myong ba//} तांस्तानर्थानुपादाय सुखदुःखादिवेदनम् । प्र.वा.१२९क/२.२७६; संवेदनम् — {myong ba med pa gang gi tshig/} /{gang zhig tu ni 'jug par 'gyur//} संवेदनं विना कस्य क्व वचः सम्प्रवर्तताम् । प्र.अ. १५७ख/१७१; प्रतिसंवेदना — {rnam par smin pa myong bar nges pa ni/} {sems pa las gyur pa'i las kyi ste/} {snga ma bzhin no//} विपाकप्रतिसंवेदनानियमः सञ्चेतनीयस्य कर्मणः पूर्ववत् अभि.स.भा.४७क/६४; अनुभवनम् — {rnam par shes pa lnga'i tshogs dang ldan pa'i mi bde ba myong ba ni sdug bsngal lo//} पञ्चविज्ञानकायसम्प्रयुक्तमसातानुभवनं दुःखम् शि.स.१२५क/१२१; {reg pa myong ba ni tshor ba'o//} स्पर्शानुभवना वेदना शि.स.१२४ख/१२१; आस्वादनम्— {dri bsnams pa dang ro myong ba dang reg bya reg pa rnams kyi thun mong ma yin pa'i rgyu nyid la dbang byed pa'o//} ( आधिपत्यम्) गन्धघ्राणरसास्वादनस्प्रष्टव्यस्पर्शनानां चासाधारणकारणत्वे अभि.भा.५३क/१३६; विन्दनम् — {bde gshegs tshul khrims kyi/} /{dri gtsang snom dang 'phags chen dam chos ro/} /{myong dang} तथागतानां शुचिशीलजिघ्रणे महार्यसद्धर्मरसाग्रविन्दने ।। र.वि.११७क/८२; • कृ. १. अनुभूतः — {byis pa'i dus na myong ba de ni rjes dran bzhin//} बाल्येऽनुभूतमिव तत्समनुस्मरामि जा.मा.१७क/१८; {mthong ba dang myong ba'i mdzes pa dang} दृष्टानुभूतां शोभाम् ल.अ.६०क/६; संविदितः — {rang gis myong ba sngon du song ba can gyi thos pa la sogs pa'i 'du byed} शुभा(?श्रुता)दिसंस्कारो हि स्वसंविदिताभ्यासपूर्वकः प्र.अ.८०क/८७; आस्वादितः — {de yi gnas su rab 'khrungs pa'i/} /{'bras bu mchog ni bdag gis myong //} दिव्यं तदाश्रमोद्भूतं फलमास्वादितं मया । अ.क.१४४ख/६८.४२; समास्वादितः — {rab tu zhi ba'i bde ba'i ro myong ba de} तस्य समास्वादितप्रशमसुखरसस्य जा.मा.१३२क/१५२ २. अनुभूतवान् — {de de dag dang lhan cig tu lo du mar dga' ba myong ste} स ताभिः सह अनेकानि वर्षाणि रतिमनुभूतवान् अ.श.१००ख/९०; प्रत्यनुभूतवान् — {des na bdag cag}…{sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa rnam pa mang po myong ngo //} तेन वयं…विविधां तीव्रां प्रचण्डां दुःखां वेदनां प्रत्यनुभूतवन्तः शि.स.४४क/४२ ३. वेदयमानः — {de dag}… {yid du mi 'ong ba'i tshor ba myong bas} ते…अमनापां वेदनां वेदयमानाः अ.श.३८क/३३; • वि. प्रतिसंवेदी — {bsam gtan dang dga' ba'i zas kyi bde ba myong bar byang chub kyi shing drung du zhag bdun 'das par gyur to//} ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल. वि.१७७क/२६९; • उ.प. ज्ञः — {rab tu dben pa'i bde ba'i ro myong ba rnams ni 'dod pa la 'phyas kyi gnas dang gnod pa lta bur mi mthun par sems so//} प्रविवेकसुखरसज्ञानां विडम्बनेव विहिंसेव च कामाः प्रतिकूला भवन्ति जा.मा.९८क/११४; विद् — {'di ni sgra dmigs pa'i dus na lcag gis bsnun pa dang rlung gzhan myong bar brjod par rigs pa ma yin te} तदेतदयुक्तम्—शब्दोपलब्धिकाले कशाघातवातान्तरविदो वक्तुम् त.प. १८६क/८३३.
myong bar
अनुभवितुम् — {thams cad kyi sdug bsngal gyi gnas myong bar spro bar bya'o//} उत्सहे…सर्वदुःखवासमनुभवितुम् शि.स.१५४क/१४८; प्रतिवेदयितुम् — {sems can dmyal ba'i sdug bsngal de myong bar bzod kyi} उत्सहेऽहं नैरयिकं दुःखं प्रतिवेदयितुम् शि.स.९३ख/९३.
myong ba dang bcas pa
वि. आस्वादनसम्प्रयुक्तम् — {myong ba dang bcas pa'i bsam gtan} आस्वादनसम्प्रयुक्तध्यानम् म.व्यु.१६४४ (३७क).
myong ba dang bcas pa'i bsam gtan
पा. आस्वादनसम्प्रयुक्तध्यानम् म.व्यु.१६४४ (३७क); मि.को.१२०क ।
myong ba po
वि. रासकः — {dri med snom pa po yang med/} /{ro med myong ba po yang med//} न गन्धो नापि घ्राता च न रसो नापि रासकः । हे.त.६क/१४; स्वादयिता — {mthong ba po la sogs pa smos pas ni mthong ba po dang nyan pa po dang snom pa po dang myong ba po dang reg pa po dang rnam par shes pa po zhes bya ba 'di dag bsdu bar rig par bya'o//} द्रष्टादिग्रहणेन द्रष्टा श्रोता घ्राता स्वादयिता स्प्रष्टा विज्ञाता चेत्येषां ग्रहणं वेदितव्यम् अभि.स.भा.१६ख/२१.
myong ba yin
क्रि. अनुभवति — {da ltar yang yi dwags su gyur nas sdug bsngal mi bzad pa myong ba yin no//} इदानीमपि प्रेतभूतः प्रकृष्टतरं दुःखमनुभवति अ.श.११९क/१०९; वेद्यते — {gzung bar bya ba'i rnam pa sngon po la sogs pa nyid sim pa la sogs pa'i rang bzhin du myong ba yin no zhes kyang brjod par mi nus te} न च गृह्यमाणाकारो नीलादिः सातादिरूपो वेद्यते इति शक्यं वक्तुम् । न्या.टी.४३ख/६५; संवेद्यते — {'dir gzugs la sogs pa'i dngos po snang ba na dus gcig tu nang gi bde ba la sogs pa'i rnam par ni myong ba yin no//} इह च रूपादौ वस्तुनि दृश्यमाने आन्तरः सुखाद्याकारस्तुल्यकालं संवेद्यते न्या.टी.४३ख/६५.
myong bar gyis shig
क्रि. अनुभव — {las de'i 'bras bu myong bar gyis shig} तस्यैतत् कर्मफलमनुभव का.व्यू. २१५क/२७४.
myong bar gyur
= {myong gyur pa/}
myong bar gyur gyis
कृ. अनुभूतवान्— {de kho na'i phyir sdug bsngal chen po myong bar gyur gyis} तेनैव हेतुना महद्व्यसनमनुभूतवान् अ.श.२५२ख/२३२.
myong bar gyur pa
= {myong gyur pa/}
myong bar 'gyur
• क्रि. १. अनुभवति— {bcom ldan 'das de gang du skyes shing /} {bde ba'am sdug bsngal gang myong bar 'gyur ba} भगवन् स कुत्रोपपन्नः सुखं दुःखं वाऽनुभवति स.दु.९७ख/१२४; अनुभूयते— {de la phan gnod byas pa yi/} /{'bras bu 'phral du myong bar 'gyur//} तेषु कारापकाराणां फलं सद्योऽनुभूयते ।। अभि.को.१३क/४.५६; वेदयति म.व्यु.७२८१ (१०३ख) २. अनुभविष्यति — {dga' ba sna tshogs myong bar 'gyur ba dang} नानारतिमनुभविष्यन्ति सु.प्र.२६क/५०; प्रत्यनुभविष्यति — {de dag slar sems can dmyal ba chen po rnams su sems can dmyal ba'i sdug bsngal chen po de dag myong bar 'gyur te} ते पुनरेव तानि महानिरयेषु महान्ति महानिरयदुःखानि प्रत्यनुभविष्यन्ति अ.सा.१६१क/९१; प्रतिसंवेदयिष्यति — {lus kyi nang du mdangs rab tu bcug pas shin tu bde ba myong bar 'gyur} ओजःप्रक्षिप्तं च कायं सुखं च प्रतिसंवेदयिष्यति अ.सा.८२क/४६ ३. अनुभवेत् — {grong khyer rnams su dga' zhing rtse la dga' dgur spyod pa myong bar 'gyur ba dang} नगरेषु रतिक्रीडापरिभोगमनुभवेयुः शि.स.१५५क/१४९; अनुभूयेत— {sdug bsngal sogs}…{myong bar 'gyur//} दुखाद्यप्यनुभूयेत त.स.११ख/१३७; • कृ. वेदनीयम् — {de myong bar 'gyur ba'i 'du byed rnams kyang tshor ba dang 'dra bar brjod do//} वेदनावत्तद्वेदनीया अपि संस्कारा वेदितव्याः अभि.स्फु.१५३क/८७६; वेद्यम्— {bde ba myong 'gyur la sogs gsum//} सुखवेद्यादयस्त्रयः अभि.को.८क/३. ३१; सोढव्यम् — {srog 'chad pa yi tshor ba dag/} /{bdag nyid gcig pus myong bar 'gyur//} मयैवेकेन सोढव्या मर्मच्छेदादिवेदना ।। बो.अ.५ख/२.४१; निषेवितव्यम् — {rgyal po grongs na'ang 'chi la sogs pa yi/} /{sdug bsngal skyes na kun gyis myong bar 'gyur//} मृतेऽपि राज्ञो मरणादिदुःखं जातेन सर्वेण निषेवितव्यम् । जा.मा. १७२क/१९९; • वि. अनुभूतः — {de bas na myong bar 'gyur ba'i 'dra ba ni rnam par 'jog pa'i rgyu yin la} तस्मात् सारूप्यमनुभूतं व्यवस्थापनहेतुः न्या.टी.४६क/८३; • सं. वेदनीयता — {ngo bo nyid dang mtshungs ldan dang /} /{dmigs pa dang ni rnam smin dang /} /{mngon sum du ni gyur pa las/} /{myong 'gyur rnam pa lnga yin no//} स्वभावसम्प्रयोगाभ्यामालम्बनविपाकतः । सम्मुखीभावतश्चेति पञ्चधा वेदनीयता ।। अभि.को.१२ख/४.४९.
myong bar 'gyur ba
= {myong bar 'gyur/}
myong bar 'gyur ba nges pa
वि. नियतवेदनीयम् म.व्यु.२३११ (४५क).
myong bar 'gyur ba ma nges pa
वि. अनियतवेदनीयम् म. व्यु. २३१२ (४५क).
myong bar bya
= {myong bya/}
myong bar bya ba
= {myong bya/}
myong bar byed
= {myong bar byed pa/}
myong bar byed pa
• क्रि. प्रत्यनुभवति — {las dge ba dang mi dge ba rnams kyi 'bras bu rnam par smin pa 'dis myong bar byed pas myong ba ste} शुभाशुभानां कर्मणां फलविपाकं प्रत्यनुभवन्त्यनेनेत्यनुभवः त्रि.भा.१५१क/४०; स्वादयति — {za bar byed la zhes bya ba ni/} ।{za bar byed pa dang so sor sten par byed pa dang ldad par byed pa dang 'cha' bar byed pa dang mur bar byed pa dang myong bar byed pa dang 'thung bar byed pa dang 'jib par byed pa zhes bya ba ni rnam grangs yin no//} आहरतीति भुङ्क्ते, प्रतिनिषेवति, अभ्यवहरति, खादति, भक्षयति, स्वादयति, पिबति, चूषतीति पर्यायाः श्रा.भू.३३ख/८५; अनुभवति म.व्यु.७४८६ (१०६ख); वेदयति म. व्यु.१५१८ (३३क); वेदयते — {lus shin tu sbyangs pas bde ba myong bar byed do//} प्रश्रब्धकायः सुखं वेदयते श्रा.भू.२४क/६०; • सं. आस्वादः — {kham gyi zas myong bar byed pa la ltos nas} कवडीकाराहारास्वादापेक्षम् बो.भू.५३क/७०; अनुभवनम्— {gus par dga' ba myong bar byed pa'i rnam pa} सत्कृत्यप्रीत्यनुभवनाकारम् शि.स.१०७क/१०५; • पा. रसनम्, इन्द्रियभेदः — {lta dang nyan dang snom pa dang /} /{myong bar byed dang reg byed yid/} /{dbang po drug ste de dag gi/} /{spyod yul blta bar bya la sogs//} दर्शनं श्रवणं घ्राणं रसनं स्पर्शनं मनः । इन्द्रियाणि षडेतेषां द्रष्टव्यादीनि गोचरः ।। प्र.प. ३८क/४३.
myong bar byed pa yin
क्रि. प्रत्यनुभवति म.व्यु.२१५ (६ख).
myong bar ma gyur cig
क्रि. माऽनुभवेयम् — {de'i las kyi rnam par smin pa myong bar ma gyur cig} मा अस्य कर्मणो विपाकमनुभवेयम् अ.श.२१६ख/१९९.
myong bar 'tshal ba
वि. अनुभवितुकामः लो.को.१८५९.
myong bar mdzad
= {myong bar mdzad pa/}
myong bar mdzad pa
• क्रि. संवेदयते— {gang yang lce'i dbang pos reg nas ro la sogs pa de dag myong bar mdzad na/} {de 'jig rten smad par bya ba nyid du 'gyur na} यो रसनादीन्द्रियसंसर्गेण तान् रसनादीन् संवेदयते स लोकसंवृत्या निन्द्यो भवेत् त.प.२९१ख/१०४६; • वि. आस्वादकः — {kye ma'o chos kyi gter myong bar mdzad pa/} {bdud rtsi'i gter bsags pa lta bu rgya mtsho dang mnyam pa khyod la dpag mi nus so//} अहो धर्मनिधानास्वादकोऽमृतनिधिरिव सञ्चय अनवगाहोऽसि, सागरो यथा का.व्यू.२३६क/२९८.
myong bya
• क्रि. अनुभवेयम् — {bdag ni}…{sdug bsngal gyi tshor ba'i phung po thams cad bdag nyid kyi lus 'dis myong bar bya'o//} अहं च…सर्वदुःखवेदनास्कन्धमनेन स्वकेन शरीरेणानुभवेयम् शि.स.१५४ख/१४८; • सं. = {myong bya nyid} भवितव्यता — {sdug bsngal de des spyad bya zhing /} /{khyod kyis kyang ni sdig pa thob/} /{sa skyong de dang khyod kyi 'di/} /{myong bar bya ba mtshungs pa nyid//} दुःखं तत्तेन भोक्तव्यं प्राप्तव्यं किल्बिषं त्वया । तव तस्य च भूपाल तुल्यैषा भवितव्यता ।। अ.क.३३९ख/४४.३८; द्र.— {nges par myong bya} भवितव्यता अ.क.३६०क/४८. ३१; • कृ. संवेद्यम् — {de phyir de ni nang nyid dang /} /{myong bya nyid phyir sems yin no//} तस्मात् त आन्तरा एव संवेद्यत्वाच्च चेतनाः । प्र.वा.१२८ख/२.२७४.
myong bya nyid
भवितव्यता — {thub pas der smras bzhin bzang ma/} /{'di ni khyod kyis myong bya nyid//} तामुवाच मुनिर्मुग्धे तवैषा भवितव्यता ।। अ.क.१०५क/६४.२०५; संवेद्यत्वम् — {de phyir de ni nang nyid dang /} /{myong bya nyid phyir sems yin no//} तस्मात् त आन्तरा एव संवेद्यत्वाच्च चेतनाः । प्र.वा.१२८ख/२.२७४.
myong byed
= {myong bar byed pa/}
myong ma yin
क्रि. नानुभवति — {rang gi bdag nyid myong min la/} /{gzhan dag gis kyang myong ma yin//} स्वात्मानं नानुभवति न चान्येनानुभूयते ।। बो.अ.३४ख/९.१०१; नानुभूयते— {stobs dang ldan pas zil mnan phyir/} /{gal te de myong ma yin na//} बलीयसाभिभूतत्वाद्यदि तन्नानुभूयते । बो.अ.३४क/९.९०.
myong min
= {myong ma yin/}
myos
= {myos pa/}
myos gyur
= {myos par gyur pa/}
myos gyur pa
= {myos par gyur pa/}
myos 'gyur
• क्रि. सम्मुह्यति— {dri de dag gis mi 'phrogs/} {de dag gis myos par mi 'gyur ro//} न च तैर्गन्धैः संह्रियते, न सम्मुह्यति स.पु.१३४ख/२१३; मुह्यति लो.को.१८६०; • वि. मदनीयम् — {myos par 'gyur ba 'thung ba na'o//} पाने मदनीयस्य वि.सू.४६ख/५९; प्रमोहनम् — {mdo 'dis skye bo byis pa myos par 'gyur//} सूत्रमिमं बालजनप्रमोहनम् स.पु.३७क/६५; विह्वलः — {skrag pas mi gtsang lus gos shing /} /{myos par 'gyur tshe ci zhig bya//} त्रासोच्चारविलिप्ताङ्गो विह्वलः किं करिष्यसि ।। बो.अ.२०ख/७.१०; मद्यपः — {phyag rgya dang bral ba slob dpon gang zhig 'thung byed de ni yul can du 'gyur te myos par 'gyur ro zhes pa'i don te} अन्यद्वा मुद्राहीनः पिबेद् य आचार्यः, स भवति विषयी, मद्यप इत्यर्थः वि.प्र.१६६क/३.१४७; • सं. १. उन्मादः — {myos 'gyur rig sngags sdug bsngal rgyur 'gyur ba/} /{sdig pa'i ma mo'i byur ngan mngon sum bzhin//} उन्मादविद्यां व्यसनप्रतिष्ठां साक्षादलक्ष्मीं जननीमघानाम् । जा.मा.९३ख/१०७ २. = {chang} मद्यम् — {ji ltar dug dang myos 'gyur sogs/} /{de las mtshungs gzhan snang phyir dang //} यथा हि विषमद्यादेस्तदन्यसमतेक्षणात् । त.स.१०३ख/९१०; {myos par 'gyur ba 'thung ba} मद्यपानम् वि.सू.४६ख/५९; मदिरा — {bdag nyid chung ngu rnams ni myos 'gyur gang /} /{dpal de de la ming ni don bzhin 'gyur//} अल्पात्मनां या मदिरेव लक्ष्मीर्बभूव सा तत्र यथार्थनामा ।। जा.मा. ७ख/७.
myos ldan
वि. समदः — {dman pa'i rlung gi rol pas bskyod par gyur pa'i dga' ma yi/} /{bzhin ni myos ldan pad+ma'i dri bzang tshogs pa'i snying po can//} तनुपवनविलासैः कीर्यमाणः प्रियायाः समदवदनपद्मामोदसम्भारसारः । अ.क.१४९ख/१४.१२३.
myos pa
• सं. १. मदः [1] विकारविशेषः — {ngang pa'i rgyal po rnams dag ni/} /{myos pa'i gdangs snyan ca co 'phel//} कूजितं राजहंसानां वर्द्धते मदमञ्जुलम् । का.आ.३३३क/२.३३१; {myos pa'i gdangs snyan can/} /{khu byug sgra} कोकिलागिरः…मदकलाः का.आ.३३२ख/२.३१४; {ting 'dzin myos pas rab myos te/} /{mtha' mar phyin pa de la med//} समाधिमदमत्तास्ते… निष्ठागतिर्न तस्यास्ति ल.अ.१०९क/५५ [2] हस्तिगण्डजलम्— {nags kyi glang po myos pa'i tig ta'i ro dang} तिक्तैर्वनगजमदैः मे.दू. ३४३क/१.२० [3] मादकता— {dper na phabs la sogs pa las myos pa'i nus pa bzhin no//} यथा किण्वादिभ्यो मदशक्तिः प्र.अ.४७क/५४; {chang la brten pa'i myos pa'i nus pa} मदशक्तिस्तु मद्याश्रिता प्र.अ. ४७क/५४; {gang zhig 'thungs na myos pas dran brlag ste//} यां पीतवन्तो मदलुप्तसंज्ञाः जा.मा.९३क/१०६ [4] = {dregs pa} दर्पः— {myos pa ni dregs pa'o//} मदः दर्पः त.प.१०९क/६६८ २. उन्मादः — {bdag ni 'dod 'bras la chags pa/} /{de yis rab tu zlog gyur kyang /} /{lang tshos myos pa'i skyon gyis ni/} /{zlog par ma gyur ci zhig bya//} वारिताऽपि परं तेन मम कामफलस्पृहा । यौवनोन्माददोषेण न निर्वृत्ता करोमि किम् ।। अ.क.१४९क/६८.९०; {'dod pa'i gtam gyis myos pa song /} /{lang tsho yi ni rims dag nyams//} गतः कामकथोन्मादो गलितो यौवनज्वरः । का.आ.३३०क/२.२४५ ३. = {brgyal ba} मोहः, मूर्च्छा — {myos bsangs nas snying rje rje skad du ngu zhing phyogs der dong ngo //} मोहप्रत्यागताश्च करुणार्तस्वरं रोदमानास्तं देशमभिजग्मुः सु.प्र.५७क/११२; कश्मलम्—मूर्च्छा तु कश्मलं मोहः अ.को.१९३ख/२.८.१०९; कशति तनूकरोतीन्द्रियप्रचारमिति कश्मलम् । कश गतिशातनयोः अ.वि.२.८.१०९; सम्मूर्च्छनम्— {mngal du zhugs pa na khu ba dang khrag gi nang na rnam par shes pa myos pas nyon mongs par byed do//} गर्भाधाने शुक्रशोणिते विज्ञानसम्मूर्च्छनात् क्लिश्यते म.टी.२०८ख/३१; • पा. मदनम्, मदनविकारः — {'o dang 'khyud pa byas nas ni/} /{de bzhin b+ha gar reg pa nyid/} /{skyes pa'i sna ni gzhib pa nyid/} /{ma mchu'i sbrang rtsi btung ba nyid/} /{rtag tu myos pa'i mtshan ma las/} /{bo la ldan pas lag pas bya/} चुम्बनालिङ्गनं कृत्वा भगस्पर्शं तथैव च । वृषणं नरनासायाः पानमधरमधोश्च ।। मदनाङ्गकरैः कर्म बोलवान् कुरुते सदा । हे.त.२९ख/९८; {nA da ldan bdag rang gi blo/} /{myos min 'dod pa 'ga' yang med//} नादिनोऽमदना धी स्वा न मे काचन कामिता । का.आ.३३७ख/३.७५; • वि. १. मत्तकः — {nad med rgyags pas myos pa dang /} /{lang tsho longs spyod dregs myos te//} आरोग्यमदेन मत्तका यौवनभोगमदेन मत्तकाः । वि.व.२५६ख/२.१५९; क्षीवः — {rgyags pas myos pa sa yi dbang //} मदक्षीवाः क्षितीश्वराः अ.क.२४८क/२९.१२; {'dod pas myos pa} मदनक्षीवाः अ.क.१४९ख/१४.१२२; सोन्मादः — {'dzum pa'i mdangs dkar myos byed ma zhes pa/} /{'di ltar bdag ni myos pa bzhin du byed//} उन्मादयन्तीति शुचिस्मितायास्तथा हि सोन्मादमिवाकरोन्माम् ।। जा.मा.७५क/८६; सोन्मादस्तून्मदिष्णुः अ.को.२०७ख/३.१.२३; उन्मादेन सह वर्तत इति सोन्मादः अ.वि.३.१.२३; उन्मादितः — {'di byad bzhin bzang ches pas gdon mi za bar rgyal po de sems myos nas} अनया हि रूपशोभया नियतमस्योन्मादितहृदयस्य जा.मा.७३ख/८५; • भू.का.कृ. १. मत्तः — {nu ma mngon dga' glang chen myos bum mtho//} मत्तेभकुम्भोच्चकुचाभिरामाः अ.क.३५७क/४८.१.; {byad gzugs kyis rgyags pas myos} रूपमदमत्तः अ.श.१६७ख/१५५; {chags myos} रागमत्ताः अ. क.८५क/८.६९; उन्मत्तः — {ma myos} अनुन्मत्तः का.आ.३२९ख/२.२२६; प्रमत्तः — {glang chen long ba myos bzhin} …{de yis rang gi rgyud ni nyams byed} सोऽन्धगजप्रमत्त इव तत् तन्त्रं स्वकं ध्वंसयेत् वि.प्र.१०९क/१, पृ.३; मोहितः — {rang gi rtog pas myos pa yi/} /{byis pa rnams kyis mi shes so//} न च बालावबुध्यन्ते मोहिता विश्व (निज?)कल्पनैः ।। ल.अ.५८ख/४ २. = {brgyal ba} मूर्च्छितः — मूर्च्छाले मूर्तमूर्च्छितौ अ.को.१७४ख/२.६. ६१; मूर्च्छाऽस्य सञ्जाता मूर्च्छितः अ.वि.२.६.६१.
myos pa can
वि. क्षीबः — {sbrang rtsi'i brtul zhugs sbrang rtsis myos pa can/} /{ku mud 'byung gnas ci yang rab dgar gyur//} अभून्मधुक्षीबमधुव्रतानां कोऽपि प्रमोदः कुमुदाकराणाम् ।। अ.क.३०४क/१०८.११४.
myos pa dang ldan pa
= {myos ldan/}
myos pa las sangs
= {myos pa sangs/}
myos pa sangs
वि. मोहप्रत्यागतः लो.को.१८६०.
myos pa srung ba
मत्तवारणः — {de'i steng du rtsa ba'i myos pa srung bzhin du myos pa srung ba ste} तदुपरि मूलमत्तवारणवद् मत्तवारणम् वि.प्र.१२१क/३.३९.
myos pa'i gdangs snyan
वि. मदमञ्जुलम् — {ngang pa'i rgyal po rnams dag ni/} /{myos pa'i gdangs snyan ca co 'phel//} कूजितं राजहंसानां वर्द्धते मदमञ्जुलम् । का.आ.३३३क/२.३३१; द्र. {myos pa'i gdangs snyan can/}
myos pa'i gdangs snyan can
वि. मदकलः, ओ ला — {yid 'ong chags pa 'phel bar byed/} /{'jam zhing myos pa'i gdangs snyan can/} /{khu byug sgra ni thos gyur te//} मधुरा रागवर्धिन्यः कोमलाः कोकिलागिरः । आकर्ण्यन्ते मदकलाः का.आ.३३२ख/२.३१४.
myos pa'i nus pa
मदशक्तिः — {dper na phabs la sogs pa las myos pa'i nus pa bzhin no//} यथा किण्वादिभ्यो मदशक्तिः प्र.अ.४७क/५४; {chang dang bu ram chang la sogs pa'i rdzas la myos pa'i nus pa brten pa yin yang rnam pa dbyer yod par gnas pa yin te} सुरासवादेर्द्रव्यस्याऽऽश्रिता मदशक्तिर्विनिर्भागेन वर्तते प्र.अ. ११७क/१२५.
myos pa'i mtshan ma
मदनाङ्कः — {'o dang 'khyud pa byas nas ni/} /{de bzhin b+ha gar reg pa nyid/} /{skyes pa'i sna ni gzhib pa nyid/} /{ma mchu'i sbrang rtsi btung ba nyid/} /{rtag tu myos pa'i mtshan ma las/} /{bo la ldan pas lag pas bya/} चुम्बनालिङ्गनं कृत्वा भगस्पर्शं तथैव च । वृषणं नरनासायाः पानमधरमधोश्च ।। मदनाङ्ककरैः कर्म बोलवान् कुरुते सदा । हे.त.२९ख/९८.
myos par gyur
= {myos par gyur pa/}
myos par gyur pa
• भू.का.कृ. मत्तः — {sha dag za zhing khrag 'thung myos par gyur pa'i stag mo ni//} आमिषाहरणशोणितपानमत्तां व्याघ्रीम् अ.क.१८ख/५१.४६; विह्वलीभूतः — {'dod pa'i don gyis myos gyur pa//} कामार्थं विह्वलीभूतान् गु.स.११२ख/४९; मोहमुपगतः लो.को.१८६०; • वि. क्षीवः — {'di yi rkang bkod khur gyis ni/} /{phyogs kyi 'khor lo 'khor ba bzhin/} /{rkang pas 'thung rnams rjes snyog bzhin/} /{sa rnams kun 'khrul myos pa bzhin//} भ्रमतीव दिशां चक्रमनुयान्तीव पादपाः । पादन्यासभरेणास्य क्षीवेणाऽऽघूर्णते क्षितिः ।। अ.क.५ख/१.३७; {bde bas myos gyur} सुखक्षीबाः अ.क.३४०ख/४४.५१.
myos par gyur pa'i btung ba spong ba
मद्यपानविरतिः मि. को.१२२क ।
myos par 'gyur
= {myos 'gyur/}
myos par 'gyur ba
= {myos 'gyur/}
myos par 'gyur ba 'thung ba
पा. मद्यपानम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {myos par 'gyur ba 'thung ba'i ltung byed do//} ( इति) मद्यपान (ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.४७क/५९.
myos par 'gyur ba'i btung ba spong ba
मद्यपानाद् विरतिः — {myos par 'gyur ba'i btung ba spong ba gcig pu ni bag yod pa'i yan lag ste} एकमप्रमादाङ्गं मद्यपानाद् विरतिः अभि.भा.१८२क/६२३; मद्यपानविरतिः म.व्यु.८६९७.
myos par byas pa
भू.का.कृ. मत्तः — {lha rnams lha yi khang pa ru/} /{so so'i} (?{so yi} ){'od kyis dal bur rgyu/} /{dri bzang rdzing bur myos byas pa/} /{de rnams da ni rgan mo} (?{bying ba} ){bzhin//} सुराः सुरालये स्वैरं भ्रमन्ति दशनार्चिषा । मज्जन्त इव मत्तास्ते सौरे सरसि सम्प्रति ।। का.आ.३३८ख/३.११३.
myos byas pa
= {myos par byas pa/}
myos par byed pa
= {myos byed/}
myos pas myos
वि. मदमत्तः — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams ni byang chub sems dpa'i sa brgyad pa la 'gog pa'i snyoms par 'jug pa'i bde ba'i myos pas myos te} श्रावकप्रत्येकबुद्धा अष्टम्यां बोधिसत्त्वभूमौ निरोधसमापत्तिसुखमदमत्ताः ल.अ.१४०क/८७.
myos byed
• वि. मोदकः — {de yi myos byed ro 'dzin rjes mthun pa/} /{sems dga' mdza' ba'i rang bzhin rtse dga' dang /} /{bsngags pa bdud rtsi gus mchod 'ching ba yis/} /{'phags pa'i ri dwags de ni rgyas bzhin bcings//} तैर्मोदकैः सा रसनानुकूलैश्चित्तोत्सवैः प्रेममयैर्विलासैः । कर्णामृतैश्च प्रणयोक्तिबन्धैस्तं वागुरेवार्यमृगं जहार ।। अ.क.१२१क/६५.३९; उन्मादकारिणी — {'khor ba chu srin 'byung gnas su/} /{rnam pa mang pos myos byed cing /} /{srog 'phrog nag po brtsegs pa yi/} /{ri mo} (?{lo ma} ){bud med rnam par rgyu//} विविधोन्मादकारिण्यः संसारमकराकरे । चरन्ति प्राणहारिण्यः कालकूटच्छदाः स्त्रियः ।। अ.क.८४ख/८.६३; • सं. १. = {chang} आसवः — {de nas gzhan yang myos byed dag/} /{btso ba yang dag rab bshad bya//} अथातः सम्प्रवक्ष्याम्यासवानाञ्च पाचनम् । स.उ.२९८क/२६.१; मदिरा — सुरा…मदिरा कश्यमद्ये अ.को.२०५क/२.१०.४०; मदयतीति मदिरा । मदी हर्षे अ.वि.२.१०.४० २. मदनः, वृक्षविशेषः — {myos byed kyi tsher ma rnams kyi phur bus gdab par bya'o//} मदनकण्टकैः…कीलयेत् वि.प्र.१०१क/३.२२ ३. = {gla rtsi} मदः, कस्तूरी मि.को.५३ख; • ना. = {'dod lha} मदनः, कामदेवः — {de yi chung ma 'dod pa'i stobs/} /{zhes la myos byed ltar mdzes bu/} /{rtas byin zhes ni bya ba dag/} /{lus bzhin du ni dga' ba byung //} तस्य कामबलाख्यायां जायायां मदनद्युतिः । अश्वदत्ताभिधानोऽभूत् पुत्रः काय इव प्रियः ।। अ.क.२३१क/८९.१२२; मदनो मन्मथो मारः प्रद्युम्नो मीनकेतनः ।। अ.को.१२९क/१.१.२५; मदयतीति मदनः । मदी हर्षग्लेपनयोः अ.वि. १.१.२५.
myos byed kyi 'bras
= {myos byed kyi 'bras bu/}
myos byed kyi 'bras bu
मदनफलम् — {rab tu myos ma dbang du bya bar 'dod pas mya ngan med pa'i brgyad la mya ngan med pa'i 'og tu song ste/} {gos dmar po bgos nas myos byed kyi 'bras bu bza'} प्रमदां वशीकर्तुकामेन अशोकाष्टम्यां अशोकतलं गत्वा रक्तवस्त्रं परिधाय मदनफलं भक्षयेत् हे.त.४क/१०.
myos byed kyi tsher ma
मदनकण्टकः — {bdud rtsi lnga dang bcas pas gzugs brnyan byas nas 'khor lo drug dang} …{myos byed kyi tsher ma rnams kyis phur bus gdab par bya'o//} पञ्चामृतसहितेन प्रतिकृतिं कृत्वा मदनकण्टकैः षट्चक्रेषु कीलयेद् वि.प्र.१०१क/३.२२.
myos byed dga' ba
मदनोत्सवः — {de nas dge ba'i rnam smin bzhin/} /{snying la kun dga' ster byed pa/} /{dus kyis myos byed dga' ba yi/} /{dpyid ni yang dag byung gyur cing //} अथ कालेन सम्प्राप्ते वसन्ते मदनोत्सवे । विपाके सुकृतस्येव हृदयानन्ददायिनि ।। अ.क.२०४ख/२३. १६.
myos byed ma
ना. उन्मादयन्ती, पौरमुख्यस्य दुहिता — {de bas na gnyen rnams kyis kyang /} {de'i ming myos byed ma zhes btagaso//} अतश्च तस्या उन्मादयन्तीत्येव बान्धवा नाम चक्रुः जा.मा.७२ख/८४; {'dzum pa'i mdangs dkar myos byed ma zhes pa/} /{'di ltar bdag ni myos pa bzhin du byed//} उन्मादयन्तीति शुचिस्मितायास्तथा हि सोन्मादमिवाकरोन्माम् ।। जा.मा.७५क/८६.
myos ma
वि. मत्ता — {dga' ba'i dga' ston dga' ba'i khyad par du myos ma/}…/{bdag la mdzes ldan nyid kyi 'bras bu 'ga' yang med//} रतोत्सवामोदविशेषमत्तया न मे फलं किञ्चन कान्तिमत्तया ।। का.आ.३३६क/३.४१.
myos min
वि. अमदनः — {nA da ldan bdag rang gi blo/} /{myos min 'dod pa 'ga' yang med//} नादिनोऽमदना धी स्वा न मे काचन कामिता । का.आ.३३७ख/३.७५.
"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत_सैन_नेगी-कृतः)/भाग-१४&oldid=509168" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्