तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-१६
- tsha
- १. व्यञ्जनाष्टादशवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas rkan dang /} {byed pa lce dbus/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba/} {phyi'i rtsol ba srog chen sgra med} बो.को.२२४१ । २. छ (देवनागरीवर्णः) — {tsha zhes brjod pa dang 'dod pa'i 'dod chags spang ba'i sgra byung ngo //} छकारे छन्दरागप्रहाणशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९ । ३. = {tsha ba/} ।4. = {tsha bo/} ।5. पदांशः — {snag tsha} मसिः हे.त.२६ख/८८ ६. {tshwa} इत्यस्य स्थाने ।
- tsha dus
- = {tsha ba'i dus/}
- tsha drag
- वि. खरम् — {tsha ba rab tsha tsha drag go//} तिग्मं तीक्ष्णं खरम् अ.को.१३६क/१.३.३५; खनतीति खरम् । खनु अवदारणे अ.वि.१.३.३५.
- tsha gdung
- आतपः — {de ltar rab gdung blon po rnams/} /{rgyal srid gsar pa'i tsha gdung la/} /{dbang chen sde yi zla ba ni/} /{rab tu blta bar 'dod par gyur/} नवराज्यातपे तीव्रे मन्त्रिणामिति शोचताम् । महेन्द्रसेनचन्द्रस्य स्पृहा सन्दर्शनेऽभवत् ।। अ.क.१७९क/७९.४४.
- tsha ba
- • क्रि. पीड्यति स्म— {bdag lus khab kyis gtsags bzhin tsha//} सूचीभिरिवाङ्गमङ्गं पीड्यन्ति स्म सु.प्र.५८क/११६ • सं. १. तापः — {zla ba'i kun dga' nyi ma'i rab gsal dang /} /{me yi tsha ba rlung gi mgyogs pa dang //} ह्लादः शशाङ्कस्य रवेः प्रकाशः तापः कृशानोः पवनस्य वेगः । अ.क.२६२ख/९६.१; {so ga'i tsha ba la} ग्रीष्मतापे अ.क.२८२ख/३६.२८; सन्तापः — {gnad chad pa'i tshor ba dag ces pa ni skom pa dang lus tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal} मर्मच्छेदादिवेदनेति पिपासागात्रसन्तापादिदुःखम् बो.प.६५क/३१; आतपः — {lus rlung dang tsha bas gdungs pa} वातातपकर्षितशरीरम् वि.व.२०८क/१.८२; {zhing las la chags grang ba dang /} /{rlung dang tsha bas nyen pa des//} स क्षेत्रकर्मनिरतः शीतवातातपक्षतः । अ.क.७२क/६१.३; दाहः — {ji ltar lcags la tsha ba dang /} /{mig la rab rib zhi ba ltar//} दाहशान्तिर्यथा लोहे दर्शने तिमिरस्य च । सू.अ.१५५ख/४१; परिदाहः — {'di ni khyod kyi lus kyi sdug bsngal tsha ba zhi bar byed pa yin no//} इयं ते कायिकस्य दुःखस्य परिदाहशमनी अ.श.१९ख/१६; उष्मः — {so ga'i tsha ba mi bzad dpal/} /{ji lta ji ltar rnam 'phel ba/} /{de lta de ltar lus can rnams/} /{sred pa'i yongs su gdung ba 'phel//} यथा यथा विवर्धन्ते ग्रीष्मोष्मविषमाः श्रियः । तथा तथा ज्वलत्येव तृष्णातापः शरीरिणाम् ।। अ.क.९२ख/९.७४; {zhe sdang tsha gdung la yang shin tu bsil//} द्वेषोष्मतप्तेऽप्यतिशीतलानि अ.क.७९ख/८.१; उष्मा — {lang tsho tsha bas rab gdungs pa/} /{khyod kyis spyod pa ji ltar bsrung //} कथं रक्षसि चारित्रं सन्तप्ता यौवनोष्मणा । अ.क.२३२क/८९.१३३; उष्णः, ओ णम् — {tsha bas nyam thag bsil bar shog//} उष्णार्ताः सन्तु शीतलाः बो.अ.३७ख/१०.५; {mi 'khrugs pa'i brtson 'grus ni grang ba dang tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal gyis mi 'khrugs pa'i phyir ro//} अक्षोभ्यवीर्यं शीतलोष्णादिभिर्दुःखैरविकोपनतः सू.व्या. २०८ख/११२; घर्मः — {tsha ba dang rlung dang char pa'i gnod pas mi reg par bya ba'i phyir} घर्मवातवर्षोपद्रवेणास्पृष्ट्यै वि.सू.७२क/८९; {tsha bas mngon par gdungs pa la} घर्माभितप्तस्य श्रा.भू.२२ख/५४; तेजः — {nang gi so so'i lus zin pa dang zin par gyur pa la/} {tsha ba dang tsha bar gyur pa dang /} {dro ba dang dro bar gyur pa yod pa gang yin pa ste} यदध्यात्मं प्रत्यात्मं तेजस्तेजोगतमूष्मा ऊष्मागतमुपगतमुपादत्तम् श्रा.भू.८२ख/२१४; तिग्मम् — {tsha ba rab tsha tsha drag go//} तिग्मं तीक्ष्णं खरम् अ. को.१३६क/१.३.३५; तेजयतीति तिग्मम् । तिज निशातने अ.वि.१.३.३५ । २. कटुकः, रसभेदः म.व्यु.१९०१ (४०क); मि.को.१५क ३. शुक्तम् — {dper na 'o ma la brten nas zho 'byung ba dang /} {mngar po la brten nas tsha ba 'byung ba lta bu yin te} यथा क्षीरं प्रतीत्य दधि, मधु प्रतीत्य शुक्तम् अभि.भा.८३क/११९४; चुक्रम् म.व्यु.५७१२ (८३ख); मि.को.४०ख । ४. = {tsha ba nyid} औष्ण्यम् — {de la mi 'khrul pa'i me'i tsha ba la ni 'jig rten na rang bzhin zhes brjod la} अग्नैरौष्ण्यं हि लोके तदव्यभिचारित्वात् स्वभाव इत्युच्यते प्र.प.८२क/१०५; उष्णिता — {chu ha cang tsha na phyi ma rnams la sbran par bya'o//} शिष्टानामत्युष्णितायां जलस्यारोचनम् वि. सू.६क/६; • ना. तपनः, नरकः — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang thig nag dang 'dus 'joms dang ngu 'bod dang ngu 'bod chen po dang tsha ba dang rab tu tsha ba dang mnar med pa dang chu bur can dang chu bur rdol dang so thams thams dang kyi hud zer dang a chu zer dang ud pa la ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः सञ्जीवं कालसूत्रं सङ्घातं रौरवं महारौरवं तपनं प्रतापनमवीचिमर्बुदं निरर्बुदमटटं हहवं हुहुवमुत्पलं पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; {tsha ba ni gang du sems can rnams me la sogs pas gdung bar byed pa'o//} तपनः, यत्राग्न्यादिभिस्तप्यन्ते सत्त्वाः अभि.स्फु.२४३क/३८१; तापनः — {tsha ba rab tsha ba}…/{dmyal ba nas ni shi 'phos bdag/} /{mi yi srid pa thob nas yang //} तापनेऽथ प्रतापने ।। नरकात् प्रच्युतश्चाहं लब्ध्वा वै मानुषं भवम् । वि.व.२९१क/१.११३ • वि. १. तप्तः — {bye ma tsha ba} तप्तवालुका अ.क.६९क/६०.५; {rtag tu tsha ba'i zangs chen ni/} /{'di dag 'jig pa med pa'i gnas//} एतासु नित्यतप्तासु कुम्भीष्वेवाक्षयः क्षयः ।। अ.क.१११ख/१०.१३२; सन्तप्तः — {'dod pas gzir ram tsha bas gdungs/} /{zhes pa nges med byed pa'i tshig/} कामार्ता घर्मसन्तप्तेत्यनिश्चयकरं वचः । का.आ.३३९ख/३.१४३; उष्णकः — {uSh+Na ka ni}…{tsha ba} श्री.को.१६५क; तीक्ष्णः — {de nyi ma gung la nyi ma'i 'od zer tsha bas gdungs nas dpung gi tshogs dang bcas te phan tshun 'khor 'khor nas lam yang ma rnyed do//} स मध्याह्ने तीक्ष्णसूर्यरश्मिपरितापितः सबलौघ इतश्चामुतश्च परिभ्रमति, मार्गं च नासादयति अ.श.२५०क/२२९ । २. कटुः — {sman tsha ba bsten pa bzhin du mi byed} न तु कटुभैषज्यमिव निषेवमाणः करोति बो.भू.९३ख/११९; कटुकः, ओ का — {mi sdug pa'i 'bras bu rnam par smin pa mi bzad cing /} {mchog tu tsha ba so sor nyams su myong ba 'di lta bu} ईदृशं रौद्रं परमकटुकमनिष्टं फलविपाकं प्रत्यनुभूयमानम् बो.भू.८१ख/१०४; {lus la gdung bar byed pa'i sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa tsha ba myong ste} शरीरोपतापिकां दुःखां तीव्रां खरां कटुकां वेदनां वेदयन्ते ल.वि.१२१ख/१८१.
- tsha ba nyid
- • सं. औष्ण्यम् — {'dod ldan gyis ni gzhan la de/} /{bsil ba khas blangs bdag nyid la/} /{tsha ba nyid du rab bstan phyir/} /{'di ni yul la bsnyon pa 'o//} शैशिर्यमभ्युपेत्यैव परेष्वात्मनि कामिना । औष्ण्यप्रदर्शनात्तस्य सैषा विषयनिह्नुतिः ।। का.आ.३३२क/२.३०३ • पा. उष्णत्वम्, तेजोधातोः लक्षणम् — {'dir lus la sa ni sra ba'o//} {chu ni gsher ba'o//} {me yang tsha ba nyid do//} {gang gi phyir bskum pa rkyong bar byed pa'i rlung ni yang ba nyid do//} इह शरीरे पृथिवी कठिनम्, अम्बु द्रवम् । अपि हविरुष्णत्वं च वायुर्लघुत्वम्, यतः सङ्कोचनं प्रसारणं करोति वि.प्र.२३३ख/२.३३.
- tsha ba ma
- पा. ऊष्मा, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}…{mi phyed ma dang}… {tsha ba ma dang}… {bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…अभेद्या…ऊष्मा…मारदारिका ।। हे.त.२ख/४.
- tsha ba med pa
- अनातपः — {tshA ya nyi ma'i chung ma mdzes/} /{gzugs brnyan tsha ba med rnams la'o//} छाया सूर्यप्रिया कान्तिः प्रतिबिम्बमनातपः ।। अ.को.२२९क/३.३. १५७; अनातपो गृहवृक्षाद्यावरणकृतः प्रकाशाभावः अ.विव.३.३.१५७.
- tsha ba med par 'gyur
- क्रि. दाहो विगच्छति म.व्यु.६५३६ (९३ख).
- tsha ba shing
- तापसतरुः, वृक्षविशेषः — अथ द्वयोः ।। इङ्गुदी तापसतरुः अ.को.१५७क/२.४.४६; तापसानां तरुः तापसतरुः अ.वि.२.४.४६.
- tsha ba gsum
- = {tsha gsum/}
- tsha ba'i dus
- = {sos ka} तापनकालः, ऋतुविशेषः — {tsha ba'i dus na gsher bas de mnan no//} आर्द्रमृत्तिकया तापनकाले तदवष्टम्भः वि.सू.७७क/९४; निदाघकालः — {gang gi tshe tsha ba'i dus su dge slong skom pa rnams gung skyems la dge 'dun gyi nang du 'du ba de'i tshe yang de mi 'ong ngo //} यदा निदाघकाले भिक्षवस्तृषार्ताः पानकस्यार्थे सङ्घमवतरन्ति, तदाऽप्यसौ नावतरति अ.श.२२९क/२११; तपः — ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः ।। अ.को.१३७ख/१.४.१९; तपतीति तपः । तप सन्तापे अ.वि.१.४.१९; ऊष्मकः— ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः ।। अ.को.१३७ख/१.४.१९; ऊष्माणं करोतीति ऊष्मकः अ.वि.१.४.१९; निदाघः — {ni dA g+ha ni tsha ba'i dus} श्री.को.१७४ख ।
- tsha ba'i dmyal ba
- = {tsha dmyal/}
- tsha ba'i 'od zer can
- = {nyi ma/}
- tsha ba'i yo byad
- उष्णोपकरणम्— {grang ba'i tshe grang ba'i yo byad rnams dang tsha ba'i tshe tsha ba'i yo byad rnams dang /} {sman pas bstan pa'i zas rnams dang} शीते शीतोपकरणैरुष्णे उष्णोपकरणैर्वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः अ.श.९क/८.
- tsha ba'i sems can dmyal ba
- उष्णनरकाः, नरकभेदः — {tsha ba'i sems can dmyal ba gang yin pa de dag tu ni bsil bar gyur te 'bab bo/} /{grang ba'i sems can dmyal ba gang yin pa de dag tu ni dro bar gyur te 'bab bo//} ये उष्णनरकास्तेषु शीतीभूता निपतन्ति, ये शीतनरकास्तेषूष्णीभूता निपतन्ति अ.श.३ख/२.
- tsha bar byed pa
- = {tsha byed/}
- tsha bas nyam thag
- वि. उष्णार्तः — {tsha bas nyam thag bsil bar shog//} उष्णार्ताः सन्तु शीतलाः बो.अ.३७ख/१०.५.
- tsha bas gdungs pa
- • सं. दाहः — {brgya byin gyis dbang chen gyi char yang phab/} {ser bu'i bsil ba yang btang ste/} {des na tshong pa de dag mi skom par gyur la/} {tsha bas gdungs pa yang zhi bar gyur to//} शक्रेण माहेन्द्रं वर्षमुत्सृष्टम्, शीतलाश्च वायवः प्रेषिताः, यतस्तेषां वणिजां तृषा विगता, दाहश्च प्रशान्तः अ.श.३९क/३४ • वि. घर्मतप्तः — {'dod pas gzir ram tsha bas gdungs/} /{zhes pa nges med byed pa'i tshig/} /{rtsed 'jos skyes pa 'khrugs par ni/} /{bya phyir pho nya mos smras so//} कामार्ता घर्मतप्ता वेत्यनिश्चयकरं वचः । युवानमाकुलीकर्तुमिति दूत्याह नर्मणा ।। का.आ.३३९ख/३.१४३.
- tsha bo
- १. = {bu'i bu} पौत्रः — {de yi tsha bo phun tshogs can//} तत्पौत्रः सम्पदी नाम अ.क.१६७क/७४.८; {bu dang tsha bo rnams dang ldan par shog//} समग्रतामेतु च पुत्रपौत्रैः जा.मा.१०१ख/११६; नप्ता म.व्यु.३८९१ (६४क) । २. = {sring mo'i bu} भागिनेयः — {de yi tsha bo she la yang /} /{de bzhin 'dul ba la brten nas//} तद्भागिनेयः शैलोऽपि तथैव विनयाश्रितः । अ.क.१७२क/७७.१६; {kun du rgyu sen rings kyis mu stegs pa de dag thams cad tsha bos tshar bcad}…{zhes thos so//} दीर्घनखेन प्रव्राजकेन श्रुतम्—भागिनेयेन ते सर्वे तीर्थकरा निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५.
- tsha byed
- वि. तप्तः — {kye ma mdza' ba'i snum gyi dri/} /{snod du sbyar bas tsha byed cing /} /{khyod kyi chags pa mtshan ma'i 'od/} /{mar me bzhin du zhi mi 'gyur//} पात्रयोगेन तप्तस्य श्यामरक्तरुचेः परम् । अहो स्नेहकलङ्कस्ते दीपस्येव न शाम्यति ।। अ.क.१०७ख/१०.८९.
- tsha mo
- १. = {bu'i bu mo} नप्त्री, पुत्रस्य दुहिता—नप्त्री पौत्री सुतात्मजा अ.को.१७२क/२.६.२९; न पतति कुलमनयेति नप्त्री । पत्Ḷ गतौ अ.वि.२.६.२९; म.व्यु.३८९२ (६४क) २. = {sring mo'i bu mo} भागिनेया [1] भगिन्याः पुत्री — {sgrol ma bdag ni tsha mo ste/} /{rnal 'byor pa yi dri bral gnas//} तारिणी भागिनेयाऽहं वैमल्ये योगिनां स्थिता । वि.प्र.४८ख/४.५० [2] ओषधिविशेषः — {tsha mo ni a dza ka r+N+NA ste cha lnga dang /} {rang skyes ma ni mo ha nI ba Ta pa tri kA ste cha gnyis so zhes pa ni bzhi pa lnga'o//} भागिनेया अजकर्णा भाग ५, स्वजा मोहनी वटपत्रिका भाग २ । इति चतुर्थपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
- tsha tsha
- १. = {lcags kyi tsha tsha} अयःप्रपाटिका— {dper na lcags kyi thu lum mam thong lcags me kun du 'bar ba rab tu bsregs pa lcags kyi tho bas brgyab pa rnams kyi tsha tsha gyen du yar bzhin du 'chi bar 'gyur ba ltar} तद्यथाऽयोगुडानां वाऽयस्फालानां वा दीप्ताग्निसम्प्रतप्तानामयोघनेन हन्यमानानां अयःप्रपाटिकोत्पतत्येव निर्वायात् अभि.स्फु.१९२ख/९५४; {dper na lcags kyi tsha tsha gnam du yar ba bzhin du 'chi bar 'gyur ba} तद्यथाऽयस्प्रपाटिका उत्पतन्त्येव निर्वायात् अभि.भा. ११७ख/४१२ । २. साञ्चकः — {de lta bu ni tsha tsha gdab pa'i cho ga'o//} इति सर्व (साञ्च)कताडनविधिः अ.स.१०८क/८; {lha dang mchod rten sogs kyi gzugs brnyan chung ba'i brkos phor nang sa sogs blugs te bzos pa zhig} बो.को.२२४७.
- tsha zer
- = {nyi ma} तीक्ष्णांशुः, सूर्यः — {ji srid sa yi dkyil 'khor dag/} /{tsha zer gyis gdungs de srid bar/} /{'di na bu khyod mtshungs pa yi/} /{mkhas pa smra ba po yod min//} यावत्तपति तीक्ष्णांशुरस्मिन् भुवनमण्डले । तावत् त्वत्सदृशः पुत्र विद्वान् वादी न विद्यते ।। अ.क.३०२क/३९.५५; द्र. {tsha zer can/}
- tsha zer can
- = {nyi ma} घर्मांशुः, सूर्यः — {chu ma dang sbyor 'phel ba yi/} /{dmar ba rab tu ston byed cing /} /{tsha zer can ni nub gyur te/} /{lus skyes dag ni rnam par rgyas//} रागमादर्शयन्नेष वारुणीयोगवर्धितम् । पराभवति घर्मांशुरङ्गजस्तु विजृम्भते ।। का.आ.३३२ख/२.३१५; चण्डांशुः — {sngon ma byung ba byung gyur pa/} /{rmad byung 'byung po 'di ni ci/} /{gang gi spyi bor tsha zer can/} /{zung zhig shar ba lta bur mthong //} अभूतपूर्वमुद्भूतं भूतं किमिदमद्भुतम् । उदितं मूर्ध्नि चण्डांशुयुगलं यत्र दृश्यते ।। अ.क.२२२ख/८९.१३; तिग्मांशुः — {yang dag mun pas 'jig rten 'dzum byed cing /} /{tsha zer can bzhin shin tu dmar bar lhung //} निमीलयन् सन्तमसेन लोकं पपात तिग्मांशुरिवातिरक्तः ।। अ.क.३३ख/३.१६५; तीक्ष्णरुचिः — {yon tan bsgribs pa'i pad ma ni/} /{tsha zer can gyi yid du 'ong //} आच्छादितगुणः पद्मः प्रियस्तीक्ष्णरुचेरपि ।। अ.क.२३७क/२७.२६; अंशुमान् — {tsha zer can gyi nus pa la/} /{mi bdag gzi yis 'gong bar nus//} अलमंशुमतः कक्षामारोढुं तेजसा नृपः ।। का.आ.३२३ख/२.५३; {tsha zer can ni yongs ngal bzhin/} /{nub kyi ri dang nye bar sleb//} अवापास्ताचलोपान्तं परिश्रान्त इवांशुमान् ।। अ.क.६५ख/६.१४४.
- tsha zer 'joms
- = {sprin} घनः, मेघः — अभ्रं मेघः…घनजीमूतमुदिरजलमुग्धूमयोनयः ।। अ.को.१३३ख/१.३.७; वायुना हन्यत इति घनः । हन हिंसागत्योः अ.वि. १.३.७.
- tsha zer ldan pa
- = {nyi ma} अंशुमान्, सूर्यः — {tsha zer ldan pa'i zer 'phreng nub ri yi/} /{ngos la 'khod pas dal gyis ngal gso bsten//} विश्रान्तिमस्ताद्रितटे निषण्णा भेजे शनैरंशुमत्ॐऽशुमाला ।। अ.क.३०३ख/१०८.११०.
- tsha zer byed pa
- = {nyi ma} तीक्ष्णांशुः, सूर्यः — {sprin gyi tshogs rnams ma bcom na/} /{tsha zer byed pa mi mdzes so//} अविदार्याभ्रसङ्घातं तीक्ष्णांशुर्न विराजते ।। अ.क.३०३ख/३९.७२.
- tsha la
- टङ्गणक्षारः म.व्यु.५९०३ (८५ख); मि.को.२७ख ।
- tsha le
- = {tsha la/}
- tsha shing
- = {tsha ba shing /} {tsha gsum} त्रिकटु—त्रिकटु त्र्यूषणं व्योषम् अ.को.२०२क/२.९.१११; त्रीणि कटूनि सन्त्यत्रेति त्रिकटु…समाहृतस्य शुण्ठीमरीचपिप्पल्याख्यद्रव्यत्रयस्य नामानि अ.वि.२.९.१११; {sga pi pho gsum la tri ka Tu} मि.को.५६क; कटुत्रिकम् यो.श.३क/२९; कटुत्रयम् यो.श.३क/३१; त्र्यूषणम् यो.श.३क/३५; व्योषम् यो.श.३क/३४.
- tshag po
- पा. काचः, व्याधिविशेषः यो.श.४ख/५८.
- tshags
- पटः, ओ टम् — {tshags kyis kyang btsag par bya'o//} परिस्रावणञ्च पटेन वि.सू.७५ख/९२; वस्त्रम् — {tshags kyis btsags pa'i chu yang btung /} /{rked pa'i srad bu bcing bar bya//} वस्त्रपूतं जलं पेयं कटिसूत्रं च धारयेत् । ल.अ.१८८क/१५९; द्र.— {chu tshags/}
- tshags kyis btsags pa
- वि. पट्टपरिस्रुतम् — {bcos pa'i tshwa dang 'bru'i tshwa dang zho ga chu dang dar ba'i dngas ma dang rtsab mo chus btab pa tshags kyis btsags pa}…{de dang 'dra'o//} तद्वच्छुक्तशुलुकदधिमण्डोदश्विन्मण्डकानि दकभिन्नानि पट्टपरिस्रुतानि वि.सू.७५क/९२; वस्त्रपूतम् — {tshags kyis btsags pa'i chu yang btung /} /{rked pa'i srad bu bcing bar bya//} वस्त्रपूतं जलं पेयं कटिसूत्रं च धारयेत् । ल.अ.१८८क/१५९.
- tshags rten snod
- धारणपात्रम् — {chu gnas par bya ba'i phyir chu tshags su gcal gzhug par bya'o/} /{bye ma'am lci ba'o//} {yang na tshags rten snod do//} स्थानार्थं जलस्याऽऽस्तृतेः परिश्रावणे दानम् । वालुकया गोमयेन वा । धारणपात्रस्य वा वि.सू.३८ख/४८.
- tshags ma
- शुषिरम् — {de yi spyi bor bu ga dag/} /{de yis byas nas klad pa khrag/} /{za bar byed cing rim pa yis/} /{mgo bo dag ni tshags mar byas//} सा तस्य मूर्ध्नि विवरं कृत्वा मस्तिष्कशोणितम् । आस्वादयन्ती शनकैश्चकार शुषिरं शिरः ।। अ.क.१६९ख/१९.७२.
- tshang
- १. = {bya tshang} नीडः, ओ डम्— {grong dang mchod rten gyis/} /{bskor ba'i khang par gtor len tshang skyed rtsom pa'i} नीडारम्भैर्गृहबलिभुजामाकुलग्रामचैत्याः मे.दू.३४३ख/१.२४; {pha ma gnyis kyis rtswa dang ldum bu stug po'i nang du tshang bcas pa'i nang na phru gu mang po'i spun dang lhan cig tu 'khod do//} तृणगहनोपगूढे गुल्मलतासन्निश्रिते नीडे सम्बहुलैर्भ्रातृभिः सार्धं प्रतिवसति स्म जा.मा. ८९ख/१०२; कुलायः, ओ यम् — {dper na ngang pa'i rgyal po'i phrug gu sngar rang gi tshang las kyang 'byung bar mi nus pa} यथा च राजहंसशावः प्राक् स्वकुलायादपि निर्गन्तुमशक्तः त.प.३०९ख/१०८१; कुलायकः, ओ कम्— {tshang gzhig par mi bya'o//} न कुलायकं भञ्ज्येत वि.सू.१६ख/१९; गृहम् — {ngang pa'i rgyal po'i phrug gu ni/} /{tshang nas byung bar mi nus kyi/} /{goms pa yi ni khyad par gyis/} /{rgya mtsho yi ni pha mthar phyin//} राजहंसशिशुः शक्तो निर्गन्तुं न गृहादपि । याति चाभ्यासभेदेन पारमम्भःपतेरपि ।। त.स.१२५क/१०८१; आलयः — {bya tshang dag} द्विजालयाः जा.मा.६७ख/७८; {tshang gzhig pa'i phyir dbyug gu thogs pa bsko bar bya'o//} लतापारिकस्यालयप्रतिविधानार्थं सम्मतिः वि.सू.६२ख/७९ । २. उपलयः — {dregs dang nga rgyal gti mug sbrul gyi tshang /} /{rab tu zhi la dga' ba'i bde 'jig pa//} मदमानमोहभुजगोपलयं प्रशमाभिरामसुखविप्रलयम् । जा.मा.९७ख/११३ । ३. = {tshang ba/}
- tshang ba
- वि. परिपूर्णः — {dbang po tshang ba thob par gyur to//} इन्द्रियाणि परिपूर्णानि प्रतिलभन्ते अ.श.५७ख/४९; {de ltar bdud kyi bu dkar po'i phyogs pa dang nag po'i phyogs pa stong du tshang ba de dag thams cad kyis} एवं ते सर्वे मारपुत्राः परिपूर्णं पुत्रसहस्रं शुक्लपाक्षिकाश्च कृष्णपाक्षिकाश्च ल.वि.१५४क/२३०; सकलः — {dbang po kun tshang thogs med ldan//} सकलाक्षोऽप्रतिघवान् अभि.को.७ख/३.१४; {rgyu nus pa dang ldan pa tshang ba la} सकले तु कलावति कारणे प्र.अ.४९ख/५६; अविकलः — {lus kyi yan lag tshang ba dang ma tshang ba las byung ba'i} विकलाविकलाङ्गदेहजनितयोः त.प.९४ख/६४२; {dngos po las/} /{nus pa don gzhan nyid ma yin/} /{dngos po 'jig 'gyur rten tshang bar/} /{gnas na rten pa 'jig pa yin//} न वस्तुनः ।। शक्तिरर्थान्तरं वस्तु नश्येन्नाश्रितमाश्रये । तिष्ठत्यविकले याति प्र.वा.११३ख/१. १६३; समग्रः — {bsnyen gnas yan lag tshang bar ni/} /{nang par gzhan las nod par bya//} काल्यं ग्राह्योऽन्यतः… उपवासः समग्राङ्गः अभि.को.१२क/४.२८; {de byang chub sems dpa'i sde snod kyi ma mo 'dir tshang bar bshad de} तान्यस्यां बोधिसत्त्वपिटकमातृकायां समग्राण्याख्यातानि बो.भू.९७ख/१२४; सम्पूर्णः — {tshul bzhin ma yin yid byed las/} /{nyon mongs rgyu ni tshang ba yin//} अयोनिशो मनस्कारात् क्लेशः सम्पूर्णकारणः ।। अभि. को.१७क/५.३४.
- tshang ba nyid
- साकल्यम् — {dmigs pa'i rig byar gyur pa ni dmigs pa'i rkyen gzhan tshang ba nyid dang rang bzhin khyad par can te} उपलब्धिलक्षणाप्तिरुपलम्भप्रत्ययान्तरसाकल्यं स्वभावविशेषश्च न्या.बि.२३२क/१०३.
- tshang ba yin
- क्रि. समाप्यते — {spyi bzhin du ni 'dra ba nyid/} /{re re la yang tshang ba yin//} सामान्यवद्धि सादृश्यं प्रत्येकं च समाप्यते । त.स.५६क/५४४.
- tshang bar gyur pa nyid
- साकल्यम् — {shes pa'i rkyen gzhan tshang bar gyur pa nyid ni zhes bya ni/} {bum pa yang shes pa skyed par byed pa yin la/} {mig la sogs pa gzhan yang yin te} उपलम्भप्रत्ययान्तरसाकल्यमिति । ज्ञानस्य घटोऽपि जनकः, अन्ये च चक्षुरादयः न्या.टी.५०क/१०३.
- tshang mang
- = {thab khang} महानसम्, पाकस्थानम्— {de bye brag dang ldan par ma nges pa yin na gzhan bum pa'i tshang mang la sogs yod par dran par byed do//} तद्विशेषयोगितया वाऽनिश्चितेऽपरस्मिन् घटमहानसादाववस्थितत्वेन स्मर्यते वा.टी.१००क/६१; {ro ldan g}.{yos khang tshang mang ngo //} समानौ रसवत्यां तु पाकस्थानमहानसे । अ. को.१९६क/२.९.२७; महच्च तदनश्च महानसम् अ. वि.२.९.२७.
- tshang tshing
- १. गहनम् — {nags tshang tshing la sogs pa'i phyogs 'di na du ba yod do//} अस्ति चात्र प्रदेशे वनगहनादौ धूमः प्र.अ.२२२क/५८०; गह्वरम् — {de la brten pa'i nyes tshogs tshang tshing dag/} /{dug sman chen pos dug bzhin sel bar byed//} तदाश्रयो गह्वरदोषसञ्चयो महागदेनेव विषं निरस्यते ।। सू.अ.१४६क/२५; {co nas 'dren zhing nyes pa'i tshang tshing nas/} /{tshan gyis drangs te byang chub la 'god do//} निगृह्य केशेष्विव दोषगह्वरात् निकृष्य बोधौ स बलान्निवेश्यते ।। सू.अ.१९४ख/९४; {ri bo tshang tshing ri sul dang //} गिरिगह्वरकुञ्जेषु स.उ. २७३क/८.२; गिरिगह्वरः म.व्यु.५२८० (७९क); मि.को.१४७ख; उलपः — लता प्रतानिनी वीरुद्गुल्मिन्युलप इत्यपि ।। अ.को.१५४ख/२.४.९; उलत्यावृणोतीत्युलपः । उल आवरणे । उभ्यते गुल्मादिना मिश्रीभवतीति वा उलपः । उभ पूरणे । मिथोऽत्यन्तसंश्लेषलतासमूहनामानि अ.वि.२.४.९; दवः — {tshang tshing gi nang du dor bar mi bya'o//} न दवे छोरयेत् वि.सू.३९क/४९; क्षुपः — {de na shing dang tshang tshing med par rgyang ring po nas bltas na} निर्वृक्षक्षुपत्वात्तस्य देशस्य दूर एवावलोकयन् जा.मा.१८०ख/२०९; स्तम्बः — स्तम्बेऽपि विटपोऽस्त्रियाम् अ.को.२२७क/३.३.१३१; स्तम्बः तृणादिगुत्सः अ.विव.३.३.१३१; द्र.— {rtswa rnams tshang tshing skam po 'dab chags la/} /{me de rlung gis rab tu sbar gyur kyang //} उदीर्यमाणोऽप्यनिलेन सोऽग्निर्विशुष्कसंसक्ततृणेऽपि कक्षे । जा.मा.९०क/१०३ । २. विटपी, वृक्षः — {bi sta ro ni tshang tshing dang /} /{ku sha'i changs pa khri sogs stan//} विष्टरो विटपी दर्भमुष्टिः पीठाद्यमासनम् ।। अ.को.२३०क/३.३.१६९; विटपी वृक्षः अ.विव. ३.३.१६९.
- tshang tshing can
- उलपः, {'khri shing yal ga lo ma mang po can la} मि.को.१४८ख ।
- tshang ra
- नितम्बः, देहावयवविशेषः — {de yi chu gos sngon pos chu yi ngogs kyi tshang ra 'phrogs par byas nas spangs pa na//} नीत्वा नीलं सलिलवसनं मुक्तरोधोनितम्बम् मे.दू.३४५क/१.४५; कटः — कटो ना श्रोणिफलकं कटिः श्रोणिः ककुद्मती । अ.को.१७५ख/२.६.७४; कट्यते आव्रियते वस्त्रादिनेति कटः । कटे वर्षावरणयोः अ. वि.२.६.७४; जघनम् — {tshang ra'i khyon gyi khur ldan zhing /} /{dman pa dag tu 'gro ma 'di//} अनया जघनाभोगभरमन्थरयानया । ना.ना.२२९ख/४१.
- tshangs
- १. = {tshangs pa/} 2. द्र.— {sngas nang tshangs can} बिम्बोपधानकम् वि.सू.१९क/२२; {stan nang tshangs can} वृषी वि.सू.१९क/२२.
- tshangs skud
- यज्ञोपवीतम् — {de bzhin du dbyug pa dang spyi blugs dang tshangs skud dang} एवं दण्डकमण्डलुयज्ञोपवीत(–) म.मू.१५१क/६४; यज्ञसूत्रम् — उपवीतं यज्ञसूत्रं प्रोद्धृते दक्षिणे करे ।। अ.को.१८४ख/२.७.४९.
- tshangs 'khor
- ब्रह्मपरिषद्याः म.व्यु.३०८६ (५४ख); मि. को.१३५ख ।
- tshangs gyur
- वि. ब्रह्मभूतः — {dgyes pa mchog brnyes btang snyoms mchog ldan pa/} /{bde gshegs tshangs gyur khyod la phyag 'tshal lo//} मोदिप्राप्त परमा उपेक्षका ब्रह्मभूत सुगता नमोऽस्तु ते ।। ल.वि.३१क/४०.
- tshangs gyur pa
- = {tshangs gyur/}
- tshangs rgyal
- ब्रह्मजयः लो.को.१९२४.
- tshangs can
- द्र.— {sngas nang tshangs can} बिम्बोपधानक(–) वि.सू.१९क/२२; {stan nang tshangs can} वृषी वि.सू.१९क २२.
- tshangs chen
- = {tshangs pa chen po/}
- tshangs chen pa
- = {tshangs pa chen po/}
- tshangs chen 'bras bu can
- महाब्रह्मफलम् — {rtog med bsam gtan khyad par can/} /{rnam gsum bde min sdug bsngal min/} /{de ni tshangs chen 'bras bu can//} अतर्कं ध्यानमन्तरम् ।। त्रिधा अदुःखासुखं तच्च महाब्रह्मफलं च तत् । अभि.को.२४ख/८.२३.
- tshangs mchog
- ब्रह्मोत्तरः — {mi mjed kyi bdag po tshangs pa dang mdun na 'don tshangs mchog dang mdun na 'don tshangs bzangs dang} ब्रह्मा च सहांपतिर्ब्रह्मोत्तरश्च पुरोहितः सुब्रह्मा च पुरोहितः ल.वि.२६ख/३१.
- tshangs 'joms
- ना. = {bdud} कन्दर्पः, मारः — मदनो मन्मथो मारः…कन्दर्पः…आत्मभूः अ.को.१२९क/१.१. २६; कं कुत्सितेऽव्ययम् । कं कुत्सितः दर्पः यस्य सः कन्दर्पः अ.वि.१.१.२६.
- tshangs tog
- = {tshangs pa'i tog/}
- tshangs lta
- = {tshangs pa'i lta ba/}
- tshangs lta sdang ba
- वि. ब्रह्मद्विट् — {tshangs lta sdang ba zhes bya ba ni rig byed la sdang ba'o//} ब्रह्मद्विष इति वेदद्विषः त.प.१३५क/७२१.
- tshangs thub
- = {tshangs pa'i thub/}
- tshangs theg
- = {tshangs pa'i theg pa/}
- tshangs mdud
- = {a za mo} ब्रह्मदर्भा, अजमोदा मि.को.५८ख ।
- tshangs ldan ma
- ना. ब्रह्मावती, राज्ञी — {bA rA Na sIr sngon byung ba/} /{sa yi bdag po tshangs pas byin/}…/{de yi btsun mo mu tig gi/} /{'khri shing bzhin du yon tan can/} /{skyes bu dam pa'i snyan pa bzhin/} /{grags pa tshangs ldan ma zhes gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं ब्रह्मदत्तो महीपतिः ।…तस्य ब्रह्मावती मुक्तालतेव गुणशालिनी । कीर्तिः सत्पुरुषस्येव विश्रुता वनिताऽभवत् ।। अ.क.२८९ख/३७.२४.
- tshangs gnas
- = {tshangs pa'i gnas/}
- tshangs pa
- • ना. ब्रह्मा [1] देवः — {de}…{gu lang dang chu lha dang ku ber dang brgya byin dang tshangs pa la sogs pa dang lha'i khyad par gzhan dag la yang gsol ba 'debs} सः…शिववरुणकुबेरशक्रब्रह्मादीनन्यांश्च देवताविशेषानायाचते अ.श.९८ख/८८; {bdag ni tshangs pa'o//} {tshangs pa chen po'o/} /{dbang phyug go/} /{byed pa po'o/} /{sprul pa po'o//} {'byin pa po'o/} /{'byin byed do/} /{dngos po rnams kyi phar gyur pa yin no//} अहमस्मि ब्रह्मा महाब्रह्मा ईश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः पितृभूतो भावानाम् अभि. स्फु.१३६ख/८४७; {pad ma tshangs pa mchog tu bskyed//} ब्रह्मणोऽप्युद्भवः पद्मः का.आ.३२३क/२.३१; {tshangs pa tshangs ris kyis bskor ba lta bu} ब्रह्मा इव ब्रह्मकायिकपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {tshangs pa bdag skyes lha las rgan/} /{mchog la gnas dang mes po dang /} /{gser gyi mngal dang 'jig rten dbang /} /{rang byung gdong bzhi 'dzin byed dang /} /{pad ma'i skye gnas nyes can dang /} /{sna tshogs sgrub byed pad ma'i gdan/} /{sbyin byed skye dgu'i bdag po dang /} /{rig byed rnam byed sna tshogs byed//} ब्रह्माऽऽत्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः । हिरण्यगर्भो लोकेशः स्वयंभूश्चतुराननः ।। धाताऽब्जयोनिर्द्रुहिणो विरिञ्चिः कमलासनः । स्रष्टा प्रजापतिर्वेधा विधाता विश्वसृड् अ.को.१२८क/१.१.१६; बृहति ब्रह्मा । बृह बृहि वृद्धौ अ.वि.१.१.१६; {mi marjed kyi bdag po tshangs pa dang lha rnams kyi dbang po brgya byin dang} ब्रह्मा च सहांपतिः शक्रश्च देवानामिन्द्रः सु.प्र.२४क/४७; {de nas bcom ldan 'das kyis brgya byin dang tshangs pa la sogs pa lha'i bu de rnams} अथ खलु भगवान् शक्रब्रह्मादिदेवपुत्राणाम् स.दु.९८ख/१२६; धाता — {na chung dag gi yul la mngon du zhen par byed po tshangs pas dang po nyid du gyur//} तत्र स्याद्युवतिविषये सृष्टिराद्येव धातुः मे.दू.३४८क/२.२०; विरिञ्चिः — {de nas brgya byin tshangs sogs lha rnams dang //} ततः सुरैः शक्रविरिञ्चिमुख्यैः अ.क.३५ख/३.१८४; वेधाः — {'di dag lha yi bu mo min/} /{dri za'i rigs las byung ba'ang min/} /{de lta mod kyi tshangs pa'i yang /} /{dka' thub gzhom pa bsgrub par nus//} न देवकन्यका नापि गन्धर्वकुलसम्भवा । तथाऽप्येषा तपोभङ्गं विधातुं वेधसोऽप्यलम् ।। का.आ.३३३क/२.३२२ [2] दिक्पालः — {da ni phyogs skyong rnams kyi gnas gsungs pa/} {shar du brgya byin}…{steng gi char tshangs pa'o//} {'og tu khyab 'jug go//} इदानीं दिक्पालस्थानमुच्यते—पूर्वे शक्रः…ऊर्ध्वभागे ब्रह्मा, अधो विष्णुः वि.प्र.१७१क/१.२१ [3] बृहस्पतिः — {tshangs pa dang ni gar ga dang /} /{'jig rten rgyang phan byed pa 'byung //} लोकायतप्रणेतारो ब्रह्मा गर्भो(र्गो भो.पा.) भविष्यति ।। ल.अ.१८९क/१६० [4] = {sangs rgyas} बुद्धः — {'di lta ste/tshangs} {pa zhes bya ba dang zhi ba zhes bya ba dang bsil bar gyur pa zhes bya ba de ni de bzhin gshegs pa'i tshig bla dgas yin pa'i phyir} तथागतस्यैतदधिवचनं यदुत ब्रह्मा इत्यपि शान्तः शीतीभूत इत्यपि बो.भू.१९८क/२६६; {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{tshangs pa la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमो ब्रह्मणे शि.स.९४ख/९४ • सं. १. ब्रह्म [1] परमात्मा — {A t+man 'bad pa 'dzin dang blo/} /{rang bzhin tshangs pa lus la yang //} आत्मा यत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्म वर्ष्म च ।। अ.को.२२५ख/३.३.१०९; ब्रह्मणि परमात्मनि यथा —आत्मैवेदं सर्वम् अ.विव.३.३.१०९ [2] वेदः — {tshangs la gang dag sdang ba ni/} /{sdig can rig byed las ring gnas/} /{rig byed skyon dang yon tan tshig/} /{ngo tsha med par ji ltar brjod//} ये तु ब्रह्मद्विषः पापा वेदाद्दूरं बहिष्कृताः । ते वेदगुणदोषोक्तीः कथं जल्पन्त्यलज्जिताः ।। त.स.७७क/७२१; {tshangs lta sdang ba zhes bya ba ni rig byed la sdang ba'o/} /{yang na de las byung ba'i shes pa ni tshangs pa'o//} ब्रह्मद्विष इति वेदद्विषः । तदुद्भूतं वा ज्ञानं ब्रह्म त.प.१३५क/७२१ २. ब्राह्मणः — {'dis sdig pa mi dge ba'i chos rnam pa du ma spangs pas tshangs pa'o//} वाहिता अनेनानेकविधाः पापका अकुशला धर्मा इति ब्राह्मणः अभि.स्फु.२०८ख/९८२, द्र. {tshangs pa'i tshul/} ।।। • पा. (ज्यो.) ब्रह्मा, योगविशेषः — {sel ba dang} …{tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६.
- tshangs pa'i
- ब्राह्मम् — {shing gi shun lpags dang ri dwags a dzi na'i pags pa gyon pa/} {tshangs pa'i lus gzi brjid dang ldan pa zhig tu mngon par sprul nas} वल्कलाजिनसंवीतमोजस्वि ब्राह्मं वपुरभिनिर्माय जा.मा.९१ख/१०४; ब्राह्मी — {yi ge mkhas pas tshangs pa yi/} /{yi ge mngon gsar rnam par sprul//} लिपिप्रवीणोऽभिनवां लिपिं ब्राह्मीं विनिर्ममे ।। अ.क.२१२ख/२४.५१.
- tshangs pa kun 'khor
- ब्रह्मपार्षद्याः, देवसमुदायविशेषः— {'thab bral dang}…{tshangs pa kun 'khor dang}…{'og min gyi lha} यामाः…ब्रह्मपार्षद्याः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा. १४१ख/८१.
- tshangs pa khyad par sems
- ना. ब्रह्मविशेषचिन्तिः — {'phags pa tshangs pa khyad par sems kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यब्रह्मविशेषचिन्तिपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.१६०.
- tshangs pa rgyal po
- ब्रह्मराजः लो.को.१९२५.
- tshangs pa chen po
- १. महाब्रह्मा — {dge slong dag de ltar stong sum gyi} ({stong chen po'i bdag po} ){tshangs pa chen po} इति हि भिक्षवस्त्रिसाहस्रमहासाहस्रिको महाब्रह्मा ल.वि.१३६क/२०१; {bdag ni tshangs pa'o/} /{tshangs pa chen po'o//} {dbang phyug go//} {byed pa po'o//} {sprul pa po'o//} {'byin pa po'o//} {'byin byed do//} {dngos po rnams kyi phar gyur pa yin no//} अहमस्मि ब्रह्मा महाब्रह्मा ईश्वरः कर्ता निर्माता स्रष्टा सृजः पितृभूतो भावानाम् अभि.स्फु.१३६ख/८४७; पितामहः — {dbang ldan lha ste/} {'byung po'i bdag po dang /} {steng gi nyi zla tshangs pa chen po dang} ईशाना भूताधिपतिश्च देवा ऊर्ध्वञ्च चन्द्रार्कपितामहश्च ब.मा.१६४क । २. महाब्रह्माणः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{tshangs chen rnams so//}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम् — ब्रह्मकायिकाः…महाब्रह्माणः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८१; {tshangs pa'i mdun na 'don kho na dag na tshangs pa chen po'i gnas ches mchog tu gyur pa gtso bo gcig pa can cig spags pa bzhin du mngon par grub kyi} ब्रह्मपुरोहितेष्वेव किल स्थानमुत्कृष्टतरं महाब्रह्मणः परिगण इवाभिनिवृत्तमेकनायकम् अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang}…{tshangs chen dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः…महाब्रह्माणः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang}… {tshangs pa chen po rnams dang}…{'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…महाब्रह्मणः…अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ. श.४क/५; म.व्यु.३०८८ (५४ख).
- tshangs pa 'jug pa
- ना. ब्रह्मावर्तः, जनपदः — {dang por tshangs pa 'jug pa zhes bya'i ljongs la khyod ni bgrod bya 'og tu grib bsil bya//} ब्रह्मावर्तं जनपदमथ च्छायया गाहमानः मे.दू.३४५ख/१.५२.
- tshangs pa dag pa
- ना. ब्रह्मशुद्धः, तथागतः — {de'i snga rol tu de bzhin gshegs pa tshangs pa dag pa zhes bya ba byung ngo //} तस्य परेण ब्रह्मशुद्धो नाम तथागतः ग.व्यू.३६८ख/८२.
- tshangs pa dang bcas pa
- वि. सब्रह्मकम् म.व्यु.६४२४ (९१ख).
- tshangs pa dang mtshungs pa
- वि. ब्रह्मसमः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{tshangs pa dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…ब्रह्मसम इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
- tshangs pa mdun na 'don
- = {tshangs pa'i mdun na 'don/}
- tshangs pa 'du ba
- ना. ब्रह्मसभा, पुष्करिणी — {'di ni tshangs pa 'du ba'i rdzing zhes bya ste/} {ut+pal dang ku mu da dang pad ma dkar pos gang ba} एषा ब्रह्मसभा नाम पुष्करि(णी उत्पलपद्मकुमुदपुण्)डरीकसंछन्ना वि.व. २०८क/१.८२.
- tshangs pa ldan pa
- ना. ब्रह्ममती, पुष्करिणी — {nam zhig wA rA Na sI na/} /{sa yi bdag po tshangs byin gyis/} /{tshangs pa ldan pa'i rdzing bu ni/} /{dga' bar gang ba'i bzhin gyis phyin//} कदाचिद् ब्रह्मदत्तस्य वाराणस्यां महीपतेः । ब्रह्ममतीं पुष्करिणीं रम्यां पूर्णमुखो ययौ ।। अ.क.२४५क/२८.५०.
- tshangs pa dbyig gi snying po
- ब्रह्मा हिरण्यगर्भः म.व्यु.३११५ (५५क).
- tshangs pa ma
- ना. ब्रह्माणी, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}… {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}… {skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
- tshangs pa mtshungs par spyod pa
- सब्रह्मचारी — {tshangs pa mtshungs par spyod pa mkhas pa dang chos nyid kyis rnam par smod pa'i phyir} विज्ञैः सब्रह्मचारिभिर्धर्मतया विगर्हणात् सू.व्या.२२१क/१२९; {des tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams la bu lon chags pa nyid du mi 'gyur ro//} नानेन सब्रह्मचारिणामृणित्वम् वि.सू.६८ख/८५; {tshangs pa mtshungs par spyod pa na ba lam du dor bar mi bya'o//} न ग्लानसब्रह्मचारिणोऽध्वनि छोरयेयुः वि.सू.३४क/४३.
- tshangs pa mtshungs par spyod pa la mnyes gshin pa
- वि. सब्रह्मचारिवत्सलः — {de nas tshe dang ldan pa kun dga' bo tshangs pa mtshungs par spyod pa la mnyes gshin pa/} {gzhan la phan 'dogs pa la zhugs pas} तत आयुष्मानानन्दः सब्रह्मचारिवत्सलः परानुग्रहप्रवृत्तः अ.श.२५७क/२३६.
- tshangs pa bzang po
- ना. सुब्रह्मा १. श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{tshangs pa bzang po dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…सुब्रह्म म.मू.१००क/१० । २. पुरोहितः — {mi mjed kyi bdag po tshangs pa dang mdun na 'don tshangs mchog dang mdun na 'don tshangs bzangs dang} ब्रह्मा च सहांपतिर्ब्रह्मोत्तरश्च पुरोहितः सुब्रह्मा च पुरोहितः ल.वि.२६ख/३१.
- tshangs pa lha'i me tog
- ना. ब्रह्मदेवपुष्पः मि.को.६ख ।
- tshangs pa'i bskal pa
- ब्रह्मकल्पः — {de bzhin du tshangs pa'i bskal pa zung ni zung dang ldan pa dag dpral ba'i gnas te/} {zad par rlung rnam pa bzhi bsgoms pa rnams kyi'o//} एवं युगयुगयुगलं ललाटस्थानं ब्रह्मकल्पं वायुकृत्स्नं चतुर्विधं भावितानामिति वि.प्र.१६७ख/१.१४.
- tshangs pa'i 'khor
- ब्रह्मपर्षद् — {tshangs pa ltar tshangs pa'i 'khor gyi nang na rnam par mdzes pa} ब्रह्माणमिव ब्रह्मपर्षदि विरोचमानम् ग.व्यू.३०क/१२६.
- tshangs pa'i 'khor lo
- पा. ब्राह्मचक्रम्, तथागतधर्मचक्रम्— {bdag nyid kyis thugs su chud nas gzhan dag la yang thugs brtse bas rgyas par bstan pas na tshangs pa'i 'khor lo bskor zhes bya'o//} स्वयमधिगम्य परेषामप्यनुकम्पया विस्तरेण प्रकाशनाद् ब्राह्मचक्रं प्रवर्तयतीत्युच्यते बो.भू.१९८क/२६६; ब्राह्मं चक्रम् — {tshangs pas bskyod nas}…{gcig nas gcig tu brgyud de/} {sems can gyi ris thams cad du 'khor ba/} {de'i phyir tshangs pa'i 'khor lo zhes bya'o//} पारम्पर्येण ब्रह्मा प्रेरितं सर्वसत्त्वनिकाये भ्रमति । तस्माद् ब्राह्मं चक्रमित्युच्यते बो. भू.१९८क/२६६; ब्रह्मचक्रम् — {tshangs pa'i 'khor lo ni tshangs pas bskor phyir ro zhes bya ba smos te/} {gang gi phyir tshangs pas bskor ba de'i phyir tshangs pa'i 'khor lo zhes bya'o//} ब्रह्मचक्रं तु ब्रह्मवर्तनादिति । यस्माद् ब्रह्मणा प्रवर्तितम्, तस्मात् ब्रह्मचक्रमिति अभि.स्फु.२०९क/९८२.
- tshangs pa'i 'khor lo bskor ba
- ब्राह्मचक्रप्रवर्तना — {tshangs pa'i 'khor lo bskor ba ni nad rab tu zhi bar bya ba'i thabs lta bur blta bar bya'o//} व्याधिप्रशमनोपायवद् ब्राह्मचक्रप्रवर्तना द्रष्टव्या बो.भू.१९८क/२६६.
- tshangs pa'i mgo
- = {tshangs pa'i mgo bo/}
- tshangs pa'i mgo bo
- ब्रह्मशिरः — {de bzhin du tshangs pa'i mgo bo la mthe bo la sogs bzhi po phan tshun sbyar bas gdong dang mtshungs shing 'og tu gdong rnams te mthe chung bskum pa ni mgo bo'i phyag rgya'o//} तथा ब्रह्मशिरसि अङ्गुष्ठाद्याश्चतस्रः सममुखा द्वन्द्वयोगेनाधोमुखा कनिष्ठा कुञ्चितेति शिरोमुद्रा वि.प्र.१७६ख/३.१८१; ब्रह्मवक्त्रम् — {de las kyang phan tshun du phyag rgya dang phyag rgya'i lan te/} {rdo rje dang rdo rje dril bu dag dang}…{dgra sta dang tshangs pa'i mgo dag dang} ततश्च परस्परं मुद्राप्रतिमुद्रेति वज्रवज्रघण्टयोः…पर्शुब्रह्मवक्त्रयोः वि.प्र. १७९क/३.१९१.
- tshangs pa'i rgyal mtshan
- ना. ब्रह्मध्वजः, तथागतः — {dge slong dag lho nub kyi phyogs na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas dbang po'i rgyal mtshan zhes bya ba dang}… {tshangs pa'i rgyal mtshan zhes bya ba'o//} दक्षिणपश्चिमायां दिशि भिक्षव इन्द्रध्वजश्च नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो ब्रह्मध्वजश्च नाम स.पु.७०ख/११९.
- tshangs pa'i sgo nga
- ब्रह्माण्डम् — {rkang pa gcig gis mthil gnon pa/} /{sa yi snying po'i mthil la gnas/} /{tshangs pa'i sgo nga'i rtse mo gnon/} /{rkang mtheb sen mo la gnas pa//} एकपादतलाक्रान्तमहीमण्डलतले स्थितः । ब्रह्माण्डशिखराक्रान्तपादाङ्गुष्ठनखे स्थितः ।। ना.स.७क/१२२; {gang sgong las skyes pa de ni 'jig rten gyi khams skyed pa ste/} {tshangs pa'i sgo nga skyes pa'i tshig gi phyir ro//} योऽण्डजः स लोकधातूत्पादः । ब्रह्माण्डजमिति भाषया वि. प्र.४९क/४.५१; द्र. {tshangs pa'i yul sa/}
- tshangs pa'i sgra skad kyi dbyangs
- ब्रह्मस्वररुतघोषः — {nga'i gsung gi rnam par rtog pa yang rnam pa drug cu rtsa bzhi pa tshangs pa'i sgra skad kyi dbyangs 'byung ngo //} ममापि चतुष्षष्ट्याकारो ब्रह्मस्वररुतघोषवाग्विकल्पः प्रवर्तते ल.अ.१११ख/५८.
- tshangs pa'i sgra dbyangs
- पा. ब्रह्मरुतनिर्घोषा, वागाकारभेदः — {rgyal ba de yi gsung ni}…{tshangs pa'i sgra dbyangs mi ci dbyangs kyi yan lag 'dra//} वाग्जिनस्य…ब्रह्मरुतनिर्घोषा किन्नराणां स्वराङ्गा रा.प.२४९ख/१५१.
- tshangs pa'i sgra dbyangs bsgrags pa
- = {tshangs pa'i sgra dbyangs su bsgrags pa/}
- tshangs pa'i sgra dbyangs su bsgrags pa
- • वि. ब्रह्मस्वररुतरवितः — {'khor gyi nang na bzhugs shing tshangs pa'i sgra dbyangs bsgrags pas sems can thams cad go bar byed pa dang ldan pa'i dbyangs kyis chos ston te} ब्रह्मस्वररुतरवितेन सर्वसत्त्वविज्ञापनानुगतेन घोषेण… पर्षद्गतो धर्मं देशयति स्म रा.प.२२८क/१२० • पा. ब्रह्मस्वररुतरविता, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{tshangs pa'i sgra dbyangs su bsgrags pa ni thag ring por grag pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति — स्निग्धा…ब्रह्मस्वररुतरविता दूरङ्गमत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
- tshangs pa'i mchog
- परं ब्रह्म— {tsam de ngo bo nyid kyi dbyibs/} /{rkyen dang dngos po spangs pa ste/} /{mthar thug dngos po tshangs pa'i mchog /de} {ni tsam zhes ngas bshad do//} मात्रा स्वभावसंस्थानं प्रत्ययैर्भाववर्जितम् । निष्ठाभावः परं ब्रह्म एतां मात्रां वदाम्यहम् ।। ल.अ.११६क/६२.
- tshangs pa'i mchod sdong
- ब्राह्मणयष्टिका, वृक्षविशेषः — हञ्जिका ब्राह्मणी पद्मा भार्गी ब्राह्मणयष्टिका ।। अङ्गारवल्ली बालेयशाकबर्बरवन्दकाः । अ.को.१६०ख/२.४.८९; ब्राह्मणरीतित्वाद् ब्राह्मणयष्टिका अ.वि.२.४.८९.
- tshangs pa'i mchod sbyin
- पा. ब्रह्मयज्ञः, महायज्ञभेदः — {klog dang sbyin sreg gsar 'ongs mchod/} /{mtshun gsol ba dang gtor ma dang /} /{de rnams mchod sbyin chen po lnga/} /{tshangs pa'i mchod sbyin la sogs zhes//} पाठो होमश्चातिथीनां सपर्या तर्पणं बलिः । एते पञ्च महायज्ञा ब्रह्मयज्ञादिनामकाः ।। अ.को.१८१ख/२.७.१४; एते पञ्च महाफलयज्ञत्वाद् महायज्ञाः । क्रमेण ब्रह्मयज्ञदेवयज्ञमनुष्ययज्ञपितृयज्ञभूतयज्ञाः भवन्ति अ.वि.२.७. १४.
- tshangs pa'i 'jig rten
- ब्रह्मलोकः — {gling bzhi dang ni nyi zla dang /} /{ri rab dang ni 'dod lha dang /} / {tshangs pa'i 'jig rten stong la ni/} /{stong ni spyi phud yin par 'dod//} चतुर्द्वीपकचन्द्रार्कमेरुकामदिवौकसाम् । ब्रह्मलोकसहस्रं च साहस्रश्चूडिको मतः ।। अभि.को.९ख/३.७३; {rgyas par tshangs pa'i 'jig rten du yang 'gro zhing phyir yang 'ong ba} विस्तरेण यावद् ब्रह्मलोकमुपसंक्रामति प्रत्यागच्छति च बो.भू.३३ख/४२.
- tshangs pa'i 'jig rten las 'dod chags dang bral ba
- ब्रह्मलोकवैराग्यम् — {de ni 'dod pa las 'dod chags dang bral bas 'thob la/} {tshangs pa'i 'jig rten las 'dod chags dang bral bas 'dor ro//} तद्धि कामवैराग्येण लभ्यते । ब्रह्मलोकवैराग्येण त्यज्यते अभि.भा. ७२ख/११५२.
- tshangs pa'i gnyen
- ब्रह्मबन्धुः — {bar der skye ba snga ma ni/} /{tshangs pa'i srin po tshangs pa'i gnyen/} /{ma rungs bzod dka' skye bo ngan/} /{phrag dog drag po'i mig ces pas//} अत्रान्तरे ब्रह्मबन्धुः प्राग्जन्मब्रह्मराक्षसः । रौद्राक्षो नाम मात्सर्यक्रौर्यदौर्जन्यदुःसहः ।। अ.क.४९क/५.२५.
- tshangs pa'i tog
- ब्रह्मकेतुः लो.को.१९२६.
- tshangs pa'i lta ba
- १. ब्रह्मदर्शनम्— {gtso bo yongs su 'gyur ba dang /} /{tshangs pa'i lta ba mtshungs pa'ang min} ({yin}?) // प्रधानपरिणामेन समं च ब्रह्मदर्शनम् । त.स.७क/९६ । २. ब्रह्म, वेदः — {tshangs lta sdang ba zhes bya ba ni rig byed la sdang ba'o//} ब्रह्मद्विष इति वेदद्विषः त.प.१३५क/७२१.
- tshangs pa'i stan
- पा. ब्रह्मासनम् १. ध्यानयोगासनम् — ध्यानयोगासने ब्रह्मासनम् अ.को.१८३ख/२.७.३९; ब्रह्मणे आसनं ब्रह्मासनम् । ध्यानयोगोपकारकासननाम अ.वि.२.७.३९ २. आसनभेदः — {tshong dpon gyi stan 'thob pa dang}… {tshangs pa'i stan 'thob pa dang}… {bla na med pa'i chos kyi 'khor lo bskor ba'i khri stan 'thob par shes par bya ste/} {stan brgyad po de dag 'thob par shes par bya'o//} श्रेष्ठ्यासनप्रतिलम्भः…ब्रह्मासनप्रतिलम्भः…अनुत्तरधर्मचक्रप्रवर्तनासनप्रतिलम्भश्च प्रतिकाङ्क्षितव्यः । इमेऽष्टावासनप्रतिलम्भाः प्रतिकाङ्क्षितव्याः ल.वि.२१३ख/३१६.
- tshangs pa'i thig
- ब्रह्मसूत्रम् — {de nas slob dpon lho'i sar gnas pa dang slob ma byang gi sar gnas pas lho dang byang gi tshangs pa'i thig ste sgo bzhi rnams su son pa shar dang nub dang lho dang byang gi phur bu'i steng du'o//} तत आचार्यो दक्षिणभूम्यां स्थितः शिष्य उत्तरभूम्यां स्थितो दक्षिणोत्तरं ब्रह्मसूत्रं चतुर्द्वारेषु गतं पूर्वापरदक्षिणोत्तरकीलकमूर्ध्नि वि.प्र.११८क/३.३५; {shar dang nub kyi tshangs pa'i thig gdab par bya'o//} पूर्वापरं ब्रह्मसूत्रं पातयेत् वि.प्र.११८क/३.३५; द्र. {tshangs skud/}
- tshangs pa'i thub
- ब्रह्ममुनिः लो.को.१९२६.
- tshangs pa'i theg pa
- ब्रह्मयानम् — {lha yi theg pa tshangs theg dang /} /{nyan thos kyi yang de bzhin du/} /{rang rgyal de bzhin gshegs pa'i ste/} /{theg pa de rnams ngas bshad do//} देवयानं ब्रह्मयानं श्रावकीयं तथैव च । ताथागतं च प्रत्येकं यानानेतान् वदाम्यहम् ।। ल.अ.१७५ख/१३७; ल. अ.१०९क/५५.
- tshangs pa'i dam pa
- ना. ब्रह्मोत्तमः, भिक्षुः — {dge slong drug bcu tsam gyis bskor cing}…{'di ltar/} {dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{tshangs pa'i dam pa dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत—सागरबुद्धिना च भिक्षुणा…ब्रह्मोत्तमेन च ग.व्यू.३१४ख/३६.
- tshangs pa'i de nyid
- ब्रह्मतत्त्वम् — {ci ste tshangs pa'i de nyid 'di/} /{rtag tu cha med nyid gnas pa/} /{ma rig gis bslad 'jig rten gyis/} /{sna tshogs nyid du mngon par sems//} अथाविभागमेवेदं ब्रह्मतत्त्वं सदा स्थितम् । अविद्योपप्लवाल्लोको विचित्रं त्वभिमन्यते ।। त.स.७क/९१.
- tshangs pa'i dra ba'i mdo
- ना. ब्रह्मजालसूत्रम्, ग्रन्थः — {tshangs pa'i dra ba'i mdo las 'dod chags dang bral ba rnams la 'dod pa'i khams la dmigs pa'i lta ba kun du 'byung bar gsungs pa yin te} ब्रह्मजालसूत्रे (दी.नि. १.१) वीतरागाणां कामधात्वालम्बनानां दृष्टीनां समुदाचार उक्तः अभि.स्फु.९३ख/७७०.
- tshangs pa'i drang srong
- ब्रह्मर्षिः — {tshangs pa dang dbang po dang}…{tshangs pa'i drang srong dag la phyag 'tshal} ब्रह्मेन्द्र…ब्रह्मर्षींश्च नमस्यन्ति ल.वि.१२३ख/१८३; {ma 'ongs pa'i dus su tshangs pa'i drang srong rnams gdul bar bya ba'i don du} अनागतेऽध्वनि ब्रह्मर्षीणां वैनेयार्थम् वि. प्र.११४क/१, पृ.१२.
- tshangs pa'i mdun na 'don
- • ना. ब्रह्मपुरोहिताः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang /} {tshangs pa'i mdun na 'don rnams dang}… {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः, ब्रह्मपुरोहिताः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा. १०९क/३८२; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang}…{tshangs pa'i mdun na 'don pa rnams dang}… {'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान् … ब्रह्मपुरोहितान्… अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ. श.४क/५; {'og min dang}…{tshangs pa mdun na 'don dang tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः… ब्रह्मपुरोहिताः, ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५ • सं. ब्रह्मपुरोहितः, ब्रह्मपुरोहितेषु देवः — {'thab bral dang}… {tshangs pa'i mdun na 'don dang}…{'og min gyi lha} यामाः…ब्रह्मपुरोहिताः… अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
- tshangs pa'i mdun na 'don pa
- = {tshangs pa'i mdun na 'don/}
- tshangs pa'i gnas
- = {tshangs pa'i gnas pa/}
- tshangs pa'i gnas pa
- • सं. १. ब्रह्मविहारः — {tshangs pa'i gnas la gnas pa'i tshangs pa de/} /{tshangs pa'i mdun na gnas te mngon mdzes ltar//} ब्रह्मविहारगतः स च ब्रह्मा ब्रह्मपुरस्थ इवाभिरराज । रा.प.२२८ख/१२१ । २. ब्राह्म्यं पदम् — {ji ltar tshangs pa tshangs pa yi/} /{gnas nas 'pho ba med bzhin du/} /{lha yi gnas ni thams cad du/} /{snang ba 'bad med ston pa ltar//} सर्वत्र देवभवने ब्राह्म्यादविचलन् पदात् । प्रतिभासं यथा ब्रह्मा दर्शयत्यप्रयत्नतः ।। र.वि.१२५क/१०७ • पा. ब्रह्मविहारः — {tshangs pa'i gnas rnams dran par bya ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्रह्मविहारान् स्मरेन्मैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाम् वि.प्र.३१ख/४.५; {tshangs pa'i gnas pa rnam bzhi dang //} ब्रह्मविहाराश्चत्वारः स.पु.५४ख/९६; ब्राह्मविहारः — {tshangs pa'i gnas pa dang ldan pa'i yon tan rnam pa gnyis ston te} ब्राह्मविहारयोगे द्विविधं गुणं दर्शयति सू.व्या.२१४ख/१२०; ब्राह्मो विहारः — {tshad med pa bzhi ni tshangs pa'i gnas pa zhes bya'o//} चत्वार्यप्रमाणानि ब्राह्मो विहार इत्युच्यते बो.भू.४९क/६३; ब्राह्म्यः विहारः — {tshangs pa'i gnas pa ni tshad med pa bzhi ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्राह्म्या विहाराश्चत्वार्यप्रमाणानि—मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा च सू.व्या.२१३क/११८.
- tshangs pa'i gnas la gnas pa
- वि. ब्रह्मविहारगतः — {tshangs pa'i gnas la gnas pa'i tshangs pa de/} /{tshangs pa'i mdun na gnas te mngon mdzes ltar//} ब्रह्मविहारगतः स च ब्रह्मा ब्रह्मपुरस्थ इवाभिरराज । रा.प. २२८ख/१२१.
- tshangs pa'i dpal
- ना. ब्रह्मकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{tshangs pa'i dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…ब्रह्मकेतुना च ग.व्यू. २७६क/३.
- tshangs pa'i dpung pa
- ब्रह्मबाहुः लो.को.१९२६.
- tshangs pa'i spyod pa
- = {tshangs par spyod pa/}
- tshangs pa'i phyag
- ब्राह्म्यां सामीच्यम् — {tshangs pa'i phyag gis ni de byas pa nyid yin no//} कृतत्वमस्य ब्राह्म्यां सामीच्यम् वि.सू.९३ख/११२.
- tshangs pa'i bu
- = {bram ze} ब्राह्मणः, विप्रः — द्विजात्यग्रजन्मभूदेवबाडवाः । विप्रश्च ब्राह्मणः अ.को.१८०ख/२.७.४; ब्रह्मणोऽपत्यं ब्राह्मणः । ब्रह्मणि परब्रह्मणि निष्ठावत्त्वाद्वा अ.वि.२.७.४.
- tshangs pa'i bu ga
- ब्रह्मरन्ध्रम् श.को.१०२१.
- tshangs pa'i bu mo
- = {dbyangs can ma} ब्रह्मपुत्री, सरस्वती — {tshangs pa'i bu mo dbyangs can ma la bstod pas grub pa ngag gi 'od zer zhes bya ba} ब्रह्मपुत्रीसरस्वतीस्तोत्रसिद्धिवाक्यप्रभानाम क.त.३६९८.
- tshangs pa'i bla ma
- ना. ब्रह्मोत्तरः, प्रासादः — {tshangs pa'i bla ma yi/} /{khang bzangs las ni thal nas kyang /} /{ci yi phyir na 'di ru 'ongs//} अतिक्रम्य…ब्रह्मोत्तरं च प्रासादं केन त्वमिहागतः ।। अ.श.१०१क/९१.
- tshangs pa'i blo gros
- ना. ब्रह्ममतिः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong po}… ग्. {yon rol nas tshangs pa'i blo gros kyis smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…वामे ब्रह्ममतिराह ल. वि.१५३ख/२२८.
- tshangs pa'i dbang
- = {tshangs pa'i dbang po/}
- tshangs pa'i dbang po
- ब्रह्मेन्द्रः — {tshangs pa'i dbang por gyur te de bzhin gshegs pa chos kyi 'khor lo sprul ba kun tu snang ba'i dbyangs shes bya ba bsnyen bkur to//} ब्रह्मेन्द्रभूतेन धर्मचक्रनिर्माणसमन्तप्रतिभासनिर्घोषो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८; {tshangs pa'i dbang dang lha dbang dang /}…/{de dag la ni srung bar byed//} ब्रह्मेन्द्रैस्त्रिदशेन्द्रैश्च…तेषां रक्षां करिष्यन्ति सु.प्र.२ख/२.
- tshangs pa'i dbang po'i rgyal po
- ना. ब्रह्मेन्द्रराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{tshangs pa'i dbang po'i rgyal po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…ब्रह्मेन्द्रराजेन च ग.व्यू.२७६क/३.
- tshangs pa'i dbang po'i gtsug phud
- ना. ब्रह्मेन्द्रचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{tshangs pa'i dbang po'i gtsug phud dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…ब्रह्मेन्द्रचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
- tshangs pa'i dbang pos mchod pa
- वि. ब्रह्मेन्द्रपूजितः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{tshangs pa'i dbang pos mchod pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…ब्रह्मेन्द्रपूजित इत्युच्यते ल.वि. २१२क/३१३.
- tshangs pa'i dbang phyug
- ब्रह्मेश्वरः लो.को.१९२६.
- tshangs pa'i dbyangs
- • सं. ब्रह्मघोषः— {tshangs pa'i dbyangs kyis blo ngan rab 'jig pa//} ब्रह्मघोष कुमतिप्रणाशना रा.प.२३१ख/१२४; {khyod tshangs pa'i dbyangs ka la ping ka'i skad/} /{srid gsum pha rol gshegs la phyag 'tshal lo//} त्वं ब्रह्मघोषकलविङ्करुतो वन्दामि ते त्रिभवपारगतम् ।। शि.स.१७२क/१७० • पा. १. ब्रह्मघोषा, वागाकारभेदः — {rgyal ba de yi gsung ni ri mchog 'dra ba'i don/} /{shin tu tshim byed 'brel cing gya gyu med pa ste/} /{tshangs dbyangs} गिरिवरसहिता (दृशा भो.पा.)र्था तस्य प्रह्लादनीया सहित(आ) अकुटिला च ब्रह्मघोषा…वाग्जिनस्य रा.प.२४९ख/१५० । २. ब्रह्मस्वरः, ओ ता, महापुरुषलक्षणभेदः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}… {tshangs pa'i dbyangs dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…ब्रह्मस्वरः ल.वि.५७क/७४; म.व्यु.२४८ (७ख) • ना. ब्रह्मघोषः १. तथागतः — {de bzhin du steng gi phyogs na de bzhin gshegs pa tshangs pa'i dbyangs zhes bya ba dang} एवमुपरिष्टायां दिशि ब्रह्मघोषो नाम तथागतः सु.व्यू.१९९क/२५७ । २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {tshangs pa'i dbyangs dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… ब्रह्मघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३.
- tshangs pa'i dbyangs ka la ping ka'i skad
- वि. ब्रह्मघोषकलविङ्करुतः — {khyod ni tshangs pa'i dbyangs ka la ping ka'i skad/} /{srid gsum pha rol gshegs la phyag 'tshal lo//} त्वं ब्रह्मघोषकलविङ्करुतो वन्दामि ते त्रिभवपारगतम् ।। शि.स.१७२क/१७०.
- tshangs pa'i dbyangs nyid
- पा. ब्रह्मस्वरता, महापुरुषलक्षणविशेषः — {tshig rtsub po spong ba shin tu bsgom pa'i phyir skyes bu chen po'i mtshan tshangs pa'i dbyangs nyid 'grub bo//} पारुष्यविरतेः सुभावितत्वाद् ब्रह्मस्वरता महापुरुषलक्षणं निर्वर्तते अभि.भा.४४ख/९८.
- tshangs pa'i dbyangs dang ldan pa
- वि. ब्रह्मस्वरः — {gzhon nu de tshangs pa'i dbyangs dang ldan par gyur te/} {dbyangs yid du 'ong ba dang} ब्रह्मस्वरश्च स कुमारोऽभूदभिरुचिरस्वरः ग.व्यू.२३३ख/३११.
- tshangs pa'i dbyig
- ब्रह्मवसुः लो.को.१९२६.
- tshangs pa'i dbyug pa
- ब्रह्मदण्डः, हस्तचिह्नविशेषः — {dbang mo'i rdo rje dang mda'o//} {tshangs ma'i pad+ma dang tshangs pa'i dbyug pa'o//}… {zhes pa ste g}.{yas kyi phyag gnyis la'o//} ऐन्द्र्या वज्रं बाणः । ब्रह्माण्याः पद्मं ब्रह्मदण्डः… इति सव्यहस्तद्वये वि.प्र.४१क/४.२८.
- tshangs pa'i tshul
- ब्राह्मण्यम् — {nyon mongs pa rnams spong ba'i phyir tshangs pa'i tshul lo zhes bya ba ni 'dis sdig pa mi dge ba'i chos rnam pa du ma spangs pas tshangs pa'o/} /{de'i ngo bo ni tshangs pa'i tshul yin te/} {zag pa med pa'i lam mo//} क्लेशानां वाहनाद् ब्राह्मण्यमिति वाहिता अनेनानेकविधाः पापका अकुशला धर्मा इति ब्राह्मणः । तद्भावो ब्राह्मण्यम्, अनास्रवो मार्गः अभि.स्फु.२०८ख/९८२.
- tshangs pa'i gzhal med khang
- ब्राह्म्यविमानम् — {nam mi'i lus spangs te tshangs pa'i 'jig rten du skyes par gyur pa de'i tshe ni tshangs pa'i gzhal med khang na gnas} यदा पुनर्मनुष्याश्रयं हित्वा ब्रह्मलोकोपपन्नो भवति ब्राह्म्यविमानमभिरूढः द.भू.२३२क/३८; ब्राह्मं विमानम् — {rgyal po chen po 'jig rten gnas pa 'di nam mkhar gyur pa la/} {tshangs pa'i gzhal med khang}…{gnas pa'i dus de yod do//} भवति महाराज स समयो आकाशीभूते लोकसन्निवेशे ब्राह्मं विमानं सन्तिष्ठते शि.स.१३५क/१३१.
- tshangs pa'i gzhon nu
- ना. सनत्कुमारः, वैद्यशास्त्रकर्तृदेवर्षिः — सनत्कुमारो वैधात्रः अ.को.१३१क/१.१.५२; सनत् नित्यं कुमारः सनत्कुमारः अ.वि.१.१.५२.
- tshangs pa'i gzi brjid
- ना. ब्रह्मतेजाः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{tshangs pa'i gzi brjid dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च …ब्रह्मतेजसा च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
- tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa
- ना. ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa la phyag 'tshal lo//} नमो ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञाय तथागताय शि.स.९५क/९४.
- tshangs pa'i yi ge
- ब्राह्मी, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}… {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
- tshangs pa'i yul sa
- ब्रह्माण्डम् — {tshangs pa'i yul sa'i tshad de rnam par gzhom pa'i don du} तद्ब्रह्माण्डमानविध्वंसनार्थम् वि.प्र.१६५क/१.१०; {tshangs pa'i yul sa dpal ldan dpral ba dag nas dbyangs kyis yongs su bskor ba'i thig le dkar po zag} ब्रह्माण्डे श्रीललाटे स्वरपरिकलितं श्वेतबिन्दुं स्रवन् वै वि.प्र.२३९क/२.४६; {'dir lus la tshangs pa'i yul sa gtsug tor nas mgrin pa'i mthar thug pa ni mtho ris kyi 'jig rten du 'gyur te} इह शरीरे ब्रह्माण्डमुष्णीषात् कण्ठचक्रपर्यन्तं स्वर्गलोको भवति वि.प्र.२३४ख/२.३५; द्र. {tshangs pa'i sgo nga}*/
- tshangs pa'i ri mo
- ब्रह्मरेखा — {mig la tshangs pa'i ri mo shin tu phra mo skra'i tshad tsam gyi ri mo ste nag po dang dmar po'i dkyil 'khor 'byed par byed par 'gyur ro//} नयने ब्रह्मरेखाऽतिसूक्ष्मा केशप्रमाणरेखा कृष्णरक्तमण्डलभेदिनी भवति वि.प्र.२६६ख/२.८१.
- tshangs pa'i rig
- वि. ब्रह्मवित् — {gtsang gnas dam pa gau ta ma/} /{bram ze tshangs pa tshangs pa'i rig /mya} {ngan 'das pa tshangs pa thob//} स्नातको गौतमोऽग्रणीः ।। ब्रह्मविद् ब्राह्मणो ब्रह्मा ब्रह्मनिर्वाणमाप्तवान् । वि.प्र.१५६क/३.१०५.
- tshangs pa'i rigs
- १. ब्रह्मकुलम् — {smra mkhas rdo rje'i rigs dang ldan/} /{grags pa rdo rje'i rigs la ni/} /{rigs bzhi rigs gcig byas gang des/} /{rigs ldan tshangs pa'i rigs kyis min//} वाग्मी वज्रकुले येन तेन वज्रकुली यशः । चतुर्वर्णैककल्केन कल्की ब्रह्मकुलेन न ।। वि.प्र.१२७क/१, पृ.२४; {drang srong de rnams kyis tshangs pa'i rigs kyi rgyal po nyi ma'i shing rta la bos te} तैः ऋषिभिः ब्रह्मकुलो सूर्यरथो राजाऽऽमन्त्रितः वि. प्र.१३०क/१, पृ.२९ । २. ब्रह्मकायिकः, ब्रह्मकायिकदेवः — {tshangs pa'i rigs zhes bya ba yi/} /{lha gnyis kyis ni bskul ba na//} स ब्रह्मकायिकाख्याभ्यां देवताभ्यां विरो (बो लि.पा.)धितः । अ.क.२३१क/२५.७५; द्र. {tshangs ris pa/}
- tshangs pa'i ris
- = {tshangs ris/}
- tshangs pa'i ris la dbang sgyur
- वि. ब्रह्मकायवशंगतः — {gang rnams gcig dang du ma dang /} /{tshangs pa'i ris la dbang sgyur zhing /} /{nyi ma zla ba'i 'od dag kyang /} /{gang 'jig byed pa sras ma yin/} एकधा बहुधा ये तु ब्रह्मकायवशंगताः । सोमभास्करयोर्भावा (?राभा) ये नाशेन्ति न ते सुताः ।। ल.अ.१७७ख/१४१.
- tshangs pa'i lam
- पा. ब्रह्मपथः — {tshangs pa'i lam byams pa chen po dang snying rje chen po dang dga' ba chen po dang btang snyoms chen po la mkhas pa} महामैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाब्रह्मपथकोविदस्य ल.वि.५ख/७.
- tshangs pa'i lam la mkhas pa
- वि. ब्रह्मपथकोविदः — {tshangs pa'i lam byams pa chen po dang snying rje chen po dang dga' ba chen po dang btang snyoms chen po la mkhas pa} महामैत्रीकरुणामुदितोपेक्षाब्रह्मपथकोविदस्य ल.वि. ५ख/७; म.व्यु.६९७४ (९९ख).
- tshangs pa'i shing
- ब्रह्मदारु, वृक्षविशेषः — तूदस्तु यूपः क्रमुको ब्रह्मण्यो ब्रह्मदारु च ।। अ.को.१५७क/२.४.४१; ब्रह्मणे वैदिककर्मणे योग्यं दारु ब्रह्मदारु अ.वि.२.४. ४१; अश्वत्थाकृतेर्वृक्षस्य नामानि अ.पा.२.४.४१.
- tshangs pa'i shing rta
- ना. ब्रह्मरथः, पुरोहितः — {dpag tshad brgyar ni mgyogs pa ru/} /{nyi ma gcig gis 'gro ba gang /} /{rgyal po'i glang chen mdun na 'don/} /{tshangs pa'i shing rta zhes par byin//} ददौ राजगजं ब्रह्मरथाख्याय पुरोधसे । योजनानां शतं तूर्णमेकेनाह्ना प्रयाति यः ।। अ.क.२६ख/३.८१.
- tshangs pa'i sa bon
- ब्रह्मबीजम् — {tshangs pa'i sa bon rgyal la bsgrubs nas/} {ku thA ratsa tshin na dang bsres la nyi ma gzas zin pa na mi bskyod pa dang btag cing} ब्रह्मबीजं पुष्यसाधितं कुठारच्छिन्नामिश्रितं सूर्यग्रासे अक्षोभ्येन पिषयेत् हे.त.४क/८.
- tshangs pa'i srin po
- ब्रह्मराक्षसः — {bar der skye ba snga ma ni/} /{tshangs pa'i srin po tshangs pa'i gnyen/} /{ma rungs bzod dka' skye bo ngan/} /{phrag dog drag po'i mig ces pas//} अत्रान्तरे ब्रह्मबन्धुः प्राग्जन्मब्रह्मराक्षसः । रौद्राक्षो नाम मात्सर्यक्रौर्यदौर्जन्यदुःसहः ।। अ.क.४९क/५. २५; {gdug pa zhes bya tshangs pa yi/} /{srin po bdag gi sngags kyis drangs//} मन्त्रैर्मया समाकृष्टः क्रूराख्यो ब्रह्मराक्षसः । अ.क.१०४क/६४.१९६.
- tshangs pa'i bsod nams
- ब्राह्मपुण्यत्वम् — {bskal par mtho ris dga' gnas phyir/} /{bzhi yi tshangs pa'i bsod nams yin//} चतुर्णां ब्राह्मपुण्यत्वं कल्पं स्वर्गेषु मोदनात् ।। अभि.को.१५ख/४.१२४.
- tshangs pa'i lha
- ना. ब्रह्मदेवः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{tshangs pa'i lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…ब्रह्मदेवस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
- tshangs par gyur pa
- = {tshangs gyur/}
- tshangs par 'jug pa
- ब्राह्मण्यम् — {de 'di lta ste/} {blo gros chen po 'jig rten na bstan pa la skur bar smra ba dag yod de/} {kye ma 'di dag gi dge sbyong nyid ni ci zhig yod/} {'di dag gi tshangs par 'jug pa'ang ga la yod de} तद्यथा महामते भवन्ति लोके शासनापवादवक्तारः । किंचित्तेषां श्रामण्यम्, कुतो वा ब्राह्मण्यम् ल.अ.१५४क/१०१.
- tshangs par thub pa
- = {tshangs pa'i thub/}
- tshangs par gnas pa
- = {tshangs pa'i gnas pa/}
- tshangs par spyad pa
- ब्रह्मचर्यम् — {de nas bcom ldan 'das kyis kun tu rgyu rab bzang la bka' stsal pa/} {dge slong tshur shog /tshangs} {par spyad pa spyod cig} तत्र भगवान् सुभद्रं परिव्राजकमामन्त्रयते — एहि भिक्षो, चर ब्रह्मचर्यम् अ.श.११३ख/१०३.
- tshangs par spyad par gnas pa
- ब्रह्मचर्यवासः — {gang bdag gi tshangs par spyad par gnas pa'i dge ba'i rtsa ba dang} यच्च मे ब्रह्मचर्यवासकुशलमूलम् शि.स.९५ख/९५.
- tshangs par spyod
- = {tshangs par spyod pa/}
- tshangs par spyod pa
- • सं. १. ब्रह्मचर्यम् — {tshangs par spyod pa spyad par 'tshal lo//} चरेयं ब्रह्मचर्यम् अ.श.१६७ख/१५६; {bdag gi skye ba zad do//} {tshangs par spyod pa la gnas so//} क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम् ल.अ. ८०क/२७; {blo gros bzang gis tshangs spyod ni/} /{brjod cing bu mo yongs ma blangs//} सुमतिर्नाग्रहीत्कन्यां ब्रह्मचर्यमुदाहरन् ।। अ.क.२२८क/८९.८४ । २. ब्रह्मचारी, आश्रमविशेषः — ब्रह्मचारी गृही वानप्रस्थो भिक्षुश्चतुष्टये ।। आश्रमोऽस्त्री अ.को.१८०ख/२.७.४; ब्रह्म वेदः, तदध्ययननियमं चरतीति ब्रह्मचारी अ.वि.२.७.४; {rigs ldan tshangs par spyod pa 'o//} वर्णिनो ब्रह्मचारिणः अ.को.१८४क/२.७.४२ • वि. ब्रह्मचारी — {mgo zlum brtul zhugs chen po 'chang /} /{tshangs par spyod pa brtul zhugs mchog/} महाव्रतधरो मौञ्जी (?मौण्डी) ब्रह्मचारी व्रतोत्तमः । वि.प्र.१५६क/३.१०५; ब्रह्मचारिणी — {yang dag par tshangs par spyod pa rnams ni don byas pa'i phyir} सम्यग्ब्रह्मचारिणीषु कृतार्थत्वात् शि.स.९३क/९३.
- tshangs par spyod pa nyid
- ब्रह्मचारित्वम् — {rtag tu tshangs par spyod nyid dang /} /{'tsho ba rnam par dag nyid dang //} सदैव ब्रह्मचारित्वमाजीवस्य विशुद्धता ।। अभि.अ.८ख/४.४८.
- tshangs par spyod pa bsten
- = {tshangs par spyod pa bsten pa/}
- tshangs par spyod pa dang bcas pa
- सब्रह्मचारी — {gcig pu tshangs pa'i brtul zhugs spyod/} /{tshangs par spyod dang bcas pa 'o//} एकब्रह्मव्रताचारा मिथः सब्रह्मचारिणः ।। अ.को.१८१ख/२.७.११; समानं ब्रह्मव्रतं चरन्तीति सब्रह्मचारिणः । चर गतिभक्षणयोः अ.वि.२.७.११.
- tshangs par spyod pa dang ldan pa
- = {tshangs spyod ldan/}
- tshangs par spyod pa spyad
- = {tshangs par spyod pa spyad pa/}
- tshangs par spyod pa spyad pa
- • क्रि. १. ब्रह्मचर्यमचरत् — {skye ba gzhan la bram ze 'dis/} /{bdag nyid chen po bcom ldan 'das/} /{'od srungs kyi ni bstan pa la/} /{tshangs par spyod pa sngon tshe spyad//} अन्यजन्मनि विप्रोऽयं काश्यपस्य महात्मनः । ब्रह्मचर्यं भगवतः शासनेन पुराऽचरत् ।। अ.क.७३ख/६१.२१ । २. ब्रह्मचर्यं चरिष्यति — {de na tshangs par spyod pa spyad} तत्र ब्रह्मचर्यं चरिष्यति स. पु.५६क/९९ • वि. चीर्णब्रह्मचर्यः — {dge ba'i rtsa ba yun ring po nas spyad pa/} {lo brgya stong mang por tshangs par spyod pa spyad pa} चिरचरितकुशलमूला बहुबुद्ध (बह्वब्द भो.पा.)शतसहस्रचीर्णब्रह्मचर्याः स.पु.२७क/४८ • भू.का.कृ. ब्रह्मचर्यं चीर्णम् — {de bzhin gshegs pa de'i drung du kho mos tshangs pa'i spyod pa spyad pa} तस्य मे तथागतस्यान्तिके ब्रह्मचर्यं चीर्णम् ग.व्यू.३६८ख/८१; उषितं ब्रह्मचर्यम् — {bdag gi skye ba ni zad do//} {tshangs par spyod pa ni spyad do//} {bya ba ni byas so//} क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम्, कृतं करणीयम् त.प.१०३ख/६५७.
- tshangs par spyod pa spyad par bgyi
- क्रि. ब्रह्मचर्यं चरेयम् — {bdag bcom ldan 'das kyi spyan sngar tshangs par spyod pa spyad par bgyi'o//} चरेयमहं भगवतोऽन्तिके ब्रह्मचर्यम् वि.व.१३२ख/१.२१.
- tshangs par spyod pa spyad par 'tshal
- क्रि. ब्रह्मचर्यं चरेयम्— {bcom ldan 'das kyi thad du tshangs par spyod pa spyad par 'tshal lo//} चरेयमहं भगवतोऽन्तिके ब्रह्मचर्यम् अ.श.१६७ख/१५६.
- tshangs par spyod pa spyad zin
- भू.का.कृ. उषितं ब्रह्मचर्यम् — {tshangs par spyod pa ni spyad zin to//} उषितं ब्रह्मचर्यम् अ.श.११३ख/१०३.
- tshangs par spyod pa spyod cig
- क्रि. ब्रह्मचर्यं चर — {re zhig rab tu dang ba'i blo/} /{yid ni chags bral kho na yis/} /{tshangs spyod spyod cig} अरागेणैव मनसा ब्रह्मचर्यं प्रसन्नधीः । चर तावत् अ.क.११०ख/१०.१२१.
- tshangs par spyod pa spyod pa
- क्रि. ब्रह्मचर्यं चरति — {de bzhin gshegs pa}…{sgra dbyangs mi zad par sgrogs pa'i drung du ni tshangs par spyod pa spyod pa} भीष्मगर्जितनिर्घोषस्वरस्य तथागतस्य… अन्तिके ब्रह्मचर्यं चरति अ.सा. ४२२क/२३८.
- tshangs par spyod pa ma yin pa
- अब्रह्मचारी — {tshangs par spyod pa ma yin pa tshangs par spyod par khas 'che ba} अब्रह्मचारी ब्रह्मचारिप्रतिज्ञः म.व्यु.९१४४ (१२६क).
- tshangs par spyod pa la gnas
- = {tshangs par spyod pa la gnas pa/}
- tshangs par spyod pa la gnas pa
- • सं. ब्रह्मचर्यवासः — {'di ltar 'di na la la bdag}… {tshangs par spyod pa la gnas pa 'dis lha'am lha gang yang rung ba dag tu gyur cig ces smon nas tshangs par spyod pa spyod par byed pa dang} यथापीहैकत्यः प्रणिधाय ब्रह्मचर्यं चरति—अनेनाहं…ब्रह्मचर्यवासेन वा, देवो वा स्याम्, देवान्यतमो वा श्रा.भू.१९ख/४७; ब्रह्मचर्यावासः — {gal te de la chos gos gsum las nyung bar gyur na/} {gang la brten nas tshangs par spyod pa la gnas pa de ni yongs su gtong bar mi bya'o//} सचेत्पुनस्तस्य ऊनं त्रिचीवरं भवेत् यन्निश्रित्य ब्रह्मचर्यावासः, तन्न परित्यक्तव्यम् बो. प.१०२ख/७१; ब्रह्मचर्याश्रमः म.व्यु.२९९७ (५३ख) • भू.का.कृ. उषितं ब्रह्मचर्यम् — {bdag gi skye ba zad do//} {tshangs par spyod pa la gnas so//} क्षीणा मे जातिः, उषितं ब्रह्मचर्यम् ल.अ.८०क/२७.
- tshangs par spyod pa'i sdom pa
- ब्रह्मचर्यसंयमः — {'pho ba'i bde ba la ltos pa med pa ni bsnyen pa ste/} {lus dang ngag dang sems dang tshangs par spyod pa'i sdom pa'o zhes pa'i don to//} च्यवनसुखनिरपेक्षता सेवा, कायवाक्चित्तब्रह्मचर्यसंयम इत्यर्थः वि.प्र.६४ख/४.११३.
- tshangs par spyod pa'i gnas
- ब्रह्मचर्यवासः — {gzhan yang sangs rgyas 'od srung gi drung la rab tu byung ste/} {des der lo khri'i bar du tshangs par spyod pa'i gnas bsrungs pa} भूयः काश्यपे भगवति प्रव्रजितो बभूव । तत्रानेन दश वर्षसहस्राणि ब्रह्मचर्यावासः प्रतिपालितः अ.श.२४६ख/२२६.
- tshangs par spyod pa'i bar chad
- ब्रह्मचर्यान्तरायः — {na ba dang dbang med pa dang srog dang tshangs par spyod pa'i bar chad kyis 'jigs pa las gzhan pa la 'bul ba la ni nyes byas so//} दुष्कृतं ग्लानावशप्राणब्रह्मचर्यान्तरायभीतादन्यस्य दाने वि.सू.६०ख/७७.
- tshangs par gshegs
- ब्रह्मगामी लो.को.१९२७.
- tshangs pas byin
- ना. १. ब्रह्मदत्तः [1] तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{tshangs pas byin la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय… नमो ब्रह्मदत्ताय शि.स.९४ख/९४ [2] नृपः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na/} {grong khyer bA rA Na sI na rgyal po tshangs byin zhes bya ba zhig rgyal po byed de} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यां ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.६३ख/५५; अ.क.२८९ख/३७.२३; द्र. — {rgyal po 'gro ba drang srong mchog/} /{tshangs pas byin gyis khros byas pas/} /{dan da ka yi nags tshal tshig/} /{lo mang zhig tu rtswa ma skyes//} राजा यतो (राजायनो पा.भे.) ऋषिवरो रोषितु आसीत् स ब्रह्मदत्तेन । उद्दग्धदण्डकवनं वर्षैर्बहुभिस्तृण न जाता ।। ल.वि.१५४ख/२३१ । २. ब्रह्मदत्ता, दारिका — {de la khyim bdag shes rab chen po'i bu mo dge ba bzang mo ni bu mo bzang mo dang}…{tshangs pas byin dang}…{bu mo lnga brgyas bskor cing} तत्र सुभद्रा दारिका महाप्रज्ञस्य गृहपतेर्दुहिता भद्रया च दारिकया… ब्रह्मदत्तया च…पञ्चभिर्दारिकाशतैः परिवृता ग.व्यू. ३१९क/४०.
- tshangs spong i
- =* ना. ब्रह्मसूः, कामदेवपुत्रः — ब्रह्मर्सूऋश्यकेतुः स्यात् अ.को.१२९क/१.१.२७; ब्रह्म ज्ञानं सूते ब्रह्मसूः । षूञ् प्राणिप्रसवे अ.वि.१.१.२७.
- tshangs spyod
- = {tshangs par spyod pa/}
- tshangs spyod pa
- = {tshangs par spyod pa/}
- tshangs spyod dang ldan
- = {tshangs spyod ldan/}
- tshangs spyod ldan
- ब्रह्मचारी — {de nyid las ni tshangs spyod ldan zhes pa gang zhig mchog tu mi 'gyur ba'i bde ba thob pa'o//} तत्त्वतो ब्रह्मचारी यः परमाक्षरसुखप्राप्तः वि.प्र.९०क/३.२; {de nas de yi lus sbyong la/} /{dge slong rnams dang mu stegs dag/} /{su yi tshangs spyod dang ldan zhes/} /{rnam par rtsod pa yang dag skyes//} तस्याथ देहसत्कारे भिक्षूणां सह तीर्थिकैः । कस्य स ब्रह्मचारीति विवादः समाजायत ।। अ.क.१८६ख/८०.६५.
- tshangs spyod ldan ma
- वि.स्त्री. ब्रह्मचारिणी — {bu mo tshangs spyod ldan ma de/} /{chags bral gnyen las phyir phyogs te/} /{mar me can gyi grong khyer song //} सा कन्या ब्रह्मचारिणी । वैराग्याद्बन्धुविमुखी ययौ द्वीपवतीं पुरीम् ।। अ.क.२२८ख/८९.८६.
- tshangs byin
- = {tshangs pas byin/}
- tshangs byung
- = {dbyangs can ma} ब्राह्मी, सरस्वती — ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती । अ.को.१४०ख/१.६.१; ब्रह्मण इयं ब्राह्मी अ.वि.१.६.१.
- tshangs dbang
- = {tshangs pa dang brgya byin} ब्रह्मेन्द्रौ — {de nas tshangs dbang nor sbyin la/} /{sogs pa'i lha rnams dag gis bskor//} अथ ब्रह्मेन्द्रधनदप्रमुखास्त्रिदशैर्वृतः । अ.क.२२२ख/२४.१६६.
- tshangs dbang skyong
- ब्रह्मेन्द्रपालः — {'jig rten na ni tshangs dbang skyong de dag/} /{bcom ldan khyod kyi 'od kyis zil du brlag//} ब्रह्मेन्द्रपाल जगतो भगवान् जिह्मीभवन्ति तव ते प्रभया ।। शि.स.१७२क/१६९.
- tshangs dbyangs
- = {tshangs pa'i dbyangs/}
- tshangs dbyig
- = {tshangs pa'i dbyig/}
- tshangs sbyin
- ना. ब्रह्मदत्तः, नृपः — {de'i tshe yul bA rA Na sI na rgyal po tshangs sbyin zhes bya ba 'byor ba dang}…{rgyal srid byed du 'jug go//} तेन खलु समयेन वाराणस्यां ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं च वि.व.१९३ख/१.६८; द्र. {tshangs pas byin/}
- tshangs ma
- • सं. १. ब्राह्मी, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang}…{mchog gi dbang phyug ma ni de ba dA li ste cha lnga'o zhes pa dang po'i dgod pa'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २…परमेश्वरी देवदाली भाग ५ । इति प्रथमपातः वि.प्र.१४८ख/३.९६ २. ब्राह्मणी, ओषधिविशेषः — {bram ze mo zhes pa ni br}-{i ha tI ste cha bzhi dang}… ग्. {yung mo ni ma yu ri shi khA ste cha gsum mo zhes pa lnga pa dgod pa'o//} ब्राह्मणीति बृहती भाग ४… डोम्बी मयूरशिखा भाग ३ । इति पञ्चमन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६ • ना. १. ब्रह्माणी, योगिनी/नायिका — {de nas tshangs ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la sa bI}।{tri dang pad+ma yi spyan ma dang chu skyes can ma dang blo gros ma dang ngag gi dbang phyug ma dang gA ya trI dang glog ma dang dran ma rnams} ततो ब्रह्माण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री, पद्मनेत्रा, जलजवती, बुद्धिः, वागीश्वरी, गायत्री, विद्युत्, स्मृतिः वि.प्र.४१ख/४. ३२; {rlung du chu gter gdong ma ste tshangs ma ser mo'o//} वायव्येऽब्धिवक्त्रा ब्रह्माणी पीता वि.प्र.४०ख/४.२६; {k+ShA ni tshangs ma dang k+Sha}~ {M ni dpal chen mo dang k+ShaHni gzhon nu ma ste gtso mo rnams kyi sa bon no//} क्षा ब्रह्माणी । क्षँ महालक्ष्मीः । क्षः कौमारीति नायिकानां बीजानि वि.प्र.५३ख/४.८२ । २. ब्राह्मी, शिवपरिचर्याकारिणी — {tshangs ma la sogs ma mo rnams//} ब्राह्मीत्याद्यास्तु मातरः अ.को.१३०क/१.१.३६; ब्रह्मणः सम्बन्धिनी ब्राह्मी…चामुण्डा इति सप्त मातरः अ.वि.१.१.३६.
- tshangs tshul
- = {tshangs pa'i tshul/}
- tshangs bzangs
- = {tshangs pa bzang po/}
- tshangs rigs
- = {tshangs pa'i rigs/}
- tshangs ris
- • ना. ब्रह्मकायिकाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}… {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः …इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र. १६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal} ।{chen bzhi'i ris rnams dang}…{tshangs ris rnams dang}… {'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…ब्रह्मकायिकान् …अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५ • सं. ब्रह्मकायिकः, ब्रह्मकायिकेषु देवः — {'thab bral dang}… {tshangs ris dang}…{'og min gyi lha} यामाः…ब्रह्मकायिकाः …अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
- tshangs ris kyi lha'i bu
- ब्रह्मकायिकदेवपुत्रः — {mi marjed kyi bdag po tshangs pa dang 'khor tshangs ris kyi lha'i bu khri nyis stong}…{dang yang thams cig go//} ब्रह्मणा च सहांपतिना सार्धं द्वादशब्रह्मकायिकदेवपुत्रसहस्रपरिवारेण स.पु.३क/२.
- tshangs ris pa
- ब्रह्मकायिकः — {tshangs ris pa dag gi nang nas shi 'phos te tshangs pa'i mdun na 'don la sogs pa gya nom snang ba la thug pa'i bar gnas gzhan bcu bzhir 'phos nas 'og min du 'jug pa yin no//} ब्रह्मकायिकेभ्यश्च्युत्वा ब्रह्मपुरोहितादीनि सुदर्शनान्तानि चतुर्दशस्थानान्तराणि सञ्चर्याकनिष्ठान् प्रविशति अभि.स्फु.१९०ख/९५२; ब्राह्मकायिकः — {de la gang gi tshe so so'i skye bo tshang ris pa dag nas shi 'phos te/} {tshangs pa'i mdun na 'don dag gi nang du skye ba} तत्र पृथग्जनो यदा ब्राह्मकायिकेभ्यश्च्युत्वा ब्रह्मपुरोहितेषूपपद्यते अभि.स्फु.१७२ख/९१७.
- tshangs la sdang ba
- वि. ब्रह्मद्विषः, वेदद्विषः — {tshangs la gang dag sdang ba ni/} /{sdig can rig byed las ring gnas/} /{rig byed skyon dang yon tan tshig/} /{ngo tsha med par ji ltar brjod//} ये तु ब्रह्मद्विषः पापा वेदाद्दूरं बहिष्कृताः । ते वेदगुणदोषोक्तीः कथं जल्पन्त्यलज्जिताः ।। त.स. ७७क/७२१.
- tshangs gshegs
- = {tshangs par gshegs/}
- tshad
- • सं. १. मानम् — {'jal byed mnyam byed tshad byed ces/} /{tshad kyi don ni gsum yin no/} /{'jal byed srang dang sor dang bre//} पौतवं द्रुवयं पाय्यमिति मानार्थकं त्रयम् । मानं तुलाङ्गुलिप्रस्थैः अ.को.२००क/२.९.८५; मीयतेऽनेनेति मानम् । तच्च तुलाङ्गुलिप्रस्थैः त्रिप्रकारं भवति अ.वि.२.९.८५; {tshangs pa'i yul sa'i tshad de rnam par gzhom pa'i don du} तद्ब्रह्माण्डमानविध्वंसनार्थम् वि.प्र.१६५क/१.१०; {lus la sna tshogs tshad ni nang gi le'ur brjod par bya'o//} देहे विश्वस्य मानमध्यात्मपटले वक्तव्यम् वि.प्र.१५२ख/१.२; {shin tu phra ba'i dbugs la sogs pas nyin mo'i tshad la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} सूक्ष्मतरादिश्वासदिनमानादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ. १३; परिमाणम् — {rgya che mtha' yas rab bsdus tshad du gyur pa yi/} /{rgyan rnams dag gi lam 'di nyid ni rnam par phye//} पन्थाः स एष विवृतः परिमाणवृत्त्या संहृत्य विस्तरमनन्तमलंक्रियाणाम् । का.आ.३३४ख/२.३६४; {chos kyi phung po gcig gi tshad ji tsam zhe na/} /{grangs brgya phrag bcu ni chos kyi phung po ste} किं पुनरेकस्य धर्मस्कन्ध(स्य) परिमाणम्? दशशतसंख्यो धर्मस्कन्धः अभि.स.भा.७०क/९७; प्रमाणम् — {bya gag gi tshad ni de byed pa nyid kyi mtha'o//} कुक्कुटिप्रमाणमेतत् कृत्वेऽन्तः वि.सू.४५क/५६; {nor 'dzin ma nyid ma lus byin nas phan pa'i slad du ni/} /{bsod nams tshad kyis dpag dang bral ba de yis yang dag thob//} दत्त्वाऽखिलां वसुमतीं स समाससाद पुण्यं प्रमाणकलनारहितं हिताय ।। अ.क.१६७क/७४.११; {de dag thams cad kyi tshe'i tshad kyang bskal pa stong phrag nyi shur mnyam par 'gyur ro//} तेषां …सममेवायुःप्रमाणं भविष्यति विंशतिकल्पसहस्राणि अ.सा.४००क/२२६; {sred med kyi bu'i stobs kyi tshad ji tsam zhe na} किं पुनर्नारायणस्य बलस्य प्रमाणम् अभि. भा.५६ख/१०८९; प्रयामः — {phyogs kyi tha gru'i tshad ni 'jal ba 'dra/} /{sprin mgo nag pos mun nag spel ba bzhin//} दिशां प्रमिण्वन्त इव प्रयामं शृङ्गैर्वितन्वन्त इवान्धकारम् । जा.मा.८७ख/१००; पर्यन्तः — {de bzhin gshegs pa dag gis kyang tshad gzung ba'am mtha' bstan par mi nus} न शक्यं तथागतैरेव तावत्प्रमाणं ग्रहीतुं पर्यन्तो वा निदर्शयितुम् अ.सा.४३२क/२४३; मात्रा— {de phyir de yi brjod pa yi/} /{tshad kyi dus ni rtogs par gyis/} /{tshad gnyis sam ni tshad gsum mam/} /{rang nyid kyis ni tshad gcig min//} तस्मादुच्चारणं तस्य मात्राकालं प्रतीयताम् । द्विमात्रं वा त्रिमात्रं वा न वर्णो मात्रिकः स्वयम् ।। त.स.७८ख/७३१ । २. मात्रा, अक्षरावयवः — {dang po chung ngu'i tshad do//} {de nas rim pa gnyis pa la yon tan gyi dbye bas/} {drug pa a/} {bdun pa e/} {brgyad pa ar/} {dgu pa o/} {bcu pa al} प्रथममृदुमात्रेति । ततो द्वितीयप्रक्रमो गुणभेदः । षष्ठी अ, सप्तमी ए, अष्टमी अर्, नवमो ओ, दशमी अल् वि.प्र.१५९क/१.८ । ३. = {tshad ma} प्रमाणम् — {khyim bdag dag gis mthong ba ni/} /{gal te bdag gi tshig tshad na/} /{bzlog par byis pa 'di skyes pas/} /{rigs ni yongs su gdung bar 'gyur//} पश्याम्यहं गृहपते प्रमाणं यदि मद्वचः । प्रत्युतायं शिशुर्जातः कुलं सन्तापयिष्यति ।। अ.क.८७ख/९.१६ • उ.प. प्रमाणम् — {shing ta la'i tshad tsam gyi skyes pa} तालमात्रप्रमाणाः पुरुषाः वि.व.२११क/१.८५.
- tshad gyur
- प्रतिमानम् — {mnyan yod du ni khyim gyi bdag/} /{bsod nams bshes gnyen dag gi bu/} /{grags pa'i bshes gnyen zhes bya ba/} /{grags pa can gyi tshad gyur byung //} श्रावस्त्यां पुण्यमित्रस्य सूनुर्र्गृहपतेरभूत् । यशोमित्र इति ख्यातः प्रतिमानं यशस्विनाम् ।। अ.क.२५९क/९४.२; प्रमाणम् — {skye bo'i mig gi rab dga' spungs pa dang /} /{dge la dga' ba'i bsod nams tshad gyur pa/} /{snang ba'i gter de mthong nas 'jig rten rnams//} प्रहर्षराशिं जनलोचनानां पुण्यप्रमाणं सुकृतोत्सवानाम् । लोकस्तमालोकनिधिं विलोक्य अ. क.१९३ख/२२.१७; द्र. {tshad mar gyur pa/}
- tshad can
- १. संज्वरः, सन्तापः — {shin tu gdung ba tshad can mtshungs//} सन्तापः संज्वरः समौ अ.को.१३१ख/१.१.५८; संज्वरतीति संज्वरः । ज्वर रोगे अ.वि.१.१.५८; मि.को.१४६क । २. = {tshad ma can/}
- tshad can min
- अप्रमाणता — {khas len na yang rnam shes las/} /{tha dad pa ni tshad can min/} /{ldog pa grub pa med phyir ro//} उपाये वाऽप्रमाणता । विज्ञानव्यतिरिक्तस्य व्यतिरेकाप्रसिद्धितः ।। प्र.वा.११९क/२.१४.
- tshad gcig
- वि. मात्रिकः — {gang zhig rtag tu yod pa yin/} /{rang nyid kyis de tshad gcig cis/} /{de phyir de yi brjod pa yi/} /{tshad kyi dus ni rtogs par gyis/} /{tshad gnyis sam ni tshad gsum mam/} /{rang nyid kyis ni tshad gcig min//} सर्वदा यस्य सद्भावः स कथं मात्रिकः स्वयम् ।। तस्मादुच्चारणं तस्य मात्राकालं प्रतीयताम् । द्विमात्रं वा त्रिमात्रं वा न वर्णो मात्रिकः स्वयम् ।। त.स.७८ख/७३१.
- tshad bcas
- वि. सावधिः — {nges par tshad med pa skyed na/} /{ci phyir kun gyis don ma rtogs/} /{tshad bcas skyed na'ang rgyu mtshan ci//} नियतानवधौ सर्वः किमर्थं नावधारयेत् । सावधावपि को हेतुः त.स.९६ख/८६०.
- tshad nyid
- = {tshad ma nyid/}
- tshad nyid sgrub byed
- वि. प्रामाण्यसाधनी — {byed po bcos ma'i ngag la ni/} /{khyed kyis thog med nyid gang brjod/} /{tshad min gnyis kyi rten gyur pas/} /{de ni tshad nyid sgrub byed min//} कर्तृकृत्रिमवाक्यानामुच्यते या त्वनादिता । अप्रमाणद्वयाधारा न सा प्रामाण्यसाधनी ।। त.स. ११५ख/१००३.
- tshad nyid nges
- = {tshad ma nyid du nges pa/}
- tshad mnyam
- वि. द्वयसम्, प्रत्ययविशेषः मि.को.८४क ।
- tshad ltar snang
- वि. प्रमाणाभः — {gtan tshigs shes pa tshad ltar snang/} /{tshig las chags can la sogs bzhin//} हेतुज्ञानं प्रमाणाभं वचनाद्रागितादिवत् ।। प्र.वृ.२६५ख/६.
- tshad dang ldan pa
- • वि. प्रमाणवत्— {rin po che sna bdun gyi rang bzhin gyi ra ba de dag gi mda' yab rnams ni dzam+bu chu bo'i gser las byas pa/} {mtho zhing tshad dang ldan pa} तेषां च सप्तरत्नमयानां प्राकाराणां जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य खोडकशीर्षाणि प्रमाणवन्ति अ.सा.४२५ख/२४०; प्रामाणिकः — {tshad dang ldan pa'i khru phyed dang do ni bde bar gshegs pa'i mtho gang ste} प्रामाणिको हस्तोऽध्यर्धः सुगतवितस्तिः वि.सू.२१ख/२५; परिमितः — {dper na rdza mkhan tshad dang ldan pa'i 'jim gong las}… {tshad dang ldan pa'i bum pa byed pa bzhin no//} यथा कुलालः परिमितान्मृत्पिण्डात् परिमितं घटं करोति त. प.१५०ख/२६ • ना. इमिः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{tshad ldan dang ci smra dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…इमि किमि…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९४क/५ • द्र. {tshad ma dang ldan pa/}
- tshad 'das
- वैमात्रः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७५० (११०क).
- tshad ldan
- = {tshad dang ldan pa/}
- tshad nad
- जूर्तिः, व्याधिविशेषः मि.को.५२क ।
- tshad pa
- १. अतिसारः, व्याधिविशेषः मि.को.५२क २. = {tshad/}
- tshad pa can
- = {tshad can/}
- tshad pa'i bye'u
- = {tshad byi'u/}
- tshad byi'u
- चीरी — {tshad byi'u tsa tsa'i sgra grag pa'i dgon pa zhig tu phyin to//} चीरीविरावोन्नादितमरण्यं प्रत्यपद्यत जा.मा.५२ख/६१; म.व्यु.४९१५ (७५क).
- tshad byed
- पाय्यम्, मानम् — {'jal byed mnyam byed tshad byed ces/} /{tshad kyi don ni gsum yin no//} पौतवं द्रुवयं पाय्यमिति मानार्थकं त्रयम् । अ.को.२००क/२.९.८५; मीयतेऽनेनेति पाय्यम् । माङ् माने । धात्वादेर्मकारस्य पकारादेशः अ.वि.२.९.८५; मि.को.२३क ।
- tshad ma
- • सं. १. प्रमाणम् — {khyod kyi spyod la tshangs pa'ang rjes su yi rang 'os/} /{khyod ni legs pa tshad ma'i nang na tshad ma mchog//} ब्रह्माऽपि ते चरितमभ्यनुमन्तुमर्हः साधुप्रमाणपरमत्र भवान् प्रमाणम् ।। जा.मा.६३क/७३ । २. प्रमा — {ngo bo rtogs pa tsam gyis ni/} /{shes pa thams cad tshad mar 'gyur//} स्वरूपबोधमात्रेण सर्वं ज्ञानं भवेत् प्रमा । प्र.अ.३क/४ । ३. = {tshad ma nyid} प्रामाण्यम् — {smra ba po yi byed pa'i yul/} /{don gang blo la rab gsal ba/} /{sgra ni de la tshad ma yin//} वक्तृव्यापारविषयो योऽर्थो बुद्धौ प्रकाशते । प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य प्र.अ.६क/७; मानता — {sgro 'dogs rnam par bcad pa yi/} /{yul can nyid kyis tshad ma yin//} न समारोपविच्छेदविषयत्वेन मानता । त.स.४८क/४७५; • पा. प्रमाणम् १. सम्यग्ज्ञानम् — {tshad ma slu med can shes pa//} प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम् प्र.वा.१०७ख/१.३; {tshad ma gnyis kyis ni mngon sum dang rjes su dpag pa gnyis kyis so//} प्रमाणाभ्यां प्रत्यक्षानुमानाभ्याम् त.प.३०२क/१०६३; मानम् — {rjes dpag la sogs tshad ma med/} /{gnod phyir rab rib can sogs bzhin//} नानुमानादिमानं स्याद् बाधातस्तैमिरादिवत् ।। त.स.१८ख/२०१ । २. (ती.द.) प्रमाणम्, पदार्थभेदः — {tshig gi don bcu drug /tshad} {ma} …{chad pa'i gnas} षोडश पदार्थः—प्रमाणम्…निग्रहस्थानम् म.व्यु.४५२६ (७०ख).
- tshad ma kun las btus pa
- ना. प्रमाणसमुच्चयः, ग्रन्थः — {tshad ma kun las btus pa zhes bya ba'i rab tu byed pa} प्रमाणसमुच्चयनामप्रकरणम् क.त.४२०३.
- tshad ma grub pa
- प्रमाणसिद्धिः लो.को.१९२८.
- tshad ma 'god
- = {tshad ma 'god pa/}
- tshad ma 'god pa
- क्रि. प्रमाणयति — {de la re zhig tshu rol mdzes pa tshad ma 'god pa ni rang gi don gyi rjes su dpag pa ni tshad ma ma yin te/} {tshul gsum pa'i rtags sngon du 'gro ba can yin pa'i phyir log pa'i shes pa bzhin no//} तत्र तावच्चार्वाकाः प्रमाणयन्ति — स्वार्थानुमानं प्रमाणं न भवति; त्रिरूपलिङ्गपूर्वत्वात्, मिथ्याज्ञानवत् त.प.३६क/५२०.
- tshad ma 'god par byed
- क्रि. प्रमाणयति — {de'i phyir gsal ba zhes bya ba la sogs pa sgra mi rtag pa nyid du sgrub par byed pa la tshad ma 'god par byed do//} अत इत्यादिना शब्दानित्यत्वसाधने प्रमाणयति त.प.१८८ख/८३९.
- tshad ma lnga
- प्रमाणपञ्चकम् — {gang zhig tshad ma lnga dang bral ba'i rang bzhin dngos po} ।{med pa'i tshad mas yul du byas pa'i rang bzhin de ni mkhas pa rnams kyis med pa'i} ।{spyod yul du 'jug pa yin te/} {dper na nam mkha'i pad+ma lta bu'o//} । यः प्रमाणपञ्चकविरहस्वभावाभावप्रमाणविषयीकृतविग्रहः स विदुषामभावव्यवहारगोचरतामेवावतरति, यथा गगननलिनम् त.प.२५९क/९८८; {dngos po gang zhig ngo bo la/} /{tshad ma lnga po ma bskyed pa'i/} /{dngos yod rtogs phyir de la ni/} /{dngos po med pa'i tshad ma nyid//} प्रमाणपञ्चकं यत्र वस्तुरूपे न जायते । वस्तुसत्तावबोधार्थं तत्राभावप्रमाणता ।। त.स.६०क/५७३.
- tshad ma lnga po
- = {tshad ma lnga/}
- tshad ma can
- वि. प्रमाणकः — {de'i tshad ma can gyi skyes bu rnams kyang mngon par mtho ba dang nges par legs pa dag la yang dag par sbyar nas} तत्प्रमाणकान् पुरुषान् अभ्युदयनिःश्रेयसाभ्यां च योजयित्वा हे.बि.२५३ख/७१; प्रामाणिकः — {nges par sbyor ba'i tshad ma can ni nges par sbyor ba rtogs pa tsam gyis 'jug pa yin no zhe na} नियोगप्रामाणिका हि नियोगप्रतिपत्तिमात्रतः प्रवर्तन्ते प्र.अ.६ख/८; {des na thabs nges na zhing pa la sogs pa bzhin tshad ma can 'jug pa yin no zhe na} तत उपायनिश्चये सति कृषीवलादिवत् प्रामाणिकाः प्रवर्तन्ताम् प्र.अ.२३क/२६.
- tshad ma mchis
- वि. अप्रमेयम् — {khyod kyi rang gi ngo bo nyid/} /{tshad ma mchis la bsam mi khyab/} /{bstan min grangs kyang ma mchis pa/} /{khyod bdag nyid kyis mkhyen lags grang //} अमेयमसंख्येयमचिन्त्यमनिदर्शनम् । स्वयमेवात्मनाऽऽत्मानं त्वमेव ज्ञातुमर्हसि ।। श.बु.११६क/१५१; अप्रमाणम् लो.को.१९२८.
- tshad ma nyid
- प्रामाण्यम् — {'o na de ltar na gal te lta ba'i shes pa las phyis yang nas yang du ji snyed rtogs pa de tshad ma nyid yin na} एवं तर्हि यद्यालोचनाज्ञानादूर्ध्वं पुनः पुनर्यावानधिगमस्तस्य प्रामाण्यम् त.प.१३क/४७२; प्रमाणत्वम् — {don byed pa dang rjes 'brel bas/} /{tshad ma nyid du rnam par bzhag//} अर्थक्रियानुरोधेन प्रमाणत्वं व्यवस्थितम् ।। प्र.वा.१२०ख/२.५८; {ltos pa dang bcas tshad nyid ni/} /{la lar yang ni gzhag byas min//} सापेक्षं हि प्रमाणत्वं न व्यवस्थाप्यते क्वचित् । त.स.१०२ख/९०५; मानत्वम्— {tshul gsum par rtags sngon 'gro nyid/} /{nges par mi slu'i mtshan nyid can/} /{mtshan nyid de ldan tshad ma nyid//} त्रिरूपलिङ्गपूर्वत्वं ननु संवादिलक्षणम् । तल्लक्षणं च मानत्वम् त.स.५४क/५२३; प्रमाणता — {blo ni tshad ma nyid/} /{blang dang dor bya'i dngos po yi/} /{'jug la de gtso yin phyir dang //} धीप्रमाणता । प्रवृत्तेस्तत्प्रधानत्वात् हेयोपादेयवस्तुनि ।। प्र.वा. १०७ख/१.५; मानता— {skyon bcas rgyu yis bskyed byas pa'i/} /{dogs pas dang po tshad nyid du/} /{rtogs par mi 'gyur} दुष्टकारणजन्यत्वशङ्कया नाधिगम्यते । मानताऽऽद्यस्य त.स.१०९क/९५३.
- tshad ma nyid nges
- = {tshad ma nyid du nges pa/}
- tshad ma nyid du 'gyur
- क्रि. स्यात् प्रमाणता — {lan cig skyes nas 'jig pa yi/} /{don ni tshad ma nyid du 'gyur//} सकृज्जातविनष्टे च स्यादेवार्थे प्रमाणता । त.स. ११२क/९७०.
- tshad ma nyid du nges pa
- प्रामाण्यनिश्चयः — {rnam par dag pa'i rgyus bskyed phyir/} /{de ni tshad ma nyid du nges//} विशुद्धकारणोत्पादात् त्वस्याः प्रामाण्यनिश्चयः । त.स. १०९क/९५२; {de ni gzhan las ni/} /{tshad ma nyid nges de ltar 'gyur//} एवं च परस्मात् ते भवेत् प्रामाण्यनिश्चयः त.स.१०९क/९५३; प्रामाण्यनिश्चितिः — {yul dus mi yi gnas skabs kyi/} /{dbye ba la ni ltos nas su/} /{tshad ma nyid nges rtogs na yang /} /{gsal bar gzhan las tshad nyid nges//} देशकालनरावस्थाभेदापेक्षाप्रकल्पिते । प्रामाण्यनिश्चयेऽन्यस्माद् व्यक्तं प्रामाण्यनिश्चितिः ।। त.स.११०क/९५८.
- tshad ma nyid ma yin
- = {tshad ma nyid min/}
- tshad ma nyid min
- अप्रामाण्यम् — {tshad ma nyid min ldog pa'i phyir/} /{rig byed skyes bus ma byas nyid//} अप्रामाण्यनिवृत्त्यर्था वेदस्यापौरुषेयता । त.स.८८ख/८०५.
- tshad ma nyid las skyes pa
- वि. प्रामाण्यजातः — {thos pa las byung ba'i shes rab ni yid ches pa'i lung tshad ma nyid las skyes pa'i nges pa yin no//} आप्तवचनप्रामाण्यजातनिश्चया श्रुतमयी (प्रज्ञा) अभि.भा.८क/८९२.
- tshad ma dang ldan pa
- वि. प्रामाणिकः — {rtogs pa dang ldan pa ma rmongs pa ni tshad ma dang ldan pa'i don la bka' lung rtsam bsgoms pa ma yin no//} न हि प्रामाणिकेऽर्थे आज्ञामात्रदायी प्रेक्षावान् वक्ताऽमूढो वा प्र.अ.१०१क/१०९; प्रामाणिकी — {bdag med par lta ba nyid las rnam pa gzhan ni tshad ma dang ldan pa med do//} नैरात्म्यदर्शनादेव मोक्षो नान्या गतिः प्रामाणिकी प्र.अ.१४८क/१५८; सप्रमाणकः — {gcig pu de nyid kun mkhyen mgon/} /{de ni tshad ma dang ldan yin//} स एकः सर्वविन्नाथ इत्येतत् सप्रमाणकम् ।। त.स.१३३क/११३०.
- tshad ma drug
- षट् प्रमाणानि — {de bzhin tshad ma drug gis gang /} /{gzhal bya drug ni rtogs par byed//} तथा षड्भिः प्रमाणैर्यः षट्प्रमेयविवेकवान् । त.स.११४क/९९१.
- tshad ma ldan pa
- = {tshad ma dang ldan pa/}
- tshad ma gnas pa
- मानसंश्रितिः — {gzhan las tshad ma gnas pa na/} /{thug pa med par mi 'gyur te//} न चानवस्थितिप्राप्तिरन्यतो मानसंश्रितौ । त.स.१०७ख/९४२.
- tshad ma rnam 'grel
- ना. प्रमाणवार्त्तिकम्, ग्रन्थः — {tshad ma rnam 'grel gyi tshig le'ur byas pa} प्रमाणवार्त्तिककारिका क.त.४२१०.
- tshad ma rnam 'grel gyi rgyan
- ना. प्रमाणवार्त्तिकालङ्कारः, ग्रन्थः — {tshad ma rnam 'grel gyi rgyan las bsgrub pa dang bsgom pa la sogs pa rnam par 'grel pa ste dang po'o//} प्रमाणवार्त्तिकालङ्कारे विधिभावनादि वार्त्तिकं प्रथमम् प्र.अ.१८ख/२१.
- tshad ma rnam par gtan la dbab pa
- ना. प्रमाणविनिश्चयः, ग्रन्थः — {gzhan yang tshad ma rnam par gtan la dbab par dpyad zin to//} इत्येतच्च विचारितं प्रमाणविनिश्चये हे.बि.२५०क/६६.
- tshad ma rnam par gzhag pa
- प्रमाणव्यवस्था— {tshad ma rnam par gzhag pa ni dngos po la brten pa can nyid yin pa'i phyir ro//} वस्त्वधिष्ठानत्वात् प्रमाणव्यवस्थायाः हे. बि.२३९ख/५३; प्रमास्थितिः — {tshad ma rnam par gzhag pa dngos po'i rang bzhin dang 'brel pa'i gnas skabs yin pa na} वस्तुस्वभावप्रतिबद्धायां प्रमास्थितौ प्रकृतायाम् त.प.२४३ख/९५९.
- tshad ma phul du phyin pa
- प्रमाणातिशयः — {thams cad mkhyen pa dang yid ches pa de gnyis kyi rtags su gyur pa'i tshad ma phul du phyin pa ni rtags kyi bdag nyid tshad ma'i bye brag go//} सर्वज्ञता च आप्तता च तयोर्लिङ्गभूतः प्रमाणातिशयो लिङ्गात्मकः प्रमाणविशेषः न्या.टी.८९क/२४५.
- tshad ma byed
- = {tshad mar byed pa/}
- tshad ma byed pa
- = {tshad mar byed pa/}
- tshad ma ma yin
- = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad ma ma yin pa
- १. अप्रमाणम् — {don byed pa rtogs pa de yang tshad ma'am tshad ma ma yin par 'gyur} सोऽप्यर्थक्रियाधिगमः प्रमाणमप्रमाणं वा प्र.अ.२ख/४; {rig byed kyis don rtogs byed kyang /} /{bdag la tshad ma min de ltar//} ममाप्रमाणमित्येवं वेदोऽर्थं बोधयन्नपि । त.स. ७७क/७२०; न प्रमाणम्— {dus gzhan dang ldan pa 'dzin pa yang dus gzhan dang ldan pa'i dngos po la tshad ma ma yin no//} कालान्तरयुक्तग्राहि च न कालान्तरवति वस्तुनि प्रमाणम् न्या.टी.३८ख/२५; अमानम् — {de'i tshig tshad ma yin nam ci/} /{yang na tshad ma min te yin//} किमस्य वचनं मानं किं वाऽमानमथाप्यदः । त.स. १११क/९६४ । २. अप्रमा — {de srid 'khrul pa'i rgyu yis ni/} /{dang po tshad min dogs pa skye//} तावदाद्येऽप्रमाशङ्का जायते भ्रान्तिहेतुतः ।। त.स.१०८क/९४३ । ३. = {tshad ma ma yin pa nyid} अप्रमाणता — {de yang de nyid dang mtshungs phyir/} /{de'i ngag tshad ma ma yin zhing //} तस्य तेनैव तुल्यत्वात् तद्वाक्यस्याप्रमाणता । त.स.११५ख/१००२; {'dir ni yid ches skyes bu med/} /{des na rig byed tshad ma min//} न चाप्तः पुरुषोऽत्रास्ति तेन वेदाप्रमाणता ।। त.स.८५क/७८३; अप्रामाण्यम् — {'das ma thag brjod rigs pa ni/} /{rig byed tshad ma min pa'i rgyu//} अनन्तरोदितं न्यायं वेदाप्रामाण्यकारणम् । त.स.८९क/८१०; {tshad ma ma yin pa ni don med pa nyid la brjod kyi} असदर्थत्वमेव ह्यप्रामाण्यमुच्यते न्या.टी.७१ख/१८६; न मानता — {gal te the tshom skye ba'i phyir/} /{mi slu ba yi shes pa 'am/} /{rgyu yi dag pa ma nges na/} /{de tshe rig byed tshad ma min//} यदि संवादिविज्ञानं न वा हेतुविशुद्धता । निश्चिता संशयोत्पत्तेस्तदा वेदे न मानता ।। त.स.११२क/९६९.
- tshad ma ma yin pa nyid
- अप्रामाण्यम् — {tshad ma ma yin nyid ldog phyir/} /{rig byed skyes bus ma byas nyid//} अप्रामाण्यनिवृत्त्यर्था वेदस्यापौरुषेयता । त.स.७६ख/७१७; {ltos pa med pa gcig kho na/} /{tshad min nyid kyi rgyu mtshan yin//} अनपेक्षत्वमेवैकमप्रामाण्यनिबन्धनम् । त.स. १०३ख/९११; अप्रमाणता— {mi 'dod pa dang zhe sdang gis/} /{tshad ma min pa nyid mi 'gyur//} द्वेषादसम्मतत्वाद्वा न च स्यादप्रमाणता । त.स.७७क/७२१; अप्रमाणत्वम् — {gang phyir tshad ma tshad gzhan gyis/} /{ji ltar sgrub par mi byed pa/} /{de ltar tshad min nyid kyis ni/} /{tshad min gzhan las grub pa min//} प्रमाणं हि प्रमाणेन यथा नान्येन साध्यते । न सिध्यत्यप्रमाणत्वमप्रमाणात् तथैव हि ।। त.स.१०४ख/९२०.
- tshad ma ma yin pa las skyes pa
- वि. अप्रमाणजः — {dngos po rnams skye ba med do snyam pa'i nges pa 'di tshad ma las skyes pa zhig gam/} {'on te tshad ma ma yin pa las skyes pa zhig yin grang} अनुत्पन्ना भावा इति किमयं प्रमाणजो निश्चय उताप्रमाणजः प्र.प.१८ख/१९.
- tshad ma ma yin pa'i bdag nyid
- वि. अप्रामाण्यात्मिकः, ओ का — {tshad ma ma yin pa'i bdag nyid kyi nus pa} अप्रामाण्यात्मिका शिक्तिः त.प.२२३ख/९१६.
- tshad ma ma yin par 'thad pa
- वि. अप्रमाणोपपन्नः — {rig byed kyi don las ldog pa'i bdag med pa la sogs pa khyod la tshad ma ma yin par 'thad pa} वेदार्थविपरीता नैरात्म्यादयो भवन्मतेनाप्रमाणोपपन्नाः त.प.२१४क/८९८.
- tshad ma min
- = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad ma min nyid
- = {tshad ma ma yin pa nyid/}
- tshad ma min pa
- = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad ma min pa nyid
- = {tshad ma ma yin pa nyid/}
- tshad ma med
- = {tshad ma med pa/}
- tshad ma med pa
- • क्रि. न मानं स्यात् — {rjes dpag la sogs tshad ma med/} /{gnod phyir rab rib can sogs bzhin//} नानुमानादिमानं स्याद्बाधातस्तैमिरादिवत् ।। त.स.१८ख/२०१ • सं. १. प्रमाणाभावः — {de ni mi shes pa'i rgyu can yin te/} {shes par byed pa'i tshad ma med pa'i phyir ro//} सोऽज्ञानहेतुकः; ज्ञापकप्रमाणाभावात् त.प. १३२ख/७१५; अप्रमाणकम् — {gang dag dad pa dang ldan pa de dag la tshad ma med pa 'di brjod pa ni mdzes par 'gyur gyi} ये श्रद्धालवस्तान् प्रतीदमप्रमाणकमुपवर्ण्यमानं शोभेत त.प.२७५ख/१०१९ । २. प्रमाभावः — {des na tshad ma med na yang /} /{kun mkhyen the tshom 'gyur ba'i mchog//} तत्प्रमाभावतोऽप्यस्तु सर्वज्ञे संशयो वरम् ।। त.स.१२०ख/१०४२; {tshad ma med pas dngos po rnams/} /{dngos po med par rtogs par byed//} प्रमाभावाच्च वस्तूनामभावः सम्प्रतीयते । त.स.६०ख/५७४ । ३. अप्रमाणता — {rigs kyi bu khyod nged kyi lus tshad med pa dang} …{la ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३ • वि. अप्रमाणम् — {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३; {shes par bya ba tshad med pa yongs su brtags pa'i blos} अप्रमाणज्ञेयविचारितया बुद्ध्या द.भू.२६१ख/५५; अप्रमाणकम् — {bstan na tshad ma med pa'i brjod par bya ba la sogs pa la the tshom skye la} उक्तेषु त्वप्रमाणकेष्वप्यभिधेयादिषु संशय उत्पद्यते न्या. टी.३७क/१३; अप्रामाणिकी — {tshad ma med par mi 'grub ste//} न चाप्रामाणिकी सिद्धिः त.स.६क/८३; निःप्रमाणिका — {tshad ma med par ni dogs pa ma yin no//} नाऽऽशङ्का निःप्रमाणिका प्र.अ.१३४क/१४३.
- tshad ma med pa can
- वि. अप्रमाणकम् — {de yang ma mthong ba na nam zhig byung bar gyur to zhes 'dod pa gang yin pa de ni tshad ma med pa can zhes bya ba lhag ma'o//} स चादृष्टः सन् कदाप्यासीदितीष्यते यत्तदप्रमाणकमिति शेषः त.प.१३२ख/७१५; निष्प्रमाणकम् — {de la kun mkhyen gcig 'ga' zhig/} /{zhes bya de ni tshad med can//} तत्रैकः सर्ववित् कश्चिदित्येवं निष्प्रमाणकम् ।। त. स.११९क/१०२४.
- tshad ma smra ba
- प्रमाणवादः मि.को.९४क ।
- tshad ma gtso bo
- = {mngon sum} ज्येष्ठप्रमाणम्, प्रत्यक्षम् — {tshad ma gtso bo brtan pa yis/} /{nges par bzung ba'i don nyid la/} /{cig shos stobs chung dag gis phyis/} /{bzlog par su zhig zhen par byed//} को हि ज्येष्ठप्रमाणेन दृढेनार्थेऽवधारिते । दुर्बलैरितरैः पश्चादध्यवस्येद्विपर्ययम् ।। त.स.१८क/२००.
- tshad ma mdzad pa
- भू.का.कृ. प्रमाणितम्— {slob dpon phyogs kyi glang po'i zhal snga nas}…{zhes tshad ma mdzad pa la} इत्याचार्यदिङ्नागपादैः प्रमाणिते त.प.३३क/५१४.
- tshad ma gzhan
- प्रमाणान्तरम् — {rnam par shes pa skyed pa na'ang /} /{ji srid rgyu yi dag pa nyid/} /{tshad ma gzhan gyis ma rtogs pa/} /{de srid don ni nges gzung min//} समुत्पन्नेऽपि विज्ञाने न तावदवधार्यते । यावत् कारणशुद्धत्वं न प्रमाणान्तराद् गतम् ।। त.स.१०९क/९५०; प्रमान्तरम् — {'di ltar de med pa 'di ni/} /{khyed phyogs dngos med ces bya ba'i/} /{tshad ma gzhan yin bdag gzhung la/} /{mi dmigs zhes bya'i rjes dpag yin//} तथा हि तदभावोऽयमभावाख्यं प्रमान्तरम् । त्वत्पक्षेऽनुपलम्भाख्यमनुमानं तु मन्मते ।। त.स.१०९क/९५३.
- tshad ma yin
- १. प्रमाणम् — {phrad par byed pa'i shes pa ni tshad ma yin no//} प्रापकं ज्ञानं प्रमाणम् न्या.टी.४५ख/७९; {phyin ci ma log pa'i shes pa ni tshad ma yin la} अवितथं ज्ञानं प्रमाणम् त.प.१३२क/७१४ । २. = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad ma yang dag pa yin pa
- वि. प्रमाणभूतः — {gal te bcom ldan 'das tshad ma yang dag pa yin pas don ci yod de} ननु प्रमाणभूतेन भगवता कोऽर्थः प्र.अ.५ख/७.
- tshad ma yin pa
- १. = {tshad ma yin/} 2. = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad ma la rag las pa
- वि. प्रमाणाधीनः — {gzhal bya rtogs pa ni tshad ma la rag las pa yin la} प्रमाणाधीनो हि प्रमेयाधिगमः प्र.अ.२क/३; {de ni tshad ma la rag las/} /{de yang rang las gnas pa min//} प्रमाणाधीनमेतद्धि स्वतस्तच्चाप्रतिष्ठितम् ।। त.स.१०९ख/९५५.
- tshad ma las skyes pa
- वि. प्रमाणजः — {dngos po rnams skye ba med do snyam pa'i nges pa 'di tshad ma las skyes pa zhig gam/} {'on te tshad ma ma yin pa las skyes pa zhig yin grang} अनुत्पन्ना भावा इति किमयं प्रमाणजो निश्चय उताप्रमाणजः प्र.प.१८ख/१९.
- tshad ma log pa tsam gyi bdag nyid
- पा. (ती.द.) प्रमाणनिवृत्तिमात्रात्मकः, अभावभेदः — {gzhon nu ma len gyis dngos po med pa rnam pa gsum brjod de/} {bdag yongs su ma gyur pa ni gcig go/} /{dngos po'i khyad par gzhan shes pa ni gnyis pa}… {tshad ma log pa tsam gyi bdag nyid ni gsum pa} कुमारिलेन त्रिविधोऽभावो वर्णितः । आत्मनोऽपरिणाम एकः । पदार्थान्तरविशेषज्ञानं द्वितीयः… प्रमाणनिवृत्तिमात्रात्मकस्तृतीयः त.प.६२ख/५७७.
- tshad ma gsum can
- वि. त्रिप्रमाणकः — {don gyis go bas rtogs 'gyur te/} /{tshad ma gsum can 'brel pa'o//} अर्थापत्त्याऽवबुध्यन्ते सम्बन्धं त्रिप्रमाणकम् ।। त.स. ९६ख/८६१.
- tshad ma'i bstan bcos
- प्रमाणशास्त्रम् लो.को.१९३०.
- tshad ma'i gnod dkrugs
- वि. प्रमाबाधाकुलम्— {gang dag tshad ma'i spyod yul la'ang /} /{tshad ma'i gnod dkrugs tshig brjod na/} /{de dag dbang po las 'das pa'i/} /{shes pa'i nus ldan ring bar 'gyur//} प्रमाणगोचरा येषां प्रमाबाधाकुलं वचः । तेषामत्यक्षविज्ञानशक्तियोगो हि दूरतः ।। त.स.१२२क/१०६२.
- tshad ma'i phreng ba
- प्रमाणमाला— {ci ste zhes bya ba la sogs pas ku mA ra ri la nyid kyi tshad ma'i phreng ba 'chad pa yin te} अथेत्यादिना कुमारिलस्यैव प्रमाणमालामाह त.प. १२७क/७०४.
- tshad ma'i bya ba
- प्रमाणव्यापारः — {de ltar na don rtogs par 'gyur ba'i phyir tshad ma'i bya ba rdzogs pa yin no//} तथा च सत्यर्थाधिगमात् समाप्तः प्रमाणव्यापारः न्या.टी.३७ख/१९.
- tshad ma'i 'bras bu
- पा. प्रमाणफलम् — {de bas na don rtogs pa kho na tshad ma'i 'bras bu yin la} अत एव चार्थाधिगतिरेव प्रमाणफलम् न्या.टी.३७ख/१९; {shes pa 'di'i gdon mi za bar bya ba gang byas na don dang phrad par byed pa'i las su bya ba 'ba' zhig yod pa yin la/} {gang rjes su bsgrubs pas shes pa phrad byed du gyur pa de nyid kyang tshad ma'i 'bras bu yin no//} अस्य ज्ञानस्यास्ति कश्चिदवश्यकर्तव्यः प्रापकव्यापारो येन कृतेनार्थः प्रापितो भवति । स एव च प्रमाणफलम्, यदनुष्ठानात् प्रापकं भवति ज्ञानम् न्या.टी.४५ख/७९.
- tshad ma'i 'bras bu tha dad par smra ba
- वि. भिन्नप्रमाणफलवादी— {tshad ma'i 'bras bu tha dad par smra ba rnams la sangs rgyas pas}…{zhes smras so//} भिन्नप्रमाणफलवादिनं प्रति बौद्धेनोक्तम्…इति त.प.२०ख/४८८.
- tshad ma'i 'bras bu rnam par gzhag pa
- प्रमाणफलव्यवस्था — {zhes bya ba la sogs pas bskyed par bya ba dang skyed par byed pa'i ngo bos tshad ma'i 'bras bu rnam par gzhag pa byas pa} इत्यादिना…उत्पाद्योत्पादकभावेन प्रमाणफलव्यवस्था कृता त.प.२१क/४८९.
- tshad ma'i 'bras bu la log par rtogs pa
- प्रमाणफलविप्रतिपत्तिः — {tshad ma'i 'bras bu la log par rtogs pa bsal ba'i phyir/} {'di la zhes bya ba la sogs pa smos te} प्रमाणफलविप्रतिपत्तिनिराकरणायाह—विषयेत्यादि त.प.२०क/४८७.
- tshad ma'i mtshan nyid
- प्रमाणलक्षणम् — {de las 'di ni don dam pa'i tshad ma'i mtshan nyid yin la} तत्र पारमार्थिकप्रमाणलक्षणमेतत् प्र.अ.२६ख/३०; प्रमाणस्य लक्षणम् — {'di ni tha snyad pa'i tshad ma'i mtshan nyid yin pas} सांव्यवहारिकस्येदं प्रमाणस्य लक्षणम् त.प.२३९क/९४९.
- tshad ma'i yul
- पा. प्रमाणस्य विषयः — {tshad ma'i yul ni rnam pa gnyis te/} {gang zhig rnam par bskyed pa ste gzung bar bya ba dang /} {gang zhig zhen par bya ba ste thob par bya'o//} द्विविधो हि विषयः प्रमाणस्य—ग्राह्यश्च यदाकारमुत्पद्यते, प्रापणीयश्च यमध्यवस्यति न्या.टी. ४४ख/७१.
- tshad ma'i rig pa
- प्रमाणविद्या, हेतुविद्या मि.को.२४ख ।
- tshad mar gyur pa
- वि. प्रमाणभूतः — {tshad mar gyur pa'i skyes bus byas pa nyid tshad ma'i rgyur khas blang bar bya'i} प्रमाणभूतपुरुषकृतत्वमेव प्रामाण्यकारणमास्थीयताम् त.प.१७०क/७९७; प्रामाणिकः — {tshad mar gyur pa rnam par dag pa'i phyir nyan thos dang rang sangs rgyas kyi sems med pa} अपगतश्रावकप्रत्येकबुद्धचित्तता प्रामाणिकविशुद्ध्यै शि.स.१५०क/१४५.
- tshad mar 'gyur
- क्रि. १. प्रमाणीभवति — {mngon sum dang 'gal na rjes su dpag pa tshad mar 'gyur ba ma yin te} न चानुमानं प्रत्यक्षविरोधे प्रमाणीभवति त.प.१३८क/७२७ । २. प्रमाणं स्यात्— {de'i phyir blo ni tshad mar 'gyur/} /{de las gzhan blo dang 'brel phyir//} धीस्तत्प्रमाणं स्यात् तदन्यमतिसङ्गतेः त.स.११२क/९७१.
- tshad mar 'gyur ba
- = {tshad mar 'gyur/}
- tshad mar nges pa'i don can
- पा. प्रामाण्यनिश्चयार्था, प्रवृत्तिभेदः — {'jug pa ni rnam pa gnyis te/} {don byed pa'i don can dang tshad mar nges pa'i don can no//} द्विविधा हि प्रवृत्तिः—अर्थक्रियार्था, प्रामाण्यनिश्चयार्था च त.प.२३८ख/९४७.
- tshad mar bya
- कृ. प्रमाणयितव्यम् — {de'i phyir gdon mi za bar skul bar byed pa tshad mar bya'o//} अतोऽवश्यं चोदना प्रमाणयितव्या त.प.१३१ख/७१३.
- tshad mar bya dgos
- कृ. प्रमाणयितव्यः — {grub pa'i mtha' ni tshad mar bya dgos so//} सिद्धान्तस्तु प्रमाणयितव्यः अभि.भा.२३४क/७८८.
- tshad mar byas
- = {tshad mar byas pa/} {tshad mar byas nas} प्रमाणीकृत्य — {ni chos nyid tshad mar byas nas blta bar bya ste} इति द्रष्टव्यं धर्मतां प्रमाणीकृत्य र.व्या.११२क/७३.
- tshad mar byas pa
- वि. प्रमाणीकृतम् — {'jig rten na ni res 'ga' dpang po'i rgol ba dang phyir rgol gnyis kyi tshad mar byas pa'i tshig gis rgyal ba'am pham par 'gyur la} कदाचिद्धि लोके अर्थिप्रत्यर्थिभ्यां प्रमाणीकृतस्य साक्षिणो वचनेन जयो भवति पराजयो वा प्र.प.११ख/११.
- tshad mar byed
- = {tshad mar byed pa/}
- tshad mar byed pa
- • क्रि. प्रमाणीकरोति — {gang dag gang zag tshad mar byed pa} ये पुद्गलं प्रमाणीकुर्वन्ति म.टी. १९०क/४; प्रमाणीक्रियते — {de la gal te ma bag mar len pa la sogs pa'i nye bar bstan pa tshad mar byed na} तत्र यदि मातृविवाहाद्युपदेशः प्रमाणीक्रियते त.प. २८८क/१०३८; प्रमाणयति— {'dir yang tshad ma byed de/} {gang zhig gang gi rnam pa dang ldan pa de dag ni de'i rang bzhin yin te} अत्र च प्रमाणयन्ति — ये यदाकारानुस्यूतास्ते तन्मयाः त.प.१८४ख/८६ • वि. प्रमाता — {tshad ma byed pa kun zhes bya ba la sogs pa smos te} आह —सर्वप्रमातृसम्बद्धेत्यादि त.प.२६१ख/९९३.
- tshad mar mi 'gyur
- क्रि. न प्रमाणं स्यात् — {de lta na blta ba'i shes pa de yang mig dang 'brel pa la sogs pa'i stobs las skyes pa'i phyir tshad mar mi 'gyur ro//} तथा सति तदप्यालोचनाज्ञानं चक्षुःसन्निकर्षादि(सामर्थ्यादि)ति न स्यात् प्रमाणम् प्र.अ.१८ख/२१; नैव प्रामाण्यं स्यात् — {gzhan du mi shes the tshom dang /} /{phyin ci log dang rjes 'brel can/} /{skyes bu byed po yin na 'di/} /{gzhan bzhin tshad mar mi 'gyur ro//} अन्यथाज्ञानसन्देहविपर्यासानुषङ्गिणि । पुंसि कर्तरि नैवास्य प्रामाण्यं स्यात् तदन्यवत् ।। त.स.११४क/९८८.
- tshad mar mi byed
- क्रि. न प्रमाणं करोति— {de dag ni gzhung 'di tshad mar mi byed pa nyid do//} न वैत एवं ग्रन्थं प्रमाणं कुर्वन्ति अभि.भा.८६ख/१२०३.
- tshad mar mi rung ba'i skyon
- अप्रामाण्यदोषः — {gang gi tshe dbang po'i rnam par shes pa'i yul las yid kyi rnam par shes pa'i yul gzhan yin pa de'i tshe bzung zin pa 'dzin pas tshad mar mi rung ba'i skyon yod do zhes bya ba bsal ba yin no//} यदा चेन्द्रियज्ञानविषयादन्यो विषयो मनोविज्ञानस्य तदा गृहीतग्रहणादासञ्जितोऽप्रामाण्यदोषो निरस्तः न्या.टी.४३क/६१.
- tshad mar smra
- = {tshad mar smra ba/}
- tshad mar smra ba
- वि. प्रमाणवादी — {spyir mi dmigs pa'i tshad mar smra ba la/} {mi dmigs pa las med pa nyid du rigs pa ma yin nam} अनुपलम्भादभाव एव युक्तः सामान्येनानुपलम्भप्रमाणवादिनः प्र.अ.१६क/१८.
- tshad mar rung ba
- वि. प्रामाणिकः — {tshad mar rung ba'i zla grogs} प्रामाणिकाः सहायकाः अभि.स.भा.११२ख/१५१.
- tshad mar rung ba'i zla grogs
- प्रामाणिका सहायकाः — {tshad mar rung ba'i zla grogs ni gang dag gi tshig smra ba dang phyir rgol ba gnyi gas mi gcod pa'o//} प्रामाणिकाः सहायकाः येषां वचनं वादिप्रतिवादिनौ न संशयतः अभि.स.भा.११२ख/१५१; म.व्यु.७६०७ (१०८ख); मि. को.९७क ।
- tshad mas 'thad pa
- वि. प्रमाणोपपन्नः — {gang yang kho bo cag lta bus tshad mas 'thad pa'i don 'dzin pa nyid kyis rigs pa kho na don du gnyer ba} ये तु पुनरस्मद्विधाः प्रमाणोपपन्नार्थग्राहितया युक्तिमेव प्रार्थयन्ते त.प. २७६क/१०२०.
- tshad mas dag pa
- वि. प्रमाणशुद्धः — {tshad mas dag pa'i don 'dzin pa'i phyir mi slu ba yin no//} प्रमाणशुद्धार्थग्राहित्वाच्च संवादकम् न्या.टी.४४क/७०.
- tshad mas gnod pa
- • सं. प्रमाणबाधा — {de ltar na 'o na bstan bcos kyi don spangs nas rang nyid 'dod pa'i don bsgrub pa la yang /} {gal te tshad mas gnod na} एवन्तर्हि स्वयमिष्टार्थसाधनेऽपि शास्त्रार्थं परित्यज्य यदि प्रमाणबाधा प्र.अ.१६७क/५१६ • वि. प्रमाणबाधितम् — {de lta bas na khyad par can gyi yul can gyi blo yin zhing yang rtog pa yang ma yin no zhes tshad mas gnod pa khas len pa na khyod kyi 'di gzu lums yin no//} तस्माद् विशिष्टविषयो बोधोऽथ च कल्पना नास्तीति साहसमेतद्भवतां प्रमाणबाधितमभ्युपगच्छताम् त.प.१०क/४६५.
- tshad min
- = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad min go 'phang
- अप्रामाण्यपदम् — {de phyir de 'dra'i smra po la/} /{thog ma med nyid brtags pa na/} /{tshad min go 'phang gnas nyid phyir/} /{med pa sogs las khyad par med//} तदीदृशां प्रवक्तॄणां कल्प्यमानाऽप्यनादिता । अप्रामाण्यपदस्थत्वान्नास्तिकादेर्न भिद्यते ।। त.स. १२७क/१०९२.
- tshad min go 'phang gnas
- वि. अप्रामाण्यपदस्थः — {de 'dra'i gang zag rnams la ni/} /{thog ma med nyid rtog na yang /} /{tshad min go 'phang gnas nyid phyir/} /{de las khyad par can mi 'gyur//} ईदृशां पुद्गलानां च कल्प्यमानाऽप्यनादिता । अप्रामाण्यपदस्थत्वान्न तस्मादतिरिच्यते ।। त.स.११६क/१००३.
- tshad min nyid
- = {tshad ma ma yin pa nyid/}
- tshad min pa
- = {tshad ma ma yin pa/}
- tshad min med
- अप्रमाभावः — {skyon med dang ni tshad min med/} /{yon tan yod dang gsum la 'ang /} /{des na nges par rtogs pa ni/} /{gdon mi za bar khas blang dgos//} दोषाभावाप्रमाभावगुणभावेषु त्रिष्वपि । अवश्याभ्युपगन्तव्या प्रतीतिर्नियमादतः ।। त.स.१११क/९६५.
- tshad med
- १. = {tshad med pa/} 2. = {tshad ma med pa/}
- tshad med dge
- • ना. अप्रमाणशुभाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{gsum pa ni}…{tshad med dge rnams dang}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…तृतीयम् …अप्रमाणशुभाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; {'og min dang}…{tshad med dge ba dang}…{tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः…अप्रमाणशुभाः…ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र. १६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang}…{tshad med dge rnams dang}… {'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद् गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…अप्रमाणशुभान् …अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५ • सं. अप्रमाणशुभः, अप्रमाणशुभेषु देवः — {'thab bral dang}… {tshad med dge dang}…{'og min gyi lha} यामाः…अप्रमाणशुभाः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
- tshad med can
- = {tshad ma med pa can/}
- tshad med nyid
- = {tshad med pa nyid/}
- tshad med pa
- • वि. अपरिमितः — {blo gros chen po byang chub sems dpa' snying brtse ba'i bdag nyid can gyis rgyu tshad med pa'i phyir sha thams cad bza' bar mi bya ste} अपरिमितैर्महामते कारणैर्मांसं सर्वमभक्ष्यं कृपात्मनो बोधिसत्त्वस्य ल.अ.१५३क/१००; {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs der stan grangs med cing tshad med pa bting bar gyur pa} तस्मिंश्च विचित्रध्वजे महाविमानेऽपरिमितान्यासनानि प्रज्ञप्तानि ग.व्यू.३६५ख/७९; अप्रमितः — {tshad med skye bo'i tshogs rnams kyis} अप्रमिताञ्जनौघान् बो.अ.२क/१.७; अमितः — {lho phyogs kyi rgyud nyid kyi yul dga' 'dzin tshad med pa na/} {grong khyer dga' ba 'dzin pa zhes bya ba yod de} दक्षिणापथेऽमिततोसले जनपदे तोसलं नाम नगरम् ग.व्यू. ४२ख/१३६; अप्रमेयः — {rgya mtsho chen po}…{chu tshad med pa} अप्रमेयतोयं महासमुद्रम् जा.मा.८०ख/९२; {tshad med cing gzhal bar mi nus pa'i blo dang blo gros gang la yod pa de dag gis te} अप्रमेया प्रमातुमशक्या धीर्बुद्धिर्येषां तैः बो.प.४८ख/९; अनवधिः — {rtag pa'i nus pa kho na yi/} /{'brel pa ru ni khyed kyis 'dod/} /{de yang tshad med la nges par/} /{don rtogs skyed dam yang na min/} /{nges par tshad med pa skyed na/} /{ci phyir kun gyis don ma rtogs//} शक्तिरेव हि सम्बन्धो नित्या युष्माभिरिष्यते । सा चार्थबोधजनने नियताऽनवधिर्न वा ।। नियतानवधौ सर्वः किमर्थं नावधारयेत् । त.स.९६ख/८६०; अपरिमाणः — {de dag la stsogs pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po tshad med pa}…{dpag tu med pa} एवंप्रमुखैरपरिमाण…अमाप्य…बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः द. भू.१६८क/२; {kau shi ka 'di lta ste shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni tshad med pa'i pha rol tu phyin pa'o//} अपरिमाणपारमितेयं कौशिक यदुत प्रज्ञापारमिता अ.सा. ४०क/२२; अप्रमाणः — {gang ye shes tshad med pa mngon par bsgrub pa 'di ni de'i thabs mkhas pa'i pha rol tu phyin pa'o//} योऽप्रमाणज्ञानाभिनिर्हारः, इयमस्योपायकौशलपारमिता द.भू.२३०ख/३७; {'khor lo de ni}… {tshad med pa} तच्चक्रं…अप्रमाणम् ल.वि.२०३क/३०७; {'di lta ste/} {blo gros chen po gang gA'i klung gi bye ma rnams ni tshad med de} तद्यथा महामते नद्यां गङ्गायां वालुका अप्रमाणाः ल.अ.१४८क/९४ • सं. अपरिमाणता — {de lta yin dang /} {tshad med par 'gyur ro//} तथा चापरिमाणताप्रसङ्गः प्र.अ.९७क/१०४; अप्रमाणता — {rigs kyi bu khyod nged kyi lus tshad med pa dang}… {la ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३; {de de bzhin gshegs pa'i ye shes de ltar tshad med pa mthong ste} स एवमप्रमाणतां च तथागतज्ञानस्य समनुपश्यन् द.भू.१९६क/१९ • पा. १. अप्रमाणानि, मैत्र्यादयः — {tshangs pa'i gnas pa ni tshad med pa bzhi ste/} {byams pa dang snying rje dang dga' ba dang btang snyoms so//} ब्राह्म्या विहाराश्चत्वार्यप्रमाणानि—मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा च सू.व्या. २१३क/११८ । २. अप्रमाणा, संज्ञास्कन्धभेदः म.व्यु.१९२० (४०क) • = {tshad ma med pa/}
- tshad med pa bzhi
- चत्वार्यप्रमाणानि — १. {byams pa} मैत्री २. {snying rje} करुणा ३. {dga' ba} मुदिता ४. {btang snyoms} उपेक्षा बो.भू.१२८ख/१६६; अभि.भा.७७ख/११७०.
- tshad med pa nyid
- अप्रमाणता — {nam mkha'i lus rnams kyi tshad med pa nyid kyang rab tu shes so//} आकाशकायानामप्रमाणतां च…प्रजानाति द.भू.२४५क/४६; {rnam 'gas phan gdags bya min phyir/} /{mi rtag na yang tshad med nyid//} कथञ्चिन्नोपकार्यत्वादनित्येऽप्यप्रमाणता ।। प्र.अ.२९ख/३४.
- tshad med pa dang ldan pa
- वि. अप्रमाणसहगतम् — {tshad med pa dang ldan pa ni mdza' bo chen po dang 'dra} अप्रमाणसहगतो महासुहृत्सन्निभः सू.भा.१४१क/१८; अप्रमेयम् — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems snying rje chen po sngon du 'gro ba}…{de bzhin gshegs pa'i stobs tshad med pa dang ldan pa}…{skye bar 'gyur te} चित्तमुत्पद्यते बोधिसत्त्वानां महाकरुणापूर्वंगमं…तथागतबलाप्रमेयम् द.भू.१७४ख/८.
- tshad med pa la bsgres pa
- अप्रमाणपरिवर्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७९३५ (१११ख).
- tshad med pa'i thabs
- अप्रमाणोपायः — {lha'i dbang po yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams ni tshad med pa'i thabs yongs su rdzogs pa'o//} देवेन्द्र सम्यक्सम्बुद्धानामप्रमाणोपायाः परिनिष्पन्नाः स.दु.९७क/१२२.
- tshad med pa'i pha rol tu phyin pa
- अपरिमाणपारमिता — {kau shi ka 'di lta ste shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni tshad med pa'i pha rol tu phyin pa'o//} अपरिमाणपारमितेयं कौशिक यदुत प्रज्ञापारमिता अ.सा.४०क/२३.
- tshad med pa'i ye shes dang ldan pa
- वि. अप्रमेयज्ञानी — {de byang chub sems dpa'i dbang bcu po 'di dag thob ma thag nas bsam gyis mi khyab pa'i ye shes dang ldan pa yin/} {tshad med pa'i ye shes dang ldan pa yin} स आसां दशानां बोधिसत्त्ववशितानां सहप्रतिलम्भेन अचिन्त्यज्ञानी च भवति…अप्रमेयज्ञानी च द.भू.२४५ख/४६.
- tshad med pa'i bsod nams kyi tshogs legs par bsags pa
- वि. सूपचिताप्रमाणपुण्यसम्भारः — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {lha'i dbang po 'di ni ngo mtshar mi che ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni tshad med pa'i bsod nams kyi tshogs rnams legs par bsags pa'o//} भगवान् आह—नेदं देवेन्द्राऽऽश्चर्यं बुद्धानां भगवतां सूपचिताप्रमाणपुण्यसम्भाराणाम् स. दु.९७क/१२२.
- tshad med par gnas
- = {tshad med par gnas pa/}
- tshad med par gnas pa
- पा. अपरिमाणवृत्तिः, वृत्तिभेदः — {gnas pa nye bar rtog par sbyor ba pa ni gang gis gnas rnam pa gnyis nye bar rtog par byed pa ste/} {tshad yod par gnas pa ni yi ge rnams so/} /{tshad med par gnas pa ni ming dang tshig dag go//} वृत्त्युपलक्षणप्रायोगिको येन द्विविधां वृत्तिमुपलक्षयते—परिमाणवृत्तिं च व्यञ्जनानाम्, अपरिमाणवृत्तिं च नामपदयोः सू.व्या.१६७ख/५९.
- tshad med par byed pa
- वि. अप्रमाणकारी — {byang chub sems dpas byang chub sems dpa'i bsgom pa la tshad med par byed pa dang rgyun chags su byed pa dang nges par byed pa yin no//} बोधिसत्त्वो बोधिसत्त्वभावनायां अप्रमाणकारी भवत्यच्छिद्रकारी नियतकारी च बो.भू. १६६ख/२२०.
- tshad med 'od
- • ना. अप्रमाणाभाः, रूपधातौ स्थानविशेषः — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}…{gnyis pa ni}…{tshad med 'od rnams dang}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…द्वितीयम्…अप्रमाणाभाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८१; {'og min dang}…{tshad med 'od dang}… {tshangs ris zhes bya ba ni gzugs bcu drug go//} अकनिष्ठाः… अप्रमाणाभाः… ब्रह्मकायिका इति षोडश रूपाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang}… {tshad med 'od rnams dang}…{'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्…अप्रमाणाभान्…अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५ • सं. अप्रमाणाभः, अप्रमाणाभेषु देवः — {'thab bral dang}…{tshad med 'od dang}… {'og min gyi lha} यामाः… अप्रमाणाभाः… अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१.
- tshad tsam
- उ.प. सम्मितम् — {so shing}…/{shin tu phra min sbom pa min/} /{sor mo bcu gnyis tshad tsam ni//} दन्तकाष्ठम् …नातिकृशं नातिस्थूलं द्वादशाङ्गुलसम्मितम् । स.दु. १२७क/२३२.
- tshad gzhal
- परिमाणम् — {slob ma rnams kyis tshad gzhal bas/} /{so shing la sogs yang dag gzung //} शिष्याणां परिमाणेन दन्तकाष्ठादिसंग्रहः । स.दु.१२७ख/२३२.
- tshad yas
- मलुमः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७४७ (१०९ख).
- tshad yod
- = {tshad yod pa/}
- tshad yod pa
- • वि. परिमितम् — {sems can tshad yod pa la zas dang skom tsam sbyor zhing ster bas na bsod nams byed pa yin no zhes}…{mchod par byed} परिमितसत्त्वानामाहारपानमात्रदानसमादानमादिशन् पुण्यकर्मा अयमिति पूज्यते बो.प.५५ख/१७; उत्तानम् — निम्नं गभीरं गम्भीरमुत्तानं तद्विपर्यये ।। अ.को.१४७ख/१.१२. १५; उत् ऊर्ध्वं तन्यते उत्तानम् । तनु विस्तारे । निम्नविपर्ययनाम अ.वि.१.१२.१५ • सं. परिमाणम् — {tshad yod par gnas pa ni yi ge rnams so//} {tshad med par gnas pa ni ming dang tshig dag go//} परिमाणवृत्तिं च व्यञ्जनानाम्, अपरिमाणवृत्तिं च नामपदयोः सू. व्या.१६७ख/५९.
- tshad yod par gnas pa
- पा. परिमाणवृत्तिः, वृत्तिभेदः — {gnas rnam pa gnyis}…{tshad yod par gnas pa ni yi ge rnams so//} {tshad med par gnas pa ni ming dang tshig dag go//} द्विविधां वृत्तिं…परिमाणवृत्तिं च व्यञ्जनानाम्, अपरिमाणवृत्तिं च नामपदयोः सू.व्या.१६७ख/५९.
- tshad la bab pa
- वि. प्रामाणिकः, ओ का — {lha skyed mos tshal du rdzing dbyibs legs pa tshad la bab pa bgyis la} देव उद्याने पुष्करिणी सुरूपा प्रामाणिका कर्तव्या वि.व. २११ख/१.८६.
- tshad las 'das par che ba
- वि. अतिप्रमाणम् — {de'i nang nas kyang pad ma tshad las 'das par che ba zhig skyes te} तत्र पद्ममतिप्रमाणं जातम् अ.श.६३ख/५५.
- tshan
- • वि. तप्तः — {sol tshan bdud rtsi'i char dag gis/} /{nyin dang mtshan ni gtams pa bzhin//} तप्ताङ्गारसुधावर्षैरिव कीर्णो दिवानिशम् ।। अ.क.१६८ख/१९.५९; {bye tshan} तप्तवालुका अ.क.६९क/६०.३; उष्णः — {chu tshan gyis ni reg pa na/} /{gzhon sha can la rab tsha ba'i//} स्पृष्ट उष्णोदकेनापि सुकुमार प्रतप्यसे । बो.अ.२०ख/७.१२ • सं. १. उष्मः, ओ मा — {bsam pa che rnams yang dag mthong nyid na/} /{sdang ba'i dug tshan gdung bas gtses pa yang /} /{'od kyi zol gyis lus la chags pa yi/} /{zhi ba'i bdud rtsis bsil ba nyid du 'gyur//} सन्दर्शनेनैव महाशयानां प्रभापदेशेन शरीरलग्नैः । हिंस्रा अपि द्वेषविषोष्मतप्ताः शमामृतैः शीतलतां व्रजन्ति ।। अ.क.२७१ख/३३.२०; द्र. {tshan pa/} ।2. पादः — {chos mngon pa pa rnams na re zhes bya ba ni chos mngon pa tshan drug pa tsam 'don pa rnams so+o//} आभिधर्मिका आहुरिति षट्पादाभिधर्ममात्रपाठीनाः अभि.स्फु.१११क/७९९ । ३. = {nus pa} बलम् — {co nas 'dren zhing nyes pa'i tshang tshing nas/} /{tshan gyis drangs te byang chub la 'god do//} निगृह्य केशेष्विव दोषगह्वरात् निकृष्य बोधौ स बलान्निवेश्यते ।। सू.अ.१९४ख/९४; {tshan po che chen po'i tshan dang ldan pa} महानग्नबलः वि.व.१८९क/१.६३ ४. = {sde} वर्गः — {sde'am tshan} वर्गः म.व्यु.६७८९ (९७क); {sde'am tshan nam tshogs} वर्गः म.व्यु.५०७४ (७७क) । ५. क–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {yang na sred pa rnam par spyad pa rnams kyi 'dun pa bzhi ni}…{lnga tshan gnyis dang /} {bzhi tshan gnyis yin} अथ च — तृष्णाविचरितानां द्वौ पञ्चकौ, द्वौ चतुष्कौ, चत्वारश्छन्दाः अभि.भा.४९ख/१०६०; {bdun tshan du mthun pa'i phyir mdo las dge slong gnas bdun la mkhas pa zhes bshad pa lta bu'o//} सप्तकसामान्यात् सप्तस्थानकुशलो भिक्षुरुक्तः सूत्रे अभि.स्फु.१८४ख/९४०; {gsum tshan dang po gnyis ni zhes bya ba}…{gsum tshan bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba rnams gang yin pa dang} प्रथमयोस्त्रिकयोरिति…यच्चान्तरापरिनिर्वायिणां त्रिकम् अभि. स्फु.१९३ख/९५५; {bzhi tshan} चतुष्कम् अभि.स्फु.९९क/७७८. (द्र.— {nyi tshan/} {sde tshan/} {rdo tshan/}).
- tshan gyis
- बलात् — {co nas 'dren zhing nyes pa'i tshang tshing nas/} /{tshan gyis drangs te byang chub la 'god do//} निगृह्य केशेष्विव दोषगह्वरात् निकृष्य बोधौ स बलान्निवेश्यते ।। सू.अ.१९४ख/९४.
- tshan kha
- हठः — {sbyin par mi bya'o/} /{gal te tshan khar slong bar byed na ni khro bo'i rgyal po dran nas yi ge hUM rab tu sbyar ba byas na/} {de'i mod la 'byer bar 'gyur ro//} न दातव्यम् । हठं करोति, क्रोधराजं स्मृत्वा हुंकारः प्रयोक्तव्यः । तत्क्षणादेव नश्यते म.मू.२८०ख/४३९.
- tshan can
- वि. १. = {mang po} अदभ्रम्, प्रचुरम् — प्रभूतं प्रचुरं प्राज्यमदभ्रं बहुलं बहु ।…भूरि च ।। अ.को.२१०ख/३.१.६३; दभ्रादल्पाद् अन्यद् अदभ्रम् अ.वि.३.१.६३ । २. ऊषरः — {ba tsha can dang tshan can dang /} /{gnyis pa dag kyang gzhan gyi rtags//} ऊषवानूषरो द्वावप्यन्यलिङ्गौ अ.को.१५०ख/२.१.५; ऊषोऽस्यास्तीत्यूषवान् । ऊषरश्च अ.वि.२.१.५.
- tshan chen
- १. महानग्नः — {kun kyang tshan chen stobs dang ldan pa ste//} सर्वे महानग्नबलैरुपेताः ल.वि.१८क/१९; {nga rgyal khengs pa'i sems can la/} /{de dag tshan chen mchog gyur te//} मानस्तब्धेषु सत्त्वेषु महानग्ना भवन्ति ते । शि.स.१७५ख/१७३; द्र. {tshan po che/} ।2. पृथुसन्तापः — {de nas rgyal sras rjes 'brang bcas/} /{nyi ma'i 'od zer rab rgyas pa/} /{nyin gung tshan pa chen po'i tshe/} /{de nas phyir ni log par gyur//} ततः प्रतिनिवृत्तोऽथ सानुगः पार्थिवात्मजः । मध्याह्नपृथुसन्तापे तरलस्तरणित्विषः ।। अ.क.२१६ख/२४.९७.
- tshan de
- = {pi pi ling} ऊषणा, पिप्पली मि.को.५६क ।
- tshan do
- = {tshan do ha/}
- tshan do ha
- पा. छन्दोहम् — {'di ltar lus kyi dpung pa'i tshigs gnyis la zhing gnyis so//} {brla'i tshigs gnyis la nye ba'i zhing ngo /} /{nye ba'i dpung pa'i tshigs gnyis la tshan do ha gnyis so/} /{pus mo'i tshigs gnyis la nye ba'i tshan do ha'o//} इह शरीरे क्षेत्रद्वयं बाहुसन्धिद्वये, उपक्षेत्रमुरुसन्धिद्वये, छन्दोहद्वयं उपबाहुसन्धिद्वये, उपच्छन्दोहं जानुसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७; {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…/{ts+tshan do nye ba'i ts+tshan do dang /} …/{'di rnams sa ni bcu gnyis te} पीठं चोपपीठं च… छन्दोहं चोपच्छन्दोहं…एता द्वादशभूमयः । हे.त.८क/२२.
- tshan pa
- १. सन्तापः — {de nas rgyal sras rjes 'brang bcas/} /{nyi ma'i 'od zer rab rgyas pa/} /{nyin gung tshan pa chen po'i tshe/} /{de nas phyir ni log par gyur//} ततः प्रतिनिवृत्तोऽथ सानुगः पार्थिवात्मजः । मध्याह्नपृथुसन्तापे तरलस्तरणित्विषः ।। अ.क.२१६ख/२४.९७ । २. कुलम् — वृन्दभेदाः समैर्वर्गः सङ्घसार्थौ तु जन्तुभिः । सजातीयैः कुलं यूथं तिरश्चां पुंनपुंसकम् ।। अ.को.१६९ख/२.५. ४१; कोलति सङ्घीभवतीति कुलम् । कुल संस्त्याने । यथा—ब्राह्मणकुलम् अ.वि.२.५.४१.
- tshan pa chen po
- = {tshan chen/}
- tshan po che
- महानग्नः — {glang po dang spos kyi glang po che dang tshan po che dang rab gnon dang yan lag mchog dang stobs mchog dang sred med kyi bu dang bdun yin no//} {de'i stobs bcur bsgres pa ste} हस्तिगन्धहस्तिमहानग्नप्रस्कन्दिवराङ्गचाणूरनारायणानां सप्तकं तस्य बलं दशभिरधिकम् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; महाङ्गः — {sred med ces bya ba 'di ni stobs kyi ming yin no//} {gang la stobs de yod pa de ming sred med kyi bu zhes bya ba ste/} {stobs mchog dang tshan po che bzhin no//} बलस्येयं संज्ञा ‘नारायणम्’ इति । यस्य च तद् बलम् असावपि ‘नारायण’ इत्युच्यते; चाणूरमहाङ्गत्वा (?व भो. पा.)त् अभि.स्फु.२६९क/१०८९; = {tshan po che chen po/}
- tshan po che chen po
- महानग्नः — {glang po che phal pa bcu'i stobs gang yin pa de ni spos kyi glang po che gcig gi stobs yin no//} {de bzhin du tshan po che chen po dang rab gnon dang yan lag mchog dang stobs mchog dang sred med kyi bu rnams gong nas gong du bcu 'gyur du bskyed de brjod par bya'o//} यद्दशानां प्राकृतहस्तिनां बलं तदेकस्य गन्धहस्तिनः । एवं महानग्नप्रस्कन्दिवराङ्गचाणूरनारायणानां दशोत्तरवृद्धिर्वक्तव्या अभि.भा. ५६ख/१०८९; = {tshan po che/}
- tshan po che chen po'i stobs
- पा. महानग्नस्य बलम् — {de bzhin du spos kyi glang po che bcu'i stobs gang yin pa de ni tshan po che gcig gi stobs yin} एवं यद् दशानां गन्धहस्तिनां बलं तदेकस्य महानग्नस्य बलम् अभि.स्फु.२६९क/१०९०; महानग्नबलम् म.व्यु.८२१० (११४ख); द्र. {tshan po che/} {tshan po che chen po/}
- tshan po che chen po'i tshan dang ldan pa
- वि. महानग्नबलः — {de'i btsun mo dam pa las ni bu pho mtshan ngan pa btswa brgyad dang ldan pa bzhin seng ge'i gdong lta bu tshan po che chen po'i tshan dang ldan pa zhig btsas} तस्या अप्यग्रमहिष्याः पुत्रो जातोऽष्टादशभिरपलक्षणैः समन्वागतः । सिंहवक्त्राकृतिमुखो महानग्नबलः वि. व.१८९क/१.६३.
- tshan po chen po
- = {tshan po che chen po/}
- tshan po che'i stobs dang ldan pa
- वि. महानग्नबली — {bu brgya 'byung bar 'gyur la/} {de dag thams cad tshan po che'i stobs dang ldan par 'gyur ro//} कुमारशतमुत्पत्स्यते । ते च सर्वे महानग्नबलिनो भविष्यन्ति अ.श.१८२ख/१६९; महानग्नबलः — {btsun pa ka pi nas las gang dag bgyis na des gzugs bzang zhing blta na sdug la mdzes pa dang blon po khri brgyad stong gi 'khor dang bcas par tshan po che'i stobs dang ldan par gyur la} कानि भदन्त कप्फिणेन कर्माणि कृतानि, येनाभिरूपो दर्शनीयः प्रासादिकोऽष्टादशामात्यगणसहस्रपरिवारो महानग्नबलः अ.श.२४२ख/२२२; महानग्नः — {de kho na'i nyin par blon po khri brgyad stong gi bu yang btsas te/} {thams cad kyang tshan po che'i stobs dang ldan pa sha stag go//} तस्मिन्नेव दिवसे अष्टादशानाममात्यसहस्राणां पुत्रा जाताः, सर्वे महानग्नाः अ.श.२३९ख/२२०.
- tshan po che'i stobs dang ldan par gyur
- वि. महानग्नबलाधानेन संवृत्तः — {des na 'khor dang bcas pa tshan po che'i stobs dang ldan par gyur to//} तेन सपरिवारो महानग्नबलाधानेन संवृत्तः अ.श.२४३ख/२२३.
- tshab
- = {tshabs che ba/}
- tshab tshub
- = {'tshab 'tshub/}
- tshabs
- = {tshabs che ba/}
- tshabs can
- वि. उद्धतः लो.को.१९३१.
- tshabs che ba
- • अव्य. अति — {de nas de'i phas de la gnas ma yin par god tshabs che ba dgag pa'i bsam pas} अथैनं तस्य पिता अस्थानातिव्ययनिवारणोद्यतमतिः जा.मा.१९१क/२२२; बाढम् — {bdag nyid dam gzhan dag na ba dang sdug bsngal ba dang na tshabs che ba dang}… {mthong ngo //} पश्यत्यात्मानं वा परं वाऽऽबाधिकम्, दुःखितम्, बाढग्लानम् श्रा.भू.१८२ख/४८१; म.व्यु.६७७६ (९६ख); {nga ni nad tshabs chen} अहं बाढग्लानः स.पु. ४२क/७४; गाढम् लो.को.१९३१ • वि. अभिरूढः — {'jig rten rmongs pa'i rnam pa tshabs chen 'di go ji lta bu//} कथमयमभिरूढो लोकमोहप्रकारः सू.अ. १६८क/५९; उद्धतः लो.को.१९३१ • पा. दृढप्रहारित्वम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}… {tshabs che ba dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…दृढप्रहारित्वे…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; दृढप्रहारिता म.व्यु.४९९५ (७६क); द्र. {tshabs che bar phog pa/}
- tshabs che bar phog pa
- दृढप्रहारिता मि.को.२८क; द्र. {tshabs che ba/}
- tshabs chen
- = {tshabs che ba/}
- tshabs po che
- वि. महान् — {chu klung zlog byed kyi nang du nya bo che ro hi ta zhes bya ba skyes pa de ni/} {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} एष दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पो नद्यां वालुकायां महान् रोहितमत्स्यः प्रादुर्भूतः अ.श.८८ख/७९; द्र. {tshabs che ba/}
- tsham ngam
- आक्षेपः — {sku'i dam tshig tsham ngam gyi rdo rje phur bu'i sngags} स्वकायसमयाक्षेपवज्रकीलनमन्त्रम् गु. स.१२४ख/७४; *फिप्फिरम् — {rkun po spa bkong ba'i phyir tsham ngam bya'o//} कुर्यात् तस्करपरिभूत्यै फिप्फिरम् वि.सू.१७ख/१९.
- tsham rngam
- = {tsham ngam/}
- tsham me tshom me
- = {tsham tshom/}
- tsham tshom
- संशयः — {the tshom mam yid gnyis sam nem nur ram tsham tshom mam} विमर्शो वा विमतिर्वा सन्देहो वा संशयो वा ग.व्यू.२७६क/३५४; शङ्का — {tsham tshom ma mchis pa} विशङ्काः जा.मा.१६१ख/१८६; विशङ्का — {tsham tshom med pa} निर्विशङ्काः जा.मा. १६०ख/१८४; साध्वसम् — {'jigs pa dang tsham tshom med par} विगतभयसाध्वसः जा.मा.१८८ख/२१९.
- tsham tshom ma mchis pa
- वि. विशङ्कः — {bdag gi lus brdzis tsham tshom ma mchis par/} /{bdag la brten nas 'khor rnams bde bar thar//} अमी मदध्याक्रमणे विशङ्का निश्रित्य मां स्वस्ति गताः स्वयूथ्याः ।। जा.मा.१६१ख/१८६.
- tsham tshom med pa
- वि. निर्विशङ्कः — {de nas spre'u de dag}… {tsham tshom med par}…{bde bar bros te dong ngo //} अथ ते वानराः… निर्विशङ्कास्तया स्वस्त्यपचक्रमुः जा.मा. १६०ख/१८४; जा.मा.१८८ख/२१९; विगतसाध्वसः — {'jigs pa dang tsham tshom med par} विगतभयसाध्वसः जा.मा.१८८ख/२१९; साहसिकः — {ma rungs tsham tshom med pa dang /} /{bden par smra ba ma yin dang //} क्रूरः साहसिकश्चैव असत्यलापी च म.मू.१९६क/२०८.
- tsham tshom med par
- सहसा — {ces smras nas/} {tsham tshom med par me'i nang du mchongs so//} इत्युक्त्वा सहसोत्प्लुत्याग्नौ प्रपतितः अ.श.१०५क/९४; {'dzem dog dang tsham tshom med par rngam bzhin du de'i drung du rgyugs te 'ongs nas phrag pa la skyon te phros nas song ngo //} निर्विशङ्कः सहसा संरम्भद्रुततरमभिसृत्यैनं स्कन्धमारोप्य प्रदुद्राव जा.मा.१८८ख/२१९; रभसा — {gang phyir lha ma yin rnams tsham tshom med par ni/} /{phyogs kyi glang chen mche ba lto bas zed 'ong ba//} यस्याः कृते दितिसुता रभसाऽऽगतानि दिङ्नागदन्तमुसलान्युरसाऽभिजग्मुः । जा.मा.६६ख/७७.
- tsha'i rtug pa
- =(?) कोकोच्चारः — {gal te sha'i sman dgos pa nyid yin na tsha'i rtug pa'i shas so//} कोकोच्चारसां (?रः मां)सं चेन्मांसभैषज्यस्य नान्यत् वि.सू.७६क/९३.
- tshar
- • सं. १. = {phreng ba} पङ्क्तिः — {de'i steng du ka rten gyi spang leb bo/} /{de'i steng du ka ba'i tshar dag go//} तदुपरि न्यासपट्टस्य । तस्य स्तम्भपङ्क्तेः वि.सू.९४ख/११३ । २. = {lan} शस्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {lnga brgya'i tshar ro//} शतपञ्चकशः वि.सू.७९क/९६ • पा. प्लवितम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{tshar dang rkyal dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…प्लविते तरणे…गन्धयुक्तौ — इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८ • द्र. — {btsun pa ba rnams kyang gzhon la/} {be'u rnams kyang tshar lags te/} {so so'i gnag ra 'tshal bas} भदन्त गावस्तरुणवत्सा ज्ञास्यन्ति स्वकस्वकानि गोकुलानि वि.व.१४८क/१.३६; {gos ngur ka pri yang ku 'dra ba rin thang med pas tshar du dpyangs te} प्रियङ्गुपाण्डुना अनर्घ्येण वस्त्रेण पार्श्वावलम्बितां कृत्वा ल.अ. ५६ख/१.
- tshar dngar ba
- वि. निविष्टपङ्क्तिः — {gser gyi pad ma tshar du dngar ba yi/} /{rin chen sgron ma rnams kyang dbul bar bgyi//} रत्नप्रदीपांश्च निवेदयामि सुवर्णपद्मेषु निविष्टपङ्क्तीन् । बो.अ.४ख/२.१७; निविष्टा पङ्क्तिः — {rin po che las grub pa'i sgron ma de rnams tshar du dngar ba gang yin pa de dag la de skad ces bya'o//} रत्नमयाः प्रदीपाः तान् । निविष्टा पङ्क्तिर्माला येषां ते तथा बो.प.६२ख/२७.
- tshar gcad
- • क्रि. निगृह्णीयात् — {don med par spyod na tshar gcad do//} मुधाचारिणं निगृह्णीयात् वि.सू.१०ख/११ • = {tshar gcad pa/}
- tshar gcad pa
- • सं. निग्रहः — {de nas bcom ldan 'das dus kyi 'khor lo'i rkang pa bcu drug pa mkha' 'gro ma'i tshogs dang bcas pa gdug pa tshar gcod pa'i sngags bdud la sogs pa rnams tshar gcad pa'i don du sngags pas bzlas par bya'o//} ततः षोडशपदिकं डाकिनीजालसहितं दुष्टनिग्रहमन्त्रं मारादिनिग्रहार्थं कालचक्रभगवत आवर्तयेन्मन्त्री वि.प्र.१०९क/३.३५ • कृ. निग्रहीतव्यः म.व्यु.५३५८ (८०क) • = {tshar gcad/}
- tshar gcad pa'i gnas
- पा. निग्रहस्थानम् १. असाधनाङ्गवचनम् — {sgrub pa'i yan lag mi brjod cing /} /{skyon mi brjod pa gnyis po dag/} /{tshar gcad pa yi gnas yin gyi//} असाधनाङ्गवचनमदोषोद्भावनं द्वयोः । निग्रहस्थानम् वा.न्या.३२६ख/५; निग्रहाधिकरणम्— {de las kyang dam bcas pa'i don mi byed pas phyir rgol ba tshar gcad pa'i gnas so//} ततश्च प्रतिज्ञातार्थाकरणात् वादिनो निग्रहाधिकरणम् वा.टी.५३क/५ । २. (न्या.द.) पदार्थभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् वा.टी.१०७क/७३; द्र.—। {tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis} द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम् — १. {dam bca' ba la gnod pa} प्रतिज्ञाहानिः २. {dam bca' ba gzhan} प्रतिज्ञान्तरम् ३. {dam bca' dang 'gal ba} प्रतिज्ञाविरोधः ४. {dam bca' ba bkag pa} प्रतिज्ञासन्न्यासः ५. {gtan tshigs gzhan} हेत्वन्तरम् ६. {don gzhan} अर्थान्तरम् ७. {don med pa} निरर्थकम्८. {rnam par mi rig pa'i don} अविज्ञातार्थम् ९. {'bras bu med pa} अपार्थकम् १०. {dus ma yin pa} अप्राप्तकालम् ११. {ma tshang ba} न्यूनम् १२. {lhag pa} अधिकम् १३. {zlos pa} पुनरुक्तम् १४. {rjes su ma brjod pa} अननुभाषणम् १५. {mi shes pa} अज्ञानम् १६. {spobs pa med pa} अप्रतिभा १७. {spangs pa} विक्षेपः १८. {khong du ma chud pa} (? {'dod pa khas len pa} वा.न्या.३५३क/१२१) मतानुज्ञा ।१९. {brgal zhing brtag pa la ltos pa} (?{'dor ba} वा.न्या.३५३क/१२३) पर्यनुयोज्योपेक्षणम् २०. {rjes su ma sbyor ba la sbyor ba} निरनुयोज्यानुयोगः २१. {grub pa'i mtha' med pa} अपसिद्धान्तः २२. {gtan tshigs ltar snang ba} हेत्वाभासाः वा.टी.१०७क/७३.
- tshar gcad pa'i gnas nyid
- निग्रहाधिकरणत्वम् — {yang gang gis de las bzlog pas bsgrubs pa med pa las dam bcas pa'i don mi byed pa'i phyir rgol ba tshar gcad pa'i gnas nyid do//} येन तद्विपर्ययेण असमर्थनात् प्रतिज्ञातार्थाकरणाद् वादिनो निग्रहाधिकरणत्वम् वा.टी. ५३क/५.
- tshar gcad pa'i 'os ma yin pa
- वि. अनिग्रहार्हः — {rigs pa smra ba ni tshar gcad pa'i 'os ma yin pas tshar gcod par byed pa 'di srid par 'os pa ma yin mod} न्यायवादिनं त्वनिग्रहार्हमपि यन्निगृह्णन्ति—तन्न सम्भाव्यते वा.टी.५१ख/३.
- tshar gcad bya
- कृ. निग्राह्यः — {de ltar 'di ni dbang bya ste/} /{de las 'das na tshar gcad bya//} एवमेव वशः कार्यो निग्राह्यस्तदतिक्रमे ।। बो.अ.३०क/८.१६७.
- tshar gcod
- = {tshar gcod pa/}
- tshar gcod pa
- • सं. निग्रहः — {tshar gcod pa'i gnas} निग्रहस्थानम् वा.टी.५२ख/४; {byams sogs rmongs dang 'gal med phyir/} /{shin tu nyes pa tshar gcod min//} मोहाविरोधान्मैत्र्यादेर्नात्यन्तं दोषनिग्रहः ।। प्र.वा.११५ख/१.२१४; विनिग्रहः — {phas kyi rgol ba'i tshogs thams cad tshar gcod pa la shin tu dpa' ba} सर्वपरप्रवादिचक्रविनिग्रहशूराणाम् ग.व्यू.३०९क/३१; उपच्छेदः — {dbul ba thams cad tshar gcod pa'i rnam pa dang} सर्वदारिद्र्योपच्छेदाकारम् शि.स.१०७ख/१०६; निग्रहणम् — {yongs su smin par bya ba'i thabs gang zhe na/} {rnam pa nyi shu rtsa bdun du rig par bya ste/} {khams brtas pa dang}… {sdud pa dang tshar gcod pa dang} परिपाकोपायः कतमः । स सप्तविंशतिविधो वेदितव्यः—धातुपुष्ट्या…संग्रहणतो निग्रहणतः बो.भू.४३ख/५६; निकृन्तनम् — {rdo rje bdud rtsi 'khyil ba yis/} /{gdug pa'i khro bo tshar gcod pa//} कुण्डलामृतवज्रेण दुष्टक्रूरनिकृन्तनम् । गु.स.१२४क/७४ • वि. विनियन्ता — {khyod ni rngan 'then bgyid la skul/} /{chom rkun bgyid pa tshar yang gcod/} /{gya gyu can rnams rnal du 'god/} /{dal bus bgyid la gzhen bskul 'debs//} स्थायिनां त्वं परिक्षेप्ता विनियन्ताऽपहारिणाम् । समाधाता विजिह्मानां प्रेरको मन्दगामिनाम् ।। श.बु.११४क/१०२ • द्र.— {de dang 'gran las tshar gcod dang /} /{de dang mtshungs las lhag par 'dzegs//} तेन सार्धं विगृह्णाति तुलां तेनाधिरोहति । का.आ.३२४क/२.६३.
- tshar gcod pa'i gnas
- पा. निग्रहस्थानम्, पराजयाधिकरणम् — {tshar gcod pa'i gnas su 'gyur te/} {pham pa'i gnas yin no//} निग्रहस्थानं पराजयाधिकरणम् वा. टी.५२ख/४; द्र. {tshar gcad pa'i gnas/}
- tshar gcod par byed
- क्रि. निगृह्णाति — {rigs pa smra ba ni tshar gcad pa'i 'os ma yin pas tshar gcod par byed pa 'di srid par 'os pa ma yin mod} न्यायवादिनं त्वनिग्रहार्हमपि यन्निगृह्णन्ति—तन्न सम्भाव्यते वा.टी. ५१ख/३.
- tshar gcod par byed pa
- = {tshar gcod par byed/}
- tshar bcad
- = {tshar bcad pa/}
- tshar bcad pa
- • क्रि. निगृह्णीते स्म — {'dug nas rang gi lus sems kyis tshar bcad cing gzir to//} निषद्य च स्वकायं चेतसा निगृह्णीते स्म, निष्पीडयति स्म ल. वि.१२४ख/१८४ • सं. निग्रहः — {re zhig dang po kho nar yul rnam pa mang po la g}.{yeng bar 'phro ba'i blo rnams tshar bcad pa'i phyir dran pa nye bar gzhag pa rnams so//} आदित एव तावद् बहुविधविषयव्यासेकविसारिणीनां बुद्धीनां निग्रहार्थं स्मृत्युपस्थानानि अभि.भा.३९ख/१०२१; {phas kyi rgol ba tshar bcad pa'i phyir} परवादनिग्रहार्थम् बो.भू.५७क/७४; {tshar bcad pa'i gnas} निग्रहस्थानम् त.प.२३५क/९४१; विनिग्रहः — {tshar bcad pa dang phan 'dogs bya ba la/} /{chos dang 'gal ba de ni yong mi byed//} विनिग्रहप्रग्रहयोः प्रवृत्तिर्धर्मोपरोधं न चकार तस्य । जा.मा.३७क/४३ • भू.का.कृ. निगृहीतः — {des lo bcu drug lon pa dang /} {dbang po'i brda sprod pa lobs nas gzhung gis rtsod pa thams cad tshar bcad do//} तेन द्विरष्टवर्षेणैन्द्रं व्याकरणमधीतम्, सर्ववादिनश्च निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५; निर्भर्त्सितः म. व्यु.७१८३ (१०२ख).
- tshar bcad pa'i gnas
- पा. निग्रहस्थानम् १. असाधनाङ्गवचनम् — {dam bca' ba sgrub par byed pa'i yan lag ma yin pa'i phyir de'i skyon brjod pa ni}… {phyir rgol ba tshar bcad pa'i gnas su 'gyur ro//} प्रतिज्ञाया असाधनाङ्गत्वात् तद्दोषोद्भावनं प्रतिवादिनो निग्रहस्थानं स्यात् त.प.२३५क/९४१; निग्रहाधिकरणम्— {sgrub pa ni 'dod pa'i don sgrub pa'o/} /{de'i sgrub par byed pa ni yan lag go/} /{de brjod pa ni sgrub pa'i yan lag brjod pa'o/} /{de mi brjod pa'i rgol ba ni tshar bcad pa'i gnas yin no//} इष्टस्यार्थस्य सिद्धिः साधनम्, तस्य निर्वर्तकम् अङ्गम्; तस्यावचनम्, तस्याङ्गस्यानुच्चारणं वादिनो निग्रहाधिकरणम् वा.न्या.३२६ख/५ । २. (ती. द.) पदार्थभेदः म.व्यु.४५४२ (७१क); द्र. {tshar gcad pa'i gnas/}
- tshar bcad pa'i bsam pa
- पा. निगृहीताशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{tshar bcad pa'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…निगृहीताशयः बो.भू. १६२ख/२१५.
- tshar bcad par 'gyur
- क्रि. निगृहीष्यते — {sdig can khyod ni gyad stobs chung ngu la gyad stobs chen po bab pa ltar do mod byang chub sems dpas tshar bcad par 'gyur ro//} निगृहीष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन दुर्बलमल्ल इव महामल्लेन ल.वि.१६२क/२४३.
- tshar chod pa
- भू.का.कृ. निगृहीतः — {bud med kyis tshar chod pa bud med kyis 'khol ba rnams} स्त्रीनिगृहीताः स्त्रीदासाः शि.स.५१ख/४९.
- tshar chod par 'gyur ba
- क्रि. निगृहीष्यते — {sdig can khyod ni sngags la dpa' ba sbrul la bab pa ltar deng tshar chod par 'gyur ba'o//} (?) निगृहीष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन मन्त्रेणेवोरगाः । ल.वि.१६२क/२४३.
- tshar du dngar ba
- = {tshar dngar ba/}
- tshar phyin
- = {tshar phyin pa/}
- tshar phyin pa
- • क्रि. निर्याति म.व्यु.२५४५ (४८क) • सं. निर्गमः — {bskal pa tshon dang nad dang ni/} /{mu ge dag gis tshar phyin to//} कल्पस्य शस्त्ररोगाभ्यां दुर्भिक्षेण च निर्गमः । अभि.को.१०ख/३.९९; निर्याणम् — {de dag gis bskal pa tshar phyin par 'gyur ro zhes bya ba ni yongs su rdzogs par 'gyur zhes bya ba'i tha tshig go//} यैः कल्पस्य निर्याणं भवतीति परिसमाप्तिर्भवतीत्यर्थः अभि. स.भा.३६ख/५१; निर्यातनम्— {dgra thams cad log par ltung bar byed pas dgra tshar phyin par byas par gyur pa ni} सर्वशत्रूणां तद्विनिपातनेन वैरनिर्यातनं कृतवतः बो. प.९०क/५३; • भू.का.कृ. निर्यातः — {byang chub sems dpa' byang chub kyi phyir sbyor ba tshar phyin pa'i lus dang sems kyis 'bad pa dang ngal ba med par bya ba'i phyir tshe 'di la bde bar gnas pa'i mchog de ni sems zhi ba'i phan yon gyi las yin par rig par bya'o//} परमो दृष्टधर्मसुखविहारो बोधिसत्त्वस्य बोधाय प्रयोगनिर्यातस्य कायिकचैतसिकस्य व्यायामक्लमस्य नाशाय चित्तशान्तेरनुंशसस्यैतत्कर्म वेदितव्यम् बो.भू.३१ख/३८; निर्गतः— {shin tu dka' ba'i las ni ngo bo sna tshogs pa/} /{bskal pa mang pos tshar phyin mngon brtson bdag nyid can//} सुदुष्करैः कर्मभिरुद्यतात्मनां विचित्ररूपैर्बहुकल्पनिर्गतैः । सू.अ.१९५ख/९६.
- tshar ma
- = {phreng ba} वीथी, पङ्क्तिः — वीथ्यालिरावलिः पङ्क्तिः श्रेणी अ.को.१५४क/२.४.४; वियन्ति गच्छन्त्यनयेति वीथी । वी गतिप्राप्तिप्रजनकान्त्यसनस्वादनेषु अ.वि.२.४.४.
- tshal
- १. = {nags tshal} वनम् — {skye bo chog shes rnams kyi khyim/} /{rab tu bde ba dben pa'i tshal/} /{ji ltar sems ni dga' 'gyur ba//} सन्तुष्टजनगेहे तु प्रविविक्तसुखे वने । प्रसीदति यथा चेतः जा.मा.९७ख/११३; काननम् — {ka lan da ka'i gnas zhes pa/} /{'od ma'i tshal du yang dag gnas//} कलन्दकनिवासाख्यो वेणुकाननसंश्रयः । अ.क.८६ख/९.५; वनिका — {mdangs dga' a sho ka yi tshal/} /{thub pa chen po bzhes su gsol//} रम्यां चाशोकवनिकां प्रतिगृह्ण महामुने ।। ल.अ.५७ख/३ । २. = {skyed tshal} उद्यानम् — {tshal dang skye bo med gnas dang /} /{byang chub sems dpa'i khyim dang ni/} /{dkyil 'khor khang pa'i nang du yang /} /{dkyil 'khor dam pa rab tu bzhengs//} उद्याने विजने देशे बोधिसत्त्वगृहेषु च । मण्डलागारमध्ये च वर्तयेन्मण्डलं वरम् ।। हे.त.११ख/३४ । ३. = {tshal pa/}
- tshal gyi gzhi
- वनस्थली — {me tog rab rgyas 'khri shing tshal gyi gzhir/} /{rig 'dzin rgyal po'i sras ni rnam par rgyu//} उत्फुल्लवल्लीषु वनस्थलीषु चचार विद्याधरराजसूनुः ।। अ.क.२९५क/१०८.३७.
- tshal gyi lha
- वनदेवता— {kun dga' ra ba'i lha dag dang tshal gyi lha dag dang}…{rtag tu rjes su 'brang ba'i lha dag la yang gsol ba 'debs so//} आरामदेवतां वनदेवतां… नित्यानुबद्धामपि देवतामायाचते वि.व.१५ख/२.८६.
- tshal pa
- = {dum bu} शकलः — {rus pa'i tshal pa 'di 'dra ba zhig gre bar zug ste}…{zug rngus zug pa bzhin du bdag rab tu sdug bsngal zhing mchis} इदं त्वस्थिशकलं गलान्तरे विलग्नं शल्यमिव मां भृशं दुनोति जा.मा. २१०ख/२४६; विदलः — {don 'di la so shing gi tshal ba rung ngo //} कल्पतेऽत्रार्थे दन्तकाष्ठविदलः वि.सू.९क/९; विदलिका— {smyig tshal gyi gzeb dar dkar ram lhang tsher srab mos g}.{yogs pa ni de zhes bya'o//} पञ्जरं वंशविदलिकानां शुक्लवस्त्रस्य वेष्टितमभ्रपटलेन वा तदाख्यम् वि.सू.३९क/४९; द्र. {de nas shing gi tshal ba thob/} /{dal gyis 'du shes thob pa des//} ततः फलहकावाप्त्या शनैः संज्ञामवाप्य सः । अ.क.२४४ख/९२.२३; {gal te ma stsal na gdon mi 'tshal bar lha'i dbu tshal pa bdun du 'gas par 'gyur ro//} अथ न पर्येषसे, नियतं देवस्य सप्तधा मूर्धानं स्फालयामि अ.श.१६३ख/१५२.
- tshal ba
- = {tshal pa/}
- tshal bu
- खण्डः — {gos ngur smrig gi tshal bu bgos pa} काषायखण्डप्रावृतम् शि.स.५४क/५२; द्र.— {gzhal ba'i phyir de'i tshad kyi chags shing bcang bar bya'o//} {tshal bu dag kyang ngo //} मानार्थं तत्प्रमाणयष्टिधारणम् । पत्रमुखेषु च वि.सू.६९क/८६.
- tshal za
- भृतकपुरुषः — {de nas khyim bdag des tshal za zhig la 'phags pa la bu ram shing gi khu ba phul cig ces bsgo nas} ततस्तेन गृहपतिना भृतकपुरुषस्याऽऽज्ञा दत्ता— आर्यस्येक्षुरसं प्रयच्छेति अ.श.११८ख/१०८.
- tshi can shing
- = {thang shing} पूतिकाष्ठम्, वृक्षविशेषः — पीतद्रुः सरलः पूतिकाष्ठं च अ.को.१५८क/२.४.६०; पूतिगन्धि काष्ठं पूतिकाष्ठम् अ.वि.२.४.६०.
- tshig
- • सं. १. वचः — {de sogs mi bdag btsun mo'i tshig/} /{dkar ba'i chos ni thos gyur nas//} इत्यादि धर्मधवलं श्रुत्वा नृपवधूवचः । अ.क.२१ख/३.२२; {rim dang cig car 'jug pa yis/} /{tshig rnams rnam pa gzhan yod min//} युगपत्क्रमवृत्तिभ्यां नान्योऽस्ति वचसां विधिः ।। त.स.६४क/६०२; वाक् — {dga' dang ldan pa'i mig gis blta/} /{tshig gi bdud rtsi 'thung ba bzhin//} प्रीत्यर्पिताभ्यां चक्षुर्भ्यां वाङ्मध्वास्वादयन्निव ।। जा.मा.१९६ख/२२८; उक्तिः — {yid mi ches pas byas pa'i tshig gis skyed pa'i phyir} अनाप्ताप्रणीतोक्तिजन्यत्वाद् त.प.२१४ख/९००; वचनम् — {tshad mar rung ba'i zla grogs ni gang dag gi tshig smra ba dang phyir rgol ba gnyi gas mi gcod pa'o//} प्रामाणिकाः सहायकाः येषां वचनं वादिप्रतिवादिनौ न संशयतः अभि.स.भा.११२ख/१५१; {yang na tshig de ni skyes bus ma byas pa nyid yod do//} अथवा अपौरुषेयमेव तद्वचनम् प्र.अ.१४ख/१६; प्रवचनम् — {ji ltar so so'i skye bo pa ni ni'i tshig la kha bskang bar byed pa} यथा पृथग्जनस्य पाणिनेः प्रवचने उपसंख्यानं क्रियते अभि.स्फु.२०८क/९८०; वाक्यम् — {gang zhig yid ches pa ma yin pas byas pa'i tshig gis bskyed pa'i shes pa} योऽनाप्तप्रणीतवाक्यजनितः प्रत्ययः त.प.१६५क/७८५; {rig byed kyi tshig} वैदिकं वाक्यम् त.प.२१५क/९००; गीः — {nged cag lta bu rdzun gyi tshig mi smra//} नास्मद्विधा हि वितथां गिरमुद्गिरन्ति जा.मा.१९०ख/२२२; {de nas blon po'i tshig gis ni/} /{byis pa skyes tshe gsod pa la/} /{de yi pho brang srung 'os pa/} /{mtshon gyi sbyor ldan rgyal pos bskos//} अथ मन्त्रिगिरा राजा जन्मक्षणवधे शिशोः । तदन्तःपुररक्षार्हानादिदेशोद्यतायुधान् ।। अ.क.१२६ख/६६.१३; भारती — {mngon par chags ldan sems la ni/} /{skabs de 'ga' zhig yod pas na/} /{gang la 'gal ba'i don can gyi/} /{tshig kyang mngon par 'dod par 'gyur//} अस्ति काचिदवस्था सा साभिषङ्गस्य चेतसः । यस्यां भवेदभिमता विरुद्धार्थाऽपि भारती ।। का.आ.३३९ख/३.१३३; वाणी — {tshig/} /{ma gshegs zhes pa kha nas ni/} /{byung bar gyur la bdag ci byed//} निर्गच्छति मुखाद्वाणी मा गा इति करोमि किम् ।। का.आ.३२७क/२.१४६; व्याहारः — {gtan tshigs ma grub pa nyid kyang ma yin te/} {tshig tsam gyi nus pa gtan tshigs nyid du brjod par 'dod pa'i phyir ro//} नापि हेतोरसिद्धता, व्याहारसामर्थ्यमात्रस्य हेतुत्वेन विवक्षितत्वात् त.प.३०५क/१०६९; वादः — {gang yang 'di rnams kyis yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung gi nyan thos rnams la yi dwags kyi tshig smra bas} यदेभिः काश्यपस्य सम्यक्संबुद्धस्य श्रावकाः प्रेतवादेन समुदाचरिताः वि.व.१५३ख/१.४२; कथा — {grub pa'i mtha' khas blangs nas nges pa med pa'i phyir tshig zhar la 'ongs pa ni grub pa'i mtha' med pa ste} सिद्धान्तमभ्युपेत्यानियमात् कथाप्रसङ्गोऽपसिद्धान्तः वा.न्या.३५४क/१२५; अक्षरम् — {'dul ba'i rjes su mthun par de dag la ngo bzlog phod pa'i tshig rtsub po ma smras par} विनयानुवृत्त्या चैनान् प्रत्याख्यानरूक्षाक्षरमनुक्त्वा जा.मा.६१क/७० । २. पदम् — {rgyu ma sprin te/} {rgyu ma zhes pa ni rnam dbye med pa'i tshig go//} अन्त्रमेघाः । अन्त्र इति अविभक्तिकं पदम् वि.प्र.२३४क/२.३४; {tshig ngag yi ge'i rim pa yis//} पदवाक्याक्षरक्रमम् त.स.९७ख/८६८; {tshig dang ngag gi tshogs zhes bya/} /{yi ge kho na de ltar bshad//} पदवाक्यसमूहाख्या वर्णा एव तथोदिताः ।। त.स.१०१ख/८९५; {ming gi tshogs la sogs pa ni/} /{ming dang ngag dang yi ge'i tshogs/} /{sogs pa smos pas ni tshig dang yi ge'i tshogs gzung ngo //} नामकायादयः संज्ञावाक्याक्षरसमुक्तयः । आदिग्रहणेन पदव्यञ्जनकायग्रहणम् । अभि.भा.८४क/२७० । ३. पाठः — {tshig de 'phangs pa'i phyir 'di nye bar gnas pa yin pas de 'don pa rnams kyi tshig tu zad kyi} तत्पाठाक्षेपेणायमुपतिष्ठते तत्पाठिनां पाठः अभि.स्फु.२४१क/१०४०; {nyin zhag so so'i dus su rtsa ni zung dag nges par 'joms zhes pa ni lung gi tshig ste} प्रतिदिनसमये नाडीयुग्मं निहन्तीत्यागमपाठः वि.प्र.२६२क/२.७१; ग्रन्थः — {rtog ge ngan par zhugs pa khyed cag gis bcom ldan 'das kyi bstan pa tshig dang don gyi sgo nas dkrugs so//} कुतर्कापन्नैर्भवद्भिर्भगवतः शासनं ग्रन्थतश्चार्थतश्च आकुलं कृतम् अभि.स्फु.३११ख/११८७ । ४. = {skad} गीः, भाषा — {ba lang rdzi la sogs pa'i tshig/} /{snyan ngag la zur chag ces gnas//} आभीरादिगिरः काव्येष्वपभ्रंश इति स्थितिः । का.आ.३१९ख/१.३६ • वि. वाचकः — {tshig rnams ji lta de bzhin du/} /{brjod bya rjod byed dag kyang ngo //} (?) वाचकानां यथा नैवंवाच्यवाचकयोर्मिथः । त.स.३६क/३७७ • पा. वाक्, कर्मेन्द्रियविशेषः मि.को.१००ख • = {tshig pa/}
- tshig kyal
- = {tshig kyal pa/}
- tshig kyal pa
- पा. सम्भिन्नप्रलापः, वाग्दोषः — {byang chub sems dpa' snyan par smra ba ni tshe 'di la ngag gi nyes pa rnam pa bzhi/} {brdzun du smra ba dang phra ma dang ngag rtsub mo dang tshig kyal pa rnams spong ste} प्रियवादी बोधिसत्त्वो दृष्टे धर्मे चतुर्विधं वाग्दोषं विजहाति मृषावादं पैशुन्यं पारुष्यं सम्भिन्नप्रलापञ्च बो.भू.१५९क/२०९; {nyon mongs pa can gyi tshig thams cad ni tshig kyal pa yin no/} सर्वं क्लिष्टं वचनं सम्भिन्नप्रलापः अभि. भा.२०६ख/६९२; {de}… {bdag nyid kyang tshig bkyal pa smra ba spangs shing gzhan yang tshig bkyal pa smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} सः…आत्मना च सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च सम्भिन्नप्रलापविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; द्र. {tshig 'khyal pa/}
- tshig kyal pa spangs pa
- वि. सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः — {tshig kyal pa spangs pa yin te/} {legs par lan glon pa'i tshig dang dus su smra ba dang} सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति सुपरिहार्यवचनः कालवादी द.भू.१८८ख/१६.
- tshig bkyal pa
- = {tshig kyal pa/}
- tshig bkyal pa smra ba
- पा. सम्भिन्नप्रलापः, अकुशलकर्मभेदः — {de}… {bdag nyid kyang tshig bkyal pa smra ba spangs shing gzhan yang tshig bkyal pa smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} सः…आत्मना च सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च सम्भिन्नप्रलापविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१.
- tshig bkyal pa smra ba spong ba
- पा. सम्भिन्नप्रलापविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang tshig bkyal pa smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च सम्भिन्नप्रलापविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९४ (३७ख).
- tshig rkang
- पादः, श्लोकपादः — {tshig rkang bzhi dang rkang phyed dang /} /{rkyang pa tshigs su sbyar des bstan//} चतुःपादं पादार्धं तु गद्यपद्यं निगदितम् । म.मू.२३८ख/२६४; पदम् — {dpal birba pa'i tshig rkang brgyad cu rtsa bzhi pa} श्रीविरूपपदचतुरशीतिः क.त.२२८३.
- tshig bskor
- पा. पदावृत्तिः, आवृत्त्यलङ्कारभेदः — {gsal byed kyi ni gnas nyid du/} /{don bskor dang ni tshig bskor dang /} /{gnyis ka bskor ba zhes pa yi/} /{rgyan gsum po dag 'dod de dper//} अर्थावृत्तिः पदावृत्तिरुभयावृत्तिरित्यपि । दीपकस्थान एवेष्टमलङ्कारत्रयं यथा ।। का.आ.३२६क/२.११५.
- tshig kha skong ba
- उपसंख्यानम् म.व्यु.४७१२ (७३क).
- tshig khong nas drang
- वाक्याध्याहारः — {skad cig ma bcu drug pa ni bsgom pa'i lam kho na yin no zhes bya bar tshig khong nas drang ngo //} भावनामार्ग एव षोडशक्षण इति वाक्याध्याहारः अभि.स्फु.१७९क/९३०.
- tshig khyal pa
- = {tshig 'khyal pa/}
- tshig 'khyal pa
- पा. सम्भिन्नप्रलापः, अकुशलकर्मभेदः — {de nas mi dge ba bcu yongs su spang ba bsgom par bya ste/} {srog gcod pa dang ma byin par len pa dang 'dod pa log par g}.{yem pa dang brdzun du smra ba dang tshig rtsub dang phra ma dang tshig 'khyal pa dang brnab sems dang gnod sems dang log lta'o//} ततो दशाकुशलपरित्यागं विभावयेत् प्राणातिपातमदत्तादानं काममिथ्याचारं मृषावादं पारुष्यं पैशुन्यं सम्भिन्नप्रलापमभिध्यां व्यापादं कुदृष्टिं चेति वि.प्र.३२क/४.५; द्र. {tshig kyal pa/}
- tshig 'khyal pa smra ba
- वि. सम्भिन्नप्रलापी — {srog gcod pa}…{tshig khyal pa smra ba} प्राणातिपातिनां…सम्भिन्नप्रलापिनाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.
- tshig 'khyal pa zer ba
- वि. सम्भिन्नप्रलापी — {srog gcod pa dang}…{tshig khyal pa zer ba dang} प्राणातिपातिषु…सम्भिन्नप्रलापिषु ग.व्यू.१९१क/२७३.
- tshig gi mchog
- अग्रपदम् — {btsun pa ston pa dang nyan thos rnams 'di lta ste/} {tshig gi mchog gis 'di kho na ltar don dang don du 'thun zhing 'dra ba dang /} {tshig dang tshig tu 'thun zhing 'dra ba dang /} {yi ge dang yi ger 'thun zhing 'dra ba ni ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं भदन्त, यावच्छास्तुः श्रावकाणां च अर्थेनार्थः, पदेन पदम्, व्यञ्जनेन व्यञ्जनं संस्यन्दते समेति यदुताग्रपदैः अ. श.२५९क/२३७.
- tshig gi dum bu
- खण्डः — {zhes bya ba la sogs pa'i mdo'i tshig gi dum bus dang po'i gang zag spangs so//} इत्येवमादिना सूत्रखण्डेनाद्यः पुद्गलः प्रतिक्षिप्तः अभि.स. भा.१०५क/१४२.
- tshig gi don
- • सं. पदार्थः — {spyi brjod par 'dod pa na gzhan gyi tshig gi don du blta bar bya'o//} सामान्यविवक्षा चात्रान्यपदार्थे द्रष्टव्या त.प.२५ख/४९७; {ngag dang tshig don 'jig rten na/} /{la lar nye bar bslad par mthong //} लोके च दृश्यते वाक्यपदार्थोपप्लवः क्वचित् । प्र.अ.८क/१०; वाक्यार्थः — {gang zhig rig byed tshig gi don/} /{log par rjes su dpag pas brjod//} वेदवाक्यार्थमिथ्यात्वं यो वदत्यनुमानतः । त.प.१७४ख/८०८ • पा. (ती.द.) पदार्थः — {rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुः त.प.२५७क/२३१; {tshig gi don bcu drug} षोडश पदार्थाः म.व्यु.४५२५ (७०ख); ।द्र. — {tshig gi don bcu drug} ( ती.द.) षोडशपदार्थाः — १. {tshad ma} प्रमाणम् २. {gzhal bya} प्रमेयम् ३. {the tshom} संशयः ४. {dgos pa} प्रयोजनम् ५. {dpe} दृष्टान्तः ६. {grub pa'i mtha'} सिद्धान्तः ७. {cha shas} अवयवः ८. {rtog ge} तर्कः ९. {gtan la dbab pa} निर्णयः १०. {rtsod pa} वादः ११. {brjod pa} जल्पः १२. {sun ci phyin du rgol ba} ({sgrub pa dman pa rgol ba} वा.न्या.३५२ख/१२०) वितण्डा १३. {rgyu ltar snang ba} हेत्वाभासः १४. {tshig dor} छलम् १५. {ltag chod} जात्युत्तरः १६. {chad pa'i gnas} निग्रहस्थानम् म. व्यु.४५२५ (७०ख).। {tshig gi don drug} ( ती.द.) षट् पदार्थाः — १. {rdzas} द्रव्यम् २. {yon tan} गुणः ३. {las} कर्म ४. {spyi} सामान्यम् ५. {bye brag} विशेषः ६. {'du ba} समवायः त.प.२५७क/२३१.
- tshig gi don rtogs pa
- वि. प्रतीतपदार्थकः — {yang na 'jig rten na tshig gi don rtogs pa'i sgra tsam ni sgra yin no//} अथ वा प्रतीतपदार्थको लोके ध्वनिः शब्दः त. प.१६०ख/७७५.
- tshig gi don dang nges pa'i tshig la mi mkhas pa
- वि. पदार्थनिरुक्त्यकुशलः — {tshig gi don dang nges pa'i tshig la mi mkhas pas ming tha dad pa ma yin par rang gi tshul mi shes so//} पदार्थनिरुक्त्यकुशला अभिन्नसंज्ञाः न स्वनयं प्रजानन्ति ल.अ.१३२ख/७८.
- tshig gi dra ba
- वाग्जालम् — {rig byed gang kho na'i tshad ma nyid brtan par byed par 'dod pas tshig gi dra ba 'di thams cad nye bar 'god par byed pas} यस्यैव वेदस्य प्रामाण्यस्थिरीकरणप्रत्याशया सर्वमेतद् वाग्जालमुपरचितम् त.प.२५८क/९८७.
- tshig gi bdag
- ना. = {'jam dpal} गीष्पतिः, मञ्जुश्रीः — {bcom ldan 'das kyi ye shes sku/} /{gtsug tor chen po'i tshig gi bdag/} /{'jam dpal ye shes sems dpa' yi/} /{ye shes sku ste rang byung ba//} भगवज्ज्ञानकायस्य महोष्णीषस्य गीष्पतेः । मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वस्य ज्ञानमूर्त्तेः स्वयम्भुवः ।। ना.स.२क/१०; द्र. {tshig gi bdag po/}
- tshig gi bdag nyid
- वि. वचनात्मकम् — {de ci'i phyir da ltar tshig gi bdag nyid la rjes su dpag pa zhes bya zhe na} तत् किमर्थं सम्प्रति वचनात्मकमनुमानमुच्यते न्या. टी.६१क/१५०.
- tshig gi bdag po
- भारतीभर्ता — {de yis rnam par bshad pa 'di/} /{dpal dang tshig gi bdag po ste/} /{dam pa'i don lung don gnyer po/} /{lha sku lha dang 'dra phyir byas//} तेन श्रीभारतीभर्त्रा परमार्थागमा व्याख्या । इयं देवरूपस्य देवकल्पस्य कल्पिता ।। अभि.स्फु.३३३क/१२३४; द्र. {tshig gi bdag/}
- tshig gi mda'
- = {tshig mda'/}
- tshig gi mda' can
- = {lha} गीर्वाणः, देवता — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः ।…गीर्वाणाः अ.को.१२७ख/१.१.९; गिरं वणन्ति व्याकुर्वन्तीति गीर्वाणाः । वण क्वण शब्दे । गीः वाणो येषामिति वा । गिरं वनन्तीति वा । वन सम्भक्तौ शब्दे च अ.वि.१.१.९.
- tshig gi rnam grangs
- पदपर्यायः — {tshig gi rnam grangs 'di la kun tu rgyu phreng ba can mos so//} अत्र पदपर्याये श्रेणिकः परिव्राजकोऽधिमुक्तः अ.सा.८क/५.
- tshig gi rnam grangs dang nges pa'i tshig rtogs par khong du chud pa
- वि. पदपर्यायनिरुक्तिगतिंगतः — {de ste chos thams cad dang sa'i rang gi mtshan nyid la mkhas shing /} {tshig gi rnam grangs dang nges pa'i tshig rtogs par khong du chud de/} {dngos po'i don dang rigs pa la mkhas par gyur na} अथ सर्वधर्मभूमिस्वलक्षणकुशला भवन्ति पदपर्यायनिरुक्तिगतिंगता भावार्थयुक्तिकुशलाः ल.अ. १३३क/७९.
- tshig gi rnam par rtog pa
- वाग्विकल्पः — {tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid} वाग्विकल्पलक्षणम् ल.अ. ८९क/३६; {tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid kyi snying po zhes bgyi ba'i chos kyi gzhung} वाग्विकल्पलक्षणहृदयं नाम धर्मपर्यायम् ल.अ.८९ख/३६.
- tshig gi rnam par rtog pa tsam
- वाग्विकल्पमात्रम् — {blo gros chen po ri bong gi rwa ni rang gi rgyu dang mtshan nyid med pa'i phyir tshig gi rnam par rtog pa tsam mo//} वाग्विकल्पमात्रं हि महामते शशविषाणं स्वहेतुलक्षणाभावात् ल.अ.७९क/२६.
- tshig gi rnam par rtog pa mngon pa'i spyod yul
- वाग्विकल्पाभिव्यक्तिगोचरः — {bcom ldan 'das}… {tshig gi rnam par rtog pa mngon par zhen pa} (?){'i spyod yul bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् पुनरपि वाग्विकल्पाभिव्यक्तिगोचरम् ल.अ.८९ख/३६.
- tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid
- पा. वाग्विकल्पलक्षणम् — {blo gros chen po tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid rnam pa bzhi yod de} चतुर्विधं महामते वाग्विकल्पलक्षणं भवति ल.अ.८९क/३६; द्र.—
- tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid rnam pa bzhi
- चतुर्विधं वाग्विकल्पलक्षणम् — १. {mtshan nyid kyi tshig} लक्षणवाक्, २. {rmi lam gyi tshig} स्वप्नवाक्, ३. {gnas ngan len} ({gyi rnam par rtog pa} ){la mngon par zhen pa'i tshig} दौष्ठुल्यविकल्पाभिनिवेशवाक्, ४. {thog ma med pa'i dus kyi rnam par rtog pa'i tshig} अनादिविकल्पवाक् ल.अ.८९क/३६.
- tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid kyi snying po
- पा. वाग्विकल्पलक्षणहृदयम्, धर्मपर्यायविशेषः — {tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid kyi snying po zhes bgyi ba'i chos kyi gzhung bcom ldan 'das kyis bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् वाग्विकल्पलक्षणहृदयं नाम धर्मपर्यायम् ल.अ.८९क/३६.
- tshig gi rnam par dbye ba
- पदविभागः — {tshig gi rnam par dbye ba ni snga ma bzhin no//} पदविभागस्तु पूर्ववत् वा.टी.९५ख/५५.
- tshig gi phrad
- = {tshig phrad/}
- tshig gi phreng
- = {tshig phreng /}
- tshig gi dbang phyug
- ना. = {'jam dpal} वागीश्वरः, मञ्जुश्रीः — {tshig gi dbang phyug smra ba che/} /{smra ba'i skyes mchog smra ba'i rgyal/} /{smra ba'i dam pa mchog gi gnas/} /{smra ba'i seng ge thub pa med//} वागीश्वरो महावादी वादिराड् वादिपुङ्गवः । वदतांवरो वरिष्ठो वादिसिंहोऽपराजितः ।। ना.स.६क/१०१.
- tshig gi tshogs
- पा. पदकायः — {blo gros chen po tshig gi tshogs ni 'di lta ste/} {tshig gi don mang po bden pa dang gdon mi za ba dang thug pa dang dmigs pa zhes bya ba don tha mi dad de/} पदकायः पुनर्महामते यदुत पदार्थकायसद्भावो निश्चयः निष्ठा उपलब्धिरित्यनर्थान्तरम् ल.अ.१००क/४६.
- tshig gi mtshams bcur brgyud pa'i yi ge
- दशोत्तरपदसन्धिलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{tshig gi mtshams bcur brgyud pa'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…दशोत्तरपदसन्धिलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
- tshig gi zur
- = {tshig zur/}
- tshig gi yan lag rnam par dbye ba thams cad la mkhas pa
- वि. सर्वस्वराङ्गविभक्तिकुशलः— {de ltar chos bstan pa la mkhas pa dang bstan pa'i bya ba la mkhas pa dang gzungs dpag tu med pa thob pa dang tshig gi yan lag rnam par dbye ba thams cad la mkhas pa dang spobs pa mi zad pa'i rnam pa thams cad du chos smra ba chen po nyid gang yin pa} एवञ्च धर्मदेशनाकुशलस्य देशनाकृत्यकुशलस्य च यत् सर्वाकारमहाधर्मभाणकत्वमप्रमेयधारणीप्राप्तस्य सर्वस्वराङ्गविभक्तिकुशलस्याक्षयप्रतिभानस्य बो.भू.१८३क/२४१.
- tshig gi lan
- = {tshig lan/}
- tshig gi lugs
- वाचोयुक्तिः — {tshig gi lugs 'di ni dper na gang gi rten gang yin pa lta bu zhes lan btab zin to//} यथा कः किमाश्रित इत्युक्तोत्तरैषा वाचोयुक्तिः अभि.भा.९४क/१२२९.
- tshig gi lhag ma
- वाक्यशेषः — {rgyu mtshan dang ldan pa zhes bya ba tshig gi lhag ma'o//} निमित्तवतीति वाक्यशेषः प्र. अ.१८८क/५४२; शेषः — {rtags kyi tshul gsum gang yin pa ste/} {de brjod pa ni 'di yin no zhes bya ba ni tshig gi lhag ma'o//} लिङ्गस्य यत् त्रैरूप्यं यानि त्रीणि रूपाणि तदिदमुच्यत इति शेषः न्या.टी.४७ख/९१.
- tshig gi lhad
- वाक्योपन्यासः म.व्यु.४७११ (७३क).
- tshig gis khas 'che ba
- वि. वचनप्रतिज्ञः — {yul 'khor skyong tshig gis khas 'che ba la byang chub ces nga mi smra'o//} नाहं राष्ट्रपाल वचनप्रतिज्ञस्य बोधिमिति वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
- tshig gis rnam par 'khrug pa
- वाग्विक्षेपः — {tshig gis rnam par 'khrug pa lta ci smos} कः पुनर्वादो वाग्विक्षेपेण द.भू.१८८ख/१६.
- tshig gu
- अस्थि — {gu gul gyi ril bu rgya shug gi tshig gu'i tshad tsam la mar gyis btags pas brgya phrag stong gi sbyin sreg byas} गुग्गुलुगुलिकानां बदरास्थिप्रमाणानां घृताक्तानां शतसहस्रं जुहुयात् म.मू.२३०ख/२५०; {tshig gu ma bcom par ril mid byed pa ni phyed nyid do//} अधः (अर्धत्वम भो.पा.)सम्पुटितास्थिनिगिलनं*कारस्य वि.सू.३०ख/३८.
- tshig gong ma dang sbyar ba
- पूर्वपादकः — {dper na gang mig gi skye mched dang ldan pa de gzugs kyi skye mched dang yang ldan nam/} /{gang gzugs kyi skye mched dang ldan pa de mig gi skye mched dang yang ldan nam zhes bya ba ni tshig gong ma dang sbyar ba'o//} तद्यथा यश्चक्षुरायतनेन समन्वागतो रूपायतनेनापि सः, यो वा रूपायतनेन चक्षुरायतनेनापि स इति पूर्वपादकः अभि.स.भा.११०क/१४८; द्र. {tshig 'og ma dang sbyar ba/}
- tshig gong ma dang sbyor ba
- = {tshig gong ma dang sbyar ba/}
- tshig gyur
- भू.का.कृ. दग्धः — {sngon gyi las kyis dgon pa'i mes tshig gyur pa la//} दग्धे हि पूर्वकृतकर्मदवाग्निनाऽस्मिन् जा.मा.१३५ख/१५७; प्लुष्टः — {der ni nags mes tshig gyur cing /} /{mi sdug shin tu rid pa'i lus//} तत्र दावानलप्लुष्टामनिष्टक्लिष्टविग्रहाम् । अ.क.१०८ख/१०.९७.
- tshig 'gal ba
- वचनव्याघातः — {khyab par byed pa'i chos log na yang khyab par bya ba ldog par mi 'dod pa gzhan dag nyid la mi 'dod pa thog tu bab pas tshig 'gal bar ston pa 'ga' zhig tu zad do//} केवलं परस्यैक (व पा.भे.)व्यापकधर्मनिवृत्त्याऽपि व्याप्यनिवृत्तिमनिच्छतोऽनिष्टापत्त्या वचनव्याघातः प्रतिपाद्यते त.प. १६६क/७८७.
- tshig 'gog
- विप्रलापः, परस्परविरोधोक्तिः— {tshig 'gog 'gal ba brjod pa 'o//} विप्रलापो विरोधोक्तिः अ.को.१४१ख/१.६.१५; विप्रलपतीति विप्रलापः । पुरुषाणां मिथोविरोधवचननाम अ.वि.१.६.१५.
- tshig 'gyur
- = {tshig par 'gyur/}
- tshig 'gred pa
- वादपिच्छिलिका — {bdag gis 'di dang lhan cig smra bar mi nus kyis/} {je 'di dang lhan cig tshig 'gred pa zhig bya'o//} न शक्यं मयाऽनेन सार्धं कथाविमर्शं कर्तुम् । वादपिच्छिलिकायां योजयामीति वि.व.१२क/२.८३.
- tshig brgya rtsa brgyad po
- अष्टोत्तरपदशतम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — १. {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig} उत्पादपदमनुत्पादपदम्२. {rtag pa'i tshig dang mi rtag pa'i tshig} नित्यपदमनित्यपदम्३. {mtshan nyid kyi tshig dang mtshan nyid med pa'i tshig} लक्षणपदमलक्षणपदम्४. {gnas gzhan du 'gyur ba'i tshig dang gnas gzhan du 'gyur ba ma yin pa'i tshig} स्थित्यन्यथात्वपदमस्थित्यन्यथात्वपदम्५. {skad cig pa'i tshig dang skad cig pa med pa'i tshig} क्षणिकपदमक्षणिकपदम्६. {rang bzhin yod pa'i tshig dang rang bzhin med pa'i tshig} स्वभावपदमस्वभावपदम्७. {stong pa nyid kyi tshig dang stong pa nyid ma yin pa'i tshig} शून्यतापदमशून्यतापदम्८. {chad pa'i tshig dang chad pa ma yin pa'i tshig} उच्छेदपदमनुच्छेदपदम् ९. {sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig} चित्तपदमचित्तपदम्।१०. {dbu ma'i tshig dang dbu ma ma yin pa'i tshig} मध्यमपदममध्यमपदम्।११. {ther zug pa'i tshig dang ther zug ma yin pa'i tshig} शाश्वतपदमशाश्वतपदम्।१२. {rkyen gyi tshig dang rkyen ma yin pa'i tshig} प्रत्ययपदमप्रत्ययपदम् १३. {rgyu'i tshig dang rgyu med pa'i tshig} हेतुपदमहेतुपदम्।१४. {nyon mongs pa'i tshig dang nyon mongs pa med pa'i tshig} क्लेशपदमक्लेशपदम्।१५. {sred pa'i tshig dang sred pa med pa'i tshig} तृष्णापदमतृष्णापदम् १६. {thabs kyi tshig dang thabs ma yin pa'i tshig} उपायपदमनुपायपदम् १७. {mkhas pa'i tshig dang mkhas pa ma yin pa'i tshig} कौशल्यपदमकौशल्यपदम्।१८. {dag pa'i tshig dang dag pa ma yin pa'i tshig} शुद्धिपदमशुद्धिपदम्।१९. {rigs pa'i tshig dang rigs pa ma yin pa'i tshig} युक्तिपदमयुक्तिपदम्।२०. {dpe'i tshig dang dpe med pa'i tshig} दृष्टान्तपदमदृष्टान्तपदम्।२१. {slob ma'i tshig dang slob ma ma yin pa'i tshig} शिष्यपदमशिष्यपदम् २२. {bla ma'i tshig dang bla ma ma yin pa'i tshig} गुरुपदमगुरुपदम्।२३. {rigs kyi tshig dang rigs med pa'i tshig} गोत्रपदमगोत्रपदम्।२४. {theg pa gsum gyi tshig dang theg pa gsum med pa'i tshig} यानत्रयपदमयानत्रयपदम्।२५. {snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig} निराभासपदमनिराभासपदम्।२६. {smon pa'i tshig dang smon pa med pa'i tshig} प्रणिधानपदमप्रणिधानपदम्।२७. {'khor gsum gyi tshig dang 'khor gsum med pa'i tshig} त्रिमण्डलपदमत्रिमण्डलपदम्।२८. {mtshan ma'i tshig dang mtshan ma med pa'i tshig} निमित्तपदमनिमित्तपदम्।२९. {yod med kyi phyogs kyi tshig dang yod med kyi phyogs ma yin pa'i tshig} सदसत्पक्षपदमसदसत्पक्षपदम्।३०. {gnyis ka'i tshig dang gnyis ka ma yin pa'i tshig} उभयपदमनुभयपदम्।३१. {so so rang gi 'phags pa'i ye shes kyi tshig dang so so rang gi 'phags pa'i ye shes med pa'i tshig} स्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदमस्वप्रत्यात्मार्यज्ञानपदम् ३२. {mthong ba'i chos la bde ba'i tshig dang mthong ba'i chos la bde ba med pa'i tshig} दृष्टधर्मसुखपदमदृष्टधर्मसुखपदम्।३३. {zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig} क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम्।३४. {rdul gyi tshig dang rdul med pa'i tshig} अणुपदमनणुपदम्।३५. {chu'i tshig dang chu med pa'i tshig} जलपदमजलपदम्।३६. {rmongs pa'i tshig dang rmongs pa ma yin pa'i tshig} धन्वपदमधन्वपदम्।३७. {yang dag pa'i tshig dang yang dag pa ma yin pa'i tshig} भूतपदमभूतपदम् ३८. {grangs dang rtsis kyi tshig dang grangs dang rtsis med pa'i tshig} संख्यागणितपदमसंख्यागणितपदम्।३९. {mngon par shes pa'i tshig dang mngon par shes pa med pa'i tshig} अभिज्ञापदमनभिज्ञापदम्।४०. {skyo ba'i tshig dang skyo ba med pa'i tshig} खेदपदमखेदपदम्।४१. {stug po'i tshig dang stug po ma yin pa'i tshig} घनपदमघनपदम्।४२. {sgyu rtsal dang rig pa dang bzo'i tshig dang sgyu rtsal dang rig pa dang bzo med pa'i tshig} शिल्पकलाविद्यापदमशिल्पकलाविद्यापदम्।४३. {rlung gi tshig dang rlung med pa'i tshig} वायुपदमवायुपदम्।४४. {sa'i tshig dang sa med pa'i tshig} भूमिपदमभूमिपदम्।४५. {sems kyi tshig dang sems med pa'i tshig} चिन्त्यपदमचिन्त्यपदम् ४६. {gdags pa'i tshig dang gdags pa med pa'i tshig} प्रज्ञप्तिपदमप्रज्ञप्तिपदम्।४७. {rang bzhin gyi tshig dang rang bzhin med pa'i tshig} स्वभावपदमस्वभावपदम्।४८. {phung po'i tshig dang phung po med pa'i tshig} स्कन्धपदमस्कन्धपदम् ४९. {sems can gyi tshig dang sems can med pa'i tshig} सत्त्वपदमसत्त्वपदम्।५०. {blo'i tshig dang blo med pa'i tshig} बुद्धिपदमबुद्धिपदम्।५१. {mya ngan las 'das pa'i tshig dang mya ngan las 'das pa med pa'i tshig} निर्वाणपदमनिर्वाणपदम्।५२. {shes bya'i tshig dang shes bya med pa'i tshig} ज्ञेयपदमज्ञेयपदम्।५३. {mu stems can gyi tshig dang mu stegs can med pa'i tshig} तीर्थ्यपदमतीर्थ्यपदम्।५४. {khrag khrug gi tshig dang khrag khrug ma yin pa'i tshig} डमरपदमडमरपदम्।५५. {sgyu ma'i tshig dang sgyu ma med pa'i tshig} मायापदममायापदम्।५६. {rmi lam gyi tshig dang rmi lam med pa'i tshig} स्वप्नपदमस्वप्नपदम् ५७. {smig rgyu'i tshig dang smig rgyu med pa'i tshig} मरीचिपदममरीचिपदम् ५८. {gzugs brnyan gyi tshig dang gzugs brnyan med pa'i tshig} बिम्बपदमबिम्बपदम्।५९. {'khor lo'i tshig dang 'khor lo med pa'i tshig} चक्रपदमचक्रपदम्।६०. {dri za'i tshig dang dri za ma yin pa'i tshig} गन्धर्वपदमगन्धर्वपदम्।६१. {lha'i tshig dang lha ma yin pa'i tshig} देवपदमदेवपदम्।६२. {zas skom gyi tshig dang zas skom med pa'i tshig} अन्नपानपदमनन्नपानपदम्।६३. {'khrig pa'i tshig dang 'khrig pa med pa'i tshig} मैथुनपदममैथुनपदम् ६४. {lta ba'i tshig dang lta ba med pa'i tshig} दृष्टपदमदृ़ष्टपदम्।६५. {pha rol tu phyin pa'i tshig dang pha rol tu phyin pa med pa'i tshig} पारमितापदमपारमितापदम्।६६. {tshul khrims kyi tshig dang tshul khrims med pa'i tshig} शीलपदमशीलपदम्।६७. {nyi zla dang skar ma'i tshig dang nyi zla dang skar ma med pa'i tshig} सोमभास्करनक्षत्रपदमसोमभास्करनक्षत्रपदम्।६८. {bden pa'i tshig dang bden pa med pa'i tshig} सत्यपदमसत्यपदम् ६९. {'bras bu'i tshig dang 'bras bu med pa'i tshig} फलपदमफलपदम्।७०. {'gog pa'i tshig dang 'gog pa med pa'i tshig} निरोधपदमनिरोधपदम्।७१. {'gog pa las ldang ba'i tshig dang 'gog pa las ldang ba med pa'i tshig} निरोधव्युत्थानपदमनिरोधव्युत्थानपदम्।७२. {gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig} चिकित्सापदमचिकित्सापदम् ।७३. {mtshan gyi tshig dang mtshan med pa'i tshig} लक्षणपदमलक्षणपदम् ७४. {yan lag gi tshig dang yan lag med pa'i tshig} अङ्गपदमनङ्गपदम् ७५. {sgyu rtsal rig pa'i tshig dang sgyu rtsal rig pa med pa'i tshig} कलाविद्यापदमकलाविद्यापदम्।७६. {bsam gtan gyi tshig dang bsam gtan med pa'i tshig} ध्यानपदमध्यानपदम्।७७. {nor ba'i tshig dang nor ba med pa'i tshig} भ्रान्तिपदमभ्रान्तिपदम्।७८. {snang ba'i tshig dang snang ba med pa'i tshig} दृश्यपदमदृश्यपदम्।७९. {bsrung ba'i tshig dang bsrung ba med pa'i tshig} रक्ष्यपदमरक्ष्यपदम्।८०. {rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig} वंशपदमवंशपदम्।८१. {drang srong gi tshig dang drang srong ma yin pa'i tshig} ऋषिपदमनिर्षि (?नृषि)पदम्।८२. {rgyal po'i srid kyi tshig dang rgyal po'i srid ma yin pa'i tshig} राज्यपदमराज्यपदम्।८३. {gzung ba'i tshig dang gzung ba med pa'i tshig} ग्रहणपदमग्रहणपदम् ।८४. {rin po che'i tshig dang rin po che med pa'i tshig} रत्नपदमरत्नपदम् ८५. {lung bstan pa'i tshig dang lung bstan pa med pa'i tshig} व्याकरणपदमव्याकरणपदम्।८६. {'dod chen pa'i tshig dang 'dod chen pa med pa'i tshig} इच्छन्तिकपदमनिच्छन्तिकपदम्।८७. {pho mo dang ma ning gi tshig dang pho mo dang ma ning med pa'i tshig} स्त्रीपुंनपुंसकपदमस्त्रीपुंनपुंसकपदम्।८८. {bro ba'i tshig dang bro ba med pa'i tshig} रसपदमरसपदम्।८९. {byed pa'i tshig dang byed pa med pa'i tshig} क्रियापदमक्रियापदम्।९०. {lus kyi tshig dang lus med pa'i tshig} देहपदमदेहपदम्।९१. {rtog ge'i tshig dang rtog ge med pa'i tshig} तर्कपदमतर्कपदम्।९२. ग्. {yo ba'i tshig dang g}.{yo ba med pa'i tshig} चलपदमचलपदम्।९३. {dbang po'i tshig dang dbang po med pa'i tshig} इन्द्रियपदमनिन्द्रियपदम्।९४. {'dus byas kyi tshig dang 'dus byas med pa'i tshig} संस्कृतपदमसंस्कृतपदम्।९५. {rgyu dang 'bras bu'i tshig dang rgyu dang 'bras bu med pa'i tshig} हेतुफलपदमहेतुफलपदम्।९६. {'og ma'i tshig dang 'og min gyi tshig} कनिष्ठपदमकनिष्ठपदम् ९७. {dus kyi tshig dang dus med pa'i tshig} ऋतुपदमनृतुपदम्।९८. {shing dang shing gel pa dang lcug ma gyes pa'i tshig dang shing dang shing gel pa dang lcug ma gyes pa med pa'i tshig} द्रुमगुल्मलतावितानपदमद्रुमगुल्मलतावितानपदम्।९९. {sna tshogs kyi tshig dang sna tshogs med pa'i tshig} वैचित्र्यपदमवैचित्र्यपदम्।१००. {bstan pas gzud pa'i tshig dang bstan pas gzud pa med pa'i tshig} देशनावतारपदमदेशनावतारपदम्।१०१. {'dul ba'i tshig dang 'dul ba med pa'i tshig} विनयपदमविनयपदम् ।१०२. {dge slong gi tshig dang dge slong med pa'i tshig} भिक्षुपदमभिक्षुपदम्, १०३. {byin gyi rlabs kyi tshig dang byin gyi rlabs med pa'i tshig} अधिष्ठानपदमनधिष्ठानपदम् ।१०४. {yi ge'i tshig dang yi ge med pa'i tshig} अक्षरपदमनक्षरपदम् (१०५–१०८ ?) ल.अ.६७ख/१६.
- tshig ngag bdag nyid
- वि. पदवाक्यात्मकः — {'on te yig gzhan sgra bdag nyid/} /{yang na brjod min rlung ngo bo/} /{tshig ngag bdag nyid gsal ba'am/} /{yang na 'dra nyid gzhan sel yin//} वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् । पदवाक्यात्मकः स्फोटः सारूप्यान्यनिवर्तने ।। त.स.८४क/७७५.
- tshig ngan
- • सं. कुवचनम् — {de la cho lo dang}…{tshig ngan klog pa dang}…{lha min gyi chos nikla klo'i chos te mi bya'o//} तत्र द्यूतं… कुवचनपठनं… दैत्यधर्मं म्लेच्छधर्मं न कुर्यात् वि.प्र.१४८क/३.९४; भर्त्सनम्— {tshig ngan dma' 'bebs tshig} भर्त्सनं त्वपकारगीः अ.को.१४१ख/१.६.१४ • वि. मुखरः — दुर्मुखे मुखराबद्धमुखौ अ.को.२०८ख/३.१.३६; मुखनिर्गतं दुष्टं वचनमस्येति मुखरः अ.वि.३.१.३६.
- tshig ngan pa
- = {tshig ngan/}
- tshig ngan pa can
- वि. दुर्वचस्कः — {mu cor smra ba ni tshig ngan pa can nam/} {rigs pa dang mi rigs pa la ltos pa med par rjod par byed pa'o//} मुखरं दुर्वचस्कम्, युक्तायुक्तमनपेक्ष्य अभिधायकं वा बो.प.९६ख/६२.
- tshig ngan pa smra ba
- अपवादः म.व्यु.७५९८ (१०८ख).
- tshig nges pa
- निर्वचनम् — {tshig nges pa ni nges pa'i tshig ste/} {dper na gzugs su rung bas ni de'i phyir/} {gzugs zhes bya ba de lta bu la sogs pa yin no//} निर्वचनं निरुक्तिः । यथा—रूप्यते तस्माद्रूपमित्येवमादि अभि.भा. ६०क/११०५.
- tshig gcig
- एकवचनम् — {spyi'i sgra tshig gcig pa 'gal ba yod pa ma yin no//} समुदायशब्दस्यैकवचनविरोधोऽपि नास्त्येव वा.न्या.३२९ख/३१; {phung po gcig dang /} {tshig gcig ces bya ba bzhin no//} एकराश्येकवचनवत् अभि.भा.८८क/१२०७; द्र. {tshig gcig khong nas 'byung ba/}
- tshig gcig kho na nas 'byung ba
- वाक्याध्याहारः — {rab tu skye ba zhes bya ba'i sgra tha mar gdon pa 'ba' zhig tu zad do zhes bya ba ni chos mngon pa pa rnams kyis zhes bya ba'i tshig gcig khong nas 'byung ba ste} प्रभवशब्दः केवलं पश्चात् पठितव्यः । आभिधर्मिकैरिति वाक्याध्याहारः अभि.स्फु.२५३क/१०५९.
- tshig gcig brjod pa
- एकवचनोदाहारः म.व्यु.२७९२ (५१क).
- tshig gcig pa
- = {tshig gcig/}
- tshig gcod pa
- ना. वाक्यच्छेदः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {tshig gcod pa dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… वाक्यच्छेदस्य ग.व्यू. २६८ख/३४७.
- tshig bcos
- व्यस्तपदम् — {zhes tshig bcos te 'brel lo//} इति व्यस्तपदसम्बन्धः प्र.अ.१४क/१६.
- tshig chad
- = {tshig chad pa/}
- tshig chad pa
- पदविच्छेदः — {sogs pa'i sgras tshig chad pa dang glu rta}(?{p+lu ta} ){dang bstod pa la sogs pa bzung ngo //} आदिशब्देन पदविच्छेदप्लुतोदात्तादिपरिग्रहः त.प. २१३क/८९६.
- tshig 'chal ba med pa
- वि. अप्रकीर्णवचनः — {de'i tshig gzung bar 'os par 'gyur}… {tshig 'chal ba med par 'gyur ro//} स आदेयवचनश्च भविष्यति…अप्रकीर्णवचनश्च भविष्यति अ.सा.४७क/२७.
- tshig 'jam pa
- वि. मृदुवचनः — {de'i tshig gzung bar 'os par 'gyur}…{tshig 'jam par 'gyur ro//} स आदेयवचनश्च भविष्यति… मृदुवचनश्च भविष्यति अ.सा. ४७क/२७.
- tshig rjod pa
- = {tshig tu rjod pa/}
- tshig brjod pa
- = {tshig tu brjod pa/}
- tshig nyid
- पदत्वम् — {khyed la rim pa tshig nyid de/} /{de phyir de ltar thal bar 'gyur//} क्रमस्यैवं पदत्वं च तस्मादेवं प्रसज्यते ।। त.स.८३क/७६६; वाचकत्वम् — {sbyor ba ni brjod pa'i tshig nyid yin no//} प्रयोगोऽभिधानं वाचकत्वम् न्या.टी.६२क/१५३.
- tshig nyung
- = {tshig nyung ba/}
- tshig nyung ba
- वि. अल्पवाक् — {gal te 'jam por smra zhing tshig nyung ba zhig yin na} सचेन्मृदुभाषी अल्पवाग् भविष्यति अ.सा.३४०ख/१९२.
- tshig snyan pa
- प्रियवचनम्— {yid la mig slong ba'i tshig snyan pa nyan par 'dod de} चक्षुर्याच्ञाप्रियवचनश्रवणतृषितमतिः जा.मा.९ख/९.
- tshig tu rjod pa
- वाक्प्रलापः — {mya ngan las byung ba'i tshig tu rjod pa ni smre sngags 'don pa'o//} शोकसमुत्थिता वाक्प्रलापाः परिदेवः द.भू.२२०ख/३२; द्र. {tshig tu brjod pa/}
- tshig tu brjod pa
- • क्रि. अभिलप्यते — {nam mkha' ri bong rwa dag dang /} /{mo gsham gyi ni bu dag kyang /} /{med bzhin tshig tu brjod pa ltar/} /{dngos la rtog pa'ang de bzhin no//} आकाशं शशशृङ्गं च बंध्यायाः पुत्र एव च । असन्तो ह्यभिलप्यन्ते तथा भावेषु कल्पना ।। ल.अ. ९७ख/४४ • सं. वाक्यव्याहारः — {de nas de'i pha ma dang gzhan yang khyim de na gnas pa rnams kyis tshig brjod pa de thos nas} अथास्या मातापितरावन्ये च गृहवासिनस्तं वाक्यव्याहारं श्रुत्वा अ.श.१९२क/१७८; द्र. {tshig tu rjod pa/}
- tshig tu 'dogs pa
- वाक्प्रज्ञप्तिः लो.को.१९३५.
- tshig tu 'don pa
- क्रि. पठति — {'thob pa dang bkur sti'i phyir theg pa chen po 'di tshig tu 'don pa} इदं च महायानं…लाभसत्कारहेतोः पठन्ति शि.स.४०क/३८.
- tshig tu spros pa
- वाक्प्रपञ्चः — {thog ma med pa'i dus kyi tshig tu spros pa'i bag chags la mngon par zhen pa las} अनादिकालवाक्प्रपञ्चवासनाभिनिवेशात् ल. अ.९५क/४२.
- tshig tu spros pa'i bag chags
- पा. वाक्प्रपञ्चवासना — {de la blo gros chen po brjod pa'i rang bzhin la mngon par zhen pa ni thog ma med pa'i dus kyi tshig tu spros pa'i bag chags la mngon par zhen pa las 'byung ngo //} तत्र महामते अभिलापस्वभावाभिनिवेशोऽनादिकालवाक्प्रपञ्चवासनाभिनिवेशात् प्रवर्तते ल.अ.९५क/४२.
- tshig tu smra ba
- वाक्करणम् — {lung dang rtogs pa dang tshig tu smra ba dang zang zing med pa'i sems dang snyom las med pa nyid kyi yon tan dang ldan pa'i phyir ro//} आगमाधिगमवाक्करणनिरामिषचित्ताकिलासित्वगुणयोगात् सू.व्या.१८७ख/८४; जल्पितम् — {na chung tshig smra glu len gar byed pas//} अङ्गनाजल्पितनृत्तगीतैः जा.मा.१६४ख/१९०.
- tshig tu smras pa
- क्रि. १. वाचं निश्चारयति स्म — {skye bo'i tshogs de dag la bltas nas tshig tu smras pa/} {kye bla ma rnams sam}…{slob dpon rnams la tshig rtsub po ma zer cig} तं जनकायमवलोक्य वाचं निश्चारयति स्म—मा भवन्तो गुरुषु…उपाध्यायेषु खरां वाचं निश्चारयत अ.श.२५५क/२३४ । २. वाचं भाषते — {de tshig tu smras pa/} {kye ma bdag gi lag gu gnyis shin tu yun ring mo zhig nas gdod rnyed do//} सः…वाचं भाषते—अहो बत मे हस्तकौ सुचिरेण लब्धौ अ.श.२६१क/२३९.
- tshig stobs can
- वि. वाग्बलिः — {don grub pa dang shA kya'i bu/} /{yang dag mtha' dang phud bu lnga/} /{tshig stobs can dang yid gzhungs pa/} /{phyi ma'i dus na 'byung bar 'gyur/} सिद्धार्थः शाक्यतनयो भूतान्तः पञ्चचूडकः । वाग्बलिरथ मेधावी पश्चात्काले भविष्यति ।। ल.अ.१८९क/१६१.
- tshig bstun par bya
- संवादनम् — {gzhan dang bcas pa nyid yin na tshig bstun par bya'o//} संवादनं सान्यत्वे वि.सू. ९१ख/१०९.
- tshig thams cad las 'das pa
- वि. सर्ववचनातिक्रान्तः, ओ ता — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni tshig thams cad las 'das pa'o//} सर्ववचनातिक्रान्ता हि प्रज्ञापारमिता सु.प.२३क/३.
- tshig mthun pa
- १. एकरवः — {tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen po'i thad du dong ste+e phyin nas/} {snying rje rje skad zer zhing sdug sdug skad zer la gti zhing smra bar tshig 'thun par smras pa} आयुष्मन्तं महामौद्गल्यायनमुपसंक्रान्ताः । उपसंक्रम्य करुणदीनविलम्बितैरक्षरैरेकरवेणोचुः अ.श.१२४क/११४ २. समपदम् — {tshig mthun pa dang tshig lhag par zlos pa} समपदोद्देशदानम् म.व्यु.८४२७ (११६ख).
- tshig 'thun pa
- = {tshig mthun pa/}
- tshig dang nges pa'i sgra mngon par mi shes pa
- वि. पदनिरुक्त्यनभिज्ञः — {tshig dang nges pa'i sgra mngon par mi shes pa'i ngan par rtog ge pa rnams lta ba ngan par lhung ba'i rgyud kyis rang gi phyogs sgrogs par byed do//} कुदृष्टिपतितया सन्तत्या स्वपक्षं विभ्राम्यते कुतीर्थकैः …पदनिरुक्त्यनभिज्ञैः ल.अ.१३३क/७९.
- tshig dang tshig 'bru nyams pa med par 'bras bu yod pa'i chos ston pa
- वि. अक्षुण्णपदव्यञ्जनाबन्ध्यधर्मदेशकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{tshig dang tshig 'bru nyams pa med par 'bras bu yod pa'i chos ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अक्षुण्णपदव्यञ्जनाबन्ध्यधर्मदेशक इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
- tshig don
- = {tshig gi don/}
- tshig dor
- पा. (ती.द.) छलम्, पदार्थभेदः — {tshig dor dang ltag chod kyis gzhan la 'dri ba'i lta ba 'di gnyis te/} {khas mi len pa'i lta ba dang ngan g}.{yo'i lta ba'o//} छलजातिभ्यां च पराननुयुञ्जन्ते । ते एते—अनभ्युपगमदृष्टिः कुसृतिदृष्टिश्च अभि.स.भा.८३क/११३; {des na gnod ma skyes pas kyang /} /{slar yang gnod par dogs pa yin/} /{gang phyir dngos po'i de nyid ni/} /{nam yang tshig dor gyis gnas min//} ततश्चाजातबाधेनाप्याशङ्क्यं बाधकं पुनः । छलेन वस्तुनस्तत्त्वं न हि जात्ववतिष्ठते ।। त.स.११०क/९५७; {tshig gi don bcu drug /tshad} {ma}…{tshig dor}…{chad pa'i gnas} षोडश पदार्थाः—प्रमाणम्… छलः… निग्रहस्थानम् म.व्यु.४५३९ (७१क).
- tshig dor gyi tha snyad
- छलव्यवहारः — {gang gis shes pa cung zad cig smra bar bya ba dngos po gnas pa tshad ma sems pa tshig dor gyi tha snyad kyi skabs ni ma yin no//} वस्तुस्थित्या प्रमाणचिन्ता, नायं छलव्यवहारः प्रस्तुतो येन कतिपयप्रत्ययमात्रं निरूप्यते त.प.२४२ख/९५७; = ग्. {yo sgyu'i tha snyad/}
- tshig dor tha snyad
- = {tshig dor gyi tha snyad/}
- tshig dor bdag nyid can
- वि. छलात्मा— {bu lon la sogs tha snyad ni/} /{ngag gsum sbyor ldan gang de ni/} /{de 'dra'i tshig dor bdag nyid can/} /{tshad ma'i skabs su brjod bya min//} ऋणादिव्यवहारस्तु यो वाक्यत्रययोग्यवान् । स तादृशश्छलात्मैव नोदाहार्यः प्रमास्थितौ ।। त.स. ११०क/९५९.
- tshig dor ba
- अश्लीलम् म.व्यु.२७८८ (५१क).
- tshig bdag
- = {tshig gi bdag/}
- tshig mda'
- १. = {lha} गीर्वाणः, देवः — {kye ma kyi hud mi bdag 'di'i/} /{grags pa mkha' la nyin mtshan du/} /{grub pa dri za tshig mda' yi/} /{bud med tshogs kyis sgrogs par gyur//} अहो बतास्य नृपतेर्गीयते गगने यशः । अनिशं सिद्धगन्धर्वगीर्वाणललनागणैः ।। अ.क.४९क/५.२७ । २. वाग्बाणः — {mdza' bas mnyes gshin sems kyis ni/} /{tshig gi mda' lhung mi bzod do//} वाग्बाणपातं सहते न चेतः प्रीतिपेशलम् ।। अ.क.३४५ख/४५.४३.
- tshig 'dus pa
- पदसङ्घातः — {gang 'dus pa'i ngo bo yin pa de ni skyes bus byas pa yin te/} {dper na zlos gar gyi sgrung la sogs pa'i gtam rgyud bzhin no/} /{rig byed kyang tshig 'dus pa yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} यत्सङ्घातरूपं तत्पौरुषेयम्, यथा नाटकाख्यायिकादिकथा । पदसङ्घातश्च वेद इति स्वभावहेतुः त.प.१६४क/७८२.
- tshig 'don du 'jug pa
- अध्यापनम् म.व्यु.५०६९(७६ख).
- tshig 'don pa
- अध्ययनम् म.व्यु.५०६८ (७६ख); मि.को.२९क ।
- tshig sdud
- = {tshig sdud pa/}
- tshig sdud pa
- पा. १. समासः — {ri bong mtshan ma'i gdong can sogs/} /{'bru mang po yi tshig sdud dang //} समासश्च बहुव्रीहिः शशाङ्कवदनादिषु ।। का.आ.३२४क/२.६० । २. समस्या — समस्या तु समासार्था अ.को.१४१क/१.६.७; समस्यते संक्षिप्यते समस्या । असु क्षेपणे । कविपरीक्षार्थं दीयमानश्लोकांशनाम अ.वि.१.६.७.
- tshig bsdud pa
- समासः म.व्यु.४७१३ (७३क); द्र. {tshig sdud pa/} {tshig bsdus pa/}
- tshig bsdus
- = {tshig bsdus pa/}
- tshig bsdus pa
- • सं. समासः — {byang chub kyi sems ni ljon shing lta bur dper byas pa yin te/} {skyes bu stag ces bya ba la sogs pa'i tshig bsdus pa lta bu'o//} बोधिचित्तं वृक्ष इव उपमितम्, व्याघ्रादिभिः इति समासः बो.प.४९क/९; द्र. {tshig sdud pa/} ।।। • भू.का.कृ. समस्तः म.व्यु.४७१४ (७३ख); मि.को.६३क ।
- tshig bsdeb pa
- पा. छन्दस्विनी, शास्त्रविशेषः— {mchongs pa dang}… {tshig bsdeb pa dang mchod sbyin gyi cho ga dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…छन्दस्विन्यां यज्ञकल्पे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
- tshig nog nog po
- अवस्यन्दनवचनम् — {tshig zhum pa med pa yin/}…{tshig nog nog po med pa yin} नावलीनवचनो भवति…नावस्यन्दनवचनः शि.स.७२क/७०.
- tshig rnam par rtog pa
- = {tshig gi rnam par rtog pa/}
- tshig rnam par sbyar ba
- पदविग्रहः — {skye dgu rnams la legs par bshad pa mi zad pa'i chos kyi char chen po 'bebs pas na zhes bya bar 'dir tshig rnam par sbyar bar rig par bya'o//} महतः सुविहितस्याक्षयस्य धर्माम्बुवर्षस्य दानात् प्रजास्वित्ययमत्र पदविग्रहो वेदितव्यः सू.व्या.१५३क/३७; विग्रहः — {'di la dran pa nye bar 'jog pas na dran pa nye bar gzhag pa'o}…{zhes bya bar tshig rnam par sbyar ro+o//} उपतिष्ठते स्मृतिरस्मिन्नित्युपस्थानम्, स्मृतेरुपस्थानं स्मृत्युपस्थानम्… इति विग्रहः अभि.स्फु.१६५क/९०५.
- tshig rnam par sbyar bar bya
- कृ. विग्रहीतव्यम् — {tshig rnams dang ngag rnams dang yi ge rnams yin pas de skad du brjod la/} {de dag gi rim pa zhes tshig rnam par sbyar bar bya'o//} पदानि च वाक्यानि चाक्षराणि चेति तथोक्तानि, तेषां क्रम इति विग्रहीतव्यम् त.प.२०१क/८६८.
- tshig rnam par rig pa rtog pa
- वाग्विज्ञप्तिविकल्पः — {bcom ldan 'das da dung yang bcom ldan 'das kyis mi rnams kyi tshig rnam par rig pa rtog pa gang du ci las ji ltar gang gis 'byung ba'i tshig gi rnam par rtog pa mngon par zhen pa}(?){'i spyod yul bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् पुनरपि वाग्विकल्पाभिव्यक्तिगोचरम् । कुत्र कस्मात् कथं केन भगवन् नृणां वाग्विज्ञप्तिविकल्पः प्रवर्तते ल.अ.८९ख/३६.
- tshig pa
- • क्रि. ( {'tshig} इत्यस्या भूत.) दहति — {de byung nas grong yang tshig} यदुत्पन्नं ग्राममपि दहति शि.स.१३७क/१३३; दह्यते— {sa chen po 'di mes tshig pa'am} इयं महापृथिवी अग्निना वा दह्यते शि.स.१३५ख/१३२ • सं. १. दाहः — {bden pa de dang bden pa'i tshig des grong khyer tshig pa dang grong tshig pa 'di nye bar zhi bar gyur cig} एतेन सत्येन सत्यवचनेन अयं नगरदाहो वा ग्रामदाहो वा वर्तमान उपशाम्यतु अ.सा.३३६क/१८९; उद्दाहः — {nyes byas thams cad sreg pas bskal pa tshig pa'i me lta bu'o//} कल्पोद्दाहाग्निभूतं सर्वदुष्कृतनिर्दहनतया ग.व्यू.३१०क/३९७ । २. तुरिः, ओ री — {chos dang chos min rdul phran kun/} /{sems dang ldan pas byin brlabs te/} /{rang gi 'bras bu byed sdod de/} /{'jug phyir tshig pa rgyu spun bzhin//} धर्माधर्माणवः सर्वे चेतनावदधिष्ठिताः । स्वकार्यारम्भकाः स्थित्वा प्रवृत्तेस्तुरितन्तुवत् ।। त.स.३ख/५४; म.व्यु.७५२३ (१०७क) • भू.का.कृ. दग्धः — {dge ba'i rtsa ba chad pa dang rgyud tshig pa dang mnar med par gzhol ba yin no//} समुच्छिन्नकुशलमूला दग्धसन्ताना अवीचिपरायणा भवन्ति शि.स. ४४क/४२; प्रुष्टप्लुष्टोषिता दग्धे अ.को.२१३ख/३.१.९९; दह्यत इति दग्धः । दह भस्मीकरणे अ.वि.३.१.९९; विदग्धः — {lus kyi mdog dang kha dog tshig cing 'jum}({sa}){pa} विदग्धगात्रच्छविवर्णानि ग.व्यू.२९२ख/१४; तापितः — {'od ma dang ni shing dag mes tshig ste/} /{drag po'i sgra rnams shin tu 'jigs par 'byung //} वंशाश्च दारूणि च अग्नितापिताः करोन्ति शब्दं गुरुकं सुभैरवम् । स.पु.३४ख/५८.
- tshig pa med
- भू.का.कृ. न दग्धम् — {ji ltar nam mkha' me rnams kyis/} /{sngon chad nam yang tshig pa med//} यथा नाग्निभिराकाशं दग्धपूर्वं कदाचन । र.वि.९७ख/४३.
- tshig pa za
- क्रि. अभिषज्यते — {de yang gnas la shin tu ser sna che ba zhig ste/} {dge slong gsar du 'ong ba rnams mthong na tshig pa za zhing 'khrug la} स चातीवातीवा (?ऽऽवास)मत्सरी । आगन्तुकान् भिक्षून् दृष्ट्वाऽभिषज्यते, कुप्यति अ.श.१३७क/१२६.
- tshig pa zos
- वि. रुष्टः — {bdud ni khros shing 'khrugs te tshig pa zos nas mdun du rtsub pa'i tshig tu smras pa/} {dge sbyong 'di zung shig} मारः क्रुद्धो दुष्टो रुष्टः परुषगिर पुन तु भणते गृहाण सुगौतमम् ल.वि.१६३क/२४५.
- tshig par gyur pa
- = {tshig gyur/}
- tshig par 'gyur
- क्रि. निर्दहति — {tshig mi 'gyur} न निर्दहति र.वि.९७ख/४३; दहते — {tshig par mi 'gyur} न दहते द.भू.२३५क/४०; दह्यते — {lus thams cad kyang tshig par 'gyur ro//} सर्वं तं कायं दह्यन्ते का.व्यू.२१६ख/२७६.
- tshig par 'gyur ba
- = {tshig par 'gyur/}
- tshig par byed
- = {tshig byed/}
- tshig po che
- वि. महागिरः — {legs so legs so gzhon nu mchog/} /{rgyal ba'i sras po tshig po che//} साधु साधु कुमाराग्र जिनपुत्र महागिर । सु.प्र.५ख/८.
- tshig phun sum tshogs pa
- पा. वाक्सम्पत्तिः — {tshig phun sum tshogs pa'i tshigs su bcad pa} वाक्सम्पत्तौ श्लोकः सू.भा.१८२क/७७.
- tshig phyi ma
- उत्तरपदम् — {med pa ni tshig phyi ma'i yul can yin pa'i phyir bdag dang bcas pa zhes bya ba yang gang zhig yin pa brjod par bya'o//} उत्तरपदविषयत्वाच्च निसः किं सात्मकमिति वाच्यम् त.प.२०१क/११८.
- tshig phrad
- पा. निपातः — {'das pa byung bar 'gyur te/} {ma 'ongs pa 'byung bar 'gyur ro zhes gsungs so zhes brdzod par bya ba las yod do zhes gsungs so zhes smos pa ni yod ces bya ba'i sgra tshig gi phrad yin pa'i phyir ro//} ‘आसीदतीतम्’ ‘भविष्यत्यनागतम्’ इति वक्तव्ये ‘अस्ति’ इति वचनम्; अस्तिशब्दस्य निपातत्वात् अभि.स्फु.११७क/८११; {ngo bo tshig phrad bdag nyid 'dod/} /{tshig gis de yi mtshan nyid bzhi/} तच्चतुर्लक्षणं रूपनिपातेषु स्वयं पदैः ।। प्र.वा.१४०ख/४.२८; {tshig phrad kyi tshogs 'di yang ngag nye bar bkod pa la blta bar bya'o//} अयं च निपातसमुदायो वाक्योपन्यासे द्रष्टव्यः त. प.२०१ख/८७१.
- tshig phreng
- पदावली, पदसमूहः — {sbyor ba shin tu 'khrugs pa yis/} /{rmongs byed rim pa bral ba ste/} /{gang la don rtogs dka' ba yi/} /{tshig phreng de ni rab bcom yin//} व्युत्क्रान्तातिव्यवहितप्रयोगान्मोहकारिणी । सा स्यात्प्रमुषिता यस्यां दुर्बोधार्था पदावली ।। का.आ.३३८क/३.९९; {de rnams kyis ni snyan ngag gi/} /{lus dang rgyan yang rab tu bstan/} /{lus ni re zhig 'dod pa yi/} /{don gyi rnam bcad tshig gi phreng //} तैः शरीरं च काव्यानामलङ्कारश्च दर्शितः । शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली ।। का.आ.३१८ख/१.१०.
- tshig byed
- • क्रि. इध्यते — {des de tshig pa dang sreg par byed ces bya ba ni me des bud shing de tshig par byed sreg par byed ces bya ba'i tha tshig ste} तेन हि तदिध्यते दह्यते चेति । तेन अग्निना तदिन्धनम् इध्यते दीप्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.३१४ख/११९३ • सं. दाहनम् — {tshig byed bdag nyid me ltar de dag ring du rnam par spong //} दूरतो विवर्जयन्ति तेऽग्निवच्च दाहनात्मकान् रा.प.२३२ख/१२५; प्लोषः मि.को.१४६ख ।
- tshig byed bdag nyid
- वि. दाहनात्मकः — {tshig byed bdag nyid me ltar de dag ring du rnam par spong //} दूरतो विवर्जयन्ति तेऽग्निवच्च दाहनात्मकान् रा.प.२३२ख/१२५.
- tshig bla dwags
- अधिवचनम् — {sha ri'i bu don dam par zhes bya ba 'di ni sems can gyi khams kyi tshig bla dwags so//} परमार्थ इति शारिपुत्र सत्त्वधातोरेतदधिवचनम् र.व्या.७५क/२; {lang ka'i bdag po sngon zhes bya ba 'di ni rnam par rtog pa'i tshig bla dwags te} पूर्वम् इति लङ्काधिपते विकल्पस्यैतदधिवचनम् ल.अ.६३क/८.
- tshig bla dwags la 'jug pa
- पा. अधिवचनप्रवेशः, समाधिविशेषः — {tshig bla dwags la 'jug pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अधिवचनप्रवेशो नाम समाधिः म.व्यु.५२३ (१२ख).
- tshig 'byin
- क्रि. वाचं निश्चारयति — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams mtshungs pa de bzhi la dgongs nas 'khor gyi nang du gshegs na tshig 'byin to//} चतुर्विधां समतां सन्धाय महामते तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः पर्षन्मध्यगता वाचं निश्चारयन्ति ल.अ. १११ख/५८.
- tshig 'bru
- १. अक्षरम् — {snying rje'i dbang gis tshig 'bru gsal bar slob ma la smras pa} करुणाबलसमाहिताक्षरं शिष्यमुवाच जा.मा.४ख/३; व्यञ्जनम् — {tshig 'bru de nyid ma yin pa la gus par mi bya'o//} न तत्त्वं व्यञ्जनस्याद्रियेत वि.सू.४६क/५८ । २. पदाक्षरम् — {gser mchog btso ma'i kha dog 'dra ba'i mdog/} /{dpal ldan lus can tshig 'bru gsal bar smra//} उत्तप्तचामीकरसन्निकाशं श्रीमद्वपुर्व्यक्तपदाक्षरा वाक् । जा.मा.११६क/१३५; पदव्यञ्जनम् — {tshig 'bru 'byor pa rnams dang 'brel pa rnams dang rjes su mthun pa rnams dang rjes su 'phrod pa rnams dang thabs dang ldan pa rnams dang 'tsham pa rnams dang mthun pa rnams dang 'grus skyong gi yan lag gi tshogs rnams kyis chos ston to//} धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः सहितैरानुलोमिकैरानुच्छविकैरौपयिकैः प्रतिरूपैः प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसम्भारैः बो.भू.७८ख/१०१.
- tshig 'bru bzang po
- वि. सुव्यञ्जनम् — {tshangs par spyod pa} …{don bzang po tshig 'bru bzang po}…{yang dag par rab tu ston to//} स्वर्थं सुव्यञ्जनं… ब्रह्मचर्यं सम्प्रकाशयति स्म रा.प.२२८क/१२०.
- tshig 'bru la gnas pa
- व्यञ्जनाश्रितः लो.को.१९३६.
- tshig 'bru'i don
- व्यञ्जनार्थः लो.को.१९३६.
- tshig sbyor ba
- विग्रहः — विग्रहः {lus sam tshig sbyor ba} म.व्यु.६७५९ (९६ख).
- tshig ma 'khrul ba'i chos ston pa
- वि. अस्खलितपदधर्मदेशकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{tshig ma 'khrul ba'i chos ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…अस्खलितपदधर्मदेशक इत्युच्यते ल.वि.२११क/३१२.
- tshig ma 'chal ba
- वि. अचञ्चलः — {des 'bru'i chang dang sbyar ba'i chang bag med pa'i gnas spang bar bya ste/} {de ra ro ba med pa dang}…{tshig ma 'chal ba dang} तेन सुरामैरेयमद्यप्रमादस्थानात् प्रतिविरतेन भवितव्यम्, अमत्तेन …अचञ्चलेन बो.प.९७क/६३.
- tshig ma yin pa
- अपदम्— {su zhig tshig ma yin pa tshig nyid du bcad nas 'don par byed} अपदमेव वा कः पदत्वेन भित्त्वा पठेत् त.प.२५२ख/९७८.
- tshig mi 'gyur
- क्रि. न निर्दहति — {'chi dang na dang rga ba'i me/} /{mi bzad pas kyang tshig mi 'gyur//} न निर्दहत्युदीर्णोऽपि मृत्युव्याधिजरानलः ।। र.वि.९७ख/४३; न दहते — {thabs kyis kyang rab tu 'bar te/} {de ltar 'bar yang tshig par mi 'gyur ba yin} उपायेन च ज्वलति । ज्वलंश्च न दहते द.भू.२३५क/४०.
- tshig mi mthun pa
- पा. वाग्विरोधः, विरोधहेतुभेदः — {mi mthun pa'i rgyu ni mdor bsdu na rnam pa drug ste/} {tshig mi mthun pa ni 'di lta ste/} {dge sbyong dang bram ze kha cig gi bstan bcos snga phyi mi mthun pa rnams lta bu yin no//} {rigs pa dang 'gal ba} विरोध(हेतु): समासतः षड्विधः । वाग्विरोधः, तद्यथा शास्त्राणि पूर्वापरविरुद्धानि भवन्ति तदेकत्यानां श्रमणब्राह्मणानाम् । युक्तिविरोधः बो.भू.५८ख/६९.
- tshig mi btsun pa
- अनादेयवाक्यत्वम् — {tshul dang ldan pas 'byed kyi tshul nyams pas ni ma yin te/} {de'i tshig mi btsun pa'i phyir ro//} ( भिनत्ति) वृत्तस्थो न भिन्नवृत्तः, तस्यानादेयवाक्यत्वात् अभि.भा.२१६ख/७२७; अनादेयवचनता — {tshig kyal bas ni}…{de nas ci ste mir skyes na'ang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {tshig mi btsun pa dang spobs pa ma brtags pa'o//} सम्भिन्नप्रलापः…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति—अनादेयवचनतां च अनिश्चितप्रतिभानतां च द.भू.१९०ख/१७.
- tshig mi gsal ba
- अस्फुटवचनम् — {'dir byis pa'i lag pa dang rkang pa la sogs pa bskum pa dang tshig mi gsal ba chos kyi sku yin pa ji lta ba de bzhin du lha bcu gnyis te} इह यथा बालस्य हस्तपादादिसङ्कुचनमस्फुटवचनं धर्मकायस्तथा देवा द्वादश वि.प्र.५६क/४.९८; लुलिताक्षरम्— {gsol ka ba mchi mas brnangs shing skad 'dzer ba la dbugs kyis brnangs pa'i tshig mi gsal bas/gcom} {chung ngus smras pa} क्षत्ता बाष्पवेगोपरुध्यमानगद्गदकण्ठः श्वासविस्खलितलुलिताक्षरं शनैरित्युवाच जा.मा.५०क/५८; अविशदपदाक्षरम् — {mi dga' bas tshig mi gsal bar de la rgyal po ni thugs bde'o zhes smras so//} समवसीदन्नविशदपदाक्षरमेनमुवाच—कुशलं राजकुलस्येति जा.मा.४९ख/५८.
- tshig med pa
- वि. अवचनम् — {de bzhin gshegs pas yi ge gcig kyang ma bshad/} {mi 'chad 'chad par mi 'gyur te/} {tshig med pa ni sangs rgyas kyi tshig go//} एकमप्यक्षरं तथागतेन नोदाहृतम्, (नोदाहरति,) न प्रव्याहरिष्यति, अवचनं बुद्धवचनमिति ल.अ.११२क/५८.
- tshig smra
- = {tshig tu smra ba/}
- tshig tsam
- वाङ्मात्रम् — {de ni de ltar yin no zhes/} /{cis rtogs de ni tshig tsam yin//} केनैष गम्यतामेवमिति वाङ्मात्रमेव सः ।। प्र.अ.२९क/३३; वचनमात्रम् — {gal te}…{'di ni tshig tsam gtso bor gyur pa yin par shes par bya'o//} वचनमात्राद् यदि परमेतत् प्रत्येयम् प्र.अ. २८ख/३४.
- tshig tsam du zad
- वाङ्मात्रम् — {zhe na ni/} {tshig tsam du zad do//} इति चेत्? वाङ्मात्रम् अभि.भा.९३क/१२२४.
- tshig btsun pa
- • वि. आदेयवचनः— {yang byang chub sems dpa' rab tu byung ba ni brtul zhugs la nges par gnas pa'i phyir gzhan dag la tshig btsun pa yin gyi} पुनः प्रव्रजितो बोधिसत्त्वः परेषां व्रतनियमे स्थितत्वाद् आदेयवचनो भवति बो.भू.१६२क/२१३ • सं. आदेयवाक्यम् म.व्यु.२८०९ (५१क) • पा. आदेयवाक्यता — {mdor bsdu na rnam par smin pa ni brgyad de/} {tshe phun sum tshogs pa dang}…{tshig btsun pa dang dbang che bar grags pa nyid dang skyes bu nyid dang brgyad pa stobs phun sum tshogs pa nyid do//} समासतोऽष्टविधो विपाकः । आयुःसम्पत्…आदेयवाक्यता महेशाख्यता मनुष्यत्वं बलमेव चाष्टमम् बो.भू.१५ख/१९; आदेयवचनता — {de ni tshig btsun pa zhes bya'o//} इयमुच्यते आदेयवचनता बो.भू.१६क/१९.
- tshig rtsub
- • सं. परुषम्, परुषवचनम् — {ces pa'i tshig rtsub des smras pas/} /{mi bdag bu mo ngo tsha g}.{yos//} इत्युक्ता तेन परुषं लज्जालोला नृपात्मजा । अ.क.२६४क/३१.६०; रूक्षाक्षरम् — {'dul ba'i rjes su mthun par de dag la ngo bzlog phod pa'i tshig rtsub po ma smras par} विनयानुवृत्त्या चैनान् प्रत्याख्यानरूक्षाक्षरमनुक्त्वा जा.मा.६१क/७०; रूक्षाक्षरवचनम् — {tshig rtsub pos bsdigs te bskrad pa bzhin du} प्रत्याख्यानरूक्षाक्षरवचनसन्तर्जित इव जा.मा.८ख/८; खरा वाक् — {kye bla ma rnams sam bla ma lta bu rnams sam pha ma'am mkhan po'am slob dpon rnams la tshig rtsub po ma zer cig} मा भवन्तो गुरुषु गुरुस्थानीयेषु मातापितृष्वाचार्योपाध्यायेषु खरां वाचं निश्चारयत अ.श.२५५ख/२३४; परुषा वाक् — {'phags pa bdag gis khyod la tshig rtsub po smras pa de bzod par gsol lo//} क्षमस्व आर्य यन्मया त्वयि परुषा वाग् निश्चारिता अ.श.१३७ख/१२७ • पा. पारुष्यम्, अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang}…{tshig rtsub mo dang}…{log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात…पारुष्य…मिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६; {tshig rtsub sdig pa de yis ni/} /{dmyal ba'i ngan 'gror sdug bsngal spyad//} तेन पारुष्यपापेन भुक्त्वा नरकदुर्गतिम् । अ.क.२८७क/३६.८१.
- tshig rtsub po
- = {tshig rtsub/}
- tshig rtsub po ma zer cig
- क्रि. मा खरां वाचं निश्चारयतु — {kye bla ma rnams sam bla ma lta bu rnams sam pha ma'am mkhan po'am slob dpon rnams la tshig rtsub po ma zer cig} मा भवन्तो गुरुषु गुरुस्थानीयेषु मातापितृष्वाचार्योपाध्यायेषु खरां वाचं निश्चारयत अ.श.२५५ख/२३४.
- tshig rtsub po smras pa
- भू.का.कृ. परुषा वाग् निश्चारिता — {'phags pa bdag gis khyod la tshig rtsub po smras pa de bzod par gsol lo//} क्षमस्व आर्य यन्मया त्वयि परुषा वाग् निश्चारिता अ.श.१३७ख/१२७.
- tshig rtsub mo
- = {tshig rtsub/}
- tshig rtsub mo smra ba
- पा. परुषवचनम्, अकुशलकर्मभेदः — {de}… {bdag nyid kyang tshig rtsub mo smra ba spangs shing gzhan yang tshig rtsub mo smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} सः…आत्मना च परुषवचनात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च परुषवचनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१.
- tshig rtsub mo smra ba spong ba
- पा. परुषवचनविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang tshig rtsub mo smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च परुषवचनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; पारुष्यात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९२ (३७ख).
- tshig mtshams sbyar ba
- पदसन्धिः, पदानां सन्धिः — {tshig mtshams sbyar bas don sbas pa/} /{kun tu tshogs pa zhes par brjod//} आहुः समागतां नाम गूढार्थां पदसन्धिना । का.आ.३३८क/३.९८.
- tshig zhar la 'ongs pa
- कथाप्रसङ्गः — {grub pa'i mtha' khas blangs nas nges pa med pa'i phyir tshig zhar la 'ongs pa ni grub pa'i mtha' med pa ste} सिद्धान्तमभ्युपेत्यानियमात् कथाप्रसङ्गोऽपसिद्धान्तः वा.न्या.३५४क/१२५.
- tshig zhum pa
- अवलीनवचनम् — {tshig zhum pa med pa yin} नावलीनवचनो भवति शि.स.७२क/७०.
- tshig bzhi pa
- चतुष्पदिका — {gang zhig tshig bzhi pa'i tshigs su bcad pa gcig bstan na} यश्च…एकां चतुष्पदिकां गाथां प्रकाशयेत् शि.स.८१ख/८०.
- tshig zur
- कटाक्षः — {zhes pa la sogs pa grub pa'i mtha'i tshigs su bcad pa 'di ni 'jig rten gyi grags pa nyams par bya ba'i don du tshig zur gyi don gsungs pa'o//} इत्यादि सिद्धान्तवृत्तमिदं कटाक्षार्थमुक्तं लोकरूढिक्षयार्थम् वि.प्र.२००क/१.७५; कटाक्षवचनम् — {gang gi phyir/} {grub pa'i mtha' rnams rnam par nyams zhes pa'i tshig zur gyi phyir ro//} कुतः? सिद्धान्तानां विनाश इति कटाक्षवचनात् वि.प्र.१८९ख/१.२६; वक्रोक्तिः — {'dis kyang tshig gi zur gyis rang gi phyogs khyad par du 'phags par smras pa yin no//} अनेन च स्वपक्षोत्कर्षं वक्रोक्त्या कथयति त.प.१४२ख/७३७.
- tshig zur chag
- अपशब्दः — {tshig zur chag med pa} अपशब्दविगता सू.व्या.१८३क/७८.
- tshig zur chag pa med pa
- = {tshig zur chag med pa/}
- tshig zur chag med pa
- पा. अपशब्दविगता, वाग्भेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{tshig zur chag med pa ni bsnyel te mi gsung ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अपशब्दविगता स्मृतिसम्प्रमोषे तदनिश्चरणत्वात् सू.व्या.१८३ख/७८.
- tshig zur gnyis su sbyar ba
- श्लेषोक्तिः म.व्यु.६९०३ (९८ख).
- tshig zur phyin pa
- वाक्करणम् — {tshig zur phyin pa phun sum tshogs pa} वाक्करणसम्पत् अभि.स.भा.११४क/१५३.
- tshig zur phyin pa phun sum tshogs pa
- पा. वाक्करणसम्पत्, वादालङ्कारभेदः — {tshig zur phyin pa phun sum tshogs pa ni sgra smra ba 'og nas 'byung ba'i gtam gyi nyes pa las bzlog pa ste/} /{cal col la sogs pa med pa'i phyir ro//} वाक्करणसम्पत् शब्दवादिनो वक्ष्यमाणकथादोषविपर्ययेणानाकुलादिवादिता अभि.स.भा.११४क/१५३.
- tshig gzung bar 'os pa
- • वि. आदेयवचनः — {byams pa}… {chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}… {tshig gzung bar 'os pa yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिष(धर्म भो.पा.)दाने…आदेयवचनश्च भवति शि.स.१८९ख/१८८; आदेयवाक्यः — {sangs rgyas las ni shin tu bsngags pa thob/} /{skye dgu rnams la tshig gzung 'os par 'gyur//} बुद्धात्प्रशंसां लभतेऽतिमात्रामादेयवाक्यो भवति प्रजानाम् ।। सू.अ.१४८क/२९ • सं. १. आदेयवाक्यम् म.व्यु.२८०९ (५१क) । २. आदेयवाक्यता — {ldan pa rnam pa gsum ston te}…{tshig gzung bar 'os pa dang ldan pa'o//} त्रिविधं योगं प्रदर्शयति…आदेयवाक्यतायोगं च सू.व्या.१४८क/२९.
- tshig gzung bar 'os pa dang ldan pa
- पा. आदेयवाक्यतायोगः, योगभेदः — {ldan pa rnam pa gsum ston te/} {sems can yongs su smin par byed nus pa dang ldan pa dang bsngags pa dang ldan pa dang tshig gzung bar 'os pa dang ldan pa'o//} त्रिविधं योगं प्रदर्शयति—सत्त्वपरिपाचनशक्तियोगं प्रशंसायोगमादेयवाक्यतायोगं च सू. व्या.१४८क/२९.
- tshig gzung 'os
- = {tshig gzung bar 'os pa/}
- tshig bzang ba
- वि. सुपदम् — {tshig bzang ba dang don che dang /}…/{khyod kyi gsung ni de lta bu//} सुपदानि महार्थानि …वाक्यान्येवंविधानि ते । श.बु.११२ख/६७.
- tshig 'og ma dang sbyar ba
- पश्चात्पादकः — {gzugs kyi skye mched dang ldan pa gang yin pa de mig gi skye mched dang yang ldan nam/} /{gang mig gi skye mched dang ldan pa de gzugs kyi skye mched dang yang ldan nam zhes bya ba 'di ni tshig 'og ma dang yang sbyar ba'o//} यो रूपायतनेन समन्वागतश्चक्षुरायतनेनापि सः, यो वा चक्षुरायतनेन रूपायतनेनापि स इति पश्चात्पादकः अभि.स.भा. ११०क/१४८; अभि.स.भा.८१ख/१११; द्र. {tshig gong ma dang sbyar ba/}
- tshig 'og ma dang sbyor ba
- = {tshig 'og ma dang sbyar ba/}
- tshig ran pa
- वि. मितवचनः — {de'i tshig gzung bar 'os par 'gyur}…{tshig ran par 'gyur ro//} स आदेयवचनश्च भविष्यति…मितवचनश्च भविष्यति अ.सा.४७क/२७.
- tshig brlang por smra ba
- वि. पारुषिकः — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{tshig brlang por smra ba}…{mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः…पारुषिकाः…विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३.
- tshig brlang pos zher 'debs pa
- चण्डवचोदाशिता म. व्यु.२१०९ (४२ख); मि.को.१२७क ।
- tshig la 'chol ba
- वि. पदपरमः म.व्यु.२४७७ (४७क); मि. को.१२८क ।
- tshig la dmigs pa
- पा. पदालम्बनः, विभिन्नालम्बनभेदः — {ma 'dres pa la dmigs pa ni rnam pa bdun te/} {ming la dmigs pa dang tshig la dmigs pa dang}… {gzugs can gyi chos la dmigs pa dang gzugs can ma yin pa'i chos la dmigs pa'o//} विभिन्नालम्बनः सप्तविधो नामालम्बनः पदालम्बनः…रूपिधर्मालम्बनोऽरूपिधर्मालम्बनश्च सू.व्या.१६६ख/५८.
- tshig lan
- प्रतिवचः — {kwa ye mdzes ma bdag la tshig lan byin cig mi smra bar ni ci la 'dug//} हंहो सुन्दरि देहि मे प्रतिवचः किं मौनमालम्बसे अ.क.१०५क/१०.५७; प्रतिवचनम् — {rgyal po 'gro 'di dag na bdag gi tshig lan la sred pa'i/} /{gal te mkhas pa yod na myur ba nyid du brtag par gyis//} इयति जगति राजन् क्षिप्रमन्विष्यतां मे प्रतिवचनरुचिश्चेदस्ति कश्चिद्विपश्चित् ।। अ.क.३००क/३९.३१; {tshig gi lan kyang smra bar mi nus na/} /{de tshe su zhig khyod la bu lon 'ded//} याचेदृणं भवन्तं प्रतिवचनमपि प्रदातुमप्रभवन्तम् ।। जा.मा.१७७ख/२०६.
- tshig lan lan gnyis su gdab pa'i tshig gi mtshams kyi yi ge
- द्विरुत्तरपदसन्धिलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{tshig lan lan gnyis su gdab pa'i tshig gi mtshams kyi yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…द्विरुत्तरपदसन्धिलिपिं… सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टिलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
- tshig lam
- वाक्यपथः — {chos nyid bsam byas tshig lam shes par ston//} धर्मम (?धर्मं भो.पा.)चिन्तिय वाक्यपथज्ञा देशयि शि.स.१७८ख/१७७.
- tshig le'ur byas pa
- कारिका — {klu sgrub de la phyag 'tshal nas ni de'i/} /{tshig le'ur byas pa'i 'grel pa}…{bya//} नागार्जुनाय प्रणिपत्य तस्मै तत्कारिकाणां विवृतिं करिष्ये । प्र.प.१क/१; श्लोकबन्धः — {'dir tshig le'ur byas pa dang mthun par mi mthun pa ni gnyen po yin par 'dod de} श्लोकबन्धानुगुण्येन प्रतिपक्ष इह विपक्षोऽभिप्रेतः अभि.स्फु.१३८क/८५२.
- tshig sub sub po
- व्यवकीर्णवचनम् — {tshig zhum pa med pa yin/} {tshig sub sub po med pa yin} नावलीनवचनो भवति, न व्यवकीर्णवचनः शि.स.७२क/७०.
- tshig gsal
- १. विस्पष्टाक्षरम् — {tshig gsal zhing sdeb legs pas chos 'chad pa mthong ngo //} पश्यति स्म…विस्पष्टाक्षरपदन्यासेन…धर्मं देशयन्तम् जा.मा.१५३क/१७६; स्फुटवचनम् — {byis pa'i lag pa dang rkang pa la sogs pa bskum pa dang tshig mi gsal ba} बालस्य हस्तपादादिसङ्कुचनमस्फुटवचनम् वि.प्र.५६क/४.९८ २. पदस्फोटः — {tshig gsal ba'i bdag nyid} पदस्फोटात्मकः त.प.१६०ख/७७५.
- tshig gsal ba'i bdag nyid
- वि. पदस्फोटात्मकः — {brda sprod pa pa rnams kyis ni tshig gsal ba'i bdag nyid dam ngag gsal ba'i bdag nyid 'dod do//} पदस्फोटात्मको वाक्यस्फोटात्मकश्च वैयाकरणैरिष्टः त.प.१६०ख/७७५.
- tshig lhug pa
- पा. मुक्तकम् — {tshig lhug pa'i a ra pa tsa na'i sgrub thabs} मुक्तकेन अरपचनसाधनम् क.त.३३०९.
- tshigs
- • सं. १. सन्धिः [1] अस्थ्यादेः संयोगस्थानम् — {gzhan dag tshigs na zhes bshad pa/} {rus pa'i tshigs kyi khyad par nye bar dgod pa'i phyir} सन्धिष्वन्ये इत्युक्तम्, अस्थिसन्धिविशेषोपन्यासः अभि.स्फु.२६९क/१०८९; पर्व — {sor mo'i tshigs rnams} कराङ्गुलीपर्वाणि वि.प्र. २३४ख/२.३४; {sor mo'i tshigs drug cu po rnams la} प्रत्येकाङ्गुलिपर्वसु षष्टिषु वि.प्र.१०२क/३.२३; {mthe bo'i tshigs gsum} अङ्गुष्ठपर्वाः त्रयः वि.प्र.२३०ख/२.२६; {mthe chung gi rtsa ba'i tshigs la sogs pa} कनिष्ठामूलपर्वादिषु वि.प्र.११०क/३.३५; ग्रन्थिः — ग्रन्थिर्ना पर्वपरुषी अ.को.१६५ख/२.४.१६२; ग्रन्थ्यते सन्धिरूपेण बध्यत इति ग्रन्थिः । ‘ग्रथि कौटिल्ये’ ‘ग्रन्थ सन्दर्भे’ इति वा धातुः अ.वि.२.४.१६२ २. आश्वासकः — {le'u/} {tshigs/} {le'ur bcad pa/} {le'ur phye ba/} {rim par phye ba} परिवर्तः, आश्वासकः, परिच्छेदः, सर्गः, पटलः म. व्यु.१४६८ (३०ख) • पा. (ज्यो.) सन्धिः — {rjes su nyin zhag chu tshod rnams ni tshigs kyi dbye bar 'gyur zhes pa ni nyin zhag so sor chu tshod drug cu'i lo'i rjes su nyin zhag gi dbugs kyi grangs su 'gyur ro/} /{chu tshod de ni nyin zhag gsum brgya drug cur 'gyur ro/} /{de dag kyang tshigs sum brgya drug cur 'gyur ro zhes pa tshigs kyi dbye ba'o//} अत्र दिनघटिका सन्धिभेदा भवन्ति इति प्रत्यहं षष्टिघटिका वर्षानुदिनैः श्वाससंख्या भवन्ति । ता घटिकाः षष्ट्युत्तरत्रिशतदिनानि भवन्ति । तानि च षष्ट्युत्तरत्रिशतसन्धयो भवन्तीति सन्धि(भेदाः) वि. प्र.२३४क/२.३४; पर्व — {zla ba'i tshigs la gcig bsres te zhes pa ni nya'i longs spyod kyi don du phyogs gcig bsres pa dang gnam stong gi longs spyod kyi don du phyogs gnyis bsres pa phyogs kyi phung por 'gyur ro//} चन्द्रपर्वैकमिश्राः पूर्णिमाभोगार्थं पक्षमेकं मिश्रम्; अमावास्याभोगार्थं पक्षद्वयमिश्रं पक्षराशौ भवति वि.प्र.१८३क/१.३९; {dbang po dang ni khams rnams de dag kyang /} /{lo gcig nang gi tshigs tshigs yongs su 'gyur//} ते चापि संवत्सरपर्वमन्तरे परिवर्तन्तीन्द्रियधातवोऽपि । सु. प्र.४८क/९५.।(द्र.— {gtan tshigs/} {sgal tshigs/} {dus tshigs/}).
- tshigs kyi 'khor lo
- सन्धिचक्रम् — {tshigs kyi 'khor lo so so la rtsa sum cu ste/} {tshigs bcu gnyis po rnams la rtsa sum brgya drug cu'o//} प्रत्येकसन्धिचक्रे त्रिंशन्नाड्यः, द्वादशसन्धिषु षष्ट्युत्तरत्रिशतनाड्यः वि.प्र.२५५क/२.६७.
- tshigs kyi mdud pa
- नागग्रन्थिः — {sangs rgyas dang rang sangs rgyas dang 'khor los sgyur ba rnams kyi tshigs kyi mdud pa dang /} {lu gu brgyud dang /} {gzer bus btab pa lta bu dag yin no//} नागग्रन्थिशङ्कलाशङ्कुसन्धयश्च बुद्धप्रत्येकबुद्धचक्रवर्तिनः अभि.भा.५६ख/१०८९.
- tshigs kyi gnas
- सन्धिप्रदेशः — {tshigs gyi gnas sum brgya drug cu dang}…{ngo bo nyid kyis gnas pa dang} षष्ट्युत्तरत्रिशतसन्धिप्रदेश…स्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र. ११५क/१, पृ.१३.
- tshigs kyi mtshams
- = {tshigs mtshams/}
- tshigs brgya pa
- शतपर्विका १. = {shu dag} वचा — वचोग्रगन्धा षड्ग्रन्था गोलोमी शतपर्विका ।। अ.को.१६१ख/२.४.१०२; शतं बहूनि पर्वाण्यस्याः शतपर्विका अ.वि. २.४.१०२; मि.को.५८क २. = {rtswa dur ba} दूर्वा — दूर्वा तु शतपर्विका । सहस्रवीर्याभार्गव्यौ रुहाऽनन्ता अ.को.२.४.१५८; शतं पर्वाण्यस्यामिति शतपर्विका अ.वि.२.४.१५८.
- tshigs can
- = {ri} पर्वतः, अद्रिः — महीध्रे शिखरिक्ष्माभृदहार्यधरपर्वताः । अद्रिगोत्रगिरिग्रावाचलशैलशिलोच्चयाः ।। अ.को.१५३क/२.३.१; पर्वाणि सन्धयोऽस्य सन्तीति पर्वतः अ.वि.२.३.१.
- tshigs bcad
- १. पद्यम् — {tshigs bcad rkang bzhi de yang ni/} /{br}-{i t+ta dzA ti zhes rnam gnyis//} पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा ।। का.आ.३१८ख/१.११; {lhug pa tshigs bcad rang bzhin gang /} /{tsam pu zhes pa mngon par brjod//} गद्यपद्यमयी काचिच्चम्पूरित्यभिधीयते ।। का.आ.३१९ख/१.३१; श्लोकः — {rgyal po khyod kyi tshigs bcad nyid/} /{mngon par gsar pa srid gsum na/} /{sgrogs na mkhas pa'i dbang phyug dag/} /{legs bshad rgyas pa gzhan gyis ci//} राजन्नभिनवश्लोकस्तवैव भुवनत्रये । गीयते विबुधाधीश किमन्यैः सूक्तविस्तरैः ।। अ. क.२९क/५३.१८; वृत्तम् — {phreng 'dzin tshigs bcad sum cu ni/} /{lhag pa'i phyogs brgya le'u lngas/} /{dpal ldan rgyud dag rdzogs par ni/} /{smra ba'i rgyal pos ston 'gyur te//} श्रीतन्त्रं स्रग्धरावृत्तैस्त्रिंशच्चाधिकदिग्शतैः ।। पटलैः पञ्चभिः पूर्णं वादिराट् देशयिष्यति । वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५; {da ni}…{bsdus pa'i tshigs bcad brgyad pa bdag gis dgrol bar bya'o//} इदानीं… संग्रहवृत्तमष्टमं वितनोमि वि.प्र.१५९क/१.८; {sdud pa'i tshigs su bcad pa} संग्रहवृत्तम् वि.प्र.१३२क/१, पृ.३०; गाथा — {theg pa chen po'i mdo shin tu rgyas pa bsdus pa las tshigs su bcad pa gnyis po phan yon dang bcas pa blangs te/} {smras pa} वैपुल्यसंग्रहात् महायानसूत्रान्तात्सानुशंसं गाथाद्वयमुपादायाह सू.व्या.१८५ख/८१; {tshigs su bcad pa rnam pa du/} /{tshigs bcad rkyang pa ji lta bu//} गाथा भवेत् कतिविधा गद्यं पद्यं भवेत्कथम् । ल.अ.६५क/१२ । २. पाठः — {dpung pa bzang po'i tshigs bcad brjod do//} सुबाहुपाठं पठेत् स.दु.१११ख/१७६.
- tshigs stong pa
- = {rtswa dur ba} सहस्रपर्विका, दूर्वा मि.को.५९क ।
- tshigs brtan
- दृढसन्धिः लो.को.१९३७.
- tshigs drug pa
- = {shu dag} षड्ग्रन्था, वचा मि.को.५८क ।
- tshigs pa
- उ.प. पर्व — {dge slong dag 'di lta ste dper na/} {ldum bu a si ta ka'i tshigs pa dang ka li ka'i tshigs pa ci 'dra bar nga'i yan lag dang nying lag rnams kyang de 'dra bar gyur to//} तद्यथापि नाम भिक्षव आसीतकीपर्वाणि वा कालापर्वाणि वा, एवमेव मेऽङ्गप्रत्यङ्गान्यभूवन् ल.वि.१२५ख/१८६.
- tshigs ma
- खलिः — {tshigs ma cung zhig rdungs la kho bo la byin} ददस्व मे खलिस्तोकं कुट्टयित्वा शि.स.३८क/३६; कषट्टः म.व्यु.७६३८ (१०९क); मि.को.४१क ।
- tshigs mang ba
- ग्रन्थिलः, स्रुवावृक्षः — अथ स्यात् स्वादुकण्टकः । विकङ्कतः स्रुवावृक्षो ग्रन्थिलो व्याघ्रपादपि ।। अ.को.१५६ख/२.४.३७; ग्रन्थिलत्वात् ग्रन्थिलः अ.वि.२.४.३७.
- tshigs mi mngon pa
- पा. घनसन्धिः, अनुव्यञ्जनभेदः— {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te}…{tshigs mi mngon pa dang} संविद्यन्ते खलु पुनर्महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…घनसन्धिश्च ल.वि.५७ख/७५.
- tshigs mtshams
- पर्वसन्धिः — {tshes dang po la ni sor mo'i tshigs dang por ro//}…{bdun pa la ni g}.{yon gyi lag pa'i sor mo'i tshigs dang po'i mtshams su'o//} प्रथमा तिथिः प्रथमाङ्गुलीपर्वे…सप्तमी वामकराङ्गुलिप्रथमपर्वसन्धौ वि.प्र.७०क/४.१२५; {a i r}-{i u l}- इ… {lag pa g}.{yon pa'i sor mo'i tshigs kyi mtshams rnams la dgod par bya'o//} अ इ ऋ उ Ḷ…वामकराङ्गुलीपर्वसन्धिषु न्यस्तव्याः वि.प्र.११०क/३.३५; पर्वच्छेदः — {da ni zla ba'i dkyil 'khor la sgra gcan 'jug pa'i mtshan nyid gsungs pa/} {tshigs mtshams zhes pa la sogs pa ste/} {tshigs mtshams ni nya'i mtha' 'am gnam stong gi mthar ro//} इदानीं चन्द्रमण्डले राहुप्रवेशलक्षणमुच्यते—पर्वच्छेद इत्यादि । पर्वच्छेदे, पूर्णावसाने, अमावास्यावसाने वा वि.प्र. २०२क/१.८६.
- tshigs bzang
- = {lha} सुपर्वा, देवः — अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशा विबुधाः सुराः । सुपर्वाणः अ.को.१२७ख/१.१. ७; सुष्ठु पृणन्ति पालयन्तीति सुपर्वाणः । पॄ पालनपूरणयोः अ.वि.१.१.७.
- tshigs su bcad
- = {tshigs bcad/} {tshigs su bcad de brjod cing} गाथाभिगीतेन गायन् — {mgon med zas sbyin tshigs su bcad de brjod cing bcom ldan 'das kyi thad du song ste} अनाथपिण्डदो गाथाभिगीतेन गायन् येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तः अ.श.१०७क/९७.
- tshigs su bcad pa
- = {tshigs bcad/}
- tshigs su bcad pa sbyar ba
- श्लोकबन्धः — {tshigs su bcad pa sbyar ba'i ngor kha dog la sogs pa ni sngar brjod la/} {me ni phyis brjod do//} श्लोकबन्धानुरोधाद्वर्णादीनां पूर्वमभिधानं पश्चात्तेजसः सू.व्या.२३५ख/१४७.
- tshigs su bcad pa med pa'i 'jigs pa
- पा. अश्लोकभयम्, भयभेदः — {'jigs pa rnam pa lnga po 'tsho ba med pa'i 'jigs pa dang tshigs su bcad pa med pa'i 'jigs pa dang 'chi ba'i 'jigs pa dang ngan 'gro'i 'jigs pa dang 'khor gyi nang du bag tsha ba'i 'jigs pa rnams las kyang 'das pa ma yin no//} पञ्च च भयान्यसमतिक्रान्तो भवति । अजीविकाभयमश्लोकभयं मरणभयं दुर्गतिभयं परिषद्शारद्यभयं च बो.भू.१६७क/२२१.
- tshigs su bcad pa'i sde
- गाथा, द्वादशाङ्गधर्मप्रवचनेष्वन्यतमम् — {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung du bstan pa'i sde dang tshigs su bcad pa'i sde dang ched du brjod pa'i sde dang gleng gzhi'i sde dang rtogs pa brjod pa'i sde dang de lta bu byung ba'i sde dang skyes pa'i rabs kyi sde dang shin tu rgyas pa'i sde dang rmad du byung ba'i chos kyi sde dang gtan la dbab par bstan pa'i sde} सूत्रं गेयं व्याकरणं गाथोदाननिदानावदानेतिवृत्तकजातकवैपुल्याद्भुतधर्मोपदेशाः श्रा.भू.३९ख/१००; म. व्यु.१२७० (२७ख).
- tshigs su bcad pa'i dbyangs
- गाथाभिगीतम् — {tshigs su bcad pa'i dbyangs kyis glu blangs pa} गाथाभिगीतैरनुगायति स्म ल.अ.५६ख/१.
- tshigs su sbyar ba
- पद्यम् म.व्यु.१४६२ (३०ख); मि.को.१०४ख ।
- tshim
- = {tshim pa/}
- tshim gyur
- = {tshim par gyur/}
- tshim bgyis
- = {tshim par bgyis/}
- tshim 'gyur
- = {tshim par 'gyur/}
- tshim pa
- • क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {tshims} भूत.) तुष्यति — {rang las nye ba nyid thob nas/} /{blo gros blun po gzhan la tshim//} स्वकर्मोपनतं प्राप्य तुष्यत्यन्यस्य मुग्धधीः । अ.क.७५क/६२.१२ • सं. तृप्तिः — {lus las byung ba dang sems las byung ba thams cad kyi bde ba kun gyis tshim pa dang ste ngoms par byed pa'o//} तृप्तिमाप्यायनं सर्वसुखैः कुर्यात् कायिकचैतसिकैः बो.प.५५क/१६; {'grangs dang ngoms dang tshim pa dang //} सौहित्यं तर्पणं तृप्तिः अ.को.१९८क/२.९.५६; परितोषः — {gal te don der tshim zhe na/} {yongs su tshim par ga las rtog//} तत्रार्थपरितोषश्चेत् परितोषः कुतो नु सः ।। प्र.अ.१६३ख/१७८; आह्लादः — {'jig rten na ngoms pa la sogs pa'i 'bras bu mngon par 'dod de/} {de yang tshim pa dang yongs su gdung ba med pa la sogs pa'i shes pa 'byung ba nyid las mngon par grub bo//} लोके वृद्धि (तृप्ति?)च्छेदादिकं फलमभिवाञ्छितम् । तच्चाऽऽह्लाद(आ)परितापादिरूपज्ञानाविर्भावादेवाभिनिर्वृत्तम् त.प.२३६क/९४३; तोषणम् — {A rA d+ha naM sgrub pa dang /} /{thob dang tshim pa la yang ngo //} आराधनं साधने स्यादवाप्तौ तोषणेऽपि च ।। अ.को.२२७क/३.३.१२५; आप्यायनम् — {'ching ba'i khang pa'i bu ga yi/} /{snang ba dag gis tshim par byas//} बन्धनागारविवरालोकैराप्यायनं व्यधात् ।। अ.क.३३७ख/४४.१३ • वि. सन्तोषी — {skye bo med pa'i nags su zhi ba'i khyad par dag gis tshim pa rnams//} विजने वने शमविशेषसन्तोषिणाम् अ.क.२८०क/१०४. १४; तृप्तः — {tshim pa shin tu drag po'i brtul zhugs la dga'} तृप्तस्तीव्रतरव्रतेषु रमते अ.क.२४९ख/२९. ३२; तुष्टः — {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bu de'i tshe tshim zhing mgu la yi rangs shing rab tu dga' ste} अथ खल्वायुष्मान् शारिपुत्रस्तस्यां वेलायां तुष्ट उदग्र आत्तमनाः प्रमुदितः स.पु.२४ख/४४; सन्तुष्टः — {log par khengs pas tshim de la/} /{thub pa mngon shes lnga pas smras/} /{me tog 'bras bu rgyas pa 'di/} /{mi bdag khyod kyi drin gyis min//} तं मिथ्यामानसन्तुष्टं पञ्चाभिज्ञो मुनिर्नृपम् । उवाच त्वत्प्रभावेण नायं पुष्पफलोदयः ।। अ.क.२०९क/८६.१८; तर्पितः — {'od kyi bdud rtsis phyogs tshim rab tu spro//} प्रभामृतैः सर्पति तर्पिताशः अ.क.२५४ख/९३.६७; आह्लादितः — {glo bur bde bas tshim pa 'di ci bsam pa dang /} /{sems dmyal rnams kyis phyag na pad ma mthong bar shog//} किमिदमिति सुखेनाह्लादितानामकस्माद्भवतु कमलपाणेर्दर्शनं नारकाणाम् ।। बो.अ.३८क/१०.१२; सातम्— {tshim pa'i bde ba dang ldan pa} सातसुखसहगतम् बो.भू.११२क/१४४ • उ.प. प्रहर्षणः — {de yang sems can thams cad tshim pa ste/} {sems can thams cad dga' bar byed pa yin la} ते च सर्वसत्त्वप्रहर्षणाः सर्वसत्त्वानां प्रमोदकारिणः बो.प.६२ख/२७.
- tshim pa rab skyes
- वि. औद्बिल्यजातः — {sgra 'di thos nas tshim pa rab skyes te/} /{rnam 'dren chen po bdag ni ngo mtshar gyur//} आश्चर्यप्राप्तोऽस्मि महाविनायक औद्बिल्यजातो इमु घोष श्रुत्वा । स.पु.२५ख/४४.
- tshim pa'i bde ba dang ldan pa
- पा. सातसुखसहगतम्, सर्वतोमुखध्यानभेदः — ( {byang chub sems dpa'i} ){thams cad kyi sgo nas bsam gtan gang zhe na/} {rnam pa bzhir blta bar bya ste/} {rtog pa dang bcas dpyod pa dang bcas pa dang /} {dga' ba dang ldan pa dang /} {tshim pa'i bde ba dang ldan pa dang /} {btang snyoms dang ldan pa'o//} कतमद् बोधिसत्त्वस्य सर्वतोमुखं ध्यानम् । तच्चतुर्विधं द्रष्टव्यम् । सवितर्कसविचारं प्रीतिसहगतं सातसुखसहगतमुपेक्षासहगतं च बो.भू.११२क/१४४.
- tshim par gyur
- भू.का.कृ. तृप्तः — {de dag thams cad kyang /} /{de la byin nas bdag nyid dga' bas tshim par gyur//} समस्तं तस्मै ददौ स्वयमभूच्च मुदेव तृप्तः जा.मा. ३२ख/३७; तोषितः — {legs gdams de yi de bzhin nyid du dam chos kyi/} /{gtam dag zhar la byung bas tshim gyur de dag ni//} तथैव सद्धर्मकथाप्रसङ्गैस्तास्तोषितास्तेन सुसंयतेन । अ.क.६९क/६.१८६; प्रह्लादितः— {lus dang sems tshim par gyur} प्रह्लादितकायचित्ताः ग.व्यू. ३८३क/९१; सन्तर्पितः लो.को.१९३८.
- tshim par bgyi
- क्रि. सन्तर्पयिष्यामि — {bdag kyang chos mnyan pa dang chos bdud rtsi'i khu ba 'dis tshim par bgyi} आत्मानं चानेन धर्मश्रवणेन धर्मामृतरसेन सन्तर्पयिष्यामि सु.प्र.३३क/६४.
- tshim par bgyis
- भू.का.कृ. सन्तर्पितः स्म — {bdag cag kyang tshim par bgyis lags kyis} सन्तर्पिताः स्मः जा.मा.४३ख/५१; सन्तोषितः — {dbugs 'byin lha dang mi yis mchod ste/} /{mgon po bdag cag rnams kyang deng tshim bgyis//} आश्वासदाता नरदेवपूजितो वयं पि सन्तोषित अद्य नाथ ।। स.पु.१०२क/१६३.
- tshim par 'gyur
- = {tshim par 'gyur ba/}
- tshim par 'gyur ba
- • क्रि. १. तुष्यति— {'jig rten 'das bzhin brjod 'dod kyis/} /{don gang shin tu bkod gyur pa/} /{de yis mkhas pa shin tu ni/} /{tshim 'gyur cig shos ma yin dper//} लोकातीत इवात्यर्थमध्यारोप्य विवक्षितः । योऽर्थस्तेनातितुष्यन्ति विदग्धा नेतरे यथा ।। का.आ.३२१ख/१.८९ । २. प्रीणयिष्यति— {lus dang khams dang dbang po la/} /{de ltar tshim par mi 'gyur ro//} न तथा प्रीणयिष्यन्ति शरीरेन्द्रियधातवः ।। सु.प्र.३८ख/७४ • वि. तोषणीयः — {de'i tshe sgra dga' bar 'gyur ba tshim par 'gyur ba}…{dag kyang grag par 'gyur to//} तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः… शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०क/३९; प्रीणितः — {gang gis gtor ma byin pa yis/} /{skye bo thams cad tshim 'gyur ba//} येनैव बलिदानेन प्रीणिताः सर्वजन्तवः ब.मा.१६१ख ।
- tshim par 'gyur ba ma yin
- क्रि. तृप्तिं नासादयति लो. को.१९३८.
- tshim par bya
- • क्रि. प्रीणयेत् — {sngar gyi cho gas bdud rtsi lnga sbyang ba byas nas des bdag nyid tshim par bya'o//} पञ्चामृतं पूर्वविधिना शोधयित्वा तेनात्मानं प्रीणयेत् वि.प्र.६९क/४.१२३ • कृ. सन्तर्पयितव्यम् — {srog chags phra mo rnams lus pa de dag ci zhig gis tshim par bya} क्षुद्रजन्तवोऽवशिष्टाः केन सन्तर्पयितव्याः अ.श.९४क/८४.
- tshim par bya ba
- = {tshim par bya/}
- tshim par byas
- = {tshim par byas pa/} {tshim par byas te/} {o nas} सन्तर्प्य — {de nas zhal zas bzang pos tshim par byas nas rin po che chen po dag gis gtor to//} ततः प्रणीतेनाहारेण सन्तर्प्य महारत्नैरवकीर्णः अ.श.१३ख/१२; तर्पयित्वा — {lha dang pha mes tshim byas nas//} तर्पयित्वा पितृन् देवान् वि.प्र.१२९क/१, पृ.२७; {mu ge'i tshe na sbyin sbyin zhing /} /{skye bo dam pa tshim byas nas//} दानं दत्त्वा च दुर्भिक्षे तर्पयित्वा च सज्जनान् । वि.व. १९७ख/१.७१; सन्तर्पयित्वा — {lha'i ro'i ro mchog dang ldan pas tshim par byas so/} /{tshim par byas nas rtse bar rtsom ste} दिव्यरसरसाग्रोपेतेनाहारेण सन्तर्पितः । सन्तर्पयित्वा क्रीडितुमारब्धा का.व्यू.२२३क/२८५.
- tshim par byas pa
- • क्रि. १. अतोषयत् — {yid 'ong gar stabs de dang des/} /{grong pa'i 'jig rten tshim par byas//} ललिताभिनयैस्तैस्तैः पौरलोकमतोषयत् ।। अ.क.१३२क/६६.८०; आप्यायनं व्यधात् — {'ching ba'i khang pa'i bu ga yi/} /{snang ba dag gis tshim par byas//} बन्धनागारविवरालोकैराप्यायनं व्यधात् ।। अ.क.३३७ख/४४.१३; सन्तर्पयामास — {zhal zas bzang pos kyang bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa tshim par byas so//} प्रणीतेन चाहारेण भगवन्तं सश्रावकसङ्घं सन्तर्पयामासुः अ.श.५१ख/४४ । २. सन्तर्पयति — {bu gcig pa sdug pa la bya ba bzhin du khrag gis tshim par byas so//} प्रियमिवैकपुत्रकं रुधिरेण सन्तर्पयति अ.श.९४ख/८४ • भू.का.कृ. तोषितः— {rab btud gus pa'i spyod pa dang /} /{rim gro dag gis tshim par byas//} प्रणतिप्रणयाचारैस्तोषितः परिचर्यया ।। अ.क.१६२क/१८.८; परितर्पितः — {stag mo bu dang bcas pa'i srog gi phyir/} /{lus btang nas ni stag mo tshim par byas//} व्याघ्रिसुतानपि जीवितहेतोस्त्यज्य तनुं परितर्पित व्याघ्री । रा.प.२३७ख/१३३; सन्तर्पितः — {lha'i ro'i ro mchog dang ldan pas tshim par byas so//} दिव्यरसरसाग्रोपेतेनाहारेण सन्तर्पितः का.व्यू.२२३क/२८५; उत्प्लावितः — {zhos bdag tshim par byas so//} दध्ना वयमुत्प्लाविताः बो.प.४६ख/६; प्रीणितः — {bsam gtan gyi bde bas yid tshim par byas te/} {de na bdud rtsis ngoms pa bzhin du de gnas so//} ध्यानसुखप्रीणितमनास्तत्रामृततृप्त इव विजहार जा.मा.३२क/३७.
- tshim par byed
- = {tshim byed/}
- tshim par byed pa
- = {tshim byed/}
- tshim par ma gyur
- वि. अवितृप्तः — {de la lta bas tshim par ma gyur bzhin du} तद्दर्शनावितृप्तनयनस्य जा.मा.७४ख/८६.
- tshim par mi 'gyur ba
- वि. अतर्षणीयः — {rgyal po chen po de ltar dbang po rnams ni sgyu ma lta bu ste chog mi shes so//} {tshim par mi 'gyur ba'o//} इति हि महाराज मायोपमानीन्द्रियाण्यतृप्तान्यतर्षणीयानि शि.स.१४२क/१३६.
- tshim par mi nus pa
- वि. अतर्षकः — {yul rnams ni rmi lam lta bu ste tshim par mi nus pa ngoms par mi nus pa'o//} स्वप्नोपमा विषया अतर्षका अतृप्तिकराः शि. स.१४२क/१३६.
- tshim par mdzad
- = {tshim par mdzad pa/}
- tshim par mdzad pa
- • क्रि. प्रतर्प्यते लो.को.१९३८ • भू. का.कृ. सन्तर्पितः — {tha na rang gi lus kyi sha dang khrag dang rus pa dang rkang gis kyang sems can ltogs pa rnams tshim par mdzad} अन्तशः स्वशरीरमांसरुधिरास्थिमज्जया बुभुक्षिताः सत्त्वाः सन्तर्पिताः सु.प्र.३क/४ • वि. तोषणी— {snum pa'i gsung gis 'khor rnams tshim mdzad pa//} स्निग्धवाक्पर्षदश्च तोषणी रा.प. २३१ख/१२४.
- tshim par mdzad par 'gyur
- क्रि. तर्पयिष्यति — {dkar po'i chos rnams kun du rdzogs/} /{khyod ni 'gro ba tshim mdzad 'gyur//} सम्पूर्णः शुक्लधर्मैश्च जगत्त्वं तर्पयिष्यसि ।। ल.वि.१७१ख/२५९.
- tshim par mdzod
- क्रि. प्रह्लादय लो.को.१९३८.
- tshim byas
- = {tshim par byas pa/}
- tshim byed
- • क्रि. तोषयति — {chos kyis tshim par byed do//} धर्मेण तोषयति शि.स.१०६क/१०४; प्रीणयति — {des na rtag tu lus thams cad dga' bas tshim par byed de} ततः प्रीतिः सर्वं कायं सदा प्रीणयति सू.व्या.२२८क/१३८; सन्तर्पयति — {sems can dbul po rnams la longs spyod dag gis tshim par byed pa dang} दरिद्रांश्च सत्त्वान् भोगैः सन्तर्पयति शि.स.१५१क/१४६; तर्पयते लो.को.१९३८; तर्पेति लो.को.१९३८ • सं. १. ह्लादः — {'on te ga pur la sogs pa la tshim par byed pa la sogs pa'i rgyu mtshan gyis 'jug pa yin te} अथ कर्पूरादौ ह्लादादिना निमित्तेन प्रवर्तते प्र.अ.१८७ख/५४१; तर्पणम् — {'phral la bcad pa'i sha dang ni/} /{khrag dag bdag la tshim byed pa//} सद्यः कृत्तस्य रुधिरं मांसं च मम तर्पणम् । अ.क.२४०ख/९१.१७; {'di ni bde ba'i mchog tu nyer gnas te/} /{sems can mgron chen tshim par byed pa yin//} सुखसत्त्रमिदं ह्युपस्थितं सकलाभ्यागतसत्त्वतर्पणम् ।। बो.अ.८क/३.३२; सन्तर्पणम् — {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni gter chen po bzhin te/} {zang zing gi longs spyod kyis sems can dpag tu med pa tshim par byed pa dang mi zad pa'i phyir ro//} दानपारमितासहगतो महानिधानोपम आमिषसम्भोगेनाप्रमेयसत्त्वसन्तर्पणादक्षयत्वाच्च सू.व्या.१४१क/१८ । २. = {ba ru ra} तुषः, विभीतकवृक्षः — त्रिलिङ्गस्तु विभीतकः । नाक्षस्तुषः कर्षफलो भूतावासः कलिद्रुमः ।। अ.को.१५८क/२.४.५८; तुष्यति स्वल्पवारिणेति तुषः । तुष तुष्टौ अ.वि.२.४.५८ । ३. अनुतर्षणम्, सुरापरिवेषणम् — {kham phor dang ni tshim byed do//} सरकोऽप्यनुतर्षणम् अ.को.२०५क/२.१०.४३; अनुतृष्यन्त्यनेनेति अनुतर्षणम् । ञितृषा पिपासायाम् । सुरापरिवेषणनामनी अ.वि.२.१०.४३ • पा. तोषणी, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{tshim par byed pa dang} याऽसौ वागाज्ञापनी…तोषणी ल.वि.१४१क/२०८; {rgyal ba de yi gsung ni} …{yid gnyis 'joms pa 'dod pa rnams ni tshim byed pa//} वाग्जिनस्य…विमतिशमकरी सा तोषणी अर्थिकानाम् रा.प.२४९ख/१५० • ना. १. तिष्यः, नक्षत्रम् — {rgyal ni grub pa tshim byed do//} पुष्ये तु सिध्यतिष्यौ अ.को.१३५क/१.३.२२; तुष्यन्त्यस्मिन् तिष्यः । त्वेषते प्रभया वा तिष्यः । त्विष दीप्तौ अ.वि.१.३.२२ । २. = {dbang phyug chen po} मृडः, महेश्वरः — {bde 'byung dbang ldan phyugs bdag dang /} /{zhi ba mdung thogs dbang phyug che/}… {tshim byed dang //} शंभुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…मृडः अ. को.१२९ख/१.१.३२; मृडतीति मृडः । मृड सुखने अ.वि. १.१.३२ । ३. = {u mA} मृडानी, उमा — {dka' zlog}…{ri skyes rdzong gnas lo ma med/} /{tshim byed} उमा… अपर्णा पार्वती दुर्गा मृडानी अ.को.१३०क/१.१.३८; मृडस्य पत्नी मृडानी अ.वि.१.१.३८ • वि. आह्लादकः — {mthong na tshim byed yon tan} दर्शनाह्लादका गुणाः र.वि.१२१ख/९७; ह्लादनी — {rgyal ba'i gsung ni lha yi sgra skad tshim byed pa//} अमररुचिस्वरा वै ह्लादनी वाग्जिनस्य रा.प.२४९ख/१५०; प्रह्लादनकरः — {yid tshim par byed pa dang}…{ran pa'i tshig} मनःप्रह्लादनकरम्…मन्दस्वरम् बो.प.१००ख/६८; आप्यायकः — {mnyan na tshim par byed pa dang}…{ran pa'i tshig} श्रवणाप्यायकम्… मन्दस्वरम् बो.प.१००ख/६८; सन्तोषणी — {dbang po thams cad tshim par byed pa ni gcig las don du ma'i rnam par rig pa nye bar gnas pa'i phyir ro//} सर्वसत्त्वेन्द्रियसन्तोषणी एकानेकार्थविज्ञप्तिप्रत्युपस्थानत्वात् सू. व्या.१८३ख/७९; औद्बिल्यकरी — {sems tshim par byed pa ni lhag mthong gis rab tu dga' ba bskyed pa'i phyir ro//} चित्तौद्बिल्यकरी विपश्यनाप्रामोद्यावाहफलकत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८; तर्पयन्ती — {skal ldan shing rta klung chen 'di ni grong dag dang /} /{yul 'khor dag dang grong khyer tshim par byed cing 'bab//} एषा हि…सुसमृद्धतोया भागीरथी वहति…ग्रामांश्च राष्ट्रनगराणि च तर्पयन्ती वि.व.१५३क/१.४१; अनुतर्पयन्ती — {khyod ni grong dang yul 'khor grong khyer tshim byed cing /} /{zhing dang sA lu ku mu da dang ut+pa la skrun//} त्वं ग्रामराष्ट्रनगराण्यनुतर्पयन्ती केदारशालिकुमुदोत्पलपङ्कजानि । वि. व.१५३क/१.४३.
- tshim byed pa
- = {tshim byed/}
- tshim mdzad
- = {tshim par mdzad pa/}
- tshim mdzad pa
- = {tshim par mdzad pa/}
- tshims
- = {tshims pa/}
- tshims pa
- भू.का.कृ. तृप्तः — {yid dga' sems dga' tshims dang rangs/} /{rab tu dga' dang mnyes pa 'o//} हृष्टे मत्तस्तृप्तः प्रह्लन्नः प्रमुदितः प्रीतः । अ.को.२१३ख/३.१.१०३; तृप्यतीति तृप्तः । तृप तृप्तौ अ.वि.३.१. १०३.
- tshims par gyur
- भू.का.कृ. तुष्टः — {yon tan rjes mthun de skad brjod pa thos gyur nas/} /{tshim par gyur cing}… {de yis smras//} इत्युक्तमाकर्ण्य गुणानुरूपं…तुष्टास्तमूचुः अ.क.६८ख/६.१७९.
- tshil
- मेदः, देहस्थधातुविशेषः — {lus 'di la skra dang}… {tshil dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…मेदः वि.व.१८४ख/२.१०९; {mi yi sha dang tshil dag za ba yi/} /{srin po de dag ci phyir khyod mi 'jigs//} तेभ्यो नृमेदःपिशिताशनेभ्यः कथं भयं तेऽस्ति न राक्षसेभ्यः । जा.मा.३८क/४४; {tshil dang zhag dang snum bag go//} मेदस्तु वपा वसा अ.को.१७४ख/२.६.६४; मेद्यतीति मेदः । ञिमिदा स्नेहने । सान्तोऽयम् अ.वि.२.६.६४.
- tshil bu
- मेदः, देहस्थधातुविशेषः — {drag po ni sha'o//}…{ku sha ni tshil bu'o//} {'od dkar ni rgyu ma'o//} {zla ba ni rtsa ste/} {'jam pa'i khams rnams so//} मांसं रौद्रम्…कुशं मेदम्, सिताभं मूत्र (भमन्त्र भो.पा.)म्, चन्द्रः नाड्य । इति मृदुधातवः वि.प्र.२३५क/२.३५.
- tshil za ba
- मेदोऽदः, नरके पक्षिविशेषः — {khab kyi bu ga zhes bya ba'i bya}…{tshil za ba dang} सूचीछिद्रा नाम पक्षिणः …मेदोऽदाः शि.स.४५क/४३.
- tshis
- द्र.— {dman tshis 'tsho ba} दीनवृत्तिः जा.मा.१६क/१७; {so tshis kyi las} कर्मान्तः जा.मा.३१क/३६.
- tshu
- = {tshur/}
- tshu rol
- • सं. अवारः, ओ रम् — {de la yang grub pa la sgrub pa yin te/} {de yang de'i tshe na tshe 'di pa yin pa'i phyir/} {tshu rol dang pha rol bzhin no//} तत्रापि सिद्धसाध्यता तस्यापि तदैहिकत्वात् । पारावारवत् प्र.अ.८६ख/१०४; आरम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa la tshu rol lam pha rol gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमितायाः किञ्चिदारं वा पारं वा सु.प.२७क/७ • वि. अपरम् — {bcom ldan 'das yang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni tshu rol gyi 'gram na'ang mi gnas pha rol gyi 'gram na'ang mi gnas} सा खलु पुनरियं भगवन् प्रज्ञापारमिता नापरे तीरे, न परे तीरे…स्थिता अ.सा.१६८ख/९४; अपारिमम् — {gal te 'di tshu rol gyi 'gram du ma chags/} {pha rol gyi 'gram dang dbus su ma chags} स चेदेष न पारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, नापारिमे तीरे संस्रक्ष्यति, न मध्ये संस्रक्ष्यति वि.व.१४६ख/१.३५ • अव्य. अर्वाक् — {rang bzhin gnyis ni rig pa'i tshe/} /{mngon sum gnyis su 'dod pa yin/} /{dper na ka sogs tshu rol dang /} /{pha rol ngo bo rig tshul gyis//} द्वयरूपस्य वित्तौ हि द्वयं प्रत्यक्षमिष्यते । यथाऽर्वाक्पररूपेण स्तम्भादेर्वेदनं क्रमात् ।। प्र.अ.१६६क/१८०; इह — {mig sogs nyams par 'gyur na yid/} /{dman pa la sogs dag tu mthong /} /{des na ci phyir der brten pa/} /{tshu rol mdzes min cis mi rtogs//} नेत्रादिनाशेऽनेकत्र मनोदैन्यादि दृश्यते । तत्राश्रितं कुतस्तेन नेहाशोभनमूह्यते ।। प्र.अ.५१ख/५९.
- tshu rol gyi 'gram
- = {tshu rol 'gram/}
- tshu rol 'gram
- अवारम् — {nam mkha' dang ni sa gzhi'i bar yang ring /} /{rgya mtsho'i pha rol tshu rol 'gram yang ring //} नभश्च दूरे वसुधातलाच्च पारादवारं च महार्णवस्य । जा.मा.१९७ख/२२९; परं तीरं पारं स्यात् । अर्वाक् तीरम् अवारं स्यात् अ.पा.१.१२.८; अपारम् म.व्यु.४१८५ (६६ख).
- tshu rol mthong ba
- वि. अर्वाग्दर्शी— {tshu rol mthong ba rnams kyis 'ga' zhig tu ma nges par 'gyur du dogs so zhes pa gang yin pa 'di la su zhig gis gegs byas} को ह्यत्र प्रतिबन्धो यदर्वाग्दर्शिभिर्न क्वचित् सामर्थ्यं निश्चेतव्यमिति त.प.२३ख/४९३; अर्वाग्दृक् — {tshu rol mthong ba rnams kyis 'jug pa las sngar dgos pa la sogs pa'i sgrub par byed pa'am gnod par byed pa'i tshad ma ni cung zad kyang med de} न तु किञ्चिदर्वाग्दृशां प्राक्प्रवृत्तेः प्रयोजनादिसाधकं तद्बाधकं वा प्रमाणमस्ति त.प.१३४ख/३; अर्वाग्दर्शनः — {gang gi phyir tshu rol mthong ba rnams kyis de'i 'bras bu rtogs pa med par shes pa'i don ji lta ba nyid shes par mi nus te} न ह्यर्वाग्दर्शनास्तत्कार्याधिगममन्तरेण यथार्थतां ज्ञानस्य ज्ञातुमीशते त.प.२३क/४९३; अपरदर्शी — {tshu rol mthong ba rnams kyis gegs byed pa la sogs pa med pa nyid nges par mi nus pa'i phyir ro//} प्रतिबन्धाद्यसत्त्वस्यैव अपरदर्शनैर्निश्चेतुमशक्यत्वात् त.प. १३५क/४.
- tshu rol mthong ba nyid
- अर्वाग्दर्शित्वम् — {gang yang 'jug pa las sngar mi nges pa'i rgyu ni tshu rol mthong ba nyid yin par brjod pa/} {de yang ma nges pa nyid yin te} यश्चापि प्रवृत्तेः प्रागनिश्चयहेतुरर्वाग्दर्शित्वमुच्यते, सोऽप्यनैकान्त एव त.प.२३क/४९३.
- tshu rol mdzes pa
- चार्वाकः — {tshu rol mdzes pa la yang lan yod pa nyid de de 'dra ba'i lus med pa'i phyir ro zhe na} चार्वाकस्यापि तर्हि परिहारोऽस्त्येव तादृशस्य देहस्याभावात् प्र.अ.६५ख/७४; {skye ba gzhan rab tu grub pa'i phyir/} {tshu rol mdzes pa pas dpyad pa mes tshig pa yin no//} जन्मान्तरप्रसिद्धिरिति चर्चितं चार्वाकचर्चितमर्चिष्मता प्र.अ.१२७क/१३५.
- tshu rol mdzes pa pa
- = {tshu rol mdzes pa/}
- tshugs
- क्रि. (अवि.; सक., अक.) १. अवकाशति — {btsun pa gang gA pas las gang dag bgyis na de dag gi rnam par smin pas de'i lus la mes kyang mi tshugs} कानि भदन्त गङ्गिकेन कर्माणि कृतानि येषां विपाकान्नाग्निः कायेऽवकाशति अ.श.२७७क/२५४ । २. निधीयताम् — {rgyal po dgyes par mdzod cig dang /} /{byang chub tu ni blo gros tshugs//} क्रियतामीप्सितं राजन् बोधौ बुद्धिर्निधीयताम् । अ.क.२८ख/३.१०७.
- tshugs dka'
- • वि. दुर्धर्षः — {dpa' bo lag cha dang ldan pa ni dgra'i 'khor gyis tshugs par dka'o//} प्रहरणगृहीतः शूरो दुर्धर्षो भवति शत्रुमण्डलेन ग.व्यू.३१६क/४०१ • ना. अयोध्या, नगरम् — {de nas bcom ldan 'das lho phyogs lnga len nas ljongs rgyu zhing gshegs pa dang /} {tshugs dkar gshegs nas tshugs dka'i chu bo gang gA'i 'gram na bzhugs so//} अथ भगवान् दक्षिणपञ्चाले जनपदचारिकां चरन्नयोध्यामनुप्राप्तः । अयोध्यायां विहरति नद्या गङ्गायास्तीरे वि.व.१४६ख/१.३४.
- tshugs pa
- = {tshugs/}
- tshugs par dka'
- = {tshugs dka'/}
- tshud mo mkhan
- = {rko mkhan} खातरूपकारः म.व्यु.३७९९ (६३क/; मि.को.२७ख ।
- tshun cad
- = {tshun chad/}
- tshun chad
- अव्य. अर्वाक् — {dgu pa tshun chad zad pa yin zhes bya ba ni rnam pa dgu spangs pa man chad de don gyis na rnam pa dgu spangs pa ma gtogs pa zhes bshad do//} अर्वाङ् नवक्षयात् नवप्रकारप्रहाणादधरतः नवप्रकारप्रहाणपरिहारेणार्थादुक्तं भवति अभि.स्फु.१८१क/९३४; {gom pa bdun bor nas 'chi'i/} {phan chad du yang ma yin la/tshun} {chad du yang ma yin te} सप्तपदानि गत्वा म्रियते, न परेण, नार्वाक् अभि.स्फु.१८६क/९४२; प्राक् — {ming dang gzugs ni de phan chad/} /{skye mched drug dod tshun chad do//} नामरूपमतः परम् । प्राक् षडायतनोत्पादात् अभि.को.७ख/३.२२; पूर्वम् — {de ni gsum 'dus tshun chad do//} तत्पूर्वं त्रिकसङ्गमात् अभि.को.७ख/४३७; यावत् — {gang la gzhan gyi don byed la gnas pa nye bar sgrub pa de tshun chad tshad ma yin na} यत्रार्थक्रियास्थितिरपरोपकल्पिता तद् यावत् प्रमाणम् प्र.अ.२ख/४; आ — {zla ba drug gi mtha' tshun chad du bcang bar bya'o//} आषष्ठमासपर्यन्तं धारयेत् वि.सू.४२ख/५४.
- tshun chad du
- सर्वतः — {dpag tshad brgya ni tshun chad du/} /{brag ri mang pos bar bcad kyang /} /{shin tu ring na gnas pa yi/} /{blta bar bya ba gsal bar mthong //} अनेकशैलान्तरितं योजनानां शतादपि । अ (?सु)दूरस्थित (तं )विस्पष्टं दृश्यं पश्यामि सर्वतः ।। जा.मा. १४क/१४.
- tshun chad nas
- प्रभृति — {gang phyir skyes pa tshun chad nas/} /{byams pa'i sems ni rab bsgoms pa//} जन्मप्रभृति यस्मान्मे मैत्रं चित्तं सुभावितम् । वि.व.१९४क/१.६९; {gang tshun chad nas} यतः प्रभृति वि.सू.६४क/८०; आ — {gnyen bshes byis pa tshun chad nas/} /{byams par gyur pa dag gis kyang //} आबाल्यात्सम्भृतस्नेहः सुहृद्बान्धव एव वा । जा.मा.१५२क/१७५.
- tshub ma
- = {rdul} रजः — रेणुर्द्वयोः स्त्रियां धूलिः पांसुर्ना न द्वयो रजः ।। अ.को.१९२ख/२.८.९८; रज्यते वस्त्रादिकमनेनेति रजः । रञ्ज रागे । दिशो रञ्जयतीति वा । सान्तं नपुंसकम् अ.वि.२.८.९८.
- tshur spyon
- क्रि. एहि — {mthong na gus par byas te/} {tshur spyon legs par byon to zhes brjod pas smra zhing kun tu smra la/} {yang dag par dga' bar byed} दृष्ट्वा सत्कृत्याऽऽलपति (संलपति) प्रतिसम्मोदयति—एहि स्वागतवादितया बो.भू.७९क/१०१.
- tshur shog
- क्रि. एहि — {kye skyes bu tshur shog /lus} {la me 'bar ba ma zhi bar 'dod pa'i yon tan lnga dang phrad cing ldan par rtses shig} एहि त्वं भोः पुरुष अनिर्वापितेनात्मभावेन पञ्चभिः कामगुणैः समर्पितः समन्वङ्गीभूतः क्रीडस्व शि.स.९३क/९३.
- tshul gyis
- योगेन— {byang chub sems dpa'i spyod pa thams cad kyi mthu mi sgul ba'i tshul gyis yang dag par sgrub bo//} सर्वबोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छत्यविचाल्ययोगेन द.भू.२४२क/४४; {byang chub sems dpa'i spyod pa phyir mi ldog pa'i tshul gyis spyod pa} बोधिसत्त्वचर्यां चरत्यप्रत्युदावर्त्ययोगेन द.भू.२४७क/४७; रूपतः — {sgra don 'drer rung ba/} /{shing zhes bya sogs tshul gyis ni/} /{gang zhig sgra dang ma 'dres kyang /} /{de ni brjod pa nyid du 'gyur//} शब्दार्थघटनायोग्या वृक्ष इत्यादिरूपतः । या वाचामप्रयोगेऽपि साभिलापेव जायते ।। त.स.४५क/४४९; द्र.— {bzlog pa'i tshul gyis mi gtong bar rjes su sgrub pa'i rang bzhin ni rjes su mthun no//} निवारणप्रतिनिःसर्गानुष्ठानरूपाऽनुगतिः वि.सू.२२क/२६.
- tshul du
- योगेन — {khye'us khye'u 'byung ba'i tshul du} आणीप्रत्याणीनिर्हारयोगेन म.व्यु.६८६५ (९८क); ओ त्वेन {sems can chen po de'i drung na bdag cag bran gyi tshul lam bu'i tshul du gnas par shes par bgyi'o//} तस्य महासत्त्वस्य पदं ज्ञास्यामो भृत्यत्वेन पुत्रत्वेन वा स. दु.१२६क/२२६.
- tshul khrims
- • सं. शीलम् — {chos smra ba de ni tshul khrims nyams pa/} {spyod pa nyams pa} स च धर्मभाणकः शीलविपन्नः आचारविपन्नः का.व्यू.२३५ख/२९८; {gtsang bar spyod pa tshul khrims so//} शुचौ तु चरिते शीलम् अ. को.१४४ख/१.८.२६; शीलतीति शीलम् । शील समाधौ । शुचिचरितनाम अ.वि.१.८.२६; वृत्तम् — {gtsug lag khang dang dgon pa der de dag gis tshul khrims kyi tshul khrims de 'dzin du gzhug par bya} यत्रैषां विहारारण्ययोर्वृत्तिस्तद्वृत्तं ग्राहयेत् वि.सू.१०ख/११; वृत्तिः— {gtsug lag khang dang dgon pa der de dag gis tshul khrims kyi tshul khrims de 'dzin du gzhug par bya} यत्रैषां विहारारण्ययोर्वृत्तिस्तद् वृत्तं ग्राहयेत् वि.सू.१०ख/११; • पा. शीलम् १. पारमिताभेदः — {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa} शीलपारमिता अ.सा.७२क/४० । २. संवरभेदः — {tshul khrims kyi sdom pa gang zhe na} शीलसंवरः कतमः श्रा.भू.५क/९ । ३. अनास्रवस्कन्धभेदः — {tshul khrims kyi phung po} शीलस्कन्धः अ.सा.१२०ख/६९.
- tshul khrims rnam pa dgu
- नवविधं शीलम् — १. {tshul khrims kyi ngo bo nyid} स्वभावशीलम्२. {tshul khrims thams cad} सर्वशीलम्३. {dka' ba'i tshul khrims} दुष्करशीलम्४. {thams cad kyi sgo nas tshul khrims} सर्वतोमुखं शीलम्५. {skyes bu dam pa'i tshul khrims} सत्पुरुषशीलम्६. {rnam pa thams cad kyi tshul khrims} सर्वाकारशीलम्७. {phongs shing 'dod pa la tshul khrims} विघातार्थिकशीलम्८. {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i tshul khrims} इहामुत्रसुखं शीलम् ९. {rnam par dag pa'i tshul khrims} विशुद्धशीलम् बो.भू.७४क/९५.
- tshul khrims rnam pa lnga
- पञ्चविधं शीलम् — १. {brtan pa'i tshul khrims} ध्रुवशीलम्२. {rang bzhin gyi tshul khrims} प्रकृतिशीलम्३. {yongs su rdzogs pa'i tshul khrims} परिपूर्णशीलम्४. {rtogs pa'i tshul khrims} अधिगमशीलम्५. {rtag tu 'khrul pa med pa'i tshul khrims} निरन्तरास्खलितशीलम् सू.व्या.१५१क/३४.
- tshul khrims rnam pa gsum
- त्रिविधं शीलम् — १. {sdom pa'i tshul khrims} संवरशीलम्२. {dge ba'i chos sdud pa'i tshul khrims} कुशलधर्मसंग्राहकशीलम्३. {sems can la phan 'dogs pa'i tshul khrims} सत्त्वार्थक्रियाशीलम् बो.भू.७४ख/९६.
- tshul khrims kyi ngo bo
- = {tshul khrims kyi ngo bo nyid/}
- tshul khrims kyi ngo bo nyid
- पा. स्वभावशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims}…{rnam pa dgur rig par bya te/} {tshul khrims kyi ngo bo nyid dang}…{rnam par dag pa'i tshul khrims so//} शीलं… नवविधं वेदितव्यम् । स्वभावशीलं… विशुद्धशीलञ्च बो.भू.७४क/९५.
- tshul khrims kyi sdom pa
- पा. शीलसंवरः, संवरविशेषः — {tshul khrims kyi sdom pa gang zhe na} शीलसंवरः कतमः श्रा. भू.५क/९.
- tshul khrims kyi nor
- पा. शीलधनम्, सप्तार्यधनेष्वन्यतमम् म.व्यु.१५६७ (३५ख).
- tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa
- पा. शीलपारमिता, पारमिताभेदः — {bcom ldan 'das ni sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'i bsngags pa mi gsung}… {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa'i ma lags} न भगवन् दानपारमिताया वर्णं भाषते… न शीलपारमितायाः अ.सा.७२क/४०; {de bzhin du tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa dang bzod pa'i pha rol tu phyin pa dang brtson 'grus kyi pha rol tu phyin pa dang bsam gtan gyi pha rol tu phyin pa dang shes rab kyi pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par bya'o//} एवं शीलपारमिता क्षान्तिपारमिता वीर्यपारमिता ध्यानपारमिता प्रज्ञापारमिता परिपूरयितव्या का.व्यू.२२१ख/२८३.
- tshul khrims kyi phung po
- पा. शीलस्कन्धः, अनास्रवस्कन्धभेदः — {sangs rgyas bcom ldan 'das de rnams kyi tshul khrims kyi phung po dang}… {rnam par grol ba'i ye shes gzigs pa'i phung po} तेषां बुद्धानां भगवतां शीलस्कन्धः…विमुक्तिज्ञानदर्शनस्कन्धश्च अ.सा.१२०ख/६९.
- tshul khrims kyi tshig
- शीलपदम् — {tshul khrims kyi tshig dang tshul khrims med pa'i tshig dang} शीलपदमशीलपदम् ल. अ.६८ख/१७.
- tshul khrims kyi tshig dang tshul khrims med pa'i tshig
- पा. शीलपदमशीलपदम्, अष्टोत्तरपदशतान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{tshul khrims kyi tshig dang tshul khrims med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… शीलपदमशीलपदम् ल.अ.६८ख/१७.
- tshul khrims kyi tshogs
- पा. शीलसम्भारः, सम्भारभेदः — {de tshogs brgyad yongs su rdzogs par 'gyur te}…{sbyin pa'i tshogs}…{tshul khrims kyi tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang} सोऽष्टौ सम्भारान् परिपूरयिष्यति…दानसम्भारं…शीलसम्भारं परिपूरयिष्यति ल.वि.२१४ख/३१७.
- tshul khrims kyi yan lag
- = {tshul khrims yan lag/}
- tshul khrims kyi bsam pa
- पा. वृत्ताशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{tshul khrims kyi bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…वृत्ताशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
- tshul khrims kyis mngon par 'phags pa
- वि. शीलाभ्युद्गतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{tshul khrims kyis mngon par 'phags pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…शीलाभ्युद्गत इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
- tshul khrims kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
- पा. शीलविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//}…{tshul khrims kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति… शीलविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२११ख/२७.
- tshul khrims skyon med
- = {tshul khrims skyon med pa/}
- tshul khrims skyon med pa
- • वि. अच्छिद्रशीलः — {brtson 'grus ldan zhing tshul khrims ma nyams te/} /{tshul khrims skyon med nor bu rin chen 'dra//} वीर्यैरुपेताश्च अखण्डशीला अच्छिद्रशीला मणिरत्नसादृशाः । स.पु.११क/१६ • पा. शीलाखण्डनता, बोधिसत्त्वानामननुतापकरणधर्मभेदः {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi gdung ba med par byed pa'i chos te/} {bzhi gang zhe na/} {yul 'khor skyong tshul khrims skyon med pa byang chub sems dpa' rnams kyi gdung ba med par byed pa'i chos dang} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामननुतापकरणा धर्माः । कतमे चत्वारः? शीलाखण्डनता राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामननुतापकरणो धर्मः रा.प.२३३ख/१२७.
- tshul khrims ngan pa
- १. दुःशीलम्— {sems can tshul khrims ngan pa can rnams ni tshul khrims la rab tu 'god do//} दुःशीलान् सत्त्वान् शीले प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.१६०क/२४३ । २. दौःशील्यम् लो.को.१९४२.
- tshul khrims ngan pa can
- वि. दुःशीलः — {sems can tshul khrims ngan pa can rnams ni tshul khrims la rab tu 'god do//} दुःशीलान् सत्त्वान् शीले प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू. १६०क/२४३.
- tshul khrims can
- उ.प. शीली— {byang chub sems dpa' sdom pa'i tshul khrims la gnas pa dang}…{ji ltar na legs par gdams pa'i tshul khrims can dang dge ba legs par bsdus pa'i tshul khrims can dang sems can gyi don gyi rnam pa thams cad bya ba'i tshul khrims can du 'gyur zhe na} कथञ्च बोधिसत्त्वः संवरशीले स्थितः… शीली सुसंवृत शीली च भवति सुसंगृहीतकुशलशीली च सर्वाकारसत्त्वार्थक्रियाशीली च बो.भू.७६क/९७.
- tshul khrims mchog 'dzin
- पा. शीलामर्शः, शीलव्रतपरामर्शः — {de nas ni/} /{tshul khrims mchog 'dzin/} {mthar 'dzin pa las tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa 'jug ste} तस्माच्छीलामर्शः । अन्तग्रहाच्छीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२४५ख/८२८; द्र. {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa/}
- tshul khrims 'chal pa
- • वि. दुःशीलः — {tshul khrims 'chal pa rjes su 'dzin cing byams pa} दुःशीलेष्वनुग्रहप्रीतिः शि.स.१०३क/१०२ • सं. दौःशील्यम् — {de la lus kyi rma ni 'di lta ste/} {rnyed pa'i rgyu rnyed pa'i brgyug pa dang kun du brgyug pa dang tshul khrims 'chal pa la spyod pa'o//} तत्र कायक्षतिर्यदुत लाभहेतोर्लाभनिदानमाधावनपरिधावनं दौःशील्यसमुदाचरणं च शि.स.१४८ख/१४३.
- tshul khrims rjes su dran pa
- पा. शीलानुस्मृतिः, षड्विधासु अनुस्मृतिषु अन्यतमा म.व्यु.११५२ (२४ख).
- tshul khrims nyams
- = {tshul khrims nyams pa/}
- tshul khrims nyams pa
- वि. शीलविपन्नः — {chos smra ba de ni tshul khrims nyams pa/} {spyod pa nyams pa} स च धर्मभाणकः शीलविपन्नः आचारविपन्नः का.व्यू.२३५ख/२९८; च्युतशीलः — {tshul khrims nyams pa med pa} अच्युतशीलः म.व्यु.८८० (२०ख).
- tshul khrims nyams pa med pa
- वि. अच्युतशीलः म.व्यु.८८० (२०ख).
- tshul khrims brtul zhugs mchog 'dzin
- = {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa/}
- tshul khrims brtul zhugs ldan pa
- वि. शीलव्रतोपपन्नः लो.को.१९४२.
- tshul khrims thams cad
- पा. सर्वशीलम्, शीलभेदः — {tshul khrims}…{rnam pa dgur rig par bya te/} {tshul khrims kyi ngo bo nyid dang /} {tshul khrims thams cad dang}…{rnam par dag pa'i tshul khrims so//} शीलं…नवविधं वेदितव्यम् — स्वभावशीलं सर्वशीलं…विशुद्धशीलञ्च बो. भू.७४क/९५.
- tshul khrims dang ting nge 'dzin las ma nyams
- वि. अच्युतशीलसमाधिः लो.को.१९४२.
- tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa
- पा. शीलव्रतपरामर्शः १. अनुशयभेदः — {phra rgyas drug las lta ba rnam pa lngar byas na bcur 'gyur te}…{tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa}…{the tshom mo//} षण्णामनुशयानां दृष्टिं पञ्चधा कृत्वा दश भवन्ति… शीलव्रतपरामर्शश्च… विचिकित्सा अभि.भा.२२८क/७६५ । २. दृष्टिभेदः — {lta ba rnam pa lnga'i bye brag ni 'jig tshogs la lta ba dang mthar 'dzin par lta ba dang log par lta ba dang lta ba mchog tu 'dzin pa dang tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa'o//} दृष्टेः पञ्चाकारो भेदः — सत्कायदृष्टिरन्तग्राहदृष्टिर्मिथ्यादृष्टिः दृष्टिपरामर्शः शीलव्रतपरामर्श इति अभि. स.भा.४०क/५५.
- tshul khrims dang brtul zhugs snyems pa
- पा. शीलव्रतपरामर्शः, संयोजनभेदः — {blo gros chen po kun nas sbyor ba gsum po gang zhe na/} {'di lta ste/} {'jig tshogs la lta ba dang the tsom dang tshul khrims dang brtul zhugs snyems pa} तत्र महामते कतमानि त्रीणि संयोजनानि? यदुत सत्कायदृष्टिर्विचिकित्सा शीलव्रतपरामर्शश्च ल.अ.१०२क/४८.
- tshul khrims dang ldan
- = {tshul khrims ldan pa/}
- tshul khrims dang ldan pa
- = {tshul khrims ldan pa/}
- tshul khrims ldan
- = {tshul khrims ldan pa/}
- tshul khrims ldan pa
- वि. शीलवान् — {tshul khrims ldan pa gang 'dod 'grub par 'gyur//} सम्पद्यते शीलवतो यदिच्छति वि.व.२८६क/१.१०४; {tshul khrims dang ldan pa rnams la rtag tu dang ba} शीलवत्सु सदा प्रसादः शि.स. १०३क/१०२; सम्पन्नशीलः — {tshul khrims ldan pa gang dag la/} /{yon grub 'gyur ba rnams la sbyin//} दद्यात्सम्पन्नशीलेभ्यो यत्र रिध्यन्ति दक्षिणाः ।। वि.व.१८६क/१.६१.
- tshul khrims gnas
- शीलस्थितः लो.को.१९४२.
- tshul khrims rnam dag
- = {tshul khrims rnam par dag pa/}
- tshul khrims rnam dag dri ldan
- =(?) ना. शीलविशुद्धनेत्रः, देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li zhes bya ba dang}… {tshul khrims rnam dag dri ldan dang} उत्खली च नाम देवपुत्रः …शीलविशुद्धनेत्रश्च ल.वि.१३७क/२०२.
- tshul khrims rnam par dag pa
- • सं. शीलविशुद्धिः — {tshul khrims rnam par dag pa ni 'phags pa nam mkha' mdzod kyi mdo las gsungs te} शीलविशुद्धिरार्यगगनगञ्जसूत्रे एवमभिहिता शि.स.१५०क/१४५ • वि. विशुद्धशीलः लो.को.१९४२.
- tshul khrims dpal
- ना. शीलश्रीः, भिक्षुः लो.को.१९४२.
- tshul khrims pha rol phyin pa
- = {tshul khrims kyi pha rol tu phyin pa/}
- tshul khrims phun sum tshogs
- = {tshul khrims phun sum tshogs pa/}
- tshul khrims phun sum tshogs pa
- • सं. शीलसम्पत् — {gang gi pha ma de gnyis dad pa med pa las dad pa phun sum tshogs pa la 'dzud pa dang}…{tshul khrims 'chal pa las tshul khrims phun sum tshogs pa dang} यस्त्वसावश्राद्धं मातापितरं श्रद्धासम्पदि समादापयति… दुःशीलं शीलसम्पदि अ.श.१०२ख/९२; शीलोपसम्पत् — {tshul khrims phun sum tshogs pas dag/} /{bsam gtan phun sum tshogs pas dang /} /{shes rab phun tshogs mi 'khrugs pas/} /{khyod ni bsod nams mtsho chen lags//} शीलोपसम्पदा शुद्धः प्रसन्नो ध्यानसम्पदा । त्वं प्रज्ञासम्पदाक्षोभ्यो ह्रदः पुण्यमयो महान् ।। श.बु.११३ख/९६ • वि. सम्पन्नशीलः — {tshul khrims phun sum tshogs pa yi/} {yon gnas la ni yon du dbul//} दद्यात्सम्पन्नशीलेषु दक्षिणीये(षु) दक्षिणाम् ।। वि.व.२०१ख/१.७६; शीलसम्पन्नः लो.को.१९४२.
- tshul khrims 'byung gnas
- शीलाकरः लो.को.१९४२.
- tshul khrims ma nyams
- वि. अखण्डशीलः — {brtson 'grus ldan zhing tshul khrims ma nyams te/} /{tshul khrims skyon med nor bu rin chen 'dra//} वीर्यैरुपेताश्च अखण्डशीला अच्छिद्रशीला मणिरत्नसादृशाः । स.पु.११क/१६; अच्छिद्रशीलः — {tshul khrims ma nyams nor bu rin chen bzhin//} अच्छिद्रशीला मणिरत्नसादृशा स.पु.३८ख/६९; द्र. {tshul khrims skyon med/}
- tshul khrims ma dag pa
- वि. अशुद्धशीलः — {bsod nams nyams shing gzhan gyi chung ma chags/} /{tshul khrims ma dag} पुण्यैर्विहीनाः परदारगृद्धा अशुद्धशीलाः रा.प.२४३ख/१४१.
- tshul khrims ma yin pa
- अशीलता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa tshul khrims kyang ma yin 'chal pa'i tshul khrims kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामशीलता अदौःशील्यता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२क/२०.
- tshul khrims mi ldan pa
- वि. अपेतशीलः लो.को.१९४२.
- tshul khrims mi lhod pa
- अशिथिलशीलता— {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{tshul khrims mi lhod pa dang} कतमो धर्मसम्भारयोगः? येयमल्पार्थता…अशिथिलशीलता शि.स.१०७ख/१०६.
- tshul khrims med pa'i tshig
- अशीलपदम् — {tshul khrims kyi tshig dang tshul khrims med pa'i tshig} शीलपदमशीलपदम् ल.अ.६८ख/१७.
- tshul khrims gtso bo
- वि. शीलपरमः लो.को.१९४२.
- tshul khrims bzang po
- ना. सुशीलः, श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang tshul khrims bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं सुशीलेन च ग.व्यू.३१८ख/३९.
- tshul khrims 'od
- शीलप्रभः लो.को.१९४३.
- tshul khrims yan lag
- शीलाङ्गम् — {tshul khrims yan lag bag yod pa'i/} /{yan lag brtul zhugs yan lag ste/} /{bzhi gcig de bzhin gsum rim bzhin//} शीलाङ्गान्यप्रमादाङ्गं व्रताङ्गानि यथाक्रमम् । चत्वार्येकं तथा त्रीणि अभि.को.१२क/४.२९.
- tshul khrims yongs su dag pa
- • सं. १. शीलपरिशुद्धिः — {bdag gi tshul khrims yongs su dag pa} स्वशीलपरिशुद्ध्या शि.स. १०३क/१०२ । २. परिशुद्धशीलम् — {tshul khrims yongs su dag pa yang dag par spyod pa} परिशुद्धशीलसमाचारता रा.प.२३२ख/१२५ • वि. परिशुद्धशीलः — {tshul khrims yongs su ma dag pa rnams kyi slad du ma lags} नापरिशुद्धशीलानाम् सु.प.२१ख/२.
- tshul khrims yongs su dag pa yang dag par spyod pa
- पा. परिशुद्धशीलसमाचारता, बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभधर्मभेदः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi dbugs 'byin pa 'thob pa ste/bzhi} {gang zhe na/} {gzungs thob pa dang}…{tshul khrims yongs su dag pa yang dag par spyod pa ste} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामाश्वासप्रतिलाभा धर्माः । कतमे चत्वारः? धारणीप्रतिलाभः…परिशुद्धशीलसमाचारता रा.प.२३२ख/१२५.
- tshul khrims yongs su ma dag pa
- वि. अपरिशुद्धशीलः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{tshul khrims yongs su ma dag pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… नापरिशुद्धशीलानाम् सु.प.२१ख/२.
- tshul khrims yon tan
- शीलगुणः — {tshul khrims yon tan ldan} शीलगुणोपेतः लो.को.१९४३.
- tshul khrims yon tan ldan
- वि. शीलगुणोपेतः लो.को.१९४३.
- tshul khrims rab tu dang ba
- शीलप्रसादः — {sems rab tu dang bas byas pa'i tshul khrims kyang rab tu dang ba yin pas tha mar bzhi pa bshad} चित्तप्रसादकृतः शीलप्रसाद इत्युच्यते (इत्यन्ते भो.पा.) चतुर्थ उक्तः अभि.भा. ४१क/१०२६.
- tshul khrims ral ba
- वि. विपन्नशीलः लो.को.१९४३.
- tshul khrims la dpa' ba
- वि. शीलशूरः — {byang chub sems dpa'} ({sems la dpa' ba})… {tshul khrims la dpa' ba} बोधिसत्त्वश्चित्तशूरः…शीलशूरः शि.स.१२ख/१३.
- tshul khrims las nyams
- = {tshul khrims nyams pa/}
- tshul khrims las byung
- = {tshul khrims las byung ba/}
- tshul khrims las byung ba
- वि. शीलमयः — {byang chub sems dpa' dmigs pa can snga ma de dag thams cad kyi sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang}…{tshul khrims las byung ba gang yin pa dang} तेषां पौर्वकाणामौपलम्भिकानां बोधिसत्त्वानां यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः…यश्च शीलमयः अ.सा. १५३ख/८७.
- tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po
- पा. शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु, चतुर्षु पुण्यक्रियावस्तुषु अन्यतमम् म.व्यु.१७०१ (३७ख); मि.को.१२०ख ।
- tshul khrims shin tu rnam par dag pa
- वि. सुविशुद्धशीलः लो.को.१९४३.
- tshul khrims shes
- वि. शीलज्ञः — {des bsams bdag gi pho brang na/} /{rma bya'i rgyal po tshul khrims shes/} /{skyes bu'i lugs bzhin kun brjod pa/} /{zug rngu 'di ni gnas par gyur//} साऽचिन्तयत् स्थितः शल्यमयमन्तःपुरे मम । मयूरराजः शीलज्ञः पुरुषालापवेष्टितः ।। अ.क.८५क/८.६६.
- tshul khrims shes pa
- = {tshul khrims shes/}
- tshul khrims srung bar byed
- क्रि. शीलं रक्षति — {sbyin par byed/} /{tshul khrims srung bar byed do//} दानं ददाति शीलं रक्षति अभि.भा.२३६क/७९४; शीलं पालयति — {bden pa rnams mthong bar 'dod pa ni dang po kho nar tshul khrims srung bar byed do//} सत्यानि हि द्रष्टुकाम आदित एव शीलं पालयति अभि.भा.७ख/८९१.
- tshul mkhas
- वि. विधिज्ञः — {de dag rab dga' tshul mkhas dbyangs kyi yan lag snyan//} एताः स्वर(आ)ङ्गरुचिराः सुरतेर्विधिज्ञाः रा.प.२४७ख/१४६; नयज्ञः — {de bas chos dang 'gal ba bde ba'i thabs/} /{tshul la mkhas pa rnams kyis mi sgrub bo//} इति धर्मविरोधिनं भजन्ते न सुखोपायमपायवन्नयज्ञाः ।। जा.मा.९७क/११२; उपचारकुशलः— {de dag thams cad kyang gzugs bzang ba}… {tshul mkhas pa} ताश्च सर्वा अभिरूपाः…उपचारकुशलाः रा.प.२४६ख/१४५.
- tshul mkhas pa
- = {tshul mkhas/}
- tshul mkhyen
- वि. विधिज्ञः — {rga shi nyon mongs 'jig mdzad rdul bral ba/}…/{'chi 'pho'i tshul mkhyen 'pho ba bstan par mdzod//} च्यव च्यव हि च्युतिविधिज्ञा जरमरणक्लेशसूदना विरजा । ल.वि.८ख/९.
- tshul gyi sgo
- = {tshul sgo/}
- tshul gyis rnyed par dka'
- वि. न सुलभरूपः — {dus ring po 'das pa sngon gyi tshe rabs gzhan dag tu sems can gang bdag gi pha'am ma'am}…{bla ma'am bla ma lta bur ma gyur pa ni tshul gyis rnyed par dka'o//} नासौ सत्त्वः सुलभरूपो यो मे न दीर्घस्याध्वनोऽत्ययात् पूर्वमन्यासु जातिषु माता वाऽभूत् पिता वा…गुरुर्वा गुरुस्थानीयो वा बो.भू.१०२ख/१३१.
- tshul gyis gnas pa
- योगस्थानम् — {de la rtag la sogs tshul gyis/} /{gnas pa bkag pas bzod pa rnams//} क्षान्तयस्तेषु नित्यादियोगस्थाननिषेधतः । अभि.अ.५क/२.४.
- tshul sgo
- पा. नयमुखम् — {tshul gyi sgo ni gang du tshul drug gis don brjod pa ste/} {de kho na'i don gyi tshul dang 'thob pa'i tshul dang bshad pa'i tshul dang mtha' gnyis spangs pa'i tshul dang bsam gyis mi khyab pa'i tshul dang dgongs pa'i tshul gyis so//} नयमुखं यत्र षड्भिर्नयैरर्थो वर्ण्यते —तत्त्वार्थनयेन प्राप्तिनयेन देशनानयेनान्तद्वयविवर्जनानयेनाचिन्त्यनयेनाभिप्रायनयेन च अभि.स. भा.१०७क/१४४; {tshul sgo gang gis rnam par grol 'gyur ba/} /{de ni bcom ldan mi yi mchog gis mkhyen//} येन वा नयमुखेन मुच्यते तं च वेत्सि भगवन्नरोत्तमा ।। रा.प. २३०क/१२२.
- tshul ngan
- • वि. दुर्वृत्तः — {da ni mi bdag zhe sdang gis/} /{tshul ngan gnod byed la rab zhugs//} अधुना द्वेषदुर्वृत्तः प्रवृत्तनिकृतिर्नृपः । अ.क.९१ख/९.६५ • सं. = {tshul ngan nyid} दौर्जन्यम् — {be 'u thob nas gnyis skyes ni/} /{tshul ngan ngo tshas cang mi smra//} प्राप्य वत्सान् द्विजः किंचिन्नोचे दौर्जन्यलज्जया ।। अ.क.२८३ख/१०५.२३.
- tshul ngan pa
- = {tshul ngan/}
- tshul gcig
- १. एकनयः — {tshul gcig shes} एकनयज्ञता अभि.अ.४ख/१.६३ । २. एकरूपम् — {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la/} {la la ni tshul gnyis las byung ba'o//} {kha cig ni tshul gcig gi rtags las byung ba ste} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति, केचिद् द्विरूपलिङ्गजम्, केचिदेकरूपलिङ्गसमुद्भवम् त.प.२३४क/९३९.
- tshul gcig gi rtags las byung ba
- वि. एकरूपलिङ्गसमुद्भवम्— {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la}…{kha cig ni tshul gcig gi rtags las byung ba ste} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति… केचिदेकरूपलिङ्गसमुद्भवम् त.प. २३४क/९३९.
- tshul gcig pa
- = {tshul gcig/}
- tshul gcig shes
- पा. एकनयज्ञता — {rnam thar sgo gsum shes pa dang /}…/{chos mnyam nyid dang tshul gcig shes//} त्रिविमोक्षमुखज्ञानं…धर्मसमतैकनयज्ञता ।। अभि.अ.४ख/१.६२.
- tshul 'chal
- वि. = {tshul khrims 'chal pa} दुःशीलः — {de ni sa steng 'di dag tu/} /{tshul 'chal sdug bsngal skye 'gyur te//} दुःशीलो दुःखितश्चापि जायतेऽसौ महीतले । म.मू. १८३क/११३.
- tshul 'chos
- = {tshul 'chos pa/}
- tshul 'chos dka' ba
- वि. दुर्दम्भः (दूद्रभः इति पाठः), कृच्छेण दभ्यत इत्यर्थे मि.को.८५ख ।
- tshul 'chos can
- वि. दाम्भिकः — {nor can zhes pa'i grong khyer bas/} /{de ni zas la mgron du gnyer/} /{tshul 'chos can de dge slong dang /} /{lhan cig nang par grong khyer 'ongs//} महाधनाभिधानेन तत्पौरेण निमन्त्रितः । स पुरं प्रातरागन्ता दाम्भिकः सह भिक्षुभिः ।। अ.क.२४१क/२८.९.
- tshul 'chos brtul zhugs
- दम्भव्रतम् — {ma rungs pa yi blos rnyed pa/} /{tshul 'chos brtul zhugs 'di thong zhig//} मुञ्च दम्भव्रतं चेदं खलबुद्धिप्रलम्भनम् ।। जा.मा.१७१क/१९७.
- tshul 'chos pa
- • क्रि. वैतंसिकायते — {thub pa'i cha lugs go bgos te/} /{nga yi btsun mo'i 'khor lta ba/} /{tshul 'chos 'di ni su zhig yin//} पश्यन्नन्तःपुराणि नः । मुनिवेषप्रतिच्छन्नः कोऽयं वैतंसिकायते ।। जा.मा.१६८क/१९४ • सं. कुहा — {'dod pa chung ste ngan ngon tsam la dga' zhing sgyu dang tshul 'chos spangs//} अल्पेच्छा इतरेतरैरभिरता मायाकुहावर्जिताः । रा.प.२३३क/१२७; कुहनम् — {tshul 'chos pa dang kha gsag dang thob kyis 'jal ba yongs su spangs te dgon par gnas pa} कुहनलपननिष्पेषणपरिवर्जितस्यारण्यवासः रा.प.२३४ख/१२८; जा.मा.९९ख/११५; कुहना — {de ltar lus kyis tshul 'chos pa mi byed do//} एवं कायकुहनां न करोति शि.स.१४८क/१४३; दम्भः — {ces pa sa yi dbang pos dris/} /{mdun na 'don gyis skad cig ni/} /{gus pa'i tshul 'chos bsam gtan bzung /} /{nang du mngon par 'dod pa bsams//} इति पृष्टः क्षितीशेन क्षणमन्तः पुरोहितः । भक्तिदम्भधृतध्यानः समीहितमचिन्तयत् ।। अ.क.१०१ख/६४.१६६ • वि. कुहकः — {kye ma'o 'di ni tshul 'chos pa'o//} कुहको बतायम् शि.स.१५क/१५.
- tshul 'chos pa med
- = {tshul 'chos med pa/}
- tshul 'chos pa med pa
- = {tshul 'chos med pa/}
- tshul 'chos par byed
- क्रि. दभ्यते मि.को.८५ख ।
- tshul 'chos med pa
- • वि. निष्कुहकः — {gzhan dag la tshul 'chos pa'i phyir so sor brtags nas spyod lam dang brtan pa ltar mi 'chos pa'i tshul 'chos pa med pa yin} निष्कुहकश्च भवति न परेषां कुहनार्थमीर्यापथं स्थैर्यं वा प्रतिसंख्याय कल्पयति बो.भू.१२७ख/१६४; अकुहः — {bla na med pa'i byang chub 'dod pa na/}… ग्. {yo med tshul 'chos med cing spros sems med//} अशठ अकुह निष्प्रपञ्चचित्तो भवति अनुत्तरबोधिमीप्समानः ।। रा.प.२३४ख/१२८ • सं. = {tshul 'chos med pa nyid} अकुहनता — {gang sangs rgyas kyi chos rnams dran pa dang rjes su dran pa dang dga' ba dang}…{tshul 'chos pa med pa dang} (?) यावद्धर्मानुस्मरणात् प्रीतिः…अकुहनता शि.स. १०३क/१०२.
- tshul nyams
- = {tshul las nyams/}
- tshul nyes
- दुर्नीतिः — {sa yi bdag po rnams kyi tshul nyes skyon/} /{de la brten pa rnams la 'byung mod kyi//} फलन्ति कामं वसुधाधिपानां दुर्नीतिदोषास्तदुपाश्रितेषु । जा.मा.४९क/५८.
- tshul gnyis kyi rtags las byung ba
- वि. द्विरूपलिङ्गजम् — {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la/} {la la ni tshul gnyis kyi rtags las byung ba'o//} {kha cig ni tshul gcig gi rtags las byung ba ste} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति, केचिद् द्विरूपलिङ्गजम्, केचिदेकरूपलिङ्गसमुद्भवम् त. प.२३४क/९३८.
- tshul bstan pa
- नयविधिः — {tshul bstan pa ni rnam bzhi ste/} /{rigs pa bstan dang grub pa'i mtha'/} /{dbyibs dang byad kyi khyad par gyis/} /{nor ba mthong nas rnam par rtog//} चतुर्विधो नयविधिः सिद्धान्तं युक्तिदेशना ।। संस्थानाकृतिविशेषैर्भ्रान्तिं दृष्ट्वा विकल्प्यते । ल.अ. १६८क/१२३.
- tshul mthun
- = {tshul dang mthun pa/}
- tshul mthun pa
- = {tshul dang mthun pa/}
- tshul dang mthun pa
- वि. अनुरूपः — {gal te de ltar bya na de'i phyir gzhon nu'i tshul dang 'thun pa'i bu mo gang zhig yod khyed kyis ltos shig} यद्येवं तेन हि व्यवलोकयत कतमा कन्या कुमारस्यानुरूपा स्यात् ल.वि.७१ख/९६; प्रतिरूपः — {yid kyis nongs par spyad pa dang ngag gis nongs par spyad pa 'di'i gzugs brnyan nam rjes su mthun pa'am tshul mthun pa tsam ma lags so//} अस्य मनोदुश्चरितस्य वाग्दुश्चरितस्य च न प्रतिवर्णिकान्यपि न अनुरूपाण्यपि न प्रतिरूपाण्यपि भवन्ति अ. सा.१६१ख/९१; सरूपः — {'di ltar/rab} {rib can shes rtogs bya ba/} /{skra sogs bden min sngon chad ni/} /{de bzhin nyid du dmigs pa'i phyir/} /{yang na tshul mthun phyir 'dra yin//} असत्यास्तिमिरज्ञानगम्याः केशादयः पुरा । एवमेवोपलब्धत्वाद् सदृशा वा सरूपतः ।। प्र. अ.१७५ख/१९०.
- tshul dang 'thun pa
- = {tshul dang mthun pa/}
- tshul dang 'dra
- = {tshul dang 'dra ba/}
- tshul dang 'dra ba
- • वि. अनुरूपः— {tshul dang 'dra ba'i gzungs} ({dbyangs}?){dang} अनुरूपस्वरस्य ग.व्यू.२६९क/३४८ • सं. १. सारूप्यम् — {mtshan ma gang yin pa don gang yin pa de gnyis ni tshul 'dra ba'i phyir gcig rtogs pas kyang gzhan la 'jug pa yin} यन्निमित्तं यश्चार्थस्तयोः सारूप्यादेकप्रतिपादनेऽप्यन्यत्र वृत्तिः प्र.अ. १७८क/१९२ । २. तुल्यवार्त्ता — {gang na ming gi tshogs yod pa de nyid na tshig dang yi ge'i tshogs kyang yod de zhes bya bar tshul 'dra bas ming gi tshogs med bar brjod pas tshig dang yi ge'i tshogs kyang med par grub pa yin no//} यत्र च नामकायाः तत्रैव पदव्यञ्जनकाया इति तुल्यवार्त्ता । नामकायाभाववचनेन पदव्यञ्जनकायाभावसिद्धिः अभि.स्फु.२७६ख/११०४.
- tshul dang 'dra ba'i dbyangs
- द्र. — {tshul dang 'dra ba'i gzungs/}
- tshul dang 'dra ba'i gzungs
- ना. अनुरूपस्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{tshul dang 'dra ba'i gzungs} ({dbyangs}?){dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनुरूपस्वरस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
- tshul dang ldan
- = {tshul dang ldan pa/}
- tshul dang ldan pa
- वि. नययुक्तः — {rdul med cing rdul dang bral ba'i tshul dang ldan pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अरजोविरजोनययुक्तो नाम समाधिः म.व्यु.६१६ (१५क); वृत्तस्थः — {dge slong gis 'byed kyi khyim pa yang ma yin la}…{tshul dang ldan pas 'byed kyi tshul nyams pas ni ma yin te/} {de'i tshig mi btsun pa'i phyir ro//} भिक्षुर्भिनत्ति, न गृही…वृत्तस्थो न भिन्नवृत्तः, तस्यानादेयवाक्यत्वात् अभि.भा.२१६ख/७२७; वृत्ती — {dge slong lta spyad tshul ldan pas/} /{'byed do//} भिक्षुर्दृक्चरितो वृत्ती भिनत्ति अभि.को.१४ख/४.१००.
- tshul dang mi mthun pa
- वि. अप्रतिरूपः — {gso ba'i phyir nub mo za ba ni tshul dang mi mthun pa ma yin no//} न रात्रिरभ्यवहारे विचिकित्सायामप्रतिरूपा वि.सू.७७क/९४.
- tshul dang mi tshul ba
- नयानयम् — {sems can thams cad yongs su smin par byed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin/} {tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} सर्वसत्त्वपरिपाचनवीर्यश्च नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०८क/२५.
- tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i btson 'grus dang ldan pa
- वि. नयानयविभक्तवीर्यः — {sems can thams cad yongs su smin par byed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin/} {tshul dang mi tshul ba bye brag phyed pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin te} सर्वसत्त्वपरिपाचनवीर्यश्च नयानयविभक्तवीर्यश्च भवति द.भू.२०८क/२५.
- tshul dang tshul min
- नयानयम्— {tshul dang tshul min mkhas pa'i thub pa} नयानयविन्मुनिः जा.मा.९४क/१०८.
- tshul dang tshul min mkhas pa
- वि. नयानयवित् — {byams pa'i pha'am 'dul bas mnyes byas bla ma bzhin/} /{tshul dang tshul min mkhas pa'i thub pas smras pa bzhin//} स्निग्धः पिता विनयभक्तिगुणाद् गुरुर्वा यद्वक्तुमर्हति नयानयविन्मुनिर्वा । जा.मा.९४क/१०८.
- tshul dang tshul min mkhyen
- वि. नयानयज्ञः, बुद्धः — {thub pa zhing mkhyen mchog dang mchog min mkhyen/} /{tshul dang tshul min mkhyen khyod mgos phyag 'tshal//} क्षेत्रज्ञ मुने परापरज्ञ त्वां वन्दे शिरसा नयानयज्ञ ।। वि.व.१२७क/१.१७.
- tshul du shis pa
- • वि. ललितः — {sems can tshul du shis pa'i gzugs 'di lta bu dang ldan pa 'di su zhig} कोऽयमेवंरूपः सत्त्वो ललितः ल.वि.१४३क/२११; सलीलः — {dge slong dag de nas byang chub sems dpa' nges par byas pa}… {tshul du shis shing rings thabs med par skyil mo krung bshig ste} अथ खलु भिक्षवो बोधिसत्त्वः कृतनिश्चयः… सलीलमविलम्बितं पर्यङ्कादवतीर्य ल. वि.१०४क/१५१; {tshul du shis pa'i stabs} सलीलगतिः ल.वि.१३४क/१९९; प्रासादिकः म.व्यु.२४०४ (४६क) • सं. सुखितम् — {btsun mo'i 'khor}…{dgod pa dang 'jo ba dang rtse ba dang dga' ba dang tshul du shis pa dang spyod pa mdzes pa 'di dang ni ldan la} अन्तःपुरं…हास्यलास्यक्रीडितरमितसुखिल (त पा.भे.)मधुरोपचारम् ल.वि. १०५ख/१५२.
- tshul du shis pa'i stabs
- पा. सलीलगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}… {tshul du shis pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…सलीलगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
- tshul 'dra
- = {tshul dang 'dra ba/}
- tshul 'dra ba
- = {tshul dang 'dra ba/}
- tshul ldan
- = {tshul dang ldan pa/}
- tshul ldan pa
- = {tshul dang ldan pa/}
- tshul gnas
- वि. वृत्तस्थः — {tshul gnas thos dang bsam ldan po/} /{bsgom pa la ni rab tu sbyor ro//} वृत्तस्थः श्रुतचिन्तावान् भावनायां प्रयुज्यते अभि.स्फु.१७४ख/९२२.
- tshul byad
- कल्पः — {sdig sdig lta bu'i mtshan nyid can dang gling gzhan nas skyes pa'i tshul byad mi 'dra ba gnyis kyang ngo //} पापलक्षणभिन्नकल्पद्वीपान्तरयोः वि.सू.१२क/१३.
- tshul ma skyes
- वि. अयोनिजः — {mi shes pa dang sred pa las/} /{rnam shes la sogs tshul ma skyes//} अज्ञानं तृष्णा कर्म च विज्ञानाद्या अयोनिजाः । ल.अ.१८३ख/१५१.
- tshul ma yin
- = {tshul min/}
- tshul ma yin pa
- = {tshul min/}
- tshul mi sdug par 'dug pa
- वि. विसंस्थितः म.व्यु.६६६९ (९५ख).
- tshul mi shes pa
- वि. अनार्यज्ञः — {tshul mi shes pa g}.{yon dang ldan pa brgya stong du ma rab tu gdul bar bya ba'i phyir btson rar btsud par gyur to//} अनार्यज्ञानामपराधिनामनेकानि शतसहस्राणि चारके प्रक्षिप्तान्यभूवन् दमनार्थाय ग.व्यू.१९१क/२७३.
- tshul min
- अनयः — {tshul ma yin pas sdug bsngal bar gyur ta re} मा अनयेन व्यसनमापत्स्यसे वि.व.२०१क/१. ७५; {de rnams gtum pa/} {gzu lums can/} {rtsub pa yin pas tshul ma yin pas yul mi rnams la gnod pa byed par 'gyur ro//} एते चण्डा रभसाः कर्कशा जनपदाननयेन व्यसनमापादयिष्यन्ति वि.व.१९८क/१.७१; अन्यायः — {tshul min dag la mngon zhen pa'i/} /{bag med rnams la bya min ci//} अन्यायाभिनिविष्टानां किमकार्यं प्रमादिनाम् ।। अ.क.७६क/६२.२५; अपनयः — {de ltar 'bad pa de yi lan/} /{'di lta bu yi phan gdags sam/} /{bdag la phan pa'ang ma mthong na/} /{tshul min mthong bar ga la 'gyur//} परिश्रमस्य तस्येयमीदृशी प्रत्युपक्रिया । आत्मनोऽपि न दृष्टोऽयं हितस्यापनयः कथम् ।। जा.मा.१५५क/१७८; अविनयः — {'bangs la phan phyir tshul min byed pa'i mi rnams ni/} /{phyugs su bsgyur pa stong gis mchod sbyin mdzad par bzhed//} अविनयनिरतैः प्रजाहितार्थं नरपशुभिस्तु सहस्रशो यियक्षुः ।। जा.मा.६३क/७३.
- tshul mdzes
- वि. स्वाकारः — {bcom ldan 'das khyod kyi sems can rnams tshul mdzes lags sam/} {legs par go ba lags sam/} {gdul sla ba lags sam/} {rnam par sbyang sla ba lags sam} कच्चिद् भगवन् सत्त्वाः स्वाकाराः सुविज्ञापकाः सुविनेयाः सुविशोधकाः स.पु. ११२ख/१८१.
- tshul 'dzin pa
- बुध्नः — {gang gi phyir du ma'i mtshan nyid mi mthun pa dri la sogs pa'i yon tan las tshul 'dzin pa la sogs pa'i yan lag can gcig tu 'dus pa'i dngos po skye ba yin no//} यस्मादनेकविध (वि भो.पा.)लक्षणैर्गन्धादिभिर्गुणैर्बुध्नादिभिश्चावयवैः सम्बद्ध एको भाव उपपद्यते वा.टी.११०क/७८.
- tshul bzhin du bstan
- = {tshul bzhin du bstan pa/}
- tshul bzhin du bstan pa
- नयोपदेशः — {bya ba rnams la ji lta ba bzhin du sdug bsngal ba rnams dang tshul bzhin du bstan pa dang 'jigs pa'i skyabs bya ba dang}…{rdzu 'phrul gyis skrag par bya ba dang 'dun par bya ba la yang de dang 'dra bar sbyar bar bya'o//} यथा कृत्येषु एवं दुःखेषु नयोपदेशे भयपरित्राणे…ऋद्ध्या चोत्त्रासनावर्जने । पेयालम् बो.भू.७९क/१०१.
- tshul bzhin ma yin pa
- अव्य. अयोनिशः — {tshul bzhin ma yin pa'i dug thams cad 'byang bar byed pas sngags dang gzungs lta bu'o//} मन्त्रधारणीभूतं सर्वायोनिशोविषपर्यादानतया ग.व्यू.३११क/३९७; {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa} अयोनिशोमनस्कारः ग.व्यू.३१०ख/३९७; {tshul bzhin ma yin pa mang du yid la byed pa'i gang zag} अयोनिशोमनस्कारबहुलस्य पुंसः त.प.९६क/६४४; द्र.— {las dang nyon mongs tshul bzhin min/} /{yid la byed la rtag tu gnas//} कर्मक्लेशाः सदाऽयोनिमनस्कारप्रतिष्ठिताः ।। र.वि.९७ख/४२.
- tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa
- अयोनिशोमनस्कारः — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa 'gebs pas go cha lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…वर्मभूतमयोनिशोमनस्कारसञ्छादनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; {tshul bzhin ma yin yid byed pa'i/} /{dbang gyur stobs ni ji lta bar/} /{bde dang sdug bsngal sogs 'byung ste//} सुखदुःखादिसम्भवाः… अयोनिशोमनस्कारविधेयानां यथाबलम् ।। त.स.७१ख/६६७; {tshul bzhin ma yin yid byed ni/} /{rlung gi khams dang 'dra bar blta//} अयोनिशोमनस्कारो विज्ञेयो वायुधातुवत् । र.वि.९७ख/४३; अयोनिशोमनसिकारः — {rnam par rtog pa las dang nyon mongs pa kun 'byung ba'i rgyu tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa la brjod do//} विकल्प उच्यते कर्मक्लेशसमुदयहेतुरयोनिशोमनसिकारः र.व्या.८०ख/१२; {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa la gzhol ba} अयोनिशोमनसिकारप्रसृताः द.भू. २१९ख/३१; {gang thos pa de yang tshul bzhin yid la bya'i/} {tshul bzhin ma yin par ni ma yin no zhes tshul bzhin ma yin par yid la byed pa'i nyes dmigs kyi tshigs su bcad pa} यदपि च श्रुतं तद्योनिशो मनसि कर्तव्यं नायोनिश इत्ययोनिशोमनसिकारादीनवे श्लोकः सू. व्या.१३४क/७; अयोनिशोमनस्क्रिया — {mos pa'i bar du gcod pa la tshigs su bcad pa gsum mo//}…{grogs ngan dge ba zhan pa dang /} /{tshul bzhin ma yin yid la byed//} अधिमुक्तिपरिपन्थे त्रयः श्लोकाः…कुमित्रं शुभदौर्बल्यमयोनिशोमनस्क्रिया ।। सू.व्या.१६२ख/५२; अयोनिशो मनसः कृतिः — {tshul bzhin ma yin yid byed ni/} /{sems kyi rang bzhin la gnas te//} चित्तप्रकृतिमालीनायोनिशो मनसः कृतिः । र.वि.९७ख/४३; अयोनिमनस्कारः— {las dang nyon mongs tshul bzhin min/} /{yid la byed la rtag tu gnas//} कर्मक्लेशाः सदाऽयोनिमनस्कारप्रतिष्ठिताः ।। र.वि.९७ख/४२.
- tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa la gzhol ba
- वि. अयोनिशोमनसिकारप्रसृतः — {byis pa'i blo can bdag tu mngon par zhen pa}… {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa la gzhol} बालबुद्धय आत्माभिनिविष्टाः… अयोनिशोमनसिकारप्रसृताः द.भू.२१९ख/३१.
- tshul bzhin ma yin pa'i rnam par rtog pa
- अयोनिशोविकल्पः — {don med na yang tshul bzhin ma yin pa'i rnam par rtog pa mngon sum du gyur pa las skye ba yin no//} विनाऽपि चार्थेनायोनिशोविकल्पसम्मुखीभावे सत्युत्पद्यन्ते त.प.२९५क/१०५३.
- tshul bzhin ma yin pa'i sbyor ba
- अयोनिशः प्रयोगः लो. को.१९४४.
- tshul bzhin ma yin pa'i sems dang ldan pa
- वि. अयोनिश्चित्तः — {'di mi nus te/} {'dod pa'i khol po}…{tshul bzhin ma yin pa'i sems dang ldan pa} नेदं शक्यं कामदासेन…अयोनिशश्चित्तेन रा.प.२५०ख/१५२.
- tshul bzhin ma yin par byed pa
- दौःशील्यम्— {tshul bzhin ma yin par byed pa la dga' ba ni btang} त्यक्तदौःशील्यानुरागाः जा.मा.६३ख/७३; द्र. {tshul bzhin mi byed pa/}
- tshul bzhin ma yin par yid la byed pa
- = {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa/}
- tshul bzhin ma yin yid byed
- = {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa/}
- tshul bzhin ma yin yid byed pa
- = {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa/}
- tshul bzhin ma yin yid la byed pa
- = {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa/}
- tshul bzhin mi byed
- = {tshul bzhin mi byed pa/} {tshul bzhin mi byed pa} वि. दुःशीलः — {tshul bzhin mi byed skye bo tshol bar gyur/} /{de nas chos las su yang g}.{yos ma gyur//} चकार दुःशीलजनाभिमार्गणामतश्च धर्मान्न चचाल कश्चन ।। जा.मा.६४क/७३; द्र. {tshul bzhin ma yin par byed pa/}
- tshul bzhin min
- = {tshul bzhin ma yin pa/}
- tshul bzhin yid la byed pa
- योनिशोमनस्कारः — {de la ltos pa'i rigs pa ni theg pa gsum char la tshul bzhin yid la byed pa ste} तत्रापेक्षायुक्तिस्त्रिष्वपि यानेषु योनिशोमनस्कारः सू.व्या.२४५क/१६१; {gsum pa 'dis ni bdag nyid kyi yang dag pa'i smon lam tshul bzhin yid la byed pas bsdus pa ston te} अनेन तृतीयेन योनिशोमनस्कारसंगृहीतामात्मनः सम्यक्प्रणिधानतां दर्शयति सू.व्या.१८७ख/८४; योनिशोमनसिकारः — {rgyan rnam pa sna tshogs la yang bltas nas tshul bzhin yid la byed pa skyes te} विचित्रं चालङ्कारमभिवीक्ष्य योनिशोमनसिकार उत्पन्नः अ.श.२४४ख/२२४.
- tshul bzhin len pa
- प्रतिग्रहः मि.को.२९क ।
- tshul bzang
- १. सन्नयः — {mtshungs med chos la snang bar gyur pa ste/} /{mun sel tshul bzang ston par rab mdzad pa//} आलोकभूतं तमतुल्यधर्मं तमोनुदं सन्नयवेदितारम् । ल.वि.३क/३; सुनीतिः — {de ltar rgyal po'i tshul bzang yon tan gzhis/} /{skye bo ma lus legs par spyod gyur pas//} इति नृपस्य सुनीतिगुणाश्रयात्सुचरिताभिमुखे निखिले जने । जा.मा.६४ख/७४; सुविधिः — {tshul bzang spyad pa ni de dang mthun pa'i las} (?{lam} ){spyad pa'o//} तदनुरूप मार्गचरणं सुविधिचरणम् सू.व्या. १५८क/४५ । २. = {tshul bzang nyid} सौजन्यम्— {khyod kyi lus ni yon tan rgyan dang ldan/} /{tshul bzang yongs su rdzogs pa bdud rtsi'i gter//} इदं गुणालङ्करणं वपुस्ते सम्पूर्णसौजन्यसुधानिधानम् । अ.क.३०७क/१०८.१४१; {kyi hud tshul bzang gter dag khyod dang bral bas 'gro ba dag ni mun par gyur//} हा सौजन्यनिधे त्वया विरहितं जातान्धकारं जगत् अ.क.३१०ख/१०८.१७४.
- tshul bzang po
- = {tshul bzang /}
- tshul la mkhas pa
- = {tshul mkhas/}
- tshul las nyams
- वि. भिन्नवृत्तः — {dge slong tshul las nyams rnams kyi/} /{mi snyan pa dag rtogs nas kyang //} भिक्षूणां भिन्नवृत्तानां परिवादं निशम्य च । शि.स. ३२क/३०; भ्रष्टाधिकारः — {kye ma'o 'jig rten skyong ba tshul las nyams/} /{gang dag phongs pa legs par mi skyong ba/} /{'on te med dam shi bar gyur tam ci//} भ्रष्टाधिकारा बत लोकपाला न सन्ति वा मृत्युवशं गता वा । न त्रातुमार्तानिति ये सयत्नाः जा.मा.११२ख/१३०.
- tshul las nyams pa
- = {tshul las nyams/}
- tshul legs par shes pa
- वि. सुविधिज्ञः — {rigs kyi bu dper na 'di lta ste/} {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa} तद्यथा कुलपुत्र कुशलो मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः र.व्या.७६ख/५; {sems can thams cad kyi bsam pa'i tshul legs par shes pa} सर्वसत्त्वाशयसुविधिज्ञः र.वि.७५ख/४.
- tshul shing
- शलाका — {gal te ma song na bdag gi tshul shing yang phyung bar 'gyur} सचेन्न गमिष्यामि स्थानमेतद् विद्यते यच्छलाका मे पातयिष्यन्ति वि.व.११९ख/२. ९९; {khyod kyis kyang chos kyi tshul shing longs shig} त्वमपि धर्मशलाकां गृहाण वि.सू.९१क/१०९; शिलाका — {khyed cag las gang khrims su bca' ba 'di dang 'dis dbyar gnas par dam bca' bar spro ba de ni tshul shing longs shig} यो युष्माकमुत्सहतेऽनेन चानेन च क्रियाकारेण वर्षामुपगन्तुं स शिलाकां गृह्णातु वि.व.३३९क/२.१४०.
- tshul shing brim pa
- शलाकाचारणम् — {der khyed cag gis tshogs pa bya'o zhes dge 'dun la brjod par bya ba dang gaN+DA'i brdung ba dang tshul shing brim pa dang bgrang ba dang so so'i skal ba brim pa'o//} तत्र युष्माभिः सन्निपतितव्यमित्यारोचनं सङ्घे, गण्ड्या कोटनम्, शलाकाचारणम्, गणनम्, प्रत्यंशप्रवारणम् वि.सू.६७ख/८४.
- tshul shing brims
- क्रि. शिलाकां चारय — {kun dga' bo song la/} {dge slong rnams la tshul shing brims} गच्छाऽऽनन्द भिक्षूणां शिलाकां चारय वि.व.१३६ख/१.२५.
- tshul shin tu phra ba
- सूक्ष्मनयः — {tshul shin tu phra bas stobs bcu khongs su chud pa} सूक्ष्मनयदशबलान्तर्गतेन ग. व्यू.३०६ख/२९.
- tshul shin tu phra bas stobs bcu khongs su chud pa
- पा. सूक्ष्मनयदशबलान्तर्गतः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin tshul shin tu phra bas stobs bcu khongs su chud pa} सूक्ष्मनयदशबलान्तर्गतेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
- tshul shes
- वि. विधिज्ञः — {de dag bden dang nges tshig tshul shes te//} ते यथसत्य निरुक्तिविधिज्ञाः शि.स.१७८ख/१७७; द्र. {tshul legs par shes pa/}
- tshul shes pa
- = {tshul shes/}
- tshul gsum
- = {tshul gsum pa/}
- tshul gsum nyid
- = {tshul gsum pa nyid/}
- tshul gsum pa
- • वि. त्रिरूपम् — {rigs pa ni tshul gsum pa'i rtags kyi mtshan nyid rigs pa ste} न्यायः त्रिरूपलिङ्गलक्षणा युक्तिः वा.टी.५१क/३; {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति त.प. २३४क/९३८; • सं. त्रैरूप्यम्— {rjes su 'gro ba dang ldog pa dag gis shes pa skyed par byed pa nyid tshul gsum pa'i rjes su dpag pa la sogs pa tshad ma nyid du skyed par byed par mthong bas} अन्वयव्यतिरेकाभ्यां तु विज्ञानोत्पादकमेव त्रैरूप्यमनुमानादौ प्रामाण्योत्पादकं दृष्टमिति त.प.२५५क/९८३.
- tshul gsum pa nyid
- त्रैरूप्यम् — {'dir tshul gsum pa nyid kyang rjes su dpag pa'i rgyu ma yin te/} {rjes su dpag pa ma yin par yang yod pa'i phyir tshul gnyis pa bzhin no//} न च त्रैरूप्यमनुमितिकारणम्; अ(न)नुमानेऽपि भावाद्, (द्वै)रूप्यवत् त.प.३६क/५२०.
- tshul gsum pa'i rtags
- त्रिरूपलिङ्गम् — {gzhan gyi don ni ji skad du bshad pa'i tshul gsum pa'i rtags gsal bar byed pa ste/} {tshig gi bdag nyid du blta bar bya'o//} परार्थं तु यथोक्तत्रिरूपलिङ्गप्रकाशकवचनात्मकं द्रष्टव्यम् त.प.२४क/४९५; म.व्यु.४४४१ (६९ख).
- tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can
- वि. त्रिरूपलिङ्गहेतुकम् — {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति त.प.२३४क/९३८.
- tshul gsum pa'i rtags kyis bskyed pa
- वि. त्रिरूपलिङ्गजन्यम्— {tshul gsum pa'i rtags kyis bskyed pa'i shes pa yang mi slu ba yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} संवादि च त्रिरूपलिङ्गजन्यं ज्ञानमिति स्वभावहेतुः त.प.३८क/५२४.
- tshul gsum pa'i rtags las byung ba
- वि. त्रिरूपलिङ्गजम् — {log pa'i shes pa bzhin du 'di'i bskyed par bya ba ste tshul gsum pa'i rtags las byung ba yin no//} मिथ्याज्ञानमेतज्जन्यं त्रिरूपलिङ्गजमिति त.प.३६क/५२०.
- tshe
- • सं. १. = {dus} कालः — {bud med mthong ba'i tshe 'khrul pa tsam yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go//} स्त्रीदर्शनकाले भ्रान्तिमात्रत्वादित्यभिप्रायः अभि.स्फु.१०१क/७८०; समयः — {gang gi tshe sems zhum pa ste/} {le lo dang mtshungs par ldan pa} यस्मिन् समये चित्तं लीनं कौसीद्यसम्प्रयुक्तम् अभि.स्फु.२४८क/१०५१; क्षणः— {de skyes tshe na} तस्य जन्मक्षणे अ.क.२५९क/९४.३; वेला— {de nas tshong dpon gyi bu khye'u chu 'bebs kyis de'i tshe rdzing der rkang pa gnyi ga'i pus mo nub tsam du 'bogs te} अथ खलु पुनर्जलवाहनः श्रेष्ठिपुत्रस्तस्यां वेलायामुभौ पादौ जानुमात्रं तत्र पुष्करिण्यां प्रवेश्य सु.प्र. ५१क/१०१; अवस्था — {'byung ba thams cad las gyur pa yang yod de/} {sa rdog de nyid gsher ba dang dro ba dang 'dril zhing 'gro ba'i tshe'o//} अस्ति सर्वभूतिकः, स एवार्द्र उष्णश्च मृत्पिण्डो गमनावस्थायाम् अभि.स. भा.३८क/५३ । २. = {tshe lo} आयुः — {stong phrag bzhi bcu dag dang ni/} /{brgya phrag dag gi lo rnams kyang /} /{lus can rnams kyi tsher gyur pa/} /{de dus rtsod la sdang ba byung //} चत्वारिंशत्सहस्राणि वत्सराणां शतानि च । बभूव देहिनामायुस्तस्य काले कलिद्विषः ।। अ.क.४८क/५. १२; आयुष्यम् — {mi rnams tshe ni de bzhin du/} /{lo brgya dag tu bsgrags pa yin//} मानुषाणां तथाऽऽयुष्यं शतवर्षाणि कीर्तिताः ।। म.मू.१९८ख/२१३; वयः — {tshe la'ang mi lta khyim la dga' bar gyur//} वयोऽप्यपश्यन् रमतां स गेहे जा.मा.१०१ख/११७ । ३. जन्म — {tshe 'di nyid la skyes pa dang bud med kyi dbang po gyur na} इहैव जन्मनि स्त्रीपुरुषेन्द्रियपरावृत्तौ अभि.स्फु.१७२क/९१६; {tshe snga ma} पूर्वजन्म अभि.स्फु.९३ख/७७०; {tshe 'di'am tshe gzhan la} इह जन्मान्तरे वा बो.अ.१६ख/६.५४; जीवितम् — {dge slong dag mi rnams ni tshe thung ba tshe phyi mar 'gro dgos pa yin pas dge ba spyad par bya ste} अल्पकं भिक्षवे मनुष्याणां जीवितम्, गमनीयः सम्परायः, चरितव्यं कुशलम् अभि.स्फु.११०क/७९८ ४. दाच्प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {thams cad kyi tshe} सर्वदा र.वि. ११२क/७३ • पा. = {srog} आयुः, प्राणः — {tshe zhes bya ba ni 'jig rten pa rnams srog zer ro//} आयुरिति लोके प्राणा उच्यन्ते न्या.टी.७३क/१९१; {de ni rnam par shes pa dang dbang po dang tshe 'gags pa'i mtshan nyid la 'chi ba yin par khas len pa'i phyir ro//} विज्ञानेन्द्रियायुर्निरोधलक्षणस्य मरणस्यानेनाभ्युपगमात् न्या.बि. २३५क/१९०.
- tshe ni 'di tsam zhig thub
- एवंदीर्घायुः — {tshe ni 'di tsam zhig thub/} {yun ni ji srid cig gnas/} {tshe'i mtha' ni 'di tsam zhig go//} एवंदीर्घायुरेवंचिरस्थितिक एवमायुःपर्यन्तः अभि.भा.८६क/१२०२.
- tshe skabs
- समयः म.व्यु.८२१८ (११४ख).
- tshe snga ma
- पूर्वजन्म — {gang dag tshe snga ma mthong ba'i rjes su 'brangs te de lta bu'i lta ba skyes pa/} {de dag ni sngon gyi mtha' la rtog pa yin no//} पूर्वजन्मदर्शनानुसारेण य एवमुत्पन्नदृष्टिकाः, ते पूर्वान्तकल्पकाः अभि.स्फु.९३ख/७७०.
- tshe sngon ma
- = {tshe snga ma/}
- tshe mchog
- आयुरग्र्यम् — {dag pa'i zhing dang phun sum tshogs 'khor dang /} /{tshe mchog dang ni}…/{byang chub spyod pa dri med bshad du gsol//} क्षेत्रशुद्धिपरिवारसम्पदं आयुरग्र्यमथ…बोधिचर्याममलां प्रकाशय ।। रा.प.२३१ख/१२४.
- tshe brjes
- वि. परिवृत्तजन्मा — {tshe brjes su zin kyang}… {byang chub sems dpas byang chub sems dpa'i tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blangs pa spong bar mi 'gyur ro//} न च परिवृत्तजन्माऽपि बोधिसत्त्वः बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानं विजहाति बो.भू.८६क/१०९; जातिव्यतिवृत्तः म.व्यु.२९८० (५३ख).
- tshe brjes pa
- = {tshe brjes/}
- tshe gtong ba
- आयुरुत्सर्गः — {tshe gtong ba la sogs pa byed pa'o zhes bya ba ni} आयुरुत्सर्गादीनीति अभि.स्फु.३०८क/११७९; आयुषा उत्सर्गः — {tshe gtong ba yang de dang 'dra'o//} तथा आयुषा उत्सर्गः अभि.स्फु.३०८क/११७९; द्र. {tshe 'dor ba/}
- tshe thung
- = {tshe thung ba/}
- tshe thung ngu
- = {tshe thung ba/}
- tshe thung ba
- • वि. अल्पायुः, ओ षः — {gang gis tshe thung ba'i sems can rnams tshe ring bar 'gyur ba} येनाल्पायुषाः सत्त्वा दीर्घायुषा भवन्ति स.दु.१२२ख/२१४; परीत्तायुः, ओ षः — {de dag mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su 'dzin pa'i rgyus tshe thung ba}… {gyur} ते दशाकुशलकर्मपथसमादानहेतोः परीत्तायुषोऽभूवन् ग.व्यू.१६६ख/२५०; अल्पायुष्कः — {de yang tshe thung ste shi nas sum cu rtsa gsum pa'i lha yi yul bzang por skyes so//} स चाल्पायुष्कः कालं कृत्वा प्रणीतेषु देवेषु त्रायस्त्रिंशेषूपपन्नः अ.श.१४१ख/१३१; अल्पजीवी — {tshe ring tshe thung gnyi ga yang /} /{'chi ba'i dus su de 'drar zad//} सैवोपमा मृत्युकाले चिरजीव्यल्पजीविनोः ।। बो.अ. १६ख/६.५८ • सं. अल्पायुष्कता — {srog gcod pas}… {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {tshe thung ba dang nad mang ba'o//} प्राणातिपातः…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति… अल्पायुष्कतां च बहुग्लान्यतां च द.भू.१९०क/१७.
- tshe dang ldan pa
- • वि. आयुष्मान् — {tshangs pa chen po des bdag nyid log par kun du ston pas tshe dang ldan pa rta thul la 'drid par zhugs te} वितथस्यात्मनः सन्दर्शनतया महाब्रह्मा आयुष्मन्तमश्वजितं वञ्चयितुं प्रवृत्तः अभि.स्फु.१३६ख/८४७; {yun ring 'tsho dang tshe ldan no//} जैवातृकः स्यादायुष्मान् अ.को.२०६क/३.१.६; दीर्घमायुरस्यास्तीति आयुष्मान् अ.वि.३.१.६ • पा. (ज्यो.) आयुष्मान्, योगविशेषः — {sel ba dang mdza' ba dang tshe dang ldan pa dang}…{tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः प्रीतिः आयुष्मान्… ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६.
- tshe dang bsod nams dang ye shes kyi tshogs dpag tu med pa gzi brjid kyi rgyal po
- ना. अपरिमितायुःपुण्यज्ञानसम्भारतेजोराजः, तथागतः — {dkyil 'khor rtsibs bzhi par byas la/} {de'i dbus su de bzhin gshegs pa tshe dang bsod nams dang ye shes kyi tshogs dpag tu med pa gzi brjid kyi rgyal po zhes bya ba bzhag ste} मण्डलं चतुरारं कृत्वा मध्ये निवेशयेदपरिमितायुःपुण्यज्ञानसम्भारतेजोराजं नाम तथागतम् स.दु.१२२ख/२१४.
- tshe de nyid las yongs su mya ngan las 'da' bar 'gyur ba
- वि. तज्जन्मपरिनिर्वायी लो.को.१९४७.
- tshe 'das
- = {tshe 'das pa/}
- tshe 'das pa
- • सं. = {'chi ba} कालक्रिया, मृत्युः — {de pha ma gnyis tshe 'das pas snying mi dga' bar gyur to//} स मातापित्रोः कालक्रियया संविग्नहृदयः जा.मा.९५ख/११० • वि. प्रमीतः, मृतः — परासुप्राप्तपञ्चत्वपरेतप्रेतसंस्थिताः । मृतप्रमीतौ त्रिष्वेते अ.को.१९४क/२.८.११७; प्रमीयते स्म प्रमीतः । मीङ् हिंसायाम् अ.वि.२.८.११७.
- tshe 'di
- • अव्य. = {tshe 'di la} इह — {des ni tshe 'di'am tshe gzhan la/} /{bdag la za bar mi byed na//} स मां किं भक्षयिष्यति । इह जन्मान्तरे वाऽपि बो.अ.१६ख/६.५४ • वि. = {tshe 'di'i} ऐहिकः — {mig sogs med pas de ni tshe 'di min//} न चैहिकोऽसौ नयनाद्यभावात् जा.मा. १७४ख/२०२ • सं. दृष्टधर्मः — {ji ltar yongs su smin par byed ce na/} {tshe 'di dang tshe phyi ma la phan 'dogs pas te} कथं परिपाचयति? दृष्टधर्मसम्परायानुग्रहेण सू. व्या.१५१क/३४.
- tshe 'di la
- इह — {byang chub sems dpa'i bdag dang gzhan gyi don tshe 'di la phan pa la/} {tshe gzhan na de lta bu ma yin pa yang yod} अस्ति बोधिसत्त्वस्य स्वपरार्थ इह हितो नामुत्र बो.भू.१३ख/१७; इह जन्म म.व्यु.२९७७ (५३ख); इहत्य — {dang por byung ba 'dod chags la sogs pa rnams ni tshe 'di la goms pa sngon du 'gro ba can nyid du ma mthong la} न ह्याद्यभाविनां रागादीनामिहत्याभ्यासपूर्वत्वं दृष्टम् त.प.१०९ख/६६९.
- tshe 'di'i
- इहत्यः — {de phyir rigs mthun goms nus las/} /{dmigs pa med pa nyid du ni/} /{tshe 'di'i 'dod chags sogs 'byung ste/} /{chags sogs nyid phyir phyi ma bzhin//} तदनालम्बना एव सदृशाभ्यासशक्तितः । इहत्या अपि वर्तन्ते रागादित्वाद् यथोत्तरे ।। त.स. ७१क/६६७; ऐहिकः — {tshe 'di'i rnam par shes pa skye ba gzhan du 'jug pa'i shes pa de'i khyad par gang yin pa de'i rjes su byed pa yin te} तस्य जन्मान्तरवर्तिनो ज्ञानस्य यो विशेषस्तमनुकुर्वन्त्यैहिकानि ज्ञानानि त.प.१०६क/६६३; दृष्टधार्मिकः — {tshe 'di'i don chung ngu zhig tu 'gyur la/} {gzhi des yid mi bde ba chen por 'gyur na nyes pa med do//} अनापत्तिर्यत् परीत्तमर्थं दृष्टधार्मिकं पश्येत् प्रभूतञ्च तन्निदानं दौर्मनस्यम् बो.भू.९२क/११७; अयम् {skye mche+ed lnga'i mtshan nyid kyi rgyun tshe 'di'i lus dang phyi ma'i lus zhes bya ba 'di'i gnas skabs tha dad pa nyid yin te} पञ्चायतनलक्षणो देहसन्तानस्यावस्थाभेद एवायमामुत्रिको देहः त.प. १०३ख/६५६.
- tshe 'di dang skye ba dang rgyud gzhan du tshor bar 'gyur ba
- दृष्टधर्मोपपद्यापरपर्यायवेदनीयता — {tshe 'di dang skye ba dang rgyud gzhan du tshor bar 'gyur ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} दृष्टधर्मोपपद्यापरपर्यायवेदनीयतां च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू. २५२ख/४९.
- tshe 'di pa
- • वि. ऐहजन्मिकः — {tshe 'di pa'i dro bar gyur pa la sogs pa'am tshe pha rol po'i spong ba'i lam mam/} {'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa'i lam gzhan gyis slob pa'i gnas skabs na bsgoms pa'i phyir ro//} ऐहजन्मिकेनोष्मगतादिना पारजन्मिकेन वा प्रहाणमार्गेणान्येन वा लौकिकेन मार्गेण लोकोत्तरेण शैक्षावस्थायां भावितत्वात् अभि.स्फु.२१६क/९९३ • पा. ऐहिकः १. स्वपरार्थभेदः — {mdor bsdu na bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcur rig par bya'o//} {'ba' zhig dang}…{phan pa'i rgyu dang}…{tshe 'di pa dang tshe rabs gzhan pa dang gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//} समासतो दशविधः स्वपरार्थो वेदितव्यः । केवलः…हितान्वयः…ऐहिकः आमुत्रिकः आत्यन्तिकः अनात्यन्तिकश्च बो.भू.१२ख/१५ । २. हितान्वयस्वपरार्थभेदः — {bdag dang gzhan gyi don phan pa'i rgyu}… {rnam pa lnga yod par rig par bya ste/} {kha na ma tho ba med pa'i mtshan nyid dang phan 'dogs pa'i mtshan nyid dang tshe 'di pa dang tshe gzhan pa dang /} {zhi bar byed pa'o//} हितान्वयः स्वपरार्थः…पञ्चाकारो वेदितव्यः । अनवद्यलक्षणः अनुग्राहकलक्षणः ऐहिकः आमुत्रिकः औपशमिकश्च बो.भू.१३ख/१६.
- tshe 'di la bde bar gnas pa
- • सं. दृष्टधर्मसुखविहारः — {blo gros chen po ting nge 'dzin gyi bde ba dang snyoms par 'jug pa rnams ni tshe 'di la bde bar gnas pa'i dngos pos 'phags pa rnams kyi dge ba zag pa med pa zhes bya'o//} समाधिसुखसमापत्तयो महामते दृष्टधर्मसुखविहारभावेन आर्याणां कुशलानास्रवा इत्युच्यन्ते ल.अ.१४९क/९५ • वि. दृष्टधर्मसुखविहारी — {tshe 'di la bde bar gnas pa dag mngon par rtogs pa'i chos shes pa'i bzod pas de rtogs par byed de} दृष्टधर्मसुखविहारिणस्तमागच्छन्त्यभिसमयधर्मज्ञानक्षान्त्या ल.अ.१५२क/९८.
- tshe 'di la bde bar gnas pa'i mchog thob pa
- वि. परमदृष्टधर्मसुखविहारप्राप्तः लो.को.१९४८.
- tshe 'di la bde bar spyod pa
- दृष्टधर्मसुखविहारः — {rnal 'byor can brtson pa mi 'dor ba rnams} ({'phags pa} ) {bdag gi so so rang gis rig pa tshe 'di la bde bar spyod pas gnas so//} स्वप्रत्यात्मार्यगतिदृष्टधर्मसुखविहारेण च विहरन्ति योगिनोऽनिक्षिप्तधुराः ल.अ. १४३ख/९०.
- tshe 'dor ba
- आयुरुत्सर्गः — {'di ltar rab kyi mtha' pa'i bsam gtan bzhi pa thob pa ni tshe 'dor ba la dbang la} यत्प्रान्तकोटिकचतुर्थध्यानलाभिन आयुरुत्सर्गवशित्वम् अभि.स्फु.१८९ख/९४९; द्र. {tshe gtong ba/}
- tshe ldan
- = {tshe dang ldan pa/}
- tshe dpag tu med pa
- = {tshe dpag med/}
- tshe dpag tu med pa ye shes rnam par nges pa'i rgyal po
- ना. अमितायुर्ज्ञानविनिश्चयराजः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa tshe dpag tu med pa ye shes rnam par nges pa'i rgyal po zhes bya ba} अमितायुर्ज्ञानविनिश्चयराजो नाम तथागतः म.मू.९२ख/५.
- tshe dpag tu med pa'i rdo rje 'od byed pa
- पा. अमितायुर्वज्रप्रभाकरी, समाधिविशेषः — {de nas slar yang bcom ldan 'das kyis tshe dpag tu med pa'i rdo rje 'od byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas} अथ खलु भगवान् पुनरप्यमितायुर्वज्रप्रभाकरीं नाम समाधिं समापद्य स.दु.११४ख/१८८.
- tshe dpag med
- • वि. अमितायुः — {de'i tshe de'i dus na sems can rnams kyang tshe dpag tu med par gyur te} तेन च कालेन तेन समयेन अमितायुषः सत्त्वा अभूवन् ग.व्यू.१२०क/२०८ • ना. अमितायुः, तथागतः — {'jig rten gyi khams bde ba can zhes bya ba yod de/} {de na de bzhin gshegs pa}…{tshe dpag med ces bya ba} सुखावती नाम लोकधातुः । तत्र अमितायुर्नाम तथागतः सु.व्यू.१९६क/२५४; अपरिमितायुः — {tshe dpag med la bstod pa} अपरिमितायुःस्तोत्रम् क.त.२६९८.
- tshe dpag med dkar po
- ना. सितामितायुः, तथागतः — {tshe dpag med dkar po mi tra'i lugs} मित्रक्रमसितामितायुः लो.को.१९४९.
- tshe dpag med phyag bzhi pa
- ना. चतुर्भुज अमितायुः, तथागतः लो.को.१९४९.
- tshe pha rol po
- वि. पारजन्मिकः — {tshe 'di pa'i dro bar gyur pa la sogs pa'am tshe pha rol po'i spong ba'i lam mam/} {'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa'i lam gzhan gyis slob pa'i gnas skabs na bsgoms pa'i phyir ro//} ऐहजन्मिकेनोष्मगतादिना पारजन्मिकेन वा प्रहाणमार्गेणान्येन वा लौकिकेन मार्गेण लोकोत्तरेण शैक्षावस्थायां भावितत्वात् अभि.स्फु.२१६क/९९३.
- tshe phyi ma
- • सं. सम्परायः — {dge slong dag mi rnams ni tshe thung ba tshe phyi mar 'gro dgos pa yin pas dge ba spyad par bya ste} अल्पकं भिक्षवो मनुष्याणां जीवितम्, गमनीयः सम्परायः, चरितव्यं कुशलम् अभि.स्फु.११०क/७९८; अभिसम्परायः — {skyes bu gang zag 'gyod pa med par 'gyur ba'i 'chi ba ni bzang ba yin/} {dus byed pa yang bzang ba yin/} {tshe phyi ma yang bzang ba yin te} अविप्रतिसारिणो हि पुरुषपुद्गलस्य भद्रकं मरणं भवति । भद्रिका कालक्रिया भद्रकोऽभिसम्परायः श्रा.भू.२४ख/६०; {lus kyis legs par spyad pa ni/} {tshe 'di dang phyi ma la rnam par smin pa 'dod pa yin te} कायसुचरितस्येष्टो विपाको दृष्टे धर्मे अभिसम्पराये च श्रा.भू.२२क/५३; आयतिः — {tshe phyi ma la mthong ba'i phyir 'jug pa yid la byed pa ni} आयत्यां दर्शनाद् वृत्तिमनस्कारः सू.व्या.१७९क/७३ • वि. साम्परायिकः — {mthong ba'i chos la ni phan yon rnam pa gnyis so/} /{tshe phyi ma la ni rnam pa brgyad de} दृष्टे धर्मे द्विविधोऽनुशंसः साम्परायिकेऽष्टविधः सू.व्या.१८६क/८१.
- tshe phyi ma la
- परत्र — {tshe phyi ma la sdug pa'i rnam par smin pa la re ba'i phyir ni ma yin te} न…परत्र च विपाकमिष्टं प्रत्याशंसमानः बो.भू.१६२ख/२१४.
- tshe phyi ma'i
- पारत्रिकः — {gang zhig tshe 'di'i phung po rnams 'dor zhing gtong la/} {tshe phyi ma'i phung po gzhan dag nyid mtshams sbyor zhing nye bar len par byed pa} य इमाँश्च ऐहिकान् स्कन्धान् निक्षिपति त्यजति । अन्याँश्च पारत्रिकान् स्कन्धान् प्रतिसन्दधाति उपसंगृह्णाति अभि.स्फु.३२१क/१२०८.
- tshe phyi ma pa
- साम्परायिकः म.व्यु.२९८१ (५३ख); द्र. {tshe phyi ma/}
- tshe phyi ma la bde bar gnas pa
- सम्परायसुखविहारः — {tshe phyi ma la bde bar gnas par 'gyur ba ni nges pa med de} नावश्यं सम्परायसुखविहाराय अभि.भा.७७क/११६८.
- tshe 'phel
- = {tshe 'phel ba/}
- tshe 'phel ba
- पा. आयुर्वर्धनी, विद्याविशेषः — {de ltar dbang bskur nas tshe 'phel ba'i rig ba 'di sbyin no//} एवमभिषिञ्च्याऽऽयुर्वर्धनीं विद्यां दद्यात् स.दु.११५ख/१९४.
- tshe 'phos pa
- जातिव्यतिवृत्तः म.व्यु.२९८० (५३ख); द्र. {tshe brjes/}
- tshe sbyin
- ना. आयुर्ददा, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang}…{mi'am ci'i bu mo tshe sbyin zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…आयुर्ददा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
- tshe tshe
- = {ra} स्तभः, अजः — स्तभच्छागबस्तच्छगलका अजे अ.को.१९९ख/२.९.७६; स्तभ्नाति युद्धार्थमुद्यते वेगं प्रतिबध्नातीति स्तभः । स्तम्भु रोधनस्तम्भनयोः अ.वि.२.९.७६.
- tshe gzhan
- • सं. जन्मान्तरम् — {des ni tshe 'di'am tshe gzhan la/} /{bdag la za bar mi byed na//} स मां किं भक्षयिष्यति । इह जन्मान्तरे वाऽपि बो.अ.१६ख/६.५४; {tshe gzhan du skyes par skyes na ni skyes pa'i rten can dag mngon du byed de} जन्मान्तरपुरुषभावप्रादुर्भावे तु पुरुषाश्रयाणि सम्मुखीकुर्वन्ति अभि.स्फु.१७२क/९१६ • वि. पारजन्मिकः म.व्यु.२९७९ (५३ख).। {tshe gzhan na} अमुत्र — {byang chub sems dpa'i bdag dang gzhan gyi don tshe 'di la phan pa/} {tshe gzhan na de lta bu ma yin pa yang yod} अस्ति बोधिसत्त्वस्य स्वपरार्थ इह हितो नामुत्र बो.भू.१५ख/१७; द्र. {tshe gzhan la/}।{tshe gzhan la} जन्मान्तरे — {des ni tshe 'di'am tshe gzhan la/} /{bdag la za bar mi byed na//} स मां किं भक्षयिष्यति । इह जन्मान्तरे वाऽपि बो.अ.१६ख/६.५४; द्र. {tshe gzhan na/}
- tshe gzhan du yongs su gyur pa
- वि. परिवृत्तजन्मान्तरः — {ci'i phyir 'phags pa tshe gzhan du yongs su gyur pa gzugs dang gzugs med par 'jug pa dang dbang po 'pho ba dang yongs su nyams pa dag tu mi 'dod ce na} किं पुनः कारणं परिवृत्तजन्मान्तरस्यार्यस्य रूपारूप्यप्रवेशेन्द्रियसञ्चारपरिहाणयो नेष्यन्ते अभि.भा.२४ख/९५९.
- tshe gzhan pa
- पा. आमुत्रिकः, हितान्वयस्वपरार्थभेदः — {bdag dang gzhan gyi don phan pa'i rgyu}…{rnam pa lnga yod par rig par bya ste/} {kha na ma tho ba med pa'i mtshan nyid dang phan 'dogs pa'i mtshan nyid dang tshe 'di pa dang tshe gzhan pa dang zhi bar byed pa'o//} हितान्वयः स्वपरार्थः …पञ्चाकारो वेदितव्यः । अनवद्यलक्षणः अनुग्राहकलक्षणः ऐहिकः आमुत्रिकः औपशमिकश्च बो.भू.१३ख/१६.
- tshe zad pa
- आयुःक्षयः — {tshe zad ces bya ba ni 'chi ba ste/} {tshe'i 'phen pa ji tsam yongs su rdzogs pa'i phyir dus su 'chi ba'i dbang du byas pa'o//} आयुःक्षयान्मरणं कालच्युतिमधिकृत्य यावदाक्षेपमायुषः परिसमाप्तत्वात् अभि.स.भा.३६ख/५१; {de nas de dag gi nang nas sems can gang yang rung ba zhig tshe zad cing bsod nams zad pa las zad pas gnas de nas shi 'phos te} अथान्यतरः सत्त्व आयुःक्षयात् पुण्यक्षयात् कर्मक्षयात् तस्मात् स्थानाच्च्युत्वा अभि.स्फु.९४क/७७०.
- tshe yongs gyur pa
- = {tshe yongs su gyur pa/}
- tshe yongs su gyur
- = {tshe yongs su gyur pa/}
- tshe yongs su gyur pa
- वि. परिवृत्तजन्मा — {ci phyir mi 'ong ba tshe yongs su gyur pa la yang dbye ba 'di yod dam zhe na} किं पुन परिवृत्तजन्मनोऽप्यनागामिन एष भेदोऽस्ति अभि.भा.२४क/९५८.
- tshe yongs su gyur pa'i 'phags pa
- परावृत्तजन्मार्यः — {'dod par tshe yongs gyur pa'i 'phags/} /{khams gzhan du ni 'gro ba med//} न परावृत्तजन्मार्यः कामे धात्वन्तरोपगः । अभि.भा.२४क/९५८; परावृत्तजन्मान्तर आर्यः — {'dod pa'i khams su tshe yongs su gyur pa'i 'phags pa ni khams gzhan du mi 'gro ste} कामधातौ परिवृत्तजन्मान्तर आर्यो न धात्वन्तरं गच्छति अभि.भा.२४क/९५८; परिवृत्तजन्मा आर्यः — {'dod pa'i khams su tshe yongs su gyur pa'i 'phags pa de dang khams gong mar skyes pa'i 'phags pa ni dbang po rnams kyang mi 'pho la} स च कामधातौ परिवृत्तजन्मा ऊर्ध्वधातूपपन्नश्चार्यो नैवेन्द्रियाणि सञ्चरति अभि.भा.२४ख/९५९.
- tshe rabs
- जन्म — {'di ni tshe rabs lnga brgyar yang /} /{rtag tu nga yi yum gyur pas//} पञ्च जन्मशतान्येषा मे माताऽभून्निरन्तरम् । वि.व.१३२क/१.२०; {mngal na 'dug pa'i sngon rol blo de ni/} /{de ma thag pa'i tshe rabs snga ma'i blo//} आद्या हि या गर्भगतस्य बुद्धिः साऽनन्तरं पूर्वकजन्मबुद्धेः ।। जा.मा.१७४ख/२०१; जातिः — {tshe rabs kun du dben gnas par/} /{phun sum ldan pa thob par shog//} विवेकवाससामग्रीं प्राप्नुयां सर्वजातिषु ।। बो. अ.४०क/१०.५२; {tshe rabs dran pa'ang de dang de na yod//} जातिस्मराः सन्ति च तत्र तत्र जा.मा.१७४ख/२०१; जातिपरिवर्तः — {sngon gyi mtha' dang phyi ma'i mtha'i tshe rabs bcu yang rjes su dran par gyur to//} दश च पूर्वान्तापरान्तजातिपरिवर्ताननुस्मरन्ति स्म ग.व्यू. ३१७क/३८.
- tshe rabs snga ma
- पूर्वजन्म — {bcom ldan 'das tshe rabs snga ma la'ang 'jig rten la phan pa 'ba' zhig mdzad pa'o//} एवं लोकहितः पूर्वजन्मस्वपि स भगवानिति जा.मा. ९४ख/१०९.
- tshe rabs snga ma'i
- पौर्वजन्मिकः — {sems can de dag gi tshe rabs snga ma'i mi dge ba'i las} तेषां सत्त्वानां पौर्वजन्मिकानि (अकुशल)कर्माणि शि.स.९६क/९५; पौर्वजन्मिकी — {gang la brten nas she na/} {tshe rabs snga ma'i byams pa bsgoms pa las so//} किमाश्रित्य । पौर्वजन्मिकीं मैत्रीभावनाम् अभि.स.भा.१०९ख/१४७.
- tshe rabs brje ba
- जातिपरिवर्तः म.व्यु.२९८३ (५३ख); द्र. {tshe rabs 'pho ba/} {tshe rabs 'phos pa/}
- tshe rabs dran
- = {tshe rabs dran pa/}
- tshe rabs dran pa
- वि. जातिस्मरः — {khye'u gos su chos gos tshon can gyon la/} {dge sbyong gi cha lugs can tshe rabs dran pa zhig btsas so//} दारको जातः काषायवस्त्रं प्रावृत्य श्रमणवेषधारी जातिस्मरश्च अ.श.२२६क/२०८.
- tshe rabs phyi ma
- परत्र — {med par lta ba tshe rabs phyi ma la/} /{gnas pa de na mun nag rlung grang ldang //} परत्र यस्मिन्निवसन्ति नास्तिका घनं तमस्तत्र हिमश्च मारुतः । जा.मा.१७५ख/२०३.
- tshe rabs 'pho ba
- जातिपरिवर्तः म.व्यु.२९८३ (५३ख); द्र. {tshe rabs brje ba/} {tshe rabs 'phos pa/}
- tshe rabs 'phos pa
- जातिपरिवर्तः — {de ltar na blo gros chen po tshe rabs 'phos pa de dang de dag tu}…{sha thams cad mi bza'o//} एवं तावन्महामते तेषु तेषु जातिपरिवर्तेषु…मांसं सर्वमभक्ष्यम् ल.अ.१५३ख/१००; द्र. {tshe rabs brje ba/} {tshe rabs 'pho ba/}
- tshe rabs gzhan
- जन्मान्तरम्— {tshe rabs gzhan na yongs su goms pa dang} जन्मान्तरपरिभावनतः सू.व्या.२१६क/१२१.
- tshe rabs gzhan la
- परत्र — {grags dang dpal gyi lam ni 'di yin te/} /{tshe rabs gzhan la bde ba de yang 'thob//} अयं हि पन्था यशसः श्रियश्च परत्र सौख्यस्य च तस्य तस्य । जा.मा.९४ख/१०९.
- tshe rabs gzhan na goms pa
- वि. जन्मान्तराभ्यस्तः, ओ ता — {mngon par shes pa tshe rabs gzhan na goms pa rnams ni 'dod chags dang bral bas 'thob bo//} जन्मान्तराभ्यस्ता अभिज्ञा वैराग्यतो लभ्यन्ते अभि.भा. ६१ख/११११.
- tshe rabs gzhan nas yongs su 'dris pa
- जन्मान्तरपरिवासः — {tshe rabs gzhan nas yongs su 'dris pas dbang po rnams ches yongs su smin pa'i phyir} जन्मान्तरपरिवासेनेन्द्रियाणां परिपक्वतरत्वाद् अभि.भा. २४ख/९५९.
- tshe rabs gzhan pa
- पा. आमुत्रिकः, स्वपरार्थभेदः — {mdor bsdu na bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcur rig par bya'o//} {'ba' zhig dang}…{tshe 'di pa dang tshe rabs gzhan pa dang gtan du ba dang gtan du ba ma yin pa'o//} समासतो दशविधः स्वपरार्थो वेदितव्यः । केवलः… ऐहिकः आमुत्रिकः आत्यन्तिकः अनात्यन्तिकश्च बो.भू.१२ख/१५.
- tshe ring
- • वि. दीर्घायुः, ओ षः — {der gzugs bzang ba yid las byung ba}…{tshe ring ba/} {dus ring por gnas par 'gyur ba} ते तत्र भवन्ति रूपिणो मनोमयाः…दीर्घायुषा दीर्घमध्वानं तिष्ठन्ति अभि.स्फु.९४क/७७०; {bdag cag gis sems can 'di tshe ring zhing dus ring por gnas par mthong la} इमं वयं सत्त्वमद्राक्ष्म दीर्घायुषं दीर्घमध्वानं तिष्ठन्तम् अभि.भा.११२ख/३९३; दीर्घायुष्कः — {lha dang mi rnams dga' bar 'gyur ro/} /{nad med pa dang tshe ring bar 'gyur ro//} देवमनुष्याणां प्रियो भवति, निरातङ्को दीर्घायुष्कः शि.स.९९क/९८; चिरायुः, ओ षः — {dpal ldan bzod pa phun sum tshogs/} /{tshe ring bu ni mang ba dang //} श्रीमान् क्षान्तिसम्पन्नः बहुपुत्रः चिरायुषः ।। म.मू.१९५ख/२०८; चिरजीवी — {tshe ring tshe thung gnyi ga yang /} /{'chi ba'i dus su de 'drar zad//} सैवोपमा मृत्युकाले चिरजीव्यल्पजीविनोः ।। बो.अ.१६ख/६.५८ • सं. दीर्घायुष्कम् — {de la byang chub sems dpa'i tshe phun sum tshogs pa ni tshe ring zhing yun ring du gnas pa nyid do//} दीर्घायुष्कं चिरस्थितिकता बोधिसत्त्वस्यायुःसम्पत् बो.भू.६क/१९.
- tshe ring po
- = {tshe ring /}
- tshe ring por 'gyur
- क्रि. दीर्घायुर्भवति — {brgya la 'di lta bur mi rnams dang skal ba mnyam par 'ongs na yang tshe ring por 'gyur te} स चेदित्थं त्वमागच्छति मनुष्याणां सभागतां दीर्घायुर्भवति अभि.भा.२१२क/७१३. {tshe ring ba} = {tshe ring /}
- tshe ring bar gyur cig
- क्रि. दीर्घायुर्भवतु — {de nas gnas brtan ma 'gags pas de la chos gos tshon can dag byin te/} {tshe ring bar gyur cig ces legs su smon pa yang byas so//} ततः स्थविरानिरुद्धेनास्मै काषायाणि दत्तानि, आशीर्वादश्च—दीर्घायुर्भवत्विति अ.श.२२०ख/२०४.
- tshe ring bar 'gyur
- क्रि. दीर्घायुष्को भवति — {de nas sems can de dag tshe ring bar 'gyur} तेन ते सत्त्वा दीर्घायुष्का भवन्ति स.दु.१२४ख/२२२.
- tshe ring lha
- पा. दीर्घायुषोऽमराः, अक्षणभेदः— {dmyal ba yi dwags dud 'gro dang /} /{kla klo tshe rings lha dang ni/} /{log lta sangs rgyas mi 'byung dang /} /{skugs pa 'di rnams mi khom brgyad//} नरकप्रेततिर्यञ्चो म्लेच्छा दीर्घायुषोऽमराः । मिथ्यादृग्बुद्धकान्तारौ मूकताऽष्टाविहाक्षणाः ।। बो.प.४५ख/५.
- tshe rings
- = {tshe ring /}
- tshe rings lha
- = {tshe ring lha/}
- tshe la dbang ba
- पा. आयुर्वशिता, वशिताभेदः — {tshe la dbang bas ni byang chub sems dpa' rnams tshe'i 'du byed byin gyis brlabs nas ji srid 'dod pa de srid du gnas so//} आयुर्वशितया बोधिसत्त्वा आयुःसंस्कारानधिष्ठाय यावदिच्छन्ति तिष्ठन्ति अभि.स.भा. ५३क/७३; द्र. {dbang bcu/}
- tshe lo
- आयुः — {skye bo'i tshe lo brgya pa'i tshe/} /{ston pa zhi ba shA kya thub/} /{rgyal ba bdud rtsi'i chu gter 'byung //} शतायुषि जने शास्ता शान्तः शाक्यमुनिर्जिनः । भविष्यत्यमृताम्भोधिः अ.क.२५७ख/९३.९६; {skyes bu tshe lo brgya pa'i srog ni g}.{yon dang g}.{yas pa dag la lo bdun du bgrod pa'i dbye bas dbugs 'phel lo//} वर्षशतायुषः पुरुषस्य प्राणस्य वामे सव्ये सप्तवर्षाणि श्वासवृद्धिरयनभेदेन वि.प्र.२५०ख/२.६४; {skye dgu'i tshe lo nyi khri thub pa na} विंशतिवर्षसहस्रायुषि प्रजायाम् वि.व.१५३ख/१.४१.
- tshe lo brgya
- वर्षशतमायुः — {'dir mu stegs pa rnams brjod pa grag ste/} {rtsa g}.{yas pa la chu tshod lnga rab tu rgyu bas tshe lo brgya'o//} {nyin zhag bzhi rab tu rgyu bas tshe lo lnga'o//} इह तीर्थिकैः किलोच्यते — दक्षिणनाड्यां पञ्चनाडीप्रवाहेण वर्षशतमायुः…चतुर्दिनप्रवाहेण पञ्चवर्षाण्यायुरिति वि.प्र.२५०ख/२.६४.
- tshe lo brgya pa
- वि. शतायुः — {de nas las kyi dbang gis rnam par shes pa gzhan du 'pho ba ni srog chags tshe lo brgya pa rnams dbu ma'i 'chi bar gyur na nges pa ste/} {rtsa gcod pa'i nges pa'o//} ततः कर्मवशादन्यत्र विज्ञानसंक्रमणमिति नियमो मध्यमामरणे सति प्राणिनां शतायुषामिति नाडीच्छेदनियमः वि.प्र.२६१क/२.६८; {skyes bu tshe lo brgya pa dbang po brgya pa zhes pa'i tshig 'jig rten pa'i tha snyad las so//} शतायुर्वै पुरुषः शतेन्द्रियः इति वचनाल्लोकव्यवहारः वि.प्र.१८७क/१. ६६.
- tshe lo bcu pa
- वि. दशवर्षायुः — {de la skyes bu rnams tshe lo bcu pa na bar gyi bskal pa mtha' ma la mu ges 'jig pa'o//} तत्र दशवर्षायुषि प्रजायामन्तरकल्पपर्यन्ते दुर्भिक्षेण संवर्तः प्रादुर्भवति बो.प.७०क/३८.
- tshe bsring bar bgyi
- क्रि. आयुर्ददामि — {bcom ldan 'das bdag gis rgyal po chen po de'i tshe bsring bar 'gyi'o//} अहं भगवन् तस्य महाराज्ञ आयुर्ददामि स.दु.११७ख/१९८.
- tshegs
- कृच्छ्रः, ओ छ्रम् — {rab bzang tshegs ni chung ngu yis/} /{'dul ba rab tu thob par 'gyur/} /{dri za lang tsho 'byor pa yis/} /{myos pa tshegs kyis 'dul bar 'gyur//} अक्लेशेन सुभद्रस्तु विनयं प्रतिपद्यते । कृच्छ्रानुशास्यो गन्धर्वस्तारुण्यविभवोन्मदः ।। अ.क.१८२ख/८०.२२; क्लेशः — {rab bzang tshegs ni chung ngu yis/} /{'dul ba rab tu thob par 'gyur//} अक्लेशेन सुभद्रस्तु विनयं प्रतिपद्यते । अ.क.१८२ख/८०.२२; श्रमः — {de yi bye ba'i cha tsam gyi/} /{tshegs kyis sangs rgyas nyid 'grub na//} ततः कोटिशतेनापि श्रमभागेन बुद्धता । बो.अ.२६ख/८. ८३; आयासः — {tshegs chung} निरायासा बो.अ.२४ख/८.३७.
- tshegs chung
- • वि. निरायासः — {de bas shin tu mdangs dga' ba'i/} /{nags tshal tshegs chung bde skyid cing /} / ग्. {yeng ba thams cad zhi byed par/} /{bdag nyid gcig pu gnas par bya//} तस्मादेकाकिता रम्या निरायासा शिवोदया । सर्वविक्षेपशमनी सेवितव्या मया सदा ।। बो.अ.२४ख/८.३८ • सं. १. अकृच्छ्रम्— {thos pa'i rjes 'jug bsgrub la snying por byed/} /{skye ba'i rdzong las tshegs chung thar bar 'gyur//} श्रुतानुसारप्रतिपत्तिसारास्तरन्त्यकृच्छेरण च जन्मदुर्गम् ।। जा.मा.१९२क/२२४; {tshegs chung ngus dran pa skye bar 'gyur ro//} अकृच्छ्रेणैव स्मृतिरुत्पद्यते बो.प.९४क/५८; अल्पकृच्छ्रम् — {yang 'di ltar ltung ba 'byung ba de las tshegs chung ngus ldang bar 'gyur bas} पुनस्तथा हि तस्या अध्यापत्तेरल्पकृच्छेण व्युत्तिष्ठते श्रा.भू.१७क/४१; स्वल्पकृच्छ्रम् — {bcom ldan 'das kyis ci nas tshegs chung ngus yams kyi nad zhi bar mdzad du gsol} अप्येव भगवता स्वल्पकृच्छ्रेणास्या ईतेर्व्युपशमः स्यादिति अ.श.४१क/३६; अक्लेशः — {rab bzang tshegs ni chung ngu yis/} /{'dul ba rab tu thob par 'gyur//} अक्लेशेन सुभद्रस्तु विनयं प्रतिपद्यते । अ.क.१८२ख/८०.२२; अल्पायासः — {shi ba'i nor len pa la'o/} /{dge 'dun gyi la ni ltung ba med do/} /{gal te tshegs chung ngus na'o//} मृतधनोद्ग्रहणे । अनापत्तिः साङ्घिकस्य । अल्पायासेन चेत् वि.सू.५१क/६४ । २. लाघवम् — {de skad ces bya ba ni rgyu dang 'bras bu zhes bya ba la sogs pas tshegs chung bar bya ba'i don du'o//} तथोदिते इति कार्यकारणतेत्यादिना लाघवार्थम् त.प.१९५ख/८५५.
- tshegs chung ngu
- = {tshegs chung /}
- tshegs chung ba
- = {tshegs chung /}
- tshegs che ba
- = {tshegs chen/}
- tshegs chen
- • सं. कृच्छ्रः, ओ छ्रम्— {sdig pa rab tu mang ba khyod/} /{tshegs chen dag gis nyan thos gyur//} प्रभूतपापः कृच्छ्रेण श्रावकस्त्वं भविष्यसि ।। अ.क.२२७ख/८९. ७२; {legs bshad kyis ni sa gzhi dang /} /{nor ni tshegs chen dag gis 'thob//} सुभाषितैर्भूमिर्धनं कृच्छ्रेण लभ्यते अ.क.२९०क/१०७.२२; सुकृच्छ्रम् — {bdag nyid bde bar 'dod rnams ni/}… /{sdig dag gis ni tshegs chen 'tsho//} यापयन्ति सुकृच्छ्रेण पापैरात्मसुखेच्छवः ।। बो.अ.३७क/९.१५६; परमकृच्छ्रम् — {gang gi phyir byang chub sems dpa' rnams la do gal chen pos kyang ste/} {tshegs chen pos so//} यस्मान्महता बलेन परमकृच्छ्रेण…बोधिसत्त्वेषु बो.प.५८क/२० • अव्य. बाढम् म. व्यु.६७७६ (९६ख).
- tshegs chen po
- = {tshegs chen/}
- tshegs med
- = {tshegs med pa/}
- tshegs med pa
- • सं. अनायासः — {gzhan du ni tshegs med pa kho nar 'dod chags med pa 'grub pas 'dod chags dang bral bar bya ba'i ched du 'bad pa don med par 'gyur ro//} अन्यथाऽनायासेनैव राग(आ)भावसिद्धेः वैराग्यार्थं प्रयत्नोऽनर्थकः स्यात् अभि.स्फु.१५५ख/८८१ • वि. निरायासः — {zhi ba gnas kyi mchog/}…{tshegs med ring por mi thogs brnyes//} शिवं श्रेष्ठं स्थानं…निरायासं… न चिरात्प्राप्स्यसि सु.प्र.५५ख/११०.
- tshegs med par
- अकृच्छ्रेण — {bde blag nyid du zhes gsungs te/} {tshegs med par yin te} आह—सुखेनैवेति । न अ (न भो.पा.)कृच्छ्रेण बो.प.४६ख/७; अनायासतः — {de rnams dmyal ba la sogs pa'i sdug bsngal rnams las tshegs med par grol bar 'gyur ba} तेषां… नारक(आदि भो.पा.)दुःखेभ्योऽनायासतो मुक्तिर्भवति स.दु.१३०क/२४२.
- tshegs med pa dam pa
- पा. अकृच्छ्रत्वपरमता, परमायाः प्रतिपत्त्याः भेदः — {rnam pa bcu gnyis po 'di dag ni dam pa ste/} {'di ltar/} {rgya che ba dam pa dang}…{tshegs med pa dam pa dang}…{'grub pa dam pa'o//} इत्येषा द्वादशविधा परमा मता यदुत—औदार्यपरमता…अकृच्छ्रत्वपरमता…निष्पत्तिपरमता च म.भा.२०क/१५१.
- tshegs med par thob pa
- वि. अकृच्छलाभी म.व्यु.२४३३ (४६ख).
- tshegs su mtshar mi che
- क्रि. नातिभारोऽस्ति — {sdang bas rgol bar rtsol byed pa/} /{mang po'ang gzhom par bya ba ni/} /{khyad par gnas la brten pa yi/} /{bzod pa'i tshegs su mtshar mi che//} महतोऽपि हि संरम्भात् प्रतिहन्तुं समुद्यताः । क्षमाया नातिभारोऽस्ति पात्रस्थाया विशेषतः ।। श.बु.१११ख/४३.
- tshem bu
- १. कन्था — {snam sbyar gyi snam phran dag ni dgu yan chad nyi shu rtsa lnga man chad de zung ma gtogs so//} {de yan chad ni tshem bu'o//} खण्डसङ्घाट्यां नव प्रभृत्या पञ्चविंशतेर्युग्मवर्जम् । अतः यं (?परं) कन्था वि.सू. २३ख/२८; पांसुकूल्यम् — {chos gos 'khru zhing btso blag byed tshem bu rnams 'drub par byed do//} चीवराणि धावयन्ति, पांसुकूल्यानि च सीव्यन्ति अ.श.९३क/८४ । २. सेवनम् मि.को.२६क ।
- tshem bu mkhan
- सूचिकः म.व्यु.३७९१ (६३क); मि.को.२६क ।
- tshem bu pa
- = {tshem bu mkhan} सौचिकः — {tshem bu pa bdag de yi ni/} /{khyim dang nye bar gnas pas sngon//} सौचिकेन मया पूर्वं तद्गृहान्तिकवासिना । अ.क.२७७क/३५.३३; तुन्नवायः — {tshem bu pa dang gos bzo ba//} तुन्नवायस्तु सौचिकः अ.को.२०२ख/२.१०.६; तुन्नं त्रुटितं वस्त्रादि वयति सूच्यादिना तुन्नवायः अ.वि.२.१०.६.
- tshem bu ma
- • सं. सीविका — {shin tu sngon mo ni 'od ma'i gar mkhan ma ste/} ग्. {yung ma'i gar mkhan ma'o//}…{dbang mo ni tshem bu ma dang} अतिनीला वेणुनर्तकी, डोम्बनटीति… ऐन्द्री सीविका वि.प्र.३.१३१ • ना. सीविका, योगिनी — {de nas zlum skor gsum pa gsung gi 'khor lo'i gnas la shar du sha 'tshong ma dang}…{nub tu tshem bu ma dang}…{dbang ldan du btso blag mkhan ma ste rnal 'byor ma brgyad do//} ततस्तृतीयपरिमण्डले वाक्चक्रस्थाने पूर्वे खट्टिनी…पश्चिमे शिबि (?सीवि भो.पा.)का… ईशाने रजकीति योगिन्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.
- tshem bu'i zhwa
- द्र.— {de nas mgo khebs tshem bu'i zhwa/} /{rmog dang mgo bo skyob pa dang //} अथ शीर्षकम् ।। शीर्षण्यं च शिरस्त्रे अ.को.१९०क/२.८.६४.
- tshem bu'i las
- पा. सूचिकर्म, कलाविशेषः मि.को.२६क ।
- tshem tshem
- =*बालिकासन्नाहः म.व्यु.६०७४ (८७क).
- tshems
- =( {so} इत्यस्य आद.) दन्तः — {kun gzigs de yi tshems kyi 'od rnams kyis/} /{phyogs sgor snang ba byin cing rab gsungs pa//} दन्तप्रभाभिः ककुभां मुखेषु दिशन् प्रकाशं भगवान् बभाषे ।। अ.क.२५६क/९३.८३; दशनः, ओ नम् — {tshems ni bzhi bcu mnyam pa dang /} /{rab dwangs tshems thags bzang ba dang //} चत्वारिंशद्दशनता स्वच्छाविरलदन्तता । र.वि.१२१क/९५.
- tshems kyi phreng ba
- दन्तमाला — {tshems kyi phreng ba gnyis la dpe byad bzang po gnyis} द्वे दन्तमाले द्वे अनुव्यञ्जने बो.भू.१९३ख/२६०.
- tshems mnyam pa
- पा. समदन्तः, ओ तता, द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणेषु एकम् म.व्यु.२४२ (७ख).
- tshems thags bzang ba
- पा. अविरलदन्तः, ओ ता, महापुरुषलक्षणभेदः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{tshems thags bzang ba dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…अविरलदन्तः ल.वि. ५७क/७४; म.व्यु.२४३ (७ख).
- tshems bzhi bcu mnga' ba
- पा. चत्वारिंशद्दन्तः, ओ तता, महापुरुषलक्षणभेदः म.व्यु.२४१ (७ख); द्र. {tshems bzhi bcu mnyam pa/}
- tshems bzhi bcu mnyam pa
- पा. समचत्वारिंशद्दन्तः, ओ ता, महापुरुषलक्षणभेदः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{tshems bzhi bcu mnyam pa dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…समचत्वारिंशद्दन्तः ल.वि.५७क/७४.
- tshems shing
- =( {so shing} इत्यस्य आद.) दन्तकाष्ठम् — {bcom ldan 'das bdag la thugs brtse ba'i slad du tshems shing 'di bzhes su gsol} इदं भगवन् दन्तकाष्ठं प्रतिगृह्यतां ममान्तिकादनुकम्पामुपादाय अ.श.८२ख/७३.
- tshems shin tu dkar ba
- पा. सुशुक्लदन्तः, द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणेषु एकम् म.व्यु.२४४ (७ख); द्र. {tshems shin tu dkar ba dang ldan pa/}
- tshems shin tu dkar ba dang ldan pa
- पा. शुक्लदन्तः, ओ ता, महापुरुषलक्षणभेदः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{tshems shin tu dkar ba dang ldan pa dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः …शुक्लदन्तः ल.वि.५७क/७४.
- tshe'i snyigs
- = {tshe'i snyigs ma/}
- tshe'i snyigs ma
- पा. आयुःकषायः, कषायभेदः— {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas nam bskal pa'i snyigs ma las byung ngam/} {sems can gyi snyigs ma'am nyon mongs pa'i snyigs ma'am lta ba'i snyigs ma'am tshe'i snyigs ma las byung na} यदा तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा कल्पकषाये वोत्पद्यन्ते सत्त्वकषाये वा क्लेशकषाये वा दृष्टिकषाये वा आयुष्कषाये वोत्पद्यन्ते स.पु.१९क/२९; {tshe'i snyigs ma dang sems can gyi snyigs ma dang nyon mongs pa'i snyigs ma dang lta ba'i snyigs ma dang dus kyi snyigs ma ste/} {snyigs ma lnga} पञ्चकषायानारभ्य आयुःकषायं (सत्त्वकषायं) क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३; म.व्यु.२३३६ (४५ख).
- tshe'i mtha'
- आयुःपर्यन्तः — {tshe ni 'di tsam zhig thub/} {yun ni ji srid cig gnas/} {tshe'i mtha' ni 'di tsam zhig go//} एवंदीर्घायुः, एवंचिरस्थितिकः, एवमायुःपर्यन्तः अभि.भा.८६क/१२०२.
- tshe'i 'du byed
- आयुःसंस्कारः — {tshe'i 'du byed 'dor ba} आयुःसंस्कारानुत्सृजति म.व्यु.६४५४ (९२क).
- tshe'i bar chad
- आयुरन्तरायः — {tshe'i bar chad kyang chos kyis bzlog par bgyi ba dang} आयुरन्तरायं च धर्मेण निवारयिष्यामः शि.स.५५क/५३.
- tshe'i dbang
- पा. आयुर्वशिता, वशिताभेदः — {bskal pa brjod du med pa'i 'ang brjod du med par tshe'i tshad byin gyis brlab pa'i phyir tshe'i dbang rab tu 'thob bo//} आयुर्वशितां च प्रतिलभतेऽनभिलाप्यानभिलाप्यकल्पायुःप्रमाणाधिष्ठानतया द.भू.२४५क/४६; द्र. {dbang bcu/}
- tshe'i gzi brjid
- ना. आयुस्तेजः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}… {tshe'i gzi brjid dang}… {'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…आयुस्तेजसा च …काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
- tshe'i rig byed
- आयुर्वेदः १. चिकित्साशास्त्रम् — {tshe yi rig byed sgrub shes shing /} /{'chi ba'i mtshan nyid shes pa des/} /{zla drug mjug nyid de yi tsher/} /{shes nas bsam pa 'khrugs par gyur//} आयुर्वेदविधानज्ञः स तस्यारिष्टलक्षणैः । षण्मासशेषमेवायुर्ज्ञात्वा चिन्तान्तरोऽभवत् ।। अ.क.६१ख/६.१०२ । २. उपवेदभेदः — {nye ba'i rig byed ni/} {tshe'i rig byed dang 'phong dpyad kyi rig byed la sogs pa'o//} उपवेदाः आयुर्वेदधनुर्वेदादयः त.प. २६२क/९९४.
- tshe'i sa
- जन्मभूमिः — {rigs kyi bu nga ni tshe'i sa yul phreng ba stobs kyi grong rdal khang khyim can zhes bya ba} अहमस्मिन् कुलपुत्र आगच्छामि जन्मभूमेर्मालदेभ्यो जनपदेभ्यः कुटिग्रामकात् ग.व्यू.३४०ख/४१६.
- tshe'i sa'i
- जन्मभूमिकः — {tshe'i sa'i mi rnams la snod kyi tshul bzhin du chos bstan pa byas te} जन्मभूमिकानां च मनुष्याणां यथाभाजनतया धर्मं देशयित्वा ग.व्यू. ३४१क/४१६.
- tsher
- = {tsher ma/}
- tsher thags stug po
- कण्टकावाटः, ओ टम् — {tsher thags stug pos mi bshud pa dang} न कण्टकावाटं वा मर्देयम् श्रा.भू.४८ख/१२२.
- tsher 'bras can
- कण्टकिफलः, पनसवृक्षः — {pa na sa tsher 'bras can} पनसः कण्टकिफलः अ.को.१५८ख/२.४. ६१; कण्टकितानि फलान्यस्य कण्टकिफलः अ.वि. २.४.६१.
- tsher ma
- कण्टकः, ओ कम् — {dug ni khrag dang kun du sbyar/} /{lan tshwa ske tshe yungs mar te/} /{tsher ma'i me la khros pas bsreg//} विषरुधिरसंयुक्तं लवणं राजिकां तथा । कण्टकाग्नौ जुहेत् क्रुद्धः गु.स.१२६क/७७; {bsam gtan gyi tsher ma ni sgra yin} शब्दकण्टकानि ध्यानानि वि.व. १५१क/१.३९; {brtags pa nyams pa'i dran pas kyang /} /{ting nge 'dzin gyi rna ba'i tsher/} /{shel gyi ljon pa 'dab ma ni/} /{dril bu gsal ba'i sgra ldan sprul//} स्मरोऽपि नष्टसङ्कल्पः समाधेः श्रोत्रकण्टकम् । घण्टापटुरटत्पत्रं निर्ममे स्फटिकद्रुमम् ।। अ.क.२३०क/२५.६३.
- tsher ma dkrugs
- = {tsher ma dkrugs pa/}
- tsher ma dkrugs pa
- वि. अकण्टकम्— {rgyal po tshangs pas byin zhes bya ba rgyal po byed de}…{'byor pa dang}…{gnod pa med cing tsher ma dkrugs la} ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति ऋद्धं च…अखिलमकण्टकम् अ.श.११०ख/१००; मर्दितकण्टकः म.व्यु.३६१९ (६१क).
- tsher ma can
- • वि. कण्टकी— {shing ljon pa'i drung du bshang ba dang gci ba dag mi bya'o/} /{dgon par de dag gi skabs med pa nyid yin na ma gtogs so/} /{tsher ma can gyi yang ngo //} नाधो वृक्षस्योच्चारप्रस्रावम् । मुक्ता (?क्त्वा ) निरवकाशत्वं तैरटव्याम् । कण्टकिनश्च वि.सू.८१क/९८; सकण्टकः — {bsad pa dang bskrad pa dang dbye ba la tsha ba dang bcas pa'i nag po tsher ma can rnams kyis so//} मारणे उच्चाटने विद्वेषे च सकटुकैः कृष्णैः सकण्टकैः वि.प्र.९९ख/३.२० • सं. कण्टकः, कण्टकद्रुमः — {po son cha'i shing dang tsher ma can gyi shing gis me rab tu sbar la} मदनकण्टककाष्ठैरग्निं प्रज्वाल्य म.मू.२७९ख/४३८.
- tsher ma dang bcas
- = {tsher ma dang bcas pa/}
- tsher ma dang bcas pa
- वि. सकण्टकः — {lam 'di ni 'jigs pa dang bcas pa'o//}…{tsher ma dang bcas pa'o//} सभयश्चैष मार्गः…सकण्टकः शि.स.४८ख/४६.
- tsher ma dang 'dra ba
- वि. कण्टकभूतः — ( {yid kyis shes par bya ba'i chos} ){sdug pa dang}…{chags par 'gyur ba dang tsher ma dang 'dra ba dang} मनोविज्ञेया धर्माः इष्टाः… रञ्जनीयाः कण्टकभूताः अ.श.१०३ख/९३.
- tsher ma zhim pa
- स्वादुकण्टकः, स्रुवावृक्षः श्री.को.३०३ख; द्र.— {de nas swA du ka N+Ta ka/} /{bi kaM ka ta dgang gzar shing //} अथ स्यात् स्वादुकण्टकः । विकङ्कतः स्रुवावृक्षः अ.को.१५६ख/२.४.३७; स्वादुफलत्वात् कण्टकवत्त्वाच्च स्वादुकण्टकः अ.वि.२.४.३७.
- tsher mar nyal ba
- वि. कण्टकशयनः — {tsog pur 'dug dang gcig pur rgyu ba dang /} /{tsher ma rtswa dang thal bar nyal ba dang //} उत्कुटस्थायिन एकचराणां कण्टकभस्मतृणशयनानाम् । शि.स.१७८क/१७६.
- tsher zung
- = {tsher bzung /}
- tsher bzung
- एषणी — {bag la nyal ba'i tsher ma 'byin pas tsher zung} ({bzung}?){lta bu'o//} एषणीभूतमनुशयकण्टककर्षणतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; सन्दंशः — सन्दंशः {skam pa dang tsher bzung la'ang 'jug} मि.को.२७क ।
- tsher bzung lta bu
- वि. एषणीभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{bag la nyal ba'i tsher ma 'byin pas tsher zung} ({bzung}?){lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…एषणीभूतमनुशयकण्टककर्षणतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
- tshes
- तिथिः — {tshes ni tshes gcig la sogs pa bco lnga'o//} तिथयः प्रतिपदाद्याः पञ्चदश वि.प्र.१७९ख/१.३६; {gal te de ltar yin na an+d+haka nyid kyi rgyal srid la tshes dang gza' dang zla ba dang skar ma dang dus rnams med par 'gyur te} यद्येवं तदा अन्धकस्यैव राज्ये तिथिर्वारो मासं नक्षत्रमृतुर्न स्यात् वि.प्र.२५८क/५, पृ.९५; {sum brgya drug cu'i grangs te lo yi tshes rnams so//} षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्या वर्षतिथयः वि.प्र.५४ख/४.८५.
- tshes grangs
- तिथिः — {dgon pa pas phyogs dang lam dang tshes grangs dang nyi ma dang rgyu skar dag la mkhas par bya'o//} दिग्मार्गतिथिदिवसनक्षत्रेष्वारण्यकः कुशलः स्यात् वि.सू.९७ख/११७; {tshes grangs dang ni rgyu skar dang /} /{smyung ba dag kyang mi bya ste/} /{dgra yi 'jigs pa byung ba na/} /{ras ris 'di ni bri bar bya//} न तिथिर्न न (हि?) नक्षत्रं नोपवासो विधीयते । अरीणां भयमुत्पन्ने पटमेतं लिखापयेत् ।। म.मू.२७४ख/४३१.
- tshes dgu
- नवमी, तिथिविशेषः — {dbyar gyi zla ba gnyis pa yi/} /{tha ma'i tshes dgu nas mtshan ring //} प्रावृण्मासे द्वितीयेऽन्त्यनवम्यां वर्धते निशा । अभि.को.९क/३. ६१.
- tshes brgyad
- अष्टमी, तिथिविशेषः — {bcu bzhi'am yang na tshes brgyad la/} /{dur khrod sol ba blangs nas ni//} चतुर्दश्यां तथाऽष्टम्यां गृह्याङ्गारं श्मशानतः । गु.स. १२६क/७८.
- tshes gcig
- प्रतिपत्, तिथिविशेषः — {tshes ni tshes gcig la sogs pa bco lnga'o//} तिथयः प्रतिपदाद्याः पञ्चदश वि.प्र.१७९ख/१.३६.
- tshes bcu bzhi
- चतुर्दशी, तिथिविशेषः — {zla ba yar gyi ngo'i tshes bcu bzhi la dkyil 'khor yongs rdzogs su nye ba nyi ma dang thag ring ba rnam par dkar zhing mdzes pa/} {dngul gyi me long lung med pa 'dra ba ngos cig cung zad sngo ba shar ba la bltas nas} परिपूर्णप्रायमण्डलमादित्यविप्रकर्षाद्व्यवदायमानशोभं रूप्यदर्पणमिव त्सरुविरहितमीषत्पार्श्वापवृत्तबिम्बं शुक्लपक्षचतुर्दशीचन्द्रमसमुदितमभिसमीक्ष्य जा.मा.२६क/३१.
- tshes bco lnga
- पञ्चदशी, तिथिविशेषः — {gso sbyong bya'o//} {zla ba phyed cing tshes bco lnga la'o//} {so sor thar pa'i mdo 'don pas so//} पोषधं कुर्वीरन् पञ्चदश्यामन्वर्द्धमासं प्रातिमोक्षसूत्रोद्देशेन वि.सू.५७ख/७२; {gang gi tshe tshes bcwa lnga la skabs 'byed pa'i dus la bab pa} यदा पञ्चदश्यां प्रवारणा संवृत्ता अ.श.१४७क/१३७.
- tshes bcwa lnga
- = {tshes bco lnga/}
- tsho
- = {tsho ba/}
- tsho ba
- वि. = {lus rgyags pa} पीनः — {mtshan mo'i bza' ba dang 'brel ba/} /{brjod 'dod mir ni shes par bya/} /{nyin mo'i bza' ba dang bral ba/} /{tsho phyir de las gzhan bzhin no//} क्षपाभोजनसम्बन्धी पुमानिष्टः प्रतीयते । दिवाभोजनवैकल्यपीनत्वेन तदन्यवत् ।। त.स.५९ख/५६७; उत्सदमांसः, ओ सा — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba}…{ha cang mi tsho ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा…नात्युत्सदमांसा वि.व.१३९ख/१.२९; सुपुष्टः — {glang po dkar zhing tsho la stobs dang ldan//} श्वेताः सुपुष्टा बलवन्त गोणाः स. पु.३६क/६२.
- tsho ba nyid
- पीनत्वम् — {za ba yin dang tsho ba nyid/} /{rjes su 'gro dang ldog pa yi/} /{'brel pa nges pa de yis ni/} /{dngos po las ni dngos po rtogs//} भोजने सति पीनत्वमन्वयव्यतिरेकतः । निश्चितं तेन सम्बद्धाद् वस्तुनो वस्तुतो गतिः ।। त.स.५९ख/५६७.
- tsho mA
- पा. छोमा — {de nas ts+tsho m+mA'i le'u bshad par bya'o//} अथ छोमापटलं व्याख्यास्यामः हे.त.७ख/२०; छोमा मिलिच्छा योगिनीनां सङ्केतेनाभिसमयजल्पनम् यो.र.१२१.
- tshogs
- • सं. १. गणः [1] सङ्घविशेषः — {skabs der chen po zhes bya ba/} /{yangs pa can gyi tshogs kyi gtsos//} अत्रान्तरे महान्नाम वैशालिकगणाग्रणीः । अ.क.१७९ख/२०.४९ [2] सेनासंख्याविशेषः मि.को.४८ख । । २. गणी — {de dag las byang chub sems dpa' re re yang g}.{yog byang chub sems dpa' gang gA'i klung drug cu'i bye ma snyed yod cing /} {tshogs dang tshogs chen po dang tshogs kyi slob dpon no//} येषामेकैको बोधिसत्त्वः षष्टिगङ्गानदीवालुकोपमबोधिसत्त्वपरिवारो गणी महागणी गणाचार्यः स.पु.१११क/१७९ • पा. १. सम्भारः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa ni mdzod lta bu ste} पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः कोष्ठागारोपमः सू.व्या.१४१ख/१८; सम्भृतिः — {sbyin dang tshul khrims bsod nams kyi/} /{tshogs yin shes rab ye shes kyi//} दानं शीलं च पुण्यस्य प्रज्ञा ज्ञानस्य सम्भृतिः । सू.अ.२२४ख/१३४ । २. (ज्यो.) पिण्डः, ओ डम्— {nyi mas bsgyur brgyad cu rtsa gnyis lhag pa'i brgyas dman pa'i lhag ma lo'i tshogs de nyid zla ba'i tshogs kyi don du nyi mas bsgyur ba ni bcu gnyis kyis bsgres pa ste zla ba'i tshogs su 'gyur ro//} तदेव वर्षपिण्डं द्व्यशीत्यधिकशतेनोनावशेषं मासपिण्डनिमित्तमर्काहतं द्वादशगुणितं मासपिण्डं भवति वि.प्र. १७५क/१.२७; {de nyid ni nyung ngu'i byed pa la lo'i tshogs so//} तदेव लघुकरणे वर्षपिण्डम् वि.प्र.१७५क/१.२७; {gza'i tshogs} वारपिण्डम् वि.प्र.१७५ख/१.२८; {chu tshod kyi tshogs} घटिकापिण्डम् वि.प्र.१७५ख/१.२८; {skar ma'i tshogs} नक्षत्रपिण्डम् वि.प्र.१७६ख/१.२९; पिण्डकः — {tshes sum cu dang bcas pa'i tshogs nyi shu rtsa bdun lnga bcu rtsa bdun las lhag par mi 'gyur ro//} सप्तपञ्चाशदूर्ध्वं त्रिंशत्तिथिसहिताः सप्तविंशतिपिण्डका न भवन्ति वि.प्र.१७७क/१.३१ । ३. ओघः, वाद्यविधिभेदः — {de kho na'i tshogs kyi rjes su 'brang ba'i rol mo'i cho ga yang dag pa gsum bstan to//} तत्त्वौघानुगताश्च वाद्यविधयः सम्यक् त्रयो दर्शिताः ना.ना.२२७ख/२५; • ना. सम्भारः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{tshogs dang} …{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… संसारः (सम्भारः भो.पा.)… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८; • = {tshogs pa/}
- tshogs brgyad
- अष्टौ सम्भाराः — १. {sbyin pa'i tshogs} दानसम्भारः२. {tshul khrims kyi tshogs} शीलसम्भारः३. {thos pa'i tshogs} श्रुतसम्भारः४. {zhi gnas kyi tshogs} शमथसम्भारः५. {lhag mthong gi tshogs} विदर्शनासम्भारः६. {bsod nams kyi tshogs} पुण्यसम्भारः७. {ye shes kyi tshogs} ज्ञानसम्भारः८. {snying rje chen po'i tshogs} महाकरुणासम्भारः ल.वि.२१४ख/३१७.
- tshogs gnyis
- सम्भारद्वयम् — १. {bsod nams kyi tshogs} पुण्यसम्भारः २. {ye shes kyi tshogs} ज्ञानसम्भारः वि.प्र. २३०क/५, पृ.६९.
- tshogs gsum
- त्रयः राशयः — १. {don dang ldan pa'i chos rnams kyi tshogs} अर्थोपसंहितानां धर्माणां राशिः२. {don dang mi ldan pa'i chos rnams kyi tshogs} अनर्थोपसंहितानां धर्माणां राशिः३. {don dang ldan pa yang ma yin don dang mi ldan pa yang ma yin pa'i chos rnams kyi tshogs} नैवार्थोपसंहितानां नानर्थोपसंहितानां धर्माणां राशिः बो.भू.११३ख/१४६.
- tshogs kyi dkyil 'khor
- गणमण्डलम् — {tshogs kyi dkyil 'khor bza' ba ni/} /{nyon cig lha mo mig yangs ma/} /{gang du zos pas 'dod don kun/} /{sgrub pa can gyi dngos grub 'gyur//} शृणु देवि विशालाक्षि भोजनं गणमण्डले । यत्र भुक्ते भवेत् सिद्धिः सर्वकामार्थसाधकी ।। हे.त. २६ख/८८.
- tshogs kyi 'khor lo
- पा. गणचक्रम्— {dge 'dun la mchod ston dang tshogs kyi 'khor lo dbul bar bya'o//} सङ्घभोज्यं गणचक्रं च दातव्यम् वि.प्र.८७ख/४.२३३; {chu bo chen po la sogs pa dang rang rang gi khyim du rdul tshon dang tshogs kyi 'khor lo gshegs su gsol te mchod pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} महानद्यादौ स्वस्वगृहे रजोगणचक्रविसर्जनपूजास्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र. ११६क/१, पृ.१४; {dpal dus kyi 'khor lo'i tshogs 'khor gyi cho ga zhes bya ba} श्रीकालचक्रगणचक्रविधिः क.त. १३९३.
- tshogs kyi dgag dbye
- गणप्रवारणम् — {gnas par mi nus pa nyid yin na spyod yul du gyur pa'i dge slong la tshogs kyi dgag dbye go bar bya'o//} अशक्यतायामवस्थातुं भागप्राप्तं भिक्षुमवलोकयेद् गणप्रवारणेन वि.सू.६४ख/८१; गणप्रवारणा — {don gang la tshogs kyi dgag dbye bya zhe na} कस्मिन्नर्थे गणप्रवारणा वि.व.२३२ख/२.१३५.
- tshogs kyi rgyal srid
- गणराज्यम् — {de tshe tshogs kyi rgyal srid rgyud/} /{de tshe sa steng byed par 'gyur//} गणराज्यं तदा तन्त्रे भविष्यति सदा भुवि ।। म.मू.३१८ख/४९८.
- tshogs kyi dam pa
- ना. वरगणा, लोकधातुः — {de nas steng gi phyogs na de bzhin gshegs pa tshogs kyi dbang po'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams tshogs kyi dam par} अथ खलूपरिष्टाद्दिशो वरगगना (गणा भो. पा.)या लोकधातोर्गणेन्द्रस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ल.वि.१४५ख/२१४.
- tshogs kyi bdag
- = {tshogs kyi bdag po/}
- tshogs kyi bdag po
- • सं. गणाध्यक्षः — {tshogs kyi bdag pos sngar byas nas/} /{de la dri ni mtshon par bya//} गणाध्यक्षं पुरस्कृत्य तत्र घ्राणं तु लक्षयेत् ।। हे.त.२०क/६४ • ना. गणपतिः, गणेशः — {rma bya 'di dag gzhon nu'i rma bya'i rigs las 'khrungs pa ste/} /{tshogs kyi bdag pos sgra bsgrags tshe yang rnam par 'gyur ba med//} कौमारबर्हिकुलसम्भव एष बर्ही गर्जत्क्षणे गणपतेरपि निर्विकारः ।। अ.क.६३ख/५९.१२१; गणाधिपः — विनायको विघ्नराजद्वैमातुरगणाधिपाः । अप्येकदन्तहेरम्बलम्बोदरगजाननाः ।। अ.को.१३०क/१.१.३९; गणानामधिपः गणाधिपः अ.वि.१.१.३९; गः — {gaHni dri za tshogs bdag nyid//} श्री.को.१७२ख ।
- tshogs kyi 'dus pa
- गणकुलम्— {de nas rjes su gnang ba thob nas slar yang tshogs kyi 'dus par zhes pa rigs kyi dbus su sngar thu bo'i ming gang yin pa de ni chung ba nyid du 'gyur te/} {gzhon pa nyid du 'gyur ro//} तत्राज्ञां लब्ध्वा हि भूयो व्रजति गणकुले गोत्रमध्ये यः प्राग् ज्येष्ठनामा स लघुत्वं व्रजति कनिष्ठो भवति वि.प्र. १५३ख/३.१०१.
- tshogs kyi nang du 'du ba
- गणसन्निपातः — {dge ba'i bar chad byed pa'i chos zhes bya ba ni rgyun mi 'chad par tshogs kyi nang du 'du ba la sogs pa'o//} कुशलान्तरायिका धर्मा अभीक्ष्णं गणसन्निपातादयः अभि.स.भा.२१क/२७.
- tshogs kyi nang na 'dug pa
- सभासद् — {dam pas bsngags pa rnams kyi bstan bcos byed pa'i tshogs kyi nang na 'dug pa dag la ni} सत्सम्मतानां शास्त्रकारसभासदाम् वा.न्या.३३७क/६८.
- tshogs kyi blo
- प्रसभः (ग्. {yul las rgyal thabs la}) मि.को.४५ख ।
- tshogs kyi dbang po
- ना. गणेन्द्रः १. तथागतः — {de nas steng gi phyogs na de bzhin gshegs pa tshogs kyi dbang po'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams tshogs kyi dam par} अथ खलूपरिष्टाद्दिशो वरगगना (गणा भो. पा.)या लोकधातोर्गणेन्द्रस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ल.वि.१४५ख/२१४ । २. देवः — {da ni sku'i dkyil 'khor la brgya byin la sogs pa rnams kyi sa bon gsungs te/} {ta}~ {M ni brgya byin dang /} {naHni tshangs pa dang /} {pa}~ {M ni rgya mtsho dang /} {maHni tshogs kyi dbang po dang} इदानीं कायमण्डले शक्रादीनां बीजान्युच्यन्ते—तं शक्रः । नः ब्रह्मा । पं समुद्रः । मः गणेन्द्रः वि.प्र.५४क/४.८४; {lha min la sogs zhes pa bden bral dang rlung dang me dang gdong drug dang rgya mtsho dang tshogs kyi dbang po dang brgya byin dang tshangs pa dang drag po dang gnod sbyin dang khyab 'jug dang gshin rje rnams}…{bcu gnyis po} दैत्याद्या इति । र्नैऋत्यवाय्वग्निषण्मुखसमुद्रगणेन्द्रशक्रब्रह्मरुद्रयक्षविष्णुयमा इति द्वादश वि.प्र.६०क/४.१०५.
- tshogs kyi dbang po'i rgyal po
- ना. गणेन्द्रराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{tshogs kyi dbang po'i rgyal po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन …गणेन्द्रराजेन च ग.व्यू.२७६क/३.
- tshogs kyi dbang phyug
- गणेश्वरः — {'jig rten skyong ba bdag nyid dang /} /{blon po tshogs kyi dbang phyug bcas/}… /{de dag la ni srung bar byed//} स्वयं ते लोकपालाश्च सामात्याः सगणेश्वराः । तेषां रक्षां करिष्यन्ति सु.प्र. २क/२.
- tshogs kyi gtso bo
- गणाध्यक्षः, गणस्य प्रमुखः — {de rjes tshogs kyi gtso bo yis/} /{yon bdag gi ni dge ba bsam//} ततः पश्चाद् गणाध्यक्षं दातारं शुभचिन्तितम् । स.उ. २७४ख/८.३६; गणनायकः — {dbus su g}.{yung mo dang shar du dmangs rigs mo dang lhor rgyal rigs mo dang byang du bram ze mo dang nub tu rje rigs ma ste tshogs kyi gtso bo lnga'i bdag nyid kyi'o//} मध्ये डोम्बी, पूर्वे शूद्री, दक्षिणे क्षत्रिणी, उत्तरे ब्राह्मणी, पश्चिमे वैश्येति पञ्चात्मको गणनायकः वि.प्र.१६१ख/३.१२६; गणप्रमुखः म.व्यु.६२६९ (८९क).
- tshogs kyi gtso mo
- गणनायिका, गणस्य मुख्या — {kun du spyod pa de la shes rab yum gyi nang nas tshogs kyi gtso mo de ni mchog gi yum zhes pa ste g}.{yung mo dang gtum mo'o//} तत्र सञ्चारे प्रज्ञामाता मध्ये गणनायिका सा सुमातेति डोम्बी चण्डाली चेति वि.प्र.१६२ख/३.१२७.
- tshogs kyi mdzes ma
- वेश्या, गणिका — {tshogs kyi mdzes ma sen rjes gsar pas gdungs la khyod las char thigs thob na tshim byed pa//} वेश्यास्त्वत्तो नखपदसुखान् प्राप्य वर्षाग्रबिन्दून् मे.दू.३४४ख/१.३९.
- tshogs kyi rigs
- गणकुलम् — {da ni tshogs kyi rigs rnams kyis zhi ba la sogs pa 'grub par gsungs pa} इदानीं गणकुलैः शान्त्यादिसिद्धिरुच्यते वि.प्र.७३ख/४.१३९.
- tshogs kyi lam
- = {tshogs lam/}
- tshogs kyi shugs
- सम्भारावेगः — {'khor lo bskor ba'i sbyor ba bzhin/} /{rtog pa med kyang skyob pa ni/} /{tshogs kyi shugs kyi nus pa yis/} /{bstan pa gzhan dag 'jug par 'gyur//} चक्रभ्रमणयोगेन निर्विकल्पेऽपि तायिनि । सम्भारावेगसामर्थ्याद् देशना सम्प्रवर्तते ।। त.स. १२२ख/१०६९.
- tshogs kyi sa
- सम्भारभूमिः — {tshogs kyi sa rgya chen po yang khong du chud par byed do//} विपुलां सम्भारभूमिं सञ्जनयिष्यति ग.व्यू.३२७ख/५०.
- tshogs kyi slob dpon
- गणाचार्यः — {rangs byed kyi bu lhag spyod 'di tshogs dang ldan pa/} {tshogs can/} {tshogs kyi slob dpon}…{mkhas pa kun gyis shes pa yin na} अयं खल्वपि रुद्रको रामपुत्रः सङ्घेगणी गणाचार्यः…पण्डितसम्मतः ल.वि.१२०क/१८०.
- tshogs skyes
- = {ga pur ser po} काल्पकः, कर्बूरकः मि.को.५९क ।
- tshogs khang
- मठः — {tshogs khang dang gtsug lag khang gi rdzas la nye bar longs spyod pa byas pa dang} मठविहारद्रव्योपभोगं कृत्वा वि.प्र.१५५क/१.४.
- tshogs 'khor
- = {tshogs kyi 'khor lo/}
- tshogs ngan pa rab tu gdung bar byed pa
- वि. कुगणप्रतापनः म.व्यु.६६०९ (९४ख).
- tshogs can
- • वि. गणी — {rangs byed kyi bu lhag spyod 'di tshogs dang ldan pa/} {tshogs can/} {tshogs kyi slob dpon}… {mkhas pa kun gyis shes pa yin na} अयं खल्वपि रुद्रको रामपुत्रः सङ्घेगणी गणाचार्यः…पण्डितसम्मतः ल.वि. १२०क/१८० • ना. राशिकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{tshogs can dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…रासि (?राशि)कः म.मू.१००क/१०.
- tshogs can ma
- = {smad 'tshong ma} गणिका, वेश्या — {de 'dra ba dag tshogs can ma'i/} /{lus nyed par yang byed par 'gyur//} गणिकास्वाङ्गसम्मर्दमपि कुर्यात् स तादृशः ।। प्र.अ.१३७ख/१४७; वारस्त्री गणिका वेश्या रूपाजीवा अ.को.१७१क/२.६.१९; विटगणोऽस्या अस्तीति गणिका । गणयति धनिकानिति वा अ.वि.२.६.१९.
- tshogs gcig rag las
- वि. एकसामग्र्यधीनः — {rna ba'i blo la'ang gsal ba ru/} /{mig sogs blo dang 'brel pa yod/} /{gang phyir tshogs gcig rag las nas/} /{gzugs dang sgra sogs zhugs par 'gyur//} श्रोत्रबुद्धेरपि व्यक्ता नेत्रादिमतिसङ्गतिः । एकसामग्र्यधीनं हि रूपशब्दादि वर्तते ।। त.स.११२क/९७१.
- tshogs cha
- = {yo byad} उपकरणम्, साधनम् — {bsod nams sprin las legs 'khrungs pa'i/} /{rang gi bde ba'i tshogs char gyis//} पुण्यमेघसमुद्भूतैः सुखोपकरणैः स्वकैः ।। बो.अ.३७क/९.१६७.
- tshogs chen po
- • सं. महागणी — {de dag las byang chub sems dpa' re re yang g}.{yog byang chub sems dpa' gang gA'i klung drug cu'i bye ma snyed yod cing /} {tshogs dang tshogs chen po dang tshogs kyi slob dpon no//} येषामेकैको बोधिसत्त्वः षष्टिगङ्गानदीवालुकोपमबोधिसत्त्वपरिवारो गणी महागणी गणाचार्यः स.पु.१११क/१७९ • पा. सम्भारमहत्त्वम्, महत्त्वभेदः — {chen po bdun po 'di dag}…{chos chen po}…{tshogs chen po}…{yang dag par 'grub pa chen po} सप्तेमानि महत्त्वानि…धर्ममहत्त्वम्…सम्भारमहत्त्वम्…समुदागममहत्त्वम् बो. भू.१५६क/२०२.
- tshogs nyung ngu
- वि. अवगणकः — {don mthun de tshogs nyung ngur chas pa dang} अवगणकोऽसौ सार्थः सम्प्रस्थितः वि.व.१२८क/२.१०४.
- tshogs rnyed
- वि. लब्धसम्भारम् — {dge slong dag de bzhin gshegs pa nyid kyis sngon tshe rabs gzhan dag tu tshogs rnyed cing}…{las rnams byas shi+ing bsags te} तथागतेनैव भिक्षवः पूर्वमन्यासु जातिषु कर्माणि कृतान्युपचितानि लब्धसम्भाराणि अ.श.३७क/३२.
- tshogs dang ldan pa
- गणी लो.को.१९५८; द्र.— {rangs byed kyi bu lhag spyod 'di tshogs dang ldan pa/} {tshogs can/} {tshogs kyi slob dpon}…{mkhas pa kun gyis shes pa yin na} अयं खल्वपि रुद्रको रामपुत्रः सङ्घेगणी गणाचार्यः …पण्डितसम्मतः ल.वि.१२०क/१८०.
- tshogs dang spyod pa
- वर्गचारी, प्रत्येकबुद्धपुद्गलः म.व्यु.१००७ (२२ख).
- tshogs bdag
- = {tshogs kyi bdag po/}
- tshogs bdag mgon po
- ना. गणपतिनाथः लो.को.१९५७.
- tshogs bdag dmar chen
- ना. महारक्तगणपतिः लो.को.१९५७.
- tshogs bdag dmar po
- ना. रक्तगणपतिः लो.को.१९५७.
- tshogs bdag ser po
- ना. पीतगणपतिः लो.को.१९५८.
- tshogs ldan
- = {tshogs dang ldan pa/}
- tshogs rnams slob par byed pa
- वि. गणवाचकः — {de'i tshe rgyal po'i pho brang gnyen ldan na tshogs rnams slob par byed pa'i bram ze zhig lnga brgya'i tshogs la bram ze'i gsang tshig 'don du 'jug} तेन खलु समयेन बन्धुमत्यां राजधान्यामन्यतमो गणवाचको ब्राह्मणः पाञ्चशतिकं गणं ब्राह्मणकान्मन्त्रान्पाठयति वि.व. १४५ख/१.३३.
- tshogs pa
- • सं. १. समूहः — {de tshe skye bo'i tshogs rnams kyis/} /{hA hA zhes pa chen por gyur//} तदा जनसमूहस्य हाहाकारो महानभूत् ।। अ.क.८८ख/९.२९; {thams cad tha dad pa yin te/} {tshogs pa la dngos po'i sgra sbyor ba'i phyir ro//} सर्वं पृथक्, समूहे भावशब्दप्रयोगात् वा. न्या.३४०क/७७; सङ्घः — {skye bo'i tshogs kyang yun ring du/} /{ngo mtshar g}.{yo ba med par gyur//} जनसङ्घः स सुचिरं बभूवाश्चर्यनिश्चलः ।। अ.क.२९९क/३९.२१; गणः — {bud med rnams kyi tshogs pa 'di ni} गणोऽयं नारीणाम् अ.क.२१९ख/२४.१३१; {sems can tshogs kyi} सत्त्वगणानाम् शि.स.१४३क/१३७; वृन्दम् — {tshogs pa'i dbye ba} वृन्दभेदाः अ.को.१६९क/२.५.४०; वृन्दभेदाः समूहभेदाः अ.वि.२.५.४०; {ri dwags tshogs la rab chags rngon pa rnams kyis srog chags gsod pa rab btang zhing //} त्यक्ते प्राणवधे प्रसक्तहरिणीवृन्दैः पुलिन्दैः अ.क.२५०ख/२९.४१; वर्गः — {sprin gyi phreng ba dag gis ni/} /{rma bya'i tshogs rnams 'dod ldan byed//} उत्कण्ठयति मेघानां माला वर्गं कलापिनाम् । का.आ.३२६क/२.११७; {de bzhin du dngos po drug gi tshogs la sogs pa la yang brjod par bya ste} एवं षट्पदार्थवर्गादयोऽपि वाच्याः प्र.वृ.२८१ख/२४; सार्थः — {gang gi khyim gyi dpal sdug ni/} /{slong ba'i tshogs kyis nyer mkhor gyur//} अर्थिसार्थोपकरणगुर्व्यो यस्य गृहश्रियः ।। अ. क.१३४ख/६७.२; व्रजः — {de yi rta tshogs kyis bslang ba/} /{rdul tshub sprin ltar rgyas pa yis//} तस्य वाजिव्रजोद्भूतरजःपुञ्जघनोदयः । अ.क.१००ख/६४.१५८; व्रातः — {gang gi don du dug mtshon me dang lag 'gro'i tshogs las mchog tu 'jigs pa 'thob//} यस्यार्थे विषशस्त्रवह्निभुजगव्रातात्परं मे भयं प्राप्तः अ.क.३२८क/४१.४५; कुलम् — {drag po'i chu srin tshogs dkrigs} खरमकरकुलव्याकुलः अ.क.२२१ख/८९.७; {ri dwags kyi tshogs} मृगकुलम् अ.श.११४ख/१०४; कदम्बकम् — {ci 'di ston dus chu 'dzin nam/} /{yang na ngang pa'i tshogs sam ci//} किमयं शरदम्भोदः किं वा हंसकदम्बकम् । का.आ.३२७ख/२.१५८; {de phyir zhes bya ba ni ji skad du bshad pa'i gtan tshigs kyi tshogs las so//} अत इति यथोक्ताद् हेतुकदम्बकात् त.प.१६८क/५५; संहतिः — {rdul phran ni/} /{tshogs pa snam bu la sogs pa'am/}… {'gyur//} परमाणूनां संहतेः स्यात्पटादिकम् प्र.अ.८६क/९४; {bar ma chod dang bar chod bdag/} /{yi ge tshogs pa bskor ba ni/} /{zung ldan} अव्यपेतव्यपेतात्मा व्यावृत्तिर्वर्णसंहतेः । यमकम् का.आ.३३४ख/३.१; सम्भारः — {yid srubs grags pa rtsom pa yis/} /{dmag gi tshogs pa bsdus par gyur//} मन्मथः प्रथितारम्भः सैन्यसम्भारमाददे ।। अ.क.२२९ख/२५.५८; {gzhon nu'i dga' ba'i tshogs rnams dag/} /{rnam bcas nyid du gyur pa bzhin//} तरुणप्रेमसम्भारमिव साकारतां गतः ।। अ.क.१६७क/१९. ४१; सामग्री — {rgyu dang rkyen tshogs pa ji snyed cig gis 'bras bu skyed par grags pa} यावती हि हेतुप्रत्ययसामग्री कार्यस्योत्पत्तये प्रसिद्धा अभि.स्फु.२२१क/१००१; समुक्तिः — {ming gi tshogs la sogs pa ni/} /{ming dang ngag dang yi ge'i tshogs//} नामकायादयः संज्ञावाक्याक्षरसमुक्तयः । अभि.को.५ख/२.४७; समुदायः — {'dir chos sam chos can nam tshogs pa bsgrub bya yin grang na} अत्र च धर्मी धर्मः समुदायो वा साध्यो भवेत् प्र.अ.२०३ख/५६०; {rgyud dang tshogs zhes bya ba ni/} /{phreng ba dmag la sogs bzhin brdzun//} सन्तानः समुदायश्च पङ्क्तिसेनादिवन्मृषा । बो.अ.२७ख/८.१०१; समुदयः — {'dir tshogs pa ni dri dang}…{rlung zhes pa gzugs can brgyad po 'di dag rnams ni mtha' dag yul gyi tshogs pa dag ste gcig ni gtso bor 'gyur} अत्र समुदयो गन्धः…वायुरित्येतेऽष्टौ रूपिणः स्युः समुदितविषया एकमुख्याः समस्ताः वि.प्र.२६८क/२.८४; समाहारः — {des na yan lag gi tshogs tsam nyid yan lag can yin gyi/} {gzhan ni ma yin te} अतोऽवयवसमाहारमात्रमवयवी नापरः प्र.अ.१९८क/५५४; सम्पातः — {de nas kA t+yA ya na ni/} /{gang tshe sngon du mi yi bdag/} /{'ong ba mthong nas skye bo yi/} /{tshogs pas smod pas 'jigs nas gshegs//} ततः कदाचिदायान्तं दृष्ट्वा कात्यायनः पुरः । नृपतिं जनसम्पातादवमानभयाद् ययौ ।। अ.क.३१९ख/४०. १४६; {gcig la phan tshun 'gal ba'i ngo bo du ma tshogs pa rigs pa yang ma yin te} न चैकस्य परस्परप्रत्यनीकानेकरूपसम्पातो युक्तः त.प.३०६क/३२६; सन्दोहः — {tshogs ni 'dus pa ste} सन्दोहः समूहः त.प.१४५क/१८; {de ni rdul phran du ma'i tshogs/} /{ngo bo gzugs gcig ldan ma yin//} स ह्यनेकाणुसन्दोहस्वभावो नैकरूपवान् । त.स.६३ख/५९९; {bag la nyal tshogs} अनुशयसन्दोहः त.प.३२६क/११२०; {khyod gdong chu skyes kun dga'i tshogs bzhin mdzes/} /{'di ni bdag gis phyi nas gang du mthong //} द्रक्ष्यामि कान्तं क्व पुनस्तवेदमानन्दसन्दोहमिवाननाब्जम् ।। अ.क.३०५क/१०८. १२०; व्यूहः — {dpung tshogs} बलव्यूहः बो.अ.२०ख/७. १६; {dpung tshogs ni tshogs pa yin te} बलानां व्यूहः समूहः बो.प.१३८ख/११९; चयः — {byams pas 'khrul bzhin bzod pas nyes byas bzhin dang shes rab kyis ni bsam tshogs bzhin//} मैत्रीव स्खलितं क्षमेव कुकृतं प्रज्ञेव चिन्ताचयम् अ.क.१८क/५१.४४; {nang gi mun pa'i tshogs 'joms pa//} विधूतान्तस्तमश्चयः त.स. ११३ख/९८१; {de'i tshogs ni 'dus pa ste} तस्य चयः संहतिः त.प.२५३ख/९८१; सञ्चयः — {bdag gis lo ni bcu gnyis kyis/} /{rin chen tshogs ni yangs pa dag/} /{thob} मया द्वादशभिर्वर्षैर्विपुलो रत्नसञ्चयः ।…प्राप्तः अ.क.२८९क/१०७.१२; समुच्चयः — {da ni gza' rnams kyi skye ba dag par bya ba'i don du rgyu skar gyi tshogs gsungs pa} इदानीं ग्रहाणां जन्मशुद्ध्यर्थं नक्षत्रसमुच्चयमुच्यते वि.प्र.२०१ख/१.८३; निचयः — {pad can skye ba gzhan la yang /} /{me tog sde zhes me tog pa/} /{me tog tshogs kyis slong ba yi/} /{skye bo rtag tu khengs byed gyur//} पौष्पिकः पुष्पसेनाख्यः पद्मकोऽप्यन्यजन्मनि । बभूव पुष्पनिचयैः पूरितार्थिजनः सदा ।। अ.क.२१३क/८७.३७; प्रचयः — {sdug bsngal tshogs}…{bde ba'i tshogs} दुःखप्रचयः…सुखस्य प्रचयः प्र.अ.१४३क/१५३; सङ्घातः — {rags pa yin no/} /{des du ma tshogs pa'i rang bzhin yin te//} स्थूलं ततोऽनेकसङ्घातरूपम् प्र.अ. ३६क/४१; {sprin gyi tshogs rnams ma bcom na/} /{tsha zer byed pa mi mdzes so//} अविदार्याभ्रसङ्घातं तीक्ष्णांशुर्न विराजते ।। अ.क.३०३ख/३९.७२; राशिः — {sems can gyi tshogs dam pa'i nang na} वरे सत्त्वराशौ अभि.भा. २३२ख/७८३; {gyo mo snang ba'i tshogs sogs ni//} कपालालोकराश्यादि त.स.१००क/८८७; {snang ba'i tshogs ni snang ba 'dus pa'o//} आलोकराशिः आलोकसङ्घातः त.प.२०८ख/८८७; पुञ्जः — {der des chu skyes rdul tshogs kyis/} /{dri bzang ser por gyur pa'i chu/} /{mi'am ci mo rnams dag gis/} /{gser gyi bum par len pa mthong //} स ददर्शाम्बुजरजःपुञ्जैः सुरभिपिञ्जरम् । हेमकुम्भैर्जलं तत्र नयन्तीः किन्नराङ्गनाः ।। अ.क.११२क/६४.२८२; कायः — {'jig pas na 'jig pa'o/} /{bsags pas na tshogs pa ste/} {mang po dang phung po zhes bya ba'i tha tshig go//} सीदतीति सत् । चयः कायः सङ्घातः,स्कन्ध इत्यर्थः अभि.भा.२२९ख/७७२; {yang na sku'i sgra ni tshogs kyi don te/} {skyo bo'i tshogs dang dpung gi tshogs zhes bya ba yin no//} समूहार्थो वा कायशब्दः, जनकायो बलकाय इति यथा बो.प.४२ख/२; निकायः — {skye bo'i tshogs pa} जननिकायः अ.क.३०६ख/३९.१०७; कलापः — {ral pa'i tshogs bkram gzhon nu rang bzhin gyis/} /{khro med yid ldan}… {de la smras//} तमब्रवीत्कीर्णजटाकलापः स्वभावनिर्मन्युमनाः कुमारः ।। अ.क.२७३क/१०१.२१; {de gnyis kyang tshogs pa gcig la lhan cig pa yin pa'i phyir sems de nyid zhum pa yang yin la/} {de nyid rgod pa yang yin no//} तयोस्तु सहभावाद् । एकस्मिन् कलापे युगपद् भावात् तदेव लीनं तदेवौद्धत्यम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५१; स्कन्धः — {'chi ba dang na ba dang rga ba'i me'i tshogs skyes pas kyang de mi 'jig par rig par bya'o//} मृत्युव्याधिजराग्निस्कन्धसमुदयादपि तदसंवर्तो वेदितव्यः र.व्या.९८क/४४; निकरः — {byang chub snying por rdo rje'i gdan/} /{bsten pa de la bdag gis sngon/} /{gnod pa yi ni tshogs dag byas/} /{de yis bdag la bzod pa nyid//} बोधिमूले मया तस्य वज्रासनजुषः पुरा । कृता निकारनिकरा क्षान्तमेव च तेन मे ।। अ.क.१६१ख/७२.५४; उत्करः — {rin chen rgyan gyi 'od zer gyis/} /{rab rib tshogs ni des bsal te/} /{de dang yun ring rtses pa las/} /{dus su bu ni de yis thob//} तत्राभरणरत्नांशुः प्रती (वी लि.पा.)ततिमिरोत्करे । रममाणा चिरं तेन काले पुत्रमवाप सा ।। अ.क.१४६क/१४.८३; डम्बरः — {zhes pa mi mnyam ma brtags par/} /{don dang rgyan gyi tshogs dag la/} /{ltos nas shar phyogs pa dag la/} /{snyan ngag lam 'di 'byung bar 'gyur//} इत्यनालोच्य वैषम्यमर्थालङ्कारडम्बरौ । अवेक्षमाणा ववृधे पौरस्त्या काव्यपद्धतिः ।। का.आ.३२०क/१.५०; विसरः — {sna tshogs mdog bkye'i 'od tshogs kyis} नानावर्णविकीर्णरश्मिविसरैः र.वि.१२६क/१०९; निवहः — {de yi khro ba'i me yis ni/} /{du ba'i tshogs bzhin} क्रोधाग्निधूमनिवहैरिव तस्य अ.क.४३ख/५६.१५; {'od kyi tshogs kyis} अंशुनिवहैः अ.क.४३क/४.८०; ओघः — {skye ba kun tu nyer bsgrubs pa'i/} /{nor gyi tshogs pa rab rgyas kyang /} /{lan tshwa'i mtsho yi chu yis bzhin/} /{mi rnams sred bral nyid ma yin//} प्रवृद्धैरपि वित्तौघै राजन्यो (घैराजन्मो लि.पा.)पार्जितैर्नृणाम् । लवणाब्धेरिव जलैर्वितृष्णा नैव जायते ।। अ.क.९२ख/९.७५; जालम् — {nyon mongs shes bya'i sprin tshogs stug po'i sgrib pa yis ni bsgribs gyur pa//} क्लेशज्ञेयघनाभ्रजालपटलच्छन्नम् र.वि.११६क/८०; मेघः — {de las gzhan yang mchod pa'i tshogs/} /{rol mo dbyangs snyan yid 'ong ldan/}…{sprin rnams so sor gnas gyur cig//} अतः परं प्रतिष्ठन्तां पूजामेघा मनोरमाः । तूर्यसङ्गीतिमेघाश्च बो.अ.४ख/२.२०; पटलम् — {las kyi dbang gis mi rnams dag gi rab mang sred pas rnam par bkra ba dag/} /{bkod pa 'di ni rma bya'i sgro yi tshogs dang mtshungs par yongs su smin par 'gyur//} इयं कर्मायत्ता प्रचुरचित्रवैचित्र (रुचिवैचित्र्य लि.पा.)रचना नराणां मायूरच्छदपटलतुल्या परिणतिः । अ.क.७५क/७.४५; मण्डलम् — {de ni 'grib par 'gyur ba dang /} /{thogs med ye shes chen po ni/} /{shes bya thams cad kyi tshogs la/} /{rang dbang gis ni 'jug par 'gyur//} तस्य चापचये जाते ज्ञानमव्याहतं महत् । स्वातन्त्र्येण प्रवर्तेत सर्वत्र ज्ञेयमण्डले ।। त.स.१२४ख/१०७९; {blon po chen po tshogs pa 'di dag thams cad kyang //} समन्तमप्येतदमात्यमण्डलम् जा.मा.१६क/१७; अनीकः, ओ कम् — {glang po shing rta'i tshogs rnams kyis/} /{gang gA'i 'gram ni bar med byas//} चक्रे गजरथानीकैर्गङ्गातीरं निरन्तरम् ।। अ.क.१५६क/१६.२१; चक्रम् — {chu srin khros pa'i tshogs} क्रोधननक्रचक्रम् अ.क.५५क/५९.५२; {phas kyi rgol ba'i tshogs thams cad tshar gcod pa la shin tu dpa' ba} सर्वपरप्रवादिचक्रविनिग्रहशूराणाम् ग.व्यू.३०९क/३१; खण्डः, ओ डम् — {de yis reg pa'i rlung gis rnam bskyod pad+ma'i tshogs rnams dang /} /{chu la rgyu bas brgyan pas mtsho skyes can gyi chu la ni//} तत्स्पृष्टमारुतविघट्टितपद्मखण्डडिण्डीरमण्डनजलासु सरोजिनीषु । अ.क.३६क/५४.२०; चक्रवालः, ओ लम्— {glang chen tshogs ni 'phrog byed kyis bcom dge mtshan ci zhig yod//} किं कौतुकं यदि हरिः करिचक्रवालमाहन्ति अ.क.१००ख/६४.१५२; सन्दर्भः — {rtswa yi tshogs kyi khab rtse yis/} /{rkang par rma skyes zag byed pa//} क्षरत्क्षतजपादस्य दर्भसन्दर्भसूचिभिः । अ.क.२४९क/२९. २८; सन्तानः, ओ नम् — {ji ltar sdug bsngal gyi tshogs shes pas chags pa dang bral ba} भावनाविभावितदुःखसन्तानो विरागी यथा प्र.अ.१४४ख/१५४; कटप्रूः — {sdig pa'i brtul zhugs de yi spyi bor ral pa'i tshogs dag ni/} /{rab 'bar me yi dra ba'i rtse mo'i tshogs pa dag tu 'gyur//} तस्य ज्वलज्ज्वलनजालशिखाकलापः पापव्रते भवति मूर्ध्नि जटाकटप्रः (यूः लि.पा., प्रूः?) ।। अ.क.२४३क/९२.८ । २. = {'dzoms pa} समागमः — {rig pa sgyu rtsal 'byor pa rnams/} /{tshogs pa'i khang pa lta bu ste//} विद्याकलाविभूतीनां समागमगृहोपमः ।। अ.क.७७ख/६२.४५; सङ्गमः — {chos ni nyan pa'i tshogs pa der/} /{rgyal po zas ni gtsang ma yis//} राजा शुद्धोदनस्तत्र धर्मश्रवणसङ्गमे । अ.क.७१क/७.४; सङ्गतिः — {reg pa ni gsum 'dus shing tshogs pa'o//} त्रयाणां सन्निपातः सङ्गतिः स्पर्शः प्र.प.८६ख/११२; सन्निपातः — {bsod snyoms la rgyu ba dang}…{dge 'dun tshogs pa dang gdams ngag dang chos mnyan pa nyams su myong ba las gzhan pa'i bya ba la snam sbyar gyon par mi bya'o//} न पिण्डपातचर्या…सङ्घसन्निपाताववादधर्मश्रवणानुभवना(न्न)न्यस्यां व्यापृतौ साङ्घाट्याः वि.सू.७०ख/८७; मिलनम् — {'di yang dag 'byor ba ni phrad pa dag 'du ba dang tshogs pa zhes bya ba'i tha tshig go//} इत्ययं समागमः समावेशो मिलनमिति यावत् बो.प.४५क/५; समवधानम् — {gnyis tshogs pa yang med pa'i phyir tshogs pa yin par ga las 'gyur} न च द्वयोः समवधानमिति कुतः समुदायः प्र.अ.१७ख/२०; मेलापकः — {de bzhin du a'i 'dus pa ni a 'dus te dbyangs kyi tshogs pa zhes brjod do//} तथा अस्य समयोऽसमयः, स्वरमेलापक इत्युच्यते वि.प्र.१४७क/१, पृ.४६; {lhan cig skyes pa'i dga' ba zhes pa ni cha bcu drug pa ste/} {khams thams cad bsdus pa dang tshogs pa dang 'dus pa dang sdom pa'o//} सहजानन्द इति षोडशी कला सर्वधातूनां समाहारो मेलापकः समाजः संवर इति वि.प्र.१६०क/३.१२१; सङ्घटनम् — {tshogs pa yang ma yin te/} {dran pa tshad ma ma yin pa'i phyir ro//} न च सङ्घटनम्, स्मृतेरप्रमाणत्वात् प्र. अ.१४८क/१५८ ३. समितिः, सभा — समज्या परिषद्गोष्ठी सभासमितिसंसदः । आस्थानी क्लीबमास्थानं स्त्रीनपुंसकयोः सदः ।। अ.को.१८१ख/२.७.१५; संयन्ति सङ्गच्छन्तेऽत्र समितिः । इण् गतौ अ.वि.२.७.१५; सदः — {rgyal po rnams kyang de la dad pa skyes/} /{dam pa tshogs pas skyes dang 'dra bar 'gyur//} श्रद्धेयतामित्यगमन्नृपाणां सदस्सु यत्प्राभृतवच्चचार ।। जा.मा. ११६ख/१३६; संसद् — {de brjod thos pa'i ya mtshan pa'i/} /{phun tshogs dge slong la gsungs pa//} उवाच श्रुततद्वृत्तविस्मितां भिक्षुसंसदम् ।। अ.क.३४३क/४५.१२; पर्षद् — {tshogs dang phyir rgol ba dag la lan gsum brjod kyang mi shes pa nyid ni don mi shes pa nyid de} पर्षत्प्रतिवादिभ्यां त्रिरभिहितमप्रतिज्ञातार्थम् वा.न्या. ३४५ख/९६; सभा — {dam pas bsngags pa rnams kyi bstan bcos byed pa'i tshogs kyi nang na 'dug pa dag la ni} सत्सम्मतानां शास्त्रकारसभासदाम् वा.न्या. ३३७क/६८ । ४. सभ्यः, सभासद् — {'dun sar tshogs dang 'dun sar rgyu/} /{tshogs pa spyi yi ming yin no//} सभासदः सभास्ताराः सभ्याः सामाजिकाश्च ते ।। अ.को.१८१ख/२.७.१६; सभायां साधवः सभ्याः अ.वि.२.७.१६ । ५. = {lus} कलेवरम्, शरीरम् — {de nas tshogs pa lus dang 'dus/}… {gzugs} अथ कलेबरम् । गात्रं वपुः… तनूः अ.को.१७५क/२.६.७०; आदानाद्युपयोगितया कले करे बरं वरं कलेबरम् । रलयोर्वबयोश्चाभेदः । कल्यते आद्रियत इति वा । कल संख्याने अ.वि.२.६.७० । ६. = {dpung tshogs} चक्रम्, सैन्यम् मि.को.४४ख । ७. = {tshogs pa nyid} सामग्र्यम् — {de dag ma lus pa'i tshogs pa'o//} तेषां साकल्यं सामग्र्यम् वा.टी.६५ख/२०; साकल्यम् — {de dag tshogs pa ni 'dus pa'o//} तेषां साकल्यं सन्निधिः न्या.टी.५०क/१०३; समग्रता — {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor ba'o/} /{tshogs pa 'di ni shin tu rnyed dka' ba ste} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः समग्रता । इयं सुदुर्लभा बो.प.४५क/४ • वि. भरः — {mun pa'i tshogs kyis rnam par zum gyur pa'i/} /{'dam skyes} तिमिरभरनिमीलितानां…पङ्कजानाम् अ.क.२६७ख/९८.१६; पूरः — {ga pur tshogs kyis yongs su bsgos gyur kyang /} /{mi bzad sgog pa rang gi dri mi gtong //} कर्पूरपूरैः परिपूरितोऽपि नोद्वात्यसह्यं लशुनः स्वगन्धम् ।। अ.क.३२क/५३.४६; चितः — {'jigs su rung ba'i ral pa can/} /{de yi sen mo'i 'od tshogs bzhin//} करालकेसरसटास्तन्नखांशुचिता इव ।। अ.क.२४२ख/२८.२४; समुदितः — {rdul phra rab de dag kyang re re rgyu yin nam/} {tshogs pa rgyu yin grang} ते च परमाणवः प्रत्येकं वा हेतवः स्युः, समुदिता वा त.प. ९४ख/६४१; {tshogs pa kho na skye ba dang 'jig go//} समुदिता एवोत्पद्यन्ते विनश्यन्ति च त.प.११०ख/६७२; समग्रः — {dge 'dun tshogs pas bslab pa'i gzhi bag yangs su byas pa'i phyir bag yangs su byas pa} प्रस्रब्धिः समग्रेण सङ्घेन शिक्षापदस्य प्रतिप्रस्रम्भणात् सू.व्या. १६५क/५६; {snyan ngag mkhan po don mthun gyi/} /{tshogs kyang 'di yi rjes su 'brang //} कविसार्थः समग्रोऽपि तमेनमनुगच्छति । का.आ.३२१ख/१.१००; समस्तः — {yi ge tshogs pa rnams don dang bcas pa nyid dang sil bu rnams don med pa nyid kyis so//} सार्थतया च समस्तानां व्यञ्जनानां निरर्थतया च व्यस्तानाम् सू.व्या. १९०ख/८९; संहतः — {blon po'i tshogs kyis de yi ni/} /{nyams par lhung ba rab tu bsams//} मन्त्रिणः संहतास्तस्य विनिपातमचिन्तयन् ।। अ.क.१७६क/२०.६; सङ्कटः — {'khri shing shing skam tshogs dag la/} /{gtsug gi nor bu chags par gyur//} लग्नचूडामणिः शुष्कलताविटपसङ्कटे ।। अ.क.१२९क/६६.४८; आकीर्णः — {rtsed mo'i 'dun sar bzhad gad dang /} /{de shes tshogs su gsang smra dang /} /{pha rol kun tu rmongs byed la/} /{gab tshig dag ni nyer mkho ldan//} क्रीडागोष्ठीविनोदेषु तज्ज्ञैराकीर्णमन्त्रणे । परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः ।। का.आ.३३८क/३.९७; सन्निषण्णः — {de lta bu dag la sogs pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bye ba} ({brgyad bcu} ){rnams kyang tshogs so//} एवम्प्रमुखैरशीतिकोट्यो बोधिसत्त्वाः सन्निषण्णाः का.व्यू.२००ख/२५८; सन्निपतितः — {lha'i sde sum cu rtsa gnyis kyi lha'i sras po rnams kyang tshogs so//} द्वात्रिंशद्देवनिकाया देवपुत्राः सन्निपतिताः का.व्यू.२००ख/२५८; म.व्यु.६३७८ (९१क); • उ.प. ग्रामः — {'di nyid phyir na dbang po yi/} /{tshogs las mig nyid dga' ba'i gnas//} अत एवेन्द्रियग्रामे चक्षुरेव स्पृहास्पदम् । अ. क.४४ख/४.९५; {rgyu nus pa thogs pa med pa yin pa'i phyir/} {dus gcig tu mngon par 'dod pa'i 'bras bu'i tshogs bzhin du thams cad cig car 'byung ngo //} अप्रतिबद्धसामर्थ्यकारणत्वादेककालाभिमतकार्यग्रामवत् सर्वं युगपद्भवेत् त.प.१७५ख/६९; मण्डली — {de yi shing rta'i mu khyud sgras/} /{rma bya'i tshogs kyis gar byas nas//} रथनेमिस्वनैस्तस्य प्रनृत्यच्छिखिमण्डली । अ. क.९६क/६४.१००.
- tshogs pa can
- • वि. समुदायी — {de la srid pa'i mtshan nyid tshogs pa yod par rtogs pa na tshogs pa can rtogs pa gang yin pa ste} तत्र सम्भवश्च लक्षणया समुदायः । सम्भवप्रतिपत्तौ समुदायिप्रतिपत्तिः त.प.६९क/५९० • सं. १. सङ्घातः — {gzhan yang tshogs pa can phyir te/} /{skyes bu las byung gtam bzhin no//} अपि चास्य कथावत्तु सङ्घातात् पौरुषेयता । त.स.८५क/७८२; सङ्घातत्वम्— {tshogs pa can gyi sgrub pa la/} /{'di 'dra'i mi mthun bsgrub brjod bya//} सङ्घातत्वस्य वक्तव्यमीदृशं प्रतिसाधनम् ।। त.स.८५ख/७८३ । २. पेटकः — {pe Ta ka ni po ti yi/} /{sgam dang tshogs pa can la'o//} श्री.को.१६८क ।
- tshogs pa gcig la rag las
- = {tshogs pa gcig la rag las pa/}
- tshogs pa gcig la rag las pa
- एकसामग्र्यधीनता — {gzugs med pa yi dngos po ni/} /{tshogs pa gcig la rag las min//} नीरूप्यस्य स्वभावस्य नैकसामग्र्यधीनता । त.स.७४ख/६९८.
- tshogs pa gcig la rag las pa nyid
- एकसामग्र्यधीनत्वम्— {tshogs pa gcig la rag las nyid/} /{rgyu dang 'bras bu nyid sogs sam/} /{yang dag brten nas zhes bya bar/} /{yang dag rig par nyer brtags 'gyur//} एकसामग्र्यधीनत्वं कार्यकारणतादि वा । समाश्रित्य भवेन्नाम भाक्तं भूतस्य वेदनम् ।। त.स.७४ख/६९८; {'di ltar tshogs pa gcig la rag las pa nyid dam rgyu dang 'bras bu'i dngos po nyid dang /} {sogs pa'i sgras 'dra ba ste/} {'di dag gdags pa'i rgyu mtshan du 'gyur na} तथा हि—एकसामग्र्यधीनत्वम्, कार्यकारणभावः, आदिशब्देन सारूप्यम्, एतदुपचारनिबन्धनं भवेत् । त.प.१२४ख/६९८.
- tshogs pa nyid
- सामस्त्यम् — {de la tshogs pa nyid du brjod par 'dod pa dus mtshungs pa'i phung po rnams kho na tshogs pa'i tha snyad rten pa yin te} तत्र समानकालाः स्कन्धा एव सामस्त्येन विवक्षिताः समुदायव्यपदेशभाजः त.प.२२४ख/१६५.
- tshogs pa bstan pa
- समुदायनिर्देशः — {de la ste mngon sum dang rjes su dpag pa de gnyis la zhes tshogs pa bstan pa yin no//} तत्र तयोः प्रत्यक्षानुमानयोरिति समुदायनिर्देशः न्या.टी.४०क/४०.
- tshogs pa tshang ba can
- वि. समग्रसामग्रीकः — {bum pa la sogs pa med du zin kyang shes pa gcig la 'dre ba snang ba na mthong ba'i tshogs pa tshang ba can du shes pas blta bar bya ba nyid du brtag par bya ba yin pa'i phyir mngon sum zhes bstan to//} अविद्यमानोऽपि च घटादिरेकज्ञानसंसर्गिणि भूतले भासमाने समग्रसामग्रीको ज्ञायमानो दृश्यतया सम्भावितत्वात् प्रत्यक्ष उक्तः न्या. टी.५३ख/११८.
- tshogs pa'i sgra
- समुदायशब्दः — {kha cig ni tshogs pa'i sgra nyid ni dper na 'bigs byed dang gangs can dang ri rab lta bu ste} केचित्तु समुदायशब्दा एव, यथा—विंध्यहिमवत्सुमेर्वादिशब्दाः वा.टी.७६ख/३२.
- tshogs pa'i dus
- सामग्रीवेला — {des sang de byed par 'gyur ba na tshogs pa'i dus su dge 'dun la mjal bar bya'o//} श्वोऽस्य करिष्यत्तायां तेनारोचनं सङ्घे सामग्रीवेलायाम् वि.सू.२७ख/३४.
- tshogs pa'i tshogs
- वि. समग्रसामग्रीकः— {'di lta ste dper na/} {tshogs pa'i tshogs las myu gu mang po skye ba lta bu'o//} {bzlog pa ni rim pa'i tha snyad la brten pa yin te} तद्यथा — समग्रसामग्रीका बहवोऽङ्कुराः समुत्पद्यमानाः, विपर्ययात् क्रमव्यपदेशभाजः त.प.२३३ख/१८१.
- tshogs pa'i shes pa
- समुच्चयज्ञानम् — {de nas 'du byed} (?{dran pa} ){dag las dus phyis cig car yi ge mtha' dag nges pa'i tshogs pa dran pa'i shes pa gzhan skye ste}… {'di dag ces bya ba ni tshogs pa'i shes pa'o//} ततः स्मरणेभ्यः उत्तरकालं युगपत् समस्तवर्णाध्यवसायि समुच्चयज्ञानमपरं स्मार्त्तमुत्पद्यते…एतदिति समुच्चयज्ञानम् त.प.२०५ख/८८०.
- tshogs pa'i lha
- गणदेवता, आदित्यादयः — आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः । महाराजिकसाध्याश्च रुद्राश्च गणदेवताः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१०.
- tshogs par dbyung ba
- सभ्यः — {'gyed pa gnyis rang gis mi nus na tshogs par dbyung ba dag gis legs par bsgrub bo//} सभ्यैः स्वयमशक्तौ विवदित्रौः सम्प्रतिपादनम् वि.सू.९०क/१०८.
- tshogs par dbyung ba nyid
- सभ्यत्वम् — {kha bskang bar 'os pa ma yin pa ni dge 'dun gyi tha snyad la tshogs par dbyung ba nyid ma yin no//} नानर्हस्य पूरणे सङ्घव्यवहृतौ सभ्यत्वम् वि.सू.९२क/११०.
- tshogs par dbyung ba ma yin pa
- वि. असभ्यः — {tshogs par dbyung ba ma yin pa'i dri bsten pa} असभ्यगन्धोपभोगः वि.सू.५३ख/६९.
- tshogs par dbyung ba ma yin pa'i dri bsten pa
- पा. असभ्यगन्धोपभोगः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {tshogs par dbyung ba ma yin pa'i dri bsten pa'i ltung byed do//} ( इति) असभ्यगन्धोपभोगः (गे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५३ख/६९.
- tshogs par mi dbyung ba
- वि. असभ्यः म.व्यु.७१९४ (१०२ख); द्र. {tshogs par dbyung ba ma yin pa/}
- tshogs spyod
- = {tshogs shing spyod pa/}
- tshogs spyod chen po
- महावर्गचारी लो.को.१९५८.
- tshogs byas
- भू.का.कृ. सम्भृतः, सञ्चितः — {don 'di 'ga' yang tshogs ma byas/} /{rig pa 'ga' yang ma bsgrubs phyir//} अर्थो न सम्भृतः कश्चिन्न विद्या काचिदर्जिता । का.आ.३२७क/२.१५६.
- tshogs byed
- = {mon lug} मुस्तकः, ओ कम्, कुरुविन्दः मि. को.५८ख ।
- tshogs dbang
- = {tshogs kyi dbang po/}
- tshogs mang po
- यूथम् — {ngang pa'i tshogs mang po yul bA rA Na sI'i mtsho lta bar 'dod pa rnams kyis} तेन हंसयूथेन वाराणसीसरःसंदर्शनं प्रत्यभिवृद्धकौतूहलेन जा.मा. ११९ख/१३८.
- tshogs bzang ba
- = {lha} वृन्दारकः, देवता — बर्हिर्मुखाः क्रतुभुजो गीर्वाणा दानवारयः । वृन्दारका दैवतानि पुंसि वा देवताः स्त्रियाम् ।। अ.को.१२७ख/१.१.९; शोभनं वृन्दं येषामस्तीति वृन्दारकाः अ.वि.१.१.९.
- tshogs yang dag par bsgrubs pa
- समुदागतसम्भारः — {de ste ma byas pa yin na ni bdag nyid du ma red pas na/} {tshogs yang dag par bsgrubs pa yang don med par 'gyur te} अथाकृतकः स्यात्, अलब्धात्मकत्वात् समुदागतसम्भारवैयर्थ्यं स्यात् ल.अ.१३०क/७६.
- tshogs yongs su 'dzin par byed
- क्रि. सम्भारं परिगृह्णाति — {rang gi tshogs yongs su 'dzin par byed do//} स्वसम्भारं परिगृह्णाति अभि.भा.२२६ख/७६०.
- tshogs lam
- पा. सम्भारमार्गः, मार्गभेदः — {lam rnam pa lnga}…{de la tshogs kyi lam ni tshul khrims la sogs pa ste/} {de yongs su rdzogs pas dro bar gyur pa la sogs pa'i go rims kyis bden pa mthong bar bya ba dang /} {de la sgrib pa spang bar bya ba'i phyir sems kyi rgyud 'os su gyur pa 'thob bo//}…{mthong ba'i lam} पञ्चविधो मार्गः…तत्र सम्भारमार्गः शीलादिको यस्य परिपूर्णत्वादुष्मगताद्यानुपूर्व्या सत्यदर्शनाय तदावरणप्रहाणाय च सन्तानस्य योग्यतां प्रतिलभते… दर्शनमार्गः अभि.स.भा.५५क/७६; द्र. {lam lnga/}
- tshogs shing 'du ba
- गोष्ठी म.व्यु.६८६० (९८क).
- tshogs shing spyod pa
- • वि. वर्गचारी — {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa tsam bskyed pa tshogs shing spyod pa'i rang sangs rgyas so snyam du bsams pa yin no//} उत्पादितनिर्वेधभागीयमात्रोऽपि वर्गचारी प्रत्येकबुद्ध इत्यभिप्रायः अभि.स्फु.१७४क/९२० • सं. चाक्रिकः ( {tshogs kyis rgyu zhing rgyal po sogs kyi mdun du dril bu brdung nas bstod pa byed mkhan slong mo ba'i ming}) मि. को.४९क ।
- tshogs shin tu bstsags pa
- = {tshogs shin tu bsags pa/}
- tshogs shin tu bsags pa
- • वि. सुसम्भृतसम्भारः — {sems can dge ba'i rtsa ba shin tu bstsags pa}…{tshogs shin tu bsags pa} सूपचितकुशलमूलानां… सुसम्भृतसम्भाराणां…सत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८; {byang chub sems dpa'}… {bsam pa shin tu sbyangs pa}…{tshogs shin tu bstsags pa} सुपरिशोधिताध्याशयानां बोधिसत्त्वानां…सुसम्भृतसम्भाराणाम् द.भू.१७१क/५ • सं. सुसम्भृतसम्भारता — {de ni ting nge 'dzin de nyid kyi chos nyid rab tu thob pa dang}…{tshogs shin tu bstsags pa dang} यथापि नाम अस्यैव समाधेर्धर्मताप्रतिलम्भेन…सुसम्भृतसम्भारतया च द.भू.१६९ख/२.
- tshogs su gyur pa'i sku
- नैर्माणिकः कायः — {gang tshe 'jig rten sems tsam du/} /{rgyal ba'i sras kyis rab mthong ba/} /{de tshe tshogs su gyur pa'i sku/} /{gzas shing byed pa kun spangs pa/}… /{de dag gis ni thob par 'gyur//} चित्तमात्रं यदा लोकं प्रपश्यन्ति जिनात्मजाः । तदा नैर्माणिकं कायं क्रियासंस्कारवर्जितम् । लभन्ते ते ल.अ.८४क/३१.
- tshogs bsags pa
- वि. सम्भृतः — {gang zhig tshe snga ma la thar pa'i cha dang mthun pa'i tshogs bsags pa} यस्तु पूर्वस्मिन् जन्मनि सम्भृतमोक्षभागीयो भवति अभि. स्फु.१७४क/९२१.
- tshogs bsrung
- गणरक्षा, गणचक्ररक्षा — {'di nyid kyis ni tshogs bsrung zhing /} /{de bzhin bdag kyang bsrung ba nyid//} गणरक्षा त्वनेनैवात्मरक्षा तथैव च । हे.त.१९ख/६२.
- tshogs lha
- = {tshogs pa'i lha/}
- tshong
- १. वाणिज्यम्, वृत्तिविशेषः — {gang zhig 'di sgyu tshong gis brid par bya'o snyam ste/} {de'i thad du 'ongs na yang} योऽपि चैनमुपसंक्रान्तो भवति कूटवाणिज्येनैवं व्यंसयिष्यामीति बो.भू.७५क/८७; {rmo rko dud 'gro skyong /} /{tshong dang 'tsho ba'i tshis zhes bya//} कृषिः पाशुपाल्यं वाणिज्यं चेति वृत्तयः अ.को.१९४ख/२.९.२; वणिजो भावः वाणिज्यम् अ.वि.२.९.२; वणिज्या — {'dod pa sdug bsngal gyi rang bzhin can rnams kyi phyir/} {zhing las dang tshong dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la zhugs nas/} {sdug bsngal mang po drag po dag}…{nyams su myong ba} दुःखात्मकानां कामानामर्थे प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि …अनुभूतानि कृषिवणिज्याराजपौरुष्यप्रयुक्तेन बो. भू.१०३ख/१३२ । २. पण्यम्, विक्रेयद्रव्यम् — विक्रेयं पणितव्यं च पण्यम् अ.को.२००क/२.९.८२; पण्यत इति पण्यम् । पण व्यवहारे स्तुतौ च अ.वि.२.९.८२.
- tshong khang
- भाण्डशाला — {gang pos pha yi tshong khang du/} /{'dug nas nor gyi bsgrub pa byas//} पूर्णस्तु भाण्डशालायां पितुश्चक्रे धनार्जनम् ।। अ.क.२८१क/३६.९; आपणः — {zhing dang tshong khang dang khyim gyi dngos po dang} क्षेत्रापणगृहवस्तुनि बो.भू.२१क/२५; {bar gyi tshong khang} अन्तरापणः अ.सा.४२५ख/२४०.
- tshong khang gi gzhi
- आपणवस्तु— {dbyar khang slar mi btang ngo /} /{khang khyim gyi gzhi dang tshong khang gi gzhi yang ngo //} न वर्षकमु(त्?)क्रमेण दद्यात् । न गृहवस्त्वापणवस्तु वा वि.सू.५४ख/७०.
- tshong gi las
- वणिज्या ( {tshong ba'i las kyi ming}) मि.को.४१ख ।
- tshong 'dus
- १. आपणः — {rgyal po'i pho brang 'khor na mar me can zhes bya ba'i tshong 'dus kyi dbus su} दीपवत्यां राजधान्यामन्तरापणमध्यगतः अ.सा.४३क/२४; विपणिः, ओ णी — {gnas skabs 'dir ni tshong 'dus dag gi lam du rngon pa 'di/} /{do shal btsong ba'i blo yis yongs su rgyu bar byed pa na//} अत्रान्तरे विपणिवर्त्मनि लुब्धकोऽसौ हारस्य विक्रयधिया परिवर्तमानः । अ.क.३३ख/५३.५५; आपणस्तु निषद्यायां विपणिः पण्यवीथिका ।। अ.को.१५१ख/२.२.२; आ समन्तात् पणन्ते व्यवहरन्त्यस्मिन्निति आपणः । पण व्यवहारे स्तुतौ च । विपणिश्च अ.वि.२.२.२; वीथी — {kun dga' bo song la}…{dgra mtha'i lam po che dang tshong 'dus dang bzhi mdo dang sum mdo rnams su}…{ces sbron cig} गच्छानन्द …वैरंभ्ये रथ्यावीथीचत्वरशृङ्गाटकेष्वारोचय वि.व. १३५ख/१.२४; हट्टः — {'di dag tshong 'dus nas 'ongs pa'i/} /{rin gyis nyos pa tsam du zad//} हट्टागतानामेषां तु मूल्येन क्रयमात्रकम् ।। प्र.अ.४८ख/५५ । २. = {tshong rdal} पत्तनम् — {byang chub sems dpa'i tshong pa thams cad kyis spyod pas tshong 'dus lta bu'o//} पत्तनभूतं सर्वबोधिसत्त्ववणिक्संसेवनतया ग.व्यू.३११क/३९७; पट्टनम् — {grong khyer tha dad pa dang grong rdal tha dad pa dang tshong 'dus tha dad pa dang} नानानगरेभ्यो नानानिगमेभ्यो नानापट्टनेभ्यः ग.व्यू.१४क/१११.
- tshong 'dus bkram
- भू.का.कृ. आपणः स्थापितः — {des tshong 'dus bkram nas nyo 'tshong byed cing nyo 'tshong gis 'tsho bar byed pa} तेनापणः स्थापितः । क्रीणाति, विक्रीणीते, क्रयविक्रयेण जीविकां कल्पयति अ.श.१२६क/११६.
- tshong 'dus lta bu
- वि. पत्तनभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{byang chub sems dpa'i tshong pa thams cad kyis spyod pas tshong 'dus lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पत्तनभूतं सर्वबोधिसत्त्ववणिक्संसेवनतया ग. व्यू.३११क/३९७.
- tshong 'dus lam
- वणिक्पथः — {tshong 'dus lam ni bi pa Ni//} वणिक्पथे च विपणिः अ.को.२२१ख/३.३.५२; वणिक्पथो हट्टः अ.विव.३.३.५२.
- tshong rdal
- पत्तनम् — {'gro ba nyid tshong rdal te/} {zong gi rdzas nyo ba dang 'tshong ba'i grong khyer ni 'dir tshong rdal yin la} गतय एव पत्तनानि, पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि बो.प.४८क/८.
- tshong pa
- १. वणिक् — {zong la tshong pa ji bzhin du/} /{'dod pa dag la sgrub par byed//} वणिग्यथा पुनः पण्ये कामेषु प्रतिपद्यते ।। सू.अ.१८९ख/८७; वैदेहकः सार्थवाहो नैगमो वाणिजो वणिक् । पण्याजीवो ह्यापणिकः क्रयविक्रयिकश्च सः ।। अ.को.१९९क/२.९.७८; पणते व्यवहरतीति वणिक् । पण व्यवहारे । धात्वादेः पकारस्य वकारादेशः अ.वि.२.९.७८; वणिग्जनः — {tshong zong sna tshogs nyo tshong bgyid pa yi/} /{tshong pa rnams dang pho brang 'khor gyi mi//} विचित्रपण्यक्रयविक्रयाश्रयं वणिग्जनं पौरजनम् जा.मा.१३८ख/१६०; वाणिजकः — {de nas tshong pa de dag gis rab tu 'bad kyang gru bo che zlog mi nus nas} अथ ते वाणिजकाः परेणापि यत्नेन निवर्तयितुमशक्नुवन्तः जा.मा.८३क/९६; वैदेहकः — {bai de ha ka tshong pa dang /} /{srad bu rje rigs bu la 'o//} श्री.को.१७१क; सार्थः — {khyod tshong pa'i dbus nas 'gro bar bya} त्वया सार्थस्य मध्ये गन्तव्यम् वि.व.२५४क/२.१५६; सांयात्रिकः — {tshong pa khyed rnams dang rgya mtsho dang nam mkha' la gnas pa'i lha khyad par can rnams gson cig} शृण्वन्त्वत्रभवन्तः सांयात्रिकाः सलिलनिधिव्योमाश्रयाश्च देवविशेषाः जा.मा.८४ख/९७ । २. क्रायकः, क्रेता — {tshong pa dang ni tshong byed mtshungs//} क्रायकः क्रयिकः समौ अ.को.१९९ख/२.९.७८; उच्चनीचमूल्यकल्पनया पण्यं क्रीणाति गृह्णातीति क्रायकः । पण्यकर्तृनामनी अ.वि.२.९.७८.
- tshong pa'i bu
- वणिक्पुत्रः — {spos kyi bzhin zhes bya ba'i tshong pa'i bu} सुगन्धमुखो नाम वणिक्पुत्रः का.व्यू.२०७क/२६४.
- tshong pa'i tshogs
- वणिग्गणः — {ded dpon tshong pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu dang} सार्थवाह इव वणिग्गणपरिवृतः अ.श.५७क/४९.
- tshong pa'i tshogs kyis bskor ba
- वि. वणिग्गणपरिवृतः — {de nas bcom ldan 'das dul la 'khor yang dul ba dang} …{ded dpon tshong pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu dang} अथ भगवान् दान्तो दान्तपरिवारः…सार्थवाह इव वणिग्गणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
- tshong pa'i lam
- = {tshong lam/}
- tshong dpon
- १. श्रेष्ठी — {tshong dpon grong khyer gyi mis bskor ba lta bu} श्रेष्ठीव पौरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; {tshong dpon gyi bu} श्रेष्ठिपुत्रः अ.श.१९क/१५; श्रेष्ठिकः — {grong pa grong dpon kha lo sgyur bar 'gyur/} /{de bzhin ded dpon tshong dpon khyim bdag 'gyur//} ग्रामिक नायक सारथि भोन्ति सार्थिक श्रेष्ठिक गृहपति भोन्ति । शि. स.१७७ख/१७६ । २. = {tshong pa} वणिक् — {tshong dpon ud ka ri ka zhes/} /{de yi sngon gyi skye bar gyur//} वणिगुत्करिको नाम सोऽभवत् पूर्वजन्मनि ।। अ.क.४६क/४.११४; वाणिजः — वैदेहकः सार्थवाहो नैगमो वाणिजो वणिक् । पण्याजीवो ह्यापणिकः क्रयविक्रयिकश्च सः ।। अ.को.१९९क/२.९.७८; वणिगेव वाणिजः अ.वि.२.९. ७८; मि.को.४१ख ।
- tshong dpon gyi bu
- श्रेष्ठिपुत्रः — {de nas tshong dpon gyi bu che ba dga' bar gyur te} अथ वडिकः श्रेष्ठिपुत्रो लब्धप्रसादः अ.श.१९क/१५.
- tshong dpon gyi bu mo
- श्रेष्ठिदुहिता — {grong khyer bA rA Na sI de na tshong dpon gyi bu mo zhig 'dug pa} वाराणस्यामन्यतमा श्रेष्ठिदुहिता अ.श.१२९क/११९.
- tshong spogs
- वाणिज्यम् — {zhing las dang tshong spogs dang gla bkol gyi bya ba la sogs pa} कृषिवाणिज्यवल (?भृति)गतादिकाः क्रियाः प्र.प.६२ख/७७.
- tshong ba'i dngos po
- वाणिज्यम्, वणिग्भावः ( {tshong ba'i rang bzhin brjod pa la}) मि.को.४१ख ।
- tshong ba'i rang bzhin can
- वणिग्भावः, वाणिज्यम् ( {tshong ba'i rang bzhin brjod pa la}) मि.को.४१ख ।
- tshong bya ba
- वाणिज्यम् — {'di ltar 'di na la la zas kyi rgyu dang zas kyi gzhi'i phyir}… {zhing las sam phyugs btsal pa'am tshong bya ba'am}… {rtsol bar byed} यथापीहैकत्यः आहारहेतोराहारनिदानं… व्यायच्छते कृषिणा वा, गोरक्ष्येण वा, वाणिज्येन वा श्रा.भू.३०ख/७८; वणिज्या— {'phral gyi bya ba ni rab tu byung ba'i chos gos dang lhung bzed kyi las la sogs pa'o//} {khyim pa'i ni yang dag pa'i zhing las dang tshong bya ba dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la sogs pa ste} इतिकरणीयं प्रव्रजितस्य चीवरपात्रकर्मादि । गृहिणः पुनः सम्यक्कृषिवणिज्याराजपौरुष्यादि बो.भू.१०५क/१३४.
- tshong byed
- १. वणिज्या — {skyes bu byed pas yang na zhing rmed pa/yang} {na tshong byed dam}…{rnyed pa la sogs pa'i 'bras bu mngon par 'grub pa gang yin pa} पुरुषकारेण यदि वा कृष्या यदि वा वणिज्यया…लाभादिकञ्च फलमभिनिर्वर्तयति बो.भू.५५ख/७२; वाणिज्यम् मि. को.४१ख । २. क्रयिकः, क्रेता — {tshong pa dang ni tshong byed mtshungs//} क्रायकः क्रयिकः समौ अ.को.१९९ख/२.९. ७८; क्रयेण जीवतीति क्रयिकः । पण्यकर्तृनामनी अ. वि.२.९.७८.
- tshong byed pa
- = {tshong byed/}
- tshong tshong gshibs pa
- चितविस्तरः म.व्यु.६०४४ (८६ख).
- tshong zong
- पणः — {de yi bsod nams tshong zong gis/} /{nyos pa mi zad bde spyod pa'i//} तस्य पुण्यपणक्रीतं भुञ्जानस्याक्षयं सुखम् । अ.क.४५क/४.१००; पण्यम् — {tshong zong sna tshogs nyo tshong bgyid pa yi/} /{tshong pa rnams dang pho brang 'khor gyi mi//} विचित्रपण्यक्रयविक्रयाश्रयं वणिग्जनं पौरजनम् जा.मा.१३८क/१६०; म.व्यु.७१८७ (१०२ख).
- tshong zong bkram pa
- क्रय्यम्— {tshong zong bkram pa kra y+YaM 'o//} क्रये प्रसारितं क्रय्यम् अ.को.२००क/२.९.८१; क्रयार्थं प्रसारितं क्रय्यम् अ.वि.२.९.८१.
- tshong lam
- १. वणिक्पथः — {tshong lam grong khyer rig byed la/} /{ni ga ma'o//} वणिक्पथः पुरं वेदो निगमः अ.को.२२८क/३.३.१४०; वणिक्पथो वाणिज्यम्, हट्टमार्गो वा अ.विव.३.३.१४० २. पण्यवीथिका, हट्टः — आपणस्तु निषद्यायां विपणिः पण्यवीथिका ।। अ.को.१५१ख/२.२.२; पण्यस्य वीथिका पण्यवीथिका । हट्टनामानि अ.वि.२.२.२.
- tshong srang
- रथ्या — {tshong srang dor ba'i me tog phreng /} /{me tog rnying pa gang ci'ang rung //} रथ्यापतितनिर्माल्यं निर्मुक्तं येन केनचित् । स.उ.२९०ख/२१.१७.
- tshod
- १. समयः — {tshod shes pa dang ran pa shes pa dang} समयज्ञता, मात्रज्ञता शि.स.६८क/६७; {dus la bab pa'i tshod la rnam par gzigs nas} व्यवलोक्य ऋतुकालसमये ल.वि.३१ख/४३; वेला — {yun ring po nas dus shes pa dang tshod shes pa dang ran pa shes par gyur pa} दीर्घकालं च कालज्ञो वेलाज्ञः समयज्ञोऽभूत् ल.वि. ८२ख/१११ २. मात्रा — {zas kyi tshod mi zin te} आहारे च मात्रां न जानाति ल.अ.१५४ख/१०१; {zas kyi tshod rig pa nyid} भोजने मात्रज्ञता श्रा.भू.५ख/१०; प्रमाणम् — {'di tsam dus kyi tshod la ni/} /{dus kyi tha mar yongs su brtags//} एतत् कालप्रमाणं तु युगान्ते परिकल्पितम् ।। म.मू.१९८ख/२१३; {bdag gi tshod kyang bzung ba ma shes nas/} /{khas 'ches don med lhag pa ma mthong ngo //} आत्मप्रमाणग्रहणानभिज्ञो व्यर्थप्रतिज्ञो ह्यधिकं न भाति ।। जा.मा.११३ख/१३१ ३. = {tshod ma/}
- tshod rngad
- शाकः — {tshod rngad dang nas chan khyor gang tsam dang 'o ma dang slong mo'i zas kyis 'tsho ba} शाकयावकयथाभैक्षभैक्षाहारः म.मू.२२२क/२४२.
- tshod ma
- १. व्यञ्जनम्— {ga bur la sogs yid 'ong dang /} /{'bras chan dag gam tshod ma'ang rung //} कर्पूरादिषु हृद्येषु शाल्यन्नव्यञ्जनेषु वा । बो.अ.२५ख/८.६२; सूपः — {tshod ma sna tshogs dang ro sna tshogs dang kha dog sna tshogs dang dri sna tshogs kyis tshim par byed de} सन्तर्पयामि नानासूपैर्नानारसैर्नानावर्णैर्नानागन्धैः ग.व्यू. ७क/१०६; सूपिकः — {de nas tshod ma ro sna tshogs dang ldan pa dang 'bras chan gyis lhung bzed bkang nas slar log pa} ततो नानासूपिकरसोपेतस्य भक्तस्य पात्राणि पूरयित्वा निर्गच्छन्ति वि.व.१४५ख/१.३४; तेमनम् — स्यात्तेमनं तु निष्ठानम् अ.को.१९७क/२.९.४४; तिम्यति आर्द्रीभवतीति तेमनम् । तिम आर्द्रीभावे अ.वि. २.९.४४; मि.को.३९ख; यूषः, ओ षम् — {gzhon nu ma de dag gis byang chub sems dpa' la tshod ma'i rnam pa de dag thams cad byas te phul lo//} आभिः कुमारिकाभिर्बोधिसत्त्वाय सर्वास्ता यूषविधाः कृत्वोपनामिता अभूवन् ल.वि.१३०ख/१९४ । २. शाकः, ओ कम् — {tshod ma la sogs sbyin pa la'ang /} /{'dren pas thog mar sbyor bar mdzad//} आदौ शाकादिदानेऽपि नियोजयति नायकः । बो.अ.२१क/७.२५.
- tshod ma byed pa
- = {tshod ma} शिग्रुः, तेमनम् मि.को.३९क ।
- tshod ma 'dzin cig
- क्रि. मा प्रमिणोतु — {dge slong dag gang zag gis gang zag gi tshod ma 'dzin cig} मा भिक्षवः पुद्गलः पुद्गलं प्रमिणोतु त.प.१४४क/१६.
- tshod ma zin pa
- = {tshod mi zin pa/}
- tshod ma gzung zhig
- क्रि. मा प्रमिणोतु — {gang zag gis gang zag la tshod ma gzung zhig} मा पुद्गलः पुद्गलं प्रमिणोतु म.व्यु.७०२८ (१००क); द्र. {tshod ma 'dzin cig/}
- tshod mi zin
- = {tshod mi zin pa/}
- tshod mi zin pa
- • क्रि. मात्रां न जानाति — {zas kyi tshod mi zin te} आहारे च मात्रां न जानाति ल.अ.१५४ख/१०१ • सं. अमात्रा — {'dod pas log par g}.{yem pa'i gzhi ni spyod yul ma yin pa'i bud med dang /} {spyod yul yin yang yan lag ma yin pa dang yul ma yin pa dang dus ma yin pa dang tshod ma zin pa dang rigs ma yin pa dang pho dang ma ning thams cad do//} काममिथ्याचारस्य वस्त्वगम्या स्त्री गम्या वाऽनङ्गादेशाकालेष्वमात्रायुक्ताभ्यां च सर्वश्च पुमान्नपुंसकं च अभि.स.भा.४६क/६३.
- tshod mi shes pa
- वि. अमात्रज्ञः — {tshod mi shes pa la chos 'dod pa zhes ngas mi smra'o//} नाहममात्रज्ञस्य धर्मकामतां वदामि रा.प.२४३क/१४१.
- tshod 'dzin pa
- कृ. प्रमिण्वन् — {dge slong dag gang zag gis gang zag gi tshod ma 'dzin cig /dge} {slong dag gang zag gis gang zag gi tshod 'dzin pa ni nyams par 'gyur te} मा भिक्षवः पुद्गलः पुद्गलं प्रमिणोतु… क्षण्यते हि भिक्षवः पुद्गलः पुद्गलं प्रमिण्वन् त.प.१४४क/१६.
- tshod gzung bar bya
- क्रि. प्रमिणुयाम् — {nga'am nga dang 'dra bas gang zag gi tshod gzung bar bya'o//} अहं वा पुद्गलं प्रमिणुयाम्, यो वा स्यान्मादृशः त.प.१४४क/१६.
- tshod yod
- वि. परिमितः — {bdag gis byang chub sgrub pa yi/} /{sdug bsngal 'di ni tshod yod de//} इदं तु मे परिमितं दुःखं सम्बोधिसाधनम् । बो.अ.२१क/७.२२.
- tshod ran pa
- मात्रा — {der dgos pa'i 'bru mar la sogs pa tshod ran par nyo'o//} क्रयस्तदुपयोज्यस्य तैलादेः मात्रया वि.सू.९३ख/११२.
- tshod rig pa
- वि. मात्रज्ञः — {tshod rig pa nyid} मात्रज्ञता श्रा. भू.५ख/१०; द्र. {tshod shes pa/}
- tshod rig pa nyid
- मात्रज्ञता — {zas kyi tshod rig pa nyid gang zhe na} भोजने मात्रज्ञता कतमा श्रा.भू.५ख/१०.
- tshod shes
- = {tshod shes pa/}
- tshod shes pa
- • वि. १. वेलाज्ञः म.व्यु.२३९१ (४६क) २. मात्रज्ञः म.व्यु.२३९३ (४६क); मि.को.१२४क • सं. १. समयज्ञता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{tshod shes pa dang ran pa shes pa dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…समयज्ञता, मात्रज्ञता शि.स.६८क/६७ । २. मात्रज्ञता — {zhi gnas kyi skabs nas kyang tshod shes pa dang rigs pa shes par gsungs te} शमथप्रस्तावेन च मात्रज्ञता युक्तिज्ञता चोक्ता शि.स.८१क/८०.
- tshon
- १. रङ्गः — {dri med gos la tshon bzhin du/} /{thog mar sbyin sogs gtam dag gis/} /{sems la spro ba bskyed nas ni/} /{phyi nas chos ni bstan par mdzad//} पूर्वं दानकथाद्याभिश्चेतस्युत्पाद्य सौष्ठवम् । ततो धर्मो गतमले वस्त्रे रङ्ग इवार्पितः ।। श.बु.११५क/१२८; {ji ltar tshon ni sna tshogs kyis/} /{nor bu de dngos mi snang ltar//} रङ्गप्रत्ययवैचित्र्यादतद्भावो यथा मणेः । र.वि.११८ख/८७; रजः — {'dir 'jig rten gyi bden pas tshon dang thig gdab pas rdul tshon gyi dkyil 'khor dang}…{bshad du gsol} इह लौकिकसत्येन रजोमण्डलमाख्याहि रजःसूत्रपातेन वि.प्र.१५२ख/१.२; रागः — {so rtsi'i khu ba'i tshon gyis khra bor gyur pa'i rjes bzhin du song song nas dka' thub kyi gnas der phyin to//} ताम्बूलरसरागविचित्रामनुसरंस्तदाश्रमपदमभिजगाम जा.मा. १६७ख/१९३; {de bzhin du lag pa gnyis ka'i mthil la rgya skyegs tshon gyis rab tu byugs kyang lag mthil gyi pags pa la dmar po nyid du byed pa ma yin} तथा लाक्षारागप्रघृष्टोऽप्युभयकरतले नैव रागं करोति करतलचर्मणि वि.प्र.२६६ख/२.८०; वर्णकः — {bdag gi khrag gi tshon dag gis/} /{khro bo mchog 'di bri bar bya//} एतत् क्रुद्धवरं लिख्य आत्मशोणितवर्णकैः ।। म.मू. २७५क/४३२ । २. = {gsha' tshe} रङ्गम्, त्रपु — त्रपु पिच्चटम् ।। रङ्गवङ्गे अ.को.२०१ख/२.९.१०५; रज्यते चर्माद्यनेन रङ्गम् । रञ्ज रागे अ.वि.२.९.१०५.
- tshon kha dog
- वर्णः — {bdag gis ni ri 'di las rnyed sla ba'i tshon kha dog lnga yang blangs te mchis so/} /{des na legs par bris shig} मया पुनरिह पर्वतात् पञ्च वर्णा आनीताः । तदालिखतु भवान् ना.ना.२३२ख/६९.
- tshon gyi bkod pa
- पा. नेपथ्यरचना — {de'i phyir re zhig tshon gyi bkod pa dag byas nas ji ltar mngon par 'dod pa bzhin yongs su rdzogs par bya'o//} तद्यावदिदानीं नेपथ्यरचनां कृत्वा यथाभिलषितं सम्पादयामि ना.ना. २२५ख/४.
- tshon gyi las
- रङ्गकर्म — {ston pa chos dang dge 'dun dang tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams kyi chos dang ldan pa'i bya ba'i don nyid dang /} {lhung bzed dang tshon gyi las la brtag pa ni dus byin gyis brlabs pa yin no//} शास्तृधर्मसङ्घब्रह्मचारिणां धर्म्यकरणीयतापेक्षा पात्ररङ्गकर्मणोश्च समयाधिष्ठानम् वि.सू.४१क/५१; रङ्गनकर्म — {bkru bshal dang tshon dang lhung bzed kyi las dang shing gshags pa la sogs pa byed pa'i tshe mi bgo'o//} न धावनरङ्गनपात्रकर्मकाष्ठपाटनादिकर्म कुर्वताम् वि. सू.७३ख/९०.
- tshon gyi sa
- रङ्गभूमिः — {de nas te gsung gi dkyil 'khor gyi mtha' nas ro yis bsgyur ba'i dus kyis zhes pa sor phyed pa nyi shu rtsa bzhis dpal ldan tshon gyi sar 'gyur} तस्माद्वाङ्मण्डलान्तान् श्रीरङ्गभूमी रसगुणितयुगैरिति चतुर्विंशद्भिरर्धाङ्गुलैर्भवति वि.प्र.१२१ख/३.४०.
- tshon gyis bsgyur
- = {tshon gyis bsgyur ba/}
- tshon gyis bsgyur ba
- वि. रक्तम् — {mthong 'gyur gcig tshon gyis bsgyur na/} /{bsgyur ba'ang ma bsgyur rtogs par 'gyur//} दृश्येत रक्ते चैकस्मिन् रागोऽरक्तस्य वा गतिः ।। प्र.वा.११०ख/१.८७.
- tshon dgye ba
- रजःपातः — {don dam pa'i bden pas nam mkha'i khams la thig gdab pa dang bral zhing /} {tshon dgye ba dang bral ba}…{me long gi pra phab pa lta bu} परमार्थसत्येन पुनः सूत्रपातरहितं रजःपातरहितं… आकाशधातावादर्शप्रतिसेनोपमम् वि.प्र.१५२ख/१.२.
- tshon 'gyed pa
- क्रि. नामयेद्रङ्गम् — {ri mo'i mkhan po la la 'am/} /{ri mo'i slob ma ji lta bur/} /{ri mo'i don du tshon 'gyed pa/} /{nga yi bshad pa de dang 'dra//} चित्राचार्यो यथा कश्चिच्चित्रान्तेवासिकोऽपि वा । चित्रार्थे नामयेद्रङ्गं देशनाऽपि तथा मम ।। ल.अ.१७३ख/१३३.
- tshon lnga ldan pa
- वि. पञ्चरङ्गिकम् — {lus kyi dbang po b+ha ga sems/} /{sku gsung thugs kyi rdo rje yi/} /{dkyil 'khor rnam pa gsum du 'gyur/} /{gzhan pa tshon lnga ldan pa min//} कायेन्द्रियं भगश्चित्तं मण्डलं त्रिविधं भवेत् । कायवाक्चित्तवज्राणां नापरं पञ्चरङ्गिकम् ।। वि.प्र.८९क/३.१.
- tshon can
- वि. काषायम् — {skra dang kha spu bregs nas gos tshon can bgos te/} {yang dag pa'i dad pa kho nas khyim nas khyim med par rab tu 'byung bar byed pa} केशश्मश्रु अवतार्य काषायाणि वस्त्राण्याच्छाद्य सम्यगेव श्रद्धया अगारादनगारिकां प्रव्रजन्ति अ.श.११३ख/१०३.
- tshon chen
- = {tshon chen po/}
- tshon chen po
- = {le brgan} महारजनम्, कुसुम्भम् — अथ कमलोत्तरम् । स्यात्कुसुम्भं वह्निशिखं महारजनमित्यपि ।। अ.को.२०१ख/२.९.१०६; महच्च तद्रजनं च महारजनम् । रञ्ज रागे अ.वि.२.९.१०६.
- tshon sna brgya
- धातुशतम् म.व्यु.६७३८ (९६क).
- tshon po
- वि. पीनः — {'di ltar lha sbyin tshon po nyin par zan mi za'o zhes smras pa dang /} {lha sbyin tshon po mtshan mo zan za'o zhes bya ba'i ngag 'di gnyis brjod par bya ba tha dad du zin kyang rtogs par bya ba gcig kho na yin no//} यस्मात् ‘पीनो देवदत्तो दिवा न भुङ्क्ते’, ‘पीनो देवदत्तो रात्रौ भुङ्क्ते’ इत्यनयोर्वाक्ययोरभिधेयभेदेऽपि गम्यमानमेकमेव न्या.टी.६२क/१५३.
- tshon byed
- तुन्नम्, अञ्जनविशेषः मि.को.६०ख ।
- tshon ma bskus pa
- वि. अरञ्जितः — {sman ma bskus par dkar min mig/} /{mnan pa min par smin ma dma'/} /{tshon ma bskus par dmar ba ni/} /{mdzes ma khyod kyi mchu 'di 'o//} अनञ्जितासिता दृष्टिर्भ्रूरनावर्जिता नता । अरञ्जितोऽरुणश्चायमधरस्तव सुन्दरि ।। का.आ.३२८ख/२.१९८.
- tshon mo steng
- = {zha nye} सीसम्, धातुविशेषः — {bu gu'i lhan par bu ram dang rgya skyegs kyi tshigs ma dang spra tshil dang ro nye dang tshon mo steng dag mi bzang ngo //} छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसिक्त्थत्रपुसीसैः वि.सू.७ख/८; योगेष्टम्— {nA ga zha nye tshon mo steng /} /{ro nye} नागसीसकयोगेष्टवप्राणि अ.को.२०१ख/२.९.१०५; सुवर्णकरणयोगे इष्टं भवतीति योगेष्टम् अ.वि.२.९.१०५.
- tshon rtsi
- रङ्गः — {tshon rtsi lnga las gzhan pa'o//} {ma bskol ba'o//} {bskol ba ni kha bsgyur bar bya ba la sbyar bar bya ba nyid do//} रङ्गस्य पञ्चकादन्यस्य । अक्वथितस्य । क्वथितस्य रञ्जनीये विनियोज्यत्वम् वि.सू.७२ख/८९; वर्णकः — {ras dang}…{glegs bam gzhan dang dam rgya gzhan dang tshon rtsi gzhan dag ni gnyis par 'os pa nyid yin no//} अर्हत्वं शाटक… अन्यपुस्तकलेख्यवर्णकानां द्वितीयस्य वि.सू.६९क/८६; रजः — {rdo rje'i thig ni gdab pa dang /} /{tshon rtsi rnams kyang dgye ba dag//} पातनं वज्रसूत्रस्य रजस्यापि निपातनम् । गु.स.१३३ख/९२.
- tshon rtsi chen po
- महारङ्गः — {mu tig rnams ni}…{gal te med na de bzhin du sangs rgyas la'o//tshon} {rtsi chen po rnams kyang ngo //} न चेदेवमेव बुद्धे मुक्तानाम् । महारङ्गस्य च वि.सू.६८ख/८५.
- tshon rtsis 'tsho
- = {tshon rtsis 'tsho ba/}
- tshon rtsis 'tsho ba
- = {ri mo mkhan} रङ्गाजीवः, चित्रकारः — {tshon rtsis 'tsho ba ri mo byed//} रङ्गाजीवश्चित्रकारः अ. को.२०२ख/२.१०.७; रङ्गेण चित्रवर्णेन आजीवतीति रङ्गाजीवः । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.१०.७.
- tshon ris
- १. तिलकम् — {shin tu rab gsal grags pa'i tshon ris yon tan rin chen rgyan/}…{dpal} सुव्यक्तकीर्तितिलका गुणरत्नभूषा…श्रीः अ.क.५०क/५९.१; {rngul chu'i tshon ris nyams byas rnam 'gyur ni/} /{'dod pas nyer bstan rab tu gsal bar bzung //} स्वेदाम्बुनश्यत्तिलकाधि (कवि लि.पा.)कारं स्मरोपदिष्टं प्रकटं बभार ।। अ.क.५३क/५९.३३ । २. नेपथ्यम्— {mtho ris do ra'i rtsed 'jo mkhan/} /{me na ka de 'di min nam/} /{gzhan du gsar pa'i tshon ris dang /} /{dbyibs mdzes 'di ni ga la 'ong //} इयं सा मेनका नूनं स्वर्गरङ्गविलासिनी । अन्यथा नवनेपथ्या कुतः कान्तेयमाकृतिः।। अ.क.१३२क/६६.८५.
- tshom bu
- स्तवकः— {me tog sna tshogs tshom bu rab tu mdzes/} /{dpyid kyi dpal gyis ched du bshams pa bzhin//} विचित्रपुष्पस्तवकोज्ज्वलानि कृतच्छदानीव वसन्तलक्ष्म्या । जा.मा.१११क/१२९; द्र. {me tog tshom bu/}
- tshoms
- १. वर्गः — {ched du brjod pa'i tshoms} उदानवर्गः क.त.४०९९; म.व्यु.५०७४ (७७क) । २. वर्ग्यः — {pog pa ma bgos par tshoms 'ga' zhig shi na de'i skal ba tshoms de la dbang ba nyid yin no//} दत्ते कस्यचिदविभक्ते वङ्गा (र्गा?)न्मृतौ तद्वर्ग्यगामित्वं तदंशस्य वि.सू.७२ख/८९ ३. आवर्तः — {de'i phyir rma dang}… {sme ba dang spu'i tshoms bstan pa la ni ltung ba med do//} तस्माद् व्रण… तिलकरोमावर्तादिदर्शने नाऽऽपत्तिः वि.सू.४४ख/५६.
- tshor
- = {tshor ba/} {tshor nas} आघ्राय — {dri bzang der ni sa bdag gis/} /{tshor nas brgya byin gyis springs pa//} आमोदं तत्र पार्थिवः । आघ्राय शक्रप्रहितम् अ.क.२३६क/२७.१७.
- tshor ngas
- कुतूहलम् — {mthong ba'i don la tshor ngas dang bral ba} दृष्टार्थकुतूहलविरमणम् त.प.२४६ख/२०७.
- tshor pa
- = {tshor ba/}
- tshor po
- = {tshor ba po/}
- tshor ba
- • क्रि. (अवि., सक.) जिघ्रति— {mig gis mthong ngo //} {rna bas thos so//} {snas tshor ro//} चक्षुः पश्यति, श्रोत्रं शृणोति, घ्राणं जिघ्रति त.प.८२ख/६१७; घ्रायति — {sna ma'i me tog dang ma li ka dang tsam pa ka dang skya snar gyi dri rnams kyang tshor ro//} जातिमल्लिकाचम्पकपाटलगन्धाः, तान् गन्धान् घ्रायति स.पु.१३४क/२१३ • सं. १. वित् — {tshor ba'i dbang gis 'ching ba gsum//} विद्वशाद् बन्धनत्रयम् अभि.को.१७ख/५.४५; वित्तिः— {tshor ba gsum gang zhe na/} {bde ba dang yid bde ba dang btang snyoms rnams so//} कतमद् वित्तित्रयम्? सुखसौमनस्योपेक्षाः अभि.भा.५९ख/१६२; वेदनम्— {de dang gzugs brnyan 'dra bas na/} /{gdags pa tsam gyis tshor bar rung //} प्रतिबिम्बस्य ताद्रूप्याद्भाक्तं स्यादपि वेदनम् ।। त.स.७३क/६८३; वेदना — {des na bdag cag} …{sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa rnam pa mang po myong ngo //} तेन वयं…विविधां तीव्रां प्रचण्डां दुःखां वेदनां प्रत्यनुभूतवन्तः शि.स.४४क/४२; प्रतिसंवेदनम् — {de ni 'di la 'di'o zhes tshor ba'i rnam par mi rigs pas} सोऽस्मिन् इदं तदिति प्रतिसंवेदनाकारेणासंविदितः त्रि.भा.१५०क/३७; अनुभवनम् — {yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong ba dang gnyis ka ma yin par tshor ba yang skyed do//} इष्टानिष्टोभयविमुक्तानुभवनं च करोति द.भू.२२१क/३२ २. वेदितम् — {spang bar bya ba de ni gnyis te/} {nyon mongs pa rnams dang de'i gnas su gyur pa tshor ba'o//} द्वयमिदं प्रहातव्यम्—क्लेशाश्च तदाश्रयभूतं च वस्तु वेदितम् अभि.स.भा.१२क/१५ • पा. वेदना १. स्कन्धभेदः — {gzugs phung rdo rje ma yin te/} /{tshor ba la yang dkar mor brjod//} रूपस्कन्धे भवेद् वज्रा गौरी वेदनायां स्मृता । हे.त.११क/३२ । २. महाभूमिकचैत्तभेदः — {tshor dang}… {yin la byed dang}… /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना… मनस्कारः…समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/२.२४; {de la tshor ba ni myong ba rnam pa gsum ste/} {bde ba dang sdug bsngal dang bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa'o//} तत्र वेदना त्रिविधोऽनुभवः—सुखः, दुःखः, अदुःखासुखश्च अभि.भा.६४ख/१८७ । ३. सर्वत्रगचैतसिकभेदः — {reg pa dang yid la byed pa dang tshor ba dang 'du shes dang sems pa zhes bya ba kun tu 'gro ba'i chos lnga po 'di dag dang ldan no//}… {tshor ba ni myong ba'i rang bzhin no//} एभिः स्पर्शमनस्कारवेदनासंज्ञाचेतनाख्यैः पञ्चभिः सर्वत्रगैर्धर्मैरन्वितम्…वेदना अनुभवस्वभावा त्रि.भा.१५१क/४० । ४. प्रतीत्यसमुत्पादाङ्गभेदः — {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams}… {reg pa'i rkyen gyis tshor ba} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः…स्पर्शप्रत्यया वेदना सु.प्र.५१क/१०२; {reg pa myong ba ni tshor ba'o//} स्पर्शानुभवना वेदना शि.स.१२४ख/१२१.
- tshor ba skyed
- क्रि. अनुभवं करोति लो.को.१९६०; अनुभवनं करोति— {yid du 'ong ba dang yid du mi 'ong ba dang gnyis ka ma yin par tshor ba yang skyed do//} इष्टानिष्टोभयविमुक्तानुभवनं च करोति द.भू.२२१क/३२.
- tshor ba skyed pa
- = {tshor ba skyed/}
- tshor ba 'jug par byed pa
- वि. वेदनाप्रवर्तिनी— {de bzhin du gzugs 'jug par byed pa drug dang /} {tshor ba 'jug par byed pa drug dang}…{ye shes 'jug par byed pa drug ste rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams} एवं षड् रूपप्रवर्तिन्यः षट् वेदनाप्रवर्तिन्यः…षड् ज्ञानप्रवर्तिन्यः इति षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
- tshor ba thams cad kyis reg pa med pas bde ba'i rgyal mtshan
- पा. सर्ववेदयितास्पर्शक्षेमध्वजः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin tshor ba thams cad kyis reg pa med pas bde ba'i rgyal mtshan} सर्ववेदयितास्पर्शक्षेमध्वजेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
- tshor ba dang ldan pa
- वि. वेदनावान् — {bdag tshor ba dang ldan} वेदनावानात्मा म.व्यु.४६९० (७३क).
- tshor ba dran pa nye bar gzhag pa
- पा. वेदनास्मृत्युपस्थानम्, स्मृत्युपस्थानभेदः — {de ni tshor ba dran pa nye bar gzhag pa mdor bsdus pa'o//} एतत् समासतो वेदनास्मृत्युपस्थानम् शि.स.१३०ख/१२६.
- tshor ba bdag gi yin
- पा. आत्मीया वेदना, सत्कायदृष्टिभेदः — {'jig tshogs la lta ba nyi shu'i ming}…{tshor ba bdag gi yin} आत्मीया वेदना म.व्यु.४६९१ (७३क).
- tshor ba po
- • वि. वेदकः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la tshor ba po'am tshor bar byed du 'jug pa gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्य कश्चिद्वेदको वा वेदयिता वा सु.प.४१क/१९; {gzhi des kyang de la bdag dang gzhan pa dang byed pa po dang tshor ba po dang dngos po dang dngos po med pa'i 'du shes mi 'byung ngo //} ततो निदानं चास्यात्मपरकारकवेदकभावाभावसंज्ञा न प्रवर्तन्ते बो.भू.१७८ख/२३५; {tshor po 'ga' yang yod min te/} /{des na tshor ba de nyid min//} न चास्ति वेदकः कश्चिद्वेदनाऽतो न तत्त्वतः । बो.अ.३४ख/९.१०२ • सं. = {tshor ba po nyid} वेत्तृता— {tshor ba po yang med} अवेत्तृता सु.प.४१क/१९; द्र. {tshor ba po med pa/}
- tshor ba po nyid
- वेदकत्वम् — {chos rnams kho nas chos rnams 'dren par byed pa nyid du zad kyi/} {byed pa po dang tshor ba po nyid med pa} धर्माणामेव धर्माहारकत्वं निष्कारकवेदकत्वं च श्रा.भू.८२क/२१०.
- tshor ba po med pa
- अवेत्तृता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa la tshor ba po yang med/} {tshor bar byed du 'jug pa yang med pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामवेत्तृता अवेदनता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४१क/१९.
- tshor ba phyin ci log
- वि. विपर्यस्तवेदनः — {'jig rten na ni 'du shes phyin ci log//} {sems phyin ci log ces grags kyi/} {tshor ba phyin ci log ces ni ma grags so//} लोके हि विपर्यस्तसंज्ञो विपर्यस्तचित्त इति प्रसिद्धम्, न पुनर्विपर्यस्तवेदन इति अभि.भा.२३१ख/७७९.
- tshor ba med
- = {tshor ba med pa/}
- tshor ba med pa
- वि. अवेदयिता — {ji ltar nam mkha' la tshor ba med pa de bzhin du tshor ba thams cad dang bral bar sbyin pa de sbyin no//} यथा गगनमवेदयितृ, एवं सर्ववेदितप्रतिप्रस्रब्धं तद्दानं ददाति शि.स.१४९क/१४४.
- tshor ba la bdag gnas
- पा. वेदनायामात्मा, सत्कायदृष्टिभेदः — {'jig tshogs la lta ba nyi shu'i ming /}… {tshor ba la bdag gnas} वेदनायामात्मा म.व्यु.४६९२ (७३क).
- tshor ba la song ba'i dran pa
- पा. वेदनागतानुस्मृतिः, धर्मालोकमुखभेदः — {tshor ba la song ba'i dran pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {tshor ba thams cad rgyun chad par 'gyur ro//} वेदनागतानुस्मृति धर्मालोकमुखं सर्ववेदितप्रतिप्रस्रब्ध्यै संवर्तते ल.वि.२१क/२४.
- tshor ba'i rgyun chad pa'i bde ba
- पा. वेदितोपच्छेदसुखम्, सुखभेदः — {bde ba rnam pa lnga po ni 'di dag yin te/} {rgyu bde ba dang tshor ba bde ba dang sdug bsngal gyi gnyen po'i bde ba dang tshor ba'i rgyun chad pa'i bde ba dang gnod pa med pa'i bde ba dang lnga'o//} पञ्चविधं सुखम्—हेतुसुखं वेदितसुखं दुःखप्रातिपक्षिकं सुखं वेदितोपच्छेदसुखमव्याबाध्यञ्च पञ्चमं सुखम् बो.भू.१४क/१७.
- tshor ba'i gnas ngan len
- पा. वेदितदौष्ठुल्यम्, दौष्ठुल्यभेदः — {gnas ngan len thams cad ni nyi shu rtsa bzhi yin te}…{tshor ba'i gnas ngan len ni zag pa dang bcas pa'i tshor ba rnams kyi bag chags so//} सर्वदौष्ठुल्यानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति… वेदितदौष्ठुल्यं सास्रवाणां वेदनानां वासना अभि.स.भा.६६ख/९२.
- tshor ba'i rnam pa
- वेदनाजातिः — {gzugs kyi rnam pa zad par las 'das la/} {tshor ba la sogs pa'i rnam pa las ni ma yin pas} रूपजातिं तु कृत्स्नामतिक्रान्ताः, न वेदनादिजातिम् अभि.भा.६८क/११३६; वेदनागतम्— {bde ba myong bar 'gyur ba'i reg pas reg pa na lus kyi dang sems las byung ba'i tshor ba'i rnam pa bde ba sim pa skye ba gang yin pa de ni bde ba'i dbang po zhes bya'o//} यत् सुखवेदनीयेन स्पर्शेन स्पृष्टस्योत्पद्यते कायिकं चैतसिकं सातं वेदितं वेदनागतम्—इदमुच्यते सुखेन्द्रियम् अभि.भा.६९ख/११४३.
- tshor ba'i phung po
- पा. वेदनास्कन्धः, स्कन्धभेदः — {phung po lnga/} {gzugs kyi phung po dang tshor ba'i phung po dang 'du shes kyi phung po dang 'du byed kyi phung po dang rnam par shes pa'i phung po} स्कन्धपञ्चकम् — रूपस्कन्धः, वेदनास्कन्धः, संज्ञास्कन्धः, संस्कारस्कन्धः, विज्ञानस्कन्धश्च अभि.भा.२९क/२५; {myong ba rnam pa gsum ni tshor ba'i phung po ste/} {bde ba dang sdug bsngal ba dang sdug bsngal yang ma yin bde ba yang ma yin pa'o//} त्रिविधोऽनुभवो वेदनास्कन्धः—सुखः, दुःखः, अदुःखासुखश्च अभि.भा.३३क/४८.
- tshor ba'i tshogs
- पा. वेदनाकायाः — {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro/} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदनेति अभि.भा.३३क/४८.
- tshor ba'i rigs can
- वि. वेदनाकुली — {de dag la mngon du phyogs pa tshor ba'i rigs can ni thabs te r}-{i yig las skyes pa'o//} तस्याः सम्मुखो वेदनाकुली उपाय ऋकारजन्मा वि.प्र.५४क/४.८३.
- tshor ba'i rigs can ma
- वि. वेदनाकुलिनी — {phag mo dang gzhon nu ma ni tshor ba'i rigs can ma'o//} वाराही, कौमारी वेदनाकुलिनी वि.प्र.५४क/४.८३.
- tshor ba'i rigs las skyes pa
- वि. वेदनाकुलजः, ओ जा — {de bzhin du tshor ba'i rigs las skyes pa rin chen 'byung ldan dang gos dkar mo dang rmugs byed dang sa'i snying po dang ro rdo rje ma ste dmar po rnams kyi g}.{yas kyi phyag dang po na me'i mda' dang} तथा लोहितानां सव्ये प्रथमहस्तेऽग्निबाणः…वेदनाकुलजानां रत्नसम्भवपाण्डराजम्भकक्षितिगर्भरसवज्राणाम् वि.प्र.३९ख/४.२२.
- tshor bar 'gyur
- = {tshor bar 'gyur ba/}
- tshor bar 'gyur ba
- वेदनीयता — {tshe 'di dang skye ba dang rgyud gzhan du tshor bar 'gyur ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} दृष्टधर्मोपपद्यापरपर्यायवेदनीयतां च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५२ख/४९.
- tshor bar bya
- = {tshor bya/}
- tshor bar byed
- = {tshor byed/}
- tshor bar byed du 'jug pa
- • वि. वेदयिता — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la tshor ba po'am tshor bar byed du 'jug pa gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्य कश्चिद्वेदको वा वेदयिता वा सु.प.४१क/१९ • सं. वेदनता — {tshor bar byed du 'jug pa yang med pa} अवेदनता सु.प.४१क/१९.
- tshor bar byed du 'jug pa med pa
- अवेदनता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa la tshor ba po yang med/} {tshor bar byed du 'jug pa yang med pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंस्कारविज्ञानानामवेत्तृता अवेदनता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४१क/१९. {tshor bar byed pa} ={tshor byed/}
- tshor bya
- • क्रि. वेत्ति — {mig gis gzugs ni gzung bar bya/}…/{dri ni sna yis tshor bar bya//} चक्षुषा गृह्यते रूपं… गन्धं नासिकया वेत्ति हे.त.११क/३२ • कृ. वेद्यम् — {de yi rig bya don gzhan na/} /{tshor bya tshor byed 'thad par dka'//} तस्याश्चार्थान्तरे वेद्ये दुर्घटौ वेद्यवेदकौ । प्र. वा.१३१क/२.३३०.
- tshor byed
- • क्रि. वेदयते — {tshor bar byed pa ji lta ba de bzhin du 'du shes su byed do zhes bya ba ni ji ltar myong ba de bzhin du mtshan mar 'dzin pa'i phyir ro//} यथा वेदयते तथा सञ्जानीत इति यथानुभवं निमित्तोद्ग्रहणात् अभि.स.भा.१४ख/१८ • वि. वेदकः — {de yi rig bya don gzhan na/} /{tshor bya tshor byed 'thad par dka'//} तस्याश्चार्थान्तरे वेद्ये दुर्घटौ वेद्यवेदकौ । प्र.वा.१३१क/२.३३०.
- tshol
- • क्रि. १. अन्वेषति — {byang chub don gnyer sangs rgyas chos tshol la} बोध्यर्थिकोऽन्वेषति बुद्धधर्मान् रा.प.२४३ख/१४१; अन्वेषते — {don byed pa don du gnyer ba rtogs pa dang ldan pa thams cad ni tshad ma'am tshad ma ma yin pa tshol na} अर्थक्रियार्थी हि सर्वः प्रेक्षावान् प्रमाणमप्रमाणं वा अन्वेषते हे.बि.२३९क/५३; गवेषते — {nga rgyal du yongs su shes pas nga rgyal med pa tshol} अधिमानप्रज्ञया निरधिमानतां गवेषन्ते सु.प.३३क/१२; {khye'u 'di ma btsas bzhin du legs par gsungs pa tshol bas na} यस्मादयं दारकोऽजात एव सुभाषितं गवेषते अ.श.१०८क/९८; पर्येषते — {de la ji ltar byang chub sems dpa' thos pa tshol zhe na} तत्र कथं बोधिसत्त्वः श्रुतं पर्येषते बो.भू.५६क/७३; अभिलषते — {rgyun rgya chen por gyur nas sangs rgyas kyi ye shes tshol ba'o//} उदारसन्ततिकाश्च बुद्धज्ञानमभिलषन्ते शि.स.१६६ख/१६४; प्रार्थयति — {bcom ldan 'das sems can gang dag thams cad mkhyen pa'i ye shes tshol ba} ये पुनर्भगवन् सत्त्वाः सर्वज्ञज्ञानं प्रार्थयन्ति सु.प.२२क/२; प्रार्थयते — {bcom ldan 'das sems can gang dag}…{bla na med pa'i ye shes tshol ba} ये पुनर्भगवन् सत्त्वाः…अनुत्तरज्ञानं प्रार्थयन्ते सु.प.२२क/२; मार्गति — {ji ltar de bzhin gshegs pa'i sku gdung 'dzin/} /{de ltar mi dag la la de tshol te//} तथागतस्य यथ धातु धारयेत्तथैव यो मार्गति कोचि तं नरः । स.पु.३९क/७०; मार्गयति — {'dis mya ngan las 'das pa tshol ba'i phyir} निर्वाणं मार्गयन्त्यनेनेति अभि.भा.३७ख/१०१३; मृगयति — {ji ltar lo yi mtshams su rgya lam na/} /{ri dwags zas can 'khrig pa'i bde ba tshol//} वर्षावधेः कदाचित् सुरतरतिं मृगयति मृगाहारी । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; मृग्यते — {gang gi rten gang yin pa de lta bu zhes bya ba ni rten gyi ngo bo'i dper brjod pa tshol ba'o//} कः कस्याश्रय इति । आश्रयरूपेणोदाहरणं मृग्यते अभि.स्फु.३२८ख/१२२४; समीहते — {gang gis 'gyur med ma thob sdug bsngal can/} /{de ni 'gyur ba dang bcas bde ba tshol//} येनाक्षरं न लब्धं सक्षरं सौख्यं समीहते दुःखी । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; अन्विष्यते — {de la gal te rgyu gzhan dang gzhan tshol na} तत्र यदि कारणपरम्पराऽन्विष्यते प्र.अ.१८ख/२१ । २. ( {'tshol} इत्यस्य विधौ) = {tshol cig/} ।। • = {tshol ba/}
- tshol cig
- क्रि. मृग्यताम् — {gal te khyod 'gro bden nyid na/} /{khyod kyis gzhan pa 'ga' zhig tshol//} यदि सत्यैव यात्रा ते काऽप्यन्या मृग्यतां त्वया । का.आ.३२६ख/२.१४२; अन्विष्यताम् — {'di bkres pa'i sdug bsngal bsal ba'i rgyu gang zhig nas myur du tshol cig} तच्छीघ्रमन्विष्यतां तावत्कुतश्चिदस्याः क्षुद्दुःखप्रतीकारहेतुः जा.मा.५क/३; पर्येषतु — {chos tshol cig} पर्येषत …धर्मान् अ.श.९५ख/८६; समन्वेषतु — {lha gang dag shing ljon pa 'di la gnas pa de dag gnas gzhan tshol cig} या देवताऽस्मिन् वृक्षेऽध्युषिता साऽन्यद् भवनं समन्वेषतु वि.सू.३०क/३८; गवेषतु — {nga'i legs par gsungs pa tshol cig} गवेषत मे सुभाषितम् अ.श.१०८क/९८.
- tshol ba
- • सं. पर्येष्टिः — {sangs rgyas kyi chos tshol ba la 'dun pa} तीव्रच्छन्दता बुद्धधर्मपर्येष्टिषु शि.स.१०३क/१०२; पर्येषणम् — {gzhan gyi sdug bsngal dang bral bar 'dod pa ni gdon mi za bar de'i thabs tshol ba yin no//} अवश्यं हि परदुःखवियोगेच्छावतस्तदुपायपर्येषणम् प्र.अ.४६ख/५३; परीष्टिः — {lhung bzed tshol ba} पात्रपरीष्टिः वि.सू.२७ख/३४; एषणा — {tshol ba thams cad du 'gro ba} एषणासर्वत्रिका अभि.स.भा.४०क/५५; पर्येषणा — {tshol ba yongs su tshol ba dang /} /{rjes su tshol dang kun tu tshol//} पर्येषणा परीष्टिश्चान्वेषणा च गवेषणा । अ.को.१८३क/२.७.३२; पर्येष्यतेऽनया पर्येषणा । इष गतौ अ.वि.२.७.३२; अन्वेषणम् — {nad mthong bas de'i gzhi dang zad pa dang sman tshol ba bzhin no//} व्याधिं दृष्ट्वा तन्निदानक्षयभेषजान्वेषणवत् अभि.भा.२ख/८७३; अन्वेषणा — {'byung bar 'gyur ba'i don dang yul gzhan} ({thob par} ){don du gnyer ba ni tshad ma dang tshad ma ma yin pa'i tshol ba dang du len to//} भाव्यर्थविषयान्तरप्राप्त्यर्थी हि प्रमाणाप्रमाणान्वेषणापरः प्र.अ.४क/५ । २. = {tshol ba nyid} पर्येषणता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na}…{yang dang yang tshol ba dang} कतमो धर्मसम्भारयोगः?…भूयोभूयः पर्येषणता शि.स.१०७ख/१०६ • वि. एषकः — {rig pa'i gnas thams cad yongs su tshol ba'i phyir byang chub sems dpa'i brtson 'grus tshol ba dang} एषकं वीर्यं बोधिसत्त्वस्य सर्वविद्यास्थानपर्येषणतया बो.भू.१०९ख/१४०; अन्वेषकः— {de'i phyir rgyud ni rgyud gzhan tshol ba rnams la rgyud kyi rgyal po thams cad kyi rdo rje'i tshig mngon du 'gyur ba'o//} अतः सर्वतन्त्रराजेषु वज्रपदसाक्षिभूतं तन्त्रं तन्त्रान्तरान्वेषकानामिति वि.प्र.१२१ख/३९; पर्येषकः — {yid kyi brjod pa tshol ba'i gnas skabs ni rtog pa'o/} /{yid kyi brjod pa so sor rtog pa'i gnas skabs ni dpyod pa'o//} पर्येषकमनोजल्पावस्था वितर्कः । प्रत्यवेक्षकमनोजल्पावस्था विचारः अभि.स्फु.२९६क/११४८; प्रत्येषकः — {de dag ni chos rin po che'i mdzod 'di tshol ba ste} ते खल्वस्य धर्मरत्नकोशस्य प्रत्येषकाः सु.प.३५क/१४; एषी — {zas bzhi ni sems can byung ba rnams gnas par byed pa dang srid pa tshol ba rnams la phan 'dogs par byed pa yin no//} चत्वार आहारा भूतानां सत्त्वानां स्थितये सम्भवैषिणां चानुग्रहाय अभि.स्फु.२८९क/११३५; अन्वेषी — {der 'gro zhing mgon tshol skyabs tshol dpung gnyen tshol lo//} तत्र गच्छति त्राणान्वेषी शरणान्वेषी परित्राणान्वेषी शि.स.४५क/४३; पर्येषी — {de yang rtag tu 'jigs pa dang bcas pa de bzhin gshegs pa la skyabs su song ba/} {nges par 'byung ba tshol ba} स च नित्यं सभयस्तथागतशरणगतो निःसरणपर्येषी र.व्या. ८४क/१९; गवेषी — {de'i phyir khye'u 'di'i ming legs par gsungs pa tshol ba zhes bya'o//} तस्माद्भवतु दारकस्य सुभाषितगवेषी नाम अ.श.१०८क/९८; {gsang tshig tshol ba} मन्त्रगवेषी वि.व.७क/२.७८; • द्र. {tshol/}
- tshol ba can
- वि. अन्वेषकः — {dam pa dag ni dge ba ci tshol ba can dag go//} सन्तोऽन्वेषकाः किं कुशलमिति म.टी.२५१ख/९८; गवेषी— {dge ba gang yin zhes tshol ba can du bya'o//} किंकुशलगवेषी वि.सू.९ख/१०.
- tshol ba thams cad du 'gro ba
- पा. एषणासर्वत्रगा, तृष्णाभेदः — {sred pa dngos po thams cad du 'gro ba}…{tshol ba thams cad du 'gro ba ni des 'dod pa dang srid pa dang log pas tshangs par spyod pa tshol ba'i phyir ro//} तृष्णा वस्तुसर्वत्रगा… एषणासर्वत्रगा, तया कामभवमिथ्याब्रह्मचर्यैषणात् अभि.स.भा.४०क/५५.
- tshol ba dang ldan pa
- ना. ईषाणः, जनपदः — {yul tshol ba dang ldan pa gang na ba dang /} {bram ze rgyal ba'i drod kyi skye mched ga la ba der phyin to//} ईषाणे जनपदे जयोष्मायतनो ब्राह्मणः, तेनोपसंक्रान्तः ग.व्यू.३८१क/९०.
- tshol ba pa
- पा. एषिका, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}… {tshol ba pa ni bsam pa las byung ba'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ… जाता… एषिका चिन्तामयी सू.व्या.१६२ख/५२.
- tshol ba med
- = {tshol ba med pa/}
- tshol ba med pa
- • वि. निर्मृग्यम् — {tshol ba med pa ni ma bslangs kyang don du gnyer ba nyid dam phongs par khong du chud nas bdag nyid kyis sbyin pa'i phyir dang yon gnas mi 'dam pa'i phyir ro//} निर्मृग्यमयाचमानेऽप्यर्थित्वं विघातं वाऽवगम्य स्वयमेव दानात् दक्षिणीयापरिमार्गणाच्च सू.व्या.२१९क/१२६ • पा. अनिमिषः, समाधिविशेषः — {tshol ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनिमिषो नाम समाधिः म.व्यु.५३७ (१२ख).
- tshol ba yin
- क्रि. प्रार्थयते — {theg pa dman pa tshol ba yin} हीनयानं प्रार्थयन्ते म.व्यु.१८६ (५ख).
- tshol ba la zhugs
- भू.का.कृ. समन्वेषितुमारब्धः — {de nas tshol ba la zhugs te/} {de de dag yongs su tshol bas skyo bar gyur la/} {de dag ni ma rnyed do//} ततः समन्वेषितुमारब्धः । स च तान् परिमार्गमाणः खेदमापन्नः, न च तानासादयति अ.श.१३५ख/१२५.
- tshol ba'i mi
- चारपुरुषः — {des tshol ba'i mi mang po bkye nas btsal kyang ma rnyed do//} स बहुभिरपि चारपुरुषैर्मृग्यमाणो न लभ्यते अ.श.८८क/७९.
- tshol bar gyur
- = {tshol bar gyur pa/}
- tshol bar gyur pa
- वि. एषणागतम् — {yang dag pa ji lta ba bzhin du yongs su shes pa bzhi po}… {ming tshol bar gyur pa yang dag pa ji lta ba bzhin du yongs su shes pa dang dngos po tshol bar gyur pa dang ngo bo nyid du btags pa tshol bar gyur pa dang bye brag tu btags pa tshol bar gyur pa} चत्वारि यथाभूतपरिज्ञानानि…नामैषणागतं यथाभूतपरिज्ञानं वस्त्वेषणागतं स्वभावप्रज्ञप्त्येषणागतं विशेषप्रज्ञप्त्येषणागतञ्च बो.भू.३०क/३६.
- tshol bar byed
- = {tshol byed/}
- tshol bar byed pa
- = {tshol byed/}
- tshol byed
- • क्रि. १. अन्वेषते — {rtog pa sngon du gtong ba 'jug par 'dod pa can thams cad ni lung ngam lung ma yin pa tshol bar byed kyi} सर्व एवायमागममनागमं वा प्रवृत्तिकामोऽन्वेषते प्रेक्षापूर्वकारी प्र.वृ.३२३क/७३; ईहते — {'khor ba yi ni bde ba mi rtag pa/} /{'thob pa min yang rmongs chen tshol bar byed//} संसारसुखमनित्यमप्राप्तमपीहते महामूर्खः । वि.प्र.११०क/१, पृ.५; पर्येषते — {chos bzhin du gos dang zas dang mal cha dang stan dang na ba'i gsos sman dang yo byad rnams tshol bar byed do//} धर्मेण चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारान्…पर्येषते बो.भू.८०क/१०२; मार्गते — {srid pas 'jigs kyang srid pa'i sred pa yis/} /{phyir zhing srid pa tshol bar byed pa yin//} भवभीतो भवं भूयो मार्गते भवतृष्णया ।। ल.वि.१८२क/२७६; मृग्यते — {de bshad nan tan bya ba'i phyir/} /{shes ldan 'ga' zhig tshol bar byed//} ज्ञानवान् मृग्यते कश्चित् तदुक्तप्रतिपत्तये । प्र.अ.४४ख/५१; मृगयति — {thams cad chu ni tshol byed tsA ta ka/} /{skom par gyur kyang sa la gnas pa min//} सर्वो मृगयति तोयं तृषितोऽपि न चातको भूस्।थम् ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.५; गवेषी भवति — {dge ba gang yin zhes tshol bar byed} किंकुशलगवेषी भवति श्रा.भू.१४क/३० । २. मृगयेत् — {rnga 'am dung ngam pi wang la/} /{sgra snyan phun sum tshogs pa dag /mi} {mkhas la la tshol bar byed/} /{de bzhin gang zag phung po la 'o//} वीणाशङ्खेऽथ भेर्यां च माधुर्यस्वरसम्पदा । मृगयेद्ध्यकोविदः कश्चित्तथा स्कन्धेषु पुद्गलम् ।। ल.अ.१८६ख/१५७; • सं. अन्वेषणम् — {'dis mya ngan las 'das pa tshol ba'i phyir zhes bya ba ni skad kyi dbyings las lam tshol bar byed pa yin no zhes 'byung bas} निर्वाणं…मार्गयन्त्यनेन वेति । ‘मार्गोऽन्वेषणे’ इति धातुः पठ्यते अभि.स्फु.२२८ख/१०१३ • वि. अन्वेषी — {bred sha thon pa'i mig bgrad nas/} /{phyogs bzhir skyabs dag tshol bar byed//} कातरैर्दृष्टिपातैश्च त्राणान्वेषी चतुर्दिशम् । बो.अ.५ख/२.४६; गवेषकः — {nyon mongs chom rkun tshogs 'di ni/} /{glags skabs tshol bar byed pa ste//} क्लेशतस्करसङ्घोऽयमवतारगवेषकः । बो.अ.११क/५.२८.
- tshol byed pa
- = {tshol byed/}
- tshos
- = {tshos pa/}
- tshos khu
- क्वाथः — {de yis ri las ring po nas/} /{chos gos tshos khu 'tshed pa yi/} /{me las skyes pa'i du ba dag/} /{mthong nas be'u btsos par bsams//} स दूराच्चीवरक्वाथपाके वह्निसमुद्गतम् । पर्वते धूममालोक्य वत्सपाकममन्यत ।। अ.क.२८२क/१०५.५.
- tshos mkhan
- = {btso blag mkhan} निर्णेजकः, रजकः मि.को.२५ख ।
- tshos mkhan mo
- ना. रजकी, महाविद्या — {dmangs rigs mo/} /{rgyal rigs} … {tshos mkhan mo/} … /{mthar skyes chos khams ma ste bcu/} /{rig ma chen mor yang dag brjod/} /{longs spyod grol 'bras rab tu ster//} शूद्री क्षत्रिणी…रजकी…धर्मधात्वन्त्यजा दश । महाविद्याः समाख्याता भुक्तिमुक्तिफलप्रदाः ।। वि.प्र.१५८क/३.११९.
- tshos chen
- = {le brgan rtsi} महारजनम्, कुसुम्भम् मि.को.६१क ।
- tshos pa
- • सं. पाकः — {btso bar bya ba'i 'byung ba'i khyad par la ltos pa'i me de nyid zhim par tshos pa'i rgyu yang yin zhing /} {de nyid mi zhim par tshos pa'i rgyu yang yin la} स एवाग्निः पाक्यभूतविशेषापेक्षः स्वादुपाकहेतुर्भवति स एवास्वादपाकहेतुः अभि.भा.६क/८८५ • वि. पक्वम् — {de nas legs skyes mas thug pa de tshos pa} ततः सुजाता तं पायसं पक्वम् ल.वि.१३२क/१९५; {me de nyid}…{btso bar bya ba'i 'byung ba'i khyad par 'bras kyi tshogs shas kyis tshos pa la ni zhim par tshos pa'i rgyu yang yin zhing} स एवाग्निः पाक्यभूतविशेष ईषत्पक्वावस्थे तण्डुलसमूहे स्वादुपाकहेतुर्भवति अभि.स्फु.१५८क/८८५; उपचितम् — {smin pa tshos pa} निदिग्धोपचिते अ.को.२१२ख/३.१.८९; उपचीयत इति उपचितम् । चिञ् चयने । उपचितस्य धान्यादेर्नामनी अ.वि. ३.१.८९; सिद्धम् — {'bras chan legs par tshos pa dang //} सम्यक्सिद्धस्य भक्तस्य शि.स.८९क/८९.
- tshos pa'i snod
- स्थालीपाकः — {de yis de la tshos pa'i snod/} /{mtho ris skye bo la 'os pa/} /{nyi shu gus pas chags pa dang /} /{dad ldan sems kyis rab tu bskur//} स तस्मै विंशतिस्थालीपाकं नाकजनोचितम् । प्राहिणोद्भक्तिसंसक्तश्रद्धायुक्तेन चेतसा ।। अ.क.२३६क/२७.१६.
- tshos byed
- १. पाकः — {tshos byed las skyes pa}({'i yon tan} ) {rnams kyi} पाकजानां गुणानाम् अभि.भा.१६७क/५७२ । २. = {tsan dan dmar po} रञ्जनम्, रक्तचन्दनम् — तिलपर्णी तु पत्राङ्गं रञ्जनं रक्तचन्दनम् । कुचन्दनं च अ.को.१८०क/२.६.१३२; रञ्जयतीति रञ्जनम् । रञ्ज रागे अ.वि.२.६.१३२.
- tshos byed las skyes pa
- वि. पाकजम् — {de lta na ni tshos byed las skyes pa}({'i yon tan} ){rnams kyi tshos pa dang ches tshos pa dang ches cher tshos pa byung ba la/} {rgyu yang 'jig pa por 'gyur ro//} एवं सति पाकजानां गुणानां पक्वतरतमोत्पत्तौ हेतुः स्याच्च विनाशकः अभि.भा. १६७क/५७२.
- tshos ma
- • सं. = {btso blag mkhan} निर्णेजकः, रजकः — {tshos ma dang ni btso blag mkhan//} निर्णेजकः स्याद्रजकः अ. को.२०३क/२.१०.१०; निर्णेनेक्ति वस्त्रं शोधयतीति निर्णेजकः । णिजिर् शौचपोषणयोः अ.वि.२.१०.१० • पा. रजकी, मुद्राविशेषः — {gar ma tshos ma rdo rje ma/} /{gdol ma de bzhin bram ze mo/} /{thabs dang shes rab cho ga yis/} /{de nyid rig pas rtag tu mchod//} नटीं च रजकीं वज्रां चण्डालीं ब्राह्मणीं तथा । प्रज्ञोपायविधानेन पूजयेत् तत्त्ववत्सलः ।। हे.त.६क/१६.
- tshos shig
- क्रि. पचतु — {nyi ma re re zhing lnga brgya'i bza' ba dang bca' ba sna bcwa brgyad dang}…{tshos shig} प्रतिदिवसमष्टादशप्रकारं खाद्यकं पचत वि.व.१३४ख/१.२३.
- tshos shing
- किंशुकः यो.श.३क/३०.
- tshwa
- १. लवणम् — {ma zhu ba dang gsud pa dang 'khru ba'i nad la ni lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} अजीर्णविसूचिकाया (?)तिसारे मूलेषु सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं वा लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/५७ । २. शुक्तम् — {hwags kyi ro dang}…{tshwa dang dar ba dang tha na chu yang rung ste/} {btung bar bya ba gang yin pa de ni 'thungs pa zhes bya'o//} यत्पुन पीयते खण्डरसं वा…शुक्तं वा तक्रं वाऽन्ततः पानीयमपि । इदमुच्यते पीतम् श्रा.भू.४६ख/११७; {tshwa ni skyur po'o//} शुक्तम् अम्लत्वम् त.प.९०ख/६३४; शुलुकः म.व्यु.५७१३ (८३ख).
- tshwa khug
- लवणपोतलिका — {kha gzar dang tshwa khug bcang bar bya'o//} धारयेत् कलावि (चि?)कालवणपोतलिकाञ्च वि.सू.७८ख/९६.
- tshwa sgo
- लोणिका— {phur ba 'byin pa dang}…{'jig pa'i bdag nyid kyi tsha sgo dag kyang ngo //} कीलकोत्पाटन… लोणिकाशातनात्मिकानाम् वि.सू.४६क/५८.
- tshwa sgo can
- • वि. क्षारः — {tsha sgo can gyi 'bab chu} क्षारनदी शि.स.४८क/४५; {gang gi dbang du mdzad nas chu bo tsha sgo can gyi mdo las gsungs pa} यमधिकृत्योक्तं क्षारनद्याम् सू.व्या.१९२क/९१; ऊषरम् — {zhing tsha sgo can lta bur gyur pa} ऊषरक्षेत्रभूतः अभि.भा.१९१ख/६५१; क्षारमृत्तिकाप्रायं स्थलमूषरं च अ.विव.३.३.५७ • सं. क्षारमृत्तिका — स्यादूषः क्षारमृत्तिका अ.को.१५०ख/२.१. ४; क्षारा च मृत्तिका च क्षारमृत्तिका अ.वि.२.१.४.
- tshwa sgo can gyi 'bab chu
- क्षारनदी — {pad ma chen po zhes bya ba'i sems can dmyal ba}… {de na tsha sgo can gyi 'bab chu dba' rlabs can zhes bya ba 'bab ste} महापदुमो नाम नरकः…तत्र क्षारनदी तरङ्गिणी नाम प्रवहति शि.स. ४८क/४५.
- tshwa chu
- लवणोदकः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa tshwa chu ltar skom par byed pa} अनित्याः खल्वेते कामाः… लवणोदक इव तृषाकराः ल.वि.१०६क/१५३.
- tshwa nag
- = {snye nag 'gyur byed} कृष्णलवणम्, सर्जिकाक्षारः मि.को.६१ख ।
- tshwa snod
- कंकसिका — {lcags las byas pa'i snod spyad dag las lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang tshwa snod dang} …{por bu dag ni bgo bar bya ba nyid do//} पात्रविपात्रककंकसिका…सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता वि.सू.७२ख/८९.
- tshwa dmar
- विटम्, लवणविशेषः — {lan tshwa'o/} /{'di lta ste/} {rgyam tsha dang kha ru tsha dang tshwa dmar dang rgya mtsho'i tshwa dang ba tsha'o//} लवणम्, तद्यथा—सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् वि.सू.७६क/९३.
- tshwa mtsho
- = {rgya mtsho} लवणोदकः, समुद्रः म.व्यु.४१६६ ( {'di rnams 'dom na 'di ltar bsgyur /ma} {'dom na rgya mtsho} 66 क).
- tshwa la
- = {tsha la/}
- mtshang
- = {skyon} कौपीनम् — {de ltar na ni grangs can rang gis mtshang gsal bar byed pa yin no//} एवं हि स सांख्यः स्वकौपीनमेव विवृणुयात् प्र.अ.१२६ख/४७१; मर्म — {khros su zin kyang gzhan dag gi mtshang sgrogs par mi byed do//} क्रुद्धोऽपि च परेषां न मर्माणि कीर्तयति बो. भू.१३५ख/१७४.
- mtshang 'dru ba
- = {mtshang 'bru ba/mtshang} {brus} ।। • भू.का.कृ. आक्रुष्टः — {mtshang brus kyang slar mtshang mi 'bru ba dang} स आक्रुष्टो न प्रत्याक्रोशति शि.स.१०४क/१०३; भण्डितः — {gshe yang phyir mi gshe ba dang}…{mtshang brus kyang phyir mtshang mi 'bru} आक्रुष्टो न प्रत्याक्रोशति…भण्डितो न प्रतिभण्डयति श्रा.भू.६५ख/१६३ • सं. आक्रोशः — {sems can thams cad kyis mtshang brus sam spyos}…{kyang bzod} सर्वसत्त्वानामाक्रोशपरिभाषां…सहते शि.स.१०४क/१०३; परिभाषणा — {'dir ni yang dag ma lags par/} /{byis pa rnams kyi mtshang brus}…{bzod bgyi ste//} सहिष्याम्यत्र बालानामभूतां परिभाषणाम् । शि.स.९९ख/९८.
- mtshang 'bru
- = {mtshang 'bru ba/}
- mtshang 'bru ba
- • क्रि. आक्रोशयति— {de ni bdag la mtshang 'bru zhing gshe ba'o//} स मामाक्रोशयति परिभाषते शि. स.१०५ख/१०४ • सं. १. भण्डनम् — {gzhi de las 'thab pa dang mtshang 'bru ba dang 'gyed pa dang rtsod par 'gyur bar mthong na nyes pa med do//} अनापत्तिस्ततो निदानं कलहभण्डनविग्रहविवादप्रेक्षिणः बो.भू.९७क/१२३; {mtshang 'dru ba dang 'thab pa dang /} /{phrag dog dbang gis} भण्डनविग्रहीर्ष्यवशेन रा.प.२३५क/१३०; मर्मघट्टनम् — {tshig brlang po ni mtshang 'dru ba'i tshul gyis zhe gcod pa dang tshig rtsub pa'o//} चण्डं वचः प्रगाढं पारुष्यम्, मर्मघट्टनयोगेन त्रि.भा.१५९ख/६६; उत्प्रासः — {mtshang 'bru ba ni lus kyi tho 'tshams pa ste} उत्प्रासः कायिकी विहेठना बो.प.९६ख/६२ । २. = {mtshang slong} ग्राम्यम्, असभ्यवचनम् — {mtshang 'dru ba dang mtshang slong ngo //} ग्राम्यमश्लीलम् अ.को.१४२क/१.६.१९ • भू.का.कृ. = {mtshang 'brus} भण्डितः — {byang chub sems dpa' gzhan dag gshe ba la phyir gshe ba dang}…{mtshang 'bru ba la phyir mtshang 'bru bar byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur ro//} बोधिसत्त्वः परैराक्रुष्टः प्रत्याक्रोशति…भण्डितः प्रतिभण्डयति । सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९२क/११७.
- mtshang 'bru bar gyur
- भू.का.कृ. भण्डनजातः — {tshe dang ldan pa dag khyed cag legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu byung nas 'thab par gyur/} {mtshang 'dru bar gyur/} {rtsod par gyur/} {'gyed par gyur cing gnas pa ni ma rnyed de rnyed pa ma yin no/} /{nyes pa rnyed kyi legs par rnyed pa ma yin gyi} आयुष्मन्त अलाभानालाभा (?भाः न लाभाः, )दुर्लभो (?भाः) न सुलभाः; ये यूयं (स्वा)ख्याते धर्मविनये प्रव्रज्य कलहजाता विहरत भण्डनजाता विगृहीता विवादमापन्नाः वि.सू.९०ख/१०८.
- mtshang 'bru bar bya
- = {mtshang 'bru bar bya ba/}
- mtshang 'bru bar bya ba
- क्रि. भण्ड्यते — {'di la gshe bar byed pa dang gshe bar bya ba dang}…{mtshang 'bru bar byed pa dang mtshang 'bru bar bya ba dang}…{'ga' yang med de} नात्र कश्चिद्यः आक्रोशते वाऽऽक्रुश्यते वा…भण्डयति वा भण्ड्यते वा श्रा.भू.१३८ख/३७८.
- mtshang 'bru bar byed
- = {mtshang 'bru bar byed pa/}
- mtshang 'bru bar byed pa
- • क्रि. भण्डयति — {'di la gshe bar byed pa dang gshe bar bya ba dang}…{mtshang 'bru bar byed pa dang mtshang 'bru bar bya ba dang}…{'ga' yang med de} नात्र कश्चिद्यः आक्रोशते वाऽऽक्रुश्यते वा…भण्डयति वा भण्ड्यते वा श्रा.भू.१३८ख/३७८ • वि. भण्डनकारकः — {dge slong gi gso sbyong bco lnga pa de nyid la dge slong dang bcas pa'i gnas nas dge slong dang bcas pa'i gnas gang na dge slong 'thab krol byed pa/} {mtshang 'bru bar byed pa}…{'gro bar mi bya'o//} न गन्तव्यं भिक्षुणा तदेव पोषधे पञ्चदश्यां सभिक्षुकादावासात्सभिक्षुकमावासं यत्र भिक्षवो भवन्ति कलहकारका भण्डनकारकाः वि.व.२२०क/२.१३१.
- mtshang 'brus
- भू.का.कृ. भण्डितम् म.व्यु.८७११ (१२१ख).
- mtshang ma 'bru zhig
- मा विग्रहः — {tshe dang ldan pa dag ma 'thab shig/} {mtshang ma 'dru zhig/} {ma rtsod cig/} {ma 'gyed cig/} माऽऽयुष्मन्तः कलहो मा विग्रहो मा विवादः वि.सू.९०ख/१०८.
- mtshang ra
- = {tshang ra/}
- mtshang slong
- अश्लीलम्, असभ्यवचनम् — {mtshang 'dru ba dang mtshang slong ngo //} ग्राम्यमश्लीलम् अ.को.१४२क/१.६.१९; न विद्यते श्रीरत्र अश्लीलम् अ.वि.१.६.१९.
- mtshan
- • सं. १. ( {ming} इत्यस्य आद.) नाम — {rdo rje can dang rdo rje sems/} /{rdo rje 'jigs byed dbang phyug dang /} /{he ru ka dang dus 'khor dang /} /{dang po'i sangs rgyas la sogs mtshan//} वंवज्री वज्रसत्त्वश्च वज्रभैरव ईश्वरः । हेरुकः कालचक्रश्च आदिबुद्धादिनामभिः ।। वि.प्र.१४०ख/१, पृ.४०; {de bzhin gshegs pa mtshan 'di} एवंनामा तथागतः सू.व्या.२४३ख/१५९; नामधेयम् — {de bzhin gshegs pa zla 'od dri med kyi mtshan smos pa tsam gyis} विमलचन्द्रप्रभस्य च तथागतस्य नामधेयग्रहणमात्रेण सू.व्या.१८६क/८१; अभिधा — {ces pa sangs rgyas mtshan thos nas/} /{de yis dga' ba thob par gyur//} इति बुद्धाभिधामेव श्रुत्वा हर्षमवाप सः । अ.क.२८३क/३६.३५; अभिधानम् — {mun pa zhi byed sangs rgyas kyi/} /{mtshan thos nyid na} बुद्धाभिधानं श्रुत्वैव तमःप्रशमनम् अ.क.२२३क/८९.२३ । २. चिह्नम् — {bsam mi khyab 'bar sum cu rtsa gnyis po/} /{'di dag ston pas mi dbang mtshan du gsungs//} द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि नरेन्द्रचिह्नानि वदन्ति शास्तुः ।। र.वि.१२१क/९५; {dpa' bo rnams ni dpa' ba'i mtshan gyis mtshon/} /{de bzhin rma 'di bdag gis dga' ba bzhin bzod//} वीरा यथा विक्रमचिह्नशोभां प्रीत्या तथेमां रुजमुद्वहामि ।। जा.मा.१६२क/१८७; लाञ्छनम् — {sor mo'i 'dab ring 'khor lo yis/} /{mtshan zhing legs par rab tu gnas//} दीर्घाङ्गुलिदलौ चक्रलाञ्छनौ सुप्रतिष्ठितौ । अ.क.२१०ख/२४.२९; लक्ष्म — {zhes gsungs sa la bcom ldan gyi/} /{mtshan mchog ldan pa'i phyag dag gis/} /{reg pas klu yi tshogs rnams kyis/} /{rin cen mchod sdong blangs nas bstan//} इत्युक्त्वा भगवान् भूमौ पाणिना दिव्यलक्ष्मणा । स्पृष्ट्वा नागगणोत्क्षिप्तं रत्नयूपमदर्शयत् ।। अ.क.१५५क/१६.४; अङ्कः — {gsang ba sbubs bcas glang po bzhin/} /{n+ya gro d+ha ltar chu zheng gab/} / ग्. {yas su 'khyil ba'i spu yis mtshan//} सकोशवस्तिगुह्यश्च न्यग्रोधपरिमण्डलः । दक्षिणावर्तरोमाङ्कः अ.क.२१०ख/२४.३१; {zangs glegs kyis mtshan rkang pa yis//} ताम्रपट्टाङ्कपादेन अ. क.६०क/६.८३ । ३. लक्षणम् — {de nas sa bdag dgyes pa yis/} /{de ni pang du blangs byas nas/} /{de yi lus la mtshan rnams ni/}…{rab tu bltas//} अथोत्सङ्गे समादाय हृष्टस्तं पृथिवीपतिः । लक्षणानि…तस्य देहे व्यलोकयत् ।। अ.क.२१०क/२४.२६; {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः ल.वि.५०क/७४; {rta'i mtshan} अश्वलक्षणम् ल.वि.८०ख/१०८; {ba lang gi mtshan} गोलक्षणम् ल.वि.८०ख/१०८ । ४. = {rtags} लिङ्गम्, व्यञ्जनम् — {mtshan zhes bya ba ni rtags zhes bya ba ste/} {gang gis skyes pa dang bud med dag tu mtshon par byed pa'o//} लिङ्गमिति व्यञ्जनस्याख्या, येन स्त्रीपुरुषौ लिङ्ग्येते अभि. भा.१७६ख/६०६; व्यञ्जनम्— {dge slong dang dge slong ma dag pho mo'i mtshan gyur pas na ltung ba thun mong ma yin pa ni rten yongs su gyur pa} आश्रयपरिवृत्तिर्भिक्षुभिक्षुण्योः स्त्रीपुरुषव्यञ्जनपरिवर्तनादसाधारणा चेदापत्तिः सू.व्या.१६५क/५६ । ५. लिङ्गम्, शिवलिङ्गम् — {dbang phyug chen po'i mtshan} महेश्वरलिङ्गम् म.मू.२७९ख/४३८ । ६. = {mtshan mo} निशा — {de nas mtshan de khang bzang du/} /{sred ldan ma la ya can ma/} /{gnyid med sprin gyi bzhon pa yi/} /{bsam gtan ldan pas rab bsams pa//} तस्यां निशायां सोत्कण्ठा हर्म्ये मलयवत्यथ । जीमूतवाहनध्याननिर्निद्रा समचिन्तयत् ।। अ.क.३०१ख/१०८.९०; रात्रिः — {nyin mtshan sdod pa yod med par/} /{tshe 'di rtag tu god 'gyur zhing //} रात्रिन्दिवमविश्राममायुषो वर्धते व्ययः । बो.अ.५ख/२.४०; क्षणदा— {me tog can ma zhes pa yi/} /{mtshan rgyu btul nas bcom ldan 'das//} भगवान् पुष्पिलां नाम विनीय क्षणदाचरीम् । अ.क.३४ख/५४.२ । ७. = {mtshan ma/} ।।। • पा. लिङ्गम्, हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis de bzhin sbyar nas ni/} /{gung mo srin lag bsgreng bya ste/} /{lag gnyis yang dag ldan pa ni/} /{mtshan dang 'dra bar yang dag 'byung /} /{sor mo bzhi ni yang dag ldan/} /{mtshan gyi phyag rgya zhes 'dod do//} तदेव हस्तौ संवेष्ट्य मध्यानामिकमुच्छ्रितौ । उभौ करौ समायुक्तौ लिङ्गाकारसमुद्भवौ । चतुरङ्ग√उलसंयुक्तं लिङ्गमुद्रमिति मतम् ।। म.मू.२५१क/२८५ • भू.का.कृ. लक्षितम् — {pad ma 'dab ma rgyas pa'i spyan/} /{mchog gi mtshan nyid dag gis mtshan//} फुल्लपद्मपलाशाक्षं दिव्यलक्षणलक्षितम् । अ.क.२००ख/८४.१४; अङ्कितम् — {khyod gdong ri dwags mig gis mtshan/} /{zla ba ri dwags nyid kyis mtshan//} मृगेक्षणाङ्कं ते वक्त्रं मृगेणैवाङ्कितः शशी । का.आ.३२३क/२.३५ • अव्य. नाम — {gnyis pa dpa' bar 'gro ba mtshan/} /{nyon mongs thams cad rab grol mdzad//} द्वितीयो शूरङ्गमो नाम सर्वक्लेशप्रमोचकः । स.दु.१०९ख/१६८; {byang chub sems dpa'i mtshan spyi}…{byang chub sems dpa'}…{blo ldan} बोधिसत्त्वसामान्यनाम…बोधिसत्त्वः…धीमान् सू.व्या.२४९क/१६६.।(द्र.— {rgyu mtshan/} {rgyal mtshan/} {ya mtshan/} {dge mtshan/}).
- mtshan re
- प्रतिनिशम्— {bya la zhon nas mtshan re zhing/} /{nam mkha' las ni 'ongs par gyur//} साऽपि प्रतिनिशं व्योम्नः खगारूढा समाययौ । अ.क.१४५ख/१४.७७.
- mtshan sum cu rtsa gnyis
- द्वात्रिंशल्लक्षणम् — {so sor sngags brgya rtsa brgyad bzlas par bya ste/} {mtshan sum cu rtsa gnyis dang dpe byad brgyad cu ni brgya rtsa bcu gnyis so//} प्रत्येकमष्टोत्तरशतं मन्त्रं जपनीयम् । द्वात्रिंशल्लक्षणम्, अशीत्यनुव्यञ्जनम्, द्वादशोत्तरशतम् वि.प्र. १४०क/३.७६; द्र. {skyes bu chen po'i mtshan/}
- mtshan mkhan
- • वि. निमित्तज्ञः — {mtshan mkhan mdun na 'don dag gis/} /{mngal ni mi bdag mthar byed smras//} गर्भं नृपान्तकं प्राह निमित्तज्ञः पुरोहितः ।। अ.क.१२६ख/६६.१२ • सं. नैमित्तिकः — {lha rnams khros te bskyed pa'i skyon/} /{mtshan ma mkhan las shes nas ni//} नैमित्तिकेभ्यो विज्ञाय…देवताकोपजं दोषम् अ.क.२५३क/२९.७१; {shes nas sa yi bdag po yis/} /{mtshan mkhan tshig ni bden min bzung //} ज्ञात्वा नैमित्तिकवचः सत्यं मेने न भूपतिः ।। अ.क.१२६ख/६६.१६; {dge sbyong dang bram ze dang mtshan mkhan dag la bsnyad de} श्रमणब्राह्मणनैमित्तिकानां निवेद्य अ.श.७१क/६२; वैपञ्चिकः — {ltas pa dang mtshan mkhan kun gyis kyang}… {zhes lung bstan to//} नैमित्तिकैर्वैपञ्चिकैश्च व्याकृतमभूत्…इति ल.वि.९५क/१३५.
- mtshan gyi nyi ma'i 'khor lo kun tu snang ba
- ना. लक्षणसूर्यचक्रसमन्तप्रभः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan gyi nyi ma'i 'khor lo kun tu snang ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं लक्षणसूर्यचक्रसमन्तप्रभो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.
- mtshan gyi dam pa sum cu rtsa gnyis mchog mnga' ba
- वि. द्वात्रिंशल्लक्षणवराग्रधरः, बुद्धस्य — {mtshan gyi dam pa sum cu rtsa gnyis mchog mnga' ba/}…{khyod la mgo bos phyag 'tshal lo//} द्बात्रिंशल्लक्षणवराग्रधरा… शिरसि वन्दमि ते ल.वि.१७२ख/२६०.
- mtshan gyi dpal ri bo
- ना. लक्षणश्रीपर्वतः, तथागतः — {de'i tshe kho mo rgyal por gyur pas de bzhin gshegs pa mtshan gyi dpal ri bo zhes bya ba bsnyen bkur to//} तेन मे राजभूतेन लक्षणश्रीपर्वतो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
- mtshan gyi tshig
- लक्षणपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mtshan gyi tshig dang mtshan med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्…लक्षणपदमलक्षणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
- mtshan gyi tshig dang mtshan med pa'i tshig
- पा. लक्षणपदमलक्षणपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mtshan gyi tshig dang mtshan med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… लक्षणपदमलक्षणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
- mtshan gyi gzhi
- = {mtshan gzhi/}
- mtshan gyi 'od rnam par snang ba
- ना. लक्षणरुचिरवैरोचना, लोकधातुः — {steng gi phyogs kyi 'jig rten gyi khams mtshan gyi 'od rnam par snang ba na/} {de bzhin gshegs pa}…{yon tan grags pa thogs pa med pa'i rnam par thar pa'i 'od kyi rgyal po zhes bya ba} ऊर्ध्वायां दिशि लक्षणरुचिरवैरोचनायां लोकधातावप्रतिहतगुणकीर्तिविमोक्षप्रभराजो नाम तथागतः ग.व्यू.३४७क/६६.
- mtshan gyi ri bo rnam par snang ba
- ना. लक्षणपर्वतवैरोचनः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan gyi ri bo rnam par snang ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं लक्षणपर्वतवैरोचनो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३७.
- mtshan gyi las byed pa
- वि. लक्षणकर्मकृत्— {gang na gzung ste byang chub sems dpa' zhes brjod par bya/} {gang nas mtshan gyi las byed pa} कुत उपादाय बोधिसत्त्वो वक्तव्यः? यतो लक्षणकर्मकृत् अभि.भा.२१९क/७३५.
- mtshan gyis brgyan
- = {mtshan gyis brgyan pa/mtshan} {gyis brgyan pa} वि. लक्षणचितः — {bcom ldan khyod sku mtshan gyis brgyan pa ste/} /{khyod kyi lpags pa 'jam zhing gser dog 'dra//} कायश्च लक्षणचितो भगवन् श्लक्ष्णच्छवी कनकवर्ण तव । रा.प.२५२क/१५३.
- mtshan gyis rnam par brgyan pa'i rgyal mtshan zla ba
- ना. लक्षणविभूषितध्वजचन्द्रः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan gyis rnam par brgyan pa'i rgyal mtshan zla ba zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं लक्षणविभूषितध्वजचन्द्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
- mtshan gyis spras pa
- वि. लक्षणचित्रितः — {mtshan gyis spras pa ye shes yon tan phyug/} /{thub pa'i rgyal po 'gro ba kun la gsal//} भासति सर्वजगे मुनिराजा लक्षणचित्रित ज्ञानगुणाढ्यः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
- mtshan gyis me tog rgyas pa
- कुसुमितो लक्षणैः — {dpe byad bzang po rnams kyis spras pa/} {mtshan gyis me tog rgyas pa} चित्रितोऽनुव्यञ्जनैः । कुसुमितो लक्षणैः म. व्यु.३७८ (१०क).
- mtshan gyis lus spras
- लक्षणचित्रिताङ्गः लो.को.१९६३; द्र. {mtshan gyis spras pa/}
- mtshan gyis legs par brgyan pa
- वि. लक्षणैः समलंकृतः — {mdog ldan gzugs ni phun sum tshogs/} /{mtshan gyis legs par brgyan pa dang //} वर्णवान् रूपसम्पन्नो लक्षणैः समलंकृतः । शि.स.१६३क/१५६.
- mtshan bgrod
- = {khyim} निशान्तम्, गृहम् मि.को.१३९ख ।
- mtshan 'gyur
- क्रि. व्यञ्जनं परिवर्तते म.व्यु.८९३१ (१२४क).
- mtshan 'gyur ba
- = {mtshan 'gyur/}
- mtshan rgyu
- सं. वि. निशाचरः — {de nas kun 'khor zhes pa'i ri/} /{gang na mtshan rgyu dung gi lte//} आवर्ताख्यस्ततः शैलः शङ्खनाभो निशाचरः । अ.क.५९ख/६.७१; क्षपाचरः — {de nas chu sngon zhes pa'i ri/} /{gang na mgrin pa sngon po ni/} /{mtshan rgyu mig ni rab 'bar ba/} /{srin po lnga brgya dag dang gnas//} अथ नीलोदनामाद्रिर्नीलग्रीवः क्षपाचरः । प्रदीप्तनेत्रो यत्रास्ते रक्षसां पञ्चभिः शतै : ।। अ.क.५९ख/६.७४; {rgyal po zla bas 'di brjod tshe/} /{mtshan mo rgyu bas de la smras//} इत्युक्ते राजचन्द्रेण तमुवाच क्षपाचरः । अ.क.२४०ख/९१.२१; रात्रिञ्चरः — {srin po}…{mtshan mo rgyu} राक्षसः…रात्रिञ्चरः अ.को.१३२क/१.१.६१; रात्रौ चरतीति रात्रिञ्चरः अ.वि.१.१.६१; निशाचरी — {mtshan rgyu bya rgod gzugs can ni/} /{sha la chags pas de blangs nas//} मांसलुब्धा तमुत्क्षिप्य गृध्ररूपा निशाचरी । अ.क.११०ख/६४.२६९; क्षणदाचरी — {me tog can ma zhes pa yi/} /{mtshan rgyu btul nas bcom ldan 'das//} भगवान् पुष्पिलां नाम विनीय क्षणदाचरीम् । अ.क.३४ख/५४.२.
- mtshan ngan
- = {mtshan ngan pa/}
- mtshan ngan pa
- अपलक्षणम् — {de'i byad gzugs ni rab tu bzang na mtshan ngan te dpal dang mi ldan pa zhig lags pas} अस्ति तस्या रूपचातुर्यमात्रकमपलक्षणोपघातनिःश्रीकं तु जा.मा.७३ख/८५; {de'i btsun mo dam pa las ni bu pho mtshan ngan pa bcwa brgyad dang ldan pa zhig}…{btsas} तस्या अप्यग्रमहिष्याः पुत्रो जातोऽष्टादशभिरव (?प)लक्षणैः समन्वागतः वि.व.१८९क/१.६३.
- mtshan can
- • वि. संज्ञितः — {byang chub sems dpa' bzhi pa yang /} /{dra ba can gyi 'od mtshan can//} चतुर्थो बोधिसत्त्वश्च जालिनीप्रभसंज्ञितः । स.दु.११०क/१७० • = {mtshan nyid can/} ।। • = {mtshan ma can/}
- mtshan gcig
- एकलिङ्गम् १. एकं व्यञ्जनम् — {mtshan gcig dri med gnyis ma gtogs//} एकलिङ्गद्व्यमलवर्जितैः अभि.को.४ख/२.२१ २. एकलिङ्गम् — {lha khang stong dang shing dang ni/} /{mtshan gcig ri ni mthon po dang /}…{mnyam bzhag sngags ni bzla bar bya//} शून्यदेवकुले वृक्षे एकलिङ्गे शिलोच्चये ।।… जपेन्मन्त्रं समाहितः म.मू.१५५क/६९.
- mtshan gcig pa
- एकलिङ्गम् — {ma mo'i khyim mam mtshan gcig par/} /{'jig rten gsum ni 'dul ba'i mchog /tshul} {bzhin du ni mchod byas nas//} मातृकागृह एकलिङ्गे वा त्रिलोकमथने वरम् । पूजां कृत्वा यथान्यायम् स.दु.१२०ख/२०८.
- mtshan mchog ldan pa
- वि. वरलक्षणः, ओ णा — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा विमलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९.
- mtshan mchog rnams kyis phyug pa
- वि. वरलक्षणाढ्यः — {'jig rten gsum mgon 'gro ba'i sgron gcig po/} /{mtshan mchog rnams kyis phyug pa'i sangs rgyas mthong //} त्रैलोक्यनाथं जगतः प्रदीपं निरीक्ष्य बुद्धं वरलक्षणाढ्यम् । अ.श.१४७ख/१३७.
- mtshan brjod
- = {mtshan brjod pa/}
- mtshan brjod pa
- अभिधानम् — {zhes pa sangs rgyas mtshan brjod pas/} /{spu long gis ni rab rgyas te//} इति बुद्धाभिधानेन जातरोमाञ्चकण्टकः । अ.क.१८६क/२१.२५.
- mtshan nyid
- • सं. लक्षणम् १. स्वरूपम्— {rang gi mtshan nyid} स्वलक्षणम् न्या.टी.४४क/७०; लक्षणशब्देन च तत्त्वं स्वरूपं विवक्षितम् ध.प्र.७०; {spyi'i mtshan nyid} सामान्यलक्षणम् न्या.टी.८६क/२३६; {byed pa'i las ni sa la sogs pa'i ste/} {rten pa la sogs pa'o//} {yang na rang gi mtshan nyid kyi byed pa gang yin pa ste 'di lta ste/} {gzugs kyi ni gzugs su yod pa'o//} कारित्रकर्म पृथिव्यादीनां धारणादि । यद्वा यस्य स्वलक्षणकृत्यम्, तद्यथा रूपणा रूपस्य अभि.स.भा.४५ख/६३; स्वभावः — {'dis ni rigs yod pa nyid dang mchog nyid dang mtshan nyid dang}…{phan yon dang dpe zhes bya ba khyad par de dag bsdus te} अनेन गोत्रस्यास्तित्वमग्रत्वं स्वभावः…अनुशंसो द्विधौपम्यं चेत्येष प्रभेदः संगृहीतः सू.व्या.१३७क/११; आत्मा — {rten des gnas pa po'i mtshan nyid byed pa ni ma yin pa'i phyir cung zad kyang mi byed pa kho na'o//} न च तेनाश्रयेणावस्थातुरात्मा क्रियत इत्यकिञ्चित्कर एव त.प.२२३क/९१५; रूपम् — {de'i mtshan nyid ni gyong grugs dang gas pa dang bris pa dang kha dog gzhan dang bar mtshams dang bar chad dag dgag go//} तत्र रूपं चाटस्फोटिलैरवा (?टलेखा)वर्णान्तरसन्धिव्यवधयः वि.सू.१४ख/१६ । २. चिह्नम् — {mtshan nyid 'di dag rnams kyis ni/} /{'khor los sgyur ba brgya byin bdag/} /{thams cad ngal gso'i skal ldan nam/} /{bcom ldan de bzhin gshegs par 'gyur//} जायते लक्षणैरेतैर्विश्वविश्रान्तशासनः । शक्राधिपश्चक्रवर्ती भगवान् स तथागतः ।। अ.क.२१०ख/२४.२८; लक्ष्म — कलङ्काङ्कौ लाञ्छनं च चिह्नं लक्ष्म च लक्षणम् । अ. को.१३४ख/१.३.१७; लक्ष्यते लक्ष्म, लक्षणं च । लक्ष दर्शनाङ्कनयोः अ.वि.१.३.१७ • पा. लक्षणम् — {rtog pa dang bral zhing 'khrul pa med pa ni phan tshun ltos pas ni mngon sum gyi mtshan nyid yin gyi} कल्पनापोढत्वाभ्रान्तत्वे परस्परसापेक्षे प्रत्यक्षलक्षणम् न्या.टी.४२क/५४; {'dir log par rtogs pa rnam pa bzhi ste/} {grangs dang mtshan nyid dang spyod yul dang 'bras bu'i yul lo//} चतुर्विधा चात्र विप्रतिपत्तिः — संख्यालक्षणगोचरफलविषया न्या.टी.३९ख/३५; {sa rgas bcings pa snyan ngag che/} /{de yi mtshan nyid brjod par bya/} /{shis brjod phyag bya dngos po ni/} /{nges par bstan pa'ang de yi sgo//} सर्गबन्धो महाकाव्यमुच्यते तस्य लक्षणम् । आशीर्नमस्क्रिया वस्तुनिर्देशो वाऽपि तन्मुखम् ।। का.आ.३१८ख/१.१४; {sogs pa'i mtshan nyid ni rnam par shes pa'o/bri} {ba'i mtshan nyid ni ye shes so//} उपचयलक्षणं विज्ञानम्, अपचयलक्षणं ज्ञानम् ल.अ.११७ख/६४; {'di ni byed pa'i mtshan nyid yin//} इदं कारित्रलक्षण म् अभि.अ.७ख/४.२८; {mnyam pa nyid ni rnam bzhi ste/} /{mtshan nyid rgyu dang dngos las skyes/} /{bdag med pa yi mnyam nyid de/} /{rnal 'byor zhugs pa'i bzhi pa 'o//} चतुर्विधा वै समता लक्षणं हेतुभाजनम् । नैरात्म्यसमता चैव चतुर्था योगयोगिनाम् ।। ल.अ.१७६ख/१३९.
- mtshan nyid kyis
- लक्षणतः — {chos kun rtogs pa'i ngo bo ni/} /{shes rab mtshan nyid kyis ni gnas//} धर्मावबोधरूपा हि प्रज्ञा लक्षणतः स्थिता । त.स.१२४ख/१०७७.
- mtshan nyid rnam pa gsum
- त्रिविधं लक्षणम् — (क) १. {kun brtags pa'i mtshan nyid} परिकल्पितलक्षणम्२. {gzhan gyi dbang gi mtshan nyid} परतन्त्रलक्षणम् ३. {yongs su grub pa'i mtshan nyid} परिनिष्पन्नलक्षणम् ।सू. व्या.१७१ख/६४ ।(ख) ( {de bzhin nyid kyi} तथतायाः)— १. {rang gi mtshan nyid} स्वलक्षणम्२. {kun nas nyon mongs pa dang rnam par byang ba'i mtshan nyid} संक्लेशव्यवदानलक्षणम्३. {rnam par mi rtog pa'i mtshan nyid} अविकल्पलक्षणम् सू.व्या.१७२ख/६५.
- mtshan nyid kyi skyon
- लक्षणदोषः — {zhes bya ba 'di la sgra las byung ba'i mtshan nyid mi srid pa nyid kyi mtshan nyid kyi skyon 'chad pa ni} इत्येतस्मिन् शाब्दलक्षणेऽसम्भवितां लक्षणदोषमाह त.प.४४क/५३७.
- mtshan nyid kyi rgyu
- पा. लक्षणहेतुः, हेतुभेदः — {blo gros chen po de la rgyu ni rnam pa drug ste/} {'di ltar/} {'byung bar 'gyur ba'i rgyu dang 'brel pa'i rgyu dang mtshan nyid kyi rgyu dang byed pa'i rgyu dang snang bar byed pa'i rgyu dang ltos pa'i rgyu} तत्र हेतुर्महामते षड्विधः । यदुत भविष्यद्धेतुः सम्बन्धहेतुर्लक्षणहेतुः कारणहेतुर्व्यञ्जनहेतुरु (र भो.पा.)पेक्षाहेतुः ल.अ.८८क/३५.
- mtshan nyid kyi ngo bo nyid
- लक्षणस्वभावः — {mtshan nyid ni mtshan nyid kyi ngo bo nyid dang yang bral ba'o//} लक्षणस्वभावेनापि लक्षणं विरहितम् अ.सा.९क/६.
- mtshan nyid kyi dngos po
- पा. लक्षणस्वभावः, भावस्वभावभेदः — {dngos po'i rang bzhin bdun yod de/}… {mtshan nyid kyi dngos po dang} सप्तविधो भावस्वभावो भवति…लक्षणस्वभावः ल.अ.७०क/१८.
- mtshan nyid kyi de kho na
- पा. लक्षणतत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang mtshan nyid kyi de kho na dang}… {mkhas pa'i de kho na ste} दशविधं तत्त्वम्, यदुत—मूलतत्त्वम्, लक्षणतत्त्वम् …कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा.१०ख/८३.
- mtshan nyid kyi de bzhin nyid
- पा. लक्षणतथता, तथताभेदः — {de bzhin nyid rnam pa bdun po 'jug pa'i de bzhin nyid dang mtshan nyid kyi de bzhin nyid dang}…{yang dag pa'i sgrub pa'i de bzhin nyid la brten nas mden pa rnam par gzhag pa yin no//} सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां लक्षणतथतां…सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.व्या.२४४ख/१६१.
- mtshan nyid kyi de bzhin nyid kyi don so so yang dag par rig par byed pa
- वि. लक्षणतथतार्थप्रतिसंवेदी लो. को.१९६४.
- mtshan nyid kyi bden pa
- लक्षणसत्यम् — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin}…{mtshan nyid kyi bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति…लक्षणसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
- mtshan nyid kyi bden pa la mkhas pa
- वि. लक्षणसत्यकुशलः — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin}… {mtshan nyid kyi bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति…लक्षणसत्यकुशलश्च भवति द. भू.२१२ख/२७.
- mtshan nyid kyi rnam par rtog pa rgyu ba med pa
- वि. लक्षणविकल्पाप्रचारः — {gang de dag bdag nyid du ma red pa yin te mtshan nyid kyi rnam par rtog pa rgyu ba med pa'i chos} येऽलब्धात्मकाः लक्षणविकल्पाप्रचारा धर्माः ल.अ.६३क/८.
- mtshan nyid kyi tshig
- • सं. लक्षणपदम्, लक्षणमेव पदम् — {phyogs kyi mtshan nyid kyi tshig gis gang dag rnam par gcod par byed pa} पक्षलक्षणपदानि येषां व्यवच्छेदकानि न्या.टी.७२क/१८७; {mtshan nyid kyi tshig dang mtshan nyid med pa'i tshig} लक्षणपदमलक्षणपदम् ल. अ.६७ख/१६ • पा. लक्षणवाक्, वाग्विकल्पलक्षणभेदः — {blo gros chen po tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid rnam bzhi yod de/} {'di ltar/} {mtshan nyid kyi tshig dang /} {rmi lam gyi tshig dang /} {gnas ngan len} ({gyi rnam par rtog pa} ){la mngon par zhen pa'i tshig dang /} {thog ma med pa'i dus kyi rnam par rtog pa'i tshig go//} चतुर्विधं महामते वाग्विकल्पलक्षणं भवति । यदुत—लक्षणवाक्, स्वप्नवाक्, दौष्ठुल्यविकल्पाभिनिवेशवाक्, अनादिविकल्पवाक् ल.अ.८९क/३६.
- mtshan nyid kyi tshig dang mtshan nyid med pa'i tshig
- पा. लक्षणपदमलक्षणपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}… {mtshan nyid kyi tshig dang mtshan nyid med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… लक्षणपदमलक्षणपदम् ल.अ.६७ख/१६.
- mtshan nyid kyi gzhi
- लक्ष्यम् — {mtshan nyid ni mtshan nyid kyi ngo bo nyid dang yang bral ba'o//} {mtshan nyid kyi gzhi'ang mtshan nyid kyi gzhi'i ngo bo nyid dang yang bral ba'o//} लक्षणस्वभावेनापि लक्षणं विरहितम् । लक्ष्यस्वभावेनापि लक्ष्यं विरहितम् अ.सा.९क/६.
- mtshan nyid kyi gzhi'i ngo bo nyid
- लक्ष्यस्वभावः — {mtshan nyid kyi gzhi'ang mtshan nyid kyi gzhi'i ngo bo nyid dang yang bral ba'o//} लक्ष्यस्वभावेनापि लक्ष्यं विरहितम् अ.सा. ९क/६.
- mtshan nyid kyis sdug bsngal nyid
- पा. लक्षणदुःखता, दुःखताभेदः — {sdug bsngal nyid rnam pa gsum ste/} {nye bar len pas sdug bsngal nyid dang mtshan nyid kyis sdug bsngal nyid dang 'brel pas sdug bsngal nyid do//} त्रिविधा दुःखता—उपादानदुःखता, लक्षणदुःखता, सम्बन्धदुःखता च म.भा.११ख/८९.
- mtshan nyid skye ba
- पा. लक्षणोत्पादः, विज्ञानानामुत्पादभेदः — {rnam par shes pa rnams kyi skye ba yang rnam pa gnyis te/} {rgyun skye ba dang mtshan nyid skye ba'o//} द्विविध उत्पादो विज्ञानानाम्, प्रबन्धोत्पादो लक्षणोत्पादश्च ल.अ.६९क/१८.
- mtshan nyid khyad par can
- वैलक्षण्यम् — {'khrul dang ma 'khrul sbyor ba rnams/} /{mtshan nyid khyad par can du gsal//} भ्रान्ताभ्रान्तप्रयुक्तानां वैलक्षण्यं परिस्फुटम् । त.स.५५ख/५४०.
- mtshan nyid 'gag pa
- पा. लक्षणनिरोधः, विज्ञानानां निरोधभेदः — {blo gros chen po rnam par shes pa rnams kyi}…{'gag pa la rnam pa gnyis yod de}…{rgyun 'gag pa dang mtshan nyid 'gag pa'o//} द्विविधो महामते विज्ञानानां…निरोधो भवति…प्रबन्धनिरोधो लक्षणनिरोधश्च ल.अ.६९क/१८.
- mtshan nyid 'gyur
- = {mtshan nyid 'gyur ba/}
- mtshan nyid 'gyur ba
- • क्रि. लक्षणं स्यात् — {rten dang brten par gyur pa dag/} /{sna tshogs pa nyid mtshan nyid 'gyur/} /{ku N+Di sogs gnas dpal 'bras bzhin/} /{'di la 'di zhes pa blo yi//} नानात्वलक्षणे हि स्यादाधाराधेयभूतयोः । इदमत्रेति विज्ञानं कुण्डादौ श्रीफलादिवत् ।। त.स.३१ख/३२८ • पा. (ती.द.) लक्षणपरिणामः, परिणामभेदः — {mu stegs byed smra ba rnams kyi 'gyur bar lta ba rnam par dgu yod de/} {'di lta ste/} {dbyibs 'gyur ba dang mtshan nyid 'gyur ba dang} नवविधा परिणामवादिनां तीर्थकराणां परिणामदृष्टिर्भवति यदुत संस्थानपरिणामः, लक्षणपरिणामः ल.अ.११८क/६५.
- mtshan nyid bsgrub pa
- लक्षणविधानम् — {de bzhin du grub pa'i mtha' rnam pa bzhi po rgyud thams cad pa dang mi mthun pa'i rgyud dang dbang du byed pa dang khas blangs pa'i tshul gyis mtshan nyid bsgrub pa'i phyir} तथा चतुर्विधं सर्वतन्त्रप्रतितन्त्राधिकरणाभ्युपगमसिद्धान्तप्रक्रमे लक्षणविधानाद् प्र.अ.२०३क/५५९.
- mtshan nyid ngo bo nyid ma mchis pa nyid
- लक्षणनिःस्वभावता लो.को.१९६४; द्र. = {mtshan nyid ngo bo nyid med pa/} {o nyid/}
- mtshan nyid ngo bo nyid med
- = {mtshan nyid ngo bo nyid med pa/}
- mtshan nyid ngo bo nyid med pa
- पा. लक्षणनिःस्वभावता, निःस्वभावताभेदः — {ngo bo nyid med pa rnam pa gsum ni/} {mtshan nyid ngo bo nyid med pa dang skye ba ngo bo nyid med pa dang don dam pa ngo bo nyid med pa'o//} त्रिविधा निःस्वभावता—लक्षणनिःस्वभावता, उत्पत्तिनिःस्वभावता, परमार्थनिःस्वभावता च त्रि.भा.१६९क/९३.
- mtshan nyid ngo bo nyid med pa nyid
- लक्षणनिःस्वभावता लो.को.१९६४; द्र. {mtshan nyid ngo bo nyid med pa/}
- mtshan nyid can
- • उ.प. लक्षणः — {de dag ni 'bras bu dang rang bzhin dang mi dmigs pa'i mtshan nyid can gyi gtan tshigs gsum yin te} त एते कार्यस्वभावानुपलब्धिलक्षणास्त्रयो हेतवः प्र.वृ.२६२क/२; {blo'i dbang po lnga ni/} {rna ba dang pags pa dang mig dang lce dang sna'i mtshan nyid can no//} पञ्च बुद्धीन्द्रियाणि श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वाघ्राणलक्षणानि त.प.१४७क/२१; {thog ma'i rig byed kyi mtha' gang /} /{skyes bus byas pa'i mtshan nyid can//} पूर्वा वेदस्य या कोटिः पौरुषेयत्वलक्षणा । त. स.७६ख/७१८; {de dag ni dngos po phan tshun spangs pas gnas pa'i mtshan nyid can yin pa'i phyir gcig spangs pa gzhan med na med pa'i phyir ro//} तयोर्वस्तुनि परस्परपरिहारस्थितिलक्षणत्वेनैकत्यागस्यापरोपादाननान्तरीयकत्वात् वा.न्या.३३३ख/५३ • ना. लक्षणा, राज्ञी — {lnga len dag tu grong khyer ni/} /{ka pi l+yar sngon sa gzhi skyong /} /{bden dang chos la yang dag brten/} /{bden par dga' zhes bya ba byung/}…/{de yi btsun mo mtshan nyid bzang /} /{mtshan nyid can zhes bya ba ni/}…{gyur//} पञ्चालेषु महीपालः काम्पिल्ये नगरे पुरा । अभूत्सत्यरतो नाम संश्रयो धर्मकर्म (सत्यधर्म लि.पा.)योः ।। बभूव लक्षणा नाम पत्नी तस्य सुलक्षणा । अ.क.१२६क/६६.५.
- mtshan nyid gcig
- = {mtshan nyid gcig pa/}
- mtshan nyid gcig tu khong du chud par bya ba
- एकलक्षणानुबोधः लो.को.१९६४.
- mtshan nyid gcig pa
- वि. एकलक्षणः— {de bzhin gshegs pa de dag thams cad ni mtshan nyid gcig pa'o//} एकलक्षणा हि ते तथागताः ग.व्यू.९३क/१८४; {des na mtshan nyid gcig pa yi/} /{gtan tshigs rtogs byed gtso bo yin//} तेनैकलक्षणो हेतुः प्राधान्याद् गमकोऽस्तु नः । त.स. ५०ख/४९८.
- mtshan nyid 'chol ba
- पा. लक्षणसङ्करः, दोषविशेषः — {'das pa de dag 'bras bu 'dzin pa'i mtshan nyid kyi bya ba zhig pa'i phyir 'das pa'i mtshan nyid dang yang ldan la/} {da ltar gyi 'bras bu 'byin pa'i phyir da ltar gyi mtshan nyid dang yang ldan te/} {de nyid mtshan nyid 'chol ba'i nyes pa yin no//} उपरतफलपरिग्रहकारित्रत्वाद्धि तेऽतीतलक्षणयुक्ता, वर्तमानफलदानकारित्रत्वाच्च वर्तमानलक्षणयुक्ता इति स एव लक्षणसङ्करदोषः अभि.स्फु.११५ख/८०९.
- mtshan nyid rjes su sgrub pa
- लक्षणानुष्ठितिः — {de bas na dor bar bya ba dang blang bar bya ba gnyis la 'dor ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su sgrub pa ni 'grub pa zhes bya'o//} ततो हेयोपादेययोर्हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः सिद्धिरित्युच्यते न्या.टी.३९क/३०.
- mtshan nyid stong pa nyid
- पा. लक्षणशून्यता, शून्यताभेदः — {mdor na stong pa nyid rnam pa bdun te/} {'di ltar/} {mtshan nyid stong pa nyid dang}…{don dam pa 'phags pa'i ye shes stong pa chen po nyid dang gcig gis gcig stong pa nyid dang bdun no//} संक्षेपेण सप्तविधा शून्यता । यदुत लक्षणशून्यता…परमार्थार्यज्ञानमहाशून्यता इतरेतरशून्यता च सप्तमी ल.अ.८४ख/३१.
- mtshan nyid bstan pa
- लक्षणनिर्देशः — {de bas na mtshan nyid bstan pa'i ched kho nar rnam par dbye ba smos so//} ततो लक्षणनिर्देशाङ्गमेव प्रकारभेदकथनम् न्या.टी. ४७क/८७; लक्षणकथनम् — {de bas na grangs kyi dbye ba bstan pa ni mtshan nyid bstan pa'i yan lag kho na yin te} ततो लक्षणकथनाङ्गमेव संख्याभेदकथनम् न्या. टी.३९ख/३६.
- mtshan nyid tha dad
- = {mtshan nyid tha dad pa/}
- mtshan nyid tha dad pa
- १. लक्षणभेदः — {'o na ci zhe na/} {de nyid min te/} {de'i bdag nyid ma yin pa mtshan nyid tha dad pa zhes bya ba'i tha tshig go/} किं तर्हि ? तत्त्वनिषेधः, अतदात्मत्वमेव; लक्षणभेद इति यावत् त.प.१२क/४७० २. वैलक्षण्यम् — {gal te 'bras bu'i khyad par de'i ngo bo ma yin nam/} {de'i phyir ci ltar bstan bcos su gsal ba dang mi gsal ba mtshan nyid tha dad par brjod} ननु यदि तद्रूपा एव कार्यभेदाः, तत्कथं शास्त्रे व्यक्ताव्यक्तयोर्वैलक्षण्यमुपवर्णितम् त.प.१४८क/२२.
- mtshan nyid tha mi dad
- = {mtshan nyid tha mi dad pa/}
- mtshan nyid tha mi dad pa
- अभिन्नलक्षणम् — {sems rnam par g}.{yengs pa dang}… {rnam par ma grol ba rnams kyi mtshan nyid kyang tha mi dad par bshad pa'i phyir la} विक्षिप्त… अविमुक्तानां चित्तानामभिन्नलक्षणवचनात् अभि.भा.४७क/१०५०.
- mtshan nyid dang ldan pa
- • वि. लक्षणवान् — {yod pa dang med pa dang bral ba/'phags} {pa so so rang gis rig pa'i mtshan nyid kyi phyir mtshan nyid dang ldan pa'o//} भावाभावविगतं प्रत्यात्मार्याधिगमलक्षणत्वाल्लक्षणवत् ल. अ.७८ख/२६; लक्षणयुक्तः — {de ste thar pa dang de bzhin gshegs pa tha dad pa ni gzugs kyi mtshan nyid dang ldan par 'gyur te} यदि अन्यः स्यान्मोक्षात्तथागतः, रूपलक्षणयुक्तः स्यात् ल.अ.१३१क/७७; {chos dus rnams su 'jug pa na 'das pa na 'das pa'i mtshan nyid dang ldan la} धर्मोऽध्वसु प्रवर्तमानोऽतीतोऽतीतलक्षणयुक्तः अभि.भा.२४०क/८०६; लक्षणसंयुक्तः — {gzung ba'i mtshan nyid dang ldan pa'/} /{'dir ni cung zad yod min te//} ग्राह्यलक्षणसंयुक्तं न किञ्चिदिह विद्यते । त.स. १३ख/१५६; लक्षणोपपन्नः — {tshad ma'i mtshan nyid dang ldan pa la gnod na} प्रमाणलक्षणोपपन्नस्य बाधायाम् त.प.१७५क/८०८ • सं. लक्षणयोगः — {bye brag tu smra ba rnams ni 'dus byas kyi mtshan nyid dang ldan pa'i phyir 'dus byas rnams rtag pa nyid du dam mi 'cha'o//} न संस्काराणां शाश्वतत्वं प्रतिज्ञायते वैभाषिकैः संस्कृतलक्षणयोगात् अभि.भा.२३९क/८०३; लक्षणेन योगः— {mtshan nyid de dag dang ldan pa yin du zin kyang phyogs ma yin du bstan pa'i phyir} एतल्लक्षणेन योगेऽप्यर्थो न पक्ष इति प्रदर्शनार्थम् न्या.टी.७०ख/१८२.
- mtshan nyid dang bral
- = {mtshan nyid dang bral ba/}
- mtshan nyid dang bral ba
- • वि. विलक्षणः, ओ णा — {ra ba'i re khA rnams kyi mtshan nyid dang bral ba'i skyon gsungs pa} प्राकाररेखानां विलक्षणदोषमाह वि.प्र.१२४ख/३.४९; {phung po la sogs bye brag gis/} /{mtshan nyid thams cad byed pa yi/} /{khyad par can de'ang de nyid min/} /{des kyang de dag mtshan nyid bral//} व्यापारोपाधिकं सर्वं स्कन्धादीनां विशेषतः । लक्षणं स च तत्त्वं न तेनाप्येते विलक्षणाः ।। प्र.वा.१२६ख/२.२१६; लक्षणेन वियुक्तः — {gnyis kyi mtshan nyid gzung ba dang 'dzin pa'i mtshan nyid dang bral ba} द्वयलक्षणेन वियुक्तो ग्राह्यग्राहकलक्षणेन सू.व्या.१४६क/२६; लक्षणेन विरहितः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i mtshan nyid dang yang bral ba'o//} प्रज्ञापारमितालक्षणेनापि प्रज्ञापारमिता विरहिता अ.सा.९क/६ • पा. विलक्षणः, ओ णम्, क्षणभेदः — {skad cig ma bzhi ni/} {rnam pa sna tshogs dang rnam par smin pa dang rnam par nyed pa dang mtshan nyid dang bral ba'o//} चत्वारः क्षणाः—विचित्रविपाकविमर्दविलक्षणाश्चेति हे.त.३क/४; {sna tshogs dang ni rnam smin dang /} /{rnam nyed de bzhin mtshan nyid bral/} /{skad cig bzhi ni rab shes par/} /{de ltar rnal 'byor pas shes 'gyur//} विचित्रं च विपाकं च विमर्दो विलक्षणं तथा । चतुःक्षणसमागम्यमेवं जानन्ति योगिनः ।। हे.त.१६ख/५२.
- mtshan nyid dang bral bar bya
- कृ. लक्षणविरहितेन भवितव्यम् — {mu stegs can dang ngan pa'i gtsug lag dang gtam dang nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa'i mtshan nyid dang bral par bya'o//} कुतीर्थ्यशास्त्राख्यायिकाश्रावकप्रत्येकबुद्धयानलक्षणविरहितेन च भवितव्यम् ल.अ.७४क/२२.
- mtshan nyid dang mtshan gzhir gyur pa
- वि. लक्षणलक्ष्यभूतः — {bum pa la sogs pa ni rgyu dang 'bras bur gyur pa'am} …{mtshan nyid dang mtshan gzhir gyur pa'am}…{dag yin te} घटादयो हि कार्यकारणभूताः…लक्षणलक्ष्यभूताः…वा स्युः प्र.प.७४क/९२.
- mtshan nyid du gyur
- = {mtshan nyid du gyur pa/}
- mtshan nyid du gyur pa
- वि. लक्षणप्राप्तः — {'dis kyang dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa mi dmigs pa las med pa'i tha snyad kyang bstan pa yin no//} अनेन चोपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलम्भादभावव्यवहारोऽपि दर्शितः त.प.२०७क/८८२.
- mtshan nyid drug pa
- वि. षड्लक्षणः — {gzhan dag ni gtan tshigs mtshan nyid drug pa'o zhes zer te/} {gsum po de dag dang gnod par ma byas pa'i yul can nyid dang grangs gcig pa brjod par 'dod pa can nyid dang shes pa nyid ces bya ba yin no//} षड्लक्षणो हेतुरित्यपरे । त्रीणि चैतानि । अबाधितविषयत्वम्, विवक्षितैकसंख्यत्वम्, ज्ञातत्वं च हे.बि.२५१ख/६८.
- mtshan nyid 'dra ba
- वि. सलक्षणम् — {mtshan nyid 'dra ba dang mi 'dra ba dang}…{sems bskyed pa mngon par bsgrub pa'i phyir} सलक्षणविलक्षण…चित्तोत्पादाभिनिर्हाराय शि.स.१६०ख/१५३.
- mtshan nyid ldem por dgongs pa
- पा. लक्षणाभिसन्धिः, अभिसन्धिभेदः — {sangs rgyas kyi bshad pa la ldem por dgongs pa rnam pa bzhir rig par bya ste/} {gzhug pa la ldem por dgongs pa dang mtshan nyid la ldem por dgongs pa dang gnyen po la ldem por dgongs pa dang bsgyur ba la ldem por dgongs pa'o//} चतुर्विधोऽभिसन्धिर्देशनायां बुद्धस्य वेदितव्यः । अवतारणाभिसन्धिर्लक्षणाभिसन्धिः प्रतिपक्षाभिसन्धिः परिणामनाभिसन्धिश्च सू. व्या.१८४ख/८०.
- mtshan nyid gnas pa
- पा. लक्षणस्थितिः, स्थितिभेदः — {gnas pa'ang rnam pa gnyis te/} {rgyun gnas pa dang mtshan nyid gnas pa'o//} द्विविधा स्थितिः प्रबन्धस्थितिर्लक्षणस्थितिश्च ल.अ.६९ख/१८.
- mtshan nyid rnam par 'jig pa
- लक्षणविदारणम्— {brjod pa dang rigs pa dang de kho na nyid kyi mtshan nyid rnam par 'jig pa} भाष्ययुक्तितत्त्वलक्षणविदारणम् ल.अ.७२क/२०.
- mtshan nyid sna tshogs kyi dngos po med pa'i mya ngan las 'das pa
- पा. लक्षणविचित्रभावाभावनिर्वाणम्, निर्वाणभेदः — {mya ngan las 'das pa rnam pa bzhi}…{dngos po'i rang bzhin med pa'i mya ngan las 'das pa dang mtshan nyid sna tshogs kyi dngos po med pa'i mya ngan las 'das pa dang} चतुर्विधं निर्वाणम्…भावस्वभावाभावनिर्वाणं लक्षणविचित्रभावाभावनिर्वाणम् ल.अ.१०५ख/५१.
- mtshan nyid pa
- वि. लाक्षणिकः — {chos mngon pa las phra rgyas zhes bya ba'i sgra 'byung ba ni nyon mongs pa kho na mtshan nyid pa yin te zhes bya ba ni mtshan nyid la yod pa'am mtshan nyid kyis rtsen pa ni mtshan nyid pa'o//} लाक्षणिकस्त्वभिधर्मेऽनुशयशब्दः । लक्षणे भवः, लक्षणेन वा दीप्यति लाक्षणिक इत्याह—क्लेश एवेति अभि.स्फु.८९ख/७६२.
- mtshan nyid byed pa
- लक्षणप्रणयनम्— {de'i mtshan nyid byed pa don med do//} लक्षणप्रणयनं चानर्थकम् त.प.२३४क/९३९; {phan tshun 'gal ba'i mtshan nyid byed pa} परस्परपराहतलक्षणप्रणयनम् त.प.२३२क/९३४.
- mtshan nyid bral
- = {mtshan nyid dang bral ba/}
- mtshan nyid bral ba
- = {mtshan nyid dang bral ba/}
- mtshan nyid ma
- ना. लक्षणा, योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{mtshan nyid ma'i wu'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…लक्षणाया वु वि.प्र.१३२क/३.६४.
- mtshan nyid mi mnga' ba
- वि. अलक्षणः — {de bzhin gshegs pa de dag ni mtshan nyid mi mnga' ba'o//} अलक्षणा हि ते तथागताः ग.व्यू.९३क/१८४.
- mtshan nyid mi mthun pa
- वैलक्षण्यम् — {gal te de lta na/} {'di ni glang po che'i blo'o/} /{shing rta'i blo'o zhes bya ba blo rnams mtshan nyid mi mthun pa'o/} /{'di ci ste 'jig rten na rtogs pa gzhan du 'gyur zhe na} (?) यद्येवम्, इयं घटबुद्धिः, इयं पटबुद्धिरिति कथमिदं बुद्धीनां वैलक्षण्यं लोके प्रतिपत्तृभिरुपगतम् त.प.२०६क/१२८.
- mtshan nyid mi 'dra
- = {mtshan nyid mi 'dra ba/}
- mtshan nyid mi 'dra ba
- • वि. विलक्षणः, ओ णा — {mtshan nyid 'dra ba dang mi 'dra ba dang}…{sems bskyed pa mngon par bsgrub pa'i phyir} सलक्षणविलक्षण…चित्तोत्पादाभिनिर्हाराय शि.स.१६०ख/१५३; {bdag tu lta ba bdag nyid bdag mtshan min/} /{ngan par gnas min mtshan nyid mi 'dra phyir//} न चात्मदृष्टिः स्वयमात्मलक्षणा न चापि दुःसंस्थितता विलक्षणा । सू.अ.१४५क/२४ • सं. वैलक्षण्यम् — {glang po la sogs shes de las/} /{gzhan pa las byung dmag gi blo/} /{mtshan nyid mi 'dra las sgrub pa/} /{snam bu sngo sogs blo bzhin no//} गजादिप्रत्ययेभ्यश्च वैलक्षण्यात् प्रसाध्यते । सेनाबुद्धिस्तदन्योत्था नीलवस्त्रादिबुद्धिवत् ।। त.स.२५क/२६५.
- mtshan nyid med
- = {mtshan nyid med pa/}
- mtshan nyid med pa
- • वि. अलक्षणम् — {'phags pa rnams kyi spyod yul ltar/} /{de bzhin nyid kyi dngos po yod/} /{mkhas pa rnams la snang ba ltar/} /{byis pa rnams la mi snang ste/} /{ji ltar chos kun ma skyes shing /} /{mtshan nyid med par snang ba 'o//} विद्यते तथतावस्था आर्याणां गोचरो यथा ।। बालानां न तथा ख्याति यथा ख्याति मनीषिणाम् । मनीषिणां तथा ख्याति सर्वधर्मा अलक्षणाः ।। ल.अ.१६६क/११९ • सं. अलक्षणता— {de chos thams cad thog ma nas ma byung ba nyid la yang dag pa ji lta ba bzhin du 'jug go//} {ma skyes pa dang mtshan nyid med pa dang} स सर्वधर्माणामाद्यनुत्पन्नतां च यथाभूतमवतरति । अजाततां च अलक्षणतां च द.भू.२३९ख/४२.
- mtshan nyid med pa nyid
- अलक्षणत्वम् — {'du mi byed dang rnam mi rtog/} /{rab dbye mtshan nyid med nyid la//} असंस्कारेऽविकल्पे च प्रभेदालक्षणत्वयोः । अभि.अ.७ख/४.१९.
- mtshan nyid med pa'i chos
- अलक्षणधर्मः — {mtshan nyid med pa'i chos la gzhol ba} अलक्षणधर्मपरायणः म.व्यु.३५३ (९क).
- mtshan nyid med pa'i chos 'khor
- अलक्षणत्वधर्मचक्रम् लो.को.१९६५.
- mtshan nyid med pa'i chos la mchog tu gzhol bar mdzad pa
- वि. अलक्षणधर्मपरायणः लो.को.१९६५; द्र. {mtshan nyid med pa'i chos la gzhol ba/}
- mtshan nyid med pa'i chos la gzhol ba
- वि. अलक्षणधर्मपरायणः, तथागतस्य म.व्यु.३५३ ( {de bzhin gshegs pa'i che ba mdo sde las byung ba'i ming} म.व्यु.९क).
- mtshan nyid med pa'i tshig
- अलक्षणपदम् — {mtshan nyid kyi tshig dang mtshan nyid med pa'i tshig} लक्षणपदमलक्षणपदम् ल.अ.६७ख/१६.
- mtshan nyid med par lta ba
- अलक्षणदृष्टिः लो.को.१९६५.
- mtshan nyid med pas bdag med pa
- पा. अलक्षणनैरात्म्यम्, नैरात्म्यभेदः — {bdag med pa rnam pa gsum ste/} {mtshan nyid med pas bdag med pa dang mi mthun pa'i mtshan nyid kyis bdag med pa dang rang gi mtshan nyid kyis bdag med pa'o//} त्रिविधं नैरात्म्यम्—अलक्षणनैरात्म्यम्, विलक्षणनैरात्म्यम्, स्वलक्षणनैरात्म्यञ्च म.भा.११ख/८९.
- mtshan nyid mdzad pa
- लक्षणकारः — {de ji ltar mtshan nyid mdzad pas ming dang rigs sogs dang 'brel pas rtog pa zhes bshad ce na} तत्कथं लक्षणकारेणोक्तम् ‘नामजात्यादियोजना कल्पना’ इति त.प.३क/४५१.
- mtshan nyid gzhan
- अन्यल्लक्षणम् — {'gal ba'i ngo bo dang 'dres las/} /{tha dad mtshan nyid gzhan ni med//} विरुद्धधर्मसङ्गात् तु नान्यद्भेदस्य लक्षणम् ।। त.स.७२ख/६७७; अपरं लक्षणम् — {bye brag bdag nyid las ldog par/} /{dbye ba'i mtshan nyid gzhan yod min//} विशेषात्मातिरेकेण नापरं भेदलक्षणम् । त.स.४७क/४६८; विलक्षणम् — {ngo shes pa ni 'khrul pa ste/} /{mngon sum mtshan nyid de las gzhan//} भ्रान्तं च प्रत्यभिज्ञानं प्रत्यक्षं तद्विलक्षणम् । त.स.१८क/१९७.
- mtshan nyid gzhan du 'gyur ba pa
- लक्षणान्यथिकः — {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba pa ni btsun pa dbyangs sgrogs yin te} लक्षणान्यथिको भदन्तघोषकः अभि. भा.२३९ख/८०६.
- mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smra ba
- द्र. {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smras pa/}
- mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smras pa
- लक्षणान्यथावादी — {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smras pa ni btsun pa dbyangs sgrogs yin te} लक्षणान्यथावादी भदन्तघोषकः त.प.८०ख/६१४.
- mtshan nyid bzang
- = {mtshan nyid bzang po/}
- mtshan nyid bzang po
- वि. सुलक्षणः, ओ णा — {'di dag rnams ni dge ba dar ba'i dus/} /{mngon sum du mtshon mtshan nyid bzang po yin//} एतानि कालस्य शुभोदयस्य प्रत्यक्षलक्ष्याणि सुलक्षणानि ।। अ.क.२९ख/५३.२४; {de yi btsun mo mtshan nyid bzang /} /{mtshan nyid can zhes bya ba ni/}… {gyur//} बभूव लक्षणा नाम पत्नी तस्य सुलक्षणा । अ.क.१२६क/६६.५.
- mtshan nyid yongs su 'dris par bya ba'i shes pa
- लक्षणपरिचयज्ञानम्— {de'i blo mtshan nyid yongs su 'dris par bya ba'i shes pa la 'jug la} लक्षणपरिचयज्ञाने चास्य बुद्धिः प्रस्कन्दति ल.अ.८०क/२७.
- mtshan nyid yongs su sbyong ba
- पा. लक्षणपरिशोधनः, समाधिविशेषः — {mtshan nyid yongs su sbyong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} लक्षणपरिशोधनो नाम समाधिः म. व्यु.६०० (१४ख).
- mtshan nyid yongs su tshol ba
- लक्षणपर्येष्टिः— {mtshan nyid yongs su tshol ba la tshigs su bcad pa brgyad de} लक्षणपर्येष्टौ श्लोका अष्टौ सू.व्या.१७१ख/६४.
- mtshan nyid ri rab
- ना. लक्षणसुमेरुः, तथागतः — {shing gi lha mo zhig tu gyur te de bzhin gshegs pa mtshan nyid ri rab zhes bya ba bsnyen bkur to//} वृक्षदेवताभूतेन लक्षणसुमेरुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
- mtshan nyid la mkhas pa'i shes pa
- पा. लक्षणकौशलज्ञानम् — {blo gros chen po gang mtshan nyid 'di la mkhas pa'i shes pa de ni gang zag la bdag med par shes pa zhes bya'o//} यदत्र महामते लक्षणकौशलज्ञानम्, इदमुच्यते पुद्गलनैरात्म्यज्ञानम् ल.अ.८२क/२९.
- mtshan nyid la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba
- लक्षणाभिनिवेशसन्धिः — {blo gros chen po chos thams cad kyi sgra ji bzhin du mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba ni tshad med de/} {mtshan nyid la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba dang}…{'dus byas dang 'dus ma byas la so sor rnam par rtog pa la mngon par chags pa'i mtshams sbyor ba dang} अपरिमितो महामते सर्वधर्माणां यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धिः । लक्षणाभिनिवेशसन्धिः…संस्कृतासंस्कृतप्रतिविकल्पाभिनिवेशसन्धिः ल.अ.११९क/६६.
- mtshan nyid la ldem por dgongs pa
- = {mtshan nyid ldem por dgongs pa/}
- mtshan nyid la rnam par rtog pa
- पा. लक्षणविकल्पः, विकल्पभेदः — {blo gros chen po kun brtags pa'i rang bzhin rab tu dbye ba'i tshul gyi mtshan nyid gang zhe na/} {'di lta ste/}…{mtshan nyid la rnam par rtog pa dang} महामते कतमत्परिकल्पितस्वभावप्रभेदनयलक्षणम्? यदुत…लक्षणविकल्पः ल.अ.१०६ख/५२.
- mtshan nyid la log par rtogs pa
- पा. लक्षणविप्रतिपत्तिः, विप्रतिपत्तिभेदः — {mtshan nyid la log par rtogs pa bsal nas/} {'bras bu la log par rtogs pa bsal ba'i phyir smras pa} लक्षणविप्रतिपत्तिं निराकृत्य फलविप्रतिपत्तिं निराकर्तुमाह न्या.टी.४७क/९०; {'dir log par rtogs pa rnam pa bzhi ste/} {grangs dang mtshan nyid dang spyod yul dang 'bras bu'i yul lo//} चतुर्विधा चात्र विप्रतिपत्तिः — संख्यालक्षणगोचरफलविषया न्या.टी.३९ख/३५.
- mtshan nyid las gyur pa
- वि. लाक्षणिकः — {de nyid kyi phyir 'di ni mtshan nyid las gyur pa'i 'gal ba zhes bya ste/} {dngos po rnams kyi rang bzhin 'di'i dgos pa yin pas so//} अत एव लाक्षणिकोऽयं विरोध उच्यते । लक्षणं रूपं वस्तूनां प्रयोजनमस्येति कृत्वा न्या.टी.७७ख/२०६.
- mtshan nyid shes
- = {mtshan nyid shes pa/}
- mtshan nyid shes pa
- • वि. लक्षणज्ञः — {de nas rab mchog rgan dang blon/} /{mtshan nyid shes rnams mngon phyogs te/} /{'phral la skyes bu nyid thob pa/} /{gser ldan de ni mngon dbang bskur//} लक्षणज्ञैरथाभ्येत्य प्रवरैर्वृद्धमन्त्रिभिः । सद्यः सम्प्राप्तपुंस्त्वोऽसौ रुक्मवानभ्यषिच्यत ।। अ. क.१५ख/५१.१८; {de nas mtshan shes ya mtshan ldan/} /{kun gyis mi bdag la smras pa//} लक्षणज्ञास्ततः सर्वे नृपमूचुः सविस्मयाः । अ.क.२१०क/२४.२७; लक्षज्ञः — {de dag nad ni zlog pa la/} /{nya chen ro hi ta zhes pa/} /{mtshan nyid shes pa'i sman pas bstan/} /{nya pas 'ga' yang thob ma gyur//} रोहिताख्यो महामत्स्यस्तेषां रोगनिवृत्तये । लक्षज्ञवैद्यैरादिष्टः कैश्चित्प्राप्तो न धीवरैः ।। अ.क.२६८क/९९.७ • सं. लक्षणज्ञानम् — {chos rnams kyi mtshan nyid shes pa las brtsams te don so so yang dag par rig pa dang} धर्माणां लक्षणज्ञानमारभ्यार्थप्रतिसंवित् बो.भू.११४ख/१४७.
- mtshan nyid so sor rig pa
- पा. लक्षणप्रतिसंवेदी, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa rnam pa bdun}… {mtshan nyid so sor rig pa dang}…{sbyor ba'i mthar thug pa dang sbyor ba mthar thug pa'i 'bras bu yid la byed pa'o//} सप्त मनस्काराः…लक्षणप्रतिसंवेदी…प्रयोगनिष्ठः, प्रयोगनिष्ठाफलः श्रा.भू.१६४ख/४३९.
- mtshan nyid gsal dang ldan pa
- वि. स्पष्टलक्षणसंयुक्तम् — {mtshan nyid gsal dang ldan pa yi/} /{tshad ma gnyis kyis gtan la dbab//} स्पष्टलक्षणसंयुक्तप्रमाद्वितयनिश्चितम् । त.स.१क/२.
- mtshan nyid gsum
- लक्षणत्रयम् — {de dag khong du chud pas rnal 'byor can bong bu theng po lta bur sems dang shes rab dang ye shes kyi mtshan nyid spangs te/} {rgyal ba'i sras kyi sa brgyad po thob nas de'i gong du mtshan nyid gsum la brtson par byed do//} यान्यधिगम्य योगी खञ्जगर्दभ इव चित्तप्रज्ञाज्ञानलक्षणं हित्वा जिनसुताष्टमीं प्राप्य भूमिं तदुत्तरे लक्षणत्रये योगमापद्यते ल.अ.७४क/२३; द्र. {mtshan nyid gsum pa/}
- mtshan nyid gsum pa
- वि. त्रिलक्षणः — {pha yi skad thos gang yin pa'ang /} /{khyim na pha yod par grub la/} /{pha dang 'brel ba nyid yin na/} /{gtan tshigs mtshan nyid gsum par gsal//} पितृशब्दश्रुतेर्याऽपि वेश्मनः प्रतिपाद्यते । पितृसम्बन्धिता तत्र व्यक्तो हेतुस्त्रिलक्षणः ।। त.स. ५१ख/५०६; द्र. {mtshan nyid gsum pa can/}
- mtshan nyid gsum pa can
- वि. त्रिलक्षणः — {de lta bas na mtshan nyid gsum pa can gyi gtan tshigs ni don med pa ste nus pa med pa yin no//} तस्मात् क्लीबाः अशक्ताः त्रिलक्षणा हेतवः त.प.२४ख/४९५.
- mtshan nyid gsum po
- लक्षणत्रयः — {de bas na blo gros chen po phags pa'i ye shes kyi mtshan nyid gsum po la brtson par bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते आर्यज्ञानलक्षणत्रययोगः करणीयः ल.अ.७४क/२२.
- mtshan gnyis
- १. भगलिङ्गम् — {mtshan gnyis mnyam par sbyor ba yi/} /{bar dang tha mar sbrid pa ni//} भगलिङ्गसमायोगे मध्ये शेषे च हञ्जिका । स.उ.२८८क/१९.४ । २. = {mtshan gnyis pa/}
- mtshan gnyis pa
- वि. उभयव्यञ्जनः, ओ ना — {za ma dang ma ning dang mtshan gnyis pa dang byang gi sgra mi snyan pa rnams ni ma gtogs so//} षण्ढपण्डकोभयव्यञ्जनानुत्तरकौरवांश्च हित्वा अभि.भा.१९१क/६५०; द्विलिङ्गः — {mtshan gnyis 'phags pa chags bcas te//} द्विलिङ्ग आर्यो रागी अभि.को.४ख/२.२१.
- mtshan gnyis pa'i lus
- उभयव्यञ्जनाश्रयः — {za ma dang ma ning dang mtshan gnyis pa'i lus rnams dang} षण्ढपण्डकोभयव्यञ्जनाश्रयाणाम् अभि.भा.१५क/९१९.
- mtshan gnyis sprad pa
- = {'khrig pa} द्वीन्द्रियसमापत्तिः, मैथुनम् — {mtshan gnyis sprad pa'am yan lag ma yin par 'jug pa lta ci smos te} कः पुनर्वादो द्वीन्द्रियसमापत्त्या वा अनङ्गविज्ञप्त्या वा शि.स.४९ख/४७.
- mtshan gnyis byung ba
- उभयव्यञ्जनोत्पत्तिः — {bslab pa phul dang shi 'phos dang /} /{mtshan gnyis dag ni byung ba dang /} /{rtsa ba chad dang mtshan 'das las/} /{so sor thar pa'i 'dul ba gtong //} प्रातिमोक्षदमत्यागः शिक्षानिक्षेपणाच्च्युतेः । उभयव्यञ्जनोत्पत्तेर्मूलच्छेदान्निशात्ययात् ।। अभि.को.१२क/४.३८; द्विव्यञ्जनोदयः — {sdom min sdom pa thob pa dang /} /{shi dang mtshan gnyis byung ba las//} असंवरः संवराप्तिमृत्युद्विव्यञ्जनोदयैः । अभि.को.१२ख/४.४१.
- mtshan rtags
- लक्षणम् — {'di yi mtshan rtags 'di dag ni/} /{thar pa'i dpal 'byor phun tshogs sam/} /{'khor los sgyur ba'i dpal du brjod//} एतानि लक्षणान्यस्य मोक्षलक्ष्मीसमागमम् । वदन्ति चक्रवर्तिश्रीः अ.क.२११ख/२४.४३.
- mtshan stong gis 'bar
- वि. दीप्तसहस्रलक्षणम् — {ji ltar mdog ngan pad ma'i khong gnas pa/} /{mtshan stong gis 'bar de bzhin gshegs pa ni//} यथा विवर्णाम्बुजगर्भवेष्टितं तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । र.वि.१०६ख/६०.
- mtshan tha mi dad
- = {mtshan tha mi dad pa/}
- mtshan tha mi dad pa
- वि. अनन्यव्यञ्जनः — {so sor thar pa'i sdom pas mchog la rab tu byung bas phyag bya'o//} {mnyam na rgan pa la'o/} /{mtshan tha mi dad pa la'o//} परः प्रातिमोक्षसंवरेण प्रव्रजितस्य वन्द्यः । समानश्च वृद्धः । अनन्यव्यञ्जनः वि.सू.९२क/११०.
- mtshan thag thog
- वि. सर्वरात्रिकम् — {do mod mtshan thag thog chos mnyan pa 'byung bar 'gyur gyis} अद्य सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भविष्यति वि.सू.६४क/८०.
- mtshan thams cad kyis brgyan pas rnam par dag pa'i dpal gyi snying po
- ना. सर्वलक्षणप्रतिमण्डितविशुद्धिश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mtshan thams cad kyis brgyan pas rnam par dag pa'i dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वलक्षणप्रतिमण्डितविशुद्धिश्रीगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
- mtshan mtha'
- = {khyim} निशान्तम्, गृहम् — गृहं… निशान्तवस्त्यसदनम् अ.को.१५२क/२.२.५; नितरां शाम्यति दुःखमत्रेति निशान्तम् अ.वि.२.२.५.
- mtshan mthun pa
- वि. समानव्यञ्जनः — {bsrung ba'i phyir byis pa mtshan mthun pa 'bul ba dag blang bar bya'o//} (?) ग्रहणं रक्षायै प्रतिपाद्यमानानामप्यन्यानां समानव्यञ्जनानाम् वि.सू.७९क/९६; तुल्यव्यञ्जनः — {ltung ba bcab par mi bya'o//} {tha na ming go bar bya ba nyid do//}…{bsnyen par rdzogs pa dang bcas pa la'o//} {mtshan mthun pa la'o//} नापत्तिं प्रतिच्छादयेत् । नाम्नाऽन्ततः प्रवेद्यत्वम्…सोपसम्पदि । तुल्यव्यञ्जने वि.सू.८४ख/१०२.
- mtshan dang ldan
- = {mtshan dang ldan pa/}
- mtshan dang ldan pa
- वि. अङ्कितः — {phyag dang zhabs kyi mthil 'khor lo'i mtshan dang ldan pa} चक्राङ्कितहस्तपादतलः म.व्यु.२६४ (८क); लक्षणोपेतः लो.को.१९६५.
- mtshan dang dpe byad ldan pa
- वि. लक्षणव्यञ्जनोपेतः — {rang sems la snang rdzogs sangs rgyas/} /{mtshan dang dpe byad dang ldan pa/}…{sems can rnams kyis mthong bar 'gyur//} सत्त्वाः पश्यन्ति संबुद्धं प्रतिभासं स्वचेतसि ।। लक्षणव्यञ्जनोपेतम् र.वि.१२३क/१००.
- mtshan dang dpe byad bzang po
- लक्षणानुव्यञ्जनानि — {'dir bcom ldan 'das la skyes bu chen po nyid du yid ches pas mtshan dang dpe byad bzang po rnams kyi las mthong ba tsam gyis gzhan dag rab tu dad bskyed par mdzad pa nyid yang dag par bstan to//} अत्र लक्षणानुव्यञ्जनानां भगवति महापुरुषत्वसम्प्रत्ययेन दर्शनमात्रात्परेषां प्रसादजनकत्वं कर्म सन्दर्शितम् सू. व्या.२५७ख/१७७.
- mtshan dang dpe byad bzang po yang dag par bsgrub pa
- लक्षणानुव्यञ्जनसमुदानयनता — {mtshan dang dpe byad bzang po yang dag par bsgrub pas dge ba rnam pa sna tshogs la brtson pa yin} विचित्रकुशलक्रियाभियुक्तश्च भवति लक्षणानुव्यञ्जनसमुदानयनतया द.भू.२१४क/२८.
- mtshan dang mtshan gyi gzhi
- लक्ष्यलक्षणम् — {yongs su brtags pa'i brjod pa dang /} {mtshan dang mtshan gyi gzhi dang /} {brjod par bya ba dang bral ba} परिकल्पिताभिधानलक्ष्यलक्षणाभिदेयरहिताः ल.अ.७१क/१९.
- mtshan dang mtshan gzhi bral
- वि. लक्ष्यलक्षणनिर्मुक्तम् — {nam zhig 'dus byas rnams la ni/} /{mtshan dang mtshan gzhi bral mthong na//} लक्ष्यलक्षणनिर्मुक्तं यदा पश्यति संस्कृतम् । ल.अ.१६८ख/१२४.
- mtshan dam pa'i dpal
- ना. वरलक्षणश्रीः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan dam pa'i dpal zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं वरलक्षणश्रीर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५क/२३८.
- mtshan dus
- १. = {mtshan mo'i dus} निशाकालः — {rang gi khyim du mtshan dus su/} /{bdag nyid 'grub pa'i sems kyis ni/} /{rnal 'byor ma bsgom shes rab can//} स्वगृहेषु निशाकाले सिद्धोऽहमिति चेतसा । भावयेद् योगिनीं प्राज्ञः हे.त.१४ख/४४ । २. = {mtshan mo} निशीथ्या, रात्रिः मि.को.१३३क ।
- mtshan bdag
- = {mtshan mo'i bdag po/}
- mtshan 'da' bar bya
- = {mtshan mo 'da' bar bya/}
- mtshan 'das
- निशात्ययः — {bslab pa phul dang shi 'phos dang /} /{mtshan gnyis dag ni byung ba dang /} /{rtsa ba chad dang mtshan 'das las/} /{so sor thar pa'i 'dul ba gtong //} प्रातिमोक्षदमत्यागः शिक्षानिक्षेपणाच्च्युतेः । उभयव्यञ्जनोत्पत्तेर्मूलच्छेदान्निशात्ययात् ।। अभि.को.१२क/४.३८.
- mtshan 'das par byed
- क्रि. दिवसं क्षपेति— {de la rtsen par nyin mtshan 'das par byed//} क्रीडन्त एतेन क्षपेन्ति रात्रयो दिवसांश्च स.पु.३६ख/६३.
- mtshan pa
- • भू.का.कृ. लक्षितम् — {gang la ma 'khrul yid kyis ni/} /{nub dang 'brel 'dod gyur pa la/} /{kun dga' grong sogs kyis mtshan pa'i/} /{yul der de nyid yin par goms//} अभ्रान्तमानसासङ्गी यत्रास्तमय ईक्षितः । स्वभ्यस्ता सैव दिक् तत्र ग्रामारामादिलक्षिता ।। प्र. अ.१६५क/५१४; लाञ्छितम् — {slob dpon gyi gdan ni gzhu'i rnam pa gri gug gis mtshan pa ste} आचार्यासनं धनुराकारं कर्तृकालाञ्छितम् वि.प्र.१३७क/३.७३; {chu'i dkyil 'khor}…{pad+mas mtshan pa} तोयमण्डलं…पद्मलाञ्छितम् वि.प्र.३३क/४.८; अङ्कितम् — {dbus su thod pa dkar po yang /} /{sna tshogs rdo rjes mtshan pa bris//} मध्ये शुक्लकरोटं च विश्ववज्राङ्कितं लिखेत् ।। हे. त.२५ख/८४; {rlung gi dkyil 'khor}… {rgyal mtshan gyis mtshan pa} वायुमण्डलं…ध्वजाङ्कितम् वि.प्र.३३क/४.८; अभिलक्षितम् — {srid pa'i yon tan dang rab tu zhi bas mtshan pa'i phyir} सम्भावितगुणत्वात् प्रशमाभिलक्षितत्वाच्च जा.मा.३१क/३६ • उ.प. चिह्नम् — {gdugs} …{gser gyi 'khor los mtshan pa ka shi ka'i gos 'phyang ba} छत्रं…सुवर्णचक्रचिह्नं कौशेयवस्त्रावलम्बितम् म. मू.२०६ख/२२६; अङ्कः — {mgo zlum la ni rin chen gyis/} /{mtshan pa'i cod pan 'dod par gyur//} जाताऽस्य मुण्डिते मूर्ध्नि रत्नाङ्कमुकुटस्पृहा ।। अ.क.३१५क/४०.९०; लाञ्छनम् — {der ni mchod rten}…{dbu skra sen mos mtshan pa byas//} नखकेशलाञ्छनं तत्र चैत्यमकरोत् अ.क.४५क/५६.३०.
- mtshan par rdol
- = {mtshan par rdol ba/}
- mtshan par rdol ba
- पा. भगन्दरः, व्याधिविशेषः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/'bras} {dang}… {mtshan par rdol ba dag 'byung bar 'gyur} काये बहवः कायिका आबाधाः, तद्यथा—गण्डः……भगन्दरः श्रा. भू.३०ख/७७; {lus 'di la nad kyi rnam pa 'byung ba 'di lta ste/} {mig nad dang}…{mtshan par rdol} अस्मिन् काये विविधा आबाधा उत्पद्यन्ते तद्यथा—चक्षूरोगः…भगन्दरः शि.स.४९क/४६.
- mtshan dpal shin tu yongs bsgrags
- ना. सुपरिकीर्तितनामधेयश्रीः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa tshangs pa'i 'od zer rnam par rol pas mngon par mkhyen pa la phyag 'tshal lo//}…{de bzhin gshegs pa}…{mtshan dpal shin tu yongs bsgrags la phyag 'tshal lo//} नमो ब्रह्मज्योतिर्विक्रीडिताभिज्ञाय तथागताय…नमः सुपरिकीर्तितनामधेयश्रिये तथागताय शि.स.९५क/९४.
- mtshan dpe med pa
- ना. अनुपमनामा, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mtshan dpe med pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनुपगमनाम्नः ग. व्यू.२६९क/३४८.
- mtshan phun sum tshogs pa
- पा. लक्षणसम्पत्, रूपकायसम्पद्भेदः — {gzugs kyi sku phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {mtshan phun sum tshogs pa dang dpe byad bzang po phun sum tshogs pa dang stobs phun sum tshogs pa dang sku gdung rdo rje ltar sra ba nyid phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा रूपकायसम्पत् — लक्षणसम्पत्, अनुव्यञ्जनसम्पत्, बलसम्पत्, वज्रसारास्थिशरीरतासम्पत् अभि.भा.५८क/१०९८; {mtshan phun sum tshogs pa zhes bya ba ni/} {skyes bu chen po'i mtshan mdzod spu dang gtsug tor la sogs pa sum cu rtsa gnyis phun sum tshogs pa'o//} लक्षणसम्पदिति द्वात्रिंशतां महापुरुषलक्षणानाम्, ऊर्णोष्णीषादीनां सम्पत् अभि. स्फु.२७४क/१०९८.
- mtshan phun sum tshogs pa la smon lam rnam par dag pa mchog
- पा. अग्रा लक्षणसम्पत्प्रणिधानविशुद्धिः, अग्रप्रणिधानविशुद्धिभेदः — {smon lam rnam par dag pa mchog bzhi}…{gzugs la smon lam rnam par dag pa mchog}…{mtshan phun sum tshogs pa la smon lam rnam par dag pa mchog} चतस्रोऽग्राः प्रणिधानविशुद्धीरनुप्राप्नोति…अग्रां रूपप्रणिधानविशुद्धिम्…अग्रां लक्षणसम्पत्प्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५.
- mtshan phyed
- = {nam phyed} निशीथः, अर्धरात्रिः — {mtshan phyed smag rum mun pa sman gyi nags la mchog tu mdzes pa rab tu ster//} निशीथतिमिरान्ध्यमौषधिवनस्यात्यन्तकान्तिप्रदम् अ.क.८६ख/९.१; अर्धरात्रम् — {mtshan phyed kyi thun mtshams} अर्धरात्रसन्ध्या वि.प्र.१८४क/१. ६१.
- mtshan phyed kyi thun mtshams
- अर्धरात्रसन्ध्या — {thun mtshams ni bzhi ste/} {mtshan phyed kyi thun mtshams dang snga dro'i thun mtshams dang nyin gung gi thun mtshams dang phyi 'bred kyi thun mtshams so//} सन्ध्याश्चतस्रः—अर्धरात्रसन्ध्या, पूर्वसन्ध्या, मध्याह्नसन्ध्या, विकालसन्ध्या वि.प्र.१८४क/१.६१.
- mtshan byed
- = {mtshan mor byed pa/}
- mtshan byed can
- लक्षणम्, चिह्नम् — कलङ्काङ्कौ लाञ्छनं च चिह्नं लक्ष्म च लक्षणम् । अ.को.१३४ख/१.३.१७; लक्ष्यते लक्ष्म, लक्षणं च । लक्ष दर्शनाङ्कनयोः अ.वि.१.३.१७.
- mtshan ma
- • सं. १. चिह्नम् — {klu dag gsod pa'i gnas su bdag mchi yis/} /{gos dmar mtshan ma 'di ni bdag la stsol//} गच्छाम्यहं पन्नगवध्यधाम प्रयच्छ शोणांशुकचिह्नमेतत् ।। अ.क.३०६ख/१०८.१३५; अङ्कः — {ri bong mtshan ma'i gdong can sogs/} /{'bru mang po yi tshig sdud dang //} समासश्च बहुव्रीहिः शशाङ्कवदनादिषु ।। का.आ.३२४क/२.६०; {chu srin mtshan ma} मकराङ्कः अ. क.५२ख/५९.२७; {rma yi mtshan ma so yis btod pa'i mchu yi 'dab ma} अधरदलं दत्तदन्तव्रणाङ्कम् अ.क.२१७ख/२४.१११; लक्षम् — ग्. {yo med mtshan ma shes rab kyi/} /{ba dan rgyal srid chu gter gyi/} /{rna ba 'dzin pa gang gis ni/} /{gtso bo'i grags pa pha rol bsgral//} येन निश्चललक्ष्ये (लक्षे लि.पा.)ण प्रभोः प्रज्ञापताकया । राज्याब्धिकर्णधारेण पारमुत्तरितं यशः ।। अ.क.४८क/५.१६; लक्ष्म — {ston mtshan dbu rgyan zla ba ni/} /{kun da'i phon por 'khrul pa la/} /{mtshan ma i n+d+ra nI la mtshungs/} /{bung ba'i dpal ni yang dag 'dzin//} चन्द्रे शरन्निशोत्तंसे कुन्दस्तवकविभ्रमे । इन्द्रनीलनिभं लक्ष्म सन्दधात्यलिनः श्रियम् ।। का.आ.३२०क/१.५६; लिङ्गम् — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug ste/}…{bud med kyi mtshan ma rnams dang bud med kyi rtags rnams dang bud med kyi brda rnams dang bud med kyi rtsed mo rnams kyang ston par byed do//} भगवतः पुरस्तात् स्थित्वा… स्त्रीलिङ्गानि स्त्रीचिह्नानि स्त्रीनिमित्तानि (स्त्रीविक्रीडितानि) चोपदर्शयति अ.श.२००ख/१८५; लाञ्छनम् — {de ni rab tu byung gyur kyang /} /{snying la yang dag gcags pa yi/} /{sngo bsangs dga' ma rtag tu 'dzin/} /{zla bas mtshan ma mdzes pa bzhin//} प्रियामुवाह सततं श्यामां प्रव्रजितोऽपि सः । शशाङ्क इव संव्यक्तां हृदये लाञ्छनच्छविम् ।। अ.क.१०२ख/१०.३५; निमित्तम् — {phyogs bzhi'i mtshan ma brtan po}…{gzugs par bya'o//} चतुर्दिशं स्थावरनिमित्तानि संलक्षयितव्यानि वि.व. १३८ख/२.११५; {shar phyogs su}… {ra ba'i mtshan ma'am} पूर्वस्यां दिशि… प्राकारनिमित्तं वा वि.व.१३९क/२. ११५; {gang dbyibs dang rnam pa dang khyad par dang byad gzugs la sogs pa'i mtshan nyid du snang ba de ni mtshan ma'o//} यत्संस्थानाकृतिविशेषाकाररूपादिलक्षणं दृश्यते तन्निमित्तम् ल.अ.१४६क/९३; व्यञ्जनम् {khyim pa'i mtshan ma spangs pa'i phyir skra dang kha spu bregs pa la sogs pas gzugs mi sdug pa nyams su blangs pa dang} वैरूप्याभ्युपगमः शिरस्तुण्डमुण्डनादिभिरपहृतगृहिव्यञ्जनतया बो.भू.१०४ख/१३३ । २. निमित्तम्— {shes pa'i rnam pa de nyid don nyid du rtogs pa yin gyi bar gyi sha lhag pa'i ming dang mtshan mas ci zhig bya} तद् वरं स एव ज्ञानाकारोऽर्थत्वेन प्रतीयतां किमन्तर्गडुना नामनिमित्तेन प्र.अ.१७९क/१९३; {byis pa rnams ni mtshan ma cung zad la/} /{brten nas rang gi chos lam 'dor bar byed//} निमित्तमासाद्य यदेव किंचन स्वधर्ममार्गं विसृजन्ति बालिशाः । जा.मा.७१ख/८३; {thos pa ni rnam pa gsum ste/} {bya ba'i mtshan ma dang gzhan phebs par smra ba dang rang gi rjes su thos pa'o//} क्रियानिमित्तानां परसंलापस्य स्वानुश्रावणस्येति त्रिविधं श्रुतम् वि.सू.८९क/१०६ । ३. = {ltas} निमित्तम्, शकुनः — {dge ba dang mi dge ba'i mtshan ma'i don du sngags 'dis mal stan lhag par gnas par bya'o//} शुभाशुभनिमित्तार्थं शय्याधिवासनं करोत्यनेन मन्त्रेण वि.प्र.११३ख/३.३५ । ४. अभिज्ञानम् — {mtshan ma bya bas so//} अभिज्ञानकरणेन वि.सू.७९क/९६ । ५. = {mtshan ma nyid} चिह्नत्वम् — {nam mkha' skye ba'i mtshan ma las/} /{thog ma tha ma med pa'i mchog//} आकाशोत्पादचिह्नत्वादनादिनिधनः परः । ख.टी.१५५ख/२३५ • पा. १. निमित्तम् [1] रूपादयः — {mtshan ma bcu ni yul lnga dang pho dang mo dang 'dus byas kyi mtshan nyid rnams so//} पञ्चविषयस्त्रीपुरुषत्रिसंस्कृतलक्षणनिमित्तानि दश अभि.भा.७६क/११६३; {mtshan ma ni don gyi gzugs brnyan te ldan pa ma yin pa'i 'du byed kyi rang bzhin no//} निमित्तं पुनरर्थप्रतिबिम्बं विप्रयुक्तसंस्कारस्वभावम् म.टी.२०१ख/२१ [2] धूमादयः — {de yang mtshan ma'i dbye bas rnam pa bcu ste/} {du ba dang smig rgyu dang me khyer dang mar me dang 'bar ba dang zla ba dang nyi ma dang sgra gcan dang cha shas dang thig le mthong ba'i dbye bas ma brtags pa ye shes kyi phung po'o//} स च निमित्तभेदेन दशविधो धूममरीचिखद्योतदीपज्वालाचन्द्रादित्यराहुकलाबिन्दुदर्शनभेदेनाकल्पितो ज्ञानस्कन्धः वि.प्र.६५ख/४.११५ । २. = {phyag mtshan} चिह्नम्, हस्तचिह्नम्— {tsartsi kA la sogs pa rnams kyi g}.{yas kyi phyag gnyis la mtshan ma rnams rim pa bzhin du gsungs te} …{dpal chen mo'i pad+ma dang rin po che nyid do//} चर्चिकादीनां यथाक्रमेण सव्यभुजद्वयेन चिह्नान्युच्यन्ते… महालक्ष्म्याः कमलं रत्नमेव च वि.प्र.४१क/४.२७; {rang gi mtshan ma hU}~ {M yig yongs su gyur pa'i rdo rje rtse lnga pa spros byas nas} स्फारयित्वा स्वचिह्नं पञ्चशूकवज्रं हूँकारपरिणतम् वि.प्र.४८ख/४.५१; {mtshan ma gang gis gang bskyed pa de yang de'i phyag gi phyag rgyar 'gyur te} येन चिह्नेन यस्योत्पादः, सा च तस्य हस्तमुद्रा भवति वि.प्र.१४६क/३.८८ • उ.प. तिलकः — {de dag phyin chad 'jig rten pas/} /{ku mu da ni kha 'byed pa/} /{mtshan mo'i mtshan ma zla ba la/} /{ri bong mtshan ma can zhes grags//} ततःप्रभृति लोकेन कुमुदाकरहासनः । क्षणदातिलकश्चन्द्रः शशाङ्क इति कीर्त्यते ।। जा.मा.३०क/३५.
- mtshan ma mkhan
- = {mtshan mkhan/}
- mtshan ma mkhan po
- = {mtshan mkhan/}
- mtshan ma dgod pa
- चिह्नन्यासः — {sngags kyi mtshan ma dgod pa gsungs pa}… {phra ba'i dbye ba ni sngags kyi sa bon yongs su gyur pa rdo rje la sogs pa'i mtshan ma dgod pa'o//} मन्त्रचिह्नन्यास उच्यते…सूक्ष्मभेदो मन्त्रबीजपरिणतो वज्रादिचिह्नन्यासः वि.प्र.१२८ख/३.५७.
- mtshan ma rgyu ba
- निमित्तसमुदाचारः — {de'i gnyis po rgyu ba'am mtshan ma rgyu ba dag kyang thams cad du mi snang bar 'gyur ro//} तस्य सर्वेण सर्वं द्वयसमुदाचारो वा निमित्तसमुदाचारो वा नाऽऽभासीभवति द.भू.२४०क/४२.
- mtshan ma ngan
- = {mtshan ma ngan pa/}
- mtshan ma ngan gyur pa
- वि. दुर्निमित्तम् — {sems ni skyon bcas mtshan ma ngan gyur pa/} /{drag po'i dmyal bar 'gro ba de mthong nas//} दृष्ट्वा तदुग्रं नरकप्रयाणम् । चित्तं सदोषं किल दुर्निमित्तम् अ.क.१९९ख/२२.७१.
- mtshan ma ngan pa
- दुर्निमित्तम् — {mtshan ma ngan par rab byung ba/} /{mthong bas dogs par gyur de dag/} तौ दृष्ट्वा दुर्निमित्तानि प्रादुर्भूतानि शङ्कितौ । अ.क.४८ख/५.२३; म.मू.१९३क/१२९.
- mtshan ma can
- • सं. १. निमित्तम्, शाखान्तरविशेषः — {mtshan can zhes bya'i 'phros gzhan las/} /{bram ze mkhas pa rnams kyis ni/} /{thub pa rnams kyi mchog gyur pa/} /{bcom ldan kun mkhyen gsal bar 'don//} निमित्तनाम्नि सर्वज्ञो भगवान् मुनिसत्तमः । शाखान्तरे हि विस्पष्टं पठ्यते ब्राह्मणैर्बुधैः ।। त.स.१२८क/१०९९; {lus} (?{mtshan} ){can zhes bya ba 'phros pa gzhan yod de/} {der bcom ldan 'das shAkya thub pa 'di nyid thams cad mkhyen pa yin par gsal rab tu 'don te} निमित्तं नाम शाखान्तरमस्ति, तत्र स्फुटतरमयमेव भगवान् शाक्यमुनिः सर्वज्ञः पठ्यते त.प.३१६क/१०९९ । २. लाञ्छनम्, चिह्नम् — कलङ्काङ्कौ लाञ्छनं च चिह्नं लक्ष्म च लक्षणम् । अ.को.१३४ख/१.३.१७; लाञ्छ्यते लक्ष्यतेऽनेनेति लाञ्छनम् । लाञ्छि लक्षणे अ.वि.१.३.१७ • वि. अङ्कितम् — {'khor lo'i mtshan can pad ma lta bu yi/} /{lag pa phrugs} चक्राङ्कितं कमलतुल्यं पाणियुगम् रा.प.२३८ख/१३५; चिह्नितम् — {thal ba'i sor ris gsum mtshan can} त्रिपुण्ड्रकचिह्नितम् म.व्यु.४३४१ (६८ख).
- mtshan ma nyid min
- अनङ्कितत्वम् — {rnam pas mtshan ma nyid min na'ang /} /{nye ba na gnas rgyu med pa'o//} नाऽऽकारानङ्कितत्वेऽस्ति प्रत्यासत्तिनिबन्धनम् ।। त.स. २१क/२२५.
- mtshan ma mnyam pa
- पा. समलिङ्गम्, हस्तमुद्राविशेषः — {lcags mda'i phyag rgya zhes bstan te/} /{mtshan ma mnyam par yang brjod do//} नाराचं मुद्रमित्युक्तः समलिङ्गं पुनर्वदे । म.मू.२५१ख/२८६.
- mtshan ma rtogs pa dang ldan pa
- पा. निमित्तप्रतिवेधयुक्तम्, विशुद्धवीर्यभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus}…{rnam pa bcu}…{'tsham pa dang} …{mtshan ma rtogs pa dang ldan pa dang} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम्…दशविधं…अनुरूपम्…निमित्तप्रतिवेधयुक्तम् बो.भू.१०९ख/१४१.
- mtshan ma bstan pa
- द्र.— {yon tan yod na tshe 'di la yang rgyan du 'gyur/} /{gser gyi phreng bas phyug po'i mtshan ma bstan pa bzhin//} इहाप्यलङ्कारविधिर्गुणादरः समृद्धिसूचैव तु हेममालिका ।। जा.मा.१६६क/१९२.
- mtshan ma dang bcas pa
- • वि. सनिमित्तम् — {rdzas kyis nyos pa ni ma yin zhing pha mes la sogs pa dang mchod sbyin la sogs pa'i bya ba la bsad pa yang ma yin te/} {mtshan ma dang bcas pa'i sha bza'o//} न द्रव्यैः क्रीतं न पित्रादियज्ञादिकार्ये मारितं सनिमित्तं मांसं भक्ष्यम् वि.प्र.११८क/१, पृ.१६ • पा. सनिमित्तः, विकल्पभेदः — {rnam par rtog pa bdun te/} {dmigs pa la rang gi ngang gis 'jug pa'i rnam par rtog pa dang mtshan ma dang bcas pa dang mtshan ma med pa dang kun tu tshol bar byed pa dang so sor rtag pa dang nyon mongs pa can dang nyon mongs pa can ma yin pa'i rnam par rtog pa'o//} सप्त विकल्पाः— आलम्बने स्वरसवाही विकल्पः, सनिमित्तः, अनिमित्तः, पर्येषकः, प्रत्यवेक्षकः, क्लिष्टः, अक्लिष्टश्च विकल्पः अभि.स.भा.१३क/१६.
- mtshan ma dang bral ba
- वि. निमित्तापगतः — {tshe dang ldan pa kun dga' bo byang chub sems dpa' mtshan ma dang bral ba/} {mtshan ma med pa la spyod pa} ये पुनरायुष्मन्नानन्द बोधिसत्त्वा निमित्तापगता अनिमित्तचारिणः सु. प.३३ख/१२; {de ltar} ({byang chub sems dpa'} ){de byang chub sems dpa'i sa bdun pa 'di la gnas pa'i tshe lus kyi las tshad med pa mtshan ma dang bral ba rab tu 'byung ngo //} तस्य अस्यां सप्तम्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अप्रमाणं कायकर्म निमित्तापगतं प्रवर्तते द.भू.२३३ख/३९.
- mtshan ma gdab pa
- चिह्नकरणम्— {bcug pa nyid na brjod par bya'o//} {med na mtshan ma gdab bo//} आख्यानं प्रक्षिप्ततायाम् । चिह्नकरणमसम्भवे वि.सू.१५क/१६.
- mtshan ma pa
- नैमित्तिकः — {gang yang mtshan ma pa rnams kyis pha rol gyi sems shes pa dang rtog ge ba dang /} {gang yang rig sngags kyis byas pa/} {de yang rnam pa gsum yin par rig par bya ste} यच्चापि तार्किकं परचित्तज्ञानं नैमित्तिकानां यच्च विद्याकृतम्—तदपि त्रिविधं वेदितव्यम् अभि.भा.६५क/११२३.
- mtshan ma spyod pa
- = {mtshan ma la spyod pa/}
- mtshan ma med
- = {mtshan ma med pa/}
- mtshan ma med pa
- • वि. निर्निमित्तः — {mtshan ma med pa la gnas pa la rtsol ba dang bcas pa 'di ni} अयं साभोगो निर्निमित्तो विहारः बो.भू.१८१क/२३८; अनिमित्तः — {sems ni mtshan med ye shes kyis/} /{legs dag gnyis med} अनिमित्तज्ञानसंशुद्धं…चित्तमद्वयम् ।। वि.प्र.१०७ख/२ • सं. = {mtshan ma med pa nyid} अनिमित्तता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa stong pa nyid kyang ma yin/} {mtshan ma med pa yang ma yin/} {smon pa med pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न शून्यता नानिमित्तता नाप्रणिहितता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३ख/२१ • पा. १. अनिमित्तः, ओ त्तम् [1] विमोक्षभेदः — {rnam par thar pa bzhi bsgom par bya ste/} {stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mngon par 'dus ma byas pa} चतुर्विमोक्षं विभावयेत् — शून्यतामनिमित्तमप्रणिहितमनभिसंस्कारम् वि.प्र.३२क/४.५ [2] विमोक्षमुखभेदः — {ting nge 'dzin gsum po de dag dri ma med pa ni thar pa'i sgo yin pa'i phyir rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid dang rnam par thar pa'i sgo smon pa med pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa ste/} {rnam par thar pa'i sgo gsum zhes bya'o//} अनास्रवास्त्वेते त्रयः समाधयस्त्रीणि विमोक्षमुखान्युच्यन्ते । शून्यताविमोक्षमुखम्, अप्रणिहितम्, अनिमित्तं विमोक्षमुखमिति; मोक्षद्वारत्वात् अभि.भा.७६ख/११६५; {ji ltar sman sna bzhi po de ltar stong pa nyid dang mtshan ma med pa dang smon pa med pa dang mya ngan las 'das pa'i sgor blta'o//} यथा चतस्र ओषधयस्तथा शून्यतानिमित्ताप्रणिहितनिर्वाणद्वारं च द्रष्टव्यम् स.पु.५२ख/९३; आनिमित्तम् — {rnam par thar pa'i sgo stong pa nyid kyi ting nge 'dzin mngon par sgrub pa dang rnam par thar pa'i sgo mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin mngon par sgrub pa dang} शून्यतां च समाधिविमोक्षमुखमभिनिर्हरति, आनिमित्तं च समाधिविमोक्षमुखमभिनिर्हरति अ.सा.३२९ख/१८५ [3] विकल्पभेदः — {rnam par rtog pa bdun te/} {dmigs pa la rang gi ngang gis 'jug pa'i rnam par rtog pa dang mtshan ma dang bcas pa dang mtshan ma med pa dang}…{nyon mongs pa can ma yin pa'i rnam par rtog pa'o//} सप्त विकल्पाः—आलम्बने स्वरसवाही विकल्पः, सनिमित्तः, अनिमित्तः …अक्लिष्टश्च विकल्पः अभि.स.भा.१३क/१६ । २. आनिमित्तः, समाधिभेदः — {yang stong pa nyid kyi ting nge 'dzin dang smon pa med pa'i ting nge 'dzin dang mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin dang ting nge 'dzin gsum gsungs te} पुनस्त्रयः समाधय उक्ताः—शून्यतासमाधिः, अप्रणिहितः, आनिमित्तश्च अभि.भा.७६क/११६३; अभि. स्फु.३०१क/११६३.
- mtshan ma med pa mtshan ma med pa
- पा. आनिमित्तानिमित्तः, समाधिविशेषः — {stong nyid stong nyid ces la sogs/} /{gzhan yang ting nge 'dzin gsum mo/} /{zhes bya ba ste/} {stong pa nyid stong pa nyid dang smon pa med pa smon pa med pa dang mtshan ma med pa mtshan ma med pa'o//} शून्यताशून्यताद्याख्यास्त्रयोऽपरसमाधयः ।। शून्यताशून्यता, अप्रणिहिताप्रणिहितः, आनिमित्तानिमित्तश्च अभि.भा.७६ख/११६५.
- mtshan ma med pa la gnas pa
- • सं. अनिमित्तविहारः — {mtshan ma med pa la gnas pa dang po la ni yang dag par 'grub bo/} /{mtshan ma med pa la gnas pa gnyis pa la ni byang chub sems dpa'i mtshan ma med pa bsgom pa yongs su dag par rig par bya'o//} प्रथमेऽनिमित्तविहारे समुदागमः, द्वितीयेऽनिमित्तविहारे बोधिसत्त्वनिर्निमित्तभावनायाः परिशुद्धिर्वेदितव्या बो.भू.१६६ख/२२० • वि. आनिमित्तविहारी, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{mtshan ma med pa la gnas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…आनिमित्तविहारीत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९; निर्निमित्तविहारी — {brgyad pa la ni lhun gyis grub par mtshan ma med pa la gnas pa'i phyir dang}…{btang snyoms pa dang sangs rgyas kyi zhing rnam par sbyong bar byed pa yin no//} अष्टम्यामुपेक्षकः (बुद्ध)क्षेत्रविशोधकश्चानाभोगनिर्निमित्तविहारित्वाद् सू.व्या.२५२ख/१७०.
- mtshan ma med pa la gnas pa mngon par 'du byed pa dang bcas shing rtsol ba dang bcas pa
- पा. साभिसंस्कारः साभोगो निर्निमित्तो विहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {de la byang chub sems dpa' rnams kyi mtshan ma med pa la gnas pa mngon par 'du byed pa dang bcas shing rtsol ba dang bcas pa gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वानां साभिसंस्कारः साभोगो निर्निमित्तो विहारः बो. भू.१६६क/२१९.
- mtshan ma med pa la gnas pa mngon par 'du byed pa med cing lhun gyis grub pa
- पा. अनभिसंस्कारोऽनाभोगो निर्निमित्तो विहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {de la byang chub sems dpa' rnams kyi mtshan ma med pa la gnas pa mngon par 'du byed pa med cing lhun gyis grub pa gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वानां अनभिसंस्कारोऽनाभोगो निर्निमित्तो विहारः बो.भू.१६६क/२१९.
- mtshan ma med pa la spyod pa
- वि. अनिमित्तचारी — {tshe dang ldan pa kun dga' bo byang chub sems dpa' mtshan ma dang bral ba/} {mtshan ma med pa la spyod pa/} {sna tshogs med pa la spyod pa} आयुष्मन्नानन्द बोधिसत्त्वाः निमित्तापगता अनिमित्तचारिणोऽनानात्वचारिणः सु.प.३३ख/१२; {ye shes thugs su chud pa bde ba'i don du mtshan ma med pa la spyod pa'i shes rab kyis rnam par sgom mo//} ज्ञानाधिगमतः सुखार्थं विभाव्यते प्रज्ञयाऽनिमित्तचारिणः ल.अ.६३क/८.
- mtshan ma med pa la sems gnas pas gnas yongs su gyur pa'i rnam pa bsgom pa
- पा. अनिमित्तचित्तस्थित्याश्रयपरिवृत्त्याकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}… {de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{mtshan ma med pa la sems gnas pas gnas yongs su gyur pa'i rnam pa bsgom pa} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…अनिमित्त(चित्त)स्थित्याश्रयपरिवृत्त्याकारभावनः सू.व्या.१६७ख/५८.
- mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin
- पा. आनिमित्तः समाधिः, समाधिविशेषः — {yang stong pa nyid kyi ting nge 'dzin dang smon pa med pa'i ting nge 'dzin dang mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin dang ting nge 'dzin gsum gsungs te} पुनस्त्रयः समाधय उक्ताः—शून्यतासमाधिः, अप्रणिहितः, आनिमित्तश्च अभि.भा.७६क/११६३; अनिमित्तः समाधिः — {mtshan ma med pa'i ting nge 'dzin gang zhe na} अ (आ पा.भे.)निमित्तः समाधिः कतमः बो.भू.१४५ख/१८७.
- mtshan ma med pa'i rnam par thar pa'i sgo
- पा. आनिमित्तविमोक्षमुखम्, विमोक्षमुखभेदः — {des de'i mtshan ma med pa'i rnam par thar pa'i sgo skyes pa yin} अतोऽस्य आनिमित्तविमोक्षमुखमाजातं भवति द.भू.२२३क/३३.
- mtshan ma med pa'i tshig
- अनिमित्तपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mtshan ma'i tshig dang mtshan ma med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्… निमित्तपदमनिमित्तपदम् ल.अ.६८क/१७.
- mtshan ma med pa'i bzhi
- अनिमित्तपदम् — {mtshan ma med pa'i gzhi ni rnam par rtog pa rnams yang dag par zad pa yin la} अनिमित्तपदं ज्ञेयं विकल्पानां च संक्षयः सू.व्या.१९३क/९२.
- mtshan ma med pa'i shes rab
- ना. अनिमित्तप्रज्ञः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mtshan ma med pa'i shes rab dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अनिमित्तप्रज्ञस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
- mtshan ma med par spyod pa can
- वि. अनिमित्तचारी — {mtshan ma med par spyod pa can ni sa bdun po dag la bsgrims nas ji srid 'dod par mtshan ma kun du mi 'byung ba'i phyir ro//} अनिमित्तचारी सप्तम्याम्, यत्नं कुर्वतो यावदिच्छं निमित्तासमुदाचारात् अभि.स.भा. ८९क/१२१.
- mtshan ma tsam yod pa
- वि. नैमित्तिकी — {de la ni skye ba'i chos nyid med par yang 'dra'o/} /{mtshan gnyis pa'o/} /{gle 'dams pa'o/} /{rtag tu zla mtshan zag pa'o/} /{zla mtshan mi zag pa'o/} /{mtshan ma tsam yod pa'o//} नास्त्यस्याः प्ररोहणधर्मतेति च । उभयव्यञ्जना । सम्भिन्नव्यञ्जना । सदा प्रस्रवणी । अलोहिनी । नैमित्तिकी वि.सू.११ख/१२.
- mtshan ma 'dzin
- = {mtshan ma 'dzin pa/}
- mtshan ma 'dzin pa
- • क्रि. निमित्तमुद्गृह्णाति — {gzhan gyi sems shes par 'dod pa ni bdag gi}…{lus dang sems kyi mtshan ma 'dzin cing} परचित्तं हि ज्ञातुकाम आत्मनः कायचित्तयोर्निमित्तमुद्गृह्णाति अभि.भा.६१क/१११० • सं. निमित्तग्रहणम् — {bsnyen pa de las dang po'i rnal 'byor ni sems kyis du ba la sogs pa'i mtshan ma 'dzin pa'o//} तस्यां सेवायामादियोगो धूमादिनिमित्तग्रहणं चित्तस्य वि.प्र.६७ख/४.१२०.
- mtshan ma yod pa
- उ.प. व्यञ्जना — {mtshan tsam du gyur pa'i mtshan ma yod pa ni de zhes bya'o//} निमित्तमात्रभूतव्यञ्जना तदाख्या वि.सू.११ख/१२.
- mtshan ma la spyod pa
- वि. निमित्तचारी— {bcom ldan 'das nga rgyal can mtshan ma la spyod pa rnams bstan pa 'di la skrag par 'gyur lags so//} उत्त्रसिष्यन्ति भगवन् अस्मिन्निर्देशे अधिमानिका निमित्तचारिणः सु.प. ३२ख/१२; {de bzhin rtag tu rjes su 'thun 'jug cing /} /{mtshan ma spyod pa rnams la chos ston te//} अनुवर्तमानस्तथ नित्यकालं निमित्तचारीण ब्रवीति धर्मम् । स.पु. ४६ख/८३.
- mtshan ma la spyod pa can
- वि. निमित्तचारी — {mtshan ma la spyod pa can ni sa drug po dag la mi 'dod bzhin du mtshan ma dang 'dre ba'i phyir ro//} निमित्तचारी षट्सु भूमिषु, अनिच्छतोऽपि निमित्तव्यवकिरणात् अभि.स.भा. ८९क/१२१.
- mtshan ma shes pa
- वि. निमित्तज्ञः — {mtshan ma shes pas de yi ni/} /{'tsho ba zhag bdun mtshams su rig//} तामज्ञासीन्निमित्तज्ञः सप्ताहावधिजीविताम् ।। अ.क.३१०ख/४०.४१; {rgyal po'i bu mo la sdang bas/} /{mtshan shes de dag gis der smras/} /{shin tu mdza' ba dag gi snying /} /{me la bsregs na zhi ba thob//} ते तं राजसुताद्वेषान्निमित्तज्ञा बभाषिरे । अतिप्रियस्य हृदयं हुत्वाऽग्नौ लभ्यते शिवम् ।। अ.क.२५६ख/९३.८७; द्र. {mtshan mkhan/}
- mtshan ma sel ba
- वि. निमित्तापकर्षणः — {phan yon yid la byed pa ni rnam pa gnyis te/} {gnas ngan len sel ba dang lta ba'i mtshan ma sel ba'o//} अनुशंसमनस्कारो द्विविधो दौष्ठुल्यापकर्षणो दृष्टिनिमित्तापकर्षणश्च सू.व्या.१६७ख/५८.
- mtshan ma'i nges pa
- चिह्ननियमः — {de bzhin du ye shes kyi rigs las skyes pa rdo rje sems dpa' dang sna tshogs yum dang gnod mdzes rgyal po dang kun du bzang po dang sgra rdo rje ma ste sngon po rnams kyi yang ngo //} {mtshan ma'i nges pa'o//} एवं नीलानामपि ज्ञानकुलजानां वज्रसत्त्वविश्वमातासुम्भराजसमन्तभद्रशब्दवज्राणामिति चिह्ननियमः वि.प्र.४०क/४.२४.
- mtshan ma'i dam bca' med pa
- अनिमित्तप्रतिज्ञा — {de bzhin du 'gro ba la phan pa'i phyir sangs rgyas su bya'o zhes pa mtshan ma'i dam bca' med pa ste} एवं चानिमित्तप्रतिज्ञा बुद्धो भवेयं जगतो हितायेति वि.प्र.३२क/४.६.
- mtshan ma'i rnal 'byor ma
- पा. निमित्तदेवती — {nus ma ni du ba ma la sogs pa mtshan ma'i rnal 'byor ma rnams so//} शक्तयो धूमादयो निमित्तदेवत्यः वि.प्र.५३क/४. ८१.
- mtshan ma'i tshig dang mtshan ma med pa'i tshig
- पा. निमित्तपदमनिमित्तपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mtshan ma'i tshig dang mtshan ma med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह — उत्पादपदमनुत्पादपदम्… निमित्तपदमनिमित्तपदम् ल.अ.६८क/१७.
- mtshan ma'i mtshan nyid la mngon par zhen pa
- पा. निमित्तलक्षणाभिनिवेशः — {blo gros chen po mtshan ma'i mtshan nyid la mngon par zhen pa ni 'di lta ste/} {nang dang phyi rol gyi chos de dag nyid kyi rang dang spyi'i mtshan nyid yongs su shes shing khong du chud pa'o//} {blo gros chen po de ni kun brtags pa'i rang bzhin gyi mtshan nyid gnyis pa'o//} निमित्तलक्षणाभिनिवेशः पुनर्यदुत तेष्वेव आध्यात्मिकबाह्येषु धर्मेषु स्वसामान्यलक्षणपरिज्ञानावबोधः । एतन्महामते द्विप्रकारं परिकल्पितस्वभावस्य लक्षणम् ल.अ.८१ख/२९.
- mtshan mar 'gyur
- क्रि. निमित्तं भवति — {khro bo'i lta bas zhes pa mig mi 'dzums par steng du lta bas mtshan mar 'gyur te/} {mtshan mo'i rnal 'byor gyis rnam pa bzhi dang nyin mo'i rnal 'byor gyis rnam pa drug ste} क्रोधदृष्ट्या इति ऊर्ध्वदृष्ट्याऽनिमिषया निमित्तं भवति रात्रियोगेन चतुर्विधम्, दिवायोगेन षड्विधम् वि.प्र.६७ख/४. १२०; लक्ष्यते — {de ni dngos po rig med par/} /{'ga' zhig ji ltar mtshan ma 'gyur//} भाववित्तिं विनैवासौ कस्यचित् किं न लक्ष्यते । प्र.अ.५क/६.
- mtshan mar 'gyur ba
- = {mtshan mar 'gyur/}
- mtshan mar lta ba
- पा. निमित्तदृष्टिः, असद्दृष्टिभेदः — {lta ba ngan pa nyi shu rtsa brgyad po dag gang zhe na/} {mtshan mar lta ba nas mngon pa'i nga rgyal gyi bar du lta ba'o//}… {mtshan mar lta ba ni lta ba la lta ba ma yin par lta ba zhes bya ste} अष्टाविंशतिरसद्दृष्टयः कतमाः ? निमित्तदृष्टिर्यावदभिमानदृष्टिश्च ।…दृष्टावदृष्टदृष्टिर्निमित्तदृष्टिरित्युच्यते अभि.स.भा.८३ख/११३.
- mtshan mar rnam par rtog pa
- निमित्तविकल्पः — {kha cig ni mtshan mar rnam par rtog pa mang po ni sdug bsngal skye ba 'thob par byed pa'o snyam nas/} {rang gi sems snang ba tsam la mi mkhas pa dag dang}…{brjod do//} अन्ये पुनर्वर्णयन्ति विविधनिमित्तविकल्पो दुःखजन्मवाहक इति स्वचित्तदृश्यमात्राकुशलाः ल.अ.१२८क/७४.
- mtshan mar byed
- क्रि. निमित्तीकरोति — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi yongs su mya ngan las 'das pa la mtshan mar byed cing} परिनिर्वाणमपि बुद्धानां भगवतां निमित्तीकरोति अ.सा.१३४क/७७.
- mtshan mar 'dzin pa
- निमित्तोद्ग्रहः — {mtshan mar 'dzin pa las byung ba'i/} /{ngo shes pas ni yang dang yang /} /{rjes su chags pa skye bar byed/} /{de las khong khro 'byung bar 'gyur//} निमित्तोद्ग्रहसम्भूता प्रत्यभिज्ञा पुनः पुनः । उत्पादयत्यनुनयं जायते प्रतिघोऽप्यतः ।। शि.स. १४७ख/१४१; निमित्तोद्ग्रहणम् — {'du shes ni yul la mtshan mar 'dzin pa'o//} संज्ञा विषयनिमित्तोद्ग्रहणम् त्रि.भा.१५१ख/४१; {tshor bar byed pa ji lta ba de bzhin du 'du shes su byed do zhes bya ba ni ji ltar myong ba de bzhin du mtshan mar 'dzin pa'i phyir ro//} यथा वेदयते तथा सञ्जानीत इति यथानुभवं निमित्तोद्ग्रहणात् अभि. स.भा.१४ख/१८; निमित्तीकारः — {mtshan mar 'dzin pa ni tshor ba de nyid la yang dang yang bkra bar 'dzin par rig par bya'o//} निमित्तीकारः तस्यैव वेदितस्य पुनः पुनश्चित्रीकारो वेदितव्यः अभि.स.भा.७ख/८; चित्रीकारः म.व्यु.७५६३ (१०८क); मि.को.१३क ।
- mtshan mar 'dzin pa'i bdag nyid
- वि. निमित्तोद्ग्रहणात्मिका — {tshor ba myong ba'o 'du shes ni/} /{mtshan mar 'dzin pa'i bdag nyid do//} वेदनाऽनुभवः संज्ञा निमित्तोद्ग्रहणात्मिका ।। अभि.को.२ख/१.१४.
- mtshan mas btab pa
- वि. लक्षणाहतः — {de'i lag pa gnyis la las kyi rnam par smin pa las byung ba'i gser gyi dong tse mtshan mas btab pa gnyis byung ste} पाणिद्वये चास्य लक्षणाहतं कर्मविपाकजं दीनारद्वयम् अ.श.२२३ख/२०६.
- mtshan mi mthun pa nyid
- भिन्नव्यञ्जनत्वम् — {'di la mtshan mi mthun pa nyid ni yan lag ma yin no//} अनङ्गमत्र भिन्नव्यञ्जनत्वम् वि.सू.८४क/१०१.
- mtshan med
- = {mtshan ma med pa/}
- mtshan med bcas pa
- वि. सानिमित्तम् — {stong nyid mtshan med bcas pa dang /} /{smon pa rnam par spangs pa dang /} /{skye med 'gag pa med sogs dang /} /{chos nyid rnam par 'khrug med dang //} शून्यत्वे सानिमित्ते च प्रणिधानविवर्जिते । अनुत्पादानिरोधादौ धर्मताया अकोपने ।। अभि.अ.७ख/४.१८.
- mtshan med gnas
- वि. आनिमित्तप्रतिष्ठितः — {de yi tshe na rnal 'byor can/} /{mtshan med gnas shing ngal yang bso//} तदा विश्रमति योगी आनिमित्तप्रतिष्ठितः ।। ल.अ.१६१ख/११२.
- mtshan med pa'i tshig
- अलक्षणपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{mtshan gyi tshig dang mtshan med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…लक्षणपदमलक्षणपदम् ल.अ.६८ख/१७.
- mtshan med bzhi
- = {mtshan ma med pa'i gzhi/}
- mtshan mo
- • सं. रात्रिः — {ji ltar mtshan mo mun nag sprin rum na/} /{glog 'gyu skad cig bar snang ston pa ltar//} रात्रौ यथा मेघघनान्धकारे विद्युत् क्षणं दर्शयति प्रकाशम् । बो.अ.२क/१.५; {mtshan mo byi bo byed du song ba} रात्रौ परदाराभिगमनं कृतम् वि.व.२५९क/२.१६१; रजनी — {yid ni shin tu gdung ba yis/} /{mtshan mo de ni 'das byas nas//} दूयमानेन मनसा रजनीमतिवाह्य ताम् । अ.क.१४८ख/१४.११४; निशा — {pad ma zum par byas pa las/} /{'dir ni mtshan mo 'grogs pa bstan//} पद्मसम्मीलनादत्र सूचितो निशि सङ्गमः । का.आ.३३०ख/२.२५९; यामिनी — {bdag ni bag mar nye ba yi/} /{bar na gnas pa'i mi mthun phyogs/} /{mtshan mo 'di ni thun brgya dang /} /{ldan pa bzhin du yongs mi 'dzad//} इयं मम समासन्नविवाहान्तरवर्तिनी । न परिक्षीयते वामा शतयामेव यामिनी ।। अ.क.३०१ख/१०८.९१; निशीथः — {mtshan mo skye bo med khyim du/}… /{de la dbang bskur sbyin par bya//} अभिषेकं दीयते तत्र निशीथे विजने गृहे ।। हे.त.२५ख/८४; नक्तम् — {pad ma can ni mtshan mo rgyas/} /{nyin par ku mud ldan pa gsal//} पद्मिनी नक्तमुन्निद्रा स्फुटत्यह्नि कुमुद्वती । का.आ.३४०ख/३.१६७; शर्वरी — {nags tshal dag na mtshan mo'i zla 'od ni/} /{ras dkar bzang pos g}.{yogs pa'i rdo leb dang //} वनेषु…आस्तीर्यमाणानि च शर्वरीषु ज्योत्स्नादुकूलेन शिलातलानि । जा.मा.५१क/६०; क्षपा — {rgyal po de'i lus gser mdog 'dra ba la/} /{mtshan mo spyod pa rnams ni khrag 'thung ba//} स पीयमानक्षतजः क्षितीशः क्षपाचरैर्हेमवपुश्चकाशे । जा.मा.४३क/५०; क्षणदा — {de dag phyin chad 'jig rten pas/} /{ku mu da ni kha 'byed pa/} /{mtshan mo'i mtshan ma zla ba la/} /{ri bong mtshan ma can zhes grags//} ततःप्रभृति लोकेन कुमुदाकरहासनः । क्षणदातिलकश्चन्द्रः शशाङ्क इति कीर्त्यते ।। जा.मा.३०क/३५; श्यामा — {dal gyis mun pa chung ngu gnag/} /{mtshan mos srid pa'i snod dag las/} /{thun mtshams dmar ba'i chang 'thungs nas/} /{myos pa bzhin du skad cig 'khyams//} शनैः स्तोकतमःश्यामा श्यामा भुवनभाजनात् । सन्ध्यारागासवं पीत्वा क्षीबेवाघूर्णत क्षणम् ।। अ.क.३०१क/१०८.८५; तुङ्गी — {tuM gi sgra dang mtshan mo 'o//} श्री.को.१७२ख • पा. शर्वरी, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}… {mi phyed ma dang}…{mtshan mo dang}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः… अभेद्या… शर्वरी… मारदारिका ।। हे.त. २ख/४.
- mtshan mo so sor
- प्रतिनिशम्— {grags pa zhi zhing sdug bsngal mtshungs pas mtshan mo so sor skyengs te zhum pa yi/} /{bdag nyid dag ni bsam pa g}.{yo med 'grogs pa 'di nyid mthong bar bdag rtog go//} मन्येऽहं समदुःखयोः प्रतिनिशं वैलक्ष्यलीनात्मनोश्चिन्तानिश्चल एष शान्तयशसोः संदृश्यते सङ्गमः ।। अ.क.२९९क/१०८.६८.
- mtshan mo'i
- शार्वरम् — {pad mo can gyi dga' ba shar/} /{mtshan mo'i mun pa zhi ba na//} उदिते पद्मिनीकान्ते शान्ते तमसि शार्वरे । अ.क.३०२क/१०८.९६.
- mtshan mo rgyu
- = {mtshan rgyu/}
- mtshan mo rgyu ba
- = {mtshan rgyu/}
- mtshan mo che
- = {mtshan mo chen po/}
- mtshan mo chen po
- महानिशा— {rags pa ni nyin mo'i mtshan nyid do/} /{phra mo ni thun mtshams kyi mtshan nyid do/} /{gzhan ni mtshan mo chen po'i mtshan nyid do//} स्थूला दिवालक्षणा, सूक्ष्मा सन्ध्यालक्षणा, परा महानिशालक्षणा वि. प्र.२६८ख/२.८६.
- mtshan mo 'da' bar bya
- रात्रेरतिनामनम् — {chos dang ldan pa'i gtam rnam par gtan la dbab pas mtshan 'da' bar bya'o//} धर्मया विनिश्चयकथया रात्रेरतिनामनम् वि.सू.६४क/८१.
- mtshan mo 'da' bar byed pa
- रात्र्यतिनमनम्— {khyim bdag la ma dris par khyim gzhan du mtshan mo 'da' bar byed pa la'o//} गृहस्वामिनमनवलोक्यान्तर्गृहे रात्र्यतिनमने वि.सू.५३क/६७.
- mtshan mo spyad pa
- रात्रिभोगः — {bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur/}…/{pad rtsa zhes pas nam zhig de/} /{mthong nas mtshan mo spyad pa'i slad/} /{gos dang rgyan dag de la byin//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना ।…तां कदाचिन्मृणालाख्यः…दृष्टा तस्यै ददौ रात्रिभोगायांशुकभूषणम् ।। अ.क.७ख/५०.७३.
- mtshan mo spyod pa
- क्षपाचरः, निशाचरः — {rgyal po de'i lus gser mdog 'dra ba la/} /{mtshan mo spyod pa rnams ni khrag 'thung ba//} स पीयमानक्षतजः क्षितीशः क्षपाचरैर्हेमवपुश्चकाशे । जा.मा.४३क/५०.
- mtshan mo 'phen byed
- वि. क्षपाक्षयकारी— {de dag gis der mgron ma byas/} /{mtshan mo 'phen byed nyal gyur pa/} /{de la bsti gnas lha mo ni/} /{mngon du phyogs te dal gyis smra//} तत्र तैरकृतातिथ्यं तं क्षपाक्षयकारिणम् । ऊचे शयानमभ्येत्य शनैराश्रमदेवता ।। अ.क.१३८क/६७.४३.
- mtshan mo 'phyan pa
- विकालचर्या म.व्यु.२५०७ (४७ख); मि.को.१२८क ।
- mtshan mo byed pa
- = {mtshan mor byed pa/}
- mtshan mo 'bral ba
- पा. रात्रिविप्रवासः, सङ्घावशेषविशेषः — {mtshan mo 'bral ba'i dge 'dun lhag ma'o//} ( इति) रात्रिविप्रवासः (से सङ्घावशेषः) वि.सू.५०ख/६४.
- mtshan mo tshogs pa
- गणरात्रम्, रात्रिसमूहः — {mtshan mo tshogs pa zhag rnams dang //} गणरात्रं निशा बह्व्यः अ. को.१३६ख/१.४.६; रात्रीणां गणो गणरात्रम् । गणरात्रो वा । समाहारे नपुंसकम् अ.वि.१.४.६.
- mtshan mo bzhad
- रात्रिहासः ङ.को.१०८/मो.को.८७६.
- mtshan mo za ba
- रात्रिभोजनम् — {nyin mo la sogs pa'i tshig gi don gang dag yin pa ni nyin mo la sogs pa ste/} {mtshan mo za ba'i don dang de dag gis 'dres pa'i ngo bo yod pa ma yin te/} {shin tu mi 'dra ba'i phyir ro//} दिवादीनां पदानां येऽर्था दिवादयः, तेषां न संसर्गरूपो रात्रिभोजनार्थः; अत्यन्तविलक्षणत्वात् त.प.५४क/५५९.
- mtshan mo rab tu zhi ba
- प्रशान्तरात्रिः म.व्यु.८२२८ (११४ख).
- mtshan mo sel
- = {'od} आतपः, प्रकाशः — रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ।। अ.को.१३६क/१.३.३४; आ समन्तात् तपति इत्यातपः । तप सन्तापे अ.वि.१.३.३४.
- mtshan mo gsal byed
- = {zla ba} रजनीकरः, चन्द्रः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१.
- mtshan mo'i dang po
- प्रदोषः, रजनीमुखम् — {mtshan mo'i dang po nam gyi gdong //} प्रदोषो रजनीमुखम् अ.को.१३६ख/१.४.६; प्रकृष्टो दोषः प्रारब्धा दोषा वा अत्रेति प्रदोषः अ.वि.१.४.६.
- mtshan mo'i dus
- निशिसमयः — {nyin dang mtshan mo'i dus} दिननिशिसमयम् वि.प्र.८९क/३.१; क्षपाक्षणः — {mtshan mo'i dus su klu yis ni/} /{myur bar rgyal po'i bu btang ste//} नागस्तूर्णं क्षपाक्षणे । तत्याज राजतनयम् अ.क.१२८ख/६६.४०.
- mtshan mo'i bdag
- = {mtshan mo'i bdag po/}
- mtshan mo'i bdag po
- = {zla ba} क्षपापतिः, चन्द्रः — {de nas mtshan bdag zla ba'i 'od/} /{skyug cing} ततः क्षपापतिर्ज्योत्स्नां वमन् अ.क.१६९ख/१९.६८; {mi dman mtshan mo'i bdag po yi/} /{'od kyi dpal 'byor gzugs brnyan bzhin/} /{'jo sgeg rol pa'i bzhin ras can/} /{mdzes ma mchog cig bzung bar gyur//} दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् । मूर्तामिव प्रभालक्ष्मीमक्षीणस्य क्षपापतेः ।। अ.क.२२ख/३.३६; रजनीपतिः — {de yi rgyal po'i pho brang ni/} /{bsod nams ldan zhes bya ba ste/} /{shel gyi rnam par yid 'ong zhing /} /{mtshan mo'i bdag po'i 'od bzhin mdzes//} तस्य पुण्यवती नाम राजधानी व्यराजत । स्फटिकागा (का लि.पा.)ररुचिरा ज्योत्स्नेव रजनीपतेः ।। अ.क.४७क/५८.४; श्यामापतिः — {mtshan mo'i bdag po yid srubs gnyen gyi ni/} /{gzugs mdzes mkha' la sbyar ba de mthong nas//} श्यामापतेर्मन्मथबान्धवस्य कान्तं स दृष्ट्वाऽम्बरचुम्बि बिम्बम् । अ.क.१०८क/६४.२४०; शर्वरीपतिः — {gang gi sa yi mtshan mo'i bdag/} /{lha dang dri za mi 'am ci/} /{rig 'dzin rnam par rtsen rnams kyi/} /{khengs pa dag ni thung ngur byed//} सुरकिन्नरगन्धर्वविद्याधरविलासिनाम् । यः खर्वीकुरुते गर्वमुर्वराशर्वरीपतिः ।। अ.क.९५ख/६४. ९७; निशापतिः — हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्रः… निशापतिः अ.को.१३४क/१.३.१४; निशायाः पतिः निशापतिः अ.वि.१.३.१४.
- mtshan mo'i rnal 'byor
- रात्रियोगः — {khro bo'i lta bas zhes pa mig mi 'dzums par steng du lta bas mtshan mar 'gyur te/} {mtshan mo'i rnal 'byor gyis rnam pa bzhi dang nyin mo'i rnal 'byor gyis rnam pa drug ste} क्रोधदृष्ट्या इति ऊर्ध्वदृष्ट्याऽनिमिषया निमित्तं भवति रात्रियोगेन चतुर्विधम्, दिवायोगेन षड्विधम् वि.प्र.६७ख/४.१२०.
- mtshan mo'i ming can
- = {yung ba} निशाह्वा, हरिद्रा—निशाह्वा काञ्चनी पीता हरिद्रा वरवर्णिनी । अ.को.१९७क/२.९.४१; निशाया नामान्यस्याः सन्तीति निशाह्वा अ. वि.२.९.४१.
- mtshan mo'i mtshan ma
- = {zla ba} क्षणदातिलकः, चन्द्रः — {de dag phyin chad 'jig rten pas/} /{ku mu da ni kha 'byed pa/} /{mtshan mo'i mtshan ma zla ba la/} /{ri bong mtshan ma can zhes grags//} ततःप्रभृति लोकेन कुमुदाकरहासनः । क्षणदातिलकश्चन्द्रः शशाङ्क इति कीर्त्यते ।। जा.मा. ३०क/३५.
- mtshan mo'i bza' ba
- क्षपाभोजनम्, रात्रिभोजनम् — {mtshan mo'i bza' ba dang 'brel ba/} /{brjod 'dod mir ni shes par bya/} /{nyin mo'i bza' ba dang bral ba/} /{tsho phyir de las gzhan bzhin no//} क्षपाभोजनसम्बन्धी पुमानिष्टः प्रतीयते । दिवाभोजनवैकल्यपीनत्वेन तदन्यवत् ।। त.स.५९ख/५६७.
- mtshan mo'i lha mo
- रात्रिदेवता— {grong khyer ser skya'i gnas zhes bya ba yod de/} {der mtshan mo'i lha mo dpyid dang sdan pa zhes bya ba 'dug gyis} कपिलवस्तु नाम नगरम् । तत्र वासन्ती नाम रात्रिदेवता प्रतिवसति ग.व्यू.७९क/१७०.
- mtshan mor byed
- = {mtshan mor byed pa/}
- mtshan mor byed pa
- = {zla ba} निशाकरः, चन्द्रः — {mtshan mor byed 'di dri ma dang /} /{ldan yang 'gro ba dga' ba skyed//} जगदाह्लादयत्येष मलिनोऽपि निशाकरः । का.आ.३२७ख/२.१७२; एकयोक्त्या पुष्पवन्तौ दिवाकरनिशाकरौ । अ.को.१३७क/१.४.११; दोषाकरः — {rgyu skar lam la rab gnas pa/} /{mtshan mor byed pa dang bsdongs nas//} दोषाकरेण सम्बध्नन्नक्षत्रपथवर्तिना । का.आ.३३२ख/२.३०९; क्षपाकरः — हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्रः… क्षपाकरः अ.को.१३४क/१.३.१५; क्षपां करोतीति क्षपाकरः अ.वि.१.३.१५.
- mtshan tsam yod pa
- नैमित्तिकी म.व्यु.८९३० (१२४क).
- mtshan gzhi
- लक्ष्यम् — {sems nyid sna tshogs 'gyur ba ste/} /{mtshan dang mtshan gyi gzhi yang spangs//} चित्तमेव भवेच्चित्रं लक्ष्यलक्षणवर्जितम् । ल.अ.१२९ख/७६; {sangs rgyas rnams kyis sems can la/} /{phan gdags phyir ni mtshan gzhi dang /} /{mtshan nyid dang ni mtshon pa dag/} /{rab tu dbye ba yang dag bshad//} लक्ष्यं च लक्षणं चैव लक्षणा च प्रभेदतः । अनुग्रहार्थं सत्त्वानां संबुद्धैः सम्प्रकाशिताः ।। सू.अ.१७१ख/६४; {mtshan nyid mtshan gzhi bral ba yi/} /{'gyur ba rnam par bsgom par bya//} लक्ष्यलक्षणनिर्मुक्तं परिणामं विभावयेत् ।। ल.अ.१९०क/१६२.
- mtshan gzhi mtshan ldan
- वि. लक्ष्यलक्षणसंयुक्तम् — {'jig rten mtshan gzhi mtshan ldan la/} /{skye dang 'jig las grol ba dang /} /{yod dang med kyi phyogs spangs pa/} /{rnal 'byor can gyis rnal 'byor bsgom//} उत्पादभङ्गनिर्मुक्तं सदसत्पक्षवर्जितम् । लक्ष्यलक्षणसंयुक्तं योगी लोकं विभावयेत् ।। ल.अ.१७१ख/१३०.
- mtshan bzung ba
- नामधेयग्रहणम् — {de bzhin gshegs pa dri med zla 'od kyi mtshan bzung ba tsam gyis} विमलचन्द्रप्रभवस्य (प्रभस्य तथागतस्य भो.पा.) च नामधेयग्रहणमात्रेण अभि.स.भा.८४ख/११५.
- mtshan bzang
- ना. सुचिह्नः, बुद्धः — {lag bzang dang}… {mtshan bzang dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सुचिह्नः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
- mtshan bzang ldan pa
- वि. सुलक्षणः— {blon po chen po mtshan mkhan gyis/} /{mtshan bzang ldan pa de bzung gyur//} निमित्तज्ञैर्महामात्यैर्गृहीतः स सुलक्षणः ।। अ.क.२६८क/३२.३५.
- mtshan yang dag par brjod pa
- ना. नामसङ्गीतिः १. भगवती — {rgyud kyi rgyal po dus kyi 'khor lo/} /{rdo rje 'dzin pa'i ye shes kyi sku/} {mngon du gyur pa'i mtshan yang dag par brjod pas 'khyud pa//} कालचक्रं तन्त्रराजं वज्रधरज्ञानकायसाक्षिभूतया नामसङ्गीत्याऽऽलिङ्गितम् वि.प्र.११४क/१, पृ.१२ । २. ग्रन्थः — {de bzhin du mtshan yang dag par brjod pa las bcom ldan 'das kyis gsungs pa} तथाऽऽह भगवान् नामसङ्गीत्याम् वि.प्र. १५५ख/३.१०५.
- mtshan yid du 'ong ba'i me tog gi yan lag shin tu rgyas pa
- ना. लक्षणरुचिरसुपुष्पिताङ्गः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan yid du 'ong ba'i me tog gi yan lag shin tu rgyas pa zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं लक्षणरुचिरसुपुष्पिताङ्गो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५६क/२३९.
- mtshan yongs su rdzogs pa
- पा. परिपूर्णव्यञ्जनः, ओ ता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.२९२ (८क).
- mtshan rab sum cu rtsa gnyis kyis brgyan pa'i sku
- वि. द्वात्रिंशद्वरलक्षणविभूषिततनुः — {lang ka'i bdag po mgrin bcus}…{de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas mtshan rab sum cu rtsa gnyis kyis brgyan pa'i sku dang}…{mthong bar gyur to//} अद्राक्षीद्दशग्रीवो लङ्काधिपतिः… तथागतमर्हन्तं सम्यक्संबुद्धं द्वात्रिंशद्वरलक्षणविभूषिततनुम् ल.अ.६०क/६.
- mtshan ring
- क्रि. निशा वर्धते — {dbyar gyi zla ba gnyis pa yi/} /{tha ma'i tshes dgu nas mtshan ring //} प्रावृण्मासे द्वितीयेऽन्त्यनवम्यां वर्धते निशा । अभि.को.९क/३.६१.
- mtshan rin po ches rnam par brgyan pa'i ri bo
- ना. रत्नलक्षणविभूषितमेरुः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa mtshan rin po ches rnam par brgyan pa'i ri bo zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं रत्नलक्षणविभूषितमेरुर्नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४क/२३७.
- mtshan legs par brgyan pa
- वि. सुलक्षितम् — {skyes bu chen po'i mtshan bla na med pa sum cu rtsa gnyis kyis sku la mtshan legs par brgyan pa} निरुत्तरैश्च द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः सुलक्षितगात्रता बो.भू.४१क/५२.
- mtshan shes
- १. = {mtshan nyid shes pa/} ।2. = {mtshan ma shes pa/}
- mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa
- वि. द्वात्रिंशल्लक्षणधरः — {de bzhin gshegs pa'i snying po}…{mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa/} {sems can thams cad kyi lus kyi nang na mchis pa} तथागतगर्भः…द्वात्रिंशल्लक्षणधरः सर्वसत्त्वदेहान्तर्गतः ल.अ.८६क/३३.
- mtshams
- • सं. १. सन्धिः — {sgo dang sgo khyud mtshams rnams su//} द्वारनिर्यूहसन्धिषु स.दु.१०८क/१६०; {phrag pa dang dpung pa'i mtshams} स्कन्धबाहुसन्धिः वि.प्र. ७०क/४.१२५; {bu mo gzhon nu ma yi mtshams/} /{bzod dka'i lang tsho la gnas pa//} स्थिता शैशवतारुण्यसन्धौ वयसि दुःसहे ।। अ.क.७३क/७.२५; अनुसन्धिः — {'jig rten gyi khams rnam par snang mdzad gzi brjid dpal zhes bya ba de'i shar phyogs logs kyi khor yug gi mtshams na/} {gling bzhi pa rin chen me tog sgron ma'i rgyal mtshan zhes bya ba} तस्याः खलु पुनर्वैरोचनतेजःश्रियो लोकधातोः पूर्वेण चक्रवालानुसन्धौ रत्नकुसुमप्रदीपध्वजा नाम चातुर्द्वीपिका ग.व्यू.११८ख/२०७; अभिसन्धिः — {dus sbyor 'char ba'i mtshams su mnyam pa rab tu 'bab ste} प्रवहति विषुवं लग्नोदयाभिसन्धौ वि.प्र.२३७क/२.३९; सन्ध्या — {dus ni khyim gyi 'khor lo rtsibs bcu gnyis pa'o//} {de'i sbyor ba ni dus kyi sbyor ba ste mtshams bzhi'i dbye bas 'byung bar 'gyur ro//} कालो द्वादशराशिचक्रम्, तस्य योगात् कालयोगाद् वर्तते चतुःसन्ध्याभेदेन वि.प्र.१७१ख/१.२२; {mtshams ni dmar ldan mun pa mngon phyogs pa'i/} /{sa 'dzin dag las nyi ma 'phen par byed//} तिमिरोन्मुखी सरागा क्षिपति रविं भूधरात्सन्ध्या ।। अ.क.२६५ख/३२.१ । २. सीमा — {mtshams ni bar mtshams so//} {ston par byed pa ni ston pa po ste} सीमा नाम मर्यादा, तस्या दैशिको देशयिता अभि.स्फु.१७३क/९१८; {de nas dkyil 'khor bzhi po rnams gcig tu byas te tho rangs grib ma yi ni mtha' ru zhes pa mtshams kyi mthar thug par ro//} ततश्चतुर्मण्डलान्येकीकृत्य प्रातश्छायावसान इति सीमापर्यन्तम् वि.प्र.१०३क/३.२३; प्रतिसीमा — {mtshams ston par byed pa zhig yod na ni zhes bya ba la/} {mtshams ni bar mtshams so//} {ston bar byed pa ni ston pa po ste/} {smon nas shes pa 'thob pa'o//} सति प्रतिसीमादैशिक इति । सीमा नाम मर्यादा, तस्या दैशिको देशयिता प्रणिधिज्ञानलाभी अभि.स्फु.१७३क/९१८; मर्यादा — {yul dbus kyi mtshams so//} {shar du ni li kha ra shing 'phel gyi mdun gyi nags li kha ra'i shing tshang tshing can zhes bya'o//}…{nub tu ni bram ze'i grong ka ba dang nye ba'i ka ba zhes bya'o//} मर्यादा मध्यदेशस्य । पूर्वेण पुण्ड्रकच्छो नाम दावः पुरतः पूर्णवर्धनस्य…पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणौ ब्राह्मणग्रामकौ वि.सू.७४क/९१; {'khor ba yon tan med la ltos/} /{gcan gzan mo 'di ltogs nas su/} /{byams pa'i mtshams las 'das nas ni/} /{bdag gi bu yang za bar 'dod//} पश्य संसारनैर्गुण्यं मृग्येषा स्वसुतानपि । लङ्घितस्नेहमर्यादा भोक्तुमन्विच्छति क्षुधा ।। जा.मा.४ख/३; वेला — {chu yi phung po dag dang khyod/} /{mtshams las mi 'da' zab pa ste//} अभिन्नवेलौ गम्भीरावम्बुराशिर्भवानपि । का.आ.३२८क/२.१८०; अन्तः — {de yang mi rnams kyi lo bcu drug gi mtshams su 'gyur ro//} स च नराणां षोडशवर्षान्ते भवति वि. प्र.६२क/४.११०; तटः — {'od zer bye ba khrag khrig rab 'gyed cing /} /{khyod kyi smin ma'i mtshams kyi mdzod spu mdzes//} रश्मिकोटिनियुतान् प्रमुञ्चतो राजतोर्ण तव च भ्रुवोस्तटे । रा.प.२३०ख/१२३ ३. = {zur} कोणः — {rkang khrus kyi gzhi bya'o/} /{gtsug lag khang gi steng gi shar lho'i mtshams su'o//} कारयेरन् पादधावनिकाम् । उपरि विहारस्य पूर्वदक्षिणकोणे वि.सू.६ख/७ । ४. कक्षा — {slar yang lha dang lha mo de dag gi bar gyi mtshams brgyad du bdud rtsi'i bum pa brgyad do//} पुनरपि च तयोर्देवता देव्योर्मध्येऽष्टकक्षास्वष्टामृतकलशाः वि.प्र.३८क/४.१९ ५. अवधिः — {dkyi' 'khor dri ba'i slad du dus kyi mtshams shes shing} मण्डलालेखनाय कालावधिं ज्ञात्वा वि.प्र.१०७ख/३.२९; {mtshams ni nges pa lus can gyi/} /{srog ni nges par 'gro ba nyid//} निबद्धावधयः प्राणाः प्रयान्त्येव शरीरिणाम् । अ.क.६२ख/६.१११; {mtshams ni legs par bgrangs pa'i dus/} /{bu lon pa bzhin 'ongs pa'i tshe//} उत्तमर्ण इव प्राप्ते काले सुगणितावधौ । अ.क.३०१ख/३९.४९ । ६. पदम् — {su yis dbyangs ni nyams byas te/} /{mtshams min mtshams bcad gang gis byas//} कः स्वरक्षामतां कुर्यात् को भिन्द्यादपदे पदम् ।। त.स.११३क/९७८ । ७. सन्धिः, संहिता — {pha rol kun tu rmongs byed la/} /{gab tshig dag ni nyer mkho ldan/} /{tshig mtshams sbyar bas don sbas pa/} /{kun tu tshogs pa zhes par brjod//} परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः ।। आहुः समागतां नाम गूढार्थां पदसन्धिना । का.आ.३३८क/३.९८ • उ.प. अन्तरम् — {phyogs mtshams rab tu gsal byed pa/} /{nyi ma 'dra ba khyod ni su//} को भवानर्कसङ्काशः प्रकाशितदिगन्तरः । अ. क.२३५ख/२७.९; {de nas ri dang phyogs mtshams rnams dang ni//} गिरिभ्योऽथ दिगन्तरेभ्यः अ.क.२५५क/९३. ७४; भागः — {byang shar gyi phyogs mtshams na me tog yang dag par skyes pa zhes bya ba'i sangs rgyas kyi zhing mchis te} पूर्वोत्तरे दिग्भागे सङ्कुसुमितं नाम बुद्धक्षेत्रमभूत् म.मू.९१क/३; छेदः — {da ni sgra gcan rab tu 'jug pa gsungs te/} {tshigs mtshams su ni nya'i mtshams su ste/} {yang yig gis gnam stong gi mtshams su yang ngo /} इदानीं राहोः प्रवेश उच्यते—पर्वच्छेदे पूर्णिमायाश्छेदे, चकारादमावस्याच्छेदे च वि.प्र.१८९क/१.५२ • अव्य. वि — {phyogs dang phyogs mtshams su} दिग्विदिक्षु सू.व्या.२१४ख/१२०; {phyogs dang phyogs mtshams rnams su yang //} दिशासु विदिशासु च बो.प.६३ख/२८; अनुवि — {phyogs mtshams su'ang ma lta bar song zhig} मा च अनुविदिशमवलोकयन् गाः अ.सा.४२२ख/२३८.
- mtshams kyi dkyil 'khor
- सन्ध्यामण्डलम् — {'di dag rnams ni 'bugs te zhes pa ni lte ba dang}…{sna bug gi dkyil 'khor rnams dbyug gu dang}…{mtshams kyi dkyil 'khor gyi dbye ba dag gis 'bugs par byed do//} भिन्दन्त्येतानि नाभि…नासापुटमण्डलानि भिन्दन्ति दण्ड… सन्ध्यामण्डलभेदैरिति वि.प्र.२३९क/२.४७.
- mtshams kyi mtha'
- सीमान्तः — {dbus su rdo rje'i sa gzhi yul 'khor gyi mtshams gyi mthar thug pa bsgom par bya'o//} मध्ये वज्रभूमिं राष्ट्रसीमान्तं भावयेत् वि.प्र. १०३क/३.२३.
- mtshams kyi dus
- संध्या — {seng ge}…{ston ka'i sprin gyi dum bu mtshams kyi dus la bab pa'i mdog 'dra bar 'dug pa mthong ngo //} सिंहं…सन्ध्याप्रभासमालब्धं शरन्मेघविच्छेदमिव ददर्श जा.मा.२११क/२४६.
- mtshams kyi phyi rol na gnas pa
- वि. बहिःसीमस्थः — {mtshams kyi phyi rol na gnas pas de dbul ba'am dbul du 'jug par mi bya'o//} नैनं बहिःसीमस्थो ददीत दापयेत वा वि.सू.६०ख/७७.
- mtshams kyi dbus gnas nyid
- सन्धिमध्यस्थता — {des kyang mdzes pa'i rnam pa can/} /{brtan pa byis pa lang tsho yi/} /{mtshams kyi dbus gnas nyid gyur pa/} /{de mthong ya mtshan dag tu gyur//} साऽपि तं रुचिराकारं दृष्ट्वा विस्मयमाययौ । धीरं शैशवतारुण्यसन्धिमध्यस्थतां गतम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०६.
- mtshams kyi gzhi
- अन्तरिका — {chu klung gi mtshams kyi gzhi re re dag na'ang grong khyer bye ba khrag khrig brgya stong phrag bcu kun nas gnas pa ste} एकैकस्यां च नद्यन्तरिकायां दश नगरकोटीनियुतशतसहस्राणि संस्थितान्यभूवन् ग.व्यू.११९क/२०७.
- mtshams gyur
- उ.प. अवधिः — {lam rgyas spro ba sgrub byed kyis/} /{rab mchog mkhas pa dga' ba'i sa/} /{bA rA Na sI zhes pa'i grong /} /{mtho ris sde yis mtshams gyur yod//} अस्ति विस्तीर्णमार्गस्य स्वर्गवर्गावधिर्विधेः । पुरी वाराणसी नाम कौशलोत्कर्षहर्षभूः ।। अ.क.५६क/६. ३१.
- mtshams dgrol ba
- सीममोक्षः — {mtshams dgrol ba dang nan tur gyi las dang dbyung ba dag la brjod pa gsum mo//} सीममोक्षप्रणिधिकर्माबर्हणेषु त्रिर्वाचना वि.सू. ८३क/१००.
- mtshams gcad pa
- सीमाबन्धः — {de nas mtshams kyang gcad par bgyi/} /{de yi 'og tu dgos pa brtsam//} सीमाबन्धं ततः कुर्यात्पश्चात्कार्यं समारभेत् । सु.प्र.२९क/५६.
- mtshams gcod pa
- सीमाबन्धः — {thal mo brdabs pa'am thal ba'am yungs kar ram chu'am lta ba'am yid kyis kyang mtshams gcod par byed do//} हस्तताडेन भस्मना सर्षपैरुदकेन दृष्ट्या मनसा वा सीमाबन्धं करोति शि.स.७८ख/७७.
- mtshams gcod par byed
- क्रि. सीमाबन्धं करोति — {thal mo brdabs pa'am thal ba'am}…{yid kyis kyang mtshams gcod par byed do//} हस्तताडेन भस्मना… मनसा वा सीमाबन्धं करोति शि.स.७८ख/७७.
- mtshams bcad pa
- • सं. १. सीमाबन्धः— {sngags kyi gnas ni 'di dag gis/} /{mtshams bcad pa yang brtsam par bgyi//} अनेन मन्त्रपदक्रमेण सीमाबन्धं समारभेत् ।। सु.प्र.२९क/५६ । २. अन्तरच्छेदः — {mtshams med par ni mtshams bcad pas/} /{de ni mtshams med las yin no//} निरन्तरान्तरच्छेदात्कर्म ह्यानन्तरं भवेत् ।। ल. अ.१७६क/१३७ • वि. कृतावधिः — {gang gis smra ba po rnams kyis don dag la mtshams bcad pa ste/} {dper na go zhes bya ba lta bu'o/} /{sgra de ni don dgu dag la mtshams bcad pa yin te} योऽर्थेषु कृतावधिर्वक्तृभिः, तद्यथा—गौरित्येष शब्दो नवस्वर्थेषु कृतावधिः अभि.भा.८४ख/२७२; मर्यादावच्छिन्नः — {dus kyi khyad par mtshams bcad pa'i dngos po dang ldan pa'i rigs brjod pa nyid kyis len par byed de} कालप्रकर्षमर्यादावच्छिन्नवस्तुसमवेतां जातिमभिधेयत्वेनोपाददते त.प.४ख/४५३; सीमाबद्धः मि.को.११ख ।
- mtshams bcing ba
- पा. सीमाबन्धः — {'di dang pha rol du yongs su bskyab pa dang}…{mtshams bcing ba dang}…{rdo rje'i gur yang bgyi'o//} इहामुत्र परित्राणं…सीमाबन्धं…वज्रपञ्जरं च करोमि स.दु.११८क/२००.
- mtshams ston par byed pa
- वि. प्रतिसीमादैशिकः — {mtshams ston par byed pa zhig yin na ni gong ma skyed par byed do//} {med na ni gzhi kho nas skyed par byed do//} सति प्रतिसीमादैशिके परेणोत्पादयति, असति मूलादेव अभि.भा.१५क/९१८; {mtshams ston par byed pa zhig yod na ni zhes bya ba la/} {mtshams ni bar mtshams so//} {ston bar byed pa ni ston pa po ste/} {smon nas shes pa 'thob ba'o//} सति प्रतिसीमादैशिक इति । सीमा नाम मर्यादा, तस्या दैशिको देशयिता प्रणिधिज्ञानलाभी अभि. स्फु.१७३क/९१८.
- mtshams dang bcas
- = {mtshams dang bcas pa/}
- mtshams dang bcas pa
- वि. सान्तरालः — {de lta bas na de ma thag tu bshad pa'i mig 'jug pa'i dbang kho nas khron pa la sogs pa dang chu la sogs pa'i snod tha dad pas nyi ma mtshams dang bcas par mthong ste/} तस्मादनन्तरोदितेनैव चक्षुषो वृत्तिवशेन सान्तरालोऽधस्तात् कूपादिषु सूर्यो दृश्यते; जलादिपात्रभेदाच्च त.प.१४९क/७५०; सावधिः — {de ni dag pa mtshams dang bcas//} शुद्धकः सावधिश्च सः अभि.अ.७क/४.११.
- mtshams ldan ma
- = {bud med} सीमन्तिनी, स्त्री — स्त्री योषिदबला योषा नारी सीमन्तिनी वधूः ।… महिला अ.को.१६९ख/२.६.२; सीमन्तः केशवीथी अस्त्यस्याः सीमन्तिनी अ.वि.२.६.२.
- mtshams gnas pa
- स्थितमर्यादा — {mtshams gnas pa spos pa yang 'dis ma bsdus pa ma yin no//} न स्थितमर्यादासञ्चारणस्यानेनाक्षेपः वि.सू.१६ख/१८.
- mtshams 'brel
- = {mtshams 'brel ba/}
- mtshams 'brel ba
- अनुसन्धिः — {sangs rgyas mthong ba'i mtshams 'brel bas sangs rgyas gcig nas gcig tu brgyud pa rgyun mi 'chad pa'i tshul gyis}…{sems kyi skad cig gcig la sangs rgyas brgya yang mthong ngo //} बुद्धदर्शनानुसन्धौ बुद्धपरम्परानुपच्छेदेन चित्तक्षणे चित्तक्षणे बुद्धशतं पश्यामि ग.व्यू.६६ख/१५७.
- mtshams sbyar ba
- सन्धिः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang gi mtshams sbyar ba'am mtshams sbyar ba ma lags par yang nye bar gnas pa ma lags so//} नेयं भगवन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य सन्धिना वा विसन्धिना वा प्रत्युपस्थिता सु.प.५५क/३१; {brgyan par gyur cing mdor bsdus min/} /{nyams dang 'gyur ba dag gis gtams/} /{sa rga shin tu rgya che min/} /{mnyan 'os br}-{i t+ta legs mtshams sbyar//} अलंकृतमसंक्षिप्तं रसभावनिरन्तरम् । सर्गैरनतिविस्तीर्णैः श्रव्यवृत्तैः सुसन्धिभिः ।। का.आ.३१९क/१.१८; अनुसन्धिः— {sa'i go rims dang mtshams sbyar ba khams gsum pa sna tshogs su btags pa 'di ni rang gi sems snang ba tsam ste/} स्वचित्तदृश्यमात्रमिदं यदुत भूमिक्रमानुसन्धिस्त्रैधातुकविचित्रोपचारश्च ल.अ.१४०क/८६; {rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo ni gang na mdo sde 'byung ba'i dgos pa dang tshig gi don dang mtshams sbyar ba dang dgongs pa dang brgal ba dang lan brjod pa'o//} व्याख्यासंग्रहमुखं यत्र सूत्रस्योत्पत्तिप्रयोजनं पदार्थोऽनुसन्धिरभिप्रायश्चोद्यपरिहारश्च वर्ण्यते अभि. स.भा.१०५क/१४२.
- mtshams sbyar ba ma lags pa
- विसन्धिः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang gi mtshams sbyar ba'am mtshams sbyar ba ma lags par yang nye bar gnas pa ma lags so//} नेयं भगवन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य सन्धिना वा विसन्धिना वा प्रत्युपस्थिता सु.प.५५क/३१.
- mtshams sbyar bar bya
- = {mtshams byar bar bya ba/}
- mtshams sbyar bar bya ba
- कृ. सन्धातव्यः — {shA ri'i bu 'di ltar shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni chos gang mtshams byar bar bya ba'am mtshams byar bar bya ba ma yin pa'i chos gang yang mi dmigs so//} तथा हि शारद्वतीपुत्र प्रज्ञापारमिता न कञ्चिद्धर्ममुपलभते, यो धर्मः सन्धातव्यो वा विसन्धातव्यो वा सु.प.५५क/३१.
- mtshams sbyar bar bya ba ma yin pa
- कृ. विसन्धातव्यः — {shA ri'i bu 'di ltar shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni chos gang mtshams byar bar bya ba'am mtshams byar bar bya ba ma yin pa'i chos gang yang mi dmigs so//} तथा हि शारद्वतीपुत्र प्रज्ञापारमिता न कञ्चिद्धर्ममुपलभते, यो धर्मः सन्धातव्यो वा विसन्धातव्यो वा सु.प.५५क/३१.
- mtshams sbyor
- = {mtshams sbyor ba/} {mtshams sbyor nas} सन्धाय — {gang la mtshams sbyor nas 'gro ba rnams kyi mtshams sbyor ba 'byung ba'o//} यां सन्धाय गतिसन्धयः प्रजायन्ते ल.अ.१२०क/६६.
- mtshams sbyor rnam 'gyur
- सन्धिविकारः — {ji ltar tshig mtha' phyis pa la/} /{lhag ma tshig nyid du nges pa/} /{de bzhin mtshams sbyor rnam 'gyur mtha'/} /{tshig nyid ces ni brjod pa yin//} लुप्ते पदान्ते शिष्टस्य पदत्वं निश्चितं यथा । तथा सन्धिविकारान्तं पदमेवेति वर्ण्यते ।। का.आ.३४०क/३.१५४.
- mtshams sbyor phung po
- सन्धिस्कन्धाः — {de ni rten cing 'brel 'byung ba'i/} /{yan lag bcu gnyis cha gsum mo/}… /{rnam shes mtshams sbyor phung po yin//} स प्रतीत्यसमुत्पादो द्वादशाङ्गस्त्रिकाण्डकः ।… सन्धिस्कन्धास्तु विज्ञानम् अभि.को.७ख/३.२१; द्र.— {ma'i mngal du nying mtshams sbyor ba'i skad cig ma la phung po lnga ni rnam par shes pa yin no//} मातुः कुक्षौ प्रतिसन्धिक्षणे पञ्च स्कन्धा विज्ञानम् अभि.भा.१२४ख/४३७.
- mtshams sbyor ba
- • क्रि. प्रतिसन्धीयते — {ci ltar lus gzhan la brten pa'i mig lus gzhan la mtshams sbyor to zhe na} कथमन्यशरीरगतं चक्षुरन्यशरीरे प्रतिसन्धीयते प्र.अ.४९क/५६ • सं. १. सन्धिः — {gang la mtshams sbyor nas 'gro ba rnams kyi mtshams sbyor ba 'byung ba'o//} यां सन्धाय गतिसन्धयः प्रजायन्ते ल. अ.१२०क/६६; {bcom ldan 'das}…{chos thams cad kyi mtshams sbyor ba dang mtshams sbyor ba ma lags pa'i mtshan nyid bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान्…सर्वधर्माणां सन्ध्यसन्धिलक्षणम् ल.अ.११८ख/६५; अनुसन्धिः— {bag chags kyi mtshams sbyor ba thibs po rab tu rgyu ba dang} वासनानुसन्धिगहनोपचारं च द. भू.२५१ख/४९; प्रतिसन्धिः — {re re dag dang 'brel na ni/} /{mtshams sbyor bar ni mi 'gyur ro//} एकैकेनाभिसम्बन्धे प्रतिसन्धिर्न युज्यते । प्र.वा.१३२ख/२.३७७; सन्धानम् — {tshig gi mtshams sbyor gyis zhugs dang/} /{slar yang ngag don dag gis kyang /} /{nyes par rtogs byed grong pa ste/} /{yA b+ha ba taHpri yA bzhin//} पदसन्धानवृत्त्या च वाक्यार्थत्वेन वा पुनः । दुष्प्रतीतिकरं ग्राम्यं यथा या भवतः प्रिया ।। का.आ.३२०ख/१.६६; {tha ma'i sems ni sems gzhan dang /} /{mtshams sbyor ba la 'gal ci yod//} चित्तान्तरस्य सन्धाने को विरोधोऽन्त्यचेतसः । प्र.अ.१०९क/१.४७; {'chad dang mtshams sbyor 'dod chags 'bral/} /{nyams dang 'chi 'pho skye ba rnams/} /{yid kyi rnam shes kho nar 'dod//} छेदसन्धानवैराग्यहानिच्युत्युपपत्तयः । मनोविज्ञान एवेष्टाः अभि.को.८ख/३.४२; अनुसन्धानम् — {de yang dngos po gnyis nyid mtshams sbyor ba'i rnam par bskyed pa las de ltar sbyar ro zhes bstan pa yin gyi} सा च वस्तुद्वयानुसन्धानाकारोत्पत्तितस्तथा योजनेति व्यपदिश्यते त.प.३ख/४५२; प्रतिसन्धानम् — {mtshams sbyor bar/} /{nus ldan mthong ba gang de la/} /{ci zhig yod 'gyur gang med pa/} /{gang zhig phyi nas mtshams sbyor med//} यद् दृष्टं प्रतिसन्धानशक्तिमत् । किमासीत्तस्य यन्नास्ति पश्चाद्येन न सन्धिमत् ।। प्र.अ.४८ख/५६; {rnam pa thams cad du don gcig rgyu mtshan du byas pa gang yin pa shes pa rnams kyi 'brel pa ni mtshams sbyor ba zhes brjod do//} सर्वथा प्रतिसन्धानमुच्यते यदेकमर्थं निमित्तीकृत्य प्रत्ययानां सम्बन्धनम् त.प.१९४क/१०५; सम्बन्धः — {yid kyi dbang po ni yang srid par mtshams sbyor ba dang dbang gi ngo bo dang mthun par byed pa dag la dbang byed de//} मनिन्द्रियस्य पुनर्भवसम्बन्धवशिभावानुवर्तनयोः । अभि.भा.५३ख/१३८; प्रबन्धः — {las med na ni skye ba'i mtshams mi sbyor//} विना न कर्मास्ति गतिप्रबन्धः जा.मा.२०७क/२४१; बन्धनम् — {blo gros rgya mtsho mtshams sbyor ba thams cad las shin tu grol yang srid par skye ba len pa gang yin pa 'di ni byang chub sems dpa' rnams kyi snying rje chen po ste} सेयं सागरमते बोधिसत्त्वस्य महाकरुणा यदत्यन्तपरिमुक्तः सर्वबन्धनेभ्यः पुनरेव भवोपपत्तिमुपाददाति र.व्या.१००ख/४८; घटनम् — {mgal me la sogs myur 'jug pa'i/} /{rjes su 'gro bas gnod pa can/} /{mig las 'khor lor 'khrul skye yi/} /{de mthong mtshams sbyor las ma yin//} शीघ्रवृत्तेरलातादेरन्वयप्रतिघातिनी । चक्रभ्रान्तिं दृगाधत्ते न दृशां घटनेन सा ।। प्र.वा.१२३ख/२.१४० २. बन्धः — {mtshams sbyor ke ra la yi bu mo'i skra tshogs rnam pa mchog tu yang dag 'brel//} बन्धः केरलकामिनीकुच (कच लि.पा.)भराकारः परं संहतः अ.क.२९१ख/१०८.५ । ३. = {mtshams sbyor ba nyid} सन्धिता — {srid par 'gro yang khyer zhing sred pas mngon par mos pa'i mtshams sbyor ba dang} भवसम्मोहतृष्णाभिलाषसन्धितां च द.भू.२५३क/५०; अनुसन्धिता — {rang gi ngang gis skad cig tu rgyus 'byung zhing 'jig la 'bras bu chud mi za ba mtshams sbyor ba dang} स्वरसक्षणक्षीण(?)भङ्गोपचयाविप्रणाशफलानुसन्धितां च द.भू.२५२क/४९.
- mtshams sbyor ba dang mi ldan pa
- वि. असन्धिमत् — {de la bla lhag pa ci zhig yod par 'gyur na gang phyis med cing de med pas phyir mtshams sbyor ba dang mi ldan par 'gyur} तस्य किमासीदधिकं यत् पश्चान्नास्ति तदभावात् पश्चादसन्धिमत् प्र.अ.४९ख/५६.
- mtshams sbyor ba po
- प्रतिसन्धाता — {de lta na yang skad cig snga ma dang phyi ma dag mtshams sbyor ba gcig pa ni 'ga' yang med pa'i phyir 'brel pa 'grub par mi 'gyur ro//} तथापि पूर्वोत्तरयोः क्षणयोः प्रतिसन्धातुरेकस्य कस्यचिदभावात् सम्बन्धो न सिद्ध्यति त.प.२४८ख/२१२.
- mtshams sbyor ba 'brel pa
- अनुसन्धिः — {sems can gyi sems kyi rjes su 'jug pa'i sprul pa'i gzugs dang sems tsam du 'jug pas sa'i rim pa'i mtshams sbyor ba 'brel bar rab tu 'jog par 'gyur ro//} सत्त्वचित्तानुप्रवेशकैर्निर्माणविग्रहैश्चित्तमात्रावधा (ता भो.पा.)रणतया भूमिक्रमानुसन्धौ प्रतिष्ठापयति ल.अ.७२क/२०.
- mtshams sbyor ba ma lags pa
- असन्धिः — {mtshams sbyor ba dang mtshams sbyor ba ma lags pa'i mtshan nyid tha dad pa'i bye brag rab tu rtogs pa gang gis}…{sgra ji bzhin gyi don la chags pa'i mtshams sbyor bar mi lhung ba dang} येन सन्ध्यसन्धिलक्षणेन सुप्रतिविभागाभिविद्धेन…यथारुतार्थाभिनिवेशसन्धौ न प्रपतेयुः ल.अ.११८ख/६५.
- mtshams sbyor ba med pa
- • क्रि. सन्धानं न विद्यते — {gang la sems gzhan dang mtshams sbyor ba med pa de ni mtshams mi sbyor ba'o//} न विद्यते चित्तान्तरसन्धानं यस्य तदसन्धानम् त.प.१०३ख/६५६ • वि. न सन्धिमान् — {mtshams sbyor bar/} /{nus ldan mthong ba gang de la/} /{ci zhig yod 'gyur gang med pa/} /{gang zhig phyi nas mtshams sbyor med//} यद् दृष्टं प्रतिसन्धानशक्तिमत् । किमासीत्तस्य यन्नास्ति पश्चाद्येन न सन्धिमत् ।। प्र.अ.४८ख/५६ • सं. असन्धिः— {des na rgyu dang bral ba'i phyir/} /{tha ma yi ni sems rnams kun/} /{mtshams sbyor med pa min} तस्मान्न हेतुवैकल्यात् सर्वेषामन्त्यचेतसाम् । असन्धिः प्र.वा.११२क/१.१२१; अप्रतिसन्धिः म. व्यु.२१७२; असन्धानम् — {tha ma'i sems ni sems gzhan dang /} /{mtshams sbyor ba la 'gal ci yod/} /{dgra bcom sems gang yin de yang /} /{gang las mtshams sbyor med par 'dod//} चित्तान्तरस्य सन्धाने को विरोधोऽन्त्यचेतसः । तद्वदप्यर्हतश्चित्तमसन्धानं कुतो मतम् ।। प्र.वा.१०९क/१.४७; अनभिसन्धानम् — {'di gnyis ni dge ba dang mi dge ba'i sems dag las gcig tu rgyu bas sems gnyis pa mtshams sbyor ba med pa'i tshul gyis zag pa med pa'i dbyings la mchog tu rtogs par dka' ba yin no//} इत्येतद् द्वयमनास्रवे धातौ कुशलाकुशलयोश्चित्तयोरेकचरत्वाद् द्वितीयचित्तानभिसन्धानयोगेन परमदुष्प्रतिवेध्यम् र.व्या.८२क/१५.
- mtshams sbyor ba yin
- क्रि. प्रतिसन्धास्यते — {de bzhin du 'di la yang sna tshogs pa'i yul can gyi shes pa'i rgyu mtshan gcig nyid kyi phyir mtshams sbyor ba yin te} तथेहापि नानाविषयाः प्रत्यया निमित्तस्यैकत्वात् प्रतिसन्धास्यन्ते त.प.१९४क/१०४.
- mtshams sbyor ba'i dra ba
- सन्धिजालम् — {yang dag ma yin yongs rtog ni/} /{mtshams sbyor mtshan nyid ces bya ste/} /{de ni yang dag yongs shes na/} /{mtshams sbyor ba yi dra ba 'chad//} अभूतपरिकल्पो हि सन्धिलक्षणमुच्यते । तस्य भूतपरिज्ञानात्सन्धिजालं प्रसीदति ।। ल.अ.१२०क/६६.
- mtshams sbyor ba'i sems
- सन्धिचित्तम्— {mtshams sbyor ba'i sems phan chad nas ji srid du skye mched drug ma dod kyi bar gyi gnas skabs de ni ming dang gzugs zhes bya'o//} सन्धिचित्तात् परेण यावत् षडायतनं नोत्पद्यते साऽवस्था नामरूपम् अभि.भा.१२४ख/४३७; द्र. {nying mtshams sbyor ba'i sems/}
- mtshams sbyor bar bya
- = {mtshams sbyor ba bya ba/}
- mtshams sbyor bar bya ba
- कृ. अनुसन्धातव्यम् — {des na phyis rjes su sbyor bar byed pa ni ci ltar bzung bar 'gyur ba de lta bu nyid mtshams sbyor ba bya ba yin no//} ततः पुनरनुसन्धीयमानं यथाभूतं गृहीतं तथाभूतमेवानुसन्धातव्यम् प्र.अ.१९क/२२.
- mtshams sbyor bar byed
- = {mtshams sbyor bar byed pa/}
- mtshams sbyor byed pa
- = {mtshams sbyor bar byed pa/}
- mtshams sbyor bral
- पा. विसन्धिः — {bsdus pa brjod par mi 'dod ces/} /{tshig la mtshams sbyor med pa dang /} /{ya phyis la sogs rgyu med pa/} /{de ni mtshams sbyor bral zhes bstan//} न संहितां विवक्षामीत्यसन्धानं पदेषु यत् । तद्विसन्धीति निर्दिष्टं न प्रगृह्यादिहेतुकम् ।। का.आ.३४०क/३.१५९; विसन्धिकम् — {don nyams}…{mtshams sbyor bral/}… /{skyon bcu de dag snyan ngag la/} /{snyan ngag mkhan gyis spang bar bya//} अपार्थं…विसन्धिकम् ।।… इति दोषा दशैवैते वर्ज्याः काव्येषु सूरिभिः ।। का.आ.३३९क/३.१२५.
- mtshams sbyor bral ba
- = {mtshams sbyor bral/}
- mtshams sbyor ma lags pa
- असन्धिः — {mtshams sbyor ba dang mtshams sbyor ba ma lags pa'i mtshan nyid tha dad pa'i bye brag rab tu rtogs pa gang gis bdag} येन सन्ध्यसन्धिलक्षणेन सुप्रतिविभागाभिविद्धेन अहम् ल. अ.११८ख/६५.
- mtshams sbyor med
- = {mtshams sbyor med pa/}
- mtshams sbyor med pa
- असन्धानम् — {bsdus pa brjod par mi 'dod ces/} /{tshig la mtshams sbyor med pa dang /} /{ya phyis la sogs rgyu med pa/} /{de ni mtshams sbyor bral zhes bstan//} न संहितां विवक्षामीत्यसन्धानं पदेषु यत् । तद्विसन्धीति निर्दिष्टं न प्रगृह्यादिहेतुकम् ।। का.आ.३४०क/३.१५९.
- mtshams sbyor mtshan nyid
- सन्धिलक्षणम् — {yang dag ma yin yongs rtog ni/} /{mtshams sbyor mtshan nyid ces bya ste/} /{de ni yang dag yongs shes na/} /{mtshams sbyor ba yi dra ba 'chad//} अभूतपरिकल्पो हि सन्धिलक्षणमुच्यते । तस्य भूतपरिज्ञानात्सन्धिजालं प्रसीदति ।। ल. अ.१२०क/६६.
- mtshams mi sbyor ba
- असन्धानम् — {gang la sems gzhan dang mtshams sbyor ba med pa de ni mtshams mi sbyor ba'o//} न विद्यते चित्तान्तरसन्धानं यस्य तदसन्धानम् त.प. १०३ख/६५६.
- mtshams min
- अपदम् — {su yis dbyangs ni nyams byas te/} /{mtshams min mtshams bcad gang gis byas//} कः स्वरक्षामतां कुर्यात् को भिन्द्यादपदे पदम् ।। त.स. ११३क/९७८.
- mtshams med
- = {mtshams med pa/}
- mtshams med lnga byed pa
- वि. पञ्चानन्तर्यकारी — {mtshams med lnga ni byed pa dang /} /{srog chags gsod la dga' ba dang //} पञ्चानन्तर्यकारिणः प्राणिवधरताश्च ये । हे.त.१४ख/४६.
- mtshams med pa
- • सं. १. आनन्तर्यम् — {de la blo gros chen po mtshams med pa lnga rnams gang zhe na} तत्र महामते पञ्चानन्तर्याणि कतमानि ल.अ.११०क/५६ । २. अनवधिः — {de lta na don rtogs pa la nges pa yin na skyes bu nyung zad kyi mtshams dang 'bral ba mtshams med par 'dod dam/} {'on te ma yin} ततश्चार्थबोधनियता सती किमनवधिरिष्टा कतिपयपुरुषावधिरहिता ? आहोस्विन्न त.प.१९७क/८६० • वि. आनन्तरम् — {mtshams med par ni mtshams bcad pas/} /{de ni mtshams med las yin no//} निरन्तरान्तरच्छेदात्कर्म ह्यानन्तरं भवेत् ।। ल.अ.१७६क/१३७; निर्मर्यादः — {mtshams byas pa la ni mtshams gnas kyi mtha'o//}…{mtshams med pa la ni yan lag gis khyab pa mtha'o//} कृतमर्यादे मर्यादास्थानपर्यन्तः…निर्मर्यादे व्याप्यङ्गपर्यन्तः वि.सू.२३क/२७ • अव्य. सन्ततम् — सततानारताश्रान्तसंतताविरतानिशम् ।। नित्यानवरताजस्रमपि अ.को.१३२ख/१.१.६७; सन्तन्यते सततम्, सन्ततं च अ.वि.१.१.६७.
- mtshams med pa lnga
- पञ्चानन्तर्याणि — १. {ma gsod pa} मातृवधः २. {pha gsod pa} पितृवधः ३. {dgra bcom pa gsod pa} अर्हद्वधः ४. {dge 'dun 'byed pa} सङ्घभेदः५. {de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba} तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादः ल.अ.११०क/५६.
- mtshams med pa lnga dang ldan pa'i ltung ba
- पा. पञ्चानन्तर्यसमन्वागतापत्तिः, आपत्तिभेदः — {byang chub sems dpa' mtshams med pa lnga dang ldan pa'i ltung ba dang bud med las ltung ba byung ba dang lag pa las ltung ba byung ba dang}…{bshags par bya'o//} पञ्चानन्तर्यसमन्वागतापत्तिर्बोधिसत्त्वेन स्त्र्यापत्तिः…हस्तापत्तिः… देशयितव्याः शि.स.९४ख/९४.
- mtshams med pa lnga byed pa po
- वि. पञ्चानन्तर्यकारी — {'dir 'ga' zhig sngar mtshams med pa lnga byed pa po phyis bsod nams byed pa por 'gyur te/} {gtum po mya ngan med pa dang chos rgyal mya ngan med pa bzhin no//} इह कश्चित् पूर्वं पञ्चानन्तर्यकारी पश्चात् पुण्यकर्ता भवति, चण्डाशोको धर्माशोकवत् वि.प्र.१५१ख/३.९७.
- mtshams med pa byas pa
- वि. आनन्तर्यकृत् — {bsnyed par ma rdzogs pa dang nyams pa dang mtshams med pa byas pa dang sdig pa'i lta ba can dang sa gzhan na gnas pa dang tha dad par gnas pa rnams kyang ma yin no//} नानुपसम्पत्क (?न्न)ध्वस्तानन्तर्यकृत्पापदृष्टिभूम्यन्तरस्थनानासंवासिकानाम् वि.सू.८२क/९९.
- mtshams med pa byed pa
- वि. आनन्तर्यकारी — {kun du rgyu dbyug thogs thor gtsug can mtshams med pa byed pa rnams las 'das pa de ni med do zhes de skad du smra'o//} लगुडशिखीयकाः परिव्राजका आनन्तर्यकारिणो यत्कर्माभ्यतीतं तन्नास्तीत्येवंवादिनः अभि.स्फु.११७क/८१२; {'phags dang mtshams med byed pa dag/} /{yang dag log pa nyid du nges//} सम्यङ्मिथ्यात्वनियता आर्यानन्तर्यकारिणः ।। अभि.को.८ख/३.४४.
- mtshams med pa byed par 'dod pa
- वि. आनन्तर्यचिकीर्षुः — {mtshams med pa byed par 'dod pa'i mi gsad par gnang ba'i phyir ro//} आनन्तर्यचिकीर्षुपुरुषमारणानुज्ञानात् शि.स.९४क/९३.
- mtshams med pa'i las
- आनन्तर्यं कर्म — {mtshams med pa'i las}…{ma byas shing byed du ma bcug pa yin te} आनन्तर्यं कर्म… न कृतं भवति नाध्याचरितम् श्रा.भू. ४क/६.
- mtshams med byed pa
- = {mtshams med pa byed pa/}
- mtshams med sbyor ba byas pa
- वि. आनन्तर्यप्रयुक्तः — {mtshams med sbyor ba byas pa la/} /{'dod chags bral 'bras mi srid do//} नानन्तर्यप्रयुक्तस्य वैराग्यफलसम्भवः ।। अभि.को.१५क/४.१०४.
- mtshams gzhan
- सीमान्तरम्— {mtshams gzhan ni ma yin no//} {dbus nas rgyang grags kyi mtha' phan chad ni gnas tha dad pa nyid do//} न सीमान्तरम् । पृथक्त्वं क्रोशान्तात् मध्यतः परस्य वि.सू.२३क/२८.
- mtshams gzhan na gnas pa
- वि. सीमान्तरस्थः — {mtshams gzhan na gnas pa ni gang gi yan lag nyid kyang ma yin no//} न सीमान्तरस्थस्य कस्मिंश्चिदङ्गत्वम् वि.सू.८३ख/१०१.
- mtshams bzhi pa
- वि. चतुष्कोणम् — {mtshams bzhi pa la sgo bzhi pa/} /{rdo rje srad bus yang dag brgyan//} चतुष्कोणं चतुर्द्वारं वज्रसूत्रैरलंकृतम् ।। हे.त.२३ख/७८.
- mtshams bzangs
- ना. सुसीमः, देवपुत्रः — {'jig rten skyong ba bzhi dang /} /{lha'i bu mtshan} (?{mtshams} ){bzangs dang} चतुर्भिश्च लोकपालैः सुसीमेन च देवपुत्रेण रा.प.२२७ख/१२०.
- mtshams bzung ba
- आधिः मि.को.४३ख ।
- mtshams yas
- वि. सीमा, संख्याविशेषः म.व्यु.७७१० (१०९ख); सीमम् म.व्यु.७८३६ (११०ख).
- mtshams las brgal gyur pa
- वि. सीमातिवर्तिनी — {khyad par gyi ni brjod 'dod gang /} /{'jig rten mtshams las brgal gyur pa/} /{phul du byung par brjod pa 'di/} /{rgyan gyi dam pa yin te dper//} विवक्षा या विशेषस्य लोकसीमातिवर्तिनी । असावतिशयोक्तिः स्यादलङ्कारोत्तमा यथा ।। का.आ.३२९क/२.२११.
- mtshams las 'das pa
- • वि. अमर्यादम् — {rin chen rna rgyan dpung rgyan dang /} /{zur phud 'od zer ring po yi/} /{mtshams las 'das pa'i ngo mtshar dag/} /{phyogs kyi gdong la 'dri ba bzhin//} रत्नमण्डलकेयूरकिरीटिकचिरांशुभिः । आलिखन्तमिवाश्चर्यममर्यादं दिशां मुखे ।। अ.क.१६७ख/१९.४२ • सं. सीमातिक्रान्तिः — {mtshams las 'das pa na de 'grub bo//} {phyir mi 'ong ba'i sems kyis so//} सीमातिक्रान्तावस्य सम्पत्तिः । अप्रत्यागमनचित्तेन वि.सू. ६६क/८३.
- mtshar
- = {mtshar ba/}
- mtshar skyes pa
- वि. विस्मितः — {zhes pa de yi gsal ba yi/} /{tshig dang mdza' bas mtshar skyes pa/} /{rngon pa de ni byams pa yis/} /{ri dwags ri dwags mor bcas btang //} इति स्पष्टगिरा तस्याः स्नेहेन च स विस्मितः । मुमोच लुब्धकः प्रीत्या हरिणं हरिणीसखम् ।। अ.क.२४६ख/२८.६७.
- mtshar bskyed
- भू.का.कृ. विस्मितः — {de yi bzhin/} /{chu skyes mdzes sdug yon tan gyis/} /{mtshar bskyed rab dga' rgyal bus smras//} राजपुत्रः प्रहृष्टः… उवाच तन्मुखाम्भोजलावण्यगुणविस्मितः ।। अ.क.२६४ख/३१.६४.
- mtshar can
- वि. विलक्षः — {mtshar can dang ni ngo mtshar can//} विलक्षो विस्मयान्विते अ.को.२०७ख/३.१.२६; विगतं लक्षं प्रस्तुतार्थविषयज्ञानमस्येति विलक्षः अ. वि.३.१.२६.
- mtshar can skyes pa
- अहोपुरुषिका मि.को.४९क ।
- mtshar che
- = {mtshar che ba/}
- mtshar che ba
- १. = {rmad byung} आश्चर्यम् — {ngo mtshar rmad byung dang /} /{mtshar che phul byung} विस्मयोऽद्भुतमाश्चर्यं चित्रम् अ.को.१४४क/१.८.१९; आचरणीयम् आश्चर्यमिति साधु । चर गतिभक्षणयोः अ.वि.१.८.१९; महाद्भुतम् — {rdo rje snying po sems dpa' che/} /{gsang ba'i skad ni mtshar che ba/} /{nga yis khyod la gang bshad pa/} /{de rnams thams cad gus pas zung //} वज्रगर्भ महासत्त्व यन्मया कथितं त्वयि । तत् सर्वं सादरं ग्राह्यं सन्ध्याभाषं महाद्भुतम् ।। हे.त.१९क/६० । २. कुतूहलम् — कौतूहलं कौतुकं च कुतुकं च कुतूहलम् । अ.को.१४४ख/१.८. ३१; कुत्सितं पापं तूलयतीति कौतूहलम्, कुतूहलं च अ.वि.१.८.३१; कोतुकम् मि.को.४२क ।
- mtshar du brtsis
- क्रि. विस्मीयते — {gzhan gyis chos rnams kyang yod la/} /{shes bya la yang ston pa yi/} /{sgrib pa zad par brjod pa gang /} /{de la kho bos mtshar du brtsis//} सत्ता च नाम धर्माणां ज्ञेये चावरणक्षयः । कथ्यते यत्परैः शास्तुरत्र विस्मीयते मया ।। अभि.अ.१०क/५.२०.
- mtshar po
- वि. चित्रः — {lag rgyan mtshar po can gang yin pa de ni lha sbyin zhes bstan la} चित्राङ्गदो यः स देवदत्त इत्युक्तः त.प.५१ख/५५३; साधीयः — {de dag kyang phyin ci log snang ba yin no zhe na/} {'di ni mtshar po ma yin te} तेषामपि विपरीतख्यातिरिति चेत् । नेदं साधीयः प्र. अ.१८१क/१९५.
- mtshar ba
- १. = {ngo mtshar} चित्रम् — {mtshar ba'i las kyis rnam bskrun pa/} /{sgrub byed sna tshogs rnam par bkra/} /{ngo mtshar ri mo bkod pa la/} /{gcod par byed pa'i dbang phyug su//} विधेर्विविधवैचित्र्यचित्रकर्मविधायिनः । आश्चर्यरेखाविन्यासं कः परिच्छेत्तुमीश्वरः ।। अ.क.३८क/४.१२; {skye ba 'dir bdag sems can la/} /{phan par dga' ba ci zhig mtshar/} /{rtag tu goms pas seng ge dang /} /{glang sogs skye ba 'di la gyur//} अस्मिञ्जन्मनि किं चित्रं मम सत्त्वहिते रतिः । अप्यभूत्सतताभ्यासात्सिंहहस्त्यादिजन्मसु ।। अ.क.२७५ख/१०२.७; विचित्रम् — {de bas 'jig rten kun gyis 'tshal bar gsung ba'i rigs/} /{khyod kyi yon tan mtshar zhig mchis par bdag cag re//} तद्वक्तुमर्हसि यथा विदितोऽसि लोके सम्भावना हि गुणतस्त्वयि नो विचित्रा ।। जा.मा.९२क/१०५; कौतुकम् — {mtshar nas tshul de dge slong gis/} /{dris shing de bzhin gshegs pas gsungs//} कौतुकाद्भिक्षुभिः पृष्टस्तद्वृत्तं सुगतोऽभ्यधात् ।। अ. क.२२६ख/८९.६१; विस्मयः — {grub pa yan lag mchog btud rnams dang mtshar bas spu langs lus can nor lha yis} सिद्धैः प्रह्वोत्तमाङ्गैः पुलकितवपुषा विस्मयाद् वासवेन ना.ना.२२५क/३; {shin tu mtshar la des dris shing /} /{rang gi spyod mtha' de yis bshad//} पृष्टोऽतिविस्मयात् तेन स्ववृत्तान्तं जगाद सः । अ.क.१७०क/१९.७५ । २. = {mdzes pa} रुच्यम् — सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् ।…रुच्यम् अ.को.३.१.५२; रोचत इति रुच्यम् । रुच दीप्तावभिप्रीतौ च अ.वि.३.१.५२ ०. आविष्कृतम् — {thub dbang dbus su thub pas de skad du/} /{rmad byung mtshar ba'i yid kyis dris pa des//} इत्यद्भुताविष्कृतमानसेन मुनीन्द्रमध्ये मुनिना स पृष्टः । अ.क.३५ख/३.१८०.
- mtshar byas
- अव्य. कष्टम् — {de nas bdag nyid chen po de rtab rtab por gyur te/} {e ma'o mtshar byas mtshar byas shes smras te/} {rgya mtsho la ltas nas smras pa} अथ स महात्मा ससम्भ्रमः कष्टं कष्टमित्युक्त्वा समुद्रमालोकयन्नुवाच जा.मा.८४क/९६; {kye ma'o mtshar byas nyon mongs rang bzhin gyur//} कष्टं बत क्लेशमयं प्रपन्नः जा.मा.१४७क/१७०.
- mtshal
- हिङ्गुलः — {dmar po la ni dbang la gi wang dang dgug pa la mtshal dang bskyod pa la ldong ros so//} रक्तायां वश्ये गोरोचनम्, आकृष्टौ हिङ्गुलम्, स्तोभे मनःशिलाम् वि.प्र.९५ख/३.८; हिङ्गुलुकः — {mchu mtshal ltar mdog bzang zhing shin tu legs pa dang ldan pa} हिङ्गुलुकसुवर्णसुश्लिष्टौष्ठम् ग.व्यू.२३ख/१२०; हिङ्गुलुः म.व्यु.५९२७ (८५ख).
- mtshungs
- = {mtshungs pa/}
- mtshungs skyes
- वि. सहजः — {rnam shes lnga dang mtshungs skyes blo/} /{nges rtog med phyir lta ma yin//} पञ्चविज्ञानसहजा धीर्न दृष्टिरतीरणात् ।। अभि.को.३ख/१.४१.
- mtshungs gyur pa
- = {mtshungs par gyur/}
- mtshungs 'gyur
- = {mtshungs par 'gyur/}
- mtshungs 'jug
- = {gshin rje} समवर्ती, यमः — धर्मराजः पितृपतिः समवर्ती परेतराट् ।…अन्तकः अ.को.१३१ख/१.१.५९; समं वर्तितुं शीलमस्येति समवर्ती । वृतु वर्तने अ.वि.१.१.५९.
- mtshungs nyid
- = {mtshungs pa nyid/}
- mtshungs mnyam
- वि. समसमः — {khyod dang mtshungs mnyam ma mchis ga la lhag/}…/{mtshan rnams kyis kyang sku ni rab spras pa//} नास्ति ते समसमः कुतोत्तरो लक्षणैश्च प्रतिमण्डिताश्रयः । रा.प.२३०क/१२३.
- mtshungs lta
- वि. समप्रेक्षी — {kha na ma tho med mtshungs lta/} /{skyon med yon tan ldan pa dang //} निरवद्यः समप्रेक्षी निर्दोषो गुणवानसौ । र.वि.११५क/७८.
- mtshungs de ma thag
- = {mtshungs pa de ma thag pa/}
- mtshungs ldan
- = {mtshungs par ldan pa/}
- mtshungs ldan rgyu
- = {mtshungs par ldan pa'i rgyu/}
- mtshungs ldan pa
- = {mtshungs par ldan pa/}
- mtshungs pa
- • वि. = {'dra ba} समः — {'di 'bras bu dang mtshungs pa zhes bya ba'i ltag chod yin no//} एतच्च कार्यसमं नाम जात्युत्तरम् त.प.१७१ख/६१; {kun la ngo bo mtshungs phyir} सर्वत्र समरूपत्वात् प्र.वा.११९क/२.१०; समानः — {las de yang ci'i phyir byed du 'jug ces thal ba mtshungs pas so//} तदपि कर्म कस्मात् कारयतीति समानः प्रसङ्गः प्र.अ.३२क/३७; {rtogs pa tsam dang 'brel pa ni rmi lam dang gzhan pa'i shes pa dag la yod pas na thams cad la mtshungs so//} बोधमात्रसङ्गमो हि स्वप्नेतरप्रत्ययसम्भवी समान एव सर्वत्र प्र.अ.३क/४; सदृशः — {de dang mtshungs pa gzhan pa su//} कोऽन्यस्तत्सदृशः अ.क.९१ख/९.६२; तुल्यः — {ba rdzi de mtshungs nad kyis gzir ba zhig/} /{btsal nas} अन्विष्य तत्तुल्यगदाभिभूतमाभीरम् अ.क.५८ख/५९.८२; {'di ltar gsum tshan dang po'i las mngon par 'grub pa myong bar 'gyur ba yang mtshungs la} यस्मात् प्रथमस्य त्रिकस्याभिनिर्वृत्तिवेदनीयं कर्म तुल्यम् अभि.स्फु.१९३ख/९५५; सरूपः — {sems ni nam mkha' dang mtshungs pa'o//} चित्तं खेन सरूपम् ख.टी.१६१ख/२४३; सभागः — {lhag ma ni/} /{de dang mtshungs pa dag kyang yin//} तत्सभागाश्च शेषाः अभि.को.३ख/१.३९ • उ.प. निभः — {'bigs byed dri med nor bu dang mtshungs} अमलमणिनिभो भेदकः वि.प्र.७२क/४.१३३; {pad ma'i snying po'i 'od mtshungs pa//} पद्मगर्भनिभप्रभः अ.क.२१०क/८७.२; सन्निभः — {ro hi ta kaM zhes grong khyer/}… /{mtho ris dang mtshungs mthong bar 'gyur//} पुरं रोहितकं नाम दृश्यते स्वर्गसन्निभम् ।। अ.क.६१क/६.९३; प्रतिमः — {me mtshungs drang srong chen pos 'jigs gyur pa//} भीतः कृशानुप्रतिमान्महर्षेः अ.क.१२१ख/६५.४४; प्रख्यः — {gang la skyed par mi byed pa de ni bzung du zin kyang ma zin pa dang mtshungs pa yin no//} यत्र तु न जनयति तद्गृहीतमप्यगृहीतप्रख्यम् त.प.१११क/६७३; {sa bdun la brten dri ma ni/} /{mngal sbubs dri ma dag dang mtshungs//} गर्भकोशमलप्रख्याः सप्तभूमिगता मलाः । र.वि.११०क/६९; उपमः — {rab rgyas me tog mtshungs pas} लसत्कुसुमोपमानि अ.क.१४१क/६८.१; कल्पः — {nam mkha' dang mtshungs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} गगनकल्पो नाम समाधिः अ.सा.४३०क/२४२; आभः — {sngo dang nyi ma mtshungs pa'i mdog//} नीलारुणाभवर्णेन हे.त.५क/१२; {pu k+ka sI ni dbang sngon mtshungs//} पुक्कसी इन्द्रनीलाभा हे.त.२४ख/८०; सङ्काशः — {nyi ma dang mtshungs de mthong nas//} तं दृष्ट्वा सूर्यसङ्काशम् अ.क.२५३ख/९३. ५८; प्रकाशः — {dri ma}…/{sdug bsngal 'bar bas mngon par gdungs pa'i bud med sa yi khams dang mtshungs//} स्त्रीदुःखज्वलनाभितप्तपृथिवीधातुप्रकाशा मलाः र. वि.१०६ख/६०; तुला — {longs spyod rtswa yi gzegs ma dang mtshungs btang la mngon sbyor rigs pa 'di ni gang //} क्वायं योगस्तनुतृणतुलात्यक्तभोगाभियोगः अ.क.१०५ख/१०.६५; अ.क.१४क/५१.१ • सं. १. उपमा, सादृश्यम् — {mig ni gzugs la rnam shes ni/} /{skye byed phyir ni gsal byed yin/} /{de ni rig phyir ma yin te/} /{des na shes dang 'di cis mtshungs//} विज्ञानं जनयद् रूपे चक्षुस्तस्य प्रकाशकम् । न तु तस्यावबोधत्वात् तज्ज्ञानेनास्य कोपमा ।। त.स.७४क/६९१; {mtshungs pa ni 'dra ba'o//} उपमा सादृश्यम् त.प.१२०क/६९१; अनुकारः — {kun gsal nor bu'i sgron ma gcig pu nyid/} /{nyi ma 'das tshe mar me stong 'bum gyis/} /{nyin mo'i snang ba'i cha la mtshungs ma gyur/} /{gang phyir chen po'i gzi byin kun las lhag//} विश्वप्रकाशैकमणिप्रदीपे याते रवौ दीपसहस्रलक्षैः । नाभूद्दिनालोकलवानुकारः सर्वातिरिक्तं महतां हि तेजः ।। अ.क.६३ख/५९.१२४; विडम्बनम् — {de yi 'gram par rngul gyi thigs/} /{nyi ma'i zer gyis rab bskyed pas/} /{rna rgyan mu tig rnams kyi ni/} /{gzugs brnyan dag dang mtshungs par byas//} तस्यार्ककिरणोद्भिन्नाः कपोले स्वेदबिन्दवः । चक्रुः कुण्डलमुक्तानां प्रतिबिम्बविडम्बनम् ।। अ.क.१४२क/६८.१२ । २. आकरणम् — {yul lta bu'i rnam pa tha dad pa ni yul gyi rnam pa tha dad pa'o//} {mtshungs pa ni rnam pa ste/} {snang ba zhes bya ba'i don to//} विषये वा आकारभेदो विषयाकारभेदः । आकरणमाकारः । उल्लेख इत्यर्थः प्र.अ. १९ख/२२ । ३. = {mtshungs pa nyid} समता — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams ni mtshungs pa rnam pa bzhi la dgongs nas 'khor gyi nang du gshegs na}…{zhes tshig 'byin to//} चतुर्विधां समतां सन्धाय महामते तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः पर्षन्मध्यगता वाचं निश्चारयन्ति ल.अ.१११क/५८; समानता — {de lta ma yin na thams cad thams cad la shes rab mtshungs par thal lo//} अन्यथा सर्वस्य सर्वत्र प्रज्ञासमानताप्रसङ्गः प्र.अ.७५ख/८३; तुल्यता — {dngos po rnams kyi rnam pa mtshungs pa kho na ni de nyid kyi rgyu ma yin te} न हि आकारतुल्यतैव भावानां तत्त्वे निमित्तम् हे.बि.२४८क/६४; साम्यम्— {tha dad dngos la rab grub pa/} /{sgra mtshungs pas tha dad med phyir//} वस्तुभेदे प्रसिद्धस्य शब्दसाम्यादभेदिनः । प्र.अ.३७ख/४२; सादृश्यम्— {ji lta ci zhig ltar mtshungs par/} /{gsal bar gang du rtogs byed pa/} /{de ni dpe zhes bya ste} यथा कथंचित्सादृश्यं यत्रोद्भूतं प्रतीयते । उपमा नाम सा का.आ.३२२ख/२.१४; {shes pa 'di'i don dang 'dra ba gang yin pa ste/} {mtshungs pa gang yin pa tshad ma yin no//} अर्थेन सह यत् सारूप्यं सादृश्यमस्य ज्ञानस्य तत् प्रमाणम् न्या.टी.४५ख/८१; सारूप्यम् — {kun nas bdag nyid dang mtshungs na/} /{shes pa mi shes sogs nyid 'gyur//} सर्वात्मना च सारूप्ये ज्ञानेऽज्ञानादिता भवेत् । त.स.७४ख/६९७; सामान्यम् — {nyon mongs pa can du mtshungs kyang}…{de'i nyes pa'i khyad par yang dag par bstan pa'i phyir la} क्लिष्टसामान्येऽपि तद्दोषविशेषसन्दर्शनात् अभि.भा.४७क/१०५०; {spyi tsam 'dzin par byed pa'i phyir/} /{sems gnyis dag ni mtshungs pa yin//} सामान्यमात्रग्रहणात् सामान्यं चेतसोर्द्वयोः । प्र.अ.१२०क/२.४०; साधर्म्यम् — {shes rab ye shes rnam grol rnams/} /{gsal dang 'phro dang dag phyir dang /} /{tha dad med phyir 'od dang zer/} /{nyi ma'i dkyil 'khor rnams dang mtshungs//} प्रज्ञाज्ञानविमुक्तीनां दीप्तिस्फरणशुद्धितः । अभेदतश्च साधर्म्यं प्रभारश्म्यर्कमण्डलैः ।। र.वि.१०५ख/५८; औपम्यम् — {de bzhin nyid 'di gser gyi ni/} /{gzugs dang mtshungs par brjod pa yin//} हेममण्डलकौपम्यं तथतायामुदाहृतम् ।। र. वि.१११क/७१ • अव्य. इव — {dmus long ri la phyin pa dang mtshungs so//} शैलान्तर्गता इव जात्यन्धाः ल.वि. १०३क/१४९; {bag chags yongs su smin pas na/} /{phyi rol med pa'i ngo bo ni/} /{rnam shes la ni so sor snang /} /{rmi lam sogs mtshungs gzhan du min//} अबहिस्तत्त्वरूपाणि वासनापरिपाकतः । विज्ञाने प्रतिभासन्ते स्वप्नादाविव नान्यतः ।। त.स.६९क/६५०; स — {tshangs pa mtshungs par spyod pa rnams la} सब्रह्मचारिणाम् वि. सू.६८ख/८५; {gzugs mtshungs mnyam dang yang dag gzhal//} सरूपसमसम्मिताः का.आ.३२४क/२.५८.
- mtshungs pa rnam pa bzhi
- चतुर्विधा समता — ( {mtshungs pa rnam pa bzhi gang la dgongs she na/} {'di lta ste} कतमां चतुर्विधसमतां सन्धाय? यदुत) १. {yi ge mtshungs pa} अक्षरसमताम् २. {gsung mtshungs pa} वाक्समताम् ३. {chos mtshungs pa} धर्मसमताम्४. {sku mtshungs pa} कायसमताम् ल.अ.१११क/५८.
- mtshungs par
- समम् — {me'i sbyin sreg gis mtho ris 'gyur/} /{de ltar mtshungs par thos pa yin//} अग्निहोत्राद्भवेत् स्वर्ग इतीत्थं श्रूयते समम् । त.स.११२ख/९७२; समानम्— {sgra ni gang dang ci yis kyang /} /{gang zhig mtshungs par nyams myang ba//} यया कयाऽपि श्रुत्या यत्समानमनुभूयते । का.आ.३२०क/१.५२.
- mtshungs pa nyid
- समानता — {gzhan du bdag nyid tha dad la/} /{log pa nyid du mtshungs nyid du/} /{yod nyid} अन्यथा ह्यात्मना भेदो व्यावृत्त्या च समानता । अस्त्येव त. स.६५क/६१०; समता — {de dang mtshungs pa nyid 'dra ba nyid de} तेन समता सारूप्यम् त.प.२२०क/९१०; तुल्यता — {'brel pa nyid du ma mthong na/} /{gang tshe thams cad mtshungs nyid yin//} अदृष्टसङ्गतित्वेन सर्वेषां तुल्यता तदा ।। त.स.८१ख/७५५; {des ni shin tu tha dad pa/} /{mtshungs pa nyid du yod par brtags//} ततश्चात्यन्तभेदेऽपि तुल्यताऽस्ति विकल्पिता । त.स.६४क/६०४; समानत्वम्— {so sor snang ba'ang de 'dra ba/} /{spyi de ba lang nyid du 'dod/} /{ba lang khra bo sogs kun la/} /{mtshungs pa nyid du nges phyir ro//} तादृशः प्रतिभासश्च सामान्यं गोत्वमिष्यते । सर्वत्र शाबलेयादौ समानत्वावसायतः ।। त.स.३८क/३९६; तुल्यत्वम् — {de yang mngon sum dang mtshungs nyid/} /{ci phyir khyed cag mngon 'dod min//} तस्याप्यध्यक्षतुल्यत्वं कस्मादभिमतं न वः ।। त.स. ८९क/८०९.
- mtshungs pa dang ldan
- = {mtshungs par ldan pa/}
- mtshungs pa dang ldan pa
- = {mtshungs par ldan pa/}
- mtshungs pa dang bral ba
- = {mtshungs bral/}
- mtshungs pa de ma thag pa'i rkyen
- पा. समनन्तरप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः — {rkyen ni bzhi ste/} {rgyu'i rkyen dang mtshungs pa de ma thag pa'i rkyen dang dmigs pa'i rkyen dang bdag po'i rkyen to//} चत्वारः प्रत्ययाः हेतुप्रत्ययः समनन्तरप्रत्ययः आलम्बनप्रत्ययः अधिपतिप्रत्ययश्च बो. भू.५३ख/७०; {rkyen 'di ni mtshungs pa yang yin la de ma thag pa'i yang yin pas mtshungs pa de ma thag pa'i rkyen to//} समश्चायमनन्तरश्च प्रत्यय इति समनन्तरप्रत्ययः अभि.भा.९९क/३४२.
- mtshungs pa 'bod byed
- समाकर्षी — समाकर्षी तु निर्हारी सुरभिर्घ्राणतर्पणः । अ.को.१३९ख/१.५.११; समाकर्षति चित्तमाकर्षतीति समाकर्षी । कृष विलेखने अ.वि.१.५.११.
- mtshungs pa sbyor ba'i dpe
- पा. तुल्ययोगोपमा, उपमाभेदः — {lhag pas dman pa bya ba yi/} /{cho ga gcig la rab bsdus nas/} /{gang smras de ni mtshungs pa dag/} /{sbyor ba'i dpe ru bshad de dper//} अधिकेन समाहृत्य हीनमेकक्रियाविधौ । यद् ब्रुवन्ति स्मृता सेयं तुल्ययोगोपमा यथा ।। का.आ.३२३ख/२.४८.
- mtshungs pa ma mchis
- = {mtshungs pa ma mchis pa/}
- mtshungs pa ma mchis pa
- वि. असमकः — {gzugs kyang mtshungs pa ma mchis yid du mchi/} /{lhar bcas 'gro ba zil du rlag par bgyid//} रूपमप्यसमकं मनोरमं जिह्म कुर्वति जगत्सदेवकम् । रा.प.२३०क/१२३; अप्रतिमः — {'gro bas gzugs 'di lta bas ngoms mi 'gyur/} /{khyod ni mtshungs pa ma mchis gzugs dang ldan//} नेक्षन् जगद् व्रजति तृप्तिमिदं रूपं तवाप्रतिमरूपधर ।। रा.प.२५२क/१५३; अप्रतिसमः — {rgyal ba khyod kyi gzugs dang mtshungs ma mchis//} रूपेण चाप्रतिसमोऽसि जिन शि.स.१७१ख/१६९; अतुल्यः लो.को.१९७३.
- mtshungs pa ma mchis gzugs dang ldan
- वि. अप्रतिमरूपधरः — {'gro bas gzugs 'di lta bas ngoms mi 'gyur/} /{khyod ni mtshungs pa ma mchis gzugs dang ldan//} नेक्षन् जगद् व्रजति तृप्तिमिदं रूपं तवाप्रतिमरूपधर ।। रा.प.२५२क/१५३.
- mtshungs pa ma yin
- = {mtshungs min/}
- mtshungs pa min pa
- = {mtshungs min/}
- mtshungs pa med
- = {mtshungs pa med pa/}
- mtshungs pa med pa
- • वि. १. असमः — {'di ni chom rkun pa zhes mtshungs med bab col 'dar ldan pa//} चौरोऽयमित्यसमसाहसकम्पमानः अ.क.३३ख/५३.५५; अतुल्यः — {de las gzhan pa'i dkar po'i smon lam thams cad las yang dag par 'das pa mtshungs pa med cing 'bras bu thun mong ma yin pa} सर्वं तदन्यशुक्लप्रणिधानसमतिक्रान्तमतुल्यमसाधारणफलम् बो.भू.१६८ख/२२३; {mtshungs med mthu bsung ro dang gzi ldan pa'i/} /{bdud rtsi zas mchog lha mos phul ba dag/} /{bor nas} अतुल्यगन्धर्द्धिरसौजसं शुभां सुधां किलोत्सृज्य वराप्सरोधृताम् । जा.मा.६२क/७२; अप्रतिमः — {lam ni mtshungs pa med pa khyod kyis bshad//} प्रतिपच्चाप्रतिमं त्वयोच्यते वि.व.१२६क/१.१५; {mtshungs pa med pa'i gdams ngag} अप्रतिमोपदे़शम् अ.क.१५४ख/१५.३०; अनुपमः — {mtshungs med bsod nams gter} अनुपमपुण्यनिधिः अ.क.२९९ख/३९.२९; अतुलः — {de yi snying stobs dag/} /{mtshungs pa med pa de mthong} तत्तस्य सत्त्वमतुलं…विलोक्य अ.क.१९क/५१.४९ । २. अतुलम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can mtshungs med gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वातुलस्य ग.व्यू.३७०क/८२; अवनम्— {gsa' yas gsa' yas na mtshungs med do//} {mtshungs med mtshungs med na lam lum mo//} डलनं डलनानामवनम्, अवनमवनानां थवनम् ग.व्यू.३क/१०३ • सं. अतुल्यता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ngo //}…{mtshungs pa med pa dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति, अतुल्यतां च द.भू.१९६क/१९; निष्कैवल्यम् — {mi phyed pa dang mi zhan dang /} /{mtshungs pa med dang g}.{yo med phyir//} निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः । र.वि.१२१ख/९६.
- mtshungs pa med pa dpal
- असमश्रीः लो.को.१९७३.
- mtshungs pa'i rtogs pa
- पा. तुल्यप्रत्यवमर्शः — {gzhan gyis brjod pa bdag gis brjod/} /{brjod par 'dod pa de 'drar 'gyur/} /{mtshungs pa'i rtogs pa'i 'khrul pa yis/} /{las kyi bye brag ji bzhin no//} परेणोक्तान् ब्रवीमीति विवक्षा चेदृशी भवेत् । तुल्यप्रत्यवमर्शाद्धि विभ्रमात् कर्मभेदवत् ।। त.स.९७ख/८६९.
- mtshungs pa'i ldog pa can
- सदृशव्यतिरेकः — {slar yang mtshungs pa'i ldog pa can/} /{gzhan rab tu bstan par bya//} सदृशव्यतिरेकश्च पुनरन्यः प्रदर्श्यते ।। का.आ.३२८ख/२.१८९.
- mtshungs pa'i blo can
- = {mtshungs blo can/}
- mtshungs pa'i yul can
- वि. समानविषयः — {yul dang dus sogs tha dad pa'i/} /{ba lang sgra gsal blo rnams ni/} /{thams cad mtshungs ba'i yul can nam/} /{sna tshogs don gyi yul can min//} देशकालादिभिन्नाश्च गोशब्दव्यक्तिबुद्धयः । समानविषयाः सर्वा न वा नानार्थगोचराः ।। त.स.७७ख/७२२.
- mtshungs pa'i sems
- समचित्तता — {chos kyi dbyings ni mnyam pa nyid/} /{rab tu rtogs nas de yi tshe/} /{rtag tu sems can thams cad la/} /{bdag dang mtshungs pa'i sems 'thob ste//} धर्मधातोश्च समतां प्रतिविध्य पुनस्तदा । सर्वसत्त्वेषु लभते सदाऽऽत्मसमचित्तताम् ।। सू.अ.१९२ख/९१.
- mtshungs par gyur
- • क्रि. तुलां ययौ — {'bros par byed pa g}.{yo ba yi/} /{sbrul gyi tshogs dang mtshungs par gyur//} पलायमानव्यालोलव्यालजालतुलां ययौ ।। अ.क.४३क/५६.१३ • वि. तुल्यतां गतः — {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । अ.क.४३क/४.७८.
- mtshungs par gyur pa
- = {mtshungs par gyur/}
- mtshungs par 'gyur
- क्रि. तुल्यतां याति — {des na khyad par ma rtogs phyir/} /{thams cad 'dir ni mtshungs par 'gyur//} तदज्ञानविशेषत्वात् सर्वं यात्यत्र तुल्यताम् । त.स.१२७क/१०९२.
- mtshungs par 'gyur ba min
- क्रि. न याति तुल्यताम् — {de ni khyad par mi shes phyir/} /{de dag la mtshungs 'gyur ba min//} तदज्ञानविशेषत्वान्न तेषां याति तुल्यताम् । त.स.११६क/१००३.
- mtshungs par gcig tu rtog pa
- तुल्यप्रत्यवमर्शनम् — {shin tu tha dad gcig de dag/} /{mtshungs par gcig tu rtog pa la/} /{nus pa can yin sgra dang de'i/} /{don ces mang du sngar dpyad zin//} अत्यन्तभेदिनोऽप्येते तुल्यप्रत्यवमर्शने । शक्ताः शब्दास्तदर्थाश्चेत्यसकृच्चर्चितं पुरा ।। त.स.९३ख/८५२; द्र. {mtshungs par rtog pa/}
- mtshungs par rtog pa
- तुल्यप्रत्यवमर्शः — {mtshungs par rtog pa'i shes pa gcig nyid du zhen pa'i phyir ro//} तुल्यप्रत्यवमर्शप्रत्ययेनैकत्वाध्यवसायात् त.प.१७९क/८१९; द्र. {mtshungs par gcig tu rtog pa/}
- mtshungs par lta ba
- = {mtshungs lta/}
- mtshungs par ldan
- = {mtshungs par ldan pa/}
- mtshungs par ldan pa
- • सं. सम्प्रयोगः — {bsgribs pa'i rnam par shes pa ni mi dge ba rnams dang mtshungs par ldan pa mi srid do//} न हि निवृतेन विज्ञानेनाकुशलानां सम्प्रयोगः सम्भवति त्रि.भा.१५३क/४६; {bya ba grub pas mtshungs par ldan pa ni dgos pa gcig la zhugs pa rnams phan tshun du'o//} कृत्यानुष्ठानसम्प्रयोग एकस्मिन् प्रयोजने प्रयुक्तानामन्योन्यम् अभि.स.भा.३४ख/४७; {ngo bo nyid dang mtshungs ldan dang /} /{dmigs pa dang ni rnam smin dang /} /{mngon sum du ni gyur pa las/} /{myong 'gyur rnam pa lnga yin no//} स्वभावसम्प्रयोगाभ्यामालम्बनविपाकतः । सम्मुखीभावतश्चेति पञ्चधा वेदनीयता ।। अभि.को.१२ख/४.४९ • वि. सम्प्रयुक्तः — {de dag ni dag pa pa yang yin la btang snyoms kyi dbang po dang mtshungs par ldan pa dag kyang yin te} शुद्धकानि च तान्युपेक्षेन्द्रियसम्प्रयुक्तानि च अभि.भा.७५ख/११६१; {de dag las dbang po gang zhig nyon mongs pa 'am nye ba'i nyon mongs pa gang dang mtshungs par ldan zhe na} एषां कतमेनेन्द्रियेण कतमः क्लेश उपक्लेशो वा सम्प्रयुक्तः अभि.भा.२५१ख/८४८; {gang zhig gang dang mtshungs ldan pa/} /{de ni der mtshungs ldan sgo nas//} येन यः सम्प्रयुक्तस्तु स तस्मिन् सम्प्रयोगतः ।। अभि.को.१६ख/५.१८; सम्प्रयुक्तकः — {de lta bas na lta bas kun nas bslang ba kho na ste/} {lta ba dang mtshungs par ldan pa'i 'du shes dang sems kho na phyin ci log yin gyi gzhan ma yin te} तस्माद् दृष्टिसमुत्थे एव दृष्टिसम्प्रयुक्तक एव संज्ञाचित्ते विपर्यासौ, नान्ये अभि.स्फु.१००ख/७८०; संयुक्तः — {dge ba rtse gcig pa bsam gtan dang po ni dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang mtshungs par ldan pa yin no//} विचारप्रीतिसुखसंयुक्तं कुशलमैकाग्र्यं तत् प्रथमं ध्यानम् अभि.भा.६६क/११२९ • पा. सम्प्रयुक्तकः, हेतुभेदः — {byed rgyu lhan cig 'byung ba dang /} /{skal mnyam mtshungs par ldan pa dang /} /{kun tu 'gro dang rnam smin dang /} /{rgyu ni rnam pa drug tu 'dod//} कारणं सहभूश्चैव सभागः सम्प्रयुक्तकः । सर्वत्रगो विपाकाख्यः षड्विधो हेतुरिष्यते ।। अभि.को.६क/२.४९.
- mtshungs par ldan pa dang bcas pa
- वि. ससम्प्रयोगम् — {rnam par shes pa de yang 'dir mtshungs par ldan pa dang bcas par dgongs te} तच्च विज्ञानं ससम्प्रयोगमभिप्रेतम् म.टी.१९७क/१५.
- mtshungs par ldan pa ma yin pa
- वि. विसंयुक्तः — {de'i sred pa dang mi ldan pa'o zhes bya ba ni mtshungs par ldan pa ma yin pa dang bral ba'i rjes su mthun par rig par bya'o//} तत्तृष्णावियुक्तेति विसंयुक्ता विसंयोग्यानुकूला च वेदितव्या अभि.स.भा.४क/४.
- mtshungs par ldan pa'i rgyu
- पा. सम्प्रयुक्तकहेतुः, हेतुभेदः — {mtshungs ldan rgyu ni sems dag dang /} /{sems byung} सम्प्रयुक्तकहेतुस्तु चित्तचैत्ताः अभि.को.६क/२.५३; {gang dag la rten mtshungs pa yod pa'i sems dang sems las byung ba de dag ni phan tshun du mtshungs par ldan pa'i rgyu yin no/} समान आश्रयो येषां ते चित्तचैत्ता अन्योन्यं सम्प्रयुक्तकहेतुः अभि.भा.९१क/३०७; सम्प्रयुक्तहेतुः म.व्यु.२२६३ (४४क).
- mtshungs par ldan par gyur
- क्रि. सम्प्रयुज्यते — {rnam par shes pa'i rang gi ngo bo yin pas de nges par sems las byung ba rnams dang mtshungs par ldan par gyur na} विज्ञानस्वरूपत्वादवश्यं तच्चैत्तैः सम्प्रयुज्यते त्रि.भा. १५३क/४६.
- mtshungs par spyod pa
- वि. समचारी — {gang dag nga rgyal la spyod cing lhag par byed pa sgro 'dogs par byed pa/} {de dag ni mtshungs par mi spyad do/} /{mtshungs par spyod pa yang chos 'di la the tshom za'o//} येऽधिमाने चरन्ति, अधिकारसमारोपे ते चरन्ति । न ते समचारिणः । समचारिणोऽप्यस्मिन् धर्मे संशयः सु.प.३३क/१२.
- mtshungs par byed pa
- कृ. समीकुर्वाणः — {bdag nyid nyi ma dang 'dra bar 'jig rten kun du mtshungs par byed pa} सूर्यसममात्मानं सर्वजगति समीकुर्वाणः शि.स.१६ख/१७.
- mtshungs par sbyar ba
- समीकरणम् — {dpe ni mtha' mthong ba dang mtha' ma mthong ba mtshungs par sbyar zhing bsnyad pa'o zhes bya ba ni grags pa'i cha dang ma grags pa'i cha rtogs par bya ba'i phyir/} {bsnyad ces bya ba'i tha tshig go//} दृष्टान्तो दृष्टेनान्तेनादृष्टस्यान्तस्य समीकरणसमाख्यानम्, प्रतीतेन भागेनाप्रतीतस्य भागस्य प्रत्यायनाय समाख्यानमित्यर्थः अभि.स.भा.११३क/१५१.
- mtshungs par sbyor ba
- पा. तुल्ययोगिता, अलङ्कारभेदः — {brjod 'dod yon tan khyad 'phags dang /} /{mtshungs par byas nas 'ga' zhig ni/} /{bstod smad don du bsgrags pa gang /} /{de ni mtshungs par sbyor ba bshad//} विवक्षितगुणोत्कृष्टैर्यत् समीकृत्य कस्यचित् । कीर्तनं स्तुतिनिन्दार्थं सा स्मृता तुल्ययोगिता ।। का.आ.३३३क/२. ३२७.
- mtshungs par mi 'gyur
- क्रि. न तुल्यतां गच्छति — {tshad ma dang ni de'i snang ba/} /{yon tan skyon gang thog ma med/} /{thog ma med pa nyid tsam gyis/} /{de kun mtshungs par mi 'gyur ro//} ये प्रमाणतदाभासगुणदोषा ह्यनादयः । न तेऽनादित्वमात्रेण सर्वे गच्छन्ति तुल्यताम् ।। त.स. ११६क/१००४.
- mtshungs par mi ldan pa
- • सं. असम्प्रयोगः — {bde ba dang sdug bsngal dag ni rnam par rtog pa dang mthun pa'i phyir de'i gnyen po ni de dag dang mtshungs par mi ldan no//} वितर्कानुगुणत्वात् किल सुखदुःखयोस्तत्प्रतिपक्षस्य ताभ्यामसम्प्रयोगः अभि.भा.१०ख/८९८; असंयोगः — {de lta na ni 'o na shes rab gzhan dang mtshungs par mi ldan pa'i phyir/} {shes rab rnam pa dang bcas par mi 'gyur gyi} एवं तर्हि प्रज्ञा साकारा न भविष्यति, प्रज्ञान्तरासंयोगात् अभि.भा.५०क/१०६२ • वि. विप्रयुक्तः — {nyon mongs pa gzhan dang mtshungs par ldan pa'i sems kyang 'dod chags dang mtshungs par mi ldan pa'i phyir 'dod chags dang bral ba yin par 'gyur ro//} अन्यक्लेशसम्प्रयुक्तमपि चित्तं रागविप्रयुक्तत्वाद्विगतरागं स्यात् अभि.भा.४७ख/१०५४; असम्प्रयुक्तः — {gal te 'dod chags dang mtshungs par mi ldan pa 'dod chags dang bral ba yin na ni} यदि रागेणासम्प्रयुक्तं विगतरागं स्यात् अभि.भा.४५ख/१०४६; न समन्वागतः — {lhag mthong dang mtshungs par mi ldan pa yin no//} न तु विपश्यनया समन्वागतम् अभि.भा.४६ख/१०५०.
- mtshungs par mi spyad
- वि. न समचारी — {gang dag nga rgyal la spyod cing lhag par byed pa sgro 'dogs par byed pa/} {de dag ni mtshungs par mi spyad do//} येऽधिमाने चरन्ति, अधिकारसमारोपे ते चरन्ति । न ते समचारिणः सु.प. ३३क/१२.
- mtshungs par gzigs pa
- वि. समदर्शी— {bcom ldan 'das 'jig rten thams cad la thugs brtse ba/}({sems can} ){thams cad du bu gcig pa dang mtshungs par gzigs} भगवान् सर्वलोकानुकम्पकः सर्वसत्त्वैकपुत्रकसमदर्शी ल.अ.१५३क/१००.
- mtshungs par shog
- क्रि. समं भोतु लो.को.१९७३.
- mtshungs par bsre ba
- पा. तुल्यप्रत्यवमर्शः — {de ltar shin tu tha dad kyang /} /{kha cig nus pa nges pa yis/} /{mtshungs par bsre ba la sogs pa'i/} /{rgyu nyid thob kyi gzhan du min//} एवमत्यन्तभेदेऽपि केचिन्नियतशक्तितः । तुल्यप्रत्यवमर्शादेर्हेतुत्वं यान्ति नापरे ।। त.स.२८क/२९७; द्र. {mtshungs par rtog pa/}
- mtshungs bral
- वैतुल्यम् — {shin tu rgyas pa'i sde zhes bya ba dang rnam par 'thag pa dang mtshungs bral zhes bya ba ni theg pa chen po'i rnam grangs su gtogs pa ste} वैपुल्यं वैदल्यं वैतुल्यमित्येते महायानस्य पर्यायाः अभि.स. भा.६९क/९६.
- mtshungs blo can
- वि. समबुद्धिः — {yang dag par ni ba lang sgra/} /{tha dad yin yang mtshungs blo can/} /{gcig nyid yin pa snyam du zin//} वैलक्षण्येऽपि वस्तुतः । गोशब्द एक एवेति मन्यन्ते समबुद्धयः ।। त.स.९३ख/८५३.
- mtshungs ma mchis
- = {mtshungs pa ma mchis pa/}
- mtshungs ma yin
- = {mtshungs min/}
- mtshungs min
- • वि. अतुल्यः — {bsam pa gya gyu rnams kyi grags pa gzhan/} /{de bzhin spyod tshul gzhan de mtshungs ma yin//} भवत्यतुल्यः कुटिलाशयानामन्यः प्रवादश्चरितं तथाऽन्यत् ।। अ.क.३१ख/५३.४२; न तुल्यः — {sems rgyu yin na mtshungs ma yin//} न तुल्यं चित्तकारणे प्र.अ.६२ख/७१; असमानः — {mtshungs pa min pa'i ngo bo gang /} /{de ni rnal 'byor mngon sum yul//} असमानं तु तद्रूपं योगिप्रत्यक्षमिष्यते । त.स.७२ख/६७५; विषमः — {gang phyir de dang 'di mtshungs min/} /{de dag 'dir bskyed pa yi rgyu//} तदिदं विषमं यस्मात् ते तथोत्पत्तिहेतवः । त.स.७३क/६८३ • सं. अतुल्यत्वम् — {gang phyir thams cad mtshungs min phyir/} /{mngon par 'dod pa'i dngos po la//} सर्वथाऽपि ह्यतुल्यत्वादभिप्रेतेऽस्य वस्तुनः । त.स.६२ख/५९४; न समानता — {mi dang nam mkha' lding gi phru gu dag mchongs pa goms pa mtshungs pa yin yang mchongs pa ni mtshungs pa ma yin no//} समानेऽपि लङ्घनाभ्यासे पुरुषगरुडशावकयोर्न लङ्घनसमानता प्र.अ.१००क/१०७.
- mtshungs min nyid
- अतुल्यत्वम् — {gal te mtshungs min nyid bral na/} /{de dag tha dad grub pa min//} अतुल्यत्वविहीनश्च तेभ्यो भिन्नो न सिद्ध्यति ।। त.स.६२ख/५९४.
- mtshungs med
- = {mtshungs pa med pa/}
- mtshungs med gang zag
- वि. अप्रतिपुद्गलः, बुद्धस्य — {bA rA Na sIr 'jig rten na/} /{mtshungs med gang zag dpa' chen gyis/} /{phung po'i skye 'jig ston pa yi/} /{chos kyi 'khor lo rab bskor te//} धर्मचक्रं प्रवर्तेसि लोके अप्रतिपुद्गल । वाराणस्यां महावीर स्कन्धानामुदयं व्ययम् ।। स.पु.२८ख/५०.
- mtshungs med ye shes mnga'
- वि. असमज्ञानधरः — {mtshungs med ye shes mnga' la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते असमज्ञानधर शि.स.१७२क/१७०.
- mtshungs bzhin
- वि. = {rigs pa} न्याय्यम्, युक्तम्—युक्तमौपयिकं लभ्यं भजमानाभिनीतवत् ।। न्याय्यं च त्रिषु षट् अ.को.१८७क/२.८.२४; न्यायादनपेतं न्याय्यम् अ.वि.२.८.२४.
- mtshun
- पितरः — {mtshun gyi lha dang mi rnams dang /} /{bag ma blang dang mchod sbyin las//} पितृदेवमनुष्येषु विवाहे यज्ञकर्मणि ।। स.उ.२९८ख/२६.१६; प्रेतः — {btsun pa}… {'di lta bu ni bdag la phas kyang ma bgyis/} {mas kyang ma bgyis}…{sngon gyi mtshun rnams kyis kyang ma bgyis} इदमस्माकं भदन्त न मात्रा कृतं न पित्रा…न पूर्वप्रेतैः अ. श.७८क/६९; पूर्वप्रेतः — {rigs de ni mtshun rjed pa yin} पूर्वप्रेतपूजकं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७.
- mtshun kha
- वि. धूमलः, — {dmar nag dud ka mtshun kha 'o//} धूम्रधूमलौ कृष्णलोहिते अ.को.१४०क/१.५.१६; धूमवर्णं रातीति धूम्रः । रा दाने । धूमलः । ला दाने अ.वि. १.५.१६.
- mtshun gyi mchod sbyin
- पा. पितृयज्ञः, पञ्चसु महायज्ञेष्वन्यतमः मि.को.२९क ।
- mtshun gyi lha
- १. पितृदेवः — {mtshun gyi lha dang mi rnams dang /} /{bag ma blang dang mchod sbyin las//} पितृदेवमनुष्येषु विवाहे यज्ञकर्मणि ।। स.उ.२९८ख/२६.१६ । २. = {gshin rje} श्राद्धदेवः, यमः — {chos kyi rgyal po}…{mtshun gyi lha/} /{nyi ma'i bu dang mthar byed do//} धर्मराजः…श्राद्धदेवो वैवस्वतोऽन्तकः अ.को.१३२क/१.१.६०; श्राद्धस्य देवः श्राद्धदेवः अ.वि.१.१.६०.
- mtshun gyis thob byed
- = {me} हव्यवाहनः, अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।…हव्यवाहनः अ.को.१३१ख/१.१.५६; हव्ये हव्यविषये वाहते यतते इति हव्यवाहनः । वाहृ प्रयत्ने । हव्यं वहतीति वा । वह प्रापणे अ.वि.१.१.५६.
- mtshun mchod pa
- सपिण्डः — सपिण्डास्तु सनाभयः अ. को.१७२क/२.६.३३; समान एकः पिण्डः पिण्डप्रदानं येषां ते सपिण्डाः अ.वि.२.६.३३.
- mtshun tshal
- = {dur khrod} पितृवनम्, श्मशानम् मि.को.१४२क ।
- mtshun la gtor ba
- कव्यम् म.व्यु.६८४८ (९७ख).
- mtshun gsol
- = {mtshun gsol ba/}
- mtshun gsol ba
- पा. (ती.द.) तर्पणम्, महायज्ञविशेषः — {klog dang sbyin sreg gsar 'ongs mchod/} /{mtshun gsol ba dang gtor ma dang /} /{de rnams mchod sbyin chen po lnga//} पाठो होमश्चातिथीनां सपर्या तर्पणं बलिः । एते पञ्च महायज्ञाः अ.को.१८१ख/२.७.१४; तर्पणं पितृतर्पणम् अ.वि.२.७.१४; मि.को.२९क ।
- mtshur
- रङ्गस्तम्भनम् मि.को.२५ख ।
- mtshe
- = {mtshe ma/}
- mtshe ma
- यमलः — {de nyid kyi phyir mtshe ma las gang phyis byung ba de ni nu bo zhes bya'o/} /{gang sngar byung ba de ni phu bo zhes bya'o//} अत एव यमलयोर्यः पश्चात् प्रजायते स कनीयानुच्यते, यः पूर्वं स ज्यायानिति अभि. भा.११९क/४२२; {tha dad gsal ba med pa la/} /{rnam 'byed blo med mtshe sogs bzhin//} विवेकिनी न चास्पष्टभेदे धीर्यमलादिवत् ।। प्र.वा.१३४ख/२.४२५; यमलकः — {dper na tsi tra aM ga da dang /} {sna tshogs brtson 'grus zhes bya ba'i mtshe ma gnyis las gcig brjod pas der gzhan la 'jug par mi 'gyur ba ni ma yin pa bzhin no//} यथा यमलकयोरेकचोदने चित्राङ्गदचित्रवीर्ययोः न हि तत्रान्यत्र न वृत्तिः प्र.अ.१७८क/१९२; द्र.— {rgyal po'i khab na}…{ded dpon don byin gyi/} /{chung ma rnon mo zhes pa la/} /{bu gnyis dag ni dus gcig tu/} /{mtshe ma nyid du byung bar gyur//} राजगृहे…सार्थपतेरर्थदत्तस्य दारकौ । अभूतां निशिताख्यायां जायायां युगपद्यथा ।। अ.क.२६०ख/९५.३.
- mtshe'u
- तडागः — {chu mig dang mtsho dang mtshe'u dang chu klung dang khron pa la sogs pa dag kyang lan 'ga' ni chus rgyas par snang la/} {lan 'ga' ni chu yongs su zad pa} उत्ससरस्तडागनदीप्रस्रवणकूपादीन्येकदा समृद्धोदकानि पश्यत्येकदा परिक्षीणोदकानि श्रा.भू.१८३ख/४८३; तटागः — {chu mig dang mtsho dang mtshe'u la sogs par chu dag rim gyis 'phel ba dang skam pa dmigs so//} उत्ससरस्तटागादिष्वपां क्रमेण वृद्धिः शोषश्चोपलभ्यते सू.व्या.२३५क/१४७; वापिः — {kyi hud shing rta sna tshogs tshal/} /{kyi hud mtshe'u dang dal gyis 'bab/} /{kyi hud sdug pa rnam shes lha/} /{smre sngags 'don bzhin sa la lhung //} हा चैत्ररथ हा वापि हा मन्दाकिनि हा प्रिये । इत्यार्ता विलपन्तोऽपि गां पतन्ति दिवौकसः ।। अभि.स्फु.१५२ख/८७६; ह्रदः — {mtsho dang mtshe'u dang rdzing dang}…{sum mdo dang srang dag la yang rten to//} सरोह्रदतडाग…शृङ्गाटकान्तरापणमुखानि चाश्रयन्ते ल. वि.१२३ख/१८३; सरः — {grong dang grong khyer dang bza' shing gi ra ba dang chu klung dang mtshe'u dang lteng ka dang rdzing bu dang me tog dang shing tog dang rtsi dang nags tshal mngon par bsgrub pa dang} ग्रामनगरोद्याननदीसरस्तडागपुष्करिणीपुष्पफलौषधिवनषण्डाभिनिर्हाराणि द. भू.२१४ख/२९.
- mtshe'u skams pa
- शुष्कह्रदः — {shing tshig pa dang mtshe'u skams pa dang ne tso'i mchu dang sa bon rul ba dang mgal me'i 'khor lo dang sems can shi ba bzhin no//} दग्धकाष्ठशुष्कह्रदशुकनासापूतिबीजालातचक्रमृतसत्त्ववत् अभि.भा.१८९ख/६४६.
- mtshe'u 'khrugs pa
- क्षुभिततडागः लो.को.१९७४.
- mtshe'u ring po
- दीर्घिका — {rdzing bu dang mtshe'u ring po dang gru bzhi dang mi'am ci mo rnams kyis bskor ba} तडागदीर्घिकावापीकिन्नरैः (रीभिः भो.पा.) समुपावृतम् । वि. व.२१७क/१.९४.
- mtsher pa
- यकृत्, शरीरावयवविशेषः — {lus 'di la skra dang}…{mtsher pa dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…यकृत् वि.व.१३२क/२.१०९; {lto ni}…/{mtsher pa dang ni glo ba dang /}…{rus pa rkang gis gang //} उदरं सयकृत् फुप्फुसाकुलम्… अस्थिमज्जकम् शि.स.५१क/४८.
- mtsher sa
- गोष्ठः, ओ ष्ठम् — {goSh+Tha/} {phyug lhas sam mtsher sa} मि.को.१४१क ।
- mtsho
- १. सरः — {mtsho 'di lta bu bya mang po thams cad kyi bde ba'i yo byad dgag pa med pa de lta bu byed du bcug} तदेवंविधं सरः कारयित्वा सर्वपक्षिगणस्य चानावृतसुखोपभोग्यम् जा.मा.११७ख/१३७; {de lta na mtsho dang ro zhes bya ba la sogs pa la yang rim par zhen par mi 'gyur te} एवं हि सरो रस इत्यादावपि क्रमव्यवसायो न स्यात् त.प.१८४ख/८३०; सरसी — {nyin gung nyi mas gdungs pa yi/} /{glang po dag ni mtshor 'jug pa//} मध्यंदिनार्कसन्तप्तः सरसीं गाहते गजः । का.आ.३२९ख/२.२१९; सलिलाशयः — {nags tshal gyi phyogs}…{mtsho'i chu gtsang ma/} {pad+ma dang ut+pa las brgyan pa/} {skyed mos tshal nyams dga' ba bzhin du mdzes pa zhig tu gnas bcas pas} पद्मोत्पलालंकृतविमलसलिलाशयमुद्यानरम्यशोभं वनप्रदेशमध्यासनात् जा.मा.१६४क/१८९; ह्रदः — {dri med chu ldan rim rgyas pad mas khebs pa'i mtsho bzhin dang //} ह्रद इव विमलाम्बुः फुल्लपद्मक्रमाढ्यः र.वि.११६क/८१; महाह्रदः— {ji ltar sprin med nam mkha'i zla ba'i gzugs/} /{ston ka'i chu sngon mtshor ni mthong ba ltar//} व्यभ्रे यथा नभसि चन्द्रमसो विभूतिं पश्यन्ति नीलशरदम्बुमहाह्रदे च । र.वि.१२१क/९५ । २. = {rgya mtsho} अब्धिः, समुद्रः — {'o mtsho'i rlabs} दुग्धाब्धिवेला अ. क.२०९क/२४.९; अर्णवः — {nyon mongs pas kyang 'jig rten srid mtsho 'dir 'khyams te}…{srid pa nyid mtsho yin pas srid mtsho ste/} {srid pa rgya mtsho lta bu 'dir ro//} क्लेशैश्च भ्रमति भवार्णवेऽत्र लोकः…भव एवार्णवो भवार्णवः…समुद्रकल्पो भवः, एतस्मिन् भवार्णवे अभि. स्फु.८ख/१४; तोयनिधिः — {mtsho yi nang nas rab tu bgrod dka' yang /} /{bde bar thar 'gyur slad du bdag cag mchis//} दुर्गे महत्यपि च तोयनिधावमुष्मिन् स्वस्ति व्रजेदिति भवन्तमुपागताः स्मः ।। जा.मा. ८०क/९२; सागरः— {legs bshad rin chen dag gi mtsho//} सागरः सूक्तिरत्नानाम् का.आ.३१९ख/१.३४.
- mtsho skyes
- • सं. = {pad+ma} सरोजम्, पद्मम् — {rjes su 'gro ldog ldan pa yi/} /{mtsho skyes ge sar la sogs pa/} /{gnas skabs khyad par ldan pa yi/} /{sa bon 'dam dang chu sogs can//} सरोजकेसरादीनामन्वयव्यतिरेकवत् । अवस्थातिशयाक्रान्तं बीजपङ्कजलादिकम् ।। त.स.६क/८०; {rkang pa'i pad mo bkod pa'i mtsho skyes 'phreng //} पादाम्बुजन्याससरोजपा (मा लि.पा.)ली अ.क.१५०ख/६८.१०६; सरोरुहम् — {pad+ma}…/{rab tu phul bas 'di yi rkang pa ni/} /{bkod pa rnams la mtsho skyes 'khrungs par gyur//} पद्मप्रदानेन बभूवुरस्याः पादावतारेषु सरोरुहाणि । अ.क.१५०ख/६८.१०८; {de bsams bsod nams yon tan lhag gnas shing /} /{dbyangs can gnas dang mtsho las skyes pa'i dpal//} सोऽचिन्तयत्पुण्यगुणाधिवासं सरस्वतीवाससरोरुहश्रि । अ.क.१९२क/२२.३; सरसीरुहम् — पद्मं नलिनमरविन्दं महोत्पलम् ।… सरसीरुहम् अ.को.१४९ख/१.१२.४१; सरस्यां रोहतीति सरसीरुहम् अ.वि.१.१२.४१; सरोजिनी — {mtsho skyes rtsa ba btsal ba na/} /{'dam gyis nye bar gos pa nyid//} मूलान्वेषी सरोजिन्याः पङ्केनैवावलिप्यत ।। अ.क.१४५क/१४.७३; अम्बुजम् — {am+bu dza mtsho skyes dang ni ni tsu la} श्री.को.१७६क; नालिकम् — {mtsho skyes pad sdong nA li kaM} श्री.को.१६७ख • ना. १. ऐरावतः, दिग्गजः — {mtsho skyes pad dkar phyir log khrus/} /{sa mos gsal byed me tog so/} /{sa kun la grags cha mdzes te/} /{'di rnams phyogs kyi glang po 'o//} ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः ।। पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः । अ.को.१३३क/१.३.३; इरा आपः अस्मिन् सन्तीति इरावान् समुद्रः, तस्मिन् जातः ऐरावतः अ. वि.१.३.३ २. ऐरावणः, इन्द्रस्य गजः — {sprin gyi glang po sa srung bu/} /{mtsho skyes dang ni chu 'dzin glang //} ऐरावतोऽभ्रमातङ्गैरावणाभ्रमुवल्लभाः ।। अ.को.१३०ख/१.१. ४७; इरा हाला तत्प्रधानं वनम् इरावणम्, तत्र जातः ऐरावणः अ.वि.१.१.४७.
- mtsho skyes can
- सरोजिनी — {ngang pa dag ni lnga brgya dang /} /{mtsho skyes can der rnam par rol//} विजहार सरोजिन्यां हंसानां पञ्चभिः शतैः ।। अ.क.२४५क/२८.५१.
- mtsho chen
- १. महाह्रदः — {mtsho chen chab ni bas par ma gyur kyang /} /{skye bo'i gdung ba rab tu zhi bgyid ltar//} अकर्षणेनैव महाह्रदाम्भसां जनस्य तर्षाः प्रशमं व्रजन्ति ह ।। श.बु.११६क/१५२; महासरः — {de bzhin chu bo'i ngogs gtsang dang /} /{ba lang gnas dang mtsho chen dang //} नदीकूले शुचौ तथा ।। गोष्ठे महापुरे (सरे भो.पा.) चापि म. मू.१५५क/६९ । २. = {rgya mtsho chen po} महोदधिः, महासमुद्रः — {lhag ma phyi yi mtsho chen yin//} शेषं बाह्यो महोदधेः अभि.को.९क/३.५२.
- mtsho ldan ma
- ना. = {dbyangs can ma} सरस्वती, देवी मि.को.७क ।
- mtsho gnas
- = {mtsho'i gnas/}
- mtsho phran
- ह्रदः म.व्यु.४१७४ (६६ख).
- mtsho yas
- समुद्रम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०६५ (११३क); मि.को.२०ख ।
- mtsho ro
- सरः — {de dag rang bzhin rim yod pa/} /{mtsho ro zhes bya nyid srid na/} /{phyi nas ro mtsho sogs mi 'gyur/} /{brtan pa'i rim pa dang 'gal phyir//} स्वाभाविके क्रमे चैषां सर इत्येव सम्भवेत् । न पुना रस इत्यादिः स्थितक्रमविरोधतः ।। त.स.१००ख/८८९.
- mtsho las skyes
- = {mtsho skyes/}
- mtsho las skyes pa
- = {mtsho skyes/}
- mtsho'i gnas
- जलाशयः — {mtsho'i gnas rab tu nyams dga' ba/} {me tog pad+ma dang ut+pa la kha bye ba ni rgod pa bzhin du 'dug pa} प्रहसितकमलकुवलयालंकृताभिलषणीयजलाशयानि जा.मा.१११क/१२९.
- mtshog ma
- स्कन्धः, शरीरावयवविशेषः — {bcom ldan 'das 'jam dpal gzhon nur gyur pa'i ras ris glang po che'i mtshog ma la bzhag ste/} {dpung gi tshogs kyis sngon du btang nas} हस्तिस्कन्धे मञ्जुश्रियमग्रतो बलस्य दत्त्वा म.मू.२२५ख/२४४; द्र. {mtshog ma'i rtsa ba/}
- mtshog ma'i rtsa ba
- तालुमूलम् — {khrag dang zhag gis nges bran nor bu de/} / ग्. {yo med mtshog ma'i rtsa ba las bton pa'i//} समुद्धृते रक्तवसावसिक्ते तस्मिन्मणौ निश्चलतालुमूलात् । अ.क.३३ख/३.१६४.
- mtshon
- • क्रि. (अवि., सक.) लक्ष्यते — {'di la don dang don ma yin pa gnyi ga skul bar byed pas mtshon pa yin no//} उभयमिह चोदनया लक्ष्यते—अर्थोऽनर्थश्च त. प.२१५क/९०१; {ces pa nyid kyi ngag 'di la/} /{gtong ba khyad 'phags legs par mtshon//} इति त्यागस्य वाक्येऽस्मिन्नुत्कर्षः साधु लक्ष्यते । का.आ.३२१क/१. ७८; समालक्ष्यते — {skyon rnams yon tan ma bsal bar dngos su tshad ma ma yin pa la 'jug pa ni mtshon pa ni ma yin te/} न हि दोषा गुणान्निराकृत्य साक्षादप्रमाण्ये व्याप्रियमाणाः समालक्ष्यन्ते त.प.२५६ख/९८५; लिङ्ग्यते — {de dag gis ba lang nyid la sogs pa'i mtshan nyid kyi rigs mtshon no//} तैर्हि गोत्वादिलक्षणा जातिर्लिङ्ग्यते त.प.३१६ख/३४७ • सं. = {mtshon cha} आयुधः, ओ धम्— {me tog gzhu can dag gi mtshon/} /{rtsub pa ma yin rno ba'ang min/} /{de lta na yang 'di yis ni/} /{sa gsum dag las rgyal bar 'gyur//} न कठोरं न वा तीक्ष्णमायुधं पुष्पधन्वनः । तथापि जितमेवासीदमुना भुवनत्रयम् ।। का.आ.३३३क/२.३२१; प्रहरणम् — {mtshon 'phangs pa la bsgo bar mi bya'o//} न प्रहरणमुक्तावाज्ञापयेत् वि.सू.१८क/२०; शस्त्रम् — {rang la gnod pa'i mtshon bzhin du/} /{de 'bad ci phyir byi dor byed//} स किं संस्क्रियते यत्नादात्मघाताय शस्त्रवत् । बो.अ.२६क/८.६९; {sha yang rus pa'i dra ba las/} /{shes rab mtshon gyis gud du phye//} अस्थिपञ्जरतो मांसं प्रज्ञाशस्त्रेण मोचय ।। बो.अ.१२ख/५.६२; शस्त्रकम्— {nad pa la bab col du mtshon dang thag pa sbyin par mi bya'o//} न ग्लानाय सहसा शस्त्रकं रज्जुं वा दद्यात् वि.सू.१८क/२०; अस्त्रम् — {rab 'byor 'di lta ste dper na/} {'phong gi slob dpon stobs dang ldan pa mda'i mtshon la legs par bslabs pa shin tu mthar phyin pa} तद्यथापि नाम सुभूते बलवानिष्वस्त्राचार्य इष्वस्त्रशिक्षायां सुशिक्षितः सुपरिनिष्ठितः अ.सा.३२८क/१८५; {chang 'dra'i mig ldan zur mig gi/} /{mtshon gyis 'dod pa 'di rgyal te//} मदनो मदिराक्षीणामपाङ्गास्त्रो जयेदयम् । का.आ.३३७ख/३.७९ • आयुधबोधकपूर्वपदमात्रम्— {lus la mtshon shag ti brgyas btab kyang mi 'chi'o//} शक्तिशतं काये विध्यन्ति तदपि जीवति का.व्यू.२१६ख/२७६ • = {mtshon pa/}
- mtshon gyi bskal pa bar ma
- शस्त्रान्तरकल्पः — {mtshon gyi bskal pa bar ma la/} /{de dag byams pa bsgom 'gyur te//} शस्त्रन्तरकल्पेषु मैत्रीध्यायी भवन्ति ते । शि.स. १७५क/१७३; द्र. {mtshon gyi bar gyi bskal pa/}
- mtshon gyi char
- शस्त्रवृष्टिः — {slar yang bdud dpung gis 'phangs pa/} /{mtshon gyi char ni 'dzin bzod pa//} पुनर्मारबलोत्सृष्टा शस्त्रवृष्टिर्धृतक्षमे । अ.क.२३०क/२५. ६२.
- mtshon gyi bar gyi bskal pa
- शस्त्रान्तरकल्पः — {mu ge'i bar gyi bskal pa}…{mtshon gyi bar gyi bskal pa yang nye bar 'gyur te}…{nad kyi bar gyi bskal pa} दुर्भिक्षान्तरकल्प… शस्त्रान्तरकल्पसमासन्नाश्च…रोगान्तरकल्पः बो. भू.१३४ख/१७३; द्र. {mtshon gyi bskal pa bar ma/} {mtshon gyi shubs} शस्त्रकोशः — {mtshon gyi shubs dang khab ral dang rams phyis ni ma gtogs so//} समुत्सृज्य शस्त्रकोशं सूचीगृहकं मेलान्धुकं च वि.सू.९८ख/११९.
- mtshon gyis 'khrug
- शस्त्रसंक्षोभः — {kla klo'i rjes la mtshon gyis 'khrug/} /{mtshon gyi rjes la rtsod dus so//} म्लेच्छान्ते शस्त्रसंक्षोभः शस्त्रान्ते च कलिर्युगः । ल.अ.१८८क/१५८.
- mtshon gyis btab pa
- शस्त्रप्रहारः — {mtshon gyis btab pa de nyid kyis yongs su mya ngan las 'das par gyur to//} परिनिर्वृतश्च तेनैव शस्त्रप्रहारेण अभि.स्फु.२२०क/९९९.
- mtshon gyis 'debs pa
- • सं. १. आयुधनिष्पेषः — {phan tshun mtshon 'debs phye mar lhags/} /{go cha rnams ni ral bar gyur//} अन्योन्यायुधनिष्पेषजर्जरावरणो रणः ।। जा.मा.६७क/७७ । २. शस्त्रयुद्धम्— {phan tshun mtshon gyis 'debs pa de yang ni/} /{deng nas rtse phyir me tog 'phen par shog//} तच्छस्त्रयुद्धं च परस्परेण क्रीडार्थमद्यास्तु च पुष्पयुद्धम् ।। बो.अ.३७ख/१०.९ • वि. प्रहर्ता लो. को.१९७६.
- mtshon gyis 'debs par byed
- क्रि. शस्त्रेण प्रहरति — {bong ba dang dbyug pa dang mtshon gyis kyang 'debs par byed pa} लोष्ठेनापि दण्डेनापि शस्त्रेणापि प्रहरन्ति श्रा.भू.३१ख/७९.
- mtshon gyis brdegs pa
- शस्त्रप्रहारः — {mtshon gyis brdegs pa la sogs pa yid kyis dmigs pas yid gdung bar byed pa yin gyi/} {rten du 'gyur ba ni ma yin no//} आलम्बमाना हि शस्त्रप्रहारादयो मनसा मनसः पीडाकारिणो नाऽऽश्रयभूताः प्र.अ.५७ख/६५.
- mtshon gyis rnam par 'joms
- क्रि. शस्त्रैर्विहन्यते— {sdig pa byed pa bde 'dod kyang /} /{gang dang gang du 'gro 'gyur ba/} /{de dang der ni sdig pa des/} /{sdug bsngal mtshon gyis rnam par 'joms//} पापकारिसुखेच्छा तु यत्र यत्रैव गच्छति । तत्र तत्रैव तत्पापैर्दुःखशस्त्रैर्विहन्यते ।। बो.अ.२१ख/७.४३.
- mtshon gyis phog pa
- घातः — {mda' mdung mtshon gyis phog pa'i sdug bsngal khyad bsad nas/} /{don ma grub par phyir phyogs 'byer bar mi byed na//} अगणितशरशक्तिघातदुःखा न विमुखतामुपयान्त्यसाधयित्वा ।। बो.अ.९ख/४.३७.
- mtshon gyis ma dras pa
- वि. अशस्त्रलूनः — {mtshon gyis ma dras pa'i gos spyad par mi bya'o//} नाशस्त्रलूनं वासः परिभुञ्जीत वि.सू.६७क/८४.
- mtshon gyis mi chod go cha
- निवातम् — {ni bA ta ni rlung med gnas/} /{mtshon gyis mi chod go cha la'ang //} मि.को.८८ख ।
- mtshon gyis 'tsho
- = {mtshon gyis 'tsho ba/}
- mtshon gyis 'tsho ba
- शस्त्रबलोपजीवी — {gang yang lha'i yul na mtshon gyis 'tsho ba ji snyed mchis pa thams cad dgug tu gsol} यावत्कश्चि(द् )देव विजिते शस्त्रबलोपजीवी सर्वोऽसावाहूयताम् वि.व.२१०क/१.८४; आयुधिकः मि.को.४५क ।
- mtshon gyur
- = {mtshon gyur pa/}
- mtshon gyur pa
- • क्रि. लक्ष्यते — {sems ni skyes ma thag 'jig pa/} /{bar chad med par mtshon gyur te//} उदयानन्तरध्वंसि नैरन्तर्येण लक्ष्यते । चेतः त.स.६९ख/६५५ • भू.का.कृ. लक्षितः — {bu ram shing skyes rgyal po'i brgyud/} /{de ni lhums na gnas pas de/} /{gter dang ldan pa'i sa gzhi bzhin/} /{dge ba'i mtshan nyid kyis mtshon gyur//} इक्ष्वाकुराजवंश्येन तेन गर्भस्थितेन सा । भूर्निधानवतीवाभूद् भव्यलक्षणलक्षिता ।। अ.क.२०९क/२४.१०; संलक्षितः — {mngon du ngan pa'i spyod pa mtshon gyur pa//} प्रत्यक्षसंलक्षितदुष्कृतानाम् अ.क.३१ख/५३.४२.
- mtshon 'gyur min
- क्रि. न लक्ष्यते — {sgra la gnas pa'i rags nyid dang /} /{phra ba nyid ni mtshon 'gyur min//} न च स्थूलत्वसूक्ष्मत्वे लक्ष्येते शब्दवर्तिनी ।। त.स.८१ख/७५२.
- mtshon sgrib
- = {go khrab} जगरः, कवचः मि.को.४६क ।
- mtshon gcig po
- वि. एकलिङ्गम् — {lag pa g}.{yon pa'i sdigs mdzub kyis mtshon gcig po la sdigs pa bzhin du byed cing} वामहस्तेन तर्जन्या (एक भो.पा.)लिङ्गं तर्जयमानः म.मू.२७९क/४३८; द्र. {mtshan gcig /}
- mtshon cha
- १. शस्त्रम् — {ral gri dang tho ba dang mda' bo che dang mdung dang 'khor lo dang mdung thung dang mda' dang dgra sta la sogs te mtshon cha'i khyad par rnam pa sna tshogs dang} नानाखड्गमुसलतोमरप्रासचक्रशक्तिशरपरश्वधः शस्त्रविशेषेण वि.व.२११क/१.८६; आयुधम् — {deng nyid rgyan cha} (?{rgyal mtshan} ){bzang po'i rgyan rnams dang /} /{phub dang mtshon cha mang pos rnam par mdzes//} अद्यैव चित्रध्वजभूषणेन विभ्राजमानावरणायुधेन । जा.मा.१४६ख/१७०; प्रहरणम् — {mdung rtse dang 'khor lo dang mda' dang mdung la sogs pa mtshon thams cad} शूलचक्रशरशक्तिप्रभृतयः सर्वे प्रहरणाः म.मू.२११ख/२३०; {mtshon cha sna tshogs mi bzad ldan/} /{lag na dbyug to 'jigs par byed//} नानाप्रहरणं घोरं दण्डहस्तं भयानकम् । म.मू.२७५क/४३१ । २. आयुधबोधकपूर्वपदमात्रम् — {mtshon cha b+hiN+Di pA la dang}… {rtse gsum pa la sogs pa thogs nas} भिन्दिपाल…त्रिशूलादीनुपसंगृह्य का.व्यू.२०४ख/२६२.
- mtshon cha mkhan
- शस्त्रमार्जः, आयुधशोधकः — शस्त्रमार्जोऽसिधावकः अ.को.२०२ख/२.१०.७; शस्त्रं मार्ष्टीति शस्त्रमार्जः । मृजूष् शुद्धौ अ.वि.२.१०.७.
- mtshon cha mnga' ba
- उ.प. प्रहरणः — {sems can thams cad kyi nyon mongs pa'i ri rnam par 'joms pa'i ye shes rdo rje'i mtshon cha mnga' ba} सर्वसत्त्वक्लेशपर्वतविनिर्भेदनमहाज्ञानवज्रप्रहरणः ग.व्यू.१६१ख/२४४.
- mtshon cha mngon par sbyor ba
- लोहाभिहारः मि.को.४५ख ।
- mtshon cha can
- उ.प. प्रहरणः — {ye shes kyi mthu bo che rdo rje'i mtshon cha can dpa' bo}…{zhig ni 'di nas tshur 'ong ngo//} अयं स ज्ञाननारायणवज्रप्रहरणशूर आगच्छति ग.व्यू.७७ख/१६९; हेतिकः — {dbyug pa dgra sta'i mtshon cha can//} यष्टिपर्श्वधहेतिकौ अ.को.१९०ख/२.८.६९.
- mtshon cha lta bu
- वि. प्रहरणभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{gnod pa thams cad las yongs su skyob pas mtshon cha lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…प्रहरणभूतं सर्वोपद्रवपरित्राणतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
- mtshon cha thogs pa
- • सं. आयुधीयः — {go rims bzhin du} …{mtha' ni mtshon cha thogs pa rnams kyis bskor} यथाक्रममायुधीयगुप्तपर्यन्ताम् जा.मा.१२९ख/१५४ • वि. उद्यतशस्त्रः— {rgyal po'i mi gos sngon po bgos pa/} {mtshon cha thogs pa}…{rnams kyis} राजपुरुषैर्नीलाम्बरवसनैरुद्यतशस्त्रैः बो.भू.१३४ख/१७३.
- mtshon cha 'debs pa
- शस्त्रविक्षेपः — {dbyar gyi dus su bab pa dang glog 'gyu ba ni mtshon cha 'debs pa 'dra} जलदसमये विद्युद्विस्फुरितशस्त्रविक्षेपेषु जा.मा.११८ख/१३७; द्र. {mtshon gyis 'debs pa/}
- mtshon cha bsnams pa
- वि. प्रहरणधारी — {phyag rgya mtshon cha bsnams pa rnams//} मुद्राप्रहरणधारिणाम् स.दु.१०६ख/१५६.
- mtshon cha pa
- १. = {mtshon chas 'tsho} काण्डपृष्ठः, शस्त्राजीवकः — शस्त्राजीवे काण्डपृष्ठायुधीयायुधिकाः समाः ।। अ.को.१९०क/२.८.६७; काण्डाः बाणाः पृष्ठे यस्य काण्डपृष्ठः अ.वि.२.८.६७ । २. = {rigs ngan} अर्वा, जात्या हीनः — निकृष्टप्रतिकृष्टार्वरेफयाप्यावमाधमाः । अ.को.२१०क/३.१.५४; अर्वति श्रेयोलवमनुगच्छतीति अर्वा । नान्तोऽयम् । अर्व गतौ अ.वि.३.१.५४.
- mtshon cha spangs
- वि. निहतशस्त्रः — {srog gcod pa dang bral ba yin te/} {dbyig pa spangs mtshon cha spangs} प्राणातिपातात्प्रतिविरतो भवति, निहतदण्डो निहतशस्त्रः द.भू.१८७ख/१५.
- mtshon cha ba
- = {mtshon cha pa/}
- mtshon cha brtsams pas phebs pa
- वि. शस्त्रजितः म.व्यु.३६१६ (६०ख).
- mtshon cha 'tshong ba
- शस्त्रविक्रयः म.व्यु.२४९९ (४७ख).
- mtshon cha 'dzin pa
- • वि. आयुधधरः — {'chad par 'gyur ba'i mtshon cha rnams 'dzin pa rnam par bsams nas} वक्ष्यमाणायुधधरं विचिन्त्य वि.प्र.११४ख/३.३५ • सं. शस्त्रग्रहः — {'jigs dang brtan sogs 'du byed las/} /{'bros dang mtshon 'dzin la sogs pa/} /{bde sogs rtogs pa'i rang bzhin ni/} /{srog chags rnams la skye bar 'gyur//} भयधैर्यादिसंस्कारा द्रवशस्त्रग्रहादयः । प्रबोधरूपा जायन्ते प्राणिनां सुखसंविदः ।। प्र.अ.६८क/७६.
- mtshon cha len pa
- शस्त्रादानम् — {mtshon cha len pa la sogs pa ni 'thab pa ste/} {'dod chags la sogs pa ni rgyu yin pas 'thab pa'o//} शस्त्रादानादिरणहेतवो रागादयो रणाः अभि.स.भा. १८ख/२४.
- mtshon cha'i dgra thabs mkhas pa
- वि. प्रथितास्त्रकौशलः — {skyon med g}.{yul ngor rab tu dpa' ba dang /} /{mtshon cha'i dgra thabs mkhas pa de lta bu/} /{rgyal pos yal bar bor zhing ma bkur na/} /{dgra las rgyal ba'i dbu rmog btsan mi 'gyur//} अदृष्टदोषं युधि दृष्टविक्रमं तथा बलं यः प्रथितास्त्रकौशलम् । विमानयेद्भूपतिरध्युपेक्षया ध्रुवं विरुद्धः स रणे जयश्रिया ।। जा.मा.१३८ख/१६०.
- mtshon cha'i rgyal po
- अस्त्रराजः — {mtshon cha'i rgyal pos bsnun pa ste/} /{brgyal ba'i gnas skabs thob par 'gyur//} मूर्छावस्थामवाप्नोति अस्त्रराजेन ताडितः ।। वि.प्र. ८१ख/४.१६८.
- mtshon cha'i nyam nga ba
- शस्त्रसङ्कटम् — {de ltar sdig pa byed pa de mtshon cha'i nyam nga ba de las thar nas} एष स पापकर्ता तस्माच्छस्त्रसङ्कटान्मुक्तः शि.स.४६क/४३.
- mtshon chas 'thab pa
- क्रि. शस्त्रेण युध्यते — {de dag dang de mtshon chas 'thab pa la} स तैः सह शस्त्रेण युध्यते शि.स.४७क/४५.
- mtshon chas 'debs par 'gyur
- क्रि. शस्त्रेण हनिष्यति — {yul yul du ni mtshon cha yis/} /{phan tshun dag tu 'debs par 'gyur//} देशे देशे हनिष्यन्ति शस्त्रेण च परस्परम् । सु.प्र.३८ख/७३.
- mtshon chas 'tsho
- = {mtshon chas 'tsho ba/}
- mtshon chas 'tsho ba
- शस्त्राजीवः — शस्त्राजीवे काण्डपृष्ठायुधीयायुधिकाः समाः ।। अ.को.१९०क/२.८.६७; शस्त्रेणाजीवतीति शस्त्राजीवः अ.वि.२.८.६७; आयुधजीवी म.व्यु.३७८० (६३क).
- mtshon thabs
- प्रहारः — {mtshon thabs gcig gis ma dang gzhan zhig kyang bsad na rnam par rig byed ma yin pa ni gnyis yin la} एकेन प्रहारेण मातरमन्यां च मारयतो द्वे अविज्ञप्ती भवतः अभि.भा.२१७ख/७३१.
- mtshon thogs
- = {mtshon thogs pa/}
- mtshon thogs pa
- वि. शस्त्रपाणिः — {'jigs pa che skyed mtshon thogs pa'i/} /{lcags kyi skyes pa gnyis mthong nas//} आयसौ पुरुषौ दृष्ट्वा शस्त्रपाणी महाभयौ । वि.व.२१३क/१.८८; द्र.— {gdugs dang 'khar ba mtshon thogs dang /} /{mgo bo g}.{yogs pa dag la min//} सच्छत्रदण्डशस्त्रे च नावगुण्ठितमस्तके ।। बो.अ.१३ख/५. ८८.
- mtshon dang ldan
- = {mtshon dang ldan pa/}
- mtshon dang ldan pa
- उ.प. आयुधः — {gang gis ni/}…/{'gro ba'i rgyal srid che la rtse dga'i mtshon dang ldan pa'i lha ni rnam par rgyal//} साम्राज्ये जगतां यया विजयते देवो विलासायुधः अ.क.९७ख/६४.११७.
- mtshon dang bral
- = {mtshon bral/}
- mtshon dang bral ba
- = {mtshon bral/}
- mtshon du zin
- भू.का.कृ. लक्षितम् — {'das pa'i las ni de yi tshe/} /{mtshon du zin yang yod pa dang /} /{gzung bya min te} न तु नष्टक्रिये तत्र लक्षिताऽपि न विद्यते । गृह्यते वा त.स.२९क/३०५.
- mtshon 'debs pa
- = {mtshon gyis 'debs pa/}
- mtshon rnon
- = {mtshon rnon po/}
- mtshon rnon po
- तीक्ष्णं शस्त्रम्— {mtshon rnon po thogs nas dpung g}.{yas pa phug ste khrag gzags so//} तीक्ष्णं शस्त्रं गृहीत्वा दक्षिणं बाहुं विद्ध्वा लोहितं निःस्रावयति स्म अ.सा.४३६क/२४५; निशितं शस्त्रम् — {chags las bdag gis rang gi sems/} /{mtshon ni rnon po'i bya ba byas//} स्वचित्तं निशितं शस्त्रं लोभाद् व्यापारितं मया ।। अ.क.३१६ख/४०.१०९; शितशस्त्रम् — {de yis gtad pa'i mtshon rnon gyis/} / ग्. {yo ba med par bcad nas ni//} छित्त्वा तयोपनीतेन शितशस्त्रेण निश्चला । अ.क.१५क/५१.१२; सुतीक्ष्णशस्त्रम्— {mtshon rnon gyis/} /{rang nyid spyi bo 'gems la rab tu zhugs//} सुतीक्ष्णशस्त्रैः… स्वयं शिरा पाटयितुं प्रवृत्तः ।। अ.क.३३क/३.१५८.
- mtshon bsnun
- १. शस्त्रप्रहारः — {sa spyod rnams la mtshon bsnun pa/} /{ster byed khyod kyi lag pa yis//} शस्त्रप्रहारं ददता भुजेन तव भूभुजाम् । का.आ.३३४क/२.३५३ । २. शस्त्रहतम् — {rgyal mtshan dang ni mtshon bsnun nyid/} /{lan bdun pa yang bza' bar bya//} ध्वजं शस्त्रहतं चैव सप्तावर्तं च भक्षयेत् । हे.त.८ख/२४.
- mtshon pa
- • सं. १. लक्षणम् — {de bzhin du dbyangs la sogs pa'i rigs kyang de dang sgra gcig gi yul yin pa nyid kyis mtshon pa yin no//} तथाऽजादिजातीनामपि तदेकशब्दगोचरत्वमेव लक्षणम् प्र.अ.१७७ख/५३०; {spyi nyid du mtshon pas spyi'i mtshan nyid de} सामान्येन लक्षणं सामान्यलक्षणम् न्या.टी.४५क/७७ । २. उद्देशनम् — {zla ba gnyis pa rdzogs par gyur pa'i rjes la 'dir ni rkang lag gdong gi mtshon pa cung zad do//} द्वितीये मासे पूर्णे सति मुखकरचरणोद्देशनं किञ्चिदत्र वि.प्र. २२५क/२.९ । ३. उपलक्षणम् — {tshe zad pa'i phyir na}…{tshe ni mtshon pa ste/} {las zad pa las kyang yin no//} आयुःक्षयाद्…उपलक्षणमायुः । कर्मक्षयाद्वा प्र.अ.६८ख/७६; {ming smos pa ni mtshon pa ste/} {rnam par rtog pa yang de dang bsres pa bzung ngo //} नामग्रहणमुपलक्षणम्, विकल्पोऽपि तत्संसृष्टो गृह्यते त.प.१५९क/४०; निदर्शनम् — {lham mkhan dang gdol pa dang g}.{yung po dang de lta bu rab tu dbyung bar mi bya'o/} /{lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//} न रथकारचण्डालपुक्कसतद्विधान् प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः वि.सू.४ख/४ । ४. लक्ष्यम्, मिषम् — {snyad ka 'khyog tshig mtshon pa 'o//} व्याजोऽपदेशो लक्ष्यं च अ.को.१४५क/१.८.३३; लक्ष्यतेऽनेनेति लक्ष्यम् । लक्ष दर्शनाङ्कनयोः । मिषनामानि अ.वि.१.८.३३ । ५. = {sangs rgyas} नेता, बुद्धः म.व्यु.६० (२ख) • पा. लक्षणा — {sangs rgyas rnams kyis sems can la/} /{phan gdags phyir ni mtshan gzhi dang /} /{mtshan nyid dang ni mtshon pa dag/} /{rab tu dbye ba yang dag bshad//} लक्ष्यं च लक्षणं चैव लक्षणा च प्रभेदतः । अनुग्रहार्थं सत्त्वानां संबुद्धैः सम्प्रकाशिताः ।। सू.अ. १७१ख/६४; {mtshon pa ni rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga ste/} {gzhi dang bskyed pa dang me long lta bu dang snang ba dang rten to//} लक्षणा पुनः पञ्चविधा योगभूमिः । आधार आधानमादर्श आलोक आश्रयश्च सू.व्या.१७२ख/६५ • कृ. १. लक्षितः — {ji ltar de dag gi go rims rjes su 'jug pa'i cha'i rigs la sogs pas mtshon pa ni tha snyad kyi yan lag yin te} तेषां क्रमानुवृत्तिर्यथा भागजात्यादिना लक्षिता व्यवहाराङ्गम् त.प.१५८ख/७७०; उपलक्षितः — {rtog pa dang bral ba nyid la sogs pas mtshon pa ni 'jig rten 'jug pa dang ldog par yod pa ma yin no//} न च कल्पनापोढत्वादिनोपलक्षितस्यापि प्रवर्तकत्वं निवर्तकत्वं वा समस्ति लोके त.प.२२ख/४९२; सूचितः — {bcad pa'i dpes mtshon pa'i lung la ltos pa'i rjes su dpag pas kyang rnam par 'gyur ba ma yin te} आगमापेक्षानुमानेनापि छेददृष्टान्तसूचितेन न विक्रियते त.प.३०२ख/१०६३; उपमितः — {ba men gyis mtshon ba lang gang /} /{shes pas gzung ba nus pa nyid/} /{nye bar 'jal stobs las byung ba'i/} /{nus pa nyid kyis rtogs par byed//} गवयोपमिता या गौस्तज्ज्ञानग्राह्यशक्तता । उपमाबलसम्भूतसामर्थ्येन प्रतीयते ।। त.स.५८ख/५६१; सुव्यञ्जितः — {rgya che gnyis po 'di dag kyang /} /{rab tu gsal bar mtshon pa yin//} सुव्यञ्जितमतिव्यक्तमुदात्तद्वयमप्यदः ।। का.आ.३३२क/२.३००; अङ्कितः — {de phyir gtam dang brjod pa zhes/} /{ming gnyis dag gis rigs gcig mtshon//} तत्कथाख्यायिकेत्येका जातिः संज्ञाद्वयाङ्किता । का.आ.३१९क/१.२८ । २. लक्ष्यः — {mngon sum gyis mtshon dge ba'i phyogs kyi dpang //} प्रत्यक्षलक्ष्यः शुभपक्षसाक्षी अ.क.१६४क/१९.१; {zur dang rnam pas mtshon pa'i don/} /{phra phyir phra mo zhes par brjod//} इङ्गिताकारलक्ष्योऽर्थः सौक्ष्म्यात्सूक्ष्म इति स्मृतः ।। का.आ.३३०ख/२.२५७.
- mtshon par
- लक्षयितुम्— {yang ji ltar}…{go rims mi rtag pa yin na yang rigs kyis rtag pa nyid du mtshon par nus she na} कथं पुनर्जात्या क्रमस्यानित्यस्यापि सतो नित्यत्वं लक्षयितुं शक्यम् त.प.१५८ख/७७०.
- mtshon pa min
- वि. अलक्षणम्— {'di ni kun nas mun par gyur/} /{nges pa ma yin mtshon pa min/} /{brtag bya ma yin shes bya min/} /{gnyid stug lta bur gyur pa yin//} आसीदिदं तमोभूतमप्रज्ञातमलक्षणम् । अप्रवर्त्यमविज्ञेयं सुषुप्तमिव सर्वतः ।। त.प.२५३क/९८०.
- mtshon pa med
- = {mtshon pa med pa/}
- mtshon pa med pa
- वि. अलक्षितः — {de yi lus la 'phral nyid du/} /{mtshon pa med par rab byung lhung //} प्रव्रज्या सहसैवास्य पपातालक्षिता तनौ ।। अ.क.२८३ख/३६.४२.
- mtshon pa yin
- • क्रि. लक्ष्यते— {dbang po la brten pa nyid 'dis ni don gcig tu 'dus pa'i don mngon sum du byed pa nyid mtshon pa yin te} अनेन त्वक्षाश्रितत्वेनैकार्थसमवेतमर्थसाक्षात्कारित्वं लक्ष्यते न्या.टी.४०क/३८; {'di dag phal cher bzlog pas ni/} /{gau Da'i lam dag mtshon pa yin//} एषां विपर्ययः प्रायो लक्ष्यते गौडवर्त्मनि ।। का.आ.३१९ख/१.४२; उपलक्ष्यते — {des na dmigs pas ni yod pa mtshon pa yin no//} तस्मादुपलब्ध्या सत्तोपलक्ष्यते प्र.अ.६०ख/६९; सूच्यते — {'di dag gis kyang brgyud nas ci rigs par rang bzhin dang khyab par byed pa dang rgyu mi dmigs pa rnams mtshon pa yin pa} एताभिश्च पारम्पर्येण यथायोगं स्वभावव्यापककारणानुपलब्धयः सूच्यन्ते त.प.२८५ख/१०३५ • सं. निदर्शनम्— {rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//} न…प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः वि.सू.५क/५.
- mtshon par gyur pa
- = {mtshon gyur pa/}
- mtshon par bya
- = {mtshon bya/}
- mtshon par bya ba
- = {mtshon bya/}
- mtshon par byas
- = {mtshon byas/}
- mtshon par byed
- = {mtshon byed/}
- mtshon par byed pa
- = {mtshon byed/}
- mtshon bya
- • क्रि. १. लक्षयेत् — {tshogs kyi bdag pos sngar byas nas/} /{de la dri ni mtshon par bya//} गणाध्यक्षं पुरस्कृत्य तत्र घ्राणं तु लक्षयेत् ।। हे.त.२०क/६४; {ba lang 'tshe yi sgra yang ni/} /{phyi rol tshal du mtshon bya dang //} गोमायोरपि शब्दं च बाह्योद्याने तु लक्षयेत् ।। हे.त.२०क/६४ । २. लक्षते— {phyag rgya rtags dang mtshan ma ste/} /{'dis ni rigs ni mtshon par bya//} मुद्रणं लिङ्गणाङ्कं चाङ्केन (च तेन यो.र.) लक्षते कुलम् । हे.त.२०क/६४; उपलभ्यते — {'khrul pa kho na yin pas yang /} /{'di la gsal bar mtshon par bya//} व्यभिचारोऽपि विस्पष्टमेतस्मिन्नुपलभ्यते ।। त.स.४८ख/४७९ • कृ. लक्ष्यम्— {thams cad du mtshon par bya ba ni bsgrub par bya ba yin pa'i phyir te} सर्वत्रैव लक्ष्यस्य विधीयमानत्वात् त.प.२क/४४९; {mtshon bya mtshon byed kyi dngos po ni brtags pa yin pa'i phyir te} लक्ष्यलक्षणभावस्य काल्पनिकत्वात् प्र.अ. १९७क/२११; {'di yi bsnyon dor dbye ba rnams/} /{mtshon bya dag la rgya cher mtshon//} इत्यपह्नुतिभेदानां लक्ष्यो लक्ष्येषु विस्तरः ।। का.आ.३३२ख/२.३०६; उपलक्ष्यम् — {gang brtsal ma thag tu 'byung ba nyid ni dam bcas pa'i don gyi phyogs gcig ni ma yin te/} {chos can du mtshon par bya ba las ma log pa'i phyir ro//} यद्वा—न प्रयत्नानन्तरीयकत्वस्य प्रतिज्ञार्थैकदेशता, धर्मिणमुपलक्ष्य(आ)निवृत्तत्वात् वा.टी.१०७क/७१; लक्षणीयम् — {ces pa'i lugs gnyis spel ma yi/} /{rgyan dag la ni mtshon par bya//} इत्यलङ्कारसंसृष्टौ लक्षणीया द्वयी गतिः ।। का.आ.३३४क/२.३५७.
- mtshon par bya bar
- उपलक्षयितुम् — {de'i phyir ji ltar 'di dag mi brtan pa'i phyir tha snyad 'dogs pa po rnams kyis mtshon par bya bar nus} तत्कथमेते व्यवहर्तृभिरुपलक्षयितुं शक्याः, अस्थिरत्वात् त.प.१५७ख/७६८.
- mtshon bya mtshon byed kyi dngos po
- पा. लक्ष्यलक्षणभावः — {rang gi rang bzhin las ji ltar mtshon bya mtshon byed kyi dngos por 'gyur zhe na/ma} {yin te/} {mtshon bya mtshon byed kyi dngos po ni brtags pa yin pa'i phyir te} स्वरूपेण कथं लक्ष्यलक्षणभावः । न, लक्ष्यलक्षणभावस्य काल्पनिकत्वात् प्र.अ.१९७क/२११.
- mtshon byas
- भू.का.कृ. लक्षितः — {'das ma thag tu gsal bar bshad/} /{de ni rmongs pas mtshon byas min//} अनन्तरोदिता व्यक्ताऽप्येषा मूढैर्न लक्षिता ।। त.स.१२२क/१०६४; उपलक्षितः — {ji ltar skor ba sogs rnams kyi/} /{cha rigs sogs kyis mtshon byas min//} यथा न भ्रमणादीनां भागाः जात्युपलक्षिताः । त.स.९८क/८७०.
- mtshon byed
- • क्रि. लक्ष्यते — {mtshan nyid mi slu zhes bya ba ni mtshan nyid} ({mi slu ba nyid} ){'dis mtshon par byed pa'i phyir te} संवादिलक्षणमिति संवादित्वमनेन लक्ष्यत इति कृत्वा त.प.३७ख/५२३; लिङ्ग्यते — {mtshon par byed cing 'dis don ston par byed pas na rtags so//} लिङ्ग्यते गम्यतेऽनेनार्थ इति लिङ्गम् न्या.टी.४७क/८९; सूच्यते — {yon tan rnam pa bzhi 'grub pa dang dbye ba med pa'i mtshan nyid kyi mya ngan las 'das pa'i dbyings de mtshon par byed pa} स चतुराकारगुणनिष्पत्त्यसम्भिन्नलक्षणो निर्वाणधातुः सूच्यते र.व्या.१०५ख/५८ • सं. १. उपलक्षणम् — {de la rab rib 'ba' zhig ni/} /{nyer gnod mtshon par byed pa yin//} केवलं तत्र तिमिरमुपघातोपलक्षणम् ।। प्र.वा.१२९ख/२. २९३ । २. = {lcags} शस्त्रकम्, लोहः — {lcags ni mo min mtshon byed rno/} /{gong bu nag po gar bu dang /} /{rdo yi snying po} लोहोऽस्त्री शस्त्रकं तीक्ष्णं पिण्डं कालायसायसी । अश्मसारः अ.को.२०१क/२.९.९८; शस्यते हिंस्यतेऽनेनेति शस्त्रकम् । शसु हिंसायाम् अ.वि.२.९.९८ । ३. प्रतिनिधिः — {pra ti mtshon byed} प्रति प्रतिनिधौ अ.को.२३६क/३.३.२४५; मुख्यसदृशः प्रतिनिधिः अ.विव.३.३.२४५ । ४. = {zol sbyor} लक्षम्, व्याजः मि.को.४२ख । ५. = {mtshan ma} लक्षणम्, चिह्नम् मि.को.१४३ख । ६. = {rgya skyegs} राक्षा, लाक्षा मि.को.५६ख • वि. उपलक्षकः — {mngon sum gyis mtshon par byed pa'i mtshan nyid rtog pa dang bral zhing ma 'khrul ba dag las gzhan yod pa ma yin te} न च प्रत्यक्षस्य कल्पनापोढाभ्रान्तत्वाभ्यामन्यल्लक्षणमुपलक्षकमस्ति त.प.२२ख/४९२; सूचकः — {'di la bzhad gad byed pa ni/} /{mkhas pa chen por mtshon byed yin//} तदत्र हासकरणं महाविद्वत्त्वसूचकम् ।। त.स.४४ख/४४४; संसूचकः — {tshul gsum pa yi rtags kyi tshig/} /{nus pa'i mtshon byed nyid yin pas/} /{gzhan don rjes dpag gang yin nyid/} /{nyan pa la ltos nas de gsungs//} त्रिरूपलिङ्गवचसः शक्तसंसूचकत्वतः । यत् परार्थानुमानत्वमुक्तं तच्छ्रोत्रपेक्षया ।। त.स. ५४ख/५२७; पिशुनः — {ma lus nyams pa mtshon byed cing /} /{'jigs rung skrag par byed pa dag/} /{ltas ngan lta bu'i mi bsrun pas/} /{su la nyon mongs skyed mi byed//} अशेषनाशपिशुनैर्घोरसन्त्रासकारिभिः । दुर्निमित्तैरिव खलैः खेदः कस्य न दीयते ।। अ.क.४९ख/५.३४.
- mtshon byed ma
- ना. लक्ष्मणा, पत्रदेवी— {de nas drag mo'i mdun gyi 'dab ma la gau rI dang} ।{gaM gA dang rtag ma dang myur ma dang to ta lA dang mtshon byed ma dang dmar ser ma dang} ।{nag mo ste/} {brgyad do//} {de bzhin gang na drag mo gtso mo'i pad+ma nor gyi 'dab ma la'o zhes pa byang du'o//} ततो रौद्र्याः पूर्वपत्रादौ गौरी, गङ्गा, नित्या, तुरिता, तोतला, लक्ष्मणा, पिङ्गला, कृष्णा तथाऽष्टौ कमलवसुदले नायिका यत्र रौद्रीत्युत्तरे वि.प्र.४१ख/४.३२.
- mtshon bral
- वि. १. = {mtshon dang bral ba} निरायुधः — {mtshon dang bral ba rgyal po'i bu//} राजपुत्रो निरायुधः अ.क.१३०क/६६.५९ । २. निर्लक्ष्यः — {zhi ba nyid ni thams cad thob nas mnyam med rab gsal zhing /} /{mtshon bral thar par 'gro ba'i slad du thub par de gyur to//} सम्प्राप्य सर्वस (श लि.पा.)मतामसमप्रकाशः निर्लक्ष्यमोक्षगमनाय मुनिर्बभूव ।। अ.क.९३ख/९.८३.
- mtshon ma
- = {lam mtshon ma} देशिकः, मार्गदेशिकः — {dge slong dag de nas mtshon ma de thabs mkhas pas mi de dag slar ldog par 'dod par shes nas} अथ खलु भिक्षवः स देशिक उपायकुशलस्तान् पुरुषान् प्रतिनिवर्तितुकामान् विदित्वा स.पु.७२क/१२०.
- mtshon ma yin
- क्रि. न लक्ष्यते — {de la yang ni sgra gzhan la/} /{snang bar 'gyur bar mtshon ma yin//} तस्यामपि न शब्दोऽन्यो भासमानो हि लक्ष्यते ।। त.स.९९क/८७७; {gang phyir dbyug pa ma shes par/} /{skyes bu dbyug pa can mtshon min//} न हि दण्डापरिज्ञाने पुंसां दण्डीति लक्ष्यते । त.स.११०ख/९६२.
- mtshon mi 'gyur
- क्रि. न लक्ष्यते — {yon tan rnams ni ma shes par/} /{skyon med par ni mtshon mi 'gyur//} गुणानां चापरिज्ञाने दोषाभावो न लक्ष्यते ।। त.स.११०ख/९६२.
- mtshon mi bya
- क्रि. न लक्ष्यते — {rigs lnga dag dang mnyam ldan pa/} /{rigs ni gcig tu rnam par brtag/} /{kha dog du ma nyid kyis} ({gcig gis}?){ni/} /{gang phyir dbye ba mtshon mi bya//} पञ्चवर्णसमायुक्तमेकवर्णं तु कल्पितम् । अनेकेनैकवर्णेन यस्माद् भेदो न लक्ष्यते ।। हे.त.७क/.१८.
- mtshon min
- = {mtshon ma yin/}
- mtshon med
- वि. = {mtshon cha med pa} निरायुधः — {kye ma rgyal po'i rgyal po yis/} / ग्. {yul du spro ba dang ldan pa/} /{mtshon med bdag lus 'jig pa 'di/} /{byed po dag gis rnam par sprul//} अहो निरायुधस्यायं वेधसा मम निर्मितः । राजराजरणोत्साहयोग्यस्य वपुषः क्षयः ।। अ.क.१३०ख/६६.६८; द्र. {mtshon pa med pa/}
- mtshon rma
- शस्त्रव्रणः मि.को.५१ख ।
- mtshon rtse gcig pa
- भिण्डिपालः, प्रहरणविशेषः — {ral gri dang lcags mda' dang mtshon rtse gcig pa dang dgra sta dang mtshon rnam pa sna tshogs kyi khyad par} खड्गनाराचभिण्डिपालपरशुनानाविधांश्च प्रहरणविशेषान् म.मू. १५१क/६४.
- mtshon rtse gnyis pa
- तोमरः, ओ रम्, प्रहरणविशेषः — {mda' gzhu dang ral gri dang mdung thung dang mtshon rtse gnyis pa dang rtse gsum pa dang 'khor lo dang mtshon rtse gcig pa dang 'phang mdung la sogs pa tshon cha sna tshogs thogs pa} धनुरसिशरशक्तितोमरत्रिशूलचक्रकणयभिन्दिपालादिनानाप्रहरणपरिगृहीतैः ल.वि.१०८ख/१५७.
- mtshon brtsams pas rgyal
- वि. अस्त्रजित् — {phas bsu rang 'gro g}.{yul bshams dang /} /{mtshon brtsams pas rgyal gnod pa med//} प्रत्युद्यानस्वयंयानकलहास्त्रजितोऽवधाः ।। अभि.को.१०ख/३.९६.
- mtshon 'dzin pa
- = {mtshon cha 'dzin pa/}
- mtshon zin pa
- भू.का.कृ. लक्षितः — {mtshon zin pa mtshon pas gzhi mthun pa yin no zhe na} लक्षितलक्षणेन सामानाधिकरण्यमिति चेत् प्र.अ.८९क/९६.
- mtshon ris
- =( {tshon ris} इत्यस्य स्थाने).
- mtshon lhung ba
- शस्त्रपातः, शस्त्रप्रहारः — {dri bzhon dal bu 'gyur byed de/} /{zla ba dag kyang me ru 'gyur/} /{tsan dan byug pa lhung ba yang /} /{mtshon lhung 'khyams pa rnams la 'o//} मन्दो गन्धवहः क्षारो वह्निरिन्दुश्च जायते । चर्चाचन्दनपातश्च शस्त्रपातः प्रवासिनाम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०३.
- mtshor
- = {mtsho ru/}
- mtshor 'bab
- = {chu klung} आपगा, नदी — {de nas gtsang po 'bab chu dang /}…{mtshor 'bab bo//} अथ नदी सरित् । …आपगा अ.को.१४९क/१.१२.३१; अपां वेगः आपम् । तेन गच्छतीत्यापगा । अपां समूहः आपम् । तेन गच्छतीति वा अ.वि.१.१२.३१.
- 'tshag
- = {'tshag pa/}
- 'tshag tu 'gyur ba nyid
- ओजस्करत्वम् — {chus kyang spangs na 'tshag tu 'gyur ba nyid do//} ओजस्करत्वं धूतस्योदकेनापि वि.सू.८०क/९७.
- 'tshag ldan
- वि. = {yan lag rgyas} मांसलः, स्थूलकायः — {sha med nyam chung rid pa dang /} /{stobs ldan 'tshag ldan yan lag rgyas//} अमांसो दुर्बलश्छातो बलवान्मांसल्ॐऽसलः । अ.को.१७३क/२.६.४४; बहुमांसोऽस्यास्तीति मांसलः अ.वि.२.६.४४.
- 'tshag pa
- = {rgyags pa} पुष्टिः — {zas kyi tshod mi zin te zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa'i bcud legs par 'ju ba'i 'tshag tu mi 'gyur ba dang} आहारे च मात्रां न जानाति नाप्यशितपीतखादितास्वादितस्य सम्यग्रसपरिणामपुष्ट्यादि समासादयति ल.अ. १५४ख/१०१.
- 'tshang
- द्र.— {shing mya ngan 'tshang de la} तस्मिन्नशोकवृक्षे अ.श.११५ख/१०५; {mya ngan 'tshang gi me tog la sogs pa las mer nges pa nyid kyis 'jug pa las} अशोकस्तबकादावग्न्यध्यवसायेन प्रवृत्तस्य त.प.२३६क/९४३.
- 'tshang rgya
- = {'tshang rgya ba/}
- 'tshang rgya ba
- • क्रि. बुध्यति — {byang chub rdul med 'dus ma byas 'tshang rgya//} बुध्यन्ति बोधिं विरजामसंस्कृताम् शि.स.१०८ख/१०७; बुध्यते — {rdzogs pa'i sangs rgyas der 'tshang rgya/} /{sprul pa rnams ni 'dir 'tshang rgya//} तत्र बुध्यन्ति संबुद्धा निर्मितस्त्विह बुध्यते ।। ल.अ.१६०ख/१०९; बुद्धो भवति — {khyim nas kyang ni byung ba de/} /{nyon mongs pham byas 'tshang rgya} निष्क्रामति चागारात्स भवति बुद्धो जितक्लेशः ।। ल.वि.१५४ख/२३१; द्र.— {nag po'i rtsa lag byams pa'i stobs kyis 'joms/} /{bla med byang chub zhi bar 'tshang yang rgya//} मैत्रीबलेन विनिहत्य हि कृष्णबन्धुं यावत् स्पृशिष्यति अनुत्तरबोधि सा(शा भो.पा.)न्तम् ।। ल.वि.७९क/१०६; • सं. बुद्धत्वम् — {'jig rten gsum mchod 'tshang rgya bar/} /{sems can rnams ni 'dod ce na//} त्रैलोक्यपूज्यं बुद्धत्वं सत्त्वानां किल वाञ्छसि । बो.अ.१७ख/६.८१.
- 'tshang 'bru ba
- = {mtshang 'bru ba/}
- 'tshabs
- = {'tshabs pa/}
- 'tshabs pa
- = {ltab ltob} सम्भ्रमः — {mtshungs pa ltab ltob 'tshabs pa dag//} समौ संवेगसम्भ्रमौ अ.को.१४५क/१.८.३४; सम्भ्रमत्यनेनेति सम्भ्रमः । भ्रमु अनवस्थाने अ.वि.१.८.३४.
- 'tsham pa
- • वि. अनुकूलः, ओ ला— {de dang mthun par chos ston cing /} {'tsham pa dang rigs par ston te} तदुपमं धर्मं देशयति । अनुकूलां युक्तिं व्यपदिशति बो.भू.१६१क/२१२; अनुरूपः, ओ पा — {'tsham par smin par byed pa ni mthun par smin par byed pa'o//} अनुरूपा पाचना अनुपाचना सू.व्या.१५०ख/३३; प्रतिरूपः — {tshig 'bru 'byor ba rnams dang 'brel ba rnams dang rjes su mthun pa rnams dang rjes su 'phrod pa rnams dang thabs dang ldan pa rnams dang 'tsham pa rnams dang mthun pa rnams dang 'grus skyong gi yan lag gi tshogs rnams kyis chos ston to//} धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः सहितैरानुलोमिकैरानुच्छविकैरौपयिकैः प्रतिरूपैः प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसम्भारैः बो.भू.७८ख/१०१; प्रदक्षिणः — {nges par 'byung ba ni 'tsham pa ste/} {mya ngan las 'das pa'i ched kyi phyir ro//} नैर्याण्यात्प्रदक्षिणैर्निर्वाणाधिकारतया सू.व्या.१८२क/७८; उचितः — {rang las 'tsham pa'i spyod pa la/} /{'jig rten dbang phyug cis ma yin//} स्वकर्मोचितचेष्टस्य न लोकस्य किमीशता ।। प्र.अ.४२ख/४८; युक्तः — {ci yang mi rigs pa ste/} {mi 'tsham pa blang bar bya ba dang dor bar bya ba med pa ste} किमप्यश्लीलमयुक्तमहेयोपादेयम् प्र.वृ.३११ख/५९; तुल्यः — {sus nor bu'i lham zung du bgos na 'tsham par 'gyur ba dang} यस्य मणिपादुकायुगं प्रावृतं तुल्यं भवति वि.व.१९८क/१.७१; चतुरस्रम् — {gal te de'i yul bdag yin na/} /{de tshe ma lus 'tsham par 'gyur//} यद्यात्मा विषयस्तस्याश्चतुरस्रं तदाऽखिलम् । त.स.१०क/१२३; {de la gal te bdag ces bya ba'i phyogs yin na de'i tshe thams cad 'tshams te thams cad mdzes so zhes bya ba'i don te} तत्र यद्यात्मेति पक्षः, तदाऽखिलं चतुरस्रम्, सर्वं शोभनमित्यर्थः त.प.२०४क/१२३ • पा. १. अनुरूपम्, विशुद्धवीर्यभेदः — {de la byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa bcur rig par bya ste/} {'tsham pa dang}…{byang chub chen por yongs su bsngo ba ste} तत्र कतमद् बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम् । तत्समासतो दशविधं वेदितव्यम् । अनुरूपम्…महाबोधिपरिणमितञ्चेति बो. भू.१०९ख/१४१ । २. सहिता, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{'tsham pa dang} याऽसौ वागाज्ञापनी…सहिता ल.वि.१४१क/२०८ • अव्य. सद्यः — {re zhig khyod kyis gzings la ni/} /{'tsham pa'i khur dag rab tu mdzod//} सद्यस्तावत्प्रवहणे भवद्भिः क्रियतां भरः । अ.क.२२१ख/८९.६ • द्र.— {phyag gi ri mo rim par 'tsham pa dang} अनुपूर्वपाणिलेखः ल.वि. ५७ख/७५.
- 'tsham pa ma yin pa
- वि. अननुरूपः — {byang chub sems dpa'i bya ba las thal zhing 'tsham pa ma yin pa'i phyir} बोधिसत्त्वविधेः समतिक्रान्तत्वादननुरूपत्वाच्च बो.भू.१२ख/१५.
- 'tsham pa min
- = {'tsham pa ma yin pa/}
- 'tsham par smin par byed pa
- अनुरूपा पाचना — {yongs smin rab smin mthun par smin byed gzhan//}…{'tsham par smin par byed pa ni mthun par smin par byed pa'o//} परिपाचना तथा प्रपाचना चाप्यनुपाचनाऽपरा ।…अनुरूपा पाचना अनुपाचना सू.व्या.१५०ख/३३.
- 'tshal
- = {'tshal ba/} {'tshal nas} उपभुक्त्वा — {sems can de dag kyang btung ba dang bza' ba rnam pa sna tshogs de dag 'tshal nas tshe dang stobs dang kha dog dang dbang po rnam par 'phel bar 'gyur ro//} ते च सत्त्वास्तानि पानभोजनानि नानाविधान्युपभुक्त्वा आयुर्बलवर्णेन्द्रियाणि विवर्धयिष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४.
- 'tshal te mchi
- क्रि. आनेष्यति — {bdag nyid 'tshal te mchi'o//} अहं स्वयमेवानेष्यामि वि.व.१३१ख/१.२०.
- 'tshal ba
- • क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {btsal ba} भूत., {'tshol} विधौ) १. = {'dod pa} इच्छति — {yab ni khyod la lta bar 'tshal//} पिता त्वां द्रष्टुमिच्छति अ.क.२९७ख/१०८. ५६; {nyid kyi dkyil 'khor thugs rje yi/} /{bdag nyid kyang ni bri bar 'tshal//} स्वोऽहं लिखितुमिच्छामि मण्डलं करुणात्मकम् ।। स.दु.१२८ख/२३६; आकाङ्क्षति — {btsun pa ko sa la'i rgyal po dang mnyan du yod pa na gnas pa pho brang 'khor gyi mi rnams bcom ldan 'das kyi zhal mthong bar 'tshal te} राजा भदन्त कौशलः श्रावस्तीनिवासिनश्च पौरा आकाङ्क्षन्ति भगवतो दर्शनम् अ.श.१५६क/१४५; आकाङ्क्षते — {btsun pa kun tu rgyu rab bzang 'di ni legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu byung ba dang bsnyen par rdzogs shing dge slong gi dngos por 'gyur bar 'tshal lags so//} अयं भदन्त सुभद्रपरिव्राजक आकाङ्क्षते स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रज्यामुपसम्पदं भिक्षुभावम् अ. श.११३ख/१०३; समभिलषति — {gang gi don du dpa' bo 'dzum pa ston mdzad pa/} /{de ni khyod las skye bo phal chen nyan par 'tshal//} यस्यार्थे स्मितमुपदर्शयन्ति धीराः तं श्रोतुं समभिलषन्ति ते जनौघाः ।। अ.श.४ख/४; उत्कण्ठति — {gang gi tshe bdag pha'i khyim na mchis pa de'i tshe ni gyos po'i khyim 'tshal la} यदाऽहं पैतृके गृहे तिष्ठामि तदाऽहं श्वशुरगृहस्यार्थे उत्कण्ठामि वि.व. २००क/१.७४; अर्थयते — {rgyal po chad pa bdag 'tshal lo/} /{shin tu dpyad nas bsgrub par mdzod//} दण्डमेवार्थये राजन् सुविचार्य विधीयताम् । अ.क.१९८क/८३. २३; रोचयते — {mi yi dbang po khyod kyi sras de la/} /{bsad dam bcing ngam brdeg pa su zhig 'tshal//} को वा वधं बन्धनताडनं वा सुतस्य ते रोचयते नरेन्द्र । जा.मा. ४९क/५८; इष्यते — {phan 'dogs bgyid slad pha ma dag/} /{gal te bla mar 'tshal na go//} गुरुत्वमुपकारित्वान्मातापित्रोर्यदीष्यते । श.बु.११४क/१०६ । २. (प्रा.) [1] = {shes pa} जानाति — {gang de ltar 'tshal ba de ni su dang yang mi rtsod do//} यो ह्येवं जानाति, स न केनचित्सार्धं विवदति शि.स.१४६क/१४०; {bcom ldan 'das bdag gis de ltar 'tshal to//} एवमहं भगवन् जानामि शि.स.१४६क/१४० [2] ज्ञास्यति — {btsun pa ba rnams kyang gzhon la/} {be'u rnams kyang tshar lags te/} {so so'i gnag ra 'tshal bas} भदन्त गावस्तरुणवत्सा ज्ञास्यन्ति स्वकस्वकानि गोकुलानि वि.व.१४८क/१.३६ । ३. = {za ba} भक्ष्यति — {sha za'i rigs su skyes pa rnams/} /{sha 'tshal bar yang ji ltar 'gyur//} क्रव्यादगोत्रसम्भूता मांसं भक्ष्यन्ति केन वै ।। ल.अ.६५ख/१३; भक्ष्यते — {sha 'tshal ba bkag ste/} {bdag kyang mi 'tshal} मांसं निवार्यते भक्ष्यमाणम् । स्वयं च न भक्ष्यते ल.अ.१५३क/१०० । ४. = {byed pa} क्रियते — {pho brang gi nang du rgyal srid dbang bskur 'tshal lo//} अधिष्ठानमध्ये च राज्याभिषेकः क्रियते वि.व.१५६ख/१.४५ • स.क्रि. ( {nyan par 'tshal} श्रोष्यति) — {theg pa che la rton pa rnams/} /{so so rang rig nyan par 'tshal//} श्रोष्यन्ति प्रत्यात्मगतिं महायानपरायणाः ल.अ.५७ख/३; {dbyung bar 'tshal} उद्धरिष्यति अ. श.२५५क/२३४; {spyad par 'tshal} चरेयम् अ.श.१६७ख/१५६ • सं. १. = {'dod pa} छन्दः — {rgyal po bdag gi 'tshal ba 'di lags deng myur stsol//} छन्दो ममेष नृपते प्रवि (दि भो.पा.)शाद्य शीघ्रम् ल.वि.२५ख/३०; इच्छा — {sdig pa 'tshal ba rnams kyi} पापेच्छानाम् सु.प.२१ख/२ । २. = {dgos pa} प्रयोजनम् — {lha rgyal srid kyi dbang bskur ba la ni mang du 'tshal te} देव राज्याभिषेके प्रभूतेन प्रयोजनम् वि.व.१५६ख/१.४५ । ३. = {shes pa/} {mkhyen pa} ज्ञानम् — {bdag gis ma 'tshal bas mchod sbyin mchod pa} मयाऽज्ञानेन यज्ञं याजितम् का.व्यू.२१३क/२७२ । ४. = {za ba} भक्षणम् — {sha 'tshal ba'i nongs pa legs pa bshad du gsol} मांसभक्षणे गुणदोषान् देशयतु ल.अ.१५३क/१०० । ५. सन्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः ( {thar 'tshal} मुमुक्षुः) — {khyod ni}…{thar 'tshal rnams kyi 'dren pa lags//} त्वम्…मुमुक्षूणां परायणम् श.बु.११४क/९८; ( {rtogs par 'tshal ba} बुभुत्सुः) — {gnod sbyin mo dang gnod sbyin bu/} /{theg chen rtogs par 'tshal ba mchis//} यक्षिण्यो यक्षपुत्राश्च महायानबुभुत्सवः । ल.अ.५७ख/३ • कृ. १. [1] = {'dod pa} काङ्क्षितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal}… {'phral la}… {thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितम्…सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५; ईप्सितः — {'di nyid 'tshal ba'i nor rnams bstsal bar bgyi/} /{rgyal srid 'di la khyod ni ci bder spyod//} ददामि तेनेप्सितमर्थमस्मै राज्ये तवास्मिंश्च यथेष्टचारम् ।। जा.मा.१५६क/१८० [2] = {shes pa} ज्ञातः — {btsun pa bcom ldan 'das ji ltar bdag chos thams cad yang dag par 'tshal ba dang} यथा च मे भदन्त भगवन् सर्वधर्माः सम्यग्ज्ञाताः सु.प्र.३६क/६८; {khyod kyi dkyil 'khor ji ltar lags/} /{gtso bo bdag gis sngar ma 'tshal//} त्वदीयं मण्डलं कीदृक् प्राग् न ज्ञातं मया प्रभो ।। हे.त.२३ख/७६; विदितः — {khyod kyi lus kyi gnas skabs ci 'dra ba bdag cag gis 'tshal te} विदितेयमस्माकं युष्मच्छरीरावस्था जा.मा.८०क/९२ [3] = {zos pa} भुक्तम् — {gsol cig ces bya ba yang de nyid yin no//} {song shig ces bya ba yang ngo /} /{'tshal lags so zhes bya bas kyang ngo //} देहीत्यस्यैतत् । गच्छेत्यपि । भुक्तमिति च वि.सू.३५क/४४ । २. [1] विन्दन् — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' 'am byang chub sems dpa'i chos kyang bdag gis ma 'tshal} सोऽहं भगवन् बोधिसत्त्वं वा बोधिसत्त्वधर्मं वाऽविन्दन् अ.सा.४क/३ [2] भक्ष्यमाणः — {sha 'tshal ba bkag ste/} {bdag kyang mi 'tshal} मांसं निवार्यते भक्ष्यमाणम् । स्वयं च न भक्ष्यते ल.अ.१५२ख/१०० • वि. १. कांक्षी — {dga' ba 'tshal ba'i bya rnams ni/} /{sna tshogs sgra 'byin sil snyan bzhin//} चित्रं विरुतवादित्रं पक्षिणां रतिकाङ्क्षिणाम् । जा.मा.५१क/६० । २. जानकः — {ldem por dgongs bshad ma 'tshal ba/}… /{slad ma yi dus na 'byung ba ni//} पश्चिमे कालि भेष्यन्ति सन्धाभाष्यमजानकाः ।। स.पु.१०३क/१६५; • उ. प. ज्ञः — {khyod kyi bstan pa'i lugs 'tshal ba/} /{dga' na bskal par yang gnas la//} त्वच्छासननयज्ञो हि तिष्ठेत् कल्पमपीच्छया । श.बु.११३ख/८९; कामः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can thams cad la bde ba}…{nye bar bsgrub par 'tshal te} सर्वसत्त्वानां वयं भगवन् सुखमुपसंहर्तुकामाः सु.प.२२ख/३; {rab tu 'byung bar 'tshal ba} प्रव्रजितुकामः वि.व.१४८ख/१.३७; {'deg par 'tshal ba} उत्क्षेप्तुकामः अ.सा.१७५क/९८; {bde ba 'tshal} सुखकामाः सु.प.२२ख/३; {nyan par 'tshal} श्रोतुकामाः ल.अ.५७क/२ • सहायकपदत्वेन प्रयोगः — {mang du gsol yang ci 'tshal te} किं बहुना जा.मा.६५क/७५; {nyid kyi sha yang stsol mdzad na/} /{dngos po gzhan lta smos ci 'tshal//} स्वमांसान्यपि दत्तानि वस्तुष्वन्येषु का कथा । श.बु.११०ख/१२.।(द्र.— {phyag 'tshal ba/} {smos ci 'tshal/} {gdon mi 'tshal ba/}).
- 'tshal bar bgyi
- क्रि. जानामि— {bcom ldan 'das bdag gis ji ltar theg pa chen po'i mdo za ma tog bkod pas sdig pa thams cad las thar bar bgyid pa 'tshal bar bgyi} कथं जानाम्यहं भगवन् कारण्डव्यूहं महायानसूत्ररत्नराजं सर्वपापपरिमोक्षणं कुरुते का.व्यू.२४५ख/३०६; मन्यामि — {gang na sdig rab tu spyod pa de na bcom ldan 'das phyag na rdo rje rang nyid longs spyod rdzogs pa'i skus rdo rje sems dpa'i skur bzhugs par 'tshal bar bgyi'o//} यत्र पापं प्रचरिष्यति तत्र भगवान् वज्रपाणिः स्वयमेव सम्भोगिकैः कायैर्वज्रसत्त्वरूपेण व्यवस्थित इति मन्यामः स.दु.१२६क/२२६.
- 'tshal bar 'gyur
- क्रि. ज्ञास्यति — {dang dga' bde bar gshegs la gus pa ste/} /{khyod kyis chos bstan de dag 'tshal bar 'gyur//} श्राद्धाः प्रसन्नाः सुगते सगौरवा ज्ञास्यन्ति ये धर्ममुदाहृतं ते ।। स.पु.१५ख/२५.
- 'tshal ma
- आहारः — {bcom ldan 'das de nas mi dbul po de 'tshal ma dang rad pa tshol ba'i slad du} अथ खलु भगवन् स दरिद्रपुरुष आहारचीवरपर्येष्टिहेतोः स. पु.४०क/७२; भक्तम्— {khyim pa nye bar 'ongs pa'i 'tshal ma sbyor du gzhug go//} गृहिण उपगतान् भक्तान् संविभाजयेत् वि.सू.१०ख/११; {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags na 'tshal ma mthong ba lta mos kyang ci 'tshal} पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नाऽऽसादयामः । कुतो भक्तस्य दर्शनम् वि.व.१५३क/१.४१; लेपः — {bzhes pa gsol dgongs gdugs tshod dang /} /{'tshal ma za ma zas dang ni/} /{kha zas zhes pa dang yang ngo //} जग्धिस्तु भोजनम् ।। जेमनं लेह आहारो निघसो न्याद इत्यपि । अ.को.१९८क/२.९.५६; लिप्यते उपचीयते देहोऽनेनेति लेपः । लिप उपदेहे अ.वि.२.९.५६.
- 'tshig
- = {'tshig pa/}
- 'tshig pa
- • क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {tshig} भूत.) (अवि., अक.) दह्यते — {lus ni}… {'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi me dag gis 'tshig pa ma yin no//} नैव वपुर्दह्यते रागद्वेषमोहहुताशनैः प्र.प.७४ख/९२ • सं. १. दाहः — {'tshig pa'i rgyu ni tshogs la dris//} सङ्घमपृच्छद् दाहकारणम् अ.क.१३७क/६७.३४; उद्दाहः — {bskal pa 'tshig pa na ni bsregs kyang sa'i rang bzhin mi 'dor ro//} कल्पोद्दाहे दह्यमानाऽपि न पृथिवीस्वभावं विजहाति ल.अ.१४७ख/९४ । २. अमर्षः — कोपक्रोधामर्षरोषप्रतिघा रुट्क्रुधौ स्त्रियौ । अ.को.१४४ख/१.८. २६; न मृष्यत्यनेन अमर्षः । मृष सहने अ.वि.१.८.२६ • पा. प्रदाशः १. परीत्तक्लेशभूमिकचैत्तभेदः — {khro ba dang /} /{khon du 'dzin dang g}.{yo dang ni/} /{phrag dog 'tshig 'chab ser sna dang /} /{sgyu dang rgyags dang rnam 'tshe ni/} /{nyon mongs chung ngu'i sa pa rnams//} क्रोधोपनाहशाठ्येर्ष्याप्रदाशम्रक्षमत्सराः । मायामदविहिंसाश्च परीत्तक्लेशभूमिकाः ।। अभि.को.५क/२.२७ । २. क्लेशमलभेदः — {gzhan yang nyon mongs dri ma drug/} {'di lta ste/} {sgyu dang g}.{yo dang rgyags pa dang /} /{de bzhin 'tshig dang khon 'dzin dang /} /{rnam 'tshe}…{'tshig pa ni kha na ma tho ba dang bcas pa'i dngos po dam du 'dzin pa ste} अन्ये च षट् क्लेशमलाः । तद्यथा—माया शाठ्यं मदस्तथा ।। प्रदाश उपनाहश्च विहिंसा चेति… सावद्यवस्तुदृढग्राहिता प्रदाशः अभि.भा.२५०ख/८४५ ३. उपक्लेशभेदः — {khro dang khon du 'dzin pa dang /} /{'chab dang 'tshig dang phrag dog dang /}…{nye ba'i nyon mongs} क्रोधोपनहने पुनः । म्रक्षः प्रदाश ईर्ष्या… उपक्लेशाः त्रि.२क/६४; {'tshig pa ni tshig brlang pos zher 'debs pa nyid do//} प्रदाशश्चण्डवचोदाशिता त्रि.भा.१५९ख/६६; • वि. = {khro ba} अमर्षणः — {khro ba 'tshig pa} *{dbung ba 'o//} क्रोधनोऽमर्षणः कोपी अ.को.२०८क/३.१.३२; न मृष्यति न सहत इत्यमर्षणः । मृष तितिक्षायाम् अ.वि.३.१.३२.
- 'tshig par bgyid pa
- क्रि. दहति — {dper na mes nags kyi 'dab ma myur du 'tshig par bgyid pa} यथाऽग्निर्दहति वनान्तरम् का.व्यू.२३६ख/२९८.
- 'tshig par byed pa
- दहनम् — {snod 'jig pa dang chags pa'i mtshan nyid ni sa chen po la sogs pa me la sogs pas yang dang yang 'jig pa dang 'byung ba ste/} {me dang chu dang rlung 'tshig par byed pa dang rul bar byed pa dang skam par byed pa'i bdag nyid kyi 'jig pa rnams dang} भाजनसंवर्तविवर्तलक्षणं महापृथिव्यादिनामग्न्यादिभिः पुनः पुनर्विनाश(तः) उत्पादतश्च, अग्न्यम्बुवायुसंवर्तनीभिर्दहनक्लेदनशोषणात्मिकाभिः अभि. स.भा.३६ख/५०.
- 'tshir
- = {'tshir ba/}
- 'tshir ba
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {btsir} भवि., भूत., {tshir} विधौ) भिद्यते — ( {khur bu lta bur gyur pa'i} ){sdug bsngal gyis gang zag de 'tshir zhing gnod} ({gnon} ?){par byed do zhes bya ba'i tha tshig go//} दुःखेन भारभूतेन हि स पुद्गलो भिद्यते, आक्रम्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.२५२ख/१०५८; पीडयति म.व्यु.५३५४ (८०क); • सं. = {mnar ba} पीडनम् — {nam zhig til mar btung ba'i slad/} /{khyu mchog rnamasakyi til 'tshir la//} कदाचित्तैलपानाय वृषाणां तिलपीडने । अ.क.८७क/६३.५०; {rma 'tshir na'o//} व्रणपीडने वि.सू.१९क/२२; {dong du 'jug pa dang sgo glegs kyis 'tshir ba la sogs pas nyon mongs par byed na'o//} गर्तप्रक्षेपकवाटपीडनादौ पातने वि.सू.१७ख/२०; {mnar ba dang ni 'tshir ba dang //} अवमर्दस्तु पीडनम् अ.को.१९३ख/२.८.१०९; पीड्यत इति पीडनम् । पीड अवगाहने अ.वि.२.८.१०९; निपीडनम् — {brtsom pa na bud med du byas pa 'tshir na'o//} निपीडने स्त्रीकृतस्यारम्भे वि.सू.१९क/२२ • वि. पीडितः — {til ni 'tshir ba de dag gis/} /{til mar bum par srog chags tshogs/} /{lhung zhing nyams pa mthong gyur nas//} ताः पीडिततिलास्तैलकुम्भेषु कृमिसञ्चयम् । च्युतं विलोक्य सीदन्तम् अ.क.८७क/६३.५१.
- 'tshir bar byed
- क्रि. पीड्यति म.व्यु.५३५४ (८०क); पीड्यते — {de'i bu ram shing btsir ba'i gnas grwa lnga brgya yod de/} {de dag tu de'i bu ram shing 'tshir bar byed do//} तस्य पञ्चमात्राणीक्षुशालशतानि, यत्र चेक्षुः पीड्यते अ.श.११८ख/१०८.
- 'tshub
- द्र.— {rba rlabs ltar g}.{yo ma yis rlung 'tshub dag la dogs pa med par rab tu 'khyud//} वाताली जननी तरङ्गतरला निःशङ्कमालिङ्गिता अ.क.२३६ख/८९.१८८.
- 'tshubs pa
- द्र.— {ngan rtog rlung dmar 'tshubs pas dkrugs pa yi/} /{'gro ba'i sems ni rnal du gnas par shog//} असद्वितर्काकुलमारुतेरितं प्रयातु चित्तं जगतां विधेयताम् ।। श.बु.११६क/१५३.
- 'tshur
- = {tshur} रङ्गस्तम्भनम् म.व्यु.५९२८ (८५ख).
- 'tshe
- = {'tshe ba/}
- 'tshe 'gro
- = {'chi ba} अत्ययः, मृत्युः — स्यात्पञ्चता कालधर्मो दिष्टान्तः प्रलयोऽत्ययः । अन्तो नाशो द्वयोर्मृत्युर्मरणं निधनोऽस्त्रियाम् ।। अ.को.१९४क/२.८. ११६; अत्येति गच्छतीति अत्ययः । इण् गतौ अ.वि. २.८.११६.
- 'tshe ldan
- हिंसा — {chos ni 'tshe med 'tshe ldan bla ma'i nges pa'i dbang gis srog gcod la sogs skyon dag la} धर्मोऽहिंसा च हिंसा खलु गुरुनियमाज्जीवघातादिदोषः वि.प्र.२७४क/२.१००.
- 'tshe ba
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {gtse} वर्त., भवि., {gtses} भूत., विधौ) विहेठयिष्यति — {nga'i phyir rab tu byung ba snod du gyur tam snod du ma gyur kyang rung ba rnams la gang dag 'tshe ba} ये ममोद्दिश्य प्रव्रजितान् यानभूतान् (पात्रभूतान भो.पा.)पात्रभूतान् वा विहेठयिष्यन्ति शि.स. ४४क/४२ • सं. १. हिंसा— {lus dang mig sogs gnod pa'i phyir/} /{'di la 'tshe bar rnam par brtag//} शरीरचक्षुरादीनां वधाद् हिंसाऽस्य कल्प्यते । त.स.८क/१०३; {bsad pa dang bcing ba dang brdeg pa dang sdig pa la sogs pa sna tshogs kyis sems can rnams la 'tshe ba ni rnam par 'tshe ba'o//} विविधैर्वधबन्धनताडनतर्जनादिभिः सत्त्वानां हिंसा विहिंसा त्रि.भा.१६०ख/६८; {'tshe ba ni srog chags gsod pa'o//} हिंसा प्राणिवधः त. प.३२६क/११२०; विहिंसा — {de yid kyi yongs su rtog pa tsam gyis kyang srog chags la 'tshe ba mi byed} स सङ्कल्पैरपि प्राणिविहिंसां न करोति द.भू.१८८क/१५; जा.मा.१७३क/२००; उपद्रवः — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni gzhan la gnod pa byed pa'i} रौद्रात्मनां तु परोपद्रवाभिरतीनां परापकरणकारिणाम् प्र.अ.६८क/७६; {chos kyi mchog sdud pa ni theg pa chen po'i chos srung ba ste/} {de la zhugs pa rnams la 'tshe ba dag las srung ba'i phyir ro//} उत्तमधर्मसंग्रहो महायानधर्मरक्षा, तत्प्रतिपन्नानामुपद्रवेभ्यो रक्षणात् सू.व्या.१४८ख/३०; विप्लवः — {'tshe ba med pa} अविप्लवम् अ.क.२८७क/१०६.२०; हेठः — {de la 'tshe ba spangs pa nyid kyis ni de'i mi mthun pa'i phyogs rnam par 'tshe ba spangs pa'i phyir bral ba'i 'bras bu bstan te} ततः हेठापहत्वेन तद्विपक्षविहिंसाप्रहाणाद्विसंयोगफलं दर्शयति सू.व्या.२१५ख/१२१; विहेठना म.व्यु.५३६० (८०क); तर्जना — {gshe dang mi snyan 'tshe ba dang /} /{ngan du smra ba'i tshig rnams kyang /} /{bzod pas de dag dang du blang //} उच्चग्घनां तर्जनां च अवर्णमयशांसि च । सर्वांस्तान्मर्षयिष्यामः शि.स.३१ख/२९; पीडनम् मि.को.४९ख; अपायः — {'tshe med cing /} /{dar ba} निरपायोदयः अ.क.४४ख/४.९८; उपायासः — {'tshe med pa} निरुपायासाः बो.अ.३९क/१०.२८ । २. = {gsod pa} प्रवासनम्, वधः — प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।। प्रवासनम् अ.को.१९४क/२.८.११५; प्रवास्यते प्रवासनम्…वस स्नेहमोहच्छेदापहरणेषु अ.वि.२.८.११५; मि.को.५०ख • वि. विहेठकः म.व्यु.२९६१ (५३क); मि.को.१२७क; उपद्रोता म.व्यु.२९५९ (५३क).
- 'tshe ba po
- वि. हिंसकः — {'dod ldan 'tshe ba po dag la/} /{gzhan 'joms chung mar gus pa mchog//} कामिनां हिंसकानां च परदारादरः परम् ।। अ.क.१७०ख/१९.८०.
- 'tshe ba byed pa
- = {gsod pa} क्रथनम्, वधः — प्रमापणं… उद्वासनप्रमथनक्रथनोज्जासनानि च । अ.को.१९४क/२.८.११५; क्रथ्यते क्रथनम् । क्रथ हिंसायाम् अ.वि. २.८.११५.
- 'tshe ba med
- = {'tshe ba med pa/}
- 'tshe ba med pa
- • वि. अविहिंसकः — {dge ba bcu'i las kyi lam yongs su rdzogs pa'i phyir 'tshe ba med pa ni lhag par 'tshe ba med pa ste} परिपूर्णो ह्यविहिंसकोऽध्यविहिंसको दशकुशलकर्मपथपरिपूरितः सू.व्या.१५१क/३४; अविप्लवः — {slar yang gang de grong khyer bas/} /{khengs shing 'tshe ba med pa na/} /{sring mo'i bdag po blon po'i bu/} /{rgyal sras kyis ni rgyal por byas//} पुनः पौरैः समाकीर्णे पुरे तस्मिन्नविप्लवम् (वे लि.पा.) । नृपं राजसुतश्चक्रे मन्त्रिसूनुं स्वसुः पतिम् ।। अ.क.२८७क/१०६.२०; निरुपद्रवः — {'tshe ba med pa'i phyir zhes bya ba ni/} {sdug bsngal med pa'i phyir zhes bya ba'i don to//} निरुपद्रवत्वादिति निर्दुःखत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५८; निरुपायासः — {rtsod pa med cing 'tshe med par/} /{rang dbang du ni spyod par shog//} निर्द्वन्द्वा निरुपायासाः सन्तु स्वाधीनवृत्तयः ।। बो.अ.३९क/१०.२८; निरापायः — {lha yi rgyal po 'tshe med cing /} /{dar ba dang ni rgyal bar gyur//} बभूव सुरराजस्य निरपायोदयो जयः ।। अ.क.४४ख/४.९८ • सं. अहिंसा — {'tshe ba med par nges pas na/} /{slong ba phyir phyogs sdug bsngal gyur//} अहिंसानियमेनाभूदर्थिवैमुख्यदुःखितः ।। अ.क.२५क/३.६४; {'tshe med mtshungs pa'i chos ni gang na'ang med//} न क्वाप्यहिंसासदृशोऽस्ति धर्मः अ.क.२४२ख/९२.४; {'tshe med sdom pas bcings gyur pa//} अहिंसाबद्धनियमात् अ. क.२४०ख/९१.१७ • पा. अनुपहता, वागाकारभेदः — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}…{'tshe ba med pa dang} याऽसौ वागाज्ञापनी…अनुपहता ल.वि.१४१क/२०८.
- 'tshe ba med pa mang ba
- वि. अविहिंसाबहुलः — {byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni rab tu dga' ba mang ba yin}…{'tshe ba med pa mang ba yin} प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वः प्रामोद्यबहुलो भवति…अविहिंसाबहुलः द.भू.१७५क/८.
- 'tshe ba med pa'i stabs
- पा. अनुपद्रुतगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{'tshe ba med pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…अनुपद्रुतगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
- 'tshe ba'i mchod sbyin
- हिंसायज्ञः — {'tshe ba'i mchod sbyin gcig gis ni/} /{'dod pa nyid 'di khyod kyis thob//} एकेन हिंसायज्ञेन प्राप्तेयं कम्रता त्वया ।। अ.क.२२९क/२५.४९.
- 'tshe ba'i rang bzhin
- वि. हिंसामयः — {bab col tshol ba'i nyon mongs rnams/} /{'tshe ba'i rang bzhin bzod dka' 'di//} हिंसामयो ह्ययं क्लेशो दुःसहः साहसैषिणाम् । अ.क.१६८ख/१९.५५.
- 'tshe bar 'gyur
- क्रि. विहेठयते — {de la mi ma yin pas glags rnyed de/} /{nags na gnas pa'i tshe ni 'tshe bar 'gyur//} अमनुष्य अवतार लभेन्ति तस्य । विहेठयन्ते च वने वसन्तम् शि.स.६५क/६४.
- 'tshe bar byed pa
- = {'tshe byed pa/}
- 'tshe bar mi bya
- क्रि. न हिंस्यात् — {'byung po rnams la 'tshe bar mi bya'o//} न हिंस्याद् भूतानि त.प.२१५क/९००.
- 'tshe bar sems pa
- द्रोहचिन्तनम्, जिघांसाचिन्ता — {gnod sems 'tshe bar sems pa dang //} व्यापादो द्रोहचिन्तनम् अ.को.१३९क/१.५.४; द्रोहस्य चिन्तनं द्रोहचिन्तनम् अ.वि.१.५.४.
- 'tshe byed
- = {'tshe byed pa/}
- 'tshe byed pa
- • वि. विहेठकः — {sngon gyi las kyi rnam par smin pa ma gtogs par de la su'ang 'tshe ba byed par yang mi 'gyur te} न च तस्य कश्चिद् विहेठको भविष्यति स्थापयित्वा पूर्वकर्मविपाकेन अ.सा.८०क/४४; {bdud kyi tshogs chos la 'tshe bar byed pa gang la sdigs mdzub kyis bsdigs pa} यं तर्जयति तर्जन्या मारवृन्दं धर्मविहेठकम् वि.प्र.१४५ख/३.८८ • सं. उपद्रवकारिता — {gal te gzhan la 'tshe byed pa/} /{byis pa rnams kyi rang bzhin na//} यदि स्वभावो बालानां परोपद्रवकारिता । बो.अ.१६क/६.३९.
- 'tshe med
- = {'tshe ba med pa/}
- 'tshe med pa
- = {'tshe ba med pa/}
- 'tshe las chags bral
- वि. हिंसाविरक्तः — {bsod nams mi dman rgyal po dang /} /{bram ze dgra gsod sbyor ba'i tshe/} /{'tshe las chags bral rgyal srid ni/} /{yongs su btang nas dben pa bsten//} ब्रह्मन्नदीनपुण्योऽहं राजा शत्रुवधोद्यमे । हिंसाविरक्तः संत्यज्य राज्यं विजनमाश्रितः ।। अ.क.२४ख/५२.५३.
- 'tshengs par 'gyur
- क्रि. अर्थो भवेत् — {khyod kyi 'dod pas sdug bsngal de/} /{grub na'ang khyod dgar ci zhig yod/} /{gal te 'tshengs par 'gyur zhe na/} /{de las phung ba'ang gzhan ci yod//} अथ त्वदिच्छया सिद्धं तद्दुःखे किं सुखं तव । अथाप्यर्थो भवेदेवमनर्थः को न्वतः परः ।। बो.अ.१८क/६.८८.
- 'tshed
- = {'tshed pa/}
- 'tshed du bcug pa
- रञ्जनम् — {byin gyis brlabs pa rang gi rnying pa la 'khrur gzhug par 'os pa chos gos dang gding ba dag las 'ga' zhig bsgo bas 'khrur bcug gam/} {'tshed du bcug gam/} {'chag tu bcug pa dag na'o//} अधिष्ठितस्वपुराणधावनार्हचीवरनिषद(ना)नां कस्य निर्धावनरञ्जनाकोटनेषु विज्ञप्त्या वि.सू. २४क/२९.
- 'tshed snod
- = {phru ba} पिठरः, स्थाली मि.को.३८क ।
- 'tshed pa
- =( {'tshod pa} इत्यस्य ले.भे.) • क्रि. १. पचति — {'bras chan 'tshed do//} ओदनं पचति अभि.भा.१२२क/४३०; पच्यते — {du ba gar 'thul gtsug lag khang /} /{cho ga bzhin du rtag 'tshed dang //} विहारे यत्र वै धूमः पच्यते विधिवत्सदा । ल.अ.१७१ख/१२९ । २. पक्ष्यति — {des bzung sems dmyal bum par yang /} /{dmyal ba'i srung mas bdag 'tshed nges//} यतो नरकपालास्त्वां क्रीत्वा पक्ष्यन्ति कुम्भीषु ।। बो.अ.१८क/६.८९ • सं. १. पाकः — {de yis ri las ring po nas/} /{chos gos tshos khu 'tshed pa yi/} /{me las skyes pa'i du ba dag/} /{mthong nas be'u btsos par bsams//} स दूराच्चीवरक्वाथपाके वह्निसमुद्गतम् । पर्वते धूममालोक्य वत्सपाकममन्यत ।। अ.क.२८२क/१०५.५; {sreg pa dang 'tshed pa la sogs pa'i 'bras bu la rung ba'i me la sogs pa'i dngos po gang yin pa} यत्तद्दाहपाकादिकार्ययोग्यमनलादिकं वस्तु त.प.८६क/६२४; {'tshed pa las thar gser} पाकोत्तीर्णसुवर्ण(–) अ.क.२९०क/१०७.२६; पचनम् — {de ltar yin na 'tshed par bya ba'i gtso bo'i sgrub byed gang yin pa de 'tshed pa po'i sgras brjod pa} एवं सति पचनक्रियाया यत् प्रधानं साधनम्, तत् पाचकशब्देनोच्यते त.प.२९७ख/३०७ । २. रागः — {bzang po 'di ni gos 'tshed ces/} /{rai ba ta yis de la smras//} तत्र चीवररागोऽयमिति तं रैवतोऽब्रवीत् ।। अ.क.२८२क/१०५.७ । ३. = {me} पावकः, अग्निः — {ji ltar 'tshed pas tshig pa yang /} /{me yis kyang ni gdung bar bya/} /{de bzhin 'dod chags mes tshig pa/} /{'dod chags me yis gdung bar bya//} यथा पावकदग्धाश्च स्विद्यन्ते वह्निना पुनः । तथा रागाग्निदग्धाश्च स्विद्यन्ते रागवह्निना ।। हे.त. १६क/५० । ४. = {'tshed pa nyid} पाचकत्वम् — {de nyid 'tshed pas kyang brjod do//} {gting ma tshugs pa log pa'i rnam par rtog pa dag gis chog go//} तदेव पाचकत्वेनापीति अलमप्रतिष्ठितैर्मिथ्याविकल्पैः प्र.वृ.२८०क/२२ • वि. पाचकः — {'dod rgyal ba'i sgra dag la ming gi khyad par can gyi don brjod pa ni kho bo zhes bya ba lta bu dang}… {bya ba'i sgra dag la bya bas te 'tshed pa zhes bya ba lta bu} यदृच्छाशब्देषु नाम्ना विशिष्टोऽर्थ उच्यते — डित्थ इति… क्रियाशब्देषु क्रियया पाचक इति त.प.४क/४५२.
- 'tshed pa po
- वि. पाचकः — {tha dad pa'i dngos po 'tshed pa po la sogs pa la yang tha mi dad pas blo ste shes pa skye ba yin te} भिन्नेष्वपि वस्तुष्वभेदेन पाचकादिषु शेमुषी धीरुपजायते त.प.२९७ख/३०८; {las rnams dang ni bral ba der/} /{'tshed po sogs blo med gyur te//} पाचकादिमतिर्न स्यात् तत्र चोपरतक्रिये । त.स.२८ख/३०५.
- 'tshed pa yod pa
- वि. पाचकः — {gang gi byed pa po gang yin pa de ni des brjod de/} {dper na 'tshed pa yod pa bca' ba po bzhin no//} यश्च यस्य कर्ता स तेनाख्यायते, यथा पाचकः, लावक इति त.प.१३०ख/७१२.
- 'tshed par bya ba
- पचनक्रिया — {de ltar yin na 'tshed par bya ba'i gtso bo'i sgrub byed gang yin pa de 'tshed pa po'i sgras brjod pa} एवं सति पचनक्रियाया यत् प्रधानं साधनम्, तत् पाचकशब्देनोच्यते त.प.२९७ख/३०७.
- 'tshed par byed
- = {'tshed par byed pa/}
- 'tshed par byed pa
- • क्रि. १. पचति — {'tshed par byed do zhes bya bas byed pa po yang rtogs so//} पचतीति कर्ताऽपि प्रतीयते प्र.अ.१४ख/१६; {'di ni mi 'tshed min smra na/} /{'tshed byed nyid du go bar byed//} नासौ न पचतीत्युक्ते गम्यते पचतीति हि । त.स.४३क/४३४; पाच्यते — {mes ni thams cad 'tshed par byed//} अग्निना सर्वं पाच्यते स.उ.२६७ख/४.२ । २. पचेत् — {de lta na lha sbyin 'tshed par byed do zhes bya bas byed pa po ma brjod pa'i phyir}… {gsum pa'o//} तथा सति देवदत्तः पचेदिति कर्तुरनभिधानात्… तृतीया प्राप्नोति प्र.अ.१४क/१६; • वि. पाचकः — {ma dmigs pa de dag nyid kyi phyir 'tshed par byed pa la sogs pa de rnams la yang tha dad pa dag med pa'i phyir ro//} अत एवानुपलभ्यमानत्वात् पाचकादिष्वपि च तद्व्यतिरेकेणापि तेषां (अ भो. पा.)भावात् वा.टी.७१ख/२७.
- 'tshed par byed pa nyid
- पाचकत्वम् — {de la gcig rjes su 'gro ba'i rgyu mtshan 'tshed par byed pa nyid dang 'don par byed pa nyid la sogs pa ni yod pa ma yin no//} न हि तत्रैकमनुगामि निमित्तं पाचकत्वपाठकत्वादिकमस्ति त.प.२९६क/३०४.
- 'tshed po
- = {'tshed pa po/}
- 'tshed byed
- = {'tshed par byed pa/}
- 'tshed ma
- पा. पावकी, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}… {mi phyed ma dang}… {'tshed ma dang}… {bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…अभेद्या…पावकी…मारदारिका ।। हे.त.२ख/४.
- 'tshed shing
- = {bud shing} इन्धनम् — इन्धनं त्वेध इध्ममेधः समित् स्त्रियाम् अ.को.१५५क/२.४.१३; इध्यतेऽग्निरनेनेति इन्धनम् । इध्मं च । ञिइन्धी दीप्तौ अ. वि.२.४.१३.
- 'tshem pa
- • सं. सीवनम् मि.को.२६क • वि. सेवकः — {gos 'tshem pa nyid du ma bskos par khab thogs pa yang ngo //} गृहीतसूचिकं चासम्मतं चीवरसेवकत्वेन वि.सू. ९ख/१०.
- 'tshem bu
- = {rmog} शीर्षकाः म.व्यु.६०७६ (८७क).
- 'tshem byed
- = {'tshem pa} स्यूतिः , सीवनम् मि.को.२६क ।
- 'tsher
- = {'tsher ba/}
- 'tsher ngo
- = {ngo tsha} ह्रीः, लज्जा — मन्दाक्षं ह्रीस्त्रपा व्रीडा लज्जा अ.को.१४४क/१.८.२३; जिह्रेत्यनयेति ह्रीः । ह्री लज्जायाम् अ.वि.१.८.२३.
- 'tsher nye
- वि. दुःस्थः — {gzhan dag gi ni 'khrul pa la/} /{'tsher nye rnams kyang dgod pa yin//} हासः परस्य स्खलिते दुःस्थस्याप्युपजायते ।। अ.क.१५१क/१४. १३८.
- 'tsher ba
- • वि. = {'bar ba} उज्ज्वलः — {'tsher ba ni 'od zer dang ldan pa'o//} उज्ज्वला दीप्तिमन्तः बो.प.६१क/२५ • सं. १. स्निग्धता — {'di ltar ni 'tsher ro zhes bya ba 'di lta bu la sogs pa'i rnam pa 'di ni rgyu yin no//} …{zhes bya bar shes par bya ba min te} इदमस्य कारणम्… एवं स्निग्धतेत्येवमादिभिराकारैर्न ज्ञेयम् अभि.स्फु.३२७क/१२२२ । २. (प्रा.) = {ngo tsha ba} ह्रीः, लज्जा मि. को.१२९क ।
- 'tsher ba med pa
- वि. प्रगल्भः — {'tsher ba med dang skyengs pa med//} प्रगल्भः प्रतिभान्विते अ.को.२०७ख/३.१.२५; प्रगल्भत इति प्रगल्भः । गल्भ धार्ष्ट्ये अ.वि.३.१. २५.
- 'tsho
- = {'tsho ba/}
- 'tsho gyur
- = {'tsho bar gyur pa/}
- 'tsho gyur cig
- क्रि. जीवतु— {bdag nyid gcig pu gsod gyur la/} /{ri dwags 'di kun 'tsho gyur cig//} एकस्यैव वधो मेऽस्तु सर्वे जीवन्त्वमी मृगाः ।। अ.क.२५८ख/३०.४२.
- 'tsho gyur pa
- = {'tsho bar gyur pa/}
- 'tsho chas
- वार्त्ता म.व्यु.४९५६ (७५ख); उपधानम् — {bde ba'i 'tsho chas} सुखोपधानम् म.व्यु.६१४० (८७ख).
- 'tsho thabs
- = {'tsho ba'i thabs/}
- 'tsho ba
- • क्रि. (अवि., अक.) (वर्त., भवि.; सक.; {'tshos} भूत., विधौ) जीवति — {gzhan mi bsten pa'i ri dwags rnams/}…/{nags rnams su ni bde bar 'tsho//} सुखं जीवन्ति हरिणा वनेष्वपरसेविनः । का.आ.३३३ख/२. ३३८; {bu mo khyod kyi bdag/} /{de ni 'tsho} अयं जीवति ते पुत्रि पतिः अ.क.३१३क/१०८.१८४; यापयति — {sdig dag gis ni tshegs chen 'tsho//} यापयन्ति सुकृच्छ्रेण पापैः बो.अ.३७क/९.१५६; {bdag ji srid gson zhing 'dug la sdod cing 'tsho ba} यावदयमात्मा जीवति, तिष्ठति, ध्रियते, यापयति अभि.स्फु.१०२ख/७८४; ध्रियते — {'jig rten gyi khams thams cad na de bzhin gshegs pa}… {ji snyed bzhugs te 'tsho zhing gzhes pa} यावन्तः सर्वलोकधातुषु तथागताः…तिष्ठन्ति ध्रियन्ते यापयन्ति शि.स.९५क/९४ • सं. १. जीवः [1] = {gson pa} असुधारणम् — {ji srid 'tsho bar gus pa yis/} /{dge 'dun mgron du gnyer bar byas//} भक्त्या सङ्घस्य विदधे यावज्जीवं निमन्त्रणम् ।। अ.क.३२६क/४१.२३; {deng slan chad ji srid 'tsho'i bar du} अद्याग्रेण यावज्जीवम् वि.व.१५२क/१.४०; जीवोऽसुधारणम् अ.को.१९४क/२.८.११९; जीवत्यनेनेति जीवः । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.८.११९; जीवनम्— {gzi brjid 'tsho ba spangs pa yi/} /{skyes bu'i srog gis ci zhig don//} को ह्यर्थः पुरुषप्राणैस्तेजोजीवनवर्जितैः ।। अ.क.३०४ख/३९.८७; जीवितम् — {chos gos dang bsod snyoms la sogs pa'i 'tsho ba'i yo byad rnams tshegs chung ngus rnyed pa'i phyir ro//} चीवरपिण्डपातादीनां जीवितपरिष्काराणामकृच्छ्रेण लाभात् सू.व्या.१८७क/८४; {de'i tshe 'tsho ba dag ni dus kyi lo ste} तदा जीवितं कालवर्षम् वि.प्र. २४६ख/२.६१ [2] = {srog} प्राणः — {de thos 'phral la rgyal po ni/} /{'tsho ba thob pa bzhin du langs//} श्रुत्वैतत्सहसा राजा लब्धजीव इवोत्थितः । अ.क.१४८क/६८.८२; जीवितम् — {de yis smras pa thog mar ni/} /{mda' yis bdag gi 'tsho ba phrogs//} साऽवदन्मम बाणेन प्रथमं हर जीवितम् ।। अ.क.२४६ख/२८.६६; {yan lag gi dam pa mgo gang la mchis pa de la 'tsho ba mchis so//} यस्योत्तमाङ्गं तस्य जीवितम् शि.स.१५६ख/१५० [3] = {srog chags} प्राणी — {'gro ba drug gi 'khor ba 'dir 'tsho ba ste srog kun gzhi'i rnam par shes pa'i chos can bcings te 'khor ro//} इह षड्गतिसंसारे जीवः प्राणालयविज्ञानधर्मी बद्धो भ्रमति वि.प्र.२७१ख/२.९५ । २. = {'tsho thabs} आजीवः, वृत्तिः — {'tsho ba nyams pas yongs su zin pa} परिगृहीतो भवत्याजीवविपत्त्या श्रा.भू.१९क/४५; {tshul khrims dang lta ba dang cho ga dang 'tsho ba nyams pas gleng ba la sogs pa de dag thams cad byed pa na gzhi dang bcas pas 'chags so//} शीलदृष्ट्याचाराजीवविपत्त्या सर्वस्यास्य चोदनादेः क्रियायां रूढिः समूलकम् वि.सू.८८ख/१०६; जीविका — {de dag khyim na gnas na mnyam pa dang mi mnyam pas 'tsho bar mi byed} तेऽगारमध्यावसन्तो न समविषमेण जीविकां कल्पयन्ति अ.सा.२९४क/१६६; {bcom ldan bdag cag 'tsho ba 'di/} /{smad par 'os pa las kyis sprul//} भगवन् जीविकाऽस्माकं निन्द्येयं कर्मनिर्मिता । अ.क.५४ख/६.९; आजीवो जीविका वार्ता वृत्तिर्वर्तनजीवने ।। अ. को.१९४क/२.९.१; आजीवत्यनेनेति आजीवः, जीविका च अ.वि.२.९.१; प्राजीविका — {'tsho ba 'dod pa rnams la ni 'tsho ba byin no//} प्रा (आ?)जीविकं (कां?) प्रा (आ?)जीविकार्थिभ्यः ल.वि.३३क/४५; वृत्तिः — {nor nyams bdag ni 'tsho ba yod/} /{spyod tshul nyams na 'gro ba gang //} वित्तभ्रंशेऽस्ति मे वृत्तिर्वृत्तभ्रंशे तु का गतिः ।। अ.क.५ख/५०.४६; {des na bdag cag 'tsho ba ni/} /{nyams byar mi 'os} तस्मान्न वृत्तिलोपो नः कर्तुमर्हसि अ.क.५४ख/६.११; जीवितम् — {'tsho ba'i don du rang yul dang /} / {gces pa'i bu yang gtong bar byed//} त्यज्यन्ते जीवितस्यार्थे निजदेशप्रियात्मजाः । अ. क.१०२ख/६४.१८० । ३. यापना — {gal te nga yi las byed na/} /{'di la 'tsho ba tsam byin nas//} दत्त्वाऽस्मै यापनामात्रमस्मत्कर्म करोति चेत् ।। बो.अ.२९ख/८.१५३; यात्रा — {'di ltar yongs su rmya bar gyur pa'i lus/} /{'tsho ba tsam yang dka' na ji ltar brtas//} एवं परिक्षीणतनोः कथं स्याद्यात्राऽपि तावत्कुत एव पुष्टिः ।। जा.मा.१४२ख/१६५; {'tsho bar byed pa lhag pa kham cig yan chad len pa} अतिरिक्तस्य चालोपाद् यात्राकारिणो ग्रहणम् वि.सू.७९ख/९६; भक्तम् — {bas mtha'i gnas mal gyis 'tsho ba} प्रान्तशयनासनभक्ताः अ.श.५३क/४५; पिण्डः — {de nas nam zhig mi bzad pa'i/} /{mu ge skye bo zad byed pa/} /{bslang bya slong byed mtshungs pa nyid/} /{slong ba'i 'tsho ba chad pa byung //} ततः कदाचिदक्षीणदुर्भिक्षक्षयिते जने । याच्ययाचकतुल्यत्वे पिण्डच्छेदोऽर्थिनामभूत् ।। अ.क.३२४ख/४१.५; भिक्षा — {'tsho ba brtan po} ध्रुवभिक्षाम् वि.व.२४३ख/२.१४४; आहारः — {nags tshal nas byung bas 'tsho ba'i phyir za zhing gnas so//} अभ्यवहृतेन तेन वन्येनाहारेण वर्तयामास जा.मा.३१ख/३७; धारणम् — {bu 'tsho ba la'o//} सन्तानधारणे वि.सू.५३क/६७ । ४. = {gso ba} निर्घातनम् — {rigs kyi bu khyod kyis bdag la ni nad par 'du shes bskyed par bya'o//}…{nan tan nyams su blang ba la ni nad 'tsho ba'i 'du shes bskyed par bya'o//} आत्मनि च ते कुलपुत्र आतुरसंज्ञोत्पादयितव्या… प्रतिपत्तिषु व्याधिनिर्घातनसंज्ञा बो.प.१०७ख/७७ • ना. १. जीवः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{'tsho ba dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… जीवः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ । २. वर्तनकः (ओ म् ?), नगरम् — {yul ma ga d+ha 'di nyid kyi ljongs dag pa zhes bya ba'i grong khyer 'tsho ba zhes bya ba na dge bsnyen ma bzang mo'i mchog ces bya ba 'dug gis} इयमिहैव मगधविषये केवलके जनपदे वर्तनके नगरे भद्रोत्तमा नामोपासिका प्रतिवसति ग.व्यू.२७६क/३५४ • कृ. १. जीवन् — {byis pa 'tsho zhing me las grol/} /{rab tu mdzes pa mthong gyur nas//} जीवन्तं ज्वलनान्मुक्तं रुचिरं वीक्ष्य दारकम् । अ.क.८९क/९.३२; जीवन्ती — {de ni 'tsho na bdag po dang /} /{slar yang phrad pa nyid du 'gyur//} भविष्यति तया पत्युर्जीवन्त्या सङ्गमः पुनः ।। अ.क.१०३ख/६४.१८८; वर्तयमानः — {mi de}…{shing tin du ka'i 'bras bu des de 'tsho zhing re zhig de na 'dug 'dug pa las} स पुरुषः…तिन्दुकफलैर्वर्तयमानः कतिचिद्दिनानि तत्रावसत् जा.मा. १४१क/१६३ । २. उपजीव्यः — {de stobs dang mngon par shes pa dang dbang rnams rtogs par khong du chud pas sa lta bur sems can thams cad kyi 'tsho bar 'gyur ro//} बलाभिज्ञावशितागतिंगतः सर्वसत्त्वोपजीव्यो भवति पृथिवीवत् ल.अ.१०५ख/५१ • उ.प. जीवी — {rgya yis 'tsho ba} जालजीविनः अ.क.८३ख/८.५०; {mthun pas 'tsho ba} समजीवी बो.भू.१३५ख/१७४; उपजीवी — {mtshams kyi nang nyid na gang zag gi gtsug lag khang ngam de'i rnyed pas 'tsho ba la ni dge 'dun gyi rnyed pa 'os so//} अर्हः पौद्गलिकविहारतल्लाभोपजीव्यन्तःसीमतायां सङ्घलाभे वि.सू.७२ख/८९; वर्ती — {bya ni 'di rnams de dag ste/} /{sdug bsngal gyis 'tsho 'dab gshog bral//} त एते विहगाः पक्षरहिताः कृच्छ्रवर्तिनः । अ.क.३९ख/४.३५; रक्ष्यः — {gzhan gyi las dang gzhan gyi bya ba dag la grogs byed du 'gro ste/} {'di lta ste/} {zhing las dang tshong bya ba dang ba lang 'tsho ba dang} परकृत्येषु च परकरणीयेषु सहायीभावं गच्छति यदुत कृषिवणिज्यागोरक्ष्य(–) बो.भू.६क/४ • वि. १. जीवकः — {des ni shes rab kyis 'tsho ba rnams kyi nang na bla na med par 'tsho ba dang} तेन ह्यनुत्तरः प्रज्ञाजीवकानां जीवति सू.व्या.२०२ख/१०४; रक्षितः — {'phags pa dge 'dun 'tsho} आर्यसङ्घरक्षितः वि.व.१०१ख/२.८७ । २. = {nad bral ba} वार्त्तः, निरामयः मि.को.६२ख ।
- 'tsho ba skyon med
- शुद्धाजीवः — {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med blta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२.
- 'tsho ba gcod par byed pa
- क्रि. वृत्तिसमुच्छेदं करोति लो.को.१९८०.
- 'tsho ba nyams pa
- वि. आजीवविपन्नः — {de bzhin du lta ba nyams pa dang cho ga nyams pa dang 'tsho ba nyams pa'i gang zag rnam par spangs pa dang} एवं दृष्टिविपन्नाचारविपन्नाजीवविपन्नपुद्गलविवर्जनतया शि.स. ३४ख/३३.
- 'tsho ba brtan po
- ध्रुवभिक्षा — {gzhan yang dge slong gi bya ba 'di lta ste/} {dge slong gis kun dga' ra ba de nyid du gtsug lag khang dang gnas mal dang 'tsho ba brtan po dang} अपरमपि भिक्षोः करणीयम् । यथाहि तद्भिक्षुरस्मिन्नेवारामे विहारं शयनासनं ध्रुवभिक्षाम् वि.व. २४३ख/२.१४४.
- 'tsho ba tha chad
- = {bya gshor ba} जीवान्तकः, शाकुनिकः — {'tsho ba tha chad bya gshor ba//} जीवान्तकः शाकुनिकः अ.को.२०३क/२.१०.१४; जीवानां पक्षिणामन्तं नाशं करोतीति जीवान्तकः अ.वि.२.१०.१४.
- 'tsho ba thob pa
- वि. लब्धजीवितः — {'tsho ba thob cing pha rol tu/} /{phyin nas ngal gso rnam par bsten//} पारमासाध्य विश्रान्तिं भेजिरे लब्धजीविताः ।। अ.क.२६५क/९७.१४.
- 'tsho ba bde
- ना. जीवशर्मा, ब्राह्मणः — {bram ze 'tsho ba bde zhes pa/} /{mnyan yod du ni sngon byung gyur//} श्रावस्त्यां ब्राह्मणः पूर्वं जीवशर्माभिधोऽभवत् । अ.क.१७५ख/७९.२.
- 'tsho ba rnam par dag pa
- आजीवविशुद्धिः — {'tsho ba rnam par dag pa'i phyir legs par gdams pa'i tshul khrims can yin no//} सुसंवृत्तशीली भवति…आजीवविशुद्ध्यया च बो.भू.७७ख/९९.
- 'tsho ba pa
- १. आजीवकः — {gzhan mu stegs can spyod pa pa dang kun tu rgyu ba pa dang 'tsho ba pa dang gcer bu pa rnams}…{mi sten} नान्यतीर्थ्यांश्चरकपरिव्राजकाजीवकनिर्ग्रन्थान्…संसेवते स.पु.१०४क/१६६ । २. = {zhabs thog pa} अनुजीवी, सेवकः — सेवकार्थ्यनुजीविनः अ. को.१८५ख/२.८.९; प्रभुमनुजीवन्तीति अनुजीविनः अ.वि.२.८.९.
- 'tsho ba min
- = {'tsho ma yin/}
- 'tsho ba med pa'i 'jigs pa
- पा. अजीविकाभयम्, भयविशेषः — {'jigs pa rnam pa lnga po 'tsho ba med pa'i 'jigs pa dang tshigs su bcad pa med pa'i 'jigs pa dang 'chi ba'i 'jigs pa dang ngan 'gro'i 'jigs pa dang 'khor gyi nang du bag tsha ba'i 'jigs pa rnams las kyang 'das pa ma yin no//} पञ्च च भयान्यसमतिक्रान्तो भवति । अजीविकाभयमश्लोकभयं मरणभयं दुर्गतिभयं परिषद्शारद्यभयं च बो.भू.१६७क/२२१; {gcan gzan gyi gnod pa'i 'jigs pa las kyang sems can srung ngo //}…{'tsho ba med pa'i 'jigs pa dang} क्षुद्रमृगभयादपि सत्त्वान् रक्षति… अना (आ मू.पा. )जीविक(आ)भयादपि बो.भू.७९क/१०१; {'tsho ba med pa'i 'jigs pa'am}… {'khor du bag tsha bas 'jigs pa de dag thams cad de la med pa yin} आजीविकाभयं वा …पर्षच्छारद्यभयं वा, तानि सर्वाणि व्यपगतानि भवन्ति द.भू.१७५ख/९.
- 'tsho ba smad
- गर्हितजीवितम्— {lus kyi las ngan pa ni khyim 'bigs pa'i rkun po ste/} /{'tsho ba shin tu smad pa'i phyir ro//} कायकर्महीनश्चौरः सन्धिच्छेदकः, अत्यर्थं गर्हितजीवितत्वात् अभि.स.भा.११६क/१५५; करटः — {ka ra Ta ni 'tsho ba smad} श्री.को.१७८क ।
- 'tsho ba yongs su dag pa
- परिशुद्धाजीवः लो.को.१९८१.
- 'tsho ba'i 'jig rten
- जीवलोकः — {'tsho ba'i 'jig rten mig spro kyi hud bu/} /{sdug bsngal skabs 'di khyod kyis ci slad bsten//} हा पुत्र नेत्रोत्सव जीवलोके कस्मादिमां दुःखदशां श्रितोऽसि । अ.क.६६क/५९.१४६.
- 'tsho ba'i thabs
- जीवनोपायः — {'tsho ba'i thabs ni dka' ba dag/} /{nye bar bkod nas bdag po ni/} /{'gro ba 'gog par byed pa'i phyir/} /{'di 'dra thabs kyis 'gog par brjod//} दुष्करं जीवनोपायमुपन्यस्योपरुध्यते । पत्युः प्रस्थानमित्याहुरुपायाक्षेपमीदृशम् ।। का.आ.३२७क/२.१५१; जीविका — {'tsho ba'i thabs}…{zhing las brten} अशिश्रियत्…कृषिजीविकाम् अ.क.७२क/६१.२; {yi ge 'debs byed smra ba po/} /{bdag cag 'tsho thabs 'di yang ngan//} इयं दुर्जीविकाऽस्माकं पत्रालम्बनवादिनाम् । अ.क.३०३क/३९.६५; गतिः — {dbul dang ltogs pas gdungs pa'am/} /{gang la 'tsho thabs gzhan med pa/} /{skya rgyal 'os pa de de yis/} /{skyabs ni dge sbyong brtul zhugs yin//} क्षीणः क्षुदुपसन्तप्तो (तप्तो च लि.पा.) यस्य नास्त्यन्यतो गतिः । तस्य तस्य सुभिक्षार्हं शरणं श्रमणव्रतम् ।। अ.क.८७ख/९.१५; द्र. {'tsho ba/} {'tsho tshis/}
- 'tsho ba'i gnas su gyur pa
- वि. उपजीव्यः — {phongs shing slong ba rnams ni mngon par 'khor ba/} {lag bzo rnams kyis 'tsho ba'i gnas su gyur pa} अभिगमनीये कृपणवनीपकानामुपजीव्ये शिल्पिजनस्य जा.मा.९५क/११०.
- 'tsho ba'i dbang po lta bu
- वि. जीवितेन्द्रियभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {byang chub sems dpa' thams cad kyi snying rje chen po yongs su 'dzin pas 'tsho ba'i dbang po lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…जीवितेन्द्रियभूतं सर्वबोधिसत्त्वमहाकरुणासन्धारणतया ग.व्यू.३११क/३९७.
- 'tsho ba'i sman
- जीवनौषधम्, जीवनस्य औषधम् — {skyes bu 'tsho byed 'tsho ba'i sman//} ना जीवातुर्जीवनौषधम् अ.को.१९४क/२.९.१; जीवातु, ओ तुः मि.को.५३क ।
- 'tsho ba'i tshis
- = {'tsho tshis/}
- 'tsho ba'i yun thung
- अल्पं जीवितम् — {'di lta ste/} {da ltar gyi mi rnams ni 'tsho ba'i yun thung ste/} {gang yun ring du 'tsho ba des kyang lo brgya thub par zad do//} तद्यथा एतर्ह्यल्पं जीवितं मनुष्याणां यश्चिरं जीवति स वर्षशतम् बो.भू.१३४क/१७३.
- 'tsho ba'i yo byad
- जीवितपरिष्कारः — {bzhon 'dod pa rnams la ni bzhon pa nas gos dang}…{'tsho ba'i yo byad rnams dang} यानं यानार्थिकेभ्यो यावद्वस्त्र…जीवितपरिष्कारम् रा.प.२४५ख/१४४; {ska rags la sogs pa dge sbyong gi 'tsho ba'i yo byad sbed dam sbed du bcug na'o//} कायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिष्कारनिर्दाने निर्दापने च वि.सू.४५क/५७; जीवितोपकरणम् म.व्यु.६१३८ (८७ख).
- 'tsho ba'i lus
- जीवकायः — {bkra shis la sogs pa gza' lnga ni dbang po lnga dang yul lnga dang sa la sogs pa rnams kyi ro drug ni rnam par 'gyur ba bcu drug ste/} {kha cig ni dbang po la sogs pa rnams dang 'tsho ba'i lus drug ces so//} मङ्गलादयः पञ्च ग्रहाः पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्च विषयाः, पृथिव्यादीनां षड् रसा इति षोडश विकाराः । अथैके इन्द्रियादयः षट् जीवकाया इति वि.प्र. १५२ख/१२०.
- 'tsho bar gyis shig
- क्रि. जीविकां कल्पयतु — {des de la dung dang 'khor lo dang be con byin nas/} {byang chub sems dpa' 'di dag gis khyod 'tsho bar gyis shig} तेन तस्य शङ्खचक्रगदाऽनुप्रदत्ता । बोधिसत्त्व एभिस्त्वं जीविकां कल्पय वि.व.१८९ख/१.६३.
- 'tsho bar gyur pa
- उ.प. उपजीव्यः — {sems can rnam par dag pa khyod ni dog sa ltar sems can thams cad kyi 'tsho bar gyur cing thugs shin tu brtan pa'o//} सुस्थितबुद्धिरसि विशुद्धसत्त्व धरणितलवत्सर्वसत्त्वोपजीव्यः ल.वि.१६१क/२४२; जीवितः — {kye ma bdag gi dge ba 'dir/} /{bar chod 'di ni yang dag skyes/} /{gang phyir gzhan dbang 'tsho gyur pa/} /{bdag gis chos nyan mi 'thob bo//} अहो बतान्तरायोऽयं सञ्जातः कुशले मम । नास्मिन् श्रोतुं लभे धर्मं यत्परायत्तजीविता ।। अ.क.७३ख/७.३२.
- 'tsho bar 'gyur
- क्रि. जीवति— {'gro bar khyod ni 'tsho ba na/} /{srog chags thams cad 'tsho bar 'gyur//} त्वयि जीवति जीवन्ति सर्वे जगति जन्तवः ।। अ.क.५१ख/५.५८; {skad cig 'tsho bar 'gyur ram ci//} किं जीवति क्षणम् का.आ.३३१ख/२.२७९; यापयति — {chung ngus kyang 'tsho bar 'gyur la/ngan} {pas kyang 'tsho bar 'gyur ba yin te/} {de ltar na dgang sla ba yin no//} अल्पेनापि यापयति । लूहेनापि यापयत्येवं सुभरो भवति श्रा.भू.६३ख/१५७; संरोहयति— {de'i shun pas rma la reg ma thag tu rma thams cad 'tsho bar 'gyur ro//} तस्य सहनिपातिता त्वक् सर्वव्रणान् संरोहयति ग.व्यू.३१२ख/३९८.
- 'tsho bar bya
- क्रि. १. जीव्यते — {de yi yul du pha yi ni/} /{khyim du bzhin du 'tsho bar bya//} विषये जीव्यते तस्य जनकस्येव वेश्मनि ।। अ.क.९०ख/६४.२३ । २. यापयिष्यामि — {da ni grong du 'gro ste der btsos pa'i slong mos 'tsho bar bya'o//} ग्रामान्तमेव गमिष्यामि, तत्र पक्वभैक्षेण यापयिष्यामि अ.श.१०४ख/९४.
- 'tsho bar byed
- = {'tsho byed/}
- 'tsho bar byed pa
- = {'tsho byed/}
- 'tsho bar mdzod cig
- क्रि. यापयिष्यसि — {drang srong chen po dgon pa'i gnas la dga' bas bdag gi sha gsol la/} {zhag gcig gi bar du 'tsho bar mdzod cig} महर्षे अरण्यप्रियतया मदीयेन मांसेनाहोरात्रं यापयिष्यसि अ.श.१०५क/९४.
- 'tsho bar shog
- = {'tsho bar shog cig/}
- 'tsho bar shog cig
- क्रि. जीवतु — {lo brgya 'tsho bar shog cig} जीवतु वर्षशतम् ब.मा.१६९ख ।
- 'tsho byed
- • क्रि. जीवयति — {mar me'i spyod tshul bde ba skyed/} /{'tsho byed grags pa rab tu 'bar//} दीपवृत्त्या सुखं सूते जीवयत्युज्ज्वलं यशः । अ.क.३४०क/४४. ४२; जीव्यते — {de la tshul ni gang gis 'tsho bar byed pa'i 'tsho ba'am zas dang skom la sogs pa'o//} तत्र वृत्तिः जीविका, यया जीव्यते अन्नपानादिना अभि. स्फु.१६१ख/८९४; यापयति — {chos gos gsum po snam sbyar dang bla gos dang mthang gos kyis 'tsho bar byed} त्रिभिश्च चीवरैर्यापयति—सङ्घाटिना, उत्तरासङ्गेन, अन्तर्वासेन च श्रा.भू.६४क/१५९; जीविकां कल्पयति — {'di ltar 'jig rten na 'bras bu'i grangs su gtogs pa'i lo tog gang dag gis 'jig rten 'di 'tsho bar byed pa gang yin pa} यानीमानि विविधानि सस्यानि धान्यसंख्यातानि लोके यैरयं लोको जीविकां कल्पयति बो.भू.५३ख/७० • सं. १. आजीवकः — {de lta yin na ni rdul phra rab rnams bsags pa dang gyes pa tsam kho nar 'gyur gyi/} {cung zad skye ba yang med la 'gag pa yang med pas ya mtshan can 'tsho byed rnams kyis rtsod pa bslangs pa yin no//} एवं च सति परमाणुसञ्चयविभागमात्रमेव प्राप्नोति, न तु कश्चिदुत्पादो नापि निरोध इत्याजीवकानां पाषण्डिनां वादः परिगृहीतो भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४; जीवकः — {'di ni 'tsho byed kyis smras pa yin no//} जीवकेनोक्तमेतत् अभि. स्फु.२०९क/९८२ । २. जीवकः, असनवृक्षः — अथो पीतसालके ।। सर्जकासनबन्धूकपुष्पप्रियकजीवकाः । अ.को.१५७क/२.४.४४; कुष्ठरोगिणं जीवयतीति जीवकः । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.४.४४ । ३. जीवन्तिका [1] = {sle tres} गुडूची — वत्सादनी छिन्नरुहा गुडूची तन्त्रिकाऽमृता ।। जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि । अ.को.१६०क/२.४.८२; जीवयति रोगिणमिति जीवन्तिका । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.४.८२ [2] = {hong len} वन्दा — {ban dA shing la za ba dang /} /{shing skyes 'tsho byed nyid kyang ngo //} वन्दा वृक्षादनी वृक्षरुहा जीवन्तिकेत्यपि । अ.को.१६०क/२.४.८२; जीवयतीति जीवन्तिका । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.४. ८२; मि.को.५७ख । ४. जीवनी, महौषधिविशेषः — {de yi rtse ni rdzing bu'i mtha'/} /{rdo bas bcings pa'i phug chen po/} /{phug nang nor bu 'od khung dang /} /{sman chen 'tsho byed ces pa yod//} तन्मूर्ध्नि पल्वलस्यान्तः शिलाबद्धा महागुहा । ज्योतीरसो मणिर्यस्यां जीवनी च महौषधिः ।। अ.क.६०ख/६.८९ । ५. = {'tsho ba'i sman} जीवातुः, जीवनौषधम् — {skyes bu 'tsho byed 'tsho ba'i sman//} ना जीवातुर्जीवनौषधम् अ.को.१९४क/२.९.१; जीवत्यनेनेति जीवातुः अ.वि.२.९.१ । ६. = {sman} जायुः, औषधम् — {rtsi dang sman dang bai Sha dz+ya/} /{nad sel 'tsho byed ces kyang ngo //} भेषजौषधभैषज्यान्यगदो जायुरित्यपि ।। अ.को.१७३ख/२.६.५०; जयति रोगान् जायुः । जि जये अ.वि.२.६.५० । ७. = {sman pa} वैद्यः, चिकित्सकः — {nad 'joms nad sel sman pa dang /} /{'tsho byed dang ni gso dpyad mkhan//} रोगहार्यगदंकारो भिषग्वैद्यौ चिकित्सके । अ.को.१७४क/२.६.५७; विद्यायामायुर्वेदम् अधीते वेत्ति वा वैद्यः । विद ज्ञाने अ.वि.२.६.५७; मि. को.५१ख । ८. = {chu} जीवनम्, जलम् — वारि सलिलं कमलं जलम्…जीवनम् अ.को.१४६ख/१.१२.३; जीवन्ति येनेति जीवनम् । जीव प्राणधारणे अ.वि.१.१२.३ । ९. = {me} अनलः, अग्निः — अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।…अनलः अ.को.१३१ख/१.१.५५; अनिति वर्धतेऽनेन अनलः । अन प्राणने अ.वि.१.१. ५५ ।१०. = {zla ba} जैवातृकः, चन्द्रः — हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ।।…जैवातृकः अ.को.१३४क/१.३.१४; ओषधीः जीवयतीति जैवातृकः । जीव प्राणधारणे अ.वि.१.३.१४ • ना. १. = {gza' phur bu} जीवः, बृहस्पतिः — बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः । जीवः अ.को.१३५क/१.३.२४; जीव्यते मृतोऽनेनेति जीवः । जीव प्राणधारणे अ.वि.१.३.२४ । २. जीवकः [1] वैद्यराजः — {zhi ba'i blo gros}…{sman pa'i rgyal po 'tsho byed kyis 'jig rten gyi nad gso ba'i shes pa la ltos} पश्य शान्तमते जीवकस्य वैद्यराजस्य लौकिकव्याधिचिकित्साज्ञानम् शि.स.८९ख/८९; {sman pa 'tsho byed kyis bud med de'i lto g}.{yas pa dral to//} जीवकेन तस्याः स्त्रिया दक्षिणः कुक्षिः पाटितः अ. श.२५५क/२३४ [2] कुमारः — {de nas bde bar gshegs pa'i bkas/} /{'tsho byed ces pa'i gzhon nu bsos/} /{rmongs pa lta bu rang 'gro yis/} /{gzhon nu 'od ldan de blangs gyur//} ततस्तं सम्भ्रमावृ (वि लि.पा.)द्धगतिः सुगतशासनात् । कुमारभृत्यो जग्राह जीवकाख्यं कुमारकम् ।। अ.क.८८ख/९.३० । ३. शर्वः, देवः म.व्यु.३१२७ (५५क) • वि. यात्राकारी — {lta ba dang tshul khrims phun sum tshogs pa dag las blangs pa gzhan go rims bzhin la sbyin pa dang 'tsho bar byed pa lhag pa kham cig yan chad len pa dang za ba ni dad pas sbyin par bya ba chud gzon pa yin no//} दृष्टिशीलसम्पन्नाभ्यामान्त (मात्त भो.पा.)स्यान्यत्र यथासंख्यं दानमतिरिक्तस्य चाऽऽलोपाद् यात्राकारिणो ग्रहणं भोगश्च विनिपातनं श्रद्ध(आ)देयस्य वि.सू.७९ख/९६ • उ.प. एषी — {nags ni 'tshol byed}…{rang sangs rgyas} काननैषिणः । प्रत्येकबुद्धाः अ.क.२८क/३.१०४.
- 'tsho byed kyi rtsod pa
- आजीवकवादः — {cung zad kyang skye ba yang med la 'gag pa yang med pas 'tsho byed kyi rtsod pa blangs pa yin no//} न तु किञ्चिदुत्पद्यते नापि निरुध्यत इत्याजीवकवादः परिगृहीतो भवति अभि.भा.२४२क/८१४; द्र.— {de lta yin na ni rdul phra rab rnams bsags pa dang gyes pa tsam kho nar 'gyur gyi cung zad skye ba yang med la 'gag pa yang med pas ya mtshan can 'tsho byed rnams kyis rtsod pa bslangs pa yin no//} एवं च सति परमाणुसञ्चयविभागमात्रमेव प्राप्नोति, न तु कश्चिदुत्पादो नापि निरोध इत्याजीवकानां पाषण्डिनां वादः परिगृहीतो भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४.
- 'tsho ma
- द्र. — {sa 'tsho ma} गोपा ल.वि.८१क/१०८.
- 'tsho ma yin
- • क्रि. न जीवति — {bu dang bral bar gyur pa bu med kyi/} /{ma 'di nges pa nyid du 'tsho ma yin/} वियुज्यमाना तनयेन नेयं जीवत्यवश्यं जननी विवत्सा । अ.क.३०६ख/१०८.१३४ • सं. न जीवितम् — {bsod nams dag ni brtan ldan 'tsho ba min//} स्थिराणि पुण्यानि न जीवितानि अ.क.३१ख/३.१४७.
- 'tsho mi bde
- दुर्जीवम् — {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med lta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२.
- 'tsho ming can
- = {gla sgang} जीविताह्वयम्, मुस्तकम् मि.को.५८ख ।
- 'tsho min
- = {'tsho ma yin/}
- 'tsho sman
- = {'tsho ba'i sman/}
- 'tsho tshis
- = {'tsho ba} जीवनम् — आजीवो जीविका वार्त्ता वृत्तिर्वर्तनजीवने ।। अ.को.१९४क/२.९.१; जीवन्त्यनेनेति जीवनम् अ.वि.२.९.१; वृत्तिः — {rmo rko dud 'gro skyong /} /{tshong dang 'tsho ba'i tshis zhes bya//} कृषिः पाशुपाल्यं वाणिज्यं चेति वृत्तयः अ.को.१९४ख/२.९.२; वार्त्ता मि.को.२८ख; द्र. {'tsho ba/} {'tsho thabs/}
- 'tshog
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {btsog} भवि., {btsogs} भूत., {tshogs} विधौ) हन्यते म.व्यु.५१८५ • = {'tshog pa/}
- 'tshog chas
- उपकरणम् — {ser sna ni yo byad rnams la lhag par chags pa ste/} {'dod chags kyi char gtogs pas 'tshog chas rnams la sems kun du 'dzin pa'o//} मात्सर्यं परिष्कारेष्वध्यवसितो रागांशिकश्चेतस उपकरणेष्वाग्रहः म.टी.२२४ख/५७; {dpung gi tshogs glang po che dang rta dang shing rta dang dpung bu chung phun sum tshogs pa 'tshog chas go mtshon rnam pa du ma dang ldan pa dag sta gon byas so//} बलौघो हस्त्यश्वरथपदातिसम्पन्नोऽनेकप्रहरणोपकरणयुक्तः सज्जीकृतः वि.व.२१०ख/१.८५; परिकरः — {de nas dkyil 'khor gyi slob dpon gyis cod pan dang 'tshog chas byas nas} ततो मण्डलाचार्येण बद्धोष्णीषकृतपरिकरः म.मू.११८क/२७; भाण्डम् — {de dag khyim pa lta bur sogs 'gyur zhing /} /{'tshog chas rnams dang g}.{yog 'khor mang bar 'gyur//} गृहिसञ्चयाश्च भवितारस्ते च प्रभूतभाण्डपरिवाराः ।। रा.प.२४१क/१३९.
- 'tshog pa
- • सं. घातनम् — {chad pa dang rdeg pa dang 'tshog pa dang gsod pa dang 'dzin pa dang 'ching ba dang su mi 'dod dang khong sgril dang gnod pa sna tshogs kyis yul na gnas pa'i skye bo rnams la rtag tu skrag par byed do//} नित्यं दण्डनताडनघातनधारणबन्धनहडिनिगडोपरोधैः राष्ट्रनिवासिनं त्रासयति वि.व.२०३क/१.७७; निसूदनम् मि.को.५०ख • = {'tshog/}
- 'tshogs
- = {'tshogs pa/}
- 'tshogs pa
- १. सङ्गतम् — {rgan po byis pa bud med bcas/} /{ltad mo la 'tshogs skye bo dag//} सवृद्धबालललनं जनं कौतुकसङ्गतम् । अ.क.२९७ख/३९.८ । २. मैथुनम् — {seng ge mo dang 'tshogs par gyur} सिंह्या सह मैथुनं गतवताम् ल.अ.१५५ख/१०२.
- 'tshong
- = {'tshong ba/}
- 'tshong mkhan
- विक्रयिकः, विक्रेता मि.को.४१ख ।
- 'tshong dgos
- वि. विक्रेयम् मि.को.४१ख ।
- 'tshong du song
- क्रि. विक्रेतुमाययौ— {bu mo ri dwags mo dag dang /} /{'grogs nas dar ba 'tshong du song //} हरिण्या सुतया सह… तक्रं विक्रेतुमाययौ ।। अ.क.१९८ख/८३. ३०.
- 'tshong pa
- = {'tshong ba/}
- 'tshong ba
- • क्रि. विक्रीणाति — {rnyed pa dang bkur sti'i phyir bdag 'tshong zhing} लाभसत्कारहेतोरात्मानं विक्रीणाति शि.स.४०ख/३८; विक्रीणीते — {kun dga' ra ba'i srung ma rnams kyis pad ma dag blangs te srang du song zhing 'tshong ngo //} आरामिकाः पद्मान्यादाय वीथीं गत्वा विक्रीणते अ.श.६५क/५७ • सं. विक्रयः — {zong gi rdzas nyo ba dang 'tshong ba'i grong khyer ni 'dir tshong rdal yin la} पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि बो.प.४८क/८; {phye ni bre gang dag la yang /} /{mu tig bre gang 'tshong ba mthong //} दृष्टश्च सक्तुप्रस्थेन मौक्तिकप्रस्थविक्रयः । अ.क.२५७क/९३.९१; विपणो विक्रयः अ.को.२००क/२.९.८३; विक्रीयत इति विक्रयः । डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये । मूल्यं गृहीत्वा पण्यार्पणस्य नामनी अ.वि.२.९.८३; पण्यः — {bdag sngon dri 'tshong gyur pa na/} /{dri rnams 'tshong la mkhas gyur pas//} गान्धिकोऽहं पुराऽभूवं गन्धपण्येषु कोविदः । वि.व. २९४ख/१.११९; पणनम्— {chos 'tshong ba} धर्मपणनम् वि. सू.५२क/६७ • वि. विक्रयी — {dam chos 'tshong ba'i rmongs pa de/} /{sa la rdo rje 'dzin pa min//} सद्धर्मविक्रयी मूर्खो न स वज्रधरो भुवि ।। वि.प्र.९१क/३.३; विक्रेता— {'tshong ba bi kra yi ka 'o//} विक्रेता स्याद्विक्रयिकः अ. को.१९९ख/२.९.७९; विक्रीणाति पण्यमिति विक्रेता । डुक्रीञ् द्रव्यविनिमये अ.वि.२.९.७९.
- 'tshong bar
- विक्रेतुम् — {thams cad bshes kyi grong song na/} /{chags pa las ni 'tshong bar brtson//} विश्वामित्रपुरं गत्वा लोभाद्विक्रेतुमुद्यतः ।। अ.क.२०७ख/२३.४८.
- 'tshong ba po
- विक्रेता मि.को.४१ख ।
- 'tshong bar 'dod pa
- वि. विक्रेतुकामः — {rigs kyi bu khyod ci'i phyir bdag nyid 'tshong bar 'dod} कस्य पुनस्त्वं कुलपुत्र अर्थाय आत्मानं विक्रेतुकामः अ.सा.४३५क/२४५.
- 'tshong bar byed pa
- क्रि. विक्रीयते — {shan pa dag rin gyi phyir bzar rung ngo zhes zer zhing srang gi dbus dag tu 'tshong bar byed pas} वीथ्यन्तरेष्वौरभ्रिका भक्ष्याणीति कृत्वा मूल्यहेतोर्विक्रीयन्ते ल.अ.१५३ख/१००.
- 'tshong bar brtson pa
- वि. विक्रेतुमुद्यतः — {de nas bram ze bu tsha dag/} /{khyer nas nor ni 'dod pa yis/} /{thams cad bshes kyi grong song nas/} /{chags pa las ni 'tshong bar brtson//} अथ तौ दारकौ विप्रः समादायार्थलिप्सया । विश्वामित्रपुरं गत्वा लोभाद्विक्रेतुमुद्यतः ।। अ. क.२०७ख/२३.४८.
- 'tshong bya
- क्रय्यम् मि.को.४१ख ।
- 'tshong zong
- पण्यम् मि.को.४१ख ।
- 'tshod
- = {'tshod pa/}
- 'tshod pa
- १. पक्तिः — {rjen pa 'tshod pa la'o//} पक्तावामस्य वि.सू.५३ख/६८; पचनम् — {dge 'dun gyi phyir g}.{yos dang 'tshod pa gang yin pa dag gi zhal ta bya'o//} प्रतिजागृयात् सङ्घार्थयोः साधनपचनयोः वि.सू.७९क/९६ । २. रञ्जनम् — {sems can thams cad 'tshod pa'i phyir/} /{btso blag ma zhes de bzhin brjod//} रञ्जनात् सर्वसत्त्वानां रजकीति तथा स्मृता ।। हे.त.६ख/१६.
- 'tshod par byed pa
- • क्रि. पचति — {'tshod byed ces pa mi dgag pa'ang /} /{rang dngos nyid kyis gnas pa yin//} पचतीत्यनिषिद्धं तु स्वरूपेणैव तिष्ठति ।। त.स.३६ख/३८३ • वि. पक्ता — {'tshod par byed pa de na 'dug pa nyid kyis ni mi 'gyur ro//} न पक्तुस्तद्गतत्वेन वि.सू. ३६क/४६.
- 'tshod byed
- = {'tshod par byed pa/}
- 'tshob pa
- सन्धानम् — {bu byung na rigs rgyun mi 'chad par 'gyur bas bu 'byung ba ni rigs 'tshob pa'o//} पुत्रोत्पत्तौ कुलाव्युपरतता वर्तत इति पुत्रोत्पत्तिः कुलसन्धानम् म.टी.२६४ख/११७.
- 'tshol
- = {'tshol ba/}
- 'tshol du 'ongs
- क्रि. अन्वेष्टुमाययौ — {skabs der drus ma'i be'u nyams/} /{bram ze phra ma can zhes pa/} /{skye bo ba glang za bar ni/} /{dogs pa dang ldan 'tshol du 'ongs//} अत्रान्तरे धेनुवत्सान् नष्टानन्वेष्टुमाययौ । ब्राह्मणः पिशुनो नाम गोभक्ष्यजनशङ्कितः अ.क.२८२क/१०५.४.
- 'tshol ba
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {btsal} भवि., भूत., {tshol} विधौ) मृगयति — {nga'ang khyod nyid 'tshol lo//} अहमपि त्वामेव मृगयामि जा.मा.१८८ख/२१९; ईक्ष्यते— {de/} /{tshul khrims rin chen lam ngan du/} /{stor bar gyur pa 'tshol ba bzhin//} सा…कुमार्गे हारितं यान्ती शीलरत्नमिवेक्ष्यते ।। अ.क.२३२ख/८९.१३९ • सं. एषणा — {sems can don du dmyal 'tshol dang //} लोकार्थं नरकैषणा अभि.अ.८ख/४.४३; पर्येषणा — {ji srid 'tsho'i bar du gzhan las chos gos la sogs pa 'tshol ba dang} यावज्जीवं परतश्चीवरादिपर्येषणा बो.भू.१०४ख/१३३; पर्येष्टिः — {khyim na gnas pa 'tshol ba'i sdug bsngal dang /} /{chos dang 'gal ba rab tu shes gyur cing //} पर्येष्टिदुःखानुगतां विदित्वा गृहस्थतां धर्मविरोधिनीं च । जा.मा.९५ख/११०; अन्वेषणम् — {'tshol ba'i ngal dub kyis gzir ba/} /{blon po gdug pas de mthong gyur//} अन्वेषणश्रमार्तेन दृष्टः क्रुद्धेन मन्त्रिणा ।। अ.क.१२९क/६६.४७; • वि. एषी, ओ षिणी — {bu ni lhung thos chos bzang dag/} /{rang nyid 'chi ba 'tshol ba ni//} सुधर्मा पतितं श्रुत्वा पुत्रं स्वं निधनैषिणी । अ.क.१२९ख/६६.५१; {de nas chags pa 'phel ba yi/} /{ma bsdams bde ba 'tshol ba des//} ततः सा रागवृद्ध्यैव निरर्गलसुखैषिणी । अ.क.२३४ख/८९.१६७; गवेषी — {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med blta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२.
- 'tshol bar byed
- • क्रि. अन्वेषते — {rtog pa sngon du gtong ba 'jug par 'dod pa can thams cad ni lung ngam lung ma yin 'tshol bar byed kyi/} {phongs pas ni ma yin no//} सर्व एवायमागममनागमं वा प्रवृत्तिकामोऽन्वेषते प्रेक्षापूर्वकारी, न व्यसनेन प्र.वृ.३२३क/७३ • कृ. वीक्षमाणः — {sa la lang tsho'i nor bu ni/} /{stor ba 'tshol bar byed pa bzhin//} हारितं यौवनमणिं वीक्षमाण इवावनौ ।। अ.क.१७६क/७९.८.
- 'tshos
- =(= {'tsho yis})—{dge 'dun 'tshos spyil bu de chag chag btab} सङ्घरक्षितेन सा कुटिका सिक्ता वि.व.१०८क/२.९३.
- dza
- १. व्यञ्जनोनविंशतिवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas rkan dang /} {byed pa lce dbus/} {nang gi rtsol ba rkan lce gnyis phrad dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.२३३१ २. ज (देवनागरीवर्णः) — {dza zhes brjod pa dang rga shi las yang dag par 'das pa'i sgra byung ngo //} जकारे जरामरणसमतिक्रमणशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; {dza ba'i me tog} जवाकुसुमम् स.उ.२९३ख/२३.२९; {b+ha dza naM} भाजनम् हे.त.१९क/६०.
- dza g+ha na
- जघनम्, शरीरावयवविशेषः — {kun du glal dang dza g+ha na dag ston pa des/} /{bsnun pa des na bdag ni 'tsho bas dman par gyur//} व्याजृम्भितेन जघनेन च दर्शितेन सा हन्ति तेन गलितं मम जीवितेन ।। का.आ.३३६क/३.४३.
- dza ti
- = {dzA ti/}
- dza tA
- जटा यो.श.३क/३०.
- dza tru
- जत्रु, स्कन्धसन्धिः — {phrag pa dang ni lag mgo dang /} /{dpung pa rnams ni mo min no/} /{de yi mtshams ni dza tru NI//} स्कन्धो भुजशिर्ॐऽसोऽस्त्री सन्धी तस्यैव जत्रुणी अ.को.१७५ख/२.६.७८; जायते बाहुरस्मादिति जत्रु । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.२.६.७८.
- dza ba
- १. जवा, पुष्पविशेषः — {me tog ba n+du ka lta bu/} /{dza ba'i me tog gi ni mdog//} बन्धूकपुष्पसङ्काशो जवाकुसुमसन्निभः । स.उ.२९३ख/२३.२९ २. चर्चरी— {dza ba mkhan kyi dza ba tshig dang 'dra bas skyon med do zhe na} चारणचर्चरीवचनवददोष इति चेत् प्र.अ.१७३ख/५२५.
- dza ba mkhan
- चारणः — {dza ba mkhan kyi dza ba tshig dang 'dra bas skyon med do zhe na} चारणचर्चरीवचनवददोष इति चेत् प्र.अ.१७३ख/५२५.
- dza ma dag+ni
- ना. जामदग्निः, ऋषिः — {drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}… {dza ma dag+ni dang nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा—आत्रेयः…जामदग्निः…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२.
- dza m+bu na da
- = {gser} जाम्बूनदम्, स्वर्णम्— {sprin gyi grogs rnams dkrigs pas 'byed cing 'khrul/} /{dza m+bu na da'i dril chung sgra ldan pa'i//} सङ्घट्टभिन्नाभ्रसखैः स्खलद्भिः सशब्दजाम्बूनदकिङ्किणीकैः । अ.क.१९३ख/२२.१४.
- dza m+bu'i phyogs
- जम्बूखण्डः — {de ltar bsams nas thub pa rnams/} /{gser gyi sa 'dzin dag gi ngos/} /{lha dang grub pas yongs gang ba/} /{dza m+bu'i phyogs dang nye bar song //} इति संचिन्त्य मुनयः पार्श्वं कनकभूभृतः । सुरसिद्धसमाकीर्णं जम्बूखण्डान्तिकं ययुः ।। अ.क.४०ख/४. ४५.
- dza lba ri pa
- ना. जवरिपादः, सिद्धाचार्यः ।
- dza lan d+ha ra
- ना. जालन्धरम्, पीठम् — {de bzhin dza lan d+ha ra'ang gnas//} पीठं जालन्धरं तथा स.उ.२७५ख/९.१४.
- dza hu
- = {dza h+nu/}
- dza h+nu
- ना. जह्नुः, ऋषिः — {drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}…{dza h+nu dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा—आत्रेयः… जह्नुः… मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२; {dza hu'i bu mo} जह्नोः कन्या मे.दू.३४५ख/१.५४.
- dza h+nu'i bu mo
- ना. = {gang gA} जह्नुकन्या, गङ्गा— {'phrog byed rkang pa dza h+nu yi/} /{bu mo'i chu gos rtse la btags/} /{lha min dogs med lha dga' ba'i/} /{dga' ston rgyal mtshan rgyal gyur cig//} हरिपादः शिरोलग्नजह्नुकन्याजलांशुकः । जयत्यसुरनिःशङ्कसुरानन्दोत्सवध्वजः ।। का.आ.३२४ख/२.८०; जह्नोः कन्या— {de nas bgrod pa'i phyi nas ka kha pa} (?{ka na kha la} ){yi grong yod dza h+nu'i bu mo ri rgyal gyi/} /{ngos la bgrod pa dug can rgyal po'i bu ni mtho ris de yi them skas bgrod pa bzhin//} तस्माद् गच्छेरनुकनखलं शैलराजावतीर्णां जह्नोः कन्यां सगरतनयस्वर्गसोपानपङ्क्तिम् । मे.दू.३४५ख/१.५४; जह्नुतनया — गङ्गा विष्णुपदी जह्नुतनया सुरनिम्नगा ।। अ. को.१४९क/१.१२.३१; जह्नोस्तनया जह्नुतनया अ.वि. १.१२.३१.
- dzan+tu'i 'bras
- जन्तुफलः, उदुम्बरः — उदुम्बरो जन्तुफलो यज्ञाङ्गो हेमदुग्धकः । अ.को.१५५ख/२.४.२२; जन्तवः क्रिमयः फले यस्य जन्तुफलः अ.वि.२.४. २२.
- dzam dag+ni
- = {dza ma dag+ni/}
- dzam bu
- = {'dzam bu/}
- dzam b+ha la
- ना. जम्भलः, यक्षः — {bdag nyid chen po dzam b+ha la/} /{gnod sbyin gyi ni sngags kyang bsgrubs//} आराध्य मन्त्रं यक्षस्य जम्भलस्य महात्मने । म.मू.३०४क/४७४; द्र. {dzam b+ha la chu dbang /}
- dzam b+ha la dkar po
- ना. सितजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८३.
- dzam b+ha la dkar po lha lnga
- ना. पञ्चदेवः सितजम्भलः लो.को.१९८४.
- dzam b+ha la chu dbang
- ना. जम्भलजलेन्द्रः, बोधिसत्त्वः — {dzam b+ha la chu dbang zhes bya ba gnod sbyin gyi gzugs can byang chub sems dpa' nges par bri bar bya'o//} जम्भलजलेन्द्रनामा यक्षरूपी बोधिसत्त्वोऽवश्यमभिलिखितव्यः म.मू.१२२ख/३१.
- dzam b+ha la ljang khu
- ना. श्यामजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८४.
- dzam b+ha la nag po
- ना. कृष्णजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८४.
- dzam b+ha la phyag drug pa
- ना. षड्भुजः जम्भलः, यक्षः लो.को.१९८५.
- dzam b+ha la dmar po
- ना. रक्तजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८५.
- dzam b+ha la ser po
- ना. पीतजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८५.
- dzam b+ha la ser po gtso rkyang
- ना. एकान्तनायकः पीतजम्भलः, यक्षः लो.को.१९८५.
- dzam dmar
- = {dzam b+ha la dmar po/}
- dzam+bu
- = {'dzam bu/}
- dzA ti
- • सं. जातिः, पुष्पविशेषः — {de lta bu ni 'dzam bu gling gi me tog bar shi ka dang me tog dza ti dang me tog su ma na la stsogs pa me tog gi rnam pa thams cad la yang med do//} स सर्वजम्बुद्वीपे सर्ववार्षिकाजातिसुमनादीनां पुष्पजातीनां न संविद्यते ग.व्यू.३१६ख/४०१; • पा. जातिः, पद्यभेदः — {tshigs bcad rkang bzhi de yang ni/} /{br}-{i t+ta dzA ti zhes rnam gnyis//} पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा ।। का.आ.३१८ख/१.११.
- dzA ti pha la
- पुन्नागः — {pu n+nA ga ni skyes bu gtso/} /{shing gi khyad par ut+pa la dkar/} /{dzA ti pha la dag dang ni/} /{skya bo'i sbrul la'ang blta bar bya//} श्री.को.१७३ख ।
- dzA ti'i sbubs
- जातिकोषः, ओ षम्, जातिफलम् मि.को.५३ख; जातीकोषः, ओ षम् मि.को.५३ख ।
- dzA ti'i 'bras bu
- जातिफलः, ओ लम् मि.को.५४क ।
- dzA lan d+ha ra
- ना. जालन्धरम्, पीठम् — {gnas ni dzA lan d+ha rar bshad/} /{de bzhin du ni o D+yan nyid/} /{gnas ni kol la gi ri nyid/} /{de bzhin du ni kAm ru nyid//} पीठं जालन्धरं ख्यातं ओड्डियानं तथैव च । पीठं पौर्णगिरिश्चैव कामरूपं तथैव च ।। हे.त.८क/२२.
- dzi
- परार्धम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०६८ (११३क); मि. को.२०ख ।
- dzi na mi tra
- ना. जिनमित्रः लो.को.१९८६.
- dzi ra
- जीरकः यो.श.३क/३१.
- dzI ba ka
- जीवकः — कूर्चशीर्षो मधुरकः शृङ्गह्रस्वाङ्गजीवकाः ।। अ.को.१६४क/२.४.१४२; जीवयतीति जीवकः अ.वि.२.४.१४२.
- dzI ba dzA ti
- जीवजातिः, रत्नभेदः — {de bzhin du tha ma rnams ni shel dang dzI ba dzA ti dang Do ha ri dang mching bu dang nor bu ljang khu rnams so//} तथा अधमानि—स्फटिकजीवजातिडोहरीकाचहरितमणय इति वि.प्र.१४९ख/३.९६.
- dze ta'i tshal
- ना. = {rgyal byed tshal} जेतवनम्, स्थानम् — {dus gcig na bcom ldan 'das mnyan du yod pa'i dze ta'i tshal mgon med pa la zas sbyin pa'i kun dga' ra ba na} एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे का.व्यू.२००क/२५८.
- dze ta'i tshal gyi gtsug lag khang
- ना. जेतवनविहारः, विहारः — {dze ta'i tshal gyi gtsug lag khang de nyid na skas dag kyang rdo rje las byas pa snang ngo //} तस्मिन्नेव जेतवनविहारे वज्रमयाणि सोपानानि दृश्यन्ते स्म का.व्यू.२०३ख/२६१.
- dze tA ri
- ना. जेतारिः, भिक्षुः श.को.१०४९.
- dz+nya ma
- =(?) व्यामकम् — {gang gis mkhas pa dag khrus bgyid du stsal ba'i sman dang sngags ni 'di dag ste/}… /{dbang po'i lag dang skal ba che/} /{dz+nya ma shing tsha a ga ru //} औषधयो मन्त्रा येन स्नापयन्ति च पण्डिताः ।…इन्द्रहस्ता महाभागा व्यामकमगरुः त्वचम् ।। सु.प्र. २९क/५५.
- dz+nyA na gar b+ha
- ज्ञानगर्भः लो.को.१९८७.
- dz+yo tiSh+ma tI
- ज्योतिष्मती, ओषधिविशेषः — {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang}…{me mo zhes pa ni dz+yo tiSh+ma tI ste/} {cha gcig dang}…{zhes pa ni gsum pa lnga'o//} पार्थिवीति मुषली भाग ५…ज्योतिरिति ज्योतिष्मती भाग १ …इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
- mdzangs
- = {mdzangs pa/}
- mdzangs pa
- • वि. = {mkhas pa} निपुणः — {de nas mkhas pa mdzangs pa}…{skyes bu 'ga' zhig skyes te} अथ कश्चिदेव पुरुष उत्पद्यते पण्डितो निपुणः र.व्या.८६ख/२३; प्राज्ञः — {dpa' mdzangs min yang ji zhig ltar/} /{de dag gis bdag bran bzhin byas//} न शूरा न च ते प्राज्ञाः कथं दासीकृतोऽस्मि तैः ।। बो.अ.९क/४.२८; विज्ञः — {de ltar med par lta ba de ni tshangs pa mtshungs par spyod pa mdzangs pa rnams kyis smos pa'i 'os pa ma yin pa dang 'grogs par mi bya ba yin te} स एवं नास्तिकः सन्नकथ्यो भवत्यसंवास्यो भवति विज्ञानां सब्रह्मचारिणाम् ल.वि.१८७ख/२८६; {'phags pa mkhas pa dang mdzangs pas rig pa ste/} {'di lta ste/} {phung po thams cad bor ba} अलमार्यः पण्डितविज्ञवेदनीयो यदुत सर्वोपधिनिःसर्गः ल.वि.१८७ख/२८६; विदग्धः — {zhes pa sa bdag mdzangs pa'i tshig/} /{bzhin bzang ma yis thos nas ni/} इति श्रुत्वा विदग्धस्य मुग्धा भूमिपतेर्वचः । अ.क.१४४ख/६८.३८; विचक्षणः — {dam pa'i rigs pa'i don la mkhas pa/} {mdzangs pa/} {rtog ge pa/} {dpyod pa dang ldan pa/} {rtog ger rtogs pa'i sa}… {la gnas pa rnams kyi} सतां युक्तार्थपण्डितानां विचक्षणानां तार्किकाणां मीमांसकानां तर्कपर्यापन्नायां भूमौ स्थितानाम् बो. भू.२१क/२५; धीमान् — {mdzangs dang dul ba'i rgyan gyis brgyan} विनयाभरणेन धीमता जा.मा.१०५क/१२१; • अव्य. सु — {bu mdzangs pa} सुपुत्रः बो.प.१०७ख/७७.
- mdzad
- • क्रि. (वर्त., भवि., भूत.; {mdzod} विधौ) १. करोति — {rgyal po'i phrin las mdzad do//} राजकार्यं करोति ग.व्यू. २२ख/१२०; {nad las grol bar mdzad pa'o//} रोगमुक्तान् करोति बो.प.१४१क/१२२; क्रियते — {lha ci'i slad du thugs ngan mdzad} किमर्थं देव शोकः क्रियते अ.श.३१क/२७; {skabs nas 'byung ba rnams bar gyi tshigs su bcad pas sdud par mdzad do//} प्रसङ्गागतानामन्तरश्लोकेन संग्रहः क्रियते म.टी.२३२क/६८; आरचयति — {zhes pa 'di'i lan gdab par bzhed pas rnam pa gsum kho na zhes pa la sogs pas dang po'i gnas skabs mdzad de} इत्येतत् परिजिहीर्षुः आदिप्रस्थानमारचयति—त्रिविधमेवेत्यादिना वा.टी.५३ख/६; ददाति — {'phags pa ni byang chub sems dpa' rnams la gdams ngag dang rjes su bstan pa mdzad do//} आर्यो बोधिसत्त्वानामववादानुशासनीं ददाति ग.व्यू.२७३ख/३५३; विधत्ते — {ma la der/} /{dag pa'i chos ni bstan pa mdzad//} जनन्यास्तत्र संशुद्धां विदधे धर्मदेशनाम् ।। अ.क.३२२क/४०.१७९ २. करिष्यति — {gal te bdag ji skad mchid pa bzhin du khyod kyis mdzad na ni} यदि यद् ब्रवीमि तन्मे करिष्यसि अ.श.१०८ख/९८ ३. अकरोत् — {de las slob dpon btsun pa dbyig gnyen gyis gsan nas 'di'i 'grel pa mdzad de} तस्माच्छ्रुत्वाऽऽचार्यभदन्तवसुबन्धुः तद्भाष्यमकरोत् म.टी.१९०क/४; {lang ka'i ri ma la ya la gzigs te}…{'dzum pa mdzad do//} लङ्कामलयमवलोक्य स्मितमकरोत् ल.अ.५६क/१; अकार्षीत् — {'dzum pa mdzad do//} स्मितमकार्षीत् वि.व.१५६क/१.४४; चकार — {'phags pa'i bden pa bzhi po yang dag rab gsal dri med pa/} /{de dag rnams kyi dge ba spel slad bcom ldan 'das kyis mdzad//} तेषां चकार भगवांश्चतुरार्यसत्यसम्यक्प्रकाशविशदं कुशलोदयाय ।। अ.क.१५४ख/१५.३०; चक्रे — {dpal ldan khyim bdag gru 'dzin zhes/} /{bya la legs pa'i gtam dag mdzad//} धर्म्यां गृहपतेश्चक्रे पोतलाख्यस्य सत्कथाम् ।। अ.क.४६ख/५७.१३; व्यधात् — {gtum mo ma li ka zhes pa/} /{bu bdun dag dang lhan cig nyid/} /{'dul ba yis ni mtho bar mdzad//} चण्डालीं मल्लिकाभिधाम् । सहितां सप्तभिः पुत्रैर्विनयोपन (न्नत भो.पा.)तां व्यधात् ।। अ.क.४६क/५७.१० । ४. कुर्यात् — {ces pa 'di thos bdag dang phrad pa la/} /{skad cig kyang de phyi bshol ji ltar mdzad//} इत्येतदाकर्ण्य कथं स कुर्यात् क्षणं विलम्बं मम दर्शनेऽपि । अ.क.१९२ख/२२.८; • स.क्रि. ( {bri bar mdzad} लिखति) — {de la ston pa ye shes che/}…/{nyid kyis dkyil 'khor bri bar mdzad//} शास्ता तत्र महाज्ञानी मण्डलं लिखति स्वयम् । हे.त. २५क/८२; ( {spyod mdzad pa} चरति) — {ji ltar 'jam dbyangs spyod mdzad pa/} /{bdag gi spyod pa'ang de 'drar shog//} यथा चरति मञ्जुश्रीः सैव चर्या भवेन्मम ।। बो.अ.४०क/१०.५४; ( {'pho bar mdzad} संक्रमयति)— {bcom ldan 'das kyis kyang nyid kyi lhung bzed kyi nang nas dge slong stong gi lhung bzed dag gi nang du zas de dag 'pho bar mdzad do//} भगवानपि स्वकात्पात्राद् भिक्षुपात्रेष्वाहारं संक्रमयति अ.श.३क/२; ( {dran par mdzad} स्मारयति) — {bcom ldan 'das kyis bdag cag de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi bsgo skal la spyod pa dran par mdzad do//} भगवांश्चास्माकं स्मारयति तथागतज्ञानदायादान् स.पु.४३ख/७५; ( {sbyor bar mdzad} नियोजयति)— {tshod ma la sogs sbyin pa la'ang /} /{'dren pas thog mar sbyor bar mdzad//} आदौ शाकादिदानेऽपि नियोजयति नायकः । बो.अ.२१क/७.२५; ( {spang bar mdzad} प्रतिक्षिपति स्म)— । {gzhi spang bar mdzad do//} आश्रयं प्रतिक्षिपति स्म प्र.वृ.२७०ख/११; ( {byug pa mdzad} सम्प्रमार्जयति स्म)—। {byang chub sems dpa' rdo rje snying po'i mgo la byug pa mdzad do//} वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य शीर्षं सम्प्रमार्जयन्ति स्म द.भू.१६९ख/३; • = {mdzad pa/}
- mdzad mchog
- = {mdzad pa mchog/}
- mdzad stangs gsang ba
- आकारगुप्तिः — {mdzad stangs gsang ba shes par ma gyur nas/} /{zugs shing za bas khyod kyi dgongs pa bstan/} आकारगुप्त्यज्ञतया त्विदानीं त्वद्भावसूचां भषितैः करोति ।। जा.मा.१३०ख/१५१.
- mdzad mtha' gzigs pa
- कृतान्तदर्शी लो.को.१९८८.
- mdzad du gsol
- क्रि. करोतु — {de'i phyir sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams kyis slob ma la sogs pa rnams byin gyis brlab par mdzad du gsol} तस्माद् बुद्धबोधिसत्त्वाधिष्ठानं शिष्यादीनां कुर्वन्तु वि.प्र. १०८क/३.३१; हरतु — {bdag gi phrin ni mdzad du gsol} सन्देशं मे हर मे.दू.३४२क/१.७; द्र. {yab bdag legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar gnang bar mdzad du gsol} अनुजानीहि मां तात, प्रव्रजिष्यामि स्वाख्याते धर्मविनये अ.श.७१ख/६२.
- mdzad pa
- • सं. १. = {'phrin las} कृत्यम् — {bcom ldan 'das ji ltar de bzhin gshegs pas dus de tsam gyis de bzhin gshegs pa'i mdzad pa dpag tu ma mchis pa 'di}…{mdzad} तत्कथं भगवंस्तथागतेन इयता कालान्तरेणेदमपरिमितं तथागतकृत्यं कृतम् स.पु.११६ख/१८६; {sangs rgyas kyi mdzad pa} संबुद्धकृत्यम् र.व्या.७८क/८; कार्यम् — {sangs rgyas kyi mdzad pa lhun gyis grub cing rgyun mi 'chad par 'gyur ba} अनाभोगबुद्धकार्याप्रतिप्रश्रब्धो भवति र.व्या.७६क/४; क्रिया — {de bzhin zag med dbyings na yang /} /{rgyal ba'i mdzad pa rgyun mi 'chad//} तथैवानास्रवे धातौ अविच्छिन्ना जिनक्रियाः ।। सू.अ.१५५क/४०; {'di lta bu'i rang bzhin gyi mdzad pa 'di ni}…{'jug go/} इयमेवंरूपा क्रिया प्रवर्तते र.व्या.७५क/३; कर्म — {mi dbang de yi dka' spyad mdzad pa la//} तद्दुष्करं कर्म नरेश्वरस्य अ.क.३३क/३.१५९; कृतम् — {e ma'o sangs rgyas e sangs rgyas/} /{sangs rgyas mdzad pa mchog legs so//} अहो बुद्ध अहो बुद्ध साधु बुद्ध कृतोत्तम । स.दु.१०४क/१४६ २. करणम् — {smra ba po rab tu byed pa mdzad par rtsol ba'i dgos pa dang nyan pa rnams nyan pa'i dgos pa yang 'dir bsam par bya ste} प्रयोजनं चात्र वक्तुः प्रकरणकरणव्यापारस्य चिन्त्यते, श्रोतुश्च श्रवणव्यापारस्य न्या.टी. ३७क/११; कारणम् — {don ni 'jig rten gyi mtho ris dang byang grol mdzad pa'o//} {de sgrub pa ni don spyod pa} स्वर्गापवर्गकारणं अर्थो लोकस्य, तस्य सम्पादनमर्थचर्या अभि.स्फु.२७३क/१०९६; आपादनम् — {yongs su bsgyur ba ni rdo la sogs pa gser la sogs pa'i dngos por mdzad pa'o//} अश्मादीनां सुवर्णादिभावापादनं परिणामः अभि.स्फु.२७४क/१०९७; उद्यमः — {khyod kyi mdzad pa 'di kun ni/} /{'jig rten phan pa'i phyir lags kyang //} कामं लोकहितायैव तव सर्वोऽयमुद्यमः । जा.मा.४४ख/५२ ३. प्रत्ययत्वेन प्रयोगः [1] ण्वुल् — {skyed mdzad} जनकः वि.प्र.१४५क/३.८६; {ston par mdzad} दर्शकः सु.प्र.६क/९; । {myong bar mdzad pa} आस्वादकः का.व्यू.२३६क/२९८; {thar mdzad pa} प्रमोचकः ल.वि.१७२क/२५९ [2] शानच् — {bsam gtan mdzad} ध्यायमानः अ.श.२११ख/१९५; {gnod mdzad} बाधमानः श.बु. ११२ख/६६ [3] णिच् — {gsal bar mdzad pa} प्रकाशनम् त.प.२९४ख/१०५२ [4] ल्युट् — {'god par mdzad pa} प्रतिष्ठापनम् अभि.भा.५८क/१०९७ [5] इनि — {dbang mdzad} वशी ल.वि.३क/२ [6] तृच् — {'jig mdzad} भेत्ता र.वि.७७ख/७; • पा. कारित्रम् — {phan dang bde dang skyob pa dang /}…/{tha ma rten gyi mdzad pa ste/} /{'di ni byed pa'i mtshan nyid yin//} हितं सुखं च त्राणं च…पश्चिमं गतिकारित्रमिदं कारित्रलक्षणम् ।। अभि.अ.७ख/४. २८; = {byed pa/} ।।। • भू.का.कृ. = {byas pa} कृतः — {klu kun du dga' ba zhes bya ba'i zlos gar mdzad pa} नागानन्दं नाम नाटकं कृतम् ना.ना.२२५क/४; {dge slong dag de nas de bzhin gshegs pa bya ba mdzad pa byed pa mdzad pa} अथ खलु भिक्षवस्तथागतः कृतकृत्यः कृतकरणीयः ल.वि.१९२ख/२९५; {dper mdzad} दृष्टान्तः कृतः र.व्या.७६ख/५; {sku tshe dang rigs dang gdung dang sku bong tshod du mdzad pa las ni bye brag yod de} आयुर्जातिगोत्रप्रमाणकृतस्तु भेदो भवति अभि.भा.५७ख/१०९६; विरचितः — {slob dpon zhi ba 'tsho'i zhal snga nas mdzad pa de kho na nyid bsdus pa'i tshig le'ur byas pa rdzogs so//} श्रीशान्तरक्षितविरचितस्तत्त्वसंग्रहः समाप्तः त. स.१३३क/११३०; आबद्धः — {'phags pa klu sgrub kyis mdzad pa'i/} /{gnyis po'ang 'bad pas blta bar bya//} पश्येत्…आर्यनागार्जुनाबद्धं द्वितीयं च प्रयत्नतः ।। बो. अ.१४ख/५.१०६; • वि. कर्ता — {dmigs pa kun la chags pa dang /} /{sdang dang rab rib rnam par 'joms mdzad dam chos nyi ma de la 'dud//} तस्मै धर्मदिवाकराय … सर्वारम्बणरागदोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः र.वि.७९ख/११; विधायकः — {mthong ba tsam gyis rab dang bar/} /{mdzad pa khyod la phyag 'tshal lo//} दृष्टमात्रात् प्रसादस्य विधायक नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७ख/१७७; विधायी — {'dod lha 'jig par mdzad pa} स्मरभङ्गविधायिनः त.स.१२२क/१०६४; • उ.प. करः — {bdud kyi dkyil 'khor 'joms par mdzad pa} मारमण्डलविध्वंसकरः ल.वि.२०४ख/३०८; {dbugs 'byin par mdzad pa} आश्वासनकरः का.व्यू.२०५क/२६२; {mar me mdzad} दीपङ्करः ल.वि.४क/४; कारः — {bstan bcos mdzad pa} शास्त्रकारः न्या.टी.३७क/१४; {zhes bya ba'i gzhung 'dis mtshan nyid mdzad pa de'i bdag nyid 'gegs par mdzad pa yin no//} इत्यनेन ग्रन्थेन लक्षणकारस्तादात्म्यप्रतिषेधं करोति त.प.६क/४५७; कारी — {sems can thams cad la phan par mdzad pa} सर्वसत्त्वहितकारिणः स.दु.११२क/१७८; द्र.— {dran pa tsam gyis phan mdzad pa//} स्मृतिमात्रोपकारिणः अ.क.१९१क/८१.१९; कृत् — {bstan bcos mdzad pa rnams rab tu byed pa rtsom pa la} शास्त्रकृतां तु प्रकरणप्रारम्भे न्या.टी.३७क/१४; आवहः — {sems can thams cad bde mdzad pa'i//} सर्वसत्त्वसुखावहान् बो.अ.६ख/३.३; अवहितः — {khyod ni}…{phan pa mdzad pa'i bshes lags te//} त्वं हितावहितः सुहृत् श.बु.११४ख/१२०; दः — {sems can kun la dbang bskur mdzad//} सर्वसत्त्वाभिषेकदः स.दु.१०८ख/१६४; वर्ती — {bcom ldan 'das rnal 'byor thams cad la mnga' mdzad pa} भगवन्तं सर्वयोगवशवर्तिनम् ल. अ.५९ख/५; = {mdzad/}
- mdzad par
- कर्तुम् — {bcom ldan de ni bdag gus la/} /{bka' drin mdzad par rigs lags so//} तन्मे भक्तस्य भगवन् प्रसादं कर्तुमर्हसि ।। स.दु.१२८ख/२३६; उपगन्तुम् — {lha kun tu rgyu byang chub la thugs ches par mdzad par mi rigs so//} नार्हति देवो बोधिपरिव्राजके विश्वासमुपगन्तुम् जा.मा.१२९ख/१५०.
- mdzad pa mchog
- वि. कृतोत्तमः, बुद्धस्य — {e ma'o sangs rgyas e sangs rgyas/} /{sangs rgyas mdzad pa mchog legs so//} अहो बुद्ध अहो बुद्ध साधु बुद्ध कृतोत्तम । स.दु. १०४क/१४६; वरकरः लो.को.१९८८.
- mdzad pa po
- • सं. प्रणेता, ग्रन्थकारः — {bstan bcos tshig le'ur byas pa'i mdzad pa po ni 'phags pa byams pa ste} कारिकाशास्त्रस्यार्यमैत्रेयः प्रणेता म.टी.१८९ख/३; प्र.वृ.४२/१८१.३; • उ.प. करः — {phrin las sna tshogs mdzad pa po//} विश्वकर्मकरः स.दु.१०७क/१५८; • द्र.— {bcom ldan khyod ni sems can kun la phan par mdzad pa po} त्वमपि हि भगवन् सर्वसत्त्वोपकारी वि.प्र.४८क/४. ५०; {sems can dbugs 'byin mdzad pa po//} आश्वासयिता सत्त्वेषु स.दु.१०७क/१५८.
- mdzad pa bzhed pa
- = {mdzad par bzhed pa/}
- mdzad pa yin
- क्रि. कुरुते— {de la yang ni nus yod de/} /{gang tshe nyer bstan mdzad pa yin//} सामर्थ्यमपि तस्यास्ति देशनां कुरुते यदा ।। त.स.१३२ख/११२९; द्र.— {brjod bya dgod par mdzad pa yin no//} अभिधेयमारचयति त.प. ३०५क/१०६८.
- mdzad par ci gnang
- क्रि. क्रियताम् — {bcom ldan 'das yams kyi nad 'di zhi bar 'gyur ba'i thabs mdzad par ci gnang zhes gsol to//} साधु भगवन्, क्रियतामस्या ईतेरुपशमोपाय इति अ.श.४३क/३७.
- mdzad par bzhed pa
- विधित्सा — {'gro phan ni 'gro ba la phan pa'o//}…{de mdzad par bzhed pa ni 'gro la phan par mdzad pa bzhed pa'o//} जगते हितं जगद्धितम्…तद्विधातुमिच्छा जगद्धितविधित्सा त.प.१४५ख/१९; {'gro la phan pa mdzad bzhed pas/} /{de kho na nyid bsdu ba bya//} जगद्धितविधित्सया तत्त्वसंग्रहः क्रियते त.प.१४०क/११; विधातुमिच्छा — {de mdzad par bzhed pa ni 'gro la phan par mdzad pa bzhed pa'o//} तद्विधातुमिच्छा जगद्धितविधित्सा त.प.१४५ख/१९.
- mdzad par gsol
- कृ. करणीयः — {dgung zla phyed gcig tu gzhon nu 'di sbyin pa stsol du ci gnang /} {de slan chad ni su ci dgyes pa de'ang mdzad par gsol} अर्धमासं कुमारो दानं ददातु यस्य येनार्थः । ततो यथाकामं करणीयः ग.व्यू.१९३क/२७४.
- mdzad spyod
- चेष्टा — {khyod kyi gsung thugs mdzad spyod rnams/} /{dag pa'i gang na ston zla dang /} /{chu dang nam mkha'i dag pa rnams/} /{dri ma can ni lta bur gda'//} मलिनत्वमिवायान्ति शरच्चन्द्राम्बराम्भसाम् । तव वाग्बुद्धिचेष्टानां शुद्धिं प्रति विशुद्धयः ।। श.बु.१११ख/३८.
- mdzad spyod bzang po
- सुचेष्टितम् लो.को.१९८९.
- mdzad ma
- द्र.— {srid gsum skyed par mdzad ma stong pa nyid rnam pa thams cad pa nA da'i rang bzhin can} त्रिभुवनजननी शून्यता सर्वाकारा नादरूपिणी वि.प्र.१२७ख/३.५६.
- mdzad bzhed
- = {mdzad par bzhed pa/}
- mdzad bzhed pa
- = {mdzad par bzhed pa/}
- mdzad srung ba
- वि. कृतार्थी — {bcom ldan 'di na gnod sbyin dag/} /{sangs rgyas snga mas mdzad srung ba/}…{mchis} सन्त्यत्र भगवन् यक्षाः पूर्वबुद्धैः कृतार्थिनः । ल.अ.५७क/२.
- mdza'
- १. = {mdza' ba/} 2. = {mdza' bo/} 3. = {mdza' mo/}
- mdza' gcugs
- • सं. प्रणयः — {mdza' gcugs ldan ma} प्रणयशालिनी अ.क.२१४क/८८.६; {dam pa'i snying rje rgyas pa rnams/} /{dman la mdza' gcugs dga' ba sten//} भजन्ते प्रणयप्रीतिं कृपणेषु कृपाकुलाः । सन्तः अ.क.१५८क/१७.११; {bsten pa'i mdza' gcugs kyis bsdams pa'i/} /{sa skyong gis ni de la smras//} तमुवाच महीपालः सेवाप्रणययन्त्रितः । अ.क.३६०ख/४८.३९; स्नेहः — {grogs kyi mdza' gcugs rtsa ba nas/} /{'byin pa'i rgyur ni rab 'gyur gang //} यत्प्रयाति सुहृत्स्नेहमूलोन्मूलनहेतुताम् ।। अ.क.२८२क/३६.२३; • वि. प्रणयिनी — {bsam gtan dag la dmigs pa'i spyan la mdza' gcugs mdzes sdug btung ba'i dga' ston dang //} ध्यानालम्बिविलोचने प्रणयिनीलावण्यपानोत्सवः । अ.क.२१९ख/८८.५९.
- mdza' gcugs ldan ma
- वि.स्त्री. प्रणयशालिनी — {chung ma mdza' gcugs ldan ma des//} सा…पत्नी प्रणयशालिनी अ.क.२१४क/८८.६.
- mdza' gcugs pa
- = {mdza' gcugs/}
- mdza' gcugs med
- वि. निःस्नेहः — {ring du gnas kyang mdza' gcugs med/} /{skye gnyis ldan pa ne tso bzhin//} चिरस्था अपि निःस्नेहाः शुका इव द्विजातयः ।। अ. क.१४७क/१४.९४.
- mdza' gcugs med pa
- = {mdza' gcugs med/}
- mdza' chen
- = {mdza' bo chen po/}
- mdza' sdug
- कान्ता — {mdza' sdug skye bo sdang ba dang /} /{bran mdza' la sogs gtses pa dang //} कान्तया ते जना द्विष्टाः कुटुम्बादिष्वपद्रुताः । सु.प्र.२क/२.
- mdza' sde
- गोष्ठिकः — {de mdza' sde rnams la chad par kAr ShA pa Na lnga brgya sbyin du gzhug go//} स गोष्ठिकानां पञ्च पुराणशतानि दण्डमनुप्रदास्यति अ.श.२१४क/१९७; {mdza' sde rnams kyis kyang nang khrims bcas} गोष्ठिकैश्च क्रियाकारः कृतः अ.श.२१४ख/१९७; द्र. {mdza' sde bo/} {mdza' sde gcig pa/}
- mdza' sde gcig pa
- गोष्ठिकः — {de'i tshe mnyan du yod pa na rol mo mkhan mdza' sde gcig pa lnga brgya tsam 'khod do//} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यां पञ्चमात्राणि गान्धर्विकशतानि गोष्ठिकानां प्रतिवसन्ति अ.श.४९ख/४२; द्र. {mdza' sde/} {mdza' sde bo/}
- mdza' sde bo
- गोष्ठिकः — {mdza' sde bo mang po zhig kyang chang gis ra ro zhing myos nas pi bang dang gling bu dang rdza rnga dang rnga zlum rnams dang rol mo'i sgra rnam pa sna tshogs byed de/} {gar byed glu len la} सम्बहुलाश्च गोष्ठिका मद्यमदाक्षिप्ता वीणामृदङ्गपणवैर्विविधैर्वाद्यैर्वाद्यमानैर्नृत्यन्तो गायन्तः अ.श.८४ख/७५; {de nas mdza' sde bo rnams kyi blo skyes pa/} {gor ma chag par 'di'i chung ma ni mchog tu sdug pa zhig na} ततो गोष्ठिकानां बुद्धिरुत्पन्ना—नूनमस्य भार्या परमदर्शनीया संवृत्ता अ.श.२१५ख/१९८; द्र. {mdza' sde/} {mdza' sde gcig pa/}
- mdza' snum
- = {mdza' ba'i snum/}
- mdza' ba
- • सं. १. = {mdza' gcugs} प्रेम — {me tog lta bu mdza' ba yis/} /{gnod pa bzod pa ma yin no//} पुष्पोपमानि प्रेमाणि न सहन्ते कदर्थनाम् ।। अ.क.१४७क/१४.९५; {mdza' ba'i phrad skyes ga pur dag/} /{sngon du ster ba bzhin} ददत्य इव कर्पूरं प्रेमोपायनतां पुरः ।। अ.क.६६ख/६.१६१; प्रीतिः — {skye bu'i goms skyes mdza' ba ni/} …/{'phral la gzhan du rgyug pa nyid//} पुंसामाभ्यासिकी प्रीतिः सहसाऽन्यत्र धावति ।। अ.क.११०ख/१०.१२४; स्नेहः — {skye bo ngan pa rgyu med kyis/} /{dgra 'di thul bar gyur pa ni/} /{mdza' bas ma yin sbyin pas min/} /{mchod min yon tan gyis kyang min//} न स्नेहेन न दानेन न मानेन गुणेन वा । अयं निष्कारणरिपुर्निजतामेति दुर्जनः ।। अ.क.१३१क/६६.६९; {khyod kyis longs spyod la chags shing /} /{spun zla'i mdza' la ltos med pas//} भोगलुब्धेन भवता भ्रातृस्नेहानपेक्षिणा । अ.क.१३३ख/६६.९७; प्रणयः — {bdag gi brtag pa mdza' ba yis/} /{'bras bu ldan bar bgyi bar 'os//} प्रणयान्मम सङ्कल्पं सफलं कर्तुमर्हसि । अ.क.२६२क/३१.३४; अनुनयः — {de bas na de bzhin gshegs pa de dag ni mdza' ba dang khong khro ba med pa'i phyir gang gA'i klung gi bye ma dang mnyam ste/} {bye brag med do//} अतस्ते गङ्गानदीवालुकासमास्तथागता निर्विशिष्टा अनुनयप्रतिघापगतत्वात् ल.अ.१४७ख/९४; मैत्री — । {skye bo mi mthun pa dag grags pa cher gyur kyang /} /{dgos pa yod par gyur kyang mdza' bar mi bya ste//} लोके विरूढयशसाऽपि तु नैव कार्या कार्यार्थमप्यसदृशेन जनेन मैत्री । जा.मा.१३८क/१६०; रञ्जनम् — {skye rgu rnams la mdza' bas yang dag chags//} प्रजारञ्जनसंसक्ताः अ.क.३१३ख/४०.७१ २. = {mdza' bo} मित्रम् — {de dag ni mdza' bar 'dod pa yin te/} {mi mdza' bar 'dod pa ma yin} मित्रकामाश्च ते भवन्ति, नामित्रकामाः अ.सा.२९६ख/१६७; सुहृत् — {de bas bdag ni mdza' dang bral ba 'am/} /{bde ba med par sdug bsngal ma mchis kyis//} तन्मां तपत्येष न दुःखयोगः सुहृद्वियोगः सुखविप्लवो वा । जा.मा.१६२क/१८७; प्रियः — {mdza' dang mi mdza'i don gyi phyir/} /{sdig pa rnam pa sna tshogs byas//} प्रियाप्रियनिमित्तेन पापं कृतमनेकधा । बो.अ.५क/२.३५; प्रियो जनः — {lhan cig skyes pa'i sha rus dag/} /{zhig ste so sor 'gyes 'gyur na/} /{mdza' ba gzhan dag ci zhig smos//} सहजा अस्थिखण्डकाः । पृथक् पृथग्गमिष्यन्ति किमुतान्यः प्रियो जनः ।। बो.अ.२४ख/८.३२; स्निग्धः — {dgos pa dag ni byung bar gyur pa'i tshe/} /{mdza' dang gnyen la'ang dge tshul mi lta na//} प्रयोजनं प्राप्य न चेदवेक्ष्यं स्निग्धेषु बन्धुष्वपि साधुवृत्तम् । जा.मा.१३७क/१५८ ३. = {mdza' ba nyid} वात्सल्यम् — {de yis mdza' bas bskyangs pa yi/} /{byis pa mug d+ha zhes bya ba/} /{nor ma bgos pa'i spun zla ni/} /{ma mi gcig pa de khyim gnas//} अविभक्तधनस्तस्य भ्राता वैमातृकः शिशुः । मुग्धनामा गृहे तस्थौ वात्सल्यात्तेन पालितः ।। अ.क.४ख/५०.३६; द्र.— {zhes smra de la ma ma ni/} /{shin tu mdza' bas 'khrugs pas smras//} इति ब्रुवाणां तामूचे धात्री वात्सल्यविक्लवा । अ.क.२३२क/८९.१३१; • पा. (ज्यो.) प्रीतिः, योगविशेषः — {sel ba dang mdza' ba dang}… {tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः प्रीतिः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६; • वि. स्निग्धः, ओ धा — {des kyang de ni rab shes nas/} /{mdza' ba'i tshig gis yang dag bshad//} साऽपि तं प्रत्यभिज्ञाय सम्भाष्य स्निग्धया गिरा । अ.क.१७१ख/१९.९०; {bud med mdza' zhes 'di rab grags//} स्निग्धा स्त्रीति प्रवादोऽयम् अ.क.२६९क/३२.४५; प्रियः — {kye bo gzhan gyi phyir te/} {skye bo mdza' ba la byams pas sam} परहेतोर्वा प्रियजनप्रेम्णा सू.व्या.२०५क/१०७.
- mdza' ba dang bral
- = {mdza' ba dang bral ba/}
- mdza' ba dang bral ba
- प्रियविप्रयोगः — {skye ba dang rga ba dang na ba dang 'chi ba dang mdza' ba dang bral ba'i sdug bsngal med par 'gyur ro//} जातिजराव्याधिमरणदुःखप्रियविप्रयोगविहीणा भवेयुः का.व्यू.२३०ख/२९३.
- mdza' ba ma lags
- दुर्हृत् — {mdza' ba dang ni mdza' ba ma lags dang /} /{mthun pa dang ni mthun pa ma lags dang //} सुहृदेषु (च) दुर्हृदेषु च प्रतिकूलेष्वनुलोमवत्सु च ।। वि.व.१२६क/१.१५.
- mdza' ba med pa
- = {mdza' med/}
- mdza' ba'i mtha'
- स्नेहान्तः — {dam pa'i mdza' ba mdza' ba'i mtha'/} /{bar ma rnams kyis mdza' med mtha'/} /{ngan pa rnams kyi srog 'phrog pas/} /{shin tu 'jigs rung dgra mtha' yin//} स्नेहान्ताः सुजनैः स्नेहा निःस्नेहान्ताश्च मध्यमैः । दुर्जनैर्घोरवैरान्ता भवन्ति प्राणहारिणः ।। अ.क.२७ख/३.९७.
- mdza' ba'i snum
- स्नेहः — {mdza' ba'i snum gyis ma byugs shing /} /{yon tan srad bus ma bcings la/} /{zhe sa bla mas ma smad pa/} /{bud med rang 'dod reg pas bde//} स्नेहेन नोपलिप्यन्ते न बध्यन्ते गुणेन च । गौरवेन च सज्जन्ति स्वेच्छास्पर्शसुखाः स्त्रियः ।। अ.क.२६७क/३२. २०; {mdza' snum mang pos bskyed pa yis/} /{lhan skyes spyi bor skyes pa bzhin/} /{bud med spu gri'i so rnon gyis/} /{'phral la bcad nas 'dor bar byed//} वर्धितान् बहुभिः स्नेहैः सहजान् मूर्धजानिव । छित्वा हरन्ति सहसा क्षुरधाराखराः स्त्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४८.
- mdza' ba'i dbang gyur ma
- वि.स्त्री. प्रेमनिघ्ना — {gang phyir mdza' ba'i dbang gyur mas/} /{mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa/} /{tshig rtsub yi ge sngon 'gro can/} /{de ni rtsub mos 'gog pa'o//} इत्येष परुषाक्षेपः परुषाक्षरपूर्वकम् । कान्तस्याक्षिप्यते यस्मात् प्रस्थानं प्रेमनिघ्नया ।। का.आ.३२७क/२.१४३.
- mdza' ba'i 'brel pa
- प्रीतिसम्बन्धः — {ri dwags khyu yi bdag de nga}*/ /{ri dwags mo de kun dga' bo/} /{de ltar mdza' ba'i 'brel pa 'di/} /{sngon gyi spyod pas rjes su zhugs//} मृगयूथपतिः सोऽहमानन्दः सा कुरङ्गिका । इत्येष प्रीतिसम्बन्धः प्राग्वृत्तमनुवर्तते ।। अ.क.२४६ख/२८.६८; प्रीतिबन्धः — {des smras gnyen dang mdza' ba yi/} /{'brel pa 'ching ba'i lcags kyi sgrog//} तमूचे बान्धवप्रीतिर्बन्धो बन्धनशृङ्खला ।। अ.क.२२२क/२४.१६१.
- mdza' ba'i zhags pa
- प्रेमपाशः — {mdza' ba'i zhags pas dbang byas nas/} /{de yi don du gdung zhing gnas//} तदर्थं व्यथितस्तस्थौ प्रेमपाशवशीकृतः ।। अ.क.२४५ख/२८. ५५.
- mdza' ba'i rang bzhin
- वि. प्रीतिमयः — {mdza' ba'i rang bzhin rkun po'i longs spyod chur/} /{ri dwags mig can gyis 'phangs de lhung ste//} निपातितः प्रीतिमये मृगाक्ष्या स चौर्यसम्भोगरसे ममज्ज । अ.क.२१९ख/८८.५८.
- mdza' bar gyur
- वि. स्नेहवती — {su'i chung ma dag ji lta bus mdza' bar gyur} कस्य कीदृशी भार्या स्नेहवती का.व्यू.२२४क/२८६.
- mdza' bar 'dod pa
- • वि. मित्रकामः — {de dag ni mdza' bar 'dod pa yin te/} {mi mdza' bar 'dod pa ma yin} मित्रकामाश्च ते भवन्ति, नामित्रकामाः अ.सा.२९६ख/१६७; • सं. प्रीतिकामता — {de nas byang chub sems dpas rgyal po de rab tu mdza' bar 'dod pa dang byams par shes nas} अथ बोधिसत्त्वस्तस्य राज्ञः परां प्रीतिकामतामवेत्य स्नेहप्रवृत्तिसुमुखतां च जा.मा.१२७क/१४६.
- mdza' bas khros
- वि. प्रणयकुपितः, ओ ता — {tsan dan 'khri shing gi khang pa zla ba chu shel gyi stan 'di la 'dug nas mdza' bas khros te} चन्दनलतागृहे चन्द्रकान्तमणिशिलायामुपविष्टा प्रणयकुपिता ना.ना.२३१ख/६०.
- mdza' bas bcings pa
- वि. स्नेहबद्धः — {ba men dang ni ri bong dang /} /{spre'u de bzhin glang po'i mchog/} /{de dag dam pa'i spyod tshul can/} /{phan tshun mdza' bas bcings par gyur//} कपिञ्जलोऽथ शशकः कपिर्गजवरस्तथा । ते बभूवुः सदाचाराः स्नेहबद्धाः परस्परम् ।। अ.क.२०८क/८६.५.
- mdza' bas dag pa
- वि. प्रणयपूतः — {sngon gyi sangs rgyas rnams kyi zhabs pad dag dang mdza' ba las/} /{dag pa'i rdo ba'i gzhi ldan nags tshal rgyu zhing bsten par mdzad//} भेजे वनानि विहरन्नथ पूर्वबुद्धपादाम्बुजप्रणयपूतशिलातलानि ।। अ.क.४४ख/५६.२५.
- mdza' bas phug
- वि. स्नेहानुविद्धः — {lus mchog sprul la phra rab rdul dag gal te 'dod pas rab tu bkod pa na/} /{me yi rang bzhin bzhin du de yis bdag yid mdza' bas phug pa ci slad sreg//} निर्माणे परमाणुतां वरतनोः कामेन चेत् प्रापितास्तत्किं वह्निमयीव सा दहति मे स्नेहानुविद्धं मनः ।। अ.क.२९९ख/१०८.७१.
- mdza' bas rmongs pa
- वि. स्नेहमोहितः, ओ ता — {chu yi dag byed zol gyis ni/} /{phyir 'byung zhu bar byed pa la/} /{mdza' bas rmongs pa'i ma yis ni/} /{phyir la 'thon pa phyin ma gyur//} वारिशौचापदेशेन याचमानस्य निर्गमम् । न निर्गन्तुं ददौ तस्य जननी स्नेहमोहिता ।। अ.क.१९३क/८२.१४.
- mdza' bas brlan
- = {mdza' bas brlan pa/}
- mdza' bas brlan pa
- वि. स्नेहरसार्द्रः — {ma nyams zla ba'i 'od ldan yangs pa'i mig/} /{phrag mtho pus mor lag pas sleb de la/} /{mdza' bas brlan pa'i blo yis mngon phyogs te/} /{ma yi chun ma de yis rab smras pa//} अक्लीबचन्द्रद्युतिमायताक्षं पीनांसमाजानुविलम्बबाहुम् । अभ्येत्य तं स्नेहरसार्द्रचित्ता यवीयसी सा जननी जगाद ।। अ.क.५२क/५९.२३.
- mdza' bo
- • वि. प्रियः — {ma la ya'i rlung 'di ni}…{dang por 'grogs par 'dod pa'i dga' ma la mgrin pa nas bzung ba bzhin du grogs po mdza' bo la spu long rgyas par byed pa 'dra'o//} प्रथमसङ्गमोत्कण्ठितप्रियाकण्ठग्रह इव… रोमाञ्चयति प्रियवयस्यं मलयमारुतः ना.ना.२२६क/१५; • सं. १. = {grogs po} मित्रम् — {de mdza' bo rnams dang mi phyed pa yin} मित्राणि चास्य अभेद्यानि भवन्ति शि.स.१८९क/१८८; {phra mas ni de mdza' bo dang 'byed par 'gyur ro//} पैशुन्येन मित्रभेदोऽस्य भवति अभि. भा.२११क/७१०; {dkon mchog mchod dang mdza' rten dang /} /{tshad med pa ni tha ma yin//} रत्नपूजा मित्रसेवा अप्रमाणैश्च पश्चिमम् । बो.भू.१२३क/१५९; सुहृत् — {de nas dge sbyong dang bram ze dang ltas mkhan dang mdza' bo dang gnyen dang rtsa lag gzhan dag gis lha la gsol ba thob cig ces de la bsgo'o//} स श्रमणब्राह्मणनैमित्तिकसुहृत्सम्बन्धिबान्धवैरुच्यते—देवतायाचनं कुरुष्वेति अ.श.८ख/७; {bdag gam mdza' bo yongs su bskyab pa'i phyir srog gcod par byed pa'o//} प्राणिनं जीविताद् व्यपरोपयति आत्मसुहृत्परित्राणाय अभि.भा.२०१क/६८०; वयस्यः — {drang srong de'i mdza' bo yang ri bong mi'i skad shes pa zhig yod de} तस्य च ऋषेः शशो वयस्यो मानुषप्रलापी अ.श.१०४ख/९४; {pha'i mdza' bo yin par yang shes byas te} पितृवयस्यः समभिगम्य च जा.मा.९६क/११० २. प्रियः — {mdza' bos cung zad byin pa gang /} /{de dag kun la yid dga' 'o//} प्रियोपनीतं यत्किंचित् तत्सर्वं मनसः प्रियम् ।। अ.क.६२क/६. १०४; {mdza' dang mi mdza'i don gyi phyir/} /{sdig pa rnam pa sna tshogs byas//} प्रियाप्रियनिमित्तेन पापं कृतमनेकधा । बो.अ.५क/२.३५; प्रियतमः — {mdza' bo dag ni ring na gnas/} /{chu 'dzin bgrod ldan 'di ni 'ongs//} दूरे प्रियतमः सोऽयमागतो जलदागमः । का.आ.३२६ख/२.१३२; दयितः — {gcig na bla ma'i gsung dang gzhan/} /{mdza' bo blta ba'i rtse dga' bzang //} एकत्र गुरुवचनमन्यत्र दयितदर्शनसुखानि । ना.ना.२२९ख/४०; कान्तः — {gang phyir mdza' ba'i dbang gyur mas/} /{mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa//} कान्तस्याक्षिप्यते यस्मात् प्रस्थानं प्रेमनिघ्नया ।। का.आ.३२७क/२. १४३; संशीलिकः — {gang du g}.{yar drangs pa der des dge slong mdza' bo de phyi bzhin 'brang ba'i dge slong du khrid do//} स तं संशीलिकभिक्षुं यत्र निमन्त्रितो भवति, तत्र पश्चाच्छ्रमणं नयति अ.श.२६२ख/२४० ३. प्रीतिः — {khyod la song ba'i bdag nyid 'di/} /{mdza' bo byas pa mi shes bzhin/} /{bud med rnams la rnyed sla ba'i/} /{legs ster ngo tsha mi dran no//} ललनासुलभां लज्जां ममेदं त्वद्गतं मनः । अकृतज्ञ इव प्रीतिं न संस्मरति मानद ।। अ.क.२६२क/३१.३२ ४. = {mdza' bo nyid} वल्लभता — {don ldan tshig 'di'i yon tan phul ba yis/} /{de ni sa yi bdag po'i mdza' bor gyur//} इत्यर्थवद्वाक्यगुणार्पणेन स भूपतेर्वल्लभतामवाप । अ.क.२०१क/२२.८६; सौहृदम् — {gang gis mdza' bo rnams dang myur du 'khon 'byung 'gyur//} यत्सौहृदानि सहसा विरसीभवन्ति जा.मा.१०३क/११९; • ना. । १. मैत्रः, गृहपतिः — {bA rA Na sI dag tu sngon/} /{khyim bdag mdza' bo zhes pa byung /} /{de yi chung ma nor 'dzin ma/} /{zhes pa shin tu yid 'ong gyur//} वाराणस्यां गृहपतिर्मैत्रो नाम पुराऽभवत् । पत्नी वसुन्धरा नाम तस्याभूदतिवल्लभा ।। अ.क.२४३ख/९२.२५ २. मित्रः, सार्थवाहः — {ded dpon mdza' bo zhes bya ba phyug cing nor mang la}…{rnam thos kyi bu'i nor dang 'gran pa zhig gnas pa} मित्रो नाम सार्थवाहो बभूव आढ्यो महाधनः… वैश्रवणधनप्रतिस्पर्धी अ.श.९८क/८८.
- mdza' bo chu lha'i bu
- ना. = {ri byi} मैत्रावरुणिः, अगस्त्यः मि.को.३३क ।
- mdza' bo chen po
- महासुहृत् — {sman gyi rgyal po 'dra ba ste/} /{gzhan ni mdza' chen 'drar shes bya//} भैषज्यराजसदृशो महासुहृत्सन्निभोऽपरो ज्ञेयः । सू.अ.१४०ख/१७; {tshad med pa dang ldan pa ni mdza' bo chen po dang 'dra} अप्रमाणसहगतो महासुहृत्सन्निभः सू.भा.१४१क/१८.
- mdza' bo lta bu
- वि. मित्रभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{'khor ba'i bcings pa las yongs su 'grol bas mdza' bo lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…मित्रभूतं संसारबन्धनपरिमोक्षणतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
- mdza' bo'i skye bo
- प्रियः जनः — {grogs mo mdza' bo'i skye bo la/} /{khengs pa 'di dag 'grogs ma byed//} मानेन मानेन सखि प्रणयोऽभूत् प्रिये जने । का.आ.३३४ख/३.४.
- mdza' bo'i khyim
- मित्रकुलम् लो.को.१९८९.
- mdza' bo'i phyogs
- मित्रपक्षः — {des mdza' bo'i phyogs la rnam pa gsum du phye nas chen po la bde ba de mos par byed do//} स मित्रपक्षं त्रिधा भित्त्वाऽधिमात्रे तत्सुखमधिमुच्यते अभि.भा.७८ख/११७४.
- mdza' bo'i bu
- ना. ग्रन्थिकः, नकुलः — {gran+thi ka ni}…{mdza' bo'i bu} श्री.को.१६६ख ।
- mdza' bo'i bu mo
- ना. मैत्रकन्यकः, सार्थवाहपुत्रः — {nye du rnams na re khye'u 'di mdza' bo'i bu yin la bu mo'ang yin pas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming ni mdza' bo'i bu mo zhes bya'o zhes zer ro//} ज्ञातय ऊचुः—अयं दारको मित्रस्य पुत्रः कन्या च । तस्माद्भवतु दारकस्य मैत्रकन्यको नामेति अ.श.९९ख/८९.
- mdza' bor gyur
- क्रि. वल्लभतामवाप — {don ldan tshig 'di'i yon tan phul ba yis/} /{de ni sa yi bdag po'i mdza' bor gyur//} इत्यर्थवद्वाक्यगुणार्पणेन स भूपतेर्वल्लभतामवाप । अ.क.२०१ख/२२.८६; प्रियोऽभवत् — {blon po chen po ba glang rwa/} /{zhes pa de yi mdza' bor gyur//} गोविषाणाभिधस्तस्य महामात्यः प्रियोऽभवत् । अ.क.१२६ख/६६.११.
- mdza' bor 'gyur
- क्रि. सख्यं कृतं भविष्यति — {bu mo mu tig bdag gi bu la byin cig /de} {ltar byas pa dang gnyen du yang 'gyur la ji srid 'tsho'i bar du yang mdza' bor 'gyur ro//} दीयतां मुक्ता दारिका मम पुत्राय । एवं कृतं साम्बन्धिकं यावज्जीवसु (स?)ख्यं कृतं च भविष्यति अ.श.२०६ख/१९०.
- mdza' med
- निःस्नेहः — {dam pa'i mdza' ba mdza' ba'i mtha'/} /{bar ma rnams kyi mdza' med mtha'/} /{ngan pa rnams kyi srog 'phrog pas/} /{shin tu 'jigs rung dgra mtha' yin//} स्नेहान्ताः सुजनैः स्नेहा निःस्नेहान्ताश्च मध्यमैः । दुर्जनैर्घोरवैरान्ता भवन्ति प्राणहारिणः ।। अ.क.२७ख/३.९७.
- mdza' mo
- प्रणयिनी — {mdza' mo shugs rings ldan pa la/} /{dga' bo bzhin ni phyir phyogs nas/} /{bdag ni ring por mi thogs par/} /{'ong ba 'di nyid ces rab smras//} नन्दः प्रणयिनीं दृष्ट्वा सोच्छ्वासं चलिताननाम् । अयमागत एवाहमचिरादित्यभाषत ।। अ.क.१०१क/१०.१८; {phal cher mnyes gshin sems ldan la/} /{mchog tu rgud pa'i mdza' mo ni/} /{gdung bcas sred dang ldan bzhin du/} /{shin tu dam} *{par 'khyud par byed//} सङ्कीर्णवाससन्तापात् (सोत्कण्ठेव ससन्तापा भो.पा.)प्रायः पेशलचेतसाम् । करोत्यालिङ्गनं प्रौढा गाढप्रणयिनी विपत् ।। अ.क.३३७क/४४.७.
- mdza' mo can
- = {kha lo} कुट्टनी, शम्भली — कुट्टनीशम्भली समे अ.को.१७१क/२.६.१९; विटस्य कुटुम्बमर्थहरणेन कुट्टयति नाशयतीति कुट्टनी । कुट्ट छेदनभर्त्सनयोः अ.वि.२.६.१९.
- mdza' zhing 'dug
- संशीलिकः — {re zhig na de na dge slong gnyis shig mdza' zhing 'dug ste/} {de'i nang na gcig ni dgra bcom pa yang yin la mang du thos pa yang yin no//} {cig shos ni so so'i skye bo yang yin la thos pa yang nyung ngo //} यावत्तत्र द्वौ भिक्षू संशीलिकौ । तत्रैको बहुश्रुतोऽर्हन्, द्वितीयोऽल्पश्रुतः पृथग्जनश्च अ.श.२६२ख/२४०.
- mdza' zhing phan pas rab btud pa
- वि. स्नेहोपकारप्रणतः — {mdza' zhing phan pas rab btud pa/} /{byas shes de ni de dang ldan/} /{zla mtshan dus su 'grogs gyur pas/} /{de la bu ni btsas par gyur//} स्नेहोपकारप्रणतः कृतज्ञः स तयाऽन्वितः । ऋतौ सङ्गममभ्येत्य तस्याः पुत्रमजीजनत् ।। अ.क.२८०ख/३६.७.
- mdza' bshes
- प्रियः — {gnyen dang mdza' bshes mchi mas 'ju ba dang}…{bor te} बन्धून् प्रियानश्रुमुखान् विहाय जा.मा.३३क/३८; {phan 'dogs mdzad pas mdza' bshes te/} /{'grogs na bde phyir snying du sdug/} /{zhi phyir gcig tu yid du 'ong /} /{yon tan kun mnga' mchod 'os khyod//} प्रियस्त्वमुपकारित्वात् सुरतत्वान्मनोहरः । एकान्तकान्तः सौम्यत्वात् सर्वैर्बहुमतो गुणैः ।। श.बु.११४क/१००; सखा— {khyod ni ma 'dris mdza' bshes te/} /{'brel pa med pa'i gnyen 'dun lags//} असंस्तुतसखश्च त्वमनवस्कृतबान्धवः ।। श.बु.११०ख/११; मित्रम् — {gnyen dang mdza' bshes rten dang phongs rnams dang} बन्धुमित्राश्रितदीनवर्गान् जा.मा.३०ख/३६; {mdza' bshes dang dgra dang tha mal pa rnams} मित्रामित्रोदासीनेषु बो.भू.६४ख/८४; सुहृत्— {'di ni gnyen dang mdza' bshes spun zla dang /} /{ma dang pha dag gis kyang byed pa min//} नेदं बन्धुर्नो सुहृत् सोदरो वा नेदं माता न पिता वा करोति अ.क.१६१ख/१८.१; {skye bo mdza' bshes} सुहृज्जनः जा.मा.८क/८; सुहृज्जनः — {byams shing rjes su chags pa yis/} /{mdza' bshes thog mar dran par 'gyur//} स्मृतिः स्नेहानुसारेण पूर्वमेति सुहृज्जनम् ।। जा.मा.११८ख/१३७.
- mdza' bshes kyi phyogs
- मित्रपक्षः — {de la mdza' bshes kyi phyogs dang dgra bo'i phyogs dang tha mal pa'i phyogs gang yin pa} तत्र योऽयं मित्रपक्षः, अमित्रपक्षः, उदासीनपक्षश्च श्रा.भू.८१क/२०८.
- mdza' bshes nyid
- मित्रता {skyes bu gang zag 'di ni tshul khrims dang ldan pa yin no snyam du rig nas srung bar byed cing /} {mdza' bshes nyid dang}…{du 'gyur te} रक्ष्यो भवति सर्वदाऽयं (शीलवान्) पुरुषपुद्गल इति विदित्वा मित्रतां वाऽऽपद्यते श्रा.भू.२४ख/६१.
- mdza' bshes ma yin pa
- अमित्रम् — {gang sngon po dang}… {mdza' bshes dang mdza' bshes ma yin pa dang bde ba dang sdug bsngal ba la sogs pa'i rang bzhin gyi khyad par la mtshan mar 'dzin pa de ni 'du shes kyi phung po'o//} यावन्नील…मित्रामित्रसुखदुःखादि(स्वभावविशेषे भो. पा.)निमित्तोद्ग्रहणमसौ संज्ञास्कन्धः अभि.भा.३३ख/४८.
- mdzub
- = {mdzub mo/}
- mdzub mo
- १. तर्जनी — {mthe bo ser po dang mdzub mo dkar po dang gung mo dmar po dang} अङ्गुष्ठः पीतः । तर्जनी शुक्ला । मध्यमा रक्ता वि.प्र.३६क/४.१२; प्रदेशिका — {gang zhig gung mo ston pa la/} /{de la mdzub mo rnam par sbyin//} मध्यमां दर्शयेद् यस्तु दद्यात् तस्य प्रदेशिकाम् ।। हे.त.७ख/२२ २. = {sor mo} अङ्गुलिः — {'jig rten rab mang skyon gyis gang skyon shin tu chung ba dag/} /{ring nas shin tu gsal bar mthong nas mdzub mo dag gis ston byed pa//} दोषं दोषप्रचयवसतिर्दर्शयत्येव दूरात् यस्याङ्गुल्या तनुतरमतिव्यक्तमालोक्य लोकः ।। अ.क.१३१क/६६.७३; {ji ltar ral gri rang so dang /} /{ji ltar mdzub mo rang rtse la/} /{mi gcod reg par mi 'gyur ba/} /{de bzhin sems kyis rang blta 'o//} स्वधारं हि यथा खड्गं स्वाग्रं वै अङ्गुलिर्यथा । न छिन्दते न स्पृशते तथा चित्तं स्वदर्शने ।। ल.अ.१७९ख/१४४ ३. = {mthe bong} अङ्गुष्ठः — {che ba'i rdo/} /{zhabs mdzub kyis phyung g}.{yon pa yi/} /{phyag gis g}.{yas pa'i phyag tu ni/} /{bcom ldan 'das kyis bkod mdzad nas//} चरणाङ्गुष्ठघट्टितां वामपाणिना । विन्यस्य दक्षिणे पाणौ भगवान् विपुलां शिलाम् ।। अ.क.१५३क/१५.१२.
- mdze
- • पा. कुष्ठः, ओ ठम्, व्याधिविशेषः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang}…{mdze dang 'brum bu phra mo dang} काये बहवः कायिका आबाधाः, तद्यथा — गण्डः… कुष्ठः, किटिभः श्रा.भू.३०ख/७७; {yan lag kun la khyab pa sdig pa'i mdze/} /{'phrog byed sman pa de la phyag 'tshal lo//} सर्वाङ्गसंसर्पितपापकुष्ठं हरन्ति तेभ्योऽस्तु नमो भिषग्भ्यः ।। अ.क.२०४ख/८५.१; • ना. कुष्ठः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{mdze dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… कुष्ठः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
- mdze skya
- पा. श्वित्रम्, कुष्ठरोगभेदः मि.को.५३क ।
- mdze can
- • वि. कुष्ठिलः — {de la nad kyis non dang mdze can mang /} /{lus la sha bkra can dang gzugs mi sdug//} रोगाभिभूत बहु तत्र कुष्ठिलाश्चित्रगात्रसुविरूपाः । रा.प.२४०ख/१३८; कुष्ठी — {mdze can gyis dge 'dun gyi gnas mal spyad par mi bya'o//} न कुष्ठी साङ्घिकं शयनासनं परिभुञ्जीत वि.सू.६२क/७८; {mdze can lus ni lus rma can/} /{sha bri ngan cing rtsa 'thon pa//} कुष्ठी गात्रेष्वरुर्गात्रः कृशो धमनिसन्ततः ।। वि.व.२९०क/१. ११२; • सं. = {ru rta} कुष्ठम्, औषधविशेषः मि.को.५७ख ।
- mdze nad
- पा. कुष्ठः, ओ ठम्, व्याधिविशेषः — {mdze nad ni sha khra can//} कुष्ठश्वित्रे अ.को.१७३ख/२.६.५४; कुत्सितं तिष्ठत्यङ्गं कुष्ठम् । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि. २.६.५४.
- mdze mo
- वि. कुष्ठिनी — {sems ni dang ba drag po yis/} /{'bras chan rab mang phul ba'i tshe/} /{mdze mo de yi lag pa yi/} /{sor mo brul nas snod du lhung //} तीव्रचित्तप्रसादेन भक्तसारसमर्पणे । कुष्ठिन्या निपपातास्याः पात्रे शीर्णकराङ्गुलिः ।। अ.क.१५७ख/१७.७.
- mdzer pa
- मांसकीलः म.व्यु.४०५६ (६५क).
- mdzer pa can
- द्र.— {sle bo dang zlum po dang mig po che dang mdzer pa can dang shu ba can dang}…{spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} कश्मीलिताक्षाक्षाक्षिशालशक्तदद्रू… ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाव (बा भो. पा.)धिकानाम् वि.सू.१२क/१३.
- mdzes
- १. = {mdzes pa/} 2. (= {mdze yis}) — {mdzes thebs pa} कुष्ठाभिभूता वि.व.१६३ख/१.५२.
- mdzes dga'
- = {mdzes dga' bo/}
- mdzes dga' bo
- ना. सुन्दरनन्दः १. श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{mdzes dga' bo dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा — महाकाश्यपः… सुन्दरनन्दः म.मू.९९ख/९; {nyan thos chen po}…{tshe dang ldan pa kun shes kauN+Di n+ya dang}… {tshe dang ldan pa mdzes dga' dang} महाश्रावकैः…आयुष्मता च आज्ञातकौण्डिन्येन… आयुष्मता च सुन्दरनन्देन स.पु.२क/१ २. शाक्यकुमारः — {shAkya gzhon nu lnga brgya}…{thams cad kyi thog ma la gzhon nu lha sbyin grong khyer nas byung ngo //}…{de'i 'og tu gzhon nu mdzes dga' bo byung ba dang} शाक्यकुमारशतानि…तत्र सर्वपुरतो देवदत्तः कुमारो नगरादभिनिष्क्रामति स्म…तस्यानन्तरं सुन्दरनन्दकुमारोऽभिनिष्क्रामति स्म ल.वि. ७४ख/१०१.
- mdzes 'gyur
- = {mdzes par 'gyur/}
- mdzes can
- = {mdzes pa can/}
- mdzes bcos
- आकल्पः — आकल्पवेषौ नेपथ्यम् अ. को.१७७ख/२.६.९९; आकल्प्यते शरीरशोभा अनेनेत्याकल्पः । कृपू सामर्थ्ये अ.वि.२.६.९९.
- mdzes chos
- प्रासादकवारिकः— {chu'i zhal ta pa'o//} {mdzes chos so//} {des bltas te} पानीयवारिकम् । प्रासादकवारिकम् । अवलोक्य तेन वि.सू.९३क/१११.
- mdzes chos mkhan
- वि. अलंकरिष्णुः, अलंकर्ता—दशैते त्रिष्वलंकर्ताऽलंकरिष्णुश्च मण्डितः । प्रसाधितोऽलंकृतश्च भूषितश्च परिष्कृतः ।। विभ्राड् भ्राजिष्णुरोचिष्णूः अ.को.१७७ख/२.६.१००; अलंकर्तुं शीलमस्यास्तीति अलंकरिष्णुः अ.वि.२.६.१००.
- mdzes mdangs
- = {gur gum} चारु, कुङ्कुमम् मि.को.५४ख; द्र.— {rgyal ba'i dpal gyis lus mdzes mdangs gsal} अभिज्वलच्चारुवपुर्जयश्रिया जा.मा.६८ख/७९.
- mdzes ldan
- • वि. कान्तिमान् — {lha mo bzhi po de dag dang /} /{mdzes ldan skyes bu de yang ngo //} चतस्रोऽप्सरसस्ताश्च पुरुषः स च कान्तिमान् ।। अ.क.१६८क/१९. ५०; द्युतिमान् — {bdag gi mdzes ldan grogs po 'di/}… {'bad pas thob//} ममायं द्युतिमान् वयस्यः । प्राप्तः प्रयत्नात् अ.क.१२४ख/६५.७४; सुन्दरः — । {sA la'i tshal gyi ljon pa'i mchog/} /{'di gnyis mdzes par ldan pa ste//} सुन्दरौ खल्विमौ शालवनस्यास्य द्रुमोत्तमौ । अ.श.२८४क/२६०; चारुः — {cod pan mdzes ldan spyi bo btud pa yis/} /{de la phyag 'tshal mchod pa byed par 'gyur//} शिरोभिरावर्जितचारुमौलिभिर्नमस्क्रियाभिश्च तमभ्यपूजयन् ।। जा.मा.१८३ख/२१३; शोभी — {yal 'dab rol par bskyod pa yi/} /{myu gu mdzes dang ldan par byed//} कुरुते ललिताधूतप्रबालाङ्कुरशोभिनः ।। का.आ.३४०क/३.१५०; शोभिनी — {skyed tshal phreng 'di bu mo bzhin/} /{mdzes ldan sA la kA na na//} बालेवोद्यानमालेयं सालकाननशोभिनी ।। का.आ.३२३क/२.२९; शोभाजुट् — {mdzes ldan legs byas snying po'i gnas skabs dag gi khyad par gyis//} शोभाजुषः सुकृतसारदशाविशेषैः अ.क.३७क/५५.६; • सं. = {mkhas pa} सन्, विद्वान् — विद्वान् विपश्चिद्दोषज्ञः सन्सुधीः कोविदो बुधः । अ.को.१८१क/२.७.५; पापं स्यतीति सन्, षोऽन्तकर्मणि अ.वि.२.७.५; • ना. १. सुन्दरकः, राजकुमारः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na rgyal po gzugs bzang zhes bya ba zhig rgyal po byed de}…{de la btsun mo mdzes ldan ma}…{bu gcig pa mdzes ldan zhes bya ba} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यां सुरूपो नाम राजा राज्यं कारयति …तस्य च राज्ञः सुन्दरिका नाम देवी…सुन्दरकश्च नाम्ना एकपुत्रः अ.श.९५ख/८६ २. सुन्दरः, गृहपतिपुत्रः — {de nas de'i tshe yul sa 'dzin na grong me tog khur chen zhes bya ba zhig yod de/} {de na khyim bdag cig gi bu}… {zhig btsas te}… {khye'u de'i ming mdzes ldan zhes btags so//} तत्र च समये गान्धारे पुष्पभेरोत्सो नाम ग्रामः । तत्रान्यतमस्य गृहपतेः पुत्रो जातः…तस्य सुन्दर इति नामधेयं व्यवस्थापितम् अ.श.२८५क/२६२ ३. शोभितः, स्थविरो भिक्षुः — {da ni tshe dang ldan pa mdzes ldan gyis kyang rang gi las kyi rgyu ba lung ston cig} अथायुष्मानपि शोभितः स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोतु वि.व.२८७ख/१.१०७ । ४. चारुमन्तः, नृपः म.व्यु.३५६१ (६०क) ५. कान्तिमयी, किन्नरी — {mdzes ldan zhes pa'i mdzes ma dang /} /{phug gi khang bar rnam par rol//} कान्ता कान्तिमयी नाम विजहार गुहागृहे ।। अ.क.१४६क/१४.८२ ६. लावण्यवती, कन्या — {nam zhig sa bdag khang pa na/} /{'phrog byed rtse gnas mi bdag ni/} /{phyogs las rgyal ba mngon phyogs pas/} /{bu mo mdzes ldan zhes la smras//} कदाचिद् भूपभवनस्थिते हरिशिखे नृपः । कन्यां लावण्यवत्याख्यामूचे दिग्विजयोन्मुखः ।। अ.क.२१८ख/८८.५० ७. शोभावती, राजधानी — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na/} {bskal pa bzang po 'di nyid la skye dgu'i tshe lo bzhi khri thub pa na}…{yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {'khor ba 'jig ces bya ba 'jig rten du byung ste/} {de rgyal po'i pho brang mdzes ldan zhes bya ba na rten cing bzhugs so//} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि अस्मिन्नेव भद्रकल्पे चत्वारिंशद्वर्षसहस्रायुषि प्रजायां क्रकुच्छन्दो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि…। स शोभावतीं राजधानीमुपनिश्रित्य विहरति अ.श.१३७क/१२६; {grong khyer mdzes ldan dag tu sngon/} /{sa yi bdag po bskal} ({skal}?){bzang gis/} /{ston pa log par dad sel gyi/} /{sku yi mchod rten rab tu byas//} शोभावत्यां पुरि पुरा शोभाख्यः (सौभाग्यः भो.पा.) पृथिवीपतिः । क्रकुच्छन्दस्य शारीरं स्तूपं शास्तुरकारयत् ।। अ.क.१७५क/७८. २८ ८. = {gza' pa sangs} उशनाः, शुक्रग्रहः मि.को.३२क ।
- mdzes ldan ma
- • सं. सुन्दरी — {de'i phyir bu mo 'di'i ming ka shi mdzes ldan ma zhes gdags so//} तस्माद् भवतु दारिकायाः काशिसुन्दरीति नाम अ.श.२०३ख/१८८; • ना. सुन्दरिका, राज्ञी — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na rgyal po gzugs bzang zhes bya ba zhig rgyal po byed de}…{de la btsun mo mdzes ldan ma} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यां सुरूपो नाम राजा राज्यं कारयति …तस्य च राज्ञः सुन्दरिका नाम देवी अ.श.९५ख/८५.
- mdzes sdug
- १. कान्तिः — {mdzes sdug zla ba'i grogs dang lus ni gser gyi chu shing mdzes pa'i rkun po dang //} कान्तिश्चन्द्रसखी सुवर्णकदलीलावण्यचौरं वपुः अ.क.१५९क/७२.३१; {mdzes ma'i mdzes sdug phun tshogs pa/} /{gzhan gyi blo des brjed par gyur//} स विसस्मार सुन्दर्याः कान्तिसम्पदमन्यधीः । अ.क.१११क/१०.१२७ २. = {mdzes sdug nyid} सौन्दर्यम् — {de yi gar stabs mdzes sdug la/} /{rnam par dpyad nas 'dzin ma 'dzin//} तस्याभिनयसौन्दर्यं विचार्य धरणीधरः । अ.क.१३२क/६६. ८३; लावण्यम्— {kye ma mdzes sdug kun rdzogs shing /} /{bsngags 'os lus mchog ldan pa'i lus//} अहो सम्पूर्णलावण्या धन्या वरतनोस्तनुः । अ.क.१३२क/६६. ८४; {mdzes sdug gos dang ldan pa yis/} /{sems med rnams kyang chags par gyur//} लावण्यवसनैस्तासां कामोऽभूदप्यचेतसाम् ।। अ.क.२२९ख/२५.५४.
- mdzes sdug ldan
- = {mdzes sdug ldan pa/}
- mdzes sdug ldan pa
- वि. लावण्यवती — {long ba'i chung ma mdzes sdug ldan pa bzhin/} /{spyod spangs dpal ni smod pa stug po nyid//} अन्धस्य लावण्यवतीव कान्ता भोगोज्झिता श्रीर्घन एव शापः ।। अ.क.५७क/५९.७०.
- mdzes pa
- • क्रि. १. शोभति — {gling bzhi mi yi bdag po snang ldan pa/} /{'jig rten 'di la ston pa mdzes pa ltar//} द्वीपचतुर्नृपतिर्ह्यवभासी शोभति लोकमिमं त्वनुभासन् । रा.प.२२८ख/१२१; {'phags pa'i lam du 'dzud par rab mdzad cing /} /{thugs rje'i dgongs pa'i thugs mnga' 'di yang mdzes//} आर्यपथे च नियोज्यमानः शोभति एष कृपाशयबुद्धिः ।। रा.प.२२८ख/१२१; शोभते — {des ni de ltar brjod na mdzes//} वक्तुमित्थं स शोभते त.स. १२३ख/१०७४; {zas dang gnas ni mtshungs pa yi/} /{rtsed mo dang ni gtam dag mdzes//} क्रीडाकथाश्च शोभन्ते तुल्याहारविहारयोः ।। अ.क.२४०क/९१.१८; राजति — {'gro la nya yi mtshan mo rgyal ba dang ldan gcig pu mchog tu mdzes//} परं राजत्येका जगति जयिनी पूर्णरजनी अ.क.३००क/१०८.७७; राजते — {las dge de 'dra byas pa'i phyir/} /{bdag ni lhag par mngon du mdzes//} तत्कर्म कुशलं कृत्वा राजतेऽभ्यधिकं मम । अ.श.१४५क/१३४; विराजते — {sems ni ras yug dkar po 'dra/} /{bag chags rnams kyis mi mdzes so//} पटशुक्लोपमं चित्तं वासनैर्न विराजते ।। ल.अ.१६८क/१२३; {rgyal po chen po chen po'i sgra/} /{'di ni rgyal po khyod la mdzes//} महच्छब्दो महाराज त्वय्येवायं विराजते । जा.मा.७९क/९१; भाति — {gang du gser gyi khang pa'i 'phreng /} /{mu tig tshogs rab 'bar bas mdzes//} मुक्ताजालोज्ज्वला यत्र भाति हेमगृहावली । अ.क.४७क/५.५; {nyi ma nub gyur zla ba mdzes/} /{'dab chags rnams ni gnas su song //} गतोऽस्तमर्को भातीन्दुर्यान्ति वासाय पक्षिणः । का.आ.३३०क/२.२४१; विभाति — {snying rje rgyas pa rnams kyi lus mdzes pa/} /{gzhan phan gyis yin tsan dan byugs pas min//} विभाति कायः करुणाकुलानां परोपकारेण न चन्दनेन ।। अ.क.१९६क/२२.३७; अवभाति — {rgyun du mdun nas snyan pa'i glu len cing /} /{nags kyi brtul zhugs rnams kyis zhi bzhin mdzes//} गायत्यसक्तं मधुरं पुरस्तात् वन्यव्रतैः शान्त इवावभाति । अ.क.३१ख/५३.४४; भ्राजते — {shA kya thub pa thub pa chen po dam pa 'di ni phyogs rnams kun tu mdzes//} सोऽयं शाक्यमुनिर्महामुनिवरः सर्वा दिशो भ्राजते ।। ल.वि.१४३ख/२११; विभ्राजते — {sems can dam pa khyod ni rgya mtsho'i dbus na ri'i rgyal po ltar mdzes pa'o//} विभ्राजसे त्वं अग्रसत्त्व पर्वतराज इव सागरमध्ये । ल.वि.१६१क/२४३; रज्यते — {mdzes ma yi ni dga' ba de/} /{mchog gi cha la mdzes pa ste//} रतिः…सुन्दर्याः परभागेण रज्यते । अ.क.१०९क/१०.१०५ २. बभौ — {rgyal bas po lo ma bzhin dang /} /{gzhon nus ri yi sras mo bzhin/} /{mchod par 'os par skyes pa yi/} /{gzhon nu de yis yum yang mdzes//} पौलोमीव जयन्तेन जननी पूज्यजन्मना । बभौ तेन कुमारेण कुमारेणेव पार्वती ।। अ.क.२२क/३.३१; रराज — {mdzes pa nyid ni khrims kyis bzhin/} /{de ni rgyal po'i zla bas mdzes//} रराज राजचन्द्रेण सा शीलेनेव चारुता ।। अ.क.२०ख/३.१३; रुरुचे — {ngo mtshar bdud rtsi'i chu gter gyi/} /{rba rlabs de yi 'od zer mdzes//} तस्याऽऽश्चर्यसुधाम्भोधिलहरी रुरुचे रुचिः ।। अ.क.२५५ख/३०.७; • सं. १. शोभा — {ma nyams bim pa ltar mdzes mchu//} अक्लिष्टबिम्बशोभाधरस्य ना.ना.२३२ख/७०; {de'i gzugs dang lang tsho dang mdzes pa rjes su dran nas 'dod chags kyi rgyags pas myos te} तस्या रूपयौवनशोभां समनुस्मृत्य रागमदमत्ताः अ.श.२०४ख/१८९; कान्तिः — {zla ba pad ma dag gi ni/} /{mdzes pa las 'das khyod kyi gdong //} चन्द्रारविन्दयोः कान्तिमतिक्रम्य मुखं तव । का.आ.३२३क/२.३७; {rgyal po mdzes pas zla ba dang /} /{gzi byin gyis ni nyi ma dang /} /{brtan pas rgya mtsho'i rjes su byed//} कान्त्या चन्द्रमसं धाम्ना सूर्यं धैर्येण चार्णवम् । राजन्ननुकरोषि का.आ.३२३ख/२.५०; द्युतिः — {rgyal chen bzhi pa'i lha dag tu/} /{nye bar 'khrungs shing mdzes pa ni/} /{dri ma med de 'phral nyid la/} /{bde bar gshegs pa lta ru 'ongs//} चातुर्महाराजिकेषु देवेषु विशदद्युतिः । उपपन्नः स सहसा सुगतं द्रष्टुमाययौ ।। अ.क.२४३ख/२८.३६; {myos byed ltar mdzes} मदनद्युतिः अ.क.२३१क/८९.१२२; प्रभा — {pad ma mdzes pa'i snying po kun/} /{'ga' zhig dag tu bsdus pa bzhin//} सर्वपद्मप्रभासारः समाहृत इव क्वचित् । का.आ.३२३क/२.३८; लक्ष्मीः — {rab dngas ldan pa grags don can/} /{zla ba'i mtshan ma ut+pa la gyi/} /{'od kyis mdzes pa rgyas zhes pa/} /{rtogs pa'i skal bzang ldan pa'i tshig//} प्रसादवत् प्रसिद्धार्थमिन्दोरिन्दीवरद्युति । लक्ष्म लक्ष्मीं तनोतीति प्रतीतिसुभगं वचः ।। का.आ.३२०क/१.४५; छविः — {de ni rab tu byung gyur kyang /} /{snying la yang dag bcags pa yis/} /{sngo bsangs dga' ma rtag tu 'dzin/} /{zla ba'i mtshan ma mdzes pa bzhin//} प्रियामुवाह सततं श्यामां प्रव्र्रजितोऽपि सः । शशाङ्क इव संव्यक्तां हृदये लाञ्छनच्छविम् ।। अ. क.१०३क/१०.३५; छाया — {skyes bu yang ni mdzes pa'i bzhin/} /{rnam par nyams nas sa la lhung //} विनष्टवदनच्छायः पुरुषश्चापतत्क्षितौ ।। अ.क.१६७ख/१९. ४७; रुचिः — {yid bzhin rin chen las lhag mdzes shing 'jig rten kun gyis smad par mi 'os pa//} चिन्तारत्नादधिकरुचयः सर्वलोकेष्वनिन्द्या अ.क.२०३क/२३.१; रोचिः — {de nas gser gyi khu ba'i rba rlabs ltar/} /{mdzes pa'i glog drag tshogs kyi sprin dag ni/} /{rab tu gsal bar gyur bzhin} अथ द्रवत्काञ्चनवीचिरोचिश्चण्डस्तडित्पुञ्जघनप्रकाशः । अ.क.३०८ख/१०८.१५२; लीला — {de'i yid la khros pa'i me 'bar bas btsun mo de dag gi spyod tshul mdzes pa dang dul zhing gus par 'os pa'i mkhas pa des kyang de'i yid zhi bar ma gyur to//} तत्तासां समुदाचारलीलाविनयसौष्ठवम् । न तस्य शमयामास क्रोधाग्निज्वलितं मनः ।। जा.मा.१६८ख/१९४; चित्रम् — {rma bya rab dga' ze ba 'brel ba rnams/} /{glu gar mdzes pas rab tu bstod pa bzhin//} संसक्तकेकैः शिखिभिः प्रहृष्टैः संस्तूयमाना इव नृत्तचित्रैः । जा.मा.८७ख/१०० २. रञ्जनम् — {kun du sa rga dag gi mtha'/} /{tha dad ldan pas 'jig rten mdzes/} /{snyan ngag dam pa'i rgyan ldan ni/} /{bskal pa'i bar du gnas par 'gyur//} सर्वत्र भिन्नसर्गान्तेरुपेतं लोकरञ्जनम् । काव्यं कल्पान्तरस्थायि जायते सदलंकृति ।। का.आ.३१९क/१.१९ ३. = {mdzes pa nyid} लावण्यम् — {mdzes sdug zla ba'i grogs dang lus ni gser gyi chu shing mdzes pa'i rkun po dang //} कान्तिश्चन्द्रसखी सुवर्णकदलीलावण्यचौरं वपुः अ.क.१५९क/७२.३१; सौष्ठवम् — {legs par ma bgos pa nyid dam legs par ma sbyangs pa nyid yin na mdzes par bya ba'i phyir de gnyis la brda bya'o//} दुःप्रावृतत्वे दुर्निवस्ततायां वा सौष्ठवार्थमनयोर्निमित्तमस्मै कुर्वीत वि.सू.१०ख/११ ४. संस्था — {mdzes pa la nges par sbyar bar bya'o//} संस्थायां विनियोजनम् वि.सू.९३क/१११ ५. = {ba sha ka} वाशिका, वासकवृक्षः मि.को.५७ख; • पा. कान्तिः, वाक्यरीतिभेदः — {sbyar ba}…{mdzes dang ting nge 'dzin/} /{yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} श्लेषः…कान्तिसमाधयः ।। इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.३१९ख/१.४१; • ना. १. शोभनः, नृपः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {'khor ba 'jig ces bya ba}…{der gang gi tshe rgyal po mdzes pa/} {bcom ldan 'das kyis bden pa mthong bar mdzad pa} क्रकुच्छन्दो नाम सम्यक्संबुद्धः…तत्र शोभनेन राज्ञा भगवतः सकाशात्सत्यदर्शनं कृत्वा अ.श.२०२ख/१८७; शोभः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {'khor ba 'jig ces bya ba}…{rgyal po mdzes pas de'i dbu skra dang sen mo'i mchod rten brtsigs so//} क्रकुच्छन्दो नाम सम्यक्संबुद्धः…तस्य शोभेन (शोभनेन?) राज्ञा केशनखस्तूपः प्रतिष्ठापितः अ.श.२३८क/२१९ । २. चारुः, नृपः — {drod gsher las skyes pa ni 'di lta ste/} {nga las nu ba dang mdzes pa dang nye mdzes dang thi ba'i phreng ba can dang a mra skyong ma la sogs pa lta bu'o//} संस्वेदजाः, तद्यथा मान्धातृचारूपचारुकपोतमालिन्याम्रपाल्यादयः अभि.भा.११५ख/४०२; म.व्यु.३५५९ (६०क) । ३. शोभितः, शाक्यपुत्रः — {'di btsas pa na grong khyer ser skya'i gnas} ({kun nas} ){mdzes par byas pas na de'i phyir khye'u 'di'i ming mdzes pa zhes gdags so//} तस्य जातौ…कपिलवस्तु नगरं समन्ततः शोभितम्, तस्मादस्य भवतु शोभित इति नाम अ.श.२३७क/२१८ ४. सुन्दरः, वणिक्पुत्रः — {mdzes pa zhes bya tshong pa'i bu/} /{mthong nas de la chags ldan gyur//} सुन्दराख्यं वणिक्पुत्रं दृष्ट्वाऽभूत्तत्र सस्पृहा ।। अ.क.२३५ख/८९.१७७ ५. सुन्दरकः, कश्चित् पुरुषः — {kA shi'i grong du dbul po gzhon nu yis/} /{smad 'tshong bzang mo zhes pa sngon mthong gyur/} /{mdzes pas de tshe de yi g}.{yog rnams byas//} पुरा युवा काशिपुरे विलोक्य भद्राभिधानां गणिकां दरिद्रः । सेवां व्यधात् सुन्दरकस्तदाऽस्यै अ.क.२००ख/२२.८० ६. सुन्दरी, सुभटाङ्गना — {lag 'gro brgya lam nas bgrod de/} /{dpa' bo yi ni bud med dag/} /{mdzes pa zhes pa khang bzang gi/} /{rtse mo dag na gnas pa mthong //} व्रजन्तं राजमार्गेण भुजङ्गसुभटाङ्गना । ददर्श सुन्दरी नाम तं हर्म्यशिखरस्थिता ।। अ.क.१९२ख/८२.६ ७. चित्रः, कश्चित्पुरुषः — {bran pho khyim bdag mdzes pa yin/}…/{brgya byin nag po 'char ka yin//} चित्रो गृहपतिर्दासः…कालोदायी च शक्रोऽभूत् जा.मा. १०४क/१२०; • वि. चारुः — {rigs shing mdzes pa'i spyod pa can/} /{chags pa med la su mi dga'//} औचित्यचारुचरितः प्रियः कस्य न निःस्पृहः ।। अ.क.३६०ख/४८.३७; {mig mdzes} चारुनेत्रम् रा.प.२४७क/१४६; {zhal mdzes} चारुवक्त्रः र.वि.१२१क/९५; {mdzes pa'i cod pan can} चारुकिरीटिनि त.प.५१ख/५५३; शोभनः — {'di ltar ngos gnyis shin tu rnam par 'byed na gnas mdzes kyi gzhan du ni ma yin no//} एवं सुविभक्तसमोभयपार्श्व आश्रयः शोभनो नान्यथा अभि.स.भा.१२ख/१५; {byang du ut+pa la mdzes pa ni/} /{mthing ka sprin dang 'dra ba bri//} उत्तरेणोत्पलं कुर्यान्नीलाभ्रमिव शोभनम् ।। गु.स.९७क/१४; {mdzes par 'gro ba ni bde 'gro ste mi dang lha'o//} शोभना गतिः सुगतिः, मनुष्यो देवश्च म.टी.२३५क/७२; {skyes bu dam pa}…{skyes bu mdzes pa}… {skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba dag gis} सत्पुरुषैः… पुरुषशोभनैः… पुरुषदम्यसारथिभिः अ.सा.२९४क/१६६; प्रासादिकः — {de nas khyim bdag des spyod lam zhi ba lus mdzes pa sems dang ba de mthong ngo //} ततस्तेन गृहपतिना दृष्टः शान्तेर्यापथः कायप्रासादिकश्चित्तप्रासादिकश्च वि.व.३१६क/१.१२९; {ji ltar na mdzes pa yin zhe na} कथं प्रासादिको भवति श्रा.भू.६५क/१६२; सुन्दरः — {lus mdzes kyang /} /{skyon gcig gis ni skal ngan 'gyur//} स्याद्वपुः सुन्दरमपि श्वित्रेणैकेन दुर्भगम् ।। का.आ.३१८ख/१.७; {lam 'di rang bzhin mdzes pa yin//} एष मार्गः प्रकृतिसुन्दरः का.आ.३१९क/१.२१; कान्तः — {byang chub sems dpar zhugs gyur pa/} /{de yi gzugs ni mdzes par gyur//} बोधिसत्त्वावतारस्य तस्य कान्तमभूद्वपुः । अ.क.२५५ख/३०.८; {gang zhig zla ba mdzes pa'i lus la skyon gyi thig le nag po dang /}… {'dzin} कान्तः काये वहति मलिनं दोषबिन्दुं यदिन्दुः अ.क.४ख/५०.३४; रुचिरः — {khri dang mal stan legs bshams pa/} /{der ni dge slong dge 'dun ni/} /{chos gos mdzes pa zhi ba yi/} /{mtshan nyid nyams pa med pa mthong //} स्वास्तीर्णासनपर्यङ्के तस्मिन् रुचिरचीवरम् । ददर्श सङ्घं भिक्षूणामक्षुण्णशमलक्षणम् ।। अ.क.१३६क/६७. २५; {rna rgyan mdzes} रुचिरकुण्डलः अ.क.३०६क/३९. १०४; रमणीयः — {'byor pa gsar pa gsar pa ni/} /{'du 'bral mdza' gcugs rtsom pa dag/} /{mi bzlog smad 'tshong mdzes pa bzhin/} /{skad cig dga' bar bya ba yin//} क्षणं नवनवाश्लेषविशे (श्ले लि.पा.)षप्रणयोद्यताः । अवारवाररमणीरमणीया विभूतयः ।। अ.क.२७६क/३५.१८; मनोहरः — {rin chen gser 'od bkra ba yi/} /{mchog gi skyed tshal mdzes pa dang //} हेमरत्नांशुशबलान् दिव्योद्यानमनोहरान् । अ.क.७१क/६०.२८; प्रियः — {gro+ong khyer lta na sdug ces pa/} /{blta na mdzes pa mthong bar gyur//} पुरं सुदर्शनं नाम ददर्श प्रियदर्शनम् ।। अ.क.४२ख/४. ७१; कम्रः — {mkhregs pa'i nu ma la gnas pa'i/} /{gos dmar mdzes bzhin chu ldan ma//} पीनस्तनस्थिताताम्रकम्रवस्त्रेव वारुणी ।। का.आ.३२१क/१.८२; हृद्यः — {gzhan dag 'khrugs min mdzes pa yi/} /{tshig rnams brjid par 'dod de dper//} अन्ये त्वनाकुलं हृद्यमिच्छन्त्योजो गिरां यथा ।। का.आ.३२१क/१.८३; पटुः — {byin pa e na ya'i 'dra phyag ring mdzes//} ऐणेयजङ्घश्च पटूरुबाहुः अभि.अ.१२क/८.१४; पेशलः — {khyad par mdzes pa'i chas dang ldan pa 'di/} /{'jig rten du ni su yi brtan mi 'phrog//} धृतिं हरत्येव न कस्य लोके विशेषतः पेशल एष वेशः ।। अ.क.५२ख/५९.२४; चारुतरः — {'jig rten pa yi de dag bzhin/} /{de bzhin thams cad mdzes par gnas//} लौकिकाविव तौ तेन सर्वं चारुतरं स्थितम् ।। त.स.२०क/२१४; शुभ्रः — {sa}…{bai DUr+ya/} /{gsal mdzes} भूः…वैडूर्यस्पष्टशुभ्रा र.वि.१२३क/१०१; भ्राजिष्णुः — {'jig rten na ni 'dod bya gang /} /{rgya che gang dang 'os pa gang /} /{mdzes pa gang dang rmad byung gang /} /{de de bsod nams nyid las 'byung //} यदुदारो यदुचितो यद् भ्राजिष्णु यदद्भुतम् । स्पृहणीयं च यल्लोके तत्तत्पुण्यसमुद्भवम् ।। अ.क.३६५क/४८.८७; मञ्जुलः — सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् । कान्तं मनोरमं रुच्यं मनोज्ञं मञ्जु मञ्जुलम् ।। अ. को.२०९ख/३.१.५२; सर्वैर्मन्यत इति मञ्जु, मञ्जुलं च । मन ज्ञाने अ.वि.३.१.५२; शुभः — {ngo bo nyid sku mdzes pa ni/} /{rin chen sku 'drar shes bya ste//} रत्नविग्रहवज्ज्ञेयः कायः स्वाभाविकः शुभः । र.वि.१११ख/७२; {mdzes pa yid du 'ong ba'i dngos po la dmigs pa'i rnam par rtog pa gang yin pa'o//} यः शुभमनापवस्त्वालम्बनो विकल्पः बो.भू.२९ख/३६; छेकः — {rma'i sgo mdzes pa'am sdig can yin no//} छेकं ते पापकं वा व्रणमुखम् वि.सू.२०क/२४; • कृ. १. राजमानः — {rgyal po'i bkur ba chen po yis/} /{dam pa'i yon tan mdzes pa na//} राजमानेन महता राजमाने गुणे सताम् । अ.क.२९ख/५३. २६; भ्राजमानः — {kha dog dang sha tshugs dang bong tshod dang nyams stobs phun sum tshogs pas rnam par mdzes pa yin la} वर्णाकृतिप्रमाणबलसम्पदा विभ्राजमानः अभि.भा.२१४ख/७२१ २. शोभितः — {lha yi rdzing bu dag tu}…{chu skyes mdzes//} विबुधसरसि पद्मैः शोभिते अ.क.२८०क/३६.१; प्रशस्तः— {bde ba'i sgra ni mdzes pa la sogs pa don gsum la 'jug pas khyad par 'phags pa'i bde bar gshegs pa nyid gsungs so//} सुशब्दस्तु प्रशस्ताद्यर्थत्रयवृत्तिविशिष्टं सुग(तमेव वदति) बो. प.४२क/१; ललितः — {dbang bskur gdams pas rang bzhin mdzes pa'i spyod pa} दीक्षायन्त्रणया निसर्गललिता चेष्टा जा.मा.६५क/७५; उपलालितः — {'di ni ha cang brjod pa na/} /{gau Da pa la mdzes par brjod//} इदमत्युक्तिरित्युक्तमेतद्गौडोपलालितम् । का.आ.३२१ख/१.९२; • उ.प. शोभः — {mu tig rin chen rgyan 'phyang mdzes 'bar ba//} प्रलम्बमुक्तामणिहारशोभानाभास्वरान् बो.अ.४ख/२.१८; शोभी— {yal 'dab gsar pas mdzes pa yi/} /{ljon pas drangs pa'i gzhon nu rnams/} /{pad mar mngon phyogs bung ba yis/} /{mig nas bzung ste 'gugs par byed//} निगृह्य नेत्रे कर्षन्ति बालपल्लवशोभिना । तरुणा तरुणान्कृष्टानलिनो नलिनोन्मुखाः ।। का.आ.३३५क/३.१३; • अव्य. सु — {spyan mdzes} सुनेत्रः म.मू.९३क/५; {shangs dag mdzes} सुनासिकः ।। अ.क.२११क/२४.३३; {gzugs mdzes} सुरूपा वि.प्र.१५५क/३.१०४; {blta na mdzes pa} सुदर्शना ग.व्यू. २३६क/३१२; {bzhin mdzes} सुमुखाः सू.अ.२४२क/१५७; {phrag mdzes} सुस्कन्धः अ.क.७७ख/७.७०.
- mdzes pa can
- • वि. कान्तिमान्— {u da ya gnas mdzes pa can/} /{dkyil 'khor la chags rgyal po 'di/} /{mr}-{i du ka ras 'jig rten gyi/} /{yid ni rab tu 'phrog par byed//} असावुदयमारूढः कान्तिमान् रक्तमण्डलः । राजा हरति लोकस्य हृदयं मृदुभिः करैः ।। का.आ.३३२ख/२.३०८; • ना. चारुकः, नृपः लो.को.१९९०.
- mdzes pa nyid
- १. चारुता — {lugs ni rje yi yon tan dang /} /{dpal ni 'bar ba gtong ba dang /} /{mdzes pa nyid ni khrims kyis bzhin/} /{de ni rgyal po'i zla bas mdzes//} नीतिः प्रभुगुणेनेव त्यागेन श्रीरिवोज्ज्वला । रराज राजचन्द्रेण सा शीलेनेव चारुता ।। अ.क.२०ख/३.१३; कान्तता — {gur gum mdzes pa nyid bsten pa//} भजते …कुङ्कुमकान्तताम् अ.क.११२ख/६४.२९१; लावण्यम् — {bzang mo rang gi khyim song nas/} /{me tog gos dang rgyan rnams kyis/} /{mdzes pa nyid kyi rgyan la ni/} /{slar yang zlos pa'i rgyan dag byas//} गत्वा स्वभवनं भद्रा पुष्पांशुकविभूषणैः । लावण्याभरणा चक्रे पुनरुक्तं प्रसाधनम् ।। अ.क.८क/५०.७५ २. रुचिरमेव — {'on te lhung bzed chos gos bsnams pa dag/} /{gau tam khyod kyi thams cad mdzes pa nyid//} अथ चीवरपात्रधारणं रुचिरं गौतम सर्वमेव ते ।। वि.व.१२६क/१.१५.
- mdzes pa dang ldan pa
- = {mdzes ldan/}
- mdzes pa pa
- द्र.— {tshu rol mdzes pa pa} चार्वाकः प्र.अ. १२७क/१३५.
- mdzes pa ma yin pa
- = {mdzes min/}
- mdzes pa yin
- क्रि. १. शोभते — {de lta bu sogs brjod pa ni/} /{dad dang ldan la mdzes pa yin//} इत्यादि कीर्त्यमानं तु श्रद्दधानेषु शोभते । त.स.११८क/१०१९ २. शोभेत — {the tshom za na yang}…{de lta bu yin pa mi 'gal ba des 'jug pa na mdzes pa yin gyi} तथाभावो न विरुध्यते, तेन प्रवर्तमानः शोभेत सत्यपि संशये त.प. २११क/८९२.
- mdzes pa'i 'gros
- ना. चारुगतिः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang}…{mdzes pa'i 'gros dang}…{de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः…चारुगतिः…एतैश्चान्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४क/६.
- mdzes pa'i rgyal mtshan
- ना. रुचिरध्वजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{mdzes pa'i rgyal mtshan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…रुचिरध्वजेन ग.व्यू.२७५क/२.
- mdzes pa'i cod pan can
- वि. चारुकिरीटी — {sna tshogs lag rgyan can 'ga' yi/} /{ming ni bzung bar gyur pa na/} /{phyi ma'i dus su sgra de las/} /{mdzes pa'i cod pan can rtogs 'gyur} (?{min})// न हि चित्राङ्गदे कश्चित् तन्नामग्रहणे सति । कालान्तरेण तं शब्दं वेत्ति चारुकिरीटिनि ।। त.स.५७ख/५५३.
- mdzes pa'i tog
- ना. रुचिरकेतुः १. नृपः — {rgyal po stobs kyi dbang po'i tog gi bu rgyal po mdzes pa'i tog dbang bskur nas ring por ma lon pa} राजा बलद (बलेन्द्र भो.पा.)केतुः पुत्रस्य रुचिरकेतोरचिराभिषिक्तस्य सु. प्र.३७क/७० २. बोधिसत्त्वः — {yang de'i tshe de'i dus na rgyal po'i khab kyi grong khyer chen po na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mdzes pa'i tog ces bya ba}… {zhig gnas pa} तेन खलु पुनः कालेन तेन समयेन राजगृहे महानगरे रुचिरकेतुर्नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः प्रतिवसति सु.प्र.३क/४.
- mdzes pa'i rnam pa can
- वि. रुचिराकारः — {des kyang mdzes pa'i rnam pa can/} /{brtan pa byis pa lang tsho yi/} /{mtshams kyi dbus gnas nyid gyur pa/} /{de mthong ya mtshan dag tu gyur//} साऽपि तं रुचिराकारं दृष्ट्वा विस्मयमाययौ । धीरं शैशवतारुण्यसन्धिमध्यस्थतां गतम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०६.
- mdzes pa'i dpe
- पा. चटूपमा, उपमाभेदः — {khyod gdong ri dwags mig gis mtshan/} /{zla ba ri dwags nyid kyis mtshan/} /{de lta na yang 'di mtshungs nyid/} /{khyad 'phags min zhes ngo bstod} ({mdzes pa'i} पा.भे.) {dpe//} मृगेक्षणाङ्कं ते वक्त्रं मृगेणैवाङ्कितः शशी । तथापि सम एवासौ नोत्कर्षीति चटूपमा ।। का.आ.३२३क/२.३५.
- mdzes pa'i mig sman
- शोभाञ्जनः, शिग्रुवृक्षः मि.को.५६क ।
- mdzes pa'i gzugs
- वि. चारुरूपः, ओ पा — {sems can kun la phan byed ma/} /{spyan ma zhal gsum dag tu bsam/} /{dkar po nag po dmar po che/} /{mdzes pa'i gzugs su rab tu bsgom//} लोचनां त्रिमुखां चिन्तेत् सर्वसत्त्वहितैषिणीम् । सितकृष्णमहारक्तां चारुरूपां विभावयेत् ।। गु.स.११६क/५६.
- mdzes par gyur
- = {mdzes par gyur pa/}
- mdzes par gyur pa
- • क्रि. १. रुरुचे — {de yis nye bar sbyar ba yi/} /{bza' dang btung ba dug ldan gyis/} /{rma bya'i rgyal po rnam rgyas shing /} /{mdangs bzang yid 'ong mdzes par gyur//} तयोपाचर्यमाणस्य सविषैः पानभोजनैः । विवृद्धा बर्हराजस्य रुरुचे रुचिरा रुचिः ।। अ.क.८५क/८. ७०; कान्तमभूत् — {byang chub sems dpar zhugs gyur pa/} /{de yi gzugs ni mdzes par gyur//} बोधिसत्त्वावतारस्य तस्य कान्तमभूद्वपुः । अ.क.२५५ख/३०.८ २. शोभते — {'khor ba kun rmongs rab rib kyi/} /{long bar brtse ba dang ldan pas/} /{sems dpa' snang ba'i rnam rig can/} /{sa skyong khyod ni mdzes par gyur//} सम्मोहपटलान्धेषु संसारेषु दयालुता । शोभते तव भूपाल सत्त्वलोकविवेकिनः ।। अ.क.२८क/३.१०६ ३. शोभेत — {de ste bdag gis nongs par gyur na yang /} /{'on kyang rgyal pos bzod na mdzes par gyur//} अथाप्ययं स्यादपराध एव मे क्षमा तु शोभेत तथापि ते नृप । जा.मा.१७०क/१९६; • भू.का.कृ. उपशोभितम् — {rma bya mang po gar byed pas mdzes par gyur pa}… {dka' thub nags tshal} प्रवृत्तनृत्तबर्हिगणोपशोभितं…तपोवनम् जा.मा.५३क/६३.
- mdzes par 'gyur
- • क्रि. १. शोभते— {de ni gal te yongs su brtags pa la slu ba bsten pa med pa de la 'jug pa na mdzes par 'gyur ro//} तद्यदि परीक्षायां न विसंवादभाक् प्रवर्तमानः शोभते प्र.वृ.३२२ख/७२ । २. शोभेत — {gang dag dad pa dang ldan pa/de} {dag la tshad ma med pa 'di brjod pa ni mdzes par 'gyur gyi} ये श्रद्धालवस्तान् प्रतीदमप्रमाणकमुपवर्ण्यमानं शोभेत त.प.२७५ख/१०१९; • कृ. संवर्तनीयम् — {mdzes par 'gyur ba'i dge ba'i rtsa ba sogs pa dang} संवर्तनीयं कुशलमूलमुपचिनोति अ.श.१०६ख/९६; द्र.— {mdzes 'gyur gyi bar chad kyis bar du bcad par mi bya'o//} न सुगतान्तरायेणान्तरणम् वि.सू.५२ख/६७.
- mdzes par 'gyur ba
- = {mdzes par 'gyur/}
- mdzes par 'dug
- क्रि. शोभते — {ji ltar pad ma 'di dag skyes pa'i mod la ni mdzes par 'dug la} यथेमानि पद्मानि उत्पन्नमात्राणि शोभन्ते अ.श.६४ख/५६.
- mdzes par ldan
- = {mdzes ldan/}
- mdzes par ldan pa
- = {mdzes ldan/}
- mdzes par byas
- = {mdzes par byas pa/}
- mdzes par byas pa
- • भू.का.कृ. शोभितः — {mtshon chas mdzes par byas pa'i lag pa dag gis brtan pa dang g}.{yo ba gang la bsnun pa de phye ma brgyar byed do//} प्रहरणशोभितकरैः स्थावरं जङ्गमं यं हन्ति शतचूर्णं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८; {de dag gis grong khyer ser skya'i gnas thog thag mdzes par byas so//} यैः कपिलवस्तु नगरं समन्ततः शोभितम् अ.श.२३७क/२१८; उपशोभितः — {grong khyer dpal dang ldan pa skyed mos tshal me tog dang 'bras bu sna tshogs dang ldan pas mdzes par byas pa} नगरम्…श्रीमदुद्यानोपशोभितम् । नानापुष्पफलोपेतम् वि.व.२१७क/१.९४; {rdzing chen po}…{ngang pa dang ngur pa dang zal mo la sogs pa bya sna tshogs kyis mdzes par byas pa} महती पद्मिनी…हंसचक्रवाककारण्डवादिशकुनोपशोभिता अ.श.७०ख/६२; विराजितम् — {sku skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis kyis brgyan pa/} {dpe byad bzang po brgyad cus mdzes par byas pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समलंकृतमशीत्या चानुव्यञ्जनैर्विराजितगात्रम् अ.श.१०ख/९; खचितः — {mu tig gis mdzes par byas pa rin po che'i rang bzhin gyi gdugs} मुक्ताखचितानि रत्नमयानि छत्राणि बो.प.६२ख/२७; प्रसाधितः — दशैते त्रिष्वलंकर्ताऽलंकरिष्णुश्च मण्डितः । प्रसाधितोऽलंकृतश्च भूषितश्च परिष्कृतः ।। विभ्राड् भ्राजिष्णुरोचिष्णूः अ.को.१७७ख/२.६.१००; प्रसाध्यते स्म प्रसाधितः । साध संसिद्धौ अ.वि.२.६.१००; • सं. = {mdzes bcos} प्रसाधनम्, अलङ्करणम् — आकल्पवेषौ नेपथ्यं प्रतिकर्म प्रसाधनम् ।। अ.को.१७७ख/२.६.९९; प्रसाध्यतेऽङ्गमनेन प्रसाधनम् । साध संसिद्धौ अ.वि.२.६.९९.
- mdzes par byed pa
- • वि. शोभाकरः — {snyan ngag mdzes par byed pa yi/} /{chos rnams rgyan zhes rab tu brjod//} काव्यशोभाकरान् धर्मानलङ्कारान् प्रचक्षते । का.आ.३२२क/२.१; • सं. उपशोभनता— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{byang chub sems dpa' thams cad mdzes par byed pas lhab lhub lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… विभूषणभूतं सर्वबोधिसत्त्वोपशोभनतया ग. व्यू.३१०क/३९७.
- mdzes par gshegs pa
- पा. चारुगामी, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.२८४ (८क).
- mdzes pas 'jug pa
- वि. प्रासाधिकप्रस्थानः — {de'i bya ba la grims par bya ba dang gus par byas te bya ba dang mdzes pas 'jug par bya'o//} दक्षोऽस्य कृत्ये स्यात् । सत्कृत्यकारी प्रासादिकप्रस्थानः वि.सू.९ख/१०.
- mdzes byas
- = {mdzes par byas pa/}
- mdzes byed
- = {mdzes bar byed pa/}
- mdzes bral
- वि. विच्छायः — {bzhin ni mdzes bral brjod pa 'khrul gyur pa'i/} /{sa bdag mchog tu gzi byin med par gyur//} विच्छायवक्त्रः स्खलिताभिधायी भूभृत्परं निष्प्रतिभो बभूव ।। अ.क.१९८क/२२.५७.
- mdzes bral byas pa
- वि. विच्छायीकृतम् — {bzhin gyi pad+ma mdzes pa dag/} /{mdzes bral byas pa de la dris//} पप्रच्छ तन्मुखच्छायां विच्छायीकृतपङ्कजाम् ।। अ.क.१७१ख/१९.९३.
- mdzes ma
- • वि. सुन्दरी — {de nas bu mo mdzes ma de/} /{me tog rnyed dka' 'gyur ba'i tshe/} /{mchod pa 'chad pa'i sdug bsngal gyis/} /{gzir ba 'phreng ba mkhan la zhus//} ततः सा सुन्दरी कन्या पुष्पं दुर्लभतां गतम् । पूजाविच्छेददुःखार्ता मालाकारमवोचत ।। अ.क.२२९क/८९.९६; • सं. १. सुन्दरी, सुन्दरस्त्री — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी अ.क.१०६क/१०.७१; {lha mo pad ma ldan/} /{pho brang 'khor gyi mdzes ma'i gtsug gnas pas//} मूर्ध्नि स्थिताऽन्तःपुरसुन्दरीणां पद्मावती…देवी । अ.क.५०ख/५९.५; कान्ता — {mdzes ma'i gzugs su g}.{yo med ni/} /{bdud rtsi len du 'ong ba bzhin//} अमृताहरणायातं कान्तारूपमिवाच्युतम् ।। अ.क.१३२क/६६.८२; {mdzes ma byin pa chu shing 'dra/} /{chu shing nang nas byung bar thos//} रम्भोरुः श्रूयते कान्ता रम्भागर्भसमुद्भवा ।। अ.क.१८१ख/२०. ७२; {phyogs kyi mdzes ma} दिक्कान्ता अ.क.४५क/५७.१ २. कन्या — {mdzes ma tshogs kyis nyer spyad bya//} गणोपभोग्या कन्या अ.क.१८०क/२०.५२; {a mra'i nags las chu shing gi/} /{sdong po las 'khrungs mdzes ma thob//} कन्यामाम्रवनात्प्राप कदलीस्कन्धनिर्गताम् ।। अ.क.१७९ख/२०.४९; कन्यका — {de nas bram ze sbrang rtsi yi/} /{phung po zhes pa mkhas pa la/} /{grong khyer rgyal po'i khab tu ni/} /{mdzes ma 'ga' zhig slong du btang //} कन्यकां याचितुं कांचित् पुरं राजगृहं ततः । मधुस्कन्धाभिधं दक्षं ब्राह्मणं विससर्ज सः ।। अ.क.१८४ख/२१.७; मुग्धा — {lang tsho smyon par dogs pa yi/} /{thub pas mdzes ma de la smras//} तामुवाच मुनिर्मुग्धां यौवनोन्मादशङ्कितः ।। अ.क.१४५क/६८.४४; भीरुः — {mdzes ma mkha' la zla ba yi/} /{dkyil 'khor mdzes pas bdag gi yid/} /{yid srubs kyis mnan brtse med du/} /{'joms par brtson pa 'di la ltos//} चारु चान्द्रमसं भीरु बिम्बं पश्यैतदम्बरे । मन्मनो मन्मथाक्रान्तं निर्दयं हन्तुमुद्यतम् ।। का.आ.३२०क/१.५७ ३. प्रिया — {mdzes ma de ni ri mo yi/} /{yul du ji ltar 'gro bar 'gyur//} कथमालेख्यविषयं याति सा प्रिया अ.क.१०४ख/१०.५२; प्रियतमा — {sngon du byas nas mdzes ma la/} /{mchi mas 'dzer 'dzer skad du smras//} कृत्वा पुरः प्रियतमामूचेऽदर्बाष्पगद्गदः ।। अ.क.१०४ख/१०.५५; कान्ता — {mi bdag rgyugs pa'i 'phral la ni/} /{rang gi mdzes ma mthong gyur te//} सहसाऽभिद्रुतः कान्तां ददर्श नृपतिर्निजाम् । अ.क.३०क/३.१२९; रामा — {de yi btsun mo mdzes ma la/} /{bu ni nor bzang zhes bya ba/}… {byung bar gyur //} रामायां तस्य जायायां तनयः सुधनाभिधः । अभवत् अ.क.८९ख/६४.११; • ना. १. सुन्दरिका, प्रव्राजिका — {kun tu rgyu mo mdzes mas yang dag pa ma yin par skur ba btab bo//} सुन्दरिकया प्रव्राजिकया अभूतेनाभ्याख्यातः वि.व.३१६ख/१.१३० । २. सुन्दरी, दारिका — {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang}…{mdzes ma dang}…{legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका…सुन्दरी च… सुजाता च नाम (दश) ग्रामिकदुहिताः ल.वि. १३०ख/१९४.
- mdzes ma ldan
- वि. सप्रियासखः — {de nas spyod tshul rig pa yis/} /{sa la spyod pa bsod nams sdes/} /{stong grogs byas te rang gi ni/} /{rgyal srid mdzes ma ldan de thob//} ततो विदितवृत्तेन पुण्यसेनेन भूभुजा । कृतसाहायकः प्राप स्वराज्यं सप्रियासखः ।। अ.क.२६५क/३१.६८ .
- mdzes ma lags
- क्रि. न विराजते — {tshangs pa brgya byin 'og min lha yi rnams/} /{khyod kyi spyan sngar de dag mdzes ma lags} ब्रह्म शक्र अकनिष्ठदेवता अग्रतस्तव न ते विराजिते* ।। रा.प.२३०क/१२३.
- mdzes ma'i bu mo
- सुकन्या — {rgyan rnams thams cad dang ldan zhun ma'i gser dang mtshungs shing bcu gnyis lo lon mdzes ma'i bu mo lo nyi shu'i mthar thug pa} सर्वालङ्कारयुक्तां द्रुतकनकनिभां द्वादशाब्दां सुकन्यां विंशतिवर्षपर्यन्ताम् वि.प्र.१५९क/३.१२०.
- mdzes min
- • सं. अशोभनम् — {mig sogs nyams par 'gyur na yid/} /{dman pa la sogs dag tu mthong /} /{des na ci phyir der brten pa/} /{tshu rol mdzes min cis mi rtogs//} नेत्रादिनाशेऽनेकत्र मनोदैन्यादि दृश्यते । तत्राश्रितं कुतस्तेन नेहाशोभनमूह्यते ।। प्र.अ.५१ख/५९; • वि. अशोभनः — {skye bo ngan pa'i log par rtogs pas tha snyad mdzes pa ma yin te} दुर्जनानां विप्रतिपत्तिरशोभनो व्यवहारः वा.टी.१०५ख/६८.
- mdzes bzang
- ना. १. सुभद्रः, विनेयजनः — {mngon du gdul bya'i tshogs kyang ni/} /{mdzes bzangs yan chad btul lags pas/} /{da ko khyod la sems can gyi/} /{bu lon lhag ma ci mchis na//} साक्षाद्विनेयवर्गीयान् सुभद्रान्तान् विनीय च । ऋणशेषं किमद्यापि सत्त्वेषु यदभूत्तव ।। श.बु.११५ख/१४३ २. लवणभद्रिकः, श्रावकः म. व्यु.१०६१ (२३ख); मि.को.१०८ख ।
- mdzes bzangs
- = {mdzes bzang /}
- mdzes shing 'dug pa
- वि. विभ्राजमानः — {rgyal pos}… {pad ma'i snying po la de lta bur mdzes shing 'dug pa mthong ngo //} ददर्श राजा पद्मकर्णिकायां तथा विभ्राजमानम् अ.श.७१क/६२.
- mdzod
- • क्रि. ( {mdzad} इत्यस्या विधौ) = {mdzod cig/} ।। • सं. १. = {mdzod khang} कोशः, ओ शम् [1] कोशागारम् — {rin po che sna tshogs pa'i mdzod na margad dang pad ma dmar po la sogs pa bzhin no//} विचित्ररत्नकोश इव मरकतपद्मरागादिः त.प.७५क/६०३; {de nas byang chub sems dpas nor bu rin po che dang gser dang dngul gyis gang ba'i mdzod 'bum phrag du ma dang}…{thams cad phongs pa rnams la ji ltar rigs par byin te} अथ बोधिसत्त्वो नैकशतसहस्रसंख्यं मणिकनकरजतपरिपूर्णकोशं… सर्वमर्थिभ्यो यथार्हमतिसृज्य जा.मा.५२क/६१; {nor dang 'bru'i mdzod dang bang ba yongs su gtang bar bya ba} धनधान्यकोशकोष्ठागारपरित्यागः द.भू.१८१ख/१२; कोषः — {bdag ni sbyin la zhen pa yis/}…/{khyod kyi mdzod ni stong par byas//} मया दानव्यसनिना कोषस्ते शुषिरीकृतः ।। अ.क.२६०क/३१.८; कोष्ठागारम् — {de bzhin gzhan ni mdzod lta bu/} /{lam po che dang 'drar shes bya//} कोष्ठागारप्रख्यो महापथसमस्तथैवान्यः ।। सू. अ.१४०ख/१७; {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa ni mdzod lta bu ste/} {bsod nams dang ye shes kyi tshogs mang po'i mdzod kyi gnas yin pa'i phyir ro//} पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः कोष्ठागारोपमो बहुपुण्यज्ञानसम्भारकोषस्थानत्वात् सू.व्या.१४१ख/१८; {bsod nams kyi mdzod} पुण्यकोषः ग.व्यू.७क/१०६; गञ्जः — {de dag thams cad bkug nas rin po che'i mdzod bgos te/} {bu gang la yang mi slu bar byin no//} तान् सर्वानानयित्वा रत्नगञ्जं समं संविभजेदनुप्रयच्छेत्, न च कञ्चित्पुत्रं वञ्चयेत् सु.प.३४ख/१३; {ting nge 'dzin ni nam mkha' mdzod la sogs pa ste} समाधिर्गगनगञ्जादिः सू.व्या.२०६ख/१०९; शेवधिः — {gter dang mdzod kyi dbye ba la/} /{pad can dung can la sogs gter//} निधिर्ना शेवधिर्भेदाः पद्मशङ्खादयो निधेः ।। अ.को.१३३क/१.१.७३; शेवं स्थाप्यं धनं धीयतेऽत्र शेवधिः अ.वि. १.१.७३ [2] हिरण्यम् — स्यात्कोशश्च हिरण्यं च हेमरूप्ये कृताकृते । अ.को.२००ख/२.९.९१; कूयते स्तूयत इति कोशः अ.वि.२.९.९१ [3] संग्रहः — {chos mngon pa'i mdzod kyi tshig le'ur byas pa} अभिधर्मकोशकारिका अभि.को.१क/१; क.त.४०८९; कोषः — {dpal nag po rdo rje zhabs kyi do ha mdzod kyi rgya cher 'grel pa} श्रीकृष्णवज्रपाददोहकोषटीका क.त.२३०२ [4] मुकुलम् — {mtshan mo med par gnyid kyi rgya yis bcings pa'i gdung ba sel zhing pad mo'i mdzod dag las//} निद्रामुद्रावबन्धव्यतिकरमनिशं पद्मकोशादपास्यन् ना. ना.२४०क/१३४; कोषः — {mdzes ma khyod kyi bzhin gyi dpal/} /{pad ma dag gis 'gog par byed/} /{mdzod dang yu ba phun tshogs pa/} /{'di la bya dka' ci zhig yod//} आक्षिपन्त्यरविन्दानि तव मुग्धे मुखश्रियम् । कोषदण्डसमग्राणां किमेषामस्ति दुष्करम् ।। का.आ.३३४क/२.३५८ २. = {sgrom/} पेटकः, पिटकः — {sgrom dang mdzod dang snod bang ba//} पिटकः पेटकः पेटा मञ्जूषा अ.को.२०४क/२.१०.२९; पेटति महत्त्वं प्राप्नोतीति पिटकः । पिट महत्त्वे । पेटकश्च अ.वि.२.१०.२९ ०. गर्भः — {gang gis na nam mkha'i mdzod du 'gyur ba} येन गगनगर्भो (गञ्जो?) भवति सू.व्या.१५७ख/४४; • पा. कोषः । १. श्रव्यकाव्यम् — {grol ba dang ni rigs dang mdzod/} /{'dus pa zhes bya de 'dra yi/} /{tshigs bcad rgya ches sa rgas bcings/} /{cha shas rang bzhin phyir ma brjod//} मुक्तकं कुलकं कोषः सङ्घात इति तादृशः । सर्गबन्धांशरूपत्वादनुक्तः पद्यविस्तरः ।। का.आ.३१८ख/१.१३ २. मज्जादयः — {'dir skye ba'i lus la mdzod drug tu 'gyur te/} {khu ba las rkang du 'gyur ba dang rus par 'gyur ba dang rgyus pa ste/} {chu rgyus rnams su 'gyur ba'o//} {rdul las pags pa dang khrag tu 'gyur ba dang shar 'gyur ba ste} इह शरीरे षट् कोषा जातकस्य भवन्ति—शुक्रे मज्जा भवति, अस्थीनि भवन्ति, नाड्यश्च स्नायवो भवन्ति, रजसि चर्मरक्तं च भवति, मांसं च भवति वि.प्र. २२४ख/२.८.
- mdzod kyi mthu dang ldan pa
- वि. कोशबली — {mi de mdzod kyi mthu dang ldan pa ste/} /{gser dang dngul dang nor bu mu tig dang //} पुरुषश्च सो कोशबली भवेत सुवर्णरूप्यमणिमुक्तकस्य । स.पु.३५ख/६१.
- mdzod kyi gnas
- १. कोषस्थानम् — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa ni mdzod lta bu ste/} {bsod nams dang ye shes kyi tshogs mang po'i mdzod kyi gnas yin pa'i phyir} पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः कोष्ठागारोपमो बहुपुण्यज्ञानसम्भारकोषस्थानत्वात् सू.व्या. १४१ख/१८ २. कोशस्थानम् — {chos mngon pa'i mdzod kyi 'grel bshad}… {las phra rgyas bstan pa zhes bya ba mdzod kyi gnas lnga pa'o//} अभिधर्मकोशव्याख्यायामनुशयनिर्देशो नाम पञ्चमं कोशस्थानम् अभि.स्फु.१५०क/८७०.
- mdzod khang
- कोषागारः, ओ रम् — {de yi khyim du mdzod khang bdag/} /{pad+ma'i 'byung gnas zhes bya bas//} तस्य पद्माकरो नाम कोषागारपतिर्गृहे । अ.क.२७९ख/३५.६०; लयनम्— {snod spyad kyi ched du mdzod khang bsko bar bya'o//} भाण्डार्थे लयनस्य नियोजनम् वि.सू.३९ख/४९.
- mdzod khang bdag
- कोषागारपतिः — {de yi khyim du mdzod khang bdag/} /{pad+ma'i 'byung gnas zhes bya bas/} /{sbyin pa yi ni grogs dag byas//} तस्य पद्माकरो नाम कोषागारपतिर्गृहे । दानसाहाय्यकं चक्रे अ.क.२७९ख/३५.६०.
- mdzod cig
- • क्रि. कुरुताम् — {rje'i sras de bzhin mdzod cig} आर्य एवं कुरुष्व वि.व.१६६ख/१.५६; क्रियताम्— {bcom ldan bdag gi sha dag gis/} /{da ni srog gi rten po dag/} /{mdzod cig} भगवन् मम मांसानां सम्प्रति प्राणवर्तनम् । क्रियताम् अ.क.८२क/८.३२; {lha gcig bka' drin mdzod cig dang /} /{ri dwags bdag gis bstan par bya//} प्रसादः क्रियतां देव मृगं सन्दर्शयाम्यहम् । अ.क.२५७ख/३०.३०; {bu gcig dge ba'i slad du ni/} /{rigs pa mdzod ces rab tu smras//} उचितं क्रियतां पुत्र कुशलायेत्यभाषत ।। अ.क.२९३क/३७.६६; करोतु — {de bas na bdag la dge 'dun gyis thugs brtse bar mdzod la} तन्मे सङ्घः कारुण्यं करोतु अ.श.२६४क/२४२; {sku yi rdo rje can gyis ni/} /{byin brlabs gnas su deng bdag mdzod//} अधिष्ठानपदं मेऽद्य करोतु कायवज्रिणः ।। वि.प्र.५७क/४.१००; {bsod nams blo gros mdzod} कुरु मतिं पुण्ये अ.क.३३९ख/४४.४१; भवतु — {grogs mdzod cig} सहायो मे भव अ.श.५९ख/५१; {gnas ma mchis pa'i ni gnas mdzod cig} अगतिकानां गतिको भव का.व्यू.२२३क/२८५; द्र.— {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त का.व्यू.२१५ख/२७५; • स.क्रि. (विध्यर्थे) : ( {blang bar mdzod cig} प्रतिगृह्यताम्) — {de bdag gis khyod la sbyin gyis/} {blang bar mdzod cig} सा मया तुभ्यं प्रतिपादितेति प्रतिगृह्यताम् ना.ना.२३३ख/७५; ( {gsol bar mdzod cig} भुज्यताम्) — {dpon khyod bag rkyong bzhugs te/} {rtsa ba 'bras bu sna tshogs gsol bar mdzod cig} त्वं स्वस्थो भुवि भुज्यतां हि विविधं मूलं फलं च प्रभो वि.व.२१५ख/१.९२; ( {sbyin par mdzod} दीयताम्) — {bu mo de la ni/} /{sbyin par mdzod} तनया तस्मै दीयताम् अ.क.२४९क/९३.६; ( {blang bar mdzod} गृह्यताम्)— {gal te nus na thag pa las/} /{bobs la khyod kyis blang bar mdzod//} रज्ज्वाऽवतीर्य भवता गृह्यतां यदि शक्यते ।। अ.क.२६७ख/३२.२७; ( {bzod pa mdzod cig} क्षमस्व) — {drang srong chen po gang bdag gis dud 'gro'i skye gnas su skyes pas bya mi bya mi shes nas khyod cung zad nongs pa ci mchis pa bdag la khyod kyis bzod pa mdzod cig} क्षमस्व मम महर्षे यन्मया ऊहापोहविरहितेन तिर्यग्योनावुपपन्नेन तव किंचिदपकृतं स्यात् अ.श.१०४ख/९४; ( {dgyes mdzod} तुष्यतु)— {'jig rten mgon dgyes mdzod} तुष्यतु लोकनाथः बो.अ.१९ख/६.१२५; ( {reg par mdzod} स्पृशतु)— {gang gA bzhin/} /{dri ma 'khru bzod dag byed pa/} /{'di yis bdag la reg par mdzod//} मामियं…पुण्या स्पृशतु गङ्गेव मलप्रक्षालनक्षमा ।। अ.क.३३९क/४४.३४; ( {dang bar mdzod} प्रसीद)— {gdung ba thong la dang bar mdzod//} प्रसीद त्यज सन्तापम् अ.क.१४८ख/६८.८५; ( {gzigs par mdzod} पश्य)— {lha gcig bdag po phrag bkod pa'i/} /{gtsang ma de la gzigs par mdzod//} हे देव पश्य तां साध्वीं स्कन्धारोपितभर्तृकाम् । अ. क.२६८ख/३२.४३; {thar mdzod} मोचयतु सु.प्र.८ख/१५.
- mdzod lta bu
- वि. कोष्ठागारप्रख्यः — {de bzhin gzhan ni mdzod lta bu/} /{lam po che dang 'drar shes bya//} कोष्ठागारप्रख्यो महापथसमस्तथैवान्यः ।। सू.अ.१४०ख/१७; कोष्ठागारोपमः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa ni mdzod lta bu ste/} {bsod nams dang ye shes kyi tshogs mang po'i mdzod kyi gnas yin pa'i phyir} पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः कोष्ठागारोपमो बहुपुण्यज्ञानसम्भारकोषस्थानत्वात् सू.व्या.१४१ख/१८.
- mdzod na gnas pa
- वि. कोशलीनः — {gang gis dbang phyug lus ngan bu'i/} /{mdzod na gnas pa'ang zum par byed//} ऐश्वर्यं यः कुबेरस्य कोशलीनं न्यवेद (मील लि.पा.)यत् ।। अ.क.७४क/६२.३.
- mdzod pa
- कोष्ठागारिकः पुरुषः— {de nas rgyal pos mdzod pa la bos te/} {kwa ye mdzod pa mdzod na zas dang skom bdag cag dang skye bo'i tshogs 'di rnams kyi chog par yod dam zhes byas so//} ततो राजा कोष्ठागारिकं पुरुषमामन्त्रितवान्—अस्ति भो पुरुष कोष्ठागारे अन्नपानं यदस्माकं स्यादेषां च जनकायानाम् अ.श.९०क/८१; कोष्ठिकः — {gzugs byed gang de nga nyid de/} /{mdzod pa mgon med zas sbyin no//} सुन्धानोऽद्य स एवाहं कोष्ठिकोऽनाथपिण्डदः । अ.क.२७९ख/३५. ६३; भाण्डरिकः म.व्यु.३७१८ (६२क).
- mdzod dpal
- कोषश्रीः — {gang gi mdzod dpal slong rnams la/} /{rtag tu btang yang g}.{yo ba med//} नित्यमर्थिषु मुक्ताऽपि कोषश्रीर्यस्य निश्चला । अ.क.२७ख/५३.५.
- mdzod spu
- • सं. ऊर्णा — {zhal mdzod spus brgyan} ऊर्णाङ्कितास्यः अभि.अ.१२क/८.१५; {'od zer bye ba khrag khrig rab 'gyed cing /} /{khyod kyi smin ma'i mtshams kyi mdzod spu mdzes//} रश्मिकोटिनियुतान् प्रमुञ्चतो राजतोर्ण तव च भ्रुवोस्तटे । रा.प.२३०ख/१२३; ऊर्णाकोषः — {byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} महाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषात् निश्चचार स.दु.९७क/१२०; ऊर्णाकोशः — {de nas de'i tshe bcom ldan 'das shAkya thub pa'i mdzod spu nas byang chub sems dpa'i stobs snang ba zhes bya ba'i 'od zer}… {byung ngo //} अथ खलु तस्यां वेलायां भगवतः शाक्यमुनेरूर्णाकोशाद् बोधिसत्त्वबलालोको नाम रश्मिर्निश्चचार द.भू.१७३क/६; • ना. ऊर्णा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo'i 'dus pa brjod par bya te/} {'di lta ste/} {mdzod spu dang}…{mchog sbyin} विद्याराज्ञीनां समागमं वक्ष्यते । तद्यथा—ऊर्णा…वरा म.मू.९५क/७.
- mdzod spu ldan
- ऊर्णावान् लो.को.१९९३.
- mdzod spu gzi brjid
- ना. ऊर्णतेजाः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{mdzod spu gzi brjid dang} …{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च…ऊर्णतेजसा च…काश्यपेन च ल.वि.४क/४.
- mdzod spu yongs su 'khyil ba
- पा. ऊर्णापरिमण्डलम् — {las kyi sa 'dir sangs rgyas bcom ldan 'das ma gtogs pa bud med kyi mngal nas skyes pa gzhan ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang dpe byed brgyad cu dang mdzod spu sum cu rtsa gnyis yongs su 'khyil ba dang mngon par shes pa drug dang ldan pa ma yin no//} इह कर्मभूम्यां भगवतो विना नान्यस्य नारीगर्भजातस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणान्यशीत्यनुव्यञ्जनानि द्वात्रिंशदूर्णापरिमण्डलं षडभिज्ञो भवति वि.प्र. १२५क/१, पृ.२३.
- mdzod spu'i gnas
- ऊर्णास्थानम् — {de bzhin du yu ba'i rtse mor sbyin sreg gi bya ba la khyor bar 'gyur te/} {mdzod spu'i gnas nas snying ga'i bar du'o//} तथा दण्डाग्रे होमकार्ये चुलुकं भवति, ऊर्णास्थानाद् हृदयं यावत् वि.प्र.९८क/३.१७.
- mdzod byung
- १. = {gu gul} कौशिकः, गुग्गुलः मि.को.५५ख २. = {ka ko la} निष्कुटिः, ऐला मि.को.५४क ।
- mdzod 'dzin
- = {mdzod 'dzin pa/}
- mdzod 'dzin pa
- वि. कोशधरः — {kun dga' bo bzang po 'di ni/} {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi dam pa'i chos kyi mdzod 'dzin par 'gyur} अयं पुनरानन्द भद्रो बुद्धानां भगवतां सद्धर्मकोशधर एव भवति स्म स.पु. ८२क/१३८; गञ्जधरः — {de ni de bzhin gshegs pa thams cad kyi gsang ba'i mdzod 'dzin pa lags} स गञ्जधरः सर्वतथागतगुह्यानाम् ग.व्यू.३०५ख/३९३.
- mdzod shes
- कौशिकः, कोशकारः — {kau shi ka ni}…{mdzod shes rnams la'o//} श्री.को.१६६क ।
- mdzod srung
- = {mdzod pa} कोष्ठागारिकः — {de thos nas mdzod srungs na re/} {brtsis te lha la gsol bar 'tshal lo zhes byas so//} इति श्रुत्वा कोष्ठागारिक आह—परिगण्य देव सस्यानि आख्यास्यामीति अ.श.९०ख/८१; कोशाध्यक्षः — {de yi tsha bo phun tshogs can/} /{zhes pas chags slad mdzod srung la/} /{bskos pas sbyin pa'i bsod nams la/} /{zhugs pa de yi bka' dag bzlog//} तत्पौत्रः सम्पदी नाम लोभान्धस्तस्य शासनम् । दानपुण्यप्रवृत्तस्य कोशाध्यक्षैरवारयत् ।। अ.क.१६७क/७४.८.
- mdzod srung la bskos pa
- = {mdzod srung /}
- mdzod srungs
- = {mdzod srung /}
- 'dzag
- = {'dzag pa/}
- 'dzag ldan
- गलन्तिका, जलपात्रविशेषः मि.को.३८क ।
- 'dzag snod
- वस्तिः — {'dzag snod las drud pa las ni ltung ba med do//} अनापत्तिः वस्तिसङ्घर्षणात् वि.सू.१९क/२२; {'dod chags shas che bas 'dzag snod bcang bar bya'o//} धारयेत् तीव्ररागो वस्तिम् वि.सू.१३क/१४.
- 'dzag pa
- • क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {zags} भूत.) स्रवति — {dri nga 'dzag pa ma yin} दुर्गन्धं न स्रवन्ति बो.अ.२५क/८.५०; {gang ba yan lag mchog las ri bong 'dzin pa khu bar byas nas thig le 'dzag pa ni 'khrig pa la 'bar ba'i gnas skabs te/} {gsum pa khyad par dga' bar byed do//} पूर्णादुत्तमाङ्गाद् मैथुने ज्वालावस्था सबिन्दुं स्रवति शशधरं द्रावयित्वा तृतीयं विरमानन्दं करोति वि.प्र. १६०क/३.१२१; प्रस्रवति — {bu ga'i sgo ni dgu dag nas/} /{mi gtsang rnag dang dri nga 'dzag//} नवव्रणमुखैः प्रस्रवन्त्यशुचिं पूतिगन्धिकम् । शि.स.५१क/४९; आस्रवति — {mig la sogs pa'i skye mched rma lta bu'i sgo nas 'dzag cing 'bo la} चक्षुरादिभिरायतनैर्व्रणभूतैरास्रवन्ति क्षरन्ति अभि.स्फु.१३०क/८३५; स्रवते — {byis pa rnams kyi lus las ni/} /{dri nga 'dzag ste} दौर्गन्ध्यं स्रवते कायाद् बालानाम् शि.स.५१क/४८; {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/} {byang chub kyi sems sum cu rtsa gnyis 'bab pa bde ba chen po'i gnas su 'dzag pa'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः । द्वात्रिंशद्बोधिचित्तावहा महासुखस्थाने स्रवन्ते हे.त.२ख/४; {lte bar gtum mo 'bar ba yis/} /{de bzhin gshegs pa lnga bsreg cing /} /{spyan ma mig la sogs pa yang /} /{bsregs nas ri bong can ha}~ {M 'dzag//} चण्डाली ज्वलिता नाभौ दहति पञ्चतथागतान् । लोचनाचक्षुरादींश्च दग्धे हं स्रवते शशी ।। वि.प्र.६२ख/४. ११०; स्यन्दते म.व्यु.६७५६ (९६ख); च्यवति — {de ltar chags dang chags bral mthar gyur dang po ni cha cu drug par gnas pa ste/} {ji srid mi 'dzag pa} एवं रागारागान्तगाद्या षोडशकला स्थापनीया यावन्न च्यवति वि.प्र.१६१ख/३.१२६; प्रघरति — {de'i mgo bo las rnag khrag ci 'dzag pa rnams de'i zas su za'o//} तस्य शिरसो यत् पूयशोणितं प्रघरति, सोऽस्याहारः अ.श.१०१ख/९१; आघरते — {mchan khung gnyis nas rngul 'dzag cing //} कक्षास्वाघरते स्वेदः शि.स.५१क/४९; वहते — {de yi sna nas rnag gi rnam pa 'dzag//} पूयप्रकारं वहतेऽस्य नासा शि.स.१२९ख/१२५; • सं. १. स्रवः — {'dzag pa gcod pa'i man ngag ces bya ba} स्रवपरिच्छेदन (नोपदेश)नाम क.त.२३९२; स्रावः — {gci ba 'dzag pa} मूत्रस्रावः वि.प्र.२३२क/२.२९; {bshang ba 'dzag pa} विट्स्रावाः वि.प्र.१४९क/१, पृ.४८; च्युतिः — {dper na bu ga dang bcas pa'i snod steng bkag na chu mi 'dzag pa bzhin du} यथा चाच्छि (सच्छि भो.पा.)द्रचषके न (? कान्न) जलच्युतिरुपरि पिधाने प्र.अ.८६ख/९४; च्यवनम् — {khu ba 'dzag pa ni shes rab bo//} {dung can ma'i dbang po ni thabs so//} शुक्रच्यवनं प्रज्ञा शङ्खिनीन्द्रियमुपायः वि.प्र.२३२ख/२.३०; {de bzhin du chu dang me dang rlung dang nam mkha'i khams rnams 'khrug ste/} {'khrug pa rnams 'dzag go//} एवं तोयतेजोऽनिलाकाशधातूनां क्षोभः । क्षुब्धानां च्यवनम् वि.प्र.१६१क/३.१२५; क्षरणम् — {de bzhin dka' thub can dang 'dod ldan la/} /{rmi lam sad pa dag las 'dzag phyir ro//} तद्वत् तपस्विकामुकयोः स्वप्नजाग्रतोः क्षरणात् ।। वि.प्र.११०क/१, पृ.५; प्रघरणम् — {gsher ches na 'dzag la} प्रघरणं द्रवे वि.सू.७०क/८६; स्यन्दनम् — {gal te me 'byung ba'am khrag 'dzag pa'am yal ga 'gul ba'am lo ma lhags pa la sogs pa rnam par 'gyur ba ston na} विकारश्चेदग्निमोक्षरुधिरस्यन्दनशाखाकम्पनपत्रशटनादिरुद्दृश्येत वि.सू.३०क/३८ २. = {kyal ka} द्रवः, क्रीडा मि.को.४२ख; • वि. क्षरः — {las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo} कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी वि.प्र. ६६ख/४.११७; द्रवः — {khyod zhal blta na rab sdug pa/} /{de las mnyan na snyan pa yi/} /{gsung 'di dag ni zla ba las/} /{bdud rtsi 'dzag pa bzhin du 'byung //} अस्माद्धि नेत्रसुभगादिदं श्रुतिमनोहरम् । मुखात् क्षरति ते वाक्यं चन्द्राद् द्रवमिवामृतम् ।। श.बु.११२ख/७२; स्राविणी — {der rnag dang khrag dang srin bu 'dzag pa'i chu 'bab par 'gyur ro//} तत्र पूयरुधिरकृमिस्राविण्यो नद्यः प्रवहन्ति शि.स.४६ख/४४; प्रस्राविणी — {khrag dang gcin dang mi gtsang ba dang dri ma 'dzag//} प्रस्राविणी रुधिरमूत्रशकृन्मलानाम् रा.प.२४८क/१४७; • कृ. १. स्रवत् — {lus 'dzag pas rnag gzan no//} स्रवत्कायः कायोद्घर्षणम् वि.सू.७०ख/८७; प्रघरत् — {de'i lus las rnag khrag 'dzag cing dri shin tu mnam pa 'byung ngo //} पूयशोणितं चास्य शरीरात्प्रघरन्महद्दौर्गन्धं जनयति अ.श.२६९ख/२४७; प्रस्रवन्ती — {nu sor gnyis ka'i rtse mo nas/} /{'o ma drag tu 'byung zhing 'dzag//} ताभ्यां स्तनाभ्यां क्षीरप्रमुक्तं प्रस्रवन्त्यः वेगैः । सु.प्र.५८क/११६ २. स्रुतः — {gzhan ni zad nas khrag 'dzag kyang /} /{bud med gcig la khu nges med//} क्षयादसृक्स्रुतोऽप्यन्ये नैकस्त्रीनियतो मदः । प्र.वा.११३ख/१.१५६; परिस्रुतः — {rang gi khrag dang kha chu 'dzag pa rang lce de nyid za'o//} स्वरुधिरलालापरिस्रुतां तामेव स्वजिह्वां भक्षयति शि.स.४७क/४४.
- 'dzag pa ma yin
- क्रि. न स्रवति — {dri nga 'dzag pa ma yin zhes/} /{'dod ldan mi gtsang ba la rmongs//} दुर्गन्धं न स्रवन्तीति कामिनोऽमेध्यमोहिताः ।। बो.अ.२५क/८.५०.
- 'dzag pa min
- = {'dzag pa ma yin/}
- 'dzag pa'i bgrod pa
- पा. क्षरगतिः, बोधिचित्तस्य गतिविशेषः — {rnam gsum bgrod pa'i dbang gis zhes pa ste/} {'dir byang chub kyi sems 'dzag pa'i bgrod pa ni dman pa'i gnas skabs dang g}.{yo ba'i bgrod pa ni 'bring po'i gnas skabs dang mi g}.{yo ba'i bgrod pa ni mchog gi gnas skabs so//} त्रिविधगतिवशादिति । इह बोधिचित्तस्य क्षरगतिर्मृदुमात्रा, स्पन्दगतिर्मध्यमात्रा, निःस्पन्दगतिरधिमात्रेति वि.प्र.६६ख/४.११७.
- 'dzag pa'i bde ba
- पा. क्षरसुखम् — {las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo dang ye shes kyi phyag rgya ni g}.{yo ba'i bde ba sbyin pa mo dang phyag rgya chen mo ni mi g}.{yo ba'i bde ba sbyin pa mo'o//} कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी, ज्ञानमुद्रा स्पन्दसुखदायिनी, महामुद्रा निःस्पन्दसुखदायिनी वि.प्र.६६ख/४.११७.
- 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo
- वि.स्त्री. क्षरसुखदायिनी — {las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo} कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी वि.प्र.६६ख/४.११७.
- 'dzag par byed
- • क्रि. आस्रवति — {phra rgyas 'di dag gi rgyud de rnam par shes pa'i rgyud yul rnams la 'dzag par byed cing 'gro bar byed pas na zag pa rnams te} आस्रवन्ति गच्छन्ति एभिरनुशयैर्विज्ञानसन्ततिर्विषयेष्वित्यास्रवाः अभि.स्फु.१३०क/८३५; प्रघरति — {gang gis mid pa na smad kyi char 'dzag par byed pa dang} येन वाऽभ्यवह्रियते । यदधोभागेन प्रघरति श्रा.भू. ८३ख/२१८; स्रवते — {bdud rtsi khu ba'i chos can ni/} /{thig le'i gzugs kyis 'dzag par byed//} स्रवते बिन्दुरूपेण अमृतं शुक्ररूपिणम् । वि.प्र.६२ख/४.११०; • सं. चूतः, आम्रवृक्षः — आम्रश्चूतो रसालः अ.को.१५६ख/२.४. ३३; चोतति स्रवति रसमिति चूतः । चुतिर् क्षरणे अ. वि.२.४.३३.
- 'dzag par byed pa
- = {'dzag par byed/}
- 'dzag byed
- = {'dzag par byed/}
- 'dzag byed pa
- = {'dzag par byed/}
- 'dzags pa
- • वि. क्षरः — {dpal 'khor lo sdom pa'i sgrub thabs bdud rtsi 'dzags pa zhes bya ba} श्रीचक्रसंवरसाधनामृतक्षरनाम क.त.१४६२; • भू.का.कृ. स्रुतः — {smre sngags 'don cing snying brtser smra ba dang /} /{kha chu 'dzags pas nyam thag skad 'byin dang //} परिदेव्यम(आ)दीननिस्वनं स्रुतलालार्पितसन्निनादितम् । वि.व.१२६क/१. १५; द्र. {zags pa/}
- 'dzangs pa
- वि. सानुक्रोशः— {skyes bu dpa' bo}…{'dzangs pa brtan pa tshogs chen po dang ldan pa de} स शूरः पुरुषः …सानुक्रोशो धीरो महासम्भारसमन्वागतः अ.सा. ३२६ख/१८४.
- 'dzad
- = {'dzad pa/}
- 'dzad pa
- • क्रि. (वर्त., भवि.; अक.; {zad pa} भूत.) क्षीयते— {mtshan mo 'di ni thun brgya dang /} /{ldan pa bzhin du yongs mi 'dzad//} न परिक्षीयते वामा शतयामेव यामिनी ।। अ.क.३०१ख/१०८.९१; • सं. क्षयः — {gal te skye bo slong ba'i sdug bsngal 'dzad pa yi/} /{rgyu nyid du ni skad cig bdag 'gro bdag legs so//} धन्योऽस्मि यद्यर्थिजनस्य दुःखक्षये क्षणं कारणतां व्रजामि ।। अ.क.३२ख/३. १५६; {nyon mongs 'dzad 'os zhi ba kho nar nges//} क्लेशक्षयार्हं शममेव मत्वा अ.क.३५१क/४६.४८; • वि. क्षयी, क्षयिष्णुः — {pad+ma rdul mang zla ba 'dzad/} /{de dag las ni khyod kyi bzhin/} /{mtshungs pa la yang khyad par bcas/} /{zhes pa smad pa'i dpe ru 'dod//} पद्मं बहुरजश्चन्द्रः क्षयी ताभ्यां तवाननम् । समानमपि सोत्सेकमिति निन्दोपमा मता ।। का.आ.३२३क/२.३०.
- 'dzab tu bgyid pa
- क्रि. जपति — {gang dag yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di 'dzab tu bgyid pa} य इमां षडक्षरीं महाविद्यां जपन्ति का.व्यू.२३४ख/२९७.
- 'dzam gling
- = {'dzam bu'i gling /}
- 'dzam bu
- जम्बु, ओ बू १. जम्बुवृक्षः — {ngal gso'i slad/} /{'dzam bu'i grib ma bsten par gyur//} विश्रान्त्यै…जम्बुच्छायामशिश्रियत् अ.क.२१६ख/२४.९९; जम्बूतरुः — {de yi sku las 'dzam bu yi/} /{grib ma chung ngu g}.{yos ma gyur//} तस्य जम्बूतरुच्छाया न चचाल तनुस्तनोः ।। अ.क.२१६ख/२४.१०१ २. जम्बुफलम्— {sman khu'o//} {'di lta ste shing a mra dang nim pa dang ko sham pa dang shi ri sha dang 'dzam bu dag go//} कषायः । तद्यथा आम्रनिम्बकोषाम्बशिरीषजम्बूनाम् वि.सू.७६क/९३.
- 'dzam bu gling
- = {'dzam bu'i gling /}
- 'dzam bu gling pa
- = {'dzam bu'i gling pa/}
- 'dzam bu gling dbang
- जम्बुद्वीपपतिः — {rgyal po ma yin rgyal por 'gyur/} /{rgyal po yin na chen por 'gyur/} /{'dzam bu gling dbang dpal dang ldan/} /{gling bzhi po yi bdag po mchog//} अथ राजाभवते राजा राजा भवते महान् । जम्बुद्वीपपतिः श्रीमान् चतुर्द्वीपपतिर्वरः ।। स.दु.११७क/१९६.
- 'dzam bu chu klung
- • सं. जाम्बूनदम्, स्वर्णविशेषः — {shar phyogs kyi 'jig rten gyi khams 'dzam bu chu klung gi mdog dang ldan pa na} पूर्वस्यां दिशि जाम्बूनदप्रभासवत्यां लोकधातौ ग.व्यू.३४६क/६५; {'dzam bu chu klung gi gzi brjid rgyal po} जाम्बूनदतेजोराजः ग.व्यू. २४९क/३३०; • वि. = {'dzam bu chu klung gi} जाम्बूनदम् — {rdo rje rin po che'i ra ba de dag thams cad kyang}…{'dzam bu chu klung gi gser gyi lan kan dang ba so mdzes par bkye ba} सर्वे च वज्ररत्नमहाप्राकारा…जाम्बूनदकनकक्षोडकरुचिरदन्तमालारचिता ग.व्यू.२८क/१२४.
- 'dzam bu chu klung gi mdog dang ldan pa
- ना. जाम्बूनदप्रभासवती, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams 'dzam bu chu klung gi mdog dang ldan pa na} जाम्बूनदप्रभासवत्यां लोकधातौ ग.व्यू.३४६क/६५.
- 'dzam bu chu klung gi gzi brjid rgyal po
- ना. जाम्बूनदतेजोराजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa 'dzam bu chu klung gi gzi brjid rgyal po zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं जाम्बूनदतेजोराजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९क/३३०.
- 'dzam bu chu klung gi gser ltar snang ba'i lo ma can
- वि. जाम्बूनदसुवर्णावभासपत्रम् — {pad mo}…{'dzam bu chu klung gi gser ltar snang ba'i lo ma can}…{'byung bar 'gyur te} पद्मं प्रादुर्भवति…जाम्बूनदसुवर्णावभासपत्रम् द.भू.२६२क/५५.
- 'dzam bu chu bo
- = {'dzam bu'i chu bo/}
- 'dzam bu na da
- = {gser} जाम्बूनदम्, स्वर्णम् — {dzam+bu na da'i dril chung sgra ldan pa'i//} सशब्दजाम्बूनदकिङ्किणीकैः अ.क.१९३ख/२२.१४.
- 'dzam bu'i grib ma
- जम्बुच्छाया — {ngal gso'i slad/} /{'dzam bu'i grib ma bsten par gyur//} विश्रान्त्यै…जम्बुच्छायामशिश्रियत् ।। अ.क.२१६ख/२४.९९.
- 'dzam bu'i gling
- ना. जम्बूद्वीपः, द्वीपः — {'dzam bu'i gling dang shar gyi lus 'phags dang nub kyi ba lang spyod dang byang gi sgra mi snyan stong dang nyi ma dang zla ba dang ri rab stong dang rgyal chen bzhi'i ris kyi lha rnams nas gzhan 'phrul dbang byed kyi bar stong dang tshangs pa'i 'jig rten} ({stong} ) {'di ni stong spyi phud kyi 'jig rten gyi khams zhes bya'o//} सहस्रं जम्बूद्वीपानां पूर्वविदेहानामपरगोदानीयानामुत्तरकुरूणाम्, सहस्रं सूर्याणां चन्द्राणां सुमेरूणाम्, सहस्रं चातुर्महाराजकायिकानां देवानां यावत् परनिर्मितवशवर्तिनाम्, सहस्रं ब्रह्मलोकानाम्, अयमुच्यते साहस्रचूडिको लोकधातुः अभि.भा.१५२क/५२८; {'dzam bu'i gling dang bcas pas gling bdun} जम्बूद्वीपेन सहिताः सप्त द्वीपाः वि.प्र.१६६ख/१.११; {'dzam bu'i gling ni lan tshwa'i rgya mtsho'i ngogs na ste} जम्बूद्वीपं क्षारोदधितटात् वि.प्र.१६९ख/१.१६; द्र. {'dzam bu'i gling chen po/} {'dzam bu'i gling chung ngu /}
- 'dzam bu'i gling gi
- जाम्बुद्वीपकः — {'dzam bu'i gling gi mi 'di dag ni}…{bde ba dang ldan pa'o//} सुखितास्ते जाम्बुद्वीपका मनुष्याः का.व्यू.२०६क/२६३.
- 'dzam bu'i gling gi rgyal po
- जम्बूद्वीपेश्वरः — {de la gnas pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po ni phal cher 'dzam bu'i gling gi rgyal por 'gyur te} योऽस्यां प्रतिष्ठितो बोधिसत्त्वो भूयस्त्वेन जम्बूद्वीपेश्वरो भवति द.भू.१८४ख/१४.
- 'dzam bu'i gling gi dam pa'i mig
- पा. जम्बुद्वीपवरलोचनः, समाधिविशेषः — {'dzam bu'i gling gi dam pa'i mig ces bya ba'i ting nge 'dzin} जम्बुद्वीपवरलोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
- 'dzam bu'i gling gi bdag po
- जम्बूद्वीपस्वामी — {kye rgyal ba'i sras dag/} {'di lta ste dper na/} {gser gyi sa le sbram de nyid mgar ba mkhas pa des yongs su zin par gyur nas 'dzam bu'i gling gi bdag po'i mgul lam mgo la btags na sems can 'dzam bu'i gling pa thams cad kyi rgyan gyi rnam pa kun gyis mi thub mi 'phrogs pa yin} तद्यथापि नाम भो जिनपुत्र तदेव जातरूपं सुपरिनिष्ठितं कुशलेन कर्मारेण सुपरिकर्मकृतं जम्बूद्वीपस्वामिनः कण्ठे शिरसि वा आबद्धमसंहार्यं भवति सर्वजम्बूद्वीपकानां सत्त्वानामाभरणविकृतैः द.भू. २४७ख/४७.
- 'dzam bu'i gling chung ngu
- ना. लघुजम्बूद्वीपः, द्वीपः — {gnas ni phyogs bzhir rlung dang me dang chu dang sa'i rang bzhin gyis gnas pa/} {shar gyi lus 'phags dang 'dzam bu'i gling chung ngu dang byang gi sgra mi snyan dang nub kyi ba lang spyod do//} पीठं चतुर्दिक्षु वाय्वग्न्युदकपृथ्वीस्वभावेनावस्थितं पूर्वविदेहम्, लघुजम्बूद्वीपम्, उत्तरकुरुः, अपरगोदानीयमिति वि.प्र.१७०ख/१.२०; {lho 'dzam bu gling chu ngur de bzhin gshegs pas chos bstan pa'i dbang gis so//} दक्षिणे लघुजम्बूद्वीपे तथागतधर्मदेशनावशात् वि.प्र.१९०ख/१.५६; द्र. {'dzam bu'i gling /} {'dzam bu'i gling chen po/}
- 'dzam bu'i gling chen po
- ना. महाजम्बूद्वीपः, द्वीपः — {da ni 'dzam gling chen po la gling bzhi rnams gsungs pa} इदानीं महाजम्बूद्वीपे चतुर्द्वीपाण्युच्यन्ते वि.प्र.१६९ख/१.१७; द्र. {'dzam bu'i gling /} {'dzam bu'i gling chung ngu /}
- 'dzam bu'i gling na gnas pa
- वि. जम्बुद्वीपगतः — {'dzam gling na/} /{gnas pa'i mi kun} जम्बुद्वीपगता नराः बो. अ.६क/२.५६.
- 'dzam bu'i gling pa
- वि. जम्बूद्वीपकः — {btsun pa 'dzam bu'i gling pa'i mi rnams la ni gang gis 'dzam bu'i gling pa'i mi rnams bcom ldan 'das la blta ba dang thad du mchi ba dang bsnyen bkur bgyi ba'i slad du sum cu rtsa gsum pa'i lha yul du mchi ba de lta bu'i rdzu 'phrul dang mthu ma mchis la} नास्ति खलु भदन्त जम्बूद्वीपकानां मनुष्याणां तद्रूपा ऋद्धिर्वा अनुभावो वा येन जम्बूद्वीपका मनुष्या देवांस्त्रायस्त्रिंशानभिरोहेयुः भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रमणाय पर्युपासनाय अ.श.२३२क/२१४; जाम्बूद्वीपकः — {'dzam bu'i gling pa'i sems can thams cad yi rangs par gyur to//} सर्वे जाम्बूद्वीपकाः सत्त्वा आत्तमनसोऽभूवन् रा.प.२४४क/१४२; जाम्बूद्वीपः — {'dzam bu gling pa rnams kyi tshad/} /{khru bzhi pa dang phyed dang bzhi//} जाम्बूद्वीपाः प्रमाणेन चतुःसार्धत्रिहस्तकाः । अभि.को.९ख/३.७५.
- 'dzam bu'i rgyal mtshan
- ना. जम्बुध्वजः, नागः म.व्यु.३३५९ (५७ख).
- 'dzam bu'i chu bo
- • वि. जाम्बूनदः, ओ दा— {'dzam bu'i chu bo gser gyi bre bo ni/} /{stong phrag brgya yang de dang mnyam pa min//} शतं सहस्राणि सुवर्णपेटा जाम्बूनदा नास्य समा भवन्ति वि.व. १६१ख/१.५०; {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi srang tshad ni/} /{stong phrag brgya yang de dang mnyam pa min//} शतं सहस्राणि सुवर्णनिष्का जाम्बूनदा नास्य समा भवन्ति वि.व.१६१क/१.४९; {mda' yab rnams ni dzam+bu chu bo'i gser las byas pa} जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य खोडकशीर्षाणि अ.सा.४२५ख/२४०; • सं. जाम्बूनदम्, स्वर्णविशेषः — {mtshan nyid thams cad rab rdzogs shing /} /{'dzam bu chu bo'i 'od zer 'bar//} सर्वलक्षणसम्पन्नं दीप्तजाम्बूनदद्युतिम् । अ.क.२२७क/२५.३३.
- 'dzam bu'i chu bo'i gser
- जाम्बूनदम्, स्वर्णविशेषः — {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi 'od} जाम्बूनदप्रभासः स. पु.५७क/१०१; {'dzam bu chu bo'i gser 'od 'dra/} /{sangs rgyas sprin ni kun du 'khrigs//} जाम्बूनदप्रभाकारं बुद्धमेघसमाकुलम् । गु.स.९५ख/११.
- 'dzam bu'i chu bo'i gser gyi mdog 'dra ba
- वि. जाम्बूनदनिष्कसदृशः — {khye'u gzugs bzang zhing blta na sdug la}…{'dzam bu chu bo'i gser gyi mdog 'dra ba zhig btsas} दारको जातोऽभिरूपो दर्शनीयः…जाम्बूनदनिष्कसदृशः अ.श.१६७क/१५५.
- 'dzam bu'i chu bo'i gser gyi 'od
- ना. जाम्बूनदप्रभासः, तथागतः — {de nas lus tha ma la de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}… {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} स पश्चिमे समुच्छ्रये पश्चिमे आत्मभावप्रतिलम्भे जाम्बूनदप्रभासो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भविष्यति स.पु.५७क/१०१.
- 'dzam bu'i phyogs
- जम्बूखण्डः — {lha dang grub pas yongs gang ba/} /{dzam+bu'i phyogs dang nye bar song //} सुरसिद्धसमाकीर्णं जम्बूखण्डान्तिकं ययुः ।। अ.क.४०ख/४.४५.
- 'dzam bu'i 'bras bu
- द्र.— {'dzam bu'i 'bras bu dza bA n+d+ri/} /{dza m+bu dza m+ba mo yin no//} फले जम्ब्वा जम्बूः स्त्री जम्बु जाम्बवम् अ.को.१५५क/२.४.१९.
- 'dzam bu'i tshal
- = {'dzam bu'i gling} जम्बुखण्डः, जम्बुद्वीपः म.व्यु.३०५१ (५४क).
- 'dzam bu'i shing
- जम्बूवृक्षः — {'dzam bu'i shing las rtag tu shing tog smin pa 'brul ba} सदापक्वफलजम्बूवृक्षप्रवर्षणे ग.व्यू.३७६क/८७; जम्बूकुञ्जः — {khyod kyis thog mar char pa bskyug bya de yi chu ni 'thungs nas bgrod par bya ste phyin nas ni/} {nags kyi glang po myos pa'i tig ta'i ro dang 'dzam bu'i shing gi chu de'ang myur du 'gengs/} तस्यास्तिक्तैर्वनगजमदैर्वासितं वान्तवृष्टिर्जम्बूकुञ्जप्रतिहतरयं तोयमादाय गच्छेः मे.दू.३४३क/१.२०.
- 'dzam bu'i shing ljon pa
- जम्बुवृक्षः — {byang chub sems dpa'}… {'dzam bu'i shing ljon pa mdzes pa blta na sdug pa zhig mthong nas} बोधिसत्त्वः…जम्बुवृक्षमपश्यत् प्रासादिकं दर्शनीयम् ल.वि.६८क/९०; द्र. {'dzam bu'i shing /} {'dzam bu/}
- 'dzam bu'i gser
- जाम्बूनदम्, स्वर्णभेदः — {mi snang bdag po dpal dang ldan/} /{'dzam bu'i gser gyi mdangs 'drar 'gyur//} अन्तर्धानाधिपः श्रीमान् जाम्बूनदसमप्रभः ।। गु.स.१२६ख/७९.
- 'dzi
- द्र.— {de dag ni 'du 'dzi la dga' ba'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas so//} न सङ्गणिकारामकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ. सा.२९५ख/१६६.
- 'dzings
- = {'dzings pa/}
- 'dzings pa
- • वि. १. संलुलितः — {dbu skra}…{ma 'dzings} असंलुलिताः… केशाः अभि.अ.१२ख/८.३१; द्र.— {su dA sa'i bu}… {gdong ni kha spu ring po 'dzings pas ngam gnag par gyur pa}…{mthong nas} दृष्ट्वा…प्ररूढश्मश्रुजालावनद्धान्धकारवदनं…सौदासम् जा.मा.१८८ख/२१९; गुञ्जिकः — {dru gu 'dzings pa lta bu} गुडागुञ्जिकभूताः म.व्यु.५३९१ (८०ख) २. पिञ्जलः (ग्. {yul sogs shin tu 'dres shing 'khrugs pa'i ming}) मि.को.४९ख; (चूर्णः {phye ma ste btags pa'i phye ma/} {de'i ming /} पिञ्जलः {'dzings pa'ang zer}) मि.को.३८ख; • सं. = ग्. {yul} युध् मि.को.४४ख; • द्र.— {khyi za ba dang tshang tshing tsher mas 'dzings pa dang sbrul la rkang pa gnyis kas rdzi ba dang} चण्डेन कुक्कुरेण । गहनं वा कण्टकवाटं वा मृद्नाति । अलगर्दं वा पदाभ्यां समाक्रामति अभि. स.भा.९८क/१३२.
- 'dzin
- = {'dzin pa/}
- 'dzin khri
- ग्राहः, जलजन्तुविशेषः — {chu srin 'dzin khris gang ba yi/} /{chu bo mang po rgal mdzod cig//} नद्यश्च बहवस्तार्या नक्रग्राहसमाकुलाः ।। वि.व.२१३ख/१.८८.
- 'dzin khri dang bcas pa
- वि. सग्राहम् म.व्यु.७०३८ (१००ख).
- 'dzin 'gyur
- = {'dzin par 'gyur/}
- 'dzin cig
- क्रि. उद्गृह्णातु म.व्यु.७०२९ (१००क).
- 'dzin bcas
- वि. साग्रहः — {le los sog 'jog byas nas ni/} /{'dzin bcas rnams kyis zhing dpon bstabs//} आलस्यात् सन्निधिं कृत्वा साग्रहैः क्षेत्रपो भृतः । अभि. को.१०ख/३.९८.
- 'dzin stangs
- पा. मुष्टिबन्धः, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{'dzin stangs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… मुष्टिबन्धे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; द्र. {gyad kyi 'dzin stangs/}
- 'dzin du 'jug
- = {'dzin du 'jug pa/}
- 'dzin du 'jug pa
- • क्रि. १. ग्राहयति — {de dang der kun tu rmongs pa rnams kyi kun tu rmongs pa ma lus pa bsal ba'i phyir rigs pa 'dzin du 'jug cing yang dag par ston par byed de} तत्र तत्र सम्मूढानां तत्सम्मोहाशेषापनयाय युक्तिं ग्राहयति सन्दर्शयति बो.भू.६१क/७९; {de la phyin ci ma log pa'i gdams ngag gang zhe na/} {phyin ci ma log pa'i chos dang don ston par byed cing /} {yang dag par 'dzin du 'jug pa gang yin pa dang} तत्राविपरीताववादः कतमः । यदविपरीतं धर्मसत्त्व (?धर्ममर्थं) च देशयति, ग्राहयति श्रा.भू.९६क/२५९; समादापयति— । {dge ba yongs su bzung ba dang 'dzin du 'jug 'dul bar byed} कुशलपरिग्रहे…समादापयति विनयति बो. भू.१३ख/१६ २. ग्राहयिष्यति — {gzhan dag kyang 'di la bslab par mi bya'o zhes 'dzin du 'jug pa'o//} परानपि ग्राहयिष्यन्ति—नात्र शिक्षितव्यमिति अ.सा.१६२क/९१; • सं. समादापना — {zang zing med pa'i sems kyis bslab pa rnams}…{'dzin du 'jug pa dang 'dul ba dang} शिक्षासु… निरामिषेण चेतसा समादापना विनयना बो.भू.११८क/१५२; {de la sbyin pa la sogs pa'i rjes su sbyor ba ni 'dzin du 'jug pa dang bsngags pa brjod pa dang rab tu dga' ba'o//} तत्र दानादीनामुपयोगः समादापना वर्णवादिता सुमनोज्ञता च अभि.स.भा.८१ख/१११; • पा. ग्राहकः, उपायभेदः — {sems can rnams gdul ba dang bsdu ba'i thabs ni rnam pa bzhi ste/}…{phan 'dogs pa dang 'dzin du 'jug pa dang 'jug par byed pa dang mthun par bsgrub pa'o//} चतुर्विध उपायः सत्त्वानां विनयाय संग्रहाय…अनुग्राहको ग्राहकः अवतारकोऽनुवर्तकश्च बो.भू.६०ख/७९.
- 'dzin du gzhug pa
- उद्ग्रहणम् — {gsol ba dang rnam par gzhag pa 'dzin du gzhug pa sngar bya zhing de gdon to//} ज्ञपनव्यवस्थोद्ग्रहणपूर्वकं तदुद्देशः वि.सू.५८क/७२.
- 'dzin du gzhug par bya
- क्रि. ग्राहयेत् — {gtsug lag khang dang dgon pa der de dag gis tshul khrims kyi tshul khrims de 'dzin du gzhug par bya zhing nges par sbyar bar yang bya'o//} यत्रैषां विहारारण्ययोर्वृत्तिस्तद् वृत्तं ग्राहयेन्नियुञ्जीत च वि.सू.१०ख/११.
- 'dzin du song
- क्रि. आधातुं ययौ — {kha che'i dkyil 'khor dag tu ni/} /{sangs rgyas bstan pa 'dzin du song //} बुद्धशासनमाधातुं ययौ काश्मीरमण्डलम् ।। अ.क.१५४ख/७०.३.
- 'dzin 'dod
- = {'dzin par 'dod pa/}
- 'dzin pa
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {gzung ba} भवि., {bzung ba} भूत., {zungs} विधौ) १. गृह्णाति — {skye ba'i lus bor te sprul pa'i lus 'dzin pa} जन्मकायं त्यक्त्वा निर्माणकायं गृह्णाति सू.व्या.१७६क/७०; {ji ltar 'dod pa bzhin du skye ba 'dzin to//} उपपत्तिं गृह्णाति यथेष्टम् सू.व्या.१७५ख/६९; उद्गृह्णाति — {gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dzin pa dang} य इमां प्रज्ञापारमितामुद्गृह्णाति अ. सा.४६क/२६; {thos pa de 'dzin zhing 'don par byed do//} तच्छ्रुतमुद्गृह्णाति पठति अभि.स्फु.१६१क/८९१; गृह्यते — {bya gag snag tsas bskus pa la/} /{de nyid thi bar mi shes 'dzin//} मसिम्रक्षितको यद्वद् गृह्यते कुर्कुटोऽबुधैः । ल.अ.१६१ख/११२; {mi slu 'ba' zhig pa la yin/} /{de ni mngon sum gyis 'dzin to//} केवलत्वे विसंवादस्तत्प्रत्यक्षेण गृह्यते ।। प्र.अ.५क/६; धत्ते — {da ni dam pa'i chos kyi smon lam 'di dag blo gros nor ldan blo yis 'dzin//} सद्धर्मप्रणिधानमेतदधुना धत्ते धिया धीधनः अ.क.२९२क/१०८.७; {khyod gdong}…{rngul gyi chu yi thigs pa yi/} /{dog pa mu tig 'od can 'dzin//} ते…मुखं मुक्तारुचो धत्ते घर्माम्भःकणमञ्जरीः ।। का.आ.३२४ख/२.७०; निधत्ते — {skye bo legs byas spyod cing dkar ba 'dir yang nyes byas dag gi cha//'dzin} जनः शुभ्रेऽप्यस्मिन् सुकृतचरिते दुष्कृतकणान्निधत्ते अ.क.१९७क/८३.१६; ध्रियते — {khyod kyi zhabs kyi chu skyes ni/} /{sa skyong rnams kyis spyi bor 'dzin//} ध्रियते मूर्ध्नि भूपालैर्भवच्चरणपङ्कजम् ।। का.आ.३२४क/२.६८; बिभर्ति — {thal ba skra yi mchod phyir thogs/} /{rnal 'byor pa yis spyod pas 'dzin//} भस्मकेशपवित्रं च योगी बिभर्ति चर्यया ।। हे.त.७क/२०; धारयति — {bdag la cod pan dang rna cha dang se mo do'i chun pos 'dzin to//} मम दिव्यमौलीकुण्डलस्रग्दामानि धारयति का.व्यू.२२४क/२८६; सन्धारयति — {gos rnam pa sna tshogs kyis 'dzin to//} नानाविधैर्वस्त्रैर्मम सन्धारयति का.व्यू.२२४क/२८७; धार्यते — {sems kyis su ni lus 'dzin te/} /{yid ni rtag tu rlom sems byed//} चित्तेन धार्यते कायो मनो मन्यति वै सदा । ल.अ.१७५ख/१३७; वहति — {gang zhig lus ni rab tu gtong yang spu long tshogs 'dzin 'dar ba mi mnga' ba//} निष्कम्पः पुलकोत्करं वहति यः कायं प्रदानेष्वपि अ.क.४७क/५.१; ग्रसति — {de ltar gzas zin pa rnam pa gnyis te/} {nya la cha rdzogs pa'i mthar zla ba sgra gcan gyis 'dzin cing gnam stong la cha dang po 'char ba'i thog mar ro//} एवं द्विधा ग्रहणं चन्द्रमसः, पूर्णिमायां पूर्णकलान्तं ग्रसति, अमावस्यायां प्रथमकलोदयादिं राहुरिति वि.प्र.१५९ख/१.८; अवसीयते — {yang sgro btags pa'i don 'dzin pa na rang gi mtshan nyid du 'dzin te} स पुनरारोपितोऽर्थो गृह्यमाणः स्वलक्षणत्वेनावसीयते न्या.टी.४४ख/७२ । २. उद्ग्रहीष्यति — {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dzin pa dang} य इमां प्रज्ञापारमितां कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा उद्ग्रहीष्यति अ.सा.४६क/२६ ३. अधात् — {'od kyis nyi bzhin nyi ma yis/} /{nyin bzhin nyin gyis mkha' la bzhin/} /{rnam par gnon pas khyod la dpal/} /{'dzin zhes de ni phreng ba'i dpe//} पूष्ण्यातप इवाह्नीव पूषा व्योम्नीव वासरः । विक्रमस्त्वय्यधाल्लक्ष्मीमिति मालोपमैव सा ।। का.आ.३२३ख/२.४२ ४. गृह्येत — {gal te ji ltar gnas pa 'dzin pa/} {de lta na de nyid rtogs par 'gyur gyi} एवं हि स एवावबुद्धो भवति, यदि यथास्थितो गृह्येत त.प.१९१क/८४५; धारयेत् — {de nyid rab tu brkyang ste 'dzin pa ni gtor ma'i phyag rgya'o//} एतामेव प्रसारितां धारयेद् बलिमुद्रा स.दु.११३ख/१८४; वहतु — {'di nyid du ni gzhan skyes rig byed 'di/} /{lha dang skye dgu sogs las bsreg bya 'dzin//} इहैवायमितरो जातवेदा देवेभ्यो हव्यं वहतु प्रजानन् (प्रजादिभ्यः पा.भे., भो.पा.) ।। वि.प्र.१३९क/३.७५; • सं. १. ग्रहः [1] स्वीकारः — {grong khyer bu ram shing 'phel gyi/} /{dpal ldan don mthun mgon po'i bu/} /{khyu mchog byin zhes bya ba ni/} /{de yi lag pa 'dzin par 'dod//} श्रीमतः सार्थनाथस्य नगरे पुण्ड्रवर्धने । सूनुर्वृषभदत्ताख्यस्तत्पाणिग्रहमिष्यते ।। अ.क.२४८ख/९३.४; {'jigs dang brtan sogs 'du byed las/} /{'bros dang mtshon 'dzin la sogs pa//} भयधैर्यादिसंस्कारा द्रवशस्त्रग्रहादयः । प्र.अ.६८क/७६; प्रतिग्रहः — {da ltar byung ba'i mig de dang 'dra ba'i bya ba gang zhig yin/} {'bras bu 'byin pa dang 'dzin pa yin no//} प्रत्युत्पन्नस्य तत्सभागस्य चक्षुषः किं कारित्रम्? फलदानप्रतिग्रहः अभि.भा.२४०ख/८०८; ग्रहणम् — {ci ste bya ba'i mtshan nyid ni 'bras bu 'byin pa dang 'dzin pa yin te} अथ फलदानग्रहणलक्षणं कारित्रम् त.प.८२ख/६१७; {bzung ba 'dzin phyir kun rdzob ni/} /{mi 'dod blo ni tshad ma nyid//} गृहीतग्रहणान्नेष्टं सांवृतं धीप्रमाणता । प्र.अ. १८ख/२१; {skye gnas dman par skyes pa rnams kyis rig byed bklag pa dang rab tu byung ba dbyig pa 'dzin pa yang mi bya'o//} निकृष्टयोनिजातैर्वेदाध्ययनं न कर्तव्यम्, प्रव्रज्यादण्डग्रहणञ्च वि.प्र.१४१क/१.१; {brda 'dzin pa la sogs pa med par de las byung ba'i shes pa 'byung bar 'gyur ro//} तथा सङ्केतग्रहणादिकमन्तरेण तद्भावि ज्ञानं स्यात् त.प.२०४क/८७६; उपग्रहणम् — {sna tshogs pa'i don gyi yul can ma yin te/} {ba lang ngo snyam pa'i rnam pa 'dzin pa skyes pa'i phyir} नानार्थविषया न वा भवन्ति; गौरित्याकारोपग्रहणोत्पाद्यमानत्वात् त.प.१३६क/७२३; आदानम्— {de yi yo byad 'dzin pa ni/} /{kye ma 'ching ba'i lcags sgrog yin//} तस्याः परिकरादानमहो नु बन्धशृङ्खला ।। अ.क.२८७ख/३७.५; आधानम् — {dam pa'i lam la rnam par sbyor zhing yon tan tshogs rnams 'dzin pa rtag tu slob//} सन्मार्गे विनियोजनं गुणगणाधाने सदाऽध्यापनम् अ.क.३०९क/४०. २७ [2] उपलब्धिः — {rnam rtog med par spyi 'dzin min//} विना । विकल्पेन न सामान्यग्रहः प्र.वा.१२१क/२.७५; {dngos med blo ni med par de/} /{rtag tu 'ba' zhig 'dzin par 'dod/} /{gzhan dang 'dre ba med par ni/} /{rtogs pa 'ba' zhig 'dzin pa yin//} विना (अ भो.पा.)भावमतिं तच्च केवलग्रहणं सदा । पराननुप्रवेशेन प्रतीतिः केवलग्रहः ।। प्र.अ.५क/६; उपग्रहः — {da ltar ba'i rang bzhin 'dzin pa la 'jug pa'i mngon sum ni snga ma dang phyi ma'i rang bzhin mthong bar nus pa ma yin no//} न खलु वर्तमानरूपोपग्रहप्रवृत्तमध्यक्षं पूर्वापररूपमीक्षितुं क्षमते प्र.अ.७ख/९; परिग्रहः — {'byung bar 'gyur ba'i don byed pa'i/} {shes pas snga ma'i rang bzhin dang 'brel pa 'dzin pa yang ma yin no//} नापि भाविनाऽर्थक्रियाज्ञानेन पूर्वरूपसम्बन्धपरिग्रहः प्र.अ.२२क/२५; {rgyu dang 'bras bu'i 'brel pa 'dzin pa} कार्यकारणसम्बन्धपरिग्रहः प्र.अ.४ख/६; उद्ग्रहः — {yang rnam pa gsum du snang ba ni yid dang 'dzin pa dang rnam par rtog par snang ba ste}… {'dzin pa ni rnam par shes pa lnga'i tshogs so//} पुनस्त्रिविधाभासो मनुद्ग्रहविकल्पाभासः …उद्ग्रहः पञ्चविज्ञानकायाः सू.व्या.१७२क/६५; परामर्शः — {de ni gcig tu 'dzin pa'i yul yin pa'i phyir ro//} तदेकपरामर्शविषयत्वात् प्र.अ.४१क/४७; ग्रहणम् {gang gis ming 'dzin pa sngon du 'gro ba can gyi don 'dzin pa la 'jug pa nye bar rtog par byed pa'o//} येन नामग्रहणपूर्विकामर्थग्रहणप्रवृत्तिमुपलक्षयते सू.व्या. १६७ख/५९; {'das pa'i don 'dzin pa'i nus pa med pa'i phyir ro//} अतीतार्थग्रहणासामर्थ्यात् त.प.७ख/४६१; {du ba la sogs pa'i mtshan ma 'dzin pa} धूमादिनिमित्तग्रहणम् वि.प्र.६७ख/४.१२०; {brda 'dzin pa las} सङ्केतग्रहणात् त.प.१९७ख/८६०; प्रग्रहणम् — {de lta bu'i ye shes snang bas 'dzin par yongs su rtsom ste} एवं ज्ञानावभासप्रग्रहणमारभते द.भू.२५७क/५३ २. ग्राहः — {de tshe gzung dang 'dzin pa yang/} /{nor bar mthong bas phyir ldog go//} तदा ग्राहश्च ग्राह्यं च भ्रान्तिं दृष्ट्वा निवर्तते ।। ल.अ.८९क/३६; {byis pa 'dzin pas rnam bslad de//} बाला ग्राहविपर्यस्ताः ल.अ.१६३क/११४; {med pa la yod par 'dzin pa} असति सद्ग्राहः सू.व्या.१७८ख/७२; उपसंग्रहः — {longs spyod 'dzin par brel ba yi/} /{'bangs dang 'bangs mo'i tshogs rgyas dang //} भोगोपसंग्रहव्यग्रदासदासीगणावृतान् ।। अ.क.७१क/६०.२८; उद्ग्रहणम् — {dge ba goms pa las te/} {tshe 'di nyid la rtag tu nyan pa dang 'dzin pa dang 'chang ba la sogs pa las} शुभाभ्यासाद्वा दृष्ट इव (एव भो.पा.) धर्मे सततश्रवणोद्ग्रहणधारणादिभिः सू.व्या.१४०क/१६ । ३. धृतिः — {'dzin par 'dod pa yid la byed pa ni/} {pha rol tu phyin pa'i ched kyi chos dang don 'dzin par 'dod pa'i phyir ro//} धृत्यभिलाषमनस्कारः पारमिताधिपतेयधर्मार्थधारणाभिलाषात् सू.व्या.१७८क/७२; धारणम्— {'dzin pa'i phyir rten yin no//} धारणादाधारः प्र.अ.७३क/८१; {gang ltung ba de ni mi 'dzin la/} {gang 'dzin pa de ni ltung ba ma dmigs te} यश्च पतति न तस्य धारणम् । यस्य च धारणं न तस्य पतनोपलम्भः प्र.अ.७३ख/८१; {gzungs dang spobs pa dang ldan pa ni bkod ma lta bu ste/} {chu 'dzin zhing mi zad par 'byin pa dang chos mthun par thos pa dang ma thos pa'i chos kyi tshig dang don 'dzin zhing mi zad par 'byin pa'i phyir ro//} धारणीप्रतिभानसहगतो गन्धर्वोपमः उदकधारणाक्षयोद्भेदसाधर्म्येण श्रुताश्रुतधर्मार्थधारणाक्षयोद्भेदतः सू.व्या.१४१ख/१८; धारणा — {de mthong nas ni de dag rnams/} /{ya mtshan bsam gtan 'dzin par gyur//} तं विलोक्याभवत् तासां विस्मयध्यानधारणा ।। अ.क.२२९ख/२५.५६; विधारणम् — {'gro ba ngan par 'gro ba las 'dzin pa'i don dang} कुगतिगमनविधारणार्थेन प्र.प.१०१क/१३२ ४. = {rtogs pa} प्रतिपत्तिः, ज्ञानम् — {gal te de lta na 'o na blo la yang yul gyi gzugs brnyan 'dzin pa 'khrul pa yin mod/} {gzugs brnyan 'dzin par 'gyur ba ni ma yin no zhe+e na} यद्येवम्, बुद्धावपि तर्हि विषयच्छायाप्रतिपत्तिर्भ्रान्तिरेवास्तु, मा भूच्छायाप्रतिपत्तिः त.प.२०८ख/१३४; अधिगमः — {yang dang yang du rnam rtog pa'ang /} /{ji srid 'dzin par gyur ba rnams/} /{de dang 'brel pa'i rjes 'brangs nas/} /{thams cad mngon sum nyid du 'dod//} पुनः पुनर्विकल्पेऽपि यावानधिगमो भवेत् । तत्सम्बन्धानुसारेण सर्वं प्रत्यक्षमिष्यते ।। त.स.४७ख/४७१ ५. ग्रासः — {sgra gcan gdong dang zla ba mnyam par 'gro ste mngon du phyogs par 'dzin pa kho nar 'gyur ro//} राहोर्व्रजति चन्द्रः सममुखः सम्मुखो ग्रासः एव भवति वि.प्र.१८९क/१.५२; {thams cad 'dzin pa} सर्वग्रासः वि.प्र.२०२क/१.८६; {phyed 'dzin pa} अर्धग्रासः वि.प्र.२०२क/१.८६ ६. = {nges par 'dzin pa} निग्रहः — {ji ltar 'dod pa'i gzugs 'dzin te/} {gzugs nges pa} यथेष्टं रूपनिग्रहः रूपावधारणम् त.प.७४ख/६०२; अवधारणम् — {gnod pa ste don rnam pa gzhan du 'dzin pa dang rgyu sun phyung ba'i shes pa yin pas} बाधाः अर्थान्यथात्वावधारणं कारणदुष्टत्वज्ञानं च त.प.२२५ख/९१९; उद्ग्रहणम् — {'du shes ni yul la mtshan mar 'dzin pa'o//} संज्ञा विषयनिमित्तोद्ग्रहणम् त्रि.भा.१५१ख/४१; {de la 'dzin pa ni 'di sngon po nyid yin gyi ser po ni ma yin no zhes rtog pa'o//} तस्योद्ग्रहणं निरूपणं नीलमेतत्, न पीतमिति त्रि.भा.१५१ख/४१ ७. = {'dzin pa nyid} ग्राहित्वम् — {dbang po'i rnam par shes pa ni nye ba tsam 'dzin pa'i phyir don la ltos pa yin la} इन्द्रियविज्ञानं तु सन्निहितार्थमात्रग्राहित्वादर्थसापेक्षम् न्या.टी.४१ख/५२; ग्राहिता — {mig la sogs pa'i rnam par shes pa bzhin du so sor nges pa'i don 'dzin pa dang} चक्षुरादिविज्ञानवत् प्रतिनियतार्थग्राहिता त.प.९५क/६४२; आधारणता — {yon tan thams cad kyi dri zhim po 'dzin pas spos kyi snod lta bu'o//} गन्धकरण्डभूतं सर्वगुणगन्धाधारणतया ग.व्यू.३११क/३९७; अधिगन्तृत्वम्— {bcad pa'i don la 'dzin pa'i phyir/} /{phyi ma dran pa'i blo dang mtshungs//} विज्ञातार्थाधिगन्तृत्वात् स्मार्तज्ञानसमं परम् ।। त.स. ४८क/४७४ ८. = {chu 'dzin pa} आहरणम् — {chu 'dzin pa'i 'bras bu thun mong ba} उदकाहरणसाधारणकार्या प्र.अ. ९०ख/९८ ९. वहनम् — {da ni khyod kyis gnyen tshan gyi khur dag 'dzin par bzod do//} कुटुम्बभारवहनयोग्य इदानीं त्वम् ना.ना.२२५ख/६ १०. उद्धानम् ( {khrims las 'das pa la btson sogs 'ching ba'i ming}) मि.को.४३ख ११. प्रत्ययत्वेन प्रयोगः [1] यत्/ष्यञ् — {bram zer 'dzin pa} ब्राह्मण्यम् ल.वि.१५ख/१७; {dge sbyong du 'dzin pa} श्रामण्यम् ल.वि.१५ख/१७ [2] द्र.— {sgra gcan 'dzin} राहुलः स.पु.८२ख/१३९; {gru 'dzin} पोतलः अ.क.२३६ख/२७.२१; • पा. १. धारणा, योगाङ्गविशेषः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि. प्र.६४क/४.११२ २. धृतिः [1] (ज्यो.) योगविशेषः — {sel ba dang}… {'dzin pa dang}… {tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…धृतिः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ [2] पृथिवीधातोः कर्म — {sa dang chu dang me dang rlung gi khams 'di dag ni go rims bzhin du 'dzin pa dang sdud pa dang smin par byed pa dang rgyas par byed pa'i las dag tu grub po//} धृतिसंग्रहपक्तिव्यूहनकर्मस्वेते यथाक्रमं संसिद्धाः पृथिव्यप्तेजोवायुधातवः अभि.भा.३२क/४२ । ३. ग्राहिका, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}…{'dzin pa ni nang gi ste/} {gang gis dmigs pa la mos par byed pa'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ…जाता…ग्राहिका आध्यात्मिका, ययाऽऽलम्बनमधिमुच्यते सू. व्या.१६२क/५२ । ४. उद्ग्रहणम्, धर्मचर्याभेदः म.व्यु.९०८ (२१क) । ५. शृङ्गारः, नृत्यप्रकारः — {gar thabs kyi rnam grangs kyi ming la/} शृङ्गारः {steg pa'am sgeg pa'am 'dzin pa} म.व्यु.५०३६ (७६ख) • वि. ग्राहः — {ril por 'dzin pa'i rnam par rtog pa} पिण्डग्राहविकल्पः बो.भू.२८ख/३४; ग्राहकः — {rnam pa yod par snang ba dang /} /{shes pa de ni 'dzin par rigs//} आकारे सति विज्ञानं ग्राहकं तस्य युज्यते ।। त.स.९५ख/८४५; {dbyibs byad kyi bye brag 'dzin pa'i yid kyi rnam par shes pa} संस्थानाकृतिविशेषग्राहकं मनोविज्ञानम् ल.अ.१४९ख/९५; {kun 'dar ma ni dbus gnas su/} /{gzung dang 'dzin pa rnam par spangs//} अवधूती मध्यदेशे ग्राह्यग्राहकवर्जिता ।। हे.त.२ख/४; परिग्राहकः — {dge slong dag 'di ji snyam du sems/} {'di nga 'ba' zhig gi dam pa'i chos 'dzin pa yin snyam du sems na} तत्किं मन्यध्वे भिक्षवो ममैवायं सद्धर्मपरिग्राहक इति स.पु.७५ख/१२८; उद्ग्राहकः — {yul de la sdug pa'i mtshan ma la sogs pa 'dzin pa ste/} {'dod chags la sogs pa 'byung ba dang mthun pa'o//} तस्मिन्विषये शुभनिमित्ताद्युद्ग्राहको रागाद्युत्पत्त्यनुकूलः अभि.स.भा.४०ख/५६; ग्राही — {rnam pa shin tu gsal bar 'dzin pa'i shes pa ni rnal 'byor pa rnams kyi mngon sum yin no//} स्फुटतराकारग्राहि ज्ञानं योगिनः प्रत्यक्षम् न्या.टी.४४क/६८; {bzung ba 'dzin pa'i shes pa} गृहीतग्राहिप्रत्ययः प्र.अ.२६ख/३०; {nor bur 'dzin pa'i shes pa} मणिग्राहि ज्ञानम् न्या. टी.३८ख/२५; {sems ni don tsam 'dzin pa'o//} {sems las byung ba bde ba la sogs pa ni bye brag gi gnas skabs 'dzin pa'o//} चित्तमर्थमात्रग्राहि । चैत्ता विशेषावस्थाग्राहिणः सुखादयः न्या.टी.४३ख/६४; ग्राहिणी— {dpal ldan dga' ba snyan dngags mkhan po mkhas la 'dus pa 'di dag yon tan 'dzin//} श्रीहर्षो निपुणः कविः परिषदप्येषा गुणग्राहिणी ना.ना.२२५ख/५; विग्राही — {skad cig tha dad 'brel bas sprel/} /{rang gi sems ni don la 'dzin//} क्षणभेदसङ्कलाबद्धाः स्वचित्तार्थविग्राहिणः । ल.अ.१९१क/१६४; धारकः — {mdo sde'i dbang po 'dzin pa'i dge slong dang dge slong ma dang dge bsnyen dang dge bsnyen ma bsrung ba dang}…{bya'o//} तेषां सूत्रेन्द्रधारकाणां भिक्षुभिक्षुण्युपासकोपासिकानामारक्षा कर्तव्या सु.प्र.२६ख/५१; भरः — {'gro ba kun gyi khur 'dzin pa/} /{bdag gi dpung pa 'di yis bzod//} अयं मम भुजः सर्वजगद्भारभरक्षमः ।। अ.क.४५क/४.१०४; • कृ. १. दधानः — {mchu mdzes dmar bas phye ba so yi 'od/} /{yal 'dab lta bu 'dzin cing rab smras pa//} उवाच शोणाधरकान्तिभिन्नां दन्तद्युतिं पल्लवितां दधानः ।। अ.क.३०ख/५३.३५; {pi Sha ta ka'i char gyis lhun po dang mtshungs mdzes pa 'dzin pa ma la ya dag la//} वृष्ट्या पिष्टातकस्य द्युतिमिह मलये मेरुतुल्यां दधानः ना.ना.२३५क/९०; दधत् — {bsam gtan la bzhugs don kun gyi/} /{yul can sems brtse gcig 'dzin pas//} ध्यानापन्नश्च सर्वार्थविषयां धारणां दधत् । त.स. ११८क/१०१८; गृह्यमाणः — {dus su gtogs pa nyid kyi sgra tsam gyi khyad par can rnam par dbye ba'i cha dag ni yi ge rnams 'dzin pa na rtog} ({rtogs} ){pa'i yan lag yin no//} कालगता एवैते ध्वन्युपाधिकाः प्रविभागा वर्णेषु गृह्यमाणाः प्रतिपत्त्यङ्गम् त.प.१५९क/७७१ । २. गृहीतः — {bye brag med pa 'dzin snyam na/} /{ldog pa las ni spyi zhes brjod/} /{des ni spyi ni bye brag las/} /{bye brag can nyid du mi 'thad//} निर्विशेषं गृहीतश्चेद्भेदः सामान्यमुच्यते । ततो विशेषात् सामान्यविशिष्टत्वं न युज्यते ।। त. स.४७क/४६७; धृतः — {zla ba bde 'byung gtsug gis 'dzin//} चन्द्रः शम्भुशिरोधृतः का.आ.३२३क/२.३१; {bla ma slob dpon 'dod lha la/} /{phyag 'tshal don du 'khor lo 'dzin//} गुर्वाचार्येष्टदेवस्य नमनार्थं चक्रिका धृता । हे.त.२६क/८६; {rkang pa zung zhig dag nas 'dzin cing rkang pa zung zhig 'phyang ba glang chen pags pa'i gos} अंघ्रियुग्माद् धृतमंघ्रियुग्मं लम्बमानं गजचर्मपटम् वि.प्र.७१क/४.१३१; आत्तः — {'dzin zhes bya ba ni bzung ba'o//} आत्त इति गृहीतः त.प.२३०ख/९३१; {ji ltar tshad mas de bzhin nyid 'dzin pa de ltar log pa nyid tshad ma ma yin pas mi mtshungs te} यथा प्रमाणेन तथात्वमात्तं न तथा मिथ्यात्वमप्रमाणेनेति न समानम् त.प.२३०ख/९३१; ज्ञातः — {phyi yi dngos po zhes 'dzin te/} /{sgra yi don du kha cig 'dod//} स बाह्यं वस्त्विति ज्ञातः शब्दार्थः कैश्चिदिष्यते ।। त.स.३३ख/३५१; चिह्नितः — {bag med 'dod pa spyod pa dang /} /{rgyal po de ni gdon gyis 'dzin//} प्रमादी कामचारी च स राजा ग्रहचिह्नितः । म.मू.३१९ख/५०० ३. ग्राह्यम् — {de 'dzin don gcig nyid dag gis/} /{sgra la blo gcig 'gyur ba yin//} तद्ग्राह्यैकार्थताभ्यां च शब्दे स्यादेकतामतिः ।। त.स.९९ख/८८१; • उ.प. धृक् — {'grel bshad byed pa pad dkar 'dzin//} सङ्गीतिकारकश्चायं टीकाकारः सिताब्जधृक् ।। वि.प्र. १२७क/१, पृ.२५; {kun mkhyen ye shes mdzod 'dzin pa//} सर्वज्ञज्ञानकोशधृक् ।। वि.प्र.१३७ख/१, पृ.३६; धरः — {mkhas pa skye dgu'i bdag byung ste/} /{rje bo nus pa 'dzin yang de//} दक्षः प्रजापतिश्चासीत् स्वामी शक्तिधरश्च सः ।। का.आ.३३२ख/२.३१८; {mdo sde dang 'dul ba dang ma mo 'dzin pa} सूत्रविनयमातृकाधरम् वि.सू.३३क/४२; {rdo rje 'dzin} वज्रधरः गु.स.१२७ख/८०; {rig 'dzin} विद्याधरः अ.क.३०३ख/१०८.१०७; {ri bong 'dzin pa} शशधरः वि. प्र.१६०क/३.१२२; धरा — {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba} विभूषणधरा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९; {dpung rgyan 'dzin pa} केयूरधरा का.व्यू.२०१ख/२५९; {ji ltar na nor bu 'dzin pa'i phyag rgya rtogs par 'gyur} कथं मणिधरां मुद्रां संजानीते का.व्यू.२३३ख/२९६; धरी — {pu k+ka sI ni rdo rje'i lag/} /{de bzhin ri khrod ma ro 'dzin//} पुक्कसी वज्रहस्ता च शवरी रसधरी तथा । हे.त.५क/१२; धारः — {bying du dogs pa yi/} /{rna ba 'dzin pas de la smras//} कर्णधारस्तानूचे मज्जनशङ्कितः अ.क.२२ख/८९.४; धारी — {ngur smrig 'dzin pa'i dge slong rnams kyis dus gsum du rdo rje slob dpon la phyag 'tshal bar bya ste} त्रिकालं भिक्षुभिः काषायधारिभिर्वज्राचार्यो वन्द्यते वि.प्र.९२क/३.३; {mi bskyod pas dbu brgyan pa thod pa dang mgo bo'i phreng ba 'dzin pa sbrul gyis brgyan pa} अक्षोभ्यमुकुटिनं कपालमुण्डमालाधारिणं सर्पाभरणम् वि.प्र.४९ख/४.५२; {mi sdom pa yang sdom pa'i tshul 'dzin pa//} असंयताः संयतवेषधारिणः जा.मा.१३७ख/१५९; धारिणी — {mi'am ci'i bu mo nor bu 'dzin ces bya ba} मणिधारिणी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०; भृत् — {grong khyer rgyal po'i khab ces par/} /{sa 'dzin}…{sngon tshe bcom ldan 'das//} पुरे राजगृहाभिख्ये भगवान् भूभृतः पुरा । अ.क.३३६ख/४४.२; आवहः — {dge ba'i grogs kyis reg gyur pa/} /{rnam pa kun tu dge pa 'dzin//} कल्याणमित्रसम्पर्कः सर्वथा कुशलावहः । अ.क.१०८क/१०.९४; वाहः — {gshog rlung gis/} /{chu 'dzin rab tu gtor ba} पक्षानिलोत्सारितवारिवाहः अ.क.२५४ख/९३.६६; वाही — {ri'i ngos mi bzad pa las babs pas dum bur 'gyur ba'i chu rgyun las 'thor ba'i thigs pa bsil po 'dzin pa} विषमतटपतनजर्जरीक्रियमाणनिर्झरोच्छलितशिशिरशीकरासारवाही ना.ना.२२६ख/१५; धा — {dang por lha yi bdag nyid kyi/} /{rnal 'byor pas ni nor 'dzin sbyang //} वसुधां शोधयेद् योगी प्रथमं देवतात्मकः । हे.त.११ख/३४; चरः — {kun du 'tsho ba'i chos 'dzin dang} आजीवकधर्मचराणाम् शि. स.१७८क/१७६; ज्ञः — {rigs de ni phar 'dzin pa yin} पितृज्ञं च तत्कुलं भवति ल.वि.१५ख/१७; कारः — {ngar 'dzin pa} अहङ्कारः अभि.स्फु.३२९ख/१२२७; {bdag tu 'dzin pa dang bdag gir 'dzin pa yongs su spong ba'o//} अहङ्कारममकारपरित्यागः कर्तव्यः वि.प्र.३१ख/४.५; पातः — {'bad du zin kyang mi zlogs te/} /{blo ni de phyogs 'dzin phyir ro//} न बाधा यत्नवत्त्वेऽपि बुद्धेस्तत्पक्षपाततः । प्र.वा.११५ख/१.२१३; आरोहः — {rgyal mtshan thogs pa'am 'phan rings 'dzin pa} ध्वजारोहा पताकारोहाः वि.व.२३०क/२.१३३.।(द्र.— {rjes su 'dzin pa/} {yongs su 'dzin pa/} {rab tu 'dzin pa/} {nye bar 'dzin pa/} {nges par 'dzin pa/} {mchog tu 'dzin pa/} {ting nge 'dzin/} {bdag tu 'dzin pa/} {lhur 'dzin pa/}).
- 'dzin pa gnyis
- ग्राहद्वयम् — १. {gzung bar 'dzin pa} ग्राह्यग्राहः, २. {'dzin par 'dzin pa} ग्राहकग्राहः त्रि.भा. १६५ख/८२.
- 'dzin pa na
- गृह्यमाणः— {yang sgro btags pa'i don 'dzin pa na rang gi mtshan nyid du 'dzin te} स पुनरारोपितोऽर्थो गृह्यमाणः स्वलक्षणत्वेनावसीयते न्या.टी.४४ख/७२.
- 'dzin par
- ग्रहीतुम् — {khyab par 'brel pa 'dzin pa yang thams cad rig pa ma yin pas 'dzin par nus pa ma yin no/} न च सम्बन्धो व्याप्यसर्वविदा ग्रहीतुं शक्यः प्र. अ.५ख/७; {des na the tshom gyis log nyid/} /{'dzin par nus pa ma yin no//} तावता तस्य मिथ्यात्वं ग्रहीतुं तन्न पार्यते ।। त.स.११३क/९७६; धारयितुम् — {kye nga ni sems can thams cad kyi phyir 'khor lo 'di mgo bo'i steng du 'dzin par 'dod kyis} इच्छाम्यहं भोः पुरुष सर्वसत्त्वानामर्थे इदं चक्रं उपरि शिरसा धारयितुम् अ.श.१०२क/९२.
- 'dzin pa ngan pa med pa
- अनवग्रहः — {rjes su 'dzin pa'i sbyin pa ni/} {bdag dang gzhan gyi don sgrub pa'i gnas skabs pa'o//} {'dzin pa ngan pa med pa'i sbyin pa de kho na'i don la yongs su rtogs} (?{rtog} ){pa'i gnas skabs pa ste} अनुग्रहदानं स्वपरार्थप्रत्य (प्रतिपत्त्य?)वस्थस्य । अनवग्रहदानं तत्त्वार्थपरीक्षावस्थस्य अभि.स.भा. ८०क/१०९.
- 'dzin pa can
- उ.प. ग्राही — {de ltar na byis pa bag la nyal dang ldan pa mtshan mar 'dzin pa can/} {dmigs pa la spyod pa de dag la} एवमेषां बालानामनुशयवतां निमित्तग्राहिणामारम्बणचरितानाम् र.व्या.८१क/१३.
- 'dzin pa nyid
- ग्राहिता — {gang yang kho bo cag lta bus tshad mas 'thad pa'i don 'dzin pa nyid kyis rigs pa kho na don du gnyer ba} ये तु पुनरस्मद्विधाः प्रमाणोपपन्नार्थग्राहितया युक्तिमेव प्रार्थयन्ते त.प.२७६क/१०२०; धरता— {dum bu 'dzin pa nyid yin na ji snyed kyis 'grub pa dag gis so//} खण्डधरतायां यावद्भिः सम्पत्तिः वि. सू.६१क/७७.
- 'dzin pa dang bcas pa
- = {'dzin bcas/}
- 'dzin pa po
- वि. ग्राहकः — {gal te dngos por 'gyur na bdag nyid ji lta bu 'dzin pa po'i byed pas dmigs pa nyid du 'gyur ro//} भावो हि यदि भवेद् यथास्वं ग्राहकेण करणेनोपलभ्य एव भवेत् प्र.वृ.३१९ख/६९; परिग्राहकः — {las dang 'bras bu 'dzin pa po'i byed pa gcig med pas byas pa chud zos pa dang /} {ma byas pa dang phrad ba'i skyon du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कर्मफलपरिग्राहकस्यैकस्य कर्तुरभावेन कृतनाशाकृताभ्यागमदोषप्रसङ्गात् त.प.२०६ख/२०८; ग्रहीता — {de dag la nye bar brten nas brtags} (?{btags} ){pa/} {nye bar len pa po 'dzin pa po sgrub par byed pa po gang yin pa de ni}…{bdag ces bya'o//} यस्तानुपादाय प्रज्ञप्यते, स उपादाता ग्रहीता निष्पादक आत्मेत्युच्यते प्र.प.७३ख/९१.
- 'dzin pa dpag med
- अमितधरः लो.को.१९९६.
- 'dzin pa ma yin
- = {'dzin pa min/}
- 'dzin pa ma yin pa
- = {'dzin pa min/}
- 'dzin pa min
- • क्रि. न बिभर्ति — {rang gi ngo bor grub tsam las/} /{gzhan gyi cha ni de 'dzin min//} स्वरूपोत्पादमात्राद्धि नान्यमंशं बिभर्ति सा । त.स.३८ख/३९८; न गृह्यते — {mig sogs dbang po rnams kyis ni/} /{yul rnams 'dzin pa ma yin te//} चक्षुरादिभिरिन्द्रियैः । गृह्यन्ते विषया न त.स.११२ख/९७५; • सं. अनवग्रहः — {'di ltar mtshams rnams sbyor ba ni/} /{dran par byed pas sbyor yin gyi/} /{mthong bas min te 'das pa yi/} /{yul dang 'dzin pa min phyir ro//} तथा हि प्रतिसन्धानं स्मृत्यैव क्रियते न तु । दर्शनेन व्यतीतस्य विषयस्यानवग्रहात् ।। त.स.४६ख/४६१; अग्रहणम्— {gal te don gzhan rnam bcad pa'i/} /{tshul gyis 'dzin pa ma yin na//} अर्थान्तरव्यवच्छिन्नरूपेणाग्रहणं यदि । त.स.४६ख/४६३.
- 'dzin pa med
- = {'dzin pa med pa/}
- 'dzin pa med pa
- • वि. निरवग्रहः — {'dzin pa med cing}… /{spros med khyod la phyag 'tshal lo//} निरवग्रह…निष्प्रपञ्च नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५९ख/१७९; • सं. अग्रहः — {dbang pos 'phrod 'du 'dzin med phyir/} /{'brel pa mthong ba med par gnas//} समवायाग्रहादक्षैः सम्बन्धादर्शनं स्थितम् । प्र.वा.१२४क/२.१४९; {don gzhan la chags mi mthun sems/} /{don gzhan 'dzin pa med phyir ro//} अन्यार्थासक्तिविगुणे ज्ञाने वाऽर्थान्तराग्रहात् । त.स. ६९ख/६५४; ग्रहणाभावः — {'dra ba'i dngos po 'dzin pa med pa'i phyir mi 'jug go/} सदृशपदार्थग्रहणाभावान्न प्रवर्तते त.प.२७३क/१०१३.
- 'dzin pa'i rgyu
- ग्रहणकारणम्— {gal te 'byor ba dang 'du ba/'dzin} {pa'i rgyu ni yin 'gyur na/} /{rdul phran rnams la ldan yod pas/} /{rdzas ni 'dzin par 'gyur ba yin//} संयुक्तसमवायश्चेद्यदि ग्रहणकारणम् । परमाणुषु संयोगे द्रव्यस्य ग्रहणं भवेत् । प्र.अ.८७क/९४.
- 'dzin pa'i cha
- ग्राहकांशः — {'dzin pa'i cha las zhes bya ba la bton nas zhes khong nas 'byung ngo //} {rig par mi 'gyur ro zhes bya ba lhag ma'o//} ग्राहकांशादिति । निष्कृष्टमित्यध्याहार्यम् । संवेद्यं नेति भवतीति शेषः त. प.१२८क/७०६.
- 'dzin pa'i don
- ग्रहणस्यार्थः — {gcig kyang yongs su btang ba ma yin no zhes bya ba 'di ni/} {mtha' dag 'dzin pa'i don yin la} नैकोऽपि परित्यक्त इत्ययं सकलग्रहणस्यार्थः ग्राहकार्थः त.प.३२७ख/११२३; धारणार्थः— {'on kyang chu la sogs pa 'dzin pa'i don bya ba byed pa gzugs la sogs pa de dag nyid tshogs pa dang bum pa zhes bstan pa yin no//} किन्तु त एव रूपादयः सलिलादिधारणार्थक्रियाकारिणः समुदायो घट इति व्यपदिश्यन्ते त.प.१७०ख/५९; ग्राहकार्थः लो.को.१९९७.
- 'dzin pa'i rnam pa
- ग्राहकाकारः — {de la blo ni yongs gcod pa/} /{'dzin pa'i rnam par 'dod pa de/} /{de yi bdag nyid phyir bdag rig/} तत्र बुद्धेः परिच्छेदो ग्राहकाकारसम्मतः । तादात्म्यादात्मवित् प्र.वा.१३२क/२. ३६४.
- 'dzin pa'i rnam rig
- उद्ग्रहविज्ञप्तिः — {lus dang gnas dang longs spyod rnams/} /{gzung ba rnam rig gsum po ste/} /{yid dang 'dzin pa'i rnam rig dang /} /{rnam par rtog ni 'dzin pa gsum//} देहः प्रतिष्ठा भोगश्च ग्राह्यविज्ञप्तयस्त्रयः । मन उद्ग्रहविज्ञप्तिर्विकल्पो ग्राहकास्त्रयः ।। ल.अ.१६१ख/११२.
- 'dzin pa'i spyod yul
- ग्राहकगोचरः — {'dzin pa'i spyod yul nyid ces bsnan pa ni sems dang sems las byung ba bsal ba'i phyir ro//} ग्राहकगोचर एवेत्यवधारणं (चित्त)चैतसिकव्युदासार्थम् अभि.स.भा.१९ख/२६.
- 'dzin pa'i dmigs pa
- पा. धारणालम्बनम्, आलम्बनभेदः — {dmigs pa ni rnam pa bcu gnyis po 'di dag ste/} {'di ltar/} {chos brtags pa rnam par gzhag pa'i dmigs pa dang}… {'dzin pa'i dmigs pa dang}… {phul du byung ba'i dmigs pa'o//} इत्येतद् द्वादशविधमालम्बनम्, यदुत—धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानालम्बनम्… धारणालम्बनम्…प्रकर्षालम्बनञ्च म.भा.२६क/१८७.
- 'dzin pa'i mtshan nyid
- पा. ग्राहकलक्षणम्, लक्षणभेदः— {de phan chad ni chos kyi dbyings gnyis kyi mtshan nyid gzung ba dang 'dzin pa'i mtshan nyid dang bral ba mngon sum nyid du rtogs te} ततः परेण धर्मधातोः प्रत्यक्षतो गमने द्वयलक्षणेन वियुक्तो ग्राह्यग्राहकलक्षणेन सू. व्या.१४६क/२६.
- 'dzin par bgyid
- क्रि. सन्धारयति — {bdag la lha'i ro'i ro mchog dang ldan pa'i zas kyis 'dzin par bgyid do//} मम दिव्यरसरसाग्रोपेतैराहारैः सन्धारयति का.व्यू.२२४क/२८६.
- 'dzin par 'gyur
- क्रि. १. गृह्णाति — {brtul zhugs 'dzin par 'gyur} गृह्णाति…व्रतम् अ.क.२९क/५३.२२; गृह्यते — {'dzin pa dran pa yod pa na/} /{der ni de nyid 'dzin par 'gyur//} ग्राहकस्मृतिसद्भावे तत्र त्वेवैष गृह्यते ।। त.स. ७५ख/७०६; {de tsam gyis kyang log nyid ni/} /{'dzin 'gyur gzhan rgyu can ma yin//} तावता चैव मिथ्यात्वं गृह्यते नान्यहेतुकम् । त.स.१०६क/९३१; ग्रहणं प्राप्नोति — {rna ba'i yul du 'ongs pa nyid 'dzin pa'i phyir/} {mtshungs pa nyid du 'dzin par 'gyur ro//} कर्णदेशमागतस्यैव ग्रहणात् तुल्यं ग्रहणं प्राप्नोति त.प.१८५ख/८३२; धारयति — {gang gis sangs rgyas kun gyis gsungs pa'i chos mchog 'dzin 'gyur ba//} धारयन्ति येन धर्म श्रेष्ठ सर्वबुद्धभाषितम् रा.प.२३२ख/१२५ २. ग्रहीष्यति — {de dag ji ltar tshad ma med pa can 'di brjod pa ni 'dzin par 'gyur} ते कथमेतदुच्यमानमप्रमाणकं ग्रहीष्यन्ति त.प.२७६क/१०२०; उद्ग्रहीष्यति — {gang dag bcom ldan 'das kyis bshad pa la dad pa dang yid ches pa dang 'dzin par 'gyur ba mchis so//} सन्ति…यानि भगवतो भाषितं श्रद्धास्यन्ति प्रतीयिष्यन्ति उद्ग्रहीष्यन्ति स.पु.१५ख/२५; धरिष्यति — {so so rang rig theg pa ni/} /{rtog ge pa yi spyod yul min/} /{mgon po 'das pa'i 'og tu ni/} /{'dzin par su 'gyur bshad du gsol//} प्रत्यात्मवेद्ययानं मे तार्किकाणामगोचरम् । पश्चात्काले गते नाथे ब्रूहि कोऽयं धरिष्यति ।। ल.अ.१६५ख/११८; धारयिष्यति — {bde gshegs mya ngan 'das nas go/} /{bstan pa su zhig 'dzin par 'gyur//} निर्वृते सुगते कोऽसौ शासनं धारयिष्यति । ल.अ.६५ख/१३ । ३. गृह्येत — {'di skad du gzugs med pa zag pa dang bcas pa dag ces 'dzin par 'gyur ro//} अनास्रवा एवारूप्या एवमिति गृह्येरन् अभि.स्फु.२९९क/११५९; ग्राहयेत् — {lan cig ste phyogs gcig rna ba legs par byas na sgra thams cad rtogs par 'gyur te 'dzin par 'gyur ro//} सकृदेकवारं संस्कृतं श्रोत्रं सर्वशब्दान् प्रबोधयेत् ग्राहयेत् त.प. १४०ख/७३३; उपगच्छेत् — {'di bdag gi'o//} {'di ni bdag go//} {'di ni bdag gi bdag yin no snyam du bdag tu 'dzin par 'gyur} आत्मत उपगच्छेदेतन्मम, एषोऽहमस्मि, एष मे आत्मेत्येवमेतत् अ.श.२७०ख/२४८.
- 'dzin par 'gyur na
- ग्रहे स्यात् — {rigs tsam 'dzin par 'gyur na yang /} /{bye brag gcig tu tha dad pa//} जातिमात्रग्रहे तु स्यादेकान्तेन विभिन्नता । विशेषणस्य त.स.४८क/४७३.
- 'dzin par 'gyur ba
- = {'dzin par 'gyur/}
- 'dzin par 'gyur ba yin
- क्रि. ग्रहणं भवेत् — {gal te 'byor ba dang 'du ba/} {'dzin pa'i rgyu ni yin 'gyur na/} /{rdul phran rnams la ldan yod pas/} /{rdzas ni 'dzin par 'gyur ba yin//} संयुक्तसमवायश्चेद्यदि ग्रहणकारणम् । परमाणुषु संयोगे द्रव्यस्य ग्रहणं भवेत् । प्र.अ.८७क/९४.
- 'dzin par 'dod pa
- • वि. जिघृक्षुः — {'dzin par 'dod pas 'dar gyur cing /} /{snying rje rje skad cho nges btab//} जिघृक्षुभिः कम्पमाना चुक्रोश करुणस्वरम् ।। अ.क.३०क/३.१२७; जिघृक्षितः — {mngon sum la sogs 'jug pas kyang /} /{gang tshe dngos po'i cha 'dzin pa/} /{bya ba de ni mi skyed pa/} /{dngos po med pa'i cha 'dzin 'dod//} प्रत्यक्षाद्यवतारश्च भावांशो गृह्यते यदा । व्यापारस्तदनुत्पत्तेरभावांशे जिघृक्षिते ।। त.स.६१क/५८१; • सं. धृत्यभिलाषः — {'dzin par 'dod pa yid la byed pa} धृत्यभिलाषमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२; धारणाभिलाषः — {'dzin par 'dod pa yid la byed pa ni/} {pha rol tu phyin pa'i ched kyi chos dang don 'dzin par 'dod pa'i phyir ro//} धृत्यभिलाषमनस्कारः पारमिताधिपतेयधर्मार्थधारणाभिलाषात् सू.व्या.१७८क/७२.
- 'dzin par 'dod pa yid la byed pa
- पा. धृत्यभिलाषमनस्कारः, अभिलाषमनस्कारभेदः — {'dod pa yid la byed pa ni de yang rnam pa bzhi ste/} {rnal 'byor 'dod pa yid la byed pa}…{rnam par mi rtog pa 'dod pa yid la byed pa}…{'dzin par 'dod pa yid la byed pa}… {rkyen dang phrad par 'dod pa yid la byed pa} अभिलाषमनस्कारः स पुनश्चतुर्विधः—योगाभिलाषमनस्कारः… अविकल्पाभिलाषमनस्कारः…धृत्यभिलाषमनस्कारः…प्रत्ययाभिगमाभिलाषमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२; {'dzin par 'dod pa yid la byed pa ni/} {pha rol tu phyin pa'i ched kyi chos dang don 'dzin par 'dod pa'i phyir ro//} धृत्यभिलाषमनस्कारः पारमिताधिपतेयधर्मार्थधारणाभिलाषात् सू.व्या.१७८क/७२.
- 'dzin par nus pa ma yin
- वि. न ग्रहीतुं शक्यः — {khyab par 'brel pa 'dzin pa yang thams cad rig pa ma yin pas 'dzin par nus pa ma yin no//} न च सम्बन्धो व्याप्यसर्वविदा ग्रहीतुं शक्यः प्र.अ.५ख/७.
- 'dzin par byed
- = {'dzin byed/}
- 'dzin par byed pa
- = {'dzin byed/}
- 'dzin par byed pa yin
- क्रि. गृह्यते — {mig sogs dbang po rnams kyis ni/} /{yul kun 'dzin par byed pa yin//} चक्षुरादिभिरिन्द्रियैः । गृह्यन्ते विषयाः सर्वे त.स.१०६क/९३०.
- 'dzin par byed pa'i rnam pa
- पा. ग्राहकाकारः — {shes pa bzhin zhes bya ba ni sngon po la sogs pa 'dzin par byed pa'i rnam pa bzhin no//} बोधवदिति नीलादिग्राहकाकारवत् त.प.१०८ख/६६८.
- 'dzin par byed par 'gyur
- क्रि. उद्ग्रहीष्यति— {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo gang la la sngags kyi tshig 'di dag 'dzin pa dang 'chang ba dang klog pa dang kun chub par byed par 'gyur ba} यः कश्चित्…कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा इमानि मन्त्रपदान्युद्ग्रहीष्यति धारयिष्यति वाचयिष्यति पर्यवाप्स्यति ल.अ.१५८क/१०६.
- 'dzin par byed ma yin
- = {'dzin byed min/}
- 'dzin par mi 'gyur
- • क्रि. ग्रहणं न स्यात् — {de bzhin du mthong ba'i gsal ba dang 'du ba yang 'dzin par mi 'gyur ro//} तद्वद् दृष्टव्यक्तिसमवायिनोऽपि ग्रहणं न स्यात् त.प.३०४ख/३२१; • सं. अग्रहः — । {ci ste de yang mi 'dzin pa de'i tshe 'dzin par mi 'gyur/} {mi 'dzin pa kho nar 'gyur ro//} अथ तदपि न गृह्यते, तदा अग्रहो वा अग्रहणमेव स्यात् त.प.९ख/४६४; न ग्रहः — {rim bzhin 'bab pa de nyid la/} /{ji ltar rim min 'dzin mi 'gyur//} तेष्वेव क्रमपातिषु । किं नाक्रमग्रहः प्र.वा. १२६क/२.१९८.
- 'dzin par mi 'gyur ba
- = {'dzin par mi 'gyur/}
- 'dzin par mdzad pa
- ग्रहणम् — {spyi de rnal 'byor ye shes des/} /{'dzin par mdzad pa ma yin no//} सामान्यं तस्य नैतेन ग्रहणं योगिचेतसा ।। त.स.१३२ख/११२८.
- 'dzin par 'dzin pa
- पा. ग्राहकग्राहः, ग्राहभेदः — {'dzin pa gnyis ni/} {gzung bar 'dzin pa dang 'dzin par 'dzin pa'o//} ग्राहद्वयम्—ग्राह्यग्राहः, ग्राहकग्राहश्च त्रि.भा. १६५ख/८२.
- 'dzin pas yongs su 'dzin
- = {'dzin pas yongs su 'dzin pa/}
- 'dzin pas yongs su 'dzin pa
- पा. उपादानपरिग्रहः, सम्यक्त्वपरिग्रहभेदः — {yang dag par yongs su 'dzin pa rnam pa drug}…{sems can thams cad cig car yongs su 'dzin pa dang}…{'dzin pas yongs su 'dzin pa dang} षड्विधः सम्यक्त्वपरिग्रहः…सकृत्सर्वसत्त्वपरिग्रहः…उपादानपरिग्रहः बो.भू.१८७क/२४९; द्र. {yang dag par yongs su 'dzin pa rnam pa drug/}
- 'dzin byed
- • क्रि. गृह्णाति — {dbang pos blangs pa'i gzugs la sogs/} /{'dzin byed 'di ni kho bo'i blo//} गृह्णन्ति करणानीतान् रूपादीन् धीरसौ च नः ।। त.स. १०ख/१२७; गृह्यते — {gang dag sgra 'di ma phrad dang /} /{skye ba rna bas 'dzin par byed//} येषां त्वप्राप्तजातोऽयं शब्दः श्रोत्रेण गृह्यते त.प.१८३ख/८२८; उद्गृह्यते — {'di ltar shes rab kyis don ji ltar mthong ba de kho na bzhin du dran pas mngon par brjod par byed de 'dzin par byed do zhes bya ba'i don to//} यस्माद् यथा दृष्टोऽर्थः प्रज्ञया, तथैवाभिलप्यते स्मृत्योद्गृह्यत इत्यर्थः अभि.स्फु.१६५ख/९०५; धारयति — {de thod pa'i phyed kyang bor nas smin ma gnyis kyi bar du sems 'dzin par byed pa} सोऽर्धमपि कपालस्य मुक्त्वा भ्रुवोर्मध्ये चित्तं धारयति अभि.भा.१०क/८९७; {ma ni bu rnams la phan pa rnam pa lnga byed de/} {khong na 'dzin par byed} माता हि पुत्रस्य पञ्चविधमुपकारं करोति । गर्भेण धारयति सू.व्या. २४१क/१५५; {yid nang du 'dzin par byed pas na bsam gtan no//} धारयत्यध्यात्मं मन इति ध्यानम् सू.व्या. १९८क/९९; अवधारयति — {goms pa zhan pa ni gsal rab tu 'dzin par byed pa nyid yin no//} मन्दाभ्यासास्तु स्फुटतरमवधारयन्त्येव त.प.२९२ख/२९८; आधीयते — {gzhan gyi chos de gzhan dag la/} /{'jig rten lugs kyi rjes 'brangs nas/} /{gang du yang dag 'dzin byed pa/} /{ting nge 'dzin du brjod de dper//} अन्यधर्मस्ततोऽन्यत्र लोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधीयते यत्र स समाधिः स्मृतो यथा ।। का.आ.३२१ख/१.९३; आकारयति — {shes rab dang dmigs pa dang bcas pa'i chos gzhan thams cad kyis kyang 'dzin par byed do//} प्रज्ञा चान्ये च सर्वे सालम्बना धर्मा आकारयन्ति अभि. भा.५०ख/१०६२; धार्यते — {blo stobs ldan pa khyod lta bus/} /{'dzin byed khur ni 'dzin par byed//} धीधुर्यैस्त्वद्विधैरेव धार्यते धरणीभरः ।। अ.क.२७५ख/३५.१२; सन्धार्यते — {bral ba'i thob pa zag pa med pas spangs pa de 'dzin par yang byed de} अनास्रवया च विसंयोगप्राप्त्या तत्प्रहाणं सन्धार्यते अभि.भा.३०क/९८१; ध्रियते — {thod pa sor lnga pa yi tshad/} /{byas pas cod pan 'dzin par byed//} पञ्चाङ्गुलकपालखण्डं मुकुट्यां ध्रियते सदा । हे.त.७क/२०; • सं. १. ग्रहणम् — । {spyi tsam 'dzin par byed pa'i phyir/} /{sems gnyis dag ni mtshungs pa yin//} सामान्यमात्रग्रहणात् सामान्यं चेतसोर्द्वयोः । प्र.वा.१२०क/२.४०; धारणा — {chos la ser sna byed pa dang /} {sangs rgyas dang byang chub sems dpas bshad pa rnams yongs su tshol zhing 'dzin par byed pa dang} धर्ममत्सरिणो वा पुनः सतो धर्माणां बुद्धबोधिसत्त्वभाषितानां पर्येषणा धारणा च बो.भू.१२ख/१५; सन्धारणम् — {gzhan yang gang g}.{yos su byas shing /} {zas kyi rnam par gyur pa'i bza' ba srog 'dzin par byed pa gang yin pa de ni 'chos pa zhes bya ste} यद्वा पुनरन्यतमाभिसंस्कारिकमन्नं विकृतं भोज्यं प्राणसन्धारणमिदमुच्यते खादितम् श्रा.भू.४६क/११७ । २. = {sa gzhi} धरणी, पृथिवी — {blo stobs ldan pa khyod lta bus/} /{'dzin byed khur ni 'dzin par byed//} धीधुर्यैस्त्वद्विधैरेव धार्यते धरणीभरः ।। अ.क.२७५ख/३५.१२; धरा — भूर्भूमिरचलाऽनन्ता रसा विश्वंभरा स्थिरा । धरा अ.को.१५०क/२.१.२; ध्रियते नृपैरिति धरा । धरति विश्वमिति वा । धृञ् धारणे अ.वि.२.१.२ ३. = {ri} धरः, पर्वतः — {de ni ting 'dzin la zhugs tshe/} /{nor 'dzin 'dzin ma 'dzin byed bcas/}… ग्. {yos//} तस्मिन् समाधिसन्नद्धे वसुधा सधराधरा । विचचाल अ.क.३२९क/४१. ५९; महीध्रे शिखरिक्ष्माभृदहार्यधरपर्वताः । अ.को.१५३क/२.३.१; धरति भुवमिति धरः । धृञ् धारणे अ. वि.२.३.१ । ४. = {zla gang} राका, पौर्णमासी मि.को.१३४ख ५. = {shing tsha} भृङ्गम्, त्वक्पत्रम् मि.को.५६क; • ना. = {tshangs pa} धाता, ब्रह्मा — ब्रह्माऽऽत्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः ।…धाता अ.को.१२८क/१.१.१७; धत्ते धाता । डुधाञ् धारणपोषणयोः अ.वि.१.१.१७; • वि. ग्राहकः — {phan par byed pa'i thabs dang ni/} /{'dzin par byed dang 'jug byed dang //} उपायोऽनुग्रहकरो ग्राहकोऽथ प्रवर्तकः । सू.अ.२१०क/११३; {gang zhig yul gang las 'dod chags dang bral ba de ni nges par de 'dzin par byed pa'i rnam par shes pa las kyang 'dod chags dang bral ba yin la} यो हि यस्माद् विषयाद् विरक्तः, नियतमसौ तद्ग्राहकादपि विज्ञानाद् विरक्तः अभि. स्फु.३०६ख/११७६; {skal ngan gyis ni 'dzin byed med/} /{'phyon ma stong par nyal ba ni//} अभाग्यैर्ग्राहकाभावे गणिका शून्यशायिनी । अ.क.९ख/५०.९३; ग्राही — {spyod yul de la mig gi rnam par shes pas 'dzin par byed pa yin te} तस्य गोचरस्य ग्राही भवति चक्षुर्विज्ञानेन श्रा.भू.२७क/६८; {de yi 'dzin byed nyams pa 'di/} /{spyi la'ang mtshungs par 'gyur ba yin//} समानमेतत् सामान्ये तद्ग्राहिण्यप्युपाहतिः ।। प्र.अ.१७२ख/१८७; ग्राहिका — {ma rig pa/} /{'dzin par byed pa min phyir bsres//} अविद्या तु ग्राहिका नेति मिश्रिता ।। अभि.को.१७क/५.३८; ग्रहीता — {gzung dang 'dzin dang 'dzin byed pa/} /{ming dang dngos min med pa dang //} ग्राह्यं ग्राहो ग्रहीता च नास्ति नाम ह्यवस्तुकम् । ल.अ. १६९क/१२४; धारकः — {lci min lhung ba med pa'i phyir/} /{'dzin par byed pas ci zhig bya//} लघवो न पतन्त्येव धारकः किं करिष्यति ।। प्र.अ.१५४ख/५०२; धाता — {lung ni smra bar byed pa gang dag yin pa de dag de 'dzin par byed pa yin la} आगमस्य ये वक्तारः तेऽस्य धातारः अभि.स्फु.३११क/११८६; धारयिता — {lung 'dzin par byed pa ni smra bar byed pa yin no/} /{rtogs pa 'dzin par byed pa ni sgrub par byed pa yin te} आगमस्य हि धारयितारो वक्तारः । अधिगमस्य प्रतिपत्तारः अभि. भा.८१ख/११८६; • कृ. वहन् — {mda'/} /{sgros mtshan srog gi mi mthun phyogs gyur pas/} /{gser gyi ltong can snying la 'dzin byed cing //} शरं…। पक्षाङ्कितं प्राणविपक्षभूतं सुवर्णपुङ्खं हृदये वहन्तम् ।। अ.क.२७२ख/१०१. १८; उद्वहन्ती — {mngal gyis rgyal po'i dpal ni 'dzin byed pas/} /{rang lto na yod mi bdag mi shes ltar//} गर्भेण राजश्रियमुद्वहन्ती न साऽवबुध्येत नृपं स्वकुक्षौ ।। र.वि.१०८क/६५.
- 'dzin byed nyid
- कारित्वम् — {phyi rol dbang po nyid phyir sogs/} /{phrad nas 'dzin byed nyid sgrub gang //} यत्तु बाह्येन्द्रियत्वादि प्राप्यकारित्वसाधनम् । त.स.९२क/८३२.
- 'dzin byed pa
- = {'dzin byed/}
- 'dzin byed min
- क्रि. न गृह्णाति — {gtso bor don ni 'dzin byed min/} /{rang gi rang bzhin la gnas phyir//} मुख्यतोऽर्थं न गृह्णाति स्वस्वभावव्यवस्थितेः । त.स.७४क/६९५; न बिभर्ति — {me long dbus kyi gzugs brnyan ni/} /{nam yang 'dzin par byed ma yin//} बिभर्ति दर्पणतलं नैव च्छायां कदाचन ।। त.स.११क/१३२.
- 'dzin ma
- • सं. = {sa gzhi} धरा, पृथिवी — {rab mchog lha dang mi la sogs pa 'di rnams kyis shes pa ma yin pa dus kyi 'khor lo'i rnal 'byor mya ngan las 'das pa la sogs 'dzin ma'i mthar thug}…{'dzin ma sa} प्रवरसुरनरादिभिर्न ज्ञातं कालचक्रयोगं निर्वाणाद्यं धरान्तम् …धरा पृथिवी वि.प्र.१५४क/१.३; धरणी — {kla klo'i dus su 'dzin ma la ni nyung ngu'i byed pa gsal bar mi rnams dag gis rig par bya'o//} तस्मिन् म्लेच्छकाले धरण्यां स्फुटं लघुकरणं मानवैर्वेदितव्यम् वि.प्र.१७४क/१.२६; धरित्री — {phyi nas me med pa'i phyir 'dzin ma dag ni sra ba nyid spangs te lan tshwa bzhin du zhu bar gyur nas chur 'gyur te} पश्चादग्नेरभावाद् धरित्री कठिनतां त्यक्त्वा लवणवद् द्रवीभूता तोयं भवति वि.प्र.३२ख/४. ७; • ना. धृतिः, पत्रदेवी/योगिनी — {de nas dpal mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la dpal ldan dkar mo dang zla ba'i ri mo dang ri bong 'dzin pa'i gdong ma dang ngang pa'i mdog ma dang 'dzin ma dang pad+ma'i dbang mo dang skar mig ma dang dri med ri bong 'dzin ma ste} लक्ष्म्या पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता, चन्द्रलेखा, शशधरवदना, हंसवर्णा, धृतिः, पद्मेशा, तारनेत्रा, विमलशशधरा वि. प्र.४१ख/४.३३; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{rgyab tu 'dzin ma'i k+Shu'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते… पृष्ठे क्षू धृत्याः वि.प्र.१३२ख/३.६४; • वि. धारिणी — {rA ma dka' thub pa yis kyang /} /{'byung po'i 'dzin ma 'di las rgyal//} तापसेनापि रामेण जितेयं भूतधारिणी । का.आ.३३३ख/२.३४१.
- 'dzin ma 'dzin
- = {rgyal po} धरणीधरः, नृपः — {de yi gar stabs mdzes sdug la/} /{rnam par dpyad nas 'dzin ma 'dzin/} /{'jo sgeg myang zhing myos gyur pas/} /{blon po'i gtso la rab smras pa//} तस्याभिनयसौन्दर्यं विचार्य धरणीधरः । शृङ्गारास्वादनक्षीबः प्रधानामात्यमब्रवीत् ।। अ.क.१३२क/६६.८३.
- 'dzin ma yin
- = {'dzin pa min/}
- 'dzin ma'i gzhi
- धरणितलम् — {brtan pa 'dzin ma'i gzhi la gling dang ri dang rgya mtsho rnams zhes pa ni} स्थिरधरणितले द्वीपशैलाः समुद्रा इति वि.प्र.१६६ख/१.११; {de yang 'dzin ma'i gzhi la rdo rje sems dpar rab tu grags pa ste/} {sprul pa'i skus so//} स च धरणितले वज्रसत्त्वः प्रसिद्धो निर्मितकायेन वि.प्र.९०क/३.१.
- 'dzin mi 'gyur
- = {'dzin par mi 'gyur/}
- 'dzin min
- = {'dzin pa min/}
- 'dzin med
- = {'dzin pa med pa/}
- 'dzin bzod pa
- वि. धृतक्षमः — {slar yang bdud dpung gis 'phangs pa/} /{mtshon gyi char ni 'dzin bzod pa//} पुनर्मारबलोत्सृष्टा शस्त्रवृष्टिर्धृतक्षमे । अ.क.२३०क/२५.६२.
- 'dzin yas
- धमरः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७८८ (११०क); धमनम् म.व्यु.७९१७ (१११क).
- 'dzug
- क्रि. विशति — {de na rtse gsum zhes pa yi/} /{tsher ma rdo rje 'bigs byed yod/} /{zangs kyi glegs bu nges sbyar ba'i/} /{rkang pa dag la mi 'dzug go//} तत्र त्रिशङ्कवो नाम कण्टका वज्रभेदिनः । पादयोर्न विशन्त्येव ताम्रपट्टावनद्धयोः ।। अ.क.६०ख/६.८५.
- 'dzugs
- = {'dzugs pa/}
- 'dzugs pa
- निखननम् — {thur ma sor bzhi tsam 'dzugs pa ma gtogs so//} मुक्त्वा चतुरङ्गुलमात्रकीलकनिखननम् वि.सू.४५ख/५७; द्र.— {gang gi tshe phyag dar khrod kyi gos 'drub pa de'i tshe khab lan re 'dzugs pa la rnam par thar pa brgyad la snyoms par 'jug cing ldang bar byed do//} यदा पांसुकूलं प्रतिसंस्करोति, तदा एकैकस्मिन् सूचीप्रदेशे अष्टौ विमोक्षान् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च अ.श.२२१क/२०४.
- 'dzugs byed
- = {gze ma} कच्छुरा, गोक्षुरकः मि.को.५८क ।
- 'dzud
- = {'dzud pa/}
- 'dzud pa
- • क्रि. (वर्त., सक.; {gzud} भवि., {btsud} भूत., {tshud} विधौ) अवतारयति — {gang dag chos 'di lta bu la 'jug pa dang 'dzud pa de dag thams cad bsod nams kyi phung po dpag tu med pa skyed do//} यस्यामीदृश्यां धर्मतायामवतरन्त्यवतारयन्ति वा सर्वे तेऽप्रमेयं पुण्यं प्रसवन्ति अभि.स.भा.८३क/११३; समादापयति — {sems can rnams don gang dang gang la 'dzud pa} यत्र यत्र वस्तुनि सत्त्वान् समादापयति बो.भू.१७क/२१; {pha ma de gnyis dad pa med pa las dad pa phun sum tshogs pa la 'dzud pa dang 'dul ba dang gnas par byed pa dang} असावश्राद्धं मातापितरं श्रद्धासम्पदि समादापयति, विनयति, निवेशयति अ.श.१०२ख/९२; निवेशयति— {mi dge ba bcu'i las kyi lam yang dag par 'dzin du 'jug ste/} {'dul zhing 'dzud la} दशस्वकुशलेषु कर्मपथेषु समादापयति, विनयति, निवेशयति शि.स. ३९क/३७; सन्नियोजयति — {mkhas pa gong ma bzhis ni byang chub sems dpas sems can rnams rang gi don la 'dzud do//} पूर्वकैश्चतुर्भिः कौशल्यैर्बोधिसत्त्वः सत्त्वान् स्वार्थे सन्नियोजयति बो.भू.१६०ख/२१२; प्रक्षिपति — {khar mi gtsang ba 'dzud} अमेध्यं मुखे प्रक्षिपति अ.श.१३४ख/१२४; • सं. १. अवतारः — {sems can 'dzud pa la mkhas pa} सत्त्वावतारकौशल्यम् रा.प.२३१क/१२४; अवतारणम् — {'dul ba rnams bstan pa la 'dzud pa} विनेयानां शासनेऽवतारणम् म.टी. २३५क/७३; {byang chub sems dpa' brgyad khri thams cad kyang}…{de bzhin gshegs pa'i ye shes 'dzud pa la mkhas pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः… तथागतज्ञानावतारणकुशलैः स.पु.२ख/१; आवर्जना — {bstan pa 'di la 'dzud pa dang /} /{the tshom gcod par byed pa} आवर्जना शासनेऽस्मिंश्छेदना संशयस्य च । सू.अ.२४०ख/१५५; निवेशना — {sems can rnams la}… {bslab pa rnams dang don spyod pa dang chos kyi rjes su mthun pa'i chos sgrub pa'i tshul ci rigs par yang dag par 'dzin du 'jug pa dang 'dul ba dang 'dzud pa dang 'god pa} सत्त्वानां यथायोगं शिक्षास्वर्थचर्यायां धर्मानुधर्मप्रतिपत्तिचर्यायां …समादापना विनयना निवेशना प्रतिष्ठापना बो.भू. ११८क/१५२; सन्निवेशना — {dge ba'i rtsa ba de la 'dzud pa dang 'god par byed pa} तस्मिन् कुशलमूले सन्निवेशना प्रतिष्ठापना बो.भू.१७क/२० २. प्रक्षिप्तिः — {zas dang sa dang bong ba la sogs pa mo'i dbang por 'dzud na sbom po'o//} भिक्षापांसुलेड्डुकादेः स्त्रीन्द्रिये प्रक्षिप्तौ स्थूलम् वि.सू.२०क/२३; {der mthe bo 'dzud na'o//} अङ्गुष्ठस्यात्र प्रक्षिप्तौ वि.सू.१९क/२२; प्रवेशः — {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni ri rab rdul phra rab kyi nang du 'dzud pa zhes bya ba de lta bu la sogs pa ste} आदिशब्देन सुमेरोः परमाणौ प्रवेश इत्येवम् अभि.स्फु.३०८क/११७९; • वि. अवतारकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba'i lam la 'dzud pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनमार्गावतारक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७; {thams cad mkhyen pa'i ye shes la 'dzud pa} सर्वज्ञज्ञानावतारकः स.पु.४७क/८४; अवतारणी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni lam log par mchis pa'i sems can rnams lam du 'dzud pa lags so//} उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; प्रवर्तकः — {nyes pa byas zhi ba'i phyir/} /{legs par byed la 'dzud pa ste//} दुष्कृतानां शमनार्थाय सुकृतानां प्रवर्तकः । सु.प्र.३९क/७४; योजकः — {theg chen tshul la dad pa yi/} /{mngon par zhen cing gzhan 'dzud pa//} महायाननये श्रद्धा निविष्टान्योन्ययोजकाः ।। ल.अ.५७ख/२.।(द्र.— {yang dag par 'dzud pa/}).
- 'dzud par 'gyur
- क्रि. उपनेष्यते — {thar pa'i lam du 'gro ba 'dzud par 'gyur//} मोक्षमार्गमुपनेष्यते जगत् शि. स.६२ख/६१.
- 'dzud par byed
- • क्रि. आवर्जयति — {bsam gtan gyis 'dzud par byed do//} ध्यानेनावर्जयन्ति सू.व्या.२४१क/१५५; अवतारयति — {de bzhin du sangs rgyas kyi bstan pa la sems can zhe 'gras pa rnams kyi khong khro ba sel bar byed la/tha} {mal pa rnams ni 'dzud par byed} तथा बुद्धशासनप्रतिहतानां सत्त्वानां प्रतिघातमपनयति । मध्यस्थानवतारयति बो.भू.१३८ख/१७८; निवेशयति — {gzhan yang dge ba yongs su bzung ba dang dge ba sogs pa che yang rung chung yang rung ba yang dag par 'dzin du 'jug/} {'dul bar byed/} {'dzud par byed/} {'jog par byed pa} परं वा परीत्ते प्रभूते वा कुशलपरिग्रहे कुशलोपचये समादापयति विनयति निवेशयति प्रतिष्ठापयति बो.भू.१३ख/१७; नयति — {yon tan lam du bdag nyid 'gro bar byed/} /{gzhan yang lam de nyid du 'dzud par byed//} व्रजति गुणपथेन च स्वयं नयति परानपि तेन वर्त्मना । जा.मा.३५क/४१; • सं. नियोजनम् — {sbyin pa sogs la ngar 'dzin med/} /{gzhan dag de la 'dzud byed pa//} दानादिष्वनहङ्कारः परेषां तन्नियोजनम् । अभि.अ.६क/३.४; • वि. प्रयोजकः — {'dzud par byed pa nyid} प्रयोजकत्वम् त.प.२००क/८६६.
- 'dzud par byed pa
- = {'dzud par byed/}
- 'dzud par byed pa nyid
- प्रयोजकत्वम् — {gzud par bya ba skyes bu ni ga ba la sogs pa'i sgras brjod pa na bya ba de ni 'dzud par byed pa nyid du 'dod pa'i phyir ro//} पुरुषस्य प्रयोज्यस्य गाव्यादिशब्दं कुर्वतः प्रयोजकत्वेन विवक्षितं यत् तस्य त.प.२००क/८६६.
- 'dzud par mdzad
- क्रि. अवतारयति — {'phags pa'i chos 'dul ba la 'dzud par mdzad do//} आर्ये च धर्मविनयेऽवतारयति र.व्या.७७क/६; {thugs rje thabs tshul rigs pa brgya dag gis/} /{de dag rnams ni 'dzud par mdzad pa lags//} तेषामुपायनययुक्तिशतैः अवतारयस्यतिकृपालुतया ।। शि.स.१७२क/१७०.
- 'dzud par mdzad pa
- = {'dzud par mdzad/}
- 'dzud par rab mdzad
- वि. नियोजयमानः — {'phags pa'i lam du 'dzud par rab mdzad cing /} /{thugs rje'i dgongs pa'i thugs mnga' 'di yang mdzes//} आर्यपथे च नियोजयमानः शोभति एष कृपाशयबुद्धिः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
- 'dzum
- = {'dzum pa/} {'dzum zhing} विहस्य — {de la bcom ldan 'dzum zhing bka' stsal pa//} तमब्रवीद्…भगवान् विहस्य । अ.क.२००ख/२२.७७.
- 'dzum dkar
- वि. सितस्मितः, ओ ता — {'dzum dkar yid las skyes pa yi/} /{ba dan de ni blangs byas nas//} तामादाय मनोजन्मवैजयन्तीं सितस्मिताम् । अ.क.११६क/११.३४.
- 'dzum bcas
- = {'dzum dang bcas pa/}
- 'dzum dang bcas
- = {'dzum dang bcas pa/}
- 'dzum dang bcas pa
- वि. सस्मितः, ओ ता — {de yis 'di dris khyim bdag gis/} /{'dzum dang bcas pas rab smras pa//} इति पृष्टो गृहपतिस्तेन प्रोवाच सस्मितः । अ. क.१८६ख/२१.२८; {ces pa de yi tshig thos nas/}…/{bzang mos 'dzum bcas rab smras pa//} इति तस्या वचः श्रुत्वा भद्रा प्रोवाच सस्मिता । अ.क.८ख/५०.८२.
- 'dzum dang ldan
- = {'dzum ldan pa/}
- 'dzum ldan
- = {'dzum ldan pa/}
- 'dzum ldan pa
- वि. सस्मितः — {gzhan du bcom ldan 'dzum ldan pa/} /{brgya byin bsam pa shes pa yis/} /{'dzum pa'i rgyu ni dris pa na//} शक्रेणान्यत्र भगवान् सस्मितः स्मितकारणम् । पृष्टस्तदाशयज्ञेन अ.क.२७क/५३.२; स्मेरः — {kye ma nam mkha'i skyed mos tshal/} /{rgyu skar me tog 'dzum ldan pa/} /{ri bong can 'grogs dga' ba yi/} /{mtshan mo yis ni gtong mi byed//} अहो नु गगनोद्याने शशिसङ्गमनिर्वृता । तारका कुसुमस्मेरं रजनी न विमुञ्चति ।। अ.क.३०१ख/१०८.९२.
- 'dzum pa
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {btsum pa} भवि., {btsums pa} भूत., {tshums} विधौ) सङ्कुचति — {pad ma rnams ni kha 'bye 'dzum pa dag/} /{srid pa gzhan la spyad pa goms pas 'byung //} यत्सङ्कुचन्ति विकसन्ति च पङ्कजानि कामं तदन्यभवचेष्टितसिद्धिरेषा । जा.मा.१७५क/२०२; • वि. स्मितः — {ces pa bzhin 'dzum dge slong gis/} /{brjod tshe} इति स्मितमुखेनोक्तो भिक्षुणा अ.क.१५२क/६९.१३; {khyod kyi 'dzum mig gdong mdzes ni/} /{ku mud ut+pa la pad ma yis/} /{bskus par nges so gzugs can ma//} ध्रुवं ते चोरिता तन्वि स्मितेक्षणमुखद्युतिः ।… कुमुदोत्पलपङ्कजैः ।। का.आ.३३१क/२.२७१; हसितः — {de yi dbus su mgon po ni/} /{phyag na rdo rje stobs chen po/} /{phyag na rdo rje dril bu can/} /{zla ba rgyas zhal 'dzum pa bri//} तस्य मध्ये लिखेद् नाथं वज्रपाणिं महाबलम् । वज्रघण्टाकरं सौम्यं पूर्णेन्दुहसिताननम् ।। स.दु.११५क/१९०; सस्मितः — {sa 'tsho yis/} /{'dzum pas myur bar de la smras//} क्षिप्रं गोपस्तां सस्मितोऽवदत् अ.क.१८२ख/२०.८४; स्मेरः — {sngon med me tog 'dzum pa yi/} /{snye ma rab tu 'thu zhing der//} अपूर्वकुसुमस्मेराश्चिन्वानास्तत्र मञ्जरीः । अ.क.२५१ख/२९.५०; स्निग्धः — {yud tsam ya mtshan g}.{yo med cing /} /{'dzum pa'i spyan dang kun dgar bcas//} मुहूर्तविस्मयास्पन्दसानन्दस्निग्धलोचनः । अ.क.४३ख/४.८४; • सं. १. स्मितम् — {phyogs 'dir rang gi sngon byung dran gyur nas/} /{dbang po bdag la 'dzum pa 'di skyes so//} अस्मिन् प्रदेशे निजपूर्ववृत्तं स्मृत्वा स्मितं जातमिदं ममेन्द्र ।। अ.क.२९५क/३८.६; {'dzum pa dang ngu ba dang nu ma 'thung ba dang dga' ba la sogs pa'i mtshan nyid dag la} स्मितरुदितस्तनपानप्रहर्षादिलक्षणायाम् त.प.२ख/४५०; {dga' zhing 'dzum pa'i dpal} हर्षस्मितश्रीः अ.क.२९५क/१०८.३३ २. हावः — {bud med rnams ni glu snyan rnga sgra snyan dang 'brel/} /{'dzum la mkhas pa'i yon tan yan lag mdzes par bsgyur ba'i gar//} गीतस्वनैर्मधुरतूर्यरवानुविद्धैर्नृत्यैश्च हावचतुरैर्ललिताङ्गहारैः । जा.मा.१८७क/२१८.
- 'dzum pa sngon du btang
- स्मितपूर्वंगमः लो.को.१९९८.
- 'dzum pa sngon du btang ba
- = {'dzum pa sngon du btang /}
- 'dzum pa ston mdzad
- = {'dzum pa ston mdzad pa/}
- 'dzum pa ston mdzad pa
- क्रि. स्मितमुपदर्शयति — {gang gi don du dpa' bo 'dzum pa ston mdzad pa/} /{de ni khyod las skye bo phal chen nyan par 'tshal//} यस्यार्थे स्मितमुपदर्शयन्ति धीराः तं श्रोतुं समभिलषन्ति ते जनौघाः ।। अ.श.४ख/४.
- 'dzum pa dang bcas
- = {'dzum dang bcas pa/}
- 'dzum pa dang bcas pa
- = {'dzum dang bcas pa/}
- 'dzum pa dang ldan
- = {'dzum ldan pa/}
- 'dzum pa dang ldan pa
- = {'dzum ldan pa/}
- 'dzum pa spros
- वि. प्रसृतस्मितः — {de yi sngon byung yang dag dran nas bdag gis 'dzum pa spros//} तद्वृत्तसंस्मरणतः प्रसृतस्मितोऽहम् अ.क.४२क/५५.५६.
- 'dzum pa mdzad
- = {'dzum pa mdzad pa/}
- 'dzum pa mdzad pa
- • क्रि. १. स्मितं प्रादुष्करोति — {'di ni chos nyid yin te/} {gang gi tshe sangs rgyas bcom ldan 'das rnams 'dzum pa mdzad pa de'i tshe} धर्मता खलु पुनरेषां बुद्धानां भगवताम्—यदा स्मितं प्रादुष्कुर्वन्ति, अथ तदा अ.सा.३९९क/२२६; स्मितं प्राविष्करोति — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams gang gi tshe 'dzum pa mdzad pa} यस्मिन्समये बुद्धा भगवन्तः स्मितं प्राविष्कुर्वन्ति अ.श.३ख/२ । २. स्मितमकरोत् — {lang ka'i ri ma la ya la gzigs te}…{'dzum pa mdzad do//} लङ्कामलयमवलोक्य स्मितमकरोत् ल.अ.५६क/१; स्मितं प्रादुरकरोत् — {de nas bcom ldan 'das de'i tshe 'dzum pa mdzad do//} अथ खलु भगवांस्तस्यां वेलायां स्मितं प्रादुरकरोत् अ.सा.३९९क/२२६; स्मितमकार्षीत् — । {de nas bcom ldan 'das phyag na rdo rjes slar yang nyid kyi 'khor gyi dkyil 'khor la gzigs nas 'dzum pa mdzad do//} अथ भगवान् वज्रपाणिः पुनरपि स्वपर्षन्मण्डलमवलोक्य स्मितमकार्षीत् स.दु.१२२क/२१२; स्मितं प्राविरकार्षीत्— {de nas bcom ldan 'das kyis bram ze che zhing mtho ba gang po'i rgyu gcig nas gcig tu brgyud pa dang las gcig nas gcig tu brgyud pa mkhyen nas 'dzum pa mdzad do//} अथ भगवान् पूर्णस्य ब्राह्मणमहाशालस्य हेतुपरम्परां कर्मपरम्परां च ज्ञात्वा स्मितं प्राविरकार्षीत् अ.श.३ख/२; • कृ. । १. स्मितमुपदर्शितम् — {de nas bcom ldan 'das kyis 'dzum pa mdzad do//} ततो भगवता स्मितमुपदर्शितम् अ.श.६५ख/५७; स्मितं विदर्शितम्— {de nas bcom ldan 'das kyis 'dzum pa mdzad do//} ततो भगवता स्मितं विदर्शितम् अ.श.६८क/६० २. स्मितं कुर्वन् — {'dzum pa mdzad nas 'gro ba 'dul bar bgyid//} कुर्वन् स्मितं विनयसे च जगत् शि.स.१७१ख/१६९; • वि. स्मेरम् — {der ni sngon byung dran gyur nas/} /{bzhin 'dzum mdzad la 'dzum pa'i rgyu/} /{brgya byin gyis ni gus pas dris//} प्राग्वृत्तस्मरणस्मेरवदनः स्मितकारणम् । स तत्र पृष्टः शक्रेण प्रणयात् अ.क.३७क/५५.३.
- 'dzum pa'i spyan dang ldan
- = {'dzum pa'i spyan dang ldan pa/}
- 'dzum pa'i spyan dang ldan pa
- पा. प्रहसितनयनः, ओ नता, अनुव्यञ्जनभेदः— {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang}…{'dzum pa'i spyan dang ldan pa dang} तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः …प्रहसितनयनश्च ल.वि.५८क/७५.
- 'dzum pa'i me tog 'bar
- वि. स्मितपुष्पोज्ज्वलम् — {gdong 'di 'dzum pa'i me tog 'bar/} / ग्. {yo ba'i mig gi bung ba can//} स्मितपुष्पोज्ज्वलं लोलनेत्रभृङ्गमिदं मुखम् । का.आ.३२४ख/२.७६.
- 'dzum pa'i bzhin
- वि. स्मितमुखः — {de ltar rang dbang yod kyis de/} /{rtag tu 'dzum pa'i bzhin du gyis//} एवं वशीकृतस्वात्मा नित्यं स्मितमुखो भवेत् । बो.अ. १३क/५.७१.
- 'dzum pa'i bzhin mdangs dang ldan pa
- वि. स्मितप्रविकसितवदनः — {rgyal po de}…{'dzum pa'i bzhin mdangs dang ldan pas smras pa} स राजा…स्मितप्रविकसितवदन उवाच जा.मा.१६क/१७.
- 'dzum pa'i gsung
- वि. स्मितवाक्यः — {khyod ni snyan pa'i spobs par ldan pa lags/} /{'dzum pa'i gsung dang dran ldan bsnyengs pa med//} मधुरप्रतिभानवानसि स्मितवाक्यः स्मृतिमान् विशारदः । वि.व.१२५ख/१.१४.
- 'dzum par mdzad
- = {'dzum pa mdzad pa/}
- 'dzum bral ba
- वि. निर्निमेषम् — {skad cig mig ni 'dzum bral bas/} /{lha nyid thob pa bzhin du gyur//} अमरत्वमिव प्राप निर्निमेषेक्षणः क्षणम् ।। अ.क.१४२ख/६८.१८.
- 'dzum dmul
- • सं. हासः — {rgyal bu de dag zla ba mthong nas ni/} /{rab tu 'dzum dmul mdangs gsal rnam par mdzes//} विरेजिरे ते सुतसोमदर्शनान्नरेन्द्रपुत्राः स्फुटहासकान्तयः । जा.मा.१९९ख/२३२; • अव्य. स्मितपूर्वकम् — {chad par smra ba de la 'dzum dmul te smras pa} तमुच्छेदवादिनं स्मितपूर्वकमुवाच जा.मा.१३६क/१५७.
- 'dzum mdzad
- = {'dzum pa mdzad pa/}
- 'dzum zer
- स्मितप्रभा — {mi bdag gis ni de yi glu skad thos/} /{'dzum zer do shal mdzes pa la reg cing /} /{der smras nyi 'od drag pos gdungs pa la/} /{grogs po glu yi nyams dga' 'byor pa ci//} तस्या हि गीतं नृपतिर्निशम्य स्मितप्रभाघट्टितहारकान्तिः । उवाच तं तीव्रकरार्कतापः कोऽयं सखे गीतरसाभियोगः ।। अ.क.२०१क/२२.८४.
- 'dzums pa
- निमेषः — {'byed pa dang 'dzums pa dang bskums pa dang brkyang ba'i bya ba dag la} उन्मेषनिमेषाकुञ्चनविकाशक्रियासु अभि.भा.५५क/१४४; निकोचः — {dper na lag pa g}.{yo ba dang mig 'dzums pa la sogs pa bzhin no//} यथा पाणिकम्पाक्षिनिकोचादयः त.प.१५६ख/७६६; द्र. {mig 'dzums pa/}
- 'dzeg
- • क्रि. (वर्त., भवि.; अवि.; {'dzegs} भूत., विधौ) १. आरोहति — {ri yi dbang phyug la 'dzeg brgya byin gnas ni kun tu mnan nas mngon par 'jug//} आरोहन्ति गिरीश्वरानभिसरन्त्याक्रम्य शक्रालयम् अ.क.४क/५०.३२; अधिरोहति — {shA ri kAs rmi lam du}…{bdag ri chen po'i spo la 'dzeg go//} शारिकया स्वप्नो दृष्टः… महाशैलं पर्वतमधिरोहामि वि.व.१४क/२.८४; अभिरोहति — {khang pa brtsegs pa'am/} {khri la 'dzeg go//} अभिरोहामि कूटागारं वा पर्यङ्कं वा अभि.भा.१२२क/४३१ २. अधिरोहेत् — {skas la mi 'dzeg go//} न… निःश्रयणीमधिरोहेत् वि.सू.५ख/५; • = {'dzeg pa/}
- 'dzeg skas
- = {them skas} आरोहणम्, सोपानम् — आरोहणं स्यात्सोपानम् अ.को.१५३क/२.२.१८; आरोहन्त्यनेनेत्यारोहणम् । रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च अ. वि.२.२.१८; मि.को.१४१क ।
- 'dzeg tu gzhug
- • क्रि. अधिरोहयेत्— {bsnyen par rdzogs par 'dod pa shing la 'dzeg tu mi gzhug go//} नोपसम्पत्प्रेक्षं वृक्षमधिरोहयेत् वि.सू.८क/८; • सं. अधिरोहणम् — {mchod pa bya ba'i phyir khyim bdag 'dzeg tu gzhug go//} आगारिकैः पूजनार्थमधिरोहणम् वि.सू. ९९ख/१२०.
- 'dzeg tu gzhug pa
- = {'dzeg tu gzhug/}
- 'dzeg stegs
- दूष्या — {'dzeg stegs dang ni ya gdong ngo //} दूष्या कक्ष्या वरत्रा च अ.को.१८८क/२.८.४२; दूष्यते गजस्यौद्धत्यभङ्गः क्रियतेऽनयेति दूष्या अ.वि.२.८. ४२.
- 'dzeg pa
- • सं. रोहणम् — {shing rnams tsher ma can 'dzeg dang /} /{kha ba dag kyang za ba dang //} रोहणं कण्टकवृक्षाणां भक्षणं वा तिक्तकम् ।। म.मू.१८२क/१११; आरोहणम् — {glang chen dkar dang ngang pa dang /} /{de bzhin seng ge'i ri la 'dzeg//} श्वेतेभहंससिंहाद्रिशिखरारोहणं तथा ।। अ.क.२२८ख/८९.९०; {pi wang 'di/} /{bsod nams kyis ni 'di yi phang /} /{'dzeg 'os nyid gyur} याताऽस्य वल्लकी पुण्यैरङ्कारोहणयोग्यताम् ।। अ.क.२६२क/३१.३०; अधिरोहः — {'dzeg pa'i phyir them skas bya'o//} सोपानस्याधिरोहार्थं करणम् वि.सू.९४ख/११३; • वि. अधिरोहिणी — {'jug pa'i sgrub pa theg chen la/} /{'dzeg pa yin par shes par bya//} प्रस्थानप्रतिपज्ज्ञेया महायानाधिरोहिणी ।। अभि.अ.३ख/१.४६; रूढः — {khri la 'dzeg pa nyid bsten par mi bya'o//} न…मञ्चरूढतां भजेत वि.सू.९६ख/११५; • = {'dzeg/}
- 'dzeg pa nyid
- रूढता — {gsum las lhag pa mang ba dang lhan cig khri la 'dzeg pa nyid bsten par mi bya'o//} न त्रयादूर्ध्वं प्रचितिः साह्येन मञ्चरूढतां भजेत वि.सू. ९६ख/११५.
- 'dzeg par bgyi
- कृ. उत्तरितव्यम् — {de nas lhas khrus la gshegs pa na rdzing de la them skas gcig las 'jug par bgyi'o/} /{gcig las zhugs nas gnyis pa la 'dzeg par bgyi'o//} ततो देवेन स्नानप्रयतेन तां पुष्करिणीमेकेन सोपानेनावतरितव्यम् । एकेनावतीर्य द्वितीयेनोत्तरितव्यम् वि.व.२११ख/१.८६.
- 'dzeg par 'gyur
- क्रि. आरोहति — {rtse mo mkha' la reg gyur pa/} /{dkar ba'i ri la 'dzeg par 'gyur//} आरोहति सुधाशैलं शृङ्गैरालिङ्गिताम्बरम् ।। अ.क.६१क/६.९२.
- 'dzeg par 'gyur ba
- = {'dzeg par 'gyur/}
- 'dzeg par bya
- क्रि. अभिरोक्ष्यामि — {bdag gis bang rim bzhi yod pa'i them skas tha ma la ma gzegs par gnyis pa la 'dzeg par bya'o//} अहं चतुष्कलेवरस्य सोपानस्य प्रथमसोपानकलेवरमनभिरुह्य द्वितीयमभिरोक्ष्यामि अभि.स्फु.१७७ख/९२८.
- 'dzeg par byed
- = {'dzeg par byed pa/}
- 'dzeg par byed pa
- • क्रि. आरोहति — {des na shes pa de ni rjes su 'gro ba dang ldog pa'i dngos pos brtsigs pa'i tha dad pa'i 'bras bu'i mkhar gyi rtse mor 'dzeg par byed do//} ततस्तु ज्ञानमन्वयव्यतिरेकभावोपकल्पितभेदं कार्यकोटिविटङ्कमारोहति प्र.अ.२३१ख/५९०; • सं. आरोहणा— {gnas dang gnas mal theg pa dang /} /{bzhon pa sems can las byung ba/} /{reg dang 'dzeg par byed pa nyid/} /{dang po'i thun la mthong ba nyid//} आसनं शयनं यानं वाहनं सत्त्वसम्भवम् ।। स्पर्शनाऽऽरोहणा चैव प्रथमे यामे तु दर्शनम् । म.मू.१८१क/१०९.
- 'dzegs
- • क्रि. ( {'dzeg} इत्यस्या भूत., विधौ) आरुरोह — {sa skyong bu yis ni/} /{skyu ru ra yi shing la 'dzegs//} आरुरोह भूपालसूनुरामलकद्रुमम् ।। अ.क.१३०ख/६६.६५; {rab myos blo ldan lhas byin ni/} /{ba gam che ldan steng du 'dzegs//} आरुरोह महाहर्म्यं देवदत्तः प्रमत्तधीः ।। अ. क.२४२क/२८.२१; {lhun po la ni 'od ldan lus bzhin 'dzegs//} भास्वद्वपुर्मेरुमिवारुरोह ।। अ.क.१९४क/२२.२०; • = {'dzegs pa/}
- 'dzegs pa
- • सं. आरोहः — {kye ma kwa ye dar rgyas che/} /{che zhing mtho ba'i rtser 'dzegs pa//} अहो बत महोत्कर्षशृङ्गारोहो महोदयः । अ.क.४५ख/४.१११; आरोहणम् — {gang zhig mkhar rnyog ri bo sul bcas dag la rtse dgas ba gam la 'dzegs dang //} हर्म्यारोहणहेलया यदचलाः श्वभ्रैः सहाभ्रंलिहा अ.क.५३ख/६.२; • भू.का.कृ. आरूढः — {shing la 'dzegs pa de mthong nas//} तं वीक्ष्य पादपारूढम् अ.क.१३०ख/६६.६६; समारूढः, ओ ढा — {de nas dus kyis sa yi bdag/} /{bsod nams them skas dag las ni/} /{lha yi gnas su yang dag 'dzegs//} ततः कालेन सुकृतसोपानैः पृथिवीपतौ । दिव्यधामसमारूढे अ.क.२२क/३.३२; {sdig pa las ni phyir phyogs ma/} /{de yis ba gam mthon por 'dzegs/} /{'di ni chom rkun chom rkun zhes/} /{'jigs pa bzhin du skad che bsgrags//} उच्चहर्म्यसमारूढा प्रौढपापपराङ्मुखी । चौरश्चौरोऽयमित्युच्चैश्चुक्रोश चकितेव सा ।। अ.क.१९४क/८२.२६; अभिरूढः म.व्यु.६९४८ (९९क); प्रतिष्ठितः — {de der}…{'bras bu chen po'i shing la 'dzegs la} स तत्र महाफलवृक्षे प्रतिष्ठितः शि.स.४१क/३९.
- 'dzegs par gyur
- क्रि. आरोहति — {khyod kyi btsun mo sa gzhi ni/} /{lag 'gro'i longs spyod dag la chags/} /{ci slad khyod kyi nga rgyal ni/} /{mchog gi mtha' ru 'dzegs par gyur//} भुजङ्गभोगसंसक्ता कलत्रं तव मेदिनी । अहङ्कारः परां कोटिमारोहति कुतस्तव ।। का.आ.३३३ख/२. ३४३.
- 'dzem
- = {'dzem pa/}
- 'dzem dog
- वि. लज्जितः — ह्रीणह्रीतौ तु लज्जिते अ. को.२१२ख/३.१.९१; लज्जाऽस्य सञ्जातेति लज्जितः अ.वि.३.१.९१.
- 'dzem dog ma mchis pa
- द्र.— {khyed gnyis ched du bdag gi khyim du byon/} /{de bas bdag la 'dzem dog ma mchis par/} /{ci dang ci bzhed de dag bdag la gsungs//} इमं स्वमावासमुपागतौ युवां विसृज्यतां तन्मयि यन्त्रणाव्रतम् । प्रयोजनं येन यथा तदुच्यताम् जा.मा.१२६क/१४५.
- 'dzem dogs med
- वि. निर्विशङ्कः — {de spyi rtol che ba la goms shing 'dzem dog med la/} {log par lta ba'i dug gi sgregs pa dang 'dra ba mi rigs pa'i tshig de'i lan du rigs pa'i tshul gyis smras pa} अस्य प्रागल्भ्यपरिचयनिर्विशङ्कं मिथ्यादृष्टिविषोद्गारभूतमसमुदाचारवचनं युक्तेनैव क्रमेण प्रत्युवाच जा.मा. १७५ख/२०३.
- 'dzem pa
- • क्रि. लज्जते — {zhes tshigs su bcad pa ma yin pa la sogs pa'i 'jigs pas kha na ma tho ba la 'dzem pa ste} इत्यश्लोकादिभया(दव)द्येन लज्जते त्रि. भा.१५६क/५६; रितीयते — {byang chub sems dpa'}… {log par 'tsho bar byed pa'i chos byung ba rnams dang du len par byed cing /} {de dag gis mi 'dzem la sel bar mi byed na} बोधिसत्त्वः उत्पन्नान्…मिथ्याजीवकरान् धर्मानधिवासयति । न तै रितीयते, न विनोदयति बो.भू.९१क/११५; जेह्रीयते म.व्यु.१८२९ (३९ख); • सं. लज्जा — {ngo tsha shes pa ni bdag gam chos kyi dbang du byas te kha na ma tho bas 'dzem pa'o//} ह्रीरात्मानं धर्मं वाऽधिपतिं कृत्वाऽवद्येन लज्जा त्रि.भा.१५६क/५६; {byas kyang rung ma byas kyang rung kha na ma tho ba des sems bag la 'khums pa'i 'dzem pa gang yin pa de ni ngo tsha shes pa'o//} तेनावद्येन कृतेनाकृतेन वा या चित्तस्यावलीनता लज्जा सा ह्रीः त्रि.भा.१५६क/५६; {byang chub sems dpa'i bya ba la nan tan mi byed pa la 'dzem pa gang yin pa} बोधिसत्त्वकरणीयस्याननुष्ठाने या लज्जा बो.भू.१३३क/१७१; • उ.प. भीरुः — {de bas skye bo sdig la 'dzem pa de dag gis/} /{gnyen po rnams la brten nas sdig pa spang bar bya//} अतः प्रयत्नेन स पापभीरुणा जनेन वर्ज्यः प्रतिपक्षसंश्रयात् ।। जा.मा.१६६ख/१९२.
- 'dzem pa med
- = {'dzem pa med pa/}
- 'dzem pa med pa
- • वि. निर्व्यपत्रपः, ओ पा — {snying rje med cing kyi hud 'dzem pa med/} /{rgyal po'i blo ni phyi tshe mi sems shing //} घृणाविमुक्ता बत निर्व्यपत्रपा नृपस्य बुद्धिः परलोकनिर्व्यथा । जा.मा.१८१ख/२१०; निःशङ्कः — {'jig rten pas smad pa la'ang 'dzem pa med par bya bar mi rigs so//} नैव खलु लोकापवादनिःशङ्केन भवितव्यम् जा.मा.७७ख/८९; अधृष्टः — स्यादधृष्टे तु शालीनः अ.को.२०७ख/३.१.२६; • सं. १. अह्रीकाः, दिगम्बराः — {de nyid kyis ni 'dzem med pa/} /{mun sprul gang ci'ang rung smra ba/} /{de dag kyang ni bsal ba yin//} एतेनैव यदह्रीकाः किमप्यश्लीलमाकुलम् ।। प्रलपन्ति प्रतिक्षिप्तं तदपि प्र.वा.१०१ख/३.१८१; = {ngo tsha med pa/} 2. = {'dzem pa med pa nyid} निःसाध्वसता — {de bas na nga la rab tu byams pas chos kyi gegs la 'dzem pa med pa 'di thong zhig} तदलमस्मदतिस्नेहाद्धर्मविघ्ननिःसाध्वसतया जा.मा.४२क/४९.
- 'dzem pa med par
- विस्रब्धम् — {blon po dag la bgyi ba bzhin/} /{'dzem pa med par bstsal ba'i rigs//} सचिवानामिव स्वेषां विस्रब्धं दातुमर्हसि ।। जा.मा.४४ख/५२.
- 'dzem med
- = {'dzem pa med pa/}
- 'dzem med pa
- = {'dzem pa med pa/}
- 'dzem bzhin
- कृ. जेह्रीयमाणः — {de la yang 'dzem bzhin du spyod kyi dga' bzhin pas ma yin no//} तञ्च जेह्रीयमाणः समाचरति न नन्दीजातः बो.भू.४क/४; ऋतीयमानः — {de lta bu'i bsam pas byang chub sems dpas dge ba'i sems sam lung du ma bstan pa'i sems su rig nas 'dzem bzhin du phyi ma la snying brtse ba'i sems kho nas srog chags de bsad na} एवमाशयो बोधिसत्त्वस्तं प्राणिनं कुशलचित्तोऽव्याकृतचित्तो वा विदित्वा ऋतीयमानः अनुकम्पाचित्तमेवायत्यामुपादाय जीविताद्व्यपरोपयति बो.भू.८९ख/११३.
- 'dzer
- = {'dzer ba/}
- 'dzer ba
- • क्रि. १. वदति — {kha cig ni bdag cag gis bcom ldan 'das kyi nyan thos rnams kyi longs spyod pa dang yongs su spyod pa rnams phrogs so zhes 'dzer to//} केचिद्वदन्ति—वयं भगवतः श्रावकाणामुपभोगपरिभोगानाच्छिन्नवन्तः शि.स.४४ख/४२; वक्ता भवति— {dper na spyod par byed pa'i mi 'tshe ba'i dbang du byas nas grong mi rnams bdag cag ni rje bos bde bar byas so zhes 'dzer ba lta bu yin na} तद्यथा अनुपद्रोतारं भोजकमधिकृत्य ग्रामीणा भवन्ति वक्तारः, ‘स्वामिना स्मः सुखिताः’ इति अभि.भा.८६क/२८१ २. आह — {gzhan dag ni gnyi ga'i rang bzhin las/} /{nges par sbyor ba ngag gi don yin par 'dzer te} अपरे पुनराहुः । उभयस्वभावनिर्मु (र्यु भो.पा.)क्तो वाक्यार्थः प्र.अ.१२क/१४; प्राह — {mngon sum la sogs tshad ma yis/} /{'jig rten pha rol rtogs ma yin/} /{lung las yin zhes gzhan 'dzer ba//} प्रत्यक्षादिप्रमाणेन परलोको न गम्यते । आगमादपरः प्राह प्र.अ.२५ख/२९; • सं. घट्टनम् — {de la phan tshun 'dzer ba ni/} /{zhe sdang zhes ni bya bar bshad//} अन्योन्यघट्टनं तत्र द्वेष इत्यभिधीयते ।। गु.स.१५०ख/१२४; • वि. = {smra ba po} वक्ता — {grong mi rnams bdag cag ni rje bos bde bar byas so zhes 'dzer ba lta bu yin na} ग्रामीणा भवन्ति वक्तारः—स्वामिना स्मः सुखिता इति अभि.भा.८६क/२८१.
- 'dzer 'dzer skad
- वि. गद्गदः — {sngon du byas nas mdzes ma la/} /{mchi mas 'dzer 'dzer skad du smras//} कृत्वा पुरः प्रियतमामूचेऽदर्बाष्पगद्गदः ।। अ.क.१०४ख/१०.५५.
- 'dzom pa
- समागमः श.को.१०५६.
- 'dzol
- द्र.— {de sems rno bas phyogs gang dang gang na rngon pa rnams rgyu ba dang 'khrul 'khor dang rtod dang rgya mo dang rnyi btsugs pa dang rnyong dang shing gi wa 'dzol rnams legs par spangs nas} पटुविज्ञानत्वाच्च तत्र तत्र व्याधजनविचरितानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि सम्यक् परिहरन् जा.मा. १५१क/१७४.
- rdza mkhan
- कुलालः, कुम्भकारः — {de ni sngon gyi skye ba la/} /{rdza mkhan khyim bdag ces par gyur//} सोऽभूद् गृहपतिर्नाम कुलालः पूर्वजन्मनि । अ.क.२७०ख/१००.१५; {rdza mkhan gyi snod ltar mthar 'jig pa} कुलालभाण्डवद्भेदनपर्यन्तः शि.स.१२९क/१२५; {de la gang gi tshe bum pa 'am rdza mkhan 'bras bu'i khyad par kham phor dang blugs ma la sogs pa rim gyis byed pa dmigs pa} तत्र यान् कार्यभेदान् क्रमेणाहरन् समुपलभ्यते घटः, कुलालो वा शरावोदञ्चनादीन् त.प.२३३क/१८१; कुम्भकारः — {de 'dra ba ni rab brjod pa'i/}…/{ldog na the tshom za bar ni/} /{sgrub par 'grub ste grog mkhar dag/} /{rdza mkhan gyis ni byas pa bzhin//} तादृशः प्रोच्यमानस्तु सन्दिग्धव्यतिरेकताम् । आसादयति वल्मीके कुम्भकारकृतादिषु ।। त.स.४क/६१.
- rdza rnga
- मृदङ्गः, वाद्ययन्त्रविशेषः — {pi ldir dang ni khar rnga dag dang sgra snyan dang /} /{rdza rnga dag dang gling bu glu dbyangs len pa dang //} इमांश्च वेणून् पणवां सुघोषकां मृदङ्गवंशाश्च सङ्गीतवादिताम् । ल.वि.१०७क/१५४; मुरजा — {rdza rnga la sogs pa brdung bar bya ba rnams} मुरजादिवाद्यानि बो.प.६२ख/२७.
- rdza bo
- स्थाली — {mar me'i rdza bo re re nas kyang spos kyi 'bru mar drug cu rtsa bzhi pa stong gi mar me bus so//} (?) एकैकस्यां च दीपस्थाल्यां वर्तिसहस्रं दीप्यते सर्वगन्धतैलस्य रा.प.२५५ख/१५८; स्थालिका — {mchod rten re re la yang mar me'i rdza bo brgya stong nas mar me bus so//} एकैकत्र च स्तूपे दीपस्थालिकाशतसहस्राण्यादीपितवान् रा.प.२५५ख/१५८.
- rdza byed ma
- ना. कुम्भकारी, दारिका— {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang}…{rdza byed ma dang}… {legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका…कुम्भकारी च…सुजाता च नाम (दश) ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४.
- rdza ma
- घटः — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun btags pa lus su ma red pa rnams ni med pa yin te} न सन्ति घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८; {blo gros chen po}…{'jim pa'i gong bu dang lag zungs dang 'khor lo dang srad bu dang chu dang mi'i nan tan la sogs pa'i rkyen rnams kyis rdza ma 'byung ngo //} मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकपुरुषप्रयत्नादिप्रत्ययैर्महामते घट उत्पद्यते ल.अ.८८क/३५.
- rdzab
- = {'dam} पङ्कः — {mi shes byis pa chags pa ni/} /{glang po chen po rdzab song bzhin//} बालाः सज्जन्ति दुर्मेधा महापङ्के यथा गजाः ।। ल.अ.१००ख/४७; कर्दमः — {rdzab tu gyur te/} {dung dred de} कर्दमो जातः । शङ्खः स्खलितः वि.व.२८४ख/१.१०१; द्र. {'dam rdzab/}
- rdzab tu gyur
- भू.का.कृ. कर्दमो जातः — {rdzab tu gyur te/} {dung dred de/} {rdzab tu rdeg 'chos nas ril ba chag par gyur to//} कर्दमो जातः । शङ्खः स्खलितः । कर्दमे पतितः । कुण्डिका भग्ना वि.व.२८४ख/१.१०१.
- rdzas
- • सं. १. द्रव्यम् — {'gro ba nyid tshong rdal te/} {zong gi rdzas nyo ba dang 'tshong ba'i grong khyer ni 'dir tshong rdal yin la} गतय एव पत्तनानि पण्यद्रव्यक्रयविक्रयनगराणि इह पत्तनानि बो.प.४८क/८; {sbyin sreg gi rdzas} होमद्रव्यम् वि.प्र.१३९क/३.७५; {mchod pa'i rdzas} पूजाद्रव्यम् वि.प्र.१६२ख/३.१२६; {rdzas dri zhim po dag gis rang gi lus skud pa la'o//} सुगन्धद्रव्यैः स्वाङ्गोद्वर्तने वि.सू.५३क/६८; {mi gtsang ba'i rdzas} अशुचिद्रव्याणि श्रा.भू.३०क/७६; {chang dang bu ram chang la sogs pa'i rdzas la myos pa'i nus pa brten pa yin yang rnam pa dbyer yod par gnas pa yin te} सुरासवादेर्द्रव्यस्याश्रिता मदशक्तिर्विनिर्भागेन वर्तते प्र.अ.११७क/१२५; वस्तु {rigs kyi bu rgyal rigs spyi bo nas dbang bskur bas mchod rten gyi rdzas 'phrog gam dge 'dun gyi'am}…{'phrog gam 'phrog tu 'jug pa} यः कुलपुत्र क्षत्रियो मूर्धाभिषिक्तः स्तौपिकं वस्तु अपहरति साङ्घिकं वा…स्वयं वाऽपहरति हारयति वा बो.प.१०८क/७८; अर्थः — {rdzas kyi phyir gzhan 'chi bar 'dod par mi bya'o//} नार्थार्थे परस्य मृत्युनाकाङ्क्षयेत् वि.सू.१७क/१९; विभवः — {khyim gyi rdzas dang dbyig brgya stong du ma yod pa} अनेकशतसहस्रसंख्यं गृहविभवसारम् जा.मा.९५ख/११०; उपधिः — {gnas ni rdzas dang sems te/} {de la rdzas la brten nas mchod pa ni gos la sogs pa'o//} निश्रय उपधिश्चित्तं च । तत्रोपधिं निश्रित्य पूजा चीवरादिभिः सू.व्या.२११क/११५; {rdzas dang bkur sti chen pos shin tu rtag tu mchod pa} महोपधिभिर्ध्रुवं सत्क्रियया चात्यर्थं पूजनात् सू.व्या.२२०क/१२७; भाण्डम् — {rdzas rnams brubs kyi bar du mgo rmongs su bcug nas de'i 'og tu smras pa} तैस्तावदाकुलीकृतौ यावद्भाण्डं प्रतिशामितम् । ततः पश्चात्ते कथयन्त वि.व.२५५क/२.१५७; {kha cig ni rdzas rnams sbed do//} केचिद् भाण्डं गोपायन्ति वि.व.१४८ख/१.३६ २. = {nor} द्रव्यम्, धनम् — {ji ltar rgyu'i rdzas las byung ba'i dbyig pa la sogs pa'i 'bras bu'i rgyun} यथा मूलद्रव्यप्रसूतस्य हिरण्यादेः फलप्रबन्धस्य त.प.८९क/६३१; {rdzas bral mi ni btang byas nas/} /{nor ldan rnams kyi bgrod pa gang //} हृतद्रव्यं जनं त्यक्त्वा धनवन्तं व्रजन्ति काः । का.आ.३३८ख/३. ११७; द्रविणम् — {gzhan gyi rdzas yid brtan te gtams pa la g}.{yo mi byed pa yin} निक्षिप्तस्य विश्वासेन परद्रविणस्य न द्रोग्धा भवति बो.भू.१३६क/१७५ ३. = {rdzas nyid} द्रव्यत्वम्— {bye brag yod par mngon brjod pa'i/} /{rdzas la sogs pa'i spyi nyid de//} द्रव्यत्वादि तु सामान्यं सद्विशेषोऽभिधीयते । त.स.२७क/२९२; • पा. द्रव्यम् १. पृथिव्यादीनि — {dbang po gzhan ldan rdzas bcu 'o//} दशद्रव्योऽपरेन्द्रियः अभि.को.४ख/२.२२ २. श्रद्धादीनि — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa thams cad ni rdzas su bcu ste} दश द्रव्याणि सर्वे बोधिपक्ष्याः अभि. भा.३८ख/१०१६ ३. (ती.द.) पदार्थभेदः — ( {rkang mig pa la sogs pa na re} ){rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुरक्षपादादयः त.प.२५७क/२३१; {rnam pa dgu zhes bya ba ni mdo las/} {sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba'i ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति—पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१; {sa dang chu dang me'i ming can rdzas rnam pa gsum ni}…{dbang po gnyis kyis gzung bar bya ba yin la} पृथिव्युदकज्वलनसंज्ञितं त्रिविधं द्रव्यं द्वीन्द्रियग्राह्यम् त.प.१६६ख/५२; {tsam pa'i bu ni rigs sgra'i don yin no zhes zer zhing /} {bya chen gyi bu rdzas yin no zhes zer la/} {drang srong pa ni gnyi ga'o//} ‘जातिः पदार्थः’ इति कात्यायनः, ‘द्रव्यम्’ इति व्याडिः, उभयं पाणिनिः त.प.३१७क/३४८; • ना. द्रव्यः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}… {rdzas dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः…द्रव्यः म.मू.९९ख/९.
- rdzas brgyad
- अष्टौ द्रव्याणि — १. {sa} पृथिवी, २. {chu} अप्, ३. {me} तेजः, ४. {rlung} वायुः, ५. {gzugs} रूपम्, ६. {dri} गन्धः, ७. {ro} रसः. ८. {reg bya} स्प्रष्टव्यम् अभि.भा. ६३क/१८०.
- rdzas rnam pa gnyis
- द्विविधं द्रव्यम् — १. {blta bar bya ba} दार्शनम्, २. {reg par bya ba} स्पार्शनम् प्र.अ.१७२ख/१८७.
- rdzas su
- द्रव्यतः — {so sor thar zhes bya rnam brgyad/} /{rdzas su rnam pa bzhi yin no//} अष्टधा प्रातिमोक्षाख्यः द्रव्यतस्तु चतुर्विधः । अभि.को.११क/४.१४.
- rdzas kyi bla
- उपधिवारिकः — {rdzas kyi blas lung mig nas thag gus btags te dben par gzhag go/} छिद्रेणोपनिवर्त्य सूत्रकेनास्या*स्थापनमुपधिवारिकेण गुप्तेन वि.सू.६क/६.
- rdzas brgyad
- = {rdzas brgyad pa/}
- rdzas brgyad pa
- • वि. अष्टद्रव्यकम्— {de gnyi ga yang rdzas brgyad pa yin no//} तच्चोभयमष्टद्रव्यकम् अभि.भा. ८३क/११९४; {rdul phra rab rdzas brgyad la cha shas su dbral bar ni mi nus so//} न हि परमाणोरष्टद्रव्यकस्यावयवविश्लेषः शक्यते कर्तुम् अभि.स्फु.१६०ख/८९०; {'dod na dbang po med pa dang /} /{sgra med phra rab rdul rdzas brgyad//} कामेऽष्टद्रव्यकोऽशब्दः परमाणुरनिन्द्रियः । अभि.को.४ख/२.२२; • सं. अष्टद्रव्यकत्वम् — । {ji ltar rdzas brgyad pa yin yang til gcig dang 'bras thug po gcig ces bya ba dang} यथा अष्टद्रव्यकत्वेऽपि एकतिल एकतण्डुल इति चोच्यते अभि.स्फु.३२०ख/१२०७.
- rdzas gcig pa can nyid
- एकद्रव्यवत्त्वम् लो.को.२०००.
- rdzas nyid
- स्वत्वम् — {shi ba nyid kyi dus na rdzas nyid bsgrub pa la ni nor bdag mi dbang ngo /} /{khyim na gnas pa ni dbang ngo //} अप्रगमो मृतकालस्वत्वसम्पादने धनिनः । प्रगमो गृहस्थस्य वि.सू. ६८ख/८५.
- rdzas thams cad du song ba ma yin pa
- असर्वगतद्रव्यम्— {rdzas thams cad du song ba ma yin pa tshad yod pa ni lus can yin la/} {thams cad du song ba ma yin pa dang rdzas kyi rdul phra rab ni bye brag pa dag rtag par 'dod do//} असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्त्तिः । असर्वगताश्च द्रव्यरूपाश्च परमाणवः नित्यास्तु वैशेषिकैरिष्यन्ते न्या. टी.८७क/२४०.
- rdzas dang ldan
- वि. द्रव्यवान् — {gzhan rnam gsum/} /{rdzas dang ldan gcig tha ma gsum/} /{skad cig ma ste} त्रिधाऽन्ये द्रव्यवानेकः क्षणिकाः पश्चिमास्त्रयः । अभि.को.३ख/१.३८.
- rdzas dang ldan pa
- = {rdzas dang ldan/}
- rdzas dang bral ba
- वि. द्रव्यरहितम् — {gtsug tor gyi nam mkha'i dkyil 'khor la nam mkha'i zad par rdzas dang bral ba bsgom par bya ste/} {de nas nam mkha' la 'gro bar 'gyur ro//} उष्णीषे आकाशमण्डले आकाशकृत्स्नं द्रव्यरहितं भावयेत्, तेनाकाशगमनं भवतीति वि.प्र. ७७ख/४.१५७.
- rdzas ldan
- = {rdzas dang ldan/}
- rdzas 'phreng
- द्रव्यमाला — {phra mo nas brtsams rdzas 'phreng dag/} /{gcal nyid phyir na rdzas gzhan gi/} /{lci nyid mi rtogs ras bal gyi/} /{'dab bzhag bzhin} आसूक्ष्माद् द्रव्यमालायास्तोल्यत्वादंशुपातवत् । द्रव्यान्तरगुरुत्वस्य गतिर्न प्र.वा.१४५ख/४.१५६.
- rdzas bral
- = {rdzas dang bral ba/}
- rdzas rtsom pa
- वि. द्रव्यारम्भकः — {ba lang nyid la sogs pa nyid ni rdzas rtsom pa'i cha shas kyi dbyibs khyad par du gyur pa yin gyi/} {rang rtsom par byed pa'i cha shas kyi dbyibs kyi khyad par ni ma yin no//} गोत्वादीनि तु द्रव्यारम्भकावयवसन्निवेशेन विशेष्यन्ते, न तु स्वारम्भकावयवसन्निवेशेनेति त.प.१६७क/५३.
- rdzas gzhan
- द्रव्यान्तरम् — {rdzas gzhan kho na la bdag tu yongs su rtogs par byed la} द्रव्यान्तरमेवात्मानं परिकल्पयन्ति अभि.भा.८२क/११८९.
- rdzas gzhan du 'gyur ba
- द्रव्यान्यथात्वम् — {chos dus rnams su 'jug pa ni dngos po gzhan du 'gyur gyi rdzas gzhan du 'gyur ba ni ma yin te} धर्मस्याध्वसु प्रवर्तमानस्य भावान्यथात्वं भवति, न द्रव्यान्यथात्वम् अभि.भा.२३९ख/८०५.
- rdzas yod
- = {rdzas su yod pa/}
- rdzas la brkam pa
- वि. द्रव्यलुण्ठकः — {'phags pa'i yul 'dir ma 'ongs pa'i dus na rdo rje slob dpon rdzas la brkam pa dag 'byung bar 'gyur te} इहार्यविषयेऽनागतेऽध्वनि वज्राचार्या द्रव्यलुण्ठका भविष्यन्ति वि. प्र.१५२ख/१, पृ.५१.
- rdzas las byung
- = {rdzas las byung ba/}
- rdzas las byung ba
- वि. औपधिकम् — {rdzas ni kun dga' ra ba dang gtsug lag khang la sogs pa'o/} /{de las byung bas na rdzas las byung ba'o//} उपधिः आरामविहारादिः, तत्र भवमौपधिकम् अभि.स्फु.८ख/५८०.
- rdzas las byung ba ma yin pa
- वि. निरौपधिकम् — {rdzas ni kun dga' ra ba dang gtsug lag khang la sogs pa'o/} /{de las byung bas na rdzas las byung ba'o/} /{rdzas de med pa ni rdzas las byung ba ma yin pa'o//} उपधिः आरामविहारादिः, तत्र भवमौपधिकम् । तस्योपधेरभावान्निरौपधिकम् अभि.स्फु.८ख/५८०.
- rdzas las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po
- पा. औपधिकं पुण्यक्रियावस्तु, चतुर्षु पुण्यक्रियावस्तुषु एकम् म.व्यु.१७०३ (३७ख).
- rdzas su med
- न द्रव्यतः — {phung po'i phung po nyid de bzhin/} /{brtags pa'i} (?{btags pas} ){yin gyi rdzas su med//} स्कन्धानां स्कन्धता तद्वत्प्रज्ञप्त्या न तु द्रव्यतः ।। ल.अ.१७६ख/१३९.
- rdzas su med pa
- = {rdzas su med/}
- rdzas su yod
- = {rdzas su yod pa/}
- rdzas su yod pa
- • क्रि. द्रव्यतोऽस्ति— {de ni rdzas su yod pa kho na yang ma yin la/} {btags par yod pa yang ma yin no//} नैव हि द्रव्यतोऽस्ति, नापि प्रज्ञप्तितः अभि.भा. ८२ख/११९२; {rnam par shes pa ni rten cing 'brel bar 'byung bas rdzas su yod par khas blang ngo //} विज्ञानं पुनः प्रतीत्यसमुत्पन्नत्वाद् द्रव्यतोऽस्तीत्यभ्युपेयम् त्रि.भा.१४७ख/३०; • वि. द्रव्यसत् — {gang zag rdzas su yod pa}…{dngos po gzhan yang ma yin gzhan ma yin pa yang ma yin pa gang zhig rang gi nye bar len pa rgyur byas nas 'dogs pa de ni rdzas su yod de/} {dper na me lta bu'o//} द्रव्यसन् पुद्गलः…यो हि भावो नान्यो नानन्य इति स्वमु(पादानमु भो.पा.)पादाय प्रज्ञप्यमानः, स द्रव्यसन्; तद्यथा—अग्निः अभि.स्फु.३१४ख/११९३.
- rdzi
- • सं. १. ( {rlung} इत्यस्य प्रा.) मारुतः, वायुः — {de dag rdzis bskyod mkha' la sprin ltar chags/} /{la lar bla res bres shing bya rgyus bzhin//} तदभ्रवद्व्योमनि मारुतेरितं पतत्रिसेनेव वितानवत् क्वचित् जा.मा.४५क/५३; वातः — {de'i dri ni rdzi phyogs su yang ngad ldang ba'o//} यस्यानुवातमपि गन्धो वाति श्रा.भू.२२क/५२ २. = {rdzi bo} पालकः — {'jig rten thams cad skyong bas rdzi lta bu'o//} पालकभूतं सर्वलोकानुपालनतया ग.व्यू.३११ख/३९८ । ३. = {rdzi ma} पक्ष्म— {spyan bzangs ut+pa la khyu mchog rdzi 'dra dang /} /{zhal mdzes dri med mdzod spu dkar bar ldan//} नीलोत्पलश्रीवृषपक्ष्मनेत्रसितामलोर्णोदितचारुवक्त्रः । र.वि.१२१क/९५ ४. = {rdzi ba/} ।। • उ.प. = {rdzi bo} पः ( {glang rdzi} गोपः) — {khyab 'jug glang rdzi'i tshul bzung} गोपवेषस्य विष्णोः मे.दू.१४२ख/१.१५; पालः ( {ba lang rdzi} गोपालः) — {ba lang rdzi dang phyugs rdzi dag la gtad de zan la 'gro bar bya'o//} भक्तायावलोक्य गोपालपशुपालकान् गमनम् वि.सू.१९ख/२३; पालकः ( {phyugs rdzi} गोपालकः) — {des phyugs rdzi la dris pa/} {de ring ci'i phyir 'o ma med} गोपालकः पृष्टः । कस्मादद्य क्षीरं नास्ति वि.व.२७१ख/२.१७३; आरोहः ( {rta rdzi} अश्वारोहः) — {rgyal po'i glang po che 'tsho ba dang rta rdzi dang} राज्ञो हस्त्यारोहाः…अश्वारोहाः वि.व.३२२क/२.१३३; शौण्डिकः ( {glang po che'i rdzi} नागशौण्डिकः) — {glang po che'i rdzi bo las ba lang gi rkyal pa brgya blangs te} नागशौण्डिकानां सकाशाच्छतशो दृतीनां प्रतिगृह्य सु.प्र. ५०क/१००; द्र.— {ba lang rdzi} आभीरः का.आ.३१९ख/१.३६.
- rdzi ngad
- भेरुदुः, संख्याविशेषः — {rem 'drol rem 'drol na rdzi ngad do/} /{rdzi ngad rdzi ngad na rdzi rdul lo//} सरडः सरडानां भेरुदुः, भेरुदुः भेरुदूनां खेलुदुः ग.व्यू.३ख/१०३.
- rdzi lta bu
- वि. पालकभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {'jig rten thams cad skyong bas rdzi lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…पालकभूतं सर्वलोकानुपालनतया ग.व्यू.३११ख/३९८.
- rdzi rdul
- खेलुदुः, संख्याविशेषः — {rdzi ngad rdzi ngad na rdzi rdul lo//} {rdzi rdul rdzi rdul na phun yol lo//} भेरुदुः भेरुदूनां खेलुदुः, खेलुदुः खेलुदूनां मालुदुः ग.व्यू.३ख/१०३.
- rdzi nad
- पा. अर्म, व्याधिविशेषः यो.श.४ख/५८.
- rdzi phyogs
- अनुवातः — {de'i dri ni rdzi phyogs su yang ngad ldang ba'o//} यस्यानुवातमपि गन्धो वाति श्रा.भू.२२क/५२; {rdzi phyogs nas rdul gyi bum pa dang thal ba'i gyo mo yang ngo //} अनुवातं च पांसुघटभस्मकर्परम् वि.सू.१७ख/१९; द्र.— {rgyun dang rdzi phyogs su gtod pa yang ngo //} धारणे चानुस्रोतो वातम् वि.सू.१९क/२२; {rdzi phyogs ma yin pa/}
- rdzi phyogs ma yin pa
- प्रतिवातः — {de'i dri ni rdzi phyogs dang rdzi phyogs ma yin par yang ngad ldang ngo //} प्रतिवातमप्यनुवातमपि गन्धो वाति श्रा.भू.२२क/५२; {rgyun las bzlog pa'i phyogs su gtod pa'o/} /{rdzi phyogs ma yin par yang ngo //} प्रतिस्रोतो धारणकस्य । प्रतिवातञ्च वि.सू. १८ख/२२; द्र. {rdzi phyogs/}
- rdzi phyod
- मेलुदः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७० (११०क); मेरुदुः म.व्यु.७८९९ (१११क).
- rdzi phyod phyod
- खेलुदः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७७१ (११०क); खेलुदुः म.व्यु.७९०० (१११क).
- rdzi ba
- • क्रि. (वर्त.; सक.; {brdzi ba} भवि., {brdzis pa} भूत., {rdzis} विधौ) समाक्रामति — {sbrul la rkang pa gnyis kas rdzi ba dang} अलगर्दं वा पदाभ्यां समाक्रामति अभि.स.भा. ९८क/१३२; • सं. १. आक्रमणम् — {de nas spre'u de dag 'jigs pas nyen cing bros pa'i lam rnyed nas/} {rab tu rtab pa'i 'gros kyis de'i lus brdzi ba la tsham tshom med pa spa thag de las brgyud de bde bar bros te song ngo //} अथ ते वानरा भयातुरत्वादपयानमार्गमासाद्य चपलतरगतयस्तदाक्रमणनिर्विशङ्कास्तया स्वस्त्यपचक्रमुः जा.मा.१६०ख/१८४ २. बाध्यता— {gnod pa thams cad kyis mi rdzi ba} सर्वोपक्रमैश्चाबाध्यता बो.भू.४१क/५२; • कृ. अवमर्दनीयः — {gtan tshigs su rdzi ba dang rdzi ba med pa'i phyir ro zhes bya ba smos te} हेतुमाह—अवमर्दनीयानवमर्दनीयत्वादिति अभि.स्फु.२३२क/१०२०; द्र.— {khyod kyi bstan pa'i lugs 'tshal ba/} /{dga' na bskal par yang gnas la/} /{gang du bdud kyis mi rdzi ba/} /{der yang dga' mgur rab tu mchi//} त्वच्छासननयज्ञो हि तिष्ठेत् कल्पमपीच्छया । प्रयाति तत्र तु स्वैरी यत्र मृत्योरगोचरः ।। श.बु.११३ख/८९.
- rdzi ba med pa
- वि. अनवमर्दनीयः — {gtan tshigs su rdzi ba dang rdzi ba med pa'i phyir ro zhes bya ba smos te} हेतुमाह —अवमर्दनीयानवमर्दनीयत्वादिति अभि.स्फु.२३२क/१०२०.
- rdzi bar byed
- क्रि. स्पृशति — {'phags pa rnams ni bza' ba dang bca' ba khar gzhug pa'i zas la rkang pas rdzi bar byed do//} आर्य खादनीयभोजनीयं मुखाभ्यवहार्यं पादेन स्पृशन्ति वि.व.१४४क/१.३२.
- rdzi bo
- = {rdzi/}
- rdzi ma
- • सं. पक्ष्म — {spyan mthing rdzi ma ba yi 'dra/} /{gtsug tor lhan cig skyes pa'i dbu//} अभिनीलाक्षगोपक्ष्मः सहजोष्णीषमस्तकः ।। अ.क.२११क/२४.३४; {rdzi ma gnyis cung zad phye la/} {sna'i rtse mor gtad pa'am gnya' shing gang tsam du rnam par blta bar bya ste} ईषन्मुकुलितपक्ष्मयुगला नासाग्रविनिवेशिता युगमात्रव्यवलोकिनी वा कार्या दृष्टिः बो.प.९४ख/५९; द्र.— {gang gi mig gi rdzi ma ni/} /{nags kyi dpal gyi rgyan du mdzes//} अभूद् दृष्टिच्छटा यस्य भूषणं काननश्रियः ।। अ.क.२५५क/३०.६; • ना. पक्ष्मा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo'i 'dus pa brjod par bya te/} {'di lta ste/} {mdzod spu dang}… {rdzi ma dang}… {mchog sbyin} विद्याराज्ञीनां समागमं वक्ष्यते । तद्यथा—ऊर्णा… पद्मा (पक्ष्मा भो.पा.)… वरा म.मू.९५क/७.
- rdzi ma stug
- = {rdzi ma stug pa/}
- rdzi ma stug pa
- पा. चितपक्ष्मा, ओ मता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३३० (९क); पक्ष्म चितम्— {spyan yangs pa dang rdzi ma stug/} /{pad ma'i 'dab ma 'dra ba dang //} विशाले नयने पक्ष्म चितं पद्मदलाक्षिता ।। अभि.अ.१२ख/८.२९.
- rdzing
- १. तडागः — {bud med dang skyes pa dang}…{ri dang 'bab chu dag rdzing rnam pa sna tshogs kyis mdzes par byas pa'i yul} स्त्रीपुरुष…विविधगिरिनदीतडागोपशोभितं जनपदम् ल.अ.९१क/३८; ह्रदः — {yangs pa can na spre'u rdzing gi 'gram gyi khang pa brtsegs pa'i gnas na rten cing bzhugs so//} वैशालीमुपनिश्रित्य विहरति मर्कटह्रदतीरे कूटागारशालायाम् अ.श.५ख/४; {'dod chags rdul ni spang phyir dang /}…/{chu dang rdzing dang mtshungs pa yin//} स्वच्छाम्बुह्रदवद्रागरजःकालुष्यहानितः । र. वि.११६ख/८१; पद्मिनी — {skyed mos tshal gyi rdzing chen po zhig yod pa de'i} तस्य चोद्याने महापद्मिनी अ.श.६३ख/५५; पुष्करिणी — {lha skyed mos tshal du rdzing dbyibs legs pa tshad la bab pa bgyis la} देव उद्याने पुष्करिणी सुरूपा प्रामाणिका कर्तव्या वि.व.२११ख/१.८६; {grong khyer 'di'i nang du rdzing spos chab kyis bltams pa bgyid du stsol bar 'tshal} अस्मिन्नगरमध्ये पुष्करिणीं गन्धोदकपरिपूर्णां कारयिष्यामि अ.श.४०क/३५; वापी — {lo 'dab gsar 'khrungs nags tshal dang /} /{'dab brgya rab tu rgyas pa'i rdzing //} उत्प्रबालान्यरण्यानि वाप्यः सम्फुल्लपङ्कजाः । का.आ.३३०क/२.२३९; {yongs su mya ngan las 'das pa chen po'i mdor bcom ldan 'das kyis rdzing gi chu'i nor bu'i dpe rab tu bsgrubs te} महापरिनिर्वाणसूत्रे भगवता वापीतोयमणिदृष्टान्तेन प्रसाधितः र.वि.११३क/७४; वप्रः — {de ste rtsig pa dang re lde dang rdzing dang ra ba dang sa dang chu dang rlung dang mes chod pa rnams dang rgyang ring po dang nye ba'i phyir shes bya'i don shes pas mi dmigs sam} अथ कुड्यकटवप्रप्राकारभूजलपवनाग्निव्यवहितातिदूरसामीप्यान्नोपलभते ज्ञानं ज्ञेयम् ल.अ.१२२ख/६९; दीर्घिका — {ma bsnom bu mos rna ba la/} /{ma byas chang la ma btab par/} /{khyod kyi dgra yi rdzing nyid du/} /{ut+pa la sngon po zegs par gyur//} नाघ्रातं न कृतं कर्णे स्त्रीभिर्मधुनि नार्पितम् । त्वद्द्विषां दीर्घिकास्वेव विशीर्णं नीलमुत्पलम् ।। का.आ.३२७क/२.१५४; मूतोडी — {rdzing ltar mi gtsang ba sna tshogs gis yongs su gang ba} मूतोडीवन्नानाशुचिपरिपूर्णः शि.स.१२९क/१२५ २. = {pad+ma} पुष्करम्, पद्मम् — {rgyal po de yi glang chen ni/} /{bzang po'i ri zhes bya bar gyur/} /{bdag po bzhin du rjes mthun par/} /{sbyin pas brlan ldan lag pa'i rdzing //} तस्य भद्रगिरिर्नाम बभूव गजपुङ्गवः । प्रभोरिवानुकारेण दानार्द्रकरपुष्करः ।। अ.क.२२ख/३.३४; पद्मं… बिसप्रसूनराजीवपुष्कराम्भोरुहाणि च ।। अ.को.१४९ख/१.१२.४१; पुष्णातीति पुष्करम् अ.वि.१.१२.४१.
- rdzing chen
- = {rdzing chen po/}
- rdzing chen po
- महापद्मिनी — {skyed mos tshal gyi rdzing chen po zhig yod pa de'i nang nas kyang pad ma tshad las 'das par che ba zhig skyes te} तस्य चोद्याने महापद्मिनी । तत्र पद्ममतिप्रमाणं जातम् अ.श.६३ख/५५; महासरः— {glang chen rnams kyis rdzing chen bzhin/} /{yul 'khor de ni rnam par 'jig//} विलुप्यते च तद्राष्ट्रं गजैरिव महासरः ।। सु.प्र.३९ख/७५.
- rdzing bu
- १. पल्वलम् — {de yi rtser ni rdzing bu'i mtha'/} /{rdo bas bcings pa'i phug chen po//} तन्मूर्ध्नि पल्वलस्यान्तः शिलाबद्धा महागुहा । अ.क.६०ख/६.८९; पुष्करिणी — {khrus la chas te}…{rdzing bur zhugs nas byung ba dang} स्नानप्रयतः… पुष्करिणीमवतीर्णोत्तीर्णः वि.व. २१२ख/१.८७; {rdzing bu de dag re re la'ang them skas them pa rin po che'i rang bzhin sna tshogs pa rnam pa tha dad pas brgyan pa brgyad brgyad yod de} एकैकस्यां च पुष्करिण्यामष्टावष्टौ सोपानानि नानाविचित्रैः रत्नमयैः सोपानफलकैः प्रतिमण्डितानि अ.सा.४२७ख/२४१; पुष्करिणिका — {rdzing bu dang sgo khang du rdzab mi 'byung bar bya ba'i phyir so phag gi gcal gzhug go//} इष्टकास्तरणं पुष्करिणिकायां द्वारकोष्ठके चाकर्दमीभावाय दानम् वि.सू.९४ख/११३; वापिका — {skyed tshal ra ba rdzing bu'i 'gram/} /{nye ba'i dur khrod brjod par bya//} उद्यानं वापिकातीरमुपश्मशानमुच्यते ।। हे.त.८ख/२४; अल्पसरः — वेशन्तः पल्वलं चाल्पसरः अ.को.१४८ख/१.१२.२९; अल्पं च तत् सरश्च अल्पसरः अ.वि.१. १२.२९; निपानम् — {bdag gi sbyin gtong gi khang pa skye bo phongs pa rnams kyi rdzing bu dang 'dra ba} अर्थिजननिपानभूतानि स्वानि सत्त्रागाराणि जा.मा.४७क/५६; वापी — {rdzing bu'i 'gram du bltas pa na 'di ni nor bu ma yin no snyam pa'i 'du shes rab tu 'jug go//} वापीतीरे स्थित्वा (दृष्ट्वा भो.पा.) नायं मणिरिति संज्ञां प्रवर्तेयुः र.वि.११३क/७५; तडागः — {mtsho dang mtshe'u dang rdzing bu dang khron pa dang chu klung gi lha dag dang} उत्ससरोह्रदतडागोदधा (?पा)ननदीदेवताभिः ग.व्यू.३१३ख/३६; ह्रदः — {'dam skyes med pa'i rdzing bu na/} /{'ga' zhig tu yang de dus nas/} /{pad mo dag ni 'khrungs par gyur//} अपङ्कजे । ह्रदे बभूव कस्मिंश्चित्तत्कालकमलोद्भवः ।। अ.क.२२९क/८९.९७; सरः — {rdzing bu gdung med ces bya ba//} सरस्यनवतप्ताख्ये अ.क.१क/५०.३; {dri bzang rdzing bur myos byas pa/} /{de rnams da ni bying ba bzhin//} मज्जन्त इव मत्तास्ते सौरे सरसि सम्प्रति ।। का.आ.३३८ख/३.११३; पद्मिनी — {rdzing bu}…{pad mas gang bar 'gyur} पद्माकुला पद्मिनी अ.श.१०९क/९९; उत्सः — । {de yang 'di lta ste/} {rdzing bu dang mtsho dang lteng ka dang chu klung dang 'bab chu dang} तत्पुनरुत्सो वा सरांसि वा तडागा वा नद्यो वा प्रस्रवणानि वा श्रा.भू.८२ख/२१३; जलाधारः — {gtsug lag khang byed du bcug ste}… {rdzing bus ni kun tu gang /} {shing ljon pa me tog dang 'bras bu ldan pa mang pos ni bskor ba} विहारः कारितः…जलाधारसम्पूर्णस्तरुगणपरिवृतो नानापुष्पफलोपेतः अ.श.४६क/४०; द्र.— {gang tshe ngang pa'i rgyal po ni/} /{rdzing bu gtsang ma dran pa na/} /{de tshe nor gyi blo gros ma/} /{ro ldan la yang nga mi sred//} यदैव राजहंसेन स्मर्यते शुचि मानसम् । तदैवास्मै वसुमती सरसीव न रोचते ।। अ.क.९३क/९.८१ । २. पुष्करम्, पुष्करमूलम् — मूले पुष्करकाश्मीरपद्मपत्राणि पौष्करे ।। अ.को.१६४ख/२.४.१४५; स्थलपद्मिनीमूलत्वेन पुष्करस्य मूलमिदं पुष्करम् अ.वि.२.४.१४५.
- rdzing bu bzang po
- ना. भद्रा, पुष्करिणी — {skyed mos tshal de dag re re na'ang 'di lta ste/} {rdzing bu bzang po zhes bya ba dang}… {bde mchog ces bya ba dang}…{brgyad brgyad yod de} एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च नाम…क्ष (क्षे भो.पा.)मोत्तमा च नाम अ.सा.४२७क/२४१.
- rdzing mo che
- वापी, दीर्घिका — {rdzing mo che/} /{rdzing rings} वापी तु दीर्घिका अ.को.१४८ख/१.१२.२९; उप्यते पद्मादिकमस्यामिति वापी । डुवप् बीजतन्तुसन्ताने अ. वि.१.१२.२९.
- rdzing rings
- दीर्घिका, वापी — {rdzing mo che/} /{rdzing rings} वापी तु दीर्घिका अ.को.१४८ख/१.१२.२९; दीर्घैव दीर्घिका अ.वि.१.१२.२९.
- rdzing las skyes
- पौष्करम्, पुष्करमूलम् — मूले पुष्करकाश्मीरपद्मपत्राणि पौष्करे ।। अ.को.१६४ख/२.४.१४५; पुष्करस्येदं पौष्करम् अ.वि.२.४.१४५.
- rdzings
- = {gzings/}
- rdzi'u
- = {rdze'u/}
- rdzu 'phrul
- • पा. ऋद्धिः, आकाशगमनादिका — {rdzu 'phrul ni nam mkha' la 'gro ba la sogs pa'o//} ऋद्धिराकाशगमनादिका म.टी.२९२क/१५६; {sprul pa'i rdzu 'phrul} नैर्माणिकी ऋद्धिः बो.भू.३५क/४४; {las kyi rdzu 'phrul shugs dang ldan//} कर्मर्द्धिवेगवान् अभि.को.७ख/३.१४; {rdzu 'phrul dang kun brjod pa dag ni rig sngags kyis kyang byed de} ऋद्ध्यादेशने हि विद्यया वि (ऽपि )क्रियेते अभि.भा.६२ख/१११५; • सं. प्रतिभा — {'di yi rdzu 'phrul mchog dag ni/} /{ci yang bdag gis ma dmigs te/} /{'on kyang blun pos bcom ldan 'das/} /{bcom ldan 'das zhes mtho ba thob//} नैवास्य प्रतिभां कांचिद् भव्यामुपलभामहे । नीतः किं तून्नतिं मूर्खैर्भगवान् भगवानिति ।। अ.क.८०क/८.७.
- rdzu 'phrul gyi
- ऋद्धिमयम् — {dgon pa'i dbus su}…{rdzu 'phrul gyi grong khyer mngon par sprul} अटव्या मध्ये…ऋद्धिमयं नगरमभिनिर्मिमीयात् स.पु.७२क/१२०.
- rdzu 'phrul rnam pa lnga
- पञ्चविधा ऋद्धिः — १. {bsgoms pa'i 'bras bu} भावनाफलम्, २. {skye bas thob pa} उपपत्तिलाभिकम्, ३. {gsang sngags las skyes pa} मन्त्रजा, ४. {sman las skyes pa} औषधजा, ५. {las las skyes pa} कर्मजा अभि.भा.६४ख/११२१.
- rdzu 'phrul rnam pa gnyis
- द्विविधा ऋद्धिः — १. {yongs su bsgyur ba} पारिणामिकी, २. {sprul pa} नैर्माणिकी बो.भू. ३२क/४०.
- rdzu 'phrul rkang pa
- = {rdzu 'phrul gyi rkang pa/}
- rdzu 'phrul gyi rkang pa
- पा. ऋद्धिपादः — {rdzu 'phrul gyi rkang pa rnams dang ting nge 'dzin yang dag byang chub kyi yan lag dang yang dag pa'i ting nge 'dzin ni ting nge 'dzin kho na yin no//} ऋद्धिपादाः समाधिसम्बोध्यङ्गं सम्यक्समाधिश्च समाधिरेव अभि.भा.३८ख/१०१८; {de mos pa'i ting nge 'dzin spong ba'i 'du byed dang ldan pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa dben pa la gnas pa}… {yongs su sgom mo//} छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतं ऋद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितम् द.भू.२०५ख/२४; {yang byang chub kyi phyogs la sogs pa'i bye brag gis lam rnam pa bcu gcig tu rnam par gzhag ste/} {'di lta ste/} {dngos po la yongs su rtog pa'i lam ni dran pa nye bar gzhag pa rnams te/}…{ting nge 'dzin yongs su sbyong bar byed pa'i lam ni rdzu 'phrul gyi rkang pa rnams te} पुनर्बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते । तद्यथा वस्तुपरीक्षामार्गः स्मृत्युपस्थानानि… समाधिपरिकर्ममार्ग ऋद्धिपादाः अभि.स.भा.६१क/८४; {rdzu 'phrul gyi rkang pa rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa rnam pa lnga ste} ऋद्धिपादविभागे पञ्च श्लोकाः सू.व्या.२२६ख/१३६; {'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa} छन्दृद्धिपादः वि.प्र.१७२क/३.१६७; ऋद्धिपादता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa rdzu 'phrul gyi rkang pa yang ma yin tshad med pa yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां नापि ऋद्धिपादता नाप्यप्रमाणता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४३क/२१.
- rdzu 'phrul gyi rkang pa bzhi
- चत्वार ऋद्धिपादाः — १. {'dun pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa} छन्दृद्धिपादः, २. {brtson 'grus kyi rdzu 'phrul gyi rkang pa} वीर्यृद्धिपादः, ३. {sems kyi rdzu 'phrul gyi rkang pa} चित्तृद्धिपादः, ४. {dpyod pa'i rdzu 'phrul gyi rkang pa} मीमांसाऋद्धिपादः वि.प्र.१७२क/३.१६७.
- rdzu 'phrul gyi rkang pa bzhi'i zhabs kyi mthil shin tu brtan pa
- वि. चर्तुऋद्धिपादचरणतलसुप्रतिष्ठितः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}… {rdzu 'phrul gyi rkang pa bzhi'i zhabs kyi mthil shin tu brtan pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां … चर्तुऋद्धिपादचरणतलसुप्रतिष्ठितानाम् अ.श.१०क/८.
- rdzu 'phrul gyi grong khyer
- ऋद्धिमयं नगरम् — {dge slong dag de nas mi de dag rdzu 'phrul gyi grong khyer der zhugs nas phyin pa snyam du 'du shes par gyur} अथ खलु भिक्षवस्ते पुरुषास्तदृद्धिमयं नगरं प्रविशेयुः, आगतसंज्ञिनश्च भवेयुः स.पु.७२क/१२०.
- rdzu 'phrul gyi mngon par shes pa
- पा. ऋद्ध्यभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {'gro ba'i bye brag gis rab tu phye ba'i phyir rdzu 'phrul gyi mngon par shes pa ste/} {de'i yul ni kun tu 'gro ba'i phyir mngon par shes par bya ba nyid do//} गमनविशेषप्रभावितत्वादृद्ध्यभिज्ञायास्तद्विषयस्य संक्रान्तितोऽभिज्ञेयत्वम् अभि.स.भा.१६ख/२१; {rdzu 'phrul gyi mngon par shes pas gdul ba'i drung du gshegs nas} उपेत्य विनेयसकाशमृद्ध्यभिज्ञया सू.भा.२५७ख/१७७; द्र. {mngon par shes pa lnga/o} {drug/}
- rdzu 'phrul gyi cho 'phrul
- पा. ऋद्धिप्रातिहार्यम् — {ngas bram ze gang po rdzu 'phrul gyi cho 'phrul gyis dad par bya'o//} यन्न्वहं पूर्णब्राह्मणमृद्धिप्रातिहार्येणावर्जयेयम् अ.श.२ख/२; {rdzu 'phrul gyi cho 'phrul gyis mgu bar byed pa} आवर्जना ऋद्धिप्रातिहार्येण सू.व्या.१४३ख/२२.
- rdzu 'phrul gyi cho 'phrul chen po
- महर्द्धिप्रातिहार्यम् — {rdzu 'phrul gyi cho 'phrul chen po ngo mtshar rmad du byung ba chen po bsam gyis mi khyab pa 'di lta bu 'di dag kyang snang bar gyur pa} इमानि चैवंरूपाणि महाश्चर्याद्भुताचिन्त्यानि महर्द्धिप्रातिहार्याणि संदृश्यन्ते स्म स.पु.४ख/३.
- rdzu 'phrul gyi stobs
- • सं. ऋद्धिबलम् — {byang chub sems dpa' lnga stong}… {rdzu 'phrul gyi stobs dang dbang dam pa'i pha rol tu son pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…ऋद्धि(बल भो.पा.)वशितापरमपारमिप्राप्तैः रा.प.२२७ख/१२०; ऋद्धेर्बलम् — {su'i mthu zhig gis na rdzu 'phrul stobs bzlog gyur} भोः कस्य लक्ष्मी निवर्तेति ऋद्धेर्बलम् ल.वि.६८ख/९०; • ना. ऋद्धिबलः, गृहपतिः — {skabs der khyim bdag legs sbyin gyi/} /{bu ni rdzu 'phrul stobs zhes pa/} /{lang tsho ldan pa rdzun skyon gyis/} /{rgyal po yis ni mngon par bsad//} अत्रान्तरे गृहपतिः सुदत्तस्यात्मजो युवा । मिथ्यादोषादृद्धिबलो नाम राज्ञाऽभिघातितः ।। अ.क.२७३क/३४.१०.
- rdzu 'phrul gyi stobs dang dbang dam pa'i pha rol tu son pa
- वि. ऋद्धिबलवशितापरमपारमिप्राप्तः — {byang chub sems dpa' lnga stong}… {rdzu 'phrul gyi stobs dang dbang dam pa'i pha rol tu son pa} पञ्चभिश्च बोधिसत्त्वसहस्रैः…ऋद्धि(बल भो.पा.)वशितापरमपारमिप्राप्तैः रा.प.२२७ख/१२०.
- rdzu 'phrul gyi mthu
- ऋद्ध्यनुभावः — {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis de dag na bzhugs bzhin du rdzu 'phrul gyi mthus so so nas phyag g}.{yas pa brkyang ste} अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तस्तत्रस्था एव ऋद्ध्यनुभावेन दक्षिणान् पाणीन् प्रसार्य द.भू.१६९ख/३; ऋद्धिप्रभावः — {spre'u chen po zhig mngon par sprul nas rdzu 'phrul gyi mthus de'i pags pa bshus te} महान्तं वानरमभिनिर्माय ऋद्धिप्रभावात्तस्य चर्मापनीय जा.मा.१३३क/१५३.
- rdzu 'phrul gyi rnam par 'phrul pa mngon par bsgrub pa
- पा. ऋद्धिविकुर्वितनिर्हाराः — {rdzu 'phrul gyi rnam par 'phrul pa mngon par bsgrub pa bcu la yang rab tu zhugs par gyur to//} दशर्द्धिविकुर्वितविहा (निर्हा भो.पा.)रान्… अवतरन्ति स्म ग.व्यू.३१७क/३८.
- rdzu 'phrul gyi bya ba shes pa
- ऋद्धिविधिज्ञानम् म.व्यु.२०८ (६क).
- rdzu 'phrul gyi zhabs kyis gshegs pa
- वि. ऋद्धिपादयानयायी — {bcom ldan 'das ni rdzu 'phrul gyi zhabs kyis gshegs pa lags kyis kyang /} {bdag la phan gdags pa dang thugs brtse ba'i slad du bcibs su gsol} यद्यपि भगवानृद्धिपादयानयायी, तथापि तु क्रियतां ममानुग्रहार्थमनुकम्पेति अ.श.१५७क/१४६.
- rdzu 'phrul gyi yul
- ऋद्धिविषयः — {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa} ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञा अभि.भा.६०ख/११०७.
- rdzu 'phrul gyi yul mngon par shes pa
- पा. ऋद्धिविषयाभिज्ञा — {gang na gdul bya dag 'khod pa de'i gnas su 'gro ba shes pa ni rdzu 'phrul gyi yul mngon par shes pa'o//} यत्र विनेयास्तिष्ठन्ति तत्स्थानगमनज्ञानं ऋद्धिविषयाभिज्ञा सू.व्या.१४७क/२७.
- rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba
- पा. ऋद्धिविषयज्ञानसाक्षात्क्रिया, अभिज्ञाभेदः — {mngon par shes pa drug ni rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba dang lha'i rna ba dang sems kyi rnam grangs dang sngon gyi gnas dang 'chi 'pho dang skye ba dang zag pa zad pa shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa'o//} षडभिज्ञाः—ऋद्धिविषयज्ञानसाक्षात्क्रियादिव्यचेतःपर्यायपूर्वेनिवासच्युत्युपपादास्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रियाभिज्ञा इति अभि. स्फु.२७७क/११०६; ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रिया — {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa} ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञा अभि. भा.६१क/११०७.
- rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa
- पा. ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रियाऽभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba'i mngon par shes pa dang /} {lha'i rna ba dang /} {sems kyi rnam grangs dang /} {sngon gyi gnas rjes su dran pa dang /} {'chi 'pho dang skye ba dang /} {zag pa zad pa shes pa mngon sum du bya ba'i mngon par shes pa ste/} {de dag ni mngon par shes pa drug yin no//} ऋद्धिविषया ज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञा । दिव्यश्रोत्रचेतःपर्यायपूर्वेनिवासानुस्मृतिच्युत्युपपादास्रवक्षयज्ञानसाक्षात्क्रिया अभिज्ञाः । एताः षडभिज्ञाः अभि.भा.६१क/११०७; द्र. {rdzu 'phrul gyi yul shes pa mngon du bya ba/}
- rdzu 'phrul gyis dad par byed
- वि. ऋद्धिरावर्जनकरी — {so so'i skye bo rnams ni rdzu 'phrul gyis myur du dad par byed} आशु पृथग्जनस्य ऋद्धिरावर्जनकरी अ.श.१९०ख/१७६.
- rdzu 'phrul gyis rnam par rol pa
- पा. ऋद्धिविक्रीडितः, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sang sang po'i dbyangs kyis ting nge 'dzin mang po thob pa}…{rdzu 'phrul gyis rnam par rol pa'i ting nge 'dzin thob} बहुसमाधिप्रतिलब्धश्च स गद्गदस्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…ऋद्धिविक्रीडितसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४.
- rdzu 'phrul mngon par 'du bya ba
- ऋद्ध्यभिसंस्कारः — {rdzu 'phrul mngon par 'du bya ba'i spyod yul} ऋद्ध्यभिसंस्कारगोचरः द.भू.२७१क/६२.
- rdzu 'phrul mngon par 'du bya ba'i spyod yul
- ऋद्ध्यभिसंस्कारगोचरः — {de ltar de ste byang chub sems dpa'i rdzu 'phrul mngon par 'du bya ba'i spyod yul yang de ltar tshad med na/} {de bzhin gshegs pa rnams kyi rdzu 'phrul gyi rnam pa ci 'dra ba zhig yod snyam pa dang} यदि तावद्बोधिसत्त्वस्यैवमप्रमाण ऋद्ध्यभिसंस्कारगोचरः, तथागतानां पुनः किंरूपो भविष्यतीति द.भू.२७१क/६२.
- rdzu 'phrul mngon par 'du byed pa
- पा. ऋद्ध्यभिसंस्कारः — {zil gyis ma non pa dpag tu med pa dang thams cad zil gyis non pa'i rdzu 'phrul mngon par 'du byed pa'i mchog gang yin pa dang} यश्च अपरिमेयोऽनभिभूतः सर्वाभिभूतः परमर्द्ध्यभिसंस्कारः अ.सा.१२१क/६९.
- rdzu 'phrul mngon sum du bya ba la mkhas pa
- वि. ऋद्धिसाक्षात्क्रियाकुशलः — {de'i tshe na drang srong mngon par shes pa lnga dang ldan pa lha'i mig dang lha'i rna ba dang pha rol gyi sems shes pa dang sngon gyi gnas rjes su dran pa'i shes pa dang rdzu 'phrul mngon sum du bya ba la mkhas pa dag cig yod de} तेन च समयेन पञ्चाभिज्ञा ऋषयो भवेयुर्दिव्यचक्षुर्दिव्यश्रोत्रपरचित्तज्ञानपूर्वनिवासानुस्मृतिज्ञानर्द्धिविमोक्षक्रिया (साक्षात्क्रिया भो.पा.)कुशलाः स.पु.५१ख/९२.
- rdzu 'phrul can
- वि. ऋद्धिमान् — {sems can de dag thams cad kyang}…{rdzu 'phrul can nam mkha' la 'gro ba} सर्वे च ते सत्त्वाः… ऋद्धिमन्तो वैहायसङ्गमाः स.पु.७६ख/१२९; {byang chub sems dpa' rdzu 'phrul can sems la dbang thob pa ni}…{bsod nams dpag tu med pa sdud par byed do//} अप्रमेयं बोधिसत्त्वः ऋद्धिमांश्चेतोवशिप्राप्तः पुण्यपरिग्रहं करोति बो.भू.१३९ख/१७९.
- rdzu 'phrul che
- = {rdzu 'phrul chen po/}
- rdzu 'phrul chen po
- • सं. महर्द्धिः — {rgyal ba'i bka' las dge slong mau gal bus/} /{rdzu 'phrul chen pos rgyags dang bral bar byas//} मौद्गल्यभिक्षुर्जिनशासनेन महर्द्धिभिर्वीतमदं चकार ।। अ.क.१९७ख/२२.५२; • वि. महर्द्धिकः — {dge sbyong gau ta ma 'di ni rdzu 'phrul che zhing mthu che ba yin no//} महर्द्धिकोऽयं श्रमणो गौतमो महानुभावः वि.व.१३३ख/१.२२; {rdzu 'phrul chen po 'dod chags bral/} /{thub pa ma lus 'dus nas ni//} सन्निपात्य मुनीन् सर्वान् वीतरागान् महर्द्धिकान् ।। म.मू.३०२ख/४७१; {rgyal po thugs kyi rdo rje 'dzin/} /{de yang khyab 'jug rdzu 'phrul che//} चित्तवज्रधरो राजा स च विष्णुर्महर्द्धिकः ।। वि. प्र.१५६क/३.१०५; {nyi ma dang zla ba 'di dag 'di ltar rdzu 'phrul che zhing 'di ltar mthu che la} इमावपि चन्द्रसूर्यावेवंमहर्द्धिकौ एवंमहानुभावौ द.भू. १९९क/२१.
- rdzu 'phrul chen po dang ldan pa
- वि. महर्द्धिकः — {phyogs thams cad du rnam par gnas pa'i rdzu 'phrul chen po dang ldan pa'i mchog rnams la bka' stsal pa} सर्वदिग्व्यवस्थितान् सर्वमहर्द्धिकोत्कृष्टतरान् ग्रहानामन्त्रयते स्म म.मू.१९३ख/२०५; {dang po'i sangs rgyas rdzu 'phrul che ldan spyod pa dag ste skyob pa de la phyag 'tshal lo//} प्राग्बुद्धस्य महर्द्धिकस्य चरितं तस्मै नमस्तायिने ।। वि.प्र. २२२क/२.१.
- rdzu 'phrul chen mo
- वि.स्त्री. महर्द्धिका— {pho nya mo tshogs rnam mang dang /} /{gnod sbyin rdzu 'phrul chen mo 'grub//} सिध्यते च…विविधा दूतिगणाः सर्वे यक्षिण्यश्च महर्द्धिकाः । म.मू.३२४क/५०८.
- rdzu 'phrul tog
- ऋद्धिकेतुः लो.को.२००२.
- rdzu 'phrul stobs
- = {rdzu 'phrul gyi stobs/}
- rdzu 'phrul dang ldan
- = {rdzu 'phrul dang ldan pa/}
- rdzu 'phrul dang ldan pa
- वि. ऋद्धिमान् — {de'i tshe phyi rol gyi drang srong mngon par shes pa lnga yod pa rdzu 'phrul dang ldan pa nam mkha' las dong ba} तेन च समयेन पञ्च ऋषयो बाह्याः पञ्चाभिज्ञाः ऋद्धिमन्तो विहायसङ्गमाः ल.वि. ६८क/९०; {'dod pa'i mchog dang tsan dan dang /}… {rdzu 'phrul ldan pa de kun kyang //} कामश्रेष्ठश्च चन्दनः… सर्वे त ऋद्धिमन्तश्च सु.प्र.४३ख/८६; म.मू.१९३क/१३०.
- rdzu 'phrul ldan
- = {rdzu 'phrul dang ldan pa/}
- rdzu 'phrul ldan pa
- = {rdzu 'phrul dang ldan pa/}
- rdzu 'phrul dbang ba
- पा. ऋद्धिवशिता, वशिताभेदः — {rdzu 'phrul la dbang bas ni sems can rnams 'dun par bya ba'i phyir rdzu 'phrul gyi cho 'phrul dpag du med pa kun tu ston to//} ऋद्धिवशितया सत्त्वानामावर्जनार्थमप्रमेयमृद्धिप्रतिहार्यं सन्दर्श(य)न्ति अभि.स.भा.५३क/७३; द्र. {dbang bcu/}
- rdzu 'phrul sbyin pa mo
- वि.स्त्री. ऋद्धिदा— {rkang pa la lta bas bdag ni rdzu 'phrul sbyin pa mo zhes brjod do//} पाददृष्ट्याऽहमृद्धिदेति कथयति वि.प्र.१८०क/३.१९७.
- rdzu ba pa
- औपपादुकः — {a zhes brjod pa de'i tshe 'du byed thams cad mi rtag pa'i sgra byung ngo //}…{au zhes brjod pa dang rdzu ba pa'i sgra byung ngo //} यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म …औकारे औपपादुकशब्दः ल.वि.६७ख/८९.
- rdzun
- = {brdzun/}
- rdzubs pa
- खुस्तिका — {'di ni re zhig rdzubs pas gcig las 'phros pa'i chos ston gyis} अयं तावत् खुस्तिकया एकोत्तरिकया धर्मं देशयति वि.व.१००क/२.८६.
- rdzus te skye
- = {rdzus te skye ba/}
- rdzus te skye ba
- • पा. उपपादुकाः, चतसृषु योनिष्वन्यतमा — {dmyal ba rnams dang lha rnams dang /} /{srid pa bar ma rdzus te skye//} नारका उपपादुकाः । अन्तराभवदेवाश्च अभि.को.७क/३.९; {rdzus te skye ba rnams ni klu dang 'dab bzangs la sogs pa lta bu'o//} उपपादुकास्तु (नाग)सुपर्णीप्रभृतयः अभि.भा.११५ख/४०२; {rdzus te skye ba rnams ni rnam par shes pa'i rkyen gyis skye mched drug kho na yin gyi/} {ming dang gzugs ni ma yin no//} उपपादुकानां विज्ञानप्रत्ययं षडायतनमेव भवति, न नामरूपम् अभि.स्फु.२८८ख/११३४; • वि. औपपादुकः — {rdzus te skye ba rnams ni rnam par shes pa'i rkyen gyis skye mched drug nyid do//} औपपादुकानां तु विज्ञानप्रत्ययं षडायतनमेव म.टी.२०७ख/३०; {rdzus te skye ba'i sems can} औपपादुकानां सत्त्वानाम् वि.सू.९५क/११४; द्र. {rdzus te skyes pa/}
- rdzus te skyes pa
- • वि. उपपादुकः — {der dge slong rdzus te skyes pa zhig byung ste} तत्रोपपादुको भिक्षुः प्रादुर्भूतः अ. श.२३४ख/२१६; • पा. उपपादुकाः, योनिभेदः — {skye gnas bzhi}…{sgo nga las skyes pa'i skye gnas dang /} {mngal nas skyes pa'i skye gnas dang /} {drod gsher las skyes pa'i skye gnas dang /} {rdzus te skyes pa'i skye gnas so//} चतस्रो योनयः…अण्डजा योनिर्जरायुजा संस्वेदजा उपपादुका योनिः अभि.भा.११५क/४०१; वि.प्र.२३४ख/२.३४; द्र. {rdzus te skye ba/}
- rdzus te skyes par gyur
- कृ. उपपादुकः संवृत्तः — {dge slong dag ji snyam du sems/} {de'i tshe de'i dus na tshong dpon du gyur pa gang yin pa/} {de ni rdzus te skyes pa 'di yin te/} {smon lam btab pa des na rdzus te skyes par gyur to//} किं मन्यध्वे भिक्षवो योऽसौ तेन कालेन तेन समयेन सार्थवाह आसीत्, अयं स उपपादुकः । यत्प्रणिधानं कृतम्, तेनोपपादुकः संवृत्तः अ.श.२३६क/२१७.
- rdzus te byung ba
- वि. औपपादुकः — {rgyal po rnam par snang ba rin chen pad mo dpal gyi gtsug phud snying po zhes bya ba}…{pad mo'i snying po las rdzus te byung ba}…{gyur to//} वैरोचनरत्नपद्मगर्भश्रीचूडो नाम राजा अभूत्…औपपादुकः पद्मगर्भे ग.व्यू.११९ख/२०७.
- rdze'u
- घटी — {bum pa dang rdze'u dang kham phor la sogs pa kham pa'i snod} घटघटीशरावादि च मृन्मयं भाण्डम् बो.भू.४२ख/५५; भाजनम्— {skyin gor gcig dang zho ni rdzi'u gang zhig/} /{la la zhig gis bor ba rnyed pa 'di//} एका च गोधा दधिभाजनं च केनापि संत्यक्तमिहाध्यगच्छम् । जा.मा.२८ख/३३; {rdza ma chung chung} छो.को.७२६.
- rdzogs
- = {rdzogs pa/} {rdzogs te} परिसमाप्य — {tshul gsum pa'i rtags bshad pa rdzogs te/} {zhar la 'ongs pa'i phyogs kyi mtshan nyid brjod nas} त्रिरूपलिङ्गाख्यानं परिसमाप्य प्रसङ्गागतं च पक्षलक्षणमभिधाय न्या.टी. ७२ख/१८८.
- rdzogs gyur
- = {rdzogs par gyur pa/}
- rdzogs gyur cig
- क्रि. परिपूरयतु लो.को.२००२.
- rdzogs gyur pa
- = {rdzogs par gyur pa/}
- rdzogs rgyu
- निष्पत्तिकारणम्— {mngon par mtho ba sna tshogs kyi/} /{rdzogs rgyu mya ngan 'das thob rgyu//} चित्राभ्युदयनिष्पत्तिनिर्वाणप्राप्तिकारणम् ।। त.स.१३३क/११२९.
- rdzogs chen
- • ना. महापूर्णः, गरुडेन्द्रः — {nam mkha' lding gi dbang po bzhi 'di lta ste/} {nam mkha' lding gi dbang po gzi brjid chen po dang lus chen dang rdzogs chen dang 'phrul chen thob} चतुर्भिश्च गरुडेन्द्रैः…तद्यथा—महातेजसा च गरुडेन्द्रेण, महाकायेन च महापूर्णेन च महर्द्धिप्राप्तेन च स.पु.३ख/२; • सं. महासन्तिः मि. को.१०ख ।
- rdzogs thob
- समाप्तलम्भम्, संख्याविशेषः — {rgyu dbang phrag brgya na rdzogs thob ces bya'o//} शतं हेत्विन्द्रियाणां समाप्तलम्भं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
- rdzogs 'thob
- = {rdzogs thob/}
- rdzogs ldan
- पा. कृतयुगम्, युगविशेषः — {rgyal po yon tan dam pa can/} /{rdzogs ldan lta bu de 'das tshe//} अतीते सद्गुणे राज्ञि तस्मिन् कृतयुगोपमे । अ.क.९०ख/९.५४; {dus kyi phyed kyi mtha' la rkang pa lnga ste/} {rdzogs ldan gyi rkang pa bzhi dang gsum ldan gyi rkang pa gcig go//} युगार्द्धान्तात् पञ्च पदानि—कृतयुगस्य चत्वारि पदानि, त्रेतायाः पदमेकमिति वि.प्र.२०२ख/१.८७; कृद्युगम् — {'dir rdzogs ldan la sogs pa dus bzhi} अत्र युगं कृद्युगादिकम् वि.प्र.१७१ख/१.२२; {de nas rdzogs ldan gyi dus 'jug par 'gyur ro//} ततः कृद्युगप्रवेशो भविष्यति वि.प्र.२०३क/१.८९; = {rdzogs ldan dus/}
- rdzogs ldan gyi dus
- = {rdzogs ldan dus/}
- rdzogs ldan chen po
- महाकृद्युगम् — {'dir rdzogs ldan la sogs pa dus bzhi gzhan te/} {rdzogs ldan chen po la sogs pa ma yin no//} अत्र युगं कृद्युगादिकमपरं महाकृद्युगादिकं न भवति वि.प्र.१७१ख/१.२२.
- rdzogs ldan dus
- कृतयुगम् — {gang tshe rgyal pos 'gro la phan/} /{de tshe 'jig rten rdzogs ldan dus/} /{gang tshe rgyal pos 'gro mi phan/} /{nges par 'jig rten rtsod ldan dus//} तदा कृतयुगं लोके यदा राजा प्रजाहितः । तदा किल कलिर्लोके यदा राजा प्रजाहितः ।। अ.क.३३३क/४२.१२; कृद्युगम् — {lha rnams dag dang lha min kla klo rnams kyi 'khrug pa drag po sa gzhi'i gnas bA ga dA rnams su 'byung bar 'gyur te/} {de nas rdzogs ldan gyi dus 'jug par 'gyur ro//} देवानां दानवानां म्लेच्छानां क्षितितलनिलये वागदायां नगर्यां रौद्रयुद्धं भविष्यति । ततः कृद्युगप्रवेशो भविष्यति वि.प्र.२०३क/१.८९.
- rdzogs pa
- • क्रि. (अवि., अक.) पूर्यते — {slong ba'i don mthun re ba dag/} /{gang gi don kun gyis rdzogs pa//} सर्वार्थैरर्थिसार्थानां पूर्यन्ते यैर्मनोरथाः । अ.क.५२क/५.६०; सम्पद्यते — {'dir ma byas su zin kyang 'dis kyang 'dod pa'i don grub cing rdzogs pa yin pas} इह तु विनाऽप्यनेनाभिमतार्थसिद्धिः सम्पद्यते वा.टी.५५ख/८; • सं. १. निष्पत्तिः — {sku rdzogs pa} कायनिष्पत्तिः वि.प्र.४७ख/४.४९; {bdag nyid thams cad rdzogs pa'i phyir/} /{'di na 'bras bu ci yang med//} सर्वात्मना च निष्पत्तेर्न कार्यमिह किञ्चन । त.स.२ख/३५; {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४. ११०; {gsum pa la ni gzugs brnyan rdzogs} तृतीयं बिम्बनिष्पत्तिम् हे.त.४ख/१२; {srog rdzogs pa'i slad du} प्राणनिष्पत्तये वि.प्र.४८क/४.५०; समाप्तिः — {grangs med gnyis ni rdzogs pa yis/} /{sgom pa yi ni tshar phyin to//} भावनायाश्च निर्याणं द्व्यसंख्येयसमाप्तितः । सू. अ.१९४क/९३; परिसमाप्तिः — {zhes bya bas mthong ba'i tha snyad rdzogs pa'i phyir nyams pa 'ga' yang med do//} इति व्यवहारस्य परिसमाप्तेर्दृष्टस्य न काचित् क्षतिः प्र.अ.९क/११; विरामः — {'on te skabs mi 'byed de gtan tshigs gzhan rjod par byed na yang tshar gcad pa'i 'os min te/} {rdzogs pa med pa'i phyir ro//} अदत्तोत्तरावसरो हेत्वन्तराभिधानेऽपि न निग्रहमर्हति; अविरामात् वा.न्या.३४४ख/९४; पूरिः, ओ री — {bsod nams pha rol phyin rdzogs dang /} /{yongs su dag pa nyid du 'gyur//} पुण्यपारमितापूरिपरिशुद्धिं निगच्छति ।। र.वि.१२८क/११६; परिपूरिः, ओ री — {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa rdzogs pa yin no//} दानपारमितापरिपूरिर्भवति बो.प.८९ख/५२; पूरणम् — {de yis byang chub sems dpa'i spyod/} /{brgya rtsa bdun po 'di dag byas/} /{bkra shis grangs ni rdzogs pa la/} /{gcig ni rab tu 'bad pas bya//} सप्तोत्तरशतमेतत्तेन कृतं बोधिसत्त्वचरितानाम् । मङ्गलसंख्यापूरणमेकं कार्यं प्रयत्नेन ।। अ.क.२९१क/१०८.३; सम्पूरणम्— {slong ba rdzogs pas rab bskyed pa/} /{dga' bas mig ni rab rgyas pa'i//} अर्थिसम्पूरणोद्भूतप्रहर्षोत्फुल्ललोचनः ।। अ.क.१८८ख/८०.९५; सम्भरणम् — {de la bde ba gsum ni/} {sbyin pas dga' ba dang gzhan rjes su 'dzin pas dga' ba dang byang chub kyi tshogs rdzogs pas dga' ba'o//} तत्र सुखत्रयं दानप्रीतिः, परानुग्रहप्रीतिः, बोधिसम्भारसम्भरणप्रीतिश्च सू.व्या.२१९ख/१२६ । २. पूर्णा — {'dir zla ba so so la rdzogs pa drug ni 'di lta ste/} {lnga pa gnyis dang bcu pa gnyis dang bco lnga pa gnyis te} इह प्रतिमासे षट् पूर्णाः, तद्यथा—पञ्चम्यौ द्वे, दशम्यौ द्वे, पञ्चदशम्यौ द्वे वि.प्र.१०७ख/३.२९; {tshes gcig la sogs pa'i cha lnga lnga po}…{dga' ba dang bzang po dang rgyal ba dang stong pa dang rdzogs pa'i ming can} प्रतिपदादिपञ्चपञ्चकलाभिः…नन्दाभद्राजयारिक्तापूर्णानामभिः वि.प्र.१६०क/३.१२१; {tshes gcig la sogs pa lnga'i dbye ba gsum du 'gyur ro//} {dga' ba la sogs pa'i dbye bas dga' ba rnam pa gsum dang}… {stong pa rnam pa gsum dang rdzogs pa rnam pa gsum ste} प्रतिपदादयः पञ्चभेदास्त्रिधा भवन्ति । नन्दादिभेदेन त्रिधा नन्दा…त्रिधा रिक्ता, त्रिधा पूर्णा वि.प्र.१५९क/१.८ । ३. = {rdzogs pa nyid} पूर्णत्वम् — {thub mtshan yul na gnas pa dang /} /{gsal la rdzogs pas 'phags pa yin//} देशस्थोत्तप्तपूर्णत्वैर्लक्षणातिशयो मुनेः । अभि.को.१०ख/३.९७; म.व्यु.७४३९ (१०५ख) ०. पौष्णम् — {skye ba'i gnas de nas bdun pa'i gnas ni rdzogs pa'o//} ततो जन्मस्थानात् सप्तमस्थानं पौष्णम् वि.प्र.२४८ख/२.६२; {de nas}… {nyi ma nub pa zhes bya ba rdzogs pa'i dus so//} तस्मात्… सूर्यस्यास्तमनं नाम पौष्णकालः वि.प्र.२४९क/२. ६२; {de nas dus ni rdzogs par gyur na bcu ni gsum gyis bsgyur ba dag khyim brgyad pa dang dgu pa dang bcu pa la srog rgyu'o//} ततः काले पौष्णे सति त्रिगुणितदशकम् अष्टमे नवमे दशमे राशौ रोहते प्राणः वि.प्र.२४८ख/२.६२; {rdzogs pa'i dus} पौष्णकालः वि.प्र.२४९क/२. ६२; • वि. निर्भरः — {slong ba gzigs pas kun dga' dag/} /{rdzogs pa yis ni de la smras//} अर्थिसन्दर्शनानन्दनिर्भरस्तमभाषत ।। अ.क.५१ख/५.५३; सकलसमाप्तः — {dar yug chen po de la yang stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams rdzogs par bris par gyur} तस्मिन् खलु पुनर्महापुस्ते त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुः सकलसमाप्त आलिखितो भवेत् र.व्या.८६क/२२; निकामः — {bsam gtan rdzogs shing mthar phyin pas} निकामेन पर्याप्तेन ध्यानेन अभि.स्फु.३२५ख/१२२०; पुष्कलः — पुष्कलम् {rgyas pa'am rdzogs pa} म. व्यु.६७०० (९६क); • भू.का.कृ. समाप्तः — {ston byed yin phyir thog med pas/} /{'dod pa thams cad rdzogs pa yin//} उपदेश इत्यनादित्वात् समाप्तं सर्वमीहितम् ।। प्र.अ.३३क/३८; {dbyar gyi gzhi rdzogs so//} वर्षावस्तु समाप्तम् वि.व.३५१ख/२.१५३; परिसमाप्तः — {dngos po gcig gam dngos po thams cad du rdzogs par yang 'gyur ro//} एकभावेन वा परिसमाप्तः स्यात्सर्वभावेषु ल.अ.१३७ख/८४; पूर्णः — {mchi ma'i chu dag gis/} /{mig rdzogs} बाष्पाम्बुपूर्णनयनैः अ.क.३४२क/४४. ६४; {dbyangs bdun rdzogs pa 'di dag ni/} /{tha dad lam du rab tu 'jug//} पूर्णसप्तस्वरः सोऽयं भिन्नमार्गः प्रवर्तते ।। का.आ.३४०ख/३.१७०; {gtong ba rdzogs pa'i snying rje dang //} त्यागपूर्णं च कारुण्यम् अ.क.२०ख/३. १२; सम्पूर्णः — {gang gi tshe rdzogs pa de'i tshe ni khyad par du 'gro ba med do//} सम्पूर्णं तु यदा तदा नास्ति प्रकर्षगतिः न्या.टी.४४क/६८; आपूर्णः — {'di ni gang ba ma yin yang /} /{'di ni rtag tu dkyil 'khor rdzogs//} असमग्रोऽप्यसौ शश्वदयमापूर्णमण्डलः ।। का.आ.३२५क/२.८९; प्रतिपूर्णः — {gal te gzugs ma rdzogs pa dang rdzogs pa'o snyam du ma spyod na shes rab kyi pha rol tu phyin pa la spyod do//} सचेद् रूपमप्रतिपूर्णं प्रतिपूर्णमिति न चरति, चरति प्रज्ञापारमितायाम् अ.सा.१७२क/९६; निष्पन्नः — {de la rig dang 'dul ba dag/} /{rdzogs pa'i bu gnyis byung gyur te//} निष्पन्नविद्याविनयौ पुत्रौ तस्य बभूवतुः । अ.क.२१८क/८८.४७; {sa bon 'od zer gyis rdzogs pa'i//} रश्मिबीजेन निष्पन्नः स.दु.१०८ख/१६४; {ma rdzogs pa ni mos pas spyod pa'i sa la'o/} /{rdzogs pa ni sa bdun po dag la'o//} अनिष्पन्नोऽधिमुक्तिचर्याभूमौ । निष्पन्नः सप्तभूमिषु सू.व्या.२२३क/१३१; अवसितः — {dgag dbye brjod pa rdzogs na dgag dbye bzhag pa mi 'chags so//} अरूढिरवसितप्रवारणोक्तौ प्रवारणास्थापनस्य वि.सू.८८ख/१०६; {bsam gtan gyi bya ba rdzogs so//} अवसितं ध्यानकार्यम् अभि.भा.७२क/११५१; पूरितः — {yid 'ong rab rgyas 'bras bus rdzogs pa'i phyogs/} /{grib shing chos dang mtshungs pa gzhan yod min//} स्निग्धः प्रवृद्धः फलपूरिताशः छायातरुर्धर्मसमोऽस्ति नान्यः ।। अ.क.२१क/३.२०; आचितः — {de la des smras tsha ba'i sa/} /{zangs chen brgya ni rdzogs pa 'di/} /{shin tu chags ldan rgyal po'i bu/} /{dga' bo la ni byas pa yin//} ते तमूचुरियं भूमिस्तप्तकुम्भीशताचिता । कल्पिता राजपुत्रस्य नन्दस्यानन्दरागिणः ।। अ.क.१११क/१०.१३०; अतिक्रान्तः — {yid la byed pa rdzogs pa ni smin ma gnyis kyi bar du sems 'dzin par byed pa'i bar yin no//} अतिक्रान्तमनसिकारस्तथैव यावद् भ्रुवोर्मध्ये चित्तं धारयति अभि.स्फु.१६२ख/८९७; प्रपन्नः — {de nas 'jig rten kun la phan rdzogs pa/} /{kun dbyibs kun gyi rang bzhin rnam par snang //} तं सर्वलोकोपकृतिप्रपन्नं सर्वाकृतिं सर्वमयावभासम् । अ.क.१९३ख/२२.१६; उपपन्नः — {ces pa bla ma dag gi snying stobs rdzogs/} /{snying rjes gzir ba'i bden tshig brjod tsam la/} /{brgya byin mngon phyogs bdud rtsis bran pa yis/} /{gzhon nu rma dang bral zhing bsos par byas//} इत्युक्तमात्रे करुणार्तिसत्यसत्त्वोपपन्ने वचने गुरुभ्याम् । शक्रः समभ्येत्य सुधाप्रसेकैरजीवयन्निर्विवरं कुमारम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३६; सञ्जातः — {byang chub sems dpa' ni nyam chung ba dang 'dab gshog ma rdzogs pas 'phur bar ma brtsal to//} परिदुर्बलत्वादसञ्जातपक्षत्वाच्च बोधिसत्त्वस्तु नोत्पतितुं प्रयत्नं चकार जा.मा.९०क/१०३; गतः — {dpag med dpag bral rnams la shin tu rdzogs nyid rdzogs//} अमितामितेषु सुसमापत्तितां गता स.दु.१११ख/१७४; {brdzun du smra ba rdzogs so//} गतो मृषावादः अभि.भा.२०६क/६९२; • अव्य. सम्— {longs spyod rdzogs pa'i sku} सम्भोगकायः वि.प्र. २२६ख/२.१४; {rdzogs sangs} संबुद्धः र.वि.१०७ख/६४.।(द्र.— {yongs su rdzogs pa/} {mngon par rdzogs pa/} {rab tu rdzogs pa/} {longs spyod rdzogs pa/} {shin tu rdzogs pa/} {bya ba rdzogs pa/}).
- rdzogs par
- पूरयितुम् — {de ltar ltung ba de yi yang /} /{'dod pa sa 'di thams cad kyis/} /{rdzogs par nus pa yod min na/} /{de yi 'dod pa sus byed nus//} अस्यैवं पतितस्यापि सर्वाऽपीयं वसुंधरा । नालं पूरयितुं वाञ्छां तत्कोऽस्येच्छां करिष्यति ।। बो.अ.३०क/८.१७५.
- rdzogs pa bsgom pa
- पा. उत्पन्नभावना — {rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor 'di/} /{de yi bde ba bde chen brjod/} /{rdzogs pa bsgom pa med pa ste/} /{bskyed pa yis ni ci zhig 'tshal//} उत्पन्नक्रमयोगोऽयं सुखं महासुखं मतम् । उत्पन्नभावनाहीनो उत्पत्त्या किं प्रयोजनम् ।। हे.त. १५ख/४८.
- rdzogs pa chen
- = {rdzogs chen/}
- rdzogs pa chen po
- = {rdzogs chen/}
- rdzogs pa yin
- • क्रि. निष्पन्नं भवति — {de'i phyir rgyun chags gsum la ji srid du 'dod par snyoms par 'jug pa'i sgo nas rdzogs pa yin no//} अत इच्छातः प्रवाहत्रयसमापत्तितो निष्पन्नं भवति अभि.भा.२५क/९६१; • भू.का.कृ. समाप्तम् — {ston byed yin phyir thog med pas/} /{'dod pa thams cad rdzogs pa yin//} उपदेश इत्यनादित्वात् समाप्तं सर्वमीहितम् ।। प्र.अ.३३क/३८.
- rdzogs pa'i rgyu
- = {rdzogs rgyu/}
- rdzogs pa'i dus
- पौष्णकालः — {de nas 'char te/} {skye ba de nas chu srin 'char ba ste/} {khyim bdun pa 'char ba na nyi ma nub pa zhes bya ba rdzogs pa'i dus so//} तत उदयति । तस्माज्जन्मनो मकरोदये सप्तमे राश्युदये सूर्यस्यास्तमनं नाम पौष्णकालः वि.प्र.२४९क/२.६२.
- rdzogs pa'i gnas skabs
- सम्पूर्णावस्था — {de bas na rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या.टी.४४क/६८.
- rdzogs pa'i rnal 'byor
- पा. निष्पन्नयोगः — {rdzogs pa'i rnal 'byor du gyur pa las dam tshig gi dkyil 'khor gyi lha yongs su rdzogs par 'gyur ro//} निष्पन्नयोगो भूत्वा समयमण्डलं देवतापरिपूर्णं भवति स.दु.१०४ख/१४८; {gshin rje gshed dmar po'i rdzogs pa'i rnal 'byor zhes bya ba} रक्तयमान्तकनिष्पन्नयोगनाम क.त.२०३६.
- rdzogs pa'i byang chub
- पा. संबोधिः — {rgyun du zhugs pa yin te/} {log par ltung ba'i chos can ma yin pa dang /} {rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba yin} स्रोतापन्नो भवन्नविनिपातकधर्मा नियतं संबोधिपरायणः अभि.स्फु.१८६क/९४३; {rdzogs par ni/} /{byang chub chos kyi 'khor lo dang /} /{mya ngan 'das par gshegs mdzad rnams//} संबोधिं धर्मचक्रं च निर्वाणाधिगमक्रियाम् । र.वि.११८ख/८८; {rdzogs pa'i byang chub dpal mo chos kyi 'khor lo skor zhing chos ston pa} सम्बोधिलक्ष्मीर्धर्मचक्रप्रवर्तने धर्मदेशना वि.प्र.१५२ख/३.९९; सम्यक्संबोधिः — {khyod kyi thugs ni rin po che/} /{rdzogs pa'i byang chub sa bon te//} सम्यक्संबोधिबीजस्य चित्तरत्नस्य तस्य ते । श.बु.११०ख/१९; द्र. {yang dag par rdzogs pa'i byang chub/}
- rdzogs pa'i byang chub kyi lam
- संबोधिमार्गः — {rdzogs pa'i byang chub kyi lam la pha rol tu phyin pa drug ston} (?{rton} ) {pa dang} सम्बोधिमार्गे षट्पारमिताश्चोपस्तम्भयति शि.स.५४ख/५२.
- rdzogs pa'i byang chub kyi sems
- = {rdzogs pa'i byang chub sems/}
- rdzogs pa'i byang chub tu 'gro bar byed pa
- वि. संबोधिगामी — {chos kyang ston te/} {nye bar zhi bar byed pa/} {yongs su mya ngan las 'da' bar byed pa/} {rdzogs pa'i byang chub tu 'gro bar byed pa} धर्मश्च देश्यते औपशमिकः, पारिनिर्वाणिकः, संबोधिगामी अ.श.२४२क/२२२.
- rdzogs pa'i byang chub tu nges par 'gro ba
- वि. संबोधिपरायणः — {rdzogs pa'i byang chub tu nges par 'gro ba dang /} {de bzhin gshegs pa'i rigs su nges pa yin no//} नियतं संबोधिपरायणः तथागतवंशनियतो भवति बो.भू.१६९क/२२३.
- rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba
- वि. संबोधिपरायणः — {rgyun du zhugs pa yin te/} {log par ltung ba'i chos can ma yin pa dang rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba yin} स्रोतापन्नो भवन्नविनिपातकधर्मा नियतं संबोधिपरायणः अभि.स्फु.१८६क/९४३.
- rdzogs pa'i byang chub 'dod pa
- वि. संबोधिकाङ्क्षी — {yang na rdzogs pa'i byang chub 'dod pa rnams nyid kyi khyad par dag go/} अथवा संबोधिकाङ्क्षिणामेव विशेषणानि बो.प.४७क/७.
- rdzogs pa'i byang chub rab tu snang ba'i rnam pa bsgom pa
- पा. संबोधिप्रख्यानाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{rdzogs pa'i byang chub rab tu snang ba'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…संबोधिसम्प्रख्यानाकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.
- rdzogs pa'i byang chub la shin tu gzhol ba
- वि. संबोधिपरायणः — {sems bskyed pa de bskyed ma thag tu byang chub sems dpa'}…{rdzogs pa'i byang chub la shin tu gzhol bas de bzhin gshegs pa'i rigs su nges pa yin} येन चित्तोत्पादेन सहोत्पन्नेन बोधिसत्त्वः… तथागतवंशनियतो भवति संबोधिपरायणः द.भू.१७५क/८.
- rdzogs pa'i byang chub sems
- पा. संबोधिचित्तम् — {de ni rdzogs pa'i byang chub sems min pa/} /{dge gzhan gang gis zil gyis gnon par 'gyur//} तज्जीयतेऽन्येन शुभेन केन संबोधिचित्तं यदि नाम न स्यात् ।। बो.अ. २क/१.६.
- rdzogs pa'i byang chub sems dpa'
- संबोधिसत्त्वः — {rdzogs pa'i byang chub sems dpa'i bde mchog mi zad dang //} संबोधिसत्त्वसुखमुत्तममक्षयम् शि.स.३क/३.
- rdzogs pa'i 'bras bu
- पा. समाप्तिफलम् — {rdzogs pa'i 'bras bu ni mi slob pa'i chos rnams so//} समाप्तिफलमशैक्षा धर्माः म.भा.१९क/१४४.
- rdzogs pa'i rim pa
- पा. निष्पन्नक्रमः — {rdo rje mkha' 'gro'i rdzogs pa'i rim pa} वज्रडाकिनीनिष्पन्नक्रमः क.त.२३७९; उत्पन्नक्रमः — {rdzogs pa'i rim pa ni rtog pa dang bral ba ste} उत्पन्नक्रमः पुनः कल्पनारहितः वि.प्र.४९क/४.५१; {bskyed pa'i rim par gsungs pa'i hUM dang ni/} /{phaT yig la sogs rtog pa dang bral ba/} /{rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor de nyid de/} /{de nyid kyi ni sgrub thabs gzhan yod min//} उत्पत्तिक्रममुक्तं हूँफट्कारादिकल्पनारहितम् ।। उत्पन्नक्रमयोगस्तत्त्वं तत्त्वस्य साधनं नान्यत् । वि.प्र.११०क/८; सन्तिक्रमः मि.को.१०ख ।
- rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor
- पा. उत्पन्नक्रमयोगः— {rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor 'di/} /{de yi bde ba bde chen brjod/} /{rdzogs pa bsgom pa med pa ste/} /{bskyed pa yis ni ci zhig 'tshal//} उत्पन्नक्रमयोगोऽयं सुखं महासुखं मतम् । उत्पन्नभावनाहीनो उत्पत्त्या किं प्रयोजनम् ।। हे.त.१५क/४८; {rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor gyis/} {rnam par g}.{yeng ba'i dgra gsod cing //} उत्पन्नक्रमयोगेन विक्षेपारिनिषूदनम् । गु.सि.१६क/३४.
- rdzogs pa'i longs spyod
- = {rdzogs longs spyod/}
- rdzogs pa'i sangs rgyas
- संबुद्धः — {rdzogs pa'i sangs rgyas snga mas kyang /} /{so sor rang rig spyod yul ni/} /{rtse mo rin chen brgyan pa yi/} /{grong rdal dbus su rab tu bshad//} पूर्वैरपि हि संबुद्धैः प्रत्यात्मगतिगोचरम् । शिखरे रत्नखचिते पुरमध्ये प्रकाशितम् ।। ल.अ.५७क/२; {'di yis rdzogs sangs rgyas kun gyis/} /{chos kyi 'khor lo rab tu bskor//} अनेन सर्वसंबुद्धैर्धर्मचक्रं प्रवर्तितम् ।। वि. प्र.१५९ख/३.१२०; {khyab bdag gzugs/} /{rdzogs sangs dkyil 'khor nang du mthong bar 'gyur//} संबुद्धमण्डलतलेषु विभोर्विभूतिं… व्यवलोकयन्ति र.वि.६६ख/९६; अभिसंबुद्धः — {dus kyi tha mar rdzogs sangs rgyas/} /{'jig rten mgon po 'od byed pa//} युगाधमेऽभिसंबुद्धो लोकनाथो प्रभंकरः ।। म.मू.१९०क/१२५.
- rdzogs pa'i sangs rgyas kyi snying po
- = {rdzogs sangs snying po/}
- rdzogs pa'i sangs rgyas kyi gnas
- संबुद्धपदम् — {zhes pa bcom ldan 'das kyi nges pa ste/} {rdzogs pa'i sangs rgyas kyi gnas thob pa'i slad du rgyud gzhan thams cad las rnal 'byor pa rnams kyis rtogs par bya'o//} इति नियमो भगवतः सर्वतन्त्रान्तरे योगिभिरवगन्तव्यः संबुद्धपदलाभाय वि.प्र.८८क/४.२३४.
- rdzogs par gyur
- = {rdzogs par gyur pa/} {rdzogs par gyur na} पौष्णे सति — {de nas dus ni rdzogs par gyur na bcu ni gsum gyis bsgyur ba dag khyim brgyad pa dang dgu pa dang bcu pa la srog rgyu'o//} ततः काले पौष्णे सति त्रिगुणितदशकम् अष्टमे नवमे दशमे राशौ रोहते प्राणः वि.प्र.२४८ख/२.६१.
- rdzogs par gyur pa
- • वि. निर्भरः — {de bzhin 'phags lam yan lag brgyad/} /{mchog gi bdud rtsis rdzogs gyur pa'o//} आर्याष्टाङ्गस्तथा मार्गः परमामृतनिर्भरः ।। अ. क.७७क/७.६६; • भू.का.कृ. पूर्णः — {mdzes sdug lang tsho rdzogs gyur pa/} /{de dag mthong nas 'phral nyid du//} पूर्णयौवनलावण्याः सहसैव विलोक्य ताः । अ.क.११०क/१०.११६; सम्पूर्णः — {de bas na rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या. टी.४४क/६८; {gser dang gos ni rdzogs gyur pa/} /{dus kyis rang gi grong khyer song //} कालेन स्वपुरीं प्राप सम्पूर्णकनकाम्बरः ।। अ.क.१७७क/७९.१८; निष्पादितः — {rnam par dag pa'i rgyus bskyed phyir/} /{de ni tshad ma nyid du nges/} /{don gyi byed pa rdzogs gyur pa'i/} /{dung la dkar po'i blo bzhin no//} विशुद्धकारणोत्पादात् त्वस्याः प्रामाण्यनिश्चयः । निष्पादितक्रिये कम्बौ सिताकारमतेरिव ।। त.स.१०९क/९५२.
- rdzogs par 'gyur
- = {rdzogs par 'gyur ba/}
- rdzogs par 'gyur ba
- • क्रि. सम्पद्यते — {de ltar bsgom pa la rab tu brtson pa de ji ltar na sgom pa rdzogs par 'gyur zhe na} तस्य पुनरेवं भावनायां प्रयुक्तस्य कथं भावना सम्पद्यते अभि.भा.८क/८९२; • वि. निष्पन्नः — {myur ba la sogs dbye bas kyang /} /{ga gsal gzhan las rnam bcad par/} /{ga yi gsal gzhan gsal po ru/} /{rdzogs par 'gyur ba rtogs pa min//} न हि द्रुतादिभेदेऽपि निष्पन्ना सम्प्रतीयते । गव्यक्त्यन्तरविच्छिन्ना गव्यक्तिरपरा स्फुटा ।। त.स.७८क/७२७.
- rdzogs par bya
- • क्रि. पूरयेत् — {sdig chen sdig ni zad bya'i phyir/} /{bye ba yang ni rdzogs par bya//} महापापिनः पापक्षयाय कोटिमपि पूरयेत् । स.दु.१३०ख/२४४; निष्पादयेत् — {de nas rdo rje 'khor lo'i phyag rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i dkyil 'khor mdun du rdzogs par bya} ततो वज्रचक्रमुद्रया सर्वदुर्गतिपरिशोधनमण्डलं पुरतो निष्पादयेत् स.दु.१०१क/१३८; • कृ. पूरयितव्यः — {de'i yid la re ba rdzogs par bya'o//} पूरयितव्योऽस्य मनोरथः वि.व.१९१ख/१.६६; • सं. निष्पादनम् — {de nas stong pa nyid la dmigs pa byas nas lha rdzogs par bya ba'i don du sku dang gsung dang thugs dang ye shes rnam par sbyong bar byed pa'i sngags kyi tshig rnams su 'gyur te} ततः शून्यतालम्बनं कृत्वा देवतानिष्पादनं प्रति कायवाक्चित्तज्ञानविशोधकानि मन्त्रपदानि भवन्ति वि.प्र.१०९क/३.३५.
- rdzogs par bya ba
- = {rdzogs par bya/}
- rdzogs par byang chub
- = {rdzogs pa'i byang chub/}
- rdzogs par byas te gnas pa
- क्रि. उपसम्पद्य विहरति — {gang gi tshe 'phags pa nyan thos rab tu dben pa'i bde ba lus kyis mngon sum du byas nas rdzogs par byas te gnas pa} यस्मिन् समये आर्यश्रावकः प्रविवेकजां प्रीतिं कायेन साक्षात्कृत्योपसम्पद्य विहरति अभि. भा.७०क/११४४.
- rdzogs par byed
- = {rdzogs byed/}
- rdzogs par byed pa
- = {rdzogs byed/}
- rdzogs par mi 'gyur
- क्रि. असमाप्ता वर्तते — {gcig ni yongs su ma shes na/} /{de nyid rdzogs par mi 'gyur ro//} एकस्याप्यपरिज्ञाने साऽसमाप्तैव वर्तते ।। त.स.१२४ख/१०७७.
- rdzogs par mdzad
- = {rdzogs mdzad/}
- rdzogs par mdzad pa
- = {rdzogs mdzad/}
- rdzogs par longs spyod pa
- = {rdzogs longs spyod/}
- rdzogs byed
- • क्रि. पूरयति — {blo ldan ngo tshas myur du ni/} /{rdzogs pa'i byang chub tshogs rdzogs byed//} सम्भारांश्च स बो(संबो भो.पा.)धेः क्षिप्रं पूरयति लज्जया धीमान् । सू.अ.२२१ख/१२९; पूरयते — {des ni tshogs rnams rdzogs byed cing /} /{sems can dag kyang rnam smin byed//} सम्भारान्पूरयते सत्त्वांश्च विपाचयति तेन ।। सू.अ. २१४क/११९; निर्वर्तयति — {de bzhin gshegs pa'i skur rdzogs par byed} तथागतविग्रहं निर्वर्तयति बो.प.४७ख/८; प्रतिपादयति — {gang zhig nga rgyal dgra bdo ba yang nges bcom ste/} /{'gro la 'dod bzhin rgyal ba'i 'bras bu rdzogs par byed//} ये तं स्फुरन्तमपि मानरिपुं निहत्य कामं जने जयफलं प्रतिपादयन्ति ।। बो.अ.२२ख/७. ५९; • सं. पूरणम् — {kun nas nyon mongs pa'i mtshan nyid kyang ston te/} {sgrib pa'i phyir dang}…/{rdzogs byed phyir dang}… /{sdug bsngal phyir ni 'gro nyon mongs//} संक्लेशलक्षणं च ख्यापयति—छादनाद्…पूरणात्…दुःखनात् क्लिश्यते जगत् । म.भा.३ख/२८; {rdzogs byed phyir ni skye mched drug gis so//} पूरणात् षडायतनेन म.भा.३ख/२८; समापनम् — {log g}.{yem brnab sems ma byin len/} /{chags pa yis ni rdzogs par byed//} लोभतः । परस्त्रीगमनाभिध्याऽदत्तादानसमापनम् ।। अभि.को.१३ख/४.७०; • ना. पूरणः, तीर्थिकशास्ता — {de gnyis las gcig ni rdzogs byed la dad/} {gcig ni sangs rgyas bcom ldan 'das la dad do//} ताभ्यामेकः पूरणेऽभिप्रसन्नः, द्वितीयो बुद्धे भगवति अ.श.२७क/२३; {mu stegs can gyi gnas}… {'od srung rdzogs byed dang}… {thub med skra'i la ba can dang}…{gcer bu pa gnyen gyi bu} तीर्थ्यायतनानि…पूरणः काश्यपः…अजितः केशकम्बलः… निर्ग्रन्थो ज्ञातिपुत्रः अ.श.११३क/१०२; • वि. पूरकः — {khams gsum nyon mongs rnam spong rdzogs byed} त्रिधातुकक्लेशविहानिपूरकम् सू.अ.१८४क/७९; {'dir ni ngag rdzogs par byed pa'i tshig nyid ngag gi sgras brjod pa yin te} अत्र तु वाक्यपूरकं पदमेव वाक्यशब्देनोक्तम् प्र.अ.२२४क/५८२; प्रपूरणः — {yid bzhin nor bu rnam dag pa/} /{bsam don rdzogs byed ji lta ba//} चिन्तामणिर्यथा शुद्धोऽभीप्सितार्थप्रपूरणः । ग.व्यू. २९८क/१९; पूरणी — {sgra thams cad rdzogs par byed pa} सर्वस्वरपूरणी सू.व्या.१८३ख/७९; निष्पादनी — {skyes bu'i don sgrub pa ste/} {skyes bu'i don ni mngon par mtho ba dang nges par legs pa'i mtshan nyid do/} /{de sgrub pa ni rdzogs par byed pa ste} पुरुषार्थसाधनी । पुरुषस्य अर्थः अभ्युदयनिःश्रेयसलक्षणः, तस्य साधनी निष्पादनी बो.प.४५क/४.
- rdzogs byed pa
- = {rdzogs byed/}
- rdzogs 'tshang rgya
- क्रि. संबुध्यते — {gnyis gzhan la min skyob byung min/} /{rtsod dus phyi ma'i tshe la yang /} /{'jig rten mgon po 'byung mi 'gyur/} /{byas dus la ni rdzogs 'tshang rgya//} न द्वापरे न त्रेतायां न पश्चाच्च कलौ युगे । सम्भवो लोकनाथानां संबुध्यन्ते कृते युगे ।। ल.अ.१८८ख/१६०.
- rdzogs mdzad
- • वि. प्रपूरकः — {chos kyi bdag med yang dag byung /} /{sangs rgyas byang chub rdzogs mdzad pa//} धर्मनैरात्म्यसम्भूत बुद्धबोधिप्रपूरकः । गु.स.९५क/१०; • ना. पुष्यः, तथागतः — {gser thub dang}…{rgyal dang rdzogs mdzad dang grags mchog dang pad mo'i bla la stsogs pa de bzhin gshegs pa thams cad} कनकमुनि…तिष्यपुष्ययशोत्तरपद्मोत्तरप्रमुखाः सर्वतथागताः ग. व्यू.६६ख/१५७.
- rdzogs mdzad pa
- = {rdzogs mdzad/}
- rdzogs rim
- = {rdzogs pa'i rim pa/}
- rdzogs longs
- = {rdzogs longs spyod/}
- rdzogs longs spyod
- • सं. सम्भोगः — {chags bral lus kyi gos 'dzin cing /} /{mig sman yongs su 'dzin dang bral/} /{rdzogs pa'i longs spyod kun sbyor rnams/} /{mi rtag nyid du smra ba bzhin//} वीतरागाङ्गवसनां निरञ्जनपरिग्रहाम् । वदन्तीमिव सम्भोगसंयोगानामनित्यताम् ।। अ.क.३०क/३.१३०; {'bel ba'i gtam gyis rnam par nges pa ni ji ltar thos pa dang bsam pa rnams dri ba dang phyir zhing dri bar bya ba'i tshul gyis phan tshun chos la rdzogs par longs spyod pa'o//} सांकथ्यविनिश्चयो यथाश्रुतचिन्तितानां प्रश्नप्रतिप्रश्नक्रियायोगेनान्योन्यं धर्मसम्भोगः अभि.स.भा.११२क/१५०; {de yi gzugs ni rmad byung de/} /{'dod chags rdzogs shing longs spyod bral//} स्मरसम्भोगरहितं तत्तस्या रूपमद्भुतम् । अ.क.१८०ख/२०.६१; • वि. साम्भोगः — {rnam par rtog med lhun grub par/} /{'dod pa ji bzhin yongs skong phyir/} /{yid bzhin nor bu'i rdzu 'phrul gyis/} /{rdzogs par longs spyod rnam par gnas//} निर्विकल्पं निराभोगं यथाभिप्रायपूरितः । चिन्तामणिप्रभावर्द्धेः साम्भोगस्य व्यवस्थितिः ।। र.वि.११८ख/८७.
- rdzogs shing longs spyod
- = {rdzogs longs spyod/}
- rdzogs sangs
- = {rdzogs pa'i sangs rgyas/}
- rdzogs sangs rgyas
- = {rdzogs pa'i sangs rgyas/}
- rdzogs sangs snying po
- पा. संबुद्धगर्भः — {chags sdang sogs dri sbubs bsgribs rdzogs sangs snying po'i 'gro gzigs te/} /{thugs rjes} रागद्वेषमलादिकोशनिवृतं संबुद्धगर्भं जगत् कारुण्यादवलोक्य र.वि.१०६ख/६१; द्र.— {de bzhin gsegs pa'i snying po/}
- rdzong
- कोटः — {der ni rdzong gi gyad 'di dag/} /{sngon tshe thub pa dag tu gyur//} कोटमल्लाश्च तत्रैव बभूवुर्मुनयः पुरा । अ.क.२६७क/९८.१२; कोट्टः — {sbags pa bzhin du zhes bya ba ni bang rim bzhin du zhes bya ba'i tha tshig go//} {gzhan dag na re 'brog phyogs kyi rdzong bzhin du'o zhes zer ro//} परिगण इवेति परिषण्ड इव । आटविककोट्ट (इव) इत्यपरे अभि.स्फु.२४४ख/३८२; दुर्गः — । {rdzong 'joms pa dang bsrung ba'i 'khrul 'khor gyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} दुर्गभेदरक्षणयन्त्रस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३; {skye ba'i rdzong las tshegs chung thar bar 'gyur//} तरन्त्यकृच्छ्रेण च जन्मदुर्गम् जा.मा.१९२क/२२४.
- rdzong gi gyad
- कोटमल्लः — {der ni rdzong gi gyad 'di dag/} /{sngon tshe thub pa dag tu gyur//} कोटमल्लाश्च तत्रैव बभूवुर्मुनयः पुरा । अ.क.२६७क/९८.१२.
- rdzong gi lha mo
- ना. दुर्गादेवी, देवी म.व्यु.३१७१ (५५ख).
- rdzong 'joms pa
- दुर्गभेदः — {rdzong 'joms pa dang bsrung ba'i 'khrul 'khor gyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} दुर्गभेदरक्षणयन्त्रस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.
- rdzong gnas
- ना. = {u mA} दुर्गा, उमा — उमा…अपर्णा पार्वती दुर्गा मृडानी चण्डिकाऽम्बिका ।। अ.को.१३०क/१.१.३७; दुःखेन गम्यते इति दुर्गा । दुर्गे निवासोऽस्या अस्तीति वा अ.वि.१.१.३७.
- rdzong bsrung ba
- दुर्गरक्षणम् — {rdzong 'joms pa dang bsrung ba'i 'khrul 'khor gyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} दुर्गभेदरक्षणयन्त्रस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.
- rdzong bsrungs
- दुर्गपालः म.व्यु.३७०७ (६२क).
- rdzongs
- • सं. १. विसर्जनम्— {de nas sa bdag rgyun zhugs kyi/} /{'bras thob bden pa mthong ba yi/} /{grogs la dge slong rdzongs zhes pa'i/} /{'phrin gyi lan ni rab tu springs//} स्रोतःप्राप्तिफलेनैवं दृष्टसत्योऽथ भूपतिः । दिदेश प्रतिसन्देशं सख्युर्भिक्षुविसर्जनैः ।। अ.क.३१०क/४०. ३४ २. यौतकम् — {yo ta kaM/} {khud pa'am rdzongs} म.व्यु.५३२३ (७९ख); • क्रि. = {rdzongs shig/}
- rdzongs shig
- क्रि. विसर्जय — {las bgyid pa rnams kyi kha zas}…{chu'i gos glang po che la zhon pa'i lag tu myur du rdzongs shig} भोजनं…कर्मकरस्य कृतशः…जलाम्बरस्य हस्तिपृष्ठमवरोप्य…शीघ्रं शीघ्रं विसर्जय सु.प्र. ५०ख/१००; आरोप्यताम् — {bye ma dang rdo ba ci mthong ba rnams long la grus ci theg pa gru'i nang du rdzongs shig} वालुकाः पाषाणाश्च वहनमारोप्यन्तां यावत्सहते जा.मा.८५ख/९८.
- rdzob
- द्र.— {kun rdzob/} {brdzang} पूरणम् — {khru bzhi dang do pa gnyis bltab tu byas te bcom mo/} /{shing bal gyis brdzang ngo //} ( हस्त भो.पा.)चतुर्द्विगुणद्विगुणीकृत्य सेवनम् । तूलेन पूरणम् वि.सू. ९६क/११५.
- brdzangs par gyur
- क्रि. विससर्ज — {de yis slong phyir bram ze rnams/} /{de yi drung du brdzangs par gyur//} स द्विजान् मणियाच्ञायै विससर्ज तदन्तिकम् ।। अ.क.२९ख/३. १२४.
- brdzi
- = {brdzi ba/}
- brdzi ba
- • क्रि. मर्दयेत्— {gang byang chub sems dpa'i stobs la stobs kyis brdzi ba'i sems can de ni sems can gyi ris na med do//} न स सत्त्वः सत्त्वनिकाये संविद्यते यो बोधिसत्त्वस्य बलेन बलं मर्दयेत् शि.स.१५१क/१४६; • कृ. धृष्यः— {brdzi ba med} अधृष्यः शि.स.१६३क/१५६; अवमृद्यः — {mi mthun pa'i phyogs kyis mi brdzi ba'i don gyis stobs rnams yin pa'i phyir ro//} विपक्षानवमृद्यार्थेन यस्माद्बलानि सू.व्या.२०८क/१११; • सं. अवमृद्यता — {sems ma gong zhing mi brdzi ba} चित्तस्यानवलीनता अनवमृद्यता शि.स.१०२ख/१०२.
- brdzi ba med
- वि. अधृष्यः — {de ni phyug cing nor cher 'gyur/} /{bsod nams ldan zhing brdzi ba med//} आढ्यो महाधनश्चासौ अधृष्यः पुण्यवानपि । शि.स.१६३क/१५६.
- brdzi ba med pa
- = {brdzi ba med/}
- brdzi bar bya
- क्रि. आक्रामेत् — {zas rkang pas brdzi bar mi bya'o//} नाभ्यवहार्यं पादेनाक्रामेत् वि.सू.७९ख/९६; {bsod nams 'dod pas mgron du bos na kha tshar ma bcad pa man chad sar pa la ni mi rtag pas nyen par 'gyur ba'i yid la byed pas steng du brdzi bar bya'o//} अन्वाक्रामेदुपनिमन्त्रितः पुण्यकामेन नवमाच्छिन्नदशात् पराहत्यानित्यतामनसिकारेण वि.सू.४२ख/५३.
- brdzis
- = {brdzis pa/}
- brdzis pa
- • भू.का.कृ. क्षोभितः — {spre'u'i bdag po 'di spre'u mang po 'jigs te bros pa'i rkang lag gis brdzis pas lus snad la} भयोद्भ्रान्तवानरगणचरणक्षोभितक्षतशरीरः…वानराधिपतिः जा.मा.१६०ख/१८५; अवष्टब्धः — {de'i khar bas sbal pa zhig brdzis so//} तेन दण्डेनावष्टब्धो मण्डूकः वि.व.१४७ख/१.३६; • सं. आक्रमणम् — {bsdus 'joms ri yis kha cig lus kyang gzir/} /{de yis brdzis pas phye mar lhags gyur kyang //} सङ्घातपर्वतसमागमपिष्टदेहाः केचित्तदाक्रमणचूर्णितमूर्तयोऽपि । जा.मा.१७६क/२०४; न्यासः — {mgon med zas sbyin}…{bcom ldan 'das nyan thos chen po dag dang thabs cig tu phyag dar te rgyal bu rgyal byed kyi tshal phyag dar mdzad pas de'i steng du sug pas brdzis te/} {bcom ldan 'das kyi thad du mchi bar mi 'tshal lags so//} अनाथपिण्डदः… नेच्छति भगवतः सकाशमत्रोपरिष्टात् पादन्यासेनोपसंक्रमितुम्, यत्र नाम भगवता महाश्रावकसहायेन स्वयं जेतवनं सम्मृष्टमिति अ.श.१०७क/९७.
- brdzun
- • सं. १. असत्यम् — {brdzun ni brdzun gyi tshig yin la} असत्यं मृषावादः त.प.२१३क/८९६; अनृतम्— {skyob pa nyid gzigs lam gsungs pa/} /{'bras med phyir na brdzun mi gsung //} तायः स्वदृष्टमार्गोक्तिः वैफल्याद् वक्ति नानृतम् ।। प्र.अ.११३क/१.१४७; असत् — {chos su 'gyur zhes zer ba de yang brdzun//} उपैति धर्मत्वमितीदमप्यसत् जा.मा.६२क/७१; अलीकम् — {de'i phyir nye bar bstan pa kun rdzob pa ltar brdzun yin par go ste} अतोऽवगम्यते—सांवृतम् अलीकम्, तत् उपदेशनम् त.प.२७४क/१०१६; कूटम् — {sdig pa bsgribs pa'i rdzun gyis ni/} /{brtul zhugs zhi nyid su yis shes//} जानाति च्छन्नपापानां कः कूटव्रतशान्तताम् ।। अ.क.२८३क/१०५.१५; मृषावादः — {bslab pa thams cad 'das gyur na/} /{rdzun du thal bar 'gyur ba'i phyir//} मृषावादप्रसङ्गाच्च सर्वशिक्षाव्यतिक्रमे । अभि.को.१२क/४.३४; {de yi kha na ma tho rdzun/} /{de dang 'byed po yang dag ldan//} तदवद्यमृषावादस्तेन भेत्ता समन्वितः । अभि.को.१४ख/४.९९ २. = {brdzun nyid} मृषात्वम् — {byed pa por gyur pa'i skyes bu la ltos pa dang bcas pa'i shes pa skyed par byed pa nyid kyis brdzun pa la khyab pa'i phyir} कर्तृभूतपुरुषसापेक्षज्ञानोत्पादकत्वेन मृषात्वस्य व्याप्तत्वात् त.प.१६४ख/७८४; वैतथ्यम् — {gal te de brdzun de ltar min//} वैतथ्यात् स तथा नो चेद् त.स.७२क/६७४; • वि. अनृतः — {ngar 'dzin las byung phung po rnams/} /{ngar 'dzin de ni don du brdzun//} अहङ्कारोद्भवाः स्कन्धाः सोऽहङ्कारोऽनृतोऽर्थतः । प्र.प.१५०क/२००; वितथः, ओ था — {nged cag lta bu rdzun gyi tshig mi smra//} नास्मद्विधा हि वितथां गिरमुद्गिरन्ति जा.मा.१९०ख/२२२; • अव्य. मिथ्या — {sad nas ji 'di bden nam/} {'on te brdzun snyam du rtog//} प्रतिबुद्धश्च सन्नेवमुपपरीक्षेत, ‘किमिदं सत्यमुत मिथ्या’ इति ल.अ.१४०ख/८७; {de nas mi bdag khro rdzun gyis/} /{de ni gsod du bskul bar gyur//} आघातं प्रेक्षितः सोऽथ मिथ्याकोपेन भूभुजा । अ.क.२७६ख/३५.२२; {lus phra khyod kyi yan lag rnams/} /{'jam pa nyid du gnas pa brdzun//} तव तन्वङ्गि मिथ्यैव रूढमङ्गेषु मार्दवम् । का.आ.३२६क/२.१२६; मृषा — {'dus byas slu ba'i chos can gang yin pa de ni brdzun pa yin la} तन्मृषा मोषधर्म यदिदं संस्कृतम् प्र.प.८१क/१०४; {de ni mi gtsang la sogs la/} /{gtsang sogs grags pa bzhin du brdzun//} अशुच्यादिषु शुच्यादिप्रसिद्धिरिव सा मृषा ।। बो.अ.३१क/९.६; वृथा — {ba lang grub pas sel don yin/} /{zhe na sel bar rtog pa brdzun//} सिद्धश्चेद् गौरपोहार्थं वृथाऽपोहप्रकल्पनम् ।। त.स.३५ख/३७१.
- brdzun gyi bskur pa
- अपवादः— {brdzun gyi bskur pa 'debs par byed} अपवादमनुप्रयच्छति लो.को.२००५.
- brdzun gyi tshig
- मृषावादः — {brdzun ni brdzun gyi tshig yin la} असत्यं मृषावादः त.प.२१३क/८९६; मृषावचः — {khyod kyis srog chags gsad pa dang /} /{brdzun gyi tshig kyang smra ba dang //} प्राणिनश्च त्वया घात्या वक्तव्यं च मृषावचः । हे.त.१७ख/५६; {rdzun tshig 'du shes gzhan sgyur ba'i/} /{tshig don mngon par go ba 'o//} अन्यसंज्ञोदितं वाक्यमर्थाभिज्ञे मृषावचः ।। अभि.को.१३ख/४.७४; अलीकम् — {a li kaM ni brdzun tshig dang /} /{mi mdza' ba dang nyin mo la'ang //} श्री.को.१६५क ।
- brdzun gyis phyag 'tshal
- वि. मिथ्यानम्रः — {rdzun gyis phyag 'tshal snyan par smras/} /{gsang nas me dang dug zas ster//} मिथ्यानम्रः प्रियालापी गूढवह्निविषान्नदः । अ. क.८१क/८.१८.
- brdzun nyid
- १. मिथ्यात्वम् — {ji ltar brdzun pa nyid kyi rgyu/} /{zhe sdang gti mug sogs nyes pa//} द्वेषमोहादयो दोषा यथा मिथ्यात्वहेतवः । त.स.५५क/५३४; असत्यत्वम्— {gzhan yang skyes bus ma byas la/} /{ji ltar rang bzhin gyis bden don/} /{'dod yin de bzhin brdzun nyid ni/} /{ci ste dogs par byed pa min//} अपि चापौरुषेयस्य यथा प्राकृतमिष्यते । सत्यार्थत्वमसत्यत्वमेवमाशङ्क्यते न किम् ।। त.स.८७ख/७९७ २. मिथ्यैव — {lha gcig khyod ni rdzun nyid kyis/} /{sems ni mchog tu gdung bar byed//} देव मिथ्यैव भवता चित्तमायास्यते भृशम् । अ.क.३१८ख/४०.१३२.
- brdzun du smra
- = {brdzun du smra ba/}
- brdzun du smra ba
- • पा. मृषावादः, अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang}…{rdzun du smra ba dang}…{log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपात…मृषावाद… मिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१४ख/१०९६; {brdzun du smra ba'i gzhi ni mthong ba dang thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam par shes pa dang ma mthong ba dang ma thos pa dang bye brag mi phyed pa dang rnam par ma shes pa'o//} मृषावादस्य वस्तु दृष्टं श्रुतं मतं विज्ञातमदृष्टमश्रुतममतमविज्ञातं च अभि.स.भा.४६क/६३; {dge 'dun dbye phyir rdzun smra ba/} /{kha na ma tho rab cher 'dod//} सङ्घभेदे मृषावादो महावद्यतमो मतः । अभि.को.१५क/४.१०५; {brdzun du smra ba'i ltung byed} मृषावादप्रायश्चित्तिकम् वि. सू.२९क/३६; {brdzun du smra ba las ni phyir zlog pa mdzad do//} मृषावादाद्विनिवारयति ग.व्यू.२३क/१२०; • सं. मिथ्याप्रलापः — {gzhan rjes su 'dzin pa la 'jug pa brdzun smra ba dang ngam pa dang bdag bstod cing gzhan la smod pa la sogs pa yang dag pa ma yin pa'i tha snyad ston par mi byed do//} न हि परानुग्रहप्रवृत्ता मिथ्याप्रलापारम्भात् स्वोत्कर्षपरविपंसनादीन् असद्व्यवहारानुपदिशन्ति वा.न्या.३३७क/६८; अनृतम् — {yid ches pas ni brdzun du smra ba'i rgyu dang mi ldan pa dag go//} आप्ताः पुनरनृतहेतुविमुक्ताः म.टी.२५१ख/९८; {rdzun smra btang nas bden par ngas smra ste//} त्यक्त्वाऽनृतं योऽभिरतोऽस्मि सत्ये जा.मा.१९५क/२२६; • वि. मृषावादी — {'dod chags la sogs pa'i nyes pa dang ldan pa'i skyes bu ni brdzun du smra bar mthong la} रागादिदोषपरीतपुरुषो मृषावादी दृष्टः त.प.४३क/५३४; {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa}…{brdzun du smra ba} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः…मृषावादिनः ग.व्यू.२६क/१२३; अनृतवादी — {thams cad du ni skyes bu rnams/} /{phal cher brdzun ni smra ba yin//} सर्वदा चैव पुरुषाः प्रायेणानृतवादिनः । त.स.१०२क/८९८.
- brdzun du smra ba dang bral ba
- वि. अनृतवचनात् प्रतिविरतः — {brdzun du smra ba dang bral ba yin te}… {yang dag par smra zhing bden par smra ba dang dus su smra ba dang} अनृतवचनात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति सत्यवादी भूतवादी कालवादी द.भू.१८८क/१५.
- brdzun du smra ba spangs pa
- • वि. अनृतवचनात् प्रतिविरतः — {bdag nyid kyang brdzun du smra ba spangs shing gzhan yang brdzun du smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} आत्मना च अनृतवचनात् प्रतिविरतो भवति, परानपि च अनृतवचनविरमणाय समादापयति अ.सा. २८६ख/१६१; • पा. मृषावादात् प्रतिविरतिः, वाग्विशुद्धिभेदः — {ngag rnam par dag pa rnam pa bzhi ni 'di dag yin te/} {brdzun du smra ba spangs pa dang phra ma dang ngag rtsub mo dang tshig 'khyal pa spangs pa'o//} इयं चतुर्विधा वाग्विशुद्धिः—मृषावादात्प्रतिविरतिः, पैशुन्यात्पारुष्यात्सम्भिन्नप्रलापात् प्रतिविरतिः बो.भू.११७ख/१५१.
- brdzun du smra ba spong ba
- पा. अनृतवचनविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang brdzun du smra ba spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च अनृतवचनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; मृषावादात् प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९१ (३७ख).
- brdzun du smra ba'i ltung byed
- पा. मृषावादप्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {brdzun du smra ba'i ltung byed do//} ( इति) मृषावादप्रायश्चित्तिकम् वि.सू.२९क/३६.
- brdzun don
- मृषार्थः — {de rgyu yon tan bral ba'i phyir/} /{skyon med pa yis brdzun don bzhin//} तद्धेतुगुणवैकल्याद्दोषाभावे मृषार्थवत् ।। त.स.८५ख/७८६.
- brdzun don can
- = {brdzun pa'i don can/}
- brdzun pa
- • वि. अलीकः — {brdzun pa'i rnam pas don rig par 'gyur ba yang ma yin te} न चालीकेन साकारेणार्थः संविदितो भवेत् त.प.१२३ख/६९६; {rig byed brdzun par bstan pa yin//} वेदोऽलीकं ब्रवीति हि त.स.१२१क/१०४८; वराकः — {don dam par rnam par dpyad na brdzun pa 'di ci zhig tu rung ste} के नाम अमी वराकाः परमार्थतो विचार्यमाणाः बो.प.८६ख/४७; • अव्य. मृषा — {brdzun du smra ba} मृषावादी त.प.४३क/५३४; मुधा — {der ni gzhan sel brjod bya nyid/} /{brdzun pa nyid du khas len pa'o//} तत्रान्यापोहवाच्यत्वं मुधैवाभ्युपगम्यते ।। त.स.३४ख/३६२.
- brdzun pa nyid
- = {brdzun nyid/}
- brdzun pa ma yin pa
- = {brdzun min/}
- brdzun pa'i don can
- • वि. मृषार्थः — {brdzun pa'i don can nyid yin pa'i phyir} मृषार्थत्वात् प्र.प.५२क/६३; अनृतार्थः — {brdzun pa yi/} /{don can nyid} अनृतार्थता प्र.वृ. ३२१क/७०; मृषार्थकम् — आहतं तु मृषार्थकम् अ.को.१४२क/१.६.२१; • सं. अनृतार्थता — {'das dang ma skyes pa la yang /} /{tshig 'ga' zhig kyang brdzun pa yi/} /{don can du ni mi 'gyur phyir/} /{'di dag blo yul don can 'dod//} अतीताजातयोर्वाऽपि न च स्यादनृतार्थता । वाचः कस्याश्चिदित्येषा बौद्धार्थविषया मता ।। वा.टी. १०६क/७०. {brdzun pa'i don can nyid} मृषार्थत्वम्— {gal te yang 'thad pa dang bral ba nyid kyis 'di brdzun pa'i don can nyid yin pa'i phyir} यद्यपि चेयं…निरुपपत्तिकत्वेन मृषार्थत्वात् प्र.प.५२क/६३; अनृतार्थता— {'das dang ma skyes pa la yang /} /{tshig 'ga' zhig kyang brdzun pa yi/} /{don can nyid du mi 'gyur phyir//} अतीताजातयोर्वाऽपि न च स्यादनृतार्थता । वाचः कस्याश्चिद् प्र.वृ.३२१क/७०. {brdzun par snang ba} अलीकख्यातिः — {brdzun par snang ba yang 'khrul pa yin} अलीकख्यातिश्च भ्रान्तिः ख.टी. १६८क/२५१. {brdzun byas pa} द्र.— {rang gi srog bsrung ba dang bla ma'i don du brdzun byas kyang sdig tu mi 'gyur bar rig byed la mkhas pa dag gis bshad pa'i phyir ro//} अपातकं हि स्वप्राणपरिरक्षानिमित्तं गुरुजनार्थं चानृतमार्गो वेदविहित इति जा.मा.१९२ख/२२४.
- brdzun ma yin
- = {brdzun min/}
- brdzun min
- वि. अमृषा— {rig byed kyi tshig ni brdzun ma yin te} अमृषा वैदिकं वचः त.प.२३१क/९३२; {des na rig byed kyi ni tshig/} /{brdzun min par ni shes par gyis//} अतश्च गम्यतां व्यक्तममृषा वैदिकं वचः । त.स.८५ख/७८४; न मृषा — {rang bzhin gdod nas ma skyes pa/} /{brdzun min bden min de bzhin du//} स्वभावमाद्यनुत्पन्नं न सत्यं न मृषा तथा । हे.त.१८क/५६; {rnam pa thams cad du yongs su btsal na gcig na'ang yod pa ma yin pas me de yang bden pa yang ma yin zhing brdzun pa yang ma yin no//} सर्वाकारतः परिगवेष्यमानः एकस्मिन्नपि नास्ति स चाग्निर्न सत्यं न मृषा हे.त.१८क/५६; न मिथ्या — {thub pa yi gsung brdzun ma yin//} न च मिथ्या मुनिवचः ना.ना.२२६ख/१६.
- brdzun min nyid
- अमृषात्वम् — {brdzun pa ma yin pa nyid du bsgrub par bya ba la/} {de lta bur gyur pa nyid kyi dpe'i chos can rigs pa yin gyi} अमृषात्वे साध्ये तथाभूत एव दृष्टान्तधर्मी न्यायः त.प.१६५क/७८४.
- brdzun min pa
- = {brdzun min/}
- brdzun med
- अव्य. अमृषा — {brdzun med slu med chos nyid dang /} /{gdod nas rang bzhin zhi nyid do//} अमृषाऽमोषधर्मित्वमादिप्रकृतिशान्तता ।। र.वि.१०४क/५५.
- brdzun smra
- = {brdzun du smra ba/}
- brdzun smra ba
- = {brdzun du smra ba/}
- brdzun smra ba po
- वि. मिथ्यावादी — {de bzhin du dam pa'i slob ma rnams ni slu ba don du gnyer zhing zhes pa ni brdzun smra ba po ste spang bar bya'o//} तथा सच्छिष्याणां वञ्चनार्थी मिथ्यावादीति वर्जनीयः वि.प्र.९०ख/३.३.
- brdzun tshig
- = {brdzun gyi tshig/}
- brdzun zer ba
- वि. मृषावादी — {srog gcod pa}…{brdzun zer ba} प्राणातिपातिनां…मृषावादिनाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; द्र. {brdzun du smra ba/}
- brdzun bshad pa
- असत्याभिधा — {'dod pas log par g}.{yem pa dang /} /{srog chags 'tshe dang brdzun bshad pa//} काममिथ्याक्रिया प्राणिहिंसाऽसत्याभिधा तथा ।। त. स.१०१ख/८९६.
- brdzus skyes
- = {brdzus te skyes pa/}
- brdzus te skye
- = {brdzus te skye ba/}
- brdzus te skye ba
- • पा. उपपादुकाः — {rdzus te skye ba ni bskal pa dang po pa rnams kho na'o//} उपपादुकाः पुनः प्राथमकल्पिकाः अभि.भा.११५क/४०२; म.व्यु.२२८२ (४४ख); द्र. {rdzus te skye ba/} ।। • वि. औपपादुकः — {sems can de dag thams cad kyang brdzus te skye ba/} {tshangs par spyod pa} सर्वे च ते सत्त्वा औपपादुका भविष्यन्ति ब्रह्मचारिणः स.पु.७६ख/१२९.
- brdzus te skyes pa
- वि. औपपादुकः — {sems can}…{'gro ba drug tu skyes pa/} {sgo nga las skyes pa'am mngal nas skyes pa'am drod gsher las skyes pa'am brdzus te skyes pa'am} ये सत्त्वाः…षट्सु गतिषूपपन्नाः, अण्डजा वा जरायुजा वा संस्वेदजा वा औपपादुका वा स.पु.१२९ख/२०५; उपपादुकः — दिव्योपपादुका देवाः अ.को.२०९ख/३.१.५०; दिव्याश्च ते उपपादुकाश्च दिव्योपपादुकाः देवाः अ.वि.३.१.५०.
- brdzus te 'byung ba
- वि. उपपादुकः — {de nyid kyi phyir de dag skye ba la mdzes par byed pa'i phyir rdzus te 'byung ba rnams zhes bya ste/} {'di lta ste/} {lha dang dmyal ba dang srid pa bar ma la sogs pa lta bu'o//} अत एव उपपादने साधुकारित्वाद् ‘उपपादुकाः’ इत्युच्यन्ते, तद्यथा—देवनारकान्तराभविकादयः अभि.भा.११५क/४०२.
- brdzes pa
- वि. विनग्नः — {kha cig ni brla phyed tsam brdzes pa nye bar ston pa} काश्चिद्विनग्नानर्धोरूनुपदर्शयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४.
- dz+ha
- झ १. (देवनागरीवर्णः) — {dz+ha zhes brjod pa dang 'chi byed kyi rgyal mtshan can gyi dpung tshar bcad pa'i sgra byung ngo //} झकारे झषध्वजबलनिग्रहणशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; वि.प्र.२५८ख/२.६८ २. झः — {dz+ha ni spyod pa rlung dag la/} /{zhig pa la yang 'ga' zhig 'dod//} श्री.को.१७७क ।
- wa
- १. व्यञ्जनविंशतिवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas mchu dang /} {byed pa mchu/} {nang gi rtsol ba mchu gnyis cung zad 'phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.२३६४ । २. व (देवनागरीवर्णः) — {wa zhes brjod pa dang theg pa mchog gi sgra byung ngo //} वकारे वरयानशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६८क/८९ । ३. शृगालः, वन्यजन्तुविशेषः — {wa dang bya rgod kyis/} /{zas kyi don du 'di bsrung rigs//} युक्तं गृध्रशृगालादेराहारार्थं तु रक्षितुम् । बो.अ.१२ख/५.६६; जम्बुकः, जन्तुविशेषः — {seng ge dang stag dang gzig dang spyang ki dang ta ra k+Sha dang byi la dang wa dang 'ug pa sha mang po za ba'i skye gnas dang} सिंहव्याघ्रद्वीपिवृकतरक्षुमार्जारजम्बुकोलूकादिप्रचुरमांसादयोनिषु ल.अ.१५५ख/१०२; क्रोष्टुकः — {phyir yang de dag der ni war gyur te/} /{shin tu mi sdug zhar ba 'theng por 'gyur//} पुनश्च ते क्रोष्टुक भोन्ति तत्र बीभत्सकाः काणक कुण्ठकाश्च । स.पु.३७ख/६६; शिवा — {gang na dpung 'di gnas pa der/} /{wa dang 'ug pa sgra 'byin la//} स्थित यत्र च सेनेयं तत्र उलूकाः शिवाश्च विरुवन्ति । ल.वि.१५४ख/२३०; भेरुण्डकः — {kha cig ni wa dang ce spyang dang}… ग्. {yag dang bse dang ri dwags ldang sko ska la sogs pa'i kha gdong sna tshogs 'jigs su rung bsngangs par byed pa mi sdug pa dang ldan pa} केचिद्भेरुण्डक… चमरखड्गशरभनानाप्रतिभयरौद्रविकृतवक्त्राः ल.वि. १५०क/२२२; लोमाशी म.व्यु.४७८६ (७४क) ४. प्रणाडी — {de'i gnas ni wa khar ro//} स्थानमस्य प्रणाडीमुखम् वि.सू. ६ख/७; प्रणाडिका — {phug rdugs la wa gzhug par bya'o//} तमङ्गस्य प्रणाडिकादानम् वि.सू. ८१क/९८.
- wa skyes
- जम्बुकः, वन्यजन्तुविशेषः — {wa skyes gcig gi sder mo yis/} /{ring du brkos nas bdag thar byas/} /{de nyid kun dga' bo 'di ste/} /{da lta bdag gi rjes 'brang gyur//} एकेन च नखैः खातं दीर्घं कृत्वाऽस्मि मोक्षितः । जम्बुकेन स एवायमानन्दोऽद्य ममानुगः ।। अ.क.२४६क/२८.६३; शृगालः — {wa skyes g}.{yog gis skad cig la/} /{spangs pa gang de dge slong rnams//} उपेक्षितः क्षणाद् भृत्यैः शृगालैर्येऽद्य भिक्षवः ।। अ.क.२४६क/२८.६२.
- wa kha
- प्रणाडीमुखम् — {de la wa kha yang mi dben par 'gyur ro//} नासम्पत्तिरत्र गुप्ते प्रणाडीमुखे वि.सू.९क/९; {de'i gnas ni wa khar ro//} स्थानमस्य प्रणाडीमुखम् वि.सू. ६ख/७; प्रणाडिकामुखम् — {wa'i kha dag bsal bar bya'o//} प्रणाडिकामुखानां धावनम् वि.सू.८७ख/१०५.
- wa Ta
- वटः, वृक्षविशेषः — {wa Ta'i sa bon shin tu chung /} /{de yi 'bras bu shin tu rtsom}(?{sbom})// वटस्य बीजमत्यल्पं तत्कार्यमतिपीवरम् प्र.अ.३६ख/४२.
- wa ba
- गलगण्डः, व्याधिविशेषः — {mdze'am sha bkra'am}… {rims sam wa ba'am}…{rkang shu la sogs pa'i nad kyis btab par gyur pa} कुष्ठकिलास… ज्वरगलगण्ड… विचर्चिकाद्यै रोगैः संपीड्यन्ते स्म ल.वि.४०ख/५३.
- wa ba can
- वि. गलगण्डजातः — {smad 'chal dang zhar ba dang lag sor rdum po dang sgur po dang mi'u thung dang wa ba can dang lkugs pa dang 'on pa dang rten 'phye dang rkang 'bam dag rab tu 'byin par byed} काण्डरिककाणकुणिकुब्जवामनगलगण्डजातमूकान्धबधिरपीठसर्पिश्लीपदान् प्रव्राजयन्ति वि.व.१३१क/२.१०७.
- wa gzhug par bya
- प्रणाडिकादानम् — {phug rdugs la wa gzhug par bya'o//} तमङ्गस्य प्रणाडिकादानम् वि.सू. ८१क/९८.
- wa ra NA si
- = {bA rA Na sI/}
- wa'i kha
- = {wa kha/}
- waM yig
- वँकारः — {sku dang gsung dang thugs dang ye shes kyi bdag nyid waM yig ste} कायवाक्चित्तज्ञानात्मको वँकारः वि.प्र.११८ख/३२.
- wA rA na sI
- = {bA rA Na sI/}
- wA rA Na sI
- = {bA rA Na sI/}
- wA rA Na sIr byas pa
- वि. वाराणसीयकम्— {dper na zar ma'i me tog gam yul wA rA Na sIr byas pa'i ras phun sum tshogs pa sngon po//} {kha dog sngon po/} {sngon po lta bur ston pa/} {'od sngon po 'byung ba} तद्यथा उमकापुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं नीलं नीलवर्णं नीलनिदर्शनं नीलनिर्भासम् अभि.स.भा.९३क/१२६.