तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-१७

zha

१. एकविंशतितमो व्यञ्जनवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas rkan dang /} {byed pa lce dbus/} {nang gi rtsol ba mgrin phye ba dang /} {phyi'i rtsol ba srog chen dro zhing sgra med} बो.को.२३६८ २. = {zha bo} पङ्गुः — {skyes bu mthong ba'i don du dang /} /{de bzhin gtso bo 'ba' zhig don/} /{zha long bzhin du gnyi ga'i yang /} /{'brel pa de yis 'khor ba byas//} पुरुषस्य दर्शनार्थं कैवल्यार्थं तथा प्रधानस्य । पङ्ग्वन्धवदुभयोरपि संयोगस्तत्कृतः सर्गः ।। त.प.२१३ख/१४४.

zha nye

१. सीसकम्, धातुविशेषः — {nA ga zha nye tshon mo steng /} /{ro nye} नागसीसकयोगेष्टवप्राणि अ.को.२०१ख/२.९.१०५; सिनोति पारदं बध्नातीति सीसकम् । षिञ् बन्धने अ.वि.२.९.१०५; नागम् — {na ga klu dag}…{zha nye} श्री.को.१७२ख २. त्रपु — {khyod kyi rtsa ba brkam pas gang rku ba/} /{de ni me tog phreng can zha nye thogs//} स पुष्पमाली त्रपुघृष्टकण्ठः…लौल्यादहार्षीत्तव यो बिसानि ।। जा.मा.१०२ख/११८; {des de'i gzhir zha nye'i dbyar 'dab gzhag par bya'o//} त्रपुमण्डलकस्यानयात्रानिषादे(?) दानम् वि.सू.७क/७; द्र. {tshon mo steng /}

zha nye skyes

= {li khri} नागसम्भवम्, सिन्दूरम् — {sin du raM dang li khri 'o} ({zha nye skyes} पा.भे.) सिन्दूरं नागसम्भवम् अ.को.२०१ख/२.९.१०५; नागात् सीसात् सम्भवोऽस्य नागसम्भवम् अ.वि.२.९.१०५.

zha nye gdar

कुरुविन्दः म.व्यु.९२९१ (१२८क).

zha nye brdar

= {zha nye gdar/}

zha ba

= {zha bo/}

zha bo

वि. पङ्गुः — {de dag gi ni 'brel pa 'di/} /{zha bo long ba bzhin du gnas//} पङ्ग्वन्धवद्धि सम्बन्धस्तयोरेष व्यवस्थितः ।। त.स.१२ख/१४४; लङ्गः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}… {zha bor mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…न लङ्गो भवति अ.सा.३७२ख/२११; श्रोणः — {zha bo dang ni grum po dang //} श्रोणः पङ्गौ अ.को.१७३ख/२.६.४८; श्रोणति संहतो भवतीति श्रोणः । श्रोणृ सङ्घाते अ.वि.२.६.४८.

zha bo long ba bzhin

पङ्ग्वन्धवत् — {de dag zha bo long ba bzhin/} /{zhes bya ba la sogs pa smos pa yin te/} {ji ltar long ba mig dang ldan pa'i skyes bu dang 'brel ba las don la 'jug par 'gyur ba de bzhin du chen po la sogs pa thim par 'gyur ba sems pa can gyi skyes bu dang phrad pa las sems pa can bzhin du chos la sogs pa'i 'bras bu la nges par byed pa yin no//} पङ्ग्वन्धवद्धीत्यादि । यथा किलान्धस्य चक्षुष्मत्पुरुषसम्बन्धादर्थेषु प्रवृत्तिर्भवति, तथा महदादिकं लिङ्गं चेतनपुरुषसम्पर्काच्चेतनावदिव धर्मादिषु कार्येष्वध्यवसायं करोति त.प.२१३ख/१४४.

zha lu sar pa

अभिनवोद्भित् मि.को.१४३ख ।

zhag

१. = {tshil} वसा — {lus 'di la skra dang}…{zhag dang}…{yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः… वसा वि.व. १८४ख/२.१०९; {lus la}…{mar gyi rgya mtsho ni zhag go//} शरीरे… घृतसमुद्रो वसाः वि.प्र.२३५क/२.३५; {sbal pa'i zhag gis mig byugs pas gdung ma sbrul gyi ngo bor mthong ste} मण्डूकवसयाऽक्तचक्षुषो वंशानुरगरूपेण वीक्षन्ते त.प.१३९ख/७३०; वपा — {tshil dang zhag dang snum bag go//} मेदस्तु वपा वसा अ.को.१७४ख/२.६.६४; उप्यत इति वपा । डुवप् बीजतन्तुसन्ताने अ.वि.२.६.६४ २. दिवसः, ओ सम्, कालविशेषः — {zhag dang zla ba phyed pa dang zla ba dang lo gang kho na la byang chub sems dpa' gcig gis byang chub sems kyis smon lam btab pa} यस्मिन्नेव दिवसे पक्षे मासे संवत्सरे एकेन बोधिसत्त्वेन बोधौ (बोधि पा.भे.)चित्तं प्रणिहितम् बो.भू. ५०क/६५; {zhag lnga lnga zhing byang chub sems dpa'i drung du chos mnyan pa'i phyir 'du'o//} पञ्चमे पञ्चमे दिवसे बोधिसत्त्वसमीपं धर्मश्रवणार्थमुपजग्मुः जा.मा.९९ख/११५; {zhag bdun lon pa na} सप्तमे दिवसे अ.श.२७क/२३; दिनम् — {bgrod dka' gangs can ri la dred dbang gyur/} /{nga yis zhag bdun bar du bsrungs pa'i mi//} ऋक्षपतिरभूव शैलदुर्गे हिमहत (हिमवते) सप्त दिनानि रक्षितो मे । पुरुषः रा.प.२३९क/१३५; अहः — {zhag drug tshun chad du dbral bar bya'o//} विप्रवसेत्…आषष्ठमह्नः वि.सू.२८क/३५; {zhag bcu'am zla ba phyed kyis 'byung bar 'gyur ba nyid na gtsug lag khang byi dor bya'o//} विहारं कलायेयुः दशाहार्द्धमासेन भविष्यत्तायाम् वि.सू.६१क/७७; रात्रम् — {de nas grong khyer sgo srung ba/} /{zhag gcig lhag mar gyur pa'i tshe//} एकरात्रावशेषेऽथ नगरद्वाररक्षणे । अ.क.२१९क/२४.१२५; {blugs gzar gyis zas mchog dang zho dang sbrang rtsi dang mar dang sbyar ba'i sbyin sreg stong rtsa brgyad zhag gsum byas na} स्रुवेण परमान्नाहुतीनां दधिमधुघृताक्तानां अष्टसहस्रं जुहुयात् त्रिरात्रेण म.मू.२११ख/२३०; {de yang sgo nga'i sbugs nas byung nas zhag grangs mang po ni ma lon} स कतिपयरात्रोद्भिन्नाण्डकोशः जा.मा.८९क/१०२.।(द्र.— {sa zhag/} {nyin zhag/}).

zhag gcig

एकाहः — {zhag gcig gi don du gnas mal mnod par mi bya'o//} नैकाहस्यार्थे शयनासनं गृह्णीत वि.सू.६२क/७८; अहोरात्रम् — {drang srong chen po dgon pa'i gnas la dga' bas bdag gi sha gsol la/} {zhag gcig gi bar du 'tsho bar mdzod cig} महर्षे अरण्यप्रियतया मदीयेन मांसेनाहोरात्रं यापयिष्यसि अ.श.१०५क/९४.

zhag chen

महावसा — {tshes brgyad bcu bzhi'i nub mor ni/} /{zhag chen mar me sbar ba la//} अष्टमीं चतुर्दशीरात्रौ महावसादीपदीपितः । म.मू.२७४ख/४३१.

zhag bdun

सप्ताहः — {mtshan ma shes pas de yi ni/} /{'tsho ba zhag bdun mtshams su rig//} तामज्ञासीन्निमित्तज्ञः सप्ताहावधिजीविताम् ।। अ.क.३१०ख/४०.४१; {de nas zhag bdun 'das pa'i tshe/} /{stag mo}… /{dka' las chen pos bu tsha btsas//} ततः प्रयाते सप्ताहे व्याघ्री…कृच्छ्रेणासूत पोतकान् ।। अ.क.१७क/५१.३५; {sprin tshogs 'bebs par bgyid rnams kyis/} /{zhag bdun gser gyi char pa phab//} सप्ताहं हेम ववृषुर्मेघाः सङ्घातवर्षिणः ।। अ.क.४०ख/४.४७; सप्तरात्रम्— {dga' ston zhag bdun dag gi khrus kyi slad/}… {byon par mdzod} आगम्यतामुत्सवसप्तरात्रस्नानाय अ.क.३०८क/१०८.१४७; {bsam gtan dang dga' ba'i zas kyi bde ba myong bar byang chub kyi shing drung du zhag bdun 'das par gyur to//} ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल.वि.१७७क/२६९; सप्त रात्रीः — {de nas zhag bdun sa la skye rgu rnams/} /{'dod pa'i kha zas ma lus char du 'bab//} ततः पपाताखिलभोज्यवृष्टिरिष्टा प्रजानां भुवि सप्त रात्रीः । अ.क.३३४क/४२.२२.

zhag bdun na

सप्तमे दिवसे — {zhag bdun na bag mar len no//} सप्तमे दिवसे विवाहो भविष्यति अ.श.२११क/१९४; सप्तमेऽहनि — {de nas re zhig na rgyal po tshangs pas byin gyis dus btab ste/} {da ste zhag bdun na 'ong gis} यावद्राज्ञा ब्रह्मदत्तेन दिवसः प्रतिगृहीतः, सप्तमेऽहनि आगच्छामीति अ.श.२११क/१९४.

zhag bdun gyi nyin pa

सप्तमः दिवसः — {ji tsam na rngon pa de zhag bdun gyi nyin par phyogs dben par bdag nyid gab ste 'dug pa} यावदसौ लुब्धकः सप्तमे दिवसे प्रतिगुप्ते प्रदेशे आत्मानं गोपयित्वाऽवस्थितः वि.व. २०५क/१.७९.

zhag bdun nyid

सप्ताहत्वम् — {'di la mthar thug pa'i mtha' ni zhag bdun nyid do//} पर्यन्तं परमत्र सप्ताहत्वम् वि.सू.६३ख/८०; द्र.— {gang zhig zhag bdun nyid kyis bdag /bu} {mo yug sa'i skal ldan gyur/} /{dag pa'i tshig 'di bdag la ni/} /{ci slad bden pa min par gyur//} तदिदं वितथं कस्माज्जातं मम सतीवचः । यदहं सप्तरात्रेण बालवैधव्यभागिनी ।। अ.क.३१२ख/१०८. १९६.

zhag bdun 'das pa

सप्ताहः प्रयातः — {de nas zhag bdun 'das pa'i tshe/} /{stag mo mngal gyi khur gyis dub/} /{zas chag mang pos gdungs gyur pa/} /{dka' las chen pos bu tsha btsas//} ततः प्रयाते सप्ताहे व्याघ्री गर्भभरालसा । बहूपवाससन्तप्ता कृच्छ्रेणासूत पोतकान् ।। अ.क.१७क/५१.३५; सप्ताहोऽतिक्रान्तः — {de nas zhag bdun 'das pa dang} अथ सप्ताहेऽतिक्रान्ते ल.वि. १७७क/२६९.

zhag bdun 'das par gyur

क्रि. सप्तरात्रमभिनामयति स्म — {bsam gtan dang dga' ba'i zas kyi bde ba myong bar byang chub kyi shing drung du zhag bdun 'das par gyur to//} ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल.वि. १७७क/२६९. {zhag bdun na bral ba}= {zhag bdun 'bral ba/}

zhag bdun na 'bral ba

= {zhag bdun 'bral ba/}

zhag bdun pa

• सं. सप्ताहः — {zhag bdun pa bzhi pa'i tshe ni de bzhin gshegs pa shar gyi rgya mtsho nas nub kyi rgya mtsho'i bar du mi ring ba'i 'chags pas 'chag go//} चतुर्थे सप्ताहे तथागतो दहरचंक्रमं चंक्रम्यते स्म पूर्वसमुद्रात्पश्चिमसमुद्रमुपगृह्य ल.वि.१८०ख/२७४; {zhag bdun pa gsum pa'i tshe ni de bzhin gshegs pa}…{byang chub kyi snying po la spyan mi 'dzums par gzigs so//} तृतीये सप्ताहे तथागतोऽनिमिषं बोधिमण्डमीक्षते स्म ल.वि.१८०क/२७४; • वि. साप्ताहिकम् — {zhun mar dang 'bru mar dang sbrang rtsi dang bu ram gyi dbu ba dag ni zhag bdun pa'o//} सर्पिस्तैलमधुफाणितानि साप्ताहिकम् वि.सू.७५ख/९२; वि.सू.२२क/२७.

zhag bdun 'bral ba

पा. सप्तरात्रविप्रवासः, नैःसर्गिकभेदः — {zhag bdun 'bral ba'i spang ba'o//} ( इति) षड्रा (सप्तरा भो.पा.)त्रविप्रवासनैःसर्गिकः वि.सू.२८क/३५; म.व्यु.८४१३ (११६ख).

zhag bdun lon pa

द्र.— {shi nas zhag bdun lon pa 'bu zhugs shing bam pa la ni} सप्ताहमृतं सञ्जातकृमि आध्मातं च श्रा.भू.१३६क/३७२; {stag mo bu byung nas zhag bdun lon pa zhig bu lngas bskor te}… {mthong ngo //} एकां व्याघ्रीं ददृशुः सप्ताहप्रसूतां पञ्चसुतपरिवृताम् सु.प्र.५४ख/१०८; {zhag bdun lon pa dang sha snag bu de rdol nas bu brgya byung ste} यावत्सप्तमे दिवसे सा मांसपेशी स्फुटिता । कुमारशतमुत्पन्नम् अ.श.१८२ख/१६९.

zhag ldan ma

= {sa gzhi} मेदिनी, पृथ्वी मि.को.१४६क ।

zhag bri bar gyur

भू.का.कृ. ऊनरात्रीपतितः — {ci tsam dus gzhan zhig na zhag bri bar gyur nas} यावदपरेण समयेन ऊनरात्रीपतितः वि.व.११९ख/२.९९.

zhag ma lon pa

वि. अपर्युषितपरिवासः — {bdag cag zhag ma lon par bcom ldan 'das la blta ba'i phyir 'dong ngo snyam mo//} यन्नु वयमपर्युषितपरिवासा एव भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रामेमेति अ.श.१३५क/१२४; अनुषितः— {zhag ma lon par tshogs par mos par bya'o//} रोचयेरन् सामग्र्यामनुषितम् वि.सू.६५ख/८२.

zhag mi thub pa

ऊनरात्रम् — {zla ba bcu gnyis po de dag zhag mi thub dang bcas pa la lo gcig go//} इत्येते द्वादश मासा संवत्सरः सार्धमूनरात्रैः अभि.भा.१५५ख/५३७.

zhag lon

= {zhag lon pa/}

zhag lon pa

• कृ. १. उषितम्— {mtshams kyi nang du btsos pa dang zhag lon pa yang mi bya'o//} न पक्वमुषितं चान्तःसीम्नि वि.सू.३६क/४५; पर्युषितम् — {zhag lon pa'i 'dun pa sbyin pa la'o//} पर्युषितच्छन्ददाने वि.सू.५४क/६९ २. उषितवान् — {gnas na zhag lon pa la nyes byas kyi'o//} उषितवतो वासे दुष्कृतस्य वि.सू.३५क/४४; • वि. पर्युषितपरिवासः — {de nas sngon sbrul gdug par gyur pa'i lha'i bu de 'di snyam du sems te/} {bdag zhag lon nas gzod bcom ldan 'das blta ba'i phyir 'gro ba ni bdag gi cha ma yin gyis/bdag} {zhag ma lon par bcom ldan 'das la blta ba'i phyir 'gro'o snyam mo//} अथाशीविषपूर्वकस्य देवपुत्रस्यैतदभवत् — न मम प्रतिरूपं स्यात्, यदहं पर्युषितपरिवासो भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रामेयम् । यन्न्वहमपर्युषितपरिवास एव भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रामेयमिति अ.श.१४०क/१२९; अ.श.१३५क/१२४.

zhags

= {zhags pa/}

zhags grol

ना. विपाशा, नदी — {zhags grol bi pA Ta ni mo//} विपाशा तु विपाट् स्त्रियाम् अ.को.१४९क/१.१२. ३४; विगताः पाशा यत्र विपाशा अ.वि.१.१२.३४.

zhags pa

• सं. १. पाशः — {mtshon cha rnam pa sna tshogs ral gri dang}… {pha bong dang zhags pa dang lcags kyi thu lum}…{'phen te} नानाविधानि प्रहरणान्युत्सृजति स्म असि…शिलापाशायोगुडान् ल.वि.१५५ख/२३२; {don yod pa zhes bya ba'i zhags pa} अमोघो नाम पाशः वि.व. २०५ख/१.८०; {sbrul gyi zhags pa dag gis} नागपाशैः वि. प्र.४९ख/४.५३; {zhags par ri dwags med mthong nas//} पाशानालोक्य निर्मृगान् अ.क.३२३क/४०.१८६; {bdud kyi zhags pa thams cad las rnam par grol ba}…{sems can rnams dang} सर्वमारपाशविनिर्मुक्तानां… सत्त्वानाम् सु.प.२२क/२; {mdza' ba'i zhags pas dbang byas nas//} प्रेमपाशवशीकृतः अ.क.२४५ख/२८.५५; {brtse ba'i zhags pas dbang du byas//} कृपापाशवशीकृतः अ. क.२५६क/३०.१३; {re ba'i zhags pas ma bkug cing //} आशापाशैरनाकृष्टम् अ.क.३६०क/४८.३१; {las kyi zhags pa} कर्मपाशः अ.क.१९७क/८३.१५ २. = {thag pa} शुल्बम्, रज्जुः— {zhags pa sgril ma mo dang thag/} /{gsum rnams yon tan srad bu 'o//} शुल्बं वटारकः स्त्री तु रज्जुस्त्रिषु वटी गुणः । अ.को.२०४क/२.१०.२७; शुल्ब्यते इति शुल्बम् । शुल्ब माने अ.वि.२.१०.२७; • पा. पाशम्, हस्तमुद्राविशेषः — {'di ni zhags pa zhes bya ste/} /{rgya 'di sangs rgyas kyis sprul pa'o//} एष पाशमिति ख्यातः मुद्रोऽयं बुद्धनिर्मितः ।। म.मू.२४९ख/२८३; {ba}~ {M yig las zhags pa ste de las phyag na zhags par 'gyur ro//} वँकारेण पाशस्तेन पाशहस्ता भवति वि.प्र.७६क/४.१४३; • उ.प. पाशः — {rgyan med snyan gyi zhags pa ring du 'phyang //} प्रलम्बनिर्भूषणकर्णपाशम् अ.क.७७ख/७. ७१.

zhags pa can

ना. = {chu lha} पाशी, वरुणः — {mchog sems mchog sbyin zhags pa can/} /{chu skyes bdag dang chu bdag go//} प्रचेता वरुणः पाशी यादसांपतिरप्पतिः । अ.को.१३२क/१.१.६२; पाशोऽस्यास्तीति पाशी अ.वि.१.१.६२.

zhags pa chen po

ना. महापाशः, नागः म.व्यु.३३३५ (५७ख).

zhags pa btab

= {zhags pa btab pa/}

zhags pa btab pa

भू.का.कृ. पाशः क्षिप्तः — {rngon pa spang leb can gyis de ma thag tu don yod pa'i zhags pa btab pa las des mi'am ci'i mo yid 'phrog ma zin to//} तत्समनन्तरं च फलकेन लुब्धकेनामोघः पाशः क्षिप्तो येन मनोहरा किन्नरी बद्धा वि.व.२०८ख/१.८३. {zhags pa 'thub pa} निर्ग्रन्थः — {zhags pa 'thub pa stong phrag drug bcu po smra ba chen po bden pa can gyis}…{bcom ldan 'das kyi spyan sngar blags nas} इमानि तानि षष्टिर्निर्ग्रन्थसहस्राणि, यानि सत्यकेन महावादिना भगवतः सकाशमुपनीतानि ग.व्यू.१९६ख/२७७; पाषण्डः — {rgyal po'i blon po dang}…{yul gyi mi dang zhags pa 'thub pa thams cad kyang kun nas 'dus} राजामात्य…जनपदाः सर्वपाषण्डाश्च सन्निपतिताः ग.व्यू.१९३क/२७५.

zhags pa gdab pa

पा. पाशग्राहः, कलाविशेषः — {de gang gi tshe chen por gyur pa de'i tshe yi ge dang}…{zhags pa gdab pa dang mda' bo che 'phen thabs dang}… {zhugs} यदा स महान् संवृत्तस्तदा लिप्यामुपन्यस्तः…पाशग्राहे तोमरग्राहे वि.व.४क/२.७६; पाशग्रहः म.व्यु.४९८३ (७६क); मि. को.२७ख; द्र. {zhags pa'i thabs/}

zhags pa nag mo

ना. कालपाशी, विद्यादेवी — {gzhan yang rig pa mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} {'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}…{zhags pa nag mo} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः, तद्यथा — कालीकराली…कालपाशी ब.मा.१६९ख ।

zhags pa 'dzin

वि. पाशधरः — {nub tu yang ni mig mi bzang /} /{rdo rje zhags pa 'dzin cing mchog/} पश्चिमेन विरूपाक्षं वज्रपाशधरं परम् । स.दु.१९७/१९६. {zhags pa'i 'ching ba} पाशबन्धनम् — {re ba'i zhags pa'i 'ching ba kun/} /{rnam par grol te} समुन्मुक्तसर्वाशापाशबन्धनः अ.क.८७ख/६३.५८.

zhags pa'i thabs

पा. पाशग्रहः, कलाविशेषः— {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{zhags pa'i thabs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…पाशग्रहे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; द्र. {zhags pa gdab pa/}

zhags pa'i phyag rgya

पा. पाशमुद्रा, मुद्राविशेषः — {zhags pa'i phyag rgyas bcing bar bya} पाशमुद्रया बन्धयेत् वि.प्र. १३८ख/३.७५; {de ltar zhags pa'i phyag rgya'o//} एवं पाशमुद्रेति वि.प्र.१७६क/३.१८१; द्र.— {rdo rje zhags pa'i phyag rgya/}

zhags pas bcings pa

वि. पाशबद्धः — {kye ma sems can 'di dag ni}…{bdud kyi zhags pas bcings pa} बतेमे सत्त्वाः… नमुचिपाशबद्धाः द.भू.१९१ख/१७; पाशैर्निबद्धः — {lag pa dag ni zhags pas bcings shing rkang pa'i pad+ma zung ni lcags sgrog dag gis gtams} ब(आ)ह्वा पाशैर्निबद्धोऽङ्घ्रिकमलयुगले पूरितः शृङ्खलाभिः वि. प्र.११२क/१, पृ.९.

zhags pas 'ching ba

• सं. पाशबन्धः— {de la 'jigs pa thams cad rab tu nyams par 'gyur te/} {dgras 'jigs pa dang}… {zhags pas 'ching bas 'jigs pa dang} तस्य सर्वाणि भयानि नाशं प्रयान्ति । शत्रुभयं…पाशबन्धभयम् वि.प्र.१८३क/३.२०३; • वि. पाशबद्धः— {dgra dang seng ge glang chen dbang po me dang ltos 'gro'i bdag dang chom rkun zhags pas 'ching} शत्रुः सिंहो गजेन्द्रो हविरुरगपतिस्तस्कराः पाशबद्धाः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.

zhags pas gdab pa

= {zhags pa gdab pa/}

zhags pas bsdams

वि. पाशबद्धः — {skyon bcas bud med lag pa'i zhags pas bsdams/} /{'khor ba'i btson ra dag tu mya ngan byed//} शोचन्ति योषिद्भुजपाशबद्धाः संसारकारासदने सदोषाः ।। अ.क.१२३क/६५.५९; द्र. — {zhags pas bsdams pa'i gdung ba ni/} /{bdag gis mi bzod bcings pa thong //} पीडां पाशकृतामेतां न सहे मुञ्च बन्धनम् । अ.क.९५क/६४.९०.

zhags pas rnam par grol ba

वि. पाशविनिर्मुक्तः— {bdud kyi zhags pa thams cad las rnam par grol ba}…{sems can rnams dang} सर्वमारपाशविनिर्मुक्तानां…सत्त्वानाम् सु.प.२२क/२.

zhags pas zin pa

• भू.का.कृ. पाशितः — {bdag tu lta ba'i zhags pas zin pas zhes bya ba ni gnas ngan len gyi rgyu ston te} आत्मदर्शनपाशितमिति दौष्ठुल्यकारणं दर्शयति सू.व्या.१७४क/६७; • वि. पाशबद्धः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} …{bdud kyi zhags pas zin pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः… न मारपाशबद्धानाम् सु.प.२२क/२.

zhags bzang

ना. सुपाशी, विद्यादेवी — {rig pa'i lha mo}…{zhags bzang rdo rje zhags pa ma//} विद्यादेव्यः…सुपाशी वज्रपाशी च ब.मा.१६९क ।

zhang po

मातुलः — {zhang po yul gzhan song ba dag/} /{dus kyis yang dag 'ongs par gyur//} देशान्तरगतः काले मातुलः समुपाययौ ।। अ.क.८९ख/९.३८; {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung ni bdag gi zhang po yin pas} काश्यपो मे सम्यक्संबुद्धो मातुलः अ.श.११५ख/१०५.

zhang po'i chung ma

मातुलस्य भार्या — {ma dang sring mo nyid dang yang /} /{bu mo sring mo tsha mo dang /} /{de bzhin zhang po'i chung ma dang /} /{ma yi spun dang sgyug mo dang //} जननी भगिनी चैव दुहिता भागिनेयिका । मातुलस्य तथा भार्या मातृभगिनी च श्वसृका । हे.त.२५ख/८४; मातुलानी — {zhang po'i chung ma mA tu lI//} मातुलानी तु मातुली अ.को.१७२क/२.६.३०; मातुलस्य पत्नी मातुलानी अ.वि.२.६.३०.

zhang blon

१. = {blon po} अमात्यः — {gal te rgyal po dang btsun mo dang gzhon nu dang zhang blon dang bar chad dag gdul ba'i dbang gis ma yin pa la'o//} न चेद् राजदेविकुमारामात्यान्तरायविनयनवशेन वि.सू.४७क/६०; {mdun na 'don dang zhang blon gdol pa rnams kyis dge slong gang dag la nor gyi chad pas chad pa bcad cing} पुरोहितामात्यचण्डालैर्ये भिक्षवो दण्डिता अर्थदण्डेन बो.प.१०९क/७८ २. राजानकः म.व्यु.३६८३ (६२क).

zhang blon chen po

राजमहामात्यः — {pha rol rgyal po dang zhang blon chen po dang}…{ded dpon rnams kyis gtong phod pa dang sbyin bdag yin par shes nas} परे राजानो वा राजमहामात्या (मात्रा पा.भे.)…सार्थवाहा दातारं दानपतिं विदित्वा बो.भू.६६क/८५.

zhad pa

= {skrag pa} साध्वसम्, त्रासः मि.को.१२८ख ।

zhad tsam

= {bag tsam} लेशः — {don 'di la 'jug par 'gyur ba bdag la 'jig rten 'dir zad pa'i zhad tsam yang 'byung ba ma yin la} नैव अस्मिन्नर्थे प्रवृत्तिमतो मम इहलोके वा उपक्षयलेशोऽपि सम्भवति बो.प.१००ख/६८.

zhan

= {zhan pa/}

zhan gyur

= {zhan par gyur pa/}

zhan gyur pa

= {zhan par gyur pa/}

zhan pa

• वि. मन्दः — {mig zhan pa} मन्दलोचनः त.प. २००क/११६; {ri la sman ni nus pa zhan//} गिरौ…मन्दवीर्यौषधिः अ.क.२६८क/३२.३७; {dbugs zhan pa dang dbugs mi rgyu ba la} मन्दश्वसितादिषु अश्वसिते च प्र. अ.९३ख/१०१; {byis pa blo zhan rnams la} बालानां मन्दबुद्धीनाम् ल.अ.८१क/२८; {skal ba zhan pas} मन्दभाग्येन अ.क.२८४क/१०५.३०; {brtson 'grus zhan la spro ba bskyed pa} उत्तेजनं मन्दपराक्रमाणाम् जा.मा.५ख/४; {goms pa zhan pa} मन्दाभ्यासाः त.प.२९२ख/२९८;दीनः — {nyam thag nga ros zhes bya ba ni bya ba'i khyad par te/} {sdug bsngal zhing zhan pas bred pa'i nga ro'o//} आर्तरवमिति क्रियाविशेषणम् । दुःखदीनकातरस्वरम् बो.प. ६६ख/३३; {bred sha thon pa ni zhan pa ste} कातरैरिति दीनैः बो.प.६६क/३२; हीनः — {de nas sa bdag dga' ba zhan/}…/{blon po che rnams bos te smras//} महामात्यानथाहूय हर्षहीनो महीपतिः । उवाच अ.क.२०४क/२३. १०; मृदु — {de ni dbang po zhan pa dang 'bring dang rab rnams yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स इन्द्रियाणां मृदुमध्याधिमात्रतां च (यथाभूतं प्रजानाति) द.भू.२५२ख/५०; क्षामः — {thal mo sbyar te spyis btud nas/} /{skad gdangs zhan par rab smras pa//} कृताञ्जलिर्नतशिराः क्षामस्वरमभाषत ।। अ.क.३३७क/४४.८; लीनः — {brtson 'grus ha cang zhan pas khyad par mi 'thob cing dge ba'i phyogs gtugs pa} अतिलीनवीर्यस्य विशेषासम्प्राप्तिः कुशलपक्षपर्यादानम् श्रा. भू.९९ख/२६९; {kye ma sems can 'di dag ni dma' ba dang zhan pa dang zhum pa la mos shing} हीनलीनदीनाधिमुक्ता बतेमे सत्त्वाः द.भू.१९२क/१८; अवलीनः — {byang chub sems dpa' mi zhan pa'i sems kyis} अनवलीनचित्तेन बोधिसत्त्वेन स.पु.८७ख/१४६; • सं. = {zhan pa nyid} मन्दत्वम् — {sgra tsam gyi yon tan ni rim pa dang gsal ba dang zhan pa dang phyogs gcig tu 'jug pa la sogs pa'o//} ध्वनिगुणाः क्रमतीव्रत्वमन्दत्वप्रदेशवृत्तित्वादयः त.प.१५९क/७७१; मन्दता — {skye bo rnams kyi zhan pa yang /} /{zhan 'jug goms pas yin} मन्दप्रवृत्त्यभ्यासेन मन्दताऽप्यस्ति जन्मनाम् । प्र.अ.४९क/५६; मन्थरता — {mig zhan pa la sogs pa ni gnyid la sogs pa goms pa las yin no//} स्वापाद्यभ्यासतो हि मन्थरता चक्षुरादीनाम् प्र.अ.४९क/५६; मान्द्यम् — {rnam rtog zhan pas tshig gis gdams su med/} /{rgyal po nyon mongs rab tu mgon med gyur//} अहो बतानाथतमा नराधिपा विमर्शमान्द्याद्वचनक्षमा न ये ।। जा.मा. १८८१ख/२१०; दैन्यम् — {mi phyed pa dang mi zhan dang /} /{mtshungs pa med dang g}.{yo med phyir//} निर्वेधिकत्वनिर्दैन्यनिष्कैवल्यनिरीहतः । र.वि.१२१ख/९६; दौर्बल्यम्— {grogs ngan dge ba zhan pa dang /} /{tshul bzhin ma yin yid la byed//} कुमित्रं शुभदौर्बल्यमयोनिशोमनस्क्रिया ।। सू.व्या.१६२ख/५२; {me khal slob ma zhan pas na/} /{bskal pa'i mthar ni 'jig par 'gyur//} मेखलः शिष्यो दौर्बल्यात्कल्पान्ते नाशयिष्यति ।। ल.अ.१८८ख/१६०; धन्धत्वम्— {mdog ngan cing rtogs pa zhan pa} दुर्वर्णता (ध)न्धत्वगतिकाः रा.प.२४२ख/१४१; • अव्य. १. धन्धम् — {shin tu shes rab rtul te chos len pa la zhan/} {'dzin pa la zhan cing dmigs pa la sems mnyam par 'jog pa la zhan pa zhig yin na nyes pa med do//} अनापत्तिरधिमात्रधन्धप्रज्ञस्य धन्धं धर्ममुद्गृह्णतः धन्धं धारयतः धन्धमालम्बने चित्तं समादधतः बो. भू.९४ख/१२० २. दुर् — {blo zhan pa} दुर्मेधाः अ.सा.१६४ख/९३; • उ.प. पाशः — वैयाकरणपाशः {brda sprod zhan pa'am brda sprod shes khul can nam brda sprod pa'i rnam pa tsam} मि.को.८३क ।

zhan pa dang 'bring dang rab

मृदुमध्याधिमात्रता — {de ni dbang po zhan pa dang 'bring dang rab rnams yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} स इन्द्रियाणां मृदुमध्याधिमात्रतां च (यथाभूतं प्रजानाति) द.भू.२५२ख/५०.

zhan pa'i blo can

वि. मन्दबुद्धिः — {byis pa zhan pa'i blo can la/} /{theg pa gcig dang theg gsum dang /} /{theg pa med par nga 'chad do/} /{'phags pa rnams la dben pa nyid/} त्रियानमेकयानं च अयानं च वदाम्यहम् । बालानां मन्दबुद्धीनामार्याणां च विविक्तताम् ।। ल.अ. १६८क/२८.

zhan par gyur

= {zhan par gyur pa/}

zhan par gyur pa

वि. परिक्षामः — {mig gnyis lta ba zhan par gyur/} /{bkres pas lto ba rab tu rnyong //} परिक्षामेक्षणयुगां क्षुधा छाततरोदरीम् । जा.मा.४क/३; हीनः — {rigs pa'i spro ba zhan gyur cing//} उचितोत्साहहीनस्य अ.क.५८क/६.५५.

zhabs

=( {rkang pa} इत्यस्य आद.) पादः १. चरणम् — {gang gi tshe bcom ldan 'das kyis zhabs sgo'i them pa la bzhag pa} यदा च भगवता इन्द्रकीले पादो न्यस्तः अ.श.५७ख/४९; {thog mar zhabs g}.{yas pa 'degs la/} {de'i 'og tu zhabs g}.{yon pa de'i phyi bzhin gtong ba dang} दक्षिणं पादं तत्प्रथमत उद्धरति । ततो वामेन पादेनानुगच्छति बो.भू.४१ख/५३; पदम् — {zhabs}…{'jig rten gsum gyis mchod pa'i gtso la spyi bos 'dud//} पदं…भर्तुस्त्रिलोकमहितं शिरसा प्रणम्य वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; चरणः, ओ णम् — {blo gros chen pos bcom ldan 'das kyi zhabs gnyis la gtugs te/} {bcom ldan 'das la zhu ba zhus pa} महामतिः…भगवतश्चरणयोर्निपत्य भगवन्तं प्रश्नं परिपृच्छति स्म ल.अ.६४ख/१०; क्रमः — {phyag zhabs 'khor los mtshan dang rus sbal zhabs//} चक्राङ्कहस्तक्रमकूर्मपादः अभि.अ.११ख/८.१३; अङ्घ्रिः — {lha brgya'i cod pan dag gis zhabs kyi pad+ma la mchod} सुरशतमुकुटैरर्च्यमानाङ्घ्रिपद्मम् बो.अ.३८क/१०.१४ । २. = {ri'i zhabs} महाद्रिसमीपे क्षुद्रपर्वतः — {dri ldang ri zhabs mthar gnas pa//} गन्धमादनपादान्तवासी अ. क.४९ख/५.३१; {'bigs byed ri'i zhabs na} विन्ध्यपादे मे.दू.३४३क/१.१९ ३. व्यक्तिवाचकसंज्ञाशब्दान्ते — {bsam gyis mi khyab pa zhes bya ba phyag rgya chen po thob pa'i slob dpon tog tse zhabs kyis mdzad pa rdzogs so//} इत्यचिन्त्याद्वयक्रमोपदेशः समाप्तः । कृतिरियं महामुद्रासिद्धश्रीकुद्दालपादानाम् अ.क्र.३०६/२०८.

zhabs su

अधः — {zhabs su yal 'dab mal stan la/} /{nyal nas de yis skad cig bsams//} अधः पल्लवशय्यायां सुप्तः सोऽचिन्तयत् क्षणम् ।। अ.क.६४क/६.१२६.

zhabs kyi gong mtho ba

पा. उत्सङ्गपादः, ओ दता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{zhabs kyi gong mtho ba dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समान्वागतः… उत्सङ्गपादः ल.वि. ५७क/७५.

zhabs kyi chu skyes

चरणपङ्कजम् — {khyod kyi zhabs kyi chu skyes ni/} /{sa skyong rnams kyis spyi bor 'dzin//} ध्रियते मूर्ध्नि भूपालैर्भवच्चरणपङ्कजम् ।। का.आ.३२४क/२.६८.

zhabs kyi rting pa

पादपार्ष्णिः — {zhabs kyi rting pa yangs pa} आयतपादपार्ष्णिः बो.भू.१९३क/२५९; पार्ष्णिः — {dud 'gror skye bar lung ston par bzhed na ni zhabs kyi rting par mi snang bar 'gyur ro//} तिर्यगुपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, पार्ष्ण्यामन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.

zhabs kyi rting pa yangs pa

• वि. आयतपार्ष्णिः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{zhabs kyi rting pa yangs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…आयतपार्ष्णिरित्युच्यते ल.वि.२०७क/३१०; • पा. आयतपादपार्ष्णिः, ओ र्ष्णिता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis}…{zhabs kyi rting pa yangs pa dang} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि…आयतपादपार्ष्णिः बो.भू.१९३क/२५९; आयतपार्ष्णिपादः, ओ ता — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{zhabs kyi rting pa yangs pa} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…आयतपार्ष्णिपादः ल.वि.५७क/७५.

zhabs kyi mthil

पादतलम् — {rgyal ba'i zhabs kyi mthil la bdag gis gtugs//} पादतले पतितोऽस्मि जिनाय रा.प.२२९क/१२१; {zhabs gnyis kyi mthil nas 'khor lo rtsibs stong dang ldan pa mu khyud can lte ba dang bcas pa rnam pa thams cad yongs su rdzogs pa byung ba dang} अधस्थात्पादतलयोश्चक्रे जाते सहस्रारे सनाभिके सनेमिके सर्वाकारपरिपूर्णे बो.भू.१९३क/२५९; चरणतलम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{rdzu 'phrul gyi rkang pa bzhi'i zhabs kyi mthil shin tu brtan pa} बुद्धानां भगवतां… चर्तुऋद्धिपादचरणतलसुप्रतिष्ठितानाम् अ.श.१०क/८; क्रमतलम् म.व्यु.६६८०.

zhabs kyi mthe bo

= {zhabs kyi mthe bong /}

zhabs kyi mthe bong

पादाङ्गुष्ठः — {rdo ba'i zer mas khyod zhabs kyi/} /{mthe bong snad pa ci yis snad//} पादाङ्गुष्ठः क्षतः कस्मात्तव पाषाणधारया । अ.क.३ख/५०.२५; {yi dwags su skye bar lung ston par bzhed na ni zhabs kyi mthe bor mi snang bar 'gyur ro//} प्रेतोपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, पादाङ्गुष्ठेऽन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३. {zhabs kyi drung} पादमूलम् — {gzhon nu de sdong po bcad pa 'gyel ba bzhin du de bzhin gshegs pa'i zhabs kyi drung du babs te} स च कुमारस्तस्य भगवतः पादमूले छिन्नपादप इव प्रपतितः रा.प.२५१क/१५२; {mi'i dbang po grags pa'i zhabs kyi drung du rin po che'i me tog gi snyim pa gtor te} यशोनरेन्द्रस्य पादमूले रत्नपुष्पाञ्जलिं प्रक्षिप्य वि.प्र.१३०ख/१, पृ.२९.

zhabs kyi drung du phyin pa

वि. पादमूलगतः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi zhabs kyi drung du phyin par lhag par mos pa byas la} सर्वतथागतपादमूलगतमात्मानमधिमुच्य स.दु.१०३क/१४४.

zhabs kyi rdul

= {zhabs rdul/}

zhabs kyi pad ma

= {zhabs kyi pad+ma/}

zhabs kyi pad mo

= {zhabs kyi pad+ma/}

zhabs kyi pad+ma

चरणाम्बुजम् — {bla ma'i zhabs kyi pad+mar brten pa} गुरुचरणाम्बुजसेवा प्र.सि.३६क/८७; चरणारविन्दम्— {bla ma dam pa'i zhabs kyi pad+ma dag la}…{bsten par bya ba kho na yin no//} सद्गुरुचरणारविन्दयुगलं…उपासनीयम् त.सि.६५क/१७२; {khams gsum pas zhabs kyi pad+ma la phyag byas pa} त्रैधातुकवन्दितचरणारविन्देन वि.प्र.११३ख/१, पृ.१२; चरणपद्मम् — {bde bar gshegs pa'i zhabs pad bkod pa'i bsod nams nye gyur pa//} सुगतचरणपद्मन्यासपुण्योपकण्ठात् अ.क.३०९क/४०. २५; पादपद्मम् — {de nas bcom ldan zhabs pad la/} /{mngon par phyag 'tshal de dag gis//} तेऽथ कृत्वा भगवतः पादपद्माभिवन्दनाम् । अ.क.२७०क/३३.४; {dpal ldan dga' ba'i lha'i zhabs kyi pad+ma nye bar bsten pa'i rgyal po'i tshogs rnams kyis} श्रीहर्षदेवस्य पादपद्मोपजीविना राजसमूहेन ना.ना.२२५क/४; पादाम्बुजम् — {sngon gyi sangs rgyas rnams kyi zhabs pad dag dang mdza' ba las/} /{dag pa'i rdo ba'i gzhi ldan nags tshal} वनानि…पूर्वबुद्धपादाम्बुजप्रणयपूतशिलातलानि अ.क.४४ख/५६.२५; पादपङ्कजम् — {lha min dgra dang brgya byin grong khyer gsum dgra nor sbyin tshangs sogs rnams kyis zhabs kyi pad+mar mchod byas pa//} मुरारिशक्रत्रिपुरारिवित्तदब्रह्मादिकाभ्यर्चितपादपङ्कजाः । प्र.सि. ३४ख/८१; पादाब्जम् — {pha ma'i zhabs pad bsten pa yis//} पित्रोः पादाब्जसेवया अ.क.२९४क/१०८.२८; पादनलिनम् — {de yi zhabs pad zung dag la//} तत्पादनलिनद्वयम् अ.क.७८क/६२.५०; पादपुष्करम् — {bla ma'i zhabs kyi pad ma zung} पादपुष्करयुगं गुरोः अ.क.२४२ख/९२.५; अङ्घ्रिपद्मम् — {lha brgya'i cod pan dag gis zhabs kyi pad+ma la mchod} सुरशतमुकुटैरर्च्यमानाङ्घ्रिपद्मम् बो.अ.३८क/१०.१४.

zhabs kyi long bu mi mngon pa

पा. उत्सङ्गपादः, ओ दता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः म.व्यु.२६०; द्र.— {zhabs kyi long mo'i tshigs mi mngon pa/}

zhabs kyi long mo'i tshigs mi mngon pa

पा. उच्छङ्खपादः, ओ दता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः म.व्यु.२६०(७ख).

zhabs kyi sor mo

पादाङ्गुलिः, ओ ली — {zhabs kyi sor mo bcu las chu bo chen po bcu byung ste} दशभ्यः पादाङ्गुलीभ्यो दश वैतरणीर्निष्क्रामयति का.व्यू.२०६क/२६३.

zhabs kyis 'dor ba

पदन्यासः— {nyer zhi mchog la gnas bzhin du/} /{thugs rje gtso dang ldan pas na/} /{rol mo mkhan gyi sgyu rtsal la'ang /} /{khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad//} परमोपशमस्थोऽपि करुणापरवत्तया । कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि ।। श.बु.११२ख/६२.

zhabs kyis mnan

= {zhabs kyis mnan pa/}

zhabs kyis mnan pa

वि. पदाक्रान्तः — {khro bo chen po rta mgrin ni/} /{bskal pa'i me bzhin rab tu 'bar/} /{zhal gsum gdug pa zhabs kyis mnan/} /{sbyor ba can gyis rtag tu bsgom//} हयग्रीवं महाक्रोधं कल्पोद्दाहमिवोद्भवम् । त्रिमुखं दुष्टपदाक्रान्तं भावयेद्योगतः सदा ।। गु.स.११६ख/५७.

zhabs gnyis

पादौ — {lag pa gnyi ga tsan dan dmar pos byugs nas bcom ldan 'das kyi zhabs gnyis la bskus so//} उभौ पाणी लोहितचन्दनेन प्रलिप्य भगवतः पादयोरङ्गदे कृते अ.श.८०ख/७१; {zhabs gnyis dag gis 'byung po'i mgon po ste/} {yi dwags kyi mgon po gzhan gyis mi thub pa lhag pa'i stobs kyis mnan zhing} पादाभ्यां भूतनाथमपराजितप्रेतनाथमाक्रमितमतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५; {zhabs gnyis la gtugs te} पादयोश्च निपत्य वि.व.१६८क/१.५७.

zhabs gnyis pa

वि. द्विपादः— {zhal bzhi pa zhabs gnyis pa dmar ser spyan dang dbu skra dmar ser} चतुर्मुखं द्विपादं पिङ्गाक्षं पिङ्गकेशम् वि.प्र.७२ख/४.१३४.

zhabs gnyis la gtugs

= {zhabs gnyis la gtugs pa/} {zhabs gnyis la gtugs te} पादयोर्निपत्य — {zhabs gnyis la gtugs te smon lam btab pa/} {dge ba'i rtsa ba 'dis} पादयोश्च निपत्य प्रणिधानं कृतम् । अनेनाहं कुशलमूलेन वि.व.१६८क/१.५७.

zhabs gnyis la gtugs pa

• क्रि. पादयोर्निपपात — {de yis byang chub sems dpa' de/} /{mthong nas de yi zhabs la gtugs//} तं बोधिसत्त्वमालोक्य निपपातास्य पादयोः ।। अ.क.२१०क/२४.२५; {zhabs gnyis dag la de yis gtugs//} पादयोर्निपपात सः अ.क.३२३क/४०.१८७; • भू.का.कृ. चरणालीनः — {zhabs la mgo yis gtugs pa de//} तेन चरणालीनमौलिना अ. क.४४क/५६.२३; चरणयोर्निषक्तः — {de yi myu gu tsam zhig byung 'dra 'di yin te/} /{rgyal po gzhan gyi gtsug gi} ({'od} ) {nga yi zhabs la gtugs//} तस्याङ्कुरोदय इवैष यदन्यराजचूडाप्रभाश्चरणरेणुषु मे निषक्ताः जा.मा. १६क/१७.

zhabs gnyis la gtugs byas pa

वि. पादपतितः — {de ni zhabs la gtugs byas te/} /{shA ri'i bu la skyabs su song //} शरणं पादपतितः शारिपुत्रं जगाम सः ।। अ. क.१९०क/२१.६६; सपादपतनः — {mchod dang zhabs la gtugs byas pas/} /{nad pas sman pa rab bsten te/} /{phyi nas ming ni bsgrags pa na/} /{bsos pa rnams kyis thud kyis 'debs//} सपादपतनैर्मानैरार्तैराराध्यते परम् । पश्चात्स कीर्तिते नाम्नि स्वस्थैः फूत्क्रियते भिषक् ।। अ.क.१३क/५०.१३०.

zhabs gnyis la btud

वि. चरणानतः — {de mthong sdig pa nyams pa yis/} /{zhabs la btud de rab tu smras//} तद्दृष्टिनष्टकालुष्यः प्रोवाच चरणानतः ।। अ.क.८२ख/८.३८.

zhabs gnyis la btud nas

पादयोर्निपत्य — {de yi zhabs gnyis la btud nas//} निपत्य पादयोस्तस्य अ.क.२५३क/२९.७२.

zhabs gnyis la phyag 'tshal

= {zhabs gnyis la phyag 'tshal ba/}

zhabs gnyis la phyag 'tshal byas

क्रि. पादवन्दनं चक्रे — {rgyal ba mthong nas dga' ldan pas/} /{de yi zhabs la phyag 'tshal byas//} जिनं विलोक्य सानन्दश्चक्रे तत्पादवन्दनम् ।। अ.क.३२२ख/४०.१८१; पादवन्दनं विदधे — {bcom ldan 'das la rab bltas shing /} /{de yi zhabs la phyag 'tshal byas///} भगवन्तं विलोक्यास्य विदधे पादवन्दनम् ।। अ.क.२३८ख/२७.४३.

zhabs gnyis la phyag 'tshal byed

क्रि. पादौ वन्दते — {mi bdag gzugs can dge slong ma/} /{u t+pal mdog ma skye bo yis/} /{phyag byas ma 'di rdzu 'phrul gyis/} /{bcom ldan zhabs la phyag 'tshal byed//} इयमुत्पलवर्णाख्या भिक्षुकी नृपरूपिणी । ऋद्ध्या भगवतः पादौ वन्दते जनवन्दिता ।। अ.क.१४०क/१४.१५.

zhabs mnyam

समपादः — {zhabs mnyam zhing mi mnyam pa ma mchis pa} अविषमसमपादः ल.वि.५७ख/७५; समौ पादौ — {long bu mi mngon zhabs mnyam dang //} गूढौ गुल्फौ समौ पादौ अभि.अ.१२क/८.२१.

zhabs mnyam zhing mi mnyam pa ma mchis pa

पा. अविषमसमपादः, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te}…{zhabs mnyam zhing mi mnyam pa ma mchis pa dang} संविद्यन्ते खलु पुनर्महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…अविषमसमपादश्च ल.वि.५७ख/७५.

zhabs mnyam zhing shin tu gnas pa

द्र.— {zhabs mnyam zhing shin tu gnas pa dang ldan pa/}

zhabs mnyam zhing shin tu gnas pa dang ldan pa

पा. सुप्रतिष्ठितसमपादः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste/} …{rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni zhabs mnyam zhing shin tu gnas pa dang ldan pa lags so//} महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः …सुप्रतिष्ठितसमपादो महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः ल.वि.५७ख/७५.

zhabs thog pa

१. = ग्. {yog po} भुजिष्यः, भृत्यः — {khol dang g}.{yog dang bran dang ni/}… /{zhabs thog pa dang yongs su spyod//} भृत्ये दासेयदासेर…भुजिष्यपरिचारकाः ।। अ.को.२०३ख/२.१०.१७; वेतनं भुङ्क्ते भुजिष्यः । भुज पालनाभ्यवहारयोः अ.वि.२.१०.१७ २. = {'tsho ba pa} सेवकः — {zhabs thog pa dang 'tsho ba pa//} सेवकार्थ्यनुजीविनः अ.को.१८५ख/२.८.९; सेवां कुर्वन्तीति सेवकाः । षेवृ सेवने अ.वि.२.८.९ ३. सेवा, सेवावृत्तिः — {zhabs thog pa ni khyi yi 'tsho//} सेवा श्ववृत्तिः अ.को.१९४ख/२.९.२; सेवनं सेवा । षेवृ सेवने अ.वि.२.९.२.

zhabs mtheb

पादाङ्गुष्ठः — {lhas byin gyis ni rdo 'phangs te/} /{zhabs mtheb snad nas khrag byung ba'i/} /{rgyu mtshan dge slong rnams kyis dris/} /{bcom ldan 'das kyis der bka' stsal//} देवदत्तशिलापातपादाङ्गुष्ठक्षतासृजः । कारणं भगवान् पृष्टो भिक्षुभिस्तानभाषत ।। अ.क.१२५ख/६६.२; द्र. {zhabs kyi mthe bong /}

zhabs gdub

= {rkang gdub} तुलाकोटिः, पादाङ्गदः — पादाङ्गदं तुलाकोटिर्मञ्जीरो नूपुरोऽस्त्रियाम् ।। हंसकः पादकटकः अ.को.१७८क/२.६.११०; तुलति आकुटति चेति तुलाकोटिः अ.वि.२.६.११०.

zhabs 'dor ba

पदन्यासः — {rol mo mkhan gyi sgyu rtsal la'ang /} /{khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad//} कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि ।। श.बु.११२ख/६२.

zhabs rdul

पादरजः, चरणधूलिः — {khyod kyi zhabs rdul lhung ba yis/} /{nyes pa dag ni ma lus bkrus//} युष्मत्पादरजःपातधौतनिःशेषकिल्विषम् ।। का.आ.३२१ख/१. ९०; {ji ltar khyod kyi zhabs rdul yang /} /{bsod nams skye ba mched 'gyur ba//} पुण्यायतनतां प्राप्तान्यपि पादरजांसि ते ।। श.बु.१११क/२९; पादपांशुः — {zhabs kyi rdul ni gtsang ma rnams//} पावनैः पादपांशुभिः का.आ.३२१क/१.८६.

zhabs pad

= {zhabs kyi pad+ma/}

zhabs 'bur mi mngon

वि. उच्छङ्खपदः — {zhabs 'bur mi mngon spu ni gyen du phyogs//} उच्छङ्खपदोर्ध्वरोमा अभि.अ.१२क/८.१४.

zhabs 'bring

= ग्. {yog} परिचारकः — {bdag ni bde bar gshegs pa'i zhabs 'bring lags/} /{byang chub don du dam pa'i chos kyang 'dzin//} परिचारकोऽहं सुगतस्य भोमि सद्धर्म धारेमि च बोधिकारणात् ।। स.पु.८२क/१३९; पादमूलिकः — {bcom ldan 'das}…{'khor bzhi dang rgyal po dang rgyal po'i sras dang rgyal po'i blon po chen po dang chags 'og gi rgyal phran dang rgyal po'i zhabs 'bring ba dang}…{kun tu rgyu sna tshogs kyis rim gror byas} भगवान्…सत्कृतः…ति (चत भो.पा.)सृणां परिषदां राज्ञां राजकुमाराणां राजमन्त्रिणां राजमहामात्राणां राजपादमूलिकानाम् ल.वि.२ख/२; नियोज्यः — {khol dang g}.{yog dang bran dang ni/}…/{zhabs 'bring}…{yongs su spyod//} भृत्ये दासेयदासेर…नियोज्य…परिचारकाः ।। अ.को.२०३ख/२.१०.१७; नियुज्यते कर्मसु नियोज्यः । युजिर् योगे अ.वि.२.१०.१७; भट्टः — {seng ge zhabs 'bring ba'i skyes pa rabs kyi phreng ba zhes bya ba} हरिभट्टजातकमालानाम क.त.४१५२; द्र.— {rgyal po'i zhabs 'bring rnams kyis} राजपुरुषैः अ.श.१६३ख/१५२; द्र. {zham ring ba/}

zhabs 'bring gyis

क्रि. अनुबन्धताम् — {gang gis sna tshogs shing rta de bzhin du/} /{dga' tshal me tog man dAr 'dab rgyas su/} /{lha mo lhan cig rtse bar 'dod pa dag/} /{skyes bu chen po 'di yi zhabs 'bring gyis//} यस्येप्सितं रमितु चित्ररथे तथ नन्दने सुरवधूसहितः । मान्दारवैः कुसुमपत्रचिते अनुबन्धतामिमु महापुरुषम् ।। ल.वि. २७क/३२.

zhabs 'bring du 'brang

वि. अनुबद्धः — {lag na rdo rje yang khor mor rtag tu zhabs 'bring du 'brang} वज्रपाणिश्च सततसमितं नित्यानुबद्धः ल.अ.१५१क/९८.

zhabs 'bring na 'brang

क्रि. अनुबध्नाति — {de bas na lag na rdo rje de'i zhabs 'bring na mi 'brang ngo //} अतो वज्रपाणिस्तान्नानुबध्नाति ल.अ.१५२क/९८.

zhabs 'bring ba

= {zhabs 'bring /}

zhabs 'bring bya

परिवारदानम्— {de ni gsar bu la 'bab bo/} /{sde pa lnga po dag gis zhabs 'bring bya'o//} नवकेष्वस्य प्राप्तिः । पञ्चभिः निकायैः परिवारदानम् वि.सू. ९९ख/१२०.

zhabs 'bring byas

भू.का.कृ. परिवृतः — {dge slong gi tshogs kyis zhabs 'bring byas} भिक्षुगणपरिवृतः अ.श.३९क/३४; {bcom ldan 'das dge slong stong gis zhabs 'bring byas nas lho phyogs kyi ri bo'i ljongs rgyu zhing} भगवान् भिक्षुसहस्रपरिवृतो दक्षिणागिरिषु जनपदे चारिकां चरित्वा अ.श.२ख/२; {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal}… {blon po'i tshogs kyis zhabs 'bring byas} राजा प्रसेनजित्कौशलः… अमात्यगणपरिवृतः अ.श.११०क/१००.

zhabs mi mnyam pa med pa

पा. अविषमपादः, ओ दता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.२७८ (८क).

zhabs mdzub

चरणाङ्गुष्ठः — {che ba'i rdo/} /{zhabs mdzub kyis phyung g}.{yon pa yi/} /{phyag gis g}.{yas pa'i phyag tu ni/} /{bcom ldan 'das kyis bkod mdzad nas//} चरणाङ्गुष्ठघट्टितां वामपाणिना । विन्यस्य दक्षिणे पाणौ भगवान् विपुलां शिलाम् ।। अ.क.१५३क/१५.१२. {zhabs bzhi pa} वि. चतुश्चरणः — {kye'i rdo rje zhal brgyad pa zhabs bzhi pa}…{bri'o//} हेवज्रं लिखेत्—अष्टास्यं चतुश्चरणम् हे.त.३ख/८; {zhal brgyad pa la zhabs bzhi pa/} /{phyag ni bcu drug gis brgyan pa//} अष्टास्यं चतुश्चरणं भुजषोडशभूषितम् । हे.त.२३ख/७८.

zhabs la gtugs

= {zhabs gnyis la gtugs/}

zhabs la gtugs pa

= {zhabs gnyis la gtugs/}

zhabs la btud

= {zhabs gnyis la btud/}

zhabs la phyag 'tshal

= {zhabs gnyis la phyag 'tshal/}

zhabs la 'dzin pa

पादग्रहणम्, नमस्कारः — {mtshungs pa zhabs la 'dzin pa ni/} /{mngon par brjod pa gnyis pa 'o//} समे तु पादग्रहणमभिवादनमित्युभे । अ.को.१८३ख/२.७.४१; पादयोः ग्रहणं पादग्रहणम् । ग्रह उपादाने अ.वि.२.७.४१.

zhabs la gsol ba

पाद्यम् — {mchod yon dang zhabs la gsol ba dag kyang ngo //} अर्घपाद्ययोश्च वि.सू.१००क/१२१; द्र. {zhabs bsil/}

zhabs long mi mngon

उत्सङ्गपादता — {legs gnas 'khor los mtshan pa dang /} /{yangs dang zhabs long mi mngon dang //} सुप्रतिष्ठितचक्राङ्कव्यायतोत्सङ्गपादता । र.वि.१२०ख/९४.

zhabs shin tu gnas pa

• वि. सुप्रतिष्ठितपादः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{zhabs shin tu gnas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सुप्रतिष्ठितपाद इत्युच्यते ल.वि. २०७क/३१०; • पा. सुप्रतिष्ठितपादः, ओ दता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis po dag gang zhe na/} {skyes bu chen po'i zhabs shin tu gnas pa ste} द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि कतमानि? सुप्रतिष्ठितपादो महापुरुषः बो.भू.१९३क/२५९.

zhabs su ldan pa

द्र.— {rig pa dang zhabs su ldan pa} विद्याचरणसम्पन्नः बो.भू.४९क/६४; {byams pa mgon po ma 'ongs pa'i rig pa dang zhabs su ldan pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{la phyag 'tshal lo//} नमो मैत्रेयाय भाविविद्याचरणसम्पन्नसम्यक्संबुद्धाय ब.मा. १७३क ।

zhabs bsil

• क्रि. पादौ प्रक्षालयति— {rgyal po gzugs can snying po yang bdag nyid lag dar te phyi rol gyi sgo khang du zhabs bsil ba'i tsan dan sa mchog pa'i chu thogs te/} {bcom ldan 'das dang dge slong gi dge 'dun gyi zhabs bsil to//} राजा च बिम्बिसारः स्वयमेव बहिर्द्वारशालस्थो गोशीर्षचन्दनोदकेन पाद्यं गृहीत्वा भगवतः पादौ भिक्षुसङ्घस्य च प्रक्षालयति अ.श.५८क/४९; • सं. पाद्यम् — {de nas zhabs bsil gyi phyag rgyas zhabs bsil dbul lo//} ततः पाद्यमुद्रया पाद्यं दद्यात् स.दु.११०ख/१७२.

zhabs bsil gyi sngags

पा. पाद्यमन्त्रः — {oM nI rI te hUM khaH zhabs bsil gyi sngags so//} ॐ नी री हूँ खः । पाद्यमन्त्रः । हे.त.१४क/४४.

zhabs bsil gyi phyag rgya

पा. पाद्यमुद्रा — {de nas zhabs bsil gyi phyag rgyas zhabs bsil dbul lo//} ततः पाद्यमुद्रया पाद्यं दद्यात् स.दु.११०ख/१७२.

zhabs bsil ba

= {zhabs bsil/}

zham 'bring

= {zham ring ba/}

zham 'bring ba

= {zham ring ba/}

zham ring

= {zham ring ba/}

zham ring na 'dug pa

उपस्थानकः — {de'i tshe 'jam dpal gzhon nur gyur pa yang bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa shin tu mtho bar gshegs pa'i zham 'bring na 'dug te} तदा च मञ्जुश्रीः कुमारभूतस्तस्य भगवतोऽत्युच्चगामिनस्तथागतस्योपस्थानकोऽभूत् ग. व्यू.६५ख/१५६.

zham ring ba

१. उपस्थायकः — {sems can gcig po de}…{de bzhin gshegs pa'i zham ring ba nyan thos chen po thos pa 'dzin pa'i mchog tu phyin par gyur la} एकः सत्त्वः…तथागतानामुपस्थायको महाश्रावकोऽग्र्यः श्रुतधराणाम् द.भू.२६८ख/६०; सेवकः — {yul ni la da'i bdag por gyur/} /{lhag ma rgyal po thams cad dang /} /{skye dgu kun kyang zham ring pa'o//} लाडानामधिपतिर्भवेत् । शेषा नराधिपाः सर्वे मूर्धान्तास्तु सेवकाः ।। म.मू.३१३क/४८९; म.व्यु.३७४२ (६२ख); पौरुषेयः — {de nas rgyal pos zham ring ba rnams la ka ba 'di phyung zhig ces bsgo'o//} ततो राज्ञा पौरुषेयाणामाज्ञा दत्ता—अयं स्तम्भ उत्पाट्यतामिति अ.श.१६३ख/१५२; परिवारः — {phyogs bcu kun du do zla med rnams kyi/} /{zham ring sangs rgyas sras rnams ston par byed//} सर्वदशदिशि अप्रतिमानाः दर्शयि बुद्धसुताः परिवारम् ।। शि.स.१८३क/१८३ २. परिचर्या— {chos 'phags la rim gro dang zham 'bring bya ba'i phyir phul te} धर्मोद्गताय…निर्यातयति स्म उपस्थानपरिचर्यायै अ.सा.४५३ख/२५६ ०. पुरोहितः — {yul gyi mi dang blon po dang zham ring ba dang gzhon nu dang rgyal phran dang} जनपदामात्यपुरोहितकुमारकोट्टराजानः ग. व्यू.२४५क/३२७; द्र. {mdun na 'don/}

zham ring byas pa

भू.का.कृ. परिवृतः — {de nas ded dpon gyis yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shing rta skal ldan dgra bcom pa drug khri nyis stong gis zham ring byas pa mthong ngo //} अथ ददर्श सार्थवाहो भागीरथं सम्यक्संबुद्धं द्वाषष्ट्यर्हत्सहस्रपरिवृतम् अ.श.३५ख/३१.

zham ring byed pa

राजसेवकः — {mdun na 'don ni chos dang ldan/} /{blon po'am zham 'bring byed pa ni//} पुरोहितो वा धर्मिष्ठो अमात्यो वा राजसेवकः ।। म.मू.१९९ख/२१५; सेवकः म.व्यु.३७४२.

zhar

१. प्रसङ्गः — {zhar la 'ongs pa} प्रसङ्गेनागतम् अभि. स्फु.१२१क/८१९; {zhar gyis gtam rnams dag la yang} प्रसङ्गेन कथास्वपि ।। का.आ.३१९क/१.२६; {khyim na gnas pa}…{nor sgrub cing bsrung ba'i zhar gyis rnam par dkrugs pa} धनार्जनरक्षणप्रसङ्गव्याकुलं…गार्हस्थ्यम् जा.मा.३१क/३६; प्रस्तावः — {de dag gis brjod pa'i rigs nam mkha'i gos can gyi zhar la 'gegs par 'gyur ro//} तदुपवर्णिता जातिः प्रस्तावात् स्याद्वादे निषेत्स्यते त.प.३०५क/३२३ २. = {zhar ba/zhar} {la} अनुषङ्गेन — {zhes bya ba 'di ni zhar la bshad par zad kyi/} {'di dper brjod pa ni ma yin no//} इति । अनुषङ्गेनेदमुक्तम्, नेदमुदाहरणम् अभि.स्फु.३१७ख/१२००; प्रसङ्गेन— {gtam gyi zhar la dge slong gis/} /{dris shing bcom ldan gyis bka' stsal//} भगवान्… कथाप्रसङ्गेन पृष्टो भिक्षुभिरभ्यधात् ।। अ.क.२४७क/२९.२.

zhar ba

वि. काणः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{zhar bar mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः …न काणो भवति अ.सा.३७२ख/२११; {smad 'chal dang zhar ba dang lag sor rdum po dang sgur po dang mi'u thung dang wa ba can dang lkugs pa dang 'on pa dang rten 'phye dang rkang 'bam dag rab tu 'byin par byed} काण्डरिककाणकुणिकुब्जवामनगलगण्डजातमूकान्धबधिरपीठसर्पिश्लीपदान् प्रव्राजयन्ति वि.व.१३१क/२. १०७; {zhar ba ni gtan ma tshang ba'o//} {nongs pa ni yo ba'o//} काणमाभ्यन्तरविकलम् । विभ्रान्तं केकरम् अभि.स्फु.२८२ख/११२२; काणकः — {phyir yang de dag der ni war gyur te/} /{shin tu mi sdug zhar ba 'theng por 'gyur//} पुनश्च ते क्रोष्टुक भोन्ति तत्र बीभत्सकाः काणककुण्ठकाश्च । स.पु.३७ख/६६; द्र.— {mig zhar yang gzugs mthong bas} नष्टेऽपि चक्षुषि रूपदर्शनेन प्र.अ.१७७ख/१९२.

zhar bar 'gyur

क्रि. काणो भवति — {'dod chags kyis ni mi sdug gzugs can dang /} /{lce med pa dang gyol dang zhar bar 'gyur//} काणाश्च खञ्जाश्च विजिह्वकाश्च विरूपकाश्चैव भवन्ति रागात् । शि.स.५०ख/४८.

zhar byung

= {zhar las byung ba/}

zhar byung ba

= {zhar las byung ba/}

zhar ma

वि.स्त्री. काणा — {spra mo zhar ma de la ni/} /{bstan nas rgyal bas bka' stsal pa//} काणां मर्कटिकामस्मै दर्शयित्वाऽवदज्जिनः ।। अ.क.१०८ख/१०.९७.

zhar la 'phros pa

वि. प्रासङ्गिकम् — {zhar la 'phros pa song zin te/} /{skabs nyid la 'jug par bya 'o//} गतं प्रासङ्गिकम् । प्रकृतं प्रारभ्यते प्र.अ.१७६ख/५२८.

zhar la byung

= {zhar las byung ba/}

zhar la byung ba

= {zhar las byung ba/}

zhar la 'ongs pa

• सं. प्रसङ्गः — {zhar la 'ongs pas chog go//} अलं प्रसङ्गेण अभि.भा.४७ख/१०५४; {zhar la 'ongs pa rdzogs so//} अवसितः प्रसङ्गः अभि.भा.१७६क/६०५; {tshig zhar la 'ongs pa} कथाप्रसङ्गः वा.न्या.३५४क/१२५; • वि. प्रसङ्गागतम् — {tshul gsum pa'i rtags bshad pa rdzogs te/} {zhar la 'ongs pa'i phyogs kyi mtshan nyid brjod nas} त्रिरूपलिङ्गाख्यानं परिसमापय्य प्रसङ्गागतं च पक्षलक्षणमभिधाय न्या.टी.७२ख/१८८; प्रसङ्गाप्तम् — {gnas skabs der ni de nyid du/} /{gnod sbyin lag na rdo rje dag/} /{zhar la 'ongs pa zhi ba'i slad/} /{bcom ldan 'das kyis rjes bzung mdzad//} तस्मिन्नवसरे तत्र प्रसङ्गाप्तस्य शान्तये । यक्षस्य चक्रे भगवान् वज्रपाणेरनुग्रहम् ।। अ.क.४४क/५६.२४; प्रसङ्गेनागतम् {khams rab tu dbye ba'i zhar la 'ongs pa dbang po rnams kyi rab tu dbye ba rgyas par bshad zin to//} उक्त इन्द्रियाणां धातुप्रभेदप्रसङ्गेनागतानां विस्तरेण प्रभेद इति अभि.स्फु.१२१क/१७९ ; प्रासङ्गिकम्— {de ltar zhar la 'ongs pa yin te/} {re zhig gzhag go//} इति आस्तां प्रासङ्गिकम् शि.स. ९४ख/९४; आनुषङ्गिकम्— {zhar la 'ongs pa rdzogs so//} {dkyus ma kho na brjod par bya ste} गतमानुषङ्गिकम् । इदं वक्तव्यम् अभि.भा.२९क/९७८.

zhar la yod pa

वि. आनुषङ्गिकः — {nyon mongs pa ni zhar la yod pas ma smos so//} क्लेशस्त्वानुषङ्गिक इति नोक्तम् म.टी.२३७ख/७६.

zhar las byung

= {zhar las byung ba/}

zhar las byung ba

• वि. आनुषङ्गिकम्— {zhar las byung ba rdzogs ste} समाप्तमानुषङ्गिकम् अभि.स.भा.१४क/१८; {zhar las byung ba la 'dzem pa gang yin pa} आनुषङ्गिके या लज्जा बो.भू.१३३क/१७१; प्रासङ्गिकम् — {de bzhin du khro bo'i zhar las byung ba phyi rol du sku'i dkyil 'khor gyi sgo skyong ste/} {shar du dbyug pa sngon po dang 'od zer can ro mnyam pa'o//} एवं क्रोधप्रासङ्गिकेन मारीची नीलदण्डो बाह्यकायमण्डले द्वारपालः पूर्वे समरसः वि.प्र. ५१क/४.५९; {de ni zhar las byung ba yin te} तत्प्रासङ्गिकम् त.प.२९०ख/१०४४; प्रसङ्गोपगतम् — {de ni lam du 'gro ba na/} /{'phags pa'i rang bzhin gyad gnyis dag/} /{phan tshun rab tu brjod pa yi/} /{zhar byung 'phags pa 'di dag thos//} स व्रजन् पथि शुश्राव मल्लयोर्वदतोर्मिथः । प्रसङ्गोपगतामेतामार्यामार्यस्वभावयोः ।। अ.क.१५५क/७१.३; • सं. प्रसङ्गः — {dam chos kyi/} /{gtam dag zhar la byung bas tshim gyur de dag} सद्धर्मकथाप्रसङ्गैस्तास्तोषिताः अ.क.६९क/६.१८६.

zhar las 'byung ba

आनुषङ्गिकम् — {zhar las 'byung ba de bstan par bya'o//} आनुषङ्गिकमेतद्व्युत्पाद्यते अभि. स.भा.१२क/१५; द्र. {zhar las byung ba/}

zhar las 'ongs pa

अव्य. प्रसङ्गेन — {thar pa'i cha dang mthun pa zhar las 'ongs pa bshad zin to//} उक्तं प्रसङ्गेन मोक्षभागीयम् अभि.भा.१६क/९२२; द्र. {zhar la 'ongs pa/}

zhal

• सं. ( {kha/} {gdong} इत्यनयोः आद.) मुखम् — {zhal nas 'od zer sngon po dang ser po dang dmar po dang dkar po rnams byung nas} नीलपीतलोहितावदाता अर्चिषो मुखान्निश्चार्य अ.श.३क/२; {rtsa ba'i zhal ni nag po che//} मूलमुखं महाकृष्णम् हे.त.२३ख/७८; {bdag la phan par gyur pa gzigs nas ni/} /{dgyes shing dang ba'i zhal gyis mngon phyogs pa//} यावत्करोमि स्वहिताभिपत्त्या प्रीतिप्रसादाभिमुखं मुखं ते ।। जा.मा.१४८क/१७१; {rang gi lag pa mchog sbyin gyi mthe bong gis me'i zhal du thams cad sbyin sreg bya'o//} सर्वं स्वकरेण वरदेनाङ्गुष्ठेनाग्निमुखे होमं कुर्यात् वि.प्र.१३९क/३.७५; वक्त्रम् — {rig byed zhal zhes pa zhal bzhi pa} वेदवक्त्रमिति चतुर्मुखम् वि.प्र.७२ख/४.१३४; {zhal ni rnam par gtsigs shing bgrad/} /{kha dog dkar po rab tu bsgom//} विकरालं विकटवक्त्रं सितवर्णं प्रभावयेत् ।। गु.स.११८क/६०; आननम् — {pad ma mdzes pa'i snying po kun/} /{'ga' zhig dag tu bsdus pa bzhin/} /{khyod zhal rnam par mdzes} सर्वपद्मप्रभासारः समाहृत इव क्वचित् । त्वदाननं विभाति का.आ.३२३क/२.३८; {de yi dga' mar mig yangs zla zhal ma/}…{gyur//} तस्यायताक्षी दयिता बभूव चन्द्रानना अ.क.५१क/५९.१०; वदनम्— {rnam par rgyas pa'i zhal} विकसितवदनम् वि.प्र.३५ख/४.१०; {skad cig gis de bcom ldan gyi/} /{zhal gyi rlung gis gzhig byas te//} क्षणेन सा भगवता क्षिप्ता वदनमारुतैः । अ.क.१५३क/१५.१७; आस्यम् — ग्. {yon pa dmar zhing cher 'jigs pa/} /{spyi bo'i zhal ni gtsigs pa can//} वामं रक्तं महाभीमं मूर्धास्यं विकरालिनम् । हे.त.२३ख/७८; {zhal mdzod spus brgyan} ऊर्णाङ्कितास्यः अभि.अ.१२क/८.१५; लपनम् — {smra byed za byed gsung byed dang /} /{kha dang zhal dang smra ba'i sgo//} वक्त्रास्ये वदनं तुण्डमाननं लपनं मुखम् । अ.को.१७६ख/२.६.८९; लपत्यनेन लपनम् । लप व्यक्तायां वाचि अ.वि.२.६.८९; द्र.— {lha ci'i slad du phyag la zhal gtad de thugs mi dgyes shing bzhugs} किमर्थं देव करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः वि.व.१६६क/१.५५; कण्ठः — {da ni rnam grangs kyi sgo nas yin gyi zhal nas ni ma yin pas khyad par yod do//} इदानीमर्थतो न कण्ठत इति विशेषः अभि.स्फु.११३ख/८०५; • उ.प. मुखः, ओ खा — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा विमलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९.

zhal kham

कवडः — {de nas rtsis mkhas pa rnams kyis brtsis nas/} {'di srid cig gi bar du yul na 'khod pa thams cad ni nyin gcig bzhin kham re re 'tshal la/} {rgyal po ni zhal kham gnyis gnyis gsol ba mchis so zhes gsol to//} ततो गणितकुशलैर्गणनां कृत्वा सर्वेषां विषयनिवासिनां दिवसे दिवसे एककवडो राज्ञो द्वौ कवडावियन्तं कालं भविष्यतीति समाख्यातम् अ.श.९०ख/८१.

zhal gyi dkyil 'khor

मुखमण्डलम् — {blon po 'phags pa'i nyan thos thams cad kyis zhal gyi dkyil 'khor du bltas pa} सर्वार्यश्रावकामात्यावलोकितमुखमण्डलः ल.वि.२०५ख/३०८. {zhal gyi sgo} मुखद्वारम् — {de'i tshe bcom ldan 'das kyi zhal gyi sgo nas 'od zer kha dog sna tshogs byung ba} तदा भगवतो मुखद्वारान्नानावर्णा अनेकरश्मयो निःसरन्ति स्म का.व्यू.२०७ख/२६५; अ.सा.३९९क/२२६; आस्यपुटम् — {de la sbrul chen po lta bu ni sangs rgyas rnamasaso/} /{de dag nyid kyi zhi ba zhal gyi sgo ni chos kyi sku ste} तत्र बुद्धा अजगरोपमास्तेषां स्वशान्तेरास्यपुटं धर्मकायः सू.व्या.१८१क/७६; वक्त्रान्तरम् — {tshon sna stong gis spel ba sna tshogs can/} /{mang po zhal gyi sgo nas byung bar gyur//} नानाविधो रङ्गसहस्रचित्रो वक्त्रान्तरान्निष्कासितः कलापः अ.श.४ख/३.

zhal gyi gdong

वदनम् — {ljags yangs srab la zangs kyi mdog 'dra ba/} /{de yis rang gi zhal gyi gdong yang khebs//} जिह्वा प्रभूत तनु ताम्रनिभा वदनं च छादयसि येन स्वकम् । शि.स.१७१ख/१६९.

zhal gyi pad

= {zhal gyi pad+ma/}

zhal gyi pad ma

= {zhal gyi pad+ma/}

zhal gyi pad mo

= {zhal gyi pad+ma/}

zhal gyi pad+ma

मुखारविन्दम् — {zhes pa bde gshegs zhal gyi pad+ma las 'khrungs pa/} /{yid 'ong sbrang rtsi'i gzugs brnyan rab tu dang ba'i gsung //} इति सुगतमुखारविन्दनिर्मितमधुरमधुप्रतिमं वचः प्रसन्नम् । अ.क.२५४ख/२९. ८६; मुखपद्मम् — {bcom ldan zhal gyi pad+mo las/} /{gsung gi sbrang rtsi mchog gis thob//} मुखपद्माद् भगवतो धन्यः प्राप्नोति वाङ्मधु ।। अ.क.५क/७.३३; वदनकमलम् — {nem nur mi mnga' ba'i zhal gyi pad+ma rab tu rgyas pa las bde ba phun sum tshogs pa'i sbrang rtsi'i rgyun 'bab par gyur pa}…{de kho na nyid grub pa} सरभसविकसितवदनकमलविगलितमधुमहासुखसम्पदमृतवर्षभूरिधारा स्रवन्ती…तत्त्वसिद्धिः त.सि.६८क/१७९.

zhal gyi lung

• सं. मुखागमः — {rim pa gnyis pa'i de kho na nyid bsgom pa zhes bya ba'i zhal gyi lung} द्विक्रमतत्त्वभावनानाममुखागमः क.त.१८५३; • ना. मुखागमः, ग्रन्थः क.त.१८५४.

zhal gyis 'che

क्रि. प्रतिजानाति — {mi 'jigs pa de dag dang ldan na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas khyu mchog gi gnas rlabs po che zhal gyis 'che} यैर्वैशारद्यैः समन्वागतस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धः उदारमार्षभं स्थानं प्रतिजानाति अभि.स्फु.२६९ख/१०९१.

zhal gyis dbang bskur ba

पा. मुखाभिषेकः — {sku dang zhal dang phyag thams cad kyis dbang bskur ba'i byin gyi brlabs} सर्वकायमुखपाण्यभिषेकाधिष्ठानेन ल.अ. ९५क/४२.

zhal gyis dbang bskur ba'i byin gyi brlabs

मुखाभिषेकाधिष्ठानम्— {sku dang zhal dang phyag thams cad kyis dbang bskur ba'i byin gyi brlabs} सर्वकायमुखपाण्यभिषेकाधिष्ठानेन ल.अ.९५क/४२.

zhal gyis mi bzhes

• क्रि. नो उपैति — {'jig rten dag na kun rdzob gang ci yod/} /{de kun thub pas zhal gyis mi bzhes te//} याः काश्चन संवृतयो हि लोके सर्वा हि ता मुनिर्नो उपैति । बो.भू.३७ख/३३; • वि. अनुपगः — {de bas na de la phyin ci log nye bar 'jog pa'i lta ba de mi mnga' ba'i phyir zhal gyis mi bzhes zhes bya'o//} अतोऽसौ तस्या विपर्यासप्रत्युपस्थानाया दृष्टेरभावादनुपग इत्युच्यते बो.भू.२७ख/३३.

zhal gyis dman pa

वि. वक्त्रहीनः — {sgra ni gang zhig zhal gyis dman pa dag ces pa ni 'dir thams cad mkhyen pa'i gsung thams cad kyi skad sems can thams cad kyi snying la rang rang gi skad gzhan gyis 'gyur ba gang yin pa de nyid ni} यः शब्दो वक्त्रहीन इति । इह सर्वज्ञस्य वचनं सर्वरुतं यत् सर्वसत्त्वानां हृदये भवति स्वस्वभाषान्तरेण, तदेव वि.प्र.६९क/४.१२४.

zhal gyis bzhes

= {zhal gyis bzhes pa/}

zhal gyis bzhes pa

• सं. उपगमनम् — {sangs rgyas kyi sems can gyi tshogs kun tu song ba nyid ni sems can thams cad bdag nyid du zhal gyis bzhes pa yongs su grub pa las rig par bya'o//} सत्त्वगणेषु सर्वगतत्वं बुद्धत्वस्यात्मत्वेन सर्वसत्त्वोपगमने परिनिष्पत्तितो वेदितव्यम् सू.व्या.१५४ख/४०; द्र.— {de bzhin no zhes bcom ldan gyis/} /{de yi zas la zhal gyis bzhes//} तथेत्युवाच भगवांस्तद्भोज्योपनिमन्त्रणे ।। अ.क.५५ख/६.२५; • भू.का.कृ. अभ्युपपन्नः — {spyod dam mi spyod snyam pa yi/} /{rnam par rtog pa rnam spangs nas/} /{'gro ba 'di ni nyam thag ces/} /{khyod bdag nyid kyis zhal gyis bzhes//} विषह्यमविषह्यं वेत्यवधूय विचारणाम् । स्वयमभ्युपपन्नं ते निराक्रन्दमिदं जगत् ।। श.बु.११०ख/१०; प्रतिज्ञातः — {ji skad zhal gyis bzhes pa de mdzod cig} यथा प्रतिज्ञातं तत्कुरु वि.व.१९१ख/१.६६.

zhal gyis bzhes par 'gyur

क्रि. उपगमिष्यति — {dge 'dun sang sbyin bdag che ge mo dang zhal ta pa che ge mo dang spyod yul gyi grong khyer che ge mo dang nad g}.{yog che ge mos gnas par zhal gyis bzhes par 'gyur ro//} अमुकेन दानपतिनाऽमुकेन वैयावृत्यकरेणामुकेन गोचरग्रामकेन (अमुकेन ग्लानोपस्थायकेन) श्वः सङ्घो वर्षा उपगमिष्यति वि.सू.६२ख/७९.

zhal brgyad pa

वि. अष्टास्यः — {kye'i rdo rje zhal brgyad pa zhabs bzhi pa}…{bri'o//} हेवज्रं लिखेत्—अष्टास्यं चतुश्चरणम् हे.त.३ख/८; {phyag ni bcu drug zhal brgyad pa/} …/{phyag rgya lnga ni 'dzin lha la/} /{bdag med ma ni nyid kyis zhus//} षोडशभुजमष्टास्यं …पञ्चमुद्राधरं देवं नैरात्म्या पृच्छति स्वयम् ।। हे.त.२३ख/७६.

zhal snga nas

द्र.— {sha wa ri'i zhal snga nas kyi rim pa'i rdo rje rnal 'byor ma'i gtor ma'o//} शवरपादीयक्रमवज्रयोगिनी बलिः ब.मा.१६८क । {rgyal po'i zhal snga nas mkhyen par mdzad du gsol} यत्खलु देवो जानीयात् ग.व्यू. १९२ख/२७४; {slob dpon phyogs kyi glang po'i zhal snga nas}…{zhes tshad ma mdzad pa la} इत्याचार्यदिङ्नागपादैः प्रमाणिते त.प.३३क/५१४.

zhal snga nas mdzad pa

वि. विरचितः — {slob dpon zhi ba 'tsho'i zhal snga nas mdzad pa de kho na nyid bsdus pa'i tshig le'ur byas pa rdzogs so//} श्रीशान्तरक्षितविरचितस्तत्त्वसंग्रहः समाप्तः त.स.१३३क/११३०; कृतः — {lhan cig skyes pa bstan pa slob dpon chen po dpal DoM bi he ru ka'i zhal snga nas mdzad pa rdzogs so//} आचार्यश्रीडोम्बीहेरुकपादकृता सहजसिद्धिः समाप्ता स.सि. ७०ख/१९१.

zhal ce

= {zhal ce ba/}

zhal ce ba

• सं. विवादः — {rtsod pa rnams kyi zhal ce ni yongs su gcod do//} विवदतां विवादं छिनत्ति ग.व्यू. २३क/१२०; अधिकरणम् — {smra ba rnam par nges pa ni smra ba dang smra ba'i zhal ce ba la sogs pa la mkhas pa ste} वादविनिश्चयो वादवादाधिकरणादिषु कौशल्यम् अभि.स.भा.११२क/१५०; • वि. प्रदेष्टा म.व्यु.३६९७ (६२क).

zhal gcig

वि. एकवक्त्रः, ओ त्रा — {lha mo thams cad}… /{zhal gcig spyan ni dmar ba rnams/} /{lag par gri gug thod pas khyab//} सर्वा देवत्यः…एकवक्त्राश्च रक्ताक्षाः कर्तृकपालधृक्कराः ।। हे.त.९क/२४.

zhal gcig ma

वि.स्त्री. एकवक्त्रा— {byang du drag mo dkar mo zhal gcig ma'o//} {dbang ldan du dpal mo dkar mo'o//} उत्तरे रौद्री शुक्ला एकवक्त्रा । ईशाने लक्ष्मीः शुक्ला वि.प्र.४०ख/४.२७.

zhal bcu gcig pa

वि. एकादशमुखः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug zhal bcu gcig pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यावलोकितेश्वरैकादशमुखनामधारणी क.त.६९३; क.त.८९९; क.त.२७३७.

zhal lce

= {zhal ce ba/}

zhal lce la bkug

क्रि. समनुयुज्यते — {de nas chung ma phyi ma des nye du thams cad bsdus nas chung ma snga ma de zhal lce la bkug ste/} {khyod kyis bdag yid rton du bcug nas mngal rlug pa'i rtsi byin te/} {des bdag gi bu 'phyil to zhes byas so//} ततस्तया द्वितीयपत्न्या सर्वज्ञातीन् सन्निपात्य सा प्रथमा पत्नी समनुयुज्यते—त्वया मे विस्रम्भमुत्पाद्य शातनं द्रव्यं दत्तम्, येन मे स्रस्तो गर्भ इति अ.श.१३३ख/१२३.

zhal chu skyes

मुखाम्बुजम् — {ci slad glo bur 'dzum pa'i zla ris kyis/} /{khyod zhal chu skyes rmad byung slad du mdzes//} कस्मादकस्मात् स्मितचन्द्रलेखा मुखाम्बुजे भाति तवाद्भुतेयम् । अ.क.२९५क/३८.५.

zhal che

= {zhal ce ba/}

zhal che gcod par 'gyur

क्रि. संशयं छेत्स्यते — {des bdag cag gi zhal che gcod par 'gyur ro//} सोऽस्माकं संशयं छेत्स्यते वि.व.१९९ख/१.७३.

zhal che ba

= {zhal ce ba/}

zhal che sbyong bar 'gyur

क्रि. व्यवहारं गोपयिष्यति — {des bdag cag gi zhal che sbyong bar 'gyur ro//} सोऽस्माकं व्यवहारं गोपयिष्यति वि.व.१९९क/१.७२.

zhal ta pa

= {zhal ta ba/}

zhal ta po

= {zhal ta ba/}

zhal ta ba

१. वैयावृत्यकरः — {dge 'dun sang sbyin bdag che ge mo dang zhal ta pa che ge mo dang spyod yul gyi grong khyer che ge mo dang nad g}.{yog che ge mos dbyar gnas par zhal gyis bzhes par 'gyur ro//} अमुकेन दानपतिनाऽमुकेन वैयावृत्यकरेणामुकेन गोचरग्रामकेन (अमुकेन ग्लानोपस्थायकेन) श्वः सङ्घो वर्षा उपगमिष्यति वि.सू.६२ख/७९; मि.को.१२१क; वारिकः — {chu'i zhal ta pa'o//} {mdzes chos so/} /{des bltas te} पानीयवारिकम् । प्रासादकवारिकम् । अवलोक्य तेन वि. सू.९३क/१११; {chu'i zhal ta pa'o//} {mdzes chos so//} {des bltas te} पानीयवारिकम् । प्रासादकवारिकम् । अवलोक्य तेन वि.सू.९३क/१११; अधिष्ठायिकः — {grong khyer gyi sgo bzhi rnams su sbyin gtong gi khang pa brtsigs nas sbyin pa'i zhal ta ba'i mi dag bzhag go//} चतुर्षु नगरद्वारेषु दानशाला मापिता । दानाधिष्ठायिकाः पुरुषाः स्थापिताः वि.व.२०१ख/१.७६; प्रतिजागरकः — {spong ba pa'i phyir zhal ta ba bsko bar bya'o//} सम्मन्येरन् प्रहान् (प्राहाणिक)प्रतिजागरकम् वि.सू.५६ख/७१; प्रतिजागरिता — {spong ba'i zhal ta ba sngar 'du zhing mjug tu 'gyes par bya'o//} पृष्ठतः परि (प्रति?)जागरितुः गमनम् । आगमनमग्रतः वि.सू.५६ख/७१ २. वैयावृत्यम्— {zhal ta ba shes bzhin du bya'o//} सम्प्रजानन् वैयावृत्यं कुर्यात् वि.सू.१८क/२०.

zhal ta ba'i las byas

भू.का.कृ. वैयावृत्यं कृतम् — {des bcom ldan 'das 'od srung gi gsung rab la lo dgu stong gi bar du zhal ta ba'i las byas te/} {'bras chan dang skyo ma dang thug pa btung ba dang rtag res 'khor dang mgron du bod pa dang mar me'i phreng ba dang chos gos sra brkyang rnams dang /} {sbyin pa dang rab tu sbyin pa rnams kyang phul te} भगवतः काश्यपस्य प्रवचने दश (नव भो.पा.)वर्षसहस्राणि वैयावृत्यं कृतम्, भक्तैस्तर्पणैर्यवागूपानैर्नित्यकैर्नैमित्तिकैर्दीपमालाभिः कठिनचीवरैर्दानप्रदानानि दत्त्वा अ.श.१९४ख/१८०; द्र. {zhal ta byas/}

zhal ta bya

• क्रि. प्रतिजागृयात् — {dge 'dun gyi phyir g}.{yos dang 'tshod pa gang yin pa dag gi zhal ta bya'o//} प्रतिजागृयात् सङ्घार्थयोः साधनपचनयोः वि.सू.७९क/९६; • द्र. {zhal ta bya ba/}

zhal ta bya ba

• सं. वैयावृत्यम् — {chos dang mthun pa dang chos nyan pa dang de bzhin gshegs pa mchod pa la zhal ta bya bar bstan to//} सहधार्मिके धर्मश्रवणे तथागतपूजायां च वैयावृत्यमुपदिष्टम् शि.स.३६क/३४; ऐर्याकृत्यक्रिया — {tshangs pa mtshungs par spyod pa mkhas pa rnams las mkhas shing le lo med pa rnams la lus kyi zhal ta bya ba dang} दक्षस्यानलसस्य विज्ञानां सब्रह्मचारिणां कायेन चैर्याकृत्यक्रिया श्रा.भू.१६ख/३९; • द्र. {zhal ta bya/}

zhal ta byas

भू.का.कृ. वैयावृत्यं कृतम् — {de'i nang nas dge slong gcig gis dge slong bzhi'i zhal ta byas nas} तत्रैकेन भिक्षुणा चतुर्णां भिक्षूणां वैयावृत्यं कृतम् अ. श.२३५ख/२१७; द्र. {zhal ta ba'i las byas/}

zhal ta byed

= {zhal ta byed pa/}

zhal ta byed pa

• वि. वैयापृत्यकरः — {ston pa 'od srungs zhes pa yi/} /{bstan pa la ni rab byung 'di/} /{dge 'dun gtsug lag khang du sngon/} /{zhal ta byed pa nyid du gyur//} एष प्रव्रजितः शास्तुः काश्यपाख्यस्य शासने । पुरा विहारे सङ्घस्य वैयापृत्यकरोऽभवत् ।। अ.क.१४०ख/६७.७२; उपस्थायकः — {de lta na ngo ma snyoms pa dang tshul ma yin pa'am brjed ngas pas zhal ta byed pa dang mi mthun pa'i phyir sbyin pa de nyes par byin par 'gyur ba gang yin pa de med par 'gyur ro//} एवं हि तद्दानम्, यदुपस्थायकवैगुण्याद् दुष्प्रतिपादितं स्यात् पक्षपतितं वा अनाद (चा पा.भे.)रतो वा स्मृतिसम्प्रमोषतो वा तन्न भवति बो.भू.६८ख/८८; प्रतिजाग्रकः — {dge slong spong ba'i zhal ta byed pa chos lnga dang ldan pa ni ma bskos pa yang bsko bar bya la} पञ्चभिर्धर्मैः समन्वागतः प्रहाणप्रतिजाग्रको भिक्षुरसम्मतः सम्मन्तव्यः वि.व. १३५क/२.१११; • सं. वैयावृत्यकरणम् — {bsgo zhing smras pa byung ba'i mtha' rjes su brjod pa sngar byas pa'i zhal ta byed pa la bskul bar gyur na'o//} वैयावृत्यकरणमादिष्टं दूतेनोक्तो वृत्तान्तत्वाख्यापूर्वकश्चोदयेत् वि.सू.२५क/३१.

zhal ta byed pa mo

वि.स्त्री. अधिष्ठात्री — {kun tu chags par gyur na zhal ta byed pa mos rjes su bstan par bya'o//} {dran pa nye bar zhog cig /ci} {rnag gyi lus 'di la snying po yod dam zhes so//} संरत्यमानामधिष्ठात्री समनुशिष्यात्—स्मृतिमुपस्थापय, किमस्मिन् पूतिकलेवरे सारमस्तीति वि.सू.५ख/५.

zhal ta byed par gyur pa

भू.का.कृ. वैयावृत्यं कृतवान् — {dge slong dag ji snyam du sems/} {de'i tshe de'i dus na dge slong zhal ta byed par gyur pa gang yin pa de ni rdzus te skyes pa 'di yin no//} किं मन्यध्वे भिक्षवः योऽसौ तेन कालेन तेन समयेन वैयावृत्यं कृतवान्, अयं स उपपादुक इति अ.श.२३५ख/२१७.

zhal ta ma byas pa

वि. अनधिष्ठितः, ओ ता — {de 'dod chags dang bral ba ma yin na dge slong mas zhal ta ma byas par skyes pas skra mi breg go//} नानधिष्ठिता भिक्षुण्यैषा पुरुषेणा(न)तीतरागा केशांश्छेदयेत् वि.सू. ५ख/५.

zhal mthong ba

दर्शनम् — {btsun pa ko sa la'i rgyal po dang mnyan du yod pa na gnas pa pho brang 'khor gyi mi rnams bcom ldan 'das kyi zhal mthong bar 'tshal te} राजा भदन्त कौशलः श्रावस्तीनिवासिनश्च पौरा आकाङ्क्षन्ति भगवतो दर्शनम् अ.श.१५६क/१४५; {yab cig khyod dang yum de yi/} /{zhal ni mthong bar rab tu dka'//} दुर्लभं हि पुनस्तात तव तस्याश्च दर्शनम् ।। जा.मा. ५६ख/६५.

zhal mthong bar 'tshal

क्रि. आकाङ्क्षति दर्शनम् — {bcom ldan 'das gshegs pa legs so/} /{bcom ldan 'das nang du gshegs su gsol/} {bcom ldan 'das kyi zhal mthong bar 'tshal lo//} प्रविशतु भगवान्, स्वागतं भगवते, आकाङ्क्षामि भगवतो दर्शनमिति अ.श.१९क/१५.

zhal du lta

क्रि. मुखमवलोकयति— {byin gyi rlabs gnyis po des byin du brlabs pas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams sangs rgyas thams cad kyi zhal du lta'i} येनाधिष्ठानद्वयेनाधिष्ठिता बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः सर्वबुद्धमुखान्यवलोकयन्ति ल.अ.९५ख/४२. {zhal du ltas pa} = {zhal du bltas pa/}

zhal du bltas

= {zhal du bltas pa/}

zhal du bltas pa

वि. अवलोकितमुखमण्डलः — {gnod sbyin gyi dbang pos zhal du bltas pa} यक्षेन्द्रावलोकितमुखमण्डलः ल.वि.२१२क/३१३; समुल्लोकितमुखः म. व्यु.६४५२ (९२क).

zhal du byung

द्र.— {mi yi dbang po nges par gsung ba ni/} /{thugs la dgongs pa'i dgyes pa zhal du byung //} नियतमिति नरेन्द्र भाषसे हृदयगतां मुदमुद्गिरन्निव । जा.मा.१५ख/१६. {zhal gdams kyi nyams len} मुखागमः — ग्. {yung drung 'khyil ba gsum gyi zhal gdams kyi nyams len zhes bya ba} नन्द्यावर्तत्रयमुखागमनाम क.त.२४१५.

zhal gdong

मुखम् — {de yi ljags ni rab yangs rang gi zhal gdong khebs//} स्वकमुखप्रतिच्छादा तस्य जिह्वा प्रभूता रा.प.२४९ख/१५०.

zhal nas skyes

= {zhal nas skyes pa/}

zhal nas skyes pa

वि. मुखतो जातः, बोधिसत्त्वस्य — {bcom ldan 'das deng bdag bcom ldan 'das kyi sras thu bo thugs kyi sras zhal nas skyes pa chos las skyes pa chos kyi sprul pa chos kyi bgo skal la spyod pa chos kyis grub pa ste} अद्याहं भगवन् भगवतः पुत्रो ज्येष्ठ औरसो मुखतो जातो धर्मजो धर्मनिर्मितो धर्मदायादो धर्मनिर्वृत्तः स.पु.२५क/४४; म.व्यु.६४३ (१५ख).

zhal nas brgyud pa

मुखबन्धः — {rgyud kyi rgyal po mkha' 'gro ma rdo rje gur gyi dka' 'grel zhal nas brgyud pa zhes bya ba} डाकिनीवज्रपञ्जरमहातन्त्रराजप्रथमपटलमुखबन्धनामपञ्जिका क.त.११९४.

zhal nas snyan du brgyud pa

मुखकर्णपरम्परा — {dpal sdom pa'i man ngag zhal nas snyan du brgyud pa yid bzhin nor bu zhes bya ba} श्रीसंवरोपदेशमुखकर्णपरम्पराचिन्तामणिनाम क.त.१५२९.

zhal nas spos thams cad 'od du 'phro ba

ना. सर्वगन्धार्चिमुखः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{zhal nas spos thams cad 'od du 'phro ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… सर्वगन्धार्चिमुखस्य ग. व्यू.२६८क/३४७.

zhal nas gsungs

= {zhal nas gsungs pa/}

zhal nas gsungs pa

• भू.का.कृ. कण्ठत उक्तम्— {snga ma ni zhal nas gsungs pa yin no zhes dag tu bstan pa yin no//} {da ni rnam grangs kyi sgo nas yin gyi zhal nas ni ma yin pas khyad par yod do//} पूर्वं कण्ठत उक्तमिति प्रदर्शितम्, इदानीमर्थतो न कण्ठत इति विशेषः अभि.स्फु.११३ख/८०४; • वि. स्वाख्यात: — {'phags pa 'jam dpal gyi zhal nas gsungs pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यमञ्जुश्रीस्वाख्यातनामधारणी क.त. ८९२; कण्ठोक्तः म.व्यु.१४३० (३०क).

zhal sna tshogs pa

वि. नानामुखः — {sems can de rnams thams cad zhal gsum pa dang zhal sna tshogs pa dang kha dog sna tshogs pa'i lha'i rang bzhin} सर्वसत्त्वान् त्रिमुखान् नानामुखान् नानावर्णान् देवतास्वरूपान् वि.प्र. ४६ख/४.४९.

zhal phye ba

वि. स्फारितमुखः — {zhal phye ba'i me yi zhal du sbyin sreg bya ste} वैश्वानरस्य स्फारितमुखस्य मुखे होमयेत् वि.प्र.१३९ख/३.७५.

zhal ba

लेप्यम् — {byug pa zhal ba la sogs las//} पुस्तं लेप्यादिकर्मणि अ.को.२०४क/२.१०.२८.

zhal ba mkhan po

पलगण्डः, लेपकः — {zhal ba mkhan po le pa ka//} पलगण्डस्तु लेपकः अ.को.२०२ख/२.१०.६; पलेन मांसेनेव मृदादिना गडति भित्त्यादिकमिति पलगण्डः । गड सेचने अ.वि.२.१०.६.

zhal ma

उ.प. मुखा — {tsun dA dang par+N+Na ri khrod ma dang 'og zhal ma} चुन्दा च पर्णशवरी च अधोमुखा च हे.त.२१ख/७०; मुखी — {klu mo nor skyong zhal ma zhes bya ba'i sgrub thabs} नागीवसुपालमुखीसाधनम् क.त.२०५०; आनना — {de yi dga' mar mig yangs zla zhal ma/}…{gyur//} तस्यायताक्षी दयिता बभूव चन्द्रानना अ.क.५१क/५९.१०.

zhal tshus

प्रातराशिकः — {rgya mtsho'i mthas klas pa'i sa chen po bskor te/} {rgyal po'i pho brang de nyid du phyin pa na zhal tshus la 'bab ste} समुद्रपर्यन्तां महापृथिवीमन्वाहिण्ड्य तामेव राजधानीमागत्य प्रातराशिकमकार्षीत् वि.व.१३८ख/१.२८.

zhal mdzes

वि. चारुवक्त्रः — {spyan bzangs ut+pa la khyu mchog rdzi 'dra dang /} /{zhal mdzes dri med mdzod spu dkar bar ldan//} नीलोत्पलश्रीवृषपक्ष्मनेत्रसितामलोर्णोदितचारुवक्त्रः । र.वि.१२१क/९५.

zhal mdzod spus brgyan

पा. ऊर्णाङ्कितास्यः, ओ यता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {zhal mdzod spus brgyan ro stod seng ge 'dra//} ऊर्णाङ्कितास्यो हरिपूर्वकायः अभि.अ.१२क/७.१५. {zhal 'dzum pa} वि. हसिताननः — {de yi dbus su mgon po ni/} /{phyag na rdo rje stobs chen po/} /{phyag na rdo rje dril bu can/} /{zla ba rgyas zhal 'dzum pa bri//} तस्य मध्ये लिखेद् नाथं वज्रपाणिं महाबलम् । वज्रघण्टाकरं सौम्यं पूर्णेन्दुहसिताननम् ।। स.दु.११५क/१९०.

zhal zhal

लेपनम् — {'du byed 'di dag 'jig pa'i chos can te/} /{dbyar gyi zhal zhal ji ltar 'gogs pa bzhin//} संस्कार प्रलोपधर्मिमे वर्षकालि चलितं व लेपनम् । शि.स.१३२ख/१२८.

zhal zhal du bya

= {zhal zhal bya ba/}

zhal zhal bya ba

उपलेपः — {de dag tu dgos pa ni 'di lta ste/} {byi dor bya ba dang bkru ba dang kha bsgyur ba dang chag chag gdab pa dang phyag dar bya ba dang zhal zhal bya ba dang} तेषु उपयोगस्तद्यथा—निर्मादनं भावनं रञ्जनं सेकः सम्मार्गः उपलेपः वि.सू.३८क/४८; लेपस्य दानम् — {de dag ni btags te dri gtsang khang gi zhal zhal du bya'o//} लेपस्य पिष्ट्रा (ट्वै?)भिर्गन्धकुट्यां दानम् वि.सू.६८ख/८५.

zhal zhal byas

भू.का.कृ. संलिप्तः — {rus gzeb rgyus pas sbrel ba la/} /{sha yi 'dam gyis zhal zhal byas//} मांसकर्दमसंलिप्तं स्नायुबद्धास्थिपञ्जरम् ।। बो.अ.२५ख/८.५२.

zhal bzhi pa

वि. चतुर्मुखः — {rig byed zhal zhes pa zhal bzhi pa} वेदवक्त्रमिति चतुर्मुखम् वि.प्र.७२ख/४.१३४.

zhal zas

१. ( {zas} इत्यस्य आद.) आहारः — {de nas zhal zas bzang pos tshim par byas nas} ततः प्रणीतेनाहारेण सन्तर्प्य अ.श.१३ख/१२; {zhal zas gsol ba na 'bras chan 'brum bu gcig kyang legs par ma bcas par mi gsol ba dang} आहारमाहरतो नैकौदनपुलाकमप्यतिभिन्नं प्रविशति बो.भू.४१ख/५३; अन्नम् — {khyod kyi zhal zas phun sum tshogs pa dag/} /{gus par byin yang 'di dag 'dod mi 'gyur//} सत्कारपूतं भवदीयमन्नं सम्पन्नमेषां किल नैव रुच्यम् ।। जा.मा.४१ख/४८; भोजनम् — {dge slong zhal zas ma 'byor bas/} /{de ni mchog tu gdung bar 'gyur//} भिक्षुभोजनवैकल्यात् स भृशं व्यथितोऽभवत् ।। अ.क.३३०ख/४१.७७; {lha'i bdud rtsi'i zhal zas} दिव्यं च सुधाभोजनम् अ.श.६०क/५१; भोज्यम्— {zhal zas bza' btung sna tshogs bcas pa yi/} /{lha bshos rnams kyang de la dbul bar bgyi//} भोज्यैश्च खाद्यैर्विविधैश्च पेयैस्तेभ्यो निवेद्यं च निवेदयामि ।। बो.अ.४ख/२.१६; {zhal zas ni gang zhig zhal bkang nas gsol ba'o//} {bza' ba ni gang kham du bcad nas te snum khur la sogs pa'o//} भोज्यं यन्मुखमापूर्य भुज्यते । खाद्यं यत् कवलशः छेद्यं घृतपूरादि बो.प.६२क/२६; पिण्डपातः — {na bza' dang zhal zas dang gzims cha dang gdan dang snyun gsos dang sman zong rnams brnyes pa} लाभी चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणाम् अ.श.५ख/४; पिण्डकः, ओ कम् — {bdag gis bcom ldan 'das yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung la zhal zas phul lo//} भगवान् मे काश्यपः सम्यक्संबुद्धः पिण्डकेन प्रतिपादितः अ.श.१९४क/१७९; सुधा— {de'i phyogs gcig tu ni lha'i zhal zas zhig sta gon byas te bzhag pa dang} पार्श्वे चास्य दिव्या सुधा सज्जीकृता तिष्ठति वि.व.१६४ख/१.५३ २. = {lha bshos} नैवेद्यम् — {de bzhin du zhal zas ni zhi ba la 'o ma dang zan no//} {rgyas pa la zho dang zan no//} {bsad pa la mchin pa'o//} {bskrad pa la sha'o//} एवं नैवेद्यं शान्तौ दुग्धभक्तम्, पुष्टौ दधिभक्तम्, मारणे कालजम्, उच्चाटने मांसम् वि.प्र.१००क/३. २०.

zhal zas phul

भू.का.कृ. पिण्डकेन प्रतिपादितः — {bdag gis bcom ldan 'das yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung la zhal zas phul lo//} भगवान् मे काश्यपः सम्यक्संबुद्धः पिण्डकेन प्रतिपादितः अ.श.१९४क/१७९.

zhal zas bzang po

प्रणीतमाहारम् — {zhal zas bzang pos kyang bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa tshim par byas so//} प्रणीतेन चाहारेण भगवन्तं सश्रावकसङ्घं सन्तर्पयामासुः अ.श.५१ख/४४; द्र. {zhal zas bsod pa/}

zhal zas gsol cig

क्रि. भोजयतु— {shes ldan dag khyod cag las gang dag}… {zhal zas gsol bar spro ba des zhal zas gsol cig ces sbron cig} आरोचय—यो युष्माकं भवन्तः उत्सहते…भोजयितुं भोजयत्विति वि. व.१३५ख/१.२४.

zhal zas bsod pa

प्रणीतमाहारम् — {zhal zas bsod pa mang du sta gon byos shig} आहारं सज्जीकुरुत प्रणीतं प्रभूतं च वि.व.१३५ख/१.२४; द्र. {zhal zas bzang po/}

zhal bzang

भद्रवक्त्रः लो.को.२०१४; द्र. {zhal bzangs/}

zhal bzangs

वि. सुवदनः — {lta ba'i skye bo ngoms par mi 'gyur ba/} /{zhal bzangs mi yi mchog la phyag 'tshal lo//} तृप्यते न हि निरीक्षको जनो वन्दमो सुवदनं नरोत्तमम् । रा.प.२३०ख/१२३.

zhal ras

= {gdong} वक्त्रम् — {rgyal ba'i zhal ras zla ba nya ba 'dra/} /{kun 'od zil gyis mnan nas rnam par mdzes//} पूर्णशशाङ्कनिभं जिनवक्त्रं सर्वप्रभामभिभूय विभाति ।। रा.प.२२८ख/१२१.

zhal la gzugs kyi gzugs brnyan snang ba

पा. बिम्बप्रतिबिम्बदर्शनवदनः, ओ नता, अनुव्यञ्जनभेदः म. व्यु.३१५ (८ख).

zhal lung

मुखागमः लो.को.२०१४.

zhal gsum

वि. त्रिमुखः, ओ खा — {phyag drug pa zhal gsum pa} षड्भुजस्त्रिमुखः हे.त.५ख/१४; {sems can de rnams thams cad zhal gsum pa dang zhal sna tshogs pa dang kha dog sna tshogs pa'i lha'i rang bzhin} सर्वसत्त्वान् त्रिमुखान् नानामुखान् नानावर्णान् देवतास्वरूपान् वि.प्र. ४६ख/४.४९; {sems can kun la phan byed ma/} /{spyan ma zhal gsum dag tu bsam//} लोचनां त्रिमुखां चिन्तेत् सर्वसत्त्वहितैषिणीम् । गु.स.११६क/५६.

zhal gsum pa

= {zhal gsum/}

zhal bsil

आचमनम् — {mchod yon gyi snod na gnas pa'i dri'i chu yis yang dag par bsangs te/} {zhal bsil dbul lo//} जप्तार्घभाजने स्थितगन्धवारिणा सम्प्रोक्ष्याचमनं दद्यात् स.दु.११०ख/१७२.

zhal bsro ba

प्रतिष्ठापनम् — {gtsug lag khang zhal bsro ba dang}…{lta ba'i rnam pa spang ba dang phyogs dang mthun pa sgrub pa dang} विहारप्रतिष्ठापन…दृष्टिगतप्रतिनिसर्गपक्षसम्पत्ति(–) वि.सू.६३क/७९; द्र.— {lha btsun mo'i 'khor gyi nang 'dir de bzhin gshegs pa'i dbu skra dang sen mo'i mchod rten brtsigs te zhal bsro bar ci gnang} तत्साधु देवोऽस्मिन्नन्तःपुरे तथागतस्य केशनखस्तूपं प्रतिष्ठापयेद् अ.श.१४६ख/१३६; {bdag gis mchis brang 'khor du de bzhin gshegs pa'i mchod rten brtsigs te zhal bsro bar bgyi'o//} वयं तथागतस्तूपमन्तःपुरमध्ये प्रतिष्ठापयामः अ.श.१४७क/१३६.

zhal bsros

द्र.— {de bzhin gshegs pa'i dbu skra dang sen mo'i mchod rten brtsigs te zhal bsros} तथागतस्य केशनखस्तूपोऽन्तःपुरमध्ये प्रतिष्ठापितः अ.श.१४७क/१३६; {spos kyis byugs pa'i mchod rten du ma brtsigs te zhal bsros so//} अनेके च गन्धस्तूपाः प्रतिष्ठापिताः अ.श.४०ख/३५. {zhal ha cang yang mi ring ba} पा. नात्यायतवदनः, ओ नता, अनुव्यञ्जनभेदः म.व्यु.३१४ (८ख).

zhi

= {zhi ba/}

zhi gyur

= {zhi bar gyur pa/}

zhi gyur cig

= {zhi bar gyur cig/}

zhi gyur pa

= {zhi bar gyur pa/}

zhi dgyes pa

वि. शमरतः — {bcom ldan dbang po zhi ba zhi dgyes pa/} /{mi mchog dam pa khyod la phyag 'tshal lo//} शान्तेन्द्रिया शमरता भगवन् वन्दामि ते नरवरप्रवरा ।। रा.प.२५३क/१५५.

zhi bgyis

= {zhi bar bgyis/}

zhi sgo

= {zhi ba'i sgo/}

zhi nyid

= {zhi ba nyid/}

zhi brnyes

= {zhi brnyes pa/}

zhi brnyes pa

वि. शान्तिप्राप्तः — {mya ngan rab 'das zhi brnyes pa/} /{thugs las chung ngur mdzad du gsol//} अल्पोत्सुको भव त्वं हि शान्तिप्राप्तो सुनिर्वृतः ।। स.पु. १०३ख/१६५.

zhi stabs

शान्तगतिः लो.को.२०१४; गमनशिवः लो. को.२०१४.

zhi don

शान्तार्थः लो.को.२०१४.

zhi bde

= {zhi ba'i bde ba} शमसुखम् — {mnyel dang zhi bde nyams gyur dang /} /{skye bo ngan dang 'grogs pa dang /} /{mi mthun pa dang mang po yi/} /{skyon yang yon tan bzhin dgongs shing //} खेदः शमसुखज्यानिरसज्जनसमागमः । द्वन्द्वान्याकीर्णता चेति दोषान् गुणवदुद्वहन् ।। श.बु. ११४ख/११३.

zhi ldan

• वि. शमोपेतः — {de de ltar bzod pa dang ldan de de ltar dul ba dang ldan de de ltar zhi ba dang ldan te} स एवं क्षमोपेत एवं दमोपेत एवं शमोपेतः द.भू.२०७ख/२५; • ना. १. शमिः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{zhi ldan dang}…{shAkya thub pa dang /gzhan} {yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…समि (?शमिः)…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. शिबिः, ओ बी, नृपः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na/} {rgyal po'i pho brang zhi ba'i sgra chen zhes bya ba na/} {rgyal po zhi ldan zhes bya ba rgyal po byed de} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि शिबिघोषायां राजधान्यां शिबिर्नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.९४क/८४; {rgyal po zhi ldan nyes pa med pa 'byung po la snying brtse ba can nyid kyang srang la btab cing sdug bsngal chen po thob par byas so//} तुलायां चात्मानमारोपित आसीत् । यस्माद्राजा अनपराधिभूतानुकम्पकः शिबी दुःखेन महता लम्भितः ल.अ.१५५क/१०२ ३. शिववती, नगरम् — {grong khyer zhi ldan dag tu sngon/} /{mi dbang shi bi zhes bya ba/} /{'byung po kun la brtse ba yi/} /{yid 'ong gnyen du gyur pa byung //} शिववत्यां पुरा पुर्यां शिबिर्नाम नरेश्वरः । बभूव सर्वभूतानां दयादयितबान्धवः ।। अ.क.२३९ख/९१.६.

zhi sdom bsgrub pa'i yid ldan pa

वि. शमनियमनिभृतसुमनाः — {zhi sdom bsgrub pa'i yid ldan pa/} /{nga rgyal dregs dang lta ba'i nyon mongs zhir gyur pas/} /{'khor 'di the tshom bral ba ste/} /{khyod kyi legs par bshad do re zhig sdod} ({'dod}?)// शमनियमनिभृतसुमनाः प्रहीणमदमानदृष्टिसंक्लेशा । निष्काङ्क्षा पर्षदियं प्रार्थयते भाषितानि तव ।। द.भू.१७२ख/५.

zhi gnas

• वि. शान्तिनिलयम् — {de yis bu la dpag bsam shing /} /{rgyal srid che dang bcas btang nas/} /{dka' thub slad du zhi ba'i gnas/} /{ma la yar ni dben pas song //} कल्पद्रुमं ससाम्राज्यं पुत्राय प्रतिपाद्य सः । तपसे शान्तिनिलयं मलयं प्रययौ नृपः (विवेकान्मलयं ययौ लि.पा.) ।। अ.क.२९३ख/१०८.२१; • सं. = {dur khrod} शिवालयः, श्मशानम् — {lam gyi bzhi mdo'am shing gcig drung /} /{ma mo'i gnas sam zhi gnas su/} /{de ru rdo rje a ny+dza na/} /{thod par rtag tu dbab par bya//} चतुष्पथैकवृक्षे च मातृस्थाने शिवालये । वज्राञ्जनपदं तत्र कपाले पातयेत् सदा ।। गु.स.१४५ख/११५; {sa phyogs gtsang zhing rnam par dben pa'am/}…{zhi ba zhi ba'i gnas//} शुचौ विविक्ते पृथिवीप्रदेशे…शान्तशिवालये गु.स.१०२क/२५; • पा. शमथः, योगभेदः — {nang du yang dag 'jog ces bya ba ni zhi gnas dang lhag mthong ngo //} प्रतिसंलयनमुच्यते शमथो विपश्यना च श्रा.भू.५९ख/१४७; {zhi gnas dang lhag mthong la gnas pa} शमथविपश्यनाविहारी अ.श.१०क/८; {zhi gnas rab tu ldan pa'i lhag mthong gis/} /{nyon mongs rnam par 'joms par shes byas nas//} शमथेन विपश्यनासुयुक्तः कुरुते क्लेशविनाशमित्यवेत्य । बो.अ.२३ख/८.४; {rnam par zhi ba ni zhi gnas te/} {de dang mi mthun pa ni rnam par ma zhi ba'o//} व्युपशमो हि शमथस्तद्विरुद्धोऽव्युपशमः त्रि.भा.१६१क/६९.

zhi gnas kyi nges par sems pa

शमथनिध्यप्तिः लो. को.२०१५.

zhi gnas kyi tshogs

पा. शमथसम्भारः, सम्भारभेदः — {brgyad gang zhe na/} {'di lta ste/} {ser sna'i sems med pas sbyin pa'i tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang}…{zhi gnas kyi tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang} कतमानष्टौ? तद्यथा—यदुत दानसम्भारं परिपूरयिष्यति अमात्सर्यचित्ततया…शमथसम्भारं परिपूरयिष्यति ल.वि.२१४ख/३१७.

zhi gnas kyi tshogs yongs su rdzogs pa

वि. शमथसम्भारपरिपूर्णः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{zhi gnas kyi tshogs yongs su rdzogs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… शमथसम्भारपरिपूर्ण इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.

zhi gnas kyi lam

शमथमार्गः लो.को.२०१५.

zhi gnas kyi gso sbyong gi skabs

शमथपोषधगतम् — {gso sbyong gi gzhi las zhi gnas kyi gso sbyong gi skabs so//} ( इति) पोषधवस्तुनि शमथपोषधगतम् वि.सू. ५६ख/७१.

zhi gnas grub par gyur pa

वि. निष्पन्नशमथः — {zhi gnas grub par gyur pa yis/} /{dran pa nyer gzhag bsgom par bya//} निष्पन्नशमथः कुर्यात् स्मृत्युपस्थानभावनाम् । अभि.भा.११ख/९०२.

zhi gnas dang lhag mthong gi tshogs yongs su rdzogs pa

वि. शमथविदर्शनापरिपूर्णसम्भारः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {zhi gnas dang lhag mthong gi tshogs yongs su rdzogs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… शमथविदर्शनापरिपूर्णसम्भार इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.

zhi gnas dang lhag mthong gi lam gyi rang bzhin

पा. शमथविपश्यनामार्गस्वभावः, मनस्कारभेदः — {yid la byed pa ni rnam pa bco brgyad de/} {rigs nges pa dang}…{zhi gnas dang lhag mthong gi lam gyi rang bzhin dang}…{rgya chen po yid la byed pa'o//} अष्टादशविधो मनस्कारः । धातुनियतः…शमथविपश्यनामार्गस्वभावः…विपुलमनस्कारश्च सू.व्या.१६६क/५७.

zhi gnas dang lhag mthong la gnas pa

वि. शमथविपश्यनाविहारी, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das thugs rje chen po dang ldan pa}…{zhi gnas dang lhag mthong la gnas pa} बुद्धानां भगवतां महाकारुणिकानां…शमथविपश्यनाविहारिणाम् अ.श.१०क/८.

zhi gnas dam pa brnyes pa

वि. उत्तमशमथप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {zhi gnas dam pa brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…उत्तमशमथप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.

zhi gnas spyad pa

वि. शमथचरितः— {'di ni zhi gnas spyad pa yin no//} शमथचरितो ह्येषः अभि.भा.२३क/९५२.

zhi gnas mi zad pa

पा. शमथाक्षयता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{rtse gcig pa dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः …एकाग्रता शि.स.६८क/६७. {zhi gnas yongs su tshol bar bgyid pa} वि. शमथपर्येषी लो.को.२०१५.

zhi ba

• सं. १. शान्तिः — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः शि.स.६८क/६७; {sngags 'di bzlas brjod bgyis nas khrus kyi zhi bar sbyor ro//} अनेन मन्त्रजापेन स्नानशान्तिं योजयेत् । सु.प्र.२९क/५६; शमः — {skye bo med pa'i nags su zhi ba'i khyad par dag gis tshim pa rnams//} विजने वने शमविशेषसन्तोषिणाम् अ.क.२८०क/१०४.१४; {khri dang mal stan legs bshams pa/} /{der ni dge slong dge 'dun ni/} /{chos gos mdzes pa zhi ba yi/} /{mtshan nyid nyams pa med pa mthong //} स्वास्तीर्णासनपर्यङ्के तस्मिन् रुचिरचीवरम् । ददर्श सङ्घं भिक्षूणामक्षुण्णशमलक्षणम् ।। अ.क.१३६क/६७. २५; प्रशमः — {bdag gis mngon sum du yang zhi bar byas/} /{de bas bdag gis yid dam bcas bzhin gyur//} प्रसह्य नीतः प्रशमं मया तु तस्माद्यथार्थैव मम प्रतिज्ञा ।। जा.मा.११३ख/१३२; उपशमः — {bdud rtsi'i go 'phang brnyes zhes bya ba ni bag chags dang bcas pa'i nyon mongs pa ma lus pa zhi ba'i mtshan nyid kyi mya ngan las 'das pa'i go 'phang thob pa zhes bya ba'i don to//} प्राप्तामृतपद इति प्राप्तसवासनाशेषक्लेशोपशमलक्षणनिर्वाणपद इत्यर्थः त.प.३१६क/१०९९; {spros pa zhi bas zhi ba yi/} /{rten cing 'brel bar 'byung ston pa//} यः प्रतीत्यसमुत्पादं प्रपञ्चोपशमं शिवम् । देशयामास कौ.प्र.१४३ख/९६; शमथः — {zhi ba thams cad ni bya ba'i phyir rtsod pa la 'jug pa'o//} सर्वशमथानां कृत्याधिकरणेऽवतारः वि.सू.९२क/११०; {zhi dang dul dang des pa 'o//} शमथस्तु शमः शान्तिः अ.को.२१४ख/३.२.३; शमनं शमथः । शमः शान्तिश्च । शम उपशमे अ.वि.३.२.३; शमनम् — {des ni bag chags rtogs dang zhi ba dang rab tu rtogs pas rnam par grol bar byed} वासनबोधनशमनप्रतिवेधैस्तद् विमोचयति सू.व्या.१६४ख/५५; {nyes pa byas zhi ba'i phyir/} /{legs par byed la 'dzud pa ste//} दुष्कृतानां शमनार्थाय सुकृतानां प्रवर्तकः । सु.प्र.३९क/७४; {mi mthun pa'i phyogs zhi ba} विपक्षशमनम् सू.व्या.१५०ख/३३; संशमनम् — {rgyal ba'i sku ni zhi ba'i tshe na ljon pa 'di dag kyang /} /{yal 'dab 'khri shing rab tu nyal zhing nges pa min g}.{yo la//} एतेऽपि नैव तनुसंशमने जिनस्य सन्तप्त (संसुप्त भो.पा.)पल्लवलतातरवश्चलन्ति ।। अ.क.१८४ख/८०.४६ २. = {dge ba} शिवम्, शुभम् — {rgyal po'i bu mo la sdang bas/} /{mtshan shes de dag gis der smras/} /{shin tu mdza' ba dag gi snying /} /{me la bsregs na zhi ba thob//} ते तं राजसुताद्वेषान्निमित्तज्ञा बभाषिरे । अतिप्रियस्य हृदयं हुत्वाऽग्नौ लभ्यते शिवम् ।। अ.क.२५६ख/९३.८७; क्षेमः, ओ मम् — {bdag kha lo sgyur ba}… {bdag zhi ba'i 'gro ba ston pa} मया सारथिना…मया क्षेमगतिदर्शकेन शि.स. १५५क/१४९ ३. = {nad sogs zhi ba} उपशमः, व्याध्यादेः — {sman 'dis kyang nad pa 'di'i nad zhi bar ni 'gyur ro//} एतेन चौषधेनास्य ग्लानस्य ग्लानोपशमो भवेत् अभि.स्फु.३२८क/१२२४; {de yi gdung ba zhi ba las//} तत्पीडोपशमात् प्र.अ.१११ख/११९; शान्तिः — {ji ltar lcags la tsha ba dang /} /{mig la rab rib zhi ba ltar//} दाहशान्तिर्यथा लोहे दर्शने तिमिरस्य च । सू.अ.१५५ख/४१; {mi dang ni/} /{grogs pa'i dri ma zhi ba'i slad//} मर्त्यसङ्गसौरभशान्तये अ.क.१०४ख/६४.१९९; शमनम् — {dper sman kha cig tha dad kyang /} /{lhan cig pa 'am so so yis/} /{rims la sogs pa zhi byed pa/} /{gzhan gyis ma yin mthong ba bzhin//} ज्वरादिशमने काश्चित् सह प्रत्येकमेव वा । दृष्टा यथा वौषधयो नानात्वेऽपि न चापराः ।। प्र.वृ.२८४क/२६; {dug zhi bar bya ba'i phyir 'jog pa'i gtsug gi rin po che'i rgyan gyi man ngag lta bu} विषशमनाय तक्षकफणारत्नालङ्कारोपदेशवत् प्र.वृ.३२२क/७२ ४. = {me zhi ba} निर्वापणम् — {me gsum zhi ba'i phyir zhi ba'o//} अग्निनिर्वापणात् शान्तः अभि.भा.४९क/१०५८; {me gsum zhi ba'i phyir zhes bya ba ni 'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi me zhi ba'i phyir zhes bya ba'i don to//} अग्निनिर्वापणादिति रागद्वेषमोहाग्निनिर्वापणादित्यर्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५८; शमनम् — {me 'bar ba dang zhi ba dang chos mthun pas sgrub par byed do//} अग्निज्वलनशमनसाधर्म्येण साधयति सू.व्या. १५४ख/४० ५. = {zhi ba pa} शैवः, शैवसम्प्रदायस्यानुयायी — {sangs rgyas gos med zhi ba 'am/} /{de bzhin nor gyi bdag po 'am//} बौद्धं चैवार्हतं वाऽपि शैवं पाशुपतं तथा । गु.सि.१४ख/३२ ६. शान्तः, तथागतस्याधिवचनम् — {'di lta ste/} {tshangs pa zhes bya ba dang zhi ba zhes bya ba dang bsil bar gyur pa zhes bya ba de ni de bzhin gshegs pa'i tshig bla dwags yin pa'i phyir te} तथागतस्यैतदधिवचनं यदुत ब्रह्मा इत्यपि शान्तः शीतीभूत इत्यपि बो.भू.१९८क/२६६ ७. = {bde ba} शर्म, सुखम् — {dga' mgur rangs dang spro ba dang /}… {zhi ba dang /} /{mi dge spangs dang legs sgo 'o//} मुत्प्रीतिः प्रमदो हर्षः…शर्मसातसुखानि च ।। अ.को.१३८क/१.४.२५; शृणाति दुःखमिति शर्म । श्रृ हिंसायाम् अ.वि.१.४.२५ ८. = {zhi ba nyid} शान्तत्वम् — {'bad rtsol zhi ba dam bca' ste/} /{rtog med thugs ni gtan tshigs so//} प्रतिज्ञाभोगशान्तत्वं हेतुर्धीनिर्विकल्पता र.वि.१२६ख/१११; सान्त्वम्— {shin tu snyan dang zhi ba dang //} अत्यर्थमधुरं सान्त्वम् अ.को.१४१ख/१.६.१८; सान्त्व्यते प्रयत्नेन सान्त्वम् । षान्त्व सामप्रयोगे । अतिमधुरवचननाम अ.वि.१.६.१८; • पा. १. = {myang 'das} शिवम् [1] निर्वाणम् — {zhi ba'i sgo zhes bya ba ni mya ngan las 'das par 'jug pa'i thabs su 'gyur ba'i phyir ro//} {zhi ba zhes bya ba ni mya ngan las 'das pa la brjod do//} शिवद्वारमिति निर्वाणप्रवेशोपायभूतत्वात् । शिवमिति निर्वाणमुच्यते त.प.२९२ख/१०४८; {gnas mchog zhi ba 'dus ma bgyis pa de/} /{thugs rjes brnyes nas khyod kyis bstan pa mdzad//} तं शिवं पदवरं ह्यसंस्कृतं देशितासि करुणामुपेत्य हि ।। रा.प.२३०ख/१२३; निर्वाणम् — {srid dang zhi ba'i rang bzhin gyis/} /{lha mo 'di gnyis rnam par gnas//} भवनिर्वाणस्वभावेन स्थितावेतौ द्विदेवते ।। हे.त.११क/३४; शान्तिः — {srid dang zhi bar ltung ba'i phyir/} /{rtogs pa dman pa nyid dang ni//} भवशान्तिप्रपातित्वान्न्यूनत्वेऽधिगमस्य च । अभि.अ.९ख/५.१०; शमः — {de dag 'dod dang zhi ba'i bar mtshams dag la yid ni 'phyang mo yug par byed//} तेषामन्तरसीम्नि कामसमयो दो (शमयोर्दो लि.पा.)लायमानं मनः ।। अ.क.२१७क/८८.३७; निवृत्तिः — {de yi phyir na sdug bsngal dag/} /{zhi bar 'dod pas shes rab bskyed//} तस्मादुत्पादयेत्प्रज्ञां दुःखनिवृत्तिकाङ्क्षया ।। बो.अ.३१क/९.१; {zhi ba ni mya ngan las 'das pa yin te} निवृत्तिः निर्वाणम् बो.प.१८८क/१७०; निवृतिः — {de bzhin zhi ba'i thabs shes shing /} /{kye yi rdo rjer ngal bsos na//} तथा निवृत्युपायज्ञा हेवज्रेषु कृतश्रमाः । हे.त.२२क/७०; निर्वृतिः — {zhi ba zhes bya ba ni thar pa'o//} निर्वृतिः मोक्षः यो.र.५२क/१५०; प्रशमः — {byang chub che brnyes zhi ba'i grong khyer lam ston dag /bstan} {nas} महाबोधिप्राप्तिं प्रशमपुरमार्गप्रणयनं निदर्श्य र.वि.१२५ख/१०७ [2] = {gzhom du med pa} अनाहतम् — {zhi ba gnas dang bcas pa dngos po kun gyis rnam pa grol zhes pa la zhi ba ni gzhom du med pa'o/} /{de'i gnas ni shar dang nub kyi mtshan ma ste/} {de dang bcas pa'i zhi ba dngos po kun gyis rnam par grol ba'o//} शिवपदसहितं सर्वभावैर्विमुक्तमिति । शिवमनाहतम्, तस्य पदं पूर्वापरचिह्नम्, तेन सहितं शिवं सर्वभावैर्विमुक्तम् वि. प्र.१५८ख/१.७ २. शान्तिः, कर्मविशेषः — {dang por re zhig dus kyi 'khor lo dpa' bo gcig pa'i bdag nyid bsgom par bya ste/} {zhi ba la sogs pa dang dbang la sogs pa'i las la phyag nyi shu rtsa bzhi pa dang} इह प्रथमं तावदेकवीरमात्मानं कालचक्रं भावयेच्चतुर्विंशतिभुजं शान्त्यादिवश्यादिकर्मणि वि.प्र.७६ख/४.१५६; {zhi ba la sogs pa rnams kyi mtshan nyid rgyas par bshad par bya ste} शान्त्यादीनां लक्षणं निर्दिश्यते वि.प्र.१३६ख/३. ७३; {de bzhin du zhi ba dang rgyas pa la 'bras sA lu ma chag pa'o//} तथा शान्तौ पुष्टौ अक्षतं शालितण्डुलाः वि.प्र.१००क/३.२०; {n+ya gro d+ha'i 'dab ma la sogs pa la shrI kha N+Da la sogs pa dang tsan+dan la sogs pa'i smyu gus zhi ba la sogs pa'i 'khrul 'khor bri bar bya'o//} न्यग्रोधपत्रादिके श्रीखण्डादिना शीतादिलेखन्या यन्त्राणि लेख्यानि शान्त्यादीनि वि.प्र.८३ख/४.१८५; शान्तिकम् — {da ni dbang ldan zhes pa la sogs pas zhi ba la sogs pa'i don du phyogs kyi cha gsungs te/} {'dir spyi'i grong las grong gi phyi rol dbang ldan dang byang du yang zhi ba dang rgyas pa dag bya'o//} इदानीं शान्तिकाद्यर्थं दिग्विभाग उच्यते—ऐशान्यामित्यादिना । इह सामान्यग्रामे ग्रामबाह्ये ऐशान्यां शान्तिकं पौष्टिकं…वा कुर्यादुत्तरेऽपि वा वि.प्र.९५ख/३.९; {dang po'i thun la zhi ba dang}…{bdun pa la rmongs pa dang} पूर्वाह्णप्रहरे शान्तिकम्…सप्तमे मोहनम् वि.प्र.९७क/३.१३; {'dir phyogs bcur phur bu gdab pa'i don du zhi ba la n+ya grod+ha'i phur bu'o//} इह शान्तिके न्यग्रोधकीलकाः दशदिक्कीलनार्थम् वि.प्र.९६क/३.१२; {zhi ba byed par 'dod pa la pad+ma'i rnam pa 'dra ba'i thab khung byas la} शान्तिकं कर्तुकामः । पद्माकारां वेदिं कृत्वा म.मू.२११ख/२३० ३. (ज्यो.) शिवः, योगविशेषः — {sel ba dang}…{zhi ba dang} …{tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…शिवः…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६ ४. यमः, अहिंसादि— {rtag tu lus sgrub lta ba ni/} /{las gang de ni zhi ba 'o//} शरीरसाधनापेक्षं नित्यं यत्कर्म तद्यमः ।। अ.को.१८४ख/२.७.४८; यम्यते चित्तमनेन यमः । यम उपरमे अ.वि.२.७.४८ ५. शान्तः, रसभेदः म.व्यु.५०४४ (७६ख); मि.को.२८ख; • ना. १. शान्तः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{zhi ba dang} …{nor lha dang /de} {dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…शान्तः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ २. सौम्यः, विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}… {zhi ba dang} अब्जकुले च विद्याराज्ञः, तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः… सौम्यः म.मू.९६क/७ ३. = {lha chen} शिवः, महादेवः — {de bu med de bu mngon par 'dod pas zhi ba dang chu lha dang lus ngan dang}…{la sogs pa la gsol ba 'debs} सोऽपुत्रः पुत्राभिनन्दी शिववरुणकुबेर…आदीन्… आयाचते वि.व.२०६ख/१.८०; {bde 'byung dbang ldan phyugs bdag dang /} /{zhi ba mdung thogs dbang phyug che//} शंभुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः । अ.को.१२९ख/१.१.३१; शेरते सज्जनमनांसि अस्मिन्निति शिवः । अन्तकाले जगती अस्मिन् शेते इति वा शिवः । शीङ् स्वप्ने । शिवंकरत्वाद्वा शिवः अ.वि. १.१.३१; शङ्कुः — {shaM ku gangs kyi khyad par dang /} /{zhi ba} श्री.को.१६४ख ४. शान्तिः, देवी — {snang ba'i lha mo gtso mo nyid zhi ba la sogs pa'i lha mo rnams kyi yang go rims bzhin du shar phyogs la sogs pa phyogs kyi 'dab ma rnams su bskor ba} भादेव्याः प्राधान्यं शान्त्यादिदेवीनां च यथाक्रमं पूर्वादिदिग्दलेषु वृत्तिः ख.टी.१५९क/२४० ५. = {gshin rje} शमनः, यमः — {zhi ba'i sring mo ya mu nA//} यमुना शमनस्वसा अ.को.१४९क/१.१२.३२; शमनस्य यमस्य स्वसा शमनस्वसा अ.वि.१.१२.३२; • वि. शान्तः — {'phags pa dgyes pa'i zhi ba'i go 'phang thob//} प्राप्तं च शान्तं पदमार्यकान्तम् अ.श.७८ख/६९; {mya ngan las 'das pa ni zhi ba yin} शान्तं निर्वाणम् वि.व.१५१ख/१.४०; {spyod lam zhi ba} शान्तेर्यापथः वि. व.३१६क/१.१२९; {dbang po zhi ba} शान्तेन्द्रियः ल.वि. २०६क/३०९; {yid zhi ba} शान्तमानसम् अ.श.२४५क/२२५; {kye ma 'gog pa'i snyoms par 'jug pa ni mya ngan las 'das pa dang 'dra bar zhi ba yin no//} शान्ता बत निरोधसमापत्तिः निर्वाणसदृशी अभि.भा.२५ख/९६२; प्रशान्तः — {rtsod pa dang 'thab pa zhi ba dang /} {'khrug pa dang nang 'khrug dang chom rkun dang mu ge dang nad rnams med pa dang} प्रशान्तकलिकलहडिम्बडमरं तस्कर(दुर्भिक्ष)रोगापगतम् अ.श.६३ख/५५; शिवः — {de ltar chos 'byung ye shes ni/} /{rang bzhin dri ma med zhi ba//} इति धर्मोदयज्ञानं प्रकृत्या निर्मलं शिवम् । गु.स.१५२क/१२७; {sdug bsngal 'gog pa zhes bgyi ba ni}… {rtag pa brtan pa zhi ba mi 'jig pa} दुःखनिरोधनाम्ना…नित्यो ध्रुवः शिवः शाश्वतः र.व्या.८०ख/१२; शमी — {dben pa'i nags kyi sa phyogs de/} /{zhi ba rnams kyi dga' bskyed nyid//} विविक्तकाननोद्देशाः शमिनामेव वल्लभाः ।। अ.क.२८ख/३.१०८; सौम्यः — {de yi 'od zer sna tshogs pa/} /{yid 'ong zhi ba rab tu 'byung //} निश्चेरुस्तस्य रश्मयः । चित्रा मनोहराः सौम्याः ल.अ.१४१क/८७; {sgra med zhi ba'i nags rlung g}.{yob pa yis//} निःशब्दसौम्यवनमारुतवीज्यमानैः बो.अ.२६ख/८.८६; निभृतः — {zhi ba dul ba mnyen pa mtshungs//} निभृतविनीतप्रश्रिताः समाः अ.को.२०७ख/३.१.२५; नितरां सर्वैर्भ्रियत इति निभृतः । भृञ् भरणे अ.वि.३.१.२५; सान्तः — {nag po'i rtsa lag byams pa'i stobs kyis 'joms/} /{bla med byang chub zhi bar 'tshang yang rgya//} मैत्रीबलेन विनिहत्य हि कृष्णबन्धुं यावत् स्पृशिष्यति अनुत्तरबोधि सान्तम् ।। ल.वि.७९क/१०६; • भू.का.कृ. शमितः — {'dod pa'i mdzes pa zhi ba dag ni zhi ba kho na bsten//} शमितमदनकान्तिः शान्तिमेव श्रयामि अ.क.२२३क/२४.१७०. (द्र.— {rab tu zhi ba/} {nye bar zhi ba/} {yang dag par zhi ba/} {nges par zhi ba/} {ma zhi ba/})

zhi ba can

वि. शमी मि.को.८२ख ।

zhi ba chen po

वि. महाशान्तः — {bcom ldan zhi ba chen po kye/} /{rdo rje rnal 'byor gcig bzhed pa//} हे भगवन् महाशान्त वज्रयोगैकतत्पर ।। हे.त.१७क/५४.

zhi ba nyid

शान्तत्वम् — {de ltar na 'dis de'i zhi ba nyid du lus kyis mngon du byas pa yin te} एवमनेन तस्याः शान्तत्वं कायेन साक्षात्कृतं भवति अभि.भा.२५ख/९६२; शिवत्वम्— {zhi nyid gnyis med rtog med de/} /{dag sogs gsum ni nyi bzhin no//} शिवत्वादद्वयाकल्पौ शुद्ध्यादित्रयमर्कवत् ।। र.वि.८०क/११; शान्तता — {yang dag par na zhi ba nyid du lus la rtog pa 'di ni/} {de'i shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} भूतशान्ततां च कायस्योपनिध्यायति, इयमस्य प्रज्ञापारमिता शि.स. १०५ख/१०४; {sdig pa bsgribs pa'i rdzun gyis ni/} /{brtul zhugs zhi nyid su yis shes//} जानाति च्छन्नपापानां कः कूटव्रतशान्तताम् ।। अ.क.२८३क/१०५.१५; {grol ba thar pa rnam grol sku/} /{rnam grol zhi ba zhi ba nyid//} मुक्तिर्मोक्षो विमोक्षाङ्गो विमुक्तिः शान्तता शिवः ।। वि.प्र. १५६क/३.१०५; {brdzun med slu med chos nyid dang /} /{gdod nas rang bzhin zhi nyid do//} अमृषामोषधर्मित्वमादिप्रकृतिशान्तता ।। र.वि.१०४क/५५.

zhi ba dang ldan

= {zhi ldan/}

zhi ba dang ldan pa

= {zhi ldan/}

zhi ba ldan

= {zhi ldan/}

zhi ba pa

शैवः, शैवसम्प्रदायस्यानुयायी — {des na rnal 'byor pa de nyid thob dbang bskur ba ni ye shes sam 'jig rten pa'i las rab 'byam bsgrub pa'i don du sangs rgyas par gyur kyang rung /} {zhi ba pa'am/} {gcer bu pa ngang pa mchog tu gyur pa'am} तेन योगी लब्धतत्त्वाभिषेको बौद्धो वा भवतु साधनाय ज्ञानस्य लौकिकस्य वा कर्मप्रसरस्य, शैवो वा, अथ नग्नो भवतु परमहंसः वि.प्र.१७३क/३.१६९; {bram ze dang khyab 'jug pa dang zhi ba pa la sogs pa rnams kyi 'dod pa'i lha tshangs pa dang khyab 'jug dang drag po la sogs pa rnams} ब्रह्महरिहरादयः… ब्राह्मणवैष्णवशैवादीनामिष्टदेवता वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४.

zhi ba phyogs gcig gi lam

शमैकायनमार्गः — {bcom ldan 'das dgra bcom pa'i sgra 'di gang dang sbyar/} {ci bcom ldan 'das zhi ba phyogs gcig gi lam rab tu thob pa'am/} {de ste byang chub tu smon lam goms pa dge ba'i rtsa ba la rmongs pa 'am/'on} {te 'phrul pas sprul pa lags} तत्कतमस्यायं भगवन्नर्हच्छब्दो निपात्यते? किं भगवन् शमैकायनमार्गप्रतिलम्भिकस्य, उत बोधिप्रणिधानाभ्यस्तकुशलमूलसम्मूढस्य, उत निर्मितनैर्माणिकस्य ल.अ.१०३क/४९.

zhi ba phyogs gcig gi lam rab tu thob pa

वि. शमैकायनमार्गप्रतिलम्भिकः — {bcom ldan 'das dgra bcom pa'i sgra 'di gang dang sbyar/} {ci bcom ldan 'das zhi ba phyogs gcig gi lam rab tu thob pa'am/} {de ste byang chub tu smon lam goms pa dge ba'i rtsa ba la rmongs pa 'am} तत्कतमस्यायं भगवन्नर्हच्छब्दो निपात्यते? किं भगवन् शमैकायनमार्गप्रतिलम्भिकस्य, उत बोधिप्रणिधानाभ्यस्तकुशलमूलसम्मूढस्य ल.अ. १०३क/४९.

zhi ba sbas pa

ना. शान्तिगुप्तः, भिक्षुः श.को.१०७०.

zhi ba ma yin pa

वि. अशान्तः — {byis pa so so'i skye bo 'di dag zhi ba ma yin rab tu zhi ba ma yin te} इमान् पुनरशान्तानप्रशान्तान् बालपृथग्जनान् द.भू.२४०ख/४३.

zhi ba 'tsho

ना. शान्तरक्षितः, आचार्यः — {slob dpon zhi ba 'tsho'i zhal snga nas mdzad pa de kho na nyid bsdus pa'i tshig le'ur byas pa rdzogs so//} श्रीशान्तरक्षितविरचितस्तत्त्वसंग्रहः समाप्तः त.स.१३३क/११३०; म.व्यु.३४९२ (५९ख).

zhi ba la mi gnas pa'i lam shes

शमाप्रतिष्ठितमार्गज्ञता लो.को.२०१७.

zhi ba legs

साधुशमः म.व्यु.१६३५ (३६ख).

zhi ba lha

ना. शान्तिदेवः, आचार्यः मि.को.११२ख ।

zhi ba'i go 'phang

= {bde ba chen po'i gnas} शिवपदम्, महासुखस्थानम् — {dum bu dum bur zhi ba'i go 'phang 'khor lo can bgrod/} {dum bu so sor sangs rgyas kyi chos rab tu bskor nas zhi ba'i go 'phang bde ba chen po'i gnas bgrod do//} खण्डे खण्डे च चक्री व्रजति शिवपदम् । प्रत्येकखण्डे बुद्धधर्मं प्रवर्तयित्वा व्रजति महासुखपदं महासुखस्थानमिति वि.प्र.१७२क/१.२४.

zhi ba'i grong

प्रशमपुरम् — {byang chub che brnyes zhi ba'i grong khyer lam ston dag /bstan} {nas} महाबोधिप्राप्तिं प्रशमपुरमार्गप्रणयनं निदर्श्य र.वि.१२५ख/१०७.

zhi ba'i grong khyer

= {zhi ba'i grong /}

zhi ba'i 'gro ba ston pa

वि. क्षेमगतिदर्शकः — {bdag kha lo sgyur ba}…{bdag zhi ba'i 'gro ba ston pa} मया सारथिना …मया क्षेमगतिदर्शकेन शि.स.१५५क/१४९.

zhi ba'i sgo

शिवद्वारम्, नैरात्म्यदर्शनम् — {des na bdag med lta ba ni/} /{gnyis pa med pa'i zhi sgo yin//} अद्वितीयशिवद्वारमतो नैरात्म्यदर्शनम् ।। त.स.१२७क/१०९४; {zhi ba'i sgo zhes bya ba ni mya ngan las 'das par 'jug pa'i thabs su 'gyur ba'i phyir ro//} {zhi ba zhes bya ba ni mya ngan las 'das pa la brjod do//} शिवद्वारमिति निर्वाणप्रवेशोपायभूतत्वात् । शिवमिति निर्वाणमुच्यते त.प. २९२ख/१०४८.

zhi ba'i sgra chen

ना. शिबिघोषा, राजधानी — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na/} {rgyal po'i pho brang zhi ba'i sgra chen zhes bya ba na/} {rgyal po zhi ldan zhes bya ba rgyal po byed de} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि शिबिघोषायां राजधान्यां शिबिर्नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.९३ख/८४.

zhi ba'i che ba nyid

शममाहात्म्यम् — {gus ni zhi ba'i che ba nyid/} /{shes par gyur nas brtun pas skyed//} आदरः शममाहात्म्यं ज्ञात्वातापेन जायते ।। शि.स.२क/१.

zhi ba'i snying po

• पा. शान्तिगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo zhi ba'i snying po zhes bya ba} शान्तिगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखम् ग.व्यू.१७क/११४; • ना. शान्तिगर्भः, आचार्यः मि. को.६ख ।

zhi ba'i ting nge 'dzin gyi tshul gyi sgo

पा. शान्तिसमाधिमुखनयः — {rgyab dang mgul nas 'od gzer brgya stong grangs med pa phrag bcu 'byung ste/} {byung nas kyang rang sangs rgyas kyi gnas thams cad snang bar byas nas zhi ba'i ting nge 'dzin gyi tshul gyi sgo'ang nye bar sgrub bo//} पृष्ठतो ग्रीवायाश्च दशरश्म्यसंख्येयशतसहस्राणि निश्चरन्ति प्रत्येकबुद्धाश्रयानवभासयन्ति, शान्तिसमाधिमुखनयं चोपसंहरन्ति द.भू.२६३क/५६.

zhi ba'i stabs

= {zhi stabs/}

zhi ba'i thabs shes

वि. निवृत्युपायज्ञः — {de bzhin zhi ba'i thabs shes shing /} /{kye yi rdo rjer ngal bsos na//} तथा निवृत्युपायज्ञा हेवज्रेषु कृतश्रमाः । हे.त.२२क/७०.

zhi ba'i thugs ldan

वि. शान्तचित्तः — {drang srong chen po thugs brtse thugs rje gnas pa bsam gtan mdzad/} /{'dul} ({sdig} सं.पा.) {mdzad zhi ba'i thugs ldan rab zhi dul ba'i cho ga mkhyen//} कृपकरुणविहारो ध्यायमानो महर्षिः प्रशमदमविधिज्ञः पापहः शान्तचित्तः । अ.श.२११ख/१९५.

zhi ba'i don

= {zhi don/}

zhi ba'i bde ba

= {zhi bde/}

zhi ba'i gnas

= {zhi gnas/}

zhi ba'i rnam pa can

वि. शान्ताकारः — {rnam par grol ba'i lam rnams ni zhi ba la sogs pa'i rnam pa can dag yin la} विमुक्तिमार्गाः शान्ताद्याकाराः अभि.भा.२८ख/९७७.

zhi ba'i dpal 'byung ba

ना. शमथश्रीसम्भवः (? ओ वम्), महावनषण्डम् — {de nas rgyal po'i gnas pad mo'i 'od de'i shar phyogs kyi nags tshal chen po zhi ba'i dpal 'byung ba zhes bya bar} अथ तस्याः पद्मप्रभाया राजधान्याः पूर्वेण शमथश्रीसम्भवे महावनषण्डे ग.व्यू.८७ख/१७८.

zhi ba'i blo

शमबुद्धिः — {bcom ldan gnang nas mi gsung bar/} /{zhi ba'i blo yis rnam par bzhugs//} अधिवास्य भगवांस्तूष्णीं शमबुद्ध्या व्यवस्थितः । ल.अ.५७ख/३; द्र. {zhi ba'i blo gros/}

zhi ba'i blo gros

ना. १. शान्तमतिः [1] बोधिसत्त्वः — {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po zhi ba'i blo gros zhes bya ba} अथ खलु शान्तमतिर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः म.मू.२७८क/४३७ [2] देवपुत्रः — {de na lha'i bu zhi ba'i blo gros zhes bya ba des 'di skad ces smras so//} तत्र शान्तमतिर्नाम देवपुत्रः, स एवमाह ल.वि.१०१क/१४७ २. प्रशान्तमतिः, भिक्षुः — {dge slong drug bcu tsam gyis bskor cing}… {'di ltar/} {dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{zhi ba'i blo gros dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा… प्रशान्तमतिना च ग.व्यू.३१४ख/३६.

zhi ba'i dbang po'i rgyal po

ना. शान्तेन्द्रराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{zhi ba'i dbang po'i rgyal po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…शान्तेन्द्रराजेन च ग.व्यू.२७६क/३.

zhi ba'i dbyangs kun tu bsgrags pa

ना. समन्तानुरवितशान्तनिर्घोषः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa zhi ba'i dbyangs kun tu bsgrags pa zhes bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं समन्तानुरवितशान्तनिर्घोषो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.

zhi ba'i sbyin sreg gi cho ga

ना. शान्तिहोमविधिः, ग्रन्थः क.त.२९१७.

zhi ba'i zhal ma

वि.स्त्री. सौम्यमुखी — {lha'i gzugs can zhi ba'i zhal ma} दिव्यरूपिणी सौम्यमुखी ब.मा.१६८ख ।

zhi ba'i gzi brjid

शान्ततेजः लो.को.२०१७.

zhi ba'i gzugs

वि. शान्तरूपः, ओ पा — {'dir zhi ba la bsam gtan zhi ba dang ri bong 'dzin pa ltar dkar ba'i lha zhi ba'i gzugs bsgom par bya'o//} इह शान्तौ ध्यानं च शान्तं शशधरधवला देवता शान्तरूपा ध्यातव्या वि.प्र.७३ख/४.१३८.

zhi ba'i 'od

ना. शान्तिप्रभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{zhi ba'i 'od dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… शान्तिप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.

zhi ba'i 'od zer

ना. शान्तरश्मिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{zhi ba'i 'od zer dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…शान्तरश्मेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

zhi ba'i yid

ना. शान्तमानसः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{zhi ba'i yid dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…शान्तमानसः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.

zhi ba'i las

शान्तिकर्म— {don kun byed pa'i phyag rgya 'di/} /{zhi ba'i las la rab tu sbyar//} एषा सर्वार्थकरी मुद्रा शान्तिकर्मे प्रयुज्यते । म.मू.२४७ख/२८०; शान्तकर्म— {sangs rgyas pa rnams kyi ye shes ni sems can thams cad la snying rje'i bdag nyid can zhi ba'i las ston par byed pa'o//} शान्तकर्मदेशकं बौद्धानां ज्ञानं सर्वसत्त्वकरुणात्मकम् वि.प्र.२७३ख/२.९८.

zhi ba'i sring mo

ना. शमनस्वसा, यमुनानदी — {nyi ma'i bu mo kA lin dI/} /{zhi ba'i sring mo ya mu nA//} कालिन्दी सूर्यतनया यमुना शमनस्वसा ।। अ.को.१४९क/१.१२.३२; शमनस्य यमस्य स्वसा शमनस्वसा अ.वि.१.१२.३२.

zhi ba'i bsam pa

पा. शमाशयता, चित्ताशयभेदः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //}…{zhi ba'i bsam pa dang} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…शमाशयता च द.भू.१८७ख/१५.

zhi bar gyur

= {zhi bar gyur pa/}

zhi bar gyur cig

क्रि. शाम्यतु— {'byung po'i khams rnams 'khrug bgyid pa/} /{'jigs pa mi bzad zhi gyur cig//} धातुसंक्षोभसम्भूता शाम्यन्तु भयदारुणा ।। सु.प्र.२९क/५६.

zhi bar gyur pa

• क्रि. शाम्यति — {sangs rgyas kyi mthus long ba rnams kyis ni mig thob bo//}…{nad 'go ba rnams ni zhi bar gyur to//} बुद्धानुभावेन अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते…ईतयः शाम्यन्ति सू.व्या.१५३ख/३८; {lhag pa mthong ba kho na yis/} /{lus can dregs pa zhi bar gyur//} अधिकालोकनेनैव दर्पः शाम्यति देहिनाम् ।। अ.क.७३क/७.२९; शान्तिमुपैति — {mgo mangs sbrul ni sngags kyis btab ste bzlogs pa bzhin/} /{me lce g}.{yo ba dal zhing zhi bar gyur ces grag//} मन्त्राभिशप्त इव नैकशिरा भुजङ्गः सङ्कोचमन्दलुलितार्चिरुपैति शान्तिम् ।। जा.मा.९०ख/१०३; क्षयमेति — {rtswa rnams kun bsregs nas/} /{de 'dra'i me yang rim gyis zhi gyur nas//} संक्षिप्य कक्षं क्षयमेति वह्निः । क्रमेण जा.मा.२०३क/२३५; • भू.का.कृ. शान्तः — {kye ma thub pa sol ba rnams/} /{zhi bar gyur kyang nags su ni/} /{yongs su gyur pa'i me dag gis/} /{mi zlog sreg par byed pa nyid//} अहो तेजः परिणतं शान्तानामपि कानने । अङ्गाराणां मुनीनां च दहत्येवानिवारितम् ।। अ.क.३९ख/४.३७; {phan 'dogs mdzad cing blta na sdug/} /{sku gsung phrin las zhi gyur pa//} उपकारिणि चक्षुष्ये शान्तवाक्कायकर्मणि । श.बु. ११५ख/१४८; प्रशान्तः — {brgya byin gyis dbang chen gyi char yang phab/} {ser bu'i bsil ba yang btang ste/} {des na tshong pa de dag mi skom par gyur la/} {tsha bas gdungs pa yang zhi bar gyur to//} शक्रेण माहेन्द्रं वर्षमुत्सृष्टम्, शीतलाश्च वायवः प्रेषिताः, यतस्तेषां वणिजां तृषा विगता, दाहश्च प्रशान्तः अ.श.३९क/३४; शमितः — {mthong ba tsam gyis me ni zhi gyur nas/} /{lha tshogs dag gis me tog rnams kyang gtor//} सहदर्शनेन शमितोऽग्निं देवगणा कुसुमानि क्षिपन्ति ।। रा.प.२३९क/१३६; • सं. = {zhi bar gyur pa nyid} निभृतत्वम् — {rgya mtsho rin chen 'byung gnas bzhin/} /{yon tan 'byung gnas khyed lags pas/} /{khyod ni de ltar zhir gyur pa/} /{de la ngo mtshar cher mi 'dzin//} विस्मयोऽ(?)निभृतत्वं वा किं ममैतावता त्वयि । समुद्र इव रत्नानां गुणानां यस्त्वमाकरः ।। जा.मा.७९क/९१.

zhi bar bgyid pa

• क्रि. शान्तिं करोति — {gtsug gi nor bu lha khyod gnang ba na/} /{de yis nye bar 'tshe rnams zhi bar bgyid//} चूडामणिर्देव भवद्वितीर्णः करोति तस्योपनिपातशान्तिम् ।। अ.क.३२ख/३.१५२; • वि. प्रशमनः — {mya ngan dang nyon mongs pa rab tu zhi bar bgyid pa} शोकायासप्रशमनः सु.प्र.१५क/३६.

zhi bar bgyis

= {zhi bar bgyis pa/}

zhi bar bgyis pa

• भू.का.कृ. व्युपशान्तम् — {mkhan po de gnyis kyi rtsod pa de zhi bar bgyis lags so/} /{su zhig gis zhi bar byas} उपाध्याय व्युपशान्तं तयोस्तदधिकरणम् । केन व्युपशमितम् वि.व.१५०ख/१.३९; • सं. क्षमित्वम् — {dga' bo'i dbang po nyer zhi dang /} /{nga rgyal khengs pa 'dud pa dang /} /{sor mo'i phreng ba'ang zhi bgyis na/} /{su zhig ngo mtshar bskyed mi bgyid//} इन्द्रियोपशमो नन्दे मानस्तब्धे च सन्नतिः । क्षमित्वं चाङ्गुलीमाले कं न विस्मयमानयेत् ।। श.बु.११५क/१२५.

zhi bar 'gyur

क्रि. शमयति — {lus ni zhig kyang khro ba'i me rnams dag/}…{zhi bar 'gyur} देहदलनेऽपि शमयति कोपाग्निम् अ.क.२४७क/२९.१; उपशमयति — {khro ba thul na dgra zhi bar 'gyur gyi} क्रोधविनयाच्छत्रूनुपशमयति जा.मा.१०९ख/१२८; शमं प्रयाति — {rab 'bar me yi gdung bas zhi bar 'gyur//} दीप्ताग्नितापेन शमं प्रयाति अ.क.५७ख/५९.७२; नश्यति — {dus ma yin par 'chi ba dang nye bar 'tshe ba thams cad zhi bar 'gyur ro//} सर्वमृत्यूपद्रवं च नश्यति स.दु.१२६क/२२६; शाम्यति — {ji ltar me ni gzhan du 'bar/} /{gzhan du zhi bar 'gyur ba ltar//} यथाग्निर्ज्वलतेऽन्यत्र पुनरन्यत्र शाम्यति । सू.अ.१५४ख/४०; {skyes nas bzod ldan skyes bu yi/} /{khrag gis de ni zhi bar 'gyur//} आजन्मक्षमिणः पुंसः शोणितेनैष शाम्यति ।। अ.क.२०५क/८५.१०; प्रशाम्यति — {bdag gi khrag gi rgyun nyid kyis/} /{'di yi nad ni zhi bar 'gyur//} ममैव रक्तपूरेण व्याधिरस्य प्रशाम्यति ।। अ.क.२०५क/८५.१३; शाम्यते — {mdo sde 'di yi gzi brjid kyis/} /{srog chags kun gyi gnod pa dag/} /{shin tu mi bzad 'di 'dra ba/} /{de dag rtag tu zhi bar 'gyur//} तेषां सर्वे तथा नित्यमुपसर्गाः सुदारुणाः । तेजसा चास्य सूत्रस्य शाम्यन्ते सर्वप्राणिनाम् ।। सु.प्र. २क/२; निर्वायते — {rlung ni me dang sprin dag la/} /{skyod pa yin te 'byin pa min/} /{bskyod nas des ni zhir 'gyur na/} /{ji ltar sems can rab tu bsgrubs//} पवनं हि वह्नेर्दहनं (र्घनस्य भो.पा.) प्रेरणे न तु सम्भवे । प्रेर्य निर्वायते तेन कथं सत्त्वप्रसाधकाः ।। ल.अ.१९०ख/१६३.

zhi bar 'gyur ba

= {zhi bar 'gyur/}

zhi bar 'gyur ba'i thabs

उपशमोपायः — {bcom ldan 'das yams kyi nad 'di zhi bar 'gyur ba'i thabs mdzad par ci gnang zhes gsol to//} साधु भगवन्, क्रियतामस्या ईतेरुपशमोपाय इति अ.श.४३क/३७.

zhi bar lta

= {zhi bar lta ba/}

zhi bar lta ba

क्रि. शान्ततः पश्यति — {gang gi tshe de dag mya ngan las 'das pa la zhi bar lta ba} यदापि ते निर्वाणं शान्ततः पश्यन्ति अभि.भा.३ख/८७८.

zhi bar 'dod

= {zhi bar 'dod pa/zhi} {bar 'dod pa} वि. शान्तिकामः — {kun dga' nga ni rgyal gyur nas/} /{rin chen ri bo 'od chen la/} /{zhi bar 'dod phyir gsol ba btab/} /{lo lnga pa yi dga' ston byas//} राजभूतेन आनन्द रत्नशैलो महाद्युतिः । अधीष्टः शान्तिकामेन अकार्षीत्पञ्चवार्षिकम् ।। अ.श.४९क/४२; शमार्थी — {gal te nor ba dang zhi bar 'dod pa ni ma gtogs so//} न चेत् मुग्धः शमार्थी वा वि.सू.४६क/५८.

zhi bar gnas pa

शान्तविहारः — {zhi bar gnas pa'i 'du shes sngon du btang ba'i yid la byed pas 'di la snyoms par 'jug gi} शान्तविहारसंज्ञापूर्वकेण मनसिकारेण एनां समापद्यन्ते अभि.भा.७६क/२३६.

zhi bar bya

• क्रि. शमयेत्— {rnam g}.{yeng nyes pa mthong ba'i phyir/} /{de la mi dga' zhi bar bya//} अरतिं शमयेत्तस्मिन् विक्षेपदोषदर्शनात् । सू.अ.१९१क/८९; {rtag par 'dod chags me zhi bya//} रागाग्निं शमयेन्नित्यम् ल.अ.१८८ख/१६०; • = {zhi bar bya ba/}

zhi bar bya ba

शमः — {de dag zhi bya thob bya'i phyir/} /{blo ldan bden pa rnams la sbyor//} शमाय प्राप्तये तेषां धीमान् सत्येषु युज्यते । सू.अ.२२३ख/१३२; प्रशमः — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि ग.व्यू.२०क/११७; शान्तिः — {sems can sdug bsngal zhi bya'i phyir//} सत्त्वानां दुःखशान्तये स.दु.१०७क/१५८; शमनम् — {de nas bdud dang bgegs kyi nye bar 'tshe ba zhi bar bya ba'i slad du srung ba'i 'khor lo sngon du 'gro ba can rdo rje 'jigs byed kyi rnal 'byor la dmigs par bya ste} ततो मारविघ्नोपद्रवशमनाय रक्षाचक्रपूर्वकं वज्रभैरवयोगमालम्ब्य वि.प्र.११४क/३.३५; उपशमनम् — {ma zhes brjod pa dang nga rgyal dang rgyags pa zhi bar bya ba'i sgra byung ngo //} मकारे मदमानोपशमनशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६७ख/८९; व्युपशमनम् — {de nas sman pas de'i nad zhi bar bya ba'i phyir yang dang yang thabs bsams te} अथ स वैद्यस्तस्य व्याधेर्व्युपशमनार्थं पुनः पुनरुपायं चिन्तयेत् स.पु.५१ख/९१; प्रशमनम् — {nyon mongs pa 'bar bar bya ba'i spos dang nyon mongs pa zhi bar bya ba'i spos dang} क्लेशोज्ज्वालनगन्धानपि, क्लेशप्रशमनगन्धानपि ग.व्यू.४७क/१४०; {de de'i ngang tshul ngan pa zhi bar bya ba'i mthu bdag la yod par shes pas} आशंसमानश्चात्मनि तच्छीलविकृतप्रशमनसामर्थ्यम् जा.मा.१८८क/२१८.

zhi bar byas

= {zhi bar byas pa/}

zhi bar byas pa

भू.का.कृ. शमितः — {'dis sdig pa mi dge ba'i chos}…{rnam pa du ma zhi bar byas pa yin pas} शमिता अनेन भवन्ति अनेकविधाः पापका अकुशला धर्माः अभि.भा.२९क/९७९; व्युपशमितः — {mkhan po de gnyis kyi rtsod pa de zhi bar bgyis lags so/} /{su zhig gis zhi bar byas} उपाध्याय व्युपशान्तं तयोस्तदधिकरणम् । केन व्युपशमितम् वि.व.१५०ख/१.३९.

zhi bar byed

= {zhi byed/}

zhi bar byed pa

= {zhi byed/}

zhi bar ma gyur

क्रि. न शमयामास — {khros pa'i me 'bar bas} … {de'i yid zhi bar ma gyur} न तस्य शमयामास क्रोधाग्निज्वलितं मनः ।। जा.मा.१६८ख/१९४.

zhi bar mi 'gyur

= {zhi mi 'gyur/}

zhi bar mdzad

= {zhi bar mdzad pa/}

zhi bar mdzad du gsol

क्रि. उपशमं कुर्यात्— {bcom ldan 'das kyis thugs brtse ba'i slad du de gnyis yun ring po nas 'khon byung ba zhi bar mdzad du gsol} तयोर्भगवान् दीर्घरात्रानुगतस्य वैरस्योपशमं कुर्यादनुकम्पामुपादाय अ.श.२४ख/२०; व्युपशमः स्यात् — {bcom ldan 'das kyis ci nas tshegs chung ngus yams kyi nad zhi bar mdzad du gsol} अप्येव भगवता स्वल्पकृच्छ्रेणास्या ईतेर्व्युपशमः स्यादिति अ.श.४१क/३६.

zhi bar mdzad pa

• वि. शान्तकः — {sems can sdug bsngal zhi mdzad pa'o//} सत्त्वानां दुःखशान्तकः स.दु. १०९ख/१६८; उपशमनः — {nad dang dbul ba dang bzod par dka' ba'i sdug bsngal mtha' dag myur du zhi bar mdzad pa} सकलरोगदारिद्र्यदुःसहदुःखद्रुतमुपशमनाय ब.मा.१७२क; • सं. = {sangs rgyas} शमिता, बुद्धः म. व्यु.५४ (२ख).

zhi bar mdzod

क्रि. शान्तिं कुरु — {tshur byon ral gcig ma/} {bdag 'khor dang bcas pa la zhi bar mdzod/} {rgyas par mdzod} एह्येहि एकजटी ममोपन्युतान्(?) शान्तिं कुरु, पुष्टिं कुरु ब.मा.१६४ख ।

zhi bar shog

क्रि. शाम्यतु — {ngan song sdug bsngal gshin rje'i sdug bsngal dang /} /{dbul ba'i sdug bsngal ma lus zhi bar shog//} शाम्यन्तु… अपायदुःखा यमलोकदुःखा दारिद्रदुःखानि सु.प्र.७क/११; प्रशमतु — {de dag rnams kyi sdug bsngal kun zhi shog//} सर्वे च तेषां प्रशमन्तु दुःखाः सु.प्र.७ख/१२.

zhi bar song ba

भू.का.कृ. शान्तिं यातः — {nyi ma zhi bar song ba'i tshe/} /{thun mtshams kyang ni 'khor ba las/} /{yun ring spyad nas ngur smrig gi/} /{gos la brten de mi snang gyur//} चिरं विचर्य संसारं शान्तिं याते दिवस्पतौ । काषायाम्बरमालम्ब्य ययौ संध्याऽवदृश्यताम् ।। अ. क.२१९क/२४.१२६.

zhi bya

= {zhi bar bya/} {o ba/}

zhi byed

• क्रि. शमयति — {rnam pa dgu ni/} {sems 'jog par byed}…{zhi bar byed/} {nye bar zhi bar byed/} {rgyud gcig tu byed/} {mnyam par 'jog par byed ces bya ba yin no//} चित्तं स्थापयति…शमयति व्युपशमयत्येकोतीकरोति चित्तं समादधातीति नवाकाराः सू.व्या.१९१क/९०; {bi dza pu ra'i khu ba ni mkhris pa skyed la/} {skyu ru ra'i khu ba ni zhi bar byed} बीजपूरकरसः पित्तं जनयति, आमलकरसस्तु शमयति अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; प्रशमयति— {sman pa rnams ni sman dang sngags kyis dug zhi byed//} मन्त्रैर्विषं प्रशमयन्त्यगदैश्च वैद्याः जा.मा.२०४ख/२३७; {sems can rnams kyi nyon mongs pa'i yongs su gdung ba mthar gyis zhi bar byed do//} सत्त्वानां क्लेशपरिदाहाननुपूर्वेण प्रशमयति द.भू.२४८क/४८; व्युपशमयति — {khams ma snyoms pa dang gnod pa las byung ba dang mi ma yin pas btang ba'i nad 'go ba yang zhi bar byed pa yin no//} धातुवैषमिकांश्चौपक्रमिकानमनुष्याभिसृष्टांश्चोपसर्गान् व्युपशमयति बो.भू.३४ख/४४; {de dge 'dun gyi rtsod pa byung zhing byung ba rnams zhi bar byed pa} स उत्पन्नोत्पन्नानि सङ्घस्याधिकरणानि व्युपशमयति वि.व.१५०क/१.३८; शीर्यते— {gang gi mthu yis gdug rnams kyi yang yongs su 'dris pa'i mun pa zhi bar byed//} क्रूराणामपि शीर्यते परिचितं यस्यानुभावात्तमः अ.क.१९९क/८४.१; • वि. शमनः — {blon po gdung ba zhi byed bsam gtan la chags rtag tu phan pa zlos//} व्यसनशमनध्यानासक्ताः सदा हितजापिनः…मन्त्रिणः अ.क.१२७ख/६६.२७; शमनी — {stong nyid sdug bsngal zhi byed pa//} शून्यता दुःखशमनी बो.अ.३३क/९. ५६; ग्. {yeng ba thams cad zhi byed pa} सर्वविक्षेपशमनी बो.अ.२४ख/८.३८; {'di ni khyod kyi lus kyi sdug bsngal tsha ba zhi bar byed pa yin no//} इयं ते कायिकस्य दुःखस्य परिदाहशमनी अ.श.१९ख/१६; प्रशमः — {'khor ba yi/} /{gdung ba zhi byed zla ba'i 'od//} संसारतापप्रशमचन्द्रिकाम् अ.क.३३५क/४३.७; प्रशमनः — {mun pa zhi byed sangs rgyas kyi/} /{mtshan thos nyid na} बुद्धाभिधानं श्रुत्वैव तमःप्रशमनम् अ.क.२२३क/८९.२३; शिवकः — {zhi byed bslab pa la slob cing /} /{bslab pa la slob pas ni de'i phyir slob pa zhes bya'o//} शिक्षायां शिक्षते, शिक्षायां शिक्षत इति शिवक तस्माच्छैक्ष इत्युच्यते अभि. भा.२७क/९७२; शमितः — {ri bong can gyi mdzes sdug dregs rgyas zhi byed ri dwags mig/} /{mi'am ci mo su zhig thub pa mchog gis gzigs sam ci//} अपि शमितशशाङ्कोद्दामसौन्दर्यदर्पा मुनिवर हरिणाक्षी किन्नरी काऽपि दृष्टा ।। अ.क.१०९क/६४.२५०; शमयन्ती — {dpral ba'i rgyan du grogs mo yis/} /{gla rtsi'i ri mo 'bri byed pa/} /{bsil zer dri ma ldan pa yis/} /{skyengs pa zhi bar byed pa bzhin//} कस्तूरीलेखया सख्या लिख्यमानललाटिकाम् । कलङ्ककलनाक्लैब्यं शमयन्तीं हिमत्विषः ।। अ.क.९४ख/६४.८१; • सं. १. शान्तिः — {de la 'phags pa'i rigs gsum ni bdag gir 'dzin pa'i dngos po 'dod pa de dus su zhi bar byed pa yin no//} {bzhi pa ni gnyi ga 'dod pa gtan du zhi bar byed pa yin no//} तत्र ममकारवस्त्विच्छायाः तत्कालशान्तये त्रय आर्यवंशा भवन्ति । उभयेच्छात्यन्तशान्तये चतुर्थ इति अभि.भा.९क/८९४; निर्वृतिः — {mchog tu zhi bar byed pa'i rgyu yin pa'i phyir ro//} परमनिर्वृतिहेतुत्वात् बो.प.६२ख/२७; शमनम् — {'byung po gdon nad dug dang skyo ba zhi byed dang} भूतग्रहगदविषोन्मादशमनम् अ.क.२४०ख/९१.१६; {da ni thur sel zhes pa la sogs pas rlung nad la sogs pa zhi bar byed pa gsungs te} इदानीं वातरोगादिशमनमुच्यते अपानेत्यादिना वि. प्र.२ख/२.११०; प्रशमनम् — {bdag bde ba la mi lta ba/} {gzhan gyi sdug bsngal zhi bar byed pa la dgyes pa} स्वसुखनिरपेक्षाः परदुःखप्रशमनप्रियाः शि.स.१७३ख/१७१; {dper na yid bzhin gyi nor bu rin po che dbul ba'i ngan 'gro} ({thams cad} ){zhi bar byed pa'i rgyu yin pa} यथा चिन्तामणिमहारत्नं सर्वदारिद्र्यदुर्गतिप्रशमनहेतुः बो. प.४८क/९; उपशमनम् — {gang 'di 'ga' zhig tu res 'ga' skyu ru ra la sogs pa myur ba dang 'gor bar nad la sogs pa zhi bar byed pa'i nus pa dmigs pa} येयं क्वचित् कदाचित् कासाञ्चिद्धात्र्यादीनां चिरक्षिप्ररोगाद्युपशमनसामर्थ्योपलब्धिः त.प.२९२क/२९७ २. शान्तिकरी, रश्मिविशेषः — {zhi bar byed pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{rnam 'khrug sems can ji snyed des bskul ba//} शान्तिकरी यद रश्मि प्रमुञ्ची ताय विभ्रान्त य चोदित सत्त्वाः । शि.स.१८०क/१७९ ३. शिकः— {phyugs lhas su phyugs kyi za 'phrug la phan phyir shing btsugs pa'i ming /} {shi kaHzhi byed zer} मि.को.३६ख; • पा. औपशमिकः, हितान्वयस्वपरार्थभेदः — {byang chub sems dpa'i bdag dang gzhan gyi don phan pa'i rgyu gang zhe na/} {mdor bsdu na rnam pa lnga yod par rig par bya ste/} {kha na ma tho ba med pa'i mtshan nyid dang phan 'dogs pa'i mtshan nyid dang tshe 'di pa dang tshe gzhan pa dang zhi bar byed pa'o//} हितान्वयः स्वपरार्थो बोधिसत्त्वस्य कतमः । समासतः पञ्चाकारो वेदितव्यः । अनवद्यलक्षणः अनुग्राहकलक्षणः ऐहिकः आमुत्रिकः औपशमिकश्च बो.भू.१३ख/१६; • ना. १. शमनकरः, बुद्धः — {lag bzang dang} …{zhi byed dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… समन्त (?शमन)करः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. शमकः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} …{zhi byed dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…सन(?शम)कः म.मू.१००क/९ ३. = {gshin rje} शमनः, यमः — {mthar byed ya mu na yi spun/} /{zhi byed gshin rje gshin rje'i rgyal//} कृतान्तो यमुनाभ्राता शमनो यमराड् यमः ।। अ.को.१३१ख/१.१.५९; शमयतीति शमनः । शमु उपशमे अ.वि.१.१.५९.

zhi ma

ना. = {u mA} शिवा, उमा — {dka' zlog ka t+ya'i bu mo dang /} /{dkar mo nag mo gangs ldan ma/} /{dbang mo zhi ma} उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ।। शिवा अ.को.१३०क/१.१.३७; शिवं मङ्गलमस्या अस्तीति शिवा । शिवस्य पत्नी वा अ.वि.१.१.३७.

zhi mi 'gyur

क्रि. न शाम्यति — {kye ma mdza' ba'i snum gyi dri/} /{snod du sbyar bas tsha byed cing /} /{khyod kyi chags pa mtshan mo'i 'od/} /{mar me bzhin du zhi mi 'gyur//} पात्रयोगेन तप्तस्य श्यामरक्तरुचेः परम् । अहो स्नेहकलङ्कस्ते दीपस्येव न शाम्यति ।। अ.क.१०७ख/१०. ८९; न शान्तिमेति — {khros pas mchog tu khro ba'i dug ni 'phel bar 'gyur/} /{me nyid mnan pas me ni zhi bar mi 'gyur ro//} क्रुधा परं क्रोधविषं विवर्धते न शान्तिमेति ज्वलितोऽग्निरग्निना ।। अ.क.१४८ख/६८. ८८; न प्रशाम्यते — {rtsod par gyur pa sdug bsngal zhi mi 'gyur//} विवादप्राप्ता न दुःखं प्रशाम्यते प्र.प.४६क/५४.

zhi mdzad

= {zhi bar mdzad pa/}

zhi mdzad pa

= {zhi bar mdzad pa/}

zhi 'dzin mchog

ना. शिवराग्रः, ब्राह्मणः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud 'di nyid kyi chos kyi yul gru na bram ze zhi 'dzin mchog ces bya ba zhig 'dug gis} गच्छ कुलपुत्र, इयमिहैव दक्षिणापथे धर्मग्रामे शिवराग्रो नाम ब्राह्मणः प्रतिवसति ग.व्यू.२७८क/३५८.

zhi zhing nyer zhi ba

वि. शमोपशान्तः — {bshes gnyen dul ba zhi zhing nyer zhi ba/} /{yon tan lhag pa brtson bcas lung gis phyug/}… {bsten//} मित्रं श्रयेद्दान्तशमोपशान्तं गुणाधिकं सोद्यममागमाढ्यम् । सू.अ.२१२क/११६. {zhi bzhin} शान्त इव— {rgyun du mdun nas snyan pa'i glu len cing /} /{nags kyi brtul zhugs rnams kyis zhi bzhin mdzes//} गायत्यसक्तं मधुरं पुरस्तात् वन्यव्रतैः शान्त इवावभाति । अ.क.३१ख/५३.४४.

zhi shog

= {zhi bar shog/}

zhi lhag

= {zhi gnas dang lhag mthong /}

zhig

• क्रि. ( {'jig} इत्यस्या विधौ) १. विनश्यति — {bum pa'i gzugs ni zhig pa na/} /{dri la sogs pa'ang skyes pa ni//} जायमानश्च गन्धादिर्घटरूपे विनश्यति । त.स. १९ख/२१०; बिभर्ति— {gzugs zhig nas thams cad nam mkha' 'gyur ba'i dus de yod do//} भवति समयो यद्रूपं बिभर्ति, सर्वमाकाशीभवति शि.स.१३८क/१३३; प्रध्वंसते — {gang zhig skye nas zhig pa des de nyid 'di} ({ma} ) {yin no zhes bya ba de ni log pa'i shes pa yin no//} यो हि जनित्वा प्रध्वंसते नैतदेवमिति स मिथ्याप्रत्ययः त. प.४२क/५३३; विशीर्यते म.व्यु.४९४७ (७५ख); च्यवते — {gang dag yul gang du zhig pa de ni de'i dus phyis de las yul gzhan du phyin pa ma yin te/} {sgron ma la sogs pa bzhin no//} यो यत्र देशे च्यवते, न स तदुत्तरकालं तदन्यदेशमाप्नोति, यथा—प्रदीपादिः त.प.२८८क/२८७ २. विगच्छेत् म.व्यु.२५७१ (४८ख); • विध्यर्थे सहायकपदत्वेन प्रयोगः १. ( {thong zhig} मुञ्च) — {tshul 'chos brtul zhugs 'di thong zhig//} मुञ्च दम्भव्रतं चेदम् जा.मा. १७१क/१९७; ( {song zhig} गच्छ) — {rigs kyi bu khyod shar phyogs su song zhig} गच्छ त्वं कुलपुत्र पूर्वस्यां दिशि अ.सा.४२२ख/२३८ २. ( {zung zhig} धारयितव्यम्)— {byas pa shes pa dang byas pa tshor bas des bsgo ba dang des byas pa bzhin du zung zhig} तत्त्वया कृतज्ञतया कृतवेदितया च सत्कृत्य तत्कृतं धारयितव्यम् अ.सा.४३२ख/२४३; • नि. ( {nga na ma 'a ra la dang /} /{mtha' rten med pa'i mtha' ru zhig/}) — {'dun khang zhig na} संस्थागारे वि.व.१५३ख/१.४२; {'di la ni don zhig yod gor ma chag} नूनमत्र कारणेन भवितव्यम् अ.श.२२क/१८; {slob dpon zhig} आचार्यः वि.व.२८५क/१. १०२; {tshe ni 'di tsam zhig thub} एवंदीर्घायुः अभि.भा. ८६क/१२०२; {sbrul zhig mthong ngo //} पश्यत्याशीविषम् वि.व.२१५क/१.९१; {rgyal po tshangs byin zhes bya ba zhig rgyal po byed de} ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.६३ख/५५; {lha dpal bdag ni mi zhig lags} मानुषोऽस्मि महाभाग जा.मा.१४१ख/१६३; {khye'u zhig pang na thogs te} दारकं स्वभुजाभ्यामादाय अ.श.६५क/५७; {gnod sbyin gzhon nu bzhi zhig} चत्वारो यक्षकुमाराः जा.मा.५२ख/६१; • वि. एकः — {gal te mtshams sbyor byed pa'i rgyu/} /{don zhig yod pa ma yin na//} प्रतिसन्धानकारी च यद्येकोऽर्थो न विद्यते । त.स.१९ख/२१३; अन्यतमः — {de nas dge slong zhig bcom ldan 'das gang na ba der song ste} अथान्यतमो भिक्षुर्येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१४६ख/१.३४; {dbang ldan na rdza mkhan gzhan zhig yod pa} नैतर्यामन्यतमः कुम्भकारः वि.व.१२०क/१.९; {ri 'or gzhan zhig na bram ze dbyug pa can zhes bya ba zhig gnas pa} अन्यतमस्मिन् कर्वटके दण्डी नाम ब्राह्मणः प्रतिवसति वि.व.१९९क/१. ७२; • = {zhig pa/} ( द्र.— {'ga' zhig/} {'ba' zhig/} {re zhig/} {ci zhig/} {ji zhig/} {gang zhig/} {nam zhig/} {su zhig/} {la la zhig/}).

zhig nas

भित्त्वा — {de'i rkyen gyis de dag dad pa'i gru zhig nas shes rab kyi srog dang bral bar 'gyur ro//} तत्प्रत्ययात्ते श्रद्धानावं भित्त्वा प्रज्ञाजीवितेन वियोगं प्राप्नुवन्ति शि.स.४०ख/३८.

zhig gyur

= {zhig par gyur pa/}

zhig gyur pa

= {zhig par gyur pa/}

zhig 'dug pa

= {zhig nas 'dug pa/}

zhig nas 'dug pa

• क्रि. संवृत्त आस्ते — {bar gyi bskal pa nyi shu kho nar 'chags so/} /{nyi shur 'jig go/} /{nyi shur zhig nas 'dug go//} विंशतिमेवान्तरकल्पान् विवर्तते, विंशतिं संवर्तते, विंशतिं संवृत्त आस्ते अभि.भा. १५७ख/५४३; • वि. प्ररुग्णः — {de nas dge slong rnams kyis thag ring po zhig nas mchod rten rnying pa rlung dang nyi tshan gyis bshig pa zhig 'dug pa de mthong ngo //} अद्राक्षुस्ते भिक्षवो दूरत एव पुराणस्तूपं वातातपवर्षैरवरुग्णं प्ररुग्णम् अ.श.७०क/६१.

zhig nas med

= {zhig nas med pa/}

zhig nas med pa

पा. प्रध्वंसाभावः, अभावभेदः — {zho sogs 'o ma la med gang /} /{de ni snga na med par brjod/} /{zho la 'o ma med pa nyid/} /{zhig nas med pa'i mtshan nyid do//} क्षीरे दध्यादि यन्नास्ति प्रागभावः स कथ्यते । नास्तिता पयसो दध्नि प्रध्वंसाभावलक्षणम् ।। त.स. ६०ख/५७५; {bum pa'i zhig nas med pa} घटस्य प्रध्वंसाभावः त.प.२९८क/३०९.

zhig pa

• सं. १. = {nyams pa} नाशः — {de'i dus na de rang nyid zhig pa'i phyir ro//} तत्काले तस्य स्वयमेव नाशात् प्र.अ.३क/४; विनाशः — {de nas rang rtsom par byed pa'i yan lag gi ldan pa zhig pa'o//} ततः स्वारम्भकावयवसंयोगविनाशः त.प.२८८ख/२८८; {ji ltar 'jig pa dang zhig pa dang nyams pa zhes bya ba la sogs pa'i sgra dag gis bstan par 'gyur} कथं तिरोभावः, विनाशः, तिरोभवनमित्यादिभिः शब्दैर्व्यपदिश्यते त.प.३५३ख/४२६; ध्वंसः — {gal te de lta na zhig pa la de ma thag tu byung ba nyid med pa/} {de'i tshe ji ltar dngos po zhig par 'gyur ro zhes brjod pa} यदि ध्वंसस्यानन्तरभावित्वं नास्ति, तदा भावस्य ध्वंसो भवतीति कथमुच्यते त. प.२२९ख/१७५; प्रध्वंसः — {zhig pa yang bdag med pa ste rang bzhin med pa} प्रध्वंसश्च निरात्मा निःस्वभावः त. प.२२९ख/१७५; {yang na zhig pa'i mtshan nyid kyis 'jig par byed pa na 'jig par byed} यद्वा प्रध्वंसलक्षणं नाशं कुर्वाणो नाशयति त.प.२२७ख/१७०; भ्रंशः — {'di'i byed pa'i rang bzhin mi byed pa dang byed pa zhig pa ji ltar 'gyur} कथमस्य कारकस्वभावस्य क्रियाक्रियाभ्रंशौ स्याताम् त.प.८६क/६२४; भेदः — {shes rab can de lus zhig nas/} /{lha yi nang du skye bar 'gyur//} कायस्य भेदात्स तदा प्राज्ञो देवेषूपपद्यते ।। वि.व.२०२क/१.७६; क्षयः — {gzings ni zhig par gyur pa na/} /{khyod kyi phrag par bdag blang bya//} अहं ग्राह्यस्त्वया स्कन्धे जाते प्रवहणक्षये ।। अ.क.२६०ख/३१.१३; {srog ni zhig pa'i dus na 'jigs pa bzhin du ring zhig 'dar//} प्राणक्षयक्षणभियेव चिरं चकम्पे अ.क.१९क/५१.४९; उत्सादः — {yang na yul zhig rigs rgyud ni/} /{chad pa'i ngo bor rab thim yin//} देशोत्सादकुलोत्सादरूपो वा प्रलयो भवेत् । त.स.८३क/७६५; च्युतिः — {de ni skye ba'i yul nyid du zhig pa'i phyir te/} {nyams pa'i phyir yul gzhan du phyin par mi srid pa'i phyir ro//} तस्य जन्मदेश एव च्युतेः नाशाद् देशान्तरप्राप्त्यसम्भवात् त.प. २८८क/२८७; {bye brag byed dang bye brag dag/} /{gzhi mthun pa dag mi 'grub ste/} /{sngon po nyid min zhig pa na/} /{ut+pa la min pa zhig pa min//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । न सिद्धिर्न ह्यनीलत्वव्युदासेऽनुत्पलच्युतिः ।। त.स.३६ख/३७९; {de yi rnam par dbye ba yis/} /{zhig dang thob dang ma thob med//} न हि तस्य च्युतिः प्राप्तिरप्राप्तिर्वा विभागतः ।। त.स.६५ख/६१९; व्युदासः — {bye brag byed dang bye brag dag/} /{gzhi mthun pa dag mi 'grub ste/} /{sngon po nyid min zhig pa na/} /{ut+pa la min pa zhig pa min//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । न सिद्धिर्न ह्यनीलत्वव्युदासेऽनुत्पलच्युतिः ।। त.स.३६क/३७९; तिरोभावः — {bum pa la sogs pa rnams zhig na yang nus pa'i ngo bos gnas pa'i phyir ro//} तिरोभावेऽपि घटादीनां शक्तिरूपेणावस्थानात् त.प.१६१ख/७७६; उपरमः — {sdug bsngal snga ma zhig pas phyi ma'i 'brel pa zhig par 'gog pa yin no zhes bya ba'i tha tshig go//} पूर्वस्य दुःखस्योपरमात् । उत्तरस्य सम्बन्धोपरमो निरोध इत्यर्थः अभि.स्फु.२५२ख/१०५९; विरतिः — {gal te nyid ces bya ba de/} /{de nyid gcig pu'i bdag nyid yod/} /{byed dang byed pa'i ngo bo ni/} /{zhig pa zhes bya ji ltar yin//} तदेव चेत् कथं नाम तस्यैवैकात्मनः सतः । अक्रिया च क्रिया चापि क्रियाविरतिरित्यपि ।। त.स.६६क/६२२; दलनम् — {lus ni zhig kyang khro ba'i me rnams dag/}…{zhi bar 'gyur} देहदलनेऽपि शमयति कोपाग्निम् अ.क.२४७क/२९.१ २. = {zhig pa nyid} नष्टता — {de bzhin du/} /{yod na ci+i phyir ma skyes zhig//} तथा सतः । अजातनष्टता केन अभि.को.१७क/५.२७; • भू.का.कृ. नष्टः — {mig btsums pa tsam gyis zhig pa'i shes pa la gnod pa nyid rtogs pa yang med do//} न चाक्षिनिमीलनान्नष्टे ज्ञाने बाध्यता प्रतीयते प्र.अ.३क/४; {des ni sa dbang gang zag 'das/} /{zhig dang ma skyes mi rig go//} भूम्यक्षपुद्गलोत्क्रान्तं नष्टाजातं न वेत्ति तत् ।। अभि.को.२१ख/७.५; विनष्टः — {gal te zhig pa dang mngon par mi gsal ba dag bskal par mtshungs pa ma yin nam zhe na} ननु तिरोभावो विनष्टानभिव्यक्त्योस्तुल्य एव प्र.अ.४०क/४६; । {ma skyes pa ji ltar yod/} {zhig pa yang ji ltar yod ces rtsod pa mtshungs so//} अनुत्पन्ना कथमस्ति विनष्टा कथमस्तीति समानं चोद्यम् प्र.अ.११५क/४५४; ध्वस्तः — {las kyi 'brel pa zhig pa'i phyir/} /{'khor med mya ngan 'da' ba'ang med//} ध्वस्ते तु कर्मसम्बन्धे न संसृतिर्न निर्वृतिः ।। ल.अ.१७८क/१४१; {bcom pa dang ni zhig dang nyams/} /{brlag pa chud zos zags dang nyams//} स्रस्तं ध्वस्तं भ्रष्टं स्कन्नं पन्नं च्युतं गलितम् । अ.को.२१३ख/३.१.१०४; ध्वस्यत ध्वस्तम् । ध्वंसु अवस्रंसने अ.वि.३.१.१०४; विध्वस्तः — {mi bzad gtum sems khro ba'i grul bum rnams/} /{zhig pa'i khyim de rnams su gnas 'cha' ste//} विध्वस्तलयनेषु वसन्ति तत्र कुम्भाण्डका दारुणरौद्रचित्ताः । स.पु.३४ख/५७; प्रध्वस्तः — {dper na rnam par smin pa'i rgyu/} /{zhig las 'bras bu brjod pa bzhin//} विपाकहेतोः प्रध्वस्ताद्यथा कार्यं प्रचक्षते ।। त.स.२०क/२१८; स्रस्तः — {ra ba rtsig pa dag kyang de bzhin zhig//} कुड्याश्च भित्तीश्च तथैव स्रस्ताः स.पु.३४क/५६; शीर्णः — {de nas skye gzhan la yang mchod rten ni/} /{zhig pa gso dang mchod pa dag kyang byas//} ततोऽन्यजन्मन्यपि शीर्णचैत्यसंस्कारपूजां स पुनश्चकार ।। अ.क.६८ख/५९.१६८; विशीर्णः — {mchod rten zhig pa rab tu rgyas byas pas/} /{rab tu dang ldan mdzes pa'i rang bzhin gyur//} विशीर्णचैत्यप्रतिपूरणेन प्रासादिकः कान्तिमयश्च जातः ।। अ.क.६८ख/५९.१७०; भिन्नः — {sdig can khyod ni rgya mtsho chen por gru zhig pa ltar do mod byang chub sems dpas smre sngags 'don du bcug par 'gyur ro//} विलपिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन भिन्नयानपात्र इव महार्णवे ल.वि.१६२ख/२४३; विवृत्तः — {dus ji srid du 'jig rten zhig par gnas pa de yang rab tu shes so//} यावत्कालं च लोको विवृत्तस्तिष्ठति, तं च प्रजानाति द.भू.२४२ख/४४; प्रच्युतः — {byed pa zhig pa 'das pa ste/} /{de ma thob pa ma 'ongs pa//} कारित्रात् प्रच्युतोऽतीतस्तदप्राप्तस्त्वनागतः ।। त.स.६५ख/६१७; उपरतः — {bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la/} {bya ba zhig pa ni 'das pa yin} सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते, उपरतकारित्रोऽतीतः त.प.८२ख/६१७; {de dag 'bras bu 'dzin pa'i mtshan nyid kyi bya ba zhig pa'i phyir 'das pa'i mtshan nyid dang yang ldan la} उपरतफलपरिग्रह(लक्षण भो.पा.)कारित्रत्वाद्धि तेऽतीतलक्षणयुक्ता अभि.स्फु.११५ख/८०९; लुप्तः म.व्यु.७२२३(१०३क); अस्तमितः— {las rnams zhig na'ang bsgos pa ni/} /{de nyid de yi 'bras bu skyed//} कर्मण्यस्तमिते चैव भावनातः फलोदयः ।। अभि. स्फु.३३१ख/१२३२; प्रलुग्नः — {de bzhin gshegs pa'i sku gzugs pad+mo la bzhugs pa zhig bcos so//} प्रलुग्नस्तथागतविग्रहः पद्मनिषण्णः प्रतिसंस्कारितः ग.व्यू. १२८ख/२१५; छिद्रितः — {nyams pa las phyir gso bar byed pas ni zhig pa las phyir 'chos shing slong bar rig par byo//} व्यतिक्रमप्रत्यापत्त्या पुनश्छिद्रितस्य प्रत्यानयनव्युत्थानं वेदितव्यम् बो.भू.७४ख/९५; व्याकुलितः — {thod bcings pa ni zhig}…{mthong ngo //} ददर्श च…व्याकुलितोष्णीषवसनसन्नाहम् जा.मा.१४७क/१७०; • वि. नाशिनी — {gal te de yi gnas skabs ni/} /{zhig 'dod gnas skabs can min na//} अवस्थास्तस्य नाशिन्यो नावस्थातेति चेन्मतम् । प्र.अ. १४१क/१५१; असत् — {ji ltar 'jig rten dag na gzugs snang ltar/} /{de bzhin yod dang zhig ces de mi lta//} लोकेषु यद्वदवभासमुपैति बिम्बं तद्वन्न तत्सदिति नासदिति प्रपश्येत् ।। र.वि.१२३ख/१०२.

zhig pa'i ngo bo

तिरोभवनम्, नाशः — {'jigs la gnyis yod brjod min na/} /{'jig pa'i dngos dang nyams pa dang /} /{zhig pa'i ngo bo zhes bya ba/} /{de la ji ltar ston par byed//} संस्त्याने न द्वयं चान्यत् तत् कथं व्यपदिश्यते । तिरोभावश्च नाशश्च तिरोभवनमित्यपि ।। त.स. ४२क/४२६.

zhig pa'i las

नष्टक्रिया, उपरतक्रिया — {gal te las nyid kyi rigs dang /} /{'brel pa'i las dang sbyor ba'i blo/} /{de ni zhig pa'i las la yang /} /{nges pa'i rgyu ni mtshon phyir ro//} क्रियात्वजातिसम्बन्धक्रियायोगान्मतिर्यदि । नष्टक्रियेऽपि च तया ध्रुवहेतूपलक्षणात् ।। त.स.२९क/३०५.

zhig par gyur

= {zhig par gyur pa/}

zhig par gyur pa

भू.का.कृ. भग्नः — {gzings ni zhig par gyur pa na//} भग्ने प्रवहणे अ.क.२६०ख/३१.१७; प्रध्वस्तः — {zhig par gyur ma thag tu ni/} /{sems ni gzhan rnams rab 'byung ste//} समनन्तरप्रध्वस्तं चित्तमन्यत् प्रवर्तते । ल.अ.१५०ख/९७; {ldog pa'i tshe ni zhig gyur pa/} /{gzugs kyi yul las phyir ldog ste//} विनिर्वृत्तिकाले प्रध्वस्तं रूपं देशान्निवर्तते । ल.अ.१७८क/१४१; विशीर्णः — । {de bzhin khyams rnams zhig par gyur pa ste//} विशीर्ण प्रासादु तथा भवेत स.पु.३३ख/५६.

zhig par 'gyur

क्रि. ध्वंसो भवति — {gal te de lta na zhig pa la de ma thag tu byung ba nyid med pa/} {de'i tshe ji ltar dngos po zhig par 'gyur ro zhes brjod pa} यदि ध्वंसस्यानन्तरभावित्वं नास्ति, तदा भावस्य ध्वंसो भवतीति कथमुच्यते त.प.२३०क/१७५; विशीर्यते म. व्यु.४९४७ (७५ख); मि.को.१३७क ।

zhig par 'gyur ba

= {zhig par 'gyur/}

zhig par gnas pa

क्रि. विवृत्तस्तिष्ठति — {dus ji srid du 'jig rten zhig par gnas pa de yang rab tu shes so//} यावत्कालं च लोको विवृत्तस्तिष्ठति, तं च प्रजानाति द.भू.२४२ख/४४.

zhig par byed

क्रि. स्फोटयति — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {rdo ba khab long gi rgyal po'i khams ji tsam du chung yang lcags sgrog sra ba thams cad zhig par byed do//} तद्यथा कुलपुत्र अयस्कान्तराजस्य कियत्परीत्तोऽपि धातुः सर्वदृढमायसं बन्धनं स्फोटयति ग.व्यू.३२०क/४०३.

zhig zin pa

वि. विनष्टः — {bdag med na ji ltar na las zhig zin pa las tshe phyi ma la 'bras bu 'byung} कथमसत्यात्मनि विनष्टात् कर्मण आयत्यां फलोत्पत्तिः अभि.भा.९४क/१२२९.

zhig ral

= {skyon} छिद्रम्, दोषः — {bslab pa zhig ral ldan pa rnams/} /{nyes pa 'di dag mthong gyur nas//} अ (सं पा.भे.)पश्यन्त इमं दोषं छिद्रशिक्षासमन्विताः । स. पु.१९ख/२९.

zhig ral du gyur

वि. प्रलुग्नः — {mchod rten zhig ral du gyur na yang de bzhin du bya'o//} एवं स्तूपेऽपि प्रलुग्नेऽयमेव विधिः शि.स.३७क/३५.

zhing

• सं. १. क्षेत्रम् [1] = {zhing sa} भूमिः — {legs rmos zhing la rab nyung gang btab dang //} क्षेत्रे सुकृष्टेऽल्पतरं यदुप्तम् अ.क.१८९क/८१.१; {dper na 'bras sA lu'i zhing phun sum tshogs pa la ser ba'i 'khor lo mi bzad pa bab na} तद्यथा सम्पन्ने शालिक्षेत्रेऽशनिर्विचक्रा निपतेद् वि.सू.२९ख/३७; {grong dang grong gi zhing rnams sbyin no//} ग्रामं वा ग्रामक्षेत्राणि वा ददाति स.पु.१०८ख/१७४; {bram ze de dag sa bdag gi/} /{mchod sbyin zhing du yang dag 'ongs//} यज्ञक्षेत्रं क्षितिपतेस्तौ समाजग्मतुर्द्विजौ ।। अ. क.२२८क/८९.८१; {zhing dang tshong khang dang khyim gyi dngos po dang} क्षेत्रापणगृहवस्तुनि बो.भू.२१क/२५; केदारः — {dper na nyag ma gcig ma brngas pas te/} {zor bas 'bru'i nyag ma gcig ma brngas shing ma bcad pa zhing ma brngas pa ma yin pa bzhin no//} यथा नैकलुङ्गेन एकसस्यशलाकया दात्रेणालूनेनाच्छिन्नेन केदारमलूनं भवति अभि.स्फु.१७९ख/९३१; {khyod ni grong dang yul 'khor grong khyer tshim byed cing /} /{zhing dang sA lu ku mu da dang ut+pa la skrun//} त्वं ग्रामराष्ट्रनगराण्यनुतर्पयन्ती केदारशालिकुमुदोत्पलपङ्कजानि । वि.व.१५३क/१.४१; बलजम् — {ba la dza ni zhing grong sgo//} बलजे क्षेत्रपूर्द्वारे अ.को.२२०क/३.३.३१; बले जातं बलजम् अ.विव.३.३.३१; {ba la dzaM ni sa dang zhing} श्री.को.१७६ख; क्षितिः — {sa bon myu gu sogs pa la/} /{zhing sogs khyad par med yin na/} /{tha dad mi rigs gcig bdag phyir//} क्षित्यादिनामवैशिष्ट्ये बीजाङ्कुरलतादिषु । न भेदो युक्त ऐकात्म्यात् त.स.२०क/२१६; वनम् — । {bu ram shing gi tshal lam smyig ma'i tshal lam 'od ma'i tshal lam til gyi zhing} इक्षुवनं वा नडवनं वा वेणुवनं वा तिलवनं वा द.भू. २७३क/६३; खम् — {khaM ni nam mkha'}…{zhing} श्री. को.१७२क; {khaM ni dbang po grong dang zhing} मि.को.८९क [2] = {zhing khams} बुद्धादेः — । {de rnams 'byung bar gyur pa ni chos 'byung ste sangs rgyas kyi zhing ngo /} /{sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams kyi gnas te/} {bde ba'i gnas dang skye ba'i gnas so//} तेषामुदयभूतो धर्मोदयो बुद्धक्षेत्रं बुद्धबोधिसत्त्वानां निवासो रतिस्थानं जन्मस्थानं च वि.प्र.२३७क/५, पृ.७५; {de phyir sems can zhing dang ni/} /{rgyal ba'i zhing zhes thub pas gsungs//} सत्त्वक्षेत्रं जिनक्षेत्रमित्यतो मुनिनोदितम् । बो.अ.१९क/६.११२; {de la longs spyod rdzogs pa ni 'jig rten gyi khams thams cad na 'khor gyi dkyil 'khor dang sangs rgyas kyi zhing dang mtshan dang sku dang chos la longs spyod rdzogs pa dang mdzad pa dag gis tha dad pa yin no//} तत्र साम्भोगिकः सर्वलोकधातुषु पर्षन्मण्डलबुद्धक्षेत्रनामशरीरधर्मसम्भोगक्रियाभिर्भिन्नः सू.व्या.१५९ख/४७; {bskal pa sangs rgyas kyi zhing bye ba'i rdul shin tu phra ba snyed 'das pa'i pha rol de'i yang pha snga zhig tu} बुद्धक्षेत्रकोटीपरमाणुरजःसमानां कल्पानां परेण परतरम् ग. व्यू.२१५क/२९५ [3] कर्मादेः — {las kyi zhing dang sred pa'i rlan dang ma rig pa'i mun pa dang rnam par shes pa'i sa bon gyis yang srid pa rab tu 'byung ba dang} कर्मक्षेत्रतृष्णास्नेहाविद्यान्धकारविज्ञानबीजपुनर्भवप्ररोहणतां च द.भू.२५३क/५०; {bla na med pa'i bsod nams kyi zhing 'phags pa'i dge 'dun la sbyin pa byin na} अनुत्तरे पुण्यक्षेत्र आर्यसङ्घे दानं ददता जा.मा.१८क/१९; {nyon mongs rab dang drag po dang /} /{yon tan zhing dang rgyun chags su/} /{byas pa gang zhig yin pa dang /} /{pha ma gsod gang de nges so//} तीव्रक्लेशप्रसादेन सातत्येन च यत्कृतम् । गुणक्षेत्रे च नियतं तत् पित्रोर्घातकं च यत् ।। अभि.को.१३क/४.५४ [4] = {lus} शरीरम् — {mthong chos 'bras bu can gyi las/} /{zhing dang bsam pa'i khyad par las//} दृष्टधर्मफलं कर्म क्षेत्राशयविशेषतः । अभि. को.१३क/४.५५ २. = {zhing las} कृषिः — {las kyi mtha' ni zhing dang bzo la sogs pa'o//} कर्मान्तः कृषिशिल्पादिः अभि.स्फु.१६१ख/८९४; • पा. क्षेत्रम् १. भूमिविशेषः — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/} /{zhing dang nye ba'i zhing nyid dang /}…/{dur khrod nye ba'i dur khrod nyid/} /{'di rnams sa ni bcu gnyis te//} ( ते) पीठं चोपपीठं च क्षेत्रोपक्षेत्रमेव च ।… श्मशानोपश्मशानकम् ।। एता द्वादशभूमयः हे.त.८क/२२; {'di ltar lus kyi dpung pa'i tshigs gnyis la zhing gnyis so//} {brla'i tshigs gnyis la nye ba'i zhing ngo //} इह शरीरे क्षेत्रद्वयं बाहुसन्धिद्वये, उपक्षेत्रमुरुसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७ २. अर्थ्यादयः — {zhing ni rnam pa lnga ste/} {slong ba dang sdug bsngal ba dang rten med pa dang nyes par spyad pa spyod pa dang yon tan dang ldan pa'o//} क्षेत्रं पञ्चविधम् । अर्थी दुःखितो निःप्रतिसरणो दुश्चरितचारी गुणवांश्च सू.व्या.२०६ख/१०९; {sbyin pa byin pa mang nyung ci yang rung /} /{zhing gi khyad par gzhi las 'phel bar 'gyur//} दत्तं हि दानं बहु वाऽल्पकं वा विस्तीर्यते क्षेत्रविशेषयोगात् । अ.श.१९२क/१७८; {'gro dang sdug bsngal phan 'dogs dang /} /{yon tan rnams kyis zhing khyad 'phags//} गतिदुःखोपकारित्वगुणैः क्षेत्रं विशिष्यते । अभि.को.१५ख/४.११७ । ३. मेषादिद्वादशराशिः — {mig dmar gyi rang gi zhing lug gi khyim dang sdig pa'i khyim ste}… {de bzhin du gza' lag gi zhing 'khrig pa dang bu mor} स्वक्षेत्रं मङ्गलस्य मेषराशिवृश्चिकराशिश्चेति…एवं बुधक्षेत्रे मिथुने कन्यायाम् वि.प्र.१८८ख/१.५१ ४. ग्रहाणां क्षेत्रम् — {da ni bkra shis la sogs pa rnams kyi zhing rnams gsungs pa sa skyes zhes pa la sogs pa'o//} इदानीं मङ्गलादीनां क्षेत्राण्युच्यन्ते—भौम इत्यादि वि.प्र.२७२क/५.१४०; • अव्य. संयोजकनिपातः ( {tshig phrad zhing sogs nga na ma/} /{'a dang ra la mtha' med mthar//}) च — {brtson 'grus ldan zhing tshul khrims ma nyams te//} वीर्यैरुपेताश्च अखण्डशीलाः स.पु.११क/१६; {rtog pa dang bral zhing ma 'khrul pa nyid} कल्पनापोढत्वमभ्रान्तत्वं च न्या.टी. ४०क/४०; {rgyas par tshangs pa'i 'jig rten du yang 'gro zhing phyir yang 'ong ba} विस्तरेण यावद्ब्रह्मलोकमुपसंक्रामति प्रत्यागच्छति च बो.भू.३३ख/४२; द्र.— {gtsang zhing yid du 'ong ba'i sa phyogs su//} चौक्षे मनोज्ञे पृथिवीप्रदेशे शि.स.१९०क/१८८; {bya ba zhig pa ni 'das pa yin zhing bya ba ma thob pa ni ma 'ongs pa yin pa'i phyir} उपरतकारित्रोऽतीतः, अप्राप्तकारित्रोऽनागतः त. प.८२ख/६१७; {thos pa de 'dzin zhing 'don par byed do//} तच्छ्रुतमुद्गृह्णाति पठति अभि.स्फु.१६१क/८९१; {khyod kyi lpags pa 'jam zhing gser dog 'dra//} श्लक्ष्णच्छवी कनकवर्णः तव रा.प.२५२क/१५३; {de la bcom ldan 'dzum zhing bka' stsal pa//} तमब्रवीद्…भगवान् विहस्य । अ.क.२००ख/२२.७७; {dga' zhing mgu la rab tu dga' ste} हृष्टतुष्टप्रमुदितः अ.श.३क/२; {mdza' zhing phan pas rab btud pa/} /{byas shes de ni} स्नेहोपकारप्रणतः कृतज्ञः सः अ.क.२८०ख/३६.७; {glang po dkar zhing tsho la stobs dang ldan//} श्वेताः सुपुष्टा बलवन्त गोणाः स.पु.३६क/६२; {mchu ni dmar zhing gug pa dang /} /{gshog pa ljang zhing mnyen pa dang /} /{mgrin pa kha dog gsum phreng can/} /{ne tso 'di dag tshig 'jam ldan//} तुण्डैराताम्रकुटिलैः पक्षैर्हरितकोमलैः । त्रिवर्णराजिभिः कण्ठैरेते मञ्जुगिरः शुकाः ।। का.आ.३२२क/२. ९; {gal te 'jam por smra zhing tshig nyung ba zhig yin na} स चेन्मृदुभाषी अल्पवाग् भविष्यति अ.सा.३४०ख/१९२; {de ni bdag la mtshang 'bru zhing gshe ba'o//} स मामाक्रोशयति परिभाषते शि.स.१०५ख/१०४; {ci zhig bya zhing gang du 'gro//} किं करोमि क्व गच्छामि अ.क.२२क/५२.३२.

zhing thog tu

द्र.— {des de khyer nas zhing thog tu song ba dang} सा तामादाय क्षेत्रं गता वि.व.१६७क/१.५६.

zhing rnam pa lnga

पञ्चविधं क्षेत्रम् — १. {slong ba} अर्थी, २. {sdug bsngal ba} दुःखितः, ३. {rten med pa} निःप्रतिसरणः, ४. {nyes par spyad pa spyod pa} दुश्चरितचारी, ५. {yon tan dang ldan pa} गुणवान् सू.व्या.२०६ख/१०९.

zhing skyong

क्षेत्रपालः — {dri la sogs pa rnams kyis 'dod pa'i lha rnams la mchod pa byas nas/} {zhing skyong la sogs pa rnams la gtor ma sbyin zhing} गन्धादिभिरिष्टदेवतानां पूजां कृत्वा क्षेत्रपालादीनां बलिं दत्त्वा वि.प्र. ७९क/४.१६१.

zhing mkhyen

वि. क्षेत्रज्ञः, बुद्धस्य — {thub pa zhing mkhyen mchog dang mchog min mkhyen/} /{tshul dang tshul min mkhyen khyod mgos phyag 'tshal//} क्षेत्रज्ञ मुने परापरज्ञ त्वां वन्दे शिरसा नयानयज्ञ ।। वि.व.१२७क/१.१७.

zhing gi dngos

= {zhing gi dngos po/}

zhing gi dngos po

क्षेत्रवस्तु — {nor dang 'bru dang gser rnams dang /} /{zhing gi dngos por rnam par rtog//} धनधान्यं सुवर्णं च क्षेत्रवस्तु विकल्प्यते । ल.अ.१७१क/१२९.

zhing gi rdul

क्षेत्ररजः लो.को.२०२०.

zhing gi dbang phyug ma

पीठेश्वरी — {zhing gi dbang phyug ma'i mchod pa'i rim pa} पीठेश्वरीपूजाक्रमः क.त.१७१३.

zhing gi tshig

क्षेत्रपदम् — {zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig dang} क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम् ल.अ.६८क/१७.

zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig

पा. क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम् … क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम् ल.अ. ६८क/१७.

zhing gi las

कृषिकर्म — {de dag zhing gi las dang tshong la dga'/} /{de dag dge sbyong yon tan shin tu ring //} कृषिकर्मवाणिज्यरताश्च श्रमणा हि सुदूरत तेषाम् रा.प. २३५क/१३०.

zhing gi lus

क्षेत्रकायः — {zhing gi lus rnams kyi chung ba'i rang bzhin yang rab tu shes so//} क्षेत्रकायानां परीत्ततां च प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५; द्र.— {zhing gi lus rnam par dbye ba'i ye shes la mkhas pa/}

zhing gi lus rnam par dbye ba'i ye shes la mkhas pa

वि. क्षेत्रकायविभागज्ञानकुशलः — {sems can gyi lus rab tu dbye ba}({'i ye shes} ){la mkhas shing zhing gi lus rnam par dbye ba'i ye shes la mkhas pas skye ba'i skye mched thams cad mngon par bsgrub pa la blo shin tu gtong ste} सत्त्वकायप्रभेदज्ञानकुशलः क्षेत्रकायविभागज्ञानकुशलश्च सत्त्वो (सर्वो भो.पा.)पपत्त्यायतनाभिनिर्हारे बुद्धिं चारयति द.भू.२४३क/४४.

zhing rgya mtsho thams cad snang ba rjes su 'phro bar bya bas rgyas par 'gengs pa

पा. सर्वक्षेत्रसागरावभासानुगतस्फरणः, समाधिविशेषः — {de mthong ma thag tu kho mos zhing rgya mtsho thams cad snang ba rjes su 'phro bar bya bas rgyas par 'gengs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य च मे सहदर्शनेन सर्वक्षेत्रसागरावभासानुगतस्फरणो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३ख/२२७.

zhing ngan

= {zhing ngan pa/}

zhing ngan pa

कुक्षेत्रम् — {bdag gis zhing ngan pa la sbyin pa byin te} कुक्षेत्रे मया दानं दत्तम् का.व्यू.२१३क/२७२.

zhing can

पा. = {zhing bdag} क्षेत्री — {de ltar na nam mkha' la sogs pa'i dkyil 'khor rnams la bdag po zhing can bcur 'gyur ro//} एवं खादिषु मण्डलेष्वधिपतयो दश क्षेत्रिणो भवन्ति वि.प्र.२३७ख/२.४०.

zhing chu ma

नदीमातृकः, नद्यम्बुसम्पन्नव्रीहिपालितदेशः म.व्यु.५२९४ (७९क); मि.को.३४ख ।

zhing nyid

क्षेत्रत्वम् — {mi ma yin pa'i 'gro ba pa dang byang gi sgra mi snyan pa gnyis ni sdom pa'i zhing nyid ma yin no//} नामनुष्यगतिकोत्तरकौरवकयोः संवरस्य क्षेत्रत्वम् वि.सू.११ख/१२.

zhing rtogs pa

क्षेत्रावबोधिः — {bden pa dang ni zhing rtogs pa/} /{rkyen rnams kyis ni 'phangs pa yin//} सत्यं क्षेत्रावबोधिश्च प्रत्ययप्रेरितो भवेत् ।। ल.अ.१७१क/१२८.

zhing lta bu

वि. क्षेत्रभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {'gro ba thams cad kyi chos dkar po rnam par 'phel bar byed pas zhing lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…क्षेत्रभूतं सर्वजगच्छुक्लधर्मविरोहणतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.

zhing thams cad du mngon par 'tshang rgya ba'i rnam par mngon par bsgrub pa

पा. सर्वक्षेत्राभिसंबोध्याकारेणाभिनिर्हारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin zhing thams cad du mngon par 'tshang rgya ba'i rnam par mngon par bsgrub pa dang} सर्वबुद्ध (?)क्षेत्राभिसंबोध्याकारेणाभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

zhing thams cad yongs su 'du ba'i byin kyi rlabs

पा. सर्वक्षेत्रसमन्तसमवसरणाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin zhing thams cad yongs su 'du ba'i byin gyi rlabs dang} सर्वक्षेत्रसमन्तसमवसरणाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.

zhing dam pa

सुक्षेत्रम् — {dge slong bsam gtan pa ni zhing dam pa yin gyi} ध्यायी भिक्षुः सुक्षेत्रम् शि.स.४२क/३९.

zhing du sgrub par byed

क्रि. क्षेत्रमापादयति — {nyon mongs pa 'jug pa na bya ba bcu byed de/} {rtsa ba brtan par byed do//}…{zhing du sgrub par byed do//} क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति—मूलं दृढीकरोति…क्षेत्रमापादयति अभि.भा.२२६ख/७६०.

zhing du 'pho ba

क्षेत्रसंक्रमः — {zhing du 'pho dang rtogs pa la/} /{sa rnams kyi ni dus med de//} नास्ति कालो ह्यधिगमे भूमीनां क्षेत्रसंक्रमे । ल.अ.१६३क/११४. {zhing du byas pa} वि. क्षेत्रीकृतः — {rgyud de'i zhing du byas pa dag ni mdun na gtan du gnod par byed par gnas pa dag la yang brtse ba la sogs pa chung bar 'gyur ba ma yin no//} तत्क्षेत्रीकृतसन्तानानां हि प्रत्यग्रसततापकारप्रवर्तमानेष्वपि न कृपादयः शिथिलतां भजन्ते प्र.अ.९९ख/१०७.

zhing dor

= {thong gshol} हलम्, सीरः मि.को.३५ख ।

zhing dran pa

क्षेत्रस्मृतिः लो.को.२०२१.

zhing bdag

पा. क्षेत्री — {mig dmar dang}… {lha'i bla ma ste/} {'di dag grangs bzhin du lug la sogs pa'i khyim rnams la zhing bdag go//} अङ्गारक…सुरगुरवः । एते यथासंख्यं मेषादिषु क्षेत्रिणः वि.प्र.१८०क/१.३६.

zhing rnam par sbyong ba

क्षेत्रस्य विशोधना — {mtshan ma med pa lhun gyis grub/} /{zhing yang rnam par sbyong ba ste/} /{de yi 'og tu sems can ni/} /{smin par byed pa 'grub par 'gyur//} अनिमित्तेऽप्यनाभोगः क्षेत्रस्य च विशोधना । सत्त्वपाकस्य निष्पत्तिर्जायते च ततः परम् ।। सू.अ. २५१ख/१७०.

zhing pa

कर्षकः — {bur shing zhing pa dum bu zhes//} खण्डाख्यगुडकर्षकः अ.क.३४९ख/४६.२९; {zhing pa rnams kyis bstan pa yis/} /{zhing nas zhing la 'jug pa'i chu/} /{lam nas bgrod pa de mthong nas//} स दृष्ट्वा कर्षकैर्धारां क्षेत्रात् क्षेत्रप्रवर्तिताम् । निर्दिष्टेन पथा यान्तीम् अ.क.३२८ख/४१.४९; कृषीवलः — {nya pa gdol pa zhing pa la sogs pa/} /{rang gi 'tsho ba tsam zhig sems pa yang //} स्वजीविकामात्रनिबद्धचित्ताः कैवर्तचण्डालकृषीवलाद्याः । बो.अ.९ख/४.४०; {des na thabs nges na zhing pa la sogs pa bzhin tshad ma can 'jug pa yin no zhe na} तत उपायनिश्चये सति कृषीवलादिवत् प्रामाणिकाः प्रवर्तन्ताम् प्र.अ.२३क/२६; कार्षकः — {zhing pas 'bras bus sa bon dang sa bon gyis 'bras bu rtogs pa lta bu} यथा कार्षकः फलेन बीजं प्रतिपद्यते, बीजेन वा फलम् अभि.स्फु.२७५ख/११०१; कार्षिकः — {zhing pa} …{sha na'i ras kyi smad g}.{yogs gyon pa lnga brgya zhing rmed do//} पञ्च कार्षिकशतानि… शणशाटीनिवासितानि लाङ्गलानि वाहयन्ति वि.व.१५८क/१.४६; क्षेत्राजीवः — {zhing pa shas pa so nam pa/} /{phru rlog pa dang rmos pa 'o//} क्षेत्राजीवः कर्षकश्च कृषकश्च कृषीवलः । अ.को.१९४ख/२.९.६; क्षेत्रेणाजीवतीति क्षेत्राजीवः । जीव प्राणधारणे अ.वि.२.९.६; लाङ्गली — {gang zhig khyim pa bsti gnas spyod/} / ग्. {yog po zhing pa tshong pa dang //} यो गृही मठिकाभोक्ता सेवको लाङ्गली वणिक् । वि.प्र. ९१क/३.३; कर्मान्तिकः म.व्यु.३८२३ (६३क).

zhing pa'i grong

ना. कृषिग्रामः, ग्रामः — {dus gzhan zhig na gzhon nu de gzhon nu gzhan dag dang zhang blon gyi bu dag dang lhan cig tu zhing pa'i grong lta zhing dong ste} अथापरेण समयेन कुमारस्तदन्यैः कुमारैरमात्यपुत्रैः सार्धं कृषिग्राम(म)वलोकयितुं गच्छति स्म ल.वि. ६८क/९०; कृषाणग्रामः — {nga yi gzhon nu 'di nas byung bar la las mthong ngam zhes/} /{sgo pa rnams dang de bzhin nang mi kun la'ang smras/} /{lha cig khyed gson mchog de zhing pa'i grong du bzhud//} दौवारिकं तथपि चान्तजनं समन्तात् । दृष्टं कुमार मम केनचि निष्क्रमन्तो शृणुते वरूप (च रूप पा.भे.)गतु देव कृषाणग्रामम् ।। ल. वि.७०ख/९४.

zhing dpon

क्षेत्रपः, क्षेत्राणामधिपतिः — {le los sog 'jog byas nas ni/} /{'dzin bcas rnams kyis zhing dpon bstabs//} आलस्यात् सन्निधिं कृत्वा साग्रहैः क्षेत्रपो भृतः । अभि.को.१०ख/३.९८.

zhing blas

कृषिकर्मान्तः म.व्यु.७१०२ (१०१ख).

zhing 'byam klas pa thams cad du snang ba rjes su song ba

पा. सर्वक्षेत्रप्रसरानुगतावभासः, समाधिविशेषः — {zhing 'byam klas pa thams cad du snang ba rjes su song ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वक्षेत्रप्रसरानुगतावभासो नाम समाधिः ग.व्यू.२२७क/२१४.

zhing sbyong ba

वि. क्षेत्रविशोधकः — {byang chub sems dpa'} …/{zhing rnams sbyong ba sems can smin byed par/} /{mkhas pa}…{yin} क्षेत्रविशोधकश्च स्यात्सत्त्वपाके कुशलः…बोधिसत्त्वः सू.अ.२५२क/१७०.

zhing mang po mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes

पा. क्षेत्रकायाभिसंबोध्यवतारज्ञानम्, तथागतानामवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud pa'i ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse mo la 'jug pa'i ye shes sam}…{zhing mang po mngon par 'tshang rgya ba la 'jug pa'i ye shes sam}… {de dag thams cad kyang yang dag pa ji lta ba bzhin du des rab tu shes so//} स यानीमानि तथागतानां…अवतारज्ञानानि यदुत बालपथावतारज्ञानं वा…बुद्ध (?)क्षेत्रकायाभिसंबोध्यवतारज्ञानं वा…तानि सर्वाणि यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६६ख/५९.

zhing med pa

अक्षेत्रम् — {zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig dang} क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम् ल.अ.६८क/१७.

zhing med pa'i tshig

अक्षेत्रपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{zhing gi tshig dang zhing med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…क्षेत्रपदमक्षेत्रपदम् ल.अ.६८क/१७.

zhing rmed

= {zhing rmed pa/}

zhing rmed pa

• क्रि. हलं वाहयति — {phyogs gzhan zhig na zhing pa lnga brgya tsam mgo bo rdul gyis yog cing sha na'i ras kyis smad g}.{yogs bgos nas zhing rmed pa las} अन्यतमस्मिन् प्रदेशे पञ्चमात्राणि कार्षिकशतानि उद्रजःशिरस्कानि शणशाटीनिवस्तानि हलं वाहयन्ति वि.व.१२९ख/१.१९; लाङ्गलं वाहयति — {zhing pa} …{sha na'i ras kyi smad g}.{yogs gyon pa lnga brgya zhing rmed do//} पञ्च कार्षिकशतानि… शणशाटीनिवासितानि लाङ्गलानि वाहयन्ति वि.व.१५८क/१.४६; • सं. कृषिः — {skyes bu byed pas yang na zhing rmed pa/} {yang na tshong byed dam}…{rnyed pa la sogs pa'i 'bras bu mngon par 'grub pa gang yin pa} पुरुषकारेण यदि वा कृष्या यदि वा वणिज्यया… लाभादिकं च फलमभिनिर्वर्तयति बो. भू.५५ख/७२.

zhing rmod pa

• क्रि. वहति — {rmon pa de dag kyang}…{sngam pa 'don bzhin du zhing rmod do//} तेऽपि बलीवर्दाः…मुहुर्मुहुर्निश्वसन्तो वहन्ति वि.व.१५८क/१.४७; • सं. कृषीवलः म.व्यु.३८२५ (६३क); मि.को.३५ख ।

zhing rmos

= {zhing rmos pa/}

zhing rmos nas

वाहयित्वा — {des khyim bdag cig las glang dag cig brnyas te zhing rmos nas glang de dag ded de khyim bdag de'i khyim du song ba dang} तेन गृहपतिसकाशाद्बलीवर्दान् याचित्वा दिवा वाहयित्वा तान् बलीवर्दानादाय तस्य गृहपतेर्निवेशनं गतः वि.व.१९९क/१.७२.

zhing rmos pa

कृष्याश्रयः — {zhing rmos pa las nor dang bran rnyed cing /} कृष्याश्रयावाप्तधनः कुटुम्बी जा.मा.१०१ख/११७.

zhing tshad med pa

अप्रमाणक्षेत्रता — {'di ltar yang rigs kyi bu phyogs bcu'i zhing tshad med pa dang sems can tshad med pa dang chos rnam par phye ba tshad med pa ltos te} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावद्दशसु दिक्षु अप्रमाणक्षेत्रतां च अप्रमाणसत्त्वतां च अप्रमाणधर्मविभक्तितां च द.भू.२४१क/४३.

zhing tshwa sgo can

ऊषरक्षेत्रम् — {zhing tsha sgo can lta bur gyur pa} ऊषरक्षेत्रभूतः अभि.भा.१९१ख/६५१.

zhing bzang po

सुक्षेत्रम् म.व्यु.५२९२ (७९क); द्र. {zhing dam pa/}

zhing yongs su dag pa

क्षेत्रपरिशुद्धिः — {zhing yongs su dag pa la dbang ba} क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता म.भा.९ख/७५.

zhing yongs su dag pa la dbang ba

पा. क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता, वशिताभेदः — {dbang rnam pa bzhi ni/} {rnam par mi rtog pa la dbang ba dang zhing yongs su dag pa la dbang ba dang ye shes la dbang ba dang las la dbang ba'o//} चतुर्धा वशिता — निर्विकल्पवशिता, क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता, ज्ञानवशिता, कर्मवशिता च म.भा.९ख/७५.

zhing yongs su dag pa'i las

क्षेत्रपरिशुद्धिकर्म — {zhing yongs su dag pa'i las las brtsams te tshigs su bcad pa} क्षेत्रपरिशुद्धिकर्म आरभ्य श्लोकः सू.व्या.१४७ख/२८.

zhing yongs su sbyang ba

क्षेत्रपरिशोधनम्— {byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de}…{zhing yongs su sbyang ba tshad med pa dang sems can yongs su smin par bya ba tshad med pa dang} बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति…अप्रमाणक्षेत्रपरिशोधनतः अप्रमाणसत्त्वपरिपाचनतः द.भू.२४१ख/४३.

zhing yongs su sbyang ba tshad med pa

अप्रमाणक्षेत्रपरिशोधनम् — {byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de}…{zhing yongs su sbyang ba tshad med pa dang sems can yongs su smin par bya ba tshad med pa dang} बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति…अप्रमाणक्षेत्रपरिशोधनतः अप्रमाणसत्त्वपरिपाचनतः द.भू.२४१ख/४३.

zhing yongs su sbyong ba

क्षेत्रपरिशोधनम् — {zhing yongs su sbyong ba dang mi gnas pa'i mya ngan las 'das pa ni phyir mi ldog pa'i sa rnam pa gsum la'o//} क्षेत्रपरिशोधनमप्रतिष्ठितनिर्वाणं चाविनिवर्तनीयायां भूमौ त्रिविधायाम् सू.व्या.२६७ख/१६४.

zhing las

क्षेत्रकर्म — {zhing las dag la yang dag chags/} /{ltogs shing rid pas ngal bar gyur//} क्षेत्रकर्मणि संसक्तः क्षुत्क्षामः क्लान्तिमाययौ ।। अ.क.१५८ख/१७.१४; क्षेत्रव्यापारः — {des de'i zhing las dag bya bar brtsams nas} स तस्य क्षेत्रव्यापारं कर्तुमारब्धः वि.व.१६७क/१.५६; कृषिः — {'dod pa sdug bsngal gyi rang bzhin can rnams kyi phyir/} {zhing las dang tshong dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la zhugs nas/} {sdug bsngal mang po drag po dag}…{nyams su myong ba} दुःखात्मकानां कामानामर्थे प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि… अनुभूतानि कृषिवणिज्याराजपौरुष्यप्रयुक्तेन बो.भू.१०३ख/१३२; {'phral gyi bya ba}…{khyim pa'i ni yang dag pa'i zhing las dang tshong bya ba dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la sogs pa ste} इतिकरणीयं …गृहिणः पुनः सम्यक्कृषिवणिज्याराजपौरुष्यादि बो.भू.१०५क/१३४; कृषिकर्मान्तः — {de bzhin du las kyi mtha'i dngos po 'di lta ste/} {zhing las dang gru'i las dang}…{dag kyang lan 'ga' ni 'byor bar snang la/} {lan 'ga' ni rgud par snang ba dang} तथा कर्मान्तानेकदा सम्पद्यमानान्पश्यत्येकदा विपद्यमानान्, तद्यथा कृषिकर्मान्तान्नौकर्मान्तान् श्रा.भू.१८३ख/४८३.

zhing las kyi mtha'

कृषिकर्मान्तः — {grong bltas nas zhing las kyi mtha'i skyed mos tshal zhig tu phyin to//} अवलोक्य च कृषिकर्मान्तमन्यत उद्यानभूमिं प्रविशति स्म ल.वि.६८क/९०.

zhing las kyis 'tsho ba

क्षेत्राजीवः मि.को.३४क ।

zhing las mkhan

= {zhing pa} कृषीपालः, कृषकः मि.को.३५क ।

zhing las dag byos shig

क्रि. क्षेत्रं प्रतिपालय — {khye'u kho bo'i zhing las dag byos shig dang /} {ngas khyod kyi zan sbyar bar bya'o//} पुत्र, मम क्षेत्रं प्रतिपालय । अहं तव भक्तेन योगोद्वहनं करोमि वि.व.१६७क/१.५६.

zhing las la chags

वि. क्षेत्रकर्मनिरतः — {zhing las la chags grang ba dang /} /{rlung dang tsha bas nyen pa des//} स क्षेत्रकर्मनिरतः शीतवातातपक्षतः । अ.क.७२क/६१.३.

zhing shes

= {bdag} क्षेत्रज्ञः, आत्मा — {kun gyis thams cad rtog pa na/} /{zhing shes nus dang ldan pa rnams//} सर्वे सर्वावबोधे च क्षेत्रज्ञाः प्रभविष्णवः । त.स.११८ख/१०२३; {zhing shes bdag dang skyes bu ste//} क्षेत्रज्ञ आत्मा पुरुषः अ.को.१३८ख/१.४.२९; क्षेत्रं शरीरं जानातीति क्षेत्रज्ञः । ज्ञा अवबोधने अ.वि.१.४.२९.

zhing gshin

= {zhing bzang ba} सत्क्षेत्रम् — {tshul khrims dag phyir snod kyi mchog/} /{zhing gshin 'bras bu phun sum tshogs//} सत्पात्रं शुद्धवृत्तत्वात् सत्क्षेत्रं फलसम्पदा । श.बु.११४क/९९.

zhing sa

= {zhing} केदारः, क्षेत्रम् मि.को.३४ख ।

zhib

१. = {zhib pa/} 2. = {zhib mo/} {zhib tu} विस्तरम् — {ji ltar zin pa zhib tu smros//} तव हस्तमनुप्राप्तौ कथं कथय विस्तरम् ।। जा.मा.१२४क/१४३; विस्तरेण — {de nas gzhon nu de gnyis kyis ji ltar gyur pa de zhib tu smras so//} अथ तौ कुमारौ विस्तरेण तं वृत्तान्तं निवेदयामास सु.प्र.५७क/११२; सूक्ष्मम् — {zhib tu dbye ba ni zhes bya ba rgyas par 'byung ba ni} सूक्ष्मं तु भिद्यमाना इति विस्तरः अभि.स्फु.१८८क/९६३.

zhib nyid

= {zhib pa nyid/}

zhib tu rtogs pa

सूक्ष्मेक्षिका — {gal te 'o na ni khyed kyi 'di cher zhib tu rtogs pa yin te} यदि तर्हि महतीयं भवतः सूक्ष्मेक्षिका प्र.अ.३८क/४३; द्र. {zhib lta/} {zhib tu dpyad pa/}

zhib tu dpyad pa

सूक्ष्मेक्षिका — {'di la yang zhib tu dpyad pa ma byas te/} {gal te de byed na/} {de'i tshe de la skyon gyi tshogs ches mang ba 'jug ste} अत्रापि सूक्ष्मेक्षिका न कृता । यदि सा क्रियते, तदा बहुतरमत्र दोषजालमवतरति त.प.२४५क/२०५; द्र. {zhib lta/} {zhib tu rtogs pa/}

zhib tu smras

क्रि. विस्तरेण निवेदयामास— {de nas gzhon nu de gnyis kyis ji ltar gyur pa de zhib tu smras so//} अथ तौ कुमारौ विस्तरेण तं वृत्तान्तं निवेदयामास सु.प्र. ५७क/११२.

zhib tu bshad na go ba

वि. विपञ्चितज्ञः म.व्यु.२३८५ (४६क); मि.को.१२४क ।

zhib lta

सूक्ष्मेक्षिका — {gang gis tshad mthong ston pa yang /} /{dogs 'gyur zhib lta 'di 'dra ba/} /{skyes na mu stegs dag la ni/} /{brjod pa nyid kyang ci zhig yod//} सूक्ष्मेक्षिकेदृशी जाता प्रमाणाद् दृष्टदर्श्यपि । शङ्क्यते येन तीर्थ्येषु कथा कैव भविष्यति ।। प्र.अ.४५क/५२; द्र. {zhib tu rtogs pa/} {zhib tu dpyad pa/}

zhib pa

• वि. सूक्ष्मः — {gang gis tshad mthong ston pa yang /} /{dogs 'gyur zhib lta 'di 'dra ba/} /{skyes na mu stegs dag la ni/} /{brjod pa nyid kyang ci zhig yod//} सूक्ष्मेक्षिकेदृशी जाता प्रमाणाद् दृष्टदर्श्यपि । शङ्क्यते येन तीर्थ्येषु कथा कैव भविष्यति ।। प्र.अ.४५क/५२; {zhib tu dbye na ni stong phrag tu dbye ba yod de} सूक्ष्मं तु भिद्यमानाः सहस्रशो भिद्यन्ते अभि.भा.२६क/९६३; • सं. = {zhib pa nyid} सूक्ष्मता — {sogs pa'i sgras sgra dang 'dres pa dang sems rtsings pa dang zhib pa'i rgyu rtog pa dang dpyod pa dang} आदिशब्देन शब्दसंसर्गचित्तौदारिकसूक्ष्मताहेतू वितर्कविचारौ त.प.२ख/४४९; {rtog pa ni sems rtsing ba'o/} /{dpyod pa ni sems zhib pa'o//} चित्तौदारिकता वितर्कः । चित्तसूक्ष्मता विचारः अभि.भा.६९क/२०४.

zhib pa nyid

सूक्ष्मता — {gang gi tshe sems rtsing ba de'i tshe zhib pa nyid med la/} {gang gi tshe zhib pa nyid de'i tshe rtsing ba nyid med pas 'gal ba'i phyir rtog pa dang dpyod pa dag cig car ma min no+o//} यद्यौदारिकता चित्तस्य, सूक्ष्मता नास्ति; यदि सूक्ष्मता, औदारिकता नास्तीति विरोधात् वितर्कविचारयोरयौगपद्यम् अभि.स्फु.२९५क/११४६; {rtog dang dpyod pa rtsing zhib nyid//} वितर्कचारावौदार्यसूक्ष्मते अभि.को.५क/२.३३; द्र.— {e ma ho mchog tu zhib nyid/} /{byang chub sems kyi rnam 'phrul yin//} अहो परमगम्भीरं बोधिचित्तविकुर्वणम् ।। गु. सि.१२ख/२७.

zhib ma

शूर्पः — {kha cig gi rna ba ni lug rna lta bu dang zhib ma lta bu dang glang po'i rna ba lta bu dang 'phyang ba dang phag rna lta bur 'dug pa} केचिदजकर्णशूर्पकर्णहस्तिकर्णलम्बकर्णवराहकर्णाः ल.वि.१५०क/२२२; शूर्पकः म. व्यु.९४४२ (१२९ख).

zhib mo

वि. सूक्ष्मः — {de la yang rtogs pa zhib mo dang ldan pa dag gis sgrub par byed pa ma yin par brjod na} तस्यापि सूक्ष्मेक्षिकावद्भिरसाधकतोच्यते प्र.अ.३९ख/४५; {de nas mkha' la 'gro ba rnams kyi mig rnams blangs nas phye ma zhib mor byas te/} {byang chub kyi sems kyis sgrub par bya'o//} ततः खगानां नेत्राणि गृहीत्वा सूक्ष्मचूर्णं कृत्वा बोधिचित्तेन भावयेत् वि.प्र.८२ख/४. १६९; सुसूक्ष्मः — {rang gi ngo bo nyid kyis zab pa'i tshul/} /{rtogs pa'i rgyur gyur zhib mor bsams pa na//} स्वभावगाम्भीर्यनयावबोधने । सुसूक्ष्मचिन्ता(–) र.वि. ११७क/८३.

zhib mo rnam par 'thag pa

वैदल्यम् — {zhib mo rnam par 'thag pa zhes bya ba'i rab tu byed pa} वैदल्यनामप्रकरणम् क.त.३८३०.

zhib mor brtags pa

सूक्ष्मेक्षिका लो.को.२०२२.

zhib mor dpyod pa

सूक्ष्मेक्षिका — {zhib mor dpyod pa bkag pas ni/} /{tshad ma bkag par 'gyur ba yin/} /{zhib mor dpyod pa tshad ma las/} /{gzhan pa pha rol 'dod ma yin//} सूक्ष्मेक्षिकानिषेधेन प्रमाणस्य निषेधनम् । न हि प्रमाणादपरा परैः सूक्ष्मेक्षिकेष्यते ।। प्र.अ.२३८क/५९७.

zhim

= {zhim pa/}

zhim pa

वि. स्वादु — {de dag dga' bas mgron gnyer de/} /{zhim pa'i bza' btung dag las ni//} प्रीत्या तेन कृतातिथ्यः स्वादुपानाशनादिभिः । अ.क.१६७ख/१९.४४; {myangs na zhim pa'i sman bzhin du//} स्वादुरसं यथौषधम् सू.अ.१३०क/२; मिष्टम् — {zhim pa'i bza' ba btung ba dang /} /{ba la che mchog ma da na//} मिष्टान्नपानखाद्यं च मदनं बलं महत्तरम् ।। हे.त.१७ख/५४; मृष्टम् — {bde na mya ngan gdung sogs la/} /{zhim sogs ci ste dga' mi byed//} शोकाद्यार्ताय मृष्टादि सुखं चेत् किं न रोचते ।। बो.अ.३४क/९.८९; {a mra zhim po rnams logs shig tu bsal te brim par bya'o//} पृथक्कृत्य मृष्टाम्राणां चारणम् वि.सू.३७ख/४७; {dper na kha zas zhim po dug dang 'dres pa dang 'dra ste} यथा मृष्टमशनं विषाक्रान्तम् सू.भा.२१५क/१२०.।(द्र.— {dri zhim/} {dri zhim po/} {dri mi jim pa/}).

zhim pa'i mchog

रसाग्रः — {kha zas dang spyan gzigs sna tshogs kyi phung po dgod pa dang zhim pa'i mchog khyad par du 'phags pa rnam pa sna tshogs kyi phung po dgod pa dang} नानाभक्ष्यभोज्यराशीन्, विविधरसाग्रविशेषनिचयान् ग.व्यू.३०ख/१२६.

zhim par 'dod pa

स्वादुकामता म.व्यु.२२१४ (४३ख); मि.को.१२६क ।

zhim par tshos pa

स्वादुपाकः — {btso bar bya ba'i 'byung ba'i khyad par la ltos pa'i me de nyid zhim par tshos pa'i rgyu yang yin zhing /} {de nyid mi zhim par tshos pa'i rgyu yang yin la} स एवाग्निः पाक्यभूतविशेषापेक्षः स्वादुपाकहेतुर्भवति, स एवास्वादुपाकहेतुः अभि.भा.६क/८८५.

zhim po

= {zhim pa/}

zhim por 'dod pa

= {zhim par 'dod pa/}

zhim por mi 'gyur

क्रि. न भवति स्वादु — {mi rnams kyis ni spyad bya bza' ba zhim por mi 'gyur} न भवति स्वादूपभोज्यं नृणाम् र.वि.१०७क/६२. {zhir gyur} = {zhi bar gyur pa/}

zhir gyur pa

= {zhi bar gyur pa/}

zhir 'gyur

= {zhi bar 'gyur/}

zhu

= {zhu ba/}

zhu mkhan

१. गालवः, लोध्रः — गालवः शाबरो लोध्रस्तिरीटस्तिल्वमार्जनौ । अ.को.१५६ख/२.४.३३; गालयति स्रावयत्यक्षिरोगमिति गालवः । गल स्रवणे । गालवादृषेः प्रभूत इति वा अ.वि.२.४.३३ २. क्रमुकः, पट्टिकालोध्रः — क्रमुकः पट्टिकाख्यः स्यात् पट्टी लाक्षाप्रसादनः । अ.को.१५७क/२.४.४१; क्रामतीति क्रमुकः । क्रमु पादविक्षेपे अ.वि.२.४.४१.

zhu nyid

= {zhu ba nyid/}

zhu rten

= {skyes} उपग्राह्यम्, उपहारः — {'bul ba phyag rten skyes zhu rten/} /{rnam gzhag dang ni mdun 'jogs so//} प्राभृतं तु प्रदेशनम् ।। उपायनमुपग्राह्यमुपहारस्तथोपदा । अ.को.१८७क/२.८.२८; उपगृह्यते नृपादिना उपग्राह्यम् अ.वि.२.८.२८.

zhu ba

• क्रि. १. (वर्त., भवि.; सक.; {zhus} भूत., विधौ) पृच्छति — {slar yang rgyal ba mchog dang bcas pa sna tshogs gtso bo'i sgrub thabs yang dag par ni bdag zhu'o//} भूयः पृच्छामि सम्यग् जिनवरसहितं साधनं विश्वभर्तुः का.त.२९ख/४.१; परिपृच्छति — {thub pa'i drung du yang dang yang lhags nas}…{zhu} उपगम्य मुने पुनः पुनः परिपृच्छन्ति वि.व.१२५ख/१.१४; {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः सु.प.२१ख/२ २. ( {'ju ba} इत्यस्या भूत.) प्रविलीयते — {ltung na rkang pa shin tu zhu'o//} पतिते अतीव पादः प्रविलीयते शि.स.४५ख/४३; • सं. १. अर्थना, याचनम् — {mngon 'dod ldan pas ngo tsha ni/} /{rab tu btang nas zhu ba byas//} साभिलाषा समुत्सृज्य लज्जां चक्रे तदर्थनाम् ।। अ.क.२२८ख/८९.८५; अवलोकनम् — {des kyang de la de bya ste/zhu} {ba ni ma gtogs so//} सोऽस्यैतदस्मै कुर्यादुत्सृज्यावलोकनम् वि.सू.३क/३; रोचनम्— {gzhan gyi don du gang zag dag la yang ngo //} {lhag por yang mdun du tsog pur 'dug ste'o/} /{zhu ba yang ngo //} पुद्गले च परार्थम् । निषण्णोऽस्योत्कुटुकिकया पुरतोऽतिरिक्तेश्च । रोचनं च वि.सू.८३क/१००; आरोचनम्— {yongs su 'dzin par byed pa gnyis kyang gnang ba dang bsrel ba dang zhu ba dag la pha ma nyid dang 'dra'o//} परिग्रहीत्रोरनुज्ञानधारणारोचनेषु पितृत्वम् वि.सू. १२क/१३; अध्येषणा — {gsol ba dang ni zhu ba 'o//} सनिस्त्वध्येषणा अ.को.१८३क/२.७.३२; अध्येष्यतेऽध्येषणा । इष गतौ अ.वि.२.७.३२ २. प्रश्नः — {smra byed khyod kyis bcom ldan 'das la dang po nyid du zhu ba zhus pa gang yin pa} यमेव त्वं मुक्तिक तत्प्रथमतो भगवन्तं प्रश्नं पृष्टवान् अभि.भा.८९ख/१२१२; {bcom ldan 'das la tshigs su bcad pa'i dbyangs kyis zhu ba zhus pa} भगवन्तं गाथाभिगीतेन प्रश्नं पप्रच्छ वि.व.१६४क/१.५३ ३. द्रवः — {sems dang lus kyang de bzhin no/} /{de rgyu lhan cig byed pa las/} /{skye ba'i 'bras bu lhan cig gnas/} /{me dang zangs ma'i zhu nyid bzhin//} चेतःशरीरयोरेवं तद्धेतोः कार्यजन्मनः । सहकारात् सहस्थानमग्निताम्रद्रवत्ववत् ।। प्र.वा.११०क/१.६४; {zla ba'i 'od zer zhu ba 'bab pa bzhin//} द्रवानिवेन्दोः किरणान् समुद्वहन् जा.मा.८२क/९५; {byang chub kyi sems su zhu bar gyur pa rnams rang gi gsang ba'i rdo rje nas spros te} बोधिचित्तद्रवापन्नान् स्वगुह्यकुलिशेनोत्सृज्य वि. प्र.४६ख/४.४९; विलयः — {dper na lan tshwa chu'i nang du zhu ba} अद्भिर्लवणविलयवत् शि.स.१३५ख/१३२; भेदः— {mgo nad}…/{sman pa rnams kyis rdo ba ni/} /{zhu ba bskus nas rnam par bzlog//} शिरःशूलं… पाषाणभेदलेपेन भिषग्भिश्च निवारितम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२६; द्र. {zhun pa/} 4. परिपाकः — {gang gis zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams bde zhing legs par zhu bar 'gyur ba dang} येन वाऽस्याशितपीतखादिता(स्वादिता)नि सम्यक्सुखेन परिपाकं गच्छति शि. स.१३७क/१३३; परिणामः — {des zas de za ba na de'i kha dog dang}…{myangs pa na bde bar byed la/} {zhu ba'i tshe de la rnam par smin pa sdug bsngal bar 'gyur te} तस्य तद्भोजनं परिभुञ्जानस्य वर्णतश्च… स्वादेषु सुखकरं परिणामे चास्य दुःखविपाकं भवति अ.सा.१३४ख/७७ ५. = {zhu ba nyid} द्रवता — {gser la sogs pa'i zhu ba la sogs pa'i mtshan nyid kyi khyad par me las 'gyur ba yin na yang de log na ldog pa ni ma yin no//} सुवर्णादेर्वा द्रवता लक्षणविशेषासादनेऽपि चित्रभानोर्न तन्निवृत्तौ निवृत्तिः प्र.अ.६१क/७०; परिणामता — {smin pa ni dro ba zhu ba dang bsil ba zhu ba nyid do//} विपाकः उष्णपरिणामता, मधुर (शीत भो.पा.)परिणामता अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; • पा. (ती.द.) द्रवत्वम्, गुणपदार्थभेदः म.व्यु.४६१५ (७१ख); • भू.का.कृ. १. = {zhun ma} द्रुतः — {byang chub kyi sems zhu ba'i khu ba thig le'i gzugs rdo rje'i khas steng du btung ba} बोधिचित्तस्य द्रुतस्य द्रवं बिन्दुरूपं पानकं कुलिशमुखेनोर्ध्वतः वि.प्र.६९ख/४. १२५; {'bar ba de rnams kyis sa yi dkyil 'khor gser zhu ba bzhin du zhu bar byed do//} ताभिर्ज्वालाभिर्महिवलयं द्रवति द्रुतकनकवत् वि.प्र.७७ख/४.१५७; {shes rab kyi 'od zer gyis zhu ba ste/} {shes rab chags pas zhu ba zhes pa la/shes} {rab ni gtum mo ste des zhu ba'o//} प्रज्ञारश्मिभिर्द्रुतं प्रज्ञारागद्रुतमिति, प्रज्ञा चण्डाली तया द्रुतम् वि.प्र.४८क/४.५०; {zhu ba zhun ma} द्रुतावदीर्णे अ. को.२१२ख/३.१.८९; द्रुयत इति द्रुतम् । द्रु गतौ अ.वि. ३.१.८९; विलीनः — {de'i snang bas yab yum zhu bar bltas la} तत्प्रभाविलीनौ च मातापितरौ विलोक्य ख.टी.१६२ख/२४४; जीर्णः — {ma zhu ba dang gsud pa dang 'khru ba'i nad la ni lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} अजीर्णविसूचिकातिसारे मूले (?रगदे भो.पा.)षु सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/५७ २. = {slong ba} अर्दितः — {slong dang zhu ba'o//} प्रार्थितेऽर्दितः अ.को.२१३क/३.१.९७; अर्द्यते स्म अर्दितः । अर्द गतौ याचने च अ.वि.३.१.९७; • वि. आरोचकः — {rang gis dge bsnyen nyid du nye bar bsgrubs nas dge 'dun la zhu ba'i dge slong la gtad par bya'o//} स्वयमुपासकतामुपनीयारोचकाय सङ्घस्यार्पयेत् भिक्षवे वि.सू.२क/१.

zhu bar

जरयितुम् — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {rdo rje ni zhu bar mi nus so/} /{de bzhin du thams cad mkhyen pa nyid kyi rgyur gyur pa'i byang chub tu sems bskyed pa rdo rje yang zhu bar mi nus so//} तद्यथा कुलपुत्र वज्रं न शक्यं जरयितुम्, एवमेव सर्वज्ञताहेतुभूतं बोधिचित्तोत्पादवज्रं न शक्यं जरयितुम् ग.व्यू.३२३ख/४०६.

zhu ba nyid

द्रवता — {me log pas ni zangs ma yi/} /{zhu ba nyid ni ldog par 'gyur//} अग्नेर्निवृत्तौ ताम्रस्य द्रवतैव निवर्तते । प्र.अ.७०क/७८; द्रवत्वम् — {sems dang lus kyang de bzhin no/} /{de rgyu lhan cig byed pa las/} /{skye ba'i 'bras bu lhan cig gnas/} /{me dang zangs ma'i zhu nyid bzhin//} चेतःशरीरयोरेवं तद्धेतोः कार्यजन्मनः । सहकारात्सहस्थानमग्निताम्रद्रवत्ववत् ।। प्र.अ.६९ख/७८; परिणामता — {smin pa ni dro ba zhu ba dang /} {bsil ba zhu ba nyid do//} विपाकः । उष्णपरिणामता, मधुर (शीत भो.पा.)परिणामतेति अभि.स्फु.२५३ख/१०६०.

zhu ba thams cad zhu ba

सर्वप्रश्नपरिपृच्छनता — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur}…{zhu ba thams cad zhu ba dang} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति… सर्वप्रश्नपरिपृच्छनतां च रा.प.२३१क/१२४.

zhu ba mdzod cig

क्रि. विज्ञापय — {kye nyi ma'i shing rta khyod kyis mi'i dbang po grags pa la}…{zhes zhu ba mdzod cig ces so//} हे सूर्यरथ, त्वं यशो नरेन्द्रं विज्ञापय…इति वि.प्र.१२९ख/१. पृ.२८.

zhu ba zhus

भू.का.कृ. पृष्टवान् — {des ni bdag grol ba de bzhin 'ongs pa yin par bsams nas zhu ba zhus so//} स हि मुक्त्वाऽऽत्मानं तथागतं कृत्वा पृष्टवान् अभि. भा.९०क/१२१३; प्रश्नं पृष्टवान् — । {smra byed khyod kyis bcom ldan 'das la dang po nyid du zhu ba zhus pa gang yin pa} यमेव त्वं मुक्तिक तत्प्रथमतो भगवन्तं प्रश्नं पृष्टवान् अभि.भा.८९ख/१२१२.

zhu ba lung bstan pa

प्रश्नव्याकरणम् — {gal te zhus nas zhu ba lung bstan pa'i slad du bcom ldan 'das kyis bdag la skabs phye na} स चेन्मे भगवानवकाशं कुर्यात् पृष्टः प्रश्नव्याकरणाय रा.प.२३१क/१२४.

zhu ba'i skabs

पृच्छागतम् — {pham par 'gyur ba dang po zhu ba'i skabs so//} प्रथमे पाराजयिके पृच्छागतम् वि.सू.१३ख/१४; {smra ba'i pham par 'gyur ba zhu ba'i skabs so//} प्रलापे (प्रलापपाराजयिके) पृच्छागतम् वि.सू. १८ख/२१; {rtsod pa'i gzhi'i zhu ba'i skabs so//} अधिकरणवस्तुपृच्छा(गतम्) वि.सू.९२क/११०; {smyan byed pa la zhu ba'i skabs so//} साञ्चरित्रे पृच्छा(गतम्) वि.सू.२१क/२५.

zhu bar gyur

= {zhu bar gyur pa/}

zhu bar gyur pa

• क्रि. परिणमति — {des na ngas zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa rnams legs par bde bar zhu bar gyur te} येन मे अशितपीतखादितस्वादितं सम्यक् सुखेन परिणमति अ.श.८९क/८०; • भू.का.कृ. द्रुतः — {de ltar zhu bar gyur pa na gsang bar sku'i thig le dang lte bar gsung gi thig le dang snying gar thugs kyi thig le dang mgrin par ye shes kyi thig le'o//} एवं द्रुतः सन् गुह्ये कायबिन्दुः, नाभौ वाग्बिन्दुः, हृदये चित्तबिन्दुः, कण्ठे ज्ञानबिन्दुः वि.प्र.६०ख/४.१११; • वि. द्रवीभूतः — {yi ge a la sogs pa dang yi ge ka la sogs pa shes rab dang thabs kyi yi ge zhu bar gyur pa mkha' khyab kyi ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa} अकारादिककाराद्यक्षरप्रज्ञोपायस्वरूपं द्रवीभूतमाकाशस्फरणकसमाधिसमापन्नम् स.दु.१०८क/१६२; {phyi nas me med pa'i phyir 'dzin ma dag ni sra ba nyid spangs te lan tshwa bzhin du zhu bar gyur nas chur 'gyur te} पश्चादग्नेरभावाद् धरित्री कठिनतां त्यक्त्वा लवणवद् द्रवीभूता तोयं भवति वि.प्र.३२ख/४.७; द्रवापन्नः — {byang chub kyi sems su zhu bar gyur pa rnams rang gi gsang ba'i rdo rje nas spros te} बोधिचित्तद्रवापन्नान् स्वगुह्यकुलिशेनोत्सृज्य वि.प्र.४६ख/४.४९.

zhu bar bgyi

क्रि. पृच्छामि — {bcom ldan bdag ni blo chen te/} /{theg chen khong du chud par rtogs/} /{dri ba brgya po rtsa brgyad pa/} /{gsung ba'i mchog la zhu bar bgyi//} महामतिरहं भगवन् महायानगतिं गतः । अष्टोत्तरं प्रश्नशतं पृच्छामि वदतां वरम् ।। ल.अ.६४क/१०.

zhu bar 'gyur ba

• क्रि. द्रुतं भवेत् — {rnam snang mdzad ma'i sku'i dbus su/} /{he ru ka ni zhu bar 'gyur//} वैरोचनीदेहमध्ये तु हेरुकं च द्रुतं भवेत् । स.उ.२९८ख/२६.१०; • सं. लीला — {zhu bar 'gyur bas na rtags so//} लीलया लिङ्गमुच्यते का.व्यू.२०७क/२६५.

zhu bar bya

• क्रि. पृच्छेत् — {zhes bya bas dge 'dun la yongs su dag pa go bar byas te/} {ci mchi zhig gam zhes bya bas 'ong ba zhu bar bya'o//} इति सङ्घाय परिशुद्धिं निवेद्य किमागच्छत्वित्यागमनं पृच्छेत् वि.सू.२ख/२; आपृच्छेत् — {med na gzhon nu'i nang nas ches rgan pa la zhu bar bya'o//} दहरमस्य (अ)भावे वृद्धतरमापृच्छेत् वि.सू.८क/९; • सं. अवलोकनम् — {mnod par bya ba mang ba nyid na zhu bar bya'o//} बहुत्वे ग्राह्यस्यावलोकनम् वि.सू.९३क/१११; • कृ. अर्थनीयः — {gang phyir zhu bya zhu byed kyi/} /{dngos pos bsten pa dag la rgyug//} अर्थनीयोऽर्थिभावेन यस्मात्सेवासु धावति । अ.क.२५७ख/९३.९९.

zhu bar bya ba

= {zhu bar bya/}

zhu bar byas

क्रि. व्यजिज्ञपत् — {bcom ldan 'das la mngon phyogs te/} /{bdag 'gro 'o zhes zhu bar byas//} भगवन्तं समभ्येत्य व्रजामीति व्यजिज्ञपत् ।। अ.क.३१५ख/४०.९९.

zhu bar byed

= {zhu bar byed pa/}

zhu bar byed pa

• क्रि. द्रवति — {'bar ba de rnams kyis sa yi dkyil 'khor gser zhu ba bzhin du zhu bar byed do//} ताभिर्ज्वालाभिर्महिवलयं द्रवति द्रुतकनकवत् वि.प्र. ७७ख/४.१५७; • सं. द्रावणम् — {de ltar sa zhu bar byed pa'i don du me'i zad par bsgom par bya'o//} एवं भूमिद्रावणार्थं वह्निकृत्स्नं भावनीयम् वि.प्र.७७ख/४.१५७; • वि. अर्थी — {gang phyir zhu bya zhu byed kyi/} /{dngos pos bsten pa dag la rgyug//} अर्थनीयोऽर्थिभावेन यस्मात् सेवासु धावति । अ.क.२५७ख/९३.९९; • कृ. याचमानः — {de nas skyabs ni zhu byed pa/} /{de dag snying rje rgyas pa yi//} याचमानौ परित्राणं ततस्तौ करुणाकुलः । अ. क.२८६ख/१०६.११; {chu yi dag byed zol gyis ni/} /{phyir 'byung zhu bar byed pa la/} /{mdza' bas rmongs pa'i ma yis ni/} /{phyir la 'thon pa phyin ma gyur//} वारिशौचापदेशेन याचमानस्य निर्गमम् । न निर्गन्तुं ददौ तस्य जननी स्नेहमोहिता ।। अ.क.१९३क/८२.१४.

zhu bya

= {zhu bar bya/}

zhu byed

= {zhu bar byed pa/}

zhu lub tu khyab par 'dug

द्र.— {btsas ma thag tu de'i lus thams cad phol mig gis zhu lub tu khyab par 'dug ste} जातमात्रस्य सर्वशरीरं पिटकैः स्फुटं संवृत्तम् अ.श.२६९ख/२४७.

zhugs

• क्रि. (अवि., अक.) ( {'jug} इत्यस्या भूत., विधौ) १. आविशत् — {de song tshe na des bstan pa'i/} /{gtsug lag khang gi khang par zhugs//} तस्मिन् याते तदादिष्टं विहारागारमाविशत् ।। अ.क.३२९क/४१.५७; {nags su zhugs} वनमाविशत् अ.क.१२९ख /६६.५२; प्राविक्षत् — {de nas bcom ldan 'das snga dro na bza' sham thabs mnabs lhung bzed dang chos gos bsnams te/} {o ta lar bsod snyoms la zhugs} अथ भगवान् पूर्वाह्णे निवास्य पात्रचीवरमादाय ओतलायां पिण्डाय प्राविक्षत् वि.व. १२९ख/१.१९; विवेश — {chu'i gter du zhugs} विविशुरम्बुधिम् अ.क.२१६क/२४.९३; {de nas btsun mo stong phrag ni/} /{drug gis gang ba'i pho brang du/} /{rgyal po'i sras}…{zhugs//} षण्णां कान्तासहस्राणां वृतमन्तःपुरं ततः । विवेश राजतनयः अ.क.२१८ख/२४.१२०; प्रविवेश — {gzhon nu de dag skyed mos tshal de'i yon tan la chags shing me tog 'dod pas phan tshun rgyu ste/} {nags stug po chen po bcu gnyis su zhugs so//} ते च कुमारास्तस्योद्यानस्य गुणानुराधितया कुसुमलोलया चेतस्ततोऽनुविचरमाना महाद्वादशवनगुल्मं प्रविविशुः सु.प्र. ५४ख/१०७; आविवेश — {skye ba gzhan du goms pa'i ro las bzhin/} /{de yi yid mtsho che zhing dwangs par zhugs//} जन्मान्तराभ्यासरसादिवास्य स्वस्थं महन्मानसमाविवेश ।। अ.क.२९६क/१०८.२७; अनुप्रविशति स्म — {zhal gyi sgo nas zhugs} मुखद्वारेणानुप्रविशति स्म म. व्यु.६३०२ (८९ख); उद्ययौ — {de yis 'bangs ni gsod par zhugs//} स दासं हन्तुमुद्ययौ अ.क.२१६ख/८८.३०; जगाहे — {rba rlabs g}.{yo bas nam mkha' la/} /{'khyud pa chu yi gter du zhugs//} जगाहे जलधिं लोलकल्लोलालिङ्गिताम्बरम् ।। अ.क.२६०क/३१.११; समापेदे — {gang gi tshe na} ({byang chub sems dpa'} ){kun du bzang po rdo rje gyen du 'phags pa'i ting nge 'dzin la zhugs pa} यदा समन्तभद्रो बोधिसत्त्वो वज्रोद्गतं नाम समाधिं समापेदे का.व्यू.२४४ख/३०६; विहरति स्म — {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na bya rgod kyi phung po'i ri la zhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृध्रकूटे पर्वते स.पु.२क/१; अभिरूढोऽभूत् — {de lo khri nyis stong du 'chag pa la zhugs shing brtson 'grus chen po brtsams pas rnal 'byor la brtson par gyur to//} स द्वादशवर्षसहस्राणि चंक्रमाभिरूढोऽभूत्, महावीर्यारम्भेण योगाभियुक्तोऽभूत् स.पु.१५०ख/२३६ २. = {zhugs shig} प्रविश — {btsun pa gal te dgra bcom pa yin na bdag gi bsod snyoms long shig/} {khyim du zhugs shig/} {stan la 'dug shig/} यदि भदन्तोऽर्हन् पिण्डपातं मे गृहाण, प्रविश गृहम्, आसने निषीद वि.सू.१८ख/२१; प्रविशयेत् — {dge slong dag de nas mi de dag rdzu 'phrul gyi grong khyer der zhugs nas phyin pa snyam du 'du shes par gyur} अथ खलु भिक्षवस्ते पुरुषास्तदृद्धिमयं नगरं प्रविशेयुः, आगतसंज्ञिनश्च भवेयुः स. पु.७२क/१२० । ३. प्रविशति — {bcom ldan 'das gang dag 'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i dkyil 'khor du zhugs pa} ये भगवन् लौकिकलोकोत्तरमण्डले प्रविशन्ति स.दु.१२१ख/२१२; प्रवेश्यते — {de bzhin du thams cad mkhyen pa'i sems bskyed pa'i mar me gcig gis kyang sems can gyi bsam pa'i thibs po ma rig pa'i mun pa dang ldan pa ji lta bu yang rung bar zhugs na} एवमेकः सर्वज्ञताचित्तोत्पादप्रदीपो यादृशे सत्त्वाशये गहनेऽविद्यातमोऽन्धकारानुगते प्रवेश्यते शि.स.१००क/९९; प्रलुठितो भवति — {kham gyi zas}… {de mid pa'i sbubs su zhugs par 'gyur la} कबडंकार आहारः…। सः…कण्ठनालीप्रलुठितश्च भवति श्रा.भू.३०क/७५; अवचरति — {sems kyi skad cig re re la sems can rgya mtsho mtha' dang dbus med pa dag kyang stobs bcu'i ye shes kyi sar 'dzud pa tshong dpon gyi bu nor bzangs kyis mthong ngo //} {thos so//} {rnam par dpyad do//} {zhugs so//} प्रतिचित्तक्षणमनन्तमध्यान् सत्त्वसमुद्रान् दश(बलज्ञान भो.पा.)भूमावावर्तमानान् सुधनः श्रेष्ठिदारकः पश्यति स्म, शृणोति व्यवचारयति अवचरति ग.व्यू. १०६ख/१९५; अवतरति — {gang gi tshe khye'u dri zhim zhing dpung rgyan dang mgul pa'i do shal dang gdu bus brgyan te srang gi nang du zhugs pa} यदा सुगन्धिर्दारकः केयूरहारकटकालंकृतो वीथीमवतरति अ.श.१७०क/१५७; प्रतिपद्यते — {des phyugs kyi shing rta la zhon te lam du zhugs nas} स पशुरथमभिरुह्य मार्गं प्रतिपद्यते शि.स. ६क/७ ४. प्रवेक्ष्यति — {gal te dge sbyong gau ta ma kun dga' ra bar zhugs na/} {kun dga' ra ba dang chu ma rung bar 'gyur ro//} यदि श्रमणो गौतम आरामं प्रवेक्ष्यति । आराममुदपानं स दूषयति वि.व.१३३ख/१.२२; • सं. ( {me} इत्यस्य आद.) अग्निः— {zhugs shing mchis na zhugs 'bar gyi/} {zhugs shing ma mchis na zhugs mi 'bar ro//} सतीत्वेनाग्निर्ज्वलति, असतीत्वेन न ज्वलति शि. स.१५६ख/१५०; • = {zhugs pa/}

zhugs nas

प्रविश्य — {mya ngan gyi khang par zhugs nas 'dug pa} शोकागारं प्रविश्यावस्थितः वि.व.१५५क/१. ४३; {rin po che'i brag phug tu zhugs nas skyil mo krung bcas te/} {me'i khams la snyoms par zhugs so//} रत्नगुहां प्रविश्य पर्यङ्कं बद्ध्वा तेजोधातुं समापन्नः अ. श.२७३ख/२५१; अवतीर्य — {rdzing de la them skas gcig las 'jug par bgyi'o/} /{gcig las zhugs nas gnyis pa la 'dzeg par bgyi'o//} तां पुष्करिणीमेकेन सोपानेनावतरितव्यम् । एकेनावतीर्य द्वितीयेनोत्तरितव्यम् वि.व.२११ख/१.८६; {chu bo la ni myur ba ru/} /{zhugs nas} अवतीर्याशु सरितम् अ.क.२५६क/३०.१६; {de zhugs nas kyang gzugs yongs su mi 'dzin to//} सोऽवतीर्य न रूपं परिगृह्णीते अ.सा.७ख/५; विगाह्य — {khyad par lo ma chur zhugs nas/} /{dpung pa dag gis thar bar byas//} विगाह्य सरितं दोर्भ्यां विशाखस्तमतारयत् ।। अ.क.२६६ख/३२.१५; अवक्राम्य — {kun dga' bo gal te rnam par shes pa zhugs nas myur ba kho nar 'dor bar byed na} विज्ञानं चेदानन्दावक्राम्य क्षिप्रमेवापक्रामेत् अभि. स्फु.२८८ख/११३४; अधिरुह्य — {de dong pa gnyis thogs nas shing rtar zhugs te 'byung bar brtsams pa dang} स द्वौ तूणौ बद्ध्वा रथमधिरुह्य निर्गन्तुमारब्धः वि.व. १८९ख/१.६३; {'bod 'grogs}… {me tog gi gzhal med khang du zhugs nas/} {bcom ldan 'das ga la ba der song ste} रावणः… पौष्पकं विमानमधिरुह्य येन भगवांस्तेनोपजगाम ल.अ.५६ख/१; अभिरुह्य — {gru}… {der sems can dag zhugs nas rtse dga' zhing dga' mgur spyod do//} नावः… यासु ते सत्त्वा अभिरुह्य क्रीडन्ति रमन्ते परिचारयन्ति अ.सा.४२६क/२४०.

zhugs kyi 'obs

= {me'i 'obs} अग्निखदा — {zhugs kyi 'obs der yang} ({sbrang rtsi'i} ){rdzing bu byung bar 'gyur ro//} तस्मिन्नेवाग्निखदायां मधोः पुष्करिणी प्रादुर्भूता का.व्यू.२०५क/२६२.

zhugs gyur

= {zhugs par gyur pa/}

zhugs gling

भ्रष्टिका — {gtsug lag khang bla gab med pa ma yin par me du ba dang bcas pa bud par yang mi bya bcang bar yang mi bya'o//} {spyil bar ni thams cad mi bya'o/} /{de'i don du zhugs gling bcang bar bya'o//} न विहारे न (रेऽन)भ्यवकाशे सधूममग्निं कुर्याद् धारयेद् धारकुट्टिमे सर्वम् । धारयेत् तदर्थं भ्रष्टिकाम् वि.सू. ९५ख/११५; द्र. {zhugs ling me can/}

zhugs dang bcas pa

वि. सहुताशनम् — {khyod ni gang na dug bcas shing /} /{zhugs dang bcas par spyan drangs pa/} /{der ni brtser bcas gshegs pa dang /} /{khyod la bdud rtsi can du gyur//} यतो निमन्त्रणं तेऽभूत् सविषं सहुताशनम् । तत्राभूदभिसंयानं सदयं सामृतं च ते ।। श.बु. ११४ख/१२१.

zhugs pa

• सं. १. प्रवेशः — {de yi grong khyer sgo bsrung phyir/} /{gnod sbyin gnas na 'phyang ba yi/} /{dril bu shin tu gsal ba ni/} /{pha rol zhugs tshe sgra sgrog byed//} तत्पुरे द्वाररक्षायै यक्षस्थानावलम्बिनी । परप्रवेशे कुरुते शब्दं घण्टी पटीयसी ।। अ.क.१७९क/२०.३९; अनुप्रवेशः — {sta res shing la sogs pa bcad do zhes brjod pa na/} {gcad par bya ba'i rdzas la zhugs pa}({'i mtshan} ) {nyid} ({kho na} ){gnas pa yin no//} परशुना च वृक्षादेश्छिदा निरूप्यमाणा छेद्यद्रव्यानुप्रवेशलक्षणैवावतिष्ठते त.प.२१क/४८९; अवगाहः — {pi wang sgra snyan me tog mdzes pa'i nags kyi sar gnas pa/} /{yid ni mya ngan me yis gdungs rnams bdud rtsir zhugs pa yin//} वीणास्वनः कुसुमकान्तवनान्तवासः शोकाग्नितप्तमनसाममृतावगाहः ।। अ.क.२६१ख/३१.२६; आरूढिः — {de'i phyir zhugs pa na} तदर्थारूढौ वि.सू.३४क/४३; आपत्तिः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'ang sgyu ma lta bu rmi lam lta bu'o//} स्रोतापत्तिफलमपि मायोपमं स्वप्नोपमम् अ.सा.३५ख/२०; अवक्रान्तिः — {de ni stong pa nyid la yang dag pa ji lta ba bzhin du phyin ci ma log par zhugs pa zhes bya ste} इयमुच्यते शून्यतावक्रान्तिर्यथाभूता अविपरीता बो.भू.२६ख/३२; आधानम् — {mngal du zhugs pa na khu ba dang khrag gi nang na rnam par shes pa myos pas nyon mongs par byed do//} गर्भाधाने शुक्रशोणिते विज्ञानसम्मूर्च्छनात् क्लिश्यते म.टी.२०८ख/३१ २. अवतारणम् — {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba la zhugs pa'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञानदर्शनावतारणहेतुनिमित्तम् स.पु.१७क/२७ ३. वृत्तिः — {tshig gi mtshams sbyor gyis zhugs dang/} /{slar yang ngag don dag gis kyang /} /{nyes par rtogs byed grong pa ste/} {yA b+ha ba taH pri yA bzhin//} पदसन्धानवृत्त्या च वाक्यार्थत्वेन वा पुनः । दुष्प्रतीतिकरं ग्राम्यं यथा या भवतः प्रिया ।। का.आ.३२०ख/१.६६; प्रवृत्तिः — {bdag nyid mchog tu nges par 'dzin pa yid la byed pa ni/} {pha rol tu phyin pa mchog gi chos la zhugs pas bdag nyid gtso bo'i ngo bor yang dag par mthong ba'i phyir ro//} अग्रत्वात्मावधारणमनस्कारः पारमिताग्रधर्मप्रवृत्त्या स्वात्मनः प्रधानभावसन्दर्शनात् सू.भा.१७९क/७३; । {de dag la tshangs par spyod pa nyid spyad do zhes bya ba'i tshig de la zhugs pa mi gtong ba la'o//} तत्र ब्रह्मचर्यं चरिष्यामित्यस्य वचनप्रवृत्तेरविरतौ वि.सू.५१क/६५; {dge 'dun gyi dbyen la zhugs pa ltar ro//} सङ्घभेदप्रवृत्तेरिव वि.सू. ५१क/६५ ४. = {'gro ba} यानम् — {myur du 'gro ba dang grur zhugs pa 'khor bar bsgos pa'i 'khrul pa can ri la sogs pa 'gro ba dang 'khor bar mthong ba dang} आशुगमननौयानभ्रमणैराहितविभ्रमाः पर्वतादीन् गच्छतो भ्रमतश्च पश्यन्ति त.प.१३९ख/७३०; प्रस्थानम् — यात्रा व्रज्याऽभिनिर्याणं प्रस्थानं गमनं गमः ।। अ. को.१९२क/२.८.९५; प्रस्थीयते प्रस्थानम् । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.८.९५ ५. व्यसनम् — {'jig rten na zhugs pa ni 'di dag yin te/} {'di lta ste/} {bud med la zhugs pa dang chang la zhugs pa dang rgyan po la zhugs pa dang} यानि चेमानि लोके व्यसनानि । तद्यथा स्त्रीव्यसनम् । मद्यव्यसनम् । द्यूतव्यसनम् बो.भू.४क/३; म.व्यु.६६७७ (९५ख); द्र.— {ngo mtshar ba'i dngos po mtha' dag la'ang rang gis kyang bya ba de la lta ba dang mnyan pa'i phyir ngag dang sems zhugs pa las bzlog par bya'o//} आश्चर्यवस्तुषु च समस्तेषु स्वयमपि तत्क्रियायां दर्शनश्रवणाय वाक्चित्तस्य तारतम्यं निवारयेत् बो.प.९६क/६१; • पा. प्रतिपन्नकः, पुद्गलभेदः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}…{zhugs pa dang 'bras bu la gnas pa dang} पुद्गलाः अष्टाविंशतिः …प्रतिपन्नकः, फलस्थः श्रा.भू.६७ख/१६९; {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu'i phyir zhugs pa te/} {de ni gang zag zhugs pa zhes bya'o//} स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, अनागामिफलप्रतिपन्नकः, अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः । अयमुच्यते प्रतिपन्नकः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७२; अभि.भा.२७ख/९७३; • भू. का.कृ. १. अवतीर्णः — {rdzing bur zhugs nas byung ba dang} पुष्करिणीमवतीर्णोत्तीर्णः वि.व.२१२ख/१.८७; {bu mo 'od bzang ma}…{srang du zhugs so//} सुप्रभा दारिका…वीथीमवतीर्णा अ.श.१९०क/१७६; {de ltar de stong pa nyid dang mtshan ma med pa la zhugs pas} तस्यैवं शून्यतानिमित्तमवतीर्णस्य द.भू.२२३ख/३४; {zhugs pa rnams kyi the tshom gcod pa'i phyir don la rnam par nges par byed pa dang} विनीतिरर्थेऽवतीर्णानां संशयच्छेदनम् सू.व्या. १४३ख/२२; अवतारितः — {rdzu 'phrul gyis mi rlom zhing sems can zhugs pa rnams la bdag gi bar 'dzin pa med pa dang} न ऋद्ध्या मन्यते, न चावतारितान्सत्त्वान्ममायति सू.व्या.१४४क/२२; अवक्रान्तः — {mngal du zhugs pa shes pa} गर्भमवक्रान्तं जानाति अ.श.८ख/७; {sems can zhig kyang sems can gyi ris shig nas shi 'phos nas de'i chung ma'i ltor zhugs so//} अन्यतमश्च सत्त्वोऽन्यतमस्मात्सत्त्वनिकायाच्च्युतः तस्य प्रजापत्याः कुक्षिमवक्रान्तः अ.श.९८ख/८९; {byang chub sems dpa'i skyon med pa la zhugs pa yin} अवक्रान्तो भवति बोधिसत्त्वनियामम् बो.भू.१६९क/२२३; उपपन्नः — {bram ze 'byor pa zhes bya ba de'i chung ma chen mo'i ltor zhugs nas} भूतिर्नाम ब्राह्मणः, तस्याग्रमहिष्याः कुक्षावुपपन्नः अ.श.२५१ख/२३१; उत्पन्नः — {rnam par 'bus gzhigs pa zhes bya ba ni 'bu zhugs pa gang yin pa'o//} विपटु (?विपुण्ड्रात्)मकमिति यदुत्पन्नक्रिमिकम् अभि.स्फु.१६२क/८९५; सञ्जातः — {'bu ma zhugs pa la ni rnam par rnags par mos par byed do//} असञ्जातकृमि विपूयकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३५ख/३७२; विष्टः — {ji ltar rna bar chu zhugs pa/} /{chu gzhan dag gis 'gugs par byed//} कर्णे तोयं यथा विष्टं प्रतितोयेन कृष्यते । हे.त.१६क/५०; {sangs rgyas nyid du zhugs na de dag kun/} /{rten kyang gcig cing rtogs pa che la gcig//} बुद्धत्वविष्टाश्च भवन्ति सर्वे एकाश्रया एकमहावबोधाः । सू.अ.१६१ख/५१; प्रविष्टः — {sa la zhugs pa rnams dang} भूमिप्रविष्टानाम् सू.व्या.२५१क/१६९; {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च सू.व्या.१६७क/५८; निविष्टः — {de sgom pa dag pa'i sgo nas byang chub thob pa'i dus na mi gnas pa'i mya ngan las 'das par zhugs pa ni mnyam pa nyid kyi ye shes su 'dod do//} तद्भावनाशुद्धितो बोधिप्राप्तस्याप्रतिष्ठितनिर्वाणे निविष्टं समताज्ञानमिष्यते सू. व्या.१६०ख/४९; आविष्टः — {de ltar chos bgrang ba la zhugs pa'i byang chub sems dpa'} एवं धर्मगणनाविष्टः…बोधिसत्त्वः शि.स.१०५क/१०३; उपन्यस्तः — {de gang gi tshe chen por gyur pa de'i tshe yi ge dang}… {zhugs} यदा स महान् संवृत्तस्तदा लिप्यामुपन्यस्तः वि.व. ४क/२.७६; वृत्तः — {zhugs pa zhes bya ba ni 'jug pa'o//} वृत्तमिति प्रवृत्तम् त.प.१५६क/३५; प्रवृत्तः — {sbyin pa'i bsod nams la/} /{zhugs pa de yi} तस्य… दानपुण्यप्रवृत्तस्य अ.क.१६७क/७४.८; {gzhan la phan 'dogs pa la zhugs pa} परानुग्रहप्रवृत्तः अ.श.२५७क/२३६; {de ltar byang chub zhugs pa rnams/} /{'jigs pa mes min dug gis min//} इति बोधिप्रवृत्तानां न वह्नेर्न विषाद्भयम् । अ.क.८२ख/८.३६; {tshe dang ldan pa rta thul la 'drid par zhugs te} आयुष्मन्तमश्वजितं वञ्चयितुं प्रवृत्तः अभि.स्फु.१३६ख/८४७; अनुप्रवृत्तः — {mthar 'dzin pa la sogs pa yang de'i gzhi la zhugs pa yin pas gzhi med pa dag ces bya'o//} तदधिष्ठानानुप्रवृत्ताश्चान्तग्राहादय इत्यवस्तुका उच्यन्ते अभि.भा.३३क/९९५; प्रतिष्ठितः— {der sa bcu la zhugs pa'i byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa kho na skye ba bzhes pa yin la} तत्र चरमभविका एव दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा उत्पद्यन्ते त.प.३२०ख/११०७; निषण्णः — {byang chub kyi snying po la zhugs nas bdud kyi dpung thams cad byams pas pham par mdzad pa} बोधिमण्डे च निषण्णस्य मैत्र्या सर्वमारबलपराजयः बो.भू.४१क/५२; प्रस्थितः — {byang chub dam pa mchog la gang zhugs pa/} /{de la khyod kyis don dam 'di sgrogs shig//} ये प्रस्थिता उत्तममग्रबोधिं तान् श्रावयेस्त्वं परमार्थमेतत् ।। स.पु.३८ख/६९; सम्प्रस्थितः — {sman gyi rgyal po byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de theg pa la gsar du zhugs par rig par bya'o//} नवयानसम्प्रस्थितः स भैषज्यराज बोधिसत्त्वो महासत्त्वो वेदितव्यः स.पु.८७ख/१४६; {theg pa chen po la zhugs pa'i rigs kyi bu dang rigs kyi bu mo rnams kyi} महायानसम्प्रस्थितानां कुलपुत्राणां कुलदुहितॄणां च ल.अ.१५४क/१०१; आरूढः — {gzugs bral lus ni gtong ba la/} /{zhugs de bde sogs bdag po yis/} /{lha yi gtsug gi nor byin nas/} /{mda' lnga pa dang mtshungs par byas//} तं रूपविरहे देहत्यागारूढं शचीपतिः । दिव्यचूडामणिं दत्त्वा चक्रे पञ्चशरोपमम् ।। अ.क.१५९ख/१७.३३; {blo'i me long la zhugs pa'i} ({don gyi} ) {gzugs brnyan me long gnyis pa lta bu'i skyes bu la 'pho ba de nyid 'di'i za ba po yin gyi} बुद्धिदर्पणारूढमर्थप्रतिबिम्बकं द्वितीयदर्पणकल्पे पुंसि संक्रामति, तदेवास्य भोक्तृत्वम् त.प.२१४क/१४५; समारूढः — {thar pa'i} ({lam} ) {dam pa la zhugs pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु… समारूढमोक्षमार्गप्रवराय का.व्यू.२०५ख/२६३; म.व्यु.७५२५ (१०७क); प्रयुक्तः — {gang zhig sa gang la zhugs pa} यस्यां भूमौ यः प्रयुक्तः सू.व्या.१३९ख/१६; {zhing las dang tshong dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la zhugs nas} कृषिवणिज्याराजपौरुष्यप्रयुक्तेन बो. भू.१०३ख/१३२; {bya ba grub pas mtshungs par ldan pa ni dgos pa cig la zhugs pa rnams phan tshun du'o//} कृत्यानुष्ठानसम्प्रयोग एकस्मिन् प्रयोजने प्रयुक्तानामन्योन्यम् अभि.स.भा.३४ख/४७; प्रसृतः — {las kyi mtha' la zhugs pa yin}…{rtsod pa la zhugs pa yin} कर्मान्तप्रसृतो भवति… अधिकरणप्रसृतो भवति अभि. स्फु.२१४ख/९९१; {srid pa'i sred par zhugs shing mun bsgribs pa'i/} /{'gro ba 'khrugs pa la ni rab gzigs nas//} प्रसमीक्ष्य जगत् समाकुलं… भवतृष्णाप्रसृतं तमोवृतम् ।। वि.व.१२६क/१.१५; सन्नद्धः — {de ni ting 'dzin la zhugs tshe/} /{nor 'dzin 'dzin ma 'dzin byed bcas/}… ग्. {yos//} तस्मिन् समाधिसन्नद्धे वसुधा सधराधरा । विचचाल अ.क.३२९क/४१.५९; {sems can thams cad yongs skyob par/} /{zhugs pa} सर्वसत्त्वपरित्राणसन्नद्धम् अ.क.४९क/५८.२३; संलीनः — {de nas dus kyis de bzhin gshegs/} /{gzi brjid dpag tu med pa de/} /{'gro ba kun gyi don mdzad nas/} /{myang 'das dbyings su zhugs pa na//} कृत्वा सर्वं जगत्कार्यं तस्मिन्नथ तथागते । निर्वाणधातुसंलीने कालेनामिततेजसि ।। अ.क.२२६ख/८९.६४; सक्तः — {de bzhin yang dag bla med byang chub zhugs//} सम्यक् तथाऽनुत्तरबोधिसक्ताः अ.क.१९७ख/२२.४९; अवगाढः — {rgya mtsho'i nang du zhugs pa rnams la ltas ngan glo bur du byung bas 'khrugs shing nyon mongs par 'gyur ba 'di lta bu ngo mtshar mi che yi} अनाश्चर्यं खलु महासमुद्रमध्यमवगाढानामौत्पातिकक्षोभपरिक्लेशः जा.मा.८१ख/९४; आपन्नः — {mya ngan las 'das pa'i rgyun ni lam ste/} {des na der 'gro ba'i phyir ro/} /{'di ni der zhugs shing phyin la son pas na rgyun du zhugs pa yin no//} निर्वाणस्रोतो हि मार्गः, तेन तत्र गमनात् । तदसावापन्न आगतः प्राप्त इति स्रोतापन्नः अभि.भा.२०क/९३९; {rtog ge ngan par zhugs pa khyed cag gis bcom ldan 'das kyi bstan pa tshig dang don gyi sgo nas dkrugs so//} कुतर्कापन्नैर्भवद्भिर्भगवतः शासनं ग्रन्थतश्चार्थतश्च आकुलं कृतम् अभि.स्फु.३११ख/११८७; प्रपन्नः — {kye ma'o sems can 'di dag ni/} {'khor ba'i mya ngam gyi lam du zhugs pa} संसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः शि.स.१५८ख/१५२; {sred pa'i klung du zhugs pa} तृष्णानदीप्रपन्नाः शि.स.१५८ख/१५२; प्रतिपन्नः — {tshong pa lnga brgya tsam dgon pa'i lam du zhugs pa} पञ्चमात्राणि वणिक्शतानि कान्तारमार्गप्रतिपन्नानि अ. श.३८क/३३; {gang zhig sems can thams cad bsgral bar zhugs pa} सर्वान् सत्त्वांस्तारयितुं यः प्रतिपन्नः सू.अ.१३४ख/९; {byang chub sems dpa' gzhan gyi don du zhugs pa} बोधिसत्त्वस्तु परार्थं प्रतिपन्नः सू.व्या. १४४ख/२२; {mi dge ba'i rtsa ba la zhugs pa} अकुशलमूलप्रतिपन्नाः स.पु.१०१क/१६२; {bla ma dang}…{yang dag par zhugs pa rnams la mi gus pa ni nga rgyal gyi las so//} गुरु …सम्यक्प्रतिपन्नेष्वगौरवता मानकर्म शि.स. ८५ख/८४; व्यापृतः — {gdul ba'i don la zhugs pa'i phyir mthong ba'i chos la bde bar gnas pa dag nye bar mi spyod de} विनेयकार्यव्यापृतत्वाद् दृष्टधर्मसुखविहारान्नोपभुङ्क्ते अभि.स्फु.२२२ख/१००४; म.व्यु.७४९४ (१०६ख); गतः — {lam du zhugs} अध्वगतः सु. प्र.४७क/९४; {'di nyid tsam gyi sgra yis ni/} /{'dir ni tha snyad lam du zhugs//} इयानेव हि शब्दोऽस्मिन् व्यवहारपथं गतः ।। त.स.४५ख/४५४; {log par zhugs pa la bden pa'o//} सत्यता अभूतगतेषु शि.स.१५७क/१५१; {nang du zhugs pa'i phyir} अन्तर्गतत्वात् त.प.१५४ख/७६२; उपगतः — {bcom ldan 'das nyin par gnas pa la zhugs pa} भगवान् दिवाविहारोपगतः अ.श.१५२क/१४२; पतितः — {srid pa dang bral bar 'dod pa ni rnam pa gnyis te/} {thabs ma yin pa la zhugs pa dang thabs la zhugs pa'o//} विभवाभिलाषिणो द्विविधाः—अनुपायपतिता उपायपतिताश्च र.व्या.८९क/२८; अनुप्राप्तः — {lus 'phags kyi rgyal po pho brang 'khor gyi mi dang bcas pa}…{nags khung du zhugs te} विदेहराजः सपरिवारः…अटवीमनुप्राप्तः अ.श.२५०क/२२९; {lta ba ngan pa'i dra ba nyam nga bar zhugs pa} कुदृष्टिविषमजालानुप्राप्तः शि.स.१५८ख/१५२; आरब्धः — {de nas tshol ba la zhugs te/} {de de dag yongs su tshol bas skyo bar gyur la de dag ni ma rnyed do//} ततः समन्वेषितुमारब्धः । स च तान् परिमार्गमाणः खेदमापन्नो न च तानासादयति अ.श.१३५ख/१२५; उद्यतः म.व्यु.१८०७ (३९क); मि.को.१२३क २. वर्तमानः — {der ni dge slong mchod la chags/} /{khyim dang khyim du zhugs pa na//} भिक्षुपूजापरे तत्र वर्तमाने गृहे गृहे । अ.क.३३०क/४१.७२; {lhag ma dang bcas pa phyir 'chos pa la zhugs pa ni 'don par byed pa nyid yin no//} उद्देष्टृत्वं सावशेषं प्रतिक्रियायां वर्तमानस्य वि.सू.८२क/९९; • वि. निवेशी — {'jigs pa goms pa'i khyim du zhugs pa rnams la ni sad pa ni bros pa bde ba la sogs pa'i rang bzhin du rig pa nyid} भयभावनाभवननिवेशिनां पलायनसुखादिसंवेदनरूप एव प्रबोधः प्र.अ.६८क/७६; आक्रान्तकः — {za ma dang}…{mu stegs can dang mu stegs can zhugs pa dang}…{gnas par mi bya ba dag dang mi bya'o//} न षण्ड…तीर्थ्यतीर्थ्याक्रान्तक…असंवासिकैः वि.सू.९६ख/११६; अवक्रान्तकः — {des de la mu stegs can zhugs pa ma yin nam zhes dri bar bya'o//} स तेन प्रष्टव्यो माऽसि तीर्थिकावक्रान्तक इति वि.व.१२०क/२.१००; • उ.प. योगी — {mnyam pa nyid ni rnam bzhi ste/} /{mtshan nyid rgyu dang dngos las skyes/} /{bdag med pa yi mnyam nyid de/} /{rnal 'byor zhugs pa'i bzhi pa 'o//} चतुर्विधा वै समता लक्षणं हेतुभाजनम् । नैरात्म्यसमता चैव चतुर्था योगयोगिनाम् ।। ल.अ.१७६ख/१३९; {mi rigs zhugs pa dag la 'di ma bshad//} माऽयुक्तयोगीन वदेसि एतत् स.पु. ३७क/६५; चारी — {sems can lam log par zhugs shing mi rigs pa rnams} उत्पथचारिणोऽन्यायचारिणः सत्त्वान् बो.भू.९०ख/११५; वाही — {rnal 'byor zhugs pa'i rnal 'byor pas/} /{nyo dang btsong bar mi bya 'o//} क्रयविक्रयो न कर्तव्यो योगिना योगवाहिना । ल.अ. १७१क/१२९; वाहकः — {rnal 'byor can gyi'ang rnal 'byor zhugs//} योगिनां योगवाहकः ल.अ.५८क/४; गः — {lam du zhugs pa ni 'gron po ngo mi shes pa mthong bas kyang dga' la} अध्वगस्यासम्बन्धादध्वगदर्शनादपि प्रीतिः अभि.स्फु.३०२क/११६६; • = {zhugs/}।( द्र.— {rab tu zhugs pa/} {rjes su zhugs pa/} {nges par zhugs pa/} {yang dag par zhugs pa/} {mngon par zhugs pa/} {nye bar zhugs pa/} {nang du zhugs pa/} {log par zhugs pa/}).

zhugs pa na

अवगाहमानः — {des sdug pa dang bral ba'i mya ngan shin tu che ba skyes nas mchi ma'i sprin 'thibs pa'i gdong gis bsams pa'i rgyamatshor zhugs pa na} सोऽतीव समुपजातप्रियाविरहशोकाश्रुदुर्दिनवदनश्चिन्ताजलधिमवगाहमानः त.प.२६६क/१००१.

zhugs pa yin

क्रि. १. वर्तते — {'di ni mi rigs par zhugs pa yin no//} अयमन्यायो वर्तते अभि.भा.८६ख/१२०३ २. प्रतिपन्नो भवति — {chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa yin/} {mthun par zhugs pa yin/} {mthun pa'i chos la spyod pa yin} धर्मानुधर्मप्रतिपन्नो भवति सामीचीप्रतिपन्नोऽनुधर्मचारी सू.व्या.१८६ख/८३; अवक्रान्तो भवति — {byang chub sems dpa'i skyon med pa la zhugs pa yin} अवक्रान्तो भवति बोधिसत्त्वनियामम् बो.भू.१६९क/२२३.

zhugs par gyur

= {zhugs par gyur pa/}

zhugs par gyur pa

• क्रि. १. अवतरति स्म — {'jig rten gyi khams de'i 'du ba dang 'jig pa'i bskal pa la'ang zhugs par gyur to//} तस्याश्च लोकधातोः संवर्तविवर्तकल्पानवतरति स्म ग.व्यू.१२६क/२१३; प्रतिष्ठो भवति — {de yang gang gi tshe yongs su smin par 'gyur ba'i dge ba'i chos chen po dag la rim gyis zhugs par gyur pa} स यदा अधिमात्रेषु कुशलमूलेषु प्रतिष्ठो भवत्यनुपूर्वेण परिपाकगमनीयेषु श्रा.भू.१४क/२९ २. प्रविशेत् — {gal te gnas stong par zhugs par gyur na/} {der chag chag la sogs pa bya'o//} शून्यावासं चेत् प्रविशेत्, सेकाद्यनुकुर्यात् वि.सू.९८क/११८; प्रतिपन्नो भवेत् — {'brog dgon pa chen po}… {der zhugs par gyur la} महाटवीकान्तारं प्रतिपन्नो भवेत् अ.सा.३२६क/१८४; द्र.— {gdug pa yi/} /{las la chas su zhugs par gyur//} अभूत्…सन्नद्धः क्रूरकर्मणि अ.क.४०ख/५५. ४०; • भू.का.कृ. प्रस्थितः — {kye ma bdag ni zhugs gyur nas/} /{ji snyed dus ni rab tu 'das//} अहो बत कियान् कालः प्रयातः प्रस्थितस्य मे । अ.क.६४क/६.१२७; अवतीर्णः — {zhugs par gyur zhing de bzhin gshegs pa'i chos nyid rtogs par 'gyur na ni/} {bla na med pa'i yon gnas zhes brjod do//} अवतीर्णाश्च समानास्तथागतधर्मतामधिगम्यानुत्तरा दक्षिणीया इत्युच्यन्ते र.व्या.७७क/६; प्रवृत्तः — {yid ni nor la zhugs gyur pa} वित्तप्रवृत्तमनसः अ.क.१७५ख/७९.१; द्र.— {bdag la sems can zhugs par gyur} आपन्नसत्त्वाऽस्मि संवृत्ता वि.व.२०६ख/१.८१; • उ.प. अवतारः — {byang chub sems dpar zhugs gyur pa/} /{de yi gzugs ni mdzes par gyur//} बोधिसत्त्वावतारस्य तस्य कान्तमभूद्वपुः अ.क.२५५ख/३०.८.

zhugs par 'gyur

क्रि. १. वर्तते— {gang phyir tshogs gcig rag las nas/} /{gzugs dang sgra sogs zhugs par 'gyur//} एकसामग्र्यधीनं हि रूपशब्दादि वर्तते ।। त. स.११२क/९७१ २. प्रलुठितो भवति— {de mid pa'i sbubs su zhugs par 'gyur la} स तस्मिन् समये कण्ठनालीप्रलुठितश्च भवति श्रा.भू.३०क/७५.

zhugs 'bar ba

वि. आदीप्तः — {phan pa gsung zhing phan mdzad pa/} /{khyod kyi bstan pa ci smos te/} /{mgo la zhugs ni 'bar bas kyang /} /{ci yi slad du sgrub mi bgyid//} प्रागेव हितकर्तुश्च हितवक्तुश्च शासनम् । कथं न नाम कार्यं स्यादादीप्तशिरसाऽपि ते ।। श.बु.११३क/८५.

zhugs rtse ba

क्रि. जागर्ति — {khyod ni sems can gnyid log pa'i/} /{rgyud la gzigs pa'i zhugs rtse ba//} त्वं हि जागर्षि सुप्तानां सन्तानान्यवलोकयन् । श.बु.११५ख/१३७.

zhugs zin

= {zhugs zin pa/}

zhugs zin pa

वि. अवतीर्णः — {gang zag zhugs zin pa yongs su smin par bya ba la rag las par gyur pa} या अवतीर्णस्य पुद्गलस्य परिपाच्यमानतायां वर्तमानस्य बो.भू.४४क/५७.

zhugs ling

= {zhugs gling /}

zhugs ling me can

कटाहकम् — {kha cig ni mgo la zhugs ling me can thogs te/} {glang po dang rta dang rnga mo dang ba lang dang bong bu dang ma he la zhon no//} केचिच्छीर्षकटाहकान् परिगृह्य हस्त्यश्वोष्ट्रगोगर्दभमहिषारूढाः ल.वि.१५०क/२२२.

zhugs shing

वृक्षः — {zhugs shing gang rtsa ba nyams pa de las me tog dang 'bras bu rnams mi 'byung ngo //} यस्य वृक्षस्य मूलं विपन्नं तस्य पुष्पफलानि न भूयः प्ररोहन्ति शि.स.१५६ख/१५०; इध्मम् — {zhugs shing mchis na zhugs 'bar gyi zhugs shing ma mchis na zhugs mi 'bar ro//} सतीत्वेना (?ध्मे अ)ग्निर्ज्वलति, असतीत्वेन (?ध्मे) न ज्वलति शि.स.१५६ख/१५०.

zhugs slang

अङ्गारस्थवनम् मि.को.३८क ।

zhung zung

उत्पलम्, संख्याविशेषः — {khe'u tshang khe'u tshang na zhung zung ngo /} /{zhung zung zhung zung na mchog yal lo//} अवदमवदानामुत्पलम्, उत्पलमुत्पलानां पद्मम् ग. व्यू.३ख/१०३.

zhun

१. भेदः — {ri bo 'di yi g}.{yang sa 'di/} /{rdo ba yi ni zhun gyis khyab//} पाषाणभेदव्याप्तोऽयं प्राग्भागो (रो लि.पा.)ऽस्य महीभृतः । अ.क.२६७ख/३२.२७; द्र. {zhu ba/} 2. = {zhun ma/}

zhun ma

• वि. = {zhu ba} द्रुतः— {zhun ma'i gser dang mtshungs} द्रुतकनकनिभाम् वि.प्र.१५९क/३.१२०; विद्रुतकः — {rab tu tsha ba'i me yis bzhus pa'i zangs zhun lus la blugs gyur pa} हुतवहतापविद्रुतकताम्रनिषिक्ततनुः बो.अ.२२क/७.४५; अवदीर्णः — {zhu ba zhun ma} द्रुतावदीर्णे अ.को.२१२ख/३.१.८९; अवदीर्यत इति अवदीर्णम् । दृ विदारणे अ.वि.३.१.८९; क्वथितः — {ji ltar nang gi gser zhun gzugs rgyas pa/} /{zhi ba phyi rol sa yi rang bzhin can/} /{mthong nas} हेम्नो यथाऽन्तःक्वथितस्य पूर्णं बिम्बं बहिर्मृन्मयमेक्ष्य शान्तम् । र.वि. १०८क/६५; क्षरत् — {rab mtho gser zhun lta bur mdzes pa'i sku//} प्रांशुं क्षरत्काञ्चनकान्तकायम् अ.क.७७ख/७.७०; • सं. = {zhun mar} आज्यम्, घृतम् — {zhun mar zhun ma bsreg rdzas mar//} घृतमाज्यं हविः सर्पिः अ. को.१९७ख/२.९.५१; आ ईषदञ्जनीयम् ओदनादौ सेचनीयमिति आज्यम् । अञ्जू व्यक्तिम्रक्षणकान्तिगतिषु अ.वि.२.९.५१.

zhun ma'i gser dang mtshungs

वि. द्रुतकनकनिभः, ओ भा — {rgyan rnams thams cad dang ldan zhun ma'i gser dang mtshungs shing bcu gnyis lo lon mdzes ma'i bu mo lo nyi shu'i mthar thug pa} सर्वालङ्कारयुक्तां द्रुतकनकनिभां द्वादशाब्दां सुकन्यां विंशतिवर्षपर्यन्ताम् वि.प्र.१५९क/३.१२०.

zhun mar

घृतम् — {khrus kyi chu yi thang dang ldan/} /{'bad pa chen pos zhun mar ni//} स्नानाम्बुक्वाथयोगेन घृतं यत्नेन भूयसा ।। अ.क.२०५ख/८५.१९; {zhun mar zhun ma bsreg rdzas mar//} घृतमाज्यं हविः सर्पिः अ.को.१९७ख/२.९.५१; जिघर्ति घृतम् । घृ क्षरणदीप्त्योः अ. वि.२.९.५१; सर्पिः — {kham gyi zas}…{'di lta ste/} {lde gu dang snum khur dang 'bras chan dang zan dron dang zhun mar dang 'bru mar dang} कबडंकारः…तद्यथा मन्था वा(ऽपूपा) वा ओदनकुल्माषं वा, सर्पिस्तैलम् श्रा.भू.३५ख/८४; {chu dang zhun mar dang 'bru mar dang} …{rtsab mo dang shing tog dang bca' bar bya ba la sogs pa nye bar sbyar bar bya ba'i 'o//} उदकसर्पिस्तैल… काञ्जिकफलखाद्यकादेरुपयोज्यस्य वि.सू.३८क/४८; हविः — {bdud rtsi zhes pa'i sman chen ni/}…{zhun mar la btsos pa/} /{khyod rang nyid kyis btung bar bya//} सुधा नाम महौषधिः… हविषा पक्त्वा पातव्या सा स्वयं त्वया ।। अ.क.१०५क/६४. २१७.

zhub can

= {go cha gyon pa} ऊढकङ्कटः, वर्मितः मि.को.४६क ।

zhub can tshogs

कावचिकम्, वर्मभृतां गणः मि.को.४६क ।

zhum

= {zhum pa/}

zhum pa

• क्रि. (अवि., अक.) सीदति — {ji ltar lo thog rtswas khebs na/} /{nad kyis zhum zhing rgyas mi 'gyur//} तृणच्छन्नं यथा शस्यं रोगैः सीदति नैधते । शि.स.८९ख/८९; संसीदति — {bud med kyis bsdigs pa'i mi de zhum zhing sro shi la} स मातृग्रामेण तर्जितः पुरुषः संसीदति, विषीदति शि.स.५१ख/४९; लीयति — {de dag rnyed pa rnams kyis dga' bar mi 'gyur ma thob yid zhum med//} लाभैर्नापि च तेषु हर्षित मनो लीयन्त्यलाभैर्न च रा.प.२३३क/१२७; अवलीयते — {smad pas zhum pa yang med/} {bstod pas dga' bar sems pa yang med} निन्दया नावलीयते, प्रशंसया नानुलीयते शि.स.१४६ख/१४०; • सं. १. लयः — {ma zhum pa'i brtson 'grus ni rtogs par bya ba rgya chen po la yang zhum pa med pa'i phyir ro//} अलीनवीर्यमुदारेऽप्यधिगन्तव्ये लयाभावतः सू.व्या. २०८ख/११२; सङ्कोचः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems zhum pa gang yin pa de bstsal ba'i phyir} बोधिसत्त्वानां यश्चित्तसङ्कोचस्तदपनयनार्थम् म.टी.१९१ख/६; {zhum par mi 'gyur bar bya ba'i phyir dbus su phying bus sbyar bar bya'o//} सङ्कोचासम्पत्तये नमतदानं मध्ये वि.सू.७ख/८; विषादः — {zhum pa phongs las thar la mi phan gyi/} /{de bas mya ngan gdung bar ma byed cig//} नापत्प्रतीकारविधिर्विषादस्तस्मादलं दैन्यपरिग्रहेण । जा.मा.८१ख/९४; अवलीयना — {de ltar de la zhum pa'i sems mi skye'o//} एवमस्य नावलीयनाचित्तमुत्पद्यते र. वि.१०१क/४९ २. = {zhum pa nyid} दैन्यम्— {mun pa'i 'bras bu ni zhum pa dang sgrib pa dang}…{lci ba rnams yin no//} दैन्यावरण… गौरवाणि तमसः कार्यम् त.प.१५०ख/२७; {the tshom za na'ang rgya cher mi 'gyur na/} /{'jungs shing zhum pa mun pa'i mchog yin no//} विमर्शमार्गोऽप्यनुदात्तता स्यान्मात्सर्यदैन्यं तु परा तमिस्रा ।। जा.मा.४२ख/५०; लीनत्वम् — {zhum pa'i phyir na spro nyams pas/} /{rgud pa chen pos zin par 'gyur//} लीनत्वाद्वा हतोत्साहो गृह्यते परयापदा । शि.स.१०१क/१०१; विफलता — {gang gi tshe rtsod pa khas blangs nas zhum pa'i sgo nas cung zhig mi smra ba} यदा तर्ह्यभ्युपगम्य वादं विफलतया न किञ्चिद् वक्ति वा.न्या.३५२ख/१२०; वैधुर्यम् — {skyes bu dam pa rnams ni 'byor pa zad du dogs nas/} /{sbyin pa byed pa la zhum par mi 'gyur ro//} न विभवक्षयावेक्षया समृद्ध्याशया वा प्रदानवैधुर्यमुपयान्ति सत्पुरुषाः जा.मा.२१ख/२४; • भू.का.कृ. लीनः — {gang gi tshe sems zhum pa ste le lo dang mtshungs par ldan pa} यस्मिन् समये चित्तं लीनं कौसीद्यसम्प्रयुक्तम् अभि.स्फु.२४८क/१०५१; {gang la le lo lhag cing shas che la rgod pa ni bag la zha bar 'dug pa de ni zhum pa yin la} यत्र कौसीद्यमधिकम्, औद्धत्यं तु न्यग्भावेन वर्तते; तल्लीनम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५२; संलीनः — {gdul ba rmongs pa rnams dang bag med pa rnams dang zhum pa rnams dang} विनेयानां मूढानां प्रमत्तानां संलीनानाम् बो.भू.११४ख/१४८; {rtag tu skyon med 'tshol ba dang /} /{zhum zhing bag dang bcas pa dang /} /{'tsho ba skyon med lta ba dang /} /{ngo tsha shes pa'i 'tsho mi bde//} ह्रीमता त्विह दुर्जीवं नित्यं शुचिगवेषिणा । संलीनेनाप्रगल्भेन शुद्धाजीवेन जीवता ।। जा.मा.८९ख/१०२; अवलीनः — {tshig zhum pa med pa yin} नावलीनवचनो भवति शि.स.७२क/७०; निलीनः — {zhes pa bde gshegs gsung thos dge slong ni/} /{de dag thams cad ngo tshas zhum pa bzhin//} श्रुत्वेति वाक्यं सुगतस्य सर्वे लज्जानिलीना इव भिक्षवस्ते । अ.क.२४६ख/२८.६९; सङ्कुचितः — {ser sna med pas ma zhum par sems bskyed pa} ( अ)मात्सर्यासङ्कुचितश्चित्तोत्पादः शि.स.१०३क/१०२; लुप्तः — {lta byed nyams shing lus po rid/} /{stobs ni zhum zhing thos pa nyams//} नष्टा दृष्टिः कृशः कायः शक्तिर्लुप्ता हता श्रुतिः । अ.क.२१४ख/२४.७५; • वि. दीनः — {nyon mongs ma de mthong bzhin phrogs gyur kyang /} /{mthu med zhum nas rab tu zhi bar 'dug//} हृतां च पश्यन्नपि तां वराननामशक्तिदीनप्रशमोऽस्यवस्थितः ।। जा.मा.११३क/१३१; {kye ma sems can 'di dag ni dma' ba dang zhan pa dang zhum pa la mos shing} हीनलीनदीनाधिमुक्ता बतेमे सत्त्वाः द.भू.१९२क/१८; नीचः — {bdag la brnyas pa'i nyes pa yis/} /{sems ni zhum pa 'ga' zhig la//} केषांचिन्नीचचित्तानामात्मावज्ञानदोषतः ।। र.वि.११५क/७८.

zhum pa nyid

लीनत्वम् — {rmugs pa dang gnyid kyi sgrib pa'i zas gang zhe na/} {chos lnga ste/} {rmya ba dang}…{sems zhum pa nyid do//} कः स्त्यानमिद्धनिवरणस्याहारः । पञ्च धर्माः — तन्द्रा… चेतसो लीनत्वम् अभि.भा.२५३क/८५२; अभि.स्फु.१३५क/८४४. {zhum pa mi mnga' ba} वि. अदीनम् — {bsnyengs pa mi mnga' ba'i sku dang zhum pa mi mnga' ba'i sku dang} विशालगात्रश्च अदीनगात्रश्च ल.वि.५८क/७५.

zhum pa mi mnga' ba'i sku

पा. अदीनगात्रः, ओ त्रता, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa'i sku la dpe byad bzang po brgyad cu mchis te}…{zhum pa mi mnga' ba'i sku dang} संविद्यन्ते खलु पुनर्महाराज सर्वार्थसिद्धस्य कुमारस्य कायेऽशीत्यनुव्यञ्जनानि…अदीनगात्रश्च ल.वि.५८क/७५.

zhum pa med

= {zhum pa med pa/}

zhum pa med pa

• क्रि. न लीयते — {sems can thams cad kyi khur yang bzod}…{zhum pa med} सर्वसत्त्वभारांश्च सहते… न च लीयते शि.स.१०४क/१०३; नावलीयते — {smad pas zhum pa yang med/} {bstod pas dga' bar sems pa yang med} निन्दया नावलीयते, प्रशंसया नानुलीयते शि.स.१४६ख/१४०; • वि. असंलीनम् — {zhum pa med pa'i thugs kyis ni/} /{tshor ba dang du len par mdzad/} /{mar me shi bar gyur pa ltar/} /{de yi thugs ni rnam par grol//} असंलीनेन चित्तेन वेदनाधिवासयन् । प्रद्योतस्येव निर्वाणं विमोक्षस्तस्य चेतसः ।। अ.श.२८४क/२६१; बो.भू.१७३ख/२२९; नावलीनम् — {tshig zhum pa med pa yin} नावलीनवचनो भवति शि.स.७२ख/७०; असङ्कुचितम् — {gdul bar bya ba la zhum pa med pa'i sems dang ldan pa} विनयासङ्कुचितचित्तः ग.व्यू.३८०ख/९०; • सं. १. लयाभावः — {ma zhum pa'i brtson 'grus ni rtogs par bya ba rgya chen po la yang zhum pa med pa'i phyir ro//} अलीनवीर्यमुदारेऽप्यधिगन्तव्ये लयाभावतः सू. भा.२०८ख/११२; अविषादः म.व्यु.१८२३ (३९क); मि. को.१२३ख २. = {zhum pa med pa nyid} अनवलीनता — । {de bzhin gshegs pa'i mi 'jigs pa che zhing zhum pa med pa nye bar bsgrub pa mdzad do//} तथागतवैशारद्यानवलीनतां च… उपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२; • पा. अलीनम्, विशुद्धवीर्यभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus}… {rnam pa bcu}… {'tsham pa dang}…{zhum pa med pa dang} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम्… दशविधं… अनुरूपम्… अलीनम् बो.भू.१०९ख/१४१.

zhum pa'i gnyen po ting nge 'dzin gyi rnam pa bsgom pa

पा. लयप्रातिपक्षिकसमाध्याकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//} …{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{zhum pa'i gnyen po ting nge 'dzin gyi rnam pa bsgom pa} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…लयप्रातिपक्षिकसमाध्याकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.

zhum pa'i bdag nyid

वि. लीनात्मा — {grags pa zhi zhing sdug bsngal mtshungs pas mtshan mo so sor skyengs te zhum pa yi/} /{bdag nyid dag ni bsam pa g}.{yo med 'grogs pa 'di nyid mthong bar bdag rtog go//} मन्येऽहं समदुःखयोः प्रतिनिशं वैलक्ष्यलीनात्मनोश्चिन्तानिश्चल एष शान्तयशसोः संदृश्यते सङ्गमः ।। अ.क.२९९क/१०८. ६८.

zhum pa'i bzhin

वि. दीनवदनः — {de nas ma he des phyogs kun tu 'jigs pa chen po mthong nas bcom ldan 'das kyi zhabs drung du song ste/}…{zhum pa'i bzhin gyis bcom ldan 'das la bltas so//} ततः स महिषः समन्ततो महाभयं दृष्ट्वा भगवतः पादौ निश्रित्य दीनवदनश्च भगवन्तं प्रेक्षते अ.श.१५९ख/१४८.

zhum pa'i sems

अवलीयनाचित्तम् — {bdag gis sems can 'di dag gi nye ba'i nyon mongs pa zhi bar bya ba'i phyir chos bstan par nus so snyam ste/} {de ltar de la zhum pa'i sems mi skye'o//} शक्नुयामहं पुनरेषां सत्त्वानामागन्तुक्लेशापनय (मुपक्लेशशम भो.पा.)नाय धर्मं देशयितुमिति । एवमस्य नावलीयनाचित्तमुत्पद्यते र. व्या.१०१क/४९.

zhum par 'gyur

= {zhum par 'gyur ba/}

zhum par 'gyur ba

• क्रि. लीनं भविष्यति — {zhum par 'gyur ro zhes bya bar dogs pa ni zhum par dogs pa'o//} लीनमेतद्भविष्यतीत्यभिशङ्कतो लीनाभिशङ्कि अभि. स्फु.२४८क/१०५१; • वि. लीनम्— {le lo dang ldan pa'i phyir zhum pa yin no/} /{rgod pa dang ldan pa'i phyir rgod pa yin no//} कौशीद्ययोगाल्लीनम्, औद्धत्ययोगादुद्धतम् अभि.स्फु.२४७क/१०५१.

zhum par dogs pa

वि. लीनाभिशङ्की — {gang gi tshe sems zhum pa dang zhum par dogs pa} यस्मिन्समये लीनं चित्तं भवति लीनाभिशङ्कि वा अभि.भा.४७क/१०५१.

zhum par mi 'gyur ba

क्रि. नावलीनत्वं भवति — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gang}…{la sems zhum par mi 'gyur ba dang} यस्य बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य…न भवति चित्तस्य अवलीनत्वम् अ.सा.२८क/१५.

zhum mi mnga'

क्रि. न लीयते — {brtabs pa med cing ha cang zhum mi mnga'//} न च धावसि नातिलीयसे वि.व. १२५ख/१.१४.

zhums

= {zhum pa/}

zhums pa

= {zhum pa/}

zhul zhul por 'dug

मद्गुः प्रतितिष्ठति — {de yang gnas la shin tu ser sna che ba zhig ste/} {dge slong gsar du 'ong ba rnams mthong na tshig pa za zhing 'khrug la gnod sems byed de/} {zhul zhul por 'dug cing 'khrug pa skyed par byed do//} स चातीवातीवा (वास भो.पा.)मत्सरी । आगन्तुकान् भिक्षून् दृष्ट्वाऽभिषज्यते, कुप्यति, व्यापद्यते, मद्गुः प्रतितिष्ठति, कोपं सञ्जनयति अ.श.१३७क/१२६.

zhus

= {zhus pa/}

zhus gyur

भू.का.कृ. याचितः — {de ltar 'bad pas rab bzang des/} /{yang dang yang du zhus gyur kyang //} इति यत्नात्सुभद्रेण याचितोऽपि पुनः पुनः । अ.क.१८५क/८०.५०.

zhus pa

• क्रि. ( {zhu ba} इत्यस्या भूत., विधौ) १. अब्रवीत् — {de nas lha mo de dgyes nas/} /{tshig ni 'di nyid yang zhus pa//} तत्र तुष्टा तु सा देवीदं वचनमब्रवीत् । हे.त.२७क/९०; अवोचत — {de nas bu mo mdzes ma de/}…{'phreng ba mkhan la zhus//} ततः सा सुन्दरी कन्या…मालाकारमवोचत ।। अ.क.२२९क/८९.९६; पप्रच्छ — {dge slong dag the tshom skyes nas/} {the tshom thams cad gcod pa sangs rgyas bcom ldan 'das la zhus pa} भिक्षवः संशयजाताः सर्वसंशयच्छेत्तारं बुद्धं भगवन्तं पप्रच्छुः अ.श.३९ख/३४; परिप्रपच्छ — {dge slong rnams the tshom skyes nas the tshom thams cad gcod pa sangs rgyas bcom ldan 'das la zhus pa} भिक्षवः संशयजाताः सर्वसंशयच्छेत्तारं बुद्धं भगवन्तं परिपप्रच्छुः वि.व.१२३क/१.११; परिपृच्छति स्म — {de dag gi ngo mtshar rnam par bzlog pa'i phyir/} {bcom ldan 'das la zhus pa} तेषां कौतूहलविनिवृत्त्यर्थं भगवन्तं परिपृच्छति स्म ल.अ.६०ख/६ २. पृच्छति — {sems can don phyir gtor ma che/} /{de la bdag med mas zhus pa//} तत्र पृच्छति नैरात्म्या सत्त्वार्थाय महाबलिम् ।। हे.त.२२ख/७४; परिपृच्छति — {'phags pa'i ye shes kyi dngos po rab tu 'byed pa zhes pa bya ba'i chos kyi rnam grangs bcom ldan la zhus so//} आर्यज्ञानवस्तुप्रविचयं नाम धर्मपर्यायं… भगवन्तं परिपृच्छति ल.अ.७४ख/२३; पृच्छते — {dam du 'khyud cing 'o mdzad pas/}… /{bdag med ma yis sngags zhus so//} नैरात्म्या पृच्छते मन्त्रं गाढालिङ्गनचुम्बनैः ।। हे.त.२४ख/८२; • सं. प्रश्नः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyis zhus pa'i tshig nye bar gsan nas} बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां प्रश्नवाक्यमुपश्रुत्य गु.स.१४९क/१२२; पृच्छा — । {rdo rje'i rnal 'byor brjod par bya ba dang rjod par byed pa dang dgos pa'i dgos pa la sogs pa zhus pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} वज्रयोगाभिधेयाभिधानप्रयोजनप्रयोजनादिपृच्छास्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११४ख/१, पृ.१२; परिपृच्छा — । {de nyid kyi phyir tshangs pas zhus pa'i mdo las}…{zhes gsungs so//} अत एवोक्तं ब्रह्मपरिपृच्छासूत्रे सू.व्या.१८०क/७४; {khyim bdag dpa' byin gyis zhus pa'i mdo las kyang}… {gsungs so//} वीरदत्तपरिपृच्छायामप्याह शि.स.२५क/२३; • भू.का.कृ. १. पृष्टः — {de mthong mtshar nas dge slong gis/} /{zhus shing bcom ldan 'das kyis slar/} /{bka' stsal} तं दृष्ट्वा कौतुकात् पृष्टो भिक्षुभिर्भगवान् पुनः । उवाच अ.क.१९१क/२१.७७; {gal te zhus nas zhu ba lung bstan pa'i slad du} स चेत् पृष्टः प्रश्नव्याकरणाय म.व्यु.६३१० (८९ख); आरोचितः — {de yul thag ring na yang dge 'dun la ma zhus par rab tu dbyung bar mi bya'o//} नानारोचितं दूरदेशमप्येनं सङ्घे प्रव्राजयेत् वि.सू.४क/४; अर्थितः — {de skad mdun na 'don gyis de/} /{blta bar zhus pa'i mi bdag gis//} नृपः पुरोहितेनेति तत्संदर्शनमर्थितः । अ.क.२६९क/३२.४४; उपयाचितः — {de la zhus pas 'ga' zhig ni/} /{bu med bu dang ldan pa dang //} अपुत्राः पुत्रिणः केचित्…तदुपयाचितैः ।। अ.क.७४ख/६२.८ २. पृष्टवान् — {smra byed khyod kyis bcom ldan 'das la dang po nyid du zhu ba zhus ba gang yin pa} यमेव त्वं मुक्तिक तत्प्रथमतो भगवन्तं प्रश्नं पृष्टवान् अभि.भा.८९ख/१२१२.

zhus par gyur pa

= {zhus gyur/}

zhus shig

क्रि. आरोचयतु — {shes ldan dag deng lha la zhus shig} भवन्तो गत्वा आरोचयत वि.व.१३५ख/१.२४.

zhe

• सं. हृद् — {brda la ltos pa yin pa ste/} /{gsal ba zhe la bzhag na ni/} /{rjes su dpag par bstan yin gyi/} /{de nyid la ni ltos nas min//} सङ्केतापेक्षया तस्य हृदि कृत्वा प्रकाशनम् । अनुमानत्वमुद्दिष्टं न तु तत्त्वव्यपेक्षया ।। त.प.४६क/५४१; द्र.— {zhe la khon mi 'dzin} अनिगूढवैरः सू.अ.२४८क/१६५; • अव्य. । १. चत्वारिंशत्संख्याद्योतकसहायकपदम् — {zhe gcig} एकचत्वारिंशत् म.व्यु.८१०९ (११३ख); {zhe bdun} सप्तचत्वारिंशत् म. व्यु.८११५ (११३ख); {zhe dgu} एकोनपञ्चाशत् म.व्यु.८११७(११३ख) २. इति— {lus 'di la mig gi nang zhe'am/} …{kha'am kha'i nang zhe'am} यदस्मिन् काये चक्षुःसुषिरमिति वा…मुखं वा मुखद्वारं वा शि.स.१३७ख/१३३; द्र. {zhe'o/}

zhe la bzhag nas

आगूर्य — {zhes legs pa'i blo gros kyis smras pa/} {de thams cad zhe la bzhag nas}…{zhes bya ba smos so//} इत्येतत्सर्वं सुमतिनोक्तमागूर्याह त.प. १२क/४६९. {zhe dgu} एकोनपञ्चाशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११७ (११३ख).

zhe 'gras

= {zhe 'gras pa/}

zhe 'gras gyur pa

वि. प्रतिनिविष्टः — {bcom ldan 'das kyi sku dang ni/} /{gsung dang thugs kyi phrin las la/} /{zhe 'gras gyur pa gang gis kyang /} /{chos dang ldan par glags mi rnyed//} न हि प्रतिनिविष्टोऽपि मनोवाक्कायकर्मसु । सह धर्मेण लभते कश्चिद् भगवतोऽन्तरम् ।। श.बु. ११०क/४.

zhe 'gras pa

• वि. प्रतिहतः — {sangs rgyas kyi bstan pa la sems can zhe 'gras pa rnams kyi khong khro ba sel bar byed la} बुद्धशासनप्रतिहतानां सत्त्वानां प्रतिघातमपनयति बो.भू.१३८ख/१७८; {skye bo sdang ba ni zhe 'gras pa rnams so//} दुष्टजनः प्रतिहतः म.भा.७क/५८; प्रदुष्टः — {zhe 'gras pa gsor mi gzhug go//} न प्रदुष्टेन चिकित्सयेत् वि.सू.७७क/९४; विरुद्धः — {bzhar bar bya'o//} {de dang zhe 'gras pa la mi bzhar ro//} आलिपे (?खे)त् । न तद्विरुद्धम् वि.सू.९ख/१०; • सं. १. प्रतिघातः — {sems can bstan pa dang zhe 'gras pa rnams kyi zhe 'gras pa sel bar byed pa dang} शासनप्रतिहतानां च सत्त्वानां प्रतिघातमपनयति बो.भू.११९क/१५३ । २. = {dgra bo} वैरी, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषिणदुर्हृदः ।।…परिपन्थिनः अ.को.१८६क/२.८. १०; वीरस्य कर्म वैरम् । तदस्यास्तीति वैरी अ.वि.२.८.१०; • पा. प्रतिहतः, विनेयसत्त्वभेदः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//}…{rnam pa bdun ni zhe 'gras pa dang} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…सप्तविधः—प्रतिहतः बो.भू.१५५क/२००.

zhe 'gras pa med

= {zhe 'gras pa med pa/}

zhe 'gras pa med pa

वि. अप्रतिहतः — {nam mkha' la zhe 'gras pa med de} अप्रतिहतं गगनम् शि.स.१५०क/१४५; अप्रतिघः — {nam mkha' la zhe 'gras pa med de/} {sems can thams cad la zhe 'gras pa med pa'i} ({sems kyi} ) {bzod pa yongs su dag pa dang} अप्रतिहतं गगनम्, सर्वसत्त्वाप्रतिघचित्तस्य क्षान्तिपरिशुद्धिः शि.स.१५०क/१४५; अप्रदुष्टः — {zhe 'gras pa med pa nyid} अप्रदुष्टताम् वि.सू.९८क/११७.

zhe 'gras pa med pa nyid

अप्रदुष्टता — {dri bas zhe 'gras pa med pa nyid nges par shes par byas te'o//} प्रश्ने निर्जयो (र्ज्ञातो भो.पा.)ऽप्रदुष्टताम् वि.सू.९८क/११७.

zhe 'gras pa med pa'i sems

पा. अप्रतिहतचित्तता, धर्मालोकमुखभेदः — {zhe 'gras pa med pa'i sems ni chos snang ba'i sgo ste/} {bdag dang gzhan rjes su srung bar 'gyur ro//} अप्रतिहतचित्तता धर्मालोकमुखमात्मपरानुरक्षणतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३.

zhe 'gras pa'i sems dang ldan pa

वि. प्रतिहतचित्तः म.व्यु.२९५३ (५३क); मि.को.१२७क ।

zhe brgyad

अष्टाचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११६ (११३ख).

zhe lnga

पञ्चचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११३ (११३ख).

zhe gcig

एकचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१०९ (११३ख).

zhe gcod

= {zhe gcod pa/}

zhe gcod pa

वि. खरः — {khyod kyis ni zhe gcod pa'i ngag gi las smras kyi} खरं ते वाक्कर्म निश्चारितम् शि.स.३८क।३६; परुषः — {zhe gcod pa'i ngag} परुषवचनम् ग.व्यू. २३क/१२०.

zhe gcod pa'i ngag

परुषवचनम् — {zhe gcod pa'i ngag ni rgyun gcod pa mdzad do//} परुषवचनाद्विरमयति ग.व्यू. २३क/१२०; द्र. {zhe gcod pa'i tshig/}

zhe gcod pa'i tshig

पा. परुषवचनम्, अकुशलकर्मभेदः — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/} {snyogs pa dang brlang ba dang rtsub pa dang} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका द.भू. १८८क/१५.

zhe gcod pa'i tshig dang ldan pa

वि. पारुषिकः — {ma byin par len pa}…{zhe gcod pa'i tshig dang ldan pa} अदत्तादायिनां…पारुषिकाणाम् ग.व्यू.१९१क/२७३.

zhe gcod pa'i tshig dang bral ba

वि. परुषवचनात्प्रतिविरतः — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/} {snyogs pa dang brlang ba dang rtsub pa dang}… {tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका…तथारूपां वाचं प्रहाय द.भू.१८८क/१५.

zhe gcod pa'i tshig smra ba

वि. पारुषिकः — {srog gcod pa dang}… {zhe gcod pa'i tshig smra ba dang} प्राणातिपातिषु…पारुषिकेषु ग.व्यू.१९१क/२७३.

zhe gnyis

द्वाचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११० (११३ख).

zhe drug

षट्चत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११४ (११३ख).

zhe bdun

सप्तचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११५ (११३ख).

zhe sdang

• सं. द्वेषः — {sdang ba ni zhe sdang ngo //} प्रतिहतिः द्वेषः त.प.३०५क/१०६९; {de la phan tshun 'dzer ba ni/} /{zhe sdang zhes ni bya bar bshad//} अन्योन्यघट्टनं तत्र द्वेष इत्यभिधीयते ।। गु.स.१५०ख/१२४; {zhe sdang lta bu'i sdig pa med/} /{bzod pa lta bu'i dka' thub med//} न च द्वेषसमं पापं न च क्षान्तिसमं तपः । बो.अ.१४ख/६.२; {zhe sdang gti mug sogs nyes pa//} द्वेषमोहादयो दोषाः त. स.५५क/५३४; {mkhris pa'i rang bzhin las ni zhe sdang //} पित्तप्रकृतेर्द्वेषः प्र.अ.११२ख/१२०; विद्वेषः — {gti mug chags dang zhe sdang gis/} /{sdig pa rnam pa du ma byas//} मोहानुनयविद्वेषैः कृतं पापमनेकधा ।। बो.अ.५ख/२. ३९; प्रद्वेषः — {'khrul pa'i rgyu ni med pa'i phyir/} /{rang las de ni tshad ma yin/} /{dang po'i rang las tshad dngos la/} /{zhe sdang 'khrul pa srid pa'i phyir//} भ्रान्तिहेतोरसद्भावात् स्वतस्तस्य प्रमाणता । प्रथमस्य तदाभावे प्रद्वेषो भ्रान्तिसम्भवात् ।। त.स.१०८ख/९४६; दोषः — {'dod chags spangs shing zhe sdang rab spangs nas/} /{rnal 'byor can ni 'du 'dzir mi gnas te//} विजह्य रागं विजह्य दोषं न तिष्ठते सङ्गणिकासु योगी । शि.स.६४क/६२; {zhe sdang dang bral ba} विगतदोषः ल.वि.२०४ख/३०८; प्रदोषः — {zhe sdang 'phel zhing rnam rtog shas kyang che//} प्रदोष वर्धेन्ति वितर्क उत्सदाः शि.स.६४क/६२; रोषः — {'dod chags bral bas chags bcas dang /} /{zhe sdang bral bas zhe sdang can//} सरागो वीतरागेण जितरोषेण रोषणः । श.बु.१११ख/४६; • पा. द्वेषः, अकुशलमूलभेद— {mi dge ba'i rtsa ba gsum pa chags pa mi dge ba'i rtsa ba dang zhe sdang mi dge ba'i rtsa ba dang gti mug mi dge ba'i rtsa ba yin te} त्रीण्यकुशलमूलानि—लोभोऽकुशलमूलम्, द्वेषो मोहोऽकुशलमूलम् अभि.भा.२३६ख/७९५; {zhe sdang ni sems can rnams dang sdug bsngal dang sdug bsngal gyi gnas kyi chos rnams la kun nas mnar sems pa'o//} द्वेषो हि सत्त्वेषु दुःखे दुःखस्थानीयेषु च धर्मेष्वाघातः त्रि.भा.१५६क/५६; • ना. द्वेषः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang}…{zhe sdang dang}…{de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः …द्वेषः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू. ९७ख/८.

zhe sdang skyed

क्रि. द्वेषं जनयेत — {su zhig rtsi rgyal grags pa chen po yi/} /{byang chub sems dpa' rnams la zhe sdang skyed//} भैषज्यराजेषु महायशेषु को बोधिसत्त्वेषु जनयेत द्वेषम् । शि.स.९४क/९४. {zhe sdang skyes} वि. द्वेषजः — {yon skyon snyigs mar gsungs pa ni/} / ग्. {yo dang zhe sdang 'dod chags skyes//} वङ्कदोषकषायोक्तिः शाठ्यद्वेषजरागजे । अभि.को.१३क/६६८. {zhe sdang bskyed} क्रि. दोषमुत्पादयति म.व्यु.५२३० (७८ख).

zhe sdang gi rgya mtsho

द्वेषार्णवः — {ngas dga' bo ni 'dod chags kyi chu klung du lhung ba las bsgral/} {sor phreng ni zhe sdang gi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मया हि रागनदीपतितो नन्दस्तारितः, द्वेषार्णवपतितो अङ्गुलिमालः अ.श.७८क/६८.

zhe sdang gi rgya mtshor lhung ba

वि. द्वेषार्णवपतितः — {ngas dga' bo ni 'dod chags kyi chu klung du lhung ba las bsgral/} {sor phreng ni zhe sdang gi rgya mtshor lhung ba las bsgral} मया हि रागनदीपतितो नन्दस्तारितः, द्वेषार्णवपतितो अङ्गुलिमालः अ.श.७८क/६८.

zhe sdang gi chos nyid

द्वेषधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa zhe sdang gi chos nyid kyang ma yin/} {zhe sdang med pa'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa/} {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न द्वेषधर्मता नापि विगतद्वेषधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०ख/१९.

zhe sdang gi me

= {zhe sdang me/}

zhe sdang gis tshul ngan

वि. द्वेषदुर्वृत्तः — {da ni mi bdag zhe sdang gis/} /{tshul ngan gnod byed la rab zhugs//} अधुना द्वेषदुर्वृत्तः प्रवृत्तनिकृतिर्नृपः । अ.क.९१ख/९.६५.

zhe sdang 'gyur

= {zhe sdang bar 'gyur/}

zhe sdang 'gyur ba

= {zhe sdang bar 'gyur/}

zhe sdang can

वि. द्वेषी — {gnas skabs gang la chags can 'dod/} /{de 'dra zhe sdang can mi 'gyur//} यदवस्थो मतो रागी न द्वेषी स्याच्च तादृशः ।। प्र.वा.११३ख/१.१५८; द्विषन् — {zhe sdang can yang rig byed la/} /{tshad ma yin pa nyid kyi rgyu/} /{cung zad smra bar mi byed de//} द्विषन्तोऽपि च वेदस्य नैवाप्रामाण्यकारणम् । किञ्चिज्जल्पन्ति त. स.७७क/७२१; रोषणः — {'dod chags bral bas chags bcas dang /} /{zhe sdang bral bas zhe sdang can//} सरागो वीतरागेण जितरोषेण रोषणः । श.बु.१११ख/४६.

zhe sdang bcas

= {zhe sdang dang bcas pa/}

zhe sdang chung

= {zhe sdang chung ba/}

zhe sdang chung ba

वि. अल्पद्वेषः — {byams pa}…{chos kyi sbyin pa zang zing med pa'i phan yon nyi shu ste/}…{'dod chags chung ba yin/} {zhe sdang chung ba yin} विंशतिरिमे मैत्रेय आनुशंसा निरामिष(धर्म भो.पा.)दाने… अल्परागो भवति, अल्पद्वेषः शि.स.१८९क/१८७; मन्दद्वेषः — {sems can 'di dag sngon dge ba byas pas zhe sdang chung la/} {'dod chags che ba} अमी सत्त्वाः पूर्वं कुशलं कृत्वा मन्दद्वेषास्तीव्ररागाः स.पु.५२ख/९२.

zhe sdang che

= {zhe sdang che ba/}

zhe sdang che ba

वि. तीव्रद्वेषः — {sems can 'di dag sngon dge ba byas pas}… {'dod chags chung la zhe sdang che ba dang} अमी सत्त्वाः पूर्वं कुशलं कृत्वा…मन्दरागास्तीव्रद्वेषाः स.पु.५२ख/९२.

zhe sdang lta bu

वि. द्वेषसमः — {zhe sdang lta bu'i sdig pa med//} न च द्वेषसमं पापम् बो.अ.१४ख/६.२.

zhe sdang dang bcas

= {zhe sdang dang bcas pa/}

zhe sdang dang bcas pa

• वि. विद्विष्टः — {ma 'brel zhe sdang dang bcas pa/} /{bden par smra bar ji ltar 'gyur//} असम्बद्धस्तु विद्विष्टः सत्यवादी कथं भवेत् । त.स.७६क/७१६; सद्वेषः — {'dod chags dang bcas pa'i sems la 'dod chags dang bcas pa'i sems so zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes so//}…{ji lta ba bzhin du zhe sdang dang bcas pa dang zhe sdang dang bral ba dang} सरागं चित्तं सरागं चित्तमिति यथाभूतं प्रजानाति…एवं सद्वेषम् विगतद्वेषम् अभि.स्फु.२४४क/१०४५; • सं. सद्वेषता — {sogs pa'i sgras 'dod chags dang bcas pa ma yin pa dang zhe sdang dang bcas pa ma yin pa zhes bya ba la sogs pa gzung ngo //} आदिशब्देन न सरागता, न सद्वेषतेत्यादि गृह्यते त.प.१२४क/६९७; सदोषता — {bdag nyid 'dod chags bcas shing zhe sdang bcas/} /{gti mug bcas par yang ni rab tu ston//} सरागतामात्मनि दर्शयन्ति सदोषतां चापि समोहतां च । स.पु.७७क/१३०.

zhe sdang dang bral

= {zhe sdang dang bral ba/}

zhe sdang dang bral ba

वि. विगतद्वेषः — {de bzhin gshegs pa 'dod chags dang bral ba/} {zhe sdang dang bral ba/} {gti mug dang bral ba} तथागतो विगतरागो विगतद्वेषो विगतमोहः अ.श.९१ख/८२; {'di'i sems 'dod chags dang bral ba yin/} {zhe sdang dang bral ba dang /} {gti mug dang bral ba yin} विगतरागमस्य तच्चित्तं भवति विगतद्वेषं विगतमोहम् अभि.भा.४७ख/१०५४; विगतदोषः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{zhe sdang dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…विगतदोष इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; जितरोषः — {'dod chags bral bas chags bcas dang /} /{zhe sdang bral bas zhe sdang can//} सरागो वीतरागेण जितरोषेण रोषणः । श.बु.१११ख/४६.

zhe sdang bdag nyid

वि. द्वेषात्मकः — {hU}~ {M gi rnam pa gyur bltas nas/} /{zhe sdang bdag nyid rnam par bsgom//} हूँकारपरिणतं दृष्ट्वा द्वेषात्मकं विभावयेत् । हे.त.५क/१२.

zhe sdang bdo ba

तीव्रद्वेषः म.व्यु.७२६५ (१०३ख); द्र. {zhe sdang shas che ba/}

zhe sdang rdo rje

द्वेषवज्रः — {mi bskyod zhe sdang gzugs can gyi/} /{thugs kyi bdag po rigs gcig nyid/} /{zhe sdang rdo rje'i byin rlabs 'di/} /{rigs ni drug dang lnga ru brjod//} कुलमेकं तु चित्तेशमक्षोभ्यद्वेषरूपिणम् । द्वेषवज्रप्रभावोऽयं कुलं षट् पञ्चकं मतम् ।। हे.त.२३ख/७६.

zhe sdang rdo rje ma

द्वेषवज्रिका — {mig la gti mug rdo rje ma/} /{rna bar zhe sdang rdo rje ma/} /{sna la ser sna ma zhes bshad/} /{kha la 'dod chags rdo rje ma//} चक्षुषो मोहवज्रा श्रोत्रयोर्द्वेषवज्रिका । घ्राणे मात्सर्यकी ख्याता वक्त्रे च रागवज्रिका ।। हे.त.१८ख/६०.

zhe sdang ldang

क्रि. विद्वेषमुत्तुदति — {don sgrub go rims sbron pa'i chab tshod sgra grag pa'i/} /{chab tshod de ni nga yi sems la zhe sdang ldang //} कार्यान्तरक्रमनिवेदनधृष्टशब्दा विद्वेषमुत्तुदति चेतसि जा.मा.७५क/८६.

zhe sdang sdig pa

द्वेषकल्मषः — {zhe sdang sdig pa rnam par nyams pa} विनष्टद्वेषकल्मषाः अ.क.३२५ख/४१.१६.

zhe sdang rnam dag

द्वेषविशुद्धिः — {ska rags la ni don yod gnas/} /{kha T+wAM ga gzugs shes rab ste/} /{thabs kyi gzugs kyis cang te'u nyid/} /{zhe sdang rnam dag rnal 'byor pa//} मेखलायां स्थितोऽमोघः प्रज्ञा खट्वाङ्गरूपिणी । डमरूपायरूपेण योगी द्वेषविशुद्धितः ।। हे.त. ७क/१८.

zhe sdang spangs pa

वि. द्वेषविसंयुक्तः — {nga yi nyan thos rnam gsum ste/} /{sprul dang smon lam las skyes pa/} /{'dod chags zhe sdang spangs pa yi/} /{chos las byung ba'i nyan thos so//} श्रावकस्त्रिविधो मह्यं निर्मितः प्रणिधानजः । रागद्वेषविसंयुक्तः श्रावको धर्मसम्भवः ।। ल.अ.१७०क/१२७. {zhe sdang spyad pa} वि. द्वेषचरितः — {gang zag zhe sdang spyad pa'i rtags rnams gang zhe na} द्वेषचरितस्य पुद्गलस्य लिङ्गानि कतमानि श्रा.भू.७१ख/१८६.

zhe sdang spyod pa

वि. द्वेषचरितः — {sems can thams cad 'dul ba yin pa'i phyir 'dul ba ni gcig tu 'gyur ro//} …{rnam pa lnga ni 'dod chags spyod pa dang zhe sdang spyod pa dang gti mug spyod pa dang nga rgyal spyod pa dang rnam par rtog pa spyod pa'o//} स्यादेकविधो विनेयः सर्वसत्त्वा विनेया इति कृत्वा…पञ्चविधः—रागचरितो द्वेषचरितो मोहचरितो मानचरितो वितर्कचरितश्च बो. भू.१५५क/२००.

zhe sdang phyag rgya

द्वेषमुद्रम् — {zhe sdang phyag rgyas bdag med ma/} /{gti mug phyag rgyas rdo rje ma/} /{ser sna'i phyag rgyas dkar mo nyid/} /{chags pas chu ma phyag rgyas gdab//} नैरात्म्यं द्वेषमुद्रेण वज्रां च मोहमुद्रया । गौरीं पिशुनमुद्रेण वारीं रागेण मुद्रयेत् ।। हे.त.२०क/६४.

zhe sdang ba

• कृ. विद्वेषमाणः — {spu yang byi zhing shin tu nyam chung 'gyur/} /{nga yi byang chub mchog 'dir zhe sdang bas//} निर्लोमका दुर्बल भोन्ति भूयो विद्वेषमाणा मम अग्रबोधिम् ।। स.पु.३७ख/६६; • सं. = {dgra bo} द्विषन्, शत्रुः — रिपौ वैरिसपत्नारिद्विषद्द्वेषिणदुर्हृदः ।।…परिपन्थिनः अ.को.१८६क/२.८.१०; द्वेष्टीति द्विषन् । द्विष अप्रतीतौ अ.वि.२.८.१०.

zhe sdang ba po

वि. द्विष्टः— {de dag ni zhe sdang dang zhe sdang ba po dang sdang bya la sogs pa rnam pa gsum gyis yin la} ते एते द्वेषद्विष्टद्वेषणीयादिना त्रैधेन प्र.प.८४ख/११०.

zhe sdang bar gyur

भू.का.कृ. दुष्टः — {zhe sdang bar gyur nas zhe sdang las byung ba'i las}…{mngon par 'du byed de} दुष्टो दोषजं कर्माभिसंस्करोति शि.स.१४१क/१३५.

zhe sdang bar gyur pa

= {zhe sdang bar gyur/}

zhe sdang bar 'gyur

• क्रि. दुष्यति — {de 'di ltar sems yongs su tshol te/} {'dod chags par 'gyur ba'am zhe sdang bar 'gyur ba'am gti mug par 'gyur ba'i sems de dag gang yin} स एवं चित्तं परिगवेषते—कतरत्तु चित्तं रज्यति वा दुष्यति वा मुह्यति वा शि.स.१३०ख/१२६; सन्दुष्यति — {khong khro bar gyur nas zhe sdang bar 'gyur} प्रतिहतः सन्दुष्यति शि.स.१४१क/१३५; द्वेषं गच्छति— {gang tshe gos dmar mthong gyur nas/} /{sdig can rnams ni zhe sdang 'gyur//} रक्ताम्बरं यदा दृष्ट्वा द्वेषं गच्छन्ति पापिनः । वि.प्र.९२क/३.३; • कृ. द्वेषणीयः — {de rgyu de dang rkyen des da ltar zhe sdang bar 'gyur ba'i dngos po la zhe sdang shas chen po dang zhe sdang yun ring por skye bar 'gyur ba ste} तेन हेतुना तेन प्रत्ययेनैतर्हि द्वेषणीये वस्तुनि तीव्रद्वेषश्च भवत्यायतद्वेषश्च श्रा.भू.६८क/१७१.

zhe sdang bar 'gyur ba

= {zhe sdang bar 'gyur/}

zhe sdang bral

= {zhe sdang dang bral ba/}

zhe sdang bral ba

= {zhe sdang dang bral ba/}

zhe sdang sbrul

द्वेषभुजङ्गः — {zhe sdang sbrul ni gdon pa'i phyir/} /{nam mkha' lding dang 'dra ba lags//} वैनतेयायते द्वेषभुजङ्गोद्धरणं प्रति ।। श.बु.११३क/७३.

zhe sdang min

न द्वेषः — {'dod chags min te spang bya'i phyir/} /{gnod mi byed phyir zhe sdang min//} न रागस्तस्य वर्ज्यत्वान्न द्वेषोऽनपकारतः । अभि.स्फु.१०५ख/७८९.

zhe sdang me

द्वेषाग्निः — {'dod chags dang zhe sdang dang gti mug gi me kun nas 'bar ba'i sems kyi bsam pa dang} रागद्वेषमोहाग्निसम्प्रदीप्तप्रतिशरणचित्ताशयतां च द.भू.१९६क/१९; द्वेषवह्निः — {de bzhin gang la sems chags na/} /{zhe sdang me ni mched gyur pa//} एवं चित्तं यदासङ्गाद्दह्यते द्वेषवह्निना । बो.अ.१७क/६.७१.

zhe sdang med

= {zhe sdang med pa/}

zhe sdang med pa

• वि. अदुष्टः — {des chos de yang dag par rjes su ma mthong zhing ma dmigs pas 'dod chags med pa zhe sdang med pa gti mug med pa sems phyin ci ma log pa mnyam par gzhag pa zhes bya'o//} स तं धर्ममसमनुपश्यन्ननुपलभमानोऽरक्तोऽदुष्टोऽमूढोऽविपर्यस्तचित्तः समाहित इत्युच्यते प्र.प.४८क/५७; द्वेषोन्मुक्तः — {chags dang zhe sdang med pa'i nan tur gyis/} /{'bangs rnams skyongs la} रागद्वेषोन्मुक्तया दण्डनीत्या रक्षँल्लोकान् जा.मा.१३९क/१६१; • पा. अद्वेषः, कुशलधर्मभेदः — {zhe sdang med pa ni zhe sdang gi gnyen po ste} ({byams pa'o//}) अद्वेषो द्वेषप्रतिपक्षो मैत्री त्रि.भा. १५६क/५६; {rtsa ba gnyis ni dge ba'i rtsa ba gnyis po chags pa med pa dang /} {zhe sdang med pa dag yin no//} मूलद्वयं द्वे कुशलमूले अलोभाद्वेषौ अभि.भा.६५क/१९१.

zhe sdang med pa las skyes pa

वि. अद्वेषजः, ओ जा — {de la yang ma chags pa dang zhe sdang med pa dang gti mug med pa las skyes pa dang rnam pa gsum yod la} साऽपि त्रिप्रकारा—अलोभजा, अद्वेषजा, अमोहजा अभि.भा. २३७ख/७९९.

zhe sdang med pa'i dge ba'i rtsa ba

अद्वेषः कुशलमूलम् म. व्यु.१९३७ (४०ख).

zhe sdang med pa'i chos nyid

विगतद्वेषधर्मता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa zhe sdang gi chos nyid kyang ma yin/} {zhe sdang med pa'i chos nyid kyang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानां न द्वेषधर्मता नापि विगतद्वेषधर्मता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४०ख/१९.

zhe sdang med pa'i stabs

पा. अदोषगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}…{mi bskyod pa'i stabs dang}…{zhe sdang med pa'i stabs dang} याऽसौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः… अदोषगतिः ल.वि.१३४क/१९९.

zhe sdang tsha gdung

वि. द्वेषोष्मतप्तः — {zhe sdang tsha gdung la yang shin tu bsil//} द्वेषोष्मतप्तेऽप्यतिशीतलानि अ. क.७९ख/८.१.

zhe sdang gzhir gyur

वि. द्वेषास्पदम् — {bag med dregs dang 'dod chags dang /} /{brkam dang zhe sdang gzhir gyur khyim//} प्रमादमदकन्दर्पलोभद्वेषास्पदे गृहे । जा.मा. २०६क/२३९.

zhe sdang zad

द्वेषक्षयः लो.को.२०२६.

zhe sdang zug rngu

द्वेषशल्यम् — {zhe sdang zug rngu'i sems 'chang na/}…/{gnyid mi 'ong zhing brtan med 'gyur//} न निद्रां न धृतिं याति द्वेषशल्ये हृदि स्थिते ।। बो.अ. १४क/६.३.

zhe sdang gzugs can

वि. द्वेषरूपी — {mi bskyod zhe sdang gzugs can gyi/} /{thugs kyi bdag po rigs gcig nyid/} /{zhe sdang rdo rje'i byin rlabs 'di/} /{rigs ni drug dang lnga ru brjod//} कुलमेकं तु चित्तेशमक्षोभ्यद्वेषरूपिणम् । द्वेषवज्रप्रभावोऽयं कुलं षट् पञ्चकं मतम् ।। हे.त. २३क/७६. {zhe sdang yongs su thar byed} पा. द्वेषपरिमोचनः, समाधिविशेषः — {zhe sdang yongs su thar byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} द्वेषपरिमोचनो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.

zhe sdang la sred pa

द्वेषतृष्णा लो.को.२०२६.

zhe sdang las byung ba

वि. दोषजः — {zhe sdang bar gyur nas zhe sdang las byung ba'i las}…{mngon par 'du byed de} दुष्टो दोषजं कर्माभिसंस्करोति शि.स.१४१क/१३५.

zhe sdang las yang dag par 'das pa

वि. दोषसमतिक्रान्तः लो.को.२०२६.

zhe sdang las yongs su grol

ना. द्वेषपरिमुक्ता, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} …{dri za'i bu mo zhe sdang las yongs su grol zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…द्वेषपरिमुक्ता नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.

zhe sdang shas che

= {zhe sdang shas che ba/}

zhe sdang shas che ba

• वि. तीव्रद्वेषः — {de bzhin du bad kan can yang zhe sdang shas che bar mthong gi 'dod chags drag po ni ma yin la} तथा श्लेष्मणोऽपि तीव्रद्वेषो दृष्टो न तु तीव्ररागः त.प.१०९क/६६९; • सं. तीव्रद्वेषः — {de rgyu de dang rkyen des da ltar zhe sdang bar 'gyur ba'i dngos po la zhe sdang shas chen po dang /} {zhe sdang yun ring por skye bar 'gyur ba ste} तेन हेतुना तेन प्रत्ययेनैतर्हि द्वेषणीये वस्तुनि तीव्रद्वेषश्च भवत्यायतद्वेषश्च श्रा.भू.६८क/१७१; म.व्यु.७२६५ (१०३ख); • पा. उन्मदद्वेषः, पुद्गलभेदः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de/} {nyi shu rtsa brgyad gang zhe na/} {'di lta ste/} {dbang po rtul po dang /} {dbang po rnon po dang /} {'dod chags shas che ba dang /} {zhe sdang shas che ba dang} तत्र पुद्गलाः अष्टाविंशतिः । कतमे अष्टाविंशतिः—तद्यथा मृद्विन्द्रियः, तीक्ष्णेन्द्रियः, उन्मदरागः, उन्मदद्वेषः श्रा.भू.६७क/१६९; द्वेषोन्मदः — {gang zag zhe sdang shas che ba gang zhe na} द्वेषोन्मदः पुद्गलः कतमः श्रा.भू.६७ख/१७१.

zhe sdang shas chen po

= {zhe sdang shas che ba/}

zhe na

अव्य. चेद् — {gal te don der tshim zhe na/} {yongs su tshim par ga las rtog//} तत्रार्थपरितोषश्चेत् । परितोषः कुतो नु सः ।। प्र.अ.१६३ख/१७८; {dam pas rtsi ba min zhe na//} न चेदादृतता शिष्टैः प्र.अ.८ख/१०; {dza ba mkhan gyi dza ba tshig dang 'dra bas skyon med do zhe na} चारणचर्चरीवचनवददोष इति चेत् प्र.अ.१७३ख/५२५; द्र.— {'o na ci zhe na} किं तर्हि त.प.१२क/४७०; {de ci'i phyir zhe na} तत्कस्य हेतोः अ.सा.४५ख/२६; {sred med kyi bu'i stobs kyi tshad ji tsam zhe na} किं पुनर्नारायणस्य बलस्य प्रमाणम् अभि.भा.५६ख/१०८९; {ji lta zhe na/} {khams las mi 'da' ba'i tshul gyis zhes bya ba smos te} कथम्? इत्याह—धात्वनतिक्रमणयोगेन अभि.स्फु.८८ख/७६०; {ji ltar na mdzes pa yin zhe na} कथं प्रासादिको भवति श्रा.भू.६५क/१६२; {tshul khrims kyi sdom pa gang zhe na} शीलसंवरः कतमः श्रा.भू.५क/९; {de la blo gros chen po mtshams med pa lnga rnams gang zhe na} तत्र महामते पञ्चानन्तर्याणि कतमानि ल.अ.११०क/५६; {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na} तत्र कतमा शमथाक्षयता शि.स.६८क/६७; {phyogs gang la zhe na/} {'byung ba tsam pa'i phyogs la'o//} कतमस्मिन् पक्षे ? भूतमात्रिकपक्षे अभि.भा. ८८ख/१२०९.

zhe gnag pa

• सं. पर्यवस्थानम् — {rigs kyi bu 'di ni khro ba dang zhe gnag pa shas che bas khyad par thob par mi 'gyur gyis} अयं कुलपुत्रः क्रोधपर्यवस्थानबहुलो विशेषं नाधिगच्छति अ.श.२५२क/२३१; • वि. रौद्रः म. व्यु.२९४७ (५३क); मि.को.१२६ख ।

zhe gnag pa shas che ba

वि. पर्यवस्थानबहुलः — {rigs kyi bu 'di ni khro ba dang zhe gnag pa shas che bas khyad par thob par mi 'gyur gyis} अयं कुलपुत्रः क्रोधपर्यवस्थानबहुलो विशेषं नाधिगच्छति अ.श.२५२क/२३१.

zhe gnag pa shas che bar gyur

वि. पर्यवस्थानबहुलः — {de sngon gyi rgyu'i stobs dang shugs kyis spro thung ba dang khro ba dang /} {zhe gnag pa shas che bar gyur te/} स पूर्वेण हेतुबलाधानेन अतीव रोषणः क्रोधपर्यवस्थानबहुलः अ.श.२५२क/२३१.

zhe rtsub

वि. कर्कशः — {ma la rgyal po ma skyes dgra de ni yong ye gtum zhing brlang la zhe rtsub cing gzu lums can zhig yin gyis} सर्वथाऽयं राजा अजातशत्रुश्चण्डो रभसः कर्कशः साहसिकश्च अ.श.२७६क/२५३.

zhe bzhi

चतुश्चत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८११२ (११३ख).

zhe sa

गौरवम्, आराध्येषु चित्तस्य नम्रता — {shin tu nges dang rab dang dang /} /{brtan dang gus dang zhe sar bcas//} सुनिश्चितं सुप्रसन्नं धीरं सादरगौरवम् । १२क/५.५५; {rgan po'i zhe sas mchod bya gang /} /{yu las re zhig rgan pa su//} ज्येष्ठः कस्तावदस्माकं योऽर्च्यः स्थविरगौरवात् । अ.क.२०८ख/८६.८; उपचारः — {'dug nas zhe sar 'dzum pa sngon du byas te/} {bcom ldan 'das kyis go skabs phye bas/} {bcom ldan 'das la dri ba gnyis dris so//} निषद्य उपचारात् स्मितपूर्वं भगवता कृतावकाशो भगवन्तं प्रश्नद्वयं पृच्छति स्म ल.अ.६१ख/७; शिष्टोपचारः — {dbugs 'byin gyur pa 'jam zhing gsal ba'i tshig/} /{zhe sar bcas shing yid du 'ong ba yis/}…{smras//} उवाच…आश्वासयन् स्पष्टपदेन साम्ना शिष्टोपचारेण मनोहरेण ।। जा.मा.१४७क/१७०; अभ्युत्थानम् — {btsun mo'i 'khor gyis kyang zhe sa ma byas so//} अन्तःपुरेणाप्यस्याभ्युत्थानं न कृतम् वि.व. १९८ख/१.७२.

zhe sa skyes

वि. सादरजातः — {btsun pa bcom ldan 'das chos la zhe sa skyes shing gus pa skyes te/} {chos kyi bsngags pa 'ba' zhig gsung ba ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं भदन्त यद्भगवान् धर्मे सादरजातः सगौरवजातो धर्मस्यैव वर्णं भाषत इति अ.श.१०७क/९७.

zhe sa dang bcas

= {zhe sa dang bcas pa/}

zhe sa dang bcas pa

वि. उपचारपुरःसरः — {zhe sa dang bcas par khyim thab la bu gnyis gar mchis zhes dris so//} यथोपचारपुरःसरं भर्तारमभिगम्य क्व दारकाविति पप्रच्छ जा.मा.५७ख/६७; सप्रतीशः म.व्यु.१७७६ (३८ख).

zhe sa byed pa

क्रि. अभ्युत्थानं कुरुते — {btsun mo'i 'khor} ({gyis kyang} ){zhe sa byed pa dang} अन्तःपुरश्चाभ्युत्थानं कुरुते वि.व.१९८क/१.७१.

zhe sa bla ma

गौरवम् — {mdza' ba'i snum gyis ma byugs shing /} /{yon tan srad bus ma bcings la/} /{zhe sa bla mas ma smad pa/} /{bud med rang 'dod reg pas bde//} स्नेहेन नोपलिप्यन्ते न बध्यन्ते गुणेन च । गौरवेन च सज्जन्ति स्वेच्छास्पर्शसुखाः स्त्रियः ।। अ.क.२६७क/३२.२०.

zhe sa med par 'gyur

क्रि. अगौरवो भविष्यति — {ji ltar 'dir mi brtson pa de bzhin du zhe sa med par 'gyur} अगौरवाश्च भविष्यन्ति यथाऽत्रानभियुक्ताः रा.प. २४२क/१४०.

zhe sar bya ba

गौरवम्, माननापर्यायः म.व्यु.१७६५; द्र. {zhe sa/}

zhe gsum

त्रयश्चत्वारिंशत्, संख्याविशेषः म.व्यु.८१११ (११३ख); त्रिचत्वारिंशत् ।

zheng

१. विस्तारः — {chur dpag tshad bcu gnyis zheng du dpag tshad bcu gnyis yod pa} द्वादश योजनानि आयामेन, द्वादश योजनानि विस्तारेण अ.सा.४२५ख/२४०; आयामः — {sku'i dkyil 'khor ni zheng du dpag tshad bzhi 'bum mo//} कायमण्डलं चतुर्लक्षयोजनायामम् वि.प्र.३३ख/४.९; व्यायामः — {bskal pa chung ngu'i tshad ni chu dang zheng la dpag tshad gcig pa'i dong ste} अधमकल्पमानं योजनमेकमायामव्यायामेन गन्तुम् वि.प्र.१६९क/१.१५; वैपुल्यम् — {rgya mtsho mching rnam chen po zabs su dpag tshad brgyad khri bzhi stong yod la/} {zheng du dpag tu med la/} {rta rgod ma'i kha lta bu'i mthar thug pa} महासमुद्रश्चतुरशीतियोजनसहस्राणि गाम्भीर्येण, अप्रमेयो वैपुल्येन वडवामुखपर्यन्तम् का.व्यू.२०९क/२६७ २. परीणाहः — {bdag cag chu dang zheng yang mnyam/} /{na tshod la yang rgan gzhon med//} तुल्यारोहपरीणाहौ समानौ वयसा च नौ । जा.मा.१२३क/१४१; म.व्यु.२६८६ (४९ख); मि.को.१८ख ३. तिर्यक् — {stan nang tshangs can dag gding bar bya'o//}… {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {srid du khru bzhi pa/} {zheng du khru do yod pa} तूलिका संस्तरितव्या…भगवानाह दीर्घं चत्वारो हस्ताः तिर्यग् द्वे वि.व.१३४क/२.११०; {da ni 'dir zheng gi tshad gsungs pa} इदानीं तिर्यग्मानमिहोच्यते वि.प्र.१६६क/१.१०; द्र.— {spos ngad ldang ba'i tshu rol na/} /{chu zheng lnga bcu yod pa'i mtsho//} पञ्चाशद् विस्तृतायामं सरोऽर्वाग् गन्धमादनात् ।। अभि.को.९क/३.५७; {n+ya gro d+ha ltar chu zheng gab//} न्यग्रोधपरिमण्डलः अ.क.२१०ख/२४.३१; {grong ngam}…{khang khyim chu zheng gab pa'am gnas khang gang du} यस्मिन् ग्रामे वा…आयतविशाले वा गृहे, अववरके वा श्रा.भू.१७५ख/४६५.

zheng du

विस्तारेण — {srid du khru bcwa brgyad pa/} {zheng du bcu gnyis pa} दैर्घ्येणाष्टादशहस्ता, विस्तारेण द्वादश वि.व.१२३क/१.११; वैपुल्येन — {zheng du dpag tu med la} अप्रमेयो वैपुल्येन का.व्यू.२०९क/२६७; विष्कम्भेण मि.को.१८ख; विस्तारम् म.व्यु.२६८२ (४९ख); मि.को.१८ख ।

zheng gi tshad

तिर्यग्मानम् — {da ni 'dir zheng gi tshad gsungs pa} इदानीं तिर्यग्मानमिहोच्यते वि.प्र.१६६क/१.१०.

zheng rgyas

विपुलत्वम् — {ri'i rgyal po ri rab kyi gnam 'phang dang zheng rgyas ri nag po thams cad zil gyis mnan nas kun du thal le zhing mngon par thal la 'dug go//} सुमेरुः पर्वतराजः सर्वान् कुलपर्वतानभिभवन्नभिरोचते च समभिरोचते चोच्चत्वेन विपुलत्वेन च शि.स.३०क/२७.

zheng chung

= {zheng chung ngu /}

zheng chung ngu

वि. अविस्तीर्णः — {sdug bsngal mi 'dod pas ni zheng chung ngu dag kyang ngo //} अविस्तीर्णानाञ्च दुःखानिच्छुः वि.सू.७ख/८.

zheng che

विशालता, विस्तारः — {zheng che bi shA la tA 'o//} परिणाहो विशालता अ.को.१७८ख/२.६.११४; परिणह्यते परिणाहः अ.वि.२.६.११४.

zhen

= {zhen pa/}

zhen gyur

भू.का.कृ. आसक्तः — {sems ni gzhan du zhen gyur kyang /} /{zla ba gnyis sogs snang ba yin//} अन्यार्थासक्तचित्तोऽपि द्विचन्द्रादि समीक्षते । त.स.४८ख/४८२.

zhen gyur pa

= {zhen gyur/}

zhen can

= {zhen pa can/}

zhen pa

• क्रि. (अवि., अक.) १. व्यवस्यति — {'jug pa myur phyir blun po dag/} /{de dag la ni gcig tu zhen//} विमूढो लघुवृत्तेर्वा तयोरैक्यं व्यवस्यति ।। प्र.वा.१२३ख/२.१३३ २. अध्यवस्येत् — {gal te dran pa de khyad par ma bzung ba'i gzung ba'o zhes ma zhen pa} यदि ह्यनुपलक्षितविशेषं ग्राह्यमपि सा स्मृतिर्नाध्यवस्येत् त.प. १२८ख/७०७; • सं. १. निवेशः — {sems pa nyid la'ang bdag gi sgrar/} /{zhen na'ang nga la gnod pa med//} चैतन्ये चात्मशब्दस्य निवेशेऽपि न नः क्षतिः । त.स.१२ख/१४८; अभिनिवेशः — {skra shad sogs ni spyi min te/} /{don du zhen pa med phyir ro//} केशादयो न सामान्यमनर्थाभिनिवेशतः । प्र.वा.११८ख/२.७; {ji lta ba bzhin ma yin par zhen pa'i bag chags} वितथाभिनिवेशवासना त. प.१८९ख/९५; {des na zhen lta'i dri can de la blo mi sbyar//} तस्मान्नाभिनिवेशदृष्टिमलिने तस्मिन्निवेश्या मतिः र.वि.१२८ख/११८; अधिमोक्षः — {shes pa gang la de dag snang ba de la ltos nas ni ma yin te/} {de dag la don du zhen pa med pa'i phyir ro//} न च यस्मिन् विज्ञाने ते भासन्ते तदपेक्षया, तेषामर्थाधिमोक्षाभावात् त.प. १२६ख/७०३; {skra shad la sogs don min te/} /{don du zhen pa med phyir ro//} केशादिर्नार्थोऽनर्थाधिमोक्षतः त.प. १२६ख/७०३; निरूढिः — {sngon gyi tha snyad zhen pas nus pa nges pa'i phyir ro //} वृद्धव्यवहारनिरूढेः शक्तिप्रतिनियमात् प्र.अ.९१क/९८; अध्यासः — {nya phyis la dngul du zhen pa ni ji ltar nya phyis la 'jug ce na} शुक्तिकायां रजताध्यासे कथं शुक्तिकायां वृत्तिरिति चेत् प्र.अ. १७८ख/१९३; अध्यवसानम् — {tshor ba la zhen pa ni sred pa'o//} वेदनाऽध्यवसानं तृष्णा शि.स.१२४ख/१२१ २. = {nges pa} अध्यवसायः — {mtshungs par rtog pa'i shes pa gcig nyid du zhen pa'i phyir ro//} तुल्यप्रत्यवमर्शप्रत्ययेनैकत्वाध्यवसायात् त.प.१७९क/८१९; {phyi yi don du zhen pa yis/} /{'jug pa} बाह्यार्थाध्यवसायेन प्रवृत्तम् त.स.३८क/३९४; {gang gi phyir mngon sum gyi stobs kyis byung ba'i zhen pas ni don mthong ba nyid du zhen par byed kyi/} {rtog par byed pa nyid du ma yin no//} यस्मात् प्रत्यक्षबलोत्पन्नेनाध्यवसायेन दृश्यत्वेनार्थोऽवसीयते नोत्प्रेक्षितत्वेन न्या.टी.४६ख/८५; {de bzhin du rjes su dpag pa yang rang gi snang ba don med pa la yang rang gi snang ba don du zhen pas 'jug pa'i phyir don med pa zin pa yin no//} तथाऽनुमानमपि स्वप्रतिभासेऽनर्थेऽर्थाध्यवसायेन प्रवृत्तेरनर्थग्राहि न्या.टी.४४ख/७१; व्यवसायः — {mthong ba gang yin pa de nyid thob bo snyam du zhen pa'i phyir tshad ma nyid kyi tha snyad yin no//} यदेव दृष्टं तदेव प्राप्तमिति व्यवसायात् प्रमाणताव्यवहारः प्र.अ. २२ख/२६; {de lta na mtsho dang ro zhes bya ba la sogs pa la yang rim par zhen par mi 'gyur te} एवं हि सरो रस इत्यादावपि क्रमव्यवसायो न स्यात् त.प.१८४ख/८३० ३. = {sred pa} स्पृहा — {'dis lha rnams mchog ster bar 'gyur gyi/} {srid pa'i longs spyod la zhen pas ni ma yin no//} अनया देवता वरदा भवन्ति, न भवभोगस्पृहयेति वि.प्र.६४ख/४.११३; लालसा — {'dod dang mngon zhen sred pa dang /} /{zhen pa dang ni mtshungs pa gnyis//} कामोऽभिलाषस्तर्षश्च सोऽत्यर्थं लालसा द्वयोः । अ. को.१४४ख/१.८.२८; अतिशयेन लस्यते लालसा । लस श्लेषणक्रीडनयोः अ.वि.१.८.२८; गर्धः — {zhen pa la brten pa'i dran pa'i kun tu rtog pa rnams bsal bar bya ba'i phyir} गर्धाश्रितानां स्मरसङ्कल्पानां प्रतिविनोदनाय अभि.भा.३९ख/१०२२; {zhen pa la brten pa zhes bya ba ni sred pa la brten pa zhes bya ba'i tha tshig go//} गर्धाश्रितानां तृष्णाश्रितानामित्यर्थः अभि.स्फु.२३३क/१०२२; गृद्धिः — {dngos po mchog dang yid du 'ong ba la zhen pa} अग्रे मनोरमे च वस्तुनि गृद्धिः बो.भू.७०क/९०; ग्रेधः — {'dod chags la sogs pa}…{'dod pa'i yon tan lnga la lhag par chags pa'i rgyu yin pas zhen pa'o//} ( पञ्च भो.पा.)कामगुणाध्यवसानहेतवो रागादयो ग्रेधः अभि.स.भा.१८ख/२४; तर्षः मि.को.१२६ख ४. = {chags pa} स्नेहः — {gang zhig bdag mthong de la ni/} /{nga zhes rtag tu zhen par 'gyur//} यः पश्यत्यात्मानं तत्रास्याहमिति शाश्वतः स्नेहः ।। प्र.वा.११५ख/१.२१९; {de ni bdag gir zhen pa yi/} /{sa bon gnas skabs de nyid gnas//} आत्मीयस्नेहबीजं तु तदवस्थं व्यवस्थितम् । प्र.वा.११६ख/१.२३८; प्रेम — {myong ba dang ni tha snyad dang /} /{yon tan kun gyi rten log pa/} /{ji ltar zhen pa yin 'dod de/} /{zhen pa'i rang bzhin de ltar min//} निवृत्तसर्वानुभवव्यवहारगुणाश्रयम् ।। इच्छेत् प्रेम कथं प्रेम्णः प्रकृतिर्न हि तादृशी । प्र.अ.१४२ख/१५२; आसक्तिः — {brtson gang dge la spro ba 'o/} /{de yi mi mthun phyogs bshad bya/} /{le lo ngan la zhen pa dang /} /{sgyid lug bdag nyid brnyas pa 'o//} किं वीर्यं कुशलोत्साहस्तद्विपक्षः क उच्यते । आलस्यं कुत्सितासक्तिर्विषादात्मावमन्यना ।। बो.अ.२०क/७.२; {mthong ba'i bde ba tsam zhen pas/} /{ji ltar de tsam brtag pa yin//} दृष्टमात्रसुखासक्तैर्यथैतावति कल्प्यते । त.स.६८ख/६३७; रागः — {khyed lta ba la zhen pas 'jug pas kyang bdag nyid yang dag par rig pa med pa yin no//} अत्रभवान् दृष्टिरागेण प्रवेश्यमानोऽपि नात्मानं चेतयति वा. न्या.३३२क/४६; अभिष्वङ्गः — {snying stobs kyi 'bras bu ni rab tu dang ba dang yang ba dang zhen pa dang 'phel ba dang dga' ba rnams yin no//} प्रसादलाघवाभिष्वङ्गोद्धर्षप्रीतयः सत्त्वस्य कार्यम् त.प.१५०ख/२७; {skyes bu de dag gi rig pa ni yang dag par rig pa dag ste/} ।{re re la yang zhen pa la sogs pa tsam ngo bo gcig nges pa'i phyir rnam pa gcig rig par 'gyur} तेषां पुरुषाणाम्, विदः संवित्तयः, प्रत्येकमभिष्वङ्गादिमात्रैकरूपनियमादेकाकाराः संवेद्यन्ते त.प.१६२ख/४६; आस्था — आस्था {chags pa'am zhen pa} म.व्यु.२२२० (४३ख); मि. को.१२६ख । ५. व्यसनम् — {nags su rngon la zhen} मृगयाव्यसने वने अ.क.१७९ख/२०.४८; {sbyin la zhen pas sa bdag ni/} /{'jig 'gyur gang gi 'bras bu can//} क्षयो यस्य फलं दानव्यसनेन महीपतेः ।। अ.क.४८ख/५.२२; प्रसङ्गः — {de dag gi 'khor ba'i bde ba la zhen pa'i sems kyi rgyud kyang rnam par bzlog par byed do//} संसाररतिप्रसङ्गाच्चित्तसन्ततिं चैषां परिणामयामि ग. व्यू.३१ख/१२७ ६. = {zhen pa nyid} गार्ध्यम् — {bdag gir byas pa'i rjes la zhen pa'i ser sna gang yin pa de ni kun tu 'dzin pa ste} स्वीकारादूर्ध्वं यद् गार्ध्यं मात्सर्यं स आग्रहः न्या.टी.८९ख/२४८; अध्यवसानता — {de dag gi 'dod pa la dga' ba dang}… {'dod pa la zhen pa gang yin pa} याऽपि चैषां कामेषु नन्दिः… कामेष्वध्यवसानता ल.वि.१२१क/१८१; गार्धम् (ओ र्ध्रम्) म.व्यु.२२२७ (४४क); मि.को.१२६ख; • भू.का.कृ. निविष्टः — {mu stegs can rnams ni bdag tu lta ba'i phyin ci log la zhen pa yin pas bdag tu lta ba phyin ci log la zhen pa'o//} वितथायामात्मदृष्टौ निविष्टाः कुतीर्थ्याः वितथात्मदृष्टिनिविष्टाः अभि.स्फु.३१२क/११८९; अभिनिविष्टः — {mi bzod le lo 'jigs pa dang /} /{de bzhin spyi rtol mu cor dang /} /{rang gi phyogs zhen sems byung na/} /{de tshe shing bzhin gnas par bya//} ( चित्तं) असहिष्ण्वलसं भीतं प्रगल्भं मुखरं तथा । स्वपक्षाभिनिविष्टं च तस्मात्तिष्ठामि काष्ठवत् ।। बो.अ.१२क/५.५३; {de nas rgyal po de log par lta ba la blo zhen cing sdig che bas} अथ स राजा मिथ्यादृष्टिपरिग्रहाभिनिविष्टबुद्धित्वादुपचितपापत्वाच्च जा.मा.१७५क/२०२; सन्निविष्टः — {lus la zhen pa'i bag la nyal spong ba dang 'joms par ni mi byed do//} न चैवाश (श्र)यसन्निविष्टमनुशयं प्र(जहा)ति, समुद्घातयति श्रा. भू.२९ख/७३; लीनः — {rgyan med gos med bud med dag ni zur phug dri ma can na zhen//} अभूषणमनम्बरं मलिनकोणलीनाङ्गनम् अ.क.१७७क/७९.१६; आलीनः — {dben pa de la brten pa dang zhen pa dang chags pa dang lhag par chags pa dang ldan na} तत्र च विवेके निश्रितः आलीनोऽध्यवसितोऽध्यवसायमापन्नः अ.सा.३४६क/१९५; सक्तः — {ma chags yongs su sdang ba med/} /{ma rmongs pa de dge ba'i rtsa/} /{gsum ni thugs la zhen pa yis/} /{bdag nyid chen po gang dag dang //} येषां कुशलमूलानि सक्तानि त्रीणि चेतसि । अलोभश्चापरिद्वेषोऽप्यमोहश्च महात्मनाम् ।। अ.क.५५क/६.२०; {de dag gis de la brtags nas mtha' gnyis la zhen pas} ते तान् कल्पयित्वा द्वयोरन्तयोः सक्ताः अ.सा.१३क/८; व्यसनगतः — {log par lta ba la zhen pa rnams la dam pa rnams kyis lhag par rjes su brtse bar bya ba'i rigs so//} विशेषेणानुकम्प्याः सतां (मिथ्या)दृष्टिव्यसनगताः जा.मा.१७९क/२०८; सन्नः — {snying rje}…{kun tu drang bar bya zhing bkri bya zhes/} /{zhen pa rnams la rab tu smra dang 'dra//} आकर्षामि नयामि च करुणा सन्नान् प्रवदतीव ।। सू.अ.२१८क/१२४; अधिरूढः — {gzhan las khyad 'phags la zhen cing /} /{mi mthun dag la bzod dga' ba//} परोत्कर्षाधिरूढस्य प्रतिपक्षे क्षमारतेः । अ.क.३०२ख/३९.६३; अध्यस्तः — {ming gi ngo bo zhes bya ba ni ming gi rang bzhin smra bar byed pa'i rang bzhin te/} {blo'i snang ba yin yang phyi rol gyi sgrar zhen pa'o//} नामरूपमिति नाम्नो रूपम्, वाचकः स्वभावः, बुद्धिपरिवर्त्यपि बाह्येषु शब्देष्वध्यस्तः त.प.१०७क/६६४; अध्यवसितः — {nges pa zhes bya ba ni zhen pa'o//} निश्चितमिति अध्यवसितम् त.प.३३७ख/३९१; उत्प्रेक्षितः — {rnam pa ste/} {don la sogs pa zhen pa'i rnam par rtog pa gang yin pa} निर्भासो यस्योत्प्रेक्षितार्थादिविकल्पस्य त.प.१०५क/६६१; गृद्धः — {'dod pa rnams la 'dod pa la 'dod chags pa dang}…{'dod pa la zhen pa dang} कामेषु कामरागः…कामगृद्धः अभि.भा.२४७ख/८३४; पतितः — {e ma'o dka' thub sdug bsngal gyi dngos po la zhen pas} आयासे बतायं तपस्वी पदार्थे पतितः वा.न्या.२३९क/२६; • वि. अवसायी — {bsgrub pa'i ngo bo sgra yi don/} /{gang gis khas len par mi byed/} /{gang tshe sgra las shes pa ni/} /{skyes pa'i don du zhen pa ste//} विधिरूपश्च शब्दार्थो येन नाभ्युपगम्यते । तदाभं जायते चेतः शब्दादर्थावसायि हि ।। त.स.४०ख/४१६; अध्यवसायी — {gzhan 'dra zhes bya ba ni rig byed kyi don las phyin ci log gi don zhen pa'i nges pa'o//} अन्यादृगित्यादि । वेदार्थविपरीतार्थाध्यवसायी निश्चयः त.प.१६९ख/७९६; अध्यवसायिनी — {sgra las byung ba'i blo'i phyi rol gyi don du zhen pa nye bar skye ba 'ba' zhig tu zad do//} बाह्यार्थाध्यवसायिनी केवलं शाब्दी बुद्धिरुपजायते त.प.३३८ख/३९२; अभिनिवेशी — {dbang phyug la sogs 'khrul pa rnams/} /{de yi gzhung la zhen rnams kyis/} /{rigs pa bye ba snyed thos kyang /} /{yod 'dod mi ldog} न चेश्वरादिभ्रान्तीनां तन्मताभिनिवेशिनाम् ।। युक्तिकोटिश्रवेऽप्यस्ति निवृत्तिः त.स.४८ख/४८१; व्यसनी — {bdag ni sbyin la zhen pa yis/}…/{khyod kyi mdzod ni stong par byas//} मया दानव्यसनिना कोषस्ते शुषिरीकृतः ।। अ.क.२६०क/३१.८; {ngan par zhen pa} दुर्व्यसनी अ.क.९०क/६४.१९; • उ.प. शौण्डः — {mi gtsang zhen pa'i sems kyis ni/} /{mi gtsang gzeb la ci phyir dga'//} अमेध्यशौण्डचित्तस्य का रतिर्गूथपञ्जरे ।। बो.अ.२५ख/८.५७; लोलः — {zas chen po dug dang 'dres pa la zhen pa ni/} {snyoms par 'jug pa'i bde ba la zhen pa rnams te} महाशनविषाक्रान्तलोलाः समापत्तिसुखसक्ताः सू.व्या.२१५क/१२०; ग्रहः — {sgra bzang po smra ba de dag rnams kyi sgra bzang po la zhen pa spang ba'i slad du}… {tshigs su bcad pa kha cig tu zur chag gi sgra dang /} {tshigs su bcad pa kha cig tu gcod mtshams nyams pa dang} तेषां च सुशब्दवादिनां सुशब्दग्रहविनाशाय…क्वचिद् वृत्तेऽपशब्दः; क्वचिद् वृत्ते यतिभङ्गः वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.(द्र.— {mngon par zhen pa/} {rnam par zhen pa/} {yongs su zhen pa/} {lhag par zhen pa/} )

zhen pa can

वि. आध्यवसायिकः — {de ltar blo bzang gang dag smras/} /{de dag la yang grub 'gyur min/} /{'jig rten pa ni zhen pa can/} /{smra nyid gang zhig 'dod pa yin//} इति ये सुधियः प्राहुस्तान् प्रत्यपि न सिध्यति । वक्तृत्वं यत्तु लोकेन मतमाध्यवसायिकम् ।। त.स. १२२ख/१०७०; सन्निवेशी — {dper na sgra la sogs pa'i ngo bo zhen pa can bde ba la sogs pa dag dang} यथा शब्दादिरूपसन्निवेशिनां सुखादीनाम् प्र.वृ.३२२ख/७२; लुब्धः — गृध्नुस्तु गर्धनः । लुब्धोऽभिलाषुकस्तृष्णक् अ.को.२०७ख/३.१.२२; लुभ्यति भृशमभिकाङ्क्षतीति लुब्धः । लुभ गार्ध्ये अ.वि.३.१.२२.

zhen pa ji lta ba bzhin

यथाध्यवसायम् — {rnam pa gnyis kyis tshad mar 'gyur ba} *{ma yin te/} {snang ba ji lta ba bzhin du mi slu ba'am zhen pa ji lta ba bzhin du yin} प्रामाण्यं हि भवद् द्वाभ्यामाकाराभ्यां भवति—यथाप्रतिभासमविसंवादाद्, यथाध्यवसायं वा त.प.१८ख/४८३.

zhen pa dang bcas pa

वि. अध्यवसायसहितम् — {ci ste de lta na mngon sum zhen pa dang bcas pa nyid tshad ma yin gyi/} {nyi tshe ba ni ma yin no zhe na} यद्येवमध्यवसायसहितमेव प्रत्यक्षं प्रमाणं स्यात्,न केवलमिति चेत् न्या.टी. ४६ख/८५.

zhen pa pa

वि. आध्यवसायिकम् — {'di la de yi khyab byed du/} /{'dod pa zhen pa pa yin te//} व्यापकत्वं च तस्येदमिष्टमाध्यवसायिकम् । त.स.४५क/४४८.

zhen pa med

= {zhen pa med pa/}

zhen pa med pa

• वि. स्वनध्यवसितः — {yongs su spyod pa'i tshe chags pa med pa dang zhen pa med par yongs su spyod do//} परिभुञ्जानश्चारक्तः परिभुङ्क्ते स्वनध्यवसितः शि.स.१४८ख/१४३; अनधिमूर्च्छितः — {byang chub sems dpa' yang yid bsam gtan la zhugs pas chog shes pa la goms pa dang kha zas la zhen pa med pa dang} बोधिसत्त्वोऽपि ध्यानप्रसृतमानसतया सन्तोषपरिचयादनधिमूर्च्छितत्वादाहारे जा.मा.३२क/३७; • सं. निस्नेहः — {chags dang bral ba mngon du byed par 'gyur gyi/} {bdag la zhen pa med pa ni ma yin no//} वैराग्यमभिमुखी करोति, नत्वात्मनि निस्नेहः प्र.अ.१४३क/१५२.

zhen pa yin

क्रि. अध्यवसीयते — {shes pa'i rnam pa yang gsal ba de'i rang bzhin du zhen pa yin no//} ज्ञानाकारश्च तद्व्यक्तिरूपेणाध्यवसीयते ।। प्र.अ.१७७क/१९१.

zhen pa la brten pa

वि. गर्धाश्रितः — {zhen pa la brten pa'i dran pa'i kun du rtog pa rnams bsal bar bya ba'i phyir} गर्धाश्रितानां स्मरसङ्कल्पानां प्रतिविनोदनाय अभि.भा.३९ख/१०२२; ग्रेधाश्रितः, ओ ता — {zhen pa la brten pa'i bde ba'ang rung zhen pa la brten pa'i sdug bsngal yang rung sdug bsngal yang ma yin bde ba'ang ma yin pa'ang rung} सुखाऽपि ग्रेधाश्रिता दुःखाऽप्यदुःखासुखाऽपि ग्रेधाश्रिता म.व्यु.७५५३ (१०७ख).

zhen par gyur pa

= {zhen gyur/}

zhen par bya

= {zhen par bya ba/}

zhen par bya ba

• क्रि. अध्यवस्यति — {tshad ma'i yul ni rnam pa gnyis te/} {gang zhig rnam par bskyed pa ste gzung bar bya ba dang /} {gang zhig zhen par bya ba ste thob par bya'o//} द्विविधो हि विषयः प्रमाणस्य—ग्राह्यश्च यदाकारमुत्पद्यते, प्रापणीयश्च यमध्यवस्यति न्या.टी. ४४ख/७१; • कृ. अध्यवसेयः — {gzung bar bya ba yang gzhan la zhen par bya ba yang gzhan yin no//} अन्यो हि ग्राह्योऽन्यश्चाध्यवसेयः न्या.टी.४४ख/७१.

zhen par byed

• क्रि. १. अवसीयते — {gang gi phyir mngon sum gyi stobs kyis byung ba'i zhen pas ni don mthong ba nyid du zhen par byed kyi} यस्मात् प्रत्यक्षबलोत्पन्नेनाध्यवसायेन दृश्यत्वेनार्थोऽवसीयते न्या.टी.४६ख/८५ २. अध्यवस्येत् — {tshad ma gtso bo brtan pa yis/} /{nges par bzung ba'i don nyid la/} /{cig shos stobs chung dag gis phyis/} /{bzlog par su zhig zhen par byed//} को हि ज्येष्ठप्रमाणेन दृढेनार्थेऽवधारिते । दुर्बलैरितरैः पश्चादध्यवस्येद्विपर्ययम् ।। त.स.१८क/२००; • सं. आस्थितिक्रिया म.व्यु.१७९७ (३९क); मि.को.१२३क ।

zhen par byed pa

= {zhen par byed/}

zhen par byed pa yin

क्रि. व्यवस्यति — {de dag gi ni mthus byung ba/} /{rtog dang 'brel ba'i bdag nyid can/} /{nying mtshams sbyor ba'i shes pa yis/} /{bsdus la zhen par byed pa yin//} तत्सामर्थ्यसमुद्भूतकल्पनानुगतात्मकम् । प्रतिसन्धानविज्ञानं समुदायं व्यवस्यति ।। त.स.४क/५८.

zhen log

अवमानः — {chu grang ldan pa'i bum par mig gtad cing /} /{bska ba'i btung ba dag la zhen log bskyed//} शीताम्बुभृङ्गारनिविष्टदृष्टिः कषायपाने विहितावमानः । अ.क.५६ख/५९.६७.

zhe'o

इति — {dge slong la brjod par bya'o/} /{kha cig las dge 'dun la zhe'o/} /{btsun pa rnams dgongs su gsol zhes bya bas brtsam mo//} भिक्षोरारोचयेत् । सङ्घस्येत्यपरम् । समन्वाहरत भदन्ता इत्युपक्रमः वि.सू.५७ख/७२; द्र. {zhe/}

zher 'debs

= {zher 'debs pa/}

zher 'debs pa

• क्रि. प्रदशति — {tshig brlang pos za ba dang 'dra bar zher 'debs pas tshig brlang pos zher 'debs pa nyid do//} चण्डेन वचसा प्रदशतीति चण्डवचोदाशिता त्रि.भा.१५९ख/६६; • सं. मर्मघट्टनम् — {tshig rtsub mo brlang zhing drag pa zhes bya ba ni gzhan gyi zher 'debs pa'i tshul gyis ngor ltangs zhes zer ba yin} उच्चप्रगाढपारुष्यवचनं परमर्मघट्टनयोगेन प्रत्यक्षर (?)वादिता अभि.स.भा.७क/७; • वि. दाशी — {zher 'debs par byed pa'i ngang tshul ni zher 'debs pa ste} दशनशीलो दाशी त्रि.भा.१५९ख/६६.

zher 'debs pa nyid

दाशिता — {'tshig pa ni tshig brlang pos zher 'debs pa nyid do//} प्रदाशश्चण्डवचोदाशिता त्रि.भा.१५९ख/६६; {zher 'debs par byed pa'i ngang tshul ni zher 'debs pa ste/} {de'i dngos po ni zher 'debs pa nyid do//} दशनशीलो दाशी, तद्भावो दाशिता त्रि.भा. १५९ख/६६.

zher 'debs par byed pa'i ngang tshul

वि. दशनशीलः — {zher 'debs par byed pa'i ngang tshul ni zher 'debs pa ste/} {de'i dngos po ni zher 'debs pa nyid do//} दशनशीलो दाशी, तद्भावो दाशिता त्रि.भा. १५९ख/६६.

zhes

= {zhes pa/}

zhes grag

अव्य. किल — {tsan dan zla 'od dal bu yis/} /{lho phyogs dri yi bzhon pa 'di/} /{me yi rang bzhin spro ba ste/} /{gzhan gyi ngor ni bsil zhes grag//} चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान्प्रति ।। का.आ.३३२क/२. ३०२.

zhes grags

१. = {zhes grags pa/} 2. = {zhes grag/}

zhes grags pa

पा. (ती.द.) ऐतिह्यम्, प्रमाणभेदः — {gzhan dag gis ni zhes grags pa la sogs pa yang tshad ma gzhan du 'dod de/} {de la smra ba pos bstan pa'i grags pa brgyud pa ni zhes grags pa ste/} {dper na shing ljon pa 'di la gnod sbyin gnas so zhes bya ba lta bu'o//} अन्ये त्वैतिह्यादि च प्रमान्तरमिच्छन्ति, तत्रानिर्दिष्टवक्तृकं प्रवादपारम्पर्यम् ऐतिह्यम् । यथा—‘इह वटे यक्षः प्रतिवसति’ इति त.प.६९ख/५९०.

zhes bgyi

= {zhes bgyi ba/}

zhes bgyi ba

• क्रि. इत्युच्यते — {ngag gi dngos po 'di nyid ming zhes bgyi'o//} वाग्वस्त्वेव नामेत्युच्यते अ. सा.१७७क/१००; • अव्य. नाम — {gnas che ge mo zhes bgyi ba de na/} {dgon pa na yod pa zhes bgyi ba'i rdzing zhig mchis pa} तत्रामुष्मिन्स्थानेऽटवीसम्भवा नाम पुष्करिणी सु.प्र.५०क/१००.

zhes pa

• अव्य. इति — {mdun du klu yi bu mo dag/} /{mthong nas 'di dag ci zhes dris//} किमेतदिति पप्रच्छ दृष्ट्वाऽग्रे नागकन्यकाम् ।। अ.क.३५४क/४७.३२; {'di ni chom rkun chom rkun zhes/} /{'jigs pa bzhin du skad che bsgrags//} चौरश्चौरोऽयमित्युच्चैश्चुक्रोश चकितेव सा ।। अ.क.१९४क/८२.२६; {gser gyi ri dwags ri dwags de/} /{nags su bdag gis mthong bar gyur/} /{zhes pa thos nas sa yi bdag//} दृष्टः कनकसाराङ्गः सारङ्गः स मया वने ।। इत्याकर्ण्य क्षितिपतिः अ.क.२५७ख/३०.३०; {zhes pa'i don to//} इत्यर्थः वि.प्र.६४ख/४.११३; {sel ba dang}… {khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः… वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र. १७९ख/१.३६; नाम — {legs byas kyis ni 'bangs gyur pa'i/} /{gnod sbyin mkha' yi khyim zhes pas//} यक्षो दिवौकसो नाम सुकृतेर्दासतां गतः । अ.क.३८ख/४.१८; • उ.प. अभिधः — {kun 'khor zhes chu gter} आवर्ताभिधोऽम्भोधिः अ.क.५९क/६.७०; {'phreng 'dzin zhes pa'i lha} सुरा मालाधराभिधाः अ.क.४२ख/४.७२; आख्यः — {de nas kun 'khor zhes pa'i ri//} आवर्ताख्यस्ततः शैलः अ.क.५९क/६.७१; संज्ञितः — {gzhan nyon mongs can/} /{sems byung 'du byed phung zhes pa/} /{gang} येऽप्यन्ये चैतसाः क्लिष्टाः संस्कारस्कन्धसंज्ञिताः । अभि.को.१७ख/५.४६; कारः — {a zhes brjod pa de'i tshe 'du byed thams cad mi rtag pa'i sgra byung ngo //} यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९; द्र.— {sangs rgyas bcom ldan zhes pa su/} /{dge 'dun zhes ni su la brjod//} क एष भगवान् बुद्धः कश्च सङ्घोऽभिधीयते ।। अ.क.१८६ख/२१.२७.

zhes bya

• क्रि. १. उच्यते — {'di ni stong spyi phud kyi 'jig rten gyi khams zhes bya'o//} अयमुच्यते साहस्रचूडिको लोकधातुः अभि.भा.१५२क/५२८; {gang gi phyir bya ba thob pa ni da ltar zhes bya la} यतः सम्प्राप्तकारित्रो वर्तमान उच्यते त.प.८२ख/६१६; आख्यायते — {bsod nams bya ba'i dngos po 'di nyid mchog ces bya'o//} {dam pa zhes bya'o//} {gtso bo zhes bya'o//} इदमेव…पुण्यक्रियावस्तु अग्रमाख्यायते, श्रेष्ठमाख्यायते, ज्येष्ठमाख्यायते अ.सा.११९ख/६९ २. इत्युच्यते — {tshad med pa bzhi ni tshangs pa'i gnas pa zhes bya'o//} चत्वार्यप्रमाणानि ब्राह्मो विहार इत्युच्यते बो.भू.४९क/६३; • अव्य. इति — {'dzin zhes bya ba ni bzung ba'o//} आत्त इति गृहीतः त.प.२३०ख/९३१; {shes pa bzhin zhes bya ba ni sngon po la sogs pa 'dzin par byed pa'i rnam pa bzhin no//} बोधवदिति नीलादिग्राहकाकारवत् त.प. १०८ख/६६८; {zhes bya ba'i tha tshig ste} इत्यर्थः अभि.स्फु.१६१क/८९३; {zhes bya bar sbyar ro//} इति विग्रहः वा.टी. ८६ख/४३; {zhes bya ba'i gzhung 'dis} इत्यनेन ग्रन्थेन त.प.६क/४५७; {zhes bya ba rgyas par 'byung} इति विस्तरः अभि.स्फु.९३ख/७७०; इत्थम् — {gang yang de lta bu dang zhes bya ba la sogs pa'i sgra de dag la yang bsal bar bya ba cung zad kyang ma dmigs te} ये च ‘एवम्’, ‘इत्थम्’ इत्यादयः शब्दाः, तेषामपि न किञ्चिदपोह्यमुपलभ्यते त.प.३३५ख/३८५; इत्येवम् — {de la kun mkhyen gcig 'ga' zhig/} /{zhes bya de ni tshad med can//} तत्रैकः सर्ववित् कश्चिदित्येवं निष्प्रमाणकम् ।। त.स.११९क/१०२४; नाम — {rgyal po tshangs byin zhes bya ba zhig rgyal po byed de} ब्रह्मदत्तो नाम राजा राज्यं कारयति अ.श.६३ख/५५; {bu mo stobs ldan ma zhes bya ba} बला च नाम दारिका ल.वि.१३०ख/१९४; {grong khyer ni/} /{sA ke ta zhes bya ba ste//} साकेतं नाम नगरम् अ.क.१९ख/३.२; {gang la 'dod pa rang dbang can/} /{de la nges pa zhes bya gang //} यत्र स्वातन्त्र्यमिच्छाया नियमो नाम तत्र कः त.प.१७७क/८१३; किल — {gtso bo zhes byar gang 'dod dang /} /{bdag ces brtags pa gang yin pa//} यत्प्रधानं किलाभीष्टं यत्तदात्मेति कल्पितम् । बो.अ.१५ख/६.२७; द्र.— {mnyan yod du ni khyim gyi bdag/} /{bsod nams bshes gnyen dag gi bu/} /{grags pa'i bshes gnyen zhes bya ba/}…{byung //} श्रावस्त्यां पुण्यमित्रस्य सूनुर्र्गृहपतेरभूत् । यशोमित्र इति ख्यातः अ.क.२५९क/९४.२; {'o ma'i rgya mtsho zhes bya ste/} /{'di ni zho 'phreng rgya mtsho yin//} क्षीरार्णव इति ख्यात उदधिर्दधिमाल्यसौ । जा.मा.८२क/९५; {sogs pa zhes bya ba'i sgras ni} आदिशब्देन अभि.स्फु.३०८क/११७९; • उ.प. नामा — {byis pa mug d+ha zhes bya ba//} शिशुः । मुग्धनामा अ.क.४ख/५०.३६; आख्यः — {so sor thar zhes bya rnam brgyad//} अष्टधा प्रातिमोक्षाख्यः अभि.को.११क/४.१४; {mi slu ba'i shes pa mngon sum zhes bya ba gang yin pa de ni rtog pa dang bral zhing mi slu ba yin no//} प्रत्यक्षाख्यं यदविसंवादकं ज्ञानम्, तत् कल्पनापोढमविसंवादकं च न्या.टी.४१क/४७; {mdzes pa zhes bya tshong pa'i bu/} /{mthong nas de la chags ldan gyur//} सुन्दराख्यं वणिक्पुत्रं दृष्ट्वाऽभूत्तत्र सस्पृहा ।। अ.क.२३५ख/८९. १७७; संज्ञः — {byang chub sems zhes bya ba rab brtan zung //} सुदृढं गृह्णत बोधिचित्तसंज्ञम् । बो.अ.२ख/१. १०; संज्ञकः — {nang gi bcu gnyis gzugs la sogs/} /{ma gtogs chos zhes bya ba ni//} द्वादशाध्यात्मिकाः हित्वा रूपादीन् धर्मसंज्ञकः । अभि.को.३ख/१.३९; {dmigs pa zhes bya gang yin dang //} यश्चालम्बनसंज्ञकः अभि.अ.८क/४.३०; संज्ञितः — {rnam bzhi dngos dang mtshan nyid dang /} /{gnas skabs gzhan gzhan 'gyur zhes bya//} चतुर्विधाः ।। ते भावलक्षणावस्थान्यथान्यथिकसंज्ञिताः । अभि.को.१६ख/५.२६; अभिधः — {de yi btsun mo mdzes ma la/} /{bu ni nor bzang zhes bya ba/}…{byung bar gyur //} रामायां तस्य जायायां तनयः सुधनाभिधः । अभवत् अ.क.८९ख/६४.११.

zhes bya ba

= {zhes bya/}

zhes bya ba lta bu

इति — {rjes su dpag pas bsal ba ni sgra rtag go zhes bya ba lta bu ste} अनुमाननिराकृतो यथा नित्यः शब्द इति न्या.टी.७०ख/१८३.

zhes bya ba de lta bu

इत्येवम् — {'di ltar sems can kha cig gis ni de bzhin gshegs pa kha dog sngon por/} {kha cig gis ni kha dog ser por mthong ngo zhes bya ba de lta bu la sogs pa'o//} यतः केचित्सत्त्वास्तथागतं नीलवर्णं पश्यन्ति केचित्पीतवर्णमित्येवमादि सू.व्या. १६०ख/४९.

zhes bya bar gnas

इति स्थितम् — {de lta bas na nyan pa po'i skye bo 'jug par bya ba'i don du dgos pa la sogs pa'i ngag nye bar bkod do zhes bya bar gnas so//} तस्माच्छ्रोतृजनप्रवृत्त्यर्थः प्रयोजनादिवाक्योपन्यास इति स्थितम् त.प.१३७क/७; {thug med ma yin gzhan la ni/} /{'dod pa ldog phyir zhes byar gnas//} नानवस्था पराकाङ्क्षाविनिवृत्तेरिति स्थितम् ।। त.स.१०८ख/९५०.

zhes bya bar sbyar

इति वर्तते — {bzlog nas 'gyur zhes bya bar sbyar te} विवर्त्य स्यादिति वर्तते अभि.भा.१५ख/९२०.

zhes byar gnas

= {zhes bya bar gnas/}

zhes byas

द्र.— {de thos nas mdzod srungs na re/} {brtsis te lha la gsol bar 'tshal lo zhes byas so//} इति श्रुत्वा कोष्ठागारिक आह—परिगण्य देव सस्यानि आख्यास्यामीति अ.श.९०ख/८१.

zho

• सं. दधि — {dper na 'o ma la brten nas zho 'byung ba dang /} {mngar po la brten nas tsha ba 'byung ba lta bu yin te} यथा क्षीरं प्रतीत्य दधि, मधु प्रतीत्य शुक्तम् अभि. भा.८३क/११९४; {blugs gzar gyis zas mchog dang zho dang sbrang rtsi dang mar dang sbyar ba'i sbyin sreg stong rtsa brgyad zhag gsum byas na} स्रुवेण परमान्नाहुतीनां दधिमधुघृताक्तानां अष्टसहस्रं जुहुयात् त्रिरात्रेण म. मू.२११ख/२३०; {rten dang brten pa'i nges pa yis/} /{dper na snod dang zho dag kyang /} /{'brel ba gcig tu'ang snang ba yin/} /{de bzhin 'di la'ang nges par 'dod//} तद्यथा कुण्डदध्नोश्च संयोगैक्येऽपि दृश्यते । आधाराधेयनियमस्तथेह नियमो मतः ।। त.स.३२क/३३१; • पा. १. अक्षः, षोडशाद्यमाषकः — {ma tu lnga sogs mA sha ka/} /{de rnams bcu drug zho yin te/} /{zho bzhi srang ngo mo min no//} गुञ्जाः पञ्चाद्यमाषकः ।। ते षोडशाक्षः कर्षोऽस्त्री पलं कर्षचतुष्टयम् । अ.को.२००क/२.९.८६; अक्ष्णोति सङ्घातरूपतामापद्यत इति अक्षः । अक्षू व्याप्तौ अ.वि.२.९.८६; कर्षः — {de zho gcig tsam la yang stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams rin po ches yongs su gang ba rin du mi chog go//} कर्षप्रमाणं सर्वत्रिसाहस्रे लोकधातुरत्नपरिपूर्णेन मूल्यं न क्षमते ग.व्यू.३१६क/४०१; कार्षिकः — {srang gcig la yang zho du yod//} पलं वै कति कार्षिकाः ल.अ.६६ख/१५; निष्कः श्री.को.१६४ख २. द्रोणः, आढकचतुष्टयम् — {A T+ha kaH bzhi la dro NaH zhes bya} मि.को.२२ख; • ना. दधिः, समुद्रः — {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६; द्र. {zho'i rgya mtsho/}

zho dkrugs

= {zho skya} मन्थनः, दधिमन्थनदण्डः मि.को.३७क ।

zho skya

= {zho bsrub dbyug pa} मन्थदण्डकः, दधिमन्थनदण्डः — वैशाखमन्थमन्थानमन्थानो मन्थदण्डके । अ.को.१९९ख/२.९.७४; मन्थदण्डः मि.को.३७क ।

zho bskol ba

द्र.— {mar gyi mar me dang zho bskol ba ltar 'bar ba byas kyang} सर्पिःप्रद्योतिकं वा दधिप्रद्योतिकं वा दीप्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१.

zho ga chu

दधिमण्डः — {bcos pa'i tshwa dang 'bru'i tshwa dang zho ga chu dang dar ba'i dwangs ma dang} शुक्तशुलुकदधिमण्डोदश्विन्मण्डकानि वि.सू.७५क/९२; {rtsab mo dang zho ga chu dang}… {btung bar bya ba gang yin pa} यत्पुनः पीयते …काञ्जिकं वा, दधिमण्डं वा श्रा.भू. ४६ख/११७; म. व्यु.५६९३ (८३ख).

zho gang 'bras bu

= {ba ru} कर्षफलः — {ba ru'i ming la/} {ka r+Sha pha la/} {zho gang 'bras bu'ang zer} मि.को.५३ख ।

zho cha

एषणिका, स्वर्णच्छेदनसाधनम् — {nA rA tsi dang zho cha 'o//} नाराची स्यादेषणिका अ.को.२०४ख/२.१०.३२; इष्यते व्यवहारिजनैरिति एषणिका । इषु इच्छायाम् अ.वि.२.१०.३२.

zho gnas

दधित्थः, वृक्षविशेषः — कपित्थः, दधित्थः {zhes pa spre'u gnas dang zho gnas zhes shing de la de gnas pa'i don to//} मि.को.८६क ।

zho dpyad

= {dar ba} गोरसः, तक्रम् मि.को.३७ख ।

zho 'phreng rgya mtsho

ना. दधिमाली, समुद्रः — {'o ma'i rgya mtsho zhes bya ste/} /{'di ni zho 'phreng rgya mtsho yin//} क्षीरार्णव इति ख्यात उदधिर्दधिमाल्यसौ । जा.मा.८२क/९५.

zho ma chags pa

द्रप्सम्, सोदकं दधि — {drapa saM zho ni ma chags pa'o//} द्रप्सं दधि घनेतरत् अ.को.१९७ख/२.९. ५१.

zho mar bsres

सदध्याज्यम्, दधियुक्ताज्यम् — पृषदाज्यं सदध्याज्ये अ.को.१८२ख/२.७.२४.

zho tshad kyi bre bo

पा. = {zho} द्रोणः, आढकचतुष्टयम् — {de'i bzhi cha la/} {dro Na ste zho tshad kyi bre bo/} {de'i bzhi cha/} {A D+ha kaHbre chen} मि.को.२२ख ।

zho tshad ma

वि. द्रौणिकः, द्रोणमात्राबीजद्वारेण क्षेत्रस्य मानम् मि.को.३५क ।

zho rdza

मन्थनी, दधिमन्थनघटः — {zho rdza srub pa'i rdza dag mtshungs//} मन्थनी गर्गरी समे । अ.को.१९९ख/२.९.७४; मथ्यते दध्यस्यामिति मन्थनी । मन्थ विलोडने अ. वि.२.९.७४.

zho bzho ba

दोहनम् म.व्यु.७१८८ ( {ba zho bzho ba} म.व्यु.१०२ख).

zho zan

दध्यन्नम् — {zho zan gyi yang sbyin sreg bya//} दध्यन्नेन च होमयेत् स.दु.१२७ख/२३२; करम्भः — {zho zan zho dang sbyar ba 'o//} करम्भो दधिसक्तवः अ.को.१९७ख/२.९.४८; कीर्यते दध्यत्रेति करम्भः । कॄ विक्षेपे अ.वि. २.९.४८; दधिसक्तवः मि.को.३७ख ।

zho sha

विक्रमः — {de ni zho shas gzhom par bgyi'o//} स ते विक्रमेण हन्तव्यः वि.व.२१३क/१.८८; शक्तिः — {mgon khyod yon tan mi bas kyang /} /{bdag gi zho sha bas 'tshal bas//} अक्षयास्ते गुणा नाथ शक्तिस्तु क्षयिणी मम । श.बु.११६क/१५०; स्थाम — {mi}…{zho sha chung ba} पुरुषः…अल्पस्थामः वि.व.१५४ख/१.४२; बाहुबलम् — {longs spyod kyi gzhi rang gi zho shas bsgrubs pa rnams} स्वबाहुबलोपार्जितैर्भोगैः बो.भू.१२५ख/१६१; द्र.— {zho sha chung bas dran pa rab tu nyams} श्रमाभिपातैः प्रतनूकृतस्मृतौ जा.मा.८०क/९२.

zho sha chung

= {zho sha chung ba/}

zho sha chung ba

वि. अल्पस्थामः — {mi lus gnyer mas gang ba/} {mgo skya ba/} {lus kyi yan lag rnyis pa/} {dbang po rgud pa/} {sha skam pa/} {zho sha chung ba} पुरुषो वलीपलितोत्तमाङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः परिणतेन्द्रियः कृशोऽल्पस्थामः वि.व.१५४ख/१.४२.

zho shas 'tsho

= {zho shas 'tsho ba/}

zho shas 'tsho ba

१. पौरुषेयः — {las de la yang zho shas 'tsho ba mkhas pa dang shes nyen can dag sgo bar byed do//} तत्र च कर्मणि कुशलान् दक्षान् पौरुषेयान् विनियोजयति बो.भू.१४२ख/१८३; {des smras pa/} {shes ldan dag zho shas 'tsho ba de dag bos shig} स कथयति—भवन्तः शब्दयतैतान् पौरुषेयानिति वि.व.४ख/२.७६; पौरुषकः — {rgyal po zho shas 'tsho rnams kyis/} /{bdag cag 'jigs shing skrag gyur mod//} नृपपौरुषकेभ्यो स्म भीताः सन्त्रासमागताः ।। वि.व.२११ख/१.८६; वैतनिकः — {gla mi gla zan las byed pa/} /{zho shas 'tsho ba zhes pa 'o//} भृतको भृतिभुक्कर्मकरो वैतनिकोऽपि सः । अ.को.२०३क/२. १०.१५; वेतनेन जीवतीति वैतनिकः अ.वि.२.१०.१५; विक्रमोपार्जितोपजीवी — {gal te 'ga' zhig gis slong ba'i tshig smra ma phod de/} {bdag gi zho shas 'tsho bas bdag gi khyim du spobs pa de lta bu bstan na ni bdag gi nor legs par spyad pa nyid du gyur to//} यदि तावत्केनचिद्याचितमनुचितवचसा स्वविक्रमोपार्जितोपजीविना मद्गृहे प्रणय एवं दर्शितः, सूपयुक्ता एवमर्थाः जा.मा. २२ख/२५ २. पौरुष्यम् — {zhing las dang tshong dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la zhugs nas/} {sdug bsngal mang po drag po dag}…{nyams su myong ba} प्रभूतानि तीव्राणि दुःखानि… अनुभूतानि कृषिवणिज्याराजपौरुष्यप्रयुक्तेन बो.भू.१०३ख/१३२; {'phral gyi bya ba}…{khyim pa'i ni yang dag pa'i zhing las dang tshong bya ba dang rgyal po la zho shas 'tsho ba la sogs pa ste} इतिकरणीयं… गृहिणः पुनः सम्यक्कृषिवणिज्याराजपौरुष्यादि बो.भू. १०५क/१३४.

zho shas 'tsho ba'i mi

पौरुषेयः — {bran pho dang bran mo dang sug las bgyid pa dang zho shas 'tsho ba'i mi mang por gyur la} बहुदासीदासकर्मकरपौरुषेयश्च भवेत् स.पु.४०क/७१.

zho srub

= {zho skya} मन्थः, दधिमन्थनदण्डः मि.को.३७क ।

zho sla mo

त्रप्स्यम् (त्रपस्यम् इति पाठः), {zho las byung ba'i chu/} {de la/} {ma stu'ang zer} मि.को.३७क; मस्तु मि. को.३७क ।

zhog

क्रि. ( {'jog} इत्यस्या विधौ) = {zhog cig} उपनिक्षिप — {yul gyi mi smad par bya ba nyid yin na dkyil 'khor gyi steng du zhog cig ces bstan yang ngo //} जैगुप्स्यतायां जनपदस्योपनिक्षिपेत्युपदर्शिते मण्डलकेऽपि वि.सू.३७ख/४७; आस्ताम् — {re zhig 'di zhog} आस्तां तावदेतत् त.प.३०६क/१०७१; {gang dag la thams cad mkhyen pa mi nye ba ni rtogs par mi nus so zhes bya ba re zhig lta zhog} आस्तां तावदिदं यदिदानीन्तनाः सर्वज्ञमसन्निहितं बोद्धुमसमर्था इति त.प.२६९ख/१००७; प्रवेशय — {song la/} {de dben pa zhig tu zhog cig} गच्छैनं प्रच्छन्नं प्रवेशय वि.व.२१७ख/१.९४; तिष्ठतु — {khyed cag nyid kyi lag tu zhog la/} {slar 'ongs na byin cig} युष्माकमेव हस्ते तिष्ठतु । प्रतिनिवृत्ततो दास्यथ वि.व.१९०ख/१. ६४; द्र. {zhogs shig/}

zhog cig

= {zhog/}

zhogs

= {zhogs pa/}

zhogs pa

१. = {nyin mo'i sgo} उषः, अहर्मुखम् मि.को.१३३क २. = {bros pa} उद्द्रावः, रणात्पलायनम् — प्रद्रावोद्द्रावसन्द्रावसन्दावा विद्रवो द्रवः । अपक्रमोऽपयानं च अ.को.१९३ख/२.८.१११; प्रद्रवणं प्रद्रावः, उद्द्रावः…द्रवश्च अ.वि.२.८.१११; {bros sam zhogs pa} मि.को.५०क ।

zhogs ma

शकलिकः, ओ का — {dper na zhogs ma'i me chung ngu mngon par 'grub bzhin du 'chi bar 'gyur ba} तद्यथा—परीत्तः शकलिकाग्निरभिनिवर्तमान एव निर्वायात् अभि.भा.११७ख/४११; अभि.स्फु.१९२ख/९५४.

zhogs shig

क्रि. स्थाप्यताम् — {nas khyer te shog/} {khyer cig/} {thogs shig/} {zhogs shig ces bya ba la sogs pa'i rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu yin no//} अयमेषामनुव्यवहारहेतुः यवा आनीयन्तां दीयन्तां पिष्यन्तां स्थाप्यन्ताम् बो.भू.५३ख/७०; द्र. {zhog cig/}

zhod

द्र.— {gal te char chu zhod na'o//} वृष्टिकान्तारं चेत् वि.सू.४५ख/५८; {char zhod} वर्षम् मि.को.१४४क; {char pa chen po'i ming} द.को.६७६.

zhod chen

= {char chen} धारासम्पातः — {char chen po'i ming /} धारासम्पातः {char rgyun nam yongs lhung ngam zhod chen} मि.को.१४४क ।

zhon

• क्रि. (वर्त., विधौ; अक.; {bzhon} भवि., भूत.) आरुरोह — {de nas rgyal pos dge mtshan las/} /{glang po gser lus can de la/} /{spro ba chen pos lhun po la/} /{rdo rje 'dzin pa bzhin du zhon//} कौतुकादथ भूपालस्तं गजं हेमविग्रहम् । आरुरोह महोत्साहः सुमेरुमिव वज्रभृत् ।। अ.क.३६३ख/४८.७०; {de nas myur du sa bdag de/} /{de tshe shing rta de la zhon//} ततोऽसौ पार्थिवः क्षिप्रमारुरोह रथं तदा । म.मू.३०४ख/४७४; • = {zhon pa/}

zhon gyur

भू.का.कृ. आरूढः — {de dag gzings la zhon gyur te/}…/{dpag tshad brgyar yang 'gro bar byed//} ततः प्रवहणारूढौ तौ योजनशतान्यपि ।…जग्मतुः अ.क.६३क/६.११५.

zhon gyur pa

= {zhon gyur/}

zhon pa

• सं. १. आरोहः — {gos dkar mo ni rgyal rigs rnam pa bzhi ste/} {rgyal rigs kyi chos kyis rkang thang dang rta la zhon pa dang glang po che la zhon pa dang shing rta la zhon pa'o//} पाण्डरा क्षत्रिणी चतुर्धा क्षत्रधर्मेण पदातिः, अश्वारोहः, गजारोहः रथारोहश्चेति वि.प्र.१६३ख/३. १३१; आरोहकः — {rta de zhon pa de med par grog po'i kha na 'dug pa mthong ngo //} ददर्श तमश्वमनारोहकं तस्मिन् प्रपातोद्देशेऽवस्थितम् जा.मा.१४६ख/१६९; अधिरोहः — {nad pa zhon pa la yang ngo //} ग्लानाधिरोहे च वि.सू.३७क/४६ २. आरोहणम् — {khyed rnams rab tu sred pa yis/} /{brgyud mar zhon pa 'di ni ci/} /{chu gter rba rlabs rtse mo 'di/} /{khyim gyi khyams ni yongs ma yin//} केयं युष्माकमौत्सुक्यादारोहणपरम्परा । तुङ्गत्तरङ्गशृङ्गोऽयं न गृहाङ्गणमम्बुधिः ।। अ.क.२२१ख/८९.५; अधिरोहणम् — {de ni yongs smin rkang lag bcad dang gsal shing la zhon pas/} /{yongs zags khrag gi rgyun gyis phyi rol dag tu 'byung bar 'gyur//} निर्यात्यसौ परिणतः करपादपातशूलाधिरोहणपरिस्रुतरक्तपूरैः ।। अ.क.२६१ख/९५.१०; • पा. आरूढः, समाधिविशेषः — {zhon zhes bya ba'i ting nge 'dzin} आरूढो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४; • उ.प. वाहनः — {khyu mchog la zhon pa} वृषवाहनः म.मू.१२१ख/३१; {de dag bdag po rgyal po ni/} /{mi la zhon pa lus ngan po//} तेषां चाधिपती राजा कुबेरो नरवाहनः । ल.वि.१८६ख/२८४; आरूढः, ओ ढा — {bya la zhon nas mtshan re zhing/} /{nam mkha' las ni 'ongs par gyur//} साऽपि प्रतिनिशं व्योम्नः खगारूढा समाययौ । अ.क.१४५ख/१४.७७; {tshong pa}…/{gzings chen dag la zhon nas ni//} वणिजः…महाप्रवहणारूढाः अ.क.१८९ख/८१.५; {ro la zhon zhing gzi brjid 'bar/} /{phyag gnyis gyen du dbu skyes ser//} शवारूढा ज्वलद्दीप्ता द्विभुजाः पिङ्गमूर्धजाः ।। हे.त.९ख/२६; समारूढः — समारूढः {zhugs pa'am zhon pa'am non pa} म. व्यु.७५२५ (१०७क); अधिरूढः — {rta dang glang po la zhon pa'i skyes bu mang po dang lhan cig 'gro ba'i mi'i bdag po la ltos shig} पश्य नराधिपतिं बहुभिर्गजतुरगाधिरूढैः पुरुषैः सह गच्छन्तम् त.प.५२ख/५५६; {mkha' lding la zhon} गरुडाधिरूढः अ.क.२५४ख/९३.६६; अभिरूढः — {byang chub sems dpa' pha rol tu phyin pa'i theg pa la zhon} बोधिसत्त्वः पारमितायानाभिरूढः द.भू.२३२क/३८; म.व्यु.६९४८ (९९क).।(द्र.— {yang dag par zhon pa/})

zhon pa med

= {zhon pa med pa/}

zhon pa med pa

वि. अनारोहकः — {rta de zhon pa de med par grog po'i kha na 'dug pa mthong ngo //} ददर्श तमश्वमनारोहकं तस्मिन् प्रपातोद्देशेऽवस्थितम् जा.मा. १४६ख/१६९.

zhon par gyur pa

= {zhon gyur/}

zhom

= {zhom pa/}

zhom pa

वि. भग्नः — {gsus pa che la sna zhom pa} भग्ननासाः कुम्भोदराः ल.वि.१५०क/२२२; विभग्नः — {mi rgan po}…{zhom pa 'khar ba la rten pa} पुरुषो जीर्णः…विभग्नो दण्डपरायणः ल.वि.९५ख/१३६; क्षामः — {bkres shing lkog ma dang 'gram pa zhom pa} क्षुत्क्षामकण्ठकपोलाः अ.श.९०क/८१.

zho'i rgya mtsho

ना. दधिसमुद्रः, समुद्रः — {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६; {zho'i rgya mtsho ni mgo'i klad pa'o//} दधिसमुद्रः शिरोमस्तिष्कम् वि.प्र.२३५क/२.३५.

zho'i brgyad cha

कार्षापणः — {kha cig ni mgul gyi se mo do sbyin par byed}…{kha cig ni tha na zho'i brgyad cha tsam yang sbyin par byed do//} केचिद्धारं प्रयच्छन्ति…केचिदन्तशः कार्षापणम् अ.श.१५०क/१४०.

zho'i bzhi cha gcig

कार्षापणद्वयः — {des zho'i bzhi cha gcig gis a ga ru'i spos nyos nas rgyal bu rgyal byed kyi tshal du song ngo //} स कार्षापणद्वयेनागरुं क्रीत्वा जेतवनं गतः अ.श.१३ख/१२.

zhwa

खोलः, ओ लम्, ओ ला — {zhwa dang lham sgro gu can dang}…{shur bu phre'u la sogs pa'i don du de tsam dag la ni nyes pa med do//} निर्दोषं खोलापूला…वप्र (?मु)रुचिकार्थं तन्मात्राणाम् वि.सू.२६क/३२; {mgo do ker can dang zhwa gyon pa dang cod pan can dang phreng ba can dang dkris pa la mi bshad par ro//} देशयेत्…न खोलामौल्युषणीषवेष्टितमालाशिरसे वि.सू.४९ख/६३; म.व्यु.५८४१ ( {kho lA} म.व्यु.८४ख).

zhwa gyon pa

वि. खोलाशिराः — {zhwa gyon pa la chos mi bshad} न खोलाशिरसे धर्मान् देशयिष्यामः म.व्यु.८६१२ (१२०क); {mgo do ker can dang zhwa gyon pa dang cod pan can dang phreng ba can dang dkris pa la mi bshad par ro//} देशयेत्…न खोलामौल्युषणीषवेष्टितमालाशिरसे वि. सू.४९ख/६३.

gzhag

• क्रि. ( {'jog} इत्यस्य भवि.) १. न्यसेत्— {dbus su dbang chen dkyil 'khor ni/} /{bsams te khro bo'i rigs gzhag la//} माहेन्द्रमण्डलं ध्यात्वा मध्ये क्रोधकुलं न्यसेत् । गु.स.११४ख/५३ । २. अर्पयति — {de bzhin du blo gros chen po rgyu 'dra ba'i sangs rgyas kyang cig car sems can gyi spyod yul yongs su smin par byas te/} {'og min gyi pho brang dang gzhal med khang gi gnas kyi rnal 'byor gyi rnal 'byor can du gzhag go//} एवमेव महामते निष्यन्दबुद्धो युगपत्सत्त्वगोचरं परिपाच्य आकनिष्ठभवनविमानालययोगं योगिनामर्पयति ल.अ.७७क/२५; प्रज्ञप्तिर्भवति — {ci'i phyir ting nge 'dzin gsum po 'di dag gzhag gi} कस्मात्पुनरेषामेव त्रयाणां समाधीनां प्रज्ञप्तिर्भवति बो.भू.१४६क/१८७; व्यवस्थाप्यते — {gal te de dang 'brel ba'i chos gnyis skye ba dang 'jig pas de yongs su 'gyur bar gzhag gi/} {gzhan ni ma yin no zhe na} तत्सम्बद्धयोर्धर्मयोरुत्पादविनाशात्तस्य परिणामो व्यवस्थाप्यते, नान्यस्येति चेत् त.प.१५३क/३०; • = {gzhag pa/}

gzhag nas

अवस्थाप्य — {sgra dang don mdun du gzhag nas de dag gi 'brel pa byed cing} शब्दमर्थं च पुरोऽवस्थाप्य तयोः सम्बन्धः क्रियते त.प.१५०ख/७५३.

gzhag gos

तुण्डिचेलम् म.व्यु.५८८४ (८५क).

gzhag pa

• सं. १. निक्षेपः — {khri'u dang nya lcibs dag kyang gtsang sbra nyid byas nas gnas ji lta bar gzhag go//} पीठशुक्तयोश्चौक्षतां कृत्वा निक्षेपो यथास्थाने वि.सू. ६ख/७; स्थापनम् — {chu dron gzhag pa'i phyir nang gi phyogs su bzhag stegs bya'o//} तप्तजलस्थापनार्थमभ्यन्तरपार्श्वकपोतमालाकरणम् वि.सू.६क/६; {chu tshags gzhag pa'i phyir gdang bu bya'o//} वंशस्य च परिश्रावणस्थापनार्थम् वि.सू.३९ख/५०; {bla gab med pa'i mtha' gcig tu gzhag go/} /{spungs te yang ngo //} स्थापनमेकान्तेऽभ्यवकाशे । राशीकृत्यापि वि.सू.७९क/९६; अवस्थापनम् — {dran pa rnyed par bya ba'i phyir bye ma bdal ba'i steng du kha bub tu gzhag go/} वालुकास्थाने चेष्टालाभार्थमवाङ्मुखावस्थापनम् वि. सू.१९ख/२३; आधानम् — {stong nyid ni sgyu ma'i rang bzhin med pa nyid yin la/} {bag chags ni des gzhag pa'i shugs yin te} शून्यताया मायास्वभावनिःस्वभावताया वासना तस्या आधानम् आवेधः बो.प.२११ख/१९७; आधारणम् — {nya'am rus sbal lam sbal pa'am chu srin byis pa gsod dam nya khyi ba dag gis ma lus par ldogs kyi bar du gzhag go//} आमत्स्यकच्छपमण्डूकशिशुमारवुल्लकैर्निर्लेहाधारणम् वि.सू.३६ख/४६; समर्पणम् {bdag nyid kyi ngo bo ma yin pa tha dad pas rang gi ngo bo blo la gzhag pa 'di nyid kyang mngon sum gyi mngon sum nyid yin no//} इदमेव च प्रत्यक्षस्य प्रत्यक्षत्वं यदनात्मरूपादिविवेकेन स्वरूपस्य बुद्धौ समर्पणम् वा.न्या. ३३०क/३७; दानम् — {gal te na na than kor du lo ma'i chang bu dag gzhag go//} सामन्तके दुःखनं चेत् पात्र(?पत्र)वैभङ्गुकानां दानम् वि.सू. ८१क/९८ । २. = {rnam par gzhag pa} व्यवस्था — {'bras bu bzhi rnams gzhag pa ni/} /{rgyu lnga dag ni srid phyiraro//} चतुःफलव्यवस्था तु पञ्चकारणसम्भवात् । अभि.स्फु.१४८क/८६७; व्यवस्थितिः — {tha dad gzhag 'di gang gis 'grub//} केनेयं सिद्धा भेदव्यवस्थितिः प्र.वा.१२६क/२.२०४; व्यवस्थानम् — {de yi dbang gis de gzhag phyir/}… /{bya ba bdag nyid ma yin yang //} तद्वशात् तद्व्यवस्थानादकारकमपि स्वयम् ।। प्र.वा.१३०क/२.३०८; {nam dmigs par bya ba'i don shes pas mi dmigs pa de na rnam par rig pa tsam du gzhag pa yin te} यदा त्वालम्ब्यमर्थं नोपलभते ज्ञानं तदा विज्ञप्तिमात्रव्यवस्थानं भवति ल.अ. १२२क/६९ ३. स्थापना— {phyogs 'di ni rnam par bshad pa'i nang du bris pa yod mod kyi/} {de ni gzhag pa'i phyogs ma yin par mngon te} अस्त्येष विभाषायां लिखितपक्षः । स तु न स्थापनापक्षो लक्ष्यते अभि.स्फु.१८२ख/९३७; प्रतिष्ठापनम् — {skur pa 'debs pa'i lta ba de gzhag pa'i phyir rigs pa 'ga' zhig yongs su 'dzin pa dang} तस्या अपवाददृष्टेः प्रतिष्ठापनार्थं कांचिदेव युक्तिं परिगृह्णन्ति अभि.स.भा.८३क/११३; • पा. स्थापनीयम्, व्याकरण/प्रश्नभेदः — {lung bstan pa ni rnam pa bzhi ste/} /{mgo gcig dang ni dri ba dang /} /{rnam par dbye dang gzhag pa rnams//} चतुर्विधं व्याकरणमेकांशं परिपृच्छनम् । विभज्यं स्थापनीयं च ल.अ.१०१ख/४८; • कृ. १. स्थाप्यम् — {dbugs kyi tshogs te mi yi bdag/} /{de yi yang ni 'og tu gzhag//} तस्याप्यधः स्थाप्यं श्वासपिण्डं नराधिप वि.प्र.१८२क/१.३८; {ci 'dra'i skyes bu ji lta bur/} /{rnal 'byor gzhag pa bdag la gsungs//} कथं चैवंविधा योगे नराः स्थाप्या वदाहि मे ।। ल.अ.६५ख/१२; स्थापनीयम् — {de dag la sogs pa gcig nas gcig tu go rims kyi mtshan nyid kyi tshul gyis lung} ({ma} ) {bstan pa rnams dris na/} {'di ni gzhag pa ste/} {bcom ldan 'das kyis lung ma bstan to zhes zer ro//} एवमाद्येनोत्तरोत्तरक्रमलक्षणविधिना अव्याकृतानि पृष्टाः; स्थापनीयम्, भगवता अव्याकृतमिति वक्ष्यन्ति ल. अ.१००ख/४७; स्थातव्यम् — {lha'i gzugs su gzhag go//} देवतामूर्त्या स्थातव्यम् हे.त.६क/१४ २. ( {bzhag pa} इत्यस्य स्थाने) {skye ba ni gzhag pa dang 'dra'o//} निक्षिप्तवत् प्ररोहः वि.सू.१४ख/१६; निवेशितः — {sems byung rnams las tshor ba dang /} /{'du shes logs shig phung por gzhag//} चैत्तेभ्यो वेदनासंज्ञे पृथक्स्कन्धौ निवेशितौ ।। अभि.को.२ख/१.२१; {des ni}… {thar pa'i lam gzhan zhig snying la gzhag pa yin te} अन्यो हि तेन मोक्षमार्गो हृदि निवेशितो भवति अभि.स्फु.९८ख/७७७; स्थापितः — {sbyin pa ye shes kyis yongs zin pas 'jig rten dag na mi zad gzhag//} दानं ज्ञानपरिग्रहेण च पुनर्लोकेऽक्षयं स्थापितम् ।। सू.अ.२०३ख/१०५; स्थितः — ग्. {yon pa khu tshur lte bar gzhag//lag} {pa g}.{yas pa glang po che'i/} /{sna yi tshul du bzhag pa ni/} /{spos kyi glang po'i phyag rgya 'o//} वामे नाभस्थिता मुष्टिर्गजपुष्करमाकृतिः ।। धारयेद् दक्षिणे हस्ते गन्धहस्तिनो मुद्रया । स. दु.१०६क/१५४; नीतः — {de phyir drang srong rang nyid kyis gzhag mdo sde gang yin de mi dkrug//} तस्माद्यत्स्वयमेव नीतमृषिणा सूत्रं विचाल्यं न तत् र.वि.१२८ख/११८; प्रज्ञप्तः — {de dag kyang phal cher sems snyoms pa nyid dang mi chags pa dang ma khengs pa dang mi dmigs pa rnams kyi dbang du mdzad de gzhag pa'o//} ते च प्रायेण चित्तसमतामसक्तिमनुन्नतिमनुपलम्भं चाधिकृत्य प्रज्ञप्ता इति म.टी.२९३ख/१५८.।(द्र.— {rnam par gzhag pa/} {nye bar gzhag pa/} {mnyam par gzhag pa/} {nges par gzhag pa/} {so sor gzhag pa/} {legs par gzhag pa/} {gtams te gzhag pa/}).

gzhag par

अवस्थापयितुम् — {de'i dbang gis ni shes pa de sngon po myong ba yin par gzhag par mi nus kyi} न तद्वशात् तज्ज्ञानं नीलस्य संवेदनं शक्यतेऽवस्थापयितुम् न्या.टी.४६क/८२.

gzhag pa bskor ba'i yi ge

निक्षेपावर्तलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{gzhag pa bskor ba'i yi ge'am} …{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…निक्षेपावर्तलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल. वि.६६ख/८८.

gzhag pa dang gzhi'i tshul du gyur pa

आधेयाधारव्यवस्थानभावः — {blo gros chen po gzugs dang nam mkha'i rgyu rnam pa tha dad pa ni gzhag pa dang gzhi'i tshul du gyur pas yid ches par bya'o//} आधेयाधारव्यवस्थानभावेन महामते रूपाकाशकारणयोः प्रविभागः प्रत्येतव्यः ल. अ.७५ख/२४.

gzhag pa med

= {gzhag pa med pa/}

gzhag pa med pa

अप्रक्षेपः — {gdeg pa med pa dang gzhag pa med pa} अनुत्क्षेपाप्रक्षेपः म.व्यु.६३५७ ( {gdegs pa med pa dang bzhag pa med pa} म.व्यु.९०ख).

gzhag pa yin

क्रि. १. व्यवस्थानं भवति — {nam dmigs par bya ba'i don shes pas mi dmigs pa de na rnam par rig pa tsam du gzhag pa yin te} यदा त्वालम्ब्यमर्थं नोपलभते ज्ञानं तदा विज्ञप्तिमात्रव्यवस्थानं भवति ल.अ.१२२क/६९ । २. निवेशितो भवति — {des ni}…{thar pa'i lam gzhan zhig snying la gzhag pa yin te} अन्यो हि तेन मोक्षमार्गो हृदि निवेशितो भवति अभि.स्फु.९८ख/७७७.

gzhag pa'i gdu bu

= {gzhag pa'i gdub bu/}

gzhag pa'i gdub bu

कटकम् — {lhung bzed gzhag pa'i gdub bu} पात्रकटकम् म.व्यु.८९५२ (१२४क).

gzhag pa'i phyogs

स्थापनापक्षः — {phyogs 'di ni rnam par bshad pa'i nang du bris pa yod mod kyi/} {de ni gzhag pa'i phyogs ma yin par mngon te} अस्त्येष विभाषायां लिखितपक्षः । स तु न स्थापनापक्षो लक्ष्यते अभि. स्फु.१८२ख/९३७.

gzhag pa'i yi ge

निक्षेपलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{gzhag pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… निक्षेपलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.

gzhag par bgyi

क्रि. स्थापयेत्— {gser gyi snod dang dngul snod du/} /{mngar ba'i khu ba gzhag par bgyi//} सुवर्णभाण्डे रूप्यभाण्डे मधुरेण स्थापयेत् ।। सु.प्र.२९क/५६; {skyes bu go cha bgos pa ni/} /{bzhi zhig der yang gzhag par bgyi//} वर्मिताश्च पुरुषास्ते चत्वारि तत्र स्थापयेत् । सु.प्र.२९क/५६.

gzhag par bya

• क्रि. १. स्थापयेत् — {bum pa gtor ma bum pa yang /} /{zhal zas mang po gzhag par bya//} कलशान् बलिकुम्भांश्च नैवेद्यान् स्थापयेद् बहु । स.दु. १२५ख/२२४; {mchil ma'i snod gzhag par bya'o//} स्थापयेत् खेटकटाहकम् वि.सू.५९ख/७५; {nam mkha'i khams rnam pa thams cad pa'i gzugs yul dang rnam par bral ba dbus kyi sa la kun gzhi'i rnam par shes pa gzhag par bya'o//} आकाशधातौ सर्वाकारबिम्बे विषयविरहिते स्थापयेन्मध्यभूमौ आलयविज्ञानम् वि.प्र.३२ख/४.७; उपस्थापयेत् — {chol zangs sa las byas pa gzhag par bya'o//} उपस्थापयेत् कठिल्लं मृण्मयम् वि.सू.७क/७; प्रतिष्ठापयेत् — {su ni ngas ngan song nas phyung ste mtho ris dang thar pa la gzhag par bya} कमहमपायादुद्धृत्य स्वर्गे मोक्षे च प्रतिष्ठापयेयम् अ.श.१०क/९; न्यसेत् — {bshang ba cho ga bzhin blangs nas/} /{kham phor sbyar mar gzhag par bya//} विष्ठं संगृह्य विधिना (विष्ठां गृह्य विधानेन पा.भे.) शरावसम्पुटे न्यसेत् । गु.स. १२६ख/७९; तिष्ठेत् — {don gyi dbang gis ma rdzogs na gzhag par bya'o//} तिष्ठेदसमाप्तेऽर्थवशेन वि.सू.६०क/७६; निधीयताम् — {nyin re bdag grong skyed mos tshal/} /{skye bo med sa de gzhag bya//} प्रत्यहं मत्पुरोद्याने निर्जने सा निधीयताम् ।। अ.क.१४.७६; मुञ्चेत — {med na gral der de'i stan gzhag par bya'o//} असत्यत्रोपवेशेऽस्यासनं मुञ्चेरन् वि.सू.१०क/११ । २. प्रतिष्ठापयिष्यामि — {rtsig pa la ma bzhag par phyam so la gzhag par bya'o//} {phyam so la ma bzhag par g}.{yogs ma la gzhag par bya'o//} भित्तिमप्रतिष्ठाप्य तलकम्, तलकमप्रतिष्ठाप्य छदनं प्रतिष्ठापयिष्यामि अभि.स्फु.१७७क/९२७; • = {gzhag par bya ba/}

gzhag par bya ba

• कृ. स्थापनीयम् — {gzhag par bya ba'i dri ba la lung du ma bstan pa zhes bshad do//} स्थापनीयः प्रश्नोऽव्याकृत इत्युक्तम् अभि.भा.२३६ख/७९७; स्थाप्यम् — {zhi ba dang rgyas pa la dngul gyi sbu gu rig pa'i dbus su gzhag par bya'o//} शान्तिपुष्टयोः रौप्यनलिका विद्याया मध्ये स्थाप्या वि.प्र.१०१क/३. २२; स्थापयितव्यम् — {cha shas lnga ni bdag nyid dang rtsa lag nye bar longs spyod pa'i don du gzhag par bya'o//} पञ्चांशान्यात्मकुटुम्बभोगाय स्थापयितव्यानि वि. प्र.१८१क/३.१९८; उपनेयम् — {'di la bsal bya ci yang med/} /{gzhag par bya ba cung zad med//} नापनेयमतः किंचिदुपनेयं न किंचन । र.वि.११३ख/७६; प्रक्षेप्तव्यम् — {'di las bsal bya ci yang med/} /{gzhag par bya ba cung zad med//} नापनेयमतः किञ्चित् प्रक्षेप्तव्यं न किञ्चन । अभि.अ.१०क/५.२१; व्यवस्थाप्यम् — {dngos po'i gnas pas tshad ma ni/} /{gzhag bya tshig dor gyis ma yin//} वस्तुस्थित्या प्रमाणं तु व्यवस्थाप्यं छलान्ननु । त.स.११०क/९५९; स्थानीयम् — {dbyangs ni a yig la sogs pa thung ngu dang ring po bcu gnyis dang /} {yon tan dang 'phel bar gzhag par bya ba bcu gnyis dang} मात्रा अकारादयो ह्रस्वदीर्घा द्वादश, गुणवृद्धिस्थानीया द्वादश वि.प्र.१८६ख/५.८; द्र. {lta bu/} {mthun pa/} ।। • सं. स्थापनम्— {'chag sa dag tu rtswa'i chun po dag thag pas bcings te shing ljon pa la bcangs shing gzhag par bya'o//} अवबध्य रज्ज्वा वृक्षेऽवलम्ब्य चंक्रमेषु कक्षपिण्डकानां स्थापनम् वि.सू.३२ख/४१; {dal bus de gzhag par bya'o//} तद्… शनैः स्थापनम् वि.सू.६१ख/७८; {bong rdog dang sa dang chu dag gzhag par bya'o//} शुन्धनमृत्तिकापानीयस्थापनम् वि.सू.५६ख/७१; • पा. स्थापनीयः, प्रश्नभेदः — {'dri ba ni rnam pa bzhi ste/} {mgo gcig tu lung bstan par bya ba dang /} {rnam par phye nas lung bstan par bya ba dang /} {dris nas lung bstan par bya ba dang gzhag par bya ba'o//} चतुर्विधो हि प्रश्नः —एकांशव्याकरणीयः, विभज्यव्याकरणीयः, परिपृच्छ्य व्याकरणीयः, स्थापनीयश्च अभि.भा.२३७क/७९७; • = {gzhag par bya/}

gzhag par bya ba nyid

स्थापनीयत्वम् — {gzhag par bya ba'i 'dri ba gang yin pa gzhag par bya ba nyid du lung ston pa} यस्तु स्थापनीयः प्रश्नः स्थापनीयत्वेन व्याक्रियते अभि.भा.२३७ख/७९९.

gzhag par bya ba nyid ma yin

अनापेयत्वम् — {kun dga' ra ba dang gtsug lag khang dang de dag gi gzhi dang gnas mal dag ni btsong bar bya ba yang ma yin no/} /{gzhag par bya ba nyid ma yin no/} /{byin gyis brlab par bya ba nyid ma yin no//} अविक्रियताऽस्यारामविहारतद्वस्तुशयनासनानाम् । अनापेयत्वम् । अनधिष्ठेयता च वि.सू. ७२ख/८९.

gzhag par bya ba'i dri ba

पा. स्थापनीयः प्रश्नः, प्रश्नभेदः — {gzhag par bya ba'i dri ba la lung du ma bstan pa zhes bshad do//} स्थापनीयः प्रश्नोऽव्याकृत इत्युक्तम् अभि.भा.२३६ख/७९७; द्र. {gzhag par bya ba/}

gzhag par mi bya

अस्थापनम् — {gdams ngag dang gso sbyong dang dgag dbye dang gsol ba dang brjod pa dag gzhag par mi bya'o//} अस्थापनमववादपोषधप्रवारणाज्ञप्तिवाचनानाम् वि.सू.८७ख/१०५.

gzhag par mi bya ba

= {gzhag par mi bya/}

gzhag par lung bstan pa

पा. स्थाप्यं व्याकरणम्, चतुर्विधेषु प्रश्नेष्वन्यतमः — {mgo gcig dang ni rnam phye dang /} /{dri dang gzhag par lung bstan pa//} एकांशतो व्याकरणं विभज्य परिपृच्छ्य च । स्थाप्यं च अभि. को.१६ख/५.२२; स्थापनीयं व्याकरणम् म.व्यु.१६६१ (३७क); मि.को.११९क; द्र. {gzhag par bya ba/}

gzhag bya

= {gzhag par bya/} {o ba/}

gzhang

= {gzhang 'brum/}

gzhang 'brum

अर्शः, व्याधिविशेषः — {lus 'di la nad kyi rnam pa 'byung ba 'di lta ste/} {mig nad dang}… {gzhang 'brum dang} अस्मिन् काये विविधा आबाधा उत्पद्यन्ते तद्यथा—चक्षूरोगः…अर्शांसि शि.स.४९क/४६; {'phags pa gzhang 'brum rab tu zhi bar byed pa'i mdo} आर्यार्शप्रशमनिसूत्रम् क.त.६२१.

gzhan

• वि. १. अन्यः — {mthong ba'i dus kyang gzhan phrad pa'i dus kyang gzhan yin pa'i phyir ro//} अन्यो हि दर्शनकालः, अन्यश्च प्राप्तिकालः न्या.टी.३८ख/२६; {mdza' ba gzhan dag} अन्यः प्रियो जनः बो.अ.२४ख/८. ३२; {yul gzhan dag tu} अन्यदेशे अ.क.२८५ख/१०५. ४२; {skye ba gzhan la} अन्यजन्मनि अ.क.७३ख/६१.२१; {des na gsal byed nyid yin pas/} /{rtogs phyir gzhan la ltos pa yin//} तेन प्रकाशकत्वेऽपि बोधायान्यत् प्रतीक्षते ।। त.स.७३ख/६८६; परः — {gzhi des kyang de la bdag dang gzhan pa dang byed pa po dang tshor ba po dang dngos po dang dngos po med pa'i 'du shes mi 'byung ngo //} ततो निदानं चास्यात्मपरकारकवेदकभावाभावसंज्ञा न प्रवर्तन्ते बो.भू.१७८ख/२३५; {gzhan gyi yul du} परदेशे अ.क.२०४ख/२३.१५; {de yi rab grub gzhan cir 'gyur//} प्रसिद्धिस्तस्य का परा त.स.७३ख/६८८; अपरः — {skye ba ni rnam pa gnyis te/} {gcig ni rtsa ba'i skye ba'o//} {gzhan ni skye ba'i skye ba zhes bya ba ste} द्विविधो ह्युत्पादः—एको मौल उत्पादः, अपरश्च उत्पादोत्पादसंज्ञकः प्र.प.५०ख/६०; {de ni de bdag nyid 'gyur na/} /{bya ba gzhan ni ci zhig 'gyur//} तस्यां तदात्मभूतायां को व्यापारोऽपरो भवेत् ।। त.स.७३ख/६८६; इतरः — {gnyis slob rigs las bzlog nas ni/} /{sangs rgyas su 'gyur gzhan gsum yang //} शिष्यगोत्रान्निवर्त्य द्वे बुद्धः स्यात् त्रीण्यपीतरः ।। अभि.को.१९ख/६.२३; {bde blag tu thob pa ni sems dga' bar 'gyur gyi/} {gzhan ni ma yin no//} सुखाधिगम्यं चित्तं प्रीणाति, नेतरत् अभि. स्फु.२३४क/१०२४ २. अतिरिक्तः — {nges par sbyor ba ni rkyen gyi don yin pa'i phyir ro/} /{de yang khams kyi don las gzhan byed pa po'i bsgrub bya yin pas} नियोगस्य प्रत्ययार्थत्वात् । स च धात्वर्थातिरिक्तः कर्तृसाध्यः प्र. अ.१४ख/१७; शेषः — {spre'u chen po zhig mngon par sprul nas/} {rdzu 'phrul gyi mthus de'i pags pa bshus te/} {gzhan mi snang bar byas nas} महान्तं वानरमभिनिर्माय ऋद्धिप्रभावात्तस्य चर्मापनीय शेषमन्तर्धापयामास जा.मा.१३३क/१५३ ३. = {gzhan gyi} परकीयः — {gal te gzhan grub mtha' yis na/} /{ma yin tshad mar ma bzung phyir//} परकीयकृतान्ताच्चेन्न प्रामाण्यापरिग्रहात् ।। त.स. ७०क/६५७; • उ.प. अन्तरम् — {rgyu gzhan btsal bar mi bya'o//} न मृग्यं कारणान्तरम् ।। त.स.१०६क/९२८; {don gzhan rnam bcad pa'i/} /{tshul gyis 'dzin pa ma yin na//} अर्थान्तरव्यवच्छिन्नरूपेणाग्रहणं यदि । त.स. ४६ख/४६३; {skye gzhan bsod nams zong gi} जन्मान्तरपुण्यपण्यैः अ.क.३०७ख/१०८.१४३; अन्तरीयः — {sde pa gzhan gyi lugs} निकायान्तरीयमतम् अभि.स्फु.१०१क/७८१; {sde pa gzhan zhes bya ba ni 'phags pa chos srung ba'i sde pa la sogs pa'o//} निकायान्तरीयाः आर्यधर्मगुप्तप्रभृतयः अभि.स्फु.१७५ख/९२५; • अव्य. = {gzhan du} अन्यथा — {nye bar 'jal bar grags ldan pa/} /{de la slar yang ri khrod pas/} /{byas pa'i lung las de nyid kyi/} /{nang du 'dus pas gzhan smras pa//} एतस्मिन्नुपमानत्वं प्रसिद्धं शाबरे पुनः । अस्यागमाबहिर्भावादन्यथैवोपवर्णितम् ।। त.स.५६क/५४३; अन्यत्र — {gcig ni bla ma'i gsung dang gzhan/} /{mdza' bo blta ba'i rtse dga' bzang //} एकत्र गुरुवचनमन्यत्र दयितदर्शनसुखानि । ना.ना.२२९ख/४०; पृथक् — {lus}… {lag sogs rnams las gzhan med na/} /{de ni ji ltar yod pa yin//} कायः…करादिभ्यः पृथङ् नास्ति कथं नु खलु विद्यते ।। बो.अ.३४क/९.८३; ऋते — {shes rab las gzhan 'di dag ni/} /{spong rgyu gzhan med} एतत्प्रहाणहेतुश्च नान्यः प्रज्ञामृते र.वि.१२८क/११७; • सं. = {gzhan nyid} अन्यता — । {phung po gang zag min zhes pas/} /{de ni gzhan 'di yin par gsal//} स्कन्धो न पुद्गलश्चेति व्यक्ता तस्येयमन्यता ।। त.स.१४क/१६१; अन्यत्वम्— {dngos po dngos po las gzhan nam/} /{gzhan min par yang mi 'da' nyid//} अन्यत्वं वाऽप्यनन्यत्वं वस्तु नैवातिवर्तते । वस्तुतः त.स.१४क/१६०; • पा. । १. परम्, कल्पितमण्डलम् — {'dir phyi 'jig rten gyi khams dang nang lus dang gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} अत्र बाह्ये लोकधातौ देहेऽध्यात्मनि परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४.४७ २. (ती.द.) परत्वम्, गुणपदार्थभेदः मि.को.१०१ख ।

gzhan gang du'ang

यत्रकुत्रचित् — {dur khrod du 'am gzhan gang du'ang /} /{rtag par gos gsum bgo bar bya/} /{gang yang bde bar byin pa dag/} /{gos kyi phyir ni sbyar bar bya//} त्रिवस्त्रप्रावृतो नित्यं श्मशानाद्य (ने य भो. पा.)त्रकुत्रचित् । वस्त्रार्थं संविधातव्यं यश्च दद्यात् सुखागतम् ।। ल.अ.१७१ख/१२९.

gzhan gyi

१. अन्यस्य— {ji ltar gzhan gyi shes pa thogs par 'gyur ba} यथा अन्यस्य व्याहन्यते ज्ञानम् अभि. स्फु.२६८ख/१०८८; परस्य — {gshe bcas ni gzhan gyi tshig la smod pa'o//} अधिक्षेपः परस्य वचनतिरस्कारः बो.प.९६ख/६२ २. अन्यदीयः — {gzhan gyi mig gzhan la ji ltar sbyar du rung} अन्यदीयं कथं नाम चक्षुरन्यत्र योज्यते जा.मा.१०ख/१०; परकीयः — {bzhin bzangs dag 'di ni gzhan gyi yin te/} {khyed la sbyin par gnang ba med do//} परकीयमेतद् भद्रमुख न चैतद्युष्माकमनुज्ञातं दातुम् बो.भू.६९ख/८९; {ci ste yang gzhan sangs rgyas pa'i grub pa'i mtha' khas blangs pa las te} अथापि स्यात्—परकीये बौद्धे सिद्धान्ते पठ्यते त.प.१०३ख/६५७; अपरकीयः — {pad ma lta bu'i mig dang ldan pa dag khyed kyis 'di na gzhan gyi mi 'ga' lta yod dam ltos dang} पश्यत यूयं कमलायताक्षः कश्चिदपरकीयो मनुष्यः संविद्यते अ.श.२८२ख/२५९.

gzhan gyis

१. अन्येन — {yang na rgyu mtshan gzhan gyis ni//} अन्येन वा निमित्तेन त.स.११०क/९५७; {'on te sgrub par byed pa la/} /{gzhan gyis ma bsgrubs tshad 'dod na//} अन्येनासाधिता चेत् स्यात् साधकस्य प्रमाणता । त.स.१०६क/९२९; परेण — {gzhan gyis de lta bu dag byas gyur na/} /{de la 'khrug par 'gyur ba su zhig yod//} परेण तस्मिन्नुपपादिते च तत्रैव कोपप्रणयक्रमः कः ।। जा.मा.२०८ख/२४३; {gang lugs ba lang rwa co ltar/} /{gya gyu gzhan gyis mi shes pa//} गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिर्न ज्ञायते परैः ।। अ.क.१२६ख/६६.११ २. परतः — {gzhan gyis phyir rjes su brtse bar byed pa gang zhe na} परतः प्रत्यनुकम्पा कतमा श्रा.भू.५क/८; द्र.— {sems can gzhan gyis bkri min par//} अनन्यसत्त्वनेयस्य प्र. वा.११०ख/१.८२.

gzhan dag

१. अन्ये — {yang 'dir gzhan dag mi shes pa'i/} /{dri mas bgos pa'i blo can rnams/} /{sems tsam tshul 'di mi rigs te/} /{thos pas gnod pa'i phyir zhes smras//} अन्ये पुनरिहाज्ञानमलीमसधियो जगुः । चित्तमात्रनयो नायं युज्यते श्रुतिबाधनात् ।। त.स.७६क/७१२; परे {gzhan dag ni don gzhan gyi rgyu mtshan can de'i ngo bo tsam dang ldan pa ma yin pa'i chos kyang rang bzhin du 'dod pas} परे हि अर्थान्तरनिमित्तमतद्भावमात्रान्वयिनमपि स्वभावमिच्छन्ति हे.बि.२४०ख/५५; अपरे — {gzhan dag ni gnyi ga'i rang bzhin las/} /{nges par sbyor ba ngag gi don yin par 'dzer te} अपरे पुनराहुः । उभयस्वभावनिर्मु (?र्यु)क्तो वाक्यार्थः प्र. अ.१२क/१४; {don byed sogs la mi slu bas/} /{gzhan dag tshad ma yin par 'dod//} प्रमाणता । अर्थक्रियाऽविसंवादादपरे सम्प्रचक्षते ।। त.स.४९क/४८२ २. [1] अन्यः — {gzhan dag dman pa'i las byed na//} नीचं कर्म करोत्यन्यः बो.अ.२२क/७.५१; परः — {'on te zhes bya ba la sogs pas gzhan dag rtsod par byed la} नन्वित्यादिना परश्चोदयति त.प.५क/४५४; अपरः — {rdzas gzhan gyi/} {lci nyid mi rtogs}… {zhes gzhan dag zer//} द्रव्यान्तरगुरुत्वस्य गतिर्नेत्यपरोऽब्रवीत् । प्र.वा.१४६ख/४.१५७ [2] अन्तरम् — {rang gi chung ma bor nas ni/} /{bud med gzhan dag 'dod pa yin//} स्वां योषितं तिरस्कृत्य कामिनो योषिदन्तरे ।। प्र.अ.११५क/१२३.

gzhan dag kyang

१. अन्येऽपि — {nor sgrub pa'i thabs gtsug lag las 'byung ba gzhan dag kyang yod} सन्त्यन्येऽपि शास्त्रपरिदृष्टा धनार्जनोपायाः जा.मा.७०क/८१; {gnag rdzi dang phyugs rdzi dang rtswa thun dang}… {gzhan dag kyang de rnams mthong nas brgyug par brtsams so//} तान् दृष्ट्वा अन्येऽपि गोपालका अश्वपालकास्तृणहारकाः… प्रधावितुमारब्धाः वि.व.१४८ख/१.३६ २. अन्यानपि — {gzhan dag kyang de la mos pa bzlog pa dang} अन्यानपि तस्माद् विच्छन्दयन्ति म.टी.२२९क/६३; परांश्च — {dkon mchog gsum la mchod par mos pa byed pa/} {gzhan dag kyang mos par byed du 'jug go//} ( त्रि)रत्नपूजामधिमुच्यते, परांश्चाधिमोचयति बो. भू.१३९ख/१७९ ३. अन्यश्च— {lam 'di nyid kyis gzhan dag kyang /} /{rigs pa mtshungs pas dpag par bya//} अनैनेव पथाऽन्यच्च समानन्यायमूह्यताम् ।। का.आ.३२१क/१.७८.

gzhan dag gi

१. परेषाम् — {gzhan dag gi don du mon dar gyi mal stan brgya snyed dang stan du gding ba brgya snyed kyang bstab par bya'o//} परेषाञ्चार्थाय कौशेयसंस्तरणशतानि निषदनसंस्तरणशतान्युपस्थापयितव्यानि बो.भू.८९क/११३ २. अन्यस्य — {bdag cag lta bus gzhan dag gi/} /{srog kyang gcod par mi byed na/} /{de ltar rab tu byams bstan pa/} /{khyed lta bu la smos ci dgos/} अन्यस्यापि वधं तावत्कुर्यादस्मद्विधः कथम् । इति दर्शितसौहार्दे कथा कैव भवद्विधे ।। जा.मा.२९क/३४.

gzhan dag gis

१. अन्यैः — {brtse ba med pa ngan pa'i bdag nyid can gzhan dag gis ni srog chags kyi khyad par nyid phyugs yin no zhes rjod par byed do//} अन्यैस्तु दुरात्मभिर्निष्कृपैः प्राणिविशेष एव पशुरिति वर्णितम् त.प.२४९ख/९७३; {'di gzhan dag gis bshad do zhes bya bar yang mi rung ngo //} नायमन्यैर्भाषितो युज्यते सू. व्या.१३०ख/३; परैः — {de ni rdul phran gyis/} /{rtsom par gzhan dag gis khas blangs//} परमाणुभिरारब्धः स परैरुपगम्यते ।। त.स.७३क/६८१; अपरैः — {gzhan dag gis de la dri'i chus chag chag btab nas} अपरैस्तत्र गन्धाभिषेको दत्तः वि.व.१६१ख/१.५० २. अन्येन — {rang gi bdag nyid myong min la/} /{gzhan dag gis kyang myong ma yin//} स्वात्मानं नानुभवति न चान्येनानुभूयते ।। बो.अ.३४ख/९.१०१ ३. अपरे — {gzhan dag gis dam bca' ba'i don rnams gzhan du yang rjod par byed de} अपरे त्वन्यथा प्रतिज्ञार्थं वर्णयन्ति त.प.२५४क/९८१.

gzhan dag tu

= {gzhan dag na/}

gzhan dag na

१. अन्येषु — {blo gros chen po sangs rgyas kyi zhing 'di dang /} {gzhan dag na byang chub sems dpa'i spyod pa spyad pa rnams}…{yod de} सन्ति हि महामते बोधिसत्त्वचर्याचारिणः इह अन्येषु च बुद्धक्षेत्रेषु ल.अ. १५१ख/९८; अन्तरेषु — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात्पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१० २. अपरे — {me mur 'bar ba dmyal ba gzhan dag na//} ज्वलत्कुकूले नरके तथाऽपरे जा.मा.१७६क/२०४.

gzhan dag na re

अन्ये — {kha cig na re sred pa'i rgyu mthun pa'o zhes zer ro//} {gzhan dag na re ma rig pa'i rgyu mthun pa'o zhes zer ro//} {gzhan dag na re de gnyi ga'i yin te} तृष्णानिःष्यन्द इत्येके । अविद्यानिःष्यन्द इत्यपरे । उभयोरित्यन्ये अभि.भा.२५०ख/८४५; अन्ये पुनः — {gzhan dag na re ltung bar 'gyur ba bzhi las gang yang rung ba zhig gis dge slong dang dge sbyong gi sdom pa gtong ngo zhes zer ro//} अन्ये पुनराहुः—चतुर्णां पतनीयानामन्यतमेन भिक्षुश्रामणेरसंवरत्याग इति अभि.भा. १८८ख/६४३; अपरे — {gzhan dag na re} …{'du byed nyid sdug bsngal yin pa'i bar du yang de dang 'dra'o//} एवं यावत् संस्कारा एव दुःखतेत्यपरे अभि. भा.३ख/८७७; {gzhan dag na re/} {dpe'i rnam pa zhes bya ba ni dpe'i rnam pa yin no zhes zer te} दृष्टान्तयोगः दृष्टान्तप्रकार इत्यपरे अभि.स्फु.१८३क/९३८; अपराः — {gzhan dag na re/} {thongs shig ces zer} अपराः कथयन्ति मुञ्चतु वि.व.३७८ख/२.१७३.

gzhan dag ni

१. अन्ये— {de lta bas na lta bas kun nas bslang ba'i 'du shes dang sems kho na phyin ci log yin gyi gzhan dag ni ma yin te} तस्माद् दृष्टिसमुत्थे एव संज्ञाचित्ते विपर्यासौ, नान्ये अभि.भा.२३२क/७८०; अन्ये हि — {smon nas shes pa thob pa gzhan dag ni smon pa lhun gyis grub pas smon nas shes pa mngon du byed pa ma yin no//} अन्ये हि प्रणिधिज्ञानलाभिनो नानाभोगेन प्रणिधाय प्रणिधिज्ञानं सम्मुखीकुर्वन्ति सू.व्या. २५७क/१७६; अन्ये पुनः — {blo gros chen po gzhan dag ni yul la rnam par rtog pa zad pas mda'i shugs zad pa bzhin du yul gzhan gyi gnas su song na thar pa'o zhes brjod do//} अन्ये पुनर्देशान्तरस्थानगमनं मोक्ष इति वर्णयन्ति विषयविकल्पोपरमादिषु पवनवत् ल.अ.१२८क/७४; परे — {gzhan dag ni don gzhan gyi rgyu mtshan can de'i ngo bo tsam dang ldan pa ma yin pa'i chos kyang rang bzhin du 'dod pas} परे हि अर्थान्तरनिमित्तमतद्भावमात्रान्वयिनमपि स्वभावमिच्छन्ति हे.बि. २४०ख/५५; अपरे — {gzhan dag ni gtan tshigs mtshan nyid drug pa'o zhes zer te} षड्लक्षणो हेतुरित्यपरे हे. बि.२५१ख/६८; अपरे पुनः — {gzhan dag ni gnyi ga'i rang bzhin las/} /{nges par sbyor ba ngag gi don yin par 'dzer te} अपरे पुनराहुः । उभयस्वभावनिर्मु (?र्यु)क्तो वाक्यार्थः प्र.अ.१२क/१४ २. अन्यैः — {'ga' zhig nags dang gzhan dag ni/} /{lha rnams dag gi gnas su song //} अरण्यं कैश्चिदाक्रान्तमन्यैः सद्म दिवौकसाम् । का.आ.३३४ख/३.७ ३. अन्येषाम् — {don nges pa ni lta ba'i shes pa la ltos nas brjod do//} {gzhan dag ni rang nyid nges pa'i bdag nyid yin pa'i phyir ro//} अर्थनिश्चितिरालोचनापेक्षयोच्यते, अन्येषां स्वयमेव निश्चयात्मकत्वात् त.प.२२४ख/९१७ ४. अन्यत्— {bya ba bsgrubs can las la ni/} /{khyad par cung zad mi byed la/} /{dbang po can nam gzhan dag ni/} /{sgrub par byed pa ji ltar 'dod//} निष्पादितक्रिये कञ्चिद् विशेषमसमादधत् । कर्मण्यैन्द्रियमन्यद् वा साधनं किमितीष्यते ।। प्र.वा.१२७ख/२.२४१; अ.क.१०ख/५०.१०४; अन्तरम् — {sde snod gsum ma ga d+ha'i skad kyis bris so//}…{rgyud dang rgyud gzhan dag ni legs par sbyar ba'i skad dang tha mal pa'i skad dang} पिटकत्रयं मगधभाषया… तन्त्रतन्त्रान्तरं संस्कृतभाषया प्राकृतभाषया… लिखितः वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१.

gzhan dag la

१. [1] अन्यान् — {de brtson pa des byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gzhan dag la brnyas par byed} स तेनौत्सुक्येन ततोऽन्यान् बोधिसत्त्वान् महासत्त्वानवमंस्यते अ.सा.३३८ख/१९१; परान् — {byang chub sems dpa'}…{bdag la bstod cing gzhan dag la smod par byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} बोधिसत्त्वः… आत्मानमुत्कर्षयति परान् पंसयति, सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९४क/१२० [2] अपरम् — {mi gtsang rkyal pa gzhan dag la'ang /} /{mi gtsang brkam pas 'dod par byed//} अमेध्यभस्त्रामपरां गूथघस्मर विस्मर ।। बो.अ.२५क/८. ५३; परम् — {byang chub sems dpa' gzhan gyi sems dang mthun par byed pa ni gzhan dag la 'phya bar yang mi byed} न च परचित्तानुवर्ती बोधिसत्त्वः परमवहसति बो.भू.८१क/१०३ २. परेभ्यः — {des na sems can gtsor bya ste/}…/{gzhan dag la ni phan par spyod//} तेन सत्त्वपरो भूत्वा… परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.२९क/८.१३९ ३. [1] अन्येषु — {tha ga pa dang sbyin bdag dang gzhan dag la'o//} वातृदात्रान्येषु वि.सू.२७क/३४ [2] अन्यत्र — {gzhan gyi chos de gzhan dag la/} /{'jig rten lugs kyi rjes 'brangs nas/} /{gang du yang dag 'dzin byed pa/} /{ting nge 'dzin du brjod de dper//} अन्यधर्मस्ततोऽन्यत्र लोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधीयते यत्र स समाधिः स्मृतो यथा ।। का.आ.३२१ख/१.९३; द्र.— {gnas ma yin pa gzhan dag la mnar ba'i sems sam kun nas mnar sems kyi sems skyed par byed pa dang} अस्थाने परेषामन्तिके परिभवचित्तं वा आख्यातं वोत्पादयति श्रा. भू.१९ख/४६ ४. अन्येषाम् — {des bram ze rmi ltas kyi dpyad 'don pa gzhan dag la smras pa} तेनान्येषामपि स्वप्नाध्यायपाठकानां ब्राह्मणानां निवेदितम् वि.व. १४क/२.८४; परेषाम्— {gzhan dag la yang nan gyis chos ston} हठेन च परेषां धर्मं देशयति बो.भू.१६७ख/२२१; {yang byang chub sems dpa' rab tu byung ba ni brtul zhugs la nges par gnas pa'i phyir gzhan dag la tshig btsun pa yin gyi} पुनः प्रव्रजितो बोधिसत्त्वः परेषां व्रतनियमे स्थितत्वाद् आदेयवचनो भवति बो.भू. १६२क/२१३.

gzhan du

१. [1] अन्यत्र — {gzhan du phyir zhing mi khom skye//} अन्यत्र क्षणरहितो जायते भूयः सू.अ.२२१क/१२९; {dge 'dun gzhan du gsol ba la/} /{gshegs tshe} सङ्घेऽन्यत्र गते भोक्तुम् अ.क.२२४ख/८९.३७; परत्र — {rtsod bcas mi snyan de ni gzhan du mi khom rnams su skye//} साधिकरणोऽयशस्वी परत्र सञ्जायतेऽक्षणेषु स च । सू.अ.२१४ख/११९; {de ltar gzhan du mthong ba'i phyir ro//} तथा परत्र दर्शनात् प्र.अ.१८क/२१; अमुत्र — {'di dang gzhan du bde bar 'gyur ba'i brtson 'grus} इहामुत्रसुखञ्च…वीर्यम् बो.भू.१०९ख/१४१; {sbyin pas ni 'di kho na la sems can rnams la phan pa la 'jug go/} /{tshul khrims kyis ni skye ba khyad par can thob nas gzhan du'o//} इहैव सत्त्वानामनुग्रहे वर्तते दानेन । अमुत्र शीलेनोपपत्तिविशेषं प्राप्य सू.व्या.२४९क/१६६; इतरत्र — {'di sems rnal du mi gnas pa'i/} /{mngon par brjod la smad min te/} /{gzhan du de lta bu la sogs/} /{snyan ngag mkhan po su zhig sbyor//} इदमस्वस्थचित्तानामभिधानमनिन्दितम् । इतरत्र कविः को वा प्रयुञ्जीतैवमादिकम् ।। का.आ.३३९क/३.१३० [2] अन्तरे — {des na mig la sogs pa dang mi ldan pa yang skye ba gzhan du yang mig la sogs pa dang ldan par 'gyur ro//} ततश्चक्षुरादिविकलस्यापि जन्मान्तरे पुनरविकलचक्षुरादिता प्र.अ.५०क/५७ । २. अन्यथा {gzhan du ni tshegs med pa kho nar 'dod chags med pa 'grub pas 'dod chags dang bral bar bya ba'i ched du 'bad pa don med par 'gyur ro//} अन्यथाऽनायासेनैव रागाभावसिद्धेः वैराग्यार्थं प्रयत्नोऽनर्थकः स्यात् अभि.स्फु.१५५ख/८८१; {gzhan du 'khrul 'gyur mi grang ba/} /{sgrub pa la ni thal ba bzhin//} अन्यथा व्यभिचारि स्याद् भस्मेवाशीतसाधने ।। वा. टी.६२ख/१६; अन्यथा हि — {gzhan du bdag nyid tha dad la/} /{log pa nyid du mtshungs nyid du/} /{yod nyid} अन्यथा ह्यात्मना भेदो व्यावृत्त्या च समानता । अस्त्येव त. स.६५क/६१०; अन्यथात्वम् — {'di ltar re zhig da ltar yul thams cad du skyes bu rnams kyis rig byed 'don pa la sogs pa gzhan du bya bar nus pa ma yin te} तथा हि—इदानीं तावत् सर्वत्र देशे पुरुषैर्न वेदस्य पाठादेरन्यथात्वं शक्यते कर्तुम् त.प.२००ख/८६८ ३. अन्यत्वेन — {med phyir bcom ldan 'das kyis srog/} /{de nyid gzhan du ma gsungs so//} असत्त्वाद्भगवान् जीवं तत्त्वान्यत्वेन नावदत् । अभि.भा.८९ख/१२११ । ४. अन्यतः — {bag chags yongs su smin pas na/} /{phyi rol med pa'i ngo bo ni/} /{rnam shes la ni so sor snang /} /{rmi lam sogs mtshungs gzhan du min//} अबहिस्तत्त्वरूपाणि वासनापरिपाकतः । विज्ञाने प्रतिभासन्ते स्वप्नादाविव नान्यतः ।। त.स.६९क/६५० ५. परस्य — {gzhan du 'chang ba la'o//} धारणे परस्य वि.सू.२८क/३५.

gzhan du na

१. अन्यथा — {gzhan du na gnyis po gcig kyang rgyal ba dang pham par mi 'gyur ro//} अन्यथा द्वयोरेकस्यापि न जयपराजयौ वा.न्या.३३६ख/६७; {sreg bya'i dngos po ma lus pa/} /{me yang rtag tu sreg byed pa'i/} /{bdag nyid can min gzhan du na/} /{ma lus thal bar byed par 'gyur//} समस्तदाह्यरूपाणां न नित्यं दहनात्मकः । कृशानुरपि निःशेषमन्यथा भस्मसाद् भवेत् ।। त.स. ११क/१३१; अन्यथा हि — {gzhan du na mi 'dra bar brtsis par 'gyur te} अन्यथा हि विषमा गणना स्यात् अभि. स्फु.१९९ख/९६५; अन्यथा तु — {gzhan du na ni yongs gcod pa'i/} /{ngo bor shes pa zhes bya bar/} /{gsal bar brjod bya nyid yin no//} अन्यथा तु परिच्छेदरूपं ज्ञानमिति स्फुटम् । वक्तव्यम् त.स.७३ख/६८४; अन्यथा च — {gzhan du na zhes bya ba smos te} अन्यथा चेति न्या. टी.५३क/११७; अन्यथा पुनः — {gzhan du na/} /{yul dus mi yi gnas skabs kyi/} /{dbye bas phyin log blo cis 'gyur//} अन्यथा पुनः । देशकालनरावस्थाभेदेन विमतिः कथम् ।। त.स.११३ख/९८० २. अन्यत्र — {gzhan du na nam mngon par bshad pa de'i tshe kun shes shing thos pa'i lam du 'gyur ro//} अन्यत्र यदाऽभिभाष्यते तदा आज्ञायते, श्रवणपथं चाधिगच्छति सु.प.४८क/२५; ल.अ.१३२ख/७८.

gzhan du ni

१. अन्यथा — {gzhan du ni tshegs med pa kho nar 'dod chags med pa 'grub pas 'dod chags dang bral bar bya ba'i ched du 'bad pa don med par 'gyur ro//} अन्यथाऽनायासेनैव राग(आ)भावसिद्धेः वैराग्यार्थं प्रयत्नोऽनर्थकः स्यात् अभि.स्फु.१५५ख/८८१; {'di ltar ngos gnyis shin tu rnam par 'byed na gnas mdzes kyi gzhan du ni ma yin no//} एवं सुविभक्तसमोभयपार्श्व आश्रयः शोभनो नान्यथा अभि.स.भा.१२ख/१५; अन्यथा हि — {'dra bar brtsi ba'i phyir}…{gzhan du na mi 'dra bar brtsis par 'gyur te} समगणनार्थम्…अन्यथा हि विषमा गणना स्यात् अभि.स्फु.१९९ख/९६५; अन्यथा च — {gzhan du ni yul dang dus dang rang bzhin gyis bskal ba'i don dmigs pa'i rig byar ma gyur pa rnams la rang gi mngon sum log kyang dngos po med par nges pa med pa'i phyir ro//} अन्यथा चानुपलब्धिलक्षणप्राप्तेषु देशकालस्वभावविप्रकृष्टेष्वर्थेष्वात्मप्रत्यक्षनिवृत्तेरभावनिश्चयाभावात् न्या.बि.२३२क/११७ २. अन्यत्र — {shin tu mdzes te gzhan du ni/} /{grong pa nyid kyi nus pa brten//} अतिसुन्दरमन्यत्र ग्राम्यकक्षां विगाहते ।। का.आ.३२१ख/१.९५ । ३. अन्यस्य — {gzhan la the tshom gzhan du ni/} /{brjod pa'i tshul ni 'thad par dka'//} अन्यत् सन्दिग्धमन्यस्य कथने दुर्घटः क्रमः ।। प्र.अ.१५ख/१८ ४. अन्यः — {'di kho nar bden pa mngon par rtogs kyi khams gzhan du ni ma yin pa dang} इहैव सत्याभिसमयो नान्यधातौ अभि.स्फु.१७१ख/९१६; अन्तरम्— {'dod par tshe yongs gyur pa'i 'phags/} /{khams gzhan du ni 'gro ba med//} न परावृत्तजन्मार्यः कामे धात्वन्तरोपगः । अभि.भा.२४क/९५८; अन्तरं च — {dus gzhan du ni zhig pa dang /} /{don dam du dang phan tshun dang /} /{mi rtag pa ni rnam pa bzhi//} कालान्तरं च प्रध्वस्तं परमार्थेतरेतरम् । चतुर्विधमनित्यत्वम् ल.अ.१८५क/१५४.

gzhan du ni ma yin

१. नान्यथा — {'di thams cad kyang dpyod pa la mngon du phyogs pa yin gyi gzhan du ni ma yin no//} एतच्च सर्वं विमर्शाभिमुखस्य, नान्यथा प्र. अ.१०१क/१०९; {de ltar na spyi'i mtshan nyid ni bye brag gi bdag nyid can du shes par bya'i/} {gzhan du ni ma yin te} तदेवं सामान्यलक्षणं विशेषात्मकं ज्ञातव्यम्, नान्यथा न्या.टी.८६क/२३६ । २. नान्यम् — {thams cad du ni 'gro ba ma yin pa rnams ni dmigs pa'i sgo nas rang gi sar rang gi ris kho na la rgyas par 'gyur gyi/} {gzhan du ni ma yin te} असर्वत्रगास्तु स्वस्यां भूमौ स्वमेव निकायामालम्बनतोऽनुशेरते, नान्यम् अभि.भा.२३५क/७९२.

gzhan du yang

अन्यथाऽपि — {tha snyad kyang phal cher blo sngon du gtong bas rnam pa gzhan du yang bya bar nus te} व्यवहाराश्च प्रायशो बुद्धिपूर्वमन्यथाऽपि कर्तुं शक्यन्ते प्र.वृ.३२३ख/७३; अन्यथाऽपि हि — {gzhan du yang ste rmongs pas nye bar bstan pa yang srid pa'i phyir rjes su dpag pa dang don gyis go ba gnyi ga yang ma nges pa nyid yin no//} अन्यथाऽपि हि व्यामोहादिनोपदेशस्य सम्भवादुभयोरप्यनुमानार्थापत्त्योरनैकान्तिकत्वम् त.प.२७३ख/१०१५; अन्यत्रापि— {gzhan du yang de mthong ba las dmigs pa dang bcas par ni mi 'thad do//} तस्य चान्यत्रापि दृष्टत्वादयुक्तं सालम्बनत्वम् प्र.अ. १८०क/१९५.

gzhan na

अन्यत्र — {de yi gzhung bzang la chags pa'i/} /{bdag blo gzhan na dga' ba med//} तत्सौजन्यप्रसक्ता मे नान्यत्र रमते मतिः ।। अ.क.१४५क/६८.४३.

gzhan zhig

१. [1] अन्यः — {de'i dgra zla 'dab nye ba'i rgyal po gzhan zhig mchis la} तस्य…अन्यः सामन्तकः प्रतिशत्रुराजा भवेत् सु.प्र.१७ख/३९; {bram ze 'dis ni gzhan zhig la bsams nas smras pa lta zhig na} अन्यदेवानेन ब्राह्मणेनाभिसन्धाय भाषितम् जा.मा.११३ख/१३२; {mtshon thabs gcig gis ma dang gzhan zhig kyang bsad na rnam par rig byed ma yin pa ni gnyis yin la} एकेन प्रहारेण मातरमन्यां च मारयतो द्वे अविज्ञप्ती भवतः अभि.भा.२१७ख/७३१; अपरः — {de rgyan po byed pa'i mi gzhan zhig dang lhan cig tu cho los rtses pa} सोऽपरेण पुरुषेण सार्धमक्षैः क्रीडितवान् अ.श.११०ख/१००; {de dus gzhan zhig na spri bor sha rmen}…{skyes te} तस्यापरेण समयेन मूर्ध्नि पिटको जातः वि.व.१५६क/१. ४४ [2] अन्तरम् — {'brel pa gzhan zhig yod par ni/} /{de la nges par brtag par bya//} सम्बन्धान्तरसद्भावे ननु चासौ प्रकल्प्यते ।। त.स.३०क/३१३; {ngo bo nyid gzhan zhig 'byung ngo //} स्वभावान्तरस्योत्पत्तिः हे.बि. १२४६ख/६२; {lta ba gzhan zhig} दृष्ट्यन्तरम् अभि. स्फु.९९ख/७७८ २. अन्यतमः — {de nas bram ze gzhan zhig rtsis de'i nang du ma zhen te} अथान्यतमो ब्राह्मणस्तस्यां गणनायां नासीत् अ.श.९०ख/८१; {dbang ldan na rdza mkhan gzhan zhig yod pa} नैतर्यामन्यतमः कुम्भकारः वि.व.१२०क/१.९ ३. कश्चित् — {mi gzhan zhig btsas nas lo nyi shu rtsa lnga lon pa gzhon nu thor bu lang tsho skra nag po} कश्चिदेव पुरुषो नवो दहरः शिशुः कृष्णकेशः… पञ्चविंशतिवर्षो जात्या भवेत् स.पु.११६ख/१८६.

gzhan zhig tu

अन्तरम् — {des zong thogs te yul gzhan zhig tu song ba las} स पण्यमादाय देशान्तरं गतः वि.व.१६६ख/१.५६; {dper na khyim tshig gyur pa'i me/} /{khyim gzhan zhig tu song nas ni/} /{rtswa sogs gang la mched byed pa/} /{de ni phyung ste dor ba yin//} दह्यमाने गृहे यद्वदग्निर्गत्वा गृहान्तरम् । तृणादौ यत्र सज्येत तदाकृष्यापनीयते ।। बो.अ.१७क/६.७०.

gzhan zhig na

१. [1] अन्यस्मिन् — {phyogs gzhan zhig na}…{sbrul zhig dang ne'u le gnyis phan tshun mi mthun zhing} अन्यस्मिन् प्रदेशे अहिनकुलौ परस्परविरुद्धौ वि.व. २००क/१.७४ [2] अन्यतमस्मिन् — {ri 'or gzhan zhig na bram ze dbyug pa can zhes bya ba zhig gnas pa} अन्यतमस्मिन् कर्वटके दण्डी नाम ब्राह्मण प्रतिवसति वि.व.१९९क/१.७२ २. अपरेण — {ji tsam dus gzhan zhig na rgyal po de'i yul du ri 'or ba zhig sdo bar gyur} यावदपरेण समयेन तस्य राज्ञो विजिते अन्यतमः कार्वटिको विरुद्धः वि.व.२१०क/१.८४; {de dus gzhan zhig na spyi bor sha rmen 'jam zhing shin tu 'jam pa zhig skyes te} तस्यापरेण समयेन मूर्ध्नि पिटको जातो मृदुः सुमृदुः वि.व.१५६क/१.४४.

gzhan zhig la

अन्यत् — {bram ze 'dis ni gzhan zhig la bsams nas smras pa} अन्यदेवानेन ब्राह्मणेनाभिसन्धाय भाषितम् जा.मा.११३ख/१३२.

gzhan zhig las

अन्तरात् — {shes pa gzhan zhig kho na las shing la sogs pa'i don dang phrad pa yin no//} ज्ञानान्तरादेव तु वृक्षादिरर्थोऽवाप्यते न्या.टी.४१क/४६.

gzhan yang

१. अपि च— {gzhan yang tshogs pa can phyir te/} /{skyes bu las byung gtam bzhin no//} अपि चास्य कथावत् तु सङ्घातात् पौरुषेयता । त.स.८५क/७८२; {gzhan yang khyod kyis gang blangs pa/} /{de dag thams cad de bzhin 'gyur//} अपि च । यदभिप्रार्थितं सर्वं तत्तथैव भविष्यति । जा.मा.३५ख/४१; अपि तु — {mtshams med lnga ni byed pa dang /} /{srog chags gsod la dga' ba dang /} /{gzhan yang skye ba dman gang dang /} /{rmongs dang ma rungs las byed dang //} पञ्चानन्तर्यकारिणः प्राणिवधरताश्च ये । अपि तु ये जन्महीना ये मूर्खाः क्रूरकर्मिणः ।। हे.त.१४ख/४६; {gzhan yang nga'i bstan pa ji srid yod kyi bar du yang /} {nyan thos rnams kyi yo byad med par mi 'gyur na/} {da ltar lta ci smos} अपि तु यावच्छासनं मे तावच्छ्रावकाणामुपकरणवैकल्यं न भविष्यति प्रागेवेदानीमिति अ.श.४७क/४०; अपि खलु — {slob dpon gyis gzhan yang zhes bya ba rgyas par smos te} अपि खल्विति विस्तरेणाचार्यः अभि.स्फु.२१८क/९९६; किञ्च — {gzhan yang sems kyi yon tan de'i bdag nyid dang ldan pa ni gtsang sbra mkhan dang ro sreg mkhan gyi brtse ba med pa bzhin du 'bad pa med par spang bar nus pa ma yin la} किञ्च—सात्मीभावमुपगतस्य चेतोगुणस्य श्रोत्रियस्य जोदिङ्गनैर्घृण्यवन्न यत्नः सम्भवति त.प. ३१०ख/१०८३; किं च भूयः — {gzhan yang /} {'jig rten phan brtson rnams la bstan pa dang /} /{brtson 'grus zhan la spro ba bskyed pa dang //} किं च भूयः—सन्दर्शनं लोकहितोत्सुकानामुत्तेजनं मन्दपराक्रमाणाम् । जा.मा.५क/४; भूयः — {gzhan yang sangs rgyas 'od srung gi dring la rab tu byung ste} भूयः काश्यपे भगवति प्रव्रजितो बभूव अ.श.२४६ख/२२६; पुनरपरम् — {gzhan yang skyes bu gang zag tshul khrims dang ldan pa ni/} {'chi ba'i dus la bab bar gyur pa de'i tshe} पुनरपरं शीलवान् पुरुषपुद्गलः मरणकालसमये प्रत्युपस्थिते श्रा.भू.२४क/६०; {blo gros chen po gzhan yang de bzhin gshegs pa rnams kyi chos bstan pa ni bzhi las rnam par grol ba ste} पुनरपरं महामते चतुष्टयविनिर्मुक्ता तथागतानां धर्मदेशना ल. अ.९३ख/४०; पुनरपि — {gzhan yang 'bras bu yod par smra ba rnam pa gzhan gyis sun dbyung ba'i phyir/} {'o ma sogs la zho la sogs/} /{zhes bya ba la sogs pa smos te} पुनरपि सत्कार्यवादं प्रकारान्तरेण दूषयन्नाह—क्षीरादिषु चेत्यादि त.प.१६०ख/४३; भूयोऽपि मि.को.६४क २. अथ वा — {gzhan yang 'di ltar rang bzhin 'ga' zhig rang nyid rab tu 'jug pa dang ldog pa rjes su shes pa yin pa/} {de'i tshe} अथ वा यदि च कस्यचित् स्वभावस्य प्रवृत्तिर्निवृत्तिर्वेति स्वयमप्यनुज्ञायते, तदा वा.न्या.३३१ख/४४; यद्वा — {zla ba nyid ces brjod pa na/} /{mthun pa'i phyogs la'ang rjes 'jug ste/} /{la lar mi 'am gzhan yang ste/} /{ga pur dngul skya sogs pa la'o//} चन्द्रत्वेनापदिष्टत्वं सपक्षेऽप्यनुवर्तते । क्वचिन्माणवके यद्वा कर्पूररजतादिके ।। त.स.५१ख/५०३; द्र.— {gzhan yang gang g}.{yos su byas shing /} {zas kyi rnam par gyur pa'i bza' ba srog 'dzin par byed pa gang yin pa de ni 'chos pa zhes bya ste} यद्वा पुनरन्यतमाभिसंस्कारिकमन्नं विकृतं भोज्यं प्राणसन्धारणमिदमुच्यते खादितम् श्रा.भू.४६क/११७ ३. [1] अन्यश्च — {sdig pa gzhan yang slan chad mi bgyid do//} नान्यच्च पापं प्रकरोमि भूयः बो.अ.४क/२.९; {bdag ni 'byin pa dang sdud par byed pa'i skyes bu ste/} {de las gzhan yang 'khor ba yin no//} आत्मा सृष्टिसंहारकारक एकः पुरुषस्तदन्यश्च संसारी त.प.१४२क/१३; {gzhan yang rig ma mang po ni/} {sems can rjes su 'dzin pa mo/} /{'di lta ste/} {nag mo gtsigs ma}… {bum pa'i lto ma} अन्याश्च बहवो विद्याः सत्त्वानुग्रहकारिकाः । तद्यथा—काली कराली…कलशोदरी ब.मा.१६९ख; परोऽपि — {sgyu ma yis/} /{rmongs nas gzhan yang yongs sim 'gyur//} मायामोहितः… परोऽपि परितुष्यति ।। अ.क.८०क/८.१० [2] अन्ये च — {de nas de'i pha ma dang gzhan yang khyim de na gnas pa rnams kyis tshig brjod pa de thos nas} अथास्या मातापितरावन्ये च गृहवासिनस्तं वाक्यव्याहारं श्रुत्वा अ.श.१९२क/१७८; {gzhan yang nyon mongs dri ma drug//} अन्ये च षट्क्लेशमलाः अभि.भा.२५०ख/८४५; अन्ये पुनः — {blo gros chen po gzhan yang 'byung ba dang yon tan dang rdul dang rdzas dang dbyibs dang dpe tshul gyi khyad par mthong nas} अन्ये पुनर्महामते भूतगुणाणुद्रव्यसंस्थानसन्निवेशविशेषं दृष्ट्वा ल.अ.७५क/२३; अन्येऽपि — {de bzhin du rgan po chos ston pa po ma yin pa'i man ngag dang ldan pa gzhan yang ste sems can gyi don byed mi nus pa'i phyir ro//} एवमन्येऽपि ज्येष्ठा (न भो.पा.) धर्मदेशका उपदेशका इति सत्त्वार्थकरणेऽशक्तत्वादिति वि.प्र.१८२ख/३.२०२ ४. [1] अन्यं च — {lta ba de yang spong la/} {lta ba gzhan yang mi len to//} इमां च दृष्टिं प्रतिनिसृजति, अन्यां च दृष्टिं नोपादत्ते अ.श.२८०क/२५७; परं वा — {gzhan yang dge ba yongs su bzung ba dang dge ba sogs pa che yang rung chung yang rung ba yang dag par 'dzin du 'jug/} {'dul bar byed/} {'dzud par byed/} {'jog par byed pa} परं वा परीत्ते प्रभूते वा कुशलपरिग्रहे कुशलोपचये समादापयति विनयति निवेशयति प्रतिष्ठापयति बो.भू.१३ख/१७ [2] परानपि — {yon tan lam du bdag nyid 'gro bar byed/} /{gzhan yang lam de nyid du 'dzud par byed//} व्रजति गुणपथेन च स्वयं नयति परानपि तेन वर्त्मना । जा.मा.३५क/४१; {gzhan yang ma byin par len pa spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च अदत्तादानविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१.

gzhan la

१. परम् — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa lta ga la mchis} कुतः पुनरात्मानमुत्कर्षयिष्यन्ति परं वा पंसयिष्यन्ति सु.प.२२क/२; {gzhan la bsnun nas} परं प्रहत्य का.आ.३२०ख/१.६७; {bdag la bstod cing gzhan la smod pas} आत्मानमुपदर्शयन्ति, परान् पंसयन्ति शि.स.४१क/३९ २. [1] परस्मै — {ma rtogs par ni gzhan la ston par nus pa ma yin no//} न ह्यप्रतिपद्य परस्मै कथयितुमीशः त.प.२१२क/८९४; परेभ्यः — {gzhan gyi rtog chen byas nas ni/} /{bdag gi lus la ci snang ba/} /{de dang de nyid phrogs byas nas/} /{khyod kyis gzhan la phan par spyod//} अन्यदीयश्चरो भूत्वा कायेऽस्मिन् यद्यदीक्षसे । तत्तदेवापहृत्य(आ)र्थं परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ.२९ख/८.१५९ [2] परं प्रति — {'on te gzhan la gzugs kyang ma phrad par 'dzin par ma grub pa ma yin nam/} {de ji ltar dpe nyid du brjod ce na} ननु च परं प्रति रूपस्याप्यप्राप्य ग्रहणमसिद्धम्, तत् कथं दृष्टान्तत्वेनोच्यत इति त.प.१८४क/८२९; {'o na ci zhe na/} {gzhan la thal ba sgrub par byed pa yin no//} किं तर्हि ? प्रसङ्गापादनं परं प्रति क्रियते त.प.२३३ख/१८२ ३. [1] अन्यस्मिन् — {gzhan la 'brel par rtogs pa na/} /{gzhan la rjod par byed 'gyur min//} अन्यस्मिन् ज्ञानसम्बन्धे न चान्यो बोधको भवेत् । त.स.८१ख/७५४; अन्तरे — {dus gzhan dang skyes bu gzhan dang yul gzhan dang gnas skabs gzhan la yang gnod pa med pa'i shes par 'gyur ba yin no//} कालान्तरे पुरुषान्तरे देशान्तरेऽवस्थान्तरे वा पुनरव्यपदेश्यप्रत्ययो भवति त.प.१३४ख/७१९ [2] अन्यत्र — {sngon med pa'i lam thob pa gzhan la ni kun rdzob shes pa kho na ma 'ongs pa 'thob bo//} अन्यत्रापूर्वमार्गलाभे संवृतिज्ञानमेवानागतं भाव्यते अभि.भा.५४ख/१०७८; {dper na tsi tra aM ga da dang sna tshogs brtson 'grus zhes bya ba'i mtshe ma gnyis las gcig brjod pas der gzhan la 'jug par mi 'gyur ba ni ma yin pa bzhin na//} यथा यमलकयोरेकचोदने चित्राङ्गदचित्रवीर्ययोः न हि तत्रान्यत्र न वृत्तिः प्र.अ.१७८क/१९२; परत्र — {khyod kyi lan la lta dang bral bas na/} /{'bras bu shin tu gzhan la gtong ba yin//} प्रतिकारनिर्व्यपेक्षः परत्र फलदोऽस्य कामं ते ।। सू.अ.२१९क/१२५ [3] अन्यदा च — {de yang mig phye ba la sogs pa'i gnas skabs la sogs pa'i mngon sum du gyur pa/} {gzhan la mngon sum ma yin pas ci zhig nyams na} तस्याप्युन्मीलितलोचनाद्यवस्थायां प्रत्यक्षः, अन्यदा चाप्रत्यक्ष इति न काचित् क्षतिः वा.टी.८६ख/४३ । ४. अन्यस्य — {tshad ma gnyis las gzhan la tshad ma'i mtshan nyid mi slu ba nyid med pa yin la} प्रमाणद्वयादन्यस्य प्रमाणलक्षणमविसंवादित्वं नास्त्येव त.प. ४०ख/५३०; {rang las nye ba nyid thob nas/} /{blo gros blun po gzhan la tshim//} स्वकर्मोपनतं प्राप्य तुष्यत्यन्यस्य मुग्धधीः । अ.क.७५क/६२.१२.

gzhan la yang

१. [1] परेष्वपि — {de bzhin sems can gzhan la yang /} /{goms pas bdag blo cis mi skye//} परेष्वपि तथात्मत्वं किमभ्यासान्न जायते ।। बो.अ.२८क/८.११५; अन्तरेऽपि — {bka' stsal rgyal po skye ba gzhan la yang /} /{'breg mkhan 'di la nges par phyag 'tshal byas//} उवाच राजा किल कल्पकस्य जन्मान्तरेऽप्यस्य कृतः प्रणामः ।। अ.क.२००ख/२२.७९; अन्तरे वा — {dus gzhan dang skyes bu gzhan dang yul gzhan dang gnas skabs gzhan la yang gnod pa med pa'i shes par 'gyur ba yin no//} कालान्तरे पुरुषान्तरे देशान्तरेऽवस्थान्तरे वा पुनरव्यपदेश्यप्रत्ययो भवति त.प. १३४ख/७१९; द्र.— {skye ba gzhan la yang} अन्यजन्मनि अ.क.२१३क/८७.३७ [2] अन्यत्रापि — {shes pa dang po bzhin du gzhan la yang gnod par dogs par mi 'gyur ba'i phyir ro//} प्रथमज्ञानवदन्यत्रापि बाधकस्याशङ्क्यमानत्वात् त.प.२४२ख/९५७; {yang gi sgras ni gzhan la yang ngo //} अपिशब्दादन्यत्रापि प्र.अ.३क/४ । २. अन्यस्यापि — {gzhan la'ang bsnyen gnas yod mod kyi/} /{skyabs su ma song ba la med//} अन्यस्याप्युपवासोऽस्ति शरणं त्वगतस्य न । अभि.को.१२क/४.३०; परस्य च — {gzhan la yang med pa las skye ba'i skye ba can nyid dang yod pa gtan nas 'jig pa'i mi rtag par grub pa yin no//} परस्य चासत उत्पाद उत्पत्तिमत्त्वम्, सतश्च निरन्वयो विनाशोऽनित्यत्वं सिद्धम् न्या.टी. ७३ख/१९२; परस्यापि — {gzhan la yang ni rtsod med de//} अविवादः परस्यापि त.स.१२३क/१०७२ ३. अन्येऽपि — {'di yi tshul gyis gzhan la yang /} /{dman pa'i gtan tshigs sun kun ston//} अनया च दिशाऽन्येऽपि सर्वे दूष्याः कुहेतवः ।। त.स.३०क/३१७.

gzhan las

१. [1] अन्यस्मात् — {skyed byed gzhan las de dag ni/} /{ldog pa nyid du brjod pa na//} अन्यस्माज्जनकात् तेषां व्यावृत्तिरुपवर्ण्यते । त.स.६४ख/६०७; {gsal bar gzhan las tshad nyid nges//} अन्यस्माद् व्यक्तं प्रामाण्यनिश्चितिः ।। त.स.११०क/९५८; {de ma yin pa'i chu'i gzhi gzhan las chu bcus te} ततोऽन्येभ्यो वा उदकाधारेभ्य उदकं परिवहेत् अ.सा.२५४ख/१४३; परस्मात् — । {de ni gzhan las ni/} /{tshad ma nyid nges de ltar 'gyur//} एवं च परस्मात् ते भवेत् प्रामाण्यनिश्चयः त.स.१०९क/९५३; {ci phyir gzhan las sha ni btsal bar bya//} कस्मात्परस्मान्मृगयामि मांसम् जा.मा.५क/४; {tshad min sogs/} /{gzhan las nges par 'gyur ba yin//} अप्रमाणादि परेभ्यो व्यवसीयते त.स.१०७क/९३७; अन्तरात्— {don byed pa la mi slu ba ni sngar gyi don nyams su myong ba'i bag chags yongs su smin pa'i tshad ma gzhan las byung ba yin no//} अर्थक्रियासंवादस्तु पूर्वार्थानुभववासनापरिपाकादेव प्रमाणान्तराद् भवति त.प.१८ख/४८४; {gang zhig ni/} /{skyes bus byas pa'i gzhung gzhan las/} /{dbang 'das don gyi shes pa ni/} /{sangs rgyas sogs la mnga' snyam na//} यः पौरुषेयागमान्तरात् । अतीन्द्रियार्थविज्ञानं बुद्धादेरपि मन्यते ।। त.स.११५ख/१००२ [2] अन्यतः — {spyod yul gzhan du 'pho ba na/} /{tha ma gang yin de rang ngam/} /{gzhan las grub pa ma yin te//} गोचरान्तरसञ्चारे यदन्त्यं तत् स्वतोऽन्यतः ।। न सिद्धम् त.स.७४क/६९०; {bsnyen gnas yan lag tshang bar ni/} /{nang par gzhan las nod par bya//} काल्यं ग्राह्योऽन्यतः…उपवासः समग्राङ्गः अभि. को.१२क/४.२८; परतः — {ji srid 'tsho'i bar du gzhan las chos gos la sogs pa 'tshol ba dang} यावज्जीवं परतश्चीवरादिपर्येषणा बो.भू.१०४ख/१३३; {gzhan las thos nas} परतश्च श्रुत्वा अ.सा.२९२क/१६५; {gzhan las tshad ma nyid ni res 'ga' don byed pa la mi slu ba'i shes pa las sam}… {yin grang} परतः प्रामाण्यं कदाचिदर्थक्रियासंवादज्ञानाद्वा भवेत् त.प.२२४ख/९१८; अपरतः — {dmigs kyis ma bsngos na gzhan las gyon te bcag par mi bya'o//} नानवच्छिन्नमपरतः प्रावृत्य चंक्रम्येत वि.सू.४२क/५३ २. अन्तरे — {mtshan can zhes bya'i 'phros gzhan las/} /{bram ze mkhas pa rnams kyis ni/} /{thub pa rnams kyi mchog gyur pa/} /{bcom ldan kun mkhyen gsal bar 'don//} निमित्तनाम्नि सर्वज्ञो भगवान् मुनिसत्तमः । शाखान्तरे हि विस्पष्टं पठ्यते ब्राह्मणैर्बुधैः ।। त.स.१२८क/१०९९.

gzhan skyabs ma yin

वि. अनन्यद्वीपः लो.को.२०३३.

gzhan skye ba

अपरोत्पत्तिः — {thogs pa dang bcas pa ni rang gi yul du gzhan skye ba'i gegs byed pa'i phyir ro//} सप्रतिघं च स्वदेशेऽपरोत्पत्तिप्रतिबन्धनात् वा.टी. ७०ख/२५. {gzhan skyed pa} अपरोत्पादः — {skyed pa'i rgyur ni ste slar yang gzhan skyed pa'i rgyu ru gtong bar byed do//} सृष्टिहेतोः पुनरपरोत्पादहेतोः मुञ्चति वि.प्र.२६७ख/२.८२. {gzhan gyi kun nas nyon mongs pa rnam par zlog par byed pa} वि. परसंक्लेशव्यावर्तकः लो.को.२०३४.

gzhan gyi rkyen

परप्रत्ययः — {gzhan gyi rkyen gyis 'gro ba dang //} परप्रत्ययगामित्वे अभि.अ.९ख/५.११.

gzhan gyi rkyen gyis 'gro ba

परप्रत्ययगामित्वम् — {srid dang zhi bar ltung ba'i phyir/} /{rtogs pa dman pa nyid dang ni /}…/{gzhan gyi rkyen gyis 'gro ba dang //} भवशान्तिप्रपातित्वान्न्यूनत्वेऽधिगमस्य च ।…परप्रत्ययगामित्वे अभि.अ.९ख/५.११.

gzhan gyi rkyen gyis rtogs par bya ba ma yin

वि. अपरप्रत्ययोदयः — {rang byung gi ye shes kyis rtogs par bya ba'i phyir/} {gzhan gyi rkyen gyis rtogs par bya ba ma yin no//} प्रत्यात्ममधिगम्यत्वादपरप्रत्ययोदयम् । र.वि. ७८क/८.

gzhan gyi rkyen gyis rtogs min pa

वि. अपरप्रत्ययोदयम् — {so so rang gis rtogs bya'i phyir/} /{gzhan gyi rkyen gyis rtogs min pa/}…{mkhyen} प्रत्यात्ममधिगम्यत्वादपरप्रत्ययोदयम् । ज्ञानम् र.वि.७७ख/८; अपरप्रत्ययोदितम् — {'dus ma byas shing lhun gyis grub/} /{gzhan gyi rkyen gyis rtogs min pa/} /…{sangs rgyas nyid//} असंस्कृतमनाभोगमपरप्रत्ययोदितम् ।…बुद्धत्वम् र.वि. ७७ख/७.

gzhan gyi khyad par

परोपाधिः — {des 'dir gzhan gyi khyad par gyis/} /{sgra 'jug de ltar blo 'khrul yin//} तेनात्रैवं परोपाधिशब्दवृत्तौ मतिभ्रमः । त.स.८१ख/७५२.

gzhan gyi 'khrul pa

परस्खलितम्— {gzhan gyi 'khrul pa la mi rtsod pa'o//} अनारोचनता परस्खलितेषु शि.स.१५७ख/१५१.

gzhan gyi grags pa lhag brjod pa

अन्याधिकयशोवादः — {gzhan gyi grags pa lhag brjod pas/} /{rang gi grags pa zil gyis non//} अन्याधिकयशोवादैर्यशोऽस्य मलिनीकुरु । बो.अ.२९ख/८.१६३.

gzhan gyi grub mtha'

परसिद्धान्तः — {brda sprod pa pas ni gdon mi za bar gzhan gyi grub pa'i mtha'i rjes su 'jug par bya ba ni ma yin te} न हि वैयाकरणैरवश्यं परसिद्धान्तोऽनुगम्यते प्र.अ.१७४ख/१८९. {gzhan gyi rgyud} ।।। • सं. परसन्तानः, परस्य सन्तानः — {bdag gi rgyud dang gzhan gyi rgyud ma rung bar byed pa'i tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} स्वसन्तानपरसन्तानविनाशिनी तथारूपां वाचं प्रहाय शि.स.७२ख/७१; {de bskor ba ni gzhan gyi rgyud la go bar byed pa ste/} {don shes par byed pa'i phyir ro//} तस्य पुनः प्रवर्तनं परसन्ताने गमनम्, अर्थज्ञापनात् अभि.भा.३१क/९८६; परसन्ततिः — {rang nyid kyis kyang sdug bsngal la'ang /} /{yod nyid nyams myong khyed mi 'dod/} /{'on kyang gzhan gyi rgyud de yi/} /{yul la shes pa de yang yod//} स्वस्मिन्नपि हि दुःखस्य सत्तैवानुभवो न ते । किन्तु तद्विषयं ज्ञानं तच्चास्ति परसन्ततौ ।। त.स.४९क/४८६; • वि. = {gzhan dbang} परतन्त्रः — {gzhan rgyud gzhan dbang pha rol dbang /} /{rang dbang med dag bdag dbang min/} /{gzhan dbang dbang med 'dzin pa can//} परतन्त्रः पराधीनः परवान्नाथवानपि । अधीनो निघ्न आयत्तोऽस्वच्छन्दो गृह्यकोऽप्यसौ ।। अ.को.२०७क/३.१.१६; परः तन्त्रं प्रधानमस्येति परतन्त्रः अ.वि.३.१.१६.

gzhan gyi rgyud la 'jug pa

वि. परसन्तानवर्ती — {de lta na yang gzhan gyi rgyud la 'jug pa'i yon tan rnams ni dbang po las 'das pa nyid kyi phyir de ma nges pas yon tan dang ldan pa'i tshig kyang nges par mi nus la} तथापि परसन्तानवर्तिनां गुणानामतीन्द्रियत्वात् तदनिश्चये गुणवद्वाक्यं निश्चेतुं न शक्यते त.प.२४४ख/९६१; द्र. {gzhan gyi rgyud la yod pa/}

gzhan gyi rgyud la yod pa

वि. परसन्तानवर्ती — {mi gsal ba gsal ba nyid kyi phyir/} {dper na gzhan gyi rgyud la yod pa'i mngon sum gyi yul gyi don bzhin no//} यथा परसन्तानवर्तिप्रत्यक्षविषयस्यार्थस्याव्यक्तव्यक्तित्वात् त.प.२५०ख/९७४; पारसान्तानिकः — {gzhan gyi rgyud la yod pa ni nyon mongs pa dang gzugs med pa thams cad dang nyon mongs pa can ma yin pa'i chos ni} पारसान्तानिकस्तु क्लेशः सर्वं च (?चा)रूपमक्लिष्टश्च धर्मः अभि.भा.२५४ख/८५७.

gzhan gyi sgo

पा. अपरवक्त्रम्, वृत्तभेदः — {gal te sgo dang gzhan sgo dang /} /{yid brten ldan} ({dbugs mtshams bcas} पा.भे.) {nyid brjod pa ni/} /{tha dad pa yi rtags yin na/} /{zhar gyis gtam rnams dag la yang //} वक्त्रं चापरवक्त्रं च साश्वासत्वं च भेदकम् । चिह्नमाख्यायिकायाश्चेत्प्रसङ्गेन कथास्वपि ।। का.आ.३१९क/१.२६; {'phags pa sogs bzhin sgo dang ni/} /{gzhan gyi sgo dag cis mi 'jug//} आर्यादिवत् प्रवेशः किं न वक्त्रापरवक्त्रयोः । का.आ.३१९क/१.२७.

gzhan gyi sgo nas

अन्यतः — {rnam pa tha dad pa ma yin pa rnams kyang kha cig khyad par gzhan gyi sgo nas rigs tha dad pa mthong ba'i phyir ro//} अभिन्नाकाराणामपि केषाञ्चिदन्यतो विशेषाज्जातिभेदो दृश्यते हे.बि. २४८क/६४.

gzhan gyi sgra'i rgyu las byung ba

परतो घोषान्वयः म.व्यु.७६९२.

gzhan gyi ngo bo

पररूपः, अनात्मरूपः — {bdag gi ngo bo ma yin pa ni bdag gi ngo bo ma yin pa ste/} {gzhan gyi ngo bo zhes bya ba'i don to//} न आत्मरूपोऽनात्मरूपः, पररूप इत्यर्थः वा.टी.६६क/२०; द्र.— {shin tu rnam par gtan la phab pa'i du bas dpag pa'i me ni rnam pa gzhan gyi ngo bor bya bar nus pa ma yin te} न हि धूमात् सुपरिनिश्चितादनुमितस्य वह्नेरन्यथाभावः शक्यते कर्तुम् त.प.३९क/५२६.

gzhan gyi dngos

= {gzhan gyi dngos po/}

gzhan gyi dngos po

परभावः — {mo gsham gyi bu bdag gi dngos po las yod pa ma yin pa de ni gzhan gyi dngos pos gdags par nus pa ma yin no//} न हि बन्ध्यासूनुः स्वभावतोऽसंविद्यमानः शक्यः परभावेन प्रज्ञपयितुम् प्र.प.१४३ख/१९१; {mthun par rtogs pas mtshungs par ldan pa ni gzhan gyi dngos po dang yin gyi/} {rang gi dngos po dang ni ma yin pa ste} सम्प्रतिपत्तिसम्प्रयोगः परभावेन, न स्वभावेन अभि.स.भा.३४ख/४७; {chos ni gzhan gyi dngos po dang mi ldan no//} वियुक्तो हि परभावेन धर्मः अभि.भा.३४ख/५४; अपरवस्तु — {mthun pa dang gzhan gyi dngos po zhes bya ba la/} {'di ni mthun pa yang yin la/} {gzhan yang yin pas mthun pa dang gzhan pa'i dngos po ste} समानापरवस्तुन इति । समानं च तदपरं चेति समानापरवस्तु त.प.७६क/६०५.

gzhan gyi dngos po dang mi ldan

परभाववियोगः — {gzhan gyi dngos dang mi ldan phyir//} परभाववियोगतः अभि. को.२ख/१.१८.

gzhan gyi cha dang mthun pa

वि. अन्यथाभागीयः — {gzhan gyi cha dang mthun pa}( {skur pa 'debs pa}){'i dge 'dun lhag ma rnam par 'byed pa} अन्यथाभागीयानुध्वंसनसङ्घावशेषः (षे विभङ्गः) वि.सू.२१ख/२६; म.व्यु.९४०२ (१२९क).

gzhan gyi chung ma

परस्त्री — {gzhan gyi chung ma la nan gyis byas pa dang mi dbang ba'i bu mo la byas pa yang de bzhin no//} एवं प्रसह्यानीतास्वपि परस्त्रीषु (अ)लब्धासु च कन्यासु शि.स.४८क/४५; परदाराः — {gzhan gyi chung ma la 'dod pa med pa dang} परदारानभिलाषिणा शि.स. ४९ख/४७; परस्य दाराः — {bdag cag lus kyis gzhan gyi chung ma dag/} /{'phrog pa'i rnam 'gyur rab tu byed pa bsgrubs//} अस्माभिरङ्गैर्विहिता विकाराः परस्य दारापहृतिप्रकाराः ।। अ.क.१६६ख/१९.२९; परवधूः — {gzhan gyi chung mar dga' bsgrubs rnams kyi spu zing byed pa yis/} /{kun tu rmongs pa dang ni dmyal ba'ang 'dod pa mchog//} सम्मोहने परवधूविहितस्पृहाणां रोमाञ्चकारिणि परं नरके च कामः ।। अ.क.१७०ख/१९.८१; परस्य भार्या — {gzhan gyi chung ma yin pa la/} /{bdag kyang de ltar mi brtan pa//} परस्य नाम भार्यायां ममाप्येवमधीरता । जा.मा.७५क/८६.

gzhan gyi chung ma chags

= {gzhan gyi chung ma la chags pa/}

gzhan gyi chung ma la chags pa

वि. परदारगमनप्रसक्तः — {sdig pa la dga' ba/} {gzhan gyi chung ma la chags pa}…{rnams la thugs rjes gzigs shig} अनुग्रहं कुरु पापरतानां…परदारगमनप्रसक्तानाम् का.व्यू.२१२क/२७१; परदारगृद्धः — {bsod nams nyams shing gzhan gyi chung ma chags/} /{tshul khrims ma dag} पुण्यैर्विहीनाः परदारगृद्धा अशुद्धशीलाः रा.प.२४३ख/१४१.

gzhan gyi chung ma la byi ba byed pa

वि. पारदारिकः — {de nas mnyan du yod pa na gzhan gyi chung ma la byi ba byed pa las dri ma can la gnas pa zhig yod de} अथ श्रावस्त्यामन्यतमः पारदारिको मलिने कर्मणि वर्तते अ.श.५४क/४६.

gzhan gyi chung ma la re ba med pa

वि. परदारानभिलाषी — {bdag gi chung mas chog shes shing gzhan gyi chung ma la re ba med pas 'dod pas log par g}.{yem pa dang bral ba yin te} काममिथ्याचारात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वदारसन्तुष्टः परदारानभिलाषी द.भू.१८८क/१५.

gzhan gyi don

• सं. १. परार्थः — {mdor bsdu na bdag dang gzhan gyi don ni rnam pa bcur rig par bya'o//} समासतो दशविधः स्वपरार्थो वेदितव्यः बो.भू.१२ख/१५; {byang chub sems dpa'i gzhan gyi don rnam pa bcu gsum ste} त्रयोदशविधो बोधिसत्त्वस्य परार्थः सू.व्या.१४३ख/२२; {gzhan don khyod kyis brtson pa 'di/} /{'bras bu nyid du the tshom med//} परार्थोऽयं तवारम्भः फलत्येव न संशयम् । अ.क.५८ख/६.६२; {gzhan don brtson ldan} परार्थमुद्योगवतः सू.अ.१४२ख/१९; परोपकारः — {gtsug gi nor bu gzhan gyi don la skyo ba med pa'i dung //} शङ्खः शिखामणिरखिन्नपरोपकारः अ.क.३४क/५४.१ २. = {gzhan gyi don nyid} पारार्थ्यम् — {rnam pa gcig tu na spyir gzhan gyi don tsam ma brtags na nyams dga' ba bsgrub par bya ba yin} अथ वा सामान्येन पारार्थ्यमात्रमविचारितरमणीयं साध्यते त.प.२१६क/१४९; • पा. १. परार्थम्, परार्थानुमानम् — {gzhan gyi don ni ji skad du bshad pa'i tshul gsum pa'i rtags gsal bar byed pa ste/} {tshig gi bdag nyid du blta bar bya'o//} परार्थं तु—यथोक्तत्रिरूपलिङ्गप्रकाशकवचनात्मकं द्रष्टव्यम् त.प. २४क/४९५ २. परार्थिका, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rang gi don dang ni/} /{rang gzhan don dang gzhan don dang /} /{rnam gsum shes bya} अधिमुक्तिस्त्रिधा ज्ञेया स्वार्था च स्वपरार्थिका । परार्थिका अभि.अ.५ख/२.१८.

gzhan gyi don du

अन्यार्थम् — {gzhan gyi don du rlung bskul bas/} /{ji ltar khyed la gzhan byed min//} अन्यार्थं प्रेरितो वायुर्यथा नान्यं करोति वः । त.स.८०क/७४२.

gzhan gyi don gyi rjes dpag

= {gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa/}

gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa

पा. परार्थानुमानम्, अनुमानभेदः — {rang gi don gyi rjes su dpag pa'i de ma thag tu gzhan gyi don rjes su dpag pa brjod de} स्वार्थानुमानानन्तरं परार्थानुमानमुच्यते प्र.अ.१२३क/४६७; {des na je dang po nyid ni dpyod pa yin la/} {de'i 'og tu ni gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa'i rang bzhin can gyi lung du don de lta ste} ततः प्रथमं विमर्शः पुनरागमे तस्यार्थस्य दर्शनम् । परार्थानुमानरूपे प्र.अ.१०१क/१०९; परार्थमनुमानम् — {gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa ni tshul gsum pa'i rtags brjod pa ste} त्रिरूपलिङ्गाख्यानं परार्थमनुमानम् न्या.बि.२३३क/१५०.

gzhan gyi don gyi mthar thug pa

परार्थनिष्ठा — {rang gyi don gyi mthar thug pa'i dbang du byas nas}…{gzhan gyi don gyi mthar thug pa'i dbang du byas nas} स्वार्थनिष्ठामधिकृत्य…परार्थनिष्ठामधिकृत्य सू.व्या.१५३ख/३८.

gzhan gyi don sgrub pa

परार्थप्रतिपत्तिः — {'dis ni gzhan gyi don sgrub pa 'di phun sum tshogs pa yin pa de ston to//} यथाऽसौ परार्थप्रतिपत्तिः सम्पन्ना भवति तथा सन्दर्शयति सू.व्या.१४४क/२२.

gzhan gyi don rjes su dpag pa

= {gzhan gyi don gyi rjes su dpag pa/}

gzhan gyi don nyid

पारार्थ्यम् — {mig la sogs pa rnams la ni/} /{gzhan don nyid gang rab bstan nas//} पारार्थ्यं चक्षुरादीनां यत् पुनः प्रतिपाद्यते । त.स.१३क/१४९.

gzhan gyi don gnyer ba

वि. परार्थी — {rta ni nges par 'dod la sred par 'gyur te/} {gzhan dbang gci ba'i dri dang gzhan don gnyer ba'o zhes pa ni rin chen 'byung ldan no//} अश्वो वै कामलोलो भवति परवशो मूत्रगन्धः परार्थीति रत्नसम्भवः वि.प्र.१६५ख/३.१४३.

gzhan gyi don mnyam pa nyid rtogs pa'i thugs can

वि. परार्थसमतागतचित्तः, बुद्धस्य — {sangs rgyas}…{gzhan gyi don mnyam pa nyid rtogs pa'i thugs can} बुद्धाय…परार्थसमतागतचित्ताय ब.मा.१७२क ।

gzhan gyi don du zhugs pa

वि. परार्थं प्रतिपन्नः — {byang chub sems dpa' gzhan gyi don du zhugs pa ni rang dang gzhan gyi don bsgrubs nas mya ngan las 'das pa'i bde ba 'thob ste} बोधिसत्त्वस्तु परार्थं प्रतिपन्नः स्वपरार्थं सम्पाद्य निर्वृतिसुखं प्राप्नोति सू.व्या.१४४ख/२२.

gzhan gyi don phun sum tshogs pa

पा. परार्थसम्पत्, सम्पद्भेदः — {gzhan gyi don phun sum tshogs pa bstan pa'i phyir/} {'jig rten kun gyi yab tu gyur/} /{zhes bya ba smos te} परार्थसम्पदं दीपयन्नाह—सर्वलोकपितेति त. प.३१६क/१०९९.

gzhan gyi don byed

= {gzhan gyi don byed pa/}

gzhan gyi don byed pa

• सं. परार्थकरणम् — {gzhan gyi don byed par 'os pa'i phyir} परार्थकरणार्हत्वात् अभि. भा.२७क/९७१; परोपकरणम् — {gal te bdag nyid chen po zhes/} /{bya ba gzhan don byed na ni/} /{rtog pa sngon byed mi 'gyur te/} /{de lta yin na gtan med nyid//} महानुभावता नाम परोपकरणं यदि । अप्रेक्षापूर्वकारित्वे तथा सत्यसमञ्जसम् ।। प्र.अ.१३७ख/१४७; • वि. परार्थः — {'dus pa yin pa'i phyir mig la sogs pa ni gzhan gyi don byed de} परार्थाश्चक्षुरादयः सङ्घातत्वात् न्या.टी. ७९ख/२१२; {'di ltar mal cha dang stan la sogs pa 'dus pa'i ngo bo yin pa ni skyes bu'i longs spyod pa yin zhing phan par byed pa yin pa'i phyir gzhan gyi don byed pa nyid ces bya'o//} यतः शयनासनादयः सङ्घातरूपाः पुरुषस्य भोगिनो भवन्त्युपकारका इति परार्था उच्यन्ते न्या. टी.७९ख/२१२; परार्थी — {rang don byed pa'i de bran 'dra/} /{gzhan don byed pa'i rgyal po bzhin//} भृत्योपमा स्वार्थिनां सा राजप्रख्या परार्थिनाम् ।। सू.अ.१६३क/५३; परार्थकृत्— {gang zhig brgya byin rnga dang sprin bzhin dang /} …/{'bad med gzhan don byed de rnal 'byor rig//} यः शक्रवद् दुन्दुभिवत् पयोदवद्…परार्थकृद्यत्नमृते स योगवित् ।। र.वि.१२७क/११२.

gzhan gyi don byed pa nyid

पारार्थ्यम् — {'dus pa ma yin pa gzhan gyi don byed pa nyid du 'dod pa yin pas 'dus pa ma yin pa gzhan gyi don byed pa nyid du 'dod pa'o//} इष्टमसंहतपारार्थ्यं तदिष्टासंहतपारार्थ्यम् न्या.टी. ७९ख/२१२; {'di gzhan gyi ched yin pas gzhan gyi don zhes bya ste/} {gzhan gyi don byed pa nyid ni bsgrub par bya ba'o//} परस्मायिमे परार्था इति साध्यं पारार्थ्यम् न्या. टी.७०क/१८०.

gzhan gyi don byed par 'os pa

वि. परार्थकरणार्हः — {de nyid kyi phyir de ni gzhan gyi don byed par 'os pa'i phyir dang /} {'dod chags dang bcas pa thams cad kyis mchod par 'os pa'i phyir dgra bcom pa yin no//} अत एव स परार्थकरणार्हत्वात्, सर्वसरागपूजार्हत्वाच्चार्हन्निति सिद्धं भवति अभि.भा.१७क/९७१.

gzhan gyi don brtson pa

वि. परार्थचरः — {rang don brtson pas gzhan don brtson pa gang yin pa'i/} /{yon tan sgrub pa bzang po'i rjes su mthun ma gyur//} स्वार्थोद्यतैरपि परार्थचरस्य यस्य नैवान्वगम्यत गुणप्रतिपत्तिशोभा । जा.मा.२ख/१.

gzhan gyi don la mi lta ba

वि. परार्थनिरपेक्षः — {nyan thos bdag gi don lhur byed cing gzhan gyi don la mi lta ba}…{ni mdzes kyi} शोभते श्रावकः स्वार्थपरमः परार्थनिरपेक्षः बो.भू.८९क/११३.

gzhan gyi don bsam pa

परार्थचिन्ता— {de phyir gzhan don bsam pa bdag la med//} अत एव न मे परार्थचिन्ता बो.अ.१क/१.२.

gzhan gyi dring

परप्रत्ययः — {sngon gzhan gyi dring gis te gzhan gyi lung gis don gyi rjes su 'brang ba'i phyir} पूर्वं परप्रत्ययेन परोदितेन अर्थानुसरणाद् अभि.स्फु.१८०ख/९३३; {rgyal po de skye bo sdig pa can rnams dang brten cing blo gzhan gyi dring la 'jog pas lta ba ngan pa'i g}.{yang sar lhung du nye bar rtogs nas} पापजनसम्पर्कवशात्परप्रत्ययनेयबुद्धित्वाच्च दृष्टिकृतप्रपाताभिमुखमवेक्ष्य राजानम् जा.मा.१३३क/१५३.

gzhan gyi dring 'jog

वि. पराधीनः — {gal te 'dod tsam gzhan gyi dring 'jog chos/} /{gdon mi za bar gnod bya min//} ननु । इच्छामात्रपराधीनोऽवश्यमेव न बाध्यते । प्र.अ.१८४क/५३७; परप्रत्ययहार्यः — {gzhan gyi dring la 'jog cing /} {blo chung la} परप्रत्ययहार्यपेलवमतिः जा.मा.६१ख/७१.

gzhan gyi dring mi 'jog pa

• वि. अपरप्रणेयः — {gzhan gyi dring mi 'jog pa/} {rnal 'byor chen po'i rnal 'byor can/} {gzugs sna tshogs 'chang ba chen po} अपरप्रणेयस्य महायोगयोगिनो महाविश्वरूपधारिणः ल.अ. ५८ख/५; अपरप्रत्ययः — {kun tu rgyu rab bzang gis chos mthong}… {ston pa'i bstan pa la gzhan gyi dring mi 'jog cing gzhan gyis bkri ba med de} सुभद्रः परिव्राजको दृष्टधर्मा… अपरप्रत्ययोऽनन्यनेयः शास्तुः शासनधर्मेषु अ.श.११३क/१०३; • सं. अपरप्रणेयता — {byang chub sems dpa'}…{gzhan gyi dring mi 'jog pas ye shes dang ldan pa yin} बोधिसत्त्वः… ज्ञानानुगतश्च भवति अपरप्रणेयतया द.भू.२१४क/२८.

gzhan gyi dring mi 'jog par 'gyur ba

वि. अनन्यनेयः लो.को.२०३४.

gzhan gyi dring mi 'jog par shes pa

पा. अपरप्रत्ययज्ञानम् — {gang chos de dang de dag la gzhan gyi dring mi 'jog par shes shing so sor rang gis shes pa 'di ni shes rab kyi dbang po zhes bya'o//} यदेतेषु धर्मेषु प्रत्यात्मज्ञानमपरप्रत्ययज्ञानम्, इदमुच्यते प्रज्ञेन्द्रियम् शि.स.१७१क/१६८.

gzhan gyi dring la 'jog pa

वि. परप्रत्ययनेयः — {rgyal po de skye bo sdig pa can rnams dang brten cing blo gzhan gyi dring la 'jog pas lta ba ngan pa'i g}.{yang sar lhung du nye bar rtogs nas} पापजनसम्पर्कवशात्परप्रत्ययनेयबुद्धित्वाच्च दृष्टिकृतप्रपाताभिमुखमवेक्ष्य राजानम् जा.मा.१३३क/१५३; परप्रत्ययहार्यः — {kye ma'o gzhan gyi dring la 'jog cing blo chung la dpyod mi nus pa}…{'di dag ni shin tu ma legs par bstan to//} अतिदुर्न्यस्तो बतायं परप्रत्ययहार्यपेलवमतिरमीमांसकः जा.मा.६१ख/७१.

gzhan gyi dring la mi 'jog pa

= {gzhan gyi dring mi 'jog pa/} {gzhan gyi gdams ngag} परोपदेशः लो.को.२०३४.

gzhan gyi bdag

वि. अन्यथात्मकम्— {gang phyir yul dus gzhan gyi bdag/} /{thams cad du ni dmigs pa yin//} सर्वत्रालम्बनं यस्माद्देशकालान्यथात्मकम् ।। त.स. १०ख/१२९.

gzhan gyi bdag nyid min

वि. अपरात्मकः — {cha shas shin tu phra bas kyang /} /{'dres pa gzhan gyi bdag nyid min//} अणीयसाऽपि नांशेन मिश्रीभूतापरात्मकम् ।। त.स.१क/२.

gzhan gyi 'dus byas pa las byung ba

वि. परसंस्कारभाविकः — {'di ltar par sig la sogs pa'i/} /{tha snyad rnams ni gzhan brten pa'i/} /{chad par smra ba'i grub mtha' yang /} /{gzhan gyi 'dus byas pa las byung //} तथा हि पारसीकादिव्यवहाराः पराश्रयाः । नास्तिकानां च सिद्धान्तः परसंस्कारभाविकः ।। त.स.१०२क/८९८.

gzhan gyi 'dus byas las byung can

वि. परसंस्कारभाविकः — {gzhan gyi 'dus byas las byung can zhes bya ba ni gzhan gyi 'dus byas las byung ba de dag gang la yod pa de la de skad ces bya'o//} परसंस्कारभाविक इति । परसंस्कारेण भावः, स यस्यास्ति स तथोक्तः त.प. २१४क/८९८.

gzhan gyi 'dod pa

= {gzhan 'dod/}

gzhan gyi sdug bsngal zhi bar byed pa la dgyes pa

वि. परदुःखप्रशमनप्रियः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po mnga' ba}…{gzhan gyi sdug bsngal zhi bar byed pa la dgyes pa} बुद्धा भगवन्तो महत्पुण्यज्ञानसम्भाराः…परदुःखप्रशमनप्रियाः शि.स.१७३ख/१७१.

gzhan gyi sde

परः — {gang gi phyir gzhan gyi sde dam bca' ba sbyor bar smra ba rnams kyis rgol bas sgrub par byed pa skabs min te/} {skabs su ma phab pa nyid smra ba ma yin no//} यतो न अकाण्ड एव अप्रस्ताव एव परस्यापि प्रतिज्ञाप्रयोगवादिनः वादी साधनमाह त.प.३२ख/५१३.

gzhan gyi nor

परधनम् — {gzhan gyi nor gyis gang zhig za byed gang zhig 'thung bar byed//} यद्भुज्यते परधनेन निपीयते यत् अ.क.२६१ख/९५.९; परद्रव्यम् — {chom po dang rkun po gzhan gyi nor 'phrogs pa gang dag gis} ये च परद्रव्यापहारिणश्चौरास्तस्कराः बो.भू.८९ख/११४; अन्यस्वम् — {ma byin len pa gzhan gyi nor/} /{mthu dang 'jab bus bdag gir byed//} अदत्तादानमन्यस्वस्वीक्रिया बलचौर्यतः ।। अभि.को.१३ख/६८७; परवित्तम्— {gzhan gyi nor la rku ba dang //} परवित्तापहारिणः गु.सि. २ख/६; {gzhan gyi nor la mngon par zhen} परवित्ताभिलाषिणः द.भू.१९१क/१७.

gzhan gyi nor la mngon par zhen

वि. परवित्ताभिलाषी — {kye ma sems can 'di dag ni chog mi shes shing gzhan gyi nor la mngon par zhen te} अतृप्ता बतेमे सत्त्वाः परवित्ताभिलाषिणः द.भू.१९१क/१७.

gzhan gyi nor la 'phrog pa

वि. परवित्तापहारी — {chog mi shes shing gzhan gyi nor la 'phrog pa} अतृप्तः परवित्तापहारी म.व्यु.१८० (५क).

gzhan gyi gnod pa

परोपघातः — {gzhan gyi gnod pa dang du len pa}…{byang chub sems dpa' yin} परोपघातेष्वधिवासकः…बोधिसत्त्वः सू.अ.२४८क/१६५; परपरिभवः — {mngon par zhen pa shin tu brtan ldan gzhan gyi gnod pas chu bzhin 'khrug//} परपरिभवक्षोभारम्भ (म्भस लि.पा.)स्थिराभिनिवेशिनः अ.क.११५ख/६४. ३२५; द्र. {gzhan la gnod pa/}

gzhan gyi rnam pa

अन्याकारः — {kha cig ni shes pa gzhan gyi rnam pa can don gzhan gyi rnam par rig par 'dod de} कैश्चिदन्याकारमपि ज्ञानमन्याकारस्यार्थस्य संवेदकमिष्टम् त.प.११६क/६८२; म.व्यु.४४७५ (७०क); मि.को.९६क ।

gzhan gyi rnam pa can

वि. अन्याकारम् — {kha cig ni shes pa gzhan gyi rnam pa can don gzhan gyi rnam par rig par 'dod de} कैश्चिदन्याकारमपि ज्ञानमन्याकारस्यार्थस्य संवेदकमिष्टम् त.प.११६क/६८२.

gzhan gyi rnam par rig byed

परविज्ञापनम्— {gzhan gyis bstan zhing gzhan gyi rnam par rig byed las sems bskyed pa gang yin pa de ni yang dag par blangs pa brda las byung ba zhes bya'o//} यो हि पराख्यानात् चित्तोत्पादः परविज्ञापनात् स उच्यते समादानसाङ्केतिकः सू. व्या.१३९ख/१६; {gzhan gyis rnam rig byed/}

gzhan gyi rnam rig

परविज्ञप्तिः — {ji ltar sgra brnyan gyi ni sgra/} /{gzhan gyi rnam rig las byung ba//} प्रतिश्रुत्कारुतं यद्वत् परविज्ञप्तिसम्भवम् । र.वि.१२६क/११०.

gzhan gyi spyod pa

परवृत्तिः — {gzhan gyi spyod pa brtol bar mi bya'o//} न परवृत्तौ प्रहरेत् वि.सू.१५क/१६; अन्यवृत्तिः — {gzhan spyod pa la dmigs pa'am/} /{gzhan gyis smras pa'i stobs kyis ni/} /{de dag la ni chags skye min/} /{'khrul pa ru ni dmigs pa'i phyir//} अन्यवृत्त्युपलम्भेन परेभ्यः श्रवणेन वा । न च तेषामियं वृत्तिर्व्यभिचारोपलम्भनात् ।। त.स.७१ख/६६८.

gzhan gyi phun sum tshogs pa

परसम्पत्तिः — {gzhan gyi phun sum tshogs pa la phrag dog pa} परसम्पत्तावीर्ष्यालवः वा.टी.५१ख/४.

gzhan gyi phyogs

परपक्षः — {de la brtsad pa ni gzhan gyi phyogs sun 'byin pa'o//} तत्र परपक्षदूषणं विग्रहः प्र. प.४२ख/५०; {gnyen po'i phyogs sgrub par byed pa brjod pas kyang rang gi phyogs btang ba dang gzhan gyi phyogs khas blangs par 'gyur ro//} प्रतिपक्षसाधनाभिधानेन च स्वपक्षपरित्यागः परपक्षोपगमश्च वा.न्या.३३८ख/७४; {gzhan gyi phyogs bsal ba} परपक्षनिराकरणम् वा. टी.७२क/२७.

gzhan gyi bud med

परदाराः — {khu ba'i thig le ma lhung ba las bde bar 'gyur ba gang yin pa de gzhan gyi bud med bsten pa'o//} सौख्यं यत् शुक्रबिन्दोरप्रपाताद् भवति, सा परदारस्य सेवा वि.प्र.६९ख/४.१२४; पराङ्गना — {gang zhig gzhan gyi bud med la/} /{lus kyis yongs 'khyud bdag gir byed//} पराङ्गनापरिष्वङ्गमङ्गैरङ्गीकरोति यः । अ.क.२६२ख/३१.३७.

gzhan gyi bya ba

अन्यकार्यम् — {zla ba'i bya ba bya min dang /} /{gzhan gyi bya ba'i bya ba 'dir//} अक्रिया चन्द्रकार्याणामन्यकार्यस्य च क्रिया । का.आ.३२४ख/२.८३; परकरणीयम्— {gzhan gyi las dang gzhan gyi bya ba dag la grogs byed du 'gro ste} परकृत्येषु च परकरणीयेषु सहायीभावं गच्छति बो.भू.६क/४.

gzhan gyi byed pa

परव्यापारः — {'grub pa'i don du gzhan gyi byed pa la ltos pa gang yin pa de la de skad ces bya'o//} निष्पत्त्यर्थमपेक्षितः परव्यापारो येन स तथोक्तः न्या. टी.६३ख/१५९.

gzhan gyi byed pa la ltos pa

वि. अपेक्षितपरव्यापारः — {gang gi phyir gzhan gyi byed pa la ltos pas} ({byas pa} ) {bshad pa de bas na tha dad pa'i bye brag tu gyur pa'i rang bzhin du brjod do//} यस्मादपेक्षितपरव्यापारः कृतक उच्यते, तस्माद् व्यतिरिक्तेन विशेषणेन विशिष्टः स्वभाव उच्यते न्या.टी.६३ख/१५९.

gzhan gyi byed pa la bltos pa

अपेक्षितपरव्यापारः लो. को.२०३५; द्र. {gzhan gyi byed pa la ltos pa/}

gzhan gyi dbang gi ngo bo nyid

पा. परतन्त्रस्वभावः, त्रिषु स्वभावेषु एकः — {gzhan gyi dbang gi ngo bo nyid/} /{rnam rtog yin te rkyen las byung //} परतन्त्रस्वभावस्तु विकल्पः प्रत्ययोद्भवः । त्रि.२ख/८९; त्रि.भा.१६८क/८९.

gzhan gyi dbang gi mtshan nyid

पा. परतन्त्रलक्षणम् — {gzhan gyi dbang gi mtshan nyid ni yod kyang yang dag pa ma yin te 'khrul pa'i phyir ro/} /{de lta bas na gzhan gyi dbang gi ngo bo nyid la de kho na zhes bya'o//} परतन्त्रलक्षणं सच्च न च तत्त्वतो भ्रान्तत्वात्, इत्येतत् परतन्त्रस्वभावे तत्त्वम् म.भा.१०ख/८४.

gzhan gyi dbang gi rang bzhin

पा. परतन्त्रस्वभावः, त्रिविधेषु स्वभावेषु एकः — {yongs su brtags pa'i rang bzhin 'byung ba'i mtshan nyid ni/} {gzhan gyi dbang gi rang bzhin la mngon par zhen pa las 'byung ngo //} परिकल्पितस्वभाववृत्तिलक्षणं परतन्त्रस्वभावाभिनिवेशतः प्रवर्तते ल.अ.७७क/२५.

gzhan gyi dbang gis byung ba

वि. पराधिपतेयः — {gzhan gyi dbang gis byung ba'i yon tan} पराधिपतेयो गुणः श्रा.भू.१८क/४३.

gzhan gyi dbang gyur

= {gzhan gyi dbang du gyur pa/}

gzhan gyi dbang nyid

पारतन्त्र्यम् — {gnas dang gnas ma yin pa ni gzhan gyi dbang nyid rnam pa bdun gyi don gyis rig par bya ste} स्थानास्थानं सप्तविधपारतन्त्र्यार्थेन वेदितव्यम् म.भा.१४क/११३; परतन्त्रता — {nyon mongs goms dang grogs ngan dang /} /{phongs dang gzhan gyi dbang nyid de/} /{mdor na rigs kyi nyes dmigs ni/} /{rnam pa bzhi ru shes par bya//} क्लेशाभ्यासः कुमित्रत्वं विघातः परतन्त्रता । गोत्रस्यादीनवो ज्ञेयः समासेन चतुर्विधः ।। सू.अ.१३७ख/१२.

gzhan gyi dbang du gyur

= {gzhan gyi dbang du gyur pa/}

gzhan gyi dbang du gyur pa

• वि. परतन्त्रः — {thugs rje gzhan dbang gyur pa ni/} /{de nyid gsal bar gzigs pa can//} करुणापरतन्त्रास्तु स्पष्टतत्त्वनिदर्शिनः । त.स.१३०क/११११; {rang dbang yin te/} {'dod chags la sogs pa gzhan gyi dbang du gyur pa ma yin no zhes bya ba'i tha tshig go//} स्वतन्त्राश्चैते । न रागादिपरतन्त्रा इत्यर्थः अभि.स्फु.१३६क/८४७; अन्यसम्बद्धः— {bdag ni gzhan gyi dbang gyur ces/} /{yid khyod nges par shes gyis la//} अन्यसम्बद्धमस्मीति निश्चयं कुरु हे मनः । बो.अ.२८ख/८.१३७; • पा. पारतन्त्र्यम्, आदीनवभेदः — {byang chub sems dpa'i rigs kyi nyes dmigs ni}…{mdor na rnam pa bzhi ste}…{gzhan gyi dbang du gyur pa dang} बोधिसत्त्वगोत्रे समासेन चतुर्विध आदीनवः…पारतन्त्र्यं च सू.व्या.१३८क/१२.

gzhan gyi dbang po las 'das pa'i don mthong ba can gyi skyes bu brtag pa

अन्येन्द्रियातीतार्थदर्शनपुरुषपरीक्षा लो.को.२०३५.

gzhan gyi 'byor pa

अन्यसम्पत्— {gang zhig gzhan 'byor khro de la/} /{byang chub sems ni ga la yod//} बोधिचित्तं कुतस्तस्य योऽन्यसम्पदि कुप्यति ।। बो.अ.१७ख/६. ८३; परवित्तम् — {gang zhig gzhan gyi 'byor pa dug/} /{gzhan gyi bud med ma dang ni/} /{gzhan 'tshe bdag nyid 'tshe ba nyid/} /{de dag phyogs ni gnod pa med//} परवित्तं विषं येषां जनन्यश्चान्ययोषितः । परहिंसात्महिंसैव पक्षास्तेषां निरत्ययाः ।। अ.क.६७ख/६.१७२; पराभ्युदयः — {gzhan gyi 'byor pa dpang byed pa/} /{mig gis dbul la ci zhig bgyi//} चक्षुषा किं दरिद्रस्य पराभ्युदयसाक्षिणा । जा.मा.१०ख/१०.

gzhan gyi dmag

परचक्रम् — {gzhan gyi dmag gi 'jigs pa med par gyur/} /{phan tshun gnod dang gnam gyi 'jigs pa'ang med//} न परचक्रकृतं समभूद्भयं न च परस्परजं न च दैविकम् । जा.मा.६४ख/७५.

gzhan gyi smra ba

= {gzhan smra ba/}

gzhan gyi tshad ma

परतः प्रमाणम् — {rang gi tshad ma/} {gzhan gyi tshad ma} स्वतः प्रमाणम् । परतः प्रमाणम् म.व्यु.४४८१ (७०क).

gzhan gyi tshig can

पा. परस्मैपदम् — {kha cig tu gzhan gyi tshig can gyi byings la bdag nyid kyi tshig can dang /} {bdag nyid kyi tshig can la gzhan gyi tshig can dang} कुत्रचित् परस्मैपदिनि धातावात्मनेपदम्, आत्मनेपदिनि परस्मैपदम् वि.प्र.१३१क/१, पृ.२९.

gzhan gyi tshul khrims la mi smod pa

न परदुःशीलपंसना लो.को.२०३५.

gzhan gyi tshe

अव्य. अन्यदा — {ci 'dra ba'i ut+pal lci ba las skye bar mthong ba ci 'dra ba nyid gzhan gyi tshe yang dmigs sam ci} यादृशो हि गोमयादुत्पद्यमानो दृष्टः शालूकः स किं तादृश एवान्यदाऽप्युपलभ्येत प्र.अ. ५८ख/६६.

gzhan gyi rdzas

परद्रविणम् — {gzhan gyi rdzas yid brtan te gtams pa la g}.{yo mi byed pa yin} निक्षिप्तस्य विश्वासेन परद्रविणस्य न द्रोग्धा भवति बो.भू.१३६क/१७५.

gzhan gyi rdzu 'phrul zil gyis gnon pa

पा. परर्द्ध्यभिभवनम्, पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः — {yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba}…{'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang}…{gzhan gyi rdzu 'phrul zil gyis gnon pa dang} पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः…तद्यथा—कम्पनं…परर्द्ध्यभिभवनम् बो.भू.३२ख/४०.

gzhan gyi gzhung lugs

परमतम् — {grag ces bya ba'i sgra ni gzhan gyi gzhung lugs ston par byed pa yin te} किलशब्दः परमतद्योतकः अभि.स्फु.१२८ख/८३२.

gzhan gyi bzhin ras rnam par lta

वि. अन्यवक्त्रावलोकिनी — {chung ma ni/} /{gzhan gyi bzhin ras rnam par lta//} अन्यवक्त्रावलोकिन्यो जायाः अ.क.२६४क/३१.५८.

gzhan gyi zas kyis 'tsho byed

वि. परभोजनभुञ्जानः लो.को.२०३५.

gzhan gyi zas za

वि. परपिण्डाशी — {gzhan gyi zas za'i bran dang ni/} /{glen pa mi sdug nyam chung dang //} परपिण्डाशिनो दासा मूर्खा दुर्दर्शनाः कृशाः ।। बो.अ.२२ख/७. ५७.

gzhan gyi yan lag

पराङ्गत्वम् — {dngos po bdag nyid ma thob pa/} /{gzhan gyi yan lag phyir nus min//} न ह्यलब्धात्मकं वस्तु पराङ्गत्वाय कल्प्यते । त.स.१९क/२०९.

gzhan gyi yul

परदेशः — {mi ni gzhan gyi yul na gnas bla yi/} /{rang gi yul na zil gnon gnas pa min//} वरं नरस्य परदेशवासो न तु स्वदेशे परिभूतवासः । वि.व. १२ख/२.८३; परविषयः — {gzhan gyi yul 'phrog pa ni mi'i bdag po rnams kyi chos yin no//} परविषयापहरणं तु नराधिपधर्मः प्र.अ.३क/५.

gzhan gyi yongs su gdung ba

परसन्तापः — {nges par bdag nyid che rnams kyis/} /{yid ni snying rjes mnyen pa dag /nye} {bar bskyabs la chags bcas pas/} /{gzhan gyi yongs gdung bzod ma yin//} आपन्नत्राणसरसं न हि नाम महात्मनाम् । सहते परसन्तापं करुणाकोमलं मनः ।। अ.क.१८क/५१.४२.

gzhan gyi rigs kyi dpe nye bar sbyar ba'i mtshan nyid

=(ती. द.) अन्यजातीयदृष्टान्तोपसंहारलक्षणम् म.व्यु.४४१४ (६९ख).

gzhan gyi rigs byung ba

वि. अन्यकुलोद्भवः, ओ वा — {yang na gzhan gyi rigs byung ba/} /{byang chub sa bon gdab pa dang /} /{sbyang ba yis ni gzung bar bya//} अथ वाऽन्यकुलोद्भवाम् । बोधिबीजनिक्षेपेण संस्कृतामिमां गृह्णीयात् ।। हे.त.७क/८.

gzhan gyi las

परकृत्यम्— {gzhan gyi las dang gzhan gyi bya ba dag la grogs byed du 'gro ste} परकृत्येषु च परकरणीयेषु सहायीभावं गच्छति बो.भू.६क/४.

gzhan gyi lugs

परमतम् — {'on te gsal sogs zhes bya ba la sogs pas gzhan gyi lugs kyis gtan tshigs ma grub pa dogs par byed de} अथेत्यादिना परमतेन हेत्वोरसिद्धिमाशङ्कते त.प.१५५क/३३.

gzhan gyi longs spyod la re ba med pa

वि. परभोगानभिलाषी — {bdag gi longs spyod kyis chog shes shing gzhan gyi longs spyod la re ba med pas ma byin par len pa dang bral ba yin te} अदत्तादानात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वभोगसन्तुष्टः परभोगानभिलाषी द.भू.१८८क/१५.

gzhan gyi sa pa

वि. अन्यभूमिकः — {rang gi sa pa bzhi yin no/} /{gzhan gyi sa pa gsum dang gnyis//} स्वभूमिकस्य चत्वारि त्रीणि द्वे वाऽन्यभूमिकाः । अभि.को.१४क/४.९१.

gzhan gyi sems

परचित्तम् — {srid du chug na yang dngos po thams cad 'dzin pa yod pa ma yin te/} …{gzhan gyi sems dbang po'i yul ma yin pa'i phyir dang} सम्भवेऽपि न सर्वपदार्थग्रहणमस्ति; परचित्तस्येन्द्रियज्ञानाविषयत्वात् त.प.२६४ख/९९८; {gzhan gyi sems shes par 'dod pa ni bdag gi}…{lus dang sems kyi mtshan ma 'dzin cing} परचित्तं हि ज्ञातुकाम आत्मनः कायचित्तयोर्निमित्तमुद्गृह्णाति अभि.भा.६१क/१११०; परसन्तानः — {bdag dang gzhan gyi sems dang bar byed pa} स्वसन्तानपरसन्तानप्रसादनकरी द.भू.१८८ख/१६.

gzhan gyi sems dang mthun pa

वि. परचित्तानुवर्ती — {byang chub sems dpa' gzhan gyi sems dang mthun par byed pa ni gzhan dag la 'phya bar yang mi byed}…{de bag 'khums par mi byed do//} न च परचित्तानुवर्ती बोधिसत्त्वः परमवहसति…न मङ्कुभावमस्योपसंहरति बो. भू.८१क/१०३.

gzhan gyi sems yongs su shes pa

परचित्तपरिज्ञानम् — {lta ba can sogs zhes bya ba'i/} /{rig pa yod pa legs bsgoms gang /} /{tshe 'di nyid la gzhan gyi sems/} /{yongs su shes par byed pa dang //} अस्ति हीक्षणिकाद्याख्या विद्या या सुविभाविता । परचित्तपरिज्ञानं करोतीहैव जन्मनि ।। त.स.१२४क/१०७५; द्र.— {gzhan gyi sems shes pa/}

gzhan gyi sems rig pa

वि. परचित्तवित् — {de tshe gzhan sems rig pa des/} /{blo ngan de ni rab tu mthong //} ते तं दुर्मतिं दृष्ट्वा वै परचित्तविदोस्तदा । म.मू.३०७ख/४८०; द्र. {gzhan gyi sems shes pa/}

gzhan gyi sems shes pa

• पा. परचित्तज्ञानम्, ज्ञान/अभिज्ञाभेदः — {mthong ba'i lam la gnas pa na gzhan gyi sems shes pa mngon du mi byed pas} दर्शनमार्गे वर्तमानः परचित्तज्ञानं न सम्मुखीकरोति अभि.स्फु.२५०ख/१०५५; {lta bar byed pa la sogs pa'i rig sngags kyi stobs kyis mkha' 'gro ma la sogs pa rnams kyis gzhan gyi sems shes pa dang /} {byung ba dang 'byung ba dang 'byung bar 'gyur ba'i dngos po shes par dmigs pa kho na'o//} ईक्षणिकादिविद्याबलेन डाकिन्यादीनां परचित्तज्ञानं भूतभवद्भविष्यद्वस्तुपरिज्ञानं चोपलभ्यत एव त.प.३०७ख/१०७५; म.व्यु.२०५ ( {pha rol gyi sems shes pa} म.व्यु.६क); • वि. परचित्तवित् — {de phyi rol gyi mu stegs pa dge sbyong ngam}…{gzhan gyi sems shes pa gang zhig gis mthong na} तमेवं यः पश्यति श्रमणो वा बाह्यतीर्थिकः…परिचित्तवित् अभि.स्फु.९३क/७६९.

gzhan gyi srog 'phrog ma

ना. परप्राणहरा, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{gzhan gyi srog 'phrog ma dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…परप्राणहरा…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.

gzhan gyi bsam pa

१. परमतम् — {'di dag ni gzhan gyi bsam pa la ltos nas bshad pa yin gyi} एतच्च परमतापेक्षमुक्तम् वा.टी.६३ख/१७ २. परचिन्ता — {gzhan gyi bsam pa'i dpung gnyen} परचिन्तापरायणाः अ.क.६२ख/६.१०८.

gzhan gyi bsam pa'i dpung gnyen

वि. परचिन्तापरायणः — {kye ma snying po med pa yi/} /{'khor ba 'di na snying po'i gzugs/} /{gzhan gyi bsam pa'i dpung gnyen ni/} /{nor bu 'ga' zhig yod pa yin//} अहो बतास्मिन् संसारे निःसारे साररूपिणः । जायन्ते मणयः केचित् परचिन्तापरायणाः ।। अ.क.६२ख/६.१०८. {gzhan gyis bkri ba med} वि. अनन्यनेयः — {kun tu rgyu rab bzang gis chos mthong}… {ston pa'i bstan pa la gzhan gyi dring mi 'jog cing gzhan gyis bkri ba med de} सुभद्रः परिव्राजको दृष्टधर्मा…अपरप्रत्ययोऽनन्यनेयः शास्तुः शासनधर्मेषु अ.श.११३क/१०३.

gzhan gyis bskyang

= {gzhan gsos} परैधितः, परपोषितः — {gzhan gsos dang ni btsal lu dang /} /{gzhan skyes pa dang gzhan gyis bskyang //} पराचितपरिस्कन्दपरजातपरैधिताः । अ.को.२०३ख/२.१०.१८; परैरेधितो वर्धितः परैधितः । एध वृद्धौ अ.वि.२.१०.१८.

gzhan gyis kha drang du mi rung ba

वि. अनन्यनेयः म.व्यु.२३९९ (४६क); द्र. {gzhan gyis bkri ba med/}

gzhan gyis khas blangs pa

वि. पराभ्युपगतम् — {de lta na yang tshad ma ma yin pa gzhan gyis khas blangs pa de ci'i phyir gzhan rtogs par byed de} तथाऽपि तेनाप्रमाणेन पराभ्युपगतेन किमिति परः प्रतिपद्यते त.प.४०क/५२८.

gzhan gyis bsgo ba sems pa las gyur pa

पा. पराज्ञप्तिसञ्चेतनीयता — {gzhan gyis bsgo ba sems pa las gyur pa ni 'di lta ste/} {'ga' zhig mi 'dod bzhin du gzhan dag gis nan gyis bsgos nas bsams te/} {mi dge ba spyod pa'o//} पराज्ञप्तिसञ्चेतनीयता यथा कश्चिदनिच्छन्नपि परैर्बलादाज्ञाप्यम(आ)नोऽभिसन्धायाकुशलमाचरति अभि.स.भा.४६ख/६४.

gzhan gyis nye bar bstan pa sngon du 'gro ba can

वि. अन्योपदेशपूर्वकः — {blo gros bzang pos kyang 'byin pa'i thog mar skyes bu rnams kyi tha snyad ni gzhan gyis nye bar bstan pa sngon du 'gro ba can yin te}…{zhes zer ro//} प्रशस्तमतिस्त्वाह — सर्गादौ पुरुषाणां व्यवहारोऽन्योपदेशपूर्वकः त.प.१६७ख/५४.

gzhan gyis bstan pa

परदेशना — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{gzhan gyis bstan pa nyan pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम्, तद्यथा—छन्दाकारम्…परदेशनाश्रवणाकारम् शि. स.१०७क/१०५; पराख्यानम् — {mi brtan pa dang brtan 'byung ba/} /{gzhan gyis bstan pa'i sems bskyed bshad//} अदृढदृढोदय उक्तश्चित्तोत्पादः पराख्यानात् ।। सू. अ.१३९ख/१६; {gzhan gyis bstan zhing gzhan gyi rnam par rig byed las sems bskyed pa gang yin pa de ni yang dag par blangs pa brda las byung ba zhes bya'o//} यो हि पराख्यानात् चित्तोत्पादः परविज्ञापनात् स उच्यते समादानसाङ्केतिकः सू.व्या.१३९ख/१६; परप्रवादः — {des na bstan pa 'di nyid la/} /{dge sbyong rnam bzhi yongs grags yin/} /{gzhan gyis bstan pa dge sbyong dang /} /{de bzhin bram ze rnams kyis stong //} इहैव श्रमणस्तेन चतुर्धा परिकीर्त्यते । शून्याः परप्रवादा हि श्रमणैर्ब्राह्मणैस्तथा ।। त.स.१३१क/१११५.

gzhan gyis bstan pa nyan pa'i rnam pa

पा. परदेशनाश्रवणाकारम्, श्रुताकारभेदः — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang}…{gzhan gyis bstan pa nyan pa'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…परदेशनाश्रवणाकारम् शि.स. १०७क/१०५.

gzhan gyis thub pa med pa

अपराजितः, गन्धद्रव्यविशेषः — {rgya mtsho'i mtha' nas 'byung ba'i spos gzhan gyis thub pa med pa zhes bya ba yod de} अस्ति कुलपुत्र सागरकच्छसम्भवो अपराजितो नाम गन्धः ग.व्यू. ४७ख/१४१.

gzhan gyis gnod pa byas pa la ji mi snyam pa'i bzod pa

पा. परापकारमर्षणक्षान्तिः, क्षान्तिभेदः — {bzod pa ni}…{sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa dang chos la nges par sems pa'i bzod pa dang gzhan gyis gnod pa byas pa la ji mi snyam pa'i bzod pa'o zhes rnam pa gsum} क्षान्तिस्त्रिविधा… दुःखाधिवासनक्षान्तिः, धर्मनिध्यानक्षान्तिः, परापकारमर्षणक्षान्तिश्च शि.स.१००ख/१००.

gzhan gyis gnod pa byed pa la ji mi snyam pa'i bzod pa

पा. परापकारमर्षणाक्षान्तिः, क्षान्तिप्रभेदः — {byang chub sems dpa'i bzod pa thams cad}… {phyogs de gnyis la brten pa de yang rnam pa gsum du rig par bya ste/} {gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam pa'i bzod pa dang} बोधिसत्त्वस्य सर्वा क्षान्तिः…सा पुनरुभयपक्षाश्रिताऽपि त्रिविधा वेदितव्या । परापकारमर्पणाक्षान्तिः बो.भू.१०२क/१३०.

gzhan gyis gnod par bya ba

परोपक्रमः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na rnam par mi gtong ba zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de 'chang na gzhan gyis gnod par bya ba'i 'jigs pa thams cad mi 'byung ngo //} तद्यथा कुलपुत्र अस्त्यनिर्मुक्ता नामौषधिः । तया गृहीतया सर्वपरोपक्रमभयानि न भवन्ति ग.व्यू.३१२क/३९८.

gzhan gyis gnod par byed

क्रि. परतः सङ्घट्टो भवति — {yul ngan par gnas pa ni yul ji lta bur gnas na mi'am mi ma yin pa gzhan gyis gnod par byed cing} यद्रूपेण चादेशवासेन । मनुष्य(आमनुष्य)कृतो वा परतः सङ्घट्टो भवति श्रा.भू.५९ख/१४७.

gzhan gyis mnos pa

वि. परकृतम् — {gzhan gyis mnos pa yang ngo //} परकृते च वि.सू.३५क/४४.

gzhan gyis rnam par mi 'khrugs pa

पराविकोपनत्वम् लो.को.२०३५.

gzhan gyis rnam rig byed

परविज्ञपनम् — {so sor thar zhes pa/} /{gzhan gyis rnam rig byed stsogs kyis//} प्रातिमोक्षाख्यः परविज्ञपनादिभिः अभि.को.११ख/६१९; द्र. {gzhan gyi rnam par rig byed/}

gzhan gyis pham pa

पराजयः — {gzhan gyis pham du dogs pa'i bdud dag kyang /} /{da ni nges par shugs kyang nar zhes 'byin//} पराजयाशङ्कितजातसम्भ्रमो ध्रुवं विनिश्वासपरोऽद्य मन्मथः ।। जा.मा.६ख/६.

gzhan gyis byas pa

वि. परकृतम् — {gzhan po dag gis ni gzhan gyis byas pa yin la/} {gzhan dag gis ni gnyi gas byas pa yin} अपरे पुनः परकृतम्, अन्ये च उभयकृतम् प्र.प.७८क/१००.

gzhan gyis dben bdag nyid

वि. अपरविविक्तात्मा — {'bras bu la sogs dngos med pa/} /{gang yin rgyu sogs dngos med} (?{yod}){pa'o/} /{der yang gzhan gyis dben bdag nyid/} /{mngon sum gyis ni rtogs par byed//} कार्यादीनामभावो हि भावो यः कारणादिना(म्) । स चापरविविक्तात्मा प्रत्यक्षेणैव गम्यते ।। त.स.६१क/५८१.

gzhan gyis ma chod pa'i tshe

अनन्तरजन्मा म.व्यु.७५३१ (१०७क).

gzhan gyis mi bkri ba

वि. अनन्यनेयः — {yang byang chub sems dpa' ni}… {gzhan gyi dring mi 'jog cing gzhan gyis mi bkri bar sbyin pa la sogs pa dge ba'i chos de dag yang dag par blangs te gnas so//} पुनर्बोधिसत्त्वः …अपरप्रत्ययोऽनन्यनेयः तान् कुशलान् धर्मान् दानादीन् समादाय वर्तते बो.भू.१२१ख/१५६.

gzhan gyis mi rtogs nus can

वि. पराज्ञातसामर्थ्यम् — {gzhan gyis mi rtogs nus can yang /} /{nges pa yis ni phyag rgya dang /} /{dkyil 'khor rtog sogs mtshan nyid can/} /{de lhur len thub mchog gis gsungs//} तत्परस्वार्थमुक्तवान्… पराज्ञातसामर्थ्यं परिनिश्चयात् । मुद्रामण्डलकल्पादिलक्षणं मुनिसत्तमः ।। त.स.१२६क/१०८८.

gzhan gyis mi thub

= {gzhan gyis mi thub pa/}

gzhan gyis mi thub rgyal mtshan

= {gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan/}

gzhan gyis mi thub pa

• सं. अपराजितः, भैषज्यभेदः— {skyes bu gzhan gyis mi thub pa'i rtsi 'chang ba ni dgra yi dkyil 'khor thams cad kyis mi tshugs so//} अपराजितभैषज्यगृहीतः पुरुषोऽजयो भवति सर्वशत्रुमण्डलेन ग.व्यू.३१२ख/३९८; • ना. १. अपराजितः [1] महाक्रोधः — {gzhan gyis mi thub khro bo che/} /{drag tu bzhad pa'i sgra 'byin pa/} /{zhal gsum 'od zer mang po dag/} /{rab tu 'phro bar rnam par bsam//} अपराजितं महाक्रोधमट्टहासनादिनम् । त्रिमुखं स्फुलिङ्गगहनं विस्फुरन्तं विचिन्तयेत् ।। गु.स.११६ख/५७ [2] प्रेतः — {zhabs gnyis dag gis 'byung po'i mgon po ste/} {yi dwags kyi mgon po gzhan gyis mi thub pa lhag pa'i stobs kyis mnan zhing} पादाभ्यां भूतनाथमपराजितप्रेतनाथमाक्रमितमतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५; {lha dang 'byung po klu rnams dang}… {'byung po ni gzhan gyis mi thub pa dang yi dwags la sogs pa'o//} देवभूताश्च नागाः…भूता अपराजितप्रेतादयः वि.प्र.१५६क/१.४ २. अपराजिता, देवी — {gzhan gyis mi thub lha mo che/} /{rna ba nag mo stobs chen ma//} अपराजिता महादेवी कालकर्णी महाबला । ब.मा.१६९क; द्र. {gzhan gyis mi thub ma/}

gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan

पा. अपराजितध्वजः, बोधिसत्त्वविमोक्षः — {rigs kyi bu kho bo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa gzhan gyis mi thub pa'i rgyal mtshan thob pa'o//} अहं कुलपुत्र अपराजितध्वजस्य बोधिसत्त्वस्य विमोक्षस्य लाभी ग.व्यू. ३७८क/८८.

gzhan gyis mi thub pa'i gzi brjid

ना. अपराजिततेजाः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७३२ ( {gzi brjid gzhan gyis mi thub pa} म.व्यु.१७क).

gzhan gyis mi thub pa'i ri bo

ना. अपराजितमेरुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{gzhan gyis mi thub pa'i ri bo dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अपराजितमेरोः ग.व्यू.२६९क/३४८.

gzhan gyis mi thub ma

ना. अपराजिता, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{gzhan gyis mi thub ma dang} …{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…अपराजिता …सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.

gzhan gyis mi tshugs pa

वि. अपरोपक्रमः — {'di ji ltar gzhan gyis mi tshugs pa de bzhin du bdag kyang gang dang gang du skyes pa de dang der gzhan gyis mi tshugs par shog shig} यथा चायमपरोपक्रमः । एवमहमपि यत्र यत्र जायेय, तत्र तत्रापरोपक्रमः स्याम् अ.श.२७७ख/२५५.

gzhan gyis sma phab cing pham par byas pa'i sdug bsngal

परपरिभवपराजयदुःखम् — {sems can gzhan gyis sma phab cing pham par byas pa'i sdug bsngal gyis sdug bsngal ba rnams kyi gzhan gyis sma phab cing pham par byas pa'i sdug bsngal sel bar byed do//} परपरिभवपराजयदुःखेन दुःखितानां सत्त्वानां परपरिभवपराजयदुःखं प्रतिविनोदयति बो.भू.७८ख/१००. {gzhan gyis tshad ma} = {gzhan las tshad ma/}

gzhan gyis yongs su bzung ba

• सं. परपरिग्रहः — {sems can gang gis dri de tshor bar gyur pa de dag thams cad kyang gnod sems med pa'i sems dang}…{gzhan gyis yongs su bzung ba la re ba med pa'i sems su gyur} ये च सत्त्वास्तं गन्धं जिघ्रन्ति, ते सर्वेऽव्यापन्नचित्ता भवन्ति…परपरिग्रहानभिलाषचित्ता भवन्ति ग.व्यू.६ख/१०५; • वि. परपरिगृहीतः — {gzhan gyis yongs su bzung ba la mngon par zhen pa ni rnam par zhi bar mdzad do//} परपरिगृहीताभिलाषाद् व्युपशमयति ग.व्यू.२३क/१२०; परपरिग्रहः, ओ हा — {gzhon nu ma dngos las 'das pas/} /{khyod ni gzhan gyis yongs su bzung //} कन्याभावादपक्रान्ता यूयं परपरिग्रहाः । अ.क.६७ख/६.१७२.

gzhan gyis gsol ba btab pa sems pa las gyur pa

पा. परसंज्ञप्तिसञ्चेतनीयता — {gzhan gyis gsol ba btab ba sems pa las gyur pa ni 'di lta ste/} {'ga' zhig mi 'dod bzhin du gzhan dag gis gsol ba btab nas 'di ni phan pa'o zhes yang dag par 'dzin du bcug cing len du bcug nas bsams te mi dge ba spyod pa'o//} परसंज्ञप्तिसञ्चेतनीयता यथा कश्चिदनिच्छन्निव परैः संज्ञाप्यमानः समादाप्यमानो हितमेतदिति ग्राह्यमाणोऽभिसन्धायाकुशलमाचरति अभि.स.भा.४६ख/६४.

gzhan gyis bslu ba

परैर्विसंवादनता — {brdzun du smra bas}…{de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {skur ba mang ba dang gzhan gyis bslu ba'o//} मृषावाद…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति… अभ्याख्यानबहुलतां च परैर्विसंवादनतां च द.भू.१९०क/१७.

gzhan gyur

= {gzhan du gyur pa/}

gzhan 'gyur

= {gzhan du 'gyur ba/}

gzhan 'gyur ba

= {gzhan du 'gyur ba/}

gzhan 'gyur min

अव्य. अनन्यथा — {gzhan 'gyur min bdag mi zad chos ldan phyir/} /{'gro skyabs phyi ma'i mtha' med mur thug phyir//} अनन्यथाऽऽत्माक्षयधर्मयोगतो जगच्छरण्योऽनपरान्तकोटितः । र.वि.१०३क/५३.

gzhan rgyud

= {gzhan gyi rgyud/}

gzhan sgo

= {gzhan gyi sgo/}

gzhan can

द्र.— {dngos po'i ngo bo med bdag nyid/} /{'jig pa zhes bya'i ming gzhan can/} /{'jig byed ce na de la yang /} /{byed pa rigs pa ldan ma yin//} भावाभावात्मको नाशः प्रध्वंसापरसंज्ञकः । क्रियते चेन्न तस्यापि करणं युक्तिसङ्गतम् ।। त.स.१५क/१७०.

gzhan gcod

= {dkar po} विशदः, श्वेतः मि.को.१४क ।

gzhan 'joms chung ma

परदाराः, परस्त्री — {kye ma 'dod chags la chags dang /}…/{gzhan 'joms chung mar gus pa mchog/} अहो आसक्तरक्तानां…परदारादरः परम् ।। अ.क.१७०ख/१९.८०.

gzhan 'joms pa

वि. पराहतम् — {ngag gcig gis ni rab sbyar ba/} ({ngag gcig gam ni rgyun la yang /} पा.भे.) / {snga ma phyi ma gzhan 'joms pa/} /{'gal ba'i don can nyid kyi skyon/} /{don 'gal zhes par rab tu brjod//} एकवाक्ये प्रबन्धे वा पूर्वापरपराहतम् । विरुद्धार्थतया व्यर्थमिति दोषेषु पठ्यते ।। का.आ.३३९क/३.१३१.

gzhan rjes su 'dzin pa

परानुग्रहः — {gzhan rjes su 'dzin pa la 'jug pa brdzun smra ba dang ngam pa dang bdag bstod cing gzhan la smod pa la sogs pa yang dag pa ma yin pa'i tha snyad ston par mi byed do//} न हि परानुग्रहप्रवृत्ता मिथ्याप्रलापारम्भात् स्वोत्कर्षपरविपंसनादीन् असद्व्यवहारानुपदिशन्ति वा.न्या.३३७क/६८.

gzhan nyid

१. [1] अन्यत्वम् — {de nyid dang gzhan nyid yod pa la sogs pa'i rnam par dpyad pa spangs nas} तत्त्वान्यत्वसत्त्वादिविचारमवधूय त.प.२५०क/२१५; {phung po ni lnga'o//} {gang zag ni gcig go zhes smra bas ji ltar na gzhan nyid mi brjod} पञ्च स्कन्धा एकः पुद्गल इति ब्रुवता कथमन्यत्वं नोच्यते अभि.भा.८८ख/१२०९; परत्वम् — {gzhan nyid dang gzhan ma yin pa nyid kyi mtshan nyid kyi yon tan med na yang} असत्यपि परत्वापरत्वलक्षणे गुणे त.प.२८२ख/२७८ [2] अन्तरत्वम् — {gtams pa sbas pa la gal te spo ba dang lhan cig tu dang spo ba'i 'og tu dang gal te sngar na ni sbyor ba gzhan nyid do//} निहितनिक्षेपस्य सह चेद् याचनेन पश्चाच्चातः पुरस्ताच्चेत् प्रयोगान्तरत्वम् वि.सू.१६क/१८ [3] अन्यथात्वम् — {mtho yor de bdag nyid nges pas/} /{gzhan nyid snyam du sems pa med//} स्थाणौ निश्चिततादात्म्यो नान्यथात्वं हि मन्यते ।। त.स.१०७क/९३६ २. अन्य एव — {de tshe dus mang btang snyoms kyis/} /{rig byed nyams par gyur nas ni/} /{gzugs brnyan dang ni 'dra 'gyur nas/} /{rig byed gzhan nyid du ni 'gyur//} ततः कालेन महता तूपेक्षितविनाशितः । अन्य एव भवेद् वेदः प्रतिकञ्चुकतां गतः ।। त.स.११३ख/९७९; अन्तरमेव — {'di ni tshad ma gzhan nyid ces/} /{thub pa tsa ra ka smra ste//} प्रमाणान्तरमेवेयमित्याह चरको मुनिः । त.स.६२क/५८८; द्र.— {snang ba mi dmigs ma gtogs par/} /{med pa gzhan nyid rtogs pa min//} दृश्यादृष्टिं विहायान्या नास्तिता न प्रतीयते ।। त.स.६२क/५८९.

gzhan nyid du 'gyur

क्रि. १. अन्यत्वमापद्यते— {lus dang rig pa dang rtags bzhin du phung po dang gang zag gnyis gzhan nyid du yang 'gyur ro//} शरीरविद्यालिङ्गवच्च स्कन्धपुद्गलयोरन्यत्वमापद्यते अभि.भा.८८ख/१२०८ २. अन्य एव भवेत् — {de tshe dus mang btang snyoms kyis/} /{rig byed nyams par gyur nas ni/} /{gzugs brnyan dang ni 'dra gyur nas/} /{rig byed gzhan nyid du ni 'gyur//} ततः कालेन महता तूपेक्षितविनाशितः । अन्य एव भवेद् वेदः प्रतिकञ्चुकतां गतः ।। त.स.११३क/९७९.

gzhan nyid ma yin pa

= {gzhan nyid min/}

gzhan nyid min

अनन्यत्वम् — {gzhan nyid min yang byed pa ni/} /{chos dang tha mi dad pa'i phyir/} /{chos kyi rang gi ngo bo bzhin/} /{dus kun tu ni thal bar 'gyur//} अनन्यत्वेऽपि कारित्रं धर्मादव्यतिरेकतः । स्वरूपमिव धर्मस्य प्रसक्तं सार्वकालिकम् ।। त.स.६५ख/६१८; {yod pa gzhan nyid ma yin na'ang /} /{ji ltar sngar blos shes pa min//} अनन्यत्वेऽपि सत्त्वस्य कथं पूर्वधियाऽगतम् । त.स.१८क/२०१.

gzhan snyems bzod

= {brgya byin} तुराषाट्, इन्द्रः — {dbang po}…{yang dag rgyu dang bzod dkas rengs/} /{gzhan snyems bzod dang sprin la zhon//} इन्द्रः…संक्रन्दनो दुश्च्यवनस्तुराषाण्मेघवाहनः । अ.को.१३०ख/१.१.४५; शत्रूणां तुरं त्वरितं सहते तुराषाट् । षह मर्षणे अ.वि.१.१.४५.

gzhan rten min

वि. अनन्यभाक् — {sngon po la sogs bdag nyid la/} /{brda sbyor mi nus gzhan rten min//} अशक्यसमयो ह्यात्मा नीलादीनामनन्यभाक् । त.स. ४६ख/४६२.

gzhan rten med

वि. अपराश्रयः — {rigs ldan rigs min gang gi phyir/} /{gsal ba'i ngo bo gzhan rten med//} न जातिर्जातिमद् व्यक्तिरूपं येनापराश्रयम् । प्र.वा.११९ख/२.२५.

gzhan rten med pa

= {gzhan rten med/}

gzhan rtog las byung

वि. अन्यकल्पजः — {gzhan rtog las byung chags pa bzhin/} /{de yi 'bras bu la ltos min//} तत्कार्यं वा यदाऽदृश्यमन्यकल्पजरागवत् । त.स. १२०ख/१०४३.

gzhan rtogs par bya ba

परप्रतिपादनम्— {de lta yin dang re zhig rgol ba rang nyid ma rtogs par ji ltar gzhan rtogs par bya ba'i don du sgrub par byed pa len par byed} ततश्च वादी स्वयमेव वा तदप्रतिपन्नः कथं परप्रतिपादनाय साधनमुपादास्यते त.प.२१७ख/९०५.

gzhan rtogs par byed

क्रि. परः प्रतिपाद्यते— {'on te tshad ma ma yin pas ci'i phyir gzhan rtogs par byed de} ननु वा (ऽ)प्रमाणेन किमिति परः प्रतिपाद्यते त.प.४०ख/५२९.

gzhan lta bu

वि. अन्यादृशः — {de'i rgyu las byung ba yin yang gzhan lta bu ni dran pa de bskyed par mi nus kyi} तदन्वयोऽपि चान्यादृशो न समर्थस्तां स्मृतिं भावयितुम् अभि.भा.९१क/१२१६.

gzhan brten pa

वि. पराश्रयः — {'di ltar par sig la sogs pa'i/} /{tha snyad rnams ni gzhan brten pa'i/} /{chad par smra ba'i grub mtha' yang /} /{gzhan gyi 'dus byas pa las byung //} तथा हि पारसीकादिव्यवहाराः पराश्रयाः । नास्तिकानां च सिद्धान्तः परसंस्कारभाविकः ।। त.स. १०२क/८९८.

gzhan dag la grags pa

वि. परप्रसिद्धः, ओ द्धा — {de la dor bar bya ba ni rigs la sogs pa dang sbyor ba ste/} {gzhan dag la grags pa'i rtog pa'o/} /{blang bar bya ba ni rang la grags pa ste ming dang sbyor ba'i rtog pa'o//} तत्र हेया जात्यादियोजना परप्रसिद्धा कल्पना, उपादेया स्वप्रसिद्धा नामयोजनाकल्पना त.प.३क/४५१.

gzhan dag la smod par byed pa

क्रि. परान् पंसयति — {byang chub sems dpa'}…{bdag la bstod cing gzhan dag la smod par byed na nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} बोधिसत्त्वः…आत्मानमुत्कर्षयति परान् पंसयति, सापत्तिको भवति सातिसारः बो. भू.९४क/१२०.

gzhan dang bcas pa nyid

सान्यत्वम्— {gzhan dang bcas pa nyid yin na tshig bstun par bya'o//} संवादनं सान्यत्वे वि.सू.९१ख/१०९.

gzhan dang 'dra ba

वि. अन्यादृशः, ओ शी — {de dang 'dra ba 'am gzhan 'dra'ang rung /} /{shes pa de ltar snang ba yin//} तथावभासमानस्य तादृशोऽन्यादृशोऽपि वा । ज्ञानस्य प्र.वा.१३१ख/२.३५२; {lan brgyar brjod kyang ba lang gi sgra la sogs pa las gzhan dang 'dra ba'i rtogs pa skye ba ma yin no//} न हि शतकृत्वोऽप्युच्चार्यमाणे गोशब्दादेरन्यादृशी प्रतीतिरुपजायते त.प.१५४क/७६१; परस्य सदृशः — {lus sprul ba de yang bdag dang 'dra ba 'am mi 'dra ba'am/} {gzhan dang 'dra ba'am mi 'dra bar sprul ba ste} तत्पुनः कायनिर्माणमात्मनो वा सदृशं विसदृशं वा परस्य वा सदृशं विसदृशं वा निर्मिमीते बो. भू.३५क/४४.

gzhan dang ldan

= {gzhan dang ldan pa/}

gzhan dang ldan pa

• वि. अन्यसंयोगी — {gzhan gyis brtags pa'i rang bzhin la sogs pa las gzhan ldan pa la sogs pa yang 'thad pa med pa'i yul du bshad pas zhes bya ba ni khyab par byed pa mi dmigs pa'o//} अनुपपद्यमानविषयं चोक्तप्रकारेण स्वभावादि स्याद्, अन्यसंयोग्यादिपरपरिकल्पितं लिङ्गमिति व्यापकानुपलम्भः वा.टी.५४क/७; द्र.— {dbang po gzhan ldan rdzas bcu 'o//} दशद्रव्योऽपरेन्द्रियः अभि.को.४ख/२. २२; • सं. अपरैः योगः — {chos kyi tshig phrad tha dad par/} /{byed pas mi ldan gzhan ldan pa/} /{shin tu mi srid rnam gcod byed//} अयोगं योगमपरैरत्यन्तायोगमेव च । व्यवच्छिनत्ति धर्मस्य निपातो व्यतिरेचकः ।। प्र.वा. १४७ख/४.१९०; • पा. अन्ययोगः, व्यवच्छेदभेदः — {gzhan dang ldan pa rnam par gcod pa'i ngag de la} तत्राप्यन्ययोगव्यवच्छेदवाक्ये प्र.अ.२२९ख/५८८; अपरयोगः — {mi ldan dang /} /{gzhan ldan rnam gcod rnam pa gnyis//} द्विविधो हि व्यवच्छेदो वियोगापरयोगयोः प्र.वा.१४०ख/४.३८.

gzhan dang ldan pa rnam par gcod pa

पा. अन्ययोगव्यवच्छेदः, व्यवच्छेदभेदः — {de bzhin du gzhan dang ldan pa rnam par gcod pa'i ngag de la yang gal te srid sgrub dang rna can gnyis 'phong skyen zhes so sor nges pa'i bzlog zla'i skabs yin na ni srid sgrub nyid 'phong skyen no zhes de las rna can nyid rnam par gcod kyi} तथा तत्राप्यन्ययोगव्यवच्छेदवाक्ये यदि प्रतिनियतः प्रतियोगी प्रकृतः पार्थराधेययोः कः कोदण्डधरः । ततः कर्ण एव व्यवच्छिद्यते । पार्थैव धनुर्धर इति प्र.अ.२२९ख/५८८.

gzhan dang ldan pa rnam par bcad pa

पा. अन्ययोगव्यवच्छेदः, व्यवच्छेदभेदः— {dper na srid sgrub 'phong skyen no zhes bya ba lta bur gzhan dang ldan pa rnam par bcad pas ni ma yin no//} नान्ययोगव्यवच्छेदेन—यथा पार्थो धनुर्धरः प्र.वृ.२६२क/१; द्र. {gzhan dang ldan pa/}

gzhan dang 'brel pa rnam par bcad pa

पा. अन्ययोगव्यवच्छेदः — {ma 'brel pa rnam par bcad pas bye brag tu byas pa'i phyir dper na nag pa gzhu thogs so zhes bya ba lta bu yin gyi/} {dper na srid sgrub gzhu thogs pa lta bu'o zhes gzhan dang 'brel pa rnam par bcad pas ni ma yin no//} अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणात्, यथा—चैत्रो धनुर्धर इति । नान्ययोगव्यवच्छेदेन, यथा—पार्थो धनुर्धर इति हे.बि.२३८ख/५२.

gzhan dang gzhan

• वि. अन्योऽन्यः — {sems kyi rten ni gzhan dang gzhan/} /{skyes su chug kyang} जातो नामाश्रयोऽन्योऽन्यः चेतसाम् प्र.वा.१२७ख/२.२३५; {dngos po gzhan med par te/} {gzhan mi bdog par gzhan gzhan du mi 'gyur ro//} अन्यवस्तुनः ऋते, ऋतेऽन्यतः, विना अन्यत्, अन्यदन्यन्न भवति प्र.प.८५क/१११; अपरापरः — {'gyur ba mthong phyir gzhan dang gzhan/} /{skye ba dag kyang 'grub pa nyid//} विकारदर्शनात् सिद्धमपरापरजन्म च ।। प्र.वा.१११२क/.११९; {byed pa gzhan dang gzhan mi 'dra ba gzhan ni 'ga' yang rtogs pa ma yin pa} न कदाचिदपरापरविलक्षणव्यापाररूपता परोपलक्ष्यते प्र.अ.२८ख/३३; परस्परः — {bud med gcig gis spyod bya nyid/} /{gzhan dang gzhan gyis 'os min pa/} /{'di ni 'ga' zhig phrag dog dang /} /{ldan pas dam tshig byas pa tsam//} एकभोग्यैव ललना न परस्परमर्हति । ईर्ष्यालुभिः कृतं कैश्चिदेतत्समयमात्रकम् ।। अ.क.२३४ख/८९.१६३; अन्यतरान्यतरः — {'di lta ste} …{chos 'phags la mchod pa'i phyir de dag las gzhan dang gzhan chas so sor bzhag go//} अन्यतरान्यतरं च ततः प्रत्यंशं स्थापयामासुः यदुत धर्मोद्गतस्य…सत्काराय अ.सा.४४४क/२५०; द्र. — {las rnams gzhan dang gzhan dag kyang /} /{snga ma ji ltar de ltar gyis//} अन्यान्यपि तु कर्माणि यथा पूर्वं तथा कुर्यात् ।। स.दु. ११२क/१७८; {de lta ma yin te gal te shes pa gzhan dang gzhan gyis rtogs par bya ba yin no zhes bya bar gyur na} अन्यथा यदि परेण ज्ञानान्तरेण बुध्यत इति स्यात् त.प.३१०ख/१०८३; {de bzhin du skad cig ma las skad cig ma gzhan gzhan yin pa bzhin no zhes dper brjod par bya'o//} एवं क्षणादपि क्षणान्तरमन्यदित्युदाहार्यम् अभि.स्फु.३१७क/११९८; • सं. परम्परा — {de la gal te rgyu gzhan dang gzhan tshol na mig la sogs pa rnams yin par thal lo//} तत्र यदि कारणपरम्पराऽन्विष्यते, चक्षुरादीनां प्रसङ्गः प्र.अ.१८ख/२१.

gzhan dang gzhan du 'gyur ba pa

अन्यथान्यथिकः — {gzhan dang gzhan du 'gyur ba pa ni btsun pa sangs rgyas lha yin te} अन्यथान्यथिको भदन्तबुद्धदेवः अभि.भा. २४०क/८०७.

gzhan du gyur

= {gzhan du gyur pa/}

gzhan du gyur pa

• सं. १. परावृत्तिः — {'khor ba nyin mo nub mo yi/} /{'char nub gzhan du gyur pa dag/} /{rnam 'phrul du ma mthong ba las/} /{bdud rtsi'i 'od ni rgod pa bzhin//} क्षयोदयपरावृत्तिर्दर्शितानेकविभ्रमः । संसारदिनयामिन्योर्जहासेव सुधाकरः ।। अ.क.१६७क/१९. ३७; {'khrig pa gzhan du gyur na} मैथुनस्य परावृत्तौ सू. व्या.१५७ख/४४; {tshigs su bcad pa lhag ma rnams kyis ni gzhan du gyur pa'i khyad par gyis 'byor pa'i dbye ba ston no//} अवशिष्टैः श्लोकैः परावृत्तिभेदेन विभुत्वभेदं दर्शयति सू.व्या.१५७क/४३ २. अन्यथाभावः — {de'i rang bzhin dmigs pa'i rig byar gyur pa gzhan du gyur pa ni 'phos pa'o//} तस्य रूपस्योपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यान्यथाभावः प्रच्युतिः वा.टी.८६क/४३; • पा. १. परावृत्तिः — {gnas dang don dang lus su snang ba'i rnam par shes pa rnams gzhan du gyur pa ni zag pa med pa'i dbyings te/} {rnam par grol ba'o//} पदार्थदेहनिर्भासानां विज्ञानानां परावृत्तिरनास्रवो धातुर्विमुक्तिः सू. व्या.१७३क/६६; • भू.का.कृ. पृथग्भूतः — {de dag las tha dad cing gzhan du gyur pa} तद्व्यतिरिक्तं पृथग्भूतम् प्र.प.४१ख/४८; परभूतः — {yang ji ltar me dang sol ba la sogs pa gzhan du gyur pa dag las myu gu skye ba yod pa ma yin no//} यथा च परभूतेभ्यो ज्वालाङ्गारादिभ्योऽङ्कुरस्योत्पत्तिर्नास्ति प्र.प.१९ख/२०; अन्यथाभूतः — {me sogs gzhan du gyur pa las/} /{du ba la sogs pa gzhan du mthong /} अन्यथाभूतवह्न्यादेर्धूमादिर्दृश्यतेऽन्यथा ।। प्र.अ.३४ख/३९; अन्तरितः, परिवृत्तः — {mtshan ni gzhan du gyur kyang 'gyur//} व्यञ्जनान्तरितोऽपि स्यात् अभि.को.१४ख/४.१०३.

gzhan du 'gyur

= {gzhan du 'gyur ba/}

gzhan du 'gyur ba

• क्रि. अन्यथा भवति — {don smra ba gang yin pa de la 'du shes gzhan du 'gyur la} यमर्थं ब्रवीति तस्मिन्नन्यथासंज्ञी भवति अभि.भा.२०४ख/६८८; अन्यथात्वं भवति — {chos dus rnams su 'jug pa ni dngos po gzhan du 'gyur gyi/} {rdzas gzhan du 'gyur ba ni ma yin te} धर्मस्याध्वसु प्रवर्तमानस्य भावान्यथात्वं भवति, न द्रव्यान्यथात्वम् अभि.भा.२३९ख/८०५; विकृतं व्रजति — {gtsang ma de la lus dang ngag kyang gzhan du 'gyur ba med//} शुचौ तस्मिन् वाणी व्रजति विकृतं नैव च तनुः । जा.मा.१५६ख/१८०; • सं. १. विकारः — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशो हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.व्या.१४१क/१८; विक्रिया — {ci ste bdag shes rang bzhin phyir/} /{rang las tshad mar brjod na ni/} /{gnod par byed pa stong yod kyang /} /{de gzhan 'gyur ba yod ma yin//} अथात्मा ज्ञानरूपत्वात् प्रमाणं स्वत उच्यते । बाधकानां सहस्रेऽपि तस्याप्यस्ति न विक्रिया ।। प्र.अ.२०ख/२३; अन्यथीभावः — {reg pas gzugs su yod pa ni gzhan du 'gyur bar rig par bya'o//} स्पर्शेन रूपाणामन्यथीभावो वेदितव्यः अभि.स.भा.२ख/२ २. अन्यत्र सम्भवः — {'dod chags ma gtogs phrag dog ni/} /{gzhan du 'byung ba ma yin te//} रागं हित्वा ईर्ष्याया न स्यादन्यत्र सम्भवः । हे.त. २२ख/७४ ३. = {gzhan du 'gyur ba nyid} अन्यथात्वम् — {gnas pa gzhan du 'gyur ba ni 'dus byas kyi mtshan nyid yin pa'i phyir te/} {rgyun gdon mi za bar gzhan du 'gyur ba gang yin pa 'di ni 'dus byas kyi rang bzhin no//} स्थित्यन्यथात्वस्य संस्कृतलक्षणत्वात् । एष हि संस्कृतस्य स्वभावो यदवश्यं प्रबन्धस्यान्यथात्वं भवति अभि.भा.९२क/१२२०; • पा. अन्यथाभावः — {yongs su 'gyur ba'i mtshan nyid can gyi gzhan du 'gyur ba gang yin pa} योऽयं विपरिणामलक्षणः अन्यथाभावः प्र.प.८२क/१०५; {gzhan yang yongs su 'gyur ba'i mtshan nyid ni de nyid gzhan du 'gyur bar brjod la/} {gzhan du 'gyur ba de yang phyogs gcig gis sam/} {bdag nyid thams cad kyis 'gyur ba yin grang} किञ्च—तस्यैवान्यथाभावलक्षणः परिणामो वर्ण्यते, तच्चान्यथात्वमेकदेशेन वा भवेत्, सर्वात्मना वा त.प.१५२ख/३०; • अव्य. अन्यथा — {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba smras pa ni btsun pa dbyangs sgrogs yin te} लक्षणान्यथावादी भदन्तघोषकः त.प.८०ख/६१४.

gzhan du 'gyur ba nyid

अन्यथात्वम् — {gnas pa gzhan du 'gyur ba nyid ni 'dus byas kyi mtshan nyid yin pa'i phyir la} स्थित्यन्यथात्वस्य संस्कृतलक्षणत्वात् अभि. भा.९२ख/१२२१; {rnam par 'gyur ba ni gzhan du 'gyur ba nyid do//} विपरिणामः पुनरन्यथात्वम् अभि.स्फु.१५६क/८८२.

gzhan du 'gyur ba pa

वि. अन्यथिकः — {gnas skabs gzhan du 'gyur ba pa ni btsun pa dbyig bshes yin te} अवस्थान्यथिको भदन्तवसुमित्रः अभि.भा.२४०क/८०६; {mtshan nyid gzhan du 'gyur ba pa} लक्षणान्यथिकः अभि.भा.२३९ख/८०६; {dngos po gzhan du 'gyur ba pa} भावान्यथिकः अभि.भा.२३९ख/८०५.

gzhan du 'gyur ba ma yin pa

= {gzhan 'gyur min/}

gzhan du 'gyur ba yin

क्रि. अन्यथा भवति — {'on te skad cig so sor 'jig pa'i ngang can gnas par byed pa las gzhan du 'gyur ba yin na} अथ प्रतिक्षणं विनश्वरः स्थापकादन्यथा भवति प्र.अ.७३क/८१.

gzhan du 'gyur bar byed pa

पा. अन्यथीभावकरणम्, पारिणामिकीऋद्धेः प्रकारभेदः — {yongs su bsgyur ba'i rdzu 'phrul gyi rnam pa'i rab tu dbye ba}… {'di lta ste/} ग्. {yo bar byed pa dang}… {gzhan du 'gyur bar byed pa dang} पारिणामिक्या ऋद्धेः प्रकारप्रभेदः… तद्यथा कम्पनं…अन्यथीभावकरणम् बो.भू.३२क/४०.

gzhan du gtogs

= {gzhan du gtogs pa/}

gzhan du gtogs pa

वि. अन्यगतम्— {gzhan du gtogs pa'i spyi ni shes pa gzhan la sbyor ba ni ma yin te} न ह्यन्यगतं सामान्यमन्यत्र योज्यते ज्ञाने त.प.९९क/६४८.

gzhan du 'thad pa

अन्यथोपपन्नत्वम् — {gzhan du 'thad pa kho na'i phyir/} /{nus pa rtogs par mi nus te//} अन्यथैवोपपन्नत्वाच्छक्तिर्बोद्धुं न शक्यते । त.स.९६ख/८६१.

gzhan du phyogs

= {gzhan du phyogs pa/}

gzhan du phyogs pa

वि. पराङ्मुखः — {gus par byed kyang gzhan du phyogs pa dang /} /{gzhan du phyogs kyang zhum pas de la lta//} भक्त्युन्मुखाद्योऽपि पराङ्मुखः स्यात् पराङ्मुखे चाभिमुखत्वदीनः । जा.मा.१३१ख/१५२; पराचीनः — पराङ्मुखः पराचीनः अ.को.२०८क/३.१.३३; पराक् एव पराचीनः । अञ्चु गतिपूजनयोः अ. वि.३.१.३३.

gzhan du 'phos

= {gzhan du 'phos pa/}

gzhan du 'phos pa

परावृत्तिः — {chos lnga dang rang bzhin dang chos la bdag med par mthong bas sa'i rim pa mtshams sbyar ba gzhan du 'phos na ldog par 'gyur te} पञ्चधर्मस्वभावधर्मनैरात्म्यदर्शनान्निवर्तते भूमिक्रमानुसन्धिपरावृत्त्या ल.अ.१४३क/९०.

gzhan du bya ba

अन्यथात्वकरणम् — {de'i tshe skyes bu rnams kyi rig byed 'don pa la sogs pa gzhan du bya bar mi nus par grub par 'gyur na} तदा वेदपाठादेरन्यथात्वकरणाशक्तिः पुंसां सिद्ध्येत् त.प.२००ख/८६८.

gzhan du bya bar

अन्यथात्वं कर्तुम् — {'di ltar re zhig da ltar yul thams cad du skyes bu rnams kyis rig byed 'don pa la sogs pa gzhan du bya bar nus pa ma yin te} तथा हि—इदानीं तावत् सर्वत्र देशे पुरुषैर्न वेदस्य पाठादेरन्यथात्वं शक्यते कर्तुम् त.प.२००ख/८६८.

gzhan du byed pa

• वि. अन्यथाकारी — {de dag ni gzhan smra la gzhan du byed pa'o//} अन्यथावादिनस्ते अन्यथाकारिणः रा.प.२४३क/१४१; अन्यथा क्रियमाणः — {dper na gser gyi snod bcom nas gzhan du byed pa na/} {dbyibs gzhan du 'gyur gyi/} {kha dog gzhan du 'gyur ba ni ma yin pa} यथा सुवर्णभाजनस्य भित्त्वाऽन्यथा क्रियमाणस्य संस्थानान्यथात्वं भवति, न वर्णान्यथात्वम् अभि.भा.२३९ख/८०५; • सं. अन्यथाकरणम् — {rtag pa gzhan du byed pa mi srid pa'i phyir} नित्यस्य…अन्यथाकरणासम्भवात् त.प.३०३ख/३२०; {gal te gzhan du byed par 'dod pa na rig byed kyi sgra gzhan du 'jug par mi 'gyur ba dang gzhan du byed par 'dod pa yang skyed par mi nus pa yin na} यदि हि सत्यामन्यथाकरणेच्छायां वेदध्वनिरन्यथा न प्रवर्तेत, अन्यथाकरणेच्छा चोत्पादयितुं न शक्यते त.प.२००ख/८६८.

gzhan du ma gyur pa

द्र.— {don gzhan du ma gyur pa} अनर्थान्तरभूतः त.प.१५३क/३०.

gzhan du ma yin

= {gzhan du min/}

gzhan du mi 'gyur

• क्रि. नान्यथा भवति — {gal te sa la chur mos na yang de de kho na bzhin du 'gyur gyi/} {gzhan du mi 'gyur ba dang} स चेत् पृथिवीमपोऽधिमुच्यते तत्तथैव भवति, नान्यथा बो.भू.३३क/४२; • सं. अनन्यथाभावः — {mthu dang gzhan du mi 'gyur dang /} /{brlan pa'i ngo bo rang bzhin phyir/} /{'di dag nor bu rin chen mkha'/} /{chu yi yon tan chos mthun nyid//} प्रभावानन्यथाभावस्निग्धभावस्वभावतः । चिन्तामणिनभोवारिगुणसाधर्म्यमेषु हि ।। र.वि.८८ख/२७; • अव्य. नान्यथा — {gang zhig gang rnam par 'gyur bar byed 'dod pa de de'i nye bar len pa rnam par 'gyur bar byas pa nyid kyis de rnam par 'gyur bar byed kyi/} {gzhan du ni ma yin no//} यो यद्विकारयितुमिच्छति स तदुपादानविकारेणैव तद्विकारयति, नान्यथा त.प.९५ख/६४३.

gzhan du mi 'gyur ba

= {gzhan du mi 'gyur/}

gzhan du mi 'gro ba

ना. अनन्यगामी, बोधिसत्त्वः — {de'i tshe byang chub sems dpa' gzhan du mi 'gro ba zhes bya ba shar phyogs nas nam mkha'i dbyings las 'ongs te} तेन खलु पुनः समयेन अनन्यगामी नाम बोधिसत्त्वः पूर्वस्यां दिशि गगनतलेनागत्य ग.व्यू.७३क/१६४.

gzhan du mi 'thad pa

अन्यथानुपपत्तिः — {don gyis go ba yang mthong ba dang thos pa'i don gzhan du mi 'thad pa'i brtag pa'i don gzhan gyi yul can yin la/'di} {ni chos la sogs pa'i yul can ma yin te} अर्थापत्तिरपि दृष्टश्रुतार्थान्यथानुपपत्तिपरिकल्प्यार्थान्तरविषया, नासौ धर्मादिगोचरा त.प.२६०ख/९९१; {gzhan du mi 'thad pa dang lhan cig pa'i rigs mthun pa la grub pa dang rigs mi mthun pa las ldog pa mngon par dpyad nas mtshan nyid gnyis pa'o//} अन्यथानुपपत्तिसहितां सजातीयसिद्धतां विजातीयव्यावृत्तिं चाभिसमीक्ष्य द्विलक्षणः त.प.२४ख/४९६.

gzhan du mi 'thad pa nyid

अन्यथानुपपन्नत्वम् — {sgra phyi rol gyi don la ltos nas gzhan du mi 'thad pa nyid ma grub pa'i phyir} शब्दस्य बाह्यार्थापेक्षयाऽन्यथानुपपन्नत्वमसिद्धमिति त.प.२९ख/५०६; {gzhan du mi 'thad pa nyid ni/} /{gang yin de nyid gtan tshigs te//} अन्यथानुपपन्नत्वं यस्य तस्यैव हेतुता । त.स.५०ख/४९६; {gzhan du mi 'thad pa nyid kyi mtshan nyid gcig gang la yod pa de ni mtshan nyid gcig ste} एकं लक्षणमन्यथानुपपन्नत्वं यस्यास्ति स एकलक्षणः त.प.२४ख/४९५.

gzhan du min

= {gzhan min/}

gzhan du min pa

= {gzhan min/}

gzhan du myong mi byed

वि. नान्यवेद्यकृत्, नापरपर्यायवेदनीयकृत् — {'phags pa gzhan du'ang myong mi byed/} /{'dod rtse'i mi brtan pa yang min//} नान्यवेद्यकृदप्यार्यः कामेऽग्रे वाऽस्थिरोऽपि न ।। अभि.को.१२ख/४.५२.

gzhan du smra ba

= {gzhan smra ba/}

gzhan du yongs su sgyur ba

पा. अन्यपारिणामिकम्, निर्वेधभागीयभेदः — {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa ni rnam pa drug ste/} {rjes su mthun pa dang khyad par ba dang rab tu rtogs pa dang gzhan du yongs su sgyur ba dang skye ba gcig pa dang stan gcig pa'o//} निर्वेधभागीयं षड्विधम्—आनुलोमिकं प्राकर्षिकं प्रातिवेधिकमन्यपारिणामिकमैकजन्मिकमेकासनिकं च अभि.स.भा. ८६ख/११८.

gzhan du sems pa'i yid yongs su spangs pa

वि. अन्यचित्तपरिवर्जितः — {sems can thams cad yongs su smin par bya ba la mngon par brtson pas nyin mtshan du gzhan du sems pa'i yid yongs su spangs pa yin te} रात्रिंदिवमन्यचित्तपरिवर्जितश्च भवति सर्वसत्त्वपरिपाचनाभियोगतया द.भू.२१४ख/२९.

gzhan du son pa

वि. अन्यत्रगतम् — {gzhan du son pa'i sems la ni/} /{dang po'i gtan tshigs kyang 'bras med//} अन्यत्रगतचित्तस्य… हेतावाद्येऽपि वैफल्यम् त.स. २८क/२९८.

gzhan don

= {gzhan gyi don/}

gzhan gdung bar byed pa

परोपतापः — {gzhan gdung bar byed pa brjod du zin kyang} परोपतापवि (पाभि भो. पा.)धानेऽपि वा.न्या.३३७ख/६९.

gzhan bdag nyid

वि. अन्यथात्मकः — {de tshe rig byed 'di gzhung dang /} /{don ni gzhan bdag nyid mi rtogs} ({dogs}?)// शङ्क्येतायं तथा वेदो न ग्रन्थार्थान्यथात्मकः । त.स.९७ख/८६८.

gzhan bde ba

परसौख्यम् — {de phyir brtse dang ldan pas gzhan bde ba/} /{bskyed nas bdag nyid bde bar byed pa yin//} सुखयत्यात्मानमतः कृपालुराधाय परसौख्यम् ।। सू.अ.२१८क/१२४.

gzhan 'dod

अन्यमतम्, अन्यस्य मतम् — {bde bar gshegs pa'i grub mtha' la/} /{gal te 'brel grub tshad ma yis/} /{de nyid gang zhig bstan byas pa/} /{de bzhin gzhan 'dod la grub min//} यत् सिद्धप्रतिबन्धेन प्रमाणेनोपपादितम् । तत्त्वं सौगतसिद्धान्ते सिद्धं नान्यमते तथा ।। त.स.१२२क/१०६५.

gzhan 'dra

= {gzhan dang 'dra ba/}

gzhan 'drid pa

परवञ्चना — {de la sgyu ni gzhan 'drid pa'o//} तत्र परवञ्चना माया अभि.भा.२५०ख/८४५.

gzhan ldan

= {gzhan dang ldan pa/}

gzhan ldan pa

= {gzhan dang ldan pa/}

gzhan sdo ba

परावलेपः — {chos kyi bdag nyid yin yang de la gzhan sdo ba//} धर्मात्मनोऽपि तु स तस्य परावलेपः जा.मा.६६ख/७७.

gzhan nas mi 'byung ba

अन्यत्रावचनम् — {zhe na/} {ma yin te/} {gzhan nas mi 'byung ba'i phyir ro//} इति चेत्? न; अन्यत्रावचनात् अभि.भा.४८ख/१०५६.

gzhan nas gzhan du brgyud pa

अन्येनान्यप्रतिसरणम् — {gtam 'phro lus pa ni gzhan nas gzhan du brgyud pa la sogs pas bskal ba'o//} कथासादोऽन्येनान्यप्रतिसरणादिभिः विक्षेप इत्यर्थः अभि.स.भा.११४क/१५३.

gzhan gnas pa

वि. अन्तरस्थः — {de las yul la sogs/} /{gzhan gnas pa ni 'dzin ma yin//} न देशाद्यन्तरस्थग्रहणं ततः ।। प्र.अ.२१ख/२४.

gzhan gnod pa

= {gzhan la gnod pa/}

gzhan rnam gcod

= {gzhan rnam par gcod pa/}

gzhan rnam par gcod pa

अन्यव्यवच्छेदः — {gal te ba lang gi sgra gzhan rnam par gcod pa ston par byed pa lhur len pa yin na} यदि गोशब्दोऽन्यव्यवच्छेदप्रतिपादनपरः त.प.३२२क/३५९; {khyed cag sgrub pa sgra'i don yin par smra ba rnams kyi ltar na ngag gang kho na la dgag pa'i sbyor ba de kho na la gzhan rnam par gcod pa rtogs kyis/} {gzhan du ni sgrub pa kho na'o zhes bya ba'i phyogs 'di yin no//} भवतां विधिशब्दार्थवादिनामयं पक्षः—यत्रैव वाक्ये नञः प्रयोगस्तत्रैवान्यव्यवच्छेदः प्रतीयते, अन्यत्र तु विधिरेवेति त.प.२३३ख/९३८; द्र.— {don gzhan rnam par gcod par ni/} /{byed pa sgrar ni brjod pa yin//} अर्थान्तरव्यवच्छेदं कुर्वती श्रुतिरुच्यते । त.स.३८क/३९४.

gzhan snang bar byed pa nyid

परप्रकाशकत्वम् — {mun pa gang sel bar byed pas mar me la gzhan snang bar byed pa nyid yod par 'gyur ba} यत्तमो निघ्नतः प्रदीपस्य परप्रकाशकत्वं स्यात् प्र.प.५१क/६२.

gzhan pa

• वि. अन्यः — {de dang mtshungs pa gzhan pa su//} कोऽन्यस्तत्सदृशः अ.क.९१ख/९.६२; {de dag las gzhan pa dang mi rtag par yang 'gyur ro//} स तेभ्योऽन्यश्चानित्यश्च प्राप्नोति अभि.भा.८३क/११९४; {gal te don nus mthong phyir na/} /{gzhan pa don med can thob 'gyur//} अर्थसामर्थ्यदृष्टेश्चेदन्यत् प्राप्तमनर्थकम् ।। प्र.वा.११९क/२.१७; परः — {skyes bu'i don ni rjod byed ngag/} /{yongs su brtags pa dbang byas yin/} /{de las gzhan pa dbang byas min//} पुरुषार्थाभिधायकम् । परीक्षाधिकृतं वाक्यमतोऽनधिकृतं परम् ।। प्र.वृ.३२२क/७२; अपरः — {gal te 'byug pa nyid 'dod na/} /{'byug ces bya ba gzhan pa ci//} यदि लेपनमेवेष्टं लिम्पतिर्नाम कोऽपरः । का.आ.३२९ख/२.२२६; {de las 'jig rten pha rol du/} /{sdug bsngal gzhan pa ci zhig 'byung //} ततः किं दुःखमपरं परलोके भविष्यति ।। अ.क.२४९क/२९.२८; इतरः — {rtogs pa tsam dang 'brel pa ni/} /{rmi lam dang gzhan pa'i shes pa dag la yod pas na thams cad la mtshungs so//} बोधमात्रसङ्गमो हि स्वप्नेतरप्रत्ययसम्भवी समान एव सर्वत्र प्र.अ.३क/४; {gzhan pa dag dang ma 'brel phyir/} /{nyan pa'i blo yang tshad mi 'gyur//} श्रोत्रधीश्चाप्रमाणं स्यादितरानभिसङ्गतेः । प्र.अ.५ख/७; भिन्नः — {shing la sogs pa las gzhan pa'i ngo bo nyid} वृक्षादिभ्यो भिन्नः स्वभावः हे.बि. २४२ख/५७; अतिरिक्तः — {skye ba las ni gzhan pa yi/} /{bya ba la ni dus med yin//} जन्मातिरिक्तकालश्च क्रियाकालो न विद्यते । त.स.१०७ख/९४१; अतिरेकी — {de drug chos can du brjod de/} /{chos ni de dag las gzhan par/} /{'dod pa nyid yin zhe na} षडेते धर्मिणः प्रोक्ता धर्मास्तेभ्योऽतिरेकिणः । इष्टा एवेति चेत् त.स.२२ख/२३९; आमुत्रिकः — {'di dang gzhan pa'i yon tan gyis//} ऐहिकामुत्रिकैर्गुणैः अभि.अ.२क/१.८; • सं. । १. अतिरेकः — {gal te shes pa las gzhan par/} /{'byung ba bzhi po yod pa min/} /{gsal bar snang bar gyur pa yi/} /{rnam bcad 'di ni ci zhig yin//} यदि ज्ञानातिरेकेण नास्ति भूतचतुष्टयम् । तत् किमेतन्नु विच्छिन्नं विस्पष्टमवभासते ।। त.स.७१ख/६७०; व्यतिरेकः — {de yi ngo bo las gzhan pa/} /{gnas skabs can ni dmigs pa med//} तद्रूपव्यतिरेकेण नावस्थातोपलभ्यते ।। प्र.अ. १४१क/१५१ २. = {gzhan pa nyid} अन्यत्वम् — {de yi gnas skabs rtag pa nyid/} /{de las gzhan pa mi rtag yin//} तादवस्थ्यं च नित्यत्वं तदन्यत्वमनित्यता । त.स. १००क/८४०.

gzhan pa la

अन्यत्र — {mthong ba'i lam las gzhan pa la dbang po 'pho ba yod kyi} दर्शनमार्गादन्यत्रेन्द्रियसञ्चारो भवति अभि.भा.३५क/१००३.

gzhan par

अन्यतः — {ba lang sogs rjes 'jug shes pa'ang /} /{ril po las gzhan par skye ste/} /{bye brag ldan phyir sngon po la/} /{sogs pa'i shes pa lta bu'o//} गवादिष्वनुवृत्तं च विज्ञानं पिण्डतोऽन्यतः । विशेषकत्वान्नीलादिविज्ञानमिव जायते ।। त.स.२७ख/२९५; अतिरेकेण — {gal te shes pa las gzhan par/} /{'byung ba bzhi po yod pa min//} यदि ज्ञानातिरेकेण नास्ति भूतचतुष्टयम् । त.स.७१ख/६७०.

gzhan pa nyid

१. अन्यता — {srog de nyid med na ci'i slad du 'di lus las gzhan pa nyid dam gzhan ma yin pa nyid du bstan par bgyi} स एव जीवो नास्ति कुतोऽस्य शरीरादन्यतामनन्यतां वा व्याकरोमि अभि.भा.८९क/१२१०; अन्यत्वम् — {blo dang sgra tha dad pa las ji ltar 'di gzhan pa nyid med pa yin zhe na} बुद्धिव्यपदेशभेदात् कथमस्यान्यत्वं नास्ति वा.टी.८३क/३९ । २. अन्यथात्वम् — {sems can gyi khyad par ni nu ma la sogs pa dbyibs dang nga ro dang spyod pa gzhan pa nyid do//} सत्त्वविकल्पः स्तनादिसंस्थानस्वराचारान्यथात्वम् अभि.भा.५३ख/१३६.

gzhan pa ma yin pa nyid

= {gzhan min pa nyid/}

gzhan pa min pa

= {gzhan min/}

gzhan pa'i shes pa

इतरप्रत्ययः — {rtogs pa tsam dang 'brel pa ni/} /{rmi lam dang gzhan pa'i shes pa dag la yod pas na thams cad la mtshungs so//} बोधमात्रसङ्गमो हि स्वप्नेतरप्रत्ययसम्भवी समान एव सर्वत्र प्र.अ.३क/४.

gzhan pa'i sems

वि. अन्यचित्तः सन् — {gzhan pa'i sems kyis skad cig kyang /} /{dngos grub 'dod pas mi gnas so//} क्षणमप्यन्यचित्तः सन्न तिष्ठेत् सिद्धिकाङ्क्षकः ।। हे.त.१४क/४४.

gzhan po

परः — {gzhan po'i phyogs kyis ma shes pa/} /{de phyir de ltar smra ba yin//} परपक्षानभिज्ञेन तस्मादेतदिहोच्यते ।। त.स.४४क/४४३; अपरः — {gzhan po dag gis ni gzhan gyis byas pa yin la/} {gzhan dag gis ni gnyi gas byas pa yin} अपरे पुनः परकृतम्, अन्ये च उभयकृतम् प्र.प.७८क/१००; = {gzhan pa/}

gzhan spyod pa

= {gzhan gyi spyod pa/}

gzhan phan

= {gzhan la phan pa/}

gzhan phan spyod pa

= {gzhan la phan pa spyod/}

gzhan phebs par smra ba

पा. परसंलापः, श्रुतभेदः — {thos pa ni rnam pa gsum ste/} {bya ba'i mtshan ma dang gzhan phebs par smra ba dang rang gi rjes su thos pa'o//} क्रियानिमित्तानां परसंलापस्य स्वानुश्रावणस्येति त्रिविधं श्रुतम् वि.सू.८९क/१०६.

gzhan phyed

पारार्धम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क ।

gzhan 'phrul dbang byed

• ना. परनिर्मितवशवर्तिनः, देवसमुदायविशेषः— {gzhan 'phrul dbang byed dang /} {'phrul dga' dang}…{rgyal chen bzhi'i ris zhes bya ba ni 'dod pa na spyod pa'i lha drug ste} परनिर्मितवशवर्तिनः, निर्माणरतयः…चातुर्महाराजकायिका इति षट् कामावचरा देवाः वि.प्र.१६८ख/१.१५; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang}…{gzhan 'phrul dbang byed rnams dang}…{'og min gyi lha rnams kyi bar du song nas} या उपरिष्टाद्गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकान्… परनिर्मितवशवर्तिनः… अकनिष्ठान् देवान् गत्वा अ.श.४क/५; अ.श.४क/३; • सं. परनिर्मितवशवर्ती, परनिर्मितवशवर्तिषु देवः/देवपुत्रः — {'thab bral dang}… {gzhan 'phrul dbang byed dang}…{'og min gyi lha} यामाः…परनिर्मितवशवर्तिनः…अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१; {dge slong dag de nas rgyal po chen po bzhi dang lha'i dbang po brgya byin dang lha'i bu rab 'thab bral dang yongs su dga' ldan dang rab 'phrul dga' dang gzhan 'phrul dbang byed dang} अथ खलु भिक्षवश्चत्वारो महाराजानः शक्रश्च देवानामिन्द्रः सुयामश्च देवपुत्रः सन्तुषितश्च सुनिर्मितश्च परनिर्मितवशवर्ती च ल.वि.२६ख/३१; ल.वि. ३३ख/४६.

gzhan byed du 'jug pa

वि. परकारितः, ओ ता — {bdag gis byas pa'i mchod pa dang gzhan byed du 'jug pa'i mchod pa dang} स्वयंकृतपूजा परकारितपूजा बो.भू. १२३क/१५९.

gzhan blang ba

परादानम् — {bdag 'dzin yongs su dor ba dang /} /{gzhan blang ba ni bsgom par bya//} आत्मभावपरित्यागं परादानं च भावयेत् ।। बो.अ.२८क/८.११३.

gzhan dbang

= {gzhan gyi dbang /}

gzhan dbang gyur

= {gzhan gyi dbang du gyur pa/}

gzhan dbang gyur pa

= {gzhan gyi dbang du gyur pa/}

gzhan dbang 'gog pa

पा. परवशाक्षेपः, आक्षेपभेदः — {gang phyir mdza' ba'i gzhan dbang mas/} /{don 'di nye bar gsal byas nas/} /{mdza' ba'i 'grod pa 'gog byed pa/} /{'di ni gzhan dbang 'gog pa 'o//} अयं परवशाक्षेपो यत् प्रेमपरतन्त्रया । तया निषिध्यते यात्रेत्यस्यार्थस्योपसूचनात् ।। का.आ.३२७क/२.१४९.

gzhan dbang can nyid

परतन्त्रता — {ji srid lus 'di 'gyur bar du/} /{gzugs sogs bzhin du yid ngo bo/} /{mtshungs 'gyur rnam par rtog pa ni/} /{don gyi gzhan dbang can nyid gang //} आविकारं च कायस्य तुल्यरूपं भवेन्मनः ।। रूपादिवद् विकल्पस्य कैवार्थपरतन्त्रता । प्र.अ.११९क/१२७.

gzhan dbang nyid

परतन्त्रता — {yid kyi rnam par shes pa dang bde ba la sogs pa la don gyi gzhan dbang nyid ci zhig yod} मनोविज्ञानस्य सुखादेश्च कैवार्थपरतन्त्रता प्र.अ.११९ख/१२७; पारतन्त्र्यम् — {rtag phyir gcig pu 'dzin pa'i phyir/} /{shes pa gzhan dbang nyid kyang min//} न ज्ञानपारतन्त्र्यं च नित्यत्वात् केवलग्रहात् ।। त.स. ३०क/३१६.

gzhan dbang du gyur pa

वि. परतन्त्रः — {de ltar gang zhig gzhan sdug bsngal ba bzlog pa la gzhan dbang du gyur pa dang 'byung po thams cad la phan pa dang bde ba bsgrub pa la brtson pa yin no//} यश्चैवं परव्यसननिवर्तनपरतन्त्रो हितसुखविधानतत्परश्च सर्वभूतानाम् बो.प. ५५ख/१६.

gzhan dbang ma

वि.स्त्री. परतन्त्रा — {gang phyir mdza' ba'i gzhan dbang mas/} /{don 'di nye bar gsal byas nas/} /{mdza' ba'i 'grod pa 'gog byed pa/} /{'di ni gzhan dbang 'gog pa 'o//} अयं परवशाक्षेपो यत् प्रेमपरतन्त्रया । तया निषिध्यते यात्रेत्यस्यार्थस्योपसूचनात् ।। का.आ.३२७क/२.१४९.

gzhan dbang ma yin pa

अपरतन्त्रता — {nges par sbyor ba snam bu la sogs pa'i don bzhin du gzhan dbang ma yin par rtogs pa ni ma yin no//} न खलु नियोगः पटादि- पदार्थवदपरतन्त्रतया प्रतीयते प्र.अ.७क/९.

gzhan 'byung ba

परस्योत्पत्तिः — {gzugs ni rang gi yul du gzhan 'byung ba'i gegs byed pa'i phyir thogs bcas zhes bya la} स्वदेशे परस्योत्पत्तिप्रतिबन्धकारित्वाद् रूपं सप्रतिघमित्युच्यते त.प.३४२ख/४०१.

gzhan 'byor

= {gzhan gyi 'byor pa/}

gzhan ma

• वि. अन्यः — {tshad ma rnams kyi tshad ma nyid/} /{gzhan ma gang gis bsgrub par byas/} /{de yang gzhan gyis bsgrub pa'i phyir/} /{thug pa med par thal bar 'gyur//} प्रमाणानां प्रमाणत्वं येन चान्येन साध्यते । तस्याप्यन्येन साध्यत्वादनवस्था प्रसज्यते ।। त.स.१०६क/९२९; • उ.प. अन्तरम्— {gtan tshigs gzhan ma rnams kyis ni/} /{rdul phran gyis byas 'gro bsgrub bya//} साध्यं हेत्वन्तरेणैव परमाणुकृतं जगत् ।। त.स.७६ख/७१७; {brda ni gzhan ma'i ngo bo yis/} /{ka li ma ri sogs sgra bzhin//} समयान्तरभावे च कलिमार्यादिशब्दवत् । त.स.९६ख/८६२.

gzhan ma skyes

= {'dod lha} अनन्यजः, कामदेवः — {myos byed yid srubs bdud dang ni/} /{rab stobs nya yi tog can dang /}…{gzhan ma skyes} मदनो मन्मथो मारः प्रद्युम्नो मीनकेतनः ।।…अनन्यजः अ.को.१२९क/१.१.२६; मनसोऽन्यस्मान्न जायते इत्यनन्यजः अ.वि.१.१.२६.

gzhan ma yin

= {gzhan min/}

gzhan ma yin pa

= {gzhan min/}

gzhan ma yin pa nyid

= {gzhan min pa nyid/}

gzhan ma yin pa de bzhin nyid

पा. अनन्यतथता, परमार्थपर्यायः — {gzugs kyi de bzhin nyid dang ma nor ba de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa de bzhin nyid dang ji lta ba bzhin gyi de bzhin nyid gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या पुना रूपस्य तथता अवितथता अनन्यतथता यथावत्तथता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१६.

gzhan ma yin pa yang ma yin pa

नानन्यः — {dngos po gzhan yang ma yin gzhan ma yin pa yang ma yin pa gang zhig rang gi nye bar len pa rgyur byas nas 'dogs pa de ni rdzas su yod de} यो हि भावो नान्यो नानन्य इति स्वमुपा(दानमुपा भो.पा.)दाय प्रज्ञप्यमानः, स द्रव्यसन् अभि.स्फु.३१४ख/११९३.

gzhan ma yin pa gsung ba

वि. अनन्यथावादी — {de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {gzhan ma yin pa gsung ba zhes bya'o//} तथागत इत्युच्यते…अनन्यथावादीत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.

gzhan ma yin par gyur pa

द्र.— {de kho na shes pas 'dod chags la sogs pa spangs na sems dri ma med pa nyid de zag pa med pa'i ngo bo nyid dang don gzhan ma yin par gyur pa mar gyi nying khu dang ba lta bu yin no//} तत्त्वज्ञानापनीतेषु रागादिषु चेतसो वैमल्यमनास्रवत्वमनर्थान्तरभूतं घृतमण्डस्वच्छतावत् अभि.स्फु.२३६ख/१०२९.

gzhan ma yin par smra ba

वि. अनन्यथावादी — {shA ri'i bu nga la yid ches par gyis shig/} {nga ni bden par smra ba'o//} {nga ni yang dag par smra ba'o//} {nga ni gzhan ma yin par smra ba'o//} श्रद्दधत मे शारिपुत्र, भूतवाद्यहमस्मि, तथावाद्यहमस्मि, अनन्यथावाद्यहमस्मि स.पु.१६ख/२७.

gzhan mi bsten pa

वि. अपरसेवी — {gzhan mi bsten pa'i ri dwags rnams/} /{'bad med rnyed par sla pa'i nor/} /{chu dang rtswa yi myug sogs kyis/} /{nags rnams su ni bde bar 'tsho//} सुखं जीवन्ति हरिणा वनेष्वपरसेविनः । अर्थैरयत्नसुलभैर्जलदर्भाङ्कुरादिभिः ।। का.आ.३३३ख/२. ३३८.

gzhan mi gsung ba

वि. अनन्यथावादी — {de tshe sdug bsngal 'phags pa'i bden pa dag/} /{gzhan mi gsung ba 'jig rten 'dren pa 'chad//} दुःखं तदा भाषति लोकनायको अनन्यथावादिरिहार्यसत्यम् ।। स.पु.३६ख/६४.

gzhan min

• वि. अनन्यः — {gzugs kyi de bzhin nyid dang ma nor ba de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa de bzhin nyid dang ji lta ba bzhin gyi de bzhin nyid gang yin pa/} {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या पुना रूपस्य तथता अवितथता अनन्यतथता यथावत्तथता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.३७ख/१६; {de'i phyir 'gal bas gzhan ma yin pa la yang gzhan nyid yod pa ma yin no//} यतः विरोधादनन्यस्मिन्नपि अन्यत्वं न सम्भवति प्र.प.८६ख/११२; {gzhan ma yin pa de bzhin nyid} अनन्यतथता सु.प.३७ख/१६; नान्यः — {gang zag phung po las gzhan min//} स्कन्धेभ्यः पुद्गलो नान्यः त.स.१४क/१६१; {mi yi yul las nga 'das te/} /{ngan pa'i rtog ge can gzhan min//} अतिक्रान्तमानुष्यगतिमहं नान्ये कुतार्किकाः ।। ल.अ.१९०ख/१६३; {de la sgra'i dgos pa ni brjod par bya ba bstan pa nyid yin gyi/gzhan} {ma yin pa} तत्र शब्दस्य स्वाभिधेयप्रतिपादनमेव प्रयोजनम्, नान्यत् न्या.टी.३६ख/७; अपरः — {ci gzugs la sogs pa de las gzhan te tha dad pa 'am/} {'on te gzhan ma yin pa ste tha mi dad pa'i khyad par skyed par byed pa yin} किं तस्माद्रूपादेः परं व्यतिरिक्तम्, आहोस्विदपरम् अव्यतिरिक्तं विशेषं जनयति त.प.८६ख/६२५; नापरः — {de ltar shin tu tha dad kyang /} /{kha cig nus pa nges pa yis/} /{mtshungs par bsre ba la sogs pa'i/} /{rgyu nyid thob kyi gzhan du min//} एवमत्यन्तभेदेऽपि केचिन्नियतशक्तितः । तुल्यप्रत्यवमर्शादेर्हेतुत्वं यान्ति नापरे ।। त.स.२८क/२९७; अव्यतिरिक्तः — {de ci ba lang las gzhan pa'am/} /{gzhan pa min par khas len byed//} स किं गोर्व्यतिरिक्तोऽथाव्यतिरिक्तोऽभ्युपेयते ।। त. स.३७क/३८७; {ci gzugs la sogs pa de las gzhan te tha dad pa 'am/} {'on te gzhan ma yin pa ste tha mi dad pa'i khyad par skyed par byed pa yin} किं तस्माद्रूपादेः परं व्यतिरिक्तम्, आहोस्विदपरम् अव्यतिरिक्तं विशेषं जनयति त.प. ८६ख/६२५; द्र.— {don gzhan ma yin na yang rgyu rnams don med par thal bar 'gyur te} अनर्थान्तरत्वेऽपि कारणानां वैयर्थ्यप्रसङ्गः त.प.२२१ख/९१३; {sgrub pa yang don gzhan pa'am don gzhan ma yin pa sgrub pa zhig yin} विधावपि अर्थान्तरं वा विधीयेत, अनर्थान्तरं वा वा.टी.५३ख/६; • अव्य. अनन्यथा — {gzhan ma yin pa'i phyir de bzhin nyid de/} {rtag tu de bzhin pa'i phyir ro//} अनन्यथाऽर्थेन तथता, नित्यं तथैवेति कृत्वा म.भा.४ख/३९; {'di ni nga yi 'gog bden gsum pa yin/} /{gzhan ma yin pa gang gis skyes bu thar//} निरोधसत्यं तृतीयमिदं मे । अनन्यथा येन च मुच्यते नरः स.पु.३७क/६४; {gzhan ma yin pa gsung ba} अनन्यथावादी ल.वि.२०६ख/३०९; नान्यथा — {u dum ba ra'i nags tshal 'di/} /{rgyal ba 'khrungs na me tog dpal/} /{'byung zhing 'khor los sgyur pa dag/} /{'byung na yang ngo gzhan du min//} जिनजन्मनि जायन्ते चक्रवर्त्युद्भवेऽपि वा । अस्मिन्नुदुम्बरवने नान्यथा मुकुलश्रियः ।। अ.क.१८१ख/८०.१०; {gzhan du min te 'di ltar yang /} /{'di ni rtsod pa rigs bcas min//} नान्यथेति न चाप्येवमनुयोगोऽत्र युक्तिमान् । त.स.१०८ख/९४८; नान्यत्र — {med pa'i tha snyad ni bag chags kyi dbang gis 'ga' kho nar 'gyur gyi/} {gzhan du ma yin no zhes bya ba ni rnam par dbye ba'o//} अभावव्यवहारस्तु वासनानुरोधात् क्वचिदेव भवति नान्यत्रेति विभागः प्र.अ. ५ख/७; नान्यतः — {bag chags yongs su smin pas na/} /{phyi rol med pa'i ngo bo ni/} /{rnam shes la ni so sor snang /} /{rmi lam sogs mtshungs gzhan du min//} अबहिस्तत्त्वरूपाणि वासनापरिपाकतः । विज्ञाने प्रतिभासन्ते स्वप्नादाविव नान्यतः ।। त.स.६९क/६५०; • सं. १. अव्यतिरेकः — {gnas pa ni gnas pa po las gzhan ma yin pa'i phyir gnas par byed na de nyid byas par 'gyur ro//} स्थितेः स्थातुरव्यतिरेकात् । स्थितिकरणे स एव कृतः स्यात् प्र.अ.७१ख/७९ २. = {gzhan min pa nyid} अनन्यता — {nus de gcig tu tha dad min/} /{gnyis ka'i bdag nyid can zhe na/} /{ma yin 'gal phyir gzhan min na/} /{gang phyir de yang mngon sum gyur//} नैकान्तेन विभिन्ना चेच्छक्तिः साऽप्युभयात्मिका । न विरोधाद्भवेत् सा च प्रत्यक्षाऽनन्यताऽपि यत् ।। त.स.५९क/५६५; अनन्यत्वम् — {dngos po dngos po las gzhan nam/} /{gzhan min par yang mi 'da' nyid//} अन्यत्वं वाऽप्यनन्यत्वं वस्तु नैवातिवर्तते । वस्तुतः त.स. १४क/१६०; • पा. (ती.द.) अपरत्वम्, गुणपदार्थभेदः मि.को.१०१ख ।

gzhan min pa

= {gzhan min/}

gzhan min pa nyid

१. अनन्यत्वम् — {gzhan min pa nyid ma yin yang /} /{lag pa bskyod sogs las bzhin du/} /{sgra rnams kyis ni don rtogs par/} /{'gal bar 'gyur ba ma yin no//} अनन्यत्ववियोगेऽपि शब्दानां न विरुध्यते । अर्थप्रत्यायनं यद्वत् पाणिकम्पादिकर्मणाम् ।। त.स. ५९ख/५७०; {phung po rnams kho na yang gang zag yin pas gzhan pa ma yin pa nyid mi ldog par 'gyur ro//} स्कन्धा एव च पुद्गला इत्यनन्यत्वमनिवार्यं प्राप्नोति अभि. भा.८३ख/११९५; {'on te gzugs dang gang zag bzhin du de dag dmigs pa dag kyang gzhan dang gzhan ma yin pa nyid du brjod par mi bya'o zhe na} अथ रूपपुद्गलवत् तदुपलब्ध्योरप्यन्यानन्यत्वमवक्तव्यम् अभि.भा.८४ख/११९८; अपरत्वम् — {bskal pa'i dbang du byas nas 'di ni 'di las nye ba yin no zhes gzhan ma yin pa nyid la dmigs pa'i blo skye ste} विप्रकृष्टं चावधिं कृत्वा ‘एतस्मात् सन्निकृष्टोऽयम्’ इत्यपरत्वाधारे बुद्धिरुत्पद्यते त.प.२८२ख/२७८; अनन्यता — {srog de nyid med na ci'i slad du 'di lus las gzhan pa nyid dam gzhan ma yin pa nyid du bstan par bgyi} स एव जीवो नास्ति कुतोऽस्य शरीरादन्यतामनन्यतां वा व्याकरोमि अभि.भा. ८९क/१२१० २. अनन्यथात्वम् — {de la de bzhin nyid dang gzhan ma yin pa nyid dang de kho na nyid dang blang ba med pa dang dor ba med pa'i mtshan nyid dang spros pa thams cad nye bar zhi ba ni de kho na nyid ces bya'o//} तत्र तथात्वमनन्यथात्वं तत्त्वमनायूहानिर्यूहलक्षणं सर्वप्रपञ्चोपशमं तत्त्वमित्युच्यते ल.अ.१३३ख/७९.

gzhan min gzhan

परापरम् — {rtag dang mi rtag byas pa dang /} /{ma byas pa dang gzhan min gzhan/} /{de la sogs pa thams cad ni/} /{'jig rten rgyang phan tshul yin no//} नित्यमनित्यं कृतकमकृतकं परापरम् । एवमाद्यानि सर्वाणि लोकायतनं (नयं भो.पा.) भवेत् ।। ल.अ. १८३क/१५०.

gzhan med

= {gzhan med pa/}

gzhan med pa

• क्रि. नास्त्यन्यतः — {gang la 'tsho thabs gzhan med pa//} यस्य नास्त्यन्यतो गतिः अ.क.८७ख/९.१५; • वि. अनन्यः — {byang chub sems dpa' ni nyin mtshan du yid la bsam pa gzhan med par sangs rgyas kyi spyod yul la zhugs pas} बोधिसत्त्वो भूयस्या मात्रया रात्रिंदिवमनन्यमनसिकारप्रयुक्तो भूत्वा बुद्धगोचरानुप्रविष्टः द.भू.२५७ख/५३; नान्यः — {'dod chags la sogs pa nyon mongs pa gzhan med pa'o//} नान्यः क्लेशोऽस्ति रागादिः अभि.भा.६७क/१९७; नापरः — {de yod 'byung ba ma gtogs par/} /{rgyu dang 'bras bu nyid gzhan med//} तद्भावभावितां मुक्त्वा न हेतुफलताऽपरा । त.स.६२क/५८९; {gzhi mthun pa ni gtso bo dang /} /{brtags pa'i dbye ba las gzhan med//} सामानाधिकरण्यं च मुख्यामुख्यप्रभेदतः । नापरम् प्र.अ.८४क/९१; • सं. अन्यासम्पत्तिः — {gzhan med na kha ma bsgyur ba la yang byin gyis brlabs pa 'chags so//} रोहत्यन्यासम्पत्तावरक्तकस्याधिष्ठानम् वि.सू.६७क/८४; अन्याभावः — {ji ltar gcig mthong bas gzhan med do zhes bya bar rtogs par 'gyur} कथमेकं दर्शनमन्याभावं प्रत्याययति हे.बि.२५०क/६७; अपरस्याभावः — {'brel ba med pa'i ngo bo de yod par grub pa nyid gzhan med par grub pa yin pas} तस्यासंसृष्टरूपस्य भावसिद्धिरेव अपरस्याभावसिद्धिरिति हे.बि.२४८ख/६५.

gzhan rmongs pa

परव्यामोहनम् — {gzhan rmongs pa dang rjes su brjod pa'i nus pa rnam par bcom pa la sogs pa'i phyir} परव्यामोहनानुभाषणशक्तिविघातादिहेतोः वा.न्या.३३५क/६५.

gzhan smra

= {gzhan smra ba/}

gzhan smra ba

• वि. अन्यथावादी — {de dag ni gzhan smra la gzhan du byed pa'o//} अन्यथावादिनस्ते अन्यथाकारिणः रा.प.२४३क/१४१; • सं. परवादः — {'tsho ba de dang lus de dang /} /{gang yang ma byung skye ba ni/} /{de dag thams cad gzhan smra ba/} /{ngas kyang de dag shin tu bshad//} तज्जीवं तच्छरीरं च यच्चाभूत्वा प्रवर्तते । परवादा ह्यमी सर्वे मया च समुदाहृताः ।। ल.अ.१७९क/१४३.

gzhan gtso bo ma yin pa nyid

अनन्यतन्त्रता — {bud med ni stan nang tshangs can la sogs pa la'o//} {gzhan gtso bo ma yin pa nyid la ni dge 'dun la rgan pa'i mthar ro//} मसूरिकादौ स्त्रियाः वृद्धान्तेऽनन्यतन्त्रतायां सङ्घे वि.सू.८३क/१००.

gzhan tshe

= {gzhan gyi tshe/}

gzhan 'dzem

पा. अपत्रपा — अपत्रपा {gzhan 'dzem ste/} {gzhan gyis shes pa las ngo tsha ba'o//} मि.को.१२९क ।

gzhan gzhan

= {gzhan dang gzhan/}

gzhan gzhan du 'gyur ba smra ba

अन्यथान्यथिकः — {gzhan gzhan du 'gyur ba smra ba ni btsun pa sangs rgyas lha yin te/} {de na re chos dus gsum 'jug pa la snga ma dang phyi ma la ltos nas gzhan dang gzhan zhes brjod do//} अन्यथान्यथिको भदन्तबुद्धदेवः । स किलाह—‘धर्मोऽध्वसु वर्तमानः पूर्वापरमपेक्ष्यान्योन्य उच्यते’ इति त.प.८१क/६१५.

gzhan zil gnon

योद्धा, योधः — {dbal dang rtul phod gzhan zil gnon//} भटा योधाश्च योद्धारः अ.को.१८९ख/२.८.६१; युध्यन्त इति योधाः, योद्धारश्च । युध सम्प्रहारे अ.वि.२.८.६१.

gzhan yid shes pa

पा. अन्यमनोज्ञानम्, परचित्तज्ञानम् — {gzhan yid shes pa bsam gtan bzhi/} /{de ni 'dod dang gzugs rten can//} ध्यानेष्वन्यमनोज्ञानं कामरूपाश्रयं च तत् । अभि.को.२२क/७.१५.

gzhan yin

• वि. अन्यः — {de bas na 'dod pa la gnod pa byed pa 'di gnyis las gzhan yin no zhes bstan pa'i phyir smras pa} अतोऽन्य इष्टविघातकृदाभ्यामिति दर्शयन्नाह न्या.टी.७९क/२११; {gang dang gang rnam par gcod par byed pa de dang de ni gzhan yin te/} {dper na ba lang nag pa bzhin no//} यद्यस्य व्यवच्छेदकं तत्तस्मादन्यत्, तद्यथा गोपिण्डाच्चैत्रः वा.टी.७२ख/२८; अपरः — {rigs gsum pa dang bya ba byed/} /{mi gnod rten bcas gzhan yin te//} त्रिधातुकः कृत्यकरः स (सा भो.पा.)सम्बाधाश्रयोऽपरः । सू.अ.१६६क/५७; • सं. अन्यस्य भावः — {de la'ang gzhan yin pas/} /{mtha' med par ni thal bar 'gyur//} तस्य चान्यस्य भावेऽनिष्ठा प्रसज्यते त.स.२२ख/२४०.

gzhan yin pa

= {gzhan yin/}

gzhan yin par 'gyur

क्रि. अन्यः प्राप्नोति — {mig gi rnam par shes pas rnam par shes par bya ba yin pa'i phyir sgra las gzhan yin par 'gyur te/} {gzugs bzhin no//} चक्षुर्विज्ञानविज्ञेयत्वाच्छब्दादन्यः प्राप्नोति, रूपवत् अभि.भा.८५क/११९९.

gzhan yul

= {gzhan gyi yul/}

gzhan yongs su gcod pa

अपरस्य परिच्छेदः — {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag las gcig gi rang bzhin rnam par bcad pa nyid kyis gzhan yongs su gcod pa yin pa'i phyir ro//} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ, तयोरेकस्वभावव्यवच्छेदेनैवापरस्य परिच्छेदात् त.प.१८३ख/८२८.

gzhan yod

= {gzhan yod pa/}

gzhan yod pa

• क्रि. अन्योऽस्ति — {gal te de nyid du gzhan yod/} /{rnam pa de ni sems nyid yin//} चित्तस्यैव स आकारो यद्यप्यन्योऽस्ति तत्त्वतः ।। बो.अ.३१ख/९.१६; • सं. अन्यभावः — {gzhan yod pa yang de med pa} *{ma yin no zhes tha snyad gdags so//} अन्यभावोऽपि तदभाव इति व्यपदिश्यते हे.बि.२४८ख/६५; अन्यस्य सद्भावः — {'on te mar ni tshe yin no//} {lteng ka'i chu ni rkang nad do zhes gzhan yod pa na gzhan du brjod par mthong ba ma yin nam zhe na} ननु चायुर्घृतम्, नड्व (पल्व?)लोदकं पादरोगः — इत्यन्यस्य सद्भावेऽन्यदुच्यमानं दृष्टमेव त.प.१६१क/४३; द्र.— {don las gzhan yod pa dang don gzhan dgag pa'i sgo nas sbyor ba tha dad pa yin no//} अर्थान्तरविधिना, अर्थान्तरप्रतिषेधेन च प्रयोगा भिद्यन्ते न्या.टी.५९क/१४२; {'brel pa can gzhan yod pa la/} /{'du ba rnam par gnas 'gyur na//} सम्बन्ध्यन्तरसद्भावे समवायोऽवतिष्ठते ।। त.स. ३२ख/३३७.

gzhan yod pa ma yin

= {gzhan yod min/}

gzhan yod par 'gyur ba

परस्य सद्भावः — {don gzhan 'bras bu ma yin pa yod par gyur pa na gzhan yod par 'gyur ba ni rigs pa ma yin te} न ह्यर्थान्तरस्याकार्यस्य सद्भावेऽपरस्य सद्भावो युक्तः वा.टी.५३ख/६.

gzhan yod ma yin

= {gzhan yod min/}

gzhan yod min

• क्रि. १. नान्यदस्ति— {mngon sum gyis mtshon par byed pa'i mtshan nyid rtog pa dang bral zhing ma 'khrul ba dag las gzhan yod pa ma yin te} न च प्रत्यक्षस्य कल्पनापोढाभ्रान्तत्वाभ्यामन्यल्लक्षणमुपलक्षकमस्ति त.प.२२ख/४९२; अन्यो नास्ति — {des byas min gzhan yod min na/} /{des 'di gang la ltos par 'gyur//} तेनाकृतोऽन्यो नास्त्येव तेनासौ किमपेक्षताम् ।। बो.अ.१५ख/९.१२४ २. न स्यादन्यत् — {sgra don thog med spang byas nas/} /{'brel pa thog med rgyu mtshan nyid/} /{gzhan yod ma yin} शब्दार्थानादितां मुक्त्वा सम्बन्धानादिकारणम् । न स्यादन्यत् त.स. १०१क/८९३; • वि. नापरः — {dbyug thogs gnyis pas ma gtogs pa'i/} /{dbyug can nyid 'dra gzhan yod min//} न दण्डधारद्वयव्यतिरेकेणापरं दण्डित्वसादृश्यम् प्र. अ.१४३क/४८९.

gzhan rig

अन्यसंवित् — {des na gzhan rig med pa'i phyir/} /{rang gi 'bras bu yin par 'dod//} तदाऽन्यसंविदोऽभावात् स्वसंवित् फलमिष्यते ।। प्र.वा.१३१क/२. ३३२.

gzhan la go bar byed pa'i rnam pa bsgom pa

पा. परसम्प्राप्त्याकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}… {de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{gzhan la go bar byed pa'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः … परसम्प्राप्त्याकारभावनः सू. व्या.१६७क/५८.

gzhan la nyam nyes

परव्यसनम् — {bdag gi bde ba khyad du bsad/} /{gzhan la nyam nyes byung ba dag/} परिभूयात्मनः सौख्यं परव्यसनमापतत् । जा.मा.१६२क/१८७.

gzhan la snying brtse

वि. परानुकम्पी — {gus pa med pa'ang chos la dga' ba rnams/} /{gzhan la snying brtse phan pa'i tshig smra na/} /{phan par 'dod cing yon tan dga' ba yi/} /{skye bo snod gtsang 'dra la smos ci dgos//} अदृष्टभक्तिष्वपि धर्मवत्सला हितं विवक्षन्ति परानुकम्पिनः । क एव वादः शुचिभाजनोपमे हितार्थिनि प्रेमगुणोत्सुके जने ।। जा.मा.१२९क/१४९.

gzhan la brnyas pa

परावज्ञा — {bdag bstod gzhan la brnyas pa dang //} आत्मोत्कर्षपरावज्ञे अभि.अ.४क/१. ५६.

gzhan la gtad bya ba

वि. परार्पणीयः, ओ या — {gtams pa'i nor bzhin gzhan la gtad bya ba/} /{rigs kyi bu mo bsam pa'i 'bras bu nyid//} न्यासार्थतुल्या हि परार्पणीयाश्चिन्ताफला एव कुलस्य कन्याः ।। अ.क.११८ख/६५.१३.

gzhan la ltos pa

परापेक्षा — {de bzhin du khyad par du byar med pa sngar byed pa po ma yin pa gzhan la ltos nas skyed par byed pa nyid dang} तथाऽनाधेयविशेषस्य प्रागकर्तुः परापेक्षया जनकत्वम् त.प.२११क/८९३; अन्यव्यपेक्षा — {de la'ang gzhan la ltos pa na/} /{thug pa med par thal bar 'gyur//} तत्राप्यन्यव्यपेक्षायामनवस्था प्रसज्यते । त.स.१६ख/१८४.

gzhan la ltos pa min

क्रि. नान्यद् व्यपेक्षते — {rang gi ngo bor rig pa'i phyir/} /{shes byed gzhan la ltos pa min//} स्वरूपवेदनायान्यद् वेदकं न व्यपेक्षते । त.स.७३ख/६८५.

gzhan la ltos pa med pa

• वि. अपरनिरपेक्षः — {grub pa gzhan la ltos med pa ci ltar yang bsgrub par rigs pa ma yin te} न खलु सिद्धमपरनिरपेक्षं कथञ्चित् सम्पादयितुं शक्यम् प्र.अ.१०ख/१२; • सं. परत्र निरपेक्षत्वम् — {gzhan la ltos pa med pa'i phyir/} /{'bar bar byed rgyu las mi 'byung //} परत्र निरपेक्षत्वादप्रदीपनहेतुकः । प्र.प.१४१ख/१८८.

gzhan la ltos pa yin

क्रि. अन्यत् प्रतीक्षते — {des na gsal byed nyid yin pas/} /{rtogs phyir gzhan la ltos pa yin//} तेन प्रकाशकत्वेऽपि बोधायान्यत् प्रतीक्षते ।। त.स.७३ख/६८६.

gzhan la brten min

वि. अनन्यभाक्— {gzhan la brten min ni thun mong ma yin pa ste/} {tha snyad kyi dus su mi gnas pa zhes bya ba'i tha tshig go/} अनन्यभाक् असाधारणः, व्यवहारकालाप्रत्युपस्थायीति यावत् त.प. ८ख/४६३.

gzhan la gnod pa

• वि. परोपतापी — {ma rungs pa ni tshul khrims 'chal pa gzhan la gnod pa rnams so//} रौद्रा दुःशीलाः परोपतापिनः सू.व्या.२१९ख/१२६; पराभिसञ्जननी — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/} {snyogs pa dang}…{gzhan la gnod pa dang} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा…पराभिसञ्जननी द.भू.१८८क/१५; • सं. परोपतापः — {de ni chos kyi bdag nyid gyur pas na/} /{gzhan la gnod pa'i sems gdug med par gyur//} धर्मात्मकत्वान्न च नाम तस्य परोपतापाशिवमास चेतः । जा.मा.१५क/१६; परविघातः — {gzhan la gnod par spyod pa las gyur pa'i ltung byed} परविघातचरणगतं (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू. ५४क/७०; परोपरोधः — {gzhan la gnod pas 'tsho zhing dga' ba skye} परोपरोधार्जितवृत्तितुष्टिः जा.मा.४१क/४८; परव्याबाधनम्— {'thab pa ni nyon mongs pa rnams te/} {bdag dang gzhan la gnod pa'i phyir ro//} रणा हि क्लेशाः, आत्मपरव्याबाधनात् अभि.भा.२९ख/२९; परापमर्दनम् — {'chi bar gyur kyang sla'i/} {gzhan la gnod pa mi byed do//} मरणमुपगच्छन्ति न त्वेव परेषामपमर्दनं कुर्वन्ति अ.सा.२९४क/१६६.

gzhan la gnod pa byed pa

• वि. परापकारी — {gzhan gnod byed la phan byed blo ldan pa//} परेऽपकारिण्युपकारिबुद्धिमान् सू.अ.१५१ख/३५; परापकरणकारी — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni gzhan la gnod pa byed pa'i} रौद्रात्मनां तु परोपद्रवाभिरतीनां परापकरणकारिणाम् प्र.अ.६८क/७६; • सं. परापकारः — {gzhan gnod pa byed pa la ji mi snyam pa'i bzod pa} परापकारमर्षणक्षान्तिः बो.भू.१०२क/१३०.

gzhan la gnod par spyod pa las gyur pa

पा. परविघाताचरणगतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {gzhan la gnod par spyod pa las gyur pa'i ltung byed gsum mo//} ( इति) परविघाताचरणगत (तं प्रायश्चित्तिकत्रय)म् वि.सू. ५४क/७०.

gzhan la rnam par brten pa

परव्यपाश्रयः — {gzhan la rnam par brten na yang /} /{'di ni de rtogs ji ltar yin//} परव्यपाश्रयेणापि प्रतिपत्तौ किमस्य सा । त.स.६२ख/५९२.

gzhan la phan 'dogs

= {gzhan la phan 'dogs pa/}

gzhan la phan 'dogs mkhas pa

वि. परानुकम्पानिपुणः, ओ णा — {gzhan la phan 'dogs mkhas pa'i spyod pa can//} परानुकम्पानिपुणा प्रवृत्तिः जा.मा.२०क/२२.

gzhan la phan 'dogs pa

= • क्रि. परमनुगृह्णाति— {gzhan dag bkres pa dang}… {'jigs pa'i sdug bsngal sel bas gzhan la phan 'dogs pa dang} परेषां च जिघत्सा …भयदुःखापनयनात् परमनुगृह्णाति बो.भू.३९क/५०; • वि. परानुग्राहकः — {bdag nyid legs par sdom pa dang /} /{gzhan la phan 'dogs byams sems gang //} आत्मसंयमकं चेतः परानुग्राहकं च यत् । मैत्रम् प्र.प. १०१क/१३२; • सं. परानुग्रहः — {de la byang chub sems dpa'i gzhan la phan 'dogs pa gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य परानुग्रहः बो.भू.१६१क/२१२; परानुकम्पा — {phongs par gyur la 'jigs pa med byed pa/} /{gzhan la phan 'dogs yon tan bsags pa yi//} आपद्गतत्रासहरस्य नित्यं परानुकम्पागुणसम्भृतस्य । जा.मा.८४क/९७; परहितक्रिया — {byang chub sems dpa' rnams ni gzhan la phan 'dogs pa'i gzhan gyi dbang gis ngan song du yang 'gro'o//} बोधिसत्त्वाश्च परहितक्रियापारतन्त्र्यादपायानप्यवगाहन्ते अभि. भा.१५ख/९२०.

gzhan la phan 'dogs pa dang bral ba

वि. परोपकारविरहितः— {thugs rje dang ldan pa ni gzhan la phan 'dogs pa dang bral bar mi 'gyur ro//} करुणावान् हि परोपकारविरहितो न भवति प्र.अ.४६ख/५३.

gzhan la phan 'dogs pa la zhugs pa

वि. परानुग्रहप्रवृत्तः — {de nas tshe dang ldan pa kun dga' bo tshangs pa mtshungs par spyod pa la mnyes gshin pa/} {gzhan la phan 'dogs pa la zhugs pas} तत आयुष्मानानन्दः सब्रह्मचारिवत्सलः परानुग्रहप्रवृत्तः अ.श.२५७क/२३६.

gzhan la phan pa

परोपकारः — {rab tu 'bad pas gzhan la phan pa bya//} कार्यः प्रयत्नेन परोपकारः अ.क.३०२क/३९.५३; {lus can rnams kyi skye ba yi/} /{bgrod pa gzhan phan snying po nyid//} परोपकारसारैव जन्मयात्रा शरीरिणाम् ।। अ.क.३१२क/१०८.१८९; परहितम् — {'di thams cad kyis bcom ldan 'das gzhan la phan pa bsgrub pa phun sum tshogs pa yang dag pa'i thabs can yin par gsal bar byas pa yin te} एतेन च सर्वेण भगवतः सम्यक्परहितानुष्ठानसम्पत् सोपाया परिदीपिता भवति त.प.१४६क/१९; {gang zhig nor gyi cha shas chung ngu'i lhag/} /{gzhan la phan par bsgoms pas byin gyur pa//} दत्तः परहितभावनया यदि तनुधनकणशेषः । अ.।क.२७२क/३४.१.

gzhan la phan pa spyod

• क्रि. परेभ्यो हितमाचर — {de dang de nyid phrogs byas nas/} /{khyod kyis gzhan la phan pa spyod//} तत्तदेवापहृत्यार्थं परेभ्यो हितमाचर ।। बो.अ. २९ख/८.१५९; • वि. परोपकारचरितः — {sangs rgyas nyid kyi slad du gtso bo'i 'grel bshad gzhan phan spyod pa mnyan par bya} बुद्धत्वाय परोपकारचरितः टीकां शृणोति प्रभोः ।। वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३.

gzhan la phan pa bya

कृ. परोपकारः कार्यः — {dam par phyag bya rtsub por smra mi bya/} /{rab tu 'bad pas gzhan la phan pa bya//} सन्तः प्रणम्याः परुषं न वाच्यं कार्यः प्रयत्नेन परोपकारः । अ.क.३०२क/३९.५३; अनुग्राह्योऽन्यः — {bdag gis gzhan la phan par bya/} /{sems can yin phyir bdag lus bzhin//} अनुग्राह्या मयाऽन्येऽपि सत्त्वत्वादात्मसत्त्ववत् ।। बो.अ.२७क/८.९४.

gzhan la phan pa la zhugs pa

वि. परहितप्रतिपन्नः — {de yang dad pa dang ldan la dge zhing bsam pa bzang ba bdag la phan pa dang gzhan la phan pa la zhugs pa} स च श्राद्धो भद्रः कल्याणाशय आत्महितपरहितप्रतिपन्नः अ.श.२क/१.

gzhan la phan pa'i mthar thug pa

वि. परहितनिरतः — {bsod nams la sems gcig tu 'dud pa can gzhan la phan pa'i mthar thug pa'i bden par smra ba bzhin du} पुण्यैकप्रवणचेताः परहितनिरतः सन् वदान्य इव त.प.१६९क/७९४.

gzhan la phan par bya

= {gzhan la phan pa bya/}

gzhan la phan brtson

वि. परहिते रतः — {sngags pa gzhan la phan brtson zhing /} /{brtse bas mngon par dbang bskur ro//} मन्त्री परहिते रतः कृपया अभिषिञ्चेत् । स.दु. १३०क/२४२.

gzhan la ma grub pa

= {pha rol la ma grub pa/}

gzhan la mi snyan brjod

वि. परायशस्करः — {gzhan la mi snyan brjod la'ang khyod/} /{de bzhin ci ste khro mi byed//} परायशस्करेऽप्येवं कोपस्ते किं न जायते ।। बो.अ. १७क/६.६२.

gzhan la mi smod

वि. अपरपंसकः लो.को.२०२९.

gzhan la med

नान्यस्य — {bgrod pa gcig dang thabs bde dang /} /{legs par 'brel dang nyes pa med/} /{thog ma bar dang mthar dge bas/} /{khyod kyi bstan 'dra gzhan la med//} एकायनं सुखोपायं स्वनुबन्धि निरत्ययम् । आदिमध्यान्तकल्याणं तव नान्यस्य शासनम् ।। श. बु.११३क/८२; द्र. {gzhan med pa/gzhan} {la smod pa} ।। • क्रि. १. परं पंसयति— {bdag la bstod cing gzhan la smod pas} आत्मानमुपदर्शयन्ति, परान् पंसयन्ति शि.स.४१क/३९ २. परं पंसयिष्यति — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa lta ga la mchis} कुतः पुनरात्मानमुत्कर्षयिष्यन्ति परं वा पंसयिष्यन्ति सु.प.२२क/२; • वि. परपंसकः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{gzhan la smod pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न परपंसकानाम् सु.प.२१ख/२; {bdag nyid kun tu 'dzin pa dang bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa dang}…{yin te} आत्मप्रग्राहको भवत्यात्मोत्कर्षो परपंसकः श्रा.भू.७२ख/१८८; • सं. परावर्णः — {bdag bstod gzhan la smod pa dang //} आत्मोत्कर्षः परावर्णः बो.अ.२३ख/८.१३; परपंसनम् — {gang tshe bdag bstod lhur len pa'am/} /{gzhan la smod pa nyid dang ni//} यदात्मोत्कर्षणाभासं परपंसनमेव वा । बो.अ.१२क/५.५०; परपंसना — {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa} आत्मोत्कर्षणा परपंसना बो.भू.८५क/१०८; परविपंसनम् — {gzhan rjes su 'dzin pa la 'jug pa brdzun smra ba dang ngam pa dang bdag bstod cing gzhan la smod pa la sogs pa yang dag pa ma yin pa'i tha snyad ston par mi byed do//} न हि परानुग्रहप्रवृत्ता मिथ्याप्रलापारम्भात् स्वोत्कर्षपरविपंसनादीन् असद्व्यवहारानुपदिशन्ति वा.न्या.३३७क/६८.

gzhan la brtse

= {gzhan la brtse ba/}

gzhan la brtse ba

परानुकम्पा — {gzhan la brtse zhing dul ba las byung ba'i/} /{byin las gzhan pa'i mngon mtho'i thabs gang yod//} परानुकम्पाविनयाभिजाताद् दानात्परः कोऽभ्युदयाभ्युपायः । जा.मा.१४क/१४.

gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba

वि. परोपद्रवाभिरतिः — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni gzhan la gnod pa byed pa'i} रौद्रात्मनां तु परोपद्रवाभिरतीनां परापकरणकारिणाम् प्र.अ.६८क/७६.

gzhan la 'tshe byed pa

परोपद्रवकारिता — {gal te gzhan la 'tshe byed pa/} /{byis pa rnams kyi rang bzhin na//} यदि स्वभावो बालानां परोपद्रवकारिता । बो.अ.१६क/६. ३९.

gzhan la rag ma las pa

वि. अपराधीनः — {gzhan la rag ma las pa'i shes pa 'thob} अपराधीनज्ञानतां च प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४; म.व्यु.२३९७(४६क); मि. को.१२४क ।

gzhan la rag ma las pa'i shes pa

अपराधीनज्ञानता — {bcom ldan 'das byang chub sems dpa' sems dpa' chen po chos du dang ldan na chos thams cad kyi yon tan gyi khyad par thob par 'gyur/} {gzhan la rag ma las pa'i shes pa 'thob} कतमैर्भगवन् धर्मैः समन्वागतो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः सर्वधर्मगुणविशेषतामनुप्राप्नोति, अपराधीनज्ञानतां च प्रतिलभते रा.प.२३१क/१२४.

gzhan la rag las

= {gzhan la rag las pa/}

gzhan la rag las pa

• वि. पराधीनः — {gzhan la rag las tshad nyid ni/} /{thug pa med par thal bar 'gyur//} पराधीने प्रमाणत्वे ह्यनवस्था प्रसज्यते ।। त.स.१०४क/९१७; परायत्तः — {ma dad gzhan la rag las pas/} /{dad pa med la khyod bzod na//} परायत्ताप्रसादत्वादप्रसादिषु ते क्षमा । बो.अ.१७क/६.६३; • सं. परायत्तत्वम् — {rtags ni gzhan la rag lus pa yin pa'i phyir 'brel ba yin la/} {bsgrub par bya ba'i don ni gzhan la rag lus pa ma yin pa'i phyir 'brel pa'i yul yin gyi/} {'brel ba ma yin no//} लिङ्गं परायत्तत्वात् प्रतिबद्धम् । साध्यस्त्वर्थोऽपरायत्तत्वात् प्रतिबन्धविषयः, न तु प्रतिबद्धः न्या.टी.५२क/११२.

gzhan la rag las pa ma yin pa

अपरायत्तत्वम् — {rtags ni gzhan la rag lus pa yin pa'i phyir 'brel ba yin la/} {bsgrub par bya ba'i don ni gzhan la rag lus pa ma yin pa'i phyir 'brel pa'i yul yin gyi/} {'brel ba ma yin no//} लिङ्गं परायत्तत्वात् प्रतिबद्धम् । साध्यस्त्वर्थोऽपरायत्तत्वात् प्रतिबन्धविषयः, न तु प्रतिबद्धः न्या.टी.५२क/११२.

gzhan la rag las pa yin pa

वि. परायत्तः — {rtags ni gzhan la rag lus pa yin pa'i phyir 'brel ba yin la} लिङ्गं परायत्तत्वात् प्रतिबद्धम् न्या.टी.५२क/११२.

gzhan la rag las min

= {gzhan la rag las pa ma yin pa/}

gzhan la rag las med

वि. अपरप्रत्ययः — {gzhan la rag las med gang dang /} /{snang ba rnam bdun shes byed do//} अपरप्रत्ययो यश्च सप्तधा ख्यातिवेधकः । अभि.अ.६ख/३.१०.

gzhan la rag lus pa

= {gzhan la rag las pa/}

gzhan la la

अपरः — {blo gros chen po kha cig ni nga la de bzhin gshegs par shes so//}…{gzhan la las ni skye ba med pa dang 'gog pa med pa dang} केचिन्महामते तथागतमिति मां सम्प्रजानन्ति…अपरे अनिरोधानुत्पादम् ल.अ.१३२क/७८.

gzhan las skye ba

• क्रि. परत उत्पद्यते — {slob dpon sangs rgyas bskyangs ni dngos po rnams gzhan las skye ba med de}… {zhes rnam par 'chad do//} आचार्यबुद्धपालितस्तु व्याचष्टे—न परत उत्पद्यन्ते भावाः प्र.प. १२क/१२; • वि. परत उत्पन्नः — {bdag las ma yin gzhan las min/} /{gnyis las ma yin rgyu med min/} /{dngos po gang dag gang na yang /} /{skye ba nam yang yod ma yin//} न स्वतो नापि परतो न द्वाभ्यां नाप्यहेतुतः । उत्पन्ना जातु विद्यन्ते भावाः क्वचन केचन ।। म. का.१क/४; • पा. परत उत्पत्तिः — {zhes bya ba la sogs pas gzhan las skye ba dgag pa dbu ma la 'jug pa las nges par bya'o//} इत्यादिना (मध्यमकावतारात्) परत उत्पत्तिप्रतिषेधोऽवसेयः प्र.प.१२क/१२; परत उत्पादः — {gzhan las skye ba yang 'gog par 'gyur ba'i phyir ro//} परतोऽप्युत्पादस्य प्रतिषेत्स्यमानत्वात् प्र.प.५क/५.

gzhan las khyad 'phags

परोत्कर्षः — {gzhan las khyad 'phags la zhen cing /} /{mi mthun dag la bzod dga' ba/} /{'dis mi bzod ces skad cig gis/} /{gsal bar grags pa nyams par gyur//} परोत्कर्षाधिरूढस्य प्रतिपक्षे क्षमारतेः । अक्षमोऽयमिति व्यक्तं क्षणेन क्षीयते यशः ।। अ.क.३०२ख/३९.६३.

gzhan las rgyal

१. पराजयः — ग्. {yul du bcom dang gzhan las rgyal//} रणे भङ्गः पराजयः अ.को.१९३ख/२.८.१११; पराजयतेऽनेनेति पराजयः । जि अभिभवे अ.वि.२.८.१११ । २. अपराजिता, विष्णुक्रान्ता — {A s+pho tA dang ri yi phreng /} /{khyab 'jug gnon dang gzhan las rgyal//} आस्फोटा गिरिकर्णी स्याद्विष्णुक्रान्ताऽपराजिता । अ.को.१६१ख/२.४.१०४; भूतव्रातेनाप्रतिहता अपराजिता अ.वि.२.४.१०४.

gzhan las ldog pa

• सं. अन्यव्यावृत्तिः — {brjod par bya ba yin na sgrub pa'i ngo bos brjod par bya ba yin nam/} {gzhan las ldog pa'i sgo nas yin} वाच्यत्वे विधिरूपेण वा वाच्यः स्यात्, अन्यव्यावृत्त्या वा त.प.३३७क/३८९; अन्यनिवर्तनम् — {'di ltar 'tshed sogs brjod pa rnams/} /{byed pa med par 'dug pa min/} /{za ba'am gsal bar byed ces pa'am/} /{gzhan las ldog pa go ba ste//} तथा हि पचतीत्युक्ते नोदासीनोऽवतिष्ठते । भुङ्क्ते दीव्यति वा नेति गम्यतेऽन्यनिवर्तनम् ।। त.स. ४२ख/४३१; • वि. अन्यव्यावृत्तम् — {rgyu la 'bras bu'i chos btags pa ste/} {gzhan las ldog pa'i dngos po ni/} {thob pa'i rgyu phyir zhes gang bshad pa yin no//} कारणे कार्यधर्म्या (र्मा पा.भे.)रोपाद्वा, यदाह—अन्यव्यावृत्तवस्तुनः प्राप्तिहेतुतयेति त.प.३३७ख/३९१; • पा. अन्यव्यावृत्तिः, अन्यापोहः — {ga la sogs pa gsal ba'i ngo bo rigs mi mthun pa las ldog pa de nyid yin te/} {khyad par gzhan spangs nas de tsam shes par 'dod pa la gzhan las ldog pa dang gzhan sel ba zhes bya ba la sogs pa'i rnam grangs rnams kyi brjod pa yin no//} तदेव गकारादिव्यक्तिरूपं विजातीयव्यावृत्तिभेदान्तरप्रतिक्षेपेण तन्मात्रजिज्ञासायामन्यव्यावृत्तिः, अन्यापोहः—इत्यादिभिः पर्यायैः कथ्यते त.प.१७८ख/८१८; {spyi zhes bya ba ni gzhan las ldog pa'i mtshan nyid do//} सामान्यमिति अन्यव्यावृत्तिलक्षणम् त.प.१७७क/८१३.

gzhan las rnam par gcod pa

= {gzhan rnam par gcod pa/}

gzhan las byung ba

• वि. अन्योत्थः — {de las gzhan las byung zhes bya ba ni/} {glang po che dang rta dang shing rta la sogs pa de las gzhan ni de las gzhan no/} /{de las byung ba gang la yod pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तदन्योत्थेति । तस्माद् गजतुरगस्यन्दनादेरन्यस्तदन्यः, उत्थानं यस्या इति विग्रहः त.प.२७५ख/२६५; • सं. परभावः — {ming ni brtags pa'i rang bzhin te/} /{gzhan las byung ba dbang las skyes//} स्वभावकल्पितं नाम परभावश्च तन्त्रजः । ल.अ.१७५ख/१३७.

gzhan las ma skyes

= {'dod lha} अनन्यजः, कामदेवः ड. को.२८/रा.को.१.४४.

gzhan las tshad ma

पा. परतः प्रामाण्यम् — {gzhan las tshad ma nyid yin na thug pa med pa la sogs pa'i skyon du thal ba'i phyir} परतः किल प्रामाण्येऽनवस्थादिदोषप्रसङ्गात् त.प.२१६ख/९०३; {gang las de grub par byed pa'i sgo nas shugs kyis gzhan las tshad mar thal bar 'gyur ba skyes bus ma byas pa nyid du bsgrub pa yang ma yin no//} नाप्यपौरुषेयत्वं प्रसाध्यते; यतस्तत्साधनद्वारेण सामर्थ्यात् परतः प्रामाण्यप्रसङ्गः स्यात् त.प. १३३ख/७१७.

gzhan las tshad ma nyid

पा. परतः प्रामाण्यम् — {a'i 'o na rig byed gzhan las tshad ma nyid du 'gyur te/} {'di ltar 'di ji srid du skyes bus byas pa nyid du sgrub par mi byed pa de srid du rig byed tshad ma nyid du rtogs par mi 'gyur ro//} हन्त तर्हि परतः प्रामाण्यं प्रयुक्तं वेदस्य । तथा हि—न तावद् वेदस्य प्रामाण्यं प्रतीयते यावदपौरुषेयता न साध्यते त.प.१३३क/७१७; {des na tshad mas brtags nas de la 'jug par rigs pa ma yin te/} {gzhan las tshad ma nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अतो न प्रमाणेन परीक्ष्य ततः प्रवृत्तिर्युक्ता; परतः प्रामाण्यप्रसङ्गात् त.प.२११क/८९२.

gzhan las log pa

• पा. अन्यव्यावृत्तिः — {don rnams kyi ni spyi gang yin/} /{gzhan las log pa'i mtshan nyid can//} अर्थानां यच्च सामान्यमन्यव्यावृत्तिलक्षणम् । प्र.वा.११९ख/२.३०; • वि. अन्यव्यावृत्तम् — {snang ba gzhan las tha dad phyir/} /{gzhan las log pa'i dngos po ni//} प्रतिभासान्तराद्भेदादन्यव्यावृत्तवस्तुनः । त.स. ३७ख/३९१; द्र. {gzhan las ldog pa/}

gzhan shos

अन्यतरः मि.को.७५क; अन्यतमः मि.को.७५क ।

gzhan sems

= {gzhan gyi sems/}

gzhan sel

= {gzhan sel ba/}

gzhan sel bdag nyid can

वि. अन्यापोहात्मकम् — {gzhan sel bdag nyid can la yang /} /{ga nyid la ni rten yod min//} अन्यापोहात्मकस्यापि न गत्वस्य समाश्रयः । त.स.९०ख/८१८.

gzhan sel ba

• सं. अन्यनिवृत्तिः — {ngag don las gzhan sel ba yang /} /{smra bar nus pa ma yin no//} वाक्यार्थेऽन्यनिवृत्तिश्च व्यपदेष्टुं न शक्यते ।। त.स. ३६ख/३८४; अन्यव्यवच्छेदः — {kun bshad dag ste ti ngan nye} ({ta} ) {'tshed do//} {'gro'o zhes bya ba la sogs pa bya ba gtso bo'i sgra dag la gzhan sel ba yod pa ma yin no//} आख्यातेषु तिङन्तेषु पचति गच्छतीत्येवमादिषु क्रियाप्रधानेषु शब्देषु नान्यव्यवच्छेदो गम्यते त.प. ३३४क/३८३; अन्यनिरासः — {thams cad du yang gzhan sel 'di/} /{sgra yi don ces smra ba na//} सर्वत्रान्यनिरासोऽयं शब्दार्थ इति वर्णितम् ।। त.स.३७ख/३८९; अन्यनिवर्तनम् — {'on te yig gzhan sgra bdag nyid/} /{yang na brjod min rlung ngo bo/} /{tshig ngag bdag nyid gsal ba'am/} /{yang na 'dra nyid gzhan sel yin//} वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् । पदवाक्यात्मकः स्फोटः सारूप्यान्यनिवर्तने ।। त.स.८४क/७७५; • पा. अन्यापोहः, अन्यव्यवच्छेदः — {sgrub pa la sogs don sogs kyang /} /{gzhan sel ba la mthong min pa/} /{dgag pa la yang dgag yod na/} /{sel ba ci 'drar 'gyur ba yin//} विध्यादावर्थराशौ च नान्यापोहनिरूपणम् । नञश्चापि नञा युक्तावपोहः कीदृशो भवेत् ।। त.स. ३६ख/३८३; {de phyir brda yi dus na yang /} /{rang nyid mthong ba'i 'bras bu can/} /{bstan pa'i don dang 'brel ba'i phyir/} /{gzhan sel sgra dang 'brel bar 'gyur//} तस्मात् सङ्केतकालेऽपि निर्दिष्टार्थेन संयुतः । स्वप्रतीतिफलेनान्यापोहः सम्बध्यते श्रुतौ ।। प्र.वा.१२५क/२.१७१; अपोहः — {de ltar mnyan pa gzhan sel byed//} इति चापोहकृत् श्रुतिः प्र.वा.१२५क/२.१७०; • वि. अन्यापोढः— {gzhan sel ba'i dngos po rtogs pa'i 'bras bu can yin pa'i phyir gzhan sel zhes brjod do//} अन्यापोढपदार्थाधिगतिफलत्वाच्च ‘अन्यापोढः’ इत्युच्यते त.प. ३११ख/३३८.

gzhan sel ba tsam gyi spyod yul can

वि. अपोहमात्रगोचरः — {don gyis stong pa zhes bya ba ni rigs la sogs pa ltos pa med pa'i gzhan sel ba tsam gyi spyod yul can gyi sgras} अर्थशून्यैरिति जात्यादिनिरपेक्षैरपोहमात्रगोचरैः शब्दैः त.प.५क/४५५.

gzhan sel ba'i sgra'i don

अन्यापोहः शब्दार्थः म.व्यु.४५०७ (७०ख).

gzhan sel bar smra ba

अन्यापोहवादी, बौद्धः — {de skad du yang gzhan sel bar smra ba sangs rgyas pa rnams kyis kyang rigs kyi chos gnas pa'i phyir ro zhes bshad do//} तथा हि, बौद्धैरप्यन्यापोहवादिभिरुक्तम्—जातिधर्मव्यवस्थितेः त.प.१६१क/७७६.

gzhan sel byas pa

वि. अन्यापोहकृत् — {yang na gzhan sel byas pa'i sgra/} /{ldog pas tha dad byas pa yin//} यद्वा विशेषणं भेदो येनान्यापोहकृच्श्रुतिः । त.स.४५ख/४५७.

gzhan sel min

= {gzhan sel min pa/}

gzhan sel min pa

अनन्यापोहः, अनन्यव्यवच्छेदः — {gzhan sel min pa sgra la sogs/} /{brjod byar mthong ba ma yin no//} अनन्यापोहशब्दादौ वाच्यं न च निरूप्यते । त.स.३६ख/३८४; द्र.— {gzhan sel min pa 'jig pa yis/} /{gal te gzhan sel brjod bya na//} अनापोहव्युदासेन यद्यपोहोऽभिधीयते । त.स.३७ख/३८९.

gzhan sel yul can

वि. अन्यापोहविषयः — {dngos po kun gyi de kun kyang /} /{phan tshun med la brten pa ste/} /{des na gzhan sel yul can dang /} /{gang la dngos dang 'brel yod pa/} /{dngos po med} (?{rnyed} ) {pa'i rten yin te//} स च सर्वः पदार्थानामन्योन्याभावसंश्रयः । तेनान्यापोहविषयो वस्तुलाभस्य संश्रयः ।। यत्रास्ति वस्तुसम्बन्धः प्र.वृ.२८६क/२८.

gzhan slu ba shes pa

वि. कुहकज्ञानी — {dbang po las 'das pa'i don cung zad yongs su shes pa tsam gyis de chos dang chos ma yin pa la sogs pa yongs su shes par 'grub pa ma yin te/} {gzhan slu ba shes pa la sogs pa dang sgyu ma dang mig 'phrul la sogs pa la mkhas pa rnams kyis ma nges pa yin te} न हि किञ्चिन्मात्रातीन्द्रियपदार्थपरिज्ञानमात्रेण धर्माधर्मादिपरिज्ञानं तस्य सिद्ध्यति; कुहकज्ञानिभिर्मायेन्द्रजालादिकुशलैश्चानेकान्तात् त.प.२७०ख/१००९.

gzhan gsod pa la mkhas pa

वि. परवधदक्षः — {gnod sbyin gzhan gsod pa la mkhas pa mdangs 'phrog pa lnga zhig} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः परवधदक्षाः जा.मा. ३७क/४३.

gzhan gsos

वि. पराचितः, परपोषितः — {gzhan gsos dang ni btsal lu dang /} /{gzhan skyes pa dang gzhan gyis bskyang //} पराचितपरिस्कन्दपरजातपरैधिताः । अ. को.२०३ख/२.१०.१८; परैराचीयते पोष्यत इति पराचितः । चिञ् चयने अ.वि.२.१०.१८.

gzhan bsal

अन्यापोहः — {gang la bcom dang blo yis gzhan/} /{bsal na de blo mi 'jug pa/} /{bum chu bzhin du kun rdzob tu/} /{yod de don dam yod gzhan no//} यत्र भिन्ने न तद्बुद्धिरन्यापोहे धिया च तत् । घटाम्बुवत् संवृतिसत्, परमार्थसदन्यथा ।। अभि.को.१८ख/६.४.

gzha' gsang gi mthar thug pa

वि. अत्यन्तनिष्ठम् — {btsun pa bcom ldan 'das kyis zlos gar mkhan gyi bu mo ud pa la byad gzugs dang lang tshos rgyags pa las rga bas skyo bar mdzad nas/} {gzha' gsang gi mthar thug pa mya ngan las 'das pa'i bar dag tu bzhag pa ni ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं भदन्त यद्भगवता कुवलया नटदारिका रूपयौवनमदमत्ता जरया संवेज्य यावदत्यन्तनिष्ठे निर्वाणे प्रतिष्ठापिता इति अ.श.२०१क/१८६; {gzha' gsang gi mthar thug pa mya ngan las 'das pa la bkod pa} अत्यन्तनिष्ठे च निर्वाणे प्रतिष्ठापितानि अ.श.२१९क/२०२.

gzhar yang

= {nam yang} जातु — {gang zhig gzhi 'dis sdug bsngal rtog pa de/} /{'dod pa dag la gzhar yang ji ltar dga'//} यः प्रेक्षते दुःखमितो निदानं कामेषु जातु स कथं रमेत । वि.व.१८०क/१.६१.

gzhal

= {gzhal ba/} {gzhal nas} तुलयित्वा — {dge ba'i rtsa ba de dag thams cad}… {gcig tu mngon par bsdus te bsdoms shing gzhal nas rjes su yi rang ba'i mchog gis rjes su yi rang ste} तत्सर्वं कुशलमूलं ऐकध्यमभिसंक्षिप्य पिण्डयित्वा तुलयित्वा अग्रया अनुमोदनया अनुमोदेत अ.सा.१२२क/७०; मापयित्वा — {dkyil 'khor gyi sa gru bzhir gzhal nas dbus su tshangs pa'i thig gdab par bya'o//} मण्डलभूमिं चतुरस्रां मापयित्वा मध्ये ब्रह्मसूत्रं पातयेत् वि.प्र.११८ख/३.३६.

gzhal khang

= {rgyal po'i khab} सौधः, राजसदनम् — {gzhal khang mo min rgyal po'i khab//} सौधोऽस्त्री राजसदनम् अ.को.१५२क/२.२.१०; सुधायोगात् सौधः अ.वि.२.२. १०.

gzhal 'khor

=* > नमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gzhal med gzhal med na gzhal 'khor ro//} {gzhal 'khor gzhal 'khor na gzhal thim mo//} गमन्त्रं गमन्त्राणां नमन्त्रम्, नमन्त्रं नमन्त्राणां नहिमन्त्रम् ग.व्यू.३ख/१०३; गमन्त्रम् म.व्यु.७८८२ (१११क); गमात्रः म.व्यु.७७५३ (११०क).

gzhal gyis mi lang ba

अमाप्यम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९४८ (१११ख).

gzhal gyis mi lang ba las bsgres pa

अमाप्यपरिवर्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७९४९ (१११ख).

gzhal gyis lang

क्रि. प्रमीयताम् — {rin chen sems kyi bsod nams gang /} /{de la ji ltar gzhal gyis lang //} चित्तरत्नस्य यत्पुण्यं तत्कथं हि प्रमीयताम् ।। बो.अ. ३क/१.२६.

gzhal bgrang

तुलनम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७७२५ (१०९ख), म.व्यु.७८५१ (११०ख).

gzhal brtag

तुलनम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can gzhal brtag gi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वतुलनस्य ग. व्यू.३७०क/८२.

gzhal thag

=* > शिवमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gzhal sangs gzhal sangs na gzhal thag go//} {gzhal thag gzhal thag na gzhal phul lo//} परमन्त्रं परमन्त्राणां शिवमन्त्रम्, शिवमन्त्रं शिवमन्त्राणां देलु ग.व्यू.३ख/१०३; परमात्रः म.व्यु.७७५७ (११०क); परमन्त्रम् म. व्यु.७८८६ (१११क).

gzhal thim

=* > नहिमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gzhal 'khor gzhal 'khor na gzhal thim mo//} {gzhal thim gzhal thim na gar gzhal lo//} नमन्त्रं नमन्त्राणां नहिमन्त्रम्, नहिमन्त्रं नहिमन्त्राणां विमन्त्रम् ग.व्यू. ३ख/१०३; भ्रमात्रः म.व्यु.७७५२ (११०क); भ्रमन्त्रम् म. व्यु.७८८१ (१११क).

gzhal thims

= {gzhal thim/}

gzhal du med

= {gzhal du med pa/}

gzhal du med pa

• वि. १. अमेयः — {gzhal med gang gA'i bye ma las 'das pa//} अमेयगङ्गासिकतातिवृत्तैः र.वि. ११८क/८५; अप्रमेयः — {gang su dag phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams gzhal du med grangs med pa dag na yod pa'i lha dang klu dang} ये केचिद्दशसु दिक्षु अप्रमेयेष्वसंख्येयेषु लोकधातुषु देवा नागाः अ.सा.७९क/४४; {dam pa rnams kyi mthu ni chen po'i bdag nyid gzhal med ci yang zab pa ste//} गम्भीरः पुनरप्रमेयमहिमा कोऽपि प्रभावः सताम् अ.क.३५६क/४७.५६; अप्रमाणः — {dpag tu med pa ni gzhal du med pa'o//} अमितान् अप्रमाणान् बो.प.५०ख/११; अतुलः — {gzhal du med pa'i nus pa dang ldan pa} अतुलशक्तियोगः प्र.अ.३०क/३४; अतुल्यः म.व्यु.८०४५ (११३क) । २. गमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gzhal yal gzhal yal na gzhal med do//} {gzhal med gzhal med na gzhal 'khor to//} भ्रमन्त्रं भ्रमन्त्राणां गमन्त्रम्, गमन्त्रं गमन्त्राणां नमन्त्रम्, ग. व्यू.३ख/१०३; नमन्त्रम् म.व्यु.७८८३ (१११क); नमात्रः म.व्यु.७७५४ (११०क); अतुल्यम् म.व्यु.७८१२ (११०ख); • सं. अप्रमेयता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ngo //}…{gzhal du med pa dang} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति…अप्रमेयतां च द.भू.१९६क/१९.

gzhal du med pa la bsgres pa

अतुल्यपरिवर्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७८१३ (११०ख).

gzhal du med pa'i sdug bsngal myong bar gyur pa

वि. अपरिमाणदुःखप्रतिसंवेदी — {kye ma sems can 'di dag ni bdag dang bdag gi la mngon par zhen zhing}…{gzhal du med pa'i sdug bsngal myong bar gyur pa yin gyis} आत्मात्मीयाभिनिविष्टा बतेमे सत्त्वाः… अपरिमाणदुःखप्रतिसंवेदिनः द.भू.१९२क/१८.

gzhal du med pa'i nus pa dang ldan pa

अतुलशक्तियोगः — {'dod chags la sogs pa dang ldan pa nyid thams cad shes pa dang ma nyams pa dang gzhal du med pa'i nus pa dang ldan pas de nyid tshad ma yin no zhe na} रागादियोग एव सर्वज्ञता अविनाशिताऽतुलशक्तियोगश्चेति स एव प्रमाणम् प्र.अ.३०क/३४. {gzhal dpag} * > धरणम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७७२६ (१०९ख); वरणम् म.व्यु.७८५२ (११०ख).

gzhal phul

=* > देलु, संख्याविशेषः — {gzhal thag gzhal thag na gzhal phul lo//} {gzhal phul gzhal phul na gzhal zhi'o//} शिवमन्त्रं शिवमन्त्राणां देलु, देलु देलूनां वेलु ग.व्यू.३ख/१०३; शिवमात्रः म.व्यु.७७५८ (११०क); शिवमन्त्रम् म.व्यु.७८८७ (१११क).

gzhal 'phyos

=* > अमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {rlom bsnyas rlom bsnyas na gzhal 'phyos so/} /{gzhal 'phyos gzhal 'phyos na gzhal yal lo//} प्रमात्रं प्रमात्राणाममन्त्रम्, अमन्त्रममन्त्राणां भ्रमन्त्रम् ग.व्यू.३ख/१०३; प्रमात्रः म.व्यु.७७५१ (११०क); प्रमात्रम् म.व्यु.७८७९ (१११क).

gzhal ba

• क्रि. मापयति म.व्यु.६४७३ (९२ख); • सं. मानम् — {gzhal ba'i phyir de'i tshad kyi chag shing bcang bar bya'o/} /{tshal bu dag kyang ngo //} मानार्थ तत्प्रमाणयष्टिधारणम् । पत्रमुखेषु च वि.सू.६९क/८६; मापनम् — {chags pa'i sems dang ldan pa nyid na gzhal ba'i ched nyid kyis reg pa ni sbyor ba ma yin pa yang ma yin no//} न मापनार्थतया रक्तचित्ततायां स्पृष्टिरप्रयोगः वि.सू. १८ख/२२; तुलना म.व्यु.६४७२ (९२ख); • वि. तुलितम् — {so sor rtog pa ni bgrang ba dang gzhal ba dang brtags pa'i don la lta ba'o//} प्रत्यवेक्षणा गणिततुलितमीमांसितस्यार्थस्यावलोकनम् सू.व्या.१९०ख/८९; {gzung ba dang kun chub par bya ba dang bsams pa dang gzhal ba dang nye bar brtags pa'i chos rnams la bdag nyid kyis chos de dag bsgom pa'i rnam pas rjes su 'jug pa'i mthu med cing mi nus la} नो तूद्गृहीतेषु धर्मेषु पर्यवाप्तेषु चिन्तितेषु तुलितेषूपपरीक्षितेषु स्वयमेव शक्तो भवति, प्रतिबलस्तान् धर्मान् भावनाकारेणानुसर्तुम् श्रा.भू.६९क/१७५; प्रमितम् — । {me tsam gyi bsgrub par bya ba'i don la du ba gzhan dang gzhan gyis gzhal ba'i me nye ba bzhin no//} अपरापरधूमप्रमितसन्निकृष्टाग्निषु इव हे.बि.२३९ख/५४; • कृ. मेयम् — {bsam mi khyab dang mi mnyam dang /} /{gzhal dang bgrang las yang dag 'das//} अचिन्त्यातुल्यते मेयसंख्य (ये पा.भे.)योः समतिक्रमौ । अभि.अ.७ख/४.२४; तुल्यम् — {sreg dang gzhal la mi mthun smra//} विवादो दग्धृतुल्ययोः अभि. को.३ख/१.३६; • उ.प. आरोहः — {ngang tshul bden pa'i srang gzhal bas/} /{bud med rnams kyi skyon mthong nas//} शीलसत्यतुलारोहात् दृष्टदोषेण योषिताम् । अ.क.१४४ख/१४.६४; {srang la gzhal tshe} तुलारोहे अ.क.१०९ख/१०.१०८.

gzhal ba'i tshad

तुलामानम् — {phra mo rdul gnyis pa la sogs pa'i rdzas kyi phreng ba dag gzhal ba'i tshad dang 'brel ba'i phyir} सूक्ष्मद्व्यणुकादिप्रतिद्रव्यमालायास्तुलामानसङ्गमाद् प्र.अ.२००क/५५६.

gzhal bar bya ba

= {gzhal bya/}

gzhal bar mi nus pa

वि. प्रमातुमशक्यः, ओ या — {tshad med cing gzhal bar mi nus pa'i blo dang blo gros gang la yod pa de dag gis te} अप्रमेया प्रमातुमशक्या धीर्बुद्धिर्येषां तैः बो.प.४८ख/९.

gzhal bya

• क्रि. तुल्यते — {'jal bar byed pa ni gang /} {gzhal bar bya ba ni gang zhe na} कस्तुलयति, कस्तुल्यते अभि.भा.४४क/९५; • कृ. तुल्यम् — {kha cig na re ni khams bzhi po de dag nyid sreg par byed pa yang yin la/} /{gzhal bar bya ba'ang yin no zhes brjod do//} केचिदाहुः—तदेव धातुचतुष्टयं दाहकं तुल्यं च अभि.भा. ४४क/९६; ज्ञेयम् — {gzhal bya'i rang bzhin grub pa nyid/} /{de na byed pa yin par 'dod//} ज्ञेयस्वरूपसंसिद्धिरेव तत्र क्रिया मता । प्र.अ.३ख/५; देयम् — {bu lon pa byung na de la gzhal bar bya ba'i tshad kyis shi ba'i yo byad de dbang ba nyid yin no//} धनिकोद्भूतो तद्देयपरिमाणस्य तद्गामित्वं मृतपरिष्कारस्य वि.सू.६८ख/८५; क्रेतव्यम् — {kre ya gzhal bar bya ba 'o//} क्रेयं क्रेतव्यमात्रके अ.को.२००क/२.९.८१; • सं. १. प्रमितिः — {tshad ma ni mi slu ba can te/} {de yod na gzhal bya grub pa'i phyir ram/} {slu ba yin na bzlog pa'i phyir ro//} ज्ञानं प्रमाणम्, तत्र सति प्रमितिसिद्धेः । अविसंवादि । विसंवादे सति विपर्ययात् प्र.अ.२क/३ २. = {rin} वस्नः, मूल्यम् — {rin dang gzhal bya ba kra yaH} मूल्यं वस्नोऽप्यवक्रयः अ.को.१९९ख/२.९.७९; वसत्यस्मिन् स्वधनव्ययेन कारितं पण्यादिकमिति वस्नः । वस निवासे अ.वि.२.९.७९; • पा. प्रमेयम् १. प्रमाणस्य विषयः — {gzhal bya nyid phyir bum sogs rnams/} /{bdag dang bcas par cis mi dpog//} प्रमेयत्वाद् घटादीनां सात्मत्वं किं न मीयते ।। प्र.वा.१४८ख/४.२१४; {gzhal bya rtogs pa ni tshad ma la rag las pa yin la} प्रमाणाधीनो हि प्रमेयाधिगमः प्र. अ.२क/३; {de bzhin tshad ma drug gis gang /} /{gzhal bya drug ni rtogs par byed//} तथा षड्भिः प्रमाणैर्यः षट्प्रमेयविवेकवान् । त.स.११४क/९९१; {gang yang spyi dang khyad par dang /} /{spyi dang khyad par dang ldan pa/} /{zhes bya ba gzhal bya rnam pa gsum 'dod pa} यच्चापि प्रमेयत्रैविध्यमिष्टम्—सामान्यम्, विशेषः, सामान्यविशेषवानिति त.प.५३क/५५७; मेयम् — {gzhal bya 'jal byed 'bras gnas pa/} /{'di ni kun la sbyar bar bya//} इयं सर्वत्र संयोज्या मानमेयफलस्थितिः ।। प्र.वा.१३२क/२. ३६५; {rang gi mtshan nyid gcig gzhal bya//} मेयं त्वेकं स्वलक्षणम् प्र.वा.१२०ख/२.५३; विषयः — {gzhal bya gnyis phyir tshad ma gnyis//} मानं द्विविधं विषयद्वैविध्यात् प्र.वा.११८ख/२.१ । २. (ती.द.) पदार्थभेदः — {tshig gi don bcu drug/} {tshad ma/} {gzhal bya}…{chad pa'i gnas} षोडश पदार्थाः—प्रमाणम्, प्रमेयम्…निग्रहस्थानम् म.व्यु.४५३९ (७०ख); म.व्यु.४५२७ (७०ख).

gzhal bya nyid

प्रमेयत्वम्— {de ltar shes bya gzhal bya nyid/} /{mdor bsdus nas kyang thams cad nyid/} /{brten nas gal te kun mkhyen na//} एवं ज्ञेयप्रमेयत्वसंक्षेपेणापि सर्वताम् । आश्रित्य यदि सर्वज्ञः त.स.११४क/९९०; {sgra} ({mi} ){rtag ste/} {gzhal bya nyid yin pa'i phyir} अनित्यः शब्दः । प्रमेयत्वात् न्या.टी.७४ख/१९६.

gzhal bya drug rtogs par byed

वि. षट्प्रमेयविवेकवान् — {de bzhin tshad ma drug gis gang /} /{gzhal bya drug ni rtogs par byed/} /{de yang mdor bsdus par kun mkhyen/} /{'ga' ni su zhig 'dod pa min//} तथा षड्भिः प्रमाणैर्यः षट्प्रमेयविवेकवान् । सोऽपि संक्षिप्तसर्वज्ञः कस्य नाम न सम्मतः ।। त.स.११४क/९९१.

gzhal bya min

वि. अप्रमेयः — {gzhal bya yin yang gzhal bya min/} /{cha ldan yin yang cha ldan min/} /{gcig nyid yin yang gcig nyid min/} /{sna tshogs gzugs khyod la phyag 'tshal//} प्रमेयोऽप्यप्रमेयोऽसि सकलोऽप्यसि निष्कलः । एकस्त्वमप्यनेकोऽसि नमस्ते विश्वमूर्तये ।। का.आ.३४१क/३.१८४.

gzhal bya yod pa

प्रमेयसत्ता — {tshad ma las gzhal bya yod par gzhag pa ma yin nam} ननु च प्रमाणात् प्रमेयसत्ताव्यवस्था न्या.टी.६०ख/१४९.

gzhal byas

भू.का.कृ. प्रमितम् — {gal te byed po med cung zad/} /{gzhal byas grub par mi 'gyur na//} वेदकारादृते किञ्चिन्न सिद्ध्येत् प्रमितं यदि । त.स.७६ख/७१६; {gzhal byas zhes bya ba ni tshad ma drug gis yongs su bcad pa'o//} प्रमितमिति प्रमाणषट्कपरिच्छिन्नम् त. प.१३३क/७१६.

gzhal med

= {gzhal du med pa/}

gzhal med khang

विमानम् — {nam mkha'i gzhal med khang} व्योमविमानम् अ.क.१६९ख/१९.६७; {tshangs pa'i gzhal med khang} ब्राह्मं विमानम् शि.स.१३५क/१३१; {me tog gi gzhal med khang du zhugs nas} पौष्पकं विमानमधिरुह्य ल.अ.५६ख/१; {nam mi'i lus spangs te tshangs pa'i 'jig rten du skyes par gyur pa/} {de'i tshe ni tshangs pa'i gzhal med khang na gnas} यदा पुनर्मनुष्याश्रयं हित्वा ब्रह्मलोकोपपन्नो भवति ब्राह्म्यविमानमभिरूढः द. भू.२३२क/३८; {bsdus 'joms ri bo rnams kyang mchod pa yi/} /{gzhal med khang gyur bde gshegs gang bar shog//} भवन्तु सङ्घातमहीधराश्च पूजाविमानाः सुगतप्रपूर्णाः ।। बो.अ.३७ख/१०.८; द्र. {gzhal yas khang /}

gzhal med khang gi sgo

पा. विमाननिर्व्यूहः, समाधिविशेषः — {gzhal med khang gi sgo zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विमाननिर्व्यूहो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.

gzhal med khang gi gnas

विमानालयः — {de bzhin du blo gros chen po rgyu 'dra ba'i sangs rgyas kyang cig car sems can gyi spyod yul yongs su smin par byas te/} {'og min gyi pho brang dang gzhal med khang gi gnas kyi rnal 'byor gyi rnal 'byor can du gzhag go//} एवमेव महामते निष्यन्दबुद्धो युगपत्सत्त्वगोचरं परिपाच्य आकनिष्ठभवनविमानालययोगं योगिनामर्पयति ल.अ. ७७क/२५.

gzhal med khang chen po

महाविमानम् — {gzhal med khang chen po rgyal mtshan sna tshogs der stan grangs med cing tshad med pa bting bar gyur pa} तस्मिंश्च विचित्रध्वजे महाविमानेऽपरिमितान्यासनानि प्रज्ञप्तानि ग.व्यू. ३६५ख/७९.

gzhal med khang lta bu

वि. विमानभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{ting nge 'dzin gyi khang pa na gnas par byed pas gzhal med khang lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…विमानभूतं समाधिभावनाध्याश (भवनाध्यास भो.पा.)नतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.

gzhal zhi

वेलु, संख्याविशेषः — {gzhal phul gzhal phul na gzhal zhi'o//} {gzhal zhi gzhal zhi na 'phyo 'gyur ro//} देलु देलूनां वेलु, वेलु वेलुनां गेलुः ग.व्यू.३ख/१०३.

gzhal yal

भ्रमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gzhal 'phyos gzhal 'phyos na gzhal yal lo//} {gzhal yal gzhal yal na gzhal med do//} अमन्त्रममन्त्राणां भ्रमन्त्रम्, भ्रमन्त्रं भ्रमन्त्राणां गमन्त्रम् ग.व्यू.३ख/१०३.

gzhal yas

• सं. = {gzhal yas khang} विमानम् — {de yi gzhal yas sna tshogs dang /} /{lha rdzas rnam mang de mthong ngo //} दृश्येत… तद्विमानानि चित्राणि ताश्च दिव्या विभूतयः ।। र.वि.१२२ख/१००; • वि. अमन्त्रम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८८० (१११क); अमात्रः म.व्यु.७७५२ (११०क).

gzhal yas khang

विमानम् — {ltad mo la ni gzhan gzugs kyis/} /{mtho ris sa la 'ongs pa yis/} /{mdzes pa'i gdong bzhin gzhal yas khang /} /{gro bzhin bye bas mdun du mthong //} श्रोणकोटिर्ददर्शाग्रे विमानमाननद्युतिम् । कौतुकादन्यरूपेण स्वर्गाद् भुवमिवागतम् ।। अ.क.१६७क/१९.३९; {de yi gzhal yas khang pa yi/} /{rkang pa bzhi la yi dwags bzhi/} /{btags pa lta na mi sdug cing /} /{chu rgyus ldan pa de yis mthong //} तस्य विमानपादेषु चतुर्षु स्नायुसंयुतम् । स ददर्शातिदुर्दर्शं बद्धं प्रेतचतुष्टयम् ।। अ.क.१७१क/१९.८९; {'dod pa na spyod pa'i lha'i gzhal yas khang gi tshad du} कामावचरदेवविमानप्रमाणेन र.व्या.८६ख/२२; (द्र. {gzhal med khang /}); प्रासादः — {bzhon pa dang}…{gzhal yas khang dang}…{ri'i gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} न यान… प्रासाद… शैलकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९५ख/१६७.

gzhal yas khang pa

= {gzhal yas khang /}

gzhal yul

शिवमात्रः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७५८ (११०क).

gzhal sangs

=* > परमन्त्रम्, संख्याविशेषः — {gar gzhal gar gzhal na gzhal sangs so/} /{gzhal sangs gzhal sangs na gzhal thag go//} विमन्त्रं विमन्त्राणां परमन्त्रम्, परमन्त्रं परमन्त्राणां शिवमन्त्रम् ग.व्यू. ३ख/१०३; विमन्त्रम् म.व्यु.७८८५ (१११क); वेमात्रः म. व्यु.७७५६.

gzhi

• सं. १. = {rten} आधारः, आश्रयः — {bum pa legs par so btang bas 'bab chu'am rdzing bu'am lteng ka'am mtsho'am khron pa'am de ma yin pa'i chu'i gzhi gzhan las chu bcus te} सुपरिपक्वेन घटेन नदीतो वा सरस्तो वा तडागतो वा उदपानाद्वा ततोऽन्येभ्यो वा उदकाधारेभ्य उदकं परिवहेत् अ.सा.२५४ख/१४३; {de bzhin gshegs pa'i snying po ni}…{'dus ma byas pa'i chos rnams kyi gnas dang gzhi dang rten lags la} तथागतगर्भो निश्रय आधारः प्रतिष्ठा… असंस्कृतानां धर्माणाम् र.व्या.११२क/७३; {rigs de ni gzhi zhes kyang bya/} {rton pa dang rgyu dang rten pa dang nyer gnas dang sngon du 'gro ba dang gnas zhes kyang bya'o//} तत्पुनरेतद् गोत्रमाधार इत्युच्यते । उपस्तम्भो हेतुर्निश्रय उपनिषत्पूर्वङ्गमो निलय इत्यप्युच्यते बो.भू.२ख/२; {dbang 'gyur sogs/} /{yon tan gzhir gyur sdig pa ni/} /{ma lus par zad} वशित्वादिगुणाधाराः प्रक्षीणाशेषकल्मषाः । त. स.१३०ख/१११२; आश्रयः — {de ltar rgyal po'i tshul bzang yon tan gzhis/} /{skye bo ma lus legs par spyod gyur pas//} इति नृपस्य सुनीतिगुणाश्रयात् सुचरिताभिमुखे निखिले जने । जा.मा.६४ख/७४; {bsod nams gzhi las 'bar ba'i yon tan rnams/} /{nan tan sgrub pa'i byin gyis dga' bar gyur//} गुणा हि पुण्याश्रयलब्धदीप्तयो गताः प्रियत्वं प्रतिपत्तिशोभया । जा.मा. १२८ख/१४९; {chos mi mthun pa'i dpe'i gzhis ci zhig bya} किं वैधर्म्यदृष्टान्ताश्रयेण प्र.वृ.२७०ख/११; सन्निश्रयः — {ngar 'dzin pa yi gzhi yin phyir gcig tu sgro btags pa'i sems ni bdag go//} अहङ्कारसन्निश्रयात् एकत्वेनारोपितं चित्तमात्मा प्र.अ.१२६ख/१३५; प्रतिष्ठा — {ci'i phyir bcom ldan 'das kyis tshul khrims rtsa ba'i don du gsungs she na/} {rtsa ba'i don ni gzhi'i don dang rten gyi don yin te} केन कारणेन भगवता शीलं मूलशब्देनोक्तम् । प्रतिष्ठार्थ आधारार्थो मूलार्थः श्रा. भू.२२क/५३; आश्रयणम् — {de bzhin du bdag nyid dang de'i gzhi la the tshom za na yang ma grub pa yin te} तथा स्वयं तदाश्रयणस्य वा सन्देहेऽसिद्धः न्या.बि.२३५क/१९२; {gtan tshigs de'i gzhi ste/} {'di la gtan tshigs brten pas na gzhi yin te} तस्य हेतोराश्रयणम्, आश्रीयतेऽस्मिन् हेतुरित्याश्रयणम् न्या.टी.७३ख/१९२; मूलम् — {rig byed la ni gzhi med phyir/} /{don dam du na tshad ma min//} वेदस्य मूलाभावान्न प्रामाण्यं परमार्थतः प्र.अ.१०७क/११५; {thams cad mkhyen pa nyid kyi gzhi/} /{dpal kun gyis ni legs brgyan pa/} /{byin gyis brlabs te brjod par bya//} तं प्रवक्ष्याम्यधिष्ठानं…मूलं सर्वज्ञतत्त्वस्य सर्वश्रीसमलंकृतम् ।। सु.प्र.२क/२; {mtshams ston par byed pa zhig yin na ni gong mas skyed par byed do//} {med na ni gzhi kho nas skyed par byed do//} सति प्रतिसीमादैशिके परेणोत्पादयति, असति मूलादेव अभि. भा.१५क/९१८; अधिष्ठानम् — {de dag ni 'jig tshogs la lta ba'i rtsa ba can yin pa'i phyir bdag gi gzhi la 'jug pa can yin} आत्माधिष्ठानप्रवृत्ता ह्येते, सत्कायदृष्टिमूलकत्वात् अभि.भा.३३क/९९५; {smra ba'i gzhi ni gang la brten nas smra bar bya ba ste/} {'di lta ste/} {sgrub pa dang bsgrub bya'o//} वादाधिष्ठानं यदधिष्ठाय वादः क्रियते, तद्यथा—साध्यं साधनं च अभि.स.भा. ११२ख/१५१; {de dag ni dad pa'i gzhi'i bye brag las ming gi sgo nas shes nas dad pa bzhi zhes bya ba'o//} सैव श्रद्धाधिष्ठानभेदान्नामतश्चत्वारोऽवेत्यप्रसादा उच्यते अभि.भा.४०ख/१०२५; अधिकरणम् — {rtsod pa dang rgol ba dang 'gal bar byed pa'i gzhi skyes shing skyes pa gang yin pa de dag}…{nub par 'gyur la} यानि तान्युत्पन्नोत्पन्नान्यधिकरणानि विग्रहा विवादा विरोधा भविष्यन्ति, ते… अन्तर्धास्यन्ति अ.सा.४६ख/२६; सू.व्या.१६५क/५६; पदम् — {bum pa sogs bzhin dbang po ni/} /{gnyis kyis bzung dang bzung ba min/} /{rtsod pa'i gzhi dang 'di 'dra bar//} कलशादिकम् ।। द्वीन्द्रियग्राह्यमग्राह्यं विवादपदमीदृशम् । त.स.३ख/५३; {rtsod pa'i gzhi'o zhes bya ba ni rtsod pa'i rten du gyur pa zhes bya ba'i don to//} विवादपदमिति विवादाधिकरणापन्नमित्यर्थः त.प.१६७ख/५३; स्थानम् — {rtogs pa'i don rdo rje lta bu'i gnas te/} {gzhi yin pa'i phyir rdo rje'i gnas so//} वज्रोपमस्याधिगमार्थस्य पदं स्थानमिति वज्रपदम् र.व्या.७४क/१; {gzhi lam 'bras bu bsgom pa'i phyag rgya chen po'i nyams len zhes bya ba} स्थानमार्गफलमहामुद्राभावनानाम क.त.२३८८; आस्पदम् — {'di dag gi nang na 'di ni chags pa'i gzhi yin pas} एषा ह्येषु सङ्गास्पदम् अभि.भा.८१क/२५५; {sma 'bab gnas gyur nyon mongs ngal ba'i gzhi//} परिभवभवनं श्रमास्पदम् जा.मा.६८ख/८०; निवासः — {tshogs kyi mchog rab ngo tsha shes dpal gyi gzhi//} ह्रीश्रीनिवासः प्रवरो गणानाम् म.व्यु.९५६६ । २. तलम् — {brtan pa 'dzin ma'i gzhi la gling dang ri dang rgya mtsho rnams zhes pa ni} स्थिरधरणितले द्वीपशैलाः समुद्रा इति वि.प्र.१६६ख/१.११; {rdo ba'i gzhi 'di la} अस्मिन् शिलातले ना.ना.२३२ख/६८; {ta la bdun dang sa yi gzhi/} /{mda' gcig gis ni nges par phug//} एकनाराचनिर्भिन्नसप्ततालमहीतलः । अ.क.२१२ख/२४.५५; {steng gi khang bzangs kyi gzhir drang ba na} उपरि प्रासादतलगताम् वि.व.२५२ख/२.१५५; स्थलम् — {ral gris gtsug phud bcad nas ni/} /{nam mkha'i gzhi la de yis 'phangs//} चूडां निष्कृष्य खड्गेन स चिक्षेप नभःस्थले । अ.क.२२३ख/२४.१७२; स्थण्डिलम् — {shing ljon pa'i drung dang de'u gsing gi gzhi dag la} वृक्षमूलहरितशाद्वलस्थण्डिलेषु वि.सू.६१ख/७८; स्थली — {me tog rab rgyas 'khri shing tshal gyi gzhir/} /{rig 'dzin rgyal po'i sras ni rnam par rgyu//} उत्फुल्लवल्लीषु वनस्थलीषु चचार विद्याधरराजसूनः ।। अ.क.२९५क/१०८.३७; {snying ga'i gzhi} वक्षःस्थली अ.क.१८ख/५१.४५ ३. वस्तु [1] = {ngo bo nyid} स्वभावे — {gsung rab las ni gzhi zhes bya ba'i sgra ngo bo nyid dang dmigs pa dang kun tu sbyar bar bya ba dang rgyu dang yongs su gzung ba dang don lnga yin par snang ste} प्रवचने हि वस्तुशब्दः पञ्चस्वर्थेषु दृश्यते— स्वभावे, आलम्बने, संयोजनीये, हेतौ, परिग्रहे च अभि.स्फु.१८ख/२७; {de gzhi gang zhig thob pa'i gzhi de nyid dang ldan no zhes bya ba ngo bo nyid de dang zhes bya bar mngon no//} यद् वस्तु प्रतिलब्धं समन्वागतः स तेन वस्तुनेति तेन स्वभावेनेति गम्यते अभि.स्फु.१८ख/२७ [2] = {dmigs pa} आलम्बने — ( {chos} ){thams cad shes pas gzhi ji lta ba bzhin du shes par bya ba yin no zhes bya ba dmigs pa ji lta ba bzhin du zhes bya ba'i tha tshig go+o//} सर्वे धर्मा ज्ञानेन ज्ञेया यथावस्तु, यथालम्बनमित्यर्थः अभि.स्फु.१८ख/२७; {ser skya'i gzhi} कपिलवस्तु अ.क.११३ख/११.२; {gnas kyi gzhi ni snod kyi 'jig rten te} प्रतिष्ठावस्तु भाजनलोकः म.भा.५क/४१; पदम् — {dad pa'i dbang po'i gzhi ni byang chub ste dmigs pa zhes bya ba'i don to//} श्रद्धेन्द्रियस्य बोधिः पदमालम्बनमित्यर्थः सू.व्या. २२७ख/१३८ [3] = {kun tu sbyar bar bya ba} संयोजनीये — {gzhi gang zhig rjes su chags pa'i kun tu sbyor ba dang yang ldan pa de khro ba'i kun tu sbyor ba dang yang ldan no zhes bya ba lta bu yin no//} यस्मिन् वस्तुन्यनुनयसंयोजनेन संयुक्ताः प्रतिघसंयोजनेनापि तस्मिन्निति अभि.स्फु.१८ख/२७ [4] = {rgyu} हेतौ — {rgyu dang bcas pa'i phyir gzhi dang bcas pa dag ste/} {bye brag tu smra ba rnams na re gzhi zhes bya ba'i sgra ni rgyu'i tshig yin lo//} सहेतुकत्वात् सवस्तुकाः । हेतुवचनः किल वस्तुशब्द इति वैभाषिकाः अभि.भा.२९क/२७; निदानम् — {shin tu sbyangs pa ni kun nas nyon mongs pa med pa'i gzhi ste} …{gzhi ni rgyu yin no//} असंक्लेशस्य निदानं प्रस्रब्धिः …निदानं कारणम् म.टी.२७७ख/१३६; {'di ltar 'di na la la zas kyi rgyu dang zas kyi gzhi'i phyir}…{rtsol bar byed} यथापीहैकत्यः आहारहेतोराहारनिदानं…व्यायच्छते श्रा.भू.३०ख/७८; {de dag gzhi de las lus dang ngag dang yid kyi 'dod chags las skyes pa'i las kyang mngon par 'du byed} ते ततोनिदानं कायेन वाचा मनसा रागजमपि कर्माभिसंस्कुर्वन्ति र.व्या.८१क/१३; {gdon ma 'tshal bar gzhi 'di las lha'i rgyal srid las nyams pa'am sku tshe'i bar chad du 'gyur lags so//} नियतमतो निदानं देवस्य राज्याच्च्युतिर्भविष्यति जीवितस्य वाऽन्तरायः वि.व.२११ख/१.८६; निमित्तम् — {gzhi de las gsod pa la 'jug pa dang du len na'o//} अधिवासनायास्तु तन्निमित्तं वधप्रवृत्तेः वि.सू.१७क/१९; द्र.— {gzhi de las skye bo phal po che yang sangs rgyas bcom ldan 'das la dad pa rnyed nas} तद्धैतुकं च महाजनकायेन बुद्धे भगवति श्रद्धा प्रतिलब्धा अ.श.४०ख/३५ [5] = {yongs su gzung ba} परिग्रहे — {yongs su gzung ba ni/} {zhing gi gzhi dang tshong dus kyi gzhi dang nor gyi gzhi yongs su gzung ba spangs te de las phyir bzlog pa yin no zhes bya ba lta bu'o//} परिग्रहे—क्षेत्रवस्तु, गृहवस्तु, आपणवस्तु, धनवस्तु । परिग्रहं प्रहाय ततः प्रतिविरतो भवति अभि.स्फु.१८ख/२८; {kun dga' ra ba dang gtsug lag khang dang de dag gi gzhi dang gnas mal dag ni btsong bar bya ba yang ma yin no//} अविक्रयताऽस्यारामविहारतद्वस्तुशयनासनानाम् वि.सू.७२ख/८९; {khang khyim gyi gzhi dang tshong khang gi gzhi yang ngo //} गृहवस्त्वापणवस्तु वा वि.सू.५४ख/७०; {chags pa'i gzhi rnam pa bzhi po 'di thams cad med do zhes bya ba ni kha dog dang dbyibs dang reg pa dang bsnyen bkur gyi bdag nyid do//} चतुर्विधं रागवस्तु नास्तीति वर्णसंस्थानस्पर्शोपचारात्मकम् अभि.स्फु.१६२क/८९५ [6] = {yul} विषयः — {gtam ni ngag go//} {de'i gzhi ni ming ste/} {don dang bcas pa'i gzhi smos pa'i phyir na 'dus byas ni gtam gyi gzhi zhes bya'o//} कथा वाक्यम्, तस्या वस्तु नाम । सार्थकवस्तुग्रहणात् तु संस्कृतं कथावस्तूच्यते अभि. भा.२९क/२६; {gtam ni ngag ste/} {yi ge'i bdag nyid kyi sgra'o zhes bya ba'i tha tshig go//} {de'i gzhi ni ming ste zhes bya ba ni yul zhes bya ba'i tha tshig go//} कथा वाक्यम्, वर्णात्मकः शब्द इत्यर्थः । तस्या वस्तु नाम विषय इत्यर्थः अभि.स्फु.१७ख/२७ ४. पादः — {bstan bcos zhes bya ba ni ye shes la 'jug pa yin no//} {lus su gyur pa de la yan lag drug yod de/} {rab tu 'byed pa'i gzhi dang rnam par shes pa'i tshogs dang} शास्त्रमिति ज्ञानप्रस्थानम् । तस्य शरीरभूतस्य षट् पादाः—प्रकरणपादः, विज्ञानकायः अभि.स्फु.७ख/१२ ५. = {bri gzhi} प्रदेशः — {ri mo bris pa'i gzhi mthon dman med pa la byis pa rnams mthon dman du rnam par rtog go//} चित्रकरकृतप्रदेशा अनिम्नोन्नताः सन्तो निम्नोन्नता बालैः कल्प्यन्ते ल.अ.९१ख/३८; • पा. १. वस्तु — {brdzun du smra ba'i gzhi ni mthong ba dang thos pa dang bye brag phyed pa dang rnam par shes pa dang ma mthong ba dang ma thos pa dang bye brag mi phyed pa dang rnam par ma shes pa'o//} मृषावादस्य वस्तु दृष्टं श्रुतं मतं विज्ञातमदृष्टमश्रुतममतमविज्ञातं च अभि.स.भा.४६क/६३; {'dod pas log par g}.{yem pa'i gzhi ni spyod yul ma yin pa'i bud med dang} काममिथ्याचारस्य वस्त्वगम्या स्त्री अभि.स.भा.४६क/६३; {de la bstan bcos shes pa nyid kyi gzhi ni rig pa'i gnas lnga ste} तत्र शास्त्रज्ञतायाः पञ्च विद्यास्थानानि वस्तु सू.व्या.२२३क/१३१; {dbyar gyi gzhi rdzogs so//} वर्षावस्तु समाप्तम् वि.व.२५१ख/२. १५३; {rtsod pa'i gzhi'i zhu ba'i skabs so//} ( इति) अधिकरणवस्तुपृच्छा(गतम्) वि.सू.९२क/११० । २. आधारः, योगभूमिभेदः — {mtshon pa ni rnal 'byor gyi sa rnam pa lnga ste/} {gzhi dang bskyed pa dang me long lta bu dang snang ba dang rten to//} लक्षणा पुनः पञ्चविधा योगभूमिः—आधार आधानमादर्श आलोक आश्रयश्च सू.व्या. १७२ख/६५ ३. निदानम् — {nad mthong bas de'i gzhi dang zad pa dang sman tshol ba bzhin no//} व्याधिं दृष्ट्वा तन्निदानक्षयभेषजान्वेषणवत् अभि.भा.२ख/८७३; {nad ni sdug bsngal gyi bden pa'i dpe yin no//} {de'i gzhi ni kun 'byung gi bden pa yin no//} व्याधिर्दुःखसत्यस्योपमानम् । तन्निदानं समुदयसत्यस्य अभि.स्फु.१५१ख/८७३; {sems can de dag gi nad kyi gzhi dang gnas dang snga nas gzhi yod pa rtogs nas} तेषां सत्त्वानां निदानमाशयानुशयं चोपलक्ष्य अ.श.८८क/७८; समुत्थानम् — {nad la mkhas pa yin/} {nad kyi gzhi la mkhas pa yin/} {nad spong ba la mkhas pa yin} आबाधकुशलो भवति, आबाधसमुत्थानकुशलः, आबाधप्रहाणकुशलः अभि.स्फु.१५१ख/८७४.।(द्र.— {sa gzhi/} {kun gzhi/} {dngos gzhi/} {mtshan gzhi/} {gleng gzhi/} ग्. {yang gzhi/} {bri gzhi/} {mtshams kyi gzhi/} {brtsad pa'i gzhi/} {rkang khrus kyi gzhi/}).

gzhi las

वस्तुतः — {bye brag ma phyed pa la ni gzhi las rnam par gzhag go//} अनिगलने (?अनिर्धारणे) वस्तुतो व्यवस्था वि.सू.१४क/१५.

gzhi bkra

चित्रतलम् — {dbus na/} /{grong khyer blta na sdug ces pa/} /{ngos la nyis stong lnga brgya pa/} /{dpag tshad phyed dang gnyis gser gyi/} /{rang bzhin gzhi bkra mnyen pa yod//} मध्ये सार्धद्विसाहस्रपार्श्वमध्यर्धयोजनम् । पुरं सुदर्शनं नाम हैमं चित्रतलं मृदु ।। अभि.को.९ख/३.६६.

gzhi gcig

एकाधिकरणम् — {'on te 'dzin pa dang mi 'dzin pa'i phyogs la yang shugs kyis yod pa dang med pa dag gzhi gcig la phan tshun 'gal ba khyod la 'byung bar 'gyur ba ma yin nam} ननु च ग्रहणाग्रहणपक्षेऽपि सामर्थ्यादेकाधिकरणे सदसत्त्वे परस्परविरुद्धे तत्रापि(तवापि भो.पा.) समापतत एव त.प.१५४ख/७६३.

gzhi gcig pa can

वि. एकाधिकरणः, ओ णा — {des na bum pa gzugs so zhes/} /{gzhi gcig pa can sgra ma yin//} अतो न रूपं घट इत्येकाधिकरणा श्रुतिः । प्र. वा.१११क/१.१०३.

gzhi ji bzhin pa

पा. याथासंस्तरिकः, ओ कता, धूतगुणभेदः — {gal te dgon pa pa zhig yin nam}…{gal te gzhi ji bzhin pa zhig yin nam} स चेदारण्यको भविष्यति…स चेद्याथासंस्तरिको भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२; {rnyed pas chog pa'i bsod snyoms pa dang}…{gzhi ji bzhin pa yin te/} {de dag kyang bsod snyoms dang chos gos dang gnas mal las brtsams nas sbyangs pa'i yon tan bcu gnyis sam bcu gsum du 'gyur ro//} पिण्डपातिको भवति…याथासंस्तरिकः । त एते पिण्डपातचीवरशयनासनमारभ्य द्वादशका (धूत)गुणा भवन्ति, त्रयोदश वा श्रा.भू.६३ख/१५८.

gzhi nyid

मूलत्वम् — {ma grags pa ni gzhi nyid ma yin no//} नाप्रासिद्धिकस्य मूलत्वम् वि.सू.८८ख/१०६.

gzhi mnyam pa

१. समतलः, ओ लम्— {'jig rten gyi khams gzhi mnyam pa nyid du khong du chud par bya ba'i sgo dang} लोकधातुसमतलानुगममुखम् ग.व्यू.३९०ख/९७ २. = {gzhi mnyam pa nyid} समतलता — {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so}…{gzhi mnyam par} (?{dang} ){yang dag par 'jug pa dang} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति…समतलतां च समवसरणतां च द.भू.२४४ख/४५.

gzhi rten

= {lam} अयनम् — {yongs su dag pa'i las rnams kyis/} /{khyod ni gzhi rten gcig pur gyur//} कर्मणां परिशुद्धानां त्वमेकायनतां गतः श.बु.११०ख/१५.

gzhi rten gcig pu

एकायनता— {rtag tu gya gyu rnam spangs shing /} /{drang brtan rnams ni rtag bsten pas/} /{yongs su dag pa'i las rnams kyis/} /{khyod ni gzhi rten gcig pur gyur//} जिह्मानां नित्यविक्षेपाद् ऋजूनां नित्यसेवनात् । कर्मणां परिशुद्धानां त्वमेकायनतां गतः ।। श.बु. ११०ख/१५.

gzhi lta bu

वि. निश्रयभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {byang chub sems pa'i spyod pa thams cad spyod par byed pas gzhi lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र … निश्रयभूतं सर्वबोधिसत्त्व(चर्या)चरणतया ग.व्यू. ३०९ख/३९६.

gzhi tha dad

= {gzhi tha dad pa/}

gzhi tha dad pa

• सं. १. व्यधिकरणम् — {mjug thogs shes pa nus pa la gzhi tha dad pa'i bdun pa gnyis pa'o//} शक्तावनन्तरे ज्ञान इति व्यधिकरणसप्तम्यौ त.प. १३०क/७११ । २. वैयधिकरण्यम् — {'o na ji ltar ba lang dkar po la ba lang gi dkar po nyid ces gzhi mthun pa dang gzhi tha dad pa'i dbye bar 'gyur zhe na} कथं तर्हि सामानाधिकरण्यवैयधिकरण्यप्रभेदः — गौः शुक्लो गोः शुक्लत्वमिति प्र.अ.८९ख/९७; {go bar byed pa yin pa'i phyir gzhi tha dad na yang 'bru mang po pa yin no//} गमकत्वाद्वैयधिकरण्येऽपि बहुव्रीहिः त.प.३११ख/१०८५; • वि. व्यधिकरणः — {gal te sgra phyogs su byed na/} {de'i tshe mtha' med pa'i phyir zhes bya ba 'di dngos po'i chos yin pa'i phyir gzhi tha dad pa'i gtan tshigs yin no//} यदि शब्दान् पक्षयसि, तदाऽनन्त्यादित्यस्य वस्तुधर्मत्वाद् व्यधिकरणो हेतुः त.प.३१४क/३४२.

gzhi thams cad yod par smra ba

मूलसर्वास्तिवादी — {'phags pa gzhi thams cad yod par smra ba'i dge tshul gyi tshig le'ur byas pa} आर्यमूलसर्वास्तिवादिश्रामणेरकारिका क.त.४१२४.

gzhi thams cad yod par smra ba'i sde

मूलसर्वास्तिवादाः म.व्यु.९०७८ (१२५ख).

gzhi thams cad las byung ba'i sdug bsngal

पा. सर्ववस्तुकं दुःखम्— {gzhi thams cad las byung ba'i sdug bsngal gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa brgyad du rig par bya ste} सर्ववस्तुकं दुःखं कतमत्? तत्समासतः अष्टाकारं वेदितव्यम् बो.भू.१०३ख/१३२.

gzhi thogs

पिनाकी म.व्यु.४३३५ (६८ख); द्र. {gzhu thogs/}

gzhi mthun

= {gzhi mthun pa/}

gzhi mthun nyid

= {gzhi mthun pa nyid/}

gzhi mthun pa

• सं. १. समानाधारः — {spyi dang ni/} /{gzhi mthun spyod yul can dag gi/} /{shes pa dang ni brjod pa yis//} सामान्यसमानाधारगोचरैः । ज्ञानाभिधानैः प्र. वृ.२८६क/२८; समानाधिकरणम् — {'di yang shes pa zhes bya ba dang gzhi mthun pa yin no//} एतच्च ज्ञान इत्यनेन समानाधिकरणम् त.प.३३७ख/३९१ । २. समानाधिकरणता — {de'i tshe ni lan du gzhi mthun pa nyid kyis ba lang ngo zhes so//} {de nang du bsdus pa nyid kyis 'dri ba yin pa'i phyir ro//} तदा प्रतिवचनं गौरिति समानाधिकरणतया । तदन्तर्भावनेनैव प्रश्नभावात् प्र.अ.९०क/९७; समानाधिकरणत्वम् — {bstan du yod pa dang thogs pa dang bcas pa'i ngo bor 'gyur ba ni de ltar gzhi mthun pa yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i don to//} सनिदर्शनं सप्रतिघं रूपमित्येव समानाधिकरणत्वादिति यावत् वा.टी.७०ख/२५; सामानाधिकरण्यम् — {mchod sbyin gyi ni bya ba yang /} /{rdzas kyi khyad par las gzhan pa/} /{ma yin lha sbyin nyid dang ni/} /{gzhi mthun par ni rtogs phyir ro//} यजि क्रियाऽपि द्रव्यस्य विशेषादपरा न हि । सामानाधिकरण्येन देवदत्ततया गतिः ।। प्र.अ.१५ख/१७; {gzhi mthun pa ni gtso bo dang /} /{brtags pa'i dbye ba las gzhan med//} सामानाधिकरण्यं च मुख्यामुख्यप्रभेदतः । नापरम् प्र.अ.८४क/९१; • पा. (व्या.) समानाधिकरणः मि.को.६३क ।

gzhi mthun pa nyid

सामानाधिकरण्यम्— {bye brag byed dang bye brag tu/} /{bya ba gzhi mthun pa nyid de/} /{de phyir sel ba sgra yi don/} /{rnam par gnas pa 'gal ba med//} विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । तस्मादपोहे शब्दार्थे व्यवस्था न विरुध्यते ।। त.स.४१क/४१८; । {rgyu gang las zhes bya ba ni gzhi mthun pa nyid do//} हेतोर्यत इति सामानाधिकरण्यम् त.प.१६२ख/७८०.

gzhi mthun par bsdu ba

पा. कर्मधारयः, समासभेदः — {yon tan rnams dang ye shes rnams so/} /{mthu dang phan 'dogs pa zhes zlas dbye ba yin no//} {mtha' yas pa yang yin la rmad du byung ba yang yin pas zhes gzhi mthun par bsdu ba yin no//} गुणाश्च ज्ञानानि च प्रभावश्चोपकारश्चेति द्वन्द्वः । अनन्ताश्च तेऽद्भुताश्चेति पुनः कर्मधारयः अभि.स्फु.२७४ख/१०९८.

gzhi mthun par byed pa

• वि. समानाधिकरणः — {bdag dar la bab bo zhes dkar sham la sogs pa'i blos bdag tu 'dzin pa de'i gzhi mthun par byed par snang ngo //} अहं युवेति गौरादिबुद्धिभिः समानाधिकरणोऽयमहङ्कारो दृश्यते अभि.भा.९३ख/१२२६; • सं. सामानाधिकरण्यम् — {dkar sham la sogs pa'i blos gzhi mthun par byed pa'i phyir te/} {bdag dkar sham mo//} गौरादिबुद्धिभिः सामानाधिकरण्यात्तु गौरोऽहम् अभि.भा.९३ख/१२२६.

gzhi dang bcas

= {gzhi dang bcas pa/}

gzhi dang bcas pa

• वि. सवस्तुः — {nyon mongs 'dod gtogs pa/} /{ma skyes gzhir bcas spyod yul can//} अनुत्पन्नकामाप्तसवस्तुक्लेशगोचराः ।। अभि.को.२३क/७.३६; सवस्तुकः — {de dag nyid dus gtam gzhi dang /} /{nges par 'byung bcas gzhi dang bcas//} त एवाध्वा कथावस्तु सनिःसाराः सवस्तुकाः ।। अभि.को.२क/१.७; {bsgom pas spang bar bya ba}… {gzhi dang bcas pa dag ces bya ste} भावनाहेयास्तु…सवस्तुका उच्यन्ते अभि.भा.३३क/९९५; सनिदानः {gsum gyis ni sems gnas pa dang rnam par grol ba gzhi dang bcas pas rang gi don rnam pa thams cad spyod de} तिसृभिः सनिदानया चित्तस्थित्या विमुक्त्या च सर्वप्रकारमात्मार्थं चरति सू.व्या.१९६क/९७; {dge slong dag ma rig pa ni rgyu dang bcas pa gzhi dang bcas pa rkyen dang bcas pa'o//} अविद्याऽपि भिक्षवः सहेतुका सप्रत्यया सनिदाना प्र.प.१४७ख/१९७; समूलकः — {tshul khrims dang lta ba dang cho ga dang 'tsho ba nyams pas gleng ba la sogs pa de dag thams cad byed pa na gzhi dang bcas pas 'chags so//} शीलदृष्ट्याचाराजीवविपत्त्या सर्वस्यास्य चोदनादेः क्रियायां रूढिः समूलकम् वि.सू.८८ख/१०६; • पा. सवस्तुकाः, संस्कृतधर्मपर्यायः — {de dag nyid dus gtam gzhi dang /} /{nges par 'byung ba gzhi dang bcas//} त एवाध्वा कथावस्तु सनिःसाराः सवस्तुकाः ।। अभि.को.२क/१.७; {rgyu dang bcas pa'i phyir gzhi dang bcas pa dag ste} सहेतुकत्वात् सवस्तुकाः अभि.भा. २९क/२७.

gzhi dang snying po me tog gi rgyan gyis brgyan pa

ना. कुसुमतलगर्भव्यूहालङ्कारः, लोकधातुसमुद्रः — {'jig rten gyi khams rgya mtsho gzhi dang snying po me tog gi rgyan gyis brgyan pa 'di ji ltar shes par gyur pa} यथा च अस्मिन् कुसुमतलगर्भव्यूहालङ्कारे लोकधातुसमुद्रे प्रजानामि ग.व्यू.२२९क/३०७.

gzhi dang rten pa'i mtshan nyid kyi 'brel pa

पा. आधाराधेयलक्षणसम्बन्धः म.व्यु.४५८२ (७१ख); मि.को.१०१क ।

gzhi bdag

भूमिपतिः — भूमिपतिः {sa bdag gam gnas bdag gam gzhi bdag} मि.को.८क ।

gzhi ldan

उ.प. तलम् — {sngon gyi sangs rgyas rnams kyi zhabs pad dag dang mdza' ba las/} /{dag pa'i rdo ba'i gzhi ldan nags tshal} वनानि… पूर्वबुद्धपादाम्बुजप्रणयपूतशिलातलानि ।। अ.क.४४ख/५६. २५.

gzhi nas mgu bar bya ba

मूलमानाप्यम् — {spo ba dang gzhi nas spo bar bya ba dang mgu bar bya ba dang gzhi nas mgu bar bya ba dang dbyung bar 'dod pa la} परिवासमूलपरिवासमानास्यमूलमानास्या (?प्या)वर्तनार्थिनिः वि.सू. ३क/३; म.व्यु.८६५३ (१२०ख).

gzhi nas spo ba

मूलपरिवासः म.व्यु.८६५० (१२०ख).

gzhi nas spo bar bya ba

मूलपरिवासः — {spo ba dang gzhi nas spo bar bya ba dang mgu bar bya ba dang gzhi nas mgu bar bya ba dang dbyung bar 'dod pa la} परिवासमूलपरिवासमानास्यमूलमानास्या (?प्या)वर्तनार्थिनिः वि.सू. ३क/३.

gzhi pa

वि. आवासिकः — {dge slong gzhi pa de ni de na med pa las} स चावासिको भिक्षुस्तत्र नासीत् अ.श.१३७ख/१२६; नैवासिकः मि.को.१२१क ।

gzhi po

मूलम् — {phyir 'ongs na dge 'dun gzhi pos rtsod pa sbed pa bsko'o//} प्रत्यागते मूलसङ्घेनाधिकरणसञ्चारकसम्मतिः वि.सू.९०क/१०८.

gzhi ma grub

= {gzhi ma grub pa/}

gzhi ma grub pa

• सं. १. आश्रयासिद्धिः — {go rims la sogs mi ldan dang /} /{rtag tu ma dmigs pa yi phyir/} /{chos can tha dad} *{ma brtags par/} /{gzhi ma grub par gang brjod de//} आनुपूर्व्याद्ययोगेन नित्यं चानुपलम्भनात् ।। धर्मिभेदविकल्पेन याऽऽश्रयासिद्धिरुच्यते । त.स.९९ख/८८३ २. आश्रयासिद्धता — {gtan tshigs kyang gzhi ma grub pa'i skyon yin te/} {rnam pa de lta bu'i chos can ma grub pa'i phyir ro//} हेतोश्चाश्रयासिद्धतादोषः; तथाविधस्य धर्मिणोऽसिद्धत्वात् त.प.१६१क/७७६; • वि. आश्रयासिद्धः — {thal ba bsgrub pa nyid du ni/} /{gtan tshigs gzhi ma grub pa min//} प्रसङ्गसाधनत्वेन नाश्रयासिद्धतेह (?हेतुश्) च । त.स.७३क/६८०; त.प.१७८ख/७४; आश्रयणासिद्धः — {dper na zhes bya ba ni gzhi ma grub pa'i dper byed pa yin no//} आश्रयणासिद्धमुदाहरति—यथेति न्या.टी.७४क/१९३.

gzhi ma yin pa

अनास्पदम् — {sna tshogs par 'byung ba dang rab tu g}.{yo ba dang gzhi dang gzhi ma yin pa blo mi mthun pa'i gzhir gyur pa ni gnyis pa la sogs pa'i tshad ma lnga las tha dad pa'i tshad ma gzhan gyis gcad par bya ba yin te} विचित्रोदयप्रस्पन्दास्पदानास्पदं विमत्यधिकरणभावापन्नं द्वितीयादिप्रमाणपञ्चकव्यतिरिक्तप्रमाणान्तरावच्छेद्यम् त.प.१६८ख/५६; नास्पदम् — {nam mkha' dang 'dra dag pa yi/} /{gzhi min de dang 'dra ba'ang min//} आकाशसदृशं तद्वन्न च शुक्लास्पदं च तत् ।। र.वि. ७१ख/११३.

gzhi mi 'grib pa

अव्य. वषट् — {rab bsngags zhes bya ba dang gzhi mi 'grib pa zhes bya ba dang}…{klog pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकारवषट्कार…अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल. वि.१२३क/१८३; म.व्यु.२७५६ (५०ख).

gzhi min

= {gzhi ma yin pa/}

gzhi med

= {gzhi med pa/}

gzhi med pa

• वि. निराधारः — {nye bar 'dogs pa ni gzhi med par mi srid pas} उपचारस्य च निराधारस्यासम्भवात् त्रि.भा.१२७ख/३०; अनास्पदः — {des na mang du ma 'brel bar/} /{rjod par byed pa bram ze yis/} /{sgra yi khyad par mdun byas pas/} /{gang smras de kun gzhi med yin//} तस्माद् द्विजातिना प्रोक्तं बह्वसम्बद्धभाषिणा । शब्दभेदं पुरस्कृत्य तत्तत् सर्वमनास्पदम् ।। त.स.९३ख/८५३; निरास्पदः — {tha dad tha dad min sogs kun/} /{dngos po la yod la brten pa/} /{sgra don dngos po med pa ste/} /{de phyir de dag gzhi med yin//} भेदाभेदादयः सर्वे वस्तुसत्परिनिष्ठिताः । निःस्वभावश्च शब्दार्थस्तस्मादेते निरास्पदाः ।। त.स.४४क/४४२; अवस्तुकः — {mthar 'dzin pa la sogs pa yang de'i gzhi la zhugs pa yin pas gzhi med pa dag ces bya'o//} तदधिष्ठानानुप्रवृत्ताश्चान्तग्राहादय इत्यवस्तुका उच्यन्ते अभि. भा.३३क/९९५; निर्वस्तुकः — {log pa'i nga rgyal ni yon tan med pa las bdag ni yon tan dang ldan pa yin no snyam pa yin pas gzhi med pa yin no//} मिथ्यामानस्तु निर्गुणस्य सतो गुणवानहमस्मीति निर्वस्तुकः अभि. स्फु.१०२क/७८२; अमूलकः — {rig byed la ni gzhi med phyir/} /{don dam du na tshad ma min/} /{don dang 'brel pa med pas de'i/} /{tha snyad kyang ni gzhi med nyid//} वेदस्य मूलाभावान्न प्रामाण्यं परमार्थतः । नार्थेन सङ्गतिस्तस्य व्यवहारोऽप्यमूलकः ।। प्र.अ.१०७क/११५; {gzhi med pa'o/} /{bag tsam mo//} अमूलकलेशिके वि.सू.५०ख/६४; निर्विबन्धनः — {de ltar shes nas gzhi med kyi/} /{rnam par rtog pa spang bar bya//} एवं ज्ञात्वा प्रहातव्या कल्पना निर्विबन्धना । शि.स.१४७ख/१४१; • सं. = {gzhi med pa nyid} अवस्तुकता — {phyin ci log ni spangs pa dang /} /{de gzhi med pa'i tshul dang ni//} विपर्यासप्रहाणे च तदवस्तुकतानये । अभि.अ.१३क/८.३९; अवस्तुकत्वम् — {mthong bas spang bar bya ba rnams gzhi med pa'i phyir te/} {rten med pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go//} दर्शनहेयानामवस्तुकत्वाद्, अनधिष्ठानत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२१७क/९९५; • पा. अवस्तु, चोदनाभेदः — {gleng ba ni rnam pa bzhi ste/} {gzhi med pa dang gzhi gzhan rjes su bsgrub pa'i dbang gis dang phyir bcos pa la mi ltos pa'i phyir dang smyon pas byas pa'o//} चतुर्धा तच्चोदना—अवस्तु, अन्यवस्त्वनुष्ठानवशात्, प्रतिकृत्यनपेक्षणाद्, उन्मत्तकृतेन च वि.सू.९१क/१०९.

gzhi med pa dang bag tsam gyi dge 'dun lhag ma zhu ba

अमूलकलेशसङ्घावशेषपृच्छा — {gzhi med pa dang bag tsam gyi dge 'dun lhag ma zhu ba'o//} अमूलकलेश(सङ्घावशेष)पृच्छा वि.सू.२२क/२६.

gzhi med pa'i dge 'dun lhag ma

पा. अमूलकसङ्घावशेषः, सङ्घावशेषविशेषः वि.सू.२१ख/२६.

gzhi med par skur ba 'debs pa

अमूलकाभ्याख्यानम् म.व्यु.८४९४ (११७ख).

gzhi btsugs

= {gzhi btsugs pa/}

gzhi btsugs pa

उ.प. पूर्वकः — {'di lta ste/} {mu stegs can dang nyan thos dang rang sangs rgyas dang byis pa rnams kyi rnam par mi rtog pas rnam par brtags pa rgyu las yon tan dang rdzas kyis gzhi btsugs pa ni chos rnams zhes bya'o//} यदुत एते तीर्थ्यश्रावकप्रत्येकबुद्धबालविकल्पकल्पिताः कारणतो गुणद्रव्यपूर्वका धर्मा इत्युपदिश्यन्ते ल.अ.६२ख/८.

gzhi tshugs

अव्य. स्वाहा — {rab bsngags zhes bya ba dang} …{gzhi tshugs zhes bya ba dang}…{klog pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकार…स्वाहाकार…अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल. वि.१२३क/१८३.

gzhi bzang

वि. सुभूमि — {de dag gi ni phyogs bzhi na/} /{nyi shus bcad nas gzhi bzang //} विंशत्यन्तरितान्येषां सुभूमीनि चतुर्दिशम् । अभि.को.९ख/३.६८.

gzhi rin po che ltar gyur

क्रि. रत्नमयः संस्थितोऽभूत् म. व्यु.५६०६.

gzhi rin po che las grub pa

वि. रत्नमयः म.व्यु.६४७७ (९२ख).

gzhi rin po cher gyur

क्रि. रत्नमयः संस्थितोऽभूत् म. व्यु.५६०६ (८२ख).

gzhi las brtsams pa nyid

मूलोपक्रमत्वम् — {de'i phyir gzhi las brtsams pa nyid sbyin no//} तस्मान्मूलोपक्रमत्वं दानम् वि.सू.८५क/१०२.

gzhi legs pa ma yin pa

वि. दुर्मूलम् — {gzhi dang bcas pas 'chags so//} {gzhi legs pa ma yin pas mi bya'o//} रूढिः समूलकम् । न दुर्दू (दुर्मू)लेन कुर्यात् वि.सू.८८ख/१०६.

gzhi shin tu sbyangs pa

ना. निर्धौतालयः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{gzhi shin tu sbyangs pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…निर्धौतालयस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.

gzhi shes

वस्तुज्ञानम् — {gzhi shes sbyor ba} वस्तुज्ञानप्रयोगः लो.को.२०४४.

gzhi srung

अव्य. स्वधा — {rab bsngags zhes bya ba dang} …{gzhi srung zhes bya ba dang}… {klog pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकार…स्वधाकार…अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल. वि.१२३क/१८३; म.व्यु.२७५५ (५०ख).

gzhi srung zhes bya ba

स्वधाकारः — {rab bsngags zhes bya ba dang gzhi mi 'grib pa zhes bya ba dang gzhi srung zhes bya ba dang}…{klog pa 'dzin cing byed pas dag par khong du chud do//} ॐकारवषट्कारस्वधाकार… अध्ययनधारणकरणैश्च शुद्धिं प्रत्यवगच्छन्ति ल.वि.१२३क/१८३.

gzhi gsum pa

= {mtho ris} त्रिविष्टपम्, स्वर्गः — {lha yi 'jig rten rol sa mkha'/} /{gnyis mo ma ning gzhi gsum pa//} सुरलोको द्योदिवौ द्वे स्त्रियां क्लीबे त्रिविष्टपम् ।। अ.को.१२७ख/१.१.६; तृतीयं च तद् विष्टपं च त्रिविष्टपम् अ.वि.१.१.६.

gzhi bsrung

= {gzhi srung /}

gzhig

• क्रि. (वर्त., भवि., विधौ; सक.; {gzhigs} भूत.) नाशयेत् — {shes rab dag gis lta ba gzhig/} /{rnam par thar pas shin tu spel//} प्रज्ञया नाशयेद् दृष्टिं विमोक्षैश्च विवर्धयेत् ।। ल.अ.१२७ख/७३; • = {gzhig pa/}

gzhig pa

• सं. १. विनाशः — {'jig rten gnyis ni gzhig pa'i phyir/} /{shAkya'i bstan las brtul zhugs blangs//} लोकद्वयविनाशार्थं दीक्षितः शाक्यशासने ।। ल.अ.१५७ख/१०४; भेदः — {tha ba ni gzhig par dka' ba yin no//} खिलं दुर्भेदम् अभि.स्फु.२०७क/९७८; भेदनम् — {bsad dang bcad dang gsheg dang rdeg pa dang /} /{bsreg dang gzhog dang brdung dang gzhig pa dang /} /{gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} वधविकर्तनताडनपाटनैर्दहनतक्षणपेषणभेदनैः । विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६; भञ्जनम् — {brtsams pa bskyed pa'am bskyung bar bya ba'i phyir gzhig pa yang ngo //} प्रारब्धस्य च बृहत्तो (?तो)ऽल्पस्य वा करणार्थं भञ्जनम् वि.सू.९४क/११२; शमनम् — {nyes pa byas pa rnam 'gog pa/} /{chos ma yin pa gzhig pa dang //} अधर्मशमनार्थाय दुष्कृतानां निवारकः । सु.प्र. ३७ख/७१; प्रकिरणम् — {go cha rtsig brtan dang /} /{shing rnams 'bigs dang gzhig dang gcod phyir stobs gang yin pa rdo rje bzhin//} वर्माचलप्राकारद्रुमभेदनप्रकिरणच्छेदाद्बलं वज्रवत् ।। र.वि.१२०क/९२; प्रतिविधानम् — {tshang gzhig pa'i phyir dbyug gu thogs pa bsko bar bya'o//} लतापारिक (लगुडधारक भो.पा.)स्यालयप्रतिविधानार्थं सम्मतिः वि.सू.६२ख/७९; विगोपनम् — {'dir gzhig pa'i blo dang ldan na de'o//} विगोपनमतेरत्रैतत् वि.सू.४६क/५८ २. व्युदासः — । {blo gros chen po de ni mu stegs byed kyi rgyu'i phyogs las skye ba gzhig pa'i phyir dngos po thams cad sgyu ma lta bur ma skyes pa zhes bya'o//} किन्तु महामते तीर्थकरकारणपक्षोत्पत्तिव्युदासार्थमिदमुच्यते — मायावदनुत्पन्नाः सर्वभावाः ल.अ.९९ख/४६; विमर्दः — {'di dag thams cad ma gartags na nyams dga' ba yin na des na dpyad pa dang gzhig mi bzod pa'i mkhas pa'i skye bos bzhad gad du bstan pa} तदेतत् सर्वमेषामविचारितरमणीयतया विचारविमर्दी (?दा)क्षमत्वात् पण्डितजनहासकारिदर्शनम् वा.टी.७१क/२६ ०. उद्वेष्टनम् — {de dag lci bas 'jig pa nyid yin na brtsegs ma gzhig pa la kha na ma tho ba med do//} निरवद्यमेषां पुरोजि*त्वे भरस्य पुरोद्वेष्टनम् वि.सू.९४क/११२; • पा. स्फालनम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{gzhig pa dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…स्फालने…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; • वि. प्रकीर्णः — {btsun mo yang myos pa las sangs nas skra gzhig cing} देवी च मोहात्(प्रत्)यागता प्रकीर्णकेशी सु.प्र.५७क/११३.।(द्र.— {rnam par gzhig pa/})

gzhig par

उपहन्तुम् — {gnyid kyis ni rnam par shes pa'i nye bar len pa gzhig par nus pa ma yin te} न खलु मिद्धमुपादानं विज्ञानस्योपहन्तुं समर्थम् प्र.अ.७०ख/७८.

gzhig pa med

अभङ्गः — {mi ster na de dag gis sbyin par bya ba nyid yin no//} {khyim bdag de nyid yin yang nges pa la gzhig pa med do//} दास्यत्वमेषामप्रतिलम्भने । दानत्वेऽपि गृहपतेर्नियतेरभङ्गः वि.सू.२८ख/३६.

gzhig par dka'

= {gzhig par dka' ba/}

gzhig par dka' ba

वि. दुर्भेदः — {tha ba ni gzhig par dka' ba yin no//} {smad pa'i tha ba ni ngan pa ste/} {tha ba ngan pas na tha ba ngan pa'o//} खिलं दुर्भेदम्, कुत्सितं खिलं दुःखिलमिति दुःखिलतः अभि.स्फु.२०७क/९७८.

gzhig par bya

क्रि. भञ्ज्येत — {gzhig par mi bya'o//} न…भञ्ज्येत वि.सू.१६ख/१९.

gzhig mi bya

• क्रि. न भञ्ज्येत — {tshang gzhig par mi bya'o//} न कुलायकं भञ्ज्येत वि.सू.१६ख/१९; • कृ. न हन्तव्यम् — {bka' yis grub pa bzhi po la/} /{gtan tshigs kyis gzhig mi bya'o//} आज्ञासिद्धानि चत्वारि न हन्तव्यानि हेतुभिः ।। त.स.१३०ख/१११४.

gzhigs

= {gzhigs pa/} {gzhigs shing} विभज्य — {rdul phran du ni rdzas gzhigs shing /} /{gzugs la rnam par mi rtog go//} अणुशो विभज्य द्रव्यं न वै रूपं विकल्पयेत् । ल.अ.१७५क/१३६.

gzhigs pa

परामर्शः — {de ltar ji skad bshad pa'i rnam par dpyad pas gzhigs pas 'dod chags dang chags pa gnyis ma grub pa mjug bsdu ba'i phyir}…{ces gsungs so//} तदेवं यथोदितविचारपरामर्शेन रागरक्तयोरसिद्धिं निगमयन्नाह प्र.प.४८क/५७; द्र.— {rigs pas rnam par gzhigs na ni} युक्त्या विपश्यमानानाम् ल. अ.१६५क/११७.

gzhib

= {gzhib pa/}

gzhib pa

१. वृषणम् — {skyes pa'i sna ni gzhib pa nyid/} /{ma mchu'i sbrang rtsi btung ba nyid//} वृषणं नरनासायाः पानमधरमधुस्य च ।। हे.त.२९ख/९८ २. चोष्यम् — {de nas bram ze che zhing mtho ba gang po bram ze'i khye'u lnga brgyas g}.{yog byas pas/} {bcom ldan 'das la zhal zas rnam pa sna tshogs khur ba dang bshos dang 'jams dang bldag pa dang gzhib pa la sogs pas lhung bzed 'gengs par byed do//} अथ पूर्णो ब्राह्मणमहाशालः पञ्चमाणवकशतपरिवृतो भगवतो विविधभक्ष्यभोज्यखाद्यलेह्यपेयचोष्यादिभिराहारैरारब्धः पात्रं परिपूरयितुम् अ.श.३क/२ ३. चूषकाः, सत्त्वजातिविशेषः — {de nas klu dang klu chen po de dag dang}…{gzhib pa dang gzhib pa chen po dang} अथ ते नागा महानागाः…चूषका महाचूषकाः म.मू.१०२क/११.

gzhib pa chen po

महाचूषकाः, सत्त्वजातिविशेषः — {de nas klu dang klu chen po de dag dang}…{gzhib pa dang gzhib pa chen po dang} अथ ते नागा महानागाः…चूषका महाचूषकाः म.मू.१०२क/११.

gzhib par bya

क्रि. १. चूषयेत् — {bla mas shes rab kyi nar nA si ka gzhib par bya'o//} गुरुः प्रज्ञाया नरनासिकां चूषयेत् वि.प्र.१५९क/३.१२० २. वृष्यते — {des kyang bo la gzhib par bya/} /{gar bya glu yang blang bar byed//} ताभिश्च वृष्यते बोलं गीयते नृत्यते परम् ।। हे.त. २५ख/८४.

gzhi'i don

पदार्थः, पदस्यार्थः — {rab 'byor byang chub sems dpa'i gzhi'i don ni gzhi'i don med pa yin no//} अपदार्थः सुभूते बोधिसत्त्वपदार्थः अ.सा.१६क/९.

gzhi'i gnas

पदस्थानः म.व्यु.७६८८.

gzhi'i bye brag mtha' yas pa

पा. अनन्ततलसम्भेदम्, प्रज्ञापारमितामुखभेदः — । {ra zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo gzhi'i bye brag mtha' yas pa zhes bya ba khong du chud do//} रकारं परिकीर्तयतोऽनन्ततलसम्भेदं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७३ख/३५३.

gzhi'i gzhung

मूलग्रन्थः म.व्यु.७६७३.

gzhir

= {gzhi ru/}

gzhir gyur

= {gzhir gyur pa/}

gzhir gyur pa

• वि. अधिकरणभूतः — {ji ltar 'dir chos can ni bsgrub par bya ba rtogs pa'i gzhir gyur pa snang ba dang mi snang ba'i cha shas bstan pa} यथा चात्र धर्मी साध्यप्रतिपत्त्यधिकरणभूतो दृश्यादृश्यावयवो दर्शितः न्या.टी.५५ख/१२७; अधिकरणभावापन्नः — {'di'i gzhir gyur pa ni rtsod pa'i rten du gyur pa zhes bya ba'i don to//} अस्या अधिकरणभावापन्नं विवादास्पदीभूतमित्यर्थः त.प.१६७क/५३; आधारभूतः — {de dag ni gzhir gyur pa zhes bya ba 'dis ni dag pa'i dngos po bstan to//} तयोराधारभूतेत्यनेन शुद्धं वस्तु दर्शितम् त.प.१२ख/४७१; आश्रयभूतः — {gtan tshigs las gzhan gzhir gyur pa bsgrub par bya ba'i chos can la bya'o//} हेतोर्व्यतिरिक्त आश्रयभूतः साध्यधर्मी कथ्यते न्या.टी.७३ख/१९२; आस्पदभूतः — {dpal gyi gzhir gyur pa dang} आस्पदभूते लक्ष्म्या जा.मा.९५क/११०; • सं. १. आस्पदम् — {sa bzhin 'gro ba dkar po'i chos kyi sman rnams ma lus pa'i/} /{rnam pa kun du gzhir gyur pa ni sangs rgyas sa yin no//} क्षितिरिव निखिलानां शुक्लधर्मौषधीनां जगत इह समन्तादास्पदं बुद्धभूमिः ।। र.वि.१२७क/११२ २. निदानम् — {dge sbyong dang bram ze dang phongs pa dang slong ba rnams la bde ba'i rgyu dang gzhir gyur pa'i sbyin pa khyad par can byin par gyur to//} विशेषवत्तरं श्रमणब्राह्मणकृपणवनीपकेभ्यः सुखहेतुनिदानं दानमदात् जा.मा.१५क/१६ । ३. निदानभूतत्वम्— {mthong bas spang bar bya ba'i sems ni de kun nas slong bar byed pa rtog pa dang dpyod pa dag gi gzhir gyur pa'i phyir rnam pa rig byed rab tu 'jug par byed pa yin gyi} दर्शनप्रहातव्यं चित्तं विज्ञप्तेः प्रवर्तकम्; तत्समुत्थापकयोर्वितर्कविचारयोर्निदानभूतत्वात् अभि.भा. १७५क/६०१; • उ.प. आस्पदम् — {grags pa'i gzhir gyur}… {thub pa'i sku tshe snga ma'i spyod pa rmad byung rnams//} कीर्त्यास्पदानि…पूर्वजन्मसु मुनेश्चरिताद्भुतानि जा.मा.१ख/२; भूतम् — {nad kyi gzhir gyur chud za ba'i/} /{'di ltar lus 'di gcig pu'i phyir//} देहस्यैकस्य नामार्थे रोगभूतस्य नाशिनः । जा.मा.१८१ख/२११; द्र.— {rtsod pa'i gzhir gyur pa/}

gzhir 'gyur

उ.प. प्रतिष्ठा — {sdug bsngal gzhir 'gyur gtam ngan rjes 'brang ba'i/} /{sdig pa'i lam las de bas slar log la//} दुःखप्रतिष्ठादयशोनुबद्धादपुण्यमार्गादुपरम्य तस्मात् । जा.मा.२७क/३१.

gzhir bcas

= {gzhi dang bcas pa/}

gzhir bcas pa

= {gzhi dang bcas pa/}

gzhir ston pa

अधिकरणनिर्देशः — {de'i bdag nyid du gnas pa yang gzhir ston pa snang ste} तादात्म्यावस्थानतोऽपि ह्यधिकरणनिर्देशो दृश्यते अभि.स्फु.८ख/१४.

gzhil

= {gzhil ba/}

gzhil ba

• सं. विनाशः — {nga rgyal gzhil don du} अहङ्कारविनाशार्थम् वि.प्र.११८क/३.३६; प्रतीकारः — {de'i phyir gzhil ba'i rgyu la chags par yang 'gyur ro//} रागोऽपि भवत्येव तत्प्रतीकारहेतौ प्र.अ.७६ख/८४; दूषणम् — {dug gzhil ba dang dug gzhom pa dang} विषदूषणं विषनाशनम् स.दु.११८क/२००; अपहरणम् — {zhi ba la ji lta ba de bzhin du rgyas pa dang rims nye bar zhi ba dang dug gzhil ba la 'gyur ro//} यथा शान्तौ तथा पुष्टौ ज्वरोपशमने विषापहरणे च भवति वि.प्र.७३ख/४. १३८; • पा. प्रशान्तकः — {'byung ba nyid kyis ltung bar byed/} /{rngub pa yis ni dbang du byed/} /{dgang ba yis ni dgug pa nyid/} /{gzhil ba yis ni rengs par byed//} पातना रेचकेनैव कुम्भकेन वशीकरेत् । पूरकेणैव त्वाकृष्टिः प्रशान्तकेन स्तम्भना ।। हे.त.१३क/४०; • कृ. बाधितव्यम् — {gang su dag shes rab kyi pha rol tu phyin pa zab mo 'di 'chad pa dang ston pa dang nye bar ston pa la phyir gzhil bar sems shing} ये केचिदिमां गम्भीरां प्रज्ञापारमितां भाष्यमाणां देश्यमानामुपदिश्यमानामुद्दिश्यमानां प्रतिबाधितव्यां मंस्यन्ते अ.सा.१६१ख/९१; • अव्य. निर् — {yang yig las dug gzhil ba la sogs pa la yang rim pa ji lta bas te nges pa'o//} चकारान्निर्विषादिकेऽपि यथाक्रमेण नियमः वि.प्र.९५क/३.८.

gzhis

= {gzhi yis/}

gzhis kha

गोपः — {gzhis kha gnyer ba b+hu ri 'o//} गोपो ग्रामेषु भूरिषु अ.को.१८५ख/२.८.७; गोपायति स्वाधिष्ठितात् ग्रामानिति गोपः । गुपू रक्षणे अ.वि.२.८.७.

gzhu

धनुः, शरासनम् — {nyid kyis gzhu de zla gam bzhin du bdungs nas gnam mda' 'phangs te} स्वयं च तद्धनुरर्धचन्द्राकारेणारोप्य शरः क्षिप्तः अ.श.२४०ख/२२१; {gzhu rnams rab tu bkang nas su//} आनम्यमानानि धनंषि जा.मा.१६१ख/१८६; {gzhu dang tsA pa d+ha n+wa dang /} /{mda' za mda' 'phen kA rmu kaM//} धनुश्चापौ धन्वशरासनकोदण्डकार्मुकम् । अ.को.१९१ख/२.८.८३; धन्यते निषङ्गिभिरभ्यर्थ्यत इति धनुः । धन धान्ये । सान्तोऽयम् अ.वि.१९१ख/२.८.८३; चापः— {skye bo rnams la sdug bsngal dbang byed pa/} /{de yis ma bzod snying rje'i gzhu drag dang /} /{sbyin pa'i mda' rnams char bzhin 'bebs pa yis/} /{de dang lhan cig g}.{yul chen 'gyed pa 'dra//} अमृष्यमाणः स जगद्गतानां दुःखोदयानां प्रसृतावलेपम् । दानेषुवर्षी करुणोरुचापस्तैर्युद्धसंरम्भमिवाजगाम ।। जा.मा.४६ख/५५; कार्मुकम् — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी अ.क.१०६क/१०.७१; {lus med gzhu ni drangs pa yi/} /{ngal ba 'bras bu yod par gyur//} सफलोऽभूदनङ्गस्य कार्मुकाकर्षणश्रमः ।। अ.क.३६४क/४८. ७४; कोदण्डः — {drag po gzhu yi dkyil 'khor can/} /{de nas gtum po 'ongs gyur te//} अथाजगाम चण्डालश्चण्डकोदण्डमण्डलः । अ.क.१३०क/६६.६०; {la yig las gzhu dang wa yig las ut+pal dang} कोदण्डो लकारेण, उत्पलं वकारेण वि.प्र.५२क/४.७१; • पा. १. धनुः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}… {gzhu dang}… {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः… धनुः… अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; {lug dang 'khrig pa dang seng ge dang srang dang gzhu dang bum pa'i khyim g}.{yon gyi rtsa la zla ba} मेषमिथुनसिंहतुलाधनुःकुम्भराशौ वामनाड्यां चन्द्रः वि.प्र.२३७ख/२.४० [2] परिमाणविशेषः — {sor bcu gnyis la ni mtho gang ngo //} {mtho do la ni khru gang ngo //} {khru bzhi la ni gzhu gang ngo //} द्वादशाङ्गुलीपर्वाणि वितस्तिः । द्वे वितस्ती हस्तः । चत्वारो हस्ता धनुः ल.वि.७७क/१०४ [3] हस्तमुद्राविशेषः — {de nyid phreng ba yang dag bsdus/} /{kha sbyar 'dra bar yang dag 'byung /} /{mdzub mo gnyis kyi rtse sprad pa/} /{gzhu dang 'dra bar bya ba yin/} /{mthe bo gnyis ni chang par gnon/} /{de ni gzhu yi phyag rgyar mtshon//} तदेव मालां सङ्कोच्य सम्पुटाकारसम्भवम् । तर्जन्यावुभौ श्लिष्य कुर्याद्धनुसन्निभम् । अङ्गुष्ठौ पीडयेन्मुष्टौ धनुर्मुद्रा स लक्ष्यते ।। म.मू.२५१ख/२८६ २. कोदण्डम्, हस्तचिह्नविशेषः — {de bzhin du dmar po'i phyag gi mthil bzhi la dang por gzhu dang}…{bzhi par pad+ma dkar po'o//} तथा रक्ते करतलचतुष्के प्रथमे कोदण्डम्…चतुर्थे श्वेतकमलम् वि.प्र. ३६ख/४.१४.

gzhu bkra

ना. चित्रधन्वा, नृपः लो.को.२०४४.

gzhu skyes

= {lha min} दनुजः, असुरः — {lha min sbyin skyes bcud mi ldan/} /{gzhu skyes sbyin byung dbang po'i dgra//} असुरा दैत्यदैतेयदनुजेन्द्रारिदानवाः । अ.को.१२७ख/१.१.१२; दनोर्जाता दनुजाः अ.वि.१.१.१२.

gzhu dgu bcu pa

ना. नवतिधन्वा, नृपः लो.को.२०४४.

gzhu rgyud

गुणः, धनुर्गुणः — {de nas rgyal po nga las nu}…{gzhu rgyud kyi sgra sbrengs so//} ततो राजा मान्धाता…गुणास्फालनं कृतवान् वि.व.१७९क/१.६०; ज्या — {gzhu rnams}…{gzhu rgyud 'jigs sgra sems la ma bsams par/} /{shing gi kha las ri kha 'dir mchongs so//} धनूंषि…भीमस्वनज्यान्यविचिन्त्य वेगादस्मात्तरोः शैलमिमं गतोऽस्मि ।। जा.मा.१६१ख/१८६; मौर्वी — {gzhu rgyud srad bu rgyud yon tan//} मौर्वी ज्या शिञ्जिनी गुणः अ.को.१९१ख/२.८.८५; मूर्वाख्यतृणविशेषजत्वात् मौर्वी अ. वि.२.८.८५; मि.को.४७क ।

gzhu rgyud kyi sgra sbrengs

भू.का.कृ. गुणास्फालनं कृतवान् — {de nas rgyal po nga las nu}…{gzhu rgyud kyi sgra sbrengs so//} ततो राजा मान्धाता… गुणास्फालनं कृतवान् वि.व. १७९क/१.६०.

gzhu sgra

= {gzhu'i sgra/}

gzhu can

वि. धन्वी — {chu 'dzin gyis ni rab gtor chu/} /{khyim gyi gtsug phud ldan pa'i tshogs/} /{glog gi thag pa g}.{yo ba yang /} /{me tog gzhu can dag gi dpung //} जलं जलधरोद्गीर्णं कुलं गृहशिखण्डिनाम् । चलं च तडितां दाम बलं कुसुमधन्वनः ।। का.आ.३२५ख/२.१०४; {me tog gzhu can grags pa yi/} /{ba dan ltar mdzes smad 'tshong ma/} /{bzang mo zhes bya bud med mchog/} /{bA rA Na sIr sngon byung gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं भद्रा नाम वरानना । वेश्या यशःपताकेव कान्ता कुसुमधन्वनः ।। अ.क.७ख/५०.७२; {gzhu can gzhu ldan gzhu pa dang /} /{gzhu thogs pa dang gzhu 'dzin no//} धन्वी धनुष्मान् धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः । अ.को.१९०क/२.८. ६९; धन्वा अस्यास्तीति धन्वी अ.वि.२.८.६९.

gzhu bcu pa

ना. दशधन्वा, नृपः लो.को.२०४४.

gzhu mchog

कोटिः मि.को.४७क ।

gzhu brtan

ना. धनुःस्थिरः, नृपः लो.को.२०४५.

gzhu thogs

= {gzhu thogs pa/}

gzhu thogs pa

• वि. धनुर्धरः — {ma 'brel pa rnam par bcad pas bye brag tu byas pa'i phyir/} {dper na nag pa gzhu thogs so zhes bya ba lta bu yin gyi} अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणात् । यथा—चैत्रो धनुर्धर इति हे.बि. २३८ख/५२; निषङ्गी — {gzhu can gzhu ldan gzhu pa dang /} /{gzhu thogs pa dang gzhu 'dzin no//} धन्वी धनुष्मान् धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः । अ.को.१९०क/२.८. ६९; निषङ्गस्तूणोऽस्यास्तीति निषङ्गी अ.वि.२.८.६९; • ना. पिनाकी, देवः म.व्यु.४३३५ ( {gzhi thogs} म.व्यु.६८ख).

gzhu dang ldan pa

= {gzhu ldan/}

gzhu bdung ba

धनुरारोपणम् — {grong khyer 'di na gzhu gzhan la la bdag gis bdung bzod pa'am lus kyi stobs dang mthu bzod pa mchis sam} अस्तीह देव नगरे किंचिदन्यद्धनुर्यन्ममारोपणं सहेत कायबलस्थामं च ल.वि.७९ख/१०७; म.व्यु.५३४७ (७९ख).

gzhu bdung bar

धनुरारोपयितुम् — {shAkya gzhon nu thams cad kyis nan tan gyi mchog gis bsgrims kyang gzhu de bdung bar yang ma nus na dgang bar lta smos kyang ci dgos te} सर्वे शाक्यकुमाराः परमेणापि प्रयत्नेन व्यायच्छमाना न शक्नुवन्ति स्म तद्धनुरारोपयितुं प्रागेव पूरयितुम् ल.वि.७९ख/१०७.

gzhu bdungs pa

वि. धनुरारोप्यमाणम् — {gzhu de de ltar bdungs pa'i tshe ser skya'i gnas kyi grong khyer chen po thams cad du sgra mngon par grag par gyur to//} तस्य धनुष आरोप्यमाणस्य सर्वं कपिलवस्तु महानगरं शब्देनाभिविज्ञप्तमभूत् ल.वि.७९ख/१०७.

gzhu ldan

• सं. = {gzhu 'dzin} धन्वी, धनुर्धरः — {gzhu dang ldan pas gnas der phyin/} /{sngags pas dpa' bo mthong bar gyur//} धन्वी तं देशमभ्येत्य मन्त्रधीरं व्यलोकयत् ।। अ.क.९२क/६४.५०; धनुष्मान् — {gzhu can gzhu ldan gzhu pa dang /} /{gzhu thogs pa dang gzhu 'dzin no//} धन्वी धनुष्मान् धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः । अ. को.१९०क/२.८.६९; धनुरस्यास्तीति धनुष्मान् अ.वि. २.८.६९; मि.को.४५क; • उ.प. चापः — {me tog gzhu ldan skyengs par byed pa'i gzugs/} /{glang chen myos bum ltar mtho'i nu rgyas 'byor//} रूपं विलक्षीकृतपुष्पचापं मत्तेभकुम्भोच्चकुचा विभूतिः । अ.क.१६५ख/२२.३२.

gzhu brdung ba

= {gzhu bdung ba/}

gzhu pa

= {gzhu 'dzin} धानुष्कः, धनुर्धरः — {gzhu can gzhu ldan gzhu pa dang /} /{gzhu thogs pa dang gzhu 'dzin no//} धन्वी धनुष्मान् धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः । अ. को.१९०क/२.८.६९; धनुः प्रहरणमस्य धानुष्कः अ. वि.२.८.६९.

gzhu ba

निहिंसनम् — {gnod pa byed pa'i rnam grangs/} विशारणम् {rnam par 'tshe ba}… निहिंसनम् {gzhu ba} मि.को.५०ख ।

gzhu 'dzin

१. = {gzhu thogs} धन्वी, धनुर्धरः — {nam zhig nags su gzhu 'dzin des/} /{rngon gyi rtse dga'i dge mtshan la/} /{shin tu mgyogs 'gro rta yis ni/} /{gcig pur byas te ring du zhugs//} स कदाचिद्वनं धन्वी मृगयाकेलिकौतुकी । विवेश दूरमेकाकी हृतोऽश्वेनातिरंहसा ।। अ.क.१४२क/६८.११; धनुर्धरः — {gzhu can gzhu ldan gzhu pa dang /} /{gzhu thogs pa dang gzhu 'dzin no//} धन्वी धनुष्मान् धानुष्को निषङ्ग्यस्त्री धनुर्धरः । अ.को.१९०क/२.८.६९; धनुर्धारयतीति धनुर्धरः अ.वि.२.८. ६९; धानुष्कः मि.को.४५क २. = {lha min} दानवः, असुरः — {gzi ldan g}.{yul du gzhu 'dzin lha'i/} /{dpung pa'i grib mas nyer 'tsho rnams/} /{dpa' bo ljon pa chen po de'i/} /{ngal gso dag ni bsten par byed//} दीप्तदानवसंग्रामे तस्य शौर्यमहातरोः । विश्रान्तिं भेजिरे देवा भुजच्छायोपजीविनः ।। अ.क.४४ख/४.९९.

gzhu 'dzin pa

= {gzhu 'dzin/}

gzhu bzhag

वि. न्यस्तचापः — {mdzes ma des kyang mi bdag ni/} /{brtan ldan zab cing mdzes pa dag} …/{gzhu bzhag 'dod pa'i dbang phyug bzhin/}…/{mthong nas} कन्याऽपि नृपमालोक्य धीरं गम्भीरसुन्दरम् ।…न्यस्तचापमिव स्मरम् ।। अ.क.२३क/३.३९.

gzhu bzhag pa

= {gzhu bzhag/}

gzhu bzung

वि. धन्वी — {skyes bu 'di de go bgos shing /} /{gzhu bzung rnams dang lhan cig 'ongs//} स एष पुरुषः प्राप्तः सन्नद्धैः सह धन्विभिः । अ.क.२५७ख/३०.३५.

gzhu sa

ना. धनुःस्थलः, नृपः लो.को.२०४५.

gzhug

• क्रि. ( {'jug} इत्यस्य भवि.) १. स्थापयिष्यति — {ngas ci nas gzhon nu nyid kyis kyang rgyal srid mi 'thob pa de ltar bya na/} {mdun na 'don du gzhug pa lta smos kyang ci dgos} अहं तथा करिष्यामि यथा कुमारो राज्यमेव नासादयिष्यति । कुतस्तं पुरोहितं स्थापयिष्यति वि.व.२१०क/१.८४ २. स्थापयेत् — {lhung bzed dang sman dang bar bur dag snod tha dad par gzhug go//} पृथक् स्थविकासु पात्रभैषज्यकोलाहलानि स्थापयेत् वि.सू.७ख/८; निक्षिपेत् — {sA lu btags pa'i 'gyur ba la zla ba dang nyi ma byas nas rdo rje'i chu la gzhug cing} शालिपिष्टकमयं चन्द्रार्कं कृत्वा वज्रोदके निक्षिपेत् हे.त. ४क/१०; प्रक्षिपेत् — {'greng bzhin du lhung bzed dbyung ba dang gzhug pa dang bskam par mi bya'o//} नोत्थितः पात्रं कर्षेत् प्रक्षिपेच्छोषयेद् वा वि.सू.७क/७; प्रवेशयेत् — {rdo rje gnod sbyin gyi phyag rgyas bgegs bskrad la/} {dkyil 'khor du gzhug go//} वज्रयक्षमन्त्रेण (मुद्रया भो.पा.) विघ्नानुत्सार्य मण्डलेषु प्रवेशयेत् स. दु.१११क/१७२; निवेशयेत् — {de ltar rdo rje pad ma dang /} /{bcas pa byas nas pad mar gzhug//} एवं सकमलं कुलिशं कृत्वा पद्मे निवेशयेत् । वि.प्र.६२ख/४.११०; नियोजयेत् — {bdag gis 'di bcom ldan 'das la bltar gzhug go snyam mo//} यन्न्वहमेनं भगवद्दर्शने नियोजयेयमिति अ.श.२५२क/२३१ । ३. प्रक्षिपामि— {sor gdub kyi rgya 'di bum pa gcig gi nang du gzhug go//} इमामङ्गुलिमुद्रामेकस्मिन् घटे प्रक्षिपामि वि.व.२१७क/१.९४; • णिच्–प्रत्ययत्वेन प्रयोगः ( {byed du gzhug} कारयति) — {byas pa la yang dang yang byed du gzhug ste} कृतमपि पुनः पुनः कारयति हे.बि.२४४क/५९; ( {sbyin du gzhug} अनुप्रदास्यति) — {chad par}… {sbyin du gzhug go//} दण्डमनुप्रदास्यति अ.श.२१४क/१९७; {bsnyen par rdzogs par 'dod pa shing la 'dzeg tu mi gzhug go//} नोपसम्पत्प्रेक्षं वृक्षमधिरोहयेत् वि.सू.८क/८; ( {'chags su gzhug} देशयेत्) — {zhes bya ba'i rtsom pas mig lam du lhag ma 'dod pa rnams 'chags su gzhug go//} इति प्रक्रमेण दर्शनपथे शिष्टानामिच्छायां देशयेत् वि. सू.५८क/७४; ( {byi dor byed du gzhug} संस्कारयेत्) — {dbyar gnas par khas blangs pas gtsug lag khang byi dor mi byed pa la gros btab te byi dor byed du gzhug cing} वर्षोपगतोऽनुसंज्ञाय विहारमप्रतिसंस्कुर्वतः संस्कारयेत् वि.सू. १०ख/११; • = {gzhug pa/}

gzhug dgos

द्र.— {khyod bdag nyid kyang da dung gzhan dag gis bskul ba dang dran par bya ba dang yang dag par len du gzhug dgos so//} त्वमेव तावत् परैश्चोदयितव्यः स्मारयितव्यः समादापयितव्यः बो.भू.४५ख/५९.

gzhug pa

• सं. १. वेशः, प्रवेशः — {de nas gzhug pa ni kun gzhi rnam par shes pa dang mig gi dbang po las skyes pa rmugs byed kyis byed do//} ततो वेशं जम्भकः करोति चक्षुरिन्द्रियजनितमालयविज्ञानम् वि.प्र.५०क/४.५३; प्रवृत्तिः — {'dir dang por dbang bdun sbyin pa ni gzhug pa'i don dang sngags bzlas pa dang dkyil 'khor sgom pa'i don du ste} इह प्रथमं सप्ताभिषेकदानं प्रवृत्त्यर्थं मन्त्रजापमण्डलभावनार्थम् वि.प्र.९४क/३.५; अवतारणम्, ओ णा — {'jig rten gzhug pa'i don du ni/} /{mgon pos dngos bstan} लोकावतारणार्थं च भावा नाथेन देशिताः । बो.अ.३१क/९.७; {ldem por dgongs pa thams cad ni mdor na gzhug pa la ldem por dgongs pa la sogs pa bzhir 'gyur ro//} सर्वेऽभिसन्धयोऽभिसमस्य चत्वारो भवन्त्यवतारणाभिसन्ध्यादयः अभि.स.भा.८४ख/११५; संक्रामणम् — {gsad ba la ji lta ba de bzhin du bskrad pa dang dbye ba dang rims gzhug pa la yang ngo /} यथा मारणे तथोच्चाटने विद्वेषे ज्वरसंक्रामणे चेति वि.प्र.७३ख/४.१३८ २. विनिवेशनम् — {der skar khung dra ba can dang sgo glegs can dang 'khor gtan dang gnam gzer dang 'phred gtan dang bcas par gzhug go//} जालवातायनकवाटिकाचक्रिकाघटिकासूचीनां च विनिवेशनम् वि.सू.६क/६; दानम् — {dra ba dang sgo glegs dag gzhug go//} जालिकाकवाटिकयोः दानम् वि.सू.९५क/११४; {mi 'gul bar bya ba'i phyir shar ba gzhug go//} अकम्पनायास्यामवसङ्गदानम् वि.सू.९४ख/११३; {steng du bu gu'i nye 'khor du rkang rten dag gzhug go//} पादकयोरुपछिद्रमुपरि दानम् वि.सू. ८१क/९८; {phug rdugs la wa gzhug par bya'o//} तमङ्गस्य प्रनाडिकादानम् वि.सू.८१क/९८; द्र.— {chos nyan du gzhug pa'i gnas skabs su} धर्मश्रवणदानावस्थायाम् वि.सू.५३ख/६८ । ३. स्थापनम् — {de ni zung ngam chos gos kyi gdang bu la gzhag go//} नागदन्तके चीवरवंशे वा तस्याः स्थापनम् वि.सू.७७क/९४; आरोपणम् — {byi dor byas shing gzhug par bya'o//} निर्माद्यारोपणम् वि.सू.८क/८ ४. क्षेपः — {shing dang g}.{yeng ba dag gzhug pa dang drang ba dang bshal ba dag kyang ngo //} काष्ठप्लवयोः क्षेपाकर्षणोत्पाटनानाम् वि.सू.३८ख/४८; प्रक्षेपः — {dri ma med par bya ba'i phyir mer gzhug go/} निर्मादनार्थमग्नौ प्रक्षेपः वि.सू.७७क/९४; निक्षेपः — {gal te ma gyur na ka ba'am rtsig pa'i gseb tu gzhug go//} न चेत् स्तम्भशुषिरे कुड्यस्य वा निक्षेपः वि.सू. ४३ख/५५; निधानम् — {bum pa la sogs pa snum bag can dag snum med par bya ba'i phyir chu'i rdzing bu zab mo'i nang du gzhug go//} निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीरोदके ह्रदे निधानम् वि.सू.३६ख/४६; {nad pas sman gzhug pa'i phyir mchan khug bcang bar bya'o//} धारयेदाबाधिकः कच्छपुटं भैषज्यनिधानाय वि.सू. ७६ख/९३; • भू.का.कृ. ( {bcug pa} इत्यस्य स्थाने) प्रविष्टम् — {de ltar na rnam pa lnga ni dzaHyig gis dgug pa dang hUM yig gis gzhug pa dang ba}~ {M yig gis bcing ba dang} एवं पञ्चप्रकारं जःकारेणाकृष्टम्, हूँकारेण प्रविष्टम्, वंकारेण बद्धम् वि.प्र.५०क/४.५३. (द्र.— {'dzin du gzhug pa/} {sbyin du gzhug pa/} {'khrur gzhug pa/} {'dzeg tu gzhug/} {byed du gzhug/}).

gzhug par

प्रवर्तयितुम् — {skyes bu rnams btsan thabs su shes pas gzhug par ni mi nus so//} न हि पुरुषं हठात् प्रवर्तयितुं शक्नोति विज्ञानम् न्या.टी.३७ख/१८.

gzhug pa nyid

अवरोप्यता — {de bcabs pa'i dus lhag pa yang der gzhug pa nyid do//} अवरोध्य (?प्य)ता चातिरिक्तस्य तत्प्रतिच्छादकालस्य वि.सू.८५ख/१०२.

gzhug pa ldem por dgongs pa

पा. अवतारणसन्धिः, अभिसन्धिभेदः — {gzhug pa ldem por dgongs pa dang /} /{mtshan nyid ldem por dgongs pa gzhan//} अवतारणसन्धिश्च सन्धिर्लक्षणतोऽपरः । सू.अ.१८४ख/८०; अवतारणाभिसन्धिः — {sangs rgyas kyi bshad pa la ldem por dgongs pa rnam pa bzhir rig par bya ste/} {gzhug pa la ldem por dgongs pa dang mtshan nyid la ldem por dgongs pa dang gnyen po la ldem por dgongs pa dang bsgyur ba la ldem por dgongs pa'o//} चतुर्विधोऽभिसन्धिर्देशनायां बुद्धस्य वेदितव्यः—अवतारणाभिसन्धिः, लक्षणाभिसन्धिः, प्रतिपक्षाभिसन्धिः, परिणामनाभिसन्धिश्च सू.व्या.१८४ख/८०; अभि.स.भा. ८४ख/११५.

gzhug pa la ldem por dgongs pa

= {gzhug pa ldem por dgongs pa/}

gzhug par bya

• क्रि. प्रवेशयेत् — {lcags kyu'i phyag rgyas dgug par bya ste/} {rdo rje'i phyag rgyas gzhug par bya zhing zhags pa'i phyag rgyas bcing bar bya ste} अङ्कुशमुद्रयाऽऽकर्षयेत् । वज्रमुद्रया प्रवेशयेत् । पाशमुद्रया बन्धयेत् वि.प्र.१३८ख/३.७५; क्षिपेत् — । {de nas zla ba'i dkyil 'khor gyi dbus sam glang po che'i dbus su gzhug par bya'o//} ततश्चन्द्रमण्डलमध्ये क्षिपेत्, हस्तिमध्ये वा वि.प्र.८५क/४.१८६; प्रक्षिपेत् — {'greng bzhin du lhung bzed dbyung ba dang gzhug pa dang bskam par mi bya'o//} नोत्थितः पात्रं कर्षेत् प्रक्षिपेच्छोषयेद् वा वि.सू.७क/७; उपनिक्षिपेत् — {'ongs par ma gyur na de'i 'og tu dge 'dun gyi mdzod du gzhug par bya'o//} अनागमेऽस्योद्धं (?र्ध्वं) साङ्घिके गञ्जोः (गञ्जे भो.पा.) (उ)पनिक्षिपेत् वि.सू.४२ख/५४; प्रवर्तयेत् — {dge slong chos gos gsum sbyin du gzhug par mi bya'o//} न त्रिचीवरदाने भिक्षुं प्रवर्तयेत् वि.सू.७४क/९१; निधापयेत् — {de'i tshe sa'i snying por rin po che lnga gzhug par bya'o//} तदा पञ्चरत्नानि भूमिगर्भे निधापयेत् वि.प्र.९५ख/३.८; नियुञ्जीत — {rkyen de lta bu nyid yod na spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror gzhug par bya'o//} तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५; • कृ. निवेशयितव्यम्— {gnam gzer dang 'khor gtan gzhug par bya'o//} सूचकमिन्द्रकीलं निवेशयितव्यम् । वि.व.१३३ख/२.११०; दातव्यम् — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {sgo glegs gzhug par bya'o//} भगवानाह—कवाटिका दातव्या वि.व. १३३ख/२.११०; प्रवेशनीयम् — {de rnams kyi srog rnal 'byor gyi stobs kyis bkug pa slar yang lus de nyid la rnal 'byor pas gzhug par bya'o//} तेषां प्राणो योगबलेनाकृष्टः पुनस्तस्मिन्नेव काये प्रवेशनीयो योगिना वि.प्र.६९क/४.१२४; द्र.— । {de bzhin du sa'i nang du gter gzhug par bya ste} तथा भूमिगर्भे निधापनीयम् वि.प्र. ९५ख/३.८; • सं. स्थापनम् — {khab dang gri dag btsas mi zos par bya ba'i phyir spra tshil gyis bskus pa'i ras mar gzhug par bya'o//} मधुसिक्थम्रक्षिते सूचीशस्त्रकाणां कौटकाभक्षणाय *नतुके स्थापनम् वि.सू.६९ख/८६; {shig rnams ni ras mar gzhug par bya'o//} {de ni gseb dag tu'o//} {rtswa shig rnams ni gsing mar ro//} नदुके यूकानां स्थापनम् । शुषिरे तस्य । शाद्वले मत्कुणानाम् वि.सू.३९क/४९; दानम् — । {chu gnas par bya ba'i phyir chu tshags su gcal gzhug par bya'o//} स्थानार्थं जलस्यास्तृतेः परिस्रावणे दानम् वि.सू.३८ख/४८.।(द्र. — {rnam par gzhug/} {'dzin du gzhug par bya/} {'phel du gzhug par bya/} {gter gzhug par bya/}).

gzhug par byed

क्रि. प्रवर्त्यते — {glen pa de shing sha pa tsam gyi rgyu mtshan gyis shing nyid kyi tha snyad la gzhug par byed pa} स मूढः शिंशपात्वमात्रनिमित्ते वृक्षव्यवहारे प्रवर्त्यते न्या.टी.५१क/१०७.

gzhug par mi bya

क्रि. न प्रवर्तयेत् — {dge slong chos gos gsum sbyin du gzhug par mi bya'o//} न त्रिचीवरदाने भिक्षुं प्रवर्तयेत् वि.सू.७४क/९१.

gzhung

१. ग्रन्थः — {gzhung ni stong phrag bcu gnyis te/} /{rdo rje'i tshig 'byed dang bcas pa/}…{bri bar bya//} लिख्यते…ग्रन्थद्वादशसाहस्री सवज्रपदभेदिनी ।। वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; {rtsa ba'i gzhung nyid kyi} मूलग्रन्थस्यैव अभि.स.भा. १४क/१८; {'grel pa'i gzhung} वृत्तिग्रन्थः त.प.३ख/४५२; {gzhung shin tu rgyas par bkod pas} अतिग्रन्थविस्तरसन्दर्भेण त.प.२२५ख/१६६; {zhes bya ba'i gzhung 'dis mtshan nyid mdzad pa de'i bdag nyid 'gegs par mdzad pa yin no//} इत्यनेन ग्रन्थेन लक्षणकारस्तादात्म्यप्रतिषेधं करोति त.प.६क/४५७; आगमः — {rigs pa dang gzhung gis brtags pa'i sa la gnas shing} युक्त्यागमैस्तर्कभूमौ वर्तमानाः ल.अ.७१क/१९; {de ltar mi bzod gang zhig ni/} /{skyes bus byas pa'i gzhung gzhan las/} /{dbang 'das don gyi shes pa ni/} /{sangs rgyas sogs la mnga' snyam na//} एतदक्षममाणो यः पौरुषेयागमान्तरात् । अतीन्द्रियार्थविज्ञानं बुद्धादेरपि मन्यते ।। त.स.११५ख/१००२; शास्त्रम् — {gzhung las byung ba'i tshul gyis 'gro ba las/} /{spre'u bsad pa ni smad pa mi rigs so//} शास्त्रप्रसिद्धेन नयेन गच्छन्न गर्हणीयोऽस्मि कपेर्वधेन ।। जा.मा.१३७क/१५९; स्मृतिः — {nag pa'i zla ba'i nya 'di la rig byed kyi gzhung gi nges pa skyong bar byed pa khyed rnams la bdag gis bstan pa sbyin par bya'o//} इह चैत्रपूर्णिमायां मया युष्माकं वेदस्मृतिनियमपालकानां शासनं दातव्यम् वि.प्र.१२९क/१, पृ.२७ २. मतम् — {gnyi ga 'ang ser skya'i gzhung la de mi srid pa yin te} न द्वयमप्येतत् कापिलमते सम्भवति वा.टी. ९६क/५६; {de med pa 'di ni/} /{khyed phyogs dngos med ces bya ba'i/} /{tshad ma gzhan yin bdag gzhung la/} /{mi dmigs zhes bya'i rjes dpag yin//} तदभावोऽयमभावाख्यं प्रमान्तरम् । त्वत्पक्षेऽनुपलम्भाख्यमनुमानं तु मन्मते ।। त.स.१०९क/९५३; {bde bar gshegs pa'i gzhung rnam par 'byed pa'i tshig le'ur byas pa} सुगतमतविभङ्गकारिका क.त.३८९९; समयः — {yan lag yod pa rnams nyid ldan pa yin no zhes bya ba ni gzhung yin no//} विद्यमानानामेवावयवानां संयोग इति समयः प्र.अ.३६ख/४२; पक्षः — {de lta na rnam par shes pa nyid las rnam par shes pa yin la/} {lus ni lhan cig byed pa yin pas nged kyi gzhung nyid btsugs par 'gyur ro//} तथा सति विज्ञानादेव विज्ञानम्, देहस्तु सहकारीत्यस्मत्पक्ष एव समर्थितः स्यात् प्र.अ.९५ख/१०३; द्र. — {tshig gi rnam par rtog pa'i mtshan nyid kyi snying po zhes bgyi ba'i chos kyi gzhung bcom ldan 'das kyis bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् वाग्विकल्पलक्षणहृदयं नाम धर्मपर्यायम् ल.अ.८९क/३६; {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । का.आ.३१८ख/१.१२.

gzhung gi smra ba chen po

महावादी — {btsun pa gsus po ches las gang dag bgyis} ({shing bsags} ){na des gzhung gi smra ba chen por gyur la} कानि भदन्त महाकोष्ठिलेन कर्माणि कृतान्युपचितानि, येन महावादी संवृत्तः अ. श.२८२ख/२५९.

gzhung gis rtsod pa

वादी — {des lo bcu drug lon pa dang /} {dbang po'i brda sprod pa lobs nas gzhung gis rtsod pa thams cad tshar bcad do//} तेन द्विरष्टवर्षेणैन्द्रं व्याकरणमधीतम्, सर्ववादिनश्च निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५.

gzhung dgod pa

ग्रन्थरचना — {grangs can dang sangs rgyas pa la sogs pa rnams kyis gzhung dgod pa dang rtsod pa dang gang la brtson par byed pa de ni kun nas nyon mongs pa'i 'bras bu can yin pa 'ba' zhig tu zad de} साङ्ख्यबौद्धादिभिर्ग्रन्थरचनायां वादे वा संरम्भः क्रियते । स केवलमेषां संक्लेशफल एव त.प.२६१ख/९९३.

gzhung 'grel

पद्धतिः, टीकाविशेषः — {so sor thar pa'i mdo'i gzhung 'grel} प्रतिमोक्षसूत्रपद्धतिः क.त.४१०४; द्र. {gzhung lam/}

gzhung ngan

दौर्जन्यम् — {skye rgu rnams la mdza' bas yang dag chags/} /{rgyal po gzhung ngan dag tu smra bar byed/} / ग्. {yon can blon po rnams kyis rang nyid kyi/} /{grags pa rab tu sgrogs par byed pa yin//} प्रजारञ्जनसंसक्ता राजदौर्जन्यवादिनः । स्वयशःख्यापनायैव जायन्ते धूर्तमन्त्रिणः ।। अ.क.३१३ख/४०.७१; द्र. {gzhung bzang /}

gzhung 'dal

अतरुम्, संख्याविशेषः — {dga' rkyang dga' rkyang na gzhung 'dal lo/} /{gzhung 'dal gzhung 'dal na khrug phyad do//} अगवमगवानामतरुम्, अतरुमतरूणां हेलुवः ग.व्यू.३ख/१०३.

gzhung ldan

विभूतिः — {gang na rigs pa'i gzhung ldan 'di 'dra ba/} /{'di na ma rigs 'khrul pa ci 'dra ba//} इयं विभूतिश्च नयस्य यत्र तत्रानयः कीदृशविभ्रमः स्यात् । जा.मा.१३७क/१५९.

gzhung bla ma

उत्तरग्रन्थः म.व्यु.१४२८ (३०क).

gzhung mi mthun

मतभेदः — {'on te gnyis ka'ang kun mkhyen na/} /{de gzhung mi mthun ji ltar 'gyur//} अथोभावपि सर्वज्ञौ मतभेदस्तयोः कथम् ।। त.स.११४ख/९९५.

gzhung mi mthun pa

= {gzhung mi mthun/}

gzhung smra

वि. ग्रन्थवादी — {don sbas gzhung smra} गूढार्थग्रन्थवादिनः अ.क.३०४ख/३९.८२.

gzhung rtsom pa

ग्रन्थप्रणयनम् — {re zhig rang gi don du gzhung rtsom pa yang ma mthong la} ननु नात्मार्थं ग्रन्थप्रणयनं दृष्टम् बो.प.४४ख/४.

gzhung 'dzugs

क्रि. समर्थयति — {slob dpon ni ji ltar ches che ba de ltar rung ba zhes phyogs snga ma nyid gzhung 'dzugs te} यथा तु बहुतरं तथा योज्यमित्याचार्यः । पूर्वकमेव पक्षं समर्थयति अभि.स्फु.२६९ख/१०९०.

gzhung 'dzugs pa

= {gzhung 'dzugs/}

gzhung 'dzugs par byed

क्रि. समर्थयति — {slob dpon gyis gcig tu 'dri ba la zhes bya ba la sogs pas bye brag tu smra ba'i phyogs gzhung 'dzugs par byed de} ‘एकान्तेन तु पृच्छतः’ इत्याचार्यो वैभाषिकपक्षं समर्थयति अभि.स्फु.१११क/७९९.

gzhung bzang

सौजन्यम् — {de yi gzhung bzang la chags pa'i/} /{bdag blo gzhan na dga' ba med//} तत्सौजन्यप्रसक्ता मे नान्यत्र रमते मतिः ।। अ.क.१४५क/६८.४३; द्र. {gzhung ngan/}

gzhung lam

पद्धतिः — {byang chub kyi gzhung lam zhes bya ba} बोधिपद्धतिनाम क.त.३७६६; द्र. {gzhung 'grel/}

gzhung lugs

१. = {lta ba} दर्शनम्, मतम् — {de dang 'dra ba nyid 'byung bas/} /{gzhan gyi 'dod chags sogs rig na/} /{sgrib pa yod pa 'thob 'gyur te/} /{dmigs pa can gyi gzhung lugs la//} अन्यरागादिसंवित्तौ तत्सारूप्यसमुद्भवात् । प्राप्नोत्यावृत्तिसद्भाव औपलम्भिकदर्शने ।। त.स.७४ख/६९९; {dmigs pas spyod pa na dmigs pa can te/} {de dag gi lta ba ni gzhung lugs so//} उपलम्भेन चरन्तीत्यौपलम्भिकाः, तेषां दर्शने मते त.प. १२५क/६९९; {dam pa'i gzhung lugs kyi rjes su 'brang ba ni mchog yin pa ste sangs rgyas pa zhes bya ba'i tha tshig go//} उत्तमदर्शनानुसारितयोत्कृष्टैर्बौद्धैरिति यावत् त.प.२५१क/२१७; मतम् — {mu stegs pa'i gzhung lugs kyis nye bar brtags pa'i don gyi rnam par gzhag pa} तीर्थ्यमतोपकल्पितपदार्थव्यवस्थाम् प्र.प.७४क/९२; {rang gi gzhung lugs} स्वमतम् अभि.स्फु.१९६ख/९६०; {grag ces bya ba'i sgra ni gzhan gyi gzhung lugs ston par byed pa yin te} किलशब्दः परमतद्योतकः अभि.स्फु.१२८ख/८३२; समयः — {dbang po dang don phrad pa las mngon sum du skye'o zhes bya ba ni gzhung lugs yin no//} इन्द्रियार्थसन्निकर्षात् प्रत्यक्षं जायत इति समयः प्र.अ.८६ख/९४; {spyi ni spyi dang ldan pa ma yin no zhes bya ba gzhung lugs yin no//} निःसामान्यानि सामान्यानि इति समयात् वा.टी.५७क/१०; {mu stegs pa'i gzhung lugs thams cad dang thun mong ma yin pa dag ni bde bar gshegs pa'i gsung rab kho na la dmigs na} सर्वतीर्थिकसमयासाधारणानि सौगत एव प्रवचने समुपलभ्यन्ते प्र.प.८३ख/१०८; कृतान्तः — {'jig rten tshul la gnas par gyur na ni/} /{rang gi gzhung lugs bde ba mi thob ste//} स्वकृतान्तपथागतं सुखं न समाप्नोति च लोकशङ्कया । जा.मा.१३६ख/१५८; तन्त्रम् — {gzhung lugs snang ba bzhin du mi byed par/} /{gang gi sgo nas khyod kyis 'di ltar byed//} यत्राभ्यनुज्ञातमिदं न तन्त्रे प्रपद्यसे केन मुखेन तत् त्वम् ।। जा.मा.१३७क/१५८; नयः — {nam mkha' dang mnyam pa yang ma yin zhing /} {nam mkha' mnyam pa'i gzhung lugs rab tu 'jug par byed pa yang ma yin no//} नैव खसमो नापि खसमनयप्रवर्तकः ख.टी.१५४क/२३२; {gtsug lag gzhung lugs kyis kyang smad du med//} का शास्त्रदृष्टेऽपि नये विगर्हा जा.मा.१३७क/१५८; नीतिः — {gzhan gyi gzhung lugs ma shes pas/}…/{zhes bya la sogs gzhan gyis smras//} इत्याद्यतः परेणोक्तं परनीतिमजानता ।। त.स.९४क/८५६ । २. स्थितिः, व्यवस्था — {khyad par dang ni khyad par gzhi/} /{'brel dang 'jig rten gzhung lugs ni/} /{bzung nas de dag sdom byas te/} /{de ltar rtogs kyi gzhan du min//} विशेषणं विशेष्यं च सम्बन्धं लौकिकीं स्थितिम् । गृहीत्वा सङ्कलय्यैतत् तथा प्रत्येति नान्यथा ।। प्र.वा. १२४क/२.१४५; प्रक्रमः — {gzhung lugs gzhan gyi go skabs ni/} /{de la srid pa ma yin no//} दाता (?तदाऽ)न्यप्रक्रमस्यात्र नैवावसरसम्भवः ।। प्र.अ.९०क/९७; प्रक्रिया — {bum pa la sogs pa rnams kyi blo sngon du 'gro ba'i 'jig pa gang yin pa de ni so sor brtag pa'i 'gog pa'o//} {gang yang blo sngon du 'gro ba can ma yin pa de ni so sor brtags pa ma yin pa'i 'gog pa'o zhes bya ba 'di ni sangs rgyas pa'i gzhung lugs yin par grag go//} यो बुद्धिपूर्वो घटादीनां विनाशः स प्रतिसङ्ख्यानिरोधः, यस्त्वबुद्धिपूर्वः सोऽप्रतिसङ्ख्यानिरोधः—इत्येषा किल बौद्धप्रक्रिया त.प.१६२ख/७७९ ३. नीतिः — {rgyal po chen po de ltar bgyid pa ni mang na/} {rgyal po'i gzhung lugs 'di lta bu ni bdag gis gzhung lugs ngan par mthong ngo //} काममेवं प्रवृत्ता महाराज राजनीतिः । दुरनुवर्त्या तु मां प्रतिभाति जा.मा.१६१ख/१८६; {de bas khyod ni gzhung lugs tshul mi mkhas//} त्वं न नीतिमार्गे कुशलोऽसि तस्मात् जा.मा.१९४ख/२२६; नीतिपथः — {de nas blon po de dag gis rang rang gi blo la ci dran pa dang gzhung lugs dag dang yang sbyar te rgyal po la gsol ba} अथ तेऽमात्याः स्वैः स्वैर्मतिप्रभावैरनुसृत्य नीतिपथं राजानमूचुः जा.मा.११६ख/१३६; विद्या — {rgyal rigs kyi gzhung lugs la mkhas pa de la bos te smras pa} तं क्षत्रविद्याविदग्धममात्यमुवाच जा.मा.१३६ख/१५८.

gzhung lugs kyi tshul

नीतिमार्गः — {tshul de spyod par mi 'dod pa'i phyir nga nyid gzhung lugs kyi tshul la mkhas so//} अहमेव तु कुशलो नीतिमार्गे यदेनं न प्रतिपत्तुमिच्छामि जा.मा.१९४ख/२२६; {de bas khyod ni gzhung lugs tshul mi mkhas//} त्वं न नीतिमार्गे कुशलोऽसि तस्मात् जा.मा.१९४ख/२२६.

gzhung lugs pa

तीर्थ्यः — {gzhung lugs pa rnams chos kyi grags dpal bzhed pa dri med de 'dra nyid kyis rtogs bya 'di//} तीर्थ्याः श्रीधर्मकीर्तेर्मतमिदममलं तादृशामेव गम्यम् प्र.अ.२८१ख/६४८.

gzhung lugs tshul

= {gzhung lugs kyi tshul/}

gzhung lugs bzang po

सुनीतम् — {nyes pa nyams smad rtsa nas bton/} /{yon tan spel nas rnam par sbyangs/} /{gzhung lugs bzang po des na khyod/} /{grub mchog lhag par brnyes pa lags//} कर्षयित्वोद्धृता दोषा वर्धयित्वा विशोधिताः । गुणास्तेन सुनीतेन परां सिद्धिं त्वमध्यगाः ।। श.बु.१११क/३०.

gzhung shes

वि. ग्रन्थवेदी — {de shes pas kyang kun mkhyen na/} /{de gzhung shes kun kun mkhyen 'gyur//} तज्ज्ञत्वेनापि सर्वज्ञा सर्वे तद्ग्रन्थवेदिनः ।। त.स.११४क/९९०; द्र.— {dge slong dag de ltar rgyal po zas gtsang mas}…{rmi lam gyi gzhung shes pa dag las de skad kyi tshig thos nas} इति हि भिक्षवो राजा शुद्धोदनः…स्वप्नाध्यायीपाठकेभ्यः प्रतिश्रुत्य ल.वि.३३क/४५.

gzhun po

= {lo yag/}

gzhu'i khyim

धनुराशिः, राशिविशेषः — {nyi ma ni lag pa g}.{yon pa la phung po dang khams rnams ldog par 'gyur te/} {gzhu'i khyim gyi dbye bas so//} सूर्यो वामभुजायां स्कन्धधातूत्क्रमति धनुराशिभेदेनेति वि.प्र.२५९ख/२.६८.

gzhu'i 'khri shing

कार्मुकलता — {me tog mda' can gzhu yi 'khri shing gzugs bzang lto ba phra ba'i mdzes ma de dag la//} सा तन्वी कुसुमेषुकार्मुकलता क्षामोदरी सुन्दरी अ.क.१०६क/१०.७१; चापलतिका — {bde sogs bdag po'i gzhu yi 'khri shing yang dag rgyu ba ni/} /{chu 'dzin gzhon nu dag la rab tu chags shing yun ring mdzes//} बालाम्बुदप्रणयिनी सुचिरं चकाशे सञ्चारिचापलतिकेव शचीधवस्य ।। अ.क.२५२ख/९३.४१.

gzhu'i sgra

धनुषः स्वानः — {bi s+phA ra ni gzhu yi sgra//} विस्फारो धनुषः स्वानः अ.को.१९३क/२.८.१०८.

gzhu'i mchog ma

कोटिः, मौर्वीबन्धनस्थानम् — {gzhu yi mchog ma a Ta nI//} कोटिरस्याटनी अ.को.१९१ख/२.८. ८४; {ko Ti grangs kyi bre brag dang /}…/{rtse mo gzhu yi mchog ma la//} श्री.को.१७७क ।

gzhu'i rnam pa

वि. धनुराकारः — {slob dpon gyi gdan ni gzhu'i rnam pa gri gug gis mtshan pa ste} आचार्यासनं धनुराकारं कर्तृकालाञ्छितम् वि.प्र.१३७क/३.७३; {snying kha'i pad+ma gzhu'i rnam pa la rdo rje ste glog gi me'o//} हृत्पद्मे धन्वाकारे पविः विद्युदग्निः वि.प्र.२३५ख/२.३६.

gzhu'i phyag rgya

पा. धनुर्मुद्रा, मुद्राविशेषः — {de bzhin du gzhu la rab tu brkyang ba'i lag pa gan rkyal khu tshur te/} {de ltar gzhu'i phyag rgya'o//} तथा प्रसारितपाणावुत्ताना मुष्टिर्धनुषि, एवं धनुर्मुद्रा वि.प्र.१७६क/३.१८१.

gzhu'i rig pa

पा. धनुर्वेदः, विद्यास्थानविशेषः मि.को.२८ख; द्र.— {rig pa'i gnas bco brgyad/}

gzhu'i rig byed

धनुर्वेदः, विद्यास्थानविशेषः — {brtan dang 'ben la sogs pa yi/} /{gzhu yi rig byed mkhas pa ston//} सन्दर्शय धनुर्वेदे दृढलक्ष्यादिकौशलम् । अ. क.११४ख/६४.३१५.

gzhu'i lag pa ma

वि.स्त्री. कार्मुकहस्ता — {hrIHlas byung ba'i lha mo ni/} /{kha dog dmar zhing phyag bzhi ma/} /{mda' dang gzhu yi lag pa ma/} /{u t+pa la dang lcags kyu 'dzin//} ह्रीःकारसम्भवा देवी रक्तवर्णा चतुर्भुजा । इषुकार्मुकहस्ता च उत्पलाङ्कुशधरणा ।। हे.त.१३ख/४२.

gzhus

• कृ. १. ताडितः — {de nas des bdag gi khyim du bkug nas lcag gis gzhus so//} तेनासौ स्वगृहमानीय लताभिस्ताडितः अ.श.२७१ख/२४९; द्र.— {rmon pa de dag kyang lcags gzer bu can gyis gzhus pas lus smas shing rma byung bas rnag 'dzag la sngam pa 'don bzhin du zhing rmod do//} तेऽपि बलीवर्दा व्रणपूयोत्कीर्णैः प्रतोदयष्टिभिः क्षतविक्षतगात्रा मुहुर्मुहुर्निश्वसन्तो वहन्ति वि.व.१५८क/१.४७ २. ताड्यमानः — {sba lcag gis gzhus sam sba lcag phyed tshal lam lcag gis gzhus kyang} वेत्रैरपि अर्धवेत्रैरपि कशाभिरपि ताड्यमानस्य शि. स.१०२क/१०१; • (= {gzhu yis}) — {gzhus 'bigs so//} {gzhu la brten nas mdas 'bigs so//} धनुषा विध्यति, धनुषो निःसृत्य शरो विध्यति त.प.२१क/४८९.

gzhen bskul 'debs

वि. प्रेरकः — {gya gyu can rnams rnal du 'god/} /{dal bus bgyid la gzhen skul 'debs//} समाधाता विजिह्मानां प्रेरको मन्दगामिनाम् ।। श.बु. ११४क/१०२.

gzhes

क्रि. ( {'dug} इत्यस्या आद.) १. तिष्ठ — {rgyal po chen po re zhig gzhes/} /{mi mchog bdag la ma 'phen par//} तिष्ठ तावन्महाराज मा मां व्यात्सीर्नरर्षभ । जा.मा.१५४ख/१७८; प्रतीक्षस्व — {gal te mi 'gror mi rung na yang deng tsam gzhes la/} {sang gar dgyes par bzhud cig} यद्यवश्यं गन्तव्यम्, किं नु अद्येह तावत् प्रतीक्षस्व, श्वो यथाभिप्रेतं यास्यसि अ.श.१०४ख/९४ २. तिष्ठति — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams 'tsho zhing gzhes la}…{bar} यावच्च बुद्धो भगवान् जीवति, तिष्ठति च श्रा.भू.४ख/८; यापयति — {'jig rten gyi khams thams cad na de bzhin gshegs pa ji snyed bzhugs te 'tsho zhing gzhes pa} यावन्तः सर्वलोकधातुषु तथागताः… तिष्ठन्ति ध्रियन्ते यापयन्ति शि.स.९५क/९४.

gzhes na

तिष्ठन् — {bcom ldan 'das gshegs na ni 'gro la/} {gzhes na ni sdod do//} भगवन्तं च गच्छन्तमनु गच्छति, तिष्ठन्तं तिष्ठति अ.श.६५क/५७.

gzhes shig

= {gzhes/}

gzhog

= {gzhog pa/}

gzhog gdan

उद्घनम् — {shing steng la/} उद्घनम् {gzhog gdan} मि.को.२६ख ।

gzhog pa

• क्रि. आप्याययति — {lung bstan pa'i sar yang gzhog go//} व्याकरणभूमिं चाप्याययन्ति शि.स. १७१क/१६८; • सं. तक्षणम् — {bsad dang bcad dang gsheg dang rdeg pa dang /} /{bsreg dang gzhog dang brdung dang gzhig pa dang /} /{gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} वधविकर्तनताडनपाटनैर्दहनतक्षणपेषणभेदनैः । विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६. (द्र.— {rab tu gzhog pa/} {so sor gzhog pa/} {nye bar gzhog/} {mnyam par gzhog/}).

gzhog par 'os

कृ. स्थेयः — {brten du rung zhing yid ches pa yin te/} {sems can rnams kyi rtsod pa byung ngo cog du tshad mar gzhog par 'os la} यत्पुनः श्रद्धेयो भवति प्रत्ययितः सत्त्वानामुत्पन्नोत्पन्नेष्वधिकरणेषु प्रामाणिकत्वेन स्थेयः बो.भू.१६क/१९.

gzhog 'phyas

क्रि. क्षिपति म.व्यु.२६४२ (४९क); द्र. {gzhog 'phyas byed/}

gzhog 'phyas pa

= {gzhog 'phyas/}

gzhog 'phyas byed

क्रि. क्षिपति — {de dag smod par byed/} {gzhog 'phyas byed/} {kha zer bar byed do//} तेऽवध्यायन्ति क्षिपन्ति विवाचयन्ति वि.व.३७४ख/१७१; द्र. {gzhogs 'phyas byed pa/}

gzhog slong

= {gzhogs slong /}

gzhog slongs

= {gzhogs slong /}

gzhogs

• सं. पार्श्वः, ओ वम्, देहावयवविशेषः — {de nas nam zhig sa skyong bu/} /{phan pa tshol la ngal dub ni/} /{bsten las nyams pa gsal byed pa/} /{gzhogs skam nad ni byung bar gyur//} ततः कदाचिद्भूपालसूनोर्व्यायामशीलनात् । पार्श्वशोक (ष लि.पा.)क्षयाशंसी प्रादुरासीद्धितैषिणः ।। अ.क.२०५ख/८५.१६; • वि. अभ्यग्रः, अन्तिकः मि.को.१७ख ।

gzhogs skam nad

पार्श्वशोषः, व्याधिविशेषः — {de nas nam zhig sa skyong bu/} /{phan pa tshol la ngal dub ni/} /{bsten las nyams pa gsal byed pa/} /{gzhogs skam nad ni byung bar gyur//} ततः कदाचिद्भूपालसूनोर्व्यायामशीलनात् । पार्श्वशोक (ष लि.पा.)क्षयाशंसी प्रादुरासीद्धितैषिणः ।। अ.क.२०५ख/८५.१६.

gzhogs stegs

औद्धत्यम्— {chags par gyur pas chags par gyur pa dang lhan cig gzhogs stegs byed na sbom po'o//} औद्धत्यस्य रक्तेन सार्द्धं रक्तया करणे स्थूलम् वि.सू.५०क/६३; {sde zhing gnas pa la'o/} /{dge slong ma dang ngo //} {gzhogs stegs dang 'phyar g}.{yeng dang rtsab hral gyi rgyur gyur pa dag gis so//} संसृष्टविहृतौ भिक्षुण्या । औद्धत्यद्रवकातर्यहेतुभूतयोः वि.सू.५१क/६५.

gzhogs phyed

पक्षः — {gzhogs phyed 'jas pa} पक्षहतः वि.सू.१२क/१३; {gzhogs phyed skam par mi 'gyur} न पक्षहतो भवति म.व्यु.७३६५ (१०४ख).

gzhogs phyed skam pa

वि. पक्षहतः — {gzhogs phyed skam par mi 'gyur} न पक्षहतो भवति म.व्यु.७३६५ (१०४ख); द्र. {gzhogs phyed 'jas pa/}

gzhogs phyed skams pa

= {gzhogs phyed skam pa/}

gzhogs phyed 'jas pa

वि. पक्षहतः — {sen mo gcig pa dang lag pa 'jas te ltebs pa dang gzhogs phyed 'jas pa dang}… {spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} एकनखसमुद्रकलेखपक्षहत… ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३.

gzhogs 'phyas

क्रि. क्षिपति म.व्यु.९३५९ (१२८ख); द्र. {gzhogs 'phyas byed pa/}

gzhogs 'phyas byed

= {gzhogs 'phyas byed pa/}

gzhogs 'phyas byed pa

• सं. क्षेपः — {bdag dang 'brel ba'i don gyis thos par 'phya yang rung zur gyis gzhogs 'phyas byed kyang rung ngo //} अवध्याने वा स्वगतेनार्थेन सश्रुतं क्षेपे वा परव्यपदेशेन वि.सू.३१क/३९; • वि. क्षेपकः — {gleng bar gtogs pa'i bsgo ba tshig gis rna la gzon pa dang cang mi smra bas rna la gzon pa dang gang zag bstan pa rnams la ngor 'phya ba dang zur gyis gzhogs 'phyas byed pa gsol bas mi bgrang bar mi bya'o//} न न गणयेयुश्चोदनगताज्ञा तूष्णींभावविहेठकोक्तपुद्गलसम्मुखावधायकपरव्यपदेशक्षेपकान् वि. सू.३१क/३९; द्र. {gzhog 'phyas byed/}

gzhogs smos

संसूचनम् — {nor na yang ngo //} {gzhogs smos kyang ngo //} {yang dag pa phyi ma nyid la de mi 'byung ba ma yin no//} विपर्ययस्य । संसूचनेन च । न भूतोत्तरत्वेऽस्य(आ) जातत्वम् वि.सू.१८ख/२१.

gzhogs smos byed

= {gzhogs smos byed pa/}

gzhogs smos byed pa

संसूचनम् — {bsams te smras so zhes bya ba la sogs pas gzhogs smos byed na nyes byas so//} संसूचने सन्धाय भाषितमित्यपि दुष्कृतम् वि.सू. २२क/२६.

gzhogs slong

१. निमित्तम् — {byang chub sems dpa' ni sbyin pa byed pa'am sbyin bdag mthong na bdag gos kyis phongs so//}…{zhes gzhogs slong mi byed} न बोधिसत्त्वो (दायकं) दानपतिं वा दृष्ट्वा निमित्तं करोति—विघातो मे चीवरेण शि.स.१४८क/१४३ । २. नैमित्तिकता — {rnam pa de dag gis tshul 'chos pa dang kha gsag dang gzhogs slong dang thob kyis 'jal ba dang rnyed pas rnyed par byed 'dod pa la brten nas} य एभिराकारैः कुहनां वा निश्रित्य लपनां वा नैमित्तिकतां वा नैष्पेषिकतां वा लाभेन लाभं निश्चिकीर्षताम् श्रा.भू.२०ख/४९; {tshul 'chos pa dang /} {kha gsag dang /} {gzhogs slong dang /} {thob kyis 'jal ba dang} कुहनां लपनां नैमित्तिकतां नैष्पेषिकताम् बो.भू.९०ख/११५; नैमित्तिकत्वम् म.व्यु.२४९६ (४७ख); मि.को.१२८क ।

gzhogs slong can

वि. नैमित्तिकः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags}…{gzhogs slong can rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न नैमित्तिकानाम् सु.प.२१ख/२.

gzhogs slong ba

= {gzhogs slong /}

gzhogs slongs

= {gzhogs slong /}

gzhong

= {gzhong pa/}

gzhong khong

द्रोणिः, पात्रविशेषः — {de dag}… {gzhong khong du lcags kyi gtun rnams kyis brdung ngo //} ते द्रोणिष्वयोमयैर्मुसलैर्हन्यन्ते शि.स.४८क/४५.

gzhong pa

कुण्डकः, ओ कम् — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९; कुण्डालकम् — {gzhong pa 'jam por bkru bar mi bya'o//} ( न) कुण्डालके शोचयेत् वि.सू.६९ख/८६; करोटम् — {gnod sbyin lag na gzhong thogs} करोटपाणयो यक्षाः अ.क.४२ख/४.७२; हेला — {gser gyi gzhong pa gser dngul gyis bkang ba'i steng du kA ra ShA pa Na lnga brgya bzhag ste bcom ldan 'das kyi thad du song nas} स हिरण्यसुवर्णस्य हेलां पूरयित्वा उपरि पञ्च पुराणशतानि दत्त्वा भगवन्तमुपगतः अ.श.११०क/१००; तट्टुकम् — {ci gzhong pa bkrus pa'ang ma mthong ngam skom 'thungs zin to//} किं न पश्यथ तट्टुकं निर्मादितम्, पीतं पानकम् शि.स.३८क/३६; धानिका — {me gzhong} अङ्गारधानिका अ.को.१९६क/२.९.२९; द्र.— । {'khar gzhong /}

gzhong pa lta bu

वि. तट्टुकाकारः — {de ni las de'i rnam par smin pas gzhong pa lta bur gyur to//} स तस्य कर्मणो विपाकेन तट्टुकाकारः संवृत्तः शि.स.३८क/३६.

gzhong bu

कुण्डः, ओ डम् — {'du byed dang sems de dag kyang ri mo dang rgya shug la sogs pa ltar te/} {dper na rtsig pa la ri mo dang gzhong bu la rgya shug brten pa ltar ro//} ते संस्कारचित्ते चित्रबदरादिवत् । यथा कुड्ये चित्रम् आधार्यम्, बदरं च कुण्डे अभि.स्फु.३२८ख/१२२४.

gzhong rings

द्रोणिका — {lcags kyi gzhong rings su khrus bya'o//} स्नायादयोद्रोणिकायाम् वि.सू.६ख/७.

gzhon

= {gzhon pa/} {gzhon nu/}

gzhon ches

= {gzhon ches pa/}

gzhon ches pa

वि. अतिबालकः — {mchu med lus la rma mtshan can/} /{rgan ches pa dang gzhon ches dang //} अनोष्टकाश्च चित्राङ्गा अतिवृद्धा अतिबालकाः ।। वि.सू. ४ख/४.

gzhon nu

• सं. १. कुमारः [1] दारकः — {de nas nyin mo'i dus su gzhon nu dang gzhon nu ma bcu la 'o thug la sogs pa mngar ba'i zas kyis ston mo byas te yon phul nas gshegs su gsol bar bya'o//} ततो दिवाकाले कुमारकुमारिकाणां दशकं पायसादिमधुराहारेण भोजयित्वा दक्षिणां दत्त्वा विसर्जयेत् वि.प्र.१६१ख/३. १२६; {shAkya gzhon nu lnga brgya} शाक्यकुमारशतानि ल. वि.७४ख/१०१; {drang srong gzhon nu} ऋषिकुमारः अ.श.२०२क/१८६; {klu gzhon nu skyes nas ring po ma lon pa zhig} अन्यतमश्च अचिरजातको नागकुमारः वि.व. ११७ख/२.९७; {mngal na gnas pa dang byis pa dang gzhon nu dang lang tsho dang dar la bab pa dang rgan po'i gnas skabs dag na} गर्भबालकुमारयुवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.व्या.२३३ख/१४५; कुमारकः — {de'i tshe gzhon nu lo bcu drug lon pa nas nyi shu lon pa'i skyed dang ldan pa dag grong khyer thams cad nas bsdus nas grong khyer der btsud do//} तेन च पुनः समयेन विंशवर्षाः समानाः षोडशवर्षातिक्रान्ताः कुमारकाः सर्वनगरेभ्यः समुदानीय तत्र च नगरे प्रवेशिता अभूवन् रा.प.२४६ख/१४५; {dri za'i gzhon nu yid gcugs dag gi sa/} /{gus ldan gnyen bzang gis ni de la smras//} उवाच गन्धर्वकुमारकस्तं विश्रम्भभूमिः प्रणयी सुबन्धुः ।। अ.क.२९९ख/१०८.७४; {gang dag der 'ong ba grong gi gzhon nu'am}…{phyugs rdzi'am rtswa thun nam} ये च तत्रागमन् ग्रामकुमारका वा…पशुपालका वा तृणहारिका वा ल. वि.१२७क/१८७; दारकः — {btsun mo ma dri lhan gcig des/} /{gzhon nu dris} ({dra ldan} ){ldan zhes pa dang /} /{de bzhin kr}-{i Sh+Na zhes pa yi/} /{bu mo khyer nas nags su song //} माद्रीदयितया सार्धं जालिनं नाम दारकम् । कृष्णाभिधां तथा कन्यामादाय स ययौ वनम् ।। अ.क.२०५ख/२३.२८; दहरः — {gang gi tshe bcom ldan 'das kyis ko sa la'i rgyal po gsal rgyal gzhon nu'i dpe'i mdo sdes btul ba} यदा च भगवता राजा प्रसेनजिद् दहरोपमेन सूत्रेण विनीतः वि.व.१२७ख/२.१०४; शिशुः — {de tshe gzhon nu de/} /{shAkya thub pa zhes par gyur//} शाक्यमुनिर्नामाऽभूत्स तदा शिशुः अ.क.२११क/२४.३८; {dge slong gis bud med gzhon nu mdog mdzes pa chags par 'os pa zhig mthong nas} भिक्षुणा अन्यतमान्यतमं शिशुमुदारवर्णं रञ्जनीयं मातृग्रामं दृष्ट्वा वि.व.२४६क/२.१४७; वत्सः — {gzhon nu dpal 'byung} वत्सश्रीसम्भवः म.व्यु.३४०१ (५८ख) [2] राजकुमारः — {gzhon nu don thams cad grub pa} सर्वार्थसिद्धः कुमारः ल.वि.५८क/७५; {rgyal tshab dbang ni bskur 'os pa/} /{gzhon nu kA shi mdzes pa yis//} यौवराज्यभरैकार्हः कुमारः काशिसुन्दरः । अ.क.२४७क/२९.४; {rgyal bu gzhon nu} राजकुमारः ग.व्यू.२३२ख/३१० [3] = {rgyal tshab} युवराजः — {rgyal tshab gzhon nu nyid la ni//} युवराजस्तु कुमारः अ. को.१४३क/१.८.१२ ; कुत्सितं मारयतीति कुमारः । मृङ् प्राणत्यागे…कुमारयतीति वा कुमारः । कुमार क्रीडायाम् अ.वि.१.८.१२ २. युवा — {yang ni lha yi gzhal yas khang /} /{lha mo de dang gzhon nu de'ang /} /{ma zad lus can lha yi ni/} /{rgyan gyis brgyan pa rab tu byung //} प्रादुरासन् पुनर्दिव्यविमानं सा च कामिनी । युवा स चाद्भुततनुर्दिव्याभरणभूषितः ।। अ.क.१७०क/१९.७४; । {kA shi'i grong du dbul po gzhon nu yis/} /{smad 'tshong bzang mo zhes pa sngon mthong gyur/} /{mdzes pas de tshe de yi g}.{yog rnams byas//} पुरा युवा काशिपुरे विलोक्य भद्राभिधानां गणिकां दरिद्रः । सेवां व्यधात् सुन्दरकस्तदाऽस्यै अ.क.२००ख/२२.८० ३. कौमारम्, अवस्थाभेदः — {mngal dang byis pa dang gzhon nu la sogs pa'i gnas skabs bcu po rnams te} गर्भबालकौमारादिका दशावस्थाः वि.प्र.२२३ख/२.४ ४. शावः — {ri dwags gzhon nu'i mig can ma/} /{bdag gi yid la brjed pa med//} मृगशावाक्षीं न विस्मरति मे मनः अ.क.१०३क/१०.४१ ५. कलिका, अत्यन्ताविकसितपुष्पम् — {'gyur dang sbal mig ma ning ngo/} /{gzhon nu dang ni gsar bu pho//} क्षारको जालकं क्लीबे कलिका कोरकः पुमान् । अ.को.१५५क/२.४.१६; कल्यते प्रसूनमिति शब्द्यते कलिका । कल शब्दसंख्यानयोः अ.वि.२.४. १६; • ना. कुमारः १. श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}… {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}…{gzhon nu dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…कुमारः म.मू.९९ख/९ २. = {gdong drug} कार्तिकेयः — {rgyal bas po lo ma bzhin dang /} /{gzhon nus ri yi sras mo bzhin/} /{mchod par 'os par skyes pa yi/} /{gzhon nu de yis yum yang mdzes//} पौलोमीव जयन्तेन जननी पूज्यजन्मना । बभौ तेन कुमारेण कुमारेणेव पार्वती ।। अ.क.२२क/३.३१ ३. नृपः — {sdom brtson rgyal po'i tshul gyis ni/} /{'byung bar 'gyur bar the tshom med/} /{dper na ma khol zhes bya dang /}…{gzhon nu zhes} भविष्यन्ति न सन्देहो यतयो राज्यवृत्तिनः ।। तद्यथा मातृचीना (?चेटा)ख्यः…कुमाराख्यः म.मू.३२५ख/५१० ४. महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}… {gzhon nu dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…कुमारः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू. १०४ख/१३; • वि. १. बालः — {bu gzhon pa la pha bzhin du/} /{sems can mi 'tshe sgrub par byed//} पिता यथा सुते बाले सत्त्वाहेठे प्रपद्यते ।। सू.अ.१८९ख/८७; {'khri shing gzhon nu} बाललता अ.क.३४क/३.१६९; {pad rtsa gzhon nu} बालमृणालिका अ.क.२९९ख/१०८.७१; {rlung gzhon} बालानिलः अ.क.९६क/६४.१०४; तरुणः — {de nas dge slong gzhon nu lto 'dun can des ngag gi las rtsub po smras} ततस्तेन तरुणभिक्षुणा आहारगृध्रेण खरं वाक्कर्म निश्चारितम् अ.श.२६०क/२३८; {rab 'byor 'di lta ste dper na/} {ba be'u gzhon nu yod pa be'u mi gtong ba} तद्यथापि नाम सुभूते तरुणवत्सा गौर्नोत्सृजति वत्सम् अ.सा.२५२क/१४२; {btsun pa ba rnams kyang gzhon la/} {be'u rnams kyang tshar lags te/} {so so'i gnag ra 'tshal bas} भदन्त गावस्तरुणवत्सा ज्ञास्यन्ति स्वकस्वकानि गोकुलानि वि.व.१४८क/१.३६; {de gzhon nu'i tshe nas rab tu 'byung ba'i sems skyes pa las} तस्य तरुणावस्थायां प्रव्रज्याचित्तमुत्पन्नम् अ.श.२२१ख/२०५; {pad ma gzhon nu} तरुणपङ्कजम् बो.अ.२५ख/८. ५७; {shing gi lo ma gzhon nu dag} तरुणानि तरुपर्णानि जा.मा.३२क/३७; युवा — {lha khyod kyang dar ni ma yol te/} {gzhon pa} त्वं च देव युवा अनभिक्रान्तयौवनः ल.वि. १०५ख/१५३; वयस्थः — {gzhon nu na chung shar ba dang //} वयस्थस्तरुणो युवा अ.को.१७२ख/२.६.४२; षोडशवर्षाधिके वयसि तिष्ठतीति वयस्थः अ.वि.२.६.४२; नवः — {mi gzhan zhig btsas nas lo nyi shu rtsa lnga lon pa gzhon nu thor bu lang tsho skra nag po} कश्चिदेव पुरुषो नवो दहरः शिशुः कृष्णकेशः … पञ्चविंशतिवर्षो जात्या भवेत् स.पु.११६ख/१८६; {mig}… {pad ma gzhon nu 'dra ba} नवकमलसदृशनयनाम् वि.व.२०९क/१.८३; कनीयान् — {de sras thu bo zas gtsang ste/} /{gzhan ni zas dkar de yi ni/} /{rjes su skyes pa dre bo zas/} /{bdud rtsi zas ni gzhon nu'o//} ज्येष्ठः शुद्धोदनस्तस्य सुतः शुक्लोदनः परः । द्रोणोदनस्तदनुजः कनीयानमृतोदनः ।। अ.क.२३४क/२६.२२; कनिष्ठः — {gang gi tshe rdo rje'i spun rgan po'am gzhon nu bslab pa dang ldan pa la rab tu khro bar byed na'o//} यदा ज्येष्ठे वा कनिष्ठे वा वज्रभ्रातरि शिक्ष्यमाणे प्रकोपं करोति वि.प्र.१५४क/३.१०२ २. = {gsar pa} नूतनः — {gsar pa so ma thog ma dang /} /{yag ma gzhon nu gsar pa 'o//} प्रत्यग्रोऽभिनवो नव्यो नवीनो नूतनो नवः ।। अ.को.२११ख/३.१.७७; नवशब्दस्य नू इत्यादेशे नूत्नः । तनप्प्रत्यये नूतनः अ.वि.३.१.७७ ३. = {gzhon nu'i} कौमारम् — {nor 'dzin gsal bas ku be ra/} /{stobs dang ldan pas gzhon nu ste/} /{khyu mchog ldan pas dbang phyug dang /} /{dpal dang 'grogs pas khyab 'jug dang //} कौबेरं धनदव्यक्त्या कौमारं शक्तिमत्तया । ऐश्वरं वृषसंयोगाद्वैष्णवं श्रीसमागमात् ।। अ.क.४१ख/४.५९.

gzhon nu'i

कौमारः — {rma bya 'di dag gzhon nu'i rma bya'i rigs las 'khrungs pa ste/} /{tshogs kyi bdag pos sgra bsgrags tshe yang rnam par 'gyur ba med//} कौमारबर्हिकुलसम्भव एष बर्ही गर्जत्क्षणे गणपतेरपि निर्विकारः ।। अ.क.६३ख/५९.१२१.

gzhon nu bskyed

= {gzhon nu bskyed pa/}

gzhon nu bskyed pa

ना. कुमारवर्धनम्, प्रदेशः — {de nas bcom ldan 'das yul gzhon nu bskyed par gshegs nas}… {kun dga' bo phyogs 'dir rgyal po gso sbyong 'phags zhes bya ba btsas} अथ भगवान्कुमारवर्धनमनुप्राप्तः… अस्मिन्नेवानन्द प्रदेशे उपोषधो नाम राजा जातः वि.व.१५५ख/१.४४.

gzhon nu rgyal po

ना. कुमारराजः, नृपः लो.को.२०४६.

gzhon nu mchog

वि. कुमाराग्रः — {legs so legs so gzhon nu mchog/} /{rgyal ba'i sras po tshig po che//} साधु साधु कुमाराग्र जिनपुत्र महागिर । सु.प्र.५ख/८.

gzhon nu snyan sngags mkhan

कविकुमारः लो.को.२०४६.

gzhon nu lta bu'i mdo

ना. दहरसूत्रम्, ग्रन्थः — {gzhon nu lta bu'i mdo'i dpes rgyal po gsal rgyal btul nas/} {bcom ldan 'das kyi bstan pa la dad pa rnyed de} राजा च प्रसेनजिद्दहरसूत्रोदाहरणेन विनीतो भगवच्छासने श्रद्धां प्रतिलब्धवान् अ.श.२१ख/१८.

gzhon nu dpal 'byung

ना. वत्सश्रीसम्भवः, असुरः म. व्यु.३४०१ (५८ख).

gzhon nu bum pa

ना. कुमारकलशः, पण्डितः लो.को.२०४६.

gzhon nu blo gros

कुमारमतिः लो.को.२०४६.

gzhon nu ma

• सं. १. कुमारी — {bcu gcig pa la}…{bu mo'o//} {bcu gnyis pa la gzhon nu ma'o//} {bcu gsum pa la lang tsho ma'o/} /{bcu bzhi pa rgan mo'o//} एकादश्यां…बाला, द्वादश्यां कुमारी, त्रयोदश्यां युवती, चतुर्दश्यां वृद्धा वि.प्र.१५९ख/१.८; {bag sar gzhon nu ma} वधूकुमारी वि.व.२०१ख/१.७५; कुमारिका — {gzhon nu ma de dag gis byang chub sems dpa' la tshod ma'i rnam pa de dag thams cad byas te phul lo//} आभिः कुमारिकाभिर्बोधिसत्त्वाय सर्वास्ता यूषविधाः कृत्वोपनामिता अभूवन् ल.वि.१३०ख/१९४; {gang dag der 'ong ba grong gi gzhon nu'am grong gi gzhon nu ma'am ba lang rdzi'am} ये च तत्रागमन् ग्रामकुमारका वा ग्रामकुमारिका वा गोपालका वा ल.वि.१२७क/१८७; कन्या — {skabs der thub pa chen po ni/} /{shAM Di l+ya yi gzhon nu ma//} अस्मिन्नवसरे कन्यां शाण्डिल्यस्य महामुनेः । अ.क.१४२ख/६८.१५; {'dod ldan bdag la gzhon nu ma/} /{khyod ni ji ltar 'dod mi byed//} कन्ये कामयमानं मां त्वं न कामयसे कथम् । का.आ.३२०ख/१.६३; कन्यका — {zhes pa 'dod pa min thos nas/} /{shugs ring phyungs te gzhon nu mas/} /{smras pa} इत्यनीप्सितमाकर्ण्य दीर्घं निश्वस्य कन्यके । ऊचतुः अ.क.२२६क/२५.२०; तरुणी — {gzugs kyi dregs pas gzhon nu mas/} /{khyo yi khyim las phyi rol 'thon//} रूपदर्पेण निर्यान्ति तरुण्यः पतिवेश्मनः । अ.क.२३३क/८९.१४२; बाला — {phreng ba lta bu'i gzhon nu ma/} /{dri bzang dga' ldan snying la ni/} /{mngon par 'dod pa rang bzhin skyes/} /{skud pa bzhin du rtag tu gnas//} आमोदिनीनां हृदये सदा सूत्रवदास्थितः । मालानामिव बालानामभिलाषः स्वभावजः ।। अ. क.२२४ख/२५.६ २. तारुण्यम् — {bu mo gzhon nu ma yi mtshams/} /{bzod dka'i lang tsho la gnas pa//} स्थिता शैशवतारुण्यसन्धौ वयसि दुःसहे ।। अ.क.७३क/७. २५ ३. = {klu shing} कुमारकः, वरुणवृक्षः — {klu shing chu shing dkar po dang /} /{lo ma kha dang gzhon nu ma//} वरुणे वरणः सेतुस्तिक्तशाकः कुमारकः । अ.को.१५५ख/२.४.२५; सदा तरुणत्वात् कुमारकः अ.वि.२.४.२५ ४. कौमारी, ओषधिविशेषः — {gzhon nu ma zhes pa ni ka ra Ni ka ste cha gnyis dang /} {tsartsi kA zhes pa ni a d+ho puSh+pi ka ste cha gcig go//} {zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} कौमारीति कर्णिका भाग २, चर्चिकेति अधोपुष्पिका भाग १ । इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३. ९६; • ना. । १. कुमारी, पत्रदेवी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang lus med ma dang gzhon nu ma dang}… {bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा, अनङ्गा, कुमारी…भद्रा वि.प्र.४१ख/४.३१; {gzhon nu ma'i rI'o//} कुमार्या री वि.प्र.१३२क/३.६४ २. कौमारी [1] महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag}…{'di lta ste/} {tshangs pa ma dang}…{gzhon nu ma dang}…{skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…कौमारी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४ [2] नायिका — {k+ShaHni tshangs ma dang k+Sha}~ {M ni dpal chen mo dang k+ShaHni gzhon nu ma ste gtso mo rnams kyi sa bon no//} क्षा ब्रह्माणी, क्षँ महालक्ष्मीः, क्षः कौमारीति नायिकानां बीजानि वि.प्र.५३ख/४.८२; {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang lus med ma dang gzhon nu ma dang ri dwags bdag pos 'gro ma dang rin chen phreng ba ma dang mig bzang ma dang rul ma dang bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा, अनङ्गा, कुमारी, मृगपतिगमना, रत्नमाला, सुनेत्रा, क्लीना, भद्रा वि.प्र. ४१ख/४.३१; {phag mo dang gzhon nu ma ni tshor ba'i rigs can ma'o//} वाराही, कौमारी वेदनाकुलिनी वि.प्र.५४क/४.८३.

gzhon nu ma dngos

कन्याभावः — {gzhon nu ma dngos las 'das pas/} /{khyod ni gzhan gyis yongs su bzung //} कन्याभावादपक्रान्ता यूयं परपरिग्रहाः । अ.क.६७ख/६.१७२.

gzhon nu ma nag mo

कृष्णकुमारी — {gzhon nu ma nag mos bkal ba'i skud pas ni dkri} कृष्णकुमारीकर्तितसूत्रेण वेष्टयेत् हे.त.३ख/६.

gzhon nu ma spyod pa

तरुणीभोगः — {rgan pos gzhon nu ma spyod pa/} /{lus ni nyams pa go byed dag//} वृद्धस्य तरुणीभोगः शरीरक्षयसूचकः । अ.क.१७६क/७९.७.

gzhon nu ma len

ना. कुमारिलः, तीर्थिकाचार्यः — {gzhon nu ma len gyis dngos po med pa rnam pa gsum brjod de} कुमारिलेन त्रिविधोऽभावो वर्णितः त.प.६२ख/५७७; {gzhan gyi zhes bya ba ni gzhon nu ma len la sogs pa mu stegs byed pa dag} परे तीर्थिकाः कुमारिलप्रभृतयः त. प.२११ख/१४०; त.प.२०३ख/१२२.

gzhon nu rtse ba'i bstan bcos

कुमारक्रीडाशास्त्रम् — {bstan bcos}… {don med pa rnams yongs su spang bar bya'o/} /{'di lta ste/}…{gzhon nu rtse ba'i bstan bcos rnams dang} शास्त्राणि… अपार्थकानि परिवर्जयितव्यानि । तद्यथा…कुमारक्रीडाशास्त्राणि शि.स.१०८क/१०६.

gzhon nu zur phud can

चीरीकुमारः — {'u bu'i thad du ni/} …/{gzhon nu zur phud can 'bar 'jigs pa med par byed pa ci zhig phyil//} सम्प्राप्तोऽस्माकमेष ज्वलदभयकरः कोऽपि चीरीकुमारः ।। बो.अ.३८क/१०.१३.

gzhon nu 'od srung gi bu

ना. कुमारकाश्यपः, श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po}…{'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang}… {gzhon nu 'od srung gi bu dang} महाश्रावकसङ्घेन… तद्यथा—महाकाश्यपः… कुमारकाश्यपः म.मू.९९ख/९.

gzhon nu rol pa

• पा. १. कुमारक्रीडा, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de}… {gzhon nu rol pa dang} तुषितभवनवासादिं कृत्वा…कुमारक्रीडा शि.स.१६०क/१५३; {dga' ldan gyi pho brang dam pa na bzhugs pa la stsogs te/} {'pho ba dang sku na bzhugs pa dang skye ba dang gzhon nu'i rol pa dang} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवनासंक्रमणगर्भस्थितिजन्मकुमारक्रीडा(–) द.भू.१७७क/१० २. कुमारललिता, उष्णिग्भेदः मि.को.९३ख ।

gzhon nu len

ना. कुमारलातः, आचार्यः — {yang smras pa zhes bya ba ni btsun pa gzhon nu len gyis te/} {sdug bsngal bdun cu pa las so//} आह खल्वपीति भदन्तकुमारलातः दुःखसन्तत्याम् अभि.स्फु.१५४क/८७८.

gzhon nu'i grong khyer

ना. कौमारपौरिका, पीलवम् — {'thung gcod grong khyer gyi dang yang /} /{'thung gcod grong gi mthar gnas pa/} /{ca ri tra dang ko sa la/} /{bin d+h+ya gzhon nu'i grong khyer ro//} पीलवं च ग्रामन्तस्थं पीलवं नगरस्य च । चरित्रं कोशलं चैव विन्ध्याकौमारपौरिका । हे.त.८क/२४.

gzhon nu'i dga' ba'i tshogs

तरुणप्रेमसम्भारः — {gzhon nu'i dga' ba'i tshogs rnams dag/} /{rnam bcas nyid du gyur pa bzhin//} तरुणप्रेमसम्भारमिव साकारतां गतः ।। अ.क.१६७क/१९.४१.

gzhon nu'i brtul zhugs can

वि. कुमारव्रतः — {ral pa ring dang gzhon nu'i brtul zhugs can} दीर्घजटान कुमारव्रतानाम् शि.स.१७८क/१७६.

gzhon nu'i phreng ba can

नवमालिका, पुष्पविशेषः — {'dab bdun gzhon nu'i phreng ba can//} सप्तला नवमालिका अ.को.१५९क/२.४.७२; नूयत इति नवा । णु स्तुतौ । नवा चासौ मालिका च नवमालिका । नवा स्तुत्या माला अस्या इति वा अ.वि.२.४.७२.

gzhon nu'i tshul dang mthun pa

वि. कुमारस्यानुरूपा — {gal te de ltar bya na de'i phyir gzhon nu'i tshul dang 'thun pa'i bu mo gang zhig yod khyed kyis ltos shig} यद्येवं तेन हि व्यवलोकयत कतमा कन्या कुमारस्यानुरूपा स्यात् ल.वि.७१ख/९६.

gzhon nu'i rim gro pa

कुमारपरिचारकः — {jo mo gzhon nu'i rim gro pa dag gzhon nu tshol zhing mchis na jo co stor ces gda'o//} देवि कुमारपरिचारकाः कुमारमन्वेषन्ते नष्टः श्रूयते सु.प्र.५६ख/१११.

gzhon nu'i rol pa

= {gzhon nu rol pa/}

gzhon nu'i sa

पा. कुमारभूमिः, अचला भूमिः — {'di ni byang chub sems dpa'i ye shes kyi sa brgyad pa ste/} {mi 'phrogs pa'i phyir mi g}.{yo ba zhes bya'o//}…{kha na ma tho ba med pa'i phyir gzhon nu'i sa zhes bya'o//} इयं भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वस्य अष्टमी ज्ञानभूमिरचलेत्युच्यतेऽसंहार्यत्वात्… कुमारभूमिरित्युच्यते अनवद्यत्वात् द.भू.२४६क/४६; {rgyal ba de yi tha ma'i dus kyi tshe/} /{gzhon nu'i sa las shin tu 'das gyur nas//} सो चेज्जिनः पश्चिमके समुच्छ्रये कुमारभूमिमतिनामयित्वा । स.पु.२८क/४९.

gzhon nur gyur

= {gzhon nur gyur pa/}

gzhon nur gyur pa

• वि. कुमारभूतः — {sngon gzhon nur gyur cing khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba'i tshe sras brgyad yod par gyur te} पूर्वं कुमारभूतस्यानभिनिष्क्रान्तगृहावासस्य अष्टौ पुत्रा अभूवन् स.पु. ८ख/१२; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन स.पु.२ख/१; • सं. कुमारभूतत्वम् — {shA ri'i bu 'di ltar yang de bzhin gshegs pa pad ma'i 'od de'i tshe'i tshad ni gzhon nur gyur pa ma gtogs par bar gyi bskal pa bcu gnyis su 'gyur ro//} तस्य खलु पुनः शारिपुत्र पद्मप्रभस्य तथागतस्य द्वादशान्तरकल्पा आयुष्प्रमाणं भविष्यति स्थापयित्वा कुमारभूतत्वम् स. पु.२७ख/४८.

gzhon nur snang ba

ना. कुमारदर्शनः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po gzhon nur snang ba dang} कुमारदर्शनश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८.

gzhon pa

• वि. १. युवा — {gzugs ni zla yod ma yin pha rol gnon pa'i nor ldan mkhas shing dul la gzhon//} रूपेणाप्रतिमः पराक्रमधनो विद्वान् विनीतो युवा ना.ना. २३३क/७३; कुमारः — {shin tu gzhon} सुकुमारः अ.क.१६९ख/१९.६९; बालः — {nyi gzhon} बालातपः का.आ.३३०ख/२.२५५; {bu gzhon pa la pha bzhin du/} /{sems can mi 'tshe sgrub par byed//} पिता यथा सुते बाले सत्त्वाहेठे प्रपद्यते ।। सू.अ.१८९ख/८७; शिशुः — {de dag thams cad kyang gzugs bzang ba}…{gzhon pa} ताश्च सर्वा अभिरूपाः… शिशवः रा.प.२४६ख/१४५; नवः — {na tshod gzhon zhing mdzes pa'i gzugs//} नवं वयः प्रिया मूर्तिः अ.क.६२ख/६.१०९; {sems can rnams kyi tshe srog g}.{yo/} /{lang tsho gzhon pa de bas kyang //} चपलं प्राणिनामायुस्ततोऽपि नवयौवनम् । अ.क.३३५ख/४३.१२; तरुणः म.व्यु.४०७८ (६५ख); नवकः — {rgan pa med na gzhon pa la gnas bca' bar bya'o//} वृद्धाभावे नवकं निःश्रयेत वि.सू.३ख/३; कनीयान् — {spun zla gzhon pa} कनीयान् भ्राता अ.क.२८४ख/३६.५६; कनिष्ठः — । {de nas rjes su gnang ba thob nas slar yang tshogs kyi 'dus par zhes pa rigs kyi dbus su sngar thu bo'i ming gang yin pa de ni chung ba nyid du 'gyur te/} {gzhon pa nyid du 'gyur ro//} तत्राज्ञां लब्ध्वा हि भूयो व्रजति गणकुले गोत्रमध्ये यः प्राग् ज्येष्ठनामा स लघुत्वं व्रजति कनिष्ठो भवति वि.प्र.१५३ख/३.१०१; लघुकः — {de la dge slong rnams las gang zhig dbang gis rgan pa ste/} {'on kyang rmongs pa dang /} {gzhon pa ni slob dpon chen po rgyud ston pa po yin na} तत्र भिक्षूणां यो ज्येष्ठः सेकेन किन्तु मूर्खः, लघुको महाचार्यस्तन्त्रदेशकः वि.प्र.१८२ख/३.२०२ २. = {gzhon nu ma} तरुणिका — {'on kyang bu mo 'di gzhon lags kyi} अपि त्वेषा तरुणिका दारिका वि.व.१३७क/१.२६; • सं. १. युवा — {gzhon yang rgan pa'i nye bar zhi la dga'//} युवाऽपि वृद्धोपशमाभिरामः जा.मा.४६ख/५५; बालः — {gzhon la mdza' bas yongs 'dris pa/} /{blon po'i bu gzhon 'od} (?{'dod} ){ldan ni/} /{'dod pa'i snying po zhes pa yis/} /{de la dal gyis 'dod pa bsten//} बालप्रीत्या परिचितस्तां मन्त्रितनयो युवा । कामसाराभिधः स्वैरमकामयत कामुकः ।। अ.क.२८६क/१०६.६ । २. बाल्यम् — {bdag gis gzhon la yon tan bsgrubs/} /{dar la babs tshe nor zas bsgrubs/} /{bu gcig} बाल्ये गुणार्जनं पुत्र तारुण्ये द्रविणार्जनम् । मया कृतम् अ.क.३०१ख/३९.४८.

gzhon pa'i rgyags pas dregs pa

वि. तारुण्यमदमत्तः लो.को.२०४७.

gzhon pa'i rabs

= {gzhon rabs/}

gzhon rabs

वि. नवकः — {dge slong slob pa gzhon pa'i rabs/} /{sems ma byung ba gang zhig yin//} यो भवेन् नवको भिक्षुः शैक्षोऽसम्प्राप्तमानसः । अभि.स्फु.१६२क/८९६; वि.सू.६क/६; दहरः मि.को.१२१क ।

gzhon rim

नवान्तः मि.को.१२१क ।

gzhon rims

= {gzhon rim/}

gzhon sha can

• वि. सुकुमारः — {chu tshan gyis ni reg pa na/} /{gzhon sha can la rab tsha ba'i//} स्पृष्ट उष्णोदकेनापि सुकुमार प्रतप्यसे । बो.अ.२०ख/७.१२; • सं. = {gzhon sha can nyid} सौकुमार्यम् — {sdug bsngal ma myong rab tu gzhon sha can/} /{ya rabs rnams la nyam nyes gnod pa bzhin//} अदृष्टदुःखान्यतिसौकुमार्याद्यथोत्तमानां व्यसनागमेषु ।। जा.मा.१४७क/१७०; तरुणता — {pags 'jam gzhon sha can legs nyid/} /{sku ni bdun dag mtho ba dang //} त्वङ्मृदुश्रीतरुणता सप्तोत्सदशरीरता । र. वि.१२०ख/९४.

gzhon sha can nyid

सुकुमारता — {gom snyoms pa dang spyan gnyis ni/} /{dag dang gzhon sha can nyid dang //} समक्रमत्वं शुद्धत्वं नेत्रयोः सुकुमारता । अभि.१२ख/अ.७.२४.

gzhon sha chags

= {gzhon sha chags pa/}

gzhon sha chags pa

वि. तरुणः — {phyag dang zhabs 'jam zhing gzhon sha chags pa dang} मृदुतरुणपाणिपादः बो. भू.१९३क/२५९; {phyag ni zhabs bcas 'jam zhing gzhon sha chags//} करौ सपादौ तरुणौ मृदू च अभि.अ.१२क/८.१३.

gzhon shos

= {nu bo} यवीयः, अनुजः — {phyis skyes nu bo gzhon shos dang /} /{rting skyes rjes su skyes pa 'o//} जघन्यजे स्युः कनिष्ठयवीयोऽवरजानुजाः ।। अ.को.१७३क/२.६.४३.

gzhob tu klog pa

निर्दहनता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{bag chags dang bag la nyal ba dang nyon mongs pa thams cad gzhob tu klog pas dbang po'i me lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…इन्द्राग्निभूतं सर्ववासनानुशयक्लेशनिर्दहनतया ग.व्यू.३११ख/३९८.

gzhob tu 'byin

क्रि. दह्यते — {me des bud shing de tshig par byed sreg par byed ces bya ba'i tha tshig ste/} {de gzhob tu 'byin cing thal bar rlog go//} तेन अग्निना तदिन्धनमिध्यते दीप्यत इत्यर्थः । दह्यते भस्मीक्रियते अभि.स्फु.३१४ख/११९४.

gzhom

= {gzhom pa/}

gzhom du med

= {gzhom du med pa/}

gzhom du med pa

• वि. अनाहतः — {de yang bde ba dang sdug bsngal dang bral ba ni srid pa gsum gyis btud cing gzhom med kun tu 'gro ba gang yin pa de yin te} स च सुखदुःखाभ्यां रहितस्त्रिभुवननमितो यः सोऽनाहतः सर्वगो भवति वि.प्र.२२८क/२.१९; {'di rnams 'gags pa las gzhom du med pa thams cad mkhyen pa'i gsung du 'gyur ro//} एषां निरोधादनाहता सर्वज्ञभाषा भवति वि.प्र.६४क/४.११२; • पा. अनाहतम् — {'di rnams gcig tu 'dres par gyur pa ni sa bon te/} {dbyangs rnams kyi thig le dang gsal byed rnams kyi rnam par bcad pa dang rnam par shes pa gzhom du med pa dang srog gi a yig go//} एषामेकलोलीभूतं बीजं स्वराणां बिन्दुः, व्यञ्जनानां विसर्गः, विज्ञानस्यानाहतम् । प्राणस्य अकारः वि.प्र.३५ख/४.१०; ग्. {yas su dmar po'i mdog ces pa ni gzhom du med pa de'i g}.{yas su rnam par bcad pa'i mtshan ma'i ming can dmar po 'bar ba ye shes dmar po'i 'od zer ro//} दक्षिणे रक्तवर्णा इति तस्यानाहतस्य दक्षिणे विसर्गचिह्नसंज्ञिता रक्तदीप्तिः रक्तज्ञानरश्मिः वि.प्र.१५७ख/१.६; {gzhom du med pa 'di'i ming gi mtshan ma ni lho dang byang dang shar dang nub kyi dbus su gri gug gi rnam par ri mo tsam brjod du med pa ste/} {stong pa chen po'i yi ge dang po'o//} अस्यानाहतस्य संज्ञाचिह्नं सव्यवामपूर्वापरमध्ये कर्त्तिकाकारं रेखामात्रमनुच्चार्यं प्रथमाक्षरमहाशून्यमिति वि.प्र. १४९क/१.२; {dbyangs dang bral ba mchog ces pa gzhom du med pa'i ha yig dbyangs med pa la} स्वररहितपरे इति अनाहते हकारे अस्वरे वि.प्र.१२८क/३.५६; {gzhom du med pa zhes pa ni dpal ldan yum ste shes rab kyi pha rol du phyin ma'o//} श्रीमाता प्रज्ञापारमिता अनाहताख्या वि.प्र.५२ख/४.७५; {nA da ni gzhom du med pa'o//} नादोऽनाहतः वि.प्र.५२ख/४.७४.

gzhom du med pa'i sgra

पा. अनाहतध्वनिः — {'dir sems can thams cad kyi snying gi nang na gnas pa ni ye shes so//} {de yang gzhom du med pa'i sgra ste rtag tu nA da'i mtshan nyid do//} इह सर्वसत्त्वानां हृदयान्तर्गतं ज्ञानम्, तच्चानाहतध्वनिः सदा नादलक्षणः वि.प्र.१२७क/३. ५४.

gzhom du bzhud

क्रि. निहन्तुं व्रजामि — ग्. {yon rol nas thams cad du gdol ba zhes bya bas smras pa/}…/{myur du dge sbyong de ni gzhom du bzhud//} वामे सर्वचण्डालो नामाह…व्रजाम शीघ्रं श्रमणं निहन्तुम् ।। ल.वि.१५३ख/२२९.

gzhom 'dod pa

वि. तर्तुकामः — {srid pa'i sdug bsngal brgya phrag gzhom 'dod cing //} भवदुःखशतानि तर्तुकामैः बो.अ.२क/१.८; {gzhom 'dod pa ni yongs su 'dor bar 'dod pas} तर्तुकामैः परित्यक्तुमिच्छद्भिः बो.प. ४७क/७.

gzhom pa

• क्रि. ( {'joms pa} इत्यस्य भवि.) १. मारयिष्यति — {sems can mi srun nam mkha' bzhin/} /{de dag gzhom gyis yong mi lang //} कियतो मारयिष्यामि दुर्जनान् गगनोपमान् । बो.अ.१०ख/५.१२ २. अवदीर्यते म.व्यु.६७६४ (९६ख); • सं. १. घातः — {rang gi bde ba gzhom pa'i phyir rang nyid dgra lta bur 'gyur ba ci lta bu zhe na} आत्मसुखघाताय कथमात्मनैव शत्रवो भवन्तीति चेत् बो.प.५५क/१६; प्रतिघातः — {de lta bas na de gzhom pa'i phyir byang chub kyi sems nyid blang bar bya ste/} {gzhan ni ma yin no//} तस्मात् तत्प्रतिघाताय संबोधिचित्तमेव उपादेयम्, नान्यत् बो.प.४६ख/६; निर्घातः — {bu mo khyod kyis nyon mongs pa thams cad gzhom pa'i phyir thub pa med pa'i sems skyed cig} दुर्योधनचित्तं ते दारिके उत्पादयितव्यं सर्वक्लेशनिर्घाताय ग.व्यू.३९ख/१३४; विघातः — {gang yang phun tshogs pa yi rgyu/} /{de dag gzhom pa bsgrub par mdzod//} समृद्धिकारणं यच्च तद्विघातो विधीयताम् ।। अ.क.९१क/६४.३१; अवमर्दः — {mchod rten 'dra bar byas te mi gzhom mo//} न स्तूपाकृत्यवमर्दम् वि.सू.४९ख/६३; वधः — {de ltar nyon mongs gzhom pa la/} /{rtag tu phyir mi ldog par bya//} अनिवर्ती भविष्यामि तस्मात्क्लेशवधे सदा ।। बो.अ.९ख/४.४२; {khyod kyis nyon mongs gzhom pa bshad/} /{bdud kyi g}.{yo dag bstan pa mdzad//} क्लेशानां वध आख्यातो मारमाया विघाटिता । श.बु.११५ख/१३८; क्षयः — {kun gyi nyon mongs gzhom brtson pas//} विश्वक्लेशक्षयोद्यतः अ.क.३५२ख/४७.१४; भङ्गः — {'di dag lha yi bu mo min/} /{dri za'i rigs las byung ba'ang min/} /{de lta mod kyi tshangs pa'i yang /} /{dka' thub gzhom pa bsgrub par nus//} न देवकन्यका नापि गन्धर्वकुलसम्भवा । तथाऽप्येषा तपोभङ्गं विधातुं वेधसोऽप्यलम् ।। का.आ.३३३क/२.३२२; {ston pa'i grags pa gzhom par brtson gyur pa//} कीर्तिभङ्गोद्यताः शास्तुः अ. क.१क/५०.२; निर्घातनम् — {nyon mongs pa gzhom pa'i phyir ram}…{chos kyi sbyin pa 'di sbyin par bya yin na} क्लेशनिर्घातनार्थं वा एतद्धर्मदानं दद्याम् बो.भू.६९क/८८; नाशनम् — {dug gzhil ba dang dug gzhom pa dang} विषदूषणं विषनाशनम् स.दु.११८क/२००; हानम् — {gzhan gyi sdug bsngal gzhom pa'i phyir thabs la mngon par sbyor bar 'gyur ro //} परदुःखहानार्थमुपायाभियोगी भवति प्र.अ.१००ख/१०८; {de rgyu gzhom phyir de yi ni/} /{mi mthun phyogs la brtag pa mdzad//} फलस्य हेतोर्हानार्थं तद्विपक्षं परीक्षते ।। प्र.वा.१.१३६; निर्वापनम् मि.को.५०ख ०. चिप्पितिकः — {'dam bu gzhom pa ltar bcom mam} नडचिप्पितिकं वा चिप्यमानस्य शि.स.१०२क/१०१. (द्र.— {rnam par gzhom pa/}).

gzhom par

आक्रमितुम् — {de nas dus gzhan zhig na ang ga'i rgyal po dpung dang mthu che bar gyur nas de'i dpung gi tshogs yan lag bzhi pa}…{yul ma ga g+ha gzhom par brtsams pa} अपरेण समयेन अङ्गराजस्य चतुरङ्गबलकायो मगधदेशमाक्रमितुमारब्धः वि.व.२ख/२. ७४; प्रहर्तुम् — {nyon mongs pa'i dgra rnams la gzhom par spro ba} क्लेशशत्रुषु प्रहर्तुमुत्साहः शि.स.१०१ख/१०१; मर्दितुम् — {myos pa'i mkhur tshos rab dmar zhing /} /{smin ma'i 'khri shing gar byed pa/} /{khyod gdong zla ba yid srubs kyis/} /{'jig rten gsum po gzhom par nus//} मदरक्तकपोलेन मन्मथस्त्वन्मुखेन्दुना । नर्तितभ्रूलतेनालं मर्दितुं भुवनत्रयम् ।। का.आ.३२४ख/२.७९; हन्तुम् — । {rang las yod pa'i nus pa ni/} /{gzhan gyis gzhom par nus ma yin//} न हि स्वतः सतो शक्तिर्हन्तुमन्येन पार्यते ।। त.प.२५७क/९८६; निहन्तुम् — ग्. {yul ngor dngar tshe nan gyis gzhom par 'dod pa yang //} रणशिरसि प्रसभं निहन्तुमुग्राः बो.अ.९ख/४.३७; {nyon mongs pa res 'ga' 'byung ba ni shugs drag kyang gzhom par nus kyis} शक्तो ह्यधिमात्रवेगोऽपि क्लेशः कादाचित्को निहन्तुम् अभि.भा.२१५क/७२२; प्रतिहन्तुम् — {sdang bas rgol bar rtsol byed pa/} /{mang po'ang gzhom par bya ba ni/} /{khyad par gnas la brten pa yi/} /{bzod pa'i tshegs su mtshar mi che//} महतोऽपि हि संरम्भात् प्रतिहन्तुं समुद्यताः । क्षमाया नातिभारोऽस्ति पात्रस्थाया विशेषतः ।। श.बु.१११ख/४३.

gzhom par gyis

क्रि. धुनीत — {'dam bu'i khyim la glang chen bzhin/} /{'chi bdag sde ni gzhom par gyis//} धुनीत मृत्युनः सैन्यं नडागारमिव कुञ्जरः ।। अ.श.४क/३.

gzhom par bgyi

• क्रि. हनिष्यामि — {de yi ma rungs pa rnams}…{gzhom par bgyi//} दुष्टान् तस्य हनिष्यामः स. दु.११७क/१९६; • कृ. हन्तव्यः — {de ni zho shas gzhom par bgyi'o//} स ते विक्रमेण हन्तव्यः वि.व.२१३क/१. ८८; भङ्क्तव्यम् — {'khrul 'khor}…{gzhom par bgyi'o//} यन्त्राणि च भङ्क्तव्यानि वि.व.२१३क/१.८८.

gzhom par bya

• क्रि. हनेत् — {dam tshig sdang rnams snying brtse bas/} /{sngags pas sngags kyis gzhom par bya//} हनेत् कृपया मन्त्री मन्त्रेण समयद्विषान् ।। स.दु.१२३ख/२१८; • कृ. घात्यः — {'di ltar tshul khrims dang brtul zhugs la sogs pa la dmigs pa ni rags pa dang ring du song ba ma yin pa dang bsam pa brtan po ma yin pa dang 'bad ba chung ngus gzhom par bya ba yin la} यस्माच्छीलव्रताद्यालम्बन औदारिकः, न दूरगतः, न दृढाशयः, अल्पयत्नघात्यः अभि.स्फु.९९क/७७७; वध्यः — {'jig rten pa'i 'dod chags dang bral ba'i rgyud la yod pa'i nyon mogs pa}…{'jig rten las 'das pa'i ye shes kyis gzhom par bya ba gang yin pa} ये लौकिकवीतरागसान्तानिकाः क्लेशाः…लोकोत्तरज्ञानवध्याः र.व्या.१०९क/६७; बाध्यः — {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i mthong bas spang bar bya ba rnams ni rjes su shes pa'i bzod pas gzhom par bya ba yin no//} रूपारूप्यावचराणां दर्शनहेयानामन्वयज्ञानक्षान्तिबाध्यत्वात् अभि.स्फु.२४३ख/१०४४; हेयः — {srid pa'i rtse mo'i sa las skyes pa'i phra rgyas gang dag rjes su shes pa'i bzod pas gzhom par bya ba de dag ni mthong bas spang bar bya ba kho na yin gyi} ये भवाग्रभूमिजा अन्वयज्ञानक्षान्तिहेया अनुशयास्ते दर्शनहेया एव अभि. भा.२२९क/७६९.

gzhom par bya ba

= {gzhom par bya/}

gzhom par mdzod

= {gzhom par mdzod cig/}

gzhom par mdzod cig

कृ. विद्राव्यम् — {chu bo rnams rgal nas gcan pa'i gnas na gnod sbyin lnga brgya yod pa de rnams la sran tshugs te gzhom par mdzod cig} नदीः समतिक्रम्य पञ्चयक्षशतानां गुल्मकस्थानम् । तद् धैर्यमास्थाय विद्राव्यम् वि.व.२१३ख/१.८९; द्र.— {de rnams dag la rab tu bzhad ldan thog ser char pa drag phab mang pos gzhom par mdzod//} तान्कुर्वीथास्तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णान् मे.दू.३४६क/१.५८.

gzhom par 'os pa

= {gzhom 'os/}

gzhom bya

= {gzhom par bya ba/}

gzhom med

= {gzhom du med pa/}

gzhom 'os

वि. वध्यम् — {'gro ba'i 'tsho ba khyed kyis ni/} /{'tsho ba gcod byed 'di gzhom 'os//} वध्योऽसौ जीवितोच्छेदी जगतो जीवितस्य ते ।। अ.क.५०क/५.३८.

gzhom 'os pa

= {gzhom 'os/}

gzhol

= {gzhol ba/}

gzhol ba

• क्रि. (अवि.) नमति — {gang la gzhol ba de la ni 'jug par shes so//} यत्र च नमति तत्र च प्रवर्तत इति व्यवस्यामः अभि.स्फु.१६०क/८८९; • उ.प. परायणः — {rgyun du zhugs pa yin te/} {log par ltung ba'i chos can ma yin pa dang /} {rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba yin} स्रोतापन्नो भवन्नविनिपातकधर्मा नियतं सम्बोधिपरायणः अभि.स्फु.१८६क/९४३; {rnal 'byor gzhol ba'i rnal 'byor pa} योगी योगपरायणः ल.अ.१७१ख/१२९; {mnar med par gzhol ba} अवीचिपरायणाः शि.स.४४क/४२; प्रवणः — {de ni de la gzhol zhing de la 'bab//} भवत्यसौ तत्प्रवणस्तन्निम्नः शि.स.६४क/६२; {'jig rten gyi don spyod pa la'ang thugs gzhol ba} लोकार्थचर्याप्रवणमतिः जा.मा.६६क/७६; {khyod kyi spyod pa thams cad 'bangs la phan par gzhol//} सर्वाः क्रियास्तव हितप्रवणाः प्रजानाम् जा.मा. ६३क/७३; {su ni ngan song du gzhol} कोऽपायप्रवणः अ.श.१०क/९; निम्नः — {sems dben pa la gzhol ba yin zhes bya ba nas mya ngan las 'da' ba la bab pa zhes bya ba'i bar 'di ni slob pa yin no//} शैक्षस्येदं विवेकनिम्नचित्तमुच्यते यावन्निर्वाणप्राग्भारमिति अभि. स्फु.२२१ख/१००२; {ngan song du gzhol} अपायनिम्नः अ.श.१०क/९; निष्ठः — {rtag tu byang chub gzhol zhing shis//} बोधिनिष्ठं सदा शिवम् म.मू.१८८ख/१२२; {byang chub bsam gtan gcig gzhol mchog bde la gnas sgrub pa po sdigs dbang po'i pho nya gang} इन्द्रदूताः…बोधौ ध्यानैकनिष्ठं परमसुखगतं साधकं तर्जयन्ति । ये वि.प्र.११२ख/१, पृ.१०; परः — {bud med bsten pa la gzhol ba} स्त्रीसेवापरः प्र.अ.११५क/१२३; नम्रः — {mi sdug pa'i 'gro ba gsum gyi g}.{yang sar gzhol ba} अनिष्टगतित्रयप्रपातनमेरण अ.श.११८ख/१०८; प्रसृतः — {tshul bzhin ma yin pa yid la byed pa la gzhol ba} अयोनिशोमनसिकारप्रसृताः द.भू.२१९ख/३१; द्र.— । {dam pa'i spyod gzhol ba} सद्वृत्तवात्सल्यम् जा.मा.३०क/३५; • भू.का.कृ. नतः — {rgyal sras rnams kyi brtse bas sbyin pa ni/}…/{byang chub la gzhol dge la gzhol ba yin//} बोधिनतं कुशलनतं जिनात्मजानां कृपादानम् ।। सू. अ.२१९क/१२६; उपनतः — {gzhol nas kyang ma skyes pa kho nar yongs su mya ngan las 'da' bar byed pa ste} उपनतश्च पुनरनुपपन्न एव परिनिर्वाति श्रा.भू.७०क/१८०; • सं. अवतारः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi ye shes kyi yul la 'jug cing gzhol ba'i spyod yul ma btang ba} सर्वतथागतज्ञानविषयप्रवेशावताराप्रतिप्रस्रब्धगोचरैः द.भू.१६६क/१; उपचारः — {stong gnyis la dbang ba'i tshangs pa chen po ni stong gnyis kyi 'jig rten gyi khams thams cad kyi thibs po dma' bar gzhol ba yongs su snang bar byed do//} द्विसाहस्रिको महाब्रह्मा सर्वस्मिन् द्विसाहस्रिके लोकधातौ गहननिम्नोपचारानवभासयति द.भू.२५८क/५४; नामनम् — {rgyud gzhol ba'i yang phyir te zhes bya ba 'di'i don rnam par dgrol ba'i phyir gang la sred pa dang bcas pa zhes bya ba rgyas par smos te} सन्ततिनामनाच्चेत्यस्यार्थं विवृण्वन्नाह — यत्र च सतृष्णेति विस्तरः अभि.स्फु.१६०क/८८९; • कृ. नमन्ती — {der sems kyi rgyud yang dang yang du gzhol bar mthong bas} तत्राभीक्ष्णं चित्तसन्ततिं नमन्तीं पश्यामः अभि.स्फु.१६०क/८८९. (द्र.— {rab tu gzhol ba/} {yang dag par gzhol ba/} {rim gyis gzhol ba/}).

gzhol 'gyur ba

= {gzhol bar 'gyur/}

gzhol 'gro

= {chu bo} निम्नगा, नदी — {de nas gtsang po 'bab chu dang /}… {gzhol 'gro} अथ नदी सरित् ।… निम्नगा अ.को.१४९क/१.१२.३१; निम्नं गच्छतीति निम्नगा । गम्Ḷ गतौ अ.वि.१.१२.३१.

gzhol bar gyur

= {gzhol bar gyur pa/}

gzhol bar gyur pa

• भू.का.कृ. समवसृतः — {kye ma sems can 'di dag ni}…{lta ba ngan pa'i mya ngam la gzhol bar gyur pa} बतेमे सत्त्वाः…कुदृष्टिकान्तारसमवसृताः द. भू.१९१क/१७; प्रवणः संवृत्तः — {bcom ldan 'das thams cad mkhyen pa shAkya thub pa 'dir gshegs te/} {de dag thams cad de la gzhol bar gyur to//} भगवान् सर्वज्ञः शाक्यमुनिर्नामेह सम्प्राप्तः, सर्वे तत्प्रवणाः संवृत्ता इति अ.श.१९८क/१८३; अवहितः — {de brtag pa la yid gzhol bar gyur to//} तत्परीक्षानिमित्तमवहितमना बभूव जा.मा.१००क/११५; • उ.प. परायणः — {'dod pa'i bde ba la gzhol bar gyur pa} कामसुखपरायणः जा.मा.१७३क/२००.

gzhol bar 'gyur

• क्रि. निम्नो भविष्यति — {dge slong shing sdong po chen po de ni rim gyis rgya mtshor gzhol bar 'gyur/} {rgya mtshor 'bab par 'gyur} एवमेष भिक्षो दारुस्कन्धोऽनुपूर्वेण समुद्रनिम्नो भविष्यति समुद्रप्रवणः वि.व.१४६ख/१.३५; {de lta na dge slong khyod rim gyis mya ngan las 'das pa la gzhol bar 'gyur} एवं हि त्वं भिक्षो अनुपूर्वेण निर्वाणनिम्नो भविष्यसि वि.व.१४६ख/१.३५; • उ.प. परायणः — {ma la lan du phan 'dogs pa'i/} /{bu mchog gyis ni bgyi ba gang /} /{thar la sems gzhol 'gyur ba de/} /{khyod kyis de ring bdag la mdzod//} यत्कर्तव्यं सुपुत्रेण मातानुग्रहकारिणा । तत्कृतं भवता मेऽद्य चित्तं मोक्षपरायणम् ।। वि.व.१३२क/१.२१.

gzhol bar 'gyur ba

= {gzhol bar 'gyur/}

gzhol bar byed

क्रि. उपनमति — {gang zag bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba gsum pa ni/} {bar ma do'i srid pa mngon par 'grub pa byed cing /} {mngon par grub nas kyang skye ba'i srid pa ga la ba der gzhol bar byed la} तृतीयोऽन्तरापरिनिर्वायी पुद्गलः अन्तराभवमभिनिर्वर्त्य येनोपपत्तिभवस्तेनोपनमति श्रा.भू.७०क/१८०.

gzhol bar 'bab pa

निम्ने स्यन्दनम् — {dper na rlung ni thad kar 'gro/} {me ni gyen du 'bar/} {chu ni gzhol bar 'bab pa lta bu'o//} यथा वायोस्तिर्यग्गमनमग्नेरूर्ध्वं ज्वलनमपां निम्ने स्यन्दनम् सू.व्या.२३४ख/१४६.

gzhol ma

पा. प्रवणा, नाडीभेदः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te/}…{brkyang ma}…{gzhol ma}…{bdud dral ma'o//} द्वात्रिंशन्नाड्यः…ललना…प्रवणा…मारदारिका ।। हे. त.२ख/४.

bzhag

• क्रि. ( {'jog} इत्यस्य भूत.) १. उपनिक्षिपति — {'od srung de bzhin gshegs pas chos gang du bzhag pa dang ji ltar bzhag pa de dag de bzhin du 'gyur ro//} यं च काश्यप तथागतो धर्मं यत्रोपनिक्षिपति, स तथैव भवति स.पु.४६ख/८४; स्थापयति — {khe'u des gang dang gang du rkang pa bzhag pa/} {de dang der pad ma dag byung ngo //} यत्र यत्र स दारकः पादौ स्थापयति, तत्र तत्र पद्मानि प्रादुर्भवन्ति अ.श.६४क/५६; व्यवस्थाप्यते— {khyed kyis snying stobs kyi ngo bo gang yin pa de nyid sdug bsngal dang rmongs pa dag tu ma bzhag ste} न हि यदेव सत्त्वरूपं तदेव दुःखमोहयोर्भवद्भिर्व्यवस्थाप्यते त. प.१६१क/४३; धारयति — {des bu chags par rig nas bu'i rim gro bya ba'i phyir khang bzangs kyi steng du nyam rangs su bzhag ste} आपन्नसत्त्वां चैनां विदित्वोपरिप्रासादतलगतामयन्त्रितां धारयति अ.श.९क/८; तिष्ठति — {de'i phyogs gcig tu ni lha'i zhal zas shig sta gon byas te bzhag pa dang} पार्श्वे चास्य दिव्या सुधा सज्जीकृता तिष्ठति वि.व.१६४ख/१.५३ २. ( {gzhag} इत्यस्य स्थाने) स्थापयेत्— {kham phor kha sbyor du ni bzhag} शरावद्वयेन सम्पुटीकृत्य स्थापयेत् हे.त.३ख/६; {yid ni ting nge 'dzin la bzhag//} समाधौ स्थापयेन्मनः बो. अ.२३क/८.१; {gung mo yang dag dgug bya zhing /} /{pad ma'i 'dab ltar yangs pa bya/} /{mthe bo gnyis ka sbyar bzhag nas/} /{rtag tu bsgreng te bzhag pa yin//} सङ्कोच्य मध्यमतः क्षिप्रं पद्मपत्रायतोद्भवाम् । उभयोरङ्गुष्ठयोन्मिश्रः स्थापयेत् स्थितकं सदा ।। म.मू.२५०क/२८३; स्थाप्येत — {'dus pa'i nad kyis sdug bsngal ba'i lus la bzhag na} सान्निपातिकेनापि व्याधिना दुःखितस्य शरीरे स्थाप्येत अ.सा.८६ख/४९; निवेशयेत् — {rang byung me tog rnyed nas ni/} /{pad ma'i snod du bzhag pa dang //} स्वयम्भूकुसुमं प्राप्य पद्मभाण्डे निवेशयेत् । हे. त.१८ख/५८; {dkyil 'khor rtsibs bzhi par byas la/} {de'i dbus su de bzhin gshegs pa tshe dang bsod nams dang ye shes kyi tshogs dpag tu med pa gzi brjid kyi rgyal po zhes bya ba bzhag ste} मण्डलं चतुरारं कृत्वा मध्ये निवेशयेदपरिमितायुःपुण्यज्ञानसम्भारतेजोराजं नाम तथागतम् स.दु.१२२ख/२१४; प्रवेशयेत् — {de ni bags kyis bags kyis khyim bzhag ste} स स्तोकस्तोकं च गृहं प्रवेशयेत् स.पु.४५क/७९; धारयेत् — ग्. {yon pa khu tshur lte bar bzhag/} /{lag pa g}.{yas pa glang po che'i/} /{sna yi tshul du bzhag pa ni/} /{spos kyi glang po'i phyag rgya 'o//} वामे नाभस्थिता मुष्टिर्गजपुष्करमाकृतिः ।। धारयेद् दक्षिणे हस्ते गन्धहस्तिनो मुद्रया । स.दु.१०६क/१५४; दद्यात् — {de nas rnam rgyal bum pa nyid/} /{yal ga'i rtse mo gos bzang can/} /{lto ba rin chen lngas gang ba/} /{sA lu skyes pas yongs bkang bzhag//} विजयकलशं दद्यात् पल्लवाग्रं सुवस्त्रिणम् । पञ्चरत्नोदरं दिव्यं शालिजैः परिपूरितम् ।। हे.त.२५ख/८४; • = {bzhag pa/}

bzhag gos

तुण्डिचेलम् म.व्यु.५८८४ (८५क).

bzhag nyid

= {bzhag pa nyid/}

bzhag nyes

= {bzhag nyes pa/}

bzhag nyes pa

दुर्न्यासः — {longs spyod rnams bzhag nyes pa dang ma brtags pa dang g}.{yel ba bkag pa grub pa yin no//} तेन भोगानां दुर्न्यासाप्रत्यवेक्षाऽवज्ञाप्रतिषेधः सिद्धो भवति शि.स.८१क/८०.

bzhag stegs

कपोतमाला — {chu dron gzhag pa'i phyir nang gi phyogs su bzhag stegs bya'o//} तप्तजलस्थापनार्थमभ्यन्तरपार्श्वकपोतमालाकरणम् वि.सू.६क/६.

bzhag pa

• सं. १. निक्षेपः — {dge 'dun gyi gzhan ni bzhag pa dang bgo ba dang bza' ba dag tu ci rigs par bya'o//} यथार्हमन्यस्य साङ्घिकस्य निक्षेपभाजनभोजनानि वि.सू.६९क/८६; स्थापनम् — {phyag dar dang mal dang stan bshams pa dang chu bzhag pa dang brim pa dang zan drang ba ni gsar bus bya'o//} सम्मार्गशयनासनप्रज्ञपनपानीयस्थापनचारणभक्तनिःसर्गान्नवकः कुर्यात् वि.सू.११क/१२; {lhung bzed bkru ba dang byug ris bzhag pa dang byin len dang brtag par bya'o//} पात्रनिर्मादनम्, गन्त्रीस्थापनम्, प्रतिग्रहणम्, प्रत्यवेक्षणम् वि.सू.१७ख/२०; {dgag dbye brjod pa rdzogs na dgag dbye bzhag pa mi 'chags so//} अरूढिरवसितप्रवारणोक्तौ प्रवारणास्थापनस्य वि.सू.८८ख/१०६; आस्थानम् — {sbrum ma dben par bzhag go//} प्रतिगुप्तेरन्तर्वर्त्यास्थानम् वि.सू.२४क/२९; दानम् — {steng du lo ma'i chun po'am rtswa'i chun po bzhag go//} पत्रवैभङ्गुकानामुपरि दानम्, कक्षपिण्डकस्य वा वि.सू.९४ख/११३; विधानम् म.व्यु.७४८७ ( {sgrub pa'am bzhag pa} म.व्यु.१०६ख) २. स्थितिः — {'jig rten rmongs pas ma mthong na/} /{de nyid shes kyis bzhag de nyid//} मोहाच्चेन्नेक्षते लोकः तत्त्वज्ञस्यापि सा स्थितिः ।। बो.अ.३६क/९.१३७ ०. मण्डनम् म.व्यु.७१३५ (१०१ख); • पा. संवासनम्— {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te}…{bzhag pa dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि…संवासनम् ग.व्यू.२०क/११७; • भू.का.कृ. १. स्थापितः — {ngan 'gro dag las phyung nas kyang /} /{mtho ris thar pa dag la bzhag//} दुर्गतिभ्यः समुद्धृत्य स्वर्गे मोक्षे च ते अहम् । स्थापिताः अ.श.२०९क/१९३; {grong khyer tsam pa bsrung ba bzhag pa} चम्पायामारक्षकः स्थापितः वि.व.६क/२७८; {de'i sgor skyes bu mi rga mi 'chi ba zhig bzhag ste} तत्र पुरुषो द्वारे स्थापितोऽजरामरः का.व्यू.२३१ख/२९४; {de la lha'i bu de dag gis mu tig gi se mo do khri ni mgo'i thad kar bzhag} तस्यैतैर्देवपुत्रैर्दशमुक्ताहारसहस्राणि शीर्षान्ते स्थापितानि सु.प्र.५१ख/१०३; {des me mar bus te phru bas bkab nas bzhag go//} तया प्रदीपं प्रज्वाल्य कुण्डीरकेण प्रच्छाद्य स्थापितः वि.व.१९०क/१.६४; व्यवस्थापितः — {de'i phas chung ma gsum po chen ma dang 'bring ma dang chun ma dag bzhag cing} पित्रा त्रीण्यन्तःपुराणि व्यवस्थापितानि ज्येष्ठं मध्यं कनीयः वि.व.२०७ख/१.८२; न्यस्तः — {gang gi tshe bcom ldan 'das kyis zhabs sgo'i them pa la bzhag pa} यदा च भगवता इन्द्रकीले पादो न्यस्तः अ.श.५७ख/४९; ग्. {yon pa khu tshur dkur bzhag cing //} वाममुष्टिकटिन्यस्तः स.दु.१०९ख/१६८; {gzhu bzhag 'dod pa'i dbang phyug bzhin//} न्यस्तचापमिव स्मरम् अ.क.२२ख/३. ३९; उपन्यस्तः — {'di ni dpe tsam du bzhag pa'o//} उपमामात्रमेतत्…उपन्यस्तम् ल.अ.१४७क/९३; विन्यस्तः — {ba lang rdzi}…{dbyug pa dang dgra sta ni g}.{yas rol du bzhag}…{mthong nas} ददृशुः…गोपालकं…दक्षिणतो विन्यस्तदण्डपरशुम् जा.मा.३७ख/४४; निक्षिप्तः — {mtshan ma phyis pa dang bsnan pa gnyis dang gnas gzhan du bzhag pa yang de nyid do//} तत्त्वं लोपाधिक्ययोः चिह्नस्य । स्थानोत्तरे (नान्तरे भो.पा.) च निक्षिप्ते वि.सू.१५ख/१७; {dper na/} {ri lu gcig gcig gi sho mig tu bzhag cing gnas gcig tu bzhag na gcig ces bya la} यथैका गुलिका एकाङ्के निक्षिप्ता एकस्थाने स्थापिता एकमित्युच्यते अभि.स्फु.११४ख/८०७; प्रक्षिप्तः — {bdag 'di ni 'di dag la rjes su zhugs shing rnam par zhugs nas bzhag pa ste/} {yan lag can yan lag gi rjes su song bar kun brtags pa'i phyir ro//} अयमात्मा एष्वनुसृतो विस्तृतः प्रक्षिप्तोऽङ्गाङ्गानुसारिगत इति परिकल्पनात् अभि.स.भा.६ख/७; उपनिक्षिप्तः — {'di lta ste dper na/} {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi gan du snag tsa'i yug bzhag na lam mer mi rung /lhan} {ner mi rung /} {lhang nger mi rung ngo //} तद्यथापि नाम जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य पुरतो मसिपिण्ड उपनिक्षिप्तो न भासति, न तपति, न विरोचते ल.वि.६५क/८५; प्रविक्षिप्तः — {mi gtsang bas sbags pa'i gnas mal bzhag pa} अशुचिप्रसिक्तं वा शयनासनं प्रविक्षिप्तम् वि.व.२३०ख/२.१३३; प्रतिष्ठापितः — {ngas bu mo uta pa la rga bas skyo bar byas nas/} {brtul zhugs kyi gnas lnga la bzhag pa} मया …कुवलया दारिका (जरया) संवेज्य पञ्चसु व्रतप्रदेशेषु प्रतिष्ठापिता अ.श.२०२ख/१८६; स्थितः — {tshogs kyi gtso bo'i gnas su bzhag//} सङ्घमुख्ये पदे स्थितः ।। अ.क.१७७ख/२०.२१; {bdag gi lus ni gzhan dag tu 'ang /} /{bzhag pa de ltar dka' ba med//} परत्वं तु स्वकायस्य स्थितमेव न दुष्करम् ।। बो.अ.२८क/८.११२; अवस्थितः — {snod 'ga' zhig tu bzhag pa'i dpal gyi 'bras bu la sogs pa} क्वचिद्भाजनावस्थितस्य श्रीफलादेः त.प.२६९ख/२५५; निषण्णः — {btsun mo'i nu ma'i bar du mgo bzhag pa'i/} /{skad gdangs zhan pa sa bdag gis smras pa//} पत्नीस्तनोत्सङ्गनिषण्णमूर्ध्ना क्षामस्वरः क्ष्मापतिराचचक्षे ।। अ.क.५७क/५९.६८; निक्षेपः कृतः — {bdog pa thams cad yal bar bya ba'i skugs kyi gta' bzhag go//} सर्वस्वापहरणे बन्धनिक्षेपः कृतः अ.श.२७क/२३; निवेशितः — {sems byung rnams las tshor ba dang /} /{'du shes logs shig phung por bzhag//} चैत्तेभ्यो वेदनासंज्ञे पृथक्स्कन्धौ निवेशितौ ।। अभि.को.२ख/१.२१; आहितः — {de la bdag tu nga rgyal ba 'di la bzhag cing bskyed pas bdag nyid de} तत्र आहितः उत्पादितः अहंमानोऽस्मिन्नित्यात्मा प्र.प. १०१क/१३२; अवरोपितः — {nor bu rin po che}…{rin po che bai DUr+ya'i rtsa ba'i rgyal mtshan gyi rtse mo la bzhag ste} मणिरत्नं… वैडूर्यमणिरत्नदण्डध्वजाग्रावरोपितम् द.भू.२७८ख/६६; अर्पितः — {de na sman chen dung gi lte/} /{sbrul ni nag pos dkris gyur pa/} /{mig dang mgo la bzhag pa na/} /{bsod nams ldan pa yongs su skyob//} कृष्णसर्पावृता यत्र शङ्खनाभिर्महौषधिः । त्रायते पुण्यसम्पन्नं नेत्रे शिरसि चार्पिता ।। अ.क.५९ख/६.७२; उपनीतः — {'di na tha snyad kyis bzhag pa//} व्यवहारोपनीतोऽत्र प्र.वा.१४७ख/४.१८५; धृतः — {rgyal po drang srong 'ga' yis der/} /{bu yi mchod sbyin bum pa bzhag//} तत्र राजर्षिभिः कैश्चित्पुत्रेष्टिकलशं धृतम् । अ.क.३७ख/४.९; {me yi gnas na bdag gis ni/} /{gser dag sbas te bzhag nas yod//} सुवर्णमग्निशालायामस्ति गूढं धृतं मया ।। अ.क.१७१क/१९.८६; द्र. — {'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba ral pa'i cod pan 'chang ba thams cad mkhyen pa mgo la bzhag pa}…{de 'dra ba'i gzugs} शरत्काण्डगौरवर्णं जटामुकुटधरं सर्वज्ञशिरसिकृतं…शरीरम् का.व्यू.२३८क/३०० । २. स्थापितवान् — {de nas rgyal po rdzing gi nang du zhugs nas/} {pad ma'i snying po las khye'u blangs te lag par bzhag go//} ततो राजा पद्मिनीमवगाह्य तं दारकं पद्मकर्णिकायां (?याः) गृहीत्वा पाणितले स्थापितवान् अ.श.६४क/५६ ३. प्रतिष्ठापितः स्म — {lha dang mi rnams kyi nang du bzhag pa} प्रतिष्ठापिताः स्मो देवमनुष्येषु अ.श.७८क/६९ ४. ( {gzhag pa} इत्यस्य स्थाने) स्थाप्यः — {bag ma gsar pa'i tshul bzhin du/} /{ngo tsha 'jigs dang bsdams te bzhag//} स्थाप्यो नववधूवृत्तौ ह्रीतो भीतोऽथ संवृतः ।। बो.अ.३०क/८.१६६; स्थातव्यः — {thun gsum du byin gyis brlabs pa'i bsgom pa rnam par bsgoms nas langs te lha'i gzugs su bzhag go//} त्रिसन्ध्याधिष्ठानभावनां विभाव्य उत्तिष्ठेत् । देवतामूर्त्या स्थातव्यम् हे.त.५ख/१४; • उ.प. पातः — {phra mo nas brtsams rdzas 'phreng dag/} /{gcal nyid phyir na rdzas gzhan gi/} /{lci nyid mi rtogs ras bal gyi/} /{'dab bzhag bzhin} आसूक्ष्माद् द्रव्यमालायास्तोल्यत्वादंशुपातवत् । द्रव्यान्तरगुरुत्वस्य गतिर्न प्र.वा.१४५ख/४.१५६. (द्र.— {mnyam par bzhag pa/} {rab tu bzhag pa/} {rnam par bzhag pa/} {nye bar bzhag pa/} {legs par bzhag pa/} {rtog par bzhag pa/} {dam bzhag/}).

bzhag pa nyid

प्रतिनिक्षेप्यत्वम् — {blang ba'i snga rol du shi ba nyid du gyur na bzhag pa nyid do//} प्रागन्ते (प्रागात्ते?) मृतत्वे प्रतिनिक्षेप्यत्वम् वि.सू.१६क/१८.

bzhag pa ma yin pa

वि. अनाहितम् — {me ni bzhag pa ma yin yang /} /{bu skyes bram ze ma nyams pa'i/} /{spyod pas brgyan pa 'di dag ni/} /{be shwa na ri mchod sbyin byed//} अनाहिताग्नयोऽप्येते जातपुत्रा वितन्वते । विप्रा वैश्वानरीमिष्टिमक्लिष्टाचारभूषणाः ।। का.आ.३४०ख/३.१७७.

bzhag pa yin

भू.का.कृ. स्थापितः — {de phyir chos 'di nyer 'dzin pas/} /{bye brag ldan bzhin bzhag pa yin/} /{des na de ni dbyig sogs bzhin/} /{bye brag byed par skye ba ste//} सोऽपकृष्य ततो धर्मः स्थापितो भेदवानिव । येन दण्डादिवत् तस्य जायते हि विशेषणम् ।। त.स.४०क/४११.

bzhag pa'i gdu bu

= {bzhag pa'i gdub bu/}

bzhag pa'i gdub bu

कटकम् — {lhung bzed bzhag pa'i gdub bu} पात्रकटकम् म.व्यु.८९५२ (१२४क).

bzhag pa'i bu'i mdo

ना. माण्डव्यसूत्रम्, ग्रन्थः — {ji skad du bzhag pa'i bu'i mdo las gsungs pa lta bu'o//} यथोक्तं माण्डव्यसूत्रे सू.व्या.२५८ख/१७८.

bzhag par gyur

• क्रि. स्थापितमभूत् — {skyed mos tshal kun tu yang nor bu rin po che 'od dpag tshad tsam yod pa 'bum phrag dgu bcu rtsa dgu bzhag par gyur te} सर्वत्र चोद्याने (नव भो.पा.)नवतिर्मणिरत्नशतसहस्राणि योजनप्रभाणि स्थापितान्यभूवन् रा.प.२४६क/१४५; • भू.का.कृ. स्थापितः — {khang pa brtsegs pa de'i mu bzhir nor bu rin po che bzhag par gyur te} चतुर्षु कूटागारकोणेषु मणिरत्नानि स्थापितानि अ.सा.४४२ख/२४९.

bzhag par bya

स्थापनम् — {bong rdog dang sa dang chu dag bzhag par bya'o//} शुन्धनमृत्तिकापानीयस्थापनम् वि. सू.५६ख/७१.

bzhag par lung bstan pa

= {gzhag par lung bstan pa/}

bzhags pa

=( {brgyan pa} इत्यस्य प्रा.).

bzhad

• क्रि. (अवि., अक.) १. हसति — {snying stobs bdud rtsi'i rgya mtsho rgyu med du/} /{'jig rten thun mong bzhin du bzhad ma lags//} अकारणं सत्त्वसुधासमुद्रा न लोकसामान्यतया हसन्ति ।। अ.क.२९५क/३८.५ २. अहसत् — {de nas bcom ldan 'das kyis} …{seng ge'i rgyal po ltar rnam par bsgyings te bzhad mo cher bzhad nas} अथ भगवान्…सिंहराजवद्विजृम्भ्य महाहासमहसत् ल.अ.६०क/६; • सं. सारसः, पक्षिविशेषः — {gang du bzhad rnams myos pa'i gdangs snyan che bar sgrogs shing yid 'ong sgra ni gsal bar byed//} दीर्घीकुर्वन् पटु मदकलं कूजितं सारसानां…यत्र मे.दू.३४४क/१.३२; {b+ha ga ba tI zhes pa skyung ka dang sreg pa dang bzhad dang} भगवतीति पोतकी, तित्तिरी सारसा वि.प्र.१६७क/३.१५०; • = {bzhad pa/} {bzhad gad/}

bzhad gad

• सं. १. = {gad mo} हासः — {da lta 'dir ni rang gi spyod tshul dran nas bzhad gad skyes//} स्मृत्वा स्ववृत्तमिह सम्प्रति जातहासः अ.क.१९क/५१.५०; हास्यम् — {glu gar dang bzhad gad dang rtsed mo dang sil snyan sgrogs pa} प्रवृत्तनृत्तगीतहास्यलास्यवादित्रम् जा.मा. ७४क/८५; {'gro ba kun gyi bzhad gad dang /} /{phan tshun smod pa dag tu bya//} हास्यं जनस्य सर्वस्य निन्द्यमानमितस्ततः ।। बो.अ.२९ख/८.१५० २. = {ku re} विनोदः — {rtsed mo'i 'dun sar bzhad gad dang /} /{de shes tshogs su gsang smra dang /} /{pha rol kun tu rmongs byed la/} /{gab tshig dag ni nyer mkho ldan//} क्रीडागोष्ठीविनोदेषु तज्ज्ञैराकीर्णमन्त्रणे । परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः ।। का.आ.३३८क/३.९७; नर्म — {rgyal po bzhad gad ldan dang bud med dang /} /{bag ma len pa'i tshe dang gsod pa dang /} /{nor bu} (?{nor kun} ){'phrog tshe brdzun byas gnod med de/} /{brdzun lngas ltung bar 'gyur ba min} न नर्मयुक्तं ह्यनृतं हिनस्ति न स्त्रीषु राजन् न विवाहकाले । प्राणात्यये सर्वधनापहारे पञ्चानृतान्याहुरपातकानि ।। त.प.२१३क/८९६; हास्यम् — {de nyid du ni 'bod 'grogs dang /} /{'jigs med rgyal sras gzhan yang ste/} /{lha mos bzhad gad rol mo yis/} /{rab tu mchod cing grong du gshegs/} तत्रैव रावणोऽन्ये च जिनपुत्रा विशारदाः । अप्सरैर्हास्यलासाद्यैः पूज्यमानाः पुरीं गताः ।। ल.अ.५७ख/३; परीहासः — {rtsed mo kyal ka bzhad gad dang /} /{ku re min log} (?{rol sgeg} ){rtsed 'jo dang //} द्रवकेलिपरीहासाः क्रीडा लीला च नर्म च ।। अ.को.१४५क/१.८.३२; परिहसतीति परीहासः । हस हसने अ. वि.१.८.३२; मि.को.४२ख । ३. उपहासः — {zhe sdang bzhad gad rtsod pa la/} /{skye bo mang po chags pa ste//} द्वेषोपहासकलहासक्तश्च विपुलो जनः ।। अ.क.२५७क/९३.९४; हास्यम् — {nus pa dang ldan par gyur pa na rnal 'byor pas thams cad bya ste/} {ji ltar 'jig rten pa'i bzhad gad du mi 'gyur ba'o//} सामर्थ्ययुक्तः सन् योगी सर्वं कुर्यात्, यथा लोके हास्यं न भवति वि.प्र.१५२क/३. ९७; {bdag ni ltung bas pham byas na/} /{khams gsum rgyal 'dod bzhan gad 'gyur//} त्रैलोक्यविजिगीषुत्वं हास्यमापज्जितस्य मे ।। बो.अ.२२क/७.५४; विडम्बना — {ltar snang bcas sogs bkod pa dang /} /{lan ni 'brel med bzhad gad de//} साभासोक्त्याद्युपक्षेपपरिहारविडम्बना । असम्बद्धा प्र.अ.१४६ख/४९३; • पा. १. हास्यः, रसभेदः — । {zhes pa snying rje rgyas pa yi/} /{rgyan nyid du ni rab tu bshad/} /{de bzhin gzhan yang ngam pa dang /} /{bzhad gad rmad byung 'jigs rung ngo //} इति कारुण्यमुद्रिक्तमलङ्कारतया स्मृतम् । तथापरेऽपि बीभत्सहास्याद्भुतभयानकाः ।। का.आ.३३१ख/२.२८४ २. हास्यम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang}…{bzhad gad dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…हास्ये…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; म. व्यु.५०४० (७६ख); मि.को.२८ख; • वि. = {gzhan gad mkhan} हासकः — {zlos gar dang gar thabs dang bzhad gad dang sgeg pa la sogs pa la lta ba spangs shing} नटनर्तनकहासकलासकादिसन्दर्शनप्रतिविरमणतया बो. भू.१०४ख/१३४; हासकारी — {'di dag thams cad ma gartags na nyams dga' ba yin na des na dpyad pa dang gzhig mi bzod pa'i mkhas pa'i skye bos bzhad gad du bstan pa} तदेतत् सर्वमेषामविचारितरमणीयतया विचारविमर्दाक्षमत्वात् पण्डितजनहासकारिदर्शनम् वा.टी.७१क/२६.

bzhad gad mkhan

हासकः — {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad mkhan dang 'jo sgeg mkhan dang ltad mo lhur 'dzin par gnas shing bdag gi byi dor lhur len pa} नटनर्तकहासकलासकप्रेक्षणपरा विहरन्ति आत्मोपलाडनपराः बो.भू.१५८क/२०८.

bzhad gad du byed

= {bzhad gad byed pa/}

bzhad gad du byed pa

= {bzhad gad byed pa/}

bzhad gad du byed pa'i tshig

उपहासवचनम् — {blo ldan zhes bya ba ni bzhad gad du byed pa'i tshig go//} धीमन्नित्युपहासवचनम् त.प.२८९ख/१०४१.

bzhad gad pa

विदूषः, विदूषकः — {sems ni gar mkhan bzhin du gnas/} /{yid ni bzhad gad pa 'dra ste//} नटवन्नृत्यते चित्तं मनो विदूषसादृशम् । ल.अ.१४४क/९१; म.व्यु.३८०९ (६३क).

bzhad gad byed

= {bzhad gad byed pa/}

bzhad gad byed pa

• क्रि. उपहसति — {mkhas pa dam pa ni dam pa'i blo dang ldan pa yin pa'i phyir ji ltar bzhad gad byed pa yin} सभ्यः साधुसम्मतानामिति उपहसति वा.टी.१०४क/६६; • सं. उपहासः — {gtan tshigs 'gal ba de nyid bzhad gad du byed pa sngon du 'gro bas brtan par bya ba'i phyir}…{smos te} तामेव च विरुद्धतां हेतोरुपहासपूर्वकं दृढीकुर्वन्नाह त.प.२७३क/२६०; हासकरणम् — {'di la bzhad gad byed pa ni/} /{mkhas pa chen por mtshon byed yin//} तदत्र हासकरणं महाविद्वत्त्वसूचकम् ।। त.स.४४ख/४४४; • वि. हासकः — {zlos gar mkhan dang bro gar mkhan dang bzhad gad byed pa dang 'jo sgeg byed pa la sogs pa la lta ba la zhugs pa} नटनर्तकहासकलासकादिसन्दर्शनव्यसनम् बो.भू. ४क/३; उपहासकः — {kha zer} (?{phyar ka gtong} ){ba zhes bya ba ni bzhad gad du byed pa'am co 'dri bar byed pa'o//} उत्प्रासका इति उपहासकाः विडम्बकारिणो वा बो. प.७२क/४०.

bzhad ldan

वि. हासिनी — {dpal ni rnga yab bzhad ldan de dang nor bu'i rang bzhin dga' ba'i ba gam 'phreng ldan de//} सा श्रीश्चामरहासिनी मणिमयी सा रम्यहर्म्यावली अ.क.१०६क/१०.७१.

bzhad ldan ma

ना. हासिनी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}… {bzhad ldan ma dang}… {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…हासिनी…सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८ ०. हासवती म.व्यु.४२८६ (६७ख); मि.को.७क ।

bzhad pa

• सं. हास्यम् — {skye 'jig spangs pa'i 'gyur med bde ba dang ldan bzhad pa la sogs bde ba spangs//} उत्पादव्ययवर्जितोऽक्षरसुखो हास्यादिसौख्योज्झितः । वि.प्र.१०७ख/१, पृ.१; हसितम्— {bzhad pa dang ni rnga sgra dang /} /{dril bu'i sgra dang 'brug sgra nyid//} हसितं कर्म(तूर्य भो.पा.)शब्दं च घण्टाध्वनि गर्जितमेव च स.दु. १२९ख/२४०; • वि. प्रहर्षितः — {bzhad pa'i gzi brjid dang} प्रहर्षिततेजसः ग.व्यू.२७८ख/३४७; • पा. १. हास्या, मुद्राविशेषः — {da ni sgeg pa la sogs pa'i phyag rgya mtha' yas pa rnams te/}…{sgeg pa'i sbyor ba yis ni sgeg par 'gyur te mi yi bdag po bzhad pa'i sbyor bas bzhad pa'o//} इदानीं लास्यादयो मुद्राऽनन्ताः…लास्यायोगेन लास्या भवति नरपते हास्ययोगेन हास्या वि.प्र. १७९ख/३.१९२ २. हास्यम्, हास्यरसः — {de nas dgod dang bzhad gad mo//} यथो हसः ।। हासो हास्यं च अ.को.१४३ख/१.८.१७; हासयति जनानिति हसः, हासः, हास्यं च । हस हसने अ.वि.१.८.१७.

bzhad pa'i gzi brjid

ना. प्रहर्षिततेजाः, बोधिसत्त्वः— {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{bzhad pa'i gzi brjid dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…प्रहर्षिततेजसः ग.व्यू.२६८ख/३४७.

bzhad par byed

क्रि. हास्यं करोति — {ci ste bzhad par byed na} अथ हास्यं करोति वि.प्र.१४५ख/३.८८.

bzhad ma

ना. हास्या, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang}…{bzhad ma dang glu ma dang 'dod ma ste/} {de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या…हास्या गीता कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.

bzhad mo

हासः — {bzhad mo cher bzhad do//} महाहासं हसन्ति ल.अ.६०ख/६.

bzhad mo che

महाहासः — {'di ltar bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa rnam par shes pa'i yul las phyir log pa rnams kyang bzhad mo cher bzhad do//} तथागता अपि भगवन्तो विनिवृत्तविज्ञानविषया महाहासं हसन्ति ल.अ.६०ख/६.

bzhams pa

मेथकः — {de dag la bzhams pa dang las kyis mi bsgo bar mi bya'o//} नैषु न नाज्ञपयेयुर्मेथकेन कर्मणा च वि.सू.२२क/२६.

bzhar

= {bzhar ba/}

bzhar bcad

वि. शौटीरः — {de ni rnon po dang bzhar bcad gnyis kyi dpe yin no//} निदर्शनमेतत् तीक्ष्णशौटीरयोः वि.सू.५ख/६.

bzhar ba

• क्रि. कर्त्यते — {ci nas lus la sha yungs 'bru tsam yang mi lus pa de ltar bzhar te} तथा कर्त्यते यथा सर्षपफलमात्रमपि न भवति मांसमस्य शरीरे शि.स. ४७ख/४५; • भू.का.कृ. = । {skra bregs pa} परिवापितम्, मुण्डितम् — {skra bregs pa dang bzhar ba 'o//} मुण्डितं परिवापितम् अ.को.२१२क/३.१.८५; परिवाप्यते खण्ड्यते परिवापितम् । डुवप् बीजसन्ताने अ.वि.३.१.८५; निर्लिखितम् म.व्यु.२५९५ (४८ख); • सं. निर्लेखनिका — {lce bzhar nye bar gzhag par bya'o//} उपस्थापयेज्जिह्वानिर्लेखनिकाम् वि.सू.९क/९.

bzhar bar bya

क्रि. निर्लिखेत् — {de'i rjes la lce bzhar bar bya'o//} जिह्वामस्यानु निर्लिखेत् वि.सू.९क/९; आलिखेत् — {bzhar bar bya'o/} /{de dang zhe 'gras pa la mi bzhar ro//} आलिपे (खे?)त् । न तद्विरुद्धम् वि.सू.९ख/१०.

bzhi

• वि. चतुर् (चत्वारः, चतस्रः, चत्वारि) — {skad cig ma bzhi} चत्वारः क्षणाः हे.त.३क/४; {'dun pa bzhi} चत्वारश्छन्दाः अभि.भा.४९ख/१०६०; {bu mo bzhi ste gtsang zhes dang /} /{dkar bre bdud rtsi de bzhin no//} कन्याश्चतस्रः शुद्धाख्या शुक्ला द्रोणाऽमृता तथा । अ. क.२३४क/२६.२३; {tshad med pa bzhi} चत्वार्यप्रमाणानि अ.सा.६७क/३७; • समस्तपदे — {rnam pa bzhi} चतुर्विधः सू.व्या.१७८क/७२; {phyogs bzhir} चतुर्दिक्षु वि.प्र. १७०ख/१.२०; {tshigs bcad rkang bzhi de yang ni/} /{br}-{i t+ta dzA ti zhes rnam gnyis//} पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा ।। का.आ.३१८ख/१.११; • उ.प. चतुष्टयम् — {sbyin la sogs pa thams cad kyi/} /{yon tan bzhir ni shes par bya//} दानादीनां समस्तं हि ज्ञेयं गुणचतुष्टयम् ।। सू.अ.२०४ख/१०७; चतुष्कम् — {ka ka ni bzhi la ma sha ka'o//} काकणिचतुष्कं माषकः वि.सू.१५ख/१७.

bzhi khri

चत्वारिंशत्सहस्रम्, संख्याविशेषः — {bskal pa bzang po 'di nyid la skye dgu'i tshe lo bzhi khri thub pa na} अस्मिन्नेव भद्रकल्पे चत्वारिंशद्वर्षसहस्रायुषि प्रजायाम् अ.श.१३७क/१२६.

bzhi bcu

वि. चत्वारिंशत्, संख्याविशेषः — {de bzhin gshegs pa gcig gam}…{bzhi bcu'am}…{de las lhag pa zhig mthong ba} एकं वा तथागतं पश्येत्…चत्वारिंशद्वा …ततो वा उत्तरे अ.सा.४४९क/२५३; {tshems bzhi bcu mnyam pa} समचत्वारिंशद्दन्तः ल.वि.५७क/७४.

bzhi bcu rtsa lnga

पञ्चचत्वारिंशत्, संख्याविशेषः — {'dir gang zhig zla ba'i cha shas nyin zhag gi tshogs bzhi bcu rtsa lnga ste} अत्र ये चन्द्रांशे पञ्चचत्वारिंशद्दिनगणाः वि. प्र.२४३क/२.५३.

bzhi cha

चतुर्थांशः — {cha gcig gi bzhi cha'i bar du gza' dang 'grogs par shes par bya'o//} एककलायाश्चतुर्थांशं यावद् ग्रहसमागमो ज्ञेयः वि.प्र.२०२क/३२३; चतुर्थो भागः — {bzhi cha zhes bya ba ni rgyang grags kyi bzhi cha ste} पादः क्रोशस्य चतुर्थो भागः अभि.भा.१५२ख/५२९; पादः — {bzhi cha zhes bya ba ni rgyang grags kyi bzhi cha ste} पादः क्रोशस्य चतुर्थो भागः अभि.भा.१५२ख/५२९; तुर्यांशः — {pA da 'od zer zhabs bzhi cha//} पादा रश्म्यङ्घ्रितुर्यांशाः अ.को.२२४ख/३.३.८९; तुर्यांशः चतुर्थभागः अ.वि.३.३.८९; चतुर्थम् — {lnga nyid ni kAr+ShA pa Na bzhi cha'i dpe yin no//} निदर्शनं पञ्चत्वं चतुर्थस्य कार्षापणात् वि.सू.१५ख/१७.

bzhi mdo

शृङ्गाटकम् — {grong khyer spos dang ldan pa de'i dbus kyi bzhi mdor}…{chos 'phags kyi khang pa} गन्धवत्यां नगर्यां मध्ये शृङ्गाटकस्य धर्मोद्गतस्य…गृहम् अ.सा.४२७क/२४१; चत्वरम् — {kun dga' bo song la}…{dgra mtha'i lam po che dang tshong 'dus dang bzhi mdo dang sum mdo rnams su}…{ces sbron cig} गच्छानन्द…वैरंभ्ये रथ्यावीथीचत्वरशृङ्गाटकेष्वारोचय वि.व.१३५ख/१.२४; {bzhi mdo'i lha dag} चत्वरदेवताः वि.व.१५ख/२. ८६; चतुष्पथम् — {lam mdo sa dang bzhi mdo dang //} तुल्ये शृङ्गाटकचतुष्पथे अ.को.१५१ख/२.१.१७; चतुर्णां पथां समाहारः चतुष्पथम् अ.वि.२.१.१७.

bzhi mdo'i lha

चत्वरदेवता — {kun dga' ra ba'i lha dag dang tshal gyi lha dag dang bzhi mdo'i lha dag dang} आरामदेवता वनदेवताश्चत्वरदेवताः वि.व.१५ख/२.८६; वि.व.२०६ख/१.८०.

bzhi ldan

द्र.— {yon tan bzhi ldan gyi tshangs par spyod pa} चतुर्गुणं ब्रह्मचर्यम् सू.व्या.१८४ख/८०.

bzhi ldan pa

= {bzhi ldan/}

bzhi pa

• वि. १. चतुर्थः, ओ र्थी — {bzhi pa zhes bya ba ni bzhi pa'o//} तुरीय इति चतुर्थः त.प.३५७क/४३४; {mu bzhi pa ni bshad pa la ma gtogs pa'i chos rnams so//} चतुर्थी कोटिः—उक्तनिर्मुक्ता धर्माः अभि.स्फु.२९२क/११४१; {bsam gtan bzhi pa} चतुर्थं ध्यानम् अ.सा. २९३क/१६५; {rkang pa bzhi pa nas brtsams te ji srid le'u yongs su rdzogs pa} चतुर्थपदमारभ्य यावत्पटलपरिसमाप्तिः वि.प्र.२९ख/४.१; तुरीयः — {bzhi pa zhes bya ba ni bzhi pa'o//} तुरीय इति चतुर्थः त.प.३५७क/४३४ २. चतुर्, समस्तपदे — {dpung gi tshogs yan lag bzhi pa} चतुरङ्गो बलकायः सू.व्या.२२८क/१३९; {zhal bzhi pa} चतुर्मुखम् वि.प्र.७२ख/४.१३४; {sgo bzhi pa} चतुर्द्वारम् हे.त.२३ख/७८; {tshig bzhi pa'i tshigs su bcad pa} चतुष्पदिकां गाथाम् शि.स.८१ख/८०; {mu bzhi} चतुष्कोटिकम् अभि.स्फु.२९२क/११४१; द्र.— {rgyal chen bzhi pa'i lha dag tu//} चातुर्महाराजिकेषु देवेषु अ.क.२४३ख/२८. ३६; • पा. १. चतुर्थम्, अभिषेकभेदः — {slob dpon gsang ba shes rab dang /} /{bzhi pa de yang de bzhin no/} /{dbang ni bzhi yi grangs kyis ni/} /{dga' ba la sogs rim zhes bya//} आचार्य गुह्य प्रज्ञा च चतुर्थं तत् पुनस्तथा । आनन्दाः क्रमशो ज्ञेयाश्चतुःसेचनसंख्यया ।। हे.त.१७क/५४; {de bzhin du gong ma ni bum pa dang gsang ba dang shes rab ye shes so//} {'jig rten las 'das pa'i dbang bcu gcig pa ni bzhi pa ste/} {thams cad yang dag par bshad du gsol lo//} तथोत्तराः—कलशः गुह्यः प्रज्ञाज्ञानमिति । लोकोत्तराभिषेक एकादशमश्चतुर्थ इति सर्वं सम्यग् व्याख्याहि वि.प्र.१५२ख/१.२ २. तुर्यम्, अवस्थाभेदः — {sku bzhi ni dag pa dang chos dang longs spyod rdzogs pa dang sprul pa rnams mngal skyes rnams kyi bzhi pa dang shin tu gnyid log pa dang rmi lam dang sad pa'i gnas skabs kyi mtshan nyid can te} चतुःकायाः शुद्धधर्मसम्भोगनिर्माणा इति गर्भजस्य तुर्यसुषुप्तिस्वप्नजाग्रदवस्थालक्षणाः वि.प्र.१२१ख/४०; {'khor ba pa rnams kyi ma rig pa'i bag chags las bzhi pa la sogs pa'i gnas skabs bzhir 'gyur te} अविद्यावासनातस्तुर्यादयोऽवस्थाश्चतस्रः संसारिणां भवन्ति वि.प्र.६१क/४.१०७; द्र. {bzhi pa'i gnas skabs/} 3. चतुर्थी, चतुर्थी विभक्तिः — {bdag gis zhes bya ba dang bdag gi phyir zhes bya ba 'dir yang 'gyur ro//} मया मह्यमित्येतदपि स्यात् अभि.भा. २३१क/७७८; {bdag gi phyir zhes bya ba ni bzhi par bstan pa'i phyir ro//} मह्यमिति च चतुर्थीनिर्देशात् अभि.स्फु.९९ख/७७८.

bzhi pa'i gnas skabs

पा. तुर्यावस्था, अवस्थाभेदः — {sems can rnams kyi bzhi pa'i gnas skabs skyed par byed pa nam mkha'i khams so//} तुर्यावस्था सत्त्वानां जनिका आकाशधातुः वि.प्र.१५२क/१.२; {'pho ba'i dus su drug pa ye shes kyi khams 'dor ro/} /{yan lag thams cad la khu ba 'og tu 'dor zhing rdul steng du 'dor te bzhi pa'i gnas skabs rnam par chad par 'gyur ro//} संक्रान्तिकाले ज्ञानधातुं षष्ठं त्यजति; सर्वाङ्गे शुक्रमधस्त्यजति, रज ऊर्ध्वं त्यजति, तुर्यावस्थाविच्छेदो भवति वि.प्र.२७७क/२.१०६; द्र. {bzhi pa/}

bzhi po

• वि. १. चतुर् [1] (चत्वारः, चतस्रः, चत्वारि) — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni} चत्वार इमे राष्ट्रपाल रा.प.२३२ख/१२५; {lha mo bzhi po de dag dang /} /{mdzes ldan skyes bu de yang ngo //} चतस्रोऽप्सरसस्ताश्च पुरुषः स च कान्तिमान् ।। अ.क.१६८क/१९.५०; {'khor bzhi po} चतस्रः पर्षदः अ.सा.७०क/३९ [2] समस्तपदे — {'phags pa'i bden pa bzhi po yang dag rab gsal dri med pa/} /{de dag rnams kyi dge ba spel slad bcom ldan 'das kyis mdzad//} तेषां चकार भगवांश्चतुरार्यसत्यसम्यक्प्रकाशविशदं कुशलोदयाय ।। अ.क.१५४ख/१५.३० २. चतुर्थी— {gnyis po pa ni gsum pa yin/} /{bzhi po yang ni lnga po yin/} /{gsum po yang ni drug yin te/} /{snang med pa la rim ci yod//} द्वितीया तु तृतीया स्याच्चतुर्थी पञ्चमी भवेत् । तृतीया तु भवेत्षष्ठी निराभासे क्रमः कुतः ।। ल.अ.१६६ख/१२१; • सं. चतुष्टयम् — {chos kyi lung ni bzhi po dag/} /{ma lus de yis kha ton sbyangs//} अध्यापितः स निखिलं धर्मागमचतुष्टयम् ।। अ.क.१३५क/६७.८.

bzhi tshan

वि. चतुष्कः — {bzhi tshan 'di ni don mthun no//} तुल्यार्थो ह्येष चतुष्कः अभि.भा.८९ख/१२१२; {lta ba gsum las phyin ci log bzhi tshan zhes bya ba ni} दृष्टित्रयाद्विपर्यासचतुष्कम् इति अभि.स्फु.९९क/७७८.

bzhin

• सं. = {gdong} वक्त्रम् — {byang chub sems dpa' skal ba ni/} /{gsal byed nyi ma 'char kha bzhin/} /{mthong nas bzhin gyi dpal rgyas pa/} /{pad mo nyid dang mtshungs pa thob//} स बोधिसत्त्वं बालार्कमिव कल्पप्रकाशनम् (कम् लि.पा.) । दृष्ट्वा विकासिवक्त्रश्रीर्लेभे कमलतुल्यताम् ।। अ.क.२११ख/२४.४१; मुखम् — {thos pa'i skyogs kyis btung bya'i bdud rtsi snyan pa dag gi rgyun/} /{dri bzang khang pa bzhin gyi pad+mo'i gnas su sgrogs byed pa//} माधुर्यधुर्यममृतं श्रुतिपात्रपेयमामोदसद्ममुखपद्मपदे ध्वनन्तीम् । अ.क.२९३क/१०८.१५; आननम् — {pad+ma rdul mang zla ba 'dzad/} /{de dag las ni khyod kyi bzhin/} /{mtshungs pa la yang khyad par bcas/} /{zhes pa smad pa'i dpe ru 'dod//} पद्मं बहुरजश्चन्द्रः क्षयी ताभ्यां तवाननम् । समानमपि सोत्सेकमिति निन्दोपमा मता ।। का.आ.३२३क/२.३०; वदनम् — {skyes bu yang ni mdzes pa'i bzhin/} /{rnam par nyams nas sa la lhung //} विनष्टवदनच्छायः पुरुषश्चापतत्क्षितौ ।। अ.क.१६७ख/१९. ४७; • उ.प. = {mtshungs pa} निभः — {byu ru bzhin du rab 'bar shing dag gi//} तप्तेषु विद्रुमनिभेष्वपरे द्रुमेषु । जा.मा.१७६ख/२०४; सन्निभः — {nyin mo'i snang ba shin tu gzhon/} /{mtshan mo srin po'i bud med kyis/} /{zos pa'i thod pa'i dum bu bzhin/} /{ri bong can ni snang bar gyur//} सुकुमारे दिनालोके रात्रौ राक्षसयोषिता । भक्षितेऽलक्ष्यत शशी कपालदलसन्निभः ।। अ.क.१६९ख/१९. ६९; {lhag ma'i zhal ni bung ba bzhin//} शेषास्या भृङ्गसन्निभाः ।। हे.त.२३ख/७८; सदृशः — {zla ba yar gyi tshes pa bzhin//} शुक्लनवचन्द्रसदृशः सू.अ.१४०ख/१७; उपमः — {sbyor ba dang ldan pa ni zla ba yar gyi ngo'i tshes pa bzhin te/} {dge ba'i chos 'phel bar 'gyur ba'i phyir ro//} प्रयोगसहगतः शुक्लपक्षनवचन्द्रोपमः कुशलधर्मवृद्धिगमनात् सू.व्या.१४१क/१८; {srin bu'i rjes ni yi ge bzhin//} घुणाक्षरपदोपमम् अ.क.७५क/६२.१५; प्रख्यः — {'dod pa can ni de khyi 'dra/} /{ting nge 'dzin pa'i rus sbal bzhin//} कामिनां सा श्वसदृशी कूर्मप्रख्या समाधिनाम् । सू.अ.१६३क/५३; आभः — {sangs rgyas nyid ni}…{rin chen chos kyi 'byung gnas bzhin//} बुद्धत्वं…धर्मरत्नाकराभम् सू.अ.१५३क/३७; कलना — {gang yang nags tshal stug po'i khyon la}…{khang pa'i thang bzhin 'gong byed pa//} लङ्घ्यन्ते भवनस्थलीकलनया ये चाटवीनां तटाः अ.क.५३ख/६.२; {snying ldan rnams kyis nang gi de nyid dpyod pa med na rab mdzes snyan ngag ni/} /{stong pa nyid de dben sa'i khron pa'i mar me bzhin du bsten par 'gyur//} काव्यं चारुतरं विना सहृदयैस्तत्त्वान्तरालोचनाशून्यं निर्जनकूपदीपकलनामन्तः समालम्बते ।। अ.क.२८ख/५३.१४; • अव्य. १. = {bzhin du} इव — {keng rus bzhin/} /{rid pa'i rnam pa} कृशाकारः कङ्काल इव अ.क.२८४क/१०५.२५; {tsU ta rab smin dug bzhin bya rog gis ni za bar mi byed de//} न काकः सत्पाकं कवलयति चूतं विषमिव अ.क.३९क/५५.२७; {snal ma rnams la ba thag bzhin/} /{chu la chu shel ji bzhin dang /} /{lcug ma rnams kyi p+lag sha bzhin/} /{de ni skye ldan kun gyi rgyu//} ऊर्णनाभ इवांशूनां चन्द्रकान्त इवाम्भसाम् । प्ररोहाणामिव प्लक्षः स हेतूः सर्वजन्मिनाम् ।। त.प.१९०क/९६; वत् — {lan tshwa bzhin du zhu bar gyur nas chur 'gyur te} लवणवद् द्रवीभूता तोयं भवति वि.प्र.३२ख/४.७; {mig la sogs pa'i rnam par shes pa bzhin du so sor nges pa'i don 'dzin pa dang} चक्षुरादिविज्ञानवत् प्रतिनियतार्थग्राहिता त.प.९५क/६४२; {las ni rmi lam longs spyod bzhin} कृत्यक्रिया स्वप्नोपभोगवत् र.वि.११५क/७८; {snga ma bzhin} पूर्ववत् वा.टी. ९५ख/५५; {cho ga bzhin du} विधिवत् ल.अ.१७१ख/१२९; यथा — {mi shes byis pa chags pa ni/} /{glang po chen po rdzab song bzhin//} बालाः सज्जन्ति दुर्मेधा महापङ्के यथा गजाः ।। ल.अ.१००ख/४७; {gang gi byed pa po gang yin pa de ni des brjod de/} {dper na 'tshed pa yod pa bca' ba po bzhin no//} यश्च यस्य कर्ता स तेनाख्यायते, यथा पाचकः, लावक इति त.प.१३०ख/७१२; यथैव — {'dab gshog kun tu rgyas pa'i bya bzhin du/} /{sems can smin par byed par nus pa nyid//} शक्तो भवत्येव च सत्त्वपाके सञ्जातपक्षः शकुनिर्यथैव । सू. अ.१४८क/२९ २. एव — {khye'u 'di ma btsas bzhin du legs par gsungs pa tshol bas na} यस्मादयं दारकोऽजात एव सुभाषितं गवेषते अ.श.१०८क/९८; {bu dang po de ni mngal nyid na 'dug bzhin no//} स प्रथमगर्भो मातुरुदरस्थ एव अ.श.२५४ख/२३४; • द्र.— {ji ltar 'dod pa bzhin du skye ba 'dzin to//} उपपत्तिं गृह्णाति यथेष्टम् सू.व्या.१७५ख/६९; {ji ltar 'dod pa bzhin du 'gro ba'i phyir} यथेष्टगमनात् सू.व्या.१५७ख/४४; {rim bzhin 'bab pa de nyid la/} /{ji ltar rim min 'dzin mi 'gyur//} तेष्वेव क्रमपातिषु । किं नाक्रमग्रहः प्र.वा. १२६क/२.१९८; {zhes bya ba ni bya rog dang ta la bzhin du yin no//} इति काकतालीयः वा.टी.६३ख/१७; {dpa' mdzangs min yang ji zhig ltar/} /{de dag gis bdag bran bzhin byas//} न शूरा न च ते प्राज्ञाः कथं दासीकृतोऽस्मि तैः ।। बो.अ.९क/४.२८; • प्र. [1] शतृ ( {mthong bzhin} पश्यन्) — {sems dpa' chen po de mthong bzhin du} पश्यत एव तस्य महासत्त्वस्य जा.मा.११३क/१३१; ( {smre sngags 'don bzhin} विलपन्) — । {smre sngags 'don bzhin sa la lhungo //} विलपन्तोऽपि गां पतन्ति अभि. स्फु.१५२ख/८७६ [2] शानच् (ग्. {yo bzhin} विस्पन्दमानः) — {gang zhig bdag la gnod pa bgyid pa de/} / ग्. {yo bzhin du yang bdag gis yongs ma btang //} योऽभून्ममात्र प्रतिकूलवर्ती विस्पन्दमानोऽपि स मे न मुक्तः । जा.मा.११३ख/१३२; ( {'dzem bzhin} जेह्रीयमाणः) — {de la'ang 'dzem bzhin du spyod kyi/dga'} {bzhin pas ma yin no//} तं च जेह्रीयमाणः समाचरति, न नन्दीजातः बो. भू.४क/४. (द्र.— {rang bzhin/} {tshul bzhin/} {byi bzhin/} {rim pa bzhin/} ।{de bzhin/} {phyi bzhin/}).

bzhin kun tu khyab par ston pa

ना. समन्तस्फरणमुखदर्शनः, गरुडेन्द्रः म.व्यु.३४११ (५८ख).

bzhin khro gnyer can

वि. भृकुटीमुखः — {bzhin khro gnyer can du byas shing mi 'dzum pa} भृकुटीमुखः खलु पुनर्भवति, न स्मितमुखः शि.स.८६क/८४.

bzhin 'khor

= {bzhin gyi 'khor/}

bzhin gyi dkyil 'khor

मुखमण्डलम् म.व्यु.३९४० (६४क).

bzhin gyi 'khor

मुखसामन्तकः — {de'i mgul gyi 'khor thams cad dang bzhin gyi 'khor thams cad na rtsa ji snyed cig yod pa} तस्य यावत्यो ग्रीवासामन्तकेन मुखसामन्तकेन च रसहरण्यः ग.व्यू.२३३क/३१०. {bzhin gyi 'khor lo} मुखमण्डलम् म.व्यु.३९४०; द्र. {bzhin gyi dkyil 'khor/}

bzhin gyi 'gyur ba

मुखविकारः — {tha na so'i phreng ba yang mi ston na bzhin gyi 'gyur ba chen po lta ci smos} नान्तशो दन्तावलीमप्युपदर्शयति, कः पुनर्वाद औदारिकमुखविकारम् स.पु.१०४ख/१६७.

bzhin gyi chu skyes

मुखाम्भोजम् — {dga' ma bzhin gyi chu skyes dang /} /{mtshungs pa zla ba zhes mi 'dod//} न तु रामामुखाम्भोजसदृशश्चन्द्रमा इति ।। का.आ.३२०ख/१. ५८; वदनाम्भोजम् — {phan tshun bzhin gyi chu skyes la/} /{rnam par lta ba'i ro bral ba'i//} अन्योन्यवदनाम्भोजविलोकनरसं विना अ.क.२३३ख/८९.१५३; आननाम्भोरुहम् — {khang bzang nang du son zhing rnam par blta ba'i ro las bzhin gyi chu skyes dud//} हर्म्योत्सङ्गगता विलोकनरसान्नम्राननाम्भोरुहा अ.क.१९३ख/८२.१९.

bzhin gyi mdangs gsal ba

वि. उत्तानमुखवर्णः — {bzhin gyi mdangs gsal bar bya'o/} /{'dzum pa sngar bya'o/} /{khro gnyer med par bya'o//} उत्तानमुखवर्णः स्मितपूर्वङ्गमो विगतभृकुटिः वि.सू.११क/१२.

bzhin gyi mdog gsal ba

वि. उत्तानमुखवर्णः — {khro gnyer med pa dang bzhin gyi mdog gsal ba dang 'dzum pa sngar gtong ba} विगतभृकुटिरुत्तानमुखवर्णः स्मितपूर्वङ्गमः श्रा.भू.७१ख/१८५.

bzhin gyi pad mo

= {bzhin gyi pad+ma/}

bzhin gyi pad+ma

वदनकमलम् — {lag pa dag la bzhin gyi pad+ma nyal zhing yal 'dab mal stan la/} /{gdung bas nyen cing g}.{yo ba'i tshig ldan ri mo kun du nyams pa'i lus//} पाणौ शेते वदनकमलं प्रस्तरे पल्लवानां तापक्लान्ता तरलवचना स्रंसिनी गात्रलेखा । अ.क.१०९ख/६४.२५४; मुखारविन्दम् — {'dod pas brlan pas kun dga' dang bcas par/} /{'od kyis mngon dga' kun dga'i bzhin pad bltas//} सानन्दमानन्दमुखारविन्दं प्रभाभिरामं ददृशुः स्पृहार्द्राः ।। अ.क.२४६ख/२८.६९. {bzhin gyi pad+mo rnam par rgyas} वि. विबुद्धमुखारविन्दः — {de yi zhabs kyi pad mo zung la gus pas phyag 'tshal te/} /{kun dga' 'phel zhing mdzes pa'i bzhin gyi pad mo rnam par rgyas//} तत्पादपद्मयुगमादरवन्दनोद्यदानन्दसुन्दरविबुद्धमुखारविन्दः । अ.क.१९५ख/८२.४०. {bzhin gyi dpal} मुखश्रीः, वदनलक्ष्मीः — {mdzes ma khyod kyi bzhin gyi dpal/} /{pad ma dag gis 'gog par byed//} आक्षिपन्त्यरविन्दानि तव मुग्धे मुखश्रियम् । का.आ.३३४क/२.३५८.

bzhin gyi dbyibs

मुखमण्डलम् — {bzhin gyi dbyibs legs pa dang smin ma legs pa dang dpral ba'i dbyes che bar 'gyur} प्रणीतमुखमण्डलः सुभ्रूः सुपरिनिक्षिप्तललाटो भवति स.पु.१३१क/२०७.

bzhin gyi dbyibs legs pa

वि. प्रणीतमुखमण्डलः — {bzhin gyi dbyibs legs pa dang smin ma legs pa dang dpral ba'i dbyes che bar 'gyur} प्रणीतमुखमण्डलः सुभ्रूः सुपरिनिक्षिप्तललाटो भवति स.पु.१३१क/२०७.

bzhin gyi zla ba

मुखचन्द्रः — {khyod kyi bzhin gyi zla ba dag/} /{shar ba 'di yis bzhu ba bzhin//} निष्यन्दत इवानेन मुखचन्द्रोदयेन ते । ना.ना.२३२ख/६७; मुखचन्द्रमाः — {lha rnams kyis ni zla ba dang /} /{bdag gis khyod gdong zla ba 'thung //} चन्द्रमाः पीयते देवैर्मया त्वन्मुखचन्द्रमाः । का.आ.३२५क/२.८९.

bzhin brgya pa

ना. शतमुखः, किन्नरराजः — {'khor der mi'am ci}({'i rgyal po} ){brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang}…{mi'am ci'i rgyal po bzhin brgya pa dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — सुमुखश्च किन्नरराजः…शतमुखश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५९.

bzhin bsgyur

= {bzhin bsgyur ba/}

bzhin bsgyur ba

मुखविकारः — {dpung}…{bzhin bsgyur ba rnam pa mang po bye ba khrag khrig brgya stong du ma bsgyur ba'i rnam pa dang ldan pa} सेनाम्…बहुविधमुखविकारकोटिनयुतशतसहस्रविकारप्रकाराम् ल.वि.१४९ख/२२१.

bzhin ngan

• वि. दुर्मुखः मि.को.६५क; • ना. दुर्मुखः, मुनिः/ऋषिः — {de skad lha yi pho nya'i tshig/} /{thos nas thub pa'i dbus son pa'i/} /{bzhin ngan zhes bya thub pa yis/} /{dmod pa'i chu ni mkha' la gtor//} श्रुत्वेति देवदूतस्य वचनं मुनिमध्यगः । ससर्ज दुर्मुखो नाम मुनिः शापजलं दिवि ।। अ.क.४१ख/४.६२.

bzhin mngon par mdzes pa'i dpal

ना. अभिरामश्रीवक्त्रा, नटदारिका — {de'i tshe kho mo yang gar mkhan gyi bu mo bzhin mngon par mdzes pa'i dpal zhes bya ba zhig tu gyur te} अहं च तेन कालेन अभिरामश्रीवक्त्रा नाम नटदारिका अभूवम् ग.व्यू.१३०ख/२१६.

bzhin 'jigs su rung bar bsgyur ba

विकृतवदनः म. व्यु.४३८६.

bzhin dang

= {bzhin dang ba/}

bzhin dang ba

मुखप्रसन्नता — {sogs pa'i sgras 'khrul pa dang bzhin dang ba la sogs pa bzung ngo //} आदिशब्देनाव्या (न व्या भो.पा.)कुलता, मुखप्रसन्नतादि गृह्यते त.प.४६क/५४०.

bzhin du spyod

द्र.— {zhe sdang skyon gyis gzir ba la/} /{bdud rtsi dug nyid bzhin du spyod/} /{me tog rdo rje bzhin du spyod/} /{tsan dan sreg byed bzhin du spyod//} विषायते तु पीयूषं कुसुमं कुलिशायते । द्वेषदोषोत्तर (षातुर लि.पा.)स्यैव चन्दनं दहनायते ।। अ.क.८१ख/८.२५.

bzhin ldan

उ.प. मुखः — {khyed rnams bong bu spre'u rnga mo'i bzhin ldan stag gi kha dang ba glang gdong /} /{byi la e na phag dang khyi yi bzhin ldan mchog tu lta bar dka' ba'i gdong //} यूयं गर्दभमर्कटोष्ट्रवदना द्वीप्यास्यपश्वानना मार्जारैणवराहकुक्कुरमुखा दुर्दर्शवक्त्राः परम् । अ.क.३०५ख/३९.९५; वदनः — {shin tu rnam par 'gyur ba'i bzhin ldan} सुविकृतवदनः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८.

bzhin bsdus

= {khro gnyer} भ्रुकुटिः, भ्रूकौटिल्यम् — {smin bsdus bzhin bsdus khro gnyer mo//} भ्रकुटिर्भ्रुकुटिर्भ्रूकुटिः स्त्रियाम् अ.को.१४५क/१.८.३७; भ्रुवोः कुटिः कुटिलता भ्रकुटिः, भ्रुकुटिः, भ्रूकुटिश्च । कुट कौटिल्ये अ.वि.१.८.३७.

bzhin snang ba

वि. मुखदर्शी— {zho ga chu dang dar ba'i dwangs ma dang rtsab mo chus btab pa tshags kyis btsags pa shin tu sla ba bzhin snang ba} दधिमण्डोदश्विन्मण्डकानि दकभिन्नानि पट्टपरिस्रुतानि स्वच्छानि मुखदर्शीनि वि.सू.७५क/९२.

bzhin pa

प्र. शानच् ( {skye bzhin pa} उत्पद्यमानः) — {mar me skye bzhin pas mun pa sel lo//} उत्पद्यमानेन प्रदीपेन तमो हतम् प्र.प.५१ख/६२; ( {snang bzhin pa} भासमानः) — {snang bzhin pa mi mngon no//} भासमानो न लक्ष्यते त.प.२०४क/८७६; ( {'dzem bzhin} जेह्रीयमाणः) — {de la yang 'dzem bzhin du spyod kyi/} {dga' bzhin pas ma yin no//} तं च जेह्रीयमाणः समाचरति, न नन्दीजातः बो.भू.४क/४.

bzhin pad

= {bzhin gyi pad+ma/}

bzhin dpal

= {bzhin gyi dpal/}

bzhin mdzes

= {bzhin mdzes pa/}

bzhin mdzes pa

• वि. सुमुखः — {gang dag mi skye'i chos la ni/} /{bzod pa thob par 'dod pa dang /}…/{bzhin mdzes} अनुत्पत्तिकधर्मेषु क्षान्तिं प्राप्ताश्च ये मताः ।…सुमुखाः सू.अ.२४२क/१५७; • सं. सौमुख्यम् — {sprul pa dang ni tshul 'chos dang /} /{bzhin mdzes pa ni ston pa dang //} प्रतारणाऽपि कुहना सौमुख्यस्य च दर्शना । सू.अ. २४३क/१५८.

bzhin mdzes bral

वि. विच्छायवक्त्रः— {bzhin ni mdzes bral brjod pa 'khrul gyur pa'i/} /{sa bdag mchog tu gzi byin med par gyur//} विच्छायवक्त्रः स्खलिताभिधायी भूभृत्परं निष्प्रतिभो बभूव ।। अ.क.१९८क/२२.५७.

bzhin 'dzum

= {bzhin 'dzum pa/}

bzhin 'dzum pa

• वि. स्मितमुखः — {de dag thams cad kyang gzugs bzang ba}… {bzhin 'dzum pa} ताश्च सर्वा अभिरूपाः…स्मितमुखाश्च रा.प.२४६ख/१४५; {ces pa bzhin 'dzum dge slong gis/} /{brjod tshe} इति स्मितमुखेनोक्तो भिक्षुणा अ.क.१५२क/६९.१३; प्रहसितवदनः — {de nas gzhon nu de rgyan gyis brgyan pa'i tshe bzhin 'dzum zhing khro gnyer med pas} ततः कुमारो मण्ड्यमानः प्रहसितवदनो व्यपगतभृकुटिकः ल.वि.६३क/८३; भद्रमुखः — {de'i tshe de dag nyid gzhan de bzhin gshegs pa'i gsung la goms par byas pa'i dri ma med pa'i blos smra ba na bzhin 'dzum pas rjes su khas mi len tam} तदेतदेव परस्तथागतवचोऽभ्यासोपजातावदातमतिर्ब्रुवाणो नानुमन्यते भद्रमुखेन वा.टी.८७ख/४४; • सं. स्मितमुखता — {rtag tu bzhin 'dzum pa} सदा स्मितमुखता शि.स.१०३क/१०२.

bzhin 'dzum mdzad

वि. स्मेरवदनः — {der ni sngon byung dran gyur nas/} /{bzhin 'dzum mdzad la 'dzum pa'i rgyu/} /{brgya byin gyis ni gus pas dris//} प्राग्वृत्तस्मरणस्मेरवदनः स्मितकारणम् । स तत्र पृष्टः शक्रेण प्रणयात् अ.क.३७क/५५.३.

bzhin 'dzum zhing gsong por smra ba

वि. स्मितमुखपूर्वाभिलापी मि.को.१०६ख ।

bzhin bzang

• वि. चारुवक्त्रः, ओ त्रा — {bzhin bzangs phan par 'dod pa yi/} /{bud med rnyed nas cho ga bzhin//} योषितं प्राप्य विधिना चारुवक्त्रां हितैषिणीम् । गु. स.१२६ख/७९; भद्रमुखः — {bzhin bzangs dag 'di ltar 'dus byas thams cad ni mi rtag pa'o//} इति हि भद्रमुखाः सर्वसंस्कारा अनित्याः वि.व.१५१ख/१.४०; {bzhin bzangs kho bos ngo mtshar rmad du byung ba 'di mthong ngo //} एतदाश्चर्यं भद्रमुख मया दृष्टम् वि.व.२०८क/१.८२; • ना. सुमुखः १. किन्नरराजः — {'khor der mi'am ci} ({'i rgyal po} ){brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — सुमुखश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५८ २. सेनापतिः — {byang chub sems dpa'}…{ngang pa'i rgyal po yul 'khor bsrung zhes bya bar gyur to zhes grag go//} {de'i blon po ngang pa'i sde dpon}…{bzhin bzangs zhig kyang yod par gyur te} बोधिसत्त्वः किल…धृतराष्ट्रो नाम हंसराजो बभूव । तस्य…सुमुखो नाम सेनापतिर्बभूव जा.मा.११५ख/१३५; {bzhin bzangs kyis}…{mi'i skad du smras pa} सुमुखः…मानुषीं वाचमुवाच जा.मा.१२२क/१४१ । ३. नागराजः म.व्यु.३२९६ (५७क).

bzhin bzang ma

• सं. मुग्धा — {zhes pa sa bdag mdzangs pa'i tshig/} /{bzhin bzang ma yis thos nas ni/} /{la du zla ba ltar dkar ba/} /{myangs nas de la rab smras pa//} इति श्रुत्वा विदग्धस्य मुग्धा भूमिपतेर्वचः । चन्द्रावदातमास्वाद्य मोदकं तमभाषत ।। अ.क.१४४ख/६८.३८; • वि.स्त्री. वरानना— {gsang ba mchog ni bshad bya yis/} /{nyon cig lha mo bzhin bzangs ma//} रहस्यं परमं वक्ष्ये शृणु देवी वरानने । हे.त.२७ख/९२.

bzhin bzangs

= {bzhin bzang /}

bzhin ras

= {gdong} मुखम्— {bu yi bzhin ras pad mo dag/} /{blta bar yid la rab tu 'dod pa yi//} पुत्रमुखारविन्दसन्दर्शनोत्कण्ठितमानसस्य । अ.क.५६क/५९.६३; आननम् — {slong ba bkag pas ngo tsha dag/} /{rab skyes bzhin ras dman gyur pa'i//} अर्थिसंरोधसञ्जातलज्जया नमिताननः ।। अ.क.५०क/५.४०; वदनम् — {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । अ. क.४३क/४.७८; वक्त्रम् — {bzhin ras zla ba'i dkyil 'khor dag la} वक्त्रेन्दुबिम्बे अ.क.३०२ख/१०८.१०१.

bzhin ras can

उ.प. आननः, ओ ना — {de yi btsun mo zla ba'i 'od/} /{ces pa zla ba'i bzhin ras can//} तस्य चन्द्रप्रभा नाम पत्नी चन्द्रानना अ.क.३०७क/४०.५; {'jo sgeg rol pa'i bzhin ras can/} /{mdzes ma mchog cig bzung bar gyur//} दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् । अ.क.२२ख/३.३६.

bzhin ras dman gyur pa

वि. नमिताननः — {slong ba bkag pas ngo tsha dag/} /{rab skyes bzhin ras dman gyur pa'i//} अर्थिसंरोधसञ्जातलज्जया नमिताननः ।। अ. क.५०क/५.४०.

bzhin ras zla ba nya 'dra

वि. परिपूर्णचन्द्रवदना — {bzhin ras zla ba nya 'dra ut+pal sngon po lta bu'i mig de bdag gis mthong //} दृष्टा सा परिपूर्णचन्द्रवदना नीलोत्पलाभास्वरा (भनयना भो.पा.) वि.व.२१५ख/१.९२.

bzhin legs

वि. सुवदना — {bzhin legs}…{bzhin ras zla ba nya 'dra ut+pal sngon po lta bu'i mig de bdag gis mthong //} दृष्टा सा परिपूर्णचन्द्रवदना नीलोत्पलाभास्वरा (भनयना भो.पा.)…सुवदना वि.व.२१५ख/१. ९२.

bzhin seng ge'i gdong lta bu

वि. सिंहवक्त्राकृतिमुखः — {de'i btsun mo dam pa las ni bu pho mtshan ngan pa bcwa brgyad dang ldan pa bzhin seng ge'i gdong lta bu}…{btsas} तस्या अप्यग्रमहिष्याः पुत्रो जातोऽष्टादशभिरवलक्षणैः समन्वागतः । सिंहवक्त्राकृतिमुखः वि.व.१८९क/१.६३.

bzhu

= {bzhu ba/}

bzhu snod

= {lugs kong} मूषा मि.को.२७ख ।

bzhu ba

वि. विलीनः — {de nas i n+d+ra rnyil gyi 'od ltar sngo /} /{nyi ma'i 'od kyis gnam sngo bzhu ba bzhin//} अथेन्द्रनीलप्रकराभिनीलं सूर्यांशुतापादिव खं विलीनम् । जा.मा.८०ख/९२; द्र.— {'di ltar lcags bzhu ba dang mdag ma la sogs pa la me kho na 'dzin gyi du ba ni ma yin no//} तथा हि—अयोगुडाङ्गारादिष्वग्निरेव गृह्यते, न धूमः अभि.स्फु.२८५ख/११२९.

bzhugs

• क्रि. (अवि., अक.) १. विहरति — {de rgyal po'i pho brang mdzes ldan zhes bya ba na rten cing bzhugs so//} स शोभावतीं राजधानीमुपनिश्रित्य विहरति अ.श.१३७क/१२६; {dgra mtha' na sbu gu can gyi shing nim pa'i drung na bzhugs so//} वैरंभ्ये विहरति नडेरपिचुमन्दमूले वि.व.१३४क/१.२३; {rdo rje btsun mo'i b+ha ga ni/} /{e yi rnam pa'i cha byad gzugs/} /{sangs rgyas rin chen za ma tog /bde} {ba can du rtag tu bzhugs//} विहरेऽहं सुखावत्यां सद्वज्रयोषितो भगे । एकाराकृतिरूपे तु बुद्धरत्नकरण्डके ।। हे.त.१५ख/४८; तिष्ठति — {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams na sangs rgyas dang byang chub sems dpa' gang rnams bzhugs pa} यावन्तो दशदिग्लोकधातुषु बुद्धाश्च बोधिसत्त्वाश्च तिष्ठन्ति गु.स. १४३क/१११; {ring bsrel gyi tshogs ma zhig par bzhugs so//} अविकोपितोऽस्थिसङ्घातस्तिष्ठति वि.व.१५९ख/१.४८; {'jig rten gyi khams bde ba can zhes bya ba yod de/} {de na de bzhin gshegs pa}… {tshe dpag med ces bya ba bzhugs te} सुखावती नाम लोकधातुः । तत्र अमितायुर्नाम तथागतः… तिष्ठति सु.व्यू.१९६क/२५४; विश्राम्यति — {de bzhin gshegs pa zhi ba'i slad/} /{sku ni yongs su bsnyes shing bzhugs//} विश्राम्यति परिश्रान्तः कायशान्त्यै तथागतः ।। अ.क.१८४ख/८०.४३; भवति — {gal te sangs rgyas mi bzhugs na} यदि बुद्धा न भवन्ति शि.स.१५६ख/१५० २. उपाविशत् — {kun mkhyen} …/{grong khyer pa yi skye bo yis/} /{yongs su bshams pa'i gdan la bzhugs//} सर्वज्ञः…उपाविशत्पौरजनैरासने परिकल्पिते ।। अ.क.१६९क/७६.४; {mchod sbyin brgya pa'i stan phyed la/} /{mi yi bdag po dpal ldan bzhugs//} उपाविशन्नृपः श्रीमानासनार्धे शतक्रतोः ।। अ.क.४४क/४.८८; प्रत्यष्ठात् — {nam mkha'i ngo bo nyid kyi ting nge 'dzin la snyoms par bzhugs te/} {gnas gtsang ma'i steng gi nam mkha'i dkyil du bzhugs par gyur to//} गगनस्वभावां समाधिं समापद्य शुद्धावासोपरि गगनतले प्रत्यष्ठात् म.मू.२४५क/२७६; न्यषीदत् — {skyil mo krung bcas te bzhugs so//} न्यषीदत् पर्यङ्कमाभुज्य म.व्यु.६२८० (८९क); व्याहार्षीत् — {ting nge 'dzin 'di dang ldan pas de bzhin gshegs pa zhag bdun du skyil mo krung ma bshig par bzhugs so//} येन समाधिना समन्वागतस्तथागतः सप्तरात्रं व्याहार्षीदभिन्नपर्यङ्कः ल. वि.१७७ख/२६९; विजहार — {dus gcig na bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po rdo rje btsun mo'i b+ha ga rnams la bzhugs so//} एकस्मिन् समये भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयवज्रयोषिद्भगेषु विजहार हे.त.१क/२; उवास — {dad pas phul zhing gtsang ma yi/} /{longs spyod yid 'ong thams cad kyis/} /{mchod cing dus ni ji snyed cig/} /{sems can phan par brtson pas bzhugs//} श्रद्धाप्रणीतैः शुचिभिः सर्वभोग्यैर्मनोऽनुगैः । उवास पूजितः कञ्चित् कालं सत्त्वहितोद्यतः ।। अ.क.३३०क/४१.७१; विहरति स्म— {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na bya rgod kyi phung po'i ri la bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृधकूटे पर्वते अ.सा.२क/१; {bcom ldan 'das yul bA rA Na sI na drang srong lhung ba ri dwags kyi gnas na bzhugs so//} भगवान् वाराणस्यां विहरति स्म ऋषिपतने मृगदावे अभि.स्फु.२०९ख/९८३ ३. = {bzhugs shig} तिष्ठतु — {bzhugs shig bdag nyid mchi'o//} तिष्ठ अहमेव गच्छामि वि.व.१७९क/१.६०; {de bas bzod par mdzod la ma bzhud bzhugs//} तत्क्षम्यतां तिष्ठ च साधु मा गाः जा.मा.१३१क/१५१; निषीद — {rgyal po chen po ji ltar stan bting ba la bzhugs shig} निषीद महाराज यथाप्रज्ञप्त आसने शि.स.११०क/१०९; वस — {'phags pa bzhugs shig/'phags} {pa dgyes par mdzod cig} वस आर्य रम आर्य वि.व.३४३क/१४६; {deng tsam dka' thub tshal du bzhugs} अद्य तपोवने वस अ.श.१०५क/९४; निषीदेत् — {rdo rje gtsug tor de bzhin gshegs/}…/{thugs kar las byung bzhugs pa ni//} वज्रोष्णीषस्तथागतो हृदयादवतीर्य निषीदेत । स.दु.१०८ख/१६४; द्र.— । {lha thugs khral chung ngur bzhugs shig} अल्पोत्सुको देव भवतु वि.व.१६६क/१.५५; • = {bzhugs pa/}

bzhugs gnas

वसतिः — {de yi grong khyer gser zhes pa/} /{brgya byin 'chi med ldan bzhin du/} /{'jig rten kun gyi dbang yin kyang /} /{bzhugs gnas yid du 'ong bar gyur//} कनकाख्या पुरी तस्य शक्रस्येवामरावती । सर्वलोकेश्वरस्यापि वसतिर्वल्लभाऽभवत् ।। अ.क.३३२ख/४२.४; आस्पदम् — {rin chen 'byung gnas zla ba ba da ra zhes pa/} /{nged kyi ming po mi 'am ci yi rgyal rigs yod/}…{gling 'di de yi bzhugs gnas yin//} भ्राताऽस्ति नः किन्नरराजवंशरत्नाकरेन्दुर्बदराभिधानः । तस्यास्पदं द्वीपमिदम् अ.क.६९ख/६.१८७.

bzhugs pa

• सं. १. वासः — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de} तुषितभवनवासादिं कृत्वा शि.स.१६०क/१५३; आवासः — {khab na bzhugs pa las mngon par ma byung ba'i tshe} अनभिनिष्क्रान्तगृहावासस्य स.पु.८ख/१२; आसितम् — {bzhengs dang bzhugs dang gshegs dang bzhud pa dang /} /{mnal dang mi gsung yang na gsung ba 'am//} स्थितमासितमागतं गतं शयितं मौनमथाभ्युदीरितम् । वि.व.१२६क/१.१५; स्थानम् — {lhums na bzhugs pa dang bltam pa dang thor bu dang byis pa'i nang na rol pa dang} गर्भस्थानजन्मयौवनभूमिदारकक्रीडा ल.वि.२६ख/३२; संस्थानम् — {rgyal po de bzhugs pa'i shing de'i grib mas nyi ma'i gung la gang du khyab pa de na yod pa'i gter yin no//} तस्य राज्ञः संस्थानवृक्षस्तस्य मध्याह्ने यत्र छाया स्फुरित्वा तिष्ठति तत्र निधिः वि.व.१९८ख/१.७२; अवस्थानम् — {sangs rgyas rnams 'khor ba ji srid kyi bar du sprul pa'i skus bzhugs pas} बुद्धानां यावद् संसारस्तावदेव निर्माणकायेनावस्थानम् यो.र.५०क/१४८; विहरणम् — {nam mkha'i khams la ri rab kyi rdul phra rab dang mnyam pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang thabs cig tu bzhugs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} आकाशधातौ सुमेरुपरमाणुरजःसमैर्बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्द्धं विहरणस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६ख/१, पृ.१४ २. आक्रान्तिः — {skye rgu'i seng ge'i khrir bzhugs bde ba la/} /{'bral ba zhi slad bdag la gsol ba btab//} पतिं ययाचे विरहोपशान्त्यै सिंहासनाक्रान्तिसुखं प्रजानाम् ।। अ.क.३६क/३. १८५; आसनम् — {mtha' yas bzhugs pa dang} अनन्तासनस्य ग.व्यू.२७९क/३४८ ३. प्रवृत्तिः — {de bcom ldan 'das dang nyan thos chen po rnams ga la bzhugs pa yang rmed do zhes byas so//} स भगवतो महाश्रावकाणां च प्रवृत्तिमन्वेषत इति अ.श.२२६क/२०८; • कृ. १. स्थितः — {sangs rgyas ni/} /{rdo rje seng ge'i gdan bzhugs pa//} बुद्धं वज्रसिंहासने स्थितम् वि.प्र.१०८क/१, पृ.२; {sangs rgyas bzhugs ma thag tu} स्थितमात्रस्य बुद्धस्य ल.अ.५७क/२; ग्. {yon pa khu tshur dkur bzhag cing /} /{sems dpa'i skyil mo krung du bzhugs//} वाममुष्टिकटिन्यस्तः सत्त्वपर्यङ्किना स्थितः । स.दु.१०९ख/१६८; संस्थितः — {gang gA'i bye snyed sangs rgyas rnams/} /{rdo rje gsum gyi gnas bzhugs pa//} गङ्गावालुकसमान् बुद्धांस्त्रिवज्रालयसंस्थितान् । गु.स.१११क/४५; अवस्थितः — {lha ci yi slad du thugs ngan gyi khang par zhugs te bzhugs} किमर्थं देवः शोकागारे प्रविश्यावस्थितः वि.व.१५५क/१.४३; {da ltar byung ba'i sangs rgyas thams cad mngon sum du bzhugs pa} प्रत्युत्पन्नसर्वबुद्धसम्मुखावस्थितः द.भू.२६२क/५५; व्यवस्थितः — {lha ci'i slad du phyag la zhal gtad de thugs mi dgyes shing bzhugs} किमर्थं देव करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः वि.व.१६६क/१.५५; {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams na bzhugs pa'i de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams} दशदिग्लोकधातुव्यवस्थितास्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः ल.अ.९५क/४२; निषण्णः — {de bzhin gshegs pa byang chub kyi snying po la bzhugs pa} बोधिमण्डनिषण्णं तथागतम् ल.वि.१७०क/२५५; {shing gang la ne tso gnas pa de'i drung du rtswa'i gdan bting nas skyil mo krung bcas te bzhugs so//} यत्र वृक्षे शुकस्यालयस्तत्र तृणसंस्तरं संस्तीर्य पर्यङ्केण निषण्णः अ.श.१५३क/१४२; सन्निषण्णः — {de nas bcom ldan 'das dpal gyi snying po'i seng ge'i khri la bzhugs te} अथ खलु भगवान् श्रीगर्भसिंहासने सन्निषण्णः रा.प.२२८क/१२०; उपनिषण्णः — {bcom brlag gi bram ze dang khyim bdag dad pa can rnams kyis sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun bde bar bzhugs par rig nas} अथ माथुराः श्राद्धा ब्राह्मणगृहपतयः सुखोपनिषण्णं बुद्धप्रमुखं भिक्षुसङ्घं विदित्वा वि.व.१२८ख/१.१८; उपविष्टः — {pad+ma'i gdan la bzhugs pa} पद्मासनोपविष्टः म.मू.११८ख/२८; {mtsho skyes khri la bzhugs pa de/} /{dpal sbas kyis ni mthong gyur nas//} दृष्टोपविष्टं श्रीगुप्तस्तं सरोरुहविस्तरे । अ.क.८२ख/८.३८; {bder bzhugs de bzhin gshegs pa la/} /{mi yi mgon pos rab smras pa//} सुखोपविष्टं प्रोवाच नरनाथस्तथागतम् ।। अ.क.३५०क/४६. ३५; प्रविष्टः — {byang chub sems dpa' sa chen po la bzhugs pa ye shes dang mthu chen po thob pa} महाभूमिप्रविष्टानां च महाज्ञानप्रभावप्राप्तानां बोधिसत्त्वानाम् बो.भू.८२ख/१०५; आसीनः — {de nas gsol rjes rab dang des/} /{bzhugs te sa yi bdag po la/} /{rjes su bzung bas dag pa yi/} /{chos ni rab tu bstan pa mdzad//} भुक्तोत्तरमथासीनः प्रसन्नः पृथिवीपतेः । अनुग्रहेण विदधे स शुद्धां धर्मदेशनाम् ।। अ.क.१९६क/८३.३; {dge la brtson pa de song nas/} /{rgyal ba rgyal byed tshal bzhugs bsten//} जिनं जेतवनासीनं सिषेवे कुशलोद्यतः ।। अ.क.२५९क/९४.४; समासीनः — {e ba}~ {M rnam par bzhugs nas ni/}… /{rdo rje sems dpas gtor ma bstan//} एवंकारे समासीनो वज्रसत्त्वो दिशेद् बलिम् । हे.त.२२ख/७४; आरूढः — {sems can thams cad kyis blta bar bya ba'i sa la bzhugs pa} सर्वसत्त्वालोकनीयां भूमिमारूढः र.व्या.९६ख/४१; {bcom ldan 'das}…{zla ba'i dkyil 'khor la bzhugs shing} भगवान् चन्द्रमण्डलारूढः स.दु.१९५/१९४; सन्निहितः — {rgyal po'i pho brang ni gang na rgyal po nyid bzhugs pa'o//}…{'dus pa ni tshong pa'i 'dus pa la sogs pa'o//} राजकुलं यत्र राजा स्वयं सन्निहितः…सभा वणिक्सभादि अभि.स.भा. ११२ख/१५१; उषितः — {'phags pa kun dga' bo bcom ldan 'das dang ji ga yul dgra mthar dbyar bde bar bzhugs sam} कच्चिदार्यानन्द भगवान् वैरंभ्येषु जनपदेषु सुखं वर्षोषितः वि.व.१४२ख/१.३१; अध्युषितः — {bde gshegs bzhugs pa'i phyogs su ni/} /{mya ngan gyis gzir der phyogs te//} स समुद्दिश्य शोकार्तः सुगताध्युषितां दिशम् । अ.क.३३७क/४४.८; विश्रान्तः — {de nas gtam mthar de bzhin gshegs/} /{dka' thub nags mthar bzhugs pa yi//} तपोवनान्तविश्रान्तं कथान्तेऽथ तथागतम् । अ.क.२०४ख/८५.२; निरतः — {ser skya'i gzhi la n+ya gro d+ha yi/} /{kun dga' rar bzhugs bcom ldan 'das/} /{blta phyir} न्यग्रोधारामनिरतं द्रष्टुं कपिलवस्तुनि । भगवन्तम् अ.क.९९ख/१०.२; आपन्नः — {bsam gtan la bzhugs don kun gyi/} /{yul can sems rtse gcig 'dzin pas//} ध्यानापन्नश्च सर्वार्थविषयां धारणां दधत् । त.स.११८क/१०१८ २. वितिष्ठमानः — {bskal pa gang+ga'i klung gi bye ma snyed du'ang bzhugs te} गङ्गानदीवालुकोपमान् कल्पानपि वितिष्ठमानः अ.सा.४२क/२४; द्र.— {pad mo yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang rin chen pad mo bzhugs pa'ang mthong ngo //} पद्मवत्यां लोकधातौ रत्नपद्माभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६; {dbu skra bregs te chos gos snam sbyar gsol nas yul gsus po che 'di nyid na bsod snyoms la rgyu zhing bzhugs pa} मुण्डः सङ्घाटिप्रावृतोऽस्मिन्नेव स्थूलकोष्ठके पिण्डपातमटति अ.श.२४७ख/२२७; • वि. विहारी — {rgyal ba rgyal byed tshal gyi ni/} /{kun dga' ra bar bzhugs tshe sngon/} /{mnyan yod du ni khyim bdag dag /brtan} {pa zhes bya nor chen byung //} जिने जेतवनारामविहारिणि महाधनः । धीराभिधानः श्रावस्त्यामभूद् गृहपतिः पुरा ।। अ. क.३२४ख/४१.२; {bsam gtan rnam thar ting nge 'dzin bzhugs pa/} /{sems can dam pa 'gro ba kun la gsal//} ध्यानविमोक्षसमाधिविहारी भासति सर्वजगे वरसत्त्वः ।। रा.प.२२८ख/१२१; स्थायी — {ston pa ji srid bar du bzhugs/} /{tshul yang ji srid gnas par 'gyur//} कियत्स्थायी भवेच्छास्ता कियन्तं स्थास्यते नयः ।। ल. अ.६५ख/१३; • उ.प. स्थः — {de la bzhugs pa ni rdo rje seng ge'i khri la bzhugs pa} तस्मिन् स्थितो वज्रसिंहासनस्थः वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६; {nam mkhar bzhugs pa'i sangs rgyas kun/} /{sku gzugs snying gar rab tu gzhug//} गगनस्थान् सर्वबुद्धान् प्रतिमाहृदि वेषयेत् । हे.त. १३ख/४२; गतः — {nam mkha'i dkyil na phyag na rdo rje 'bar ba bzhugs mthong nas} गगनतलगतं वज्रपाणिं ज्वलन्तं दृष्ट्वा बो.अ.३८क/२८४; {thugs rje'i rgya mtsho'i dbus su de bzhugs te/} /{'od zer stong phrag brgya dag 'gyed par mdzad//} कृपासागरमध्यगतोऽसौ मुञ्चति रश्मिसहस्रशतानि ।। रा.प.२२८ख/१२१; उपगतः — {bcom ldan 'das yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'od srung yang sangs rgyas kyi phrin las thams cad mdzad nas shing zad pa'i me bzhin du gzims mal gyi tha mar bzhugs so//} भगवांश्च काश्यपः सम्यक्संबुद्धः सकलं बुद्धकार्यं कृत्वा इन्धनक्षयादिवाग्निः पश्चिमशयनोपगतः अ.श.११५ख/१०५; वाहकः — {smra ba'i nang na smra chen khyod/} /{rnal 'byor can gyi'ang rnal 'byor bzhugs//} वादिनां त्वं महावादी योगिनां योगवाहकः । ल.अ.५८क/४; पदम् — {dbu rgyan snang mdzad bzhugs bsgoms na/} /{rdo rje can ni dgyes par 'gyur//} मुकुटे वैरोचनपदं ध्यात्वा तुष्यन्ति वज्रिणः । गु.स.११८क/६०. (द्र.— {rnam par bzhugs pa/} {rab tu bzhugs pa/} {nyer bzhugs/} {snyoms par bzhugs pa/} {yang dag bzhugs/} {mngon sum du bzhugs pa/}).

bzhugs par gyur

• क्रि. विजहार — {grong khyer rgyal po'i khab ces par/} /{sa 'dzin bya rgod phung po yi/} /{ngos la sngon tshe bcom ldan 'das/} /{de bzhin gshegs pa bzhugs par gyur//} पुरे राजगृहाभिख्ये भगवान् भूभृतः पुरा । कटके गृध्रकूटस्य विजहार तथागतः ।। अ.क.३३६ख/४४.२; • भू.का.कृ. आरूढः — {'bod 'grogs kyis ni phul ba yi/} /{me tog bzhon par bzhugs par gyur//} आरूढः पुष्पके याने रावणेनोपनामिते ।। ल.अ.५७ख/३; प्रतिष्ठितः — । {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong}…{bzhugs par gyur to//} एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्धकोटीनियुतशतसहस्र… प्रतिष्ठितैः म.मू.९९क/९.

bzhugs par gyur pa

= {bzhugs par gyur/}

bzhugs par 'gyur

क्रि. विहरिष्यति लो.को.२०२५.

bzhugs par shog

क्रि. तिष्ठतु — {bskal pa bsam gyis mi khyab bzhugs par shog} तिष्ठन्तु कल्पानि अचिन्तयानि सु.प्र.७क/१२.

bzhugs par gsol

क्रि. तिष्ठतु — {'gro 'di ldongs par mi dgod cing /} /{bskal pa grangs med bzhugs par gsol//} कल्पाननन्तांस्तिष्ठन्तु मा भूदन्धमिदं जगत् ।। बो.अ.६ख/३.५.

bzhugs mdzad

भू.का.कृ. धृतः — {dang por khyod la phyag bgyi 'am/} /{'on te gang gis 'khor bar khyod/} /{skyon mkhyen yun ring de lta bur/} /{bzhugs mdzad thugs rje che la bgyi//} कं नु प्रथमतो वन्दे त्वां महाकरुणामुत । ययैवमपि दोषज्ञस्त्वं संसारे धृतश्चिरम् ।। श.बु.११२क/५९.

bzhugs mdzes

वि. उत्कुटशोभिकः — {bzhugs mdzes rgyan phreng thogs shing gar byed dang /} /{sgyu ma mkhan po gzugs mang kun tu ston//} उत्कुटशोभिकहारकनृत्या मायकराः पृथुरूपनिदर्शी ।। शि.स.१७७ख/१७६.

bzhugs bzhin

• कृ. विद्यमानः — {de bzhin gshegs pa bzhugs bzhin du bdag la 'dri bar sems sam} विद्यमाने तथागते मां प्रष्टव्यं मन्यसे अभि.स्फु.१३६ख/८४८; • द्र.— {de nas sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis de dag na bzhugs bzhin du rdzu 'phrul gyi mthus so so nas phyag g}.{yas pa brkyang ste} अथ खलु ते बुद्धा भगवन्तस्तत्रस्था एव ऋद्ध्यनुभावेन दक्षिणान् पाणीन् प्रसार्य द.भू.१६९ख/३.

bzhugs shig

= {bzhugs/}

bzhugs su gsol

क्रि. निषीदतु — {bcom ldan 'das gshegs pa legs so/} /{bcom ldan 'das bzhugs su gsol} स्वागतं भगवन्, निषीदतु भगवान् अ.श.३क/२.

bzhugs su gsol bar bya

क्रि. निवेशयेत् — {de ltar gdan rnams bkod nas rnal 'byor ma rnams bzhugs su gsol bar bya'o//} एवमासनानि दत्त्वा योगिनीर्निवेशयेत् वि.प्र.१६२ख/३.१२६.

bzhud

• क्रि. (अवि., अक.) १. याति — {de dag 'dren pa rnams ni gang nas bzhud pa'i lam mchog ston//} देशयन्ति श्रेष्ठ मार्ग तस्य येन यान्ति नायकाः रा.प.२३२ख/१२५; व्रजति — {brtson 'grus dang /} /{shugs dang stobs dang ldan pa}… / {myur du dge sbyong de ni gzhom du bzhud//} वीर्येण वेगेन बलेन युक्ता व्रजाम शीघ्रं श्रमणं निहन्तुम् ।। ल.वि.१५३ख/२२९ २. गमिष्यति — {drang srong chen po gar bzhud} महर्षे क्व गमिष्यसि अ.श.१०४ख/९४; {bzhengs la/} {spyod yul gyi grong du bzhud} उत्तिष्ठ गोचरग्रामं गमिष्यावः अ.श.२६०क/२३८; गमिष्यते — {ngang pa'i stabs can stabs mdzes shin tu zhabs legs gang du bzhud} क्व गमिष्यसे…हंसक्रम सुक्रमा सुचरणा ल.वि.१०४ख/१५१; यास्यति— {gal te mi 'gror mi rung na yang deng tsam gzhes la/} {sang gar dgyes par bzhud cig} यद्यवश्यं गन्तव्यम्, किं नु अद्येह तावत् प्रतीक्षस्व, श्वो यथाभिप्रेतं यास्यसि अ.श.१०४ख/९४ ३. गच्छतु — {gal te gshegs na myur du bzhud//} गन्ता चेद् गच्छ तूर्णम् का.आ.३२७क/२.१४४ ४. अगाः — {dogs pa'i dbang gis bdag gis yal bar bor/} /{de bas bzod par mdzod la ma bzhud bzhugs//} उपेक्षिता कार्यवशान्मया च तत्क्षम्यतां तिष्ठ च साधु मा गाः ।। जा.मा.१३१क/१५१; • = {bzhud pa/}

bzhud nas

गत्वा — {lam der bzhud nas rtogs shig} गत्वा च मार्गं निरीक्षस्व का.व्यू.२२३क/२८५; {yum bzhud cig/} {bzhud nas}…{gsungs shig} अम्ब गच्छ । गत्वा कथय वि.व.१८९ख/१.६३.

bzhud cig

= {bzhud/}

bzhud pa

• सं. गतिः — {'jig rten gyi khams thams cad du bzhud pa 'gags pa'i phyir de bzhin gshegs pa de dag ni bzhud pa med pa'o//} अगतिका हि ते तथागताः, सर्वलोक(धातु भो.पा.)गतिनिरुद्धत्वात् ग.व्यू.९२ख/१८३; {'on kyang rdzu 'phrul de 'dra brnyes pa de/} /{byon tam bzhud par khyed kyis yong mi shes//} न च पुन गति आगतिं च अस्या यूयं प्रजानथ तावदृद्धिप्राप्तो । ल.वि. ७८क/१०५; गमनम् — {rigs kyi bu}…{de bzhin gshegs pa de dag byon pa dang bzhud pa bdag la bshad du gsol} देशय मे कुलपुत्र तेषां तथागतानामागमनं गमनं च अ.सा.४४७क/२५२; • भू.का.कृ. गतः — {de bzhin gshegs pa de dag gang nas byon/} {de bzhin gshegs pa de dag gang du bzhud} कुतस्ते तथागता आगताः, क्व वा ते तथागता गताः अ.सा.४३३क/२४४; यातः — {blon po'i mchog de dus kyis ni/} /{mtho ris bzhud tshe} कालेन त्रिदिवं याते तस्मिन् मन्त्रिवरे अ.क.१७८क/२०. ३०; • उ.प. गः — {'og min gyi gnas su nye bar bzhud pa'i de bzhin gshegs pa'i sku rab tu thob par 'gyur ba} अकनिष्ठालयोपगं तथागतकायं प्रतिलभेरन् ल.अ. ७५क/२३; गामी — {seng ge rnam par gnon pas bzhud pa} सिंहविक्रान्तगामी ग.व्यू.१९८क/२७८.

bzhud par

गन्तुम् — {bdag cag mgon med khyim du bor nas su/} /{ci phyir gcig pu nags su bzhud par dgyes//} अस्माननाथानपहाय गेहे कस्माद्वनं वाञ्छसि गन्तुमेकः जा.मा.९९क/११५.

bzhud pa med

= {bzhud pa med pa/}

bzhud pa med pa

वि. अगतिकः — {'jig rten gyi khams thams cad du bzhud pa 'gags pa'i phyir de bzhin gshegs pa de dag ni bzhud pa med pa'o//} अगतिका हि ते तथागताः, सर्वलोक(धातु भो.पा.)गतिनिरुद्धत्वात् ग.व्यू.९२ख/१८३.

bzhur

वि. = {chung ngur byas} त्वष्टः, तनूकृतः — {bzhogs dang bzhur dang chung ngur byas//} तष्टत्वष्टौ तनूकृते अ.को.२१३ख/३.१.९९.

bzhus pa

• वि. विद्रुतकः — {rab tu tsha ba'i me yis bzhus pa'i zangs zhun lus la blugs gyur la} हुतवहतापविद्रुतकताम्रनिषिक्ततनुः बो.अ.२२क/७.४५; • सं. = {gsod pa} निषूदनम्, मारणम् — {'joms dang rdeg dang rdung ba dang /} /{rnam 'tshe 'tshe dang bsnun pa dang /} /{bzhus dang} प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।। प्रवासनं परासनं निषूदनम् अ.को.१९३ख/२.८.११४; निषूद्यते निषूदनम् । षूद क्षरणे हिंसायां च अ.वि.२.८.११४.

bzhengs

• क्रि. ( {bzheng} इत्यस्या भूत., विधौ) उत्तिष्ठ — {bzhengs la/} {spyod yul gyi grong du bzhud} उत्तिष्ठ गोचरग्रामं गमिष्यावः अ.श.२६०क/२३८; • = {bzhengs pa/}

bzhengs te

उत्थाय — {dpa' bo gdan las bzhengs nas ni/} {dgyes pas rdo rje gsor zhing shAkya'i bdag po dgyes pa thub pa'i dbang phyug la phyag 'tshal nas} वीरासनादुत्थाय प्रहर्षन् वज्रमुल्ललयन् शाक्याधिपं नन्दं मुनीश्वरं प्रणम्य स.दु.११२क/१८०; {gang gi tshe bcom ldan 'das nang du yang dag 'jog las bzhengs nas} यदा भगवान् प्रतिसंलयनादुत्थाय अ.श.९५क/८५; व्युत्थाय लो.को.२०५५.

bzhengs pa

• सं. १. उत्थानम् — {da ni}…{lha bzhengs pa gsungs te} इदानीं देवतोत्थानमुच्यते वि.प्र.४८ख/४.५१; व्युत्थानम् — {ting nge 'dzin de las ma bskul te/} {bzhengs pa} समाधेरचोदितस्यास्य व्युत्थानम् ख.टी. १५७ख/२३८ २. वर्तनम् — {rdo rje slob dpon gyis dkyil 'khor bzhengs pa dang dbang sbyin pa dang} वज्राचार्यस्य मण्डलवर्तनायाभिषेकदानाय वि.प्र.९३ख/३.५; • कृ. । १. उत्थितः — {rdo rje ting 'dzin bcings las bzhengs pa'i tshe//} वज्रसमाधिबन्धादथोत्थिते अ.क.१४१क/६८.२; व्युत्थितः — {de ni 'dus byas kyi khams la'ang mi gnas la/} {'dus ma byas kyi khams la'ang mi gnas te/} {de las bzhengs pa'ang ma yin no//} स नैव संस्कृते धातौ स्थितो नाप्यसंस्कृते धातौ स्थितः, न च ततो व्युत्थितः अ.सा.३३ख/१९; स्थितः — {bzhengs dang bzhugs dang gshegs dang bzhud pa dang /} /{mnal dang mi gsung yang na gsung ba 'am//} स्थितमासितमागतं गतं शयितं मौनमथाभ्युदीरितम् । वि.व.१२६क/१. १५; {bzhengs bzhin du ma btud par phyag pus mor sleb pa} स्थितानवनतप्रलम्बबाहुता म.व्यु.२५३ (७ख) । २. तिष्ठन् — {rang sems la snang rdzogs sangs rgyas/}…/{'chag pa dang ni bzhengs pa dang /} /{bzhugs pa dang ni gzims pa dang /}…{sems can rnams kyis mthong bar 'gyur//} सत्त्वाः पश्यन्ति संबुद्धं प्रतिभासं स्वचेत सि ।।…चङ्क्रम्यमाणं तिष्ठन्तं निषण्णं शयनस्थितम् ।। र.वि.१२३क/१००; • उ.प. उत्थः — {spyan ma bdag ni 'gro ba'i yum/} /{rnal 'byor pa yi rgyu mthun gnas/} /{bdag gi dkyil 'khor rang bzhin gyis/} /{dus 'khor bzhengs la bdag 'dod mdzod//} लोचनाऽहं जगन्माता निष्यन्दे योगिनां स्थिता । मे मण्डलस्वभावेन कालचक्रोत्थ काम माम् ।। वि.प्र.४८ख/४.५०. (द्र.— {rab tu bzhengs/}).

bzhengs par bya

क्रि. वर्तयेत्— {de'i 'gram du dkyil 'khor bzhengs par bya ste} तस्यास्तटे मण्डलं वर्तयेत् हे.त.३ख/८.

bzhengs bzhin du ma btud par phyag pus mor slebs pa

पा. स्थितोऽनवनतप्रलम्बबाहुः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste}…{bzhengs bzhin du ma btud par phyag pus mor slebs pa dang} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…स्थितोऽनवनतप्रलम्बबाहुः ल.वि.५७क/७४; स्थितानवनतप्रलम्बबाहुता म.व्यु.२५३ (७ख).

bzhengs su gsol

क्रि. प्रबोधयामास — {rgyal po de dga' bar gyur nas btsun mo'i 'khor dang bcas pas sil snyan rnam pa sna tshogs bsgrags te/} {bcom ldan 'das ting ngi 'dzin de las bzhengs su gsol to//} प्रसादजातः स राजा सान्तःपुरो विविधेन वाद्येन वाद्यमानेन भगवन्तं ततः समाधेः प्रबोधयामास अ.श.५३ख/४६.

bzhed

= {bzhed pa/}

bzhed don

= {bzhed pa'i don/}

bzhed ldan

= {bzhed ldan pa/}

bzhed ldan pa

वि. सोत्कण्ठः — {de nas sa bdag phyogs de ru/} /{sras ni gzigs par bzhed ldan pas/}…{'ongs//} पुत्रदर्शनसोत्कण्ठस्तं देशमथ भूपतिः । आजगाम अ.क.२१७क/२४.१०३.

bzhed pa

=(आद.) • क्रि. (अवि., सक.) वाञ्छति — {thams cad sa yi bdag po 'am/} /{nor gyis phyug pa 'am dbang po'am/}…/{dka' thub 'di yis bzhed lags sam//} सर्वक्षितिपतित्वं नु धनेशत्वमथेन्द्रताम् ।…वा तपसाऽनेन वाञ्छसि ।। जा.मा.४४क/५१; कामो भवति — {mir skye bar lung ston par bzhed na ni pus mo gnyis su mi snang bar 'gyur ro//} मनुष्योपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, जानुनोरन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३; आकाङ्क्षति — {gnas brtan lhung bzed 'di ni shin tu gsal ba dbyibs legs pa longs spyod par bzod pa lags kyis/} {gal te bzhed na snoms shig} स्थविर इदं पात्रं स्वच्छं परिमण्डलं परिभोगक्षमं स चेदाकांक्षति गृहाण वि. सू.२७ख/३४; इष्यते — {ji bzhin mngon zhen min pa'i phyir/} /{gnyis pa 'khrul pa yin par bzhed//} अयथाभिनिवेशेन द्वितीया भ्रान्तिरिष्यते । प्र.वा.१२०ख/२.५५; मन्यते — {'di 'dra phal cher bzhed ma yin//} नेदृशं बहु मन्यन्ते का.आ.३२१क/१.७५; ईहते — {rgyal po slob gnyer gang gi mthar/} /{bdag gi bla ma bla ma'i yon/} / ग्. {yog 'khor don du skye bo ni/} /{thun mong ba las rnyed dka' bzhed//} राजन्नध्ययनस्यान्ते गुरुर्मे गुरुदक्षिणाम् । ईहते परिचर्यार्थी सामान्यजनदुर्लभाम् ।। अ. क.२६ख/३.८५; • सं. १. = {'dod pa} इच्छा — {ma 'bad par mkhyen pa zhes bya ba ni bzhed pa tsam gyis thugs su chud pa'i don gyis so//} अयत्नज्ञानमिति इच्छामात्रावबोधनार्थेन अभि.स्फु.२७३ख/१०९७; {rdzu 'phrul seng ge'i sgra dang ni/} /{nyid kyi yon tan brjod pa gang /} /{de ni bzhed spyod mi mnga' ba/} /{khyod kyi thugs rje bstar ba lags//} ऋद्धिर्या सिंहनादा ये स्वगुणोद्भावनाश्च याः । वान्तेच्छोपविचारस्य कारुण्यनिकषः स ते ।। श.बु. ११२ख/६३; मनोरथः — {yab kyi rgyal tshab bzhed pa dang /} /{mtshungs pa nyid du che bar skyes//} वर्धमानः पितुस्तुल्यं यौवराज्यमनोरथैः ।। अ.क.२८९ख/३७.२६; तृष्णा — {yon tan rnams la'ang ma chags la/} /{yon tan can la'ang bzhed mi mnga'//} गुणेष्वपि न सङ्गोऽभूत् तृष्णा न गुणवत्स्वपि । श.बु.११२क/४९; समाहितम् — {spro ba che ldan rnams ni gzhan don la/} /{kye ma bsam gyis mi khyab bzhed pa yin//} अहो महोत्साहवतां परार्थे भवन्त्यचिन्त्यानि समाहितानि ।। अ.क.५३ख/६.१; प्रयोजनम् — {ci dang ci bzhed de dag bdag la gsungs//} प्रयोजनं येन यथा तदुच्यताम् जा.मा.१२६क/१४५ २. = {bzhed pa nyid} कामता — {khyod ni nyam thag rnams la brtse/} /{bde bar gnas la phan par dgyes/} /{phongs par gnas la thugs rje bas/} /{kun la phan par bzhed pa lags//} आपन्नेष्वनुकम्पा ते प्रस्वस्थेष्वर्थकामता । व्यसनस्थेषु कारुण्यं सर्वेषु हितकामता ।। श.बु.११४क/१०४; एषिता — {phan par bzhed pa gang yin pa dang byams pa chen po gang yin pa dang} या च हितैषिता, या च महामैत्री अ.सा.१२०ख/६९ ३. = {khas blangs pa} अनुमतम् — {'di ni bcom ldan 'das kyang bzhed pa yin te} एतदपि भगवतोऽनुमतम् त.प.१४३ख/१५; अभिप्रेतम्— {gal te de las dmigs pa'i dran pa nye bar gzhag pa yin par bzhed par ma gyur na ni} यदि चात्र सूत्रे आलम्बनं स्मृत्युपस्थानं नाभिप्रेतमभविष्यत् अभि.स्फु.१६६क/९०५ ४. आस्था — {thugs rje chen po dang ldan pa dag ni gnas pa nyid do/} /{de bzhed pa yod pa'i phyir ro//} महाकरुणायोगात्तु स्थानमेव । तत्रास्थासम्भवात् प्र.अ.१३०क/१३९; द्र.— {tshigs bcad la yang shar phyogs pa/} /{'di nyid dpung dang gnyen du bzhed//} पद्येऽप्यदाक्षिणात्यानामिदमेकं परायणम् ।। का.आ.३२१क/१.८०; • भू.का.कृ. इष्टः — {ji ltar bzhed pa bzhin dmigs pa dang sprul pa dang yongs su bsgyur bas byin gyis rlobs pa nyid kyis} यथेष्टालम्बननिर्माणपरिणामनताधिष्ठानतः सू.व्या.२५६ख/१७६; मतः — {mtshan ni sum cu rtsa gnyis dang /} /{dpe byad brgyad cu'i bdag nyid 'di/} /{theg chen nye bar longs spyod phyir/} /{thub pa'i longs spyod rdzogs skur bzhed//} द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यञ्जनात्मा मुनेरयम् । साम्भोगिको मतः कायो महायानोपभोगतः ।। अभि.अ.११ख/८.१२; {rtse mor phyin par sbyor ba'i rtags/} /{rnam pa bcu gnyis dag tu bzhed//} मूर्धप्राप्तस्य योगस्य लिङ्गं द्वादशधा मतम् ।। अभि.अ.९क/५.१; अभिमतः — {grangs med la sogs bstan pa rnams/} /{dam pa'i don du bzod ma yin/} /{kun rdzob tu ni thugs brtse ba'i/} /{rgyu mthun de dag thub pa bzhed//} असंख्येयादिनिर्देशाः परमार्थेन न क्षमाः । कृपानिष्यन्दभूतास्ते संवृत्याऽभिमता मुनेः ।। अभि.अ.९क/४.५५; {des na rung ba slob dpon grags pa'i sgras bzhed pa yin no//} ततो योग्यतैवाचार्यस्य प्रसिद्धशब्देनाभिमता । प्र.अ.१८०ख/५३३; अभिप्रेतः — {de la mdo'i sde ni gang bzhed pa'i don smos pa'i tshul gyis rkyang par gsungs pa'o//} तत्र सूत्रं यदभिप्रेतार्थसूचनाकारेण गद्यभाषितम् अभि.स.भा.६८ख/९५; समीहितः — {blo gros bzang gis yon thob pa/} /{bzhed pa bla ma la phul nas//} सुमतिर्गुरवे दत्त्वा दक्षिणाप्तं समीहितम् । अ.क.२२८ख/८९.८८; महितः — {dpal rdo rje rnal 'byor ma'i bzhed kyi sbas pa'i sbyin sreg gi cho ga zhes bya ba} श्रीवज्रयोगिनीमहितगुप्तहोमविधिनाम क.त.१५७५; द्र.— {gal te bdag ni dga' bar khyod bzhed na/} /{dpa' bo khyod kyis rngon pa'i 'phrin las thong //} चिकीर्षितं ते यदि मत्प्रियं तु व्याधव्रतं वीर विमुञ्च तस्मात् । जा.मा.१४८ख/१७३; • वि. कान्तः — {'phags pa bzhed pa} आर्यकान्तम् म.व्यु.१६२८ (३६ख); • उ.प. कामः — {nges pa ster bar bzhed pa'i rgyal po grags pas thams cad bos par gyur to//} यशोराज्ञा नियमं दातुकामेन सर्वेषामामन्त्रणं कृतम् वि.प्र.१२८क/१, पृ.२६; {rgyal ba mya ngan 'da' bzhed la/} /{thal mo sbyar te gsol ba ni//} निर्वातुकामांश्च जिनान् याचयामि कृताञ्जलिः । बो.अ.६ख/३.५; {don bzhed pa} अर्थकामः अभि.स्फु.२७०ख/१०९२; {rgyal srid ni/} /{bzhed} राज्यकामः अ.क.१३१ख/६६.७९; {gshegs par bzhed} गन्तुकामः अ.श.२५५क/२३४; एषी — {phan par bzhed pa thugs brtse ba/} /{dpa' bo chen po lung bstan gsol//} व्याकरोहि महावीर हितैषी अनुकम्पकः । स.पु.५६क/९९; तत्परः — {bcom ldan zhi ba chen po kye/} /{rdo rje rnal 'byor gcig bzhed pa//} हे भगवन् महाशान्त वज्रयोगैकतत्पर ।। हे.त.१७क/५४; • प्र. सन् ( {mdzad par bzhed pa} विधित्सा) — {'gro phan ni 'gro ba la phan pa'o//}… {de mdzad par bzhed pa ni 'gro la phan par mdzad pa bzhed pa'o//} जगते हितं जगद्धितम्…तद्विधातुमिच्छा जगद्धितविधित्सा त.प.१४५ख/१९; ( {yongs su spang bar bzhed pa} परिजिहीर्षा) — {zhes dogs par byed pa'i dogs pa de yongs su spang bar bzhed pas} इत्याशङ्कावतस्तदाशङ्कापरिजिहीर्षया वा.टी.५१क/३; ( {bstan par bzhed pa} प्रतिपादयिषा) — {de bstan par bzhed nas}… {brjod bya dgod par mdzad pa yin no//} तत्प्रतिपादयिषया…अभिधेयमारचयति त.प.३०५क/१०६८.

bzhed pa ma yin

= {bzhed min/}

bzhed pa ma yin pa

= {bzhed min/}

bzhed pa tsam la rag las pa

वि. इच्छामात्रप्रतिबद्धः — {de'i yon tan phun sum tshogs pa thams cad mngon du gyur pa ni bzhed pa tsam la rag las pa yin no//} तस्य …इच्छामात्रप्रतिबद्धः सर्वगुणसम्पत्सम्मुखीभावः अभि.भा.६०ख/११०६.

bzhed pa yin

क्रि. समाहितं भवति— {spro ba che ldan rnams ni gzhan don la/} /{kye ma bsam gyis mi khyab bzhed pa yin//} अहो महोत्साहवतां परार्थे भवन्त्यचिन्त्यानि समाहितानि ।। अ.क.५३ख/६.१.

bzhed pa'i don

समाहितम् — {de dag bzhed don rab btang nas/} /{ngo tsha blangs te 'gro ba nyid//} स समाहितमुत्सृज्य लज्जामादाय गच्छति ।। अ.क.१८४ख/८०. ४५; ईप्सितम् — {'di lta bu yi rtsol phod pas/} /{bzhed pa'i don ni mi ring ste//} अस्य हि व्यवसायस्य न दूरतरमीप्सितम् । जा.मा.४४क/५२.

bzhed par gyur

भू.का.कृ. सम्मतः — {'dod bral rnams la ston pa dgyes/} /{'dod chen bdag cag la dgyes min/} /{de slad 'dod pa yongs btang nas/} /{bdag cag de yis bzhed par gyur//} विरतेच्छाः प्रियाः शास्तुर्महेच्छा वयमप्रियाः । तस्मादिच्छां परित्यज्य भवामस्तस्य सम्मताः ।। अ.क.२८९क/३७.१९.

bzhed ma yin

= {bzhed min/}

bzhed min

• क्रि. न मन्यते — {lam 'di gnyis ka dag la yang /} /{rtogs pa'i skal bzang mi ldan zhing /} /{sgra dang rigs pa las 'gongs pa/} /{'di 'dra phal cher bzhed ma yin//} नेदृशं बहु मन्यन्ते मार्गयोरुभयोरपि । न हि प्रतीतिः सुभगा शब्दन्यायविलङ्घिनी ।। का.आ.३२१क/१.७५; द्र.— {gal te ji ltar mngon par rtogs pa bzhin bstan par bzhed pa ma yin pa zhig tu gyur na} यदि यथाभिसमयं निर्देशो नाभिप्रीयेत अभि.स्फु. १५०ख/८७२; • भू.का.कृ. नैव वाञ्छितः — {me bskor byas na khyim sogs 'gro/} /{'brel pa de dag gis bzhed min//} नैवावाहविवाहादिसम्बन्धो वाञ्छितो हि तैः । त.स.१३०क/११११.

bzhes

• क्रि. (अवि.; अक., सक.) १. यापयति म.व्यु.६३२१ (९०क) २. = {bzhes shig/} = {bzhes pa/}

bzhes nas

गृहीत्वा — {bcom ldan 'das kyis kyang nyid kyi phyag tu bzhes nas che ba la byin te} भगवता च स्वपाणिना गृहीत्वा वडिकाय दत्ता अ.श.१९ख/१६; प्रगृह्य — {bcom ldan rgyal sras mkhas bcas pa/} /{mchod pa phul ba bzhes nas ni//} प्रगृह्य पूजां भगवान् जिनपुत्रैश्च पण्डितैः । ल.अ.५८क/३.

bzhes pa

• सं. ( {kha zas} इत्यस्य आद.) जग्धिः, भोजनम् — {bzhes pa gsol dgongs gdugs tshod dang /} /{'tshal ma za ma zas dang ni/} /{kha zas zhes pa dang yang ngo //} जग्धिस्तु भोजनम् ।। जेमनं लेह आहारो निघसो न्याद इत्यपि । अ.को.१९८क/२.९.५६; अदनं जग्धिः । अद भक्षणे अ.वि.२.९.५६; आहारः मि.को.४१क; दीदिविः मि.को.३८ख; अशितम् मि.को.४१क; ग्रस्तम् मि. को.४१क; • कृ. १. गृहीतः — {'jigs pa thams cad dbugs 'byin par byed pa'i phyag gis chu de bzhes te} भीतानामाश्वासनकरेण करेण तदुदकं गृहीतम् अ. श.२३०ख/२१२; प्रगृहीतः — {bdag gis 'phags pa 'od srung chen po la bsod snyoms bstabs na bzhes so//} ममार्येण महाकाश्यपेन पिण्डपातः प्रतिपादितः प्रगृहीतः वि.व.१६४क/१.५२; प्रतिगृहीतः — {sngon gyi de bzhin gshegs pa rnams kyis lhung bzed rnam pa ci 'dra ba dag gis bzhes} कतमद्विधैः पात्रैः पूर्वकैस्तथागतैः… प्रतिगृहीतम् ल.वि.१८३क/२७७ २. गृहीतवान् — । {de nas bcom ldan 'das kyis kun dga' ra ba'i srung ma la phan gdags pa'i phyir phyag gser gyi kha dog can glang po che'i sna ltar 'dug pa brkyang nas bzhes so//} अथ भगवानारामिकस्यानुग्रहार्थं गजभुजसदृशं सुवर्णवर्णं बाहुमभिप्रसार्य गृहीतवान् अ.श.८२ख/७३; • द्र.— {der sa bcu la zhugs pa'i byang chub sems dpa' srid pa tha ma pa kho na skye ba bzhes pa yin la} तत्र चरमभविका एव दशभूमिप्रतिष्ठिता बोधिसत्त्वा उत्पद्यन्ते त.प. ३२०ख/११०७. (द्र.— {zhal gyis bzhes pa/} {phyag tu bzhes/}).

bzhes par gyur

क्रि. अग्रहीत् — {de nas gus pas phun tshogs des/} /{springs pa de dag mtha' dag ni/} /{lhag par rjes su 'dzin brtson pa'i/} /{bcom ldan rang gis bzhes par gyur//} ततस्तं प्रेषितं तेन भगवान् भक्तिसंसदा (सम्पदा भो.पा.) । अनुग्रहाग्रहव्यग्रः समग्रं स्वयमग्रहीत् ।। अ.क.२३६क/२७.१५.

bzhes spro

पिष्टकः — {zas yid 'ong spyi la/} पिष्टकः {bzhes spro'ang zer/} {'di khur ba la'ang 'jug} मि.को.४१क; मि.को.३९क ।

bzhes shig

क्रि. खादतु — {myur bar gtor ma 'di gzung du gsol/} {bzhes shig} शीघ्रमिदं बलिं गृह्णन्तु खादन्तु ब.मा.१६३क ।

bzhes su gsol

क्रि. गृह्णातु — {chab ci bder bzhes su gsol} गृह्णातु पानीयं यथासुखम् वि.व.१३३ख/१.२२; प्रतिगृह्णातु — {bcom ldan 'das thugs brtse ba nye bar bzung ste de bzhes su gsol} तद् भगवान् प्रतिगृह्णातु अनुकम्पामुपादाय वि.व.१२८ख/१.१८; {mdangs dga' a sho ka yi tshal/} /{thub pa chen po bzhes su gsol//} रम्यां चाशोकवनिकां प्रतिगृह्ण महामुने ।। ल.अ.५७ख/३; प्रतिगृह्यताम् — {bcom ldan 'das bdag la thugs brtse ba'i slad du tshems shing 'di bzhes su gsol} इदं भगवन् दन्तकाष्ठं प्रतिगृह्यतां ममान्तिकादनुकम्पामुपादाय अ.श.८२ख/७३; प्रतीच्छ — {dus tshigs mchod pa'i yon bzhin bzhes su gsol//} तां दक्षिणामृत्विगिव प्रतीच्छ जा.मा.७७ख/८९; {gshegs te rgyal srid bzhes su gsol} आगच्छ राज्यं प्रतीच्छ वि.व. १५६ख/१.४५.

bzho

= {bzho ba/}

bzho ba

• सं. = {'jo ba} दोहः — {de rmo ba dang bzho ba la sogs pa la sbyar ba de la rag lus pa yin no//} तदधीनो हि तस्या वाहदोहादिषु विनियोगः अभि.स्फु.३२९ख/१२२७; {des ni bzho ba dang dgal ba'i nus pa 'phen pa ma yin la} न च तेन वाहदोहशक्तिराक्षिप्ता प्र.अ.९१ख/९९; • वि. दोहनः मि.को.३७क ।

bzho bzho ba

दोहनम् म.व्यु.७१८८ (ओ नः म.व्यु.१०२ख).

bzhog mkhan

= {shing gzhog pa} तक्षा मि.को.२६क ।

bzhogs

वि. = {chung ngur byas} तष्टः, तनूकृतः — {bzhogs dang bzhur dang chung ngur byas//} तष्टत्वष्टौ तनूकृते अ.को.२०२ख/३.१.९९; द्र. {bzhogs nas/}

bzhogs nas

तक्षयित्वा — {des lus bzhogs nas gang na sha sbrang dang sbrang bu mchu rings la sogs pa yod pa der lus bor te 'dug} स शस्त्रेण स्वशरीरं तक्षयित्वा यत्र दंशमशकास्तत्रोत्सृष्टकायः प्रतिष्ठते अ. श.९४क/८४.

bzhon

= {bzhon pa/}

bzhon nas

अभिरुह्य — {glang po che'i mchog gangs ri 'dra ba}…{bzhon nas} हिमगिरिशिखरसन्निकाशं…द्विरदवरमभिरुह्य जा.मा.४७क/५६.

bzhon 'dod pa

वि. यानार्थिकः — {bzhon 'dod pa rnams la ni bzhon pa nas gos dang}…{'tsho ba'i yo byad rnams dang} यानं यानार्थिकेभ्यो यावद्वस्त्र…जीवितपरिष्कारम् रा.प.२४५ख/१४४.

bzhon pa

• सं. यानम् — {rkang lag med pa rnams la mgo bo'am bzhon pas bteg ste khyer bar byed do//} व्यङ्गान् शिरसा वा यानेन वा वहति बो.भू.७८ख/१००; {bzhon 'dod pa rnams la ni bzhon pa} यानं यानार्थिकेभ्यः रा.प.२४५ख/१४४; {'bod 'grogs kyis ni phul ba yi/} /{me tog bzhon par bzhugs par gyur//} आरूढः पुष्पके याने रावणेनोपनामिते ।। ल.अ.५७ख/३; {chu gter bzhon pa la zhon} आरूढोऽम्भोधियाने वि.प्र.११२क/१, पृ.९; {glang po che bzhon pa la sogs pa ni phyi rol gyi rten la gnas pa yin no//} हस्तियानादयो बाह्याश्रयस्थाः न्या.टी.४२ख/५५; {bzhon pa bzang po} भद्रयानम् अ.श.२८५ख/२६२; युग्यम् — {bzhon pa'i dpung dang ljongs dang blon po dang /}…/{thams cad bde dang ldan par mdzad pa'i rigs//} युग्यं बलं जानपदानमात्यान्…सर्वान् सुखेन प्रयतेत योक्तुम् जा.मा.१६२ख/१८८; वाहनम् — {gnas dang gnas mal theg pa dang /} /{bzhon pa sems can las byung ba/} /{reg dang 'dzeg par byed pa nyid/} /{dang po'i thun la mthong ba nyid//} आसनं शयनं यानं वाहनं सत्त्वसम्भवम् ।। स्पर्शनाऽऽरोहणा चैव प्रथमे यामे तु दर्शनम् । म.मू.१८१क/१०९; {glang po che dang rta dang shing rta dang 'deg pa dang bzhon pa rnams} हस्त्यश्वरथयानवाहनानि बो.भू.६३ख/८३; {rgyal byed tshal ni mig lam du/} /{gyur tshe bzhon pa yang dag btang //} याते दृष्टिपथं जेतवने संत्यज्य वाहनम् । अ.क.३६४ख/४८.८१; {thams cad gzhon pa theg pa dang /} /{khyogs dang 'khrul 'khor bgrod byed de//} सर्वं स्याद्वाहनं यानं युग्यं पत्रं च धोरणम् । अ.को.१८९ख/२.८.५८; शिविका — {rin chen bzhon par zhon nas ni/} /{rang nyid khyo 'dam sa ru 'ongs//} आरुह्य रत्नशिविकां स्वयंवरभुवं ययौ ।। अ.क.२६३ख/३१.५१; संवाहः — {bzhon pa zhes bya ba ni shing rta'o//} संवाह इति रथे त.प.२६५ख/१००१; • उ.प. वहः — {dri bzhon dal bu 'gyur byed de/} /{zla ba dag kyang me ru 'gyur/} /{tsan dan byug pa lhung ba yang /} /{mtshon lhung 'khyams pa rnams la 'o//} मन्दो गन्धवहः क्षारो वह्निरिन्दुश्च जायते । चर्चाचन्दनपातश्च शस्त्रपातः प्रवासिनाम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०३; वाहः — {snying stobs chu gter bsod nams tshogs ni yongs rdzogs sprin gyi bzhon pas} सत्त्वाब्धिः परिपूर्णपुण्यनिवहैर्जीमूतवाहः अ.क.३१३ख/१०८.२०५; वाही — {tsan dan zla 'od dal bu yis/} /{lho phyogs dri yi bzhon pa 'di/} /{me yi rang bzhin spro ba ste/} /{gzhan gyi ngor ni bsil zhes grags//} चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान् प्रति ।। का.आ.३३२क/२.३०२.

bzhon pa brgya pa

=(?) ना. शतबाहुः, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya} ({stong} ){phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo bzhon pa brgya pa zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—विभूषणधरा नाम नागकन्या… शतबाहुर्नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.

bzhon pa chen po

महायानम् — {bdag la yang bzhon pa chen po 'di lta bu dag yod na} संविद्यन्ते च मे इमान्येवंरूपाणि महायानानि स.पु.३०ख/५३.

bzhon pa lta bu

वि. यानभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}…{byang chub sems dpa' thams cad mngon par gnas pas bzhon pa lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…यानभूतं सर्वबोधिसत्त्वाभिरोहणतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.

bzhon pa bzang po

भद्रयानम्— {de nas khye'u de'i bzhon pa bzang po bshams te skyes su mu tig gi do shal 'bum brdzangs nas rgyal po mya ngan med kyi thad du btang ste} ततः स कुमारो भद्रयानं योजयित्वा शतसहस्रं च मुक्ताहारं प्राभृतस्यार्थे दत्त्वाऽशोकस्य सकाशं प्रेषितः अ.श.२८५ख/२६२.

bzhon pa rlabs po che

उदारयानम्— {phyis thams cad kyang bzhon pa chen po byin te/} {bzhon pa rlabs po che byin na} पश्चात् सर्वेषां महायानान्येव दत्तानि, उदारयानान्येव दत्तानि स.पु.३१क/५३.

bzhon pa'i bres khang

वाहनकारशाला— {'di lta ste dper na/} {bzhon pa'i bres khang ngam glang po'i bres khang} तद्यथापि नाम वाहनकारशालायां वा हस्तिशालायां वा ल.वि.१२५ख/१८६.

bzhon par gnas

वि. वाहनस्थः — {rnam bkra rin chen khri dang bzhon par gnas/} /{grangs med rmad byung dge slong tshogs 'di byon//} आयान्त्यसंख्याद्भुतभिक्षुसङ्घा विचित्ररत्नासनवाहनस्थाः ।। अ.क.२५५क/९३.७४.

bzhon par 'os

= {bzhon par 'os pa/}

bzhon par 'os pa

वि. औपवाह्यः — {grags pa bzhon par 'os pa'i spos kyi glang po che mchog bzhon nas} गन्धहस्तिनं समाज्ञातमौपवाह्यं द्विरदवरमभिरुह्य जा.मा.४७क/५६.

bzhon ma

धेनुः — {dper na be'u med pa'i bzhon ma 'on cig ces bya bas be'u bkag pas/} {ba lang bzhon ma rtogs pa lta bu yin pas} ‘अवत्सा धेनुरानीयताम्’ इति यथा वत्सप्रतिषेधेन गोधेनोरिति त.प.२क/४४९.

bzhos pa

= {'o ma} दुग्धम्, क्षीरम् मि.को.३७क ।