• सं. १. = {rwa co} शृङ्गम्— {be'u la chags rmongs bcas pa yi/} /{ba yi ru yis brdungs par gyur//} वत्सवात्सल्यविवशा शृङ्गाभ्यामाजघान गौः ।। अ.क.७४ख/७.४१; ग.व्यू.३०ख/१२६ २. रु, रुकारः — {shrI ni gnyis med ye shes te/} /{he ni rgyu sogs stong pa nyid/} /{ru ni tshogs dang bral ba nyid/} /{ka ni gang du'ang mi gnas pa'o//} श्रीकारमद्वयं ज्ञानं हेकारं हेत्वादिशून्यता । रुकारापगतव्यूहं ककारं न क्वचित् स्थितम् ।। हे.त.८ख/२४; {tum bu ru} तुम्बुरुः म.मू.२८९ख/४४८; • प्र. १. विभक्तिप्रत्ययः ( {la don/} {su ru ra du na la tu/} /{la don rnam pa bdun yin te/} /{rnam dbye gnyis bzhi bdun pa dang /} /{de nyid tshe skabs rnams la 'jug/} … /{'a dang mtha' med ra dang ru//} ) — [1] द्वितीया ( {mtha' ru} कोटिम्) — {ci slad khyod kyi nga rgyal ni/} /{mchog gi mtha' ru 'dzegs par gyur//} अहङ्कारः परां कोटिमारोहति कुतस्तव ।। का.आ.३३३ख/२.३४३; ( {sa ru} भुवम्) — {rin chen bzhon par zhon nas ni/} /{rang nyid khyo 'dam sa ru 'ongs//} आरुह्य रत्नशिविकां स्वयंवरभुवं ययौ ।। अ.क.२६३ख/३१.५१ [2] सप्तमी ( {sgo ru} द्वारे) — {dkar mo dbang po'i phyogs phyung nas/} /{shar gyi sgo ru yang dag gnas//} निःसृता इन्द्रदिग्गौरी पूर्वद्वारे सुसंस्थिता ।। हे.त.२४क/७८; ( {lho ru} दक्षिणे — {'dir lho ru phag mo'i mdun du keng rus ma'i h+R}-{i'o//} इह दक्षिणे वाराह्या अग्रतो हृ कङ्काल्याः वि.प्र.१३२क/३.६४; ( {mtha' ru} अन्ते) — {dri med yid ldan rnams kyi mtha' ru gnas pa} विमलमनसामन्तेवासी अ.क.२७४ख/३४.२८ २. तुमुन् ( {blta ru} द्रष्टुम्) — {bu mo gser 'od ldan pa ni/} /{blta ru nga nyid 'gro bar bya//} एष व्रजाम्यहं द्रष्टुं कन्यकां कनकप्रभाम् ।। अ.क.८४क/६३.१६; ( {za ru} भोक्तुम्) — {gzan chang zhig} … {des thob nas/} /{gus dang bcas pas za ru song //} कुल्माषपिण्डिमासाद्य भोक्तुं सादरमाययौ ।। अ.क.१५८ख/१७.१५ ३. तसिल् ( {yang dag pa ru} वस्तुतः) — {kun rdzob tu ni sgra rjod byed/} /{'gyur zhing yang dag pa ru ni/} /{rjod byed de min zhes bsgrubs zin//} शब्दो भवति वाचकः । संवृत्या वस्तुतस्त्वेष वाचको नेति साधितम् ।। त.स.९३ख/८५२; ( {rgyas pa ru} व्यासतः) — {de ni yod pa na yang 'di/} /{ji bzhin shes don rgyu nyid du/} /{mi 'dod par ni 'das ma thag/} /{rgyas pa ru ni bshad zin to//} तस्मिन् सत्यपि नैवास्य यथार्थज्ञानहेतुता । उपगम्यत इत्युक्तं व्यासतः समनन्तरम् ।। त.स.८७ख/८०१ ४. त्रल् ( {de ru} तत्र)— {de ru blo ni yang dag bsdus//} बुद्धिस्तत्र हि संहृता त.प.१४७क/७४६.
ru skya
कर्णः — {gru la ni ru skya'o//} {de 'dzin pa'i rten la yang ngo //} कर्णस्य नावि । आसनस्य च तद्धारणार्थस्य वि.सू.३७क/४६; वि.सू.३४क/४३.
ru skya 'dzin
= {ru skya 'dzin pa/}
ru skya 'dzin pa
कर्णधारः — {zho shas 'tsho ba rnam pa lnga ste/} {gru pa dang chu 'phyag pa dang mnyan pa dang byi'u zul mkhan dang ru skya 'dzin pa rnams kyang khrid de} पञ्च पौरुषेयान् गृहीत्वाऽहारं नाविकं (दाशं) कैवर्तं कर्णधारं च अ.श.१००ख/९०; वि.सू.३४क/४३; कर्णधारकः (म.व्यु.६३ख); मि.को.५१क; कर्णधरः म.व्यु.३८५४.
ru mchog
बलाग्रः — {de btsun mo'i 'khor du song nas btsun mo'i 'khor la zas dang skom sbyin par byed do//} … {dpa' bo dang ru mchog dang} सोऽन्तःपुरं प्रविश्यान्तःपुरजनस्य भक्ताच्छादनं प्रयच्छति… भटबलाग्रस्य अ.श.९४क/८४.
ru rta
• सं. कुष्ठम्, गन्धद्रव्य/ओषधिविशेषः — {lig bu mig dang ut+pal sngon po dang ru rta dang tsan+dan dag gcig tu byas te} स्रोताञ्जनं नीलोत्पलं कुष्ठं चन्दनं चैकतः कृत्वा म.मू.२११क/२३०; अ.को.२४१ख/३.५.३४; कुष्ठं गन्धद्रव्यविशेषः अ.विव.३.५.३४; व्याधिः — {ru rta ku Sh+Tha yongs bsgos dang /} /{byA pyaM pA ka la ru rta//} व्याधिः कुष्ठं पारिभाव्यं वाप्यं पाकलमुत्पलम् । अ.को.१६३क/२.४.१२६; कुष्ठव्याधिनामान्यस्य सन्तीति व्याधिः अ.वि.२.४.१२६; उत्पलम् अ.को.१६३क/२.४.१२६; उत्पलाभपुष्पत्वाद् उत्पलम् । कुष्ठनामानि अ.वि.२.४.१२६; • ना. कुष्ठः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {ru rta dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…कुम्भ (?कुष्ठः)…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
ru Ta dza TA
रुद्रजटा, ओषधिविशेषः — {'dir tshangs ma zhes pa ni brah+ma daN+Di ste cha gnyis dang} … {drag mo zhes pa ru Ta dza TA ste cha gsum dang} … {zhes pa dang po'i dgod pa'o//} इह ब्राह्मीति ब्रह्मदण्डी भाग २…रौद्रीति रुद्रजटा भाग ३…इति प्रथमपातः वि.प्र.१४९क/३.९६.
ru thag
वरत्रम् — {de nas rmon pa stong po de dag gnya' shing dang ru thag bcad nas bcom ldan 'das gang na ba de logs su dong ste} अथ तद्बलीवर्दसहस्रं योक्त्राणि वरत्राणि छित्त्वा येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्तम् वि.व.१२९ख/१.१९.
ru dan+tI
रुदन्ती, ओषधिविशेषः — {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang /} {chu mo zhes pa ni ru dan+tI ste/} {cha gnyis dang} … {zhes pa ni gsum pa lnga'o//} पार्थिवीति मुषली भाग ५, वारुणीति रुदन्ती भाग २…इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
ru dar
वैजयन्ती — {rnam rgyal lam ru dar} मि.को.४९ख ।
ru drA k+Sha
रुद्राक्षम् — {mdzes dang kha dog mdzes pa dang /} /{de bzhin gas med bu ga med/} /{ru drA k+Sha dang bo de tse/} /{in drA k+Sha yi 'bras bu nyid//} शोभनां चारुवर्णां तु अच्छिद्रामस्फुटितां तथा । रुद्राक्षं सुतजीवं वा इन्द्राक्षफलमेव तु ।। म.मू.१६८क/८८; {dbang po'i mig ces pa ru drA k+Sha'i bgrang phreng ngo //} ईशाक्ष इति रुद्राक्षैरक्षसूत्रम् वि.प्र.९९ख/३.२०.
ru gdug
शृङ्गी — {'di lta ste mi dga' ba dang} … {ru gdug dang 'phya smod dang} … {'khrug pa zhes bya ba dag yin no//} तद्यथा—अरतिः…शृङ्गी, भित्तिरीका…उपायास इति अभि.स्फु.१३५क/८४४.
ru sbal
= {rus sbal/}
ru mA skyes
= {rgya tshwa} रौमकम् — {ru mA skyes sam rgya tshwa} मि.को.५७क ।
ru mtshon
ध्वजः — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {nga rgyal gyi rgyal mtshan snyol bas dpa' bo'i ru mtshon lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… शूरध्वजभूतं मानध्वजप्रपातनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; केतुः — {'gro ba thams cad kyi nyon mongs pa dang lta ba'i rnam pa thams cad yongs su zad par bya ba'i smon lam can ru mtshon phyir mi ldog pa dang ldan pa} सर्वजगत्क्लेशदृष्टिपर्यादत्तप्रणिधानानामप्रत्युदावर्त्यकेतूनाम् ग.व्यू.३८७ख/९४; पताका — {de nas shAkya lag na be con can gyi bu mo sa 'tsho ma rgyal ba'i ru mtshon du bzhag ste} दण्डपाणेश्च शाक्यस्य दुहिता गोपा नाम शाक्यकन्या जयपताका स्थापिताऽभूत् ल.वि.७४ख/१०१; पताकी — {theg pa 'di dang grags pa'i ru mtshon dang //} अनेन यानेन यशःपताकिना जा.मा.१७८ख/२०८; वैजयन्ती — {dga' ma'i bdag po dag gi ru mtshon de/} /{skal ldan 'jig rten gsum gyi mtshon bya nyid//} धन्येव लोकत्रयलक्ष्यभूता सा वैजयन्ती रतिवल्लभस्य । अ.क.३००क/१०८.७६.
ना. रुक्मः, देशः — {de bzhin du chu bo sngon po'i byang du rug ma zhes bya ba'i yul gyi skad dang} तथा नीलनद्युत्तरे रुह्य (रुक्म पा.भे.)विषयभाषया वि.प्र.१४२ख/१, पृ.४१.
rung
• क्रि. १. कल्पति — {'dres par gyur pa'i 'tsho ba de/} /{rnal 'byor can la rung ma yin//} तद्धि आजीवसंसृष्टं न तत्कल्पति योगिनाम् ।। ल.अ.१७१ख/१२९; कल्पते — {dkon mchog gi don du blang du rung ngo //} कल्पते रत्नार्थं भिक्षणम् वि.सू.७२क/८९; {srin bal gyi dang bal gyi dang sha na'i dang zar ma'i rung ngo //} कल्पते कौशेयमूर्णकं शानकं क्षौमकं च वि.सू.६७क/८४; युज्यते — {tshig gcig gis mtshams gnyis gcad pa dang dgrol du rung ngo //} युज्यते द्वयोः सीम्नोरेकेन वचसा बन्धो मोक्षो वा वि.सू.५७क/७१ २. स्यात् — {shes pa rnam bcas phyogs la yang //sems} {ni gzung ba las gzhan yang /} /{de yi gzugs brnyan ngo bo yis/} /{phal pa yang ni rig tu rung //} निर्भासिज्ञानपक्षे हि ग्राह्याद्भेदेऽपि चेतसः । प्रतिबिम्बस्य ताद्रूप्याद्भाक्तं स्यादपि वेदनम् ।। त.स.५०क/४९२; • = {rung ba/}
rung nyid
= {rung ba nyid/}
rung ba
• वि. कल्पिकः — {snam sbyar dang chos gos dang lhung bzed 'chang ba rung ba dang /} {rung ba ma yin pa gang yin pa de yang yang dag pa kho nar rab tu shes pa dang} यच्च साङ्घाटीचीवरपात्रधारणं कल्पिकमकल्पिकं वा तदपि सम्यगेव प्रजानाति श्रा.भू.४६क/११६; {gzhi dag pa ni dug dang mtshon dang chang la sogs pa spangs pa'i sgo nas dngos po rung ba sbyin pa'i phyir ro//} शुद्धपदं कल्पिकवस्तु दानात्, विषशस्त्रमद्यादिविवर्जनतः सू.व्या.२१९क/१२५; {nad pa'i rung ba'i khang par} ग्लानकल्पिकशालायाम् वि.सू.९५ख/११४; आनुच्छविकः — {bde ba ni rung ba ste/} {sgra nyam nga ba med pa'i phyir ro//} श्लाक्ष्ण्यादानुच्छविकैरकष्टशब्दतया सू.व्या.१८२क/७७; • कृ. १. योग्यः, ओ या — {sreg pa dang 'tshed pa la sogs pa'i 'bras bu la rung ba'i me la sogs pa'i dngos po gang yin pa} यत्तद्दाहपाकादिकार्ययोग्यमनलादिकं वस्तु त.प.८६क/६२४; {de ni sgra des brjod par rung ba yin te} स तेन शब्देनाभिधातुं योग्यः प्र.अ.१७८ख/५३१; {sgra don 'drer rung ba//} शब्दार्थघटनायोग्या त.स.४५क/४४९; कल्प्यः — {blo gros chen po gal te ngas gnang bar bya bar 'dod dam/} {nga'i nyan thos rnams kyis bsnyen par rung ba zhig yin na ni} यदि तु महामते अनुज्ञातुकामता मे स्यात्, कल्प्यं वा मे श्रावकाणां प्रतिसेवितुं स्यात् ल.अ.१५६क/१०३; न्याय्यः — {dge slong byin len byas pas brim pa nyid ni rung ba nyid yin no//} न्याय्यं भिक्षोश्चारकत्वं प्रतिग्राहित्वस्य वि.सू.३७ख/४७; {'di la gral gyi cha las byar rung ngo //} न्याय्यमत्रांशतः पङ्क्तौ व्यापारणम् वि.सू.६४क/८१ २. युक्तः — {de phyir 'di ni shes pa yi/} /{rang bzhin yin pas bdag shes rung //} तदस्य बोधरूपत्वाद्युक्तं तावत्स्ववेदनम् । त.स.७३क/६८२; कल्यः, ओ या — {ma rung zhing zla mtshan dang ldan pa dang} … {gyur} माता कल्याऽपि भवति, ऋतुमती च अभि.भा.११७क/४१०; • अव्य. बाढम् — {tshogs kyis rung zhes smras nas ni//gus} {pas nges pa brtan po byas//} गणः । अकरोद् बाढमित्युक्त्वा दृढनिश्चयमादरात् ।। अ.क.१८०क/२०.५६; अपि — {btsag gam rdo rgyus dag kyang rung /} … {khar bcug nas ni bsgrub par bya//} गैरिकां खटिकां वाऽपि… मुखे प्रक्षिप्य साधयेत् ।। गु.स.१२३क/७१; {de nyid da rung thugs la bcangs pa 'dra//} अद्यापि तदेव चित्ते निवर्त्यमानाऽस्मि जा.मा.११३क/१३१; वा — {bA/} {'am mam rung} मि.को.६४क; • द्र.— {nyung ngu'am mang po yang rung sbyin pa dag byin zhing} अल्पं वा प्रभूतं वा दानानि दत्त्वा वि.व.२५२ख/२.१५५; {byas kyang rung ma byas kyang rung kha na ma tho ba des sems bag la 'khums pa'i 'dzem pa gang yin pa de ni ngo tsha shes pa'o//} तेनावद्येन कृतेनाकृतेन वा या चित्तस्यावलीनता लज्जा सा ह्रीः त्रि.भा.१५६क/५६; {za yang rung btung yang rung rtag par rgyun du dran par gyis la} भुञ्जानोऽपि पिबन्नपि सततसमितमनुस्मर शि.स.८क/९; {de dang 'dra ba'am gzhan 'dra'ang rung /} /{shes pa de ltar snang ba yin//} तथावभासमानस्य तादृशोऽन्यादृशोऽपि वा । ज्ञानस्य प्र.वा.१३१ख/२.३५२; {mi ngan de 'dra gson te ci zhig rung //} किं जीवताऽनेन नराधमेन जा.मा.१५५ख/१७९; {gzugs su rung bas ni de'i phyir/gzugs} {zhes bya ba} रूप्यते तस्माद्रूपमिति अभि.भा.६०क/११०५; • सं. १. सम्भावना — {phyogs gcig nas ni spyi'i rung ba mi 'byung ngo //} नैकतः प्रदेशात् समुदायस्य सम्भावनोत्थानम् वि.सू.३०ख/३८ २. = {rung ba nyid} योग्यत्वम् — {dge goms rung ba de lta bu/} /{dkon pa nam zhig thob par 'gyur//} कदा…कुशलाभ्यासयोग्यत्वमेवं लप्स्येऽतिदुर्लभम् ।। बो.अ.८ख/४.१५; योग्यता— {rung ba tsam gyi sgo nas ni rtags sgron ma bzhin du lkog tu gyur pa rtogs pa'i rgyu mtshan du 'dod pa ni ma yin gyi} न हि योग्यतया प्रदीपवत् परोक्षार्थप्रतिपत्तिनिमित्तमिष्टं लिङ्गम् न्या.टी.५२क/१११; कल्पता — {phyis 'ongs pa rnams kyi don du de gnyis yang byar rung ngo //} कल्पता पश्चादागतानामर्थे पुनः करणमनयोः वि.सू.५९क/७५; सहता— {gal te gtsug lag las 'byung ba'i thabs de dag bdag cag gis bsgrub tu rung bar dgongs na gsungs shig} तद्यदि नस्तेषां शास्त्रविहितानामुपायानां प्रतिपत्तिसहतां मन्यसे, तदुच्यताम् जा.मा.७०क/८१; • प्र. १. यत् ( {las su rung ba} कर्मण्यम्) — {ting nge 'dzin de ni thams cad bas las su rung ba dang lam sla ba rnams kyi nang na mchog yin pa'i phyir ro//} स हि सर्वकर्मण्यः समाधिः, सुखप्रतिपदामग्रत्वात् अभि.भा.२४ख/९६०; ( {bsam du rung ba} चिन्त्यम्) — {rnam par rig par byed pa ni bsam du rung ba'i chos yang dag par ston pa'i phyir ro//} विज्ञापनीया चिन्त्यधर्मसम्यग्देशिकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; ( {dmigs su rung ba} उपलभ्यम्) — {bar du gcod pa de dmigs su rung ba las ma dmigs pa'i phyir ro//} तस्योपलभ्यस्यान्तरालेऽनुपलभ्यमानत्वात् त.प.१७ख/४८२ २. ठक् ( {tshad mar rung ba} प्रामाणिकः) — {tshad mar rung ba'i zla grogs ni gang dag gi tshig smra ba dang phyir rgol ba gnyi gas mi gcod pa'o//} प्रामाणिकाः सहायकाः येषां वचनं वादिप्रतिवादिनौ न संशयतः अभि.स.भा.११२ख/१५१; ( {dus su rung ba} कालिकः) — {de'i rdzas de nyid ma yin pa'i phyir gal te dus su rung ba yin na} अतत्त्वात् तद् द्रव्यस्य कालिकं चेत् वि.सू.७५ख/९२ ३. ण्यत् ( {bzar rung} भक्ष्यम्) — {shan pa dag rin gyi phyir bzar rung ngo zhes zer zhing srang gi dbus dag tu 'tshong bar byed pas} वीथ्यन्तरेष्वौरभ्रिका भक्ष्याणीति कृत्वा मूल्यहेतोर्विक्रीयन्ते ल.अ.१५३ख/१०० ४. क्यप् ( {byar rung} कृत्यम्) — {de dag gis ni} … /{byar rung bzhin du khas blangs so//} कृत्यवत्प्रतिपन्नं तैः जा.मा.७०ख/८१; • उ.प. भूतः — {lha dang mi rnams kyi nang du gang du bden pa rnams kyi snod du rung bar 'gyur ba der nying mtshams 'dzin par 'gyur ro//} देवमनुष्येषु प्रतिसन्धिं गृह्णन्ति, यत्र सत्यानां भाजनभूता भवन्ति अ.श.३ख/२; कल्पः — {dge sbyong la rung ba chos gos gsum po} त्रिचीवरं श्रमणकल्पः बो.प.१०२ख/७१; {rang gi rung bar ma byas pa yang ngo //} स्वस्य चाकृतकल्पस्य वि.सू.२६क/३२; • = {rung /}
rung ba nyid
• सं. योग्यता — {rung ba nyid ni 'dod pa tsam dang rjes su 'brel ba yin la} योग्यता चेच्छामात्रानुरोधिनी प्र.अ.१७८ख/५३१; योग्यत्वम् — {skal ba mnyam pa'i rgyu la sogs pa 'das pa 'bras bu la rung ba nyid du 'dod de} अतीतस्य सभागहेत्वादेः कार्ययोग्यत्वमिष्यत एव त.प.८६क/६२४; कल्पमानता— {de ni thams cad la dus ma yin par yang rung ba nyid do//} कल्पमानता च सर्वस्याकाले वि.सू.३६ख/४६; • द्र.— {phan par byas kyang bzar ni rung ba nyid//} कृतोपकारोऽपि च भक्ष्य एव जा.मा.१४३क/१६५.
rung ba nyid dang ldan pa
= {rung ba nyid ldan pa/}
rung ba nyid ldan pa
वि. योग्यतायोगी— {gal te de dmigs rung min na/} /{phyis kyang de ni ji ltar 'gyur/} /{'gyur na rung ba nyid ldan pa'i/} /{sgra gzhan skye bar 'gyur ba yin//} नोपलब्धौ स योग्यश्चेत् पश्चादपि कथं भवेत् । भावे च योग्यतायोगी शब्दो जातोऽपरो भवेत् ।। त.स.९१क/८२२; {rung ba nyid kyis 'brel pa gang la yod pa de ni rung ba nyid dang ldan pa'o//} योग्यतया सम्बन्धो यस्यास्ति स योग्यतायोगी त.प.१८०ख/८२२.
rung ba nyid min
अयोग्यत्वम्— {shes pa skyed rung nyid min na/} /{kun gyis sgra 'di thams cad du/} /{nam yang rtogs par mi 'gyur te//} ज्ञानोत्पत्तावयोग्यत्वे गम्येत न कदाचन । सर्वैः सर्वत्र शब्दोऽयम् त.स.९५क/८४०.
rung ba byed pa
कल्पिकारकः — {khyod kyis sems can phru chen lta bu gang dag mthong ba de dag ni sngon dge slong rnams kyi rim gro ba rung ba byed pa yin te} यांस्त्वं सत्त्वानद्राक्षीः स्थाल्याकारान्, ते कल्पिकारका आसन् भिक्षूणामुपस्थायकाः शि.स.३८ख/३६.
rung ba ma yin
= {rung ba ma yin pa/}
rung ba ma yin pa
• क्रि. न प्रकल्पते — {'gal ba'i chos kyi gtan tshigs ni/} /{khyab par rung ba ma yin no//} न विरुद्धेन धर्मेण व्याप्तिर्हेतोः प्रकल्पते ।। त.स.५क/६८; • वि. अकल्पिकः — {rung ba ma yin pa dang mi 'phrod pa slong ba na nyes pa med do//} अनापत्तिरकल्पिकमपथ्यं वस्तु याचितः बो.भू.९६क/१२२; {gzhan yang yo byad rung ba ma yin pa dag gis mi byed pa} न…अन्यैश्चाकल्पिकैरुपकरणैः बो.भू.१२५ख/१६१.
rung ba'i yul na 'dug
= {rung ba'i yul na 'dug pa/}
rung ba'i yul na 'dug pa
वि. योग्यदेशस्थः — {lta bar ma zhugs pa na rung ba'i yul na 'dug kyang blta bar bya mi nus pa ni rkyen gzhan dang bral ba can yin la} द्रष्टुमप्रवृत्तस्य तु योग्यदेशस्था अपि द्रष्टुं ते न शक्याः प्रत्ययान्तरवैकल्यवन्तः न्या.टी.५०ख/१०५.
rung ba'i yul na gnas pa
वि. योग्यदेशस्थः — {nye ba ma yin pa na rung ba'i yul na gnas pa nyid kyi ni mi gsal bar byed de} असन्निहितस्तु योग्यदेशस्थ एवास्फुटं करोति न्या.टी.४४ख/७४.
rung bar bya ba
• कृ. योग्यम् — {yongs smin rnam par sbyang bya dang /} /{thob bya smin par rung bya dang /} /{yang dag bshad pa'i dngos po ni/} /{blo ldan rnams kyi dpag tu med//} परिपाच्यं विशोध्यं च प्राप्यं योग्यं च पाचने । सम्यक्त्वदेशनावस्तु अप्रमेयं हि धीमताम् ।। सू.अ.२४७क/१६३; • सं. १. कल्पनम् — {'bras bu dag mes rung bar bya ba la spyi'i tshoms ni gtso cher byas pa yang dag pa'i grangs nyid do//} सम्यक्त्वसंख्यामग्निना कल्पने फलानां कल्पने (?) समुदायरूपस्य तन्त्रीकरणम् वि.सू.३०ख/३९; कल्पकरणम् — {de la dri ma med pa nyid du bsgrub pa'i phyir mes rung bar bya'o//} निर्मादिततासम्पत्त्यर्थमस्याग्निकल्पकरणम् वि.सू.६क/६; कल्पिकीकरणम् — {rung bar bya ba dang sngo chung ngu brdab dang me tog dang 'bras bu btog pa dang /} {so shing nye bar bsgrub pa la sogs par yang dge tshul bsko'o//} कल्पिकीकरणाल्पहरिततापादनपुष्पफलोच्चयदन्तकाष्ठोपसंहाराद्यपि श्रमणोद्देशे वि.सू.९ख/१० २. कल्पकारः — {gal te rung bar bya ba yod na sngo bsrab par byed du gzhug go//} संश्चेत् कल्पकारोऽल्पहरिततां कारयेत् वि.सू.९८क/११८.
rung bar byas pa
वि. विकल्पितः — {dre'u rngog dang khyim pa'i gos dang sngas nang tshangs can dang rung bar byas pa dang spangs pa dang dge 'dun gyi rnams la ni nyes byas so//} दुष्कृतं चिलिमिनिकागृहचोडोपधानकविकल्पितनिःसृष्टसाङ्घिकानाम् वि.सू.२४ख/२९.
rung bar byed
= {rung bar byed pa/}
rung bar byed pa
१. कल्पनम्— {rung bar byed pa na sa bon ma yin pa nyid du gyur gyi bar du ltos par bya mi dgos pa nyid do//} नाबीजत्वगते कल्पनेऽपेक्षत्वम् वि.सू.३०ख/३९ २. कल्पकारः — {lag gi blas rgyu skar gyi sbyor bas rung bar byed pa med na thur ma sor bzhi tsam 'jugs pa ma gtogs so//} मुक्त्वा चतुरङ्गुलमात्रकीलकनिखननं नवकर्मिकस्य नक्षत्रप्रयोगेनासन्निहितकल्पकारस्य वि.सू.४५ख/५८; विकल्पकः — {'di la rung bar byed pa bdag po nyid do//} विकल्पकस्यात्र स्वामित्वम् वि.सू.७३ख/९०.
rung bar mi bya
क्रि. न विकल्पयेत् — {sems mi brtan pa la rung bar mi bya'o//} नास्थिरचित्तस्य विकल्पयेत् वि.सू.७३क/९०.
rung bya
= {rung bar bya ba/}
rungs
द्र. {ma rungs pa/}
rud rud pa
परुषता — {rtsub pa nyid ni rud rud pa'o//} कर्कशत्वं परुषता अभि.भा.३१क/३५; द्र. {rud rud po/}
rud rud po
वि. परुषम् मि.को.१८ख; द्र. {rud rud pa/}
rub
= {rub pa/}
rub pa
भू.का.कृ. संवृतः — {dkyil du skar khung phyi rub la nang yangs pa rgya mtsho'i rnam pa lta bur gdod do//} बहिःसंवृतस्यान्तर्विशालस्य समुद्राकृतेर्वातायनस्य मोक्षो मध्ये वि.सू.६क/६; वि.सू.९४क/११३; मि.को.१८क ।
rub pa nyid
व्यवकीर्णता — {gal te de lta bu'i rkyen gyis na khyim pa dag rub pa nyid la cig car gdeg par skad sbyar te bya'o//} भजेत रूपश्चेत् प्रत्ययो व्यवकीर्णतायां गृहस्थैर्नियुक्ततायां समोत्क्षेपे वि.सू.१७ख/१९.
rub par gyur
भू.का.कृ. अभिनिपतितः — {de nas de dag thams cad nga rgyal gyis rlom zhing byang chub sems dpa' la rub par gyur to//} अथ ते सर्वे हर्षिता भूत्वा बोधिसत्त्वमभिनिपतिताः ल.वि.७८ख/१०६.
क्लेदः — {chu dang 'o mas rul 'gyur bzhin/} /{du ma las gcig ci ltar 'gyur//} एकं कथमनेकस्मात् क्लेदवद् दुग्धवारिणः । प्र.अ.२६३क/६२७.
rul can
= {rtswa ku sha} कुथः, कुशः मि.को.५९क ।
rul dri
वि. पूतिगन्धिः, दुर्गन्धः — {rul dri dang ni dri ngan no//} पूतिगन्धिस्तु दुर्गन्धः अ.को.१३९ख/१.५.१२; पूतिगन्धोऽस्यास्तीति पूतिगन्धिः अ.वि.१.५.१२.
rul pa
= {rul ba/}
rul ba
• वि. पूतिः — {shing tshig pa dang mtshe'u skams pa dang ne tso'i mchu dang sa bon rul ba dang mgal me'i 'khor lo dang sems can shi ba bzhin no//} दग्धकाष्ठशुष्कह्रदशुकनासापूतिबीजालातचक्रमृतसत्त्ववत् अभि.भा.१८९ख/६४६; पूतिकः — {nga yi 'di ni phyag dar rul pa dang /} /{gcin dang bshang bas ma rung gyur pa rnams//} सङ्कारधानं इमु मह्य पूतिकमुच्चारप्रस्रावविनाशितं च । स.पु.४४ख/७८; क्लिन्नः — {rul pa'i dri nga'i mthu las} क्लिन्नगन्धप्रभावात् वि.प्र.११२ख/१, पृ.९; {rul na grong khyer thams cad dri mi zhim pas gang bar 'gyur ro//} सोऽयं क्लिन्नः सर्वनगरं दौर्गन्धेन स्फुरिष्यति ल.वि.७४ख/१०१; प्रक्लिन्नः — {nya dang ro ni rul pa yis/} /{dri nga rab tu ldang ba bzhin//} प्रक्लिन्नमत्स्यकुणपात् पूतिगन्ध इवोद्गतः ।। अ.क.१०८क/१०.९३; • सं. विक्लेदः — {'bras bu rul ba yang de bzhin te/} {don dam par na rul ba yang gcig nyid ni ma yin gyi} तथा कार्यस्यापि विक्लेदस्य । न हि विक्लेदोऽपि परमार्थतोऽभिन्नः प्र.अ.२६३क/६२७; पूतीभावः — {khong rul bar ma gyur na} … {khong rul ba ni ci lags} नान्तःपूतीभावं गमिष्यति…कोऽन्तःपूतीभाव इति वि.व.१४७क/१.३५; द्र. {nas rul pa/}
rul ba nyid
क्लिन्नता — {phyogs kyi dang po cung zad zin pa nyid dang skrangs pa nyid dang rul ba nyid dang myags pa nyid dang srog chags dag gis zos pa nyid lta bu ni nyams pa nyid do//} * >प्रदेशस्यास्यादष्टत्वं दष्टता शून्यत्वं क्लिन्नता शटितत्वं खादितता प्राणकैरिति विकोपितता वि.सू.१३क/१४.
rul ba lta bu
वि. पूतिकः — {'dod pa ni rul ba lta bu} पूतिकाः कामाः म.व्यु.५३८५ (८०ख).
rul ba ma
= {rul ma/}
rul ba las skyes pa
वि. क्लेदजः — {chu skyes kyi dam tshig dang /} {mngal skyes sam drod gsher las skyes pa'am/} {sogs pa'i sgras rul ba las skyes pa'i dam tshig gam} सलिलजं समयं गर्भजं वा स्वेदजं वा । आदिशब्देन क्लेदजं वा समयम् वि.प्र.१७४ख/३.१७४.
rul ba'i dri
पूतिगन्धः — {dri rnam pa mang po yod pa 'di lta ste/} {rul ba'i dri'am yid du 'ong ba'i dri'am} विविधगन्धाः संविद्यन्ते, तद्यथा— पूतिगन्धा वा मनोज्ञगन्धा वा स.पु.१३४क/२१३.
rul bar gyur pa
वि. पूतिकः — {rul bar gyur pa'i lus 'di dang /} … {la/} /{byis pa 'di dag chags pas na//} अध्यवसिता ये बालाः कायेऽस्मिन् पूतिके शि.स.१३ख/१४.
rul bar byed pa
क्लेदनम् — {me dang chu dang rlung 'tshig par byed pa dang rul bar byed pa dang skam par byed pa'i bdag nyid kyi 'jig pa rnams dang} अग्न्यम्बुवायुसंवर्तनीभिर्दहनक्लेदनशोषणात्मिकाभिः अभि.स.भा.३६ख/५०.
rul ma
ना. क्लिन्ना, पत्रदेवी/योगिनी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang} … {mig bzang ma dang rul ma dang bzang mo} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा …सुनेत्रा, क्लीना (? क्लिन्ना), भद्रा वि.प्र.४१ख/४.३१; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te} … {rul ba ma'i rl}-{I'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…क्लिन्नाया र्Ḹ वि.प्र.१३२क/३.६४.
rus
१. गोत्रम् — {gzhan yang rigs dang rus dang ni/} /{bya ba sogs las bram ze sogs/} /{rnam dbye shes par nus min na/} /{gang phyir bram ze khyad can 'gyur//} किं च द्विजातिता नाम जातिगोत्रक्रियादितः । शक्या ज्ञातुं विवेकान्न द्विजानां शिष्टता कुतः ।। प्र.अ.८ख/१०; {byang chub sems dpa' bram ze'i rigs chen po rus dang spyod pa ma smad pa} … {zhig tu skye ba yongs su bzung bar gyur to//} बोधिसत्त्वः किल कस्मिंश्चिदनुपक्रुष्टगोत्रचारित्रे…महति ब्राह्मणकुले जन्मपरिग्रहं चकार जा.मा.६९क/८०; {mi shes na ming rus dri'o//} अज्ञातो नामगोत्रप्रश्नः वि.सू.८२क/९९ २. = {rigs rgyud} कुलम्, वंशः — {rgyud dang rigs dang cho 'brang dang /} /{rus dang rtsa lag rjes skyes dang /} /{baM sha rtsa brid brgyud pa 'o//} सन्ततिर्गोत्रजननकुलान्यभिजनान्वयौ । वंशोऽन्ववायः सन्तानः अ.को.१८०ख/२.७.१; कुल्यतेऽनेन बन्धुवर्ग इति कुलम् । कुल संस्त्याने बन्धुषु च अ.वि.२.७.१; वंशः — {rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig dang} वंशपदमवंशपदम् ल.अ.६८ख/१७. । {rus ni 'di zhes bya} एवंगोत्रः — {'di la ni 'di ltar tshe dang ldan pa de'i ming ni 'di zhes bya} … {rus ni 'di zhes bya} … {'di ni tha snyad yin no//} अत्रायं व्यवहारः—इत्यपि स आयुष्मानेवंनामा… एवंगोत्रः अभि.भा.८६क/१२०२.
rus kyi tshig
वंशपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…वंशपदमवंशपदम् ल.अ.६८ख/१७.
rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig
पा. वंशपदमवंशपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang} … {rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह— उत्पादपदमनुत्पादपदम्…वंशपदमवंशपदम् ल.अ.६८ख/१७.
rus gong
१. कङ्कालः, अस्थिपञ्जरः — {rus gong nyid du mthong nas ni/} /{mi 'gul yang ni khyod skrag na//} निश्चलादपि ते त्रासः कङ्कालादेवमीक्षितात् । बो.अ.२५क/८.४८; {rus gong las te rus pa'i sgal tshigs las so//} कङ्कालात् अस्थिपञ्जरात् बो.प.१५८क/१४५; {dur khrod song nas gzhan dag gi/} /{rus gong dag dang bdag gi lus/} /{'jig pa'i chos can dag tu ni/} /{nam zhig mgo snyoms byed par 'gyur//} कायभूमिं निजां गत्वा कङ्कालैरपरैः सह । स्वकायं तुलयिष्यामि कदा शतनधर्मिणम् ।। बो.अ.२४ख/८.३०; अस्थियन्त्रम्— {yi dwags sdong dum tshig pa 'dra ba rus go+ong bsgreng ba lta bu} … {brgya stong du mas yongs su bskor nas} पञ्चमात्रैः प्रेतसहस्रैर्दग्धस्थूणासदृशैरस्थियन्त्रवदुच्छ्रितैः…अनुपरिवारितः वि.व.२५६ख/२.१५८ २. अस्थि— {phyi rol la brten pa'i mi gtsang ba'i mi sdug pa nyid gang zhe na/} {'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang} … {rus gong dang} बहिर्धा चोपादाय अशुभा (? प्रत्यशुभता) कतमा । तद्यथा विनीलकं वा…अस्थि वा श्रा.भू.७९ख/२०३.
वि. सगोत्रः, ओ त्रा — {rtswa bcad do/} /{ma'i gan du nyal po la 'gro'o/} /{sring mo'i gan du 'gro'o/} /{rus gcig pa'i gan du 'gro'o zhes bya ba dang} तृणानि च्छिनत्ति, उपैति मातरम्,उप स्वसारम्, उप सगोत्राम् अभि.भा.२०२क/६८१.
rus bcud
मज्जा, अस्थिसारः — {rgyu ma rus bcud khrag la sogs/} /{kun gyis drangs par rnam par bsgom//} अन्त्रमज्जारुधिराद्यं सर्वाकृष्टं प्रभावयेत् । गु.स.११६क/५६.
rus mthun
= {rus mthun pa/}
rus mthun pa
वि. सगोत्रः, ओ त्रा — {kun tu rgyu gnas pa dang rus mthun pa} वत्ससगोत्रः परिव्राजकः अभि.भा.८९क/१२१०; {gnas byed dang rus mthun pa'i bram ze mos bcom ldan 'das rgyang nas mthong ste} अद्राक्षीद् वसिष्ठसगोत्रा ब्राह्मणी भगवन्तं दूरादेव अभि.स्फु.४८क/६६६.
rus pa
• सं. अस्थि, हड्डम् — {lus 'di la skra dang} … {rus pa dang} … {yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…अस्थि वि.व.१८४ख/२.१०९; {dur khrod na rus pa phyogs dang phyogs mtshams su 'thor ba} शिवपथिकायामस्थीनि दिग्विदिक्षु क्षिप्तानि शि.स.११९ख/११७; {'dir skye ba'i lus la mdzod drug tu 'gyur te/} {khu ba las rkang du 'gyur ba dang rus par 'gyur ba dang rgyus pa ste/} {chu rgyus rnams su 'gyur ba'o//} इह शरीरे षट् कोषा जातकस्य भवन्ति—शुक्रे मज्जा भवति, अस्थीनि भवन्ति, नाड्यश्च स्नायवो भवन्ति वि.प्र.२२४ख/२.८; हड्डम् — {rta yi rus pas skrod pa nyid/} /{bram ze'i rus pas dgug pa nyid//} उच्चाटनमश्वहड्डेनाकर्षणं ब्रह्मास्थिना । हे.त.२९क/९६; कीकसम् — {rus pa gdung dang g}.{yo byed do//} कीकसं कुल्यमस्थि च अ.को.१७५क/२.६.६८; की इति ध्वनिं जनयन् कसति चलतीति कीकसम् । कस गतौ अ.वि.२.६.६८; • द्र.— {a mra rus pa ma chags pa nyid kyi gnas skabs su bza' bar mi bya'o//} नावर्धको किलिकभावस्यामामं भक्षयेत् वि.सू.७९ख/९७; • पा. = {sku gdung} अस्थि — {yon tan dpag med gnas gyur gyi/} /{rus pa bdag cag blta ba'i dus lags de legs shod//} द्रष्टुम् । अस्माभिरस्थीण्यपरिमितगुणश्रितस्य तत्साधु घाटय ।। सु.प्र.५३ख/१०६; शरीरम्— {dge slong dag khyod bya dka' ba'i las byed pa'i byang chub sems dpa'i rus pa rnams blta bar 'dod dam} इच्छथ यूयं भिक्षवो दुष्करकारीणां बोधिसत्त्वानां शरीराणि द्रष्टुम् सु.प्र.५३ख/१०६.
rus pa 'dus pa
वि. अस्थिसङ्घातः — {lus nyes dmigs mang ba 'di ni rus pa 'dus pa chu rgyus kyis sbrel ba} कायो ह्ययं बह्वादीनवः, अस्थिसङ्घातः स्नायुसम्बद्धः शि.स.४९क/४६.
rus pa 'byed pa
अस्थिभेदः — {rus pa la zugs pa'am rus pa 'byed pa} मि.को.५२क ।
rus pa med ma
ना. अहल्या, गौतममुनिपत्नी — {brgya byin la gsol ba btab ste/} {rus pa med ma'i skyes bu gshegs su gsol/} {gshegs su gsol zhes byas so//} शक्रमायाचितुं प्रवृत्ताः — एह्येहि अहल्याजार अ.श.४४क/३८.
rus pa med ma'i skyes bu
ना. = {brgya byin} अहल्याजारः, इन्द्रः — {brgya byin la gsol ba btab ste/} {rus pa med ma'i skyes bu gshegs su gsol/} {gshegs su gsol zhes byas so//} शक्रमायाचितुं प्रवृत्ताः — एह्येहि अहल्याजार अ.श.४४क/३८.
rus pa la zugs pa
अस्थिभेदः — {rus pa la zugs pa 'am rus pa 'byed pa} मि.को.५२क ।
rus pa las byas pa
वि. अस्थिघटितः — {rus pa las byas pa'i dra ba'i 'khrul 'khor las} अस्थिघटितपञ्जराद् यन्त्रात् बो.प.९८ख/६५.
rus pa'i ka ba
वि. अस्थिस्थूणः — {lus ni rab nyams} … {dbyibs bral rus pa'i ka ba} विसंस्थास्थिस्थूणः…प्रनष्टः कायः अ.क.२२५ख/८९.५१.
rus pa'i keng rus
अस्थिशङ्कला — {rus pa'i keng rus de las rkang pa'i rus pa rnams bor nas lhag ma yid la byed} तस्यामस्थिशङ्कलायां पादास्थीनि हित्वा शेषं मनसिकरोति अभि.भा.१०क/८९६; अस्थिसङ्कला — {gtsug lag khang dang} … {zhing dang rim gyis rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar gyi sa gzhi rus pa'i keng rus kyis gang bar mos par byed do//} विहार… क्षेत्रक्रमेण समुद्रपर्यन्तां पृथिवीमस्थिसङ्कलां पूर्णामधिमुच्यते अभि.भा.९ख/८९६; अस्थिशङ्कलिका — {shi ba'i dus byas pa de la rim gyis rnam par gyur pa'i gnas skabs 'di lta ste/} {rnam par bsngos pa dang rus pa'i keng rus kyi bar dag kyang yod pa dang} अस्य मृतस्य कालगतस्यानुपूर्वेण विपरिणता इमा अवस्थाः प्रज्ञायन्ते, यदुत विनीलकमिति वा यावदस्थिशङ्कलिकाया वा श्रा.भू.१३७ख/३७६; अस्थिकङ्कालः, ओ लम्— {'dod pa 'di dag ni nag po'i phyogs kho nar gtogs pa ste/} {rus pa'i keng rus lta bu dang} कृष्णपक्षपतिता एते कामाः । अस्थिकङ्कालोपमाः श्रा.भू.१६५क/४४०.
अस्थ्याभरणम् — {ma da na chang ba la sha/} … /{rus pa'i rgyan ni ni raM shu//} मदनं मद्यं बलं मांसं…अस्थ्याभरणं निरंशुकम् ।। हे.त.१९क/६०.
rus pa'i dum bu
अस्थिखण्डः — {de bzhin rna ba mgrin dpung pa/} /{rus pa'i dum bus rnam par brgyan//} कर्णे गले तथा बाहौ अस्थिखण्डैर्विभूषितम् । गु.सि.२४क/५१.
rus pa'i dra ba
= {rus gong} अस्थिपञ्जरः — {sha yang rus pa'i dra ba las/} /{shes rab mtshon gyis gud du phye//} अस्थिपञ्जरतो मांसं प्रज्ञाशस्त्रेण मोचय ।। बो.अ.१२ख/५.६२.
rus pa'i phrag na gnas pa
अस्थिविवराशी, नारकीयः पक्षिविशेषः — {de bzhin du rus pa'i phrag na gnas pa dang} … {bya rnams} एवमस्थिविवराशिनः…पक्षिणः शि.स.४५क/४३.
rus pa'i phreng ba
अस्थिमालिका— {lag pa'i rtsa bar dpung rgyan nyid/} /{mgrin par rus pa'i phreng ba ste//} बाहुमूले च केयूरं ग्रीवायामस्थिमालिका ।। हे.त.६ख/१८.
rus pa'i tshigs
अस्थिसन्धिः — {gzhan dag tshigs na zhes bshad pa/} {rus pa'i tshigs kyi khyad par nye bar dgod pa'i phyir} सन्धिष्वन्ये इत्युक्तम्, अस्थिसन्धिविशेषोपन्यासः अभि.स्फु.२६९क/१०८९.
rus pa'i gzeb
= {rus gzeb/}
rus pa'i rus gong
अस्थिशङ्कलिका — {des ni dur khrod 'gro bar gyis/} … /{de nas rnam par bam rus pa'i/} /{rus gong la sogs blta bar gyis//} गच्छेदसौ शिविपथिकां…ततो व्याध्मातकं पश्येदस्थिशङ्कलिकामपि ।। अभि.स्फु.१६२क/८९६; अस्थिसङ्कला — {ting nge 'dzin gyi dmigs pa ste rus pa'i rus gong la sogs pa'o//} समाधेरालम्बनमस्थिसङ्कलादि अभि.स्फु.१०ख/५८३.
rus phung
अस्थिकूटः — {'di ni gdengs can lus zos dor ba yi/} /{keng rus phreng bas bsgrubs pa'i rus phung yin//} स एष भुक्तोज्झितभोगिकायकङ्कालमालाकलितोऽस्थिकूटः ।। अ.क.३०६क/१०८.१२८; {de dag rnams kyi rus phung gangs ri dag gi 'od can 'di//} तेषाममी तुहिनशैलरुचोऽस्थिकूटाः ना.ना.२४१क/१४५.
rus bu
शरीरम् — {skye bo'i tshogs chen po dang lhan cig tu bu'i rus bu la mchod pa byas} महता जनकायेन सार्धं पुत्रस्य शरीरपूजां कृत्वा सु.प्र.५७क/११४; {de'i rus bu la rus bu'i mchod pa byas nas} अस्य शरीरे शरीरपूजां कृत्वा अ.श.१३०ख/१२०.
rus sbal
• सं. कूर्मः, जन्तुविशेषः — {de nyid phyir na bcom ldan gyis/} /{rgya mtsho cher g}.{yengs gnya' shing gi/} /{bu gar rus sbal mgrin chud ltar/} /{mi nyid shin tu thob dkar gsungs//} अत एवाह भगवान्मानुष्यमतिदुर्लभम् । महार्णवयुगच्छिद्रकूर्मग्रीवार्पणोपमम् ।। बो.अ.८ख/४.२०; {rus sbal bul 'gro ka ts+tsha 'o//} कूर्मे कमठकच्छपौ अ.को.१४८क/१.१२.२१; कुत्सितः ऊर्मिः वेगोऽस्य कूर्मः । कं जलम् ऊर्वति प्राणिभक्षणायेति वा । उर्वी हिंसायाम् अ.वि.१.१२.२१; कच्छपः — {rus sbal skye gnas gyur kyang byams dang ldan//} कच्छपयोनिगतोऽपि च मैत्रः रा.प.२३९क/१३६; {blo gros chen po 'di lta ste/} {gang gA klung gi bye ma rnams ni nya dang ru sbal dang} … {la sogs pas dkrugs kyang dkrugs so zhe 'am/ma} {dkrugs so zhes mi rtog rnam par mi rtog} तद्यथा महामते गङ्गायां नद्यां वालुका मीनकच्छप…आदिभिः संक्षोभ्यमाणा न कल्पयन्ति न विकल्पयन्ति—संक्षोभ्यामहे न वेति ल.अ.१४७ख/९४; • पा. कूर्मः १. शरीरस्थवायुविशेषः— {srog gi rlung} … {khyab byed dang klu dang rus sbal dang rtsangs pa dang lha sbyin dang nor las rgyal ba ste rlung bcu'o//} प्राणवायुः…व्यानो नागः कूर्मः कृकरः देवदत्तो धनञ्जयश्चेति दशवायवः वि.प्र.१५८क/१.७; {rus sbal ni chu'i 'dab mar rtsa rgyal ba la'o//} कूर्मो वारुण्यदले जयानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; {rlung gi khams las rus sbal du 'gyur ro//} वायुधातोः कूर्मो भवति वि.प्र.२३०क/२.२४ २. हस्तचिह्नविशेषः — {ro langs ma g}.{yas rus sbal te/} / ग्. {yon pa yis ni pad ma'i snod//} वेताल्या दक्षिणे कूर्मं वामे पद्मभाजनम् । हे.त.२४ख/८० ३. विष्णोरवस्थाविशेषः — {de rnams las mngal gyi nang du nya dang rus sbal dang phag gi gnas skabs gsum du 'gyur ro//} तेषु गर्भमध्ये मत्स्यकूर्मवराहावस्थास्तिस्रो भवन्ति वि.प्र.२२४क/२.६. । {rus sbal gyi} कौर्मः — {rus sbal gyi yul} (? {spu} ) {bshor ram 'jam zhes bya ba bzhin no//} कौर्मस्येव रोम्णोऽन्तः खरता मृदुता वा अभि.भा.८८ख/१२०९; कौर्म्यः— {de nas rus sbal gyi dngos po la ni rus sbal gyi dngos por 'gyur te} ततः कौर्म्ये भावे कूर्मभावो भवति वि.प्र.२२४ख/२.७.
rus sbal skyes ma
पा. कूर्मजा, नाडीभेदः — {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas//} … {rus sbal skyes ma dang sgom pa ma dang dbang ma dang skyon ma dang 'jug ma dang ma mo dang} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता ।…कूर्मजा भावकी सेका दोषा विष्टा च मातरी ।। हे.त.२ख/४.
rus sbal gyi gnas skabs
पा. कूर्मावस्था, अवस्थाविशेषः — {gnas skabs bcu} … {de rnams las mngal gyi nang du nya dang rus sbal dang phag gi gnas skabs gsum du 'gyur ro//} दशावस्था…तेषु गर्भमध्ये मत्स्यकूर्मवराहावस्थास्तिस्रो भवन्ति वि.प्र.२२४क/२.६; {rus sbal gyi gnas skabs la gdong dang rkang pa dang lag pa'i gnas rnams su 'bur po lngar 'gyur ro//} कूर्मावस्थायां मुखकरचरणस्थानेषु पञ्च स्फोटका भवन्ति वि.प्र.२२५क/२.९.
rus sbal gyi spu
कूर्मरोम — {'di ltar ri bong gi rwa dang ru sbal gyi spu dang mo sham gyi bu la sogs pa 'jig rten na brjod par snang mod kyi} यदुत शशविषाणकूर्मरोमबन्ध्यापुत्रादीनां लोके दृष्टोऽभिलापः ल.अ.९७क/४३.
rus sbal dang chu srin dang nya rnams dbugs 'byin par mdzad pa
वि. कूर्ममकरमत्स्याश्वासनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po dbang phyug chen po} … {rus sbal dang chu srin dang nya rnams dbugs 'byin par mdzad pa} … {la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय, महेश्वराय…कूर्ममकरमत्स्याश्वासनकराय का.व्यू.२०५क/२६२.
rus sbal mo
कूर्मी, कूर्मस्त्री — {rus sbal mo dang dbyangs can ma'i/} /{pi wang ka ts+tsha pI yin no//} कूर्मी वीणाभेदश्च कच्छपी अ.को.२२७ख/३.३.१३२; कच्छपी मि.को.८७ख ।
rus sbal zhabs
• वि. कूर्मपादः — {phyag zhabs 'khor lo'i mtshan dang rus sbal zhabs/} /{phyag dang zhabs sor dra bas 'brel ba dang //} चक्राङ्कहस्तक्रमः कूर्मपादो जालावनद्धाङ्गुलिपाणिपादः । अभि.अ.११ख/८.१३; • ना. कूर्मपादः, सिद्धाचार्यः — {rus sbal zhabs kyi sgrub pa'i thabs} कूर्मपादसाधनम् क.त.१५५९.
rus sbal rlung
पा. कूर्मवायुः, देहस्थवायुविशेषः — {klu yang sgregs pa byed pa nyid de gsal bar lag pa rkang pa bskum pa dag ni rus sbal rlung gis so//} नागोऽप्युद्गारं करोत्येव स्फुटकरचरणात् संकुचन् कूर्मवायुः वि.प्र.२३८ख/२.४४; द्र. {rus sbal/}
rus med pa'i tshig
अवंशपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {rus kyi tshig dang rus med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह… वंशपदमवंशपदम् ल.अ.६८ख/१७.
rus tshigs
= {rus pa'i tshigs/}
rus tsho
= {pus mo} अष्ठीवान्, ओ वत्, जानु — {pus mo brla 'og tshigs pa dang /} /{rus tsho zhes pa mo min no//} जानूरुपर्वाष्ठीवदस्त्रियाम् अ.को.१७५क/२.६.७२; स्थूलमस्थि विद्यतेऽत्रेति अष्ठीवत् अ.वि.२.६.७२.
rus gzeb
अस्थिपञ्जरः— {kye ma da ni rgan po dag/} /{rus gzeb lus po chu rgyus kyi/} /{rgyun gyi zhags pas spras pa ru/} /{rmongs pa'i mkha' 'gro gso 'am snyam//} शरीरे सन्ततस्नायुपाशप्रोतास्थिपञ्जरे । वृद्धः पुष्णाति मन्येऽहमहो मोहविहङ्गमम् ।। अ.क.२१४क/२४.७१; {'jigs su rung ba'i lus 'di ni//bskams} {shing rags pa rus pa'i gzeb//} अयं भयङ्करः कायः शुष्कः स्थूलास्थिपञ्जरः ।। अ.क.२२५क/८९.४७; बो.अ.२५ख/८.५२.
rus bzod
ना. गोत्रक्षान्तिः, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang} … {mi'am ci'i bu mo rus bzod ces bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि, तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…गोत्रक्षान्तिर्नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
अस्थिशेषता — {stobs ldan sa 'og rab tu zhugs/} /{da d+hi tsa yang rus lhag nyid//} बलिः प्रयातः पातालं दधीचोऽप्यस्थिशेषताम् । अ.क.४१ख/४.६१.
re
१. एकः — {rgyal ba sangs rgyas sogs sems can/} /{bden par smra ba thams cad kyi/} /{rtsi sogs phyogs re shes pa la//khyad} {par nges par gzung du med//} गणिताद्येकदेशे तु सर्वेषां सत्यवादिता । जिनबुद्धादिसत्त्वानां विशेषो नावधार्यते ।। त.स.११४ख/९९५; {phung po la sogs gtam re yin} स्कन्धादीनां कथैकशः अभि.को.३क/१.२६ २. षष्टिसंख्याद्योतकसहायकपदम् — {re gcig} (/ {drug cu rtsa gcig} ) एकषष्टिः म.व्यु.८१२९; {re gnyis} (/ {drug cu rtsa gnyis} ) द्वाषष्टिः म.व्यु.८१३० ३. निषेधादिबोधकनिपातत्वेन प्रयोगः — {bag med dbang du song bar gyur ta re} मा प्रमादवशमभ्युपेष्यसे रा.प.२४४क/१४२; {gzhon nu bag med par ni gyur ta re} मा कुमार भव सुप्रमत्तकः रा.प.२४४क/१४२; {de ste mi gtong zhing de rnams kyi le lan du shi bar gyur ta re zhes pa dang} यदि नोत्स्रक्ष्यसि, तदेषामर्थाय वधमुपगमिष्यसीति ग.व्यू.१९३क/२७४; {bu mo 'bras chan gyi gzeb de ga re} दारिके क्व सा भक्तपेडा अ.श.१९४क/१७९; {kye ma re skyid} अहो बत सौख्यम् अ.श.२४५ख/२२५; {kye ma rang sems la yang ngo re tsha} अहो नु लज्जा निजचेतसोऽपि अ.क.२०२क/२२.९२; {ya rabs ma rabs chos gnyis ni/} /{e ma khyad par re che ge//} अहो विकृष्टान्तरता सदसद्धर्मयोर्यथा । जा.मा.५९ख/६९; {gtsug lag khang 'di re zhe'am ltos shig ce'am} एष विहारः पश्य च वि.सू.३१ख/४०; {khrel med mi dag phyung ba bas/} /{chu yi shugs kyis khyer ba yi/} /{shing dag phyung yang bla 'o zhes/} /{gtam du grags pa de re bden//} स सत्य एव प्रवादोऽयमुदकौघगतं किल । दार्वेव वरमुद्धर्तुं नाकृतज्ञमतिं जनम् ।। जा.मा.१५५क/१७८ ४. = {re ba/} 5. = {re re/} ।। • (द्र.— {re re/} {bla re/} {na re/} {ta re/} {nyin re/} {de'u re/} ).
re skan
द्र.— {de dag gi spyod pa shes pa'am yon tan brjod par nus re skan} किं मया शक्यं…(तेषां) चर्या ज्ञातुम्, गुणान् वा वक्तुम् ग.व्यू.३२७ख/४९.
re khA
= {ri mo} रेखा — {ra ba'i re khA rnams kyi mtshan nyid dang bral ba'i skyon gsungs pa} प्राकाररेखानां विलक्षणदोषमाह वि.प्र.१२४ख/३.४९; {de'i steng du de'i phyed kyis 'byung ba dang dpangs te mchu'i phyi rol gyi steng du re khA'i dkyil 'khor ro//} तदुपरि तदर्धेन निर्गमोच्छ्रयमोष्ठबाह्योपरि रेखामण्डलम् वि.प्र.१३६क/३.७२; {mtshan ma'i mthar ni re khA gang /} /{de la sna tshogs rgyu mi rgyu/} /{ma lus bsgom par bya} निमित्तान्ते तु या रेखा तस्यां बिम्बं (विश्वं पा.भे.) चराचरम् । भावयेत् वि.प्र.६३क/४.११०.
re khA ngan pa
कुरेखा — {de la sboms pas ni sbyin bdag gam slob dpon la nad dag byed cing phra dang re khA ngan pas rdzas ni nyams pa rab tu gsal bar byed do//} तत्र स्थूला व्याधिं करोति दातुराचार्यस्य वा, कृशा द्रव्यहानिं प्रकटयति कुरेखा वि.प्र.१२४ख/३.४९.
re chad
= {re ba chad pa/}
re che
द्र.— {bdag ni 'di ltar rab tu phongs gyur kyang /} {snying rje'i snod du ma gyur sdig re che} पापा कृपापात्रतरा न वाऽहमेवंविधामापदमभ्युपेता जा.मा.११३क/१३१.
re thag bcad
भू.का.कृ. हता प्रत्याशा — {e ma ma la kho bo cag gi re thag bcad do//} अहो बत हता प्रत्याशा अस्माकम् प्र.प.१४४क/१९१.
re thag chad
= {re thag chad pa/}
re thag chad pa
• वि. निराशः — {nye du re thag chad pa dang /} /{gshin rje'i pho nya'i bzhin la blta//} बन्धून्निराशान् सम्पश्यन् यमदूतमुखानि च ।। बो.अ.२०ख/७.९; {re ba kun skong khyod kyis ni/} /{ci slad re thag chad par byed//} कस्मान्निराशः क्रियते सर्वाशाभरण त्वया ।। अ.क.२२२क/२४.१६०; नैराश्यकृतः — {chang gi sgo nas kyang byang chub sems dpa' la re thag chad de khong khro ba lci bar 'gyur bas/'dis} {sems can bsdu ba nyams par 'gyur te} मद्यपानादपि नैराश्यकृते बोधिसत्त्वे प्रतिघो गरीयान्, सत्त्वसंग्रहहानिश्च शि.स.१४९ख/१४४; छिन्नमनोरथः — {shin tu che ba'i rtsom pa nyams shing re thag chad pas 'phral la brgyal bar gyur//} छिन्नमनोरथः पृथुतरारम्भक्षयान्मूर्च्छति ।। अ.क.२५क/५२.५९; • सं. १. आशाविघातः — {re thag chad pa'i me yis sems bsregs te//} आशाविघाताग्निपरीतचेताः जा.मा.१८९ख/२२० २. नैराश्यम् — {re thag chad pas nges par de gdungs dran nas} नैराश्येन स दह्यते ध्रुवमिति स्मृत्वा जा.मा.१९०क/२२०.
re thag chad par byed
क्रि. निराशः क्रियते— {re ba kun skong khyod kyis ni/} /{ci slad re thag chad par byed//} कस्मान्निराशः क्रियते सर्वाशाभरण त्वया ।। अ.क.२२२क/२४.१६०.
re 'dod
मनोरथः — {re 'dod dga' ba lta ba yi/} /{ro la mig g}.{yo grogs mo dag/} /{rgyang na 'dug pa'i ma ma 'dis/} /{'di 'dra blta bar bzod ma yin//} मनोरथप्रियालोकरसलोलेक्षणे सखि । आराद्वृत्तिरसौ माता न क्षमा द्रष्टुमीदृशम् ।। का.आ.३३९ख/३.१४०; आलोकनम् — {bdag gi mig ni de la lta bar 'dod//} दृष्टिस्तदालोकनमीहते मे अ.क.१२२ख/६५.५४.
re lde
कटः, ओ टम् — {blo gros chen po ji ltar 'jim pa'i gong bu las rdza ma 'byung ba de bzhin du thags las snam bu dang /} {rtsi skyang las re lde dang /} {sa bon las myu gu dang} यथा च महामते घटो मृत्पिण्डादेव, तन्तुभ्यः पटाः, वीरणेभ्यः कटाः, बीजादङ्कुरः ल.अ.८८क/३५; {snal ma 'di rnams la snam bu/} /{smyig tshal 'di rnams la re lde/} /{zhes sogs 'di yi blo 'byung bas//'du} {ba rtogs par bya ba yin//} तन्तुष्वेव पटोऽमीषु वीरणेषु कटः पुनः । इत्यादीहमतेर्भावात् समवायोऽवगम्यते ।। त.स.३१क/३२६; किलिञ्जः — {lce 'bar 'bur can re lde dang 'dra ba} सुण्डिककिलिञ्जसदृशजिह्वाम् ल.वि.१४९ख/२२१; {re lde dang phyar ba'i reg pa lta bu dag} किलिञ्जकुतपस्पर्शानाम् वि.सू.४५क/५६; किलिञ्चः — {las ni phyag dar re lde tsam mam} सम्मार्जनं किलिञ्चमात्रस्य…कर्म वि.सू.३४ख/४४.
re Nu ka
रेणुका, गन्धद्रव्यविशेषः — {ha re Nu dang re Nu ka//} हरेणू रेणुका अ.को.१६२ख/२.४.१२०; रेणुयोगाद् रेणुका अ.वि.२.४.१२०.
re pha
रेफः, रवर्णः — {re phas nyi ma sngon du rnam bsgom nas/} /{nyi der hUM byung sna tshogs rdo rje de nyid kyis ni ra ba dang /} {gur bcing ba yang rnam par bsgom pa nyid//} रेफेन सूर्यं पुरतो विभाव्य तस्मिन् नाभौ (रवौ पा.भे.)हूँभवविश्ववज्रम् । तेनैव वज्रेण विभावयेच्च प्राकारकं पञ्जरबन्धनं च ।। हे.त.४ख/१२.
re ba
• सं. १. आशा — {de yi srid dang bdag gi re ba dag/} /{spyan stsal bas ni 'bras bu mchi bar mdzod//} सम्भावनां तस्य ममैव चाशां चक्षुःप्रदानात् सफलीकुरुष्व ।। जा.मा.९ख/९; {bdag ni gson re stobs dang ldan/} /{nor gyi bsam pa stobs ldan min//} जीविताशा बलवती धनाशा दुर्बला मम । का.आ.३२६ख/२.१३८; प्रत्याशंसा — {kha bskang ba la re ba med na} असत्यां पूरकप्रत्यासाशा (प्रत्याशंसा भो.पा.)याम् वि.सू.२३ख/२८; अपेक्षा — {lan la re ba med pa'i 'du shes dang} प्रतिकारनिरपेक्षसंज्ञा सू.व्या.१७८ख/७२; मनोरथः — {re thag chad pa} छिन्नमनोरथः अ.क.२५क/५२.५९; छन्दः — {dbul la 'bras bu re ba med/} /{bdag gis mi la'ang smrar med cing /} /{dga' ston tshe yang dga' mi myong /} /{kyi hud sbyin pa'i gtam yang zhan//} स्वजनेऽपि निराक्रन्दमुत्सवेऽपि हतानन्दम् । धिक् प्रदानकथामन्दं दारिद्र्यमफलच्छन्दम् ।। जा.मा.६९क/८०; इच्छा — {yid bzhin nor bu dpag bsam shing //ji} {ltar re ba yongs skong ba//} चिन्तामणिः कल्पतरुर्यथेच्छापरिपूरणः । बो.अ.३२क/९.३६; आकाङ्क्षा — {gcig tu gzhan don la dga' bas/} /{rnam smin 'bras bu'i re ba med//} न विपाकफलाकाङ्क्षा परार्थैकान्ततृष्णया ।। बो.अ.२७ख/८.१०९; काङ्क्षा — {khyad par mchi gu dang sgra gcan gyi sgras rtogs pa po'i re ba sel bar byed do//} शिलापुत्रकराहुविशेषणध्वनिना…प्रतिकर्तुः (पत्तुः भो.पा.) काङ्क्षामपहन्ति प्र.प.२२ख/२२; ईहा — {de nas ni/} /{'jo dang 'dod dang mngon 'dod dang /} /{brkam dang re ba 'dod spro dang /} /{mngon 'dod yid kyi shing rta dang /} /{'dod dang mngon zhen sred pa dang //} अथ दोहदम् । इच्छा काङ्क्षा स्पृहेहा तृड् वाञ्छा लिप्सा मनोरथः ।। कामोऽभिलाषस्तर्षश्च अ.को.१४४ख/१.८.२७; ईहनं ईहा । ईह चेष्टायाम् अ.वि.१.८.२७; मि.को.१२६ख; स्पृहा मि.को.१२६ख; आस्था — {rtsol ba yang 'dod chags dang bral bas spang bar 'gyur te/btang} {snyoms pa nyid kyis de ni 'ga' yang re ba mi 'cha' ba'i phyir ro//} यत्नश्च वीतरागस्य प्रतिहन्यते । उपेक्षया न तस्य क्वचिदास्थेति प्र.अ.१२८ख/१३८; आशयः — {rab tu sbyin pa chen pos kyang /} /{re ba chen po khengs ma yin//} महताऽपि प्रदानेन पूर्यते न महाशयः । अ.क.३६१ख/४८.४७; प्रणयः — {longs spyod yon tan phun sum tshogs/} /{khyim du re ba'i 'gron 'ongs na//} विभूतिगुणसम्पन्नमुपेतः प्रणयाद् गृहम् । जा.मा.१२९क/१४९; अभिप्रायः — {sbyin pa'i khang pa} … {brtsig tu bcug nas/bdag} {gi bdag nyid che ba dang rjes su mthun pa/} {re ba ji lta ba bzhin du skong ba} दानशालाः कारयित्वा स्वमाहात्म्यानुरूपं यथाभिप्रायसम्पादितम् जा.मा.७ख/७; आशंसनम् — {lan re ba yid la byed pa ni gzhan dag sbyin pa la sogs pa'i yon tan la 'jug pas so//} प्रत्युपकाराशंसनमनस्कारो दानादिगुणप्रवृत्त्या परेभ्यः सू.व्या.१७८ख/७३; सम्भावना — {de bas 'jig rten kun gyis 'tshal bar gsung ba'i rigs/} /{khyod kyi yon tan mtshar zhig mchis par bdag cag re//} तद्वक्तुमर्हसि यथा विदितोऽसि लोके सम्भावना हि गुणतस्त्वयि नो विचित्रा ।। जा.मा.९२क/१०५; {gang dag brtag nas yon tan rnams/} /{re ba bzhin du rtogs par 'gyur//} गुणसम्भावनाव्यक्तिर्यत्परीक्ष्योपलभ्यते । जा.मा.१०३ख/१२० २. कम्बलः — {lan tshwa'i chu rnon pos sbangs nas skra'i re ba'i yongs su sbyong bas sbyong bar byed do//} तीक्ष्णेन खारोदकेनोत्क्षाल्य कृष्णेन केशकम्बलपर्यवदापनेन पर्यवदापयति र.व्या.७६ख/५; • वि. काङ्क्षी — {thams cad mkhyen nyid re ba phyir zhing brtson 'grus shin tu brtan 'dir rtsom//} भूयो वीर्यमिहारभन्ति सुदृढं सर्वज्ञताकाङ्क्षिणः रा.प.२३३ख/१२७; • कृ. प्रत्याशंसमानः — {tshe phyi ma la sdug pa'i rnam par smin pa la re ba'i phyir ni ma yin te} न…परत्र च विपाकमिष्टं प्रत्याशंसमानः बो.भू.१६२ख/२१४; • ना. आशा, देवकुमारिका — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rab chags lha mo} … / {re dad khrel yod dpal ldan ma//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । इलादेवी…आशा श्रद्धा हिरी शिरी । ल.वि.१८६ख/२८४.
re ba skong
= {re ba skong ba/}
re ba skong ba
वि. आशाभरणः — {re ba kun skong khyod kyis ni/} /{ci slad re thag chad bar byed//} कस्मान्निराशः क्रियते सर्वाशाभरण त्वया ।। अ.क.२२२क/२४.१६०.
re ba bskongs pa
तृप्तत्वम् — {de nas re zhig cig rgyal po de sbyin gtong gi khang pa rnams nyul du song song ba dang /} {phongs pa rnams re ba bskongs pas} अथ कदाचित् स राजा दानशालाः समनुविचरंस्तृप्तत्वादर्थिजनस्य जा.मा.८क/८.
re ba bcas
वि. आशाबन्धः — {re ba bcas pa bstan pa yis/} /{lam nas dga' bas sna drangs te//} आशाबन्धोपदिष्टेन पथा हर्षपुरःसरः ।। अ.क.२२ख/५२.३५.
re ba nyams
= {re ba nyams pa/}
re ba nyams pa
• सं. आशाभङ्गः — {re ba nyams pas rab 'khrugs pa/} /{rab bzang gis ni de la smras//} आशाभङ्गसमुद्भ्रान्तः सुभद्रस्तमभाषत ।। अ.क.१८४ख/८०.४७; • वि. भग्नमनोरथः — {slong ba re ba nyams pa dag/} /{'di rnams mdun du mi bgrod gang /} /{de nyid skye bo legs rnams kyi/} /{'tsho ba 'gro bar mchod par 'os//} एतदेव सुजातानां पूज्यं जगति जीवितम् । यदेषामग्रतो याति नार्थी भग्नमनोरथः ।। अ.क.५०ख/५.४३.
re ba chad
= {re ba chad pa/}
re ba chad pa
• वि. विलुप्ताशः, ओ शा — {bdag gi khyim thab bu dang bcas/} /{re ba chad pas rnam nyams 'gyur//} विनंक्ष्यति विलुप्ताशा सपुत्रा मे कुटुम्बिनी ।। अ.क.३८क/५५.१६; • भू.का.कृ. आकांक्षा विनिवृत्ता — {de tsam nyid kyis skyes bu'i mngon par 'dod pa'i don grub pa'i re ba chad pa} तावन्मात्रेणैव च पुरुषस्याभीष्टार्थसंसिद्धेराकांक्षा विनिवृत्ता त.प.२३७ख/९४६; नैराश्यमापन्नः — {de dag gis dus yol zin pa lta snyam du bsams nas re ba chad de dman zhing yi bsad pa'i bzhin gyis dong ngo //} ते वृत्ता वेलेति नैराश्यमापन्ना हीनदीनवदनाः प्रक्रान्ताः शि.स.३८क/३६.
re ba thams cad sbyin pa
वि. सर्वाभिप्रायदाता, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {re ba thams cad sbyin pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते … सर्वाभिप्रायदातेत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
re ba thams cad yongs su skong ba
वि. सर्वाशापरिपूरकः म.व्यु.८६७ (२०क).
re ba dang bcas pa
वि. साकाङ्क्षः — {lus dang mgo'i sgra tsam la dmigs pa'i blo skyes pa lta zhig gang gi lus gang gi mgo snyam du lhan cig dpyod pa'i dngos po gzhan la re ba dang bcas pa nyid du 'gyur la} शरीरशिरःशब्दमात्रालम्बनो बुद्ध्युपजननः सहचारिपदार्थान्तरसाकाङ्क्ष एव वर्तते, कस्य शरीरम्, कस्य शिर इति प्र.प.२२ख/२२.
re ba bral
= {re bral ba/}
re ba bral ba
= {re bral ba/}
re ba ma mchis
= {re ba ma mchis pa/}
re ba ma mchis pa
वि. निःस्पृहः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal} … {'phral la} … {thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितम्…सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३क/७५.
re ba med
= {re ba med pa/}
re ba med pa
• वि. अनभिलाषी — {bdag gi longs spyod kyis chog shes shing gzhan gyi longs spyod la re ba med pas ma byin par len pa dang bral ba yin te} अदत्तादानात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति स्वभोगसन्तुष्टः परभोगानभिलाषी द.भू.१८८क/१५; अप्रतिकाङ्क्षी — {ji skad dkon mchog brtsegs pa las/} {rnam par smin pa la re ba med pa'i sbyin pa dang zhes bya ba la sogs pa rgyas par 'byung ba lta bu'o//} यथोक्तं रत्नकूटे — विपाकोऽप्रतिकाङ्क्षिणो दानेनेति विस्तरः । सू.व्या.२४३क/१५८; निःप्रतिकाङ्क्षी — {sems dang yid dang rnam par shes pa dang bral zhing chos thams cad la re ba med pa} चित्तमनोविज्ञानविगतः सर्वधर्मनिःप्रतिकाङ्क्षी शि.स.१४९ख/१४४; त्यक्ताशः — {bdag cag ni rgya mtsho'i klong gi khar song ngo snyam nas gson du re ba med cing shi ba'i 'jigs pas sems blong blong por gyur te} वडवामुखमुपेता वयमिति त्यक्तजीविताशा मरणभयविक्लवीभूतमनसः जा.मा.८४क/९६; निरपेक्षः — {lan la re ba med pa'i 'du shes dang} प्रतिकारनिरपेक्षसंज्ञा सू.व्या.१७८ख/७२; निराशः — {kyi hud bsad tshe re med de dag bsad/} /{gsum gsod drag po'i bsad 'di su zhig gis//} कष्टं हते तौ निहतौ निराशौ कस्यायमुग्रस्त्रिवधे प्रयत्नः ।। अ.क.२७२ख/१०१.१६; • सं. १. आस्थाभावः — {re ba med pa de nyid kyi phyir skye ba gzhan 'grub pa ma yin no//} अत एवास्थाभावात् नापरजन्मोपार्जनम् प्र.अ.१२८ख/१३८ २. निरपेक्षता — {de dag las khyad par du 'phags pa brgya byin la sogs pa las mchod pa la sogs pa rnyed du zin kyang lan la re ba med pa dang} तद्विशिष्टेभ्यश्च शक्रादिभ्यः पूजादिलाभे सति प्रतिकारनिरपेक्षता सू.व्या.१७८ख/७३; अप्रतिकाङ्क्षता — {bdog pa thams cad yongs su gtong zhing rnam par smin pa la re ba med pa dang} सर्वस्वपरित्यागिनो विपाकाप्रतिकाङ्क्षता रा.प.२३४ख/१२८.
re ba med pa nyid
नैराश्यम् — {re ba med pa nyid na ma sbran na yang ngo //} नैराश्ये चाश्रावणे वि.सू.२५क/३१; अप्रत्याशत्वम् — {'khor gyi phyed mi khebs pa re ba med pa nyid do//} अप्रत्याशत्वमच्छादनेऽर्द्धमण्डलस्य वि.सू.२३ख/२९.
re ba yongs skong ba
वि. इच्छापरिपूरणः — {yid bzhin nor bu dpag bsam shing /} /{ji ltar re ba yongs skong ba//} चिन्तामणिः कल्पतरुर्यथेच्छापरिपूरणः । बो.अ.३२क/९.३६.
re ba las gyur pa
वि. आशिकः — {re bas kyang re ba las gyur pa zhes bya ba ni yid la sems pa'i zas te} आशात आशिकः मनःसञ्चेतनाहारः अभि.स.भा.३२ख/४५.
re ba'i 'ching ba
आशाबन्धः — {skad cig la ni re ba'i 'ching ba yangs par byed cing dog par byed//} क्षणादाशाबन्धं विपुलयति सङ्कोचयति च अ.क.२२क/५२.३०.
re ba'i zhags pa
आशापाशः — {re ba'i zhags pas ma bkug cing /} /{rtog dpyod dag gis ma gzir la/} /{'bad pa'i khur gyis ma ngal bar/} /{nges par myong bya grub pa nyid//} आशापाशैरनाकृष्टं विचारैरकदर्थितम् । प्रयत्नभारैरश्रान्तं विधत्ते भवितव्यता ।। अ.क.३६०क/४८.३१.
re bar bya
= {re bar bya ba/}
re bar bya ba
कृ. प्रतिकाङ्क्षितव्यः — {de'i gzhi las sbyin pa po'i sbyin bdag gi bsod nams kyi rgyu mthun pa dang} … {tshad med par re bar bya'o//} अप्रमाणस्तन्निदानदायकस्य दानपतेः पुण्याभिष्यन्दः…प्रतिकाङ्क्षितव्यः अभि.भा.१७०ख/५८५; म.व्यु.६३८२ (९१क).
re bral
= {re bral ba/}
re bral ba
• वि. निराशः, ओ शा — {de ni g}.{yo ldan yang zhing re bral 'gyur/} /{phyi phyir zhing ni rnam par 'gyed pa rtsom//} शठश्च सो भोति लघुर्निराशः पुनः पुनश्चारभते विवादम् । शि.स.६४ख/६३; {de dang 'grogs dang 'khyud pa dag gi re bral ba'i//} तत्सङ्गमालिङ्गनयोर्निराशा अ.क.८८ख/६४.४; • सं. नैराश्यम् — {gnyen thar re ba bral ba las/} /{de ni sa la 'gyel bar gyur//} बन्धुमोक्षणनैराश्यात् स पपात महीतले ।। अ.क.२४ख/५२.५६.
re mig
कोष्ठः — {re mig drug gis rta babs 'og tu nor gyi pad+ma dang ldan rnal 'byor ma rnams snam bu'o zhes pa ste} षट्कोष्ठैस्तोरणाधो वसुकमलयुता पट्टिका योगिनीनामिति वि.प्र.१२१क/३.३९; कक्षः — {de ltar re mig nas ni re mig bar la 'gyur te mi yi bdag po bsgrub bya'i ming dang sngags 'di'o//} एवं कक्षान्तराले भवति नरपते साध्यनामैष मन्त्रः वि.प्र.८६क/४.१८९; कक्ष्या — कक्ष्या {re mig bsil khang sogs} मि.को.८८ख ।
re med
= {re ba med pa/}
re mo can
= {re mos can/}
re mos
वारः — {re mos kyis/} /{gdengs can 'dren pa dag gis klu de ni/} /{gos dang rtags kyis mtshan pa spring bar byed//} वारेण नागः फणिनायकेन विसृज्यते पाटलपट्टचिह्नः ।। अ.क.३०५ख/१०८.१२७; {de re mos bsko'o//} वारेणास्योद्देशः वि.सू.७२ख/८९; पर्यायः — {rgud pa dag ni bde ba'i mtha'/} /{phun tshogs nyon mongs dag la mdza'/} /{lus can rnams la re mos kyis/} /{nges pa nyid du 'khor ba yin//} विपदः सुखपर्यन्ताः क्लेशप्राप्ता(प्रीता लि.पा.)श्च सम्पदः । अ (आ लि.पा.)वर्तिन्यो भवन्त्येव पर्यायेण शरीरिणाम् ।। अ.क.२४४ख/९२.२७; अ.क.९०ख/६४.२७.
re mos can
= {smad 'tshong ma} वारस्त्री, वेश्या — {re mo} (? {re mos} ) {can dang tshogs can ma/} /{smad 'tshong ma dang gzugs 'tshong ma//} वारस्त्री गणिका वेश्या रूपाजीवा अ.को.१७१क/२.६.१९; वारस्य समूहस्य स्त्री वारस्त्री । वारं वारं राजसेवार्थमागता स्त्री वा अ.वि.२.६.१९.
re mos 'bab pa
उपधिवारिकः— {nam zhig de yis gtsug lag khang /} /{sa gzhi byi dor ma byas mthong /} /{re mos 'bab pa'i rab byung la/} /{khro ba drag pos rab tu smras//} स कदाचिदसम्मृष्टां दृष्ट्वा वैहारिकीं भुवम् । प्राह प्रव्रजितं तीव्रं क्रोधादुपधिवारिकम् ।। अ.क.२८६ख/३६.७९.
re zhig
अव्य. तावत् — {re zhig rab tu dang ba'i blo/} /{yid ni chags bral kho na yis/} /{tshangs spyod spyod cig} अरागेणैव मनसा ब्रह्मचर्यं प्रसन्नधीः । चर तावत् अ.क.११०ख/१०.१२१; {'di ni re zhig dpyad par bya ba yin te/} {ci de dag rdzas su 'dod dam/} {'on te btags par 'dod} विचार्यं तावदेतत्—किं ते द्रव्यत इच्छन्ति, आहोस्वित् प्रज्ञप्तितः अभि.भा.८२क/११९१; {'di ni re zhig rdzubs pas gcig las 'phros pa'i chos ston gyis} अयं तावत् खुस्तिकया एकोत्तरिकया धर्मं देशयति वि.व.१००क/२.८६; {de la re zhig tshu rol mdzes pa tshad ma 'god pa ni} तत्र तावच्चार्वाकाः प्रमाणयन्ति त.प.३६क/५२०; ननु— {re zhig rang gi don du gzhung rtsom pa yang ma mthong la} ननु नात्मार्थं ग्रन्थप्रणयनं दृष्टम् बो.प.४४ख/४. । {re zhig gal te} यदि तावत् — {re zhig gal te phyi rol gyi don du smra ba'i sangs rgyas pa la rtsod pa byed na} यदि तावद् बाह्यार्थवादिनं बौद्धं प्रति चोद्यते त.प.२३९क/९४८; {re zhig gal te rdzas su yod na zhes bya ba ni phyogs snga ma la brten na'o//} यदि तावद् द्रव्यत इति पक्ष आश्रीयते अभि.स्फु.३१४क/११९२. । {re zhig gi} तावत् कालिकम् — {re zhig gi sems kyis na ltung ba med do//rin} {sbyin pa na brjed pa la'o//} अनापत्तिस्तावत् कालिकचित्तेन विस्मृत्य मूल्यदाने वि.सू.२४ख/३०. । {re zhig gi dus su} तावत्कालम् — {re zhig gi dus su gzhan 'dug pa'i bar du yang de'o//} एतत् तावत्कालमन्तरमन्येनाधिष्ठिते वि.सू.३१ख/४०. । {re zhig cig} कदाचित् — {de nas re zhig cig rgyal po'i btsun mo rtsa ba dang 'bras bu tshol du song ba'i 'og tu/} {byis pa gnyis bskyang ba'i phyir} अथ कदाचिन्मूलफलार्थं गतायां राजपुत्र्यां पुत्रयोः परिपालननिमित्तम् जा.मा.५४क/६३. । {re zhig de lta na} एवं तावत् — {re zhig de lta na mdo las bde ba'i tshor ba med par mi 'grub bo//} एवं तावन्न सूत्रात् सुखवेदनाऽभावः सिध्यति अभि.भा.६क/८८५. । {re zhig na} यावत् — {des re zhig na rab tu byung ba thams cad la mchod sbyin byas nas/} {der mu stegs can la sogs pa stong phrag du mas zan zos so//} यावदसौ सर्वपाषण्डिकं यज्ञमारब्धो यष्टुम्, यत्रानेकानि तीर्थिकशतसहस्राणि भुञ्जते स्म अ.श.२क/१; {re zhig na de na dge slong gnyis shig mdza' zhing 'dug ste} यावत्तत्र द्वौ भिक्षू संशीलिकौ अ.श.२६२ख/२४०.
re zhig gi gnas
उपनिःश्रयः — {gnas dang re zhig gi gnas 'char 'jug nus pa nyid dang yang sbyar ro//} सहग्राहणप्रतिबलत्वेन निःश्रयस्योपनिःश्रयस्य वा वि.सू.३ख/३.
re zhig pa
वि. मितकालः — {'jig rten pa yi dpe dngos kun/} /{gegs bgyid pa dang sgrib pa can/} /{re zhig pa dang nyi tshe ba/} /{shin tu rnyed par sla ba lags//} उपघातावरणवन्मितकालं प्रदेशि च । सुलभातिशयं सर्वमुपमावस्तु लौकिकम् ।। श.बु.१११क/३३.
re bzhin
अव्य. प्रति — {nyin re bzhin rtswa btsongs pa de'i rin rnyed pa tsam gyis skye bo phongs pa rnams slong ba la mgu bar byed do//} प्रत्यहं तृणविक्रयोपलब्धया विभवमात्रयाऽर्थिजनप्रणयसम्मानतां चकार जा.मा.२३क/२५.
re yang mi re ba
वि. असम्भावितम् — {khyod la mgu bar gyur pa'i nor chen rnams/} /{re yang mi re ba dag rtsol bar 'gyur//} दास्यत्यसम्भावितविस्तराणि धनानि ते प्रीतिविवर्धनानि ।। जा.मा.१२३ख/१४२.
re re
• वि. एकैकः — {de dag las byang chub sems dpa' re re yang g}.{yog byang chub sems dpa' gang gA'i klung drug cu'i bye ma snyed yod cing /} {tshogs dang tshogs chen po dang tshogs kyi slob dpon no//} येषामेकैको बोधिसत्त्वः षष्टिगङ्गानदीवालुकोपमबोधिसत्त्वपरिवारो गणी महागणी गणाचार्यः स.पु.१११क/१७९; {ma tshang ba nyid ni drug ste/} {re re dang gnyis gnyis kyis sgrub par ma brjod pa'o//} न्यूनत्वं षट्प्रकारम् । एकैकद्विद्विरूपानुक्तौ वा.टी.१०५क/६७; व्यस्तः — {gzugs la sogs pa re re 'am mtha' dag spyi'i shes pas rtogs grang} रूपादयो हि व्यस्ताः समस्ता वा सामान्यज्ञानेन प्रतीयेरन् प्र.अ.१७७ख/१९१; व्यस्तम् {so so'am re re} मि.को.१८ख; • अव्य. प्रति — {skad cig re re la byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos thams cad yang dag par 'grub par byed pa dang} प्रतिक्षणं सर्वबोधिपक्ष्यधर्मसमुदागमतश्च बो.भू.१८१क/२३८; {nyi ma re re zhing lnga brgya'i bza' ba dang bca' ba sna bcwa brgyad dang} … {tshos shig} प्रतिदिवसमष्टादशप्रकारं खाद्यकं पचत वि.व.१३४ख/१.२३; {tshig re re nas brjod nas sun 'byin pa rtsom pa} प्रतिपदमुच्चार्य दूषणोपक्रमणम् त.प.२२५ख/१६६; {gzhan gyi gzhung lugs ma shes pas/} /{mi re re la brda re 'am/} /{yang na bzlas nas brjod pa yin/} /{zhes bya la sogs gzhan gyis smras//} समयः प्रतिमर्त्यं च प्रत्युच्चारणमेव च । इत्याद्यतः परेणोक्तं परनीतिमजानता ।। त.स.९४क/८५६; प्रत्येकम् — {rdul phra rab de dag kyang re re rgyu yin nam/} {tshogs pa rgyu yin grang} ते च परमाणवः प्रत्येकं वा हेतवः स्युः, समुदिता वा त.प.९४ख/६४१; {de dag re re zhing yang chung ngu dang 'bring dang chen po nyid kyis rnam pa gsum yin pa'i phyir dgur rnam par gzhag ste} तेषां पुनः प्रत्येकं मृदुमध्याधिमात्रत्वेन त्रिविधत्वात् नव व्यवस्थाप्यन्ते अभि.भा.१९ख/९३८; {tshig 'di ni re re la sbyar bar bya'o//} एतत् पदं प्रत्येकं योज्यम् अभि.स्फु.२८७ख/११३२. । {re re na} एकैकस्मिन् — {skyed mos tshal de dag re re na'ang 'di lta ste/} {rdzing bu bzang po zhes bya ba dang} … {brgyad brgyad yod de} एकैकस्मिंश्चोद्यानेऽष्टावष्टौ पुष्करिण्यो यदुत भद्रा च अ.सा.४२७क/२४१; द्र. ( {sgo re re na} द्वारे द्वारे) — {de dag gi sgo re re na lhag pa bzhi bzhi yod de} द्वारे द्वारे तेषां चत्वार उत्सदाः अभि.भा.१४७क/५१५. । {re re nas} एकैकतः — {chos rnams ni re re nas btsal na} एकैकतो धर्मान् मृग्यमाणान् शि.स.१३९क/१३४; एकशः — {tshogs pa rnams re re nas rgyu'i ngo bor gyur pa'i phyir ram/} {yul lhan cig byed pa yin pa'i phyir dbang po las logs shig tu skye mched du yang mi 'gyur ro//} एकशः समग्राणां कारणभावात् विषयसहकारित्वाद् वा नेन्द्रियं पृथगायतनं स्यात् अभि.भा.३६क/६१; द्र. ( {tshig re re nas} पदशः) — {mnyan du yod pa na bram ze} … {yi ge'i rab tu dbye ba dang lnga pa ste gtam rgyud dang bcas pa rnams tshig re re nas brda sprod nus pa zhig go//} श्रावस्त्यामन्यतमो ब्राह्मणः… साक्षरप्रभेदानामितिहासपञ्चमानां पदशो व्याकरणः अ.श.१९७ख/१८२.
re re la
एकैकस्याम् — {rdzing bu de dag re re la'ang them skas them pa rin po che'i rang bzhin sna tshogs pa rnam pa tha dad pas brgyan pa brgyad brgyad yod de} एकैकस्यां च पुष्करिण्यामष्टावष्टौ सोपानानि नानाविचित्रैः रत्नमयैः सोपानफलकैः प्रतिमण्डितानि अ.सा.४२७ख/२४१; एकैकत्र — {mchod rten re re la yang mar me'i rdza bo brgya stong nas mar me bus so//} एकैकत्र च स्तूपे दीपस्थालिकाशतसहस्राण्यादीपितवान् रा.प.२५५ख/१५८; एकैकस्य — {chos re re la yang gzugs can dang gzugs can ma yin pa dang bstan du yod pa la sogs pa'i bye brag gis mang du ston pa'i phyir ro//} एकैकस्य धर्मस्य रूप्यरूपिसनिदर्शनादिप्रभेदेन बहुलनिर्देशात् सू.व्या.१६५क/५६; प्रत्येकम् — {spyi bzhin du ni 'dra ba nyid/} /{re re la yang tshang ba yin//} सामान्यवद्धि सादृश्यं प्रत्येकं च समाप्यते । त.स.५६क/५४४; प्रति — {mtshan ma med pa la gnas pa la rtsol ba dang bcas pa 'di ni} … {skad cig re re la byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i chos thams cad yang dag par 'grub par byed pa dang} अयं साभोगो निर्निमित्तो विहारः…प्रतिक्षणं सर्वबोधिपक्ष्यधर्मसमुदागमतश्च बो.भू.१८१क/२३८.
re re nas bgrang ba
पा. एकैकगणना, गणनापरिचयभेदः — {bgrang bas yongs su sbyang ba ni rnam pa bzhi ste} … {'di lta ste/} {re re nas bgrang ba dang zung du bgrang ba dang rjes su mthun par bgrang ba dang rjes su mi mthun par bgrang ba'o//} चतुर्विधो गणनापरिचयः, तद्यथा—एकैकगणना, द्वयैकगणना, अनुलोमगणना, प्रतिलोमगणना च श्रा.भू.८५क/२२३.
re re ba
अव्य. पृथक् — {skye ba la sogs pa 'di dag 'dus byas kyi mtshan nyid du rtog pa na/} {so so ba ste re re ba zhig gam/} {'dus pa ste lhan cig pa zhig mtshan nyid du rtog pa zhig na} इमे उत्पादादयः संस्कृतस्य लक्षणत्वेन परिकल्प्यमाना व्यस्ता वा पृथग्वा लक्षणत्वेन परिकल्प्येरन्, समस्ता वा सहभूता वा प्र.प.४९क/५९; एकैकम् — {rnam grangs des ni yongs su brtags nas sems can de rnams thams cad las re re la'ang byang chub sems dpa' de rnams thams cad las kyang byang chub sems dpa' re res} एतेन पर्यायेण तान् सर्वसत्त्वानेकैकं परिकल्प्य तांश्च सर्वबोधिसत्त्वानेकैको बोधिसत्त्वः अ.सा.१३९ख/८०.
re re las ma yin
नैकशः म.व्यु.६५८० (९४क).
reg
= {reg pa/}
reg nas
स्पृष्ट्वा — {de nas sa yi bdag po'i bkas/} /{pho brang 'khor gyi bud med kyis/} /{lag pas glang mo la reg nas/} /{der ni bden pa'i byin brlabs byas//} शासनादथ भूभर्तुः स्पृष्ट्वा हस्तेन हस्तिनीम् । अन्तःपुराङ्गनाश्चक्रुस्तत्र सत्योपयाचनम् ।। अ.क.१४३ख/१४.५७; संस्पृश्य — {de rdo rje rtse lnga pa'i phyag rgyas rkang pa'i mthil du reg nas rdo rje'i stabs kyis dkyil 'khor gyi dbus kyi sa la bcag par bya ste} पञ्चशूकवज्रमुद्रया पादतलं संस्पृश्य वज्रपदैर्मण्डलमध्ये भूम्यां चङ्क्रमेत् वि.प्र.११२ख/३.३५.
reg dka'
= {gze ma} दुःस्पर्शः, यासः मि.को.५८क ।
reg gyur
= {reg par gyur pa/}
reg gyur pa
= {reg par gyur pa/}
reg tu mi rung
= {reg tu mi rung ba/}
reg tu mi rung ba
कृ. अस्पर्शनीयः — {de las gzhan pa'i dmigs pa ni mi dmigs pa yin te/} {ma yin par 'jug pas bzar mi rung ba dang reg tu mi rung ba bzhin no//} तस्मादन्या उपलब्धिरनुपलब्धिः… अभक्ष्यास्पर्शनीयवत् पर्युदासवृत्त्या हे.बि.२४८ख/६४.
reg tu med pa
वि. अस्पृष्टः — {rtog pa med pa} … {reg tu med pa} … {de la sogs pa ni nye bar zhi ba'i tshig gi rab tu dbye ba bstan pa'o//} अकल्पः…अस्पृष्टः…इत्येवमादिरुपशमप्रभेदप्रदेशनिर्देशः र.व्या.७८ख/९.
वि. मृदुसंस्पर्शः — {yul ka ling ka'i gos ltar reg na 'jam pa'o//} कालिङ्गप्रावारमृदुसंस्पर्शानि वि.व.१३९ख/१.२९.
reg na bde ba
वि. सुखसंस्पर्शः — {'phags pa} … {ri'i lam spu gris gtams pa 'di yang de ltar reg na bde ba de ni ngo mtshar che'o//} आश्चर्यमार्य यावत्सुखसंस्पर्शोऽयं…एष च क्षुरधाराचितः पर्वतप्रपातमार्गः ग.व्यू.३८७क/९४; म.व्यु.७१५४ (१०२क).
reg rnams sbyong ba
स्पर्शविशोधनी, रश्मिविशेषः — {reg rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{reg na rtsub pa 'jam zhing bde bar 'gyur//} स्पर्शविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् कक्खट स्पर्श मृदू सुख भोन्ती । शि.स.१८२क/१८२.
reg pa
• क्रि. (अवि.; सक.) १. स्पृशति — {gang ci mthong ba dang thos pa dang bsnams pa dang myangs pa dang reg pa dang rnam par shes pa de dag thams cad nges par rtogs so//} सः… यत्किंचित् पश्यति शृणोति जिघ्रति आस्वादयति स्पृशति विजानीते वा, तत्सर्वं निर्विध्यति सु.प.२५क/५; {de tshe bar chad med pa yi/} /{ting nge 'dzin la myur du reg//} आनन्तर्यसमाधिं च स्पृशत्याशु तदा पुनः ।। सू.अ.१९२क/९१; स्पृश्यते — {mthong ba 'am ni reg pa yang //rmi} {lam sgyu 'dra'i bdag nyid kyis//} दृश्यते स्पृश्यते चापि स्वप्नमायोपमात्मना । बो.अ.३४ख/९.१००; परामृशति — {des mi chen po'i mtshan lag pa shin tu ring ba thob par gyur pa/} {des lus ma btud de/} {lus drang por 'dug kyang pus mo'i lha nga gnyis la nyug cing reg go//} प्रलम्बबाहुतामहापुरुषलक्षणप्रतिलब्धः स खलु पुनरभवत् । सोऽनवनमनेनोभाभ्यां पाणिभ्यां जानुमण्डले परिमार्जति, परामृशति समभागस्थितेन शरीरेण ग.व्यू.२३३क/३१० २. स्पृष्टोऽभूत् — {'od phyung nas/'od} {des rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer la reg go//} प्रभां प्रामुञ्चत्, यया पुण्यरश्मी राजकुमारः स्पृष्टोऽभूत् रा.प.२५१क/१५२; अस्प्राक्षम्— {dge slong dag de nas nga gang gi tshe lag pas lto ba la byug go snyam na sgal tshigs nyid la reg go/} ततो यदाऽहं भिक्षवः पाणिना कुक्षिं स्पृशामीति पृष्ठिकण्टकमेवास्प्राक्षम् ल.वि.१२६क/१८६; • सं. १. स्पर्शः — {tsan dan chu dang zla ba'i zer/} /{zla shel sogs bzhin khyod kyi ni/} /{reg pa bsil zhes khyad par dag/} /{gsal bar byed pa mang ba'i dpe//} चन्दनोदकचन्द्रांशुचन्द्रकान्तादिशीतलः । स्पर्शस्तवेत्यतिशयं प्रथयन्ती बहूपमा ।। का.आ.३२३क/२.४०; {bde bar reg pa la gnas} सुखस्पर्शं विहरति स.पु.१०७क/१७२; {reg pa rtsub mo} खरस्पर्शः प्र.अ.८०क/८८; संस्पर्शः — {byang chub sems dpa'i reg pa yis/} /{bsod nams thob cing gtsang ba des//} स बोधिसत्त्वसंस्पर्शपुण्यप्राप्तिपवित्रितः । अ.क.२२४क/२४.१७९; {'on te yang /} {rdul phra rab gnyis kyis ni ldan pa don gzhan skyed par byed kyi/} {bdag nyid thams cad dam phyogs gcig gis reg pa ni ma yin no snyam na} अथापि स्यात्—द्वयोः परमाण्वोः संयोग उपजायते पदार्थान्तरम्, न तु संस्पर्शः सर्वात्मनैकदेशेन वा प्र.अ.३६ख/४१; स्पृष्टिः — {chags pa'i sems dang ldan pa nyid na gzhal ba'i ched nyid kyis reg pa ni sbyor ba ma yin pa yang ma yin no//} न मापनार्थतया रक्तचित्ततायां स्पृष्टिरप्रयोगः वि.सू.१८ख/२२; स्पर्शनम् — {mig dang reg pa'i rnam shes ni/} /{tha dad snang ba nye bar skye//} चक्षुःस्पर्शनविज्ञानं भिन्नाभमुपजायते । त.स.४क/५७; {ras bal btso ma'i gos dag gam/} … /{reg dang za bar byed pa nyid/} /{bad kan rmi lam dag tu 'dod//} कर्पासं क्षौमपट्टं…स्पर्शने ग्रसने चैव श्लेष्मिके स्वप्नमिष्यते । म.मू.१८१क/१०९; संस्पर्शनम्— {de'i tshe de'i ngo bos reg na ste/} {tha dad pa'i ngo bos reg na bzung na} तदा तद्रूपसंस्पर्शने भेदरूपसंस्पर्शने ग्रहणे त.प.११ख/४६८; श्लेषणम् — {nga yi sku la reg pa las/} /{gal te 'di ni bzlog byas na/} /{de'u re mod la khrag dron dag/} /{'di yi kha nas skyug par 'gyur//} सा चेदेषा निवारिता मम गात्रस्य श्लेषणात् ।। इदानीं रुधिरं ह्युष्णं कण्ठादेषा वमेत् क्षणात् । वि.व.१३२क/१.२०; संसर्गः — {gang yang lce'i dbang pos reg nas ro la sogs pa de dag myong bar mdzad na/} {de 'jig rten smad par bya ba nyid du 'gyur na} यो रसनादीन्द्रियसंसर्गेण तान् रसना (रसा भो.पा.)दीन् संवेदयते स लोकसंवृत्या निन्द्यो भवेत् त.प.२९१ख/१०४६; {phyogs gcig gis ni reg na de/} /{ji ltar rdul phran yin par 'gyur//} एकदेशेन संसर्गः परमाणुरसौ कथम् ।। प्र.अ.३६क/४१; संश्लेषः — {thugs rje dang ni thugs brtse bas/} /{sku la reg tu gnang bar bya//} कारुण्याद् गात्रसंश्लेषं प्रददाम्यनुकम्पया ।। वि.व.१३२क/१.२०; संयोगः — {dper na me dang reg pa las tshig par 'gyur ba bzhin no//} यथा—अग्निसंयोगाद् दाहः अभि.भा.२०३ख/६८६; सङ्घट्टः — {do shal phan tshun reg cing g}.{yo ba yis//} अन्योन्यसङ्घट्टविलोलहारैः अ.क.१९८क/२२.५६; व्यतिकरः — {nor bu'i rgyan gyi 'od dag reg pas dwangs shing bkra bar byas pa'i gos dang ldan//} माणिक्याभरणप्रभाव्यतिकरैश्चित्रीकृताच्छांशुकाः ना.ना.२३८क/११९; घट्टनम् — {shu ba mi yi gzugs 'dra ba/} /{reg tu mi bzod} … {bdag gis bzung gyur na//} गण्डोऽयं प्रतिमाकारो गृहीतो घट्टनासहः ।… मया बो.अ.१६क/६.४४; सम्पर्कः — {saM pa rka ni sbyangs stobs dang /} /{'du 'dzi dang ni reg pa 'o//} श्री.को.१६९ख; आमृशम् — {blo gros chen po zang zing gang zhe na/} {'di lta ste/} {zang zing ni reg pa dang} … {myang ba dang phyi rol gyi yul la mngon par chags pa dang} आमिषं महामते कतमत्? यदुत आमिषमामृशम्…स्वादो बाह्यविषयाभिनिवेशः ल.अ.१२७क/७३; स्परिशः — {de na sna tshogs kyi yang gzugs rnams snang /} /{reg dang longs spyod lus kyi mthar 'gro dang /} /{'jig rten gtso dang byed pa rnams mtshungs so//} रूपाणि चित्राणि हि तत्र चापि । दृश्यन्ति भोगं स्परिशं समानं देहान्तगं लोकगुरुं क्रियां च ।। ल.अ.१६०क/१०९; वेधः — {de la yang nor bu khab long gi 'od zer reg pa'i dbang gis lcags len pa yin gyi} तत्राप्ययस्कान्तमणिप्रभावेधवशादेवाकर्षणमयसः त.प.१८३ख/८२९ २. स्पृश्यता — {gzugs kyi yul spangs nas reg pa'am myangs par rtogs pa'i blo ni med do zhe na} न रूपदेशपरिहारेण स्पृश्यता आस्वाद्यता वा प्रतीतिमती प्र.अ.१७३ख/१८८; • पा. स्पर्शः १. महाभूमिकचैत्तभेदः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा छन्दः स्पर्शो मतिः स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/२.२४; {reg pa ni yul dang dbang po dang rnam par shes pa 'dus pa las skyes pa'i reg pa'o//} स्पर्श इन्द्रियविषयविज्ञानसन्निपातजा स्पृष्टिः अभि.भा.६४ख/१८७; {reg pa dang yid la byed pa dang tshor ba dang 'du shes dang sems pa zhes bya ba kun tu 'gro ba'i chos lnga po 'di dag dang ldan no//} एभिः स्पर्शमनस्कारवेदनासंज्ञाचेतनाख्यैः पञ्चभिः सर्वत्रगैर्धर्मैरन्वितम् त्रि.भा.१५१क/४० २. प्रतीत्यसमुत्पादस्याङ्गविशेषः — {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang} … {reg pa dang} … {rga shi} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या…स्पर्शः…जरामरणं च अभि.भा.१२४क /४३५; {ma rig pa'i rkyen gyis 'du byed rnams} … {reg pa'i rkyen gyis tshor ba} अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः…स्पर्शप्रत्यया वेदना सु.प्र.५१क/१०२; {reg pa ni gsum 'dus shing tshogs pa'o//} त्रयाणां सन्निपातः सङ्गतिः स्पर्शः प्र.प.८६ख/११२; {chos gsum 'dus pa ni reg pa'o//} त्रयाणां धर्माणां सन्निपातः स्पर्शः शि.स.१२४ख/१२१ ३. महाभूतभेदः — {gzugs dang ro dang dri dang sgra dang reg pa ste/} {'byung ba chen po ni lnga yin no//} रूपशब्दगन्धरसस्पर्शाः पञ्चमहाभूतानि प्र.अ.४७ख/५४; • भू.का.कृ. १. स्पृष्टः — {chu tshan gyis ni reg pa na/} /{gzhon sha can la rab tsha ba'i//} स्पृष्ट उष्णोदकेनापि सुकुमार प्रतप्यसे । बो.अ.२०ख/७.१२; {zhi ba'i gnas la reg pa min} नैव स्पृष्टं शमपदम् अ.क.२१५ख/२४.८७; परामृष्टः, ओ टा— {rigs kyi bud med dam rigs kyi na chung la gshes sam kha ngan smras sam reg pas} कुलस्त्री वा कुलकुमारी वा आक्रुष्टा भवत्याभाष्टा परामृष्टा वा वि.व.२३०क/२.१३३; लग्नः — {de rnams kyis dud pa ni dma' bar gyur pa ste/} {yal ga gang zhig sa la reg pa bzhin du gyur pa} तैर्नम्रा अवनता, भूमिलग्ना इव शाखा येषाम् बो.प.६०क/२३; {mdzes ma'i gur gum gyis reg chags pa'i skal bzang lus la snam sbyar legs par bgos//} कान्ताकुङ्कुमलग्नरागसुभगे गात्रे कृतं चीवरम् अ.क.१०३ख/१०.४२; आलग्नः — {grong khyer} … /{nor bu'i ba gam nam mkha' la/} /{reg pa'i 'od zer rgod pa can//} नगरी गगनालग्नमणिहर्म्यांशुहासिनी ।। अ.क.३७क/५५.४; लीनः — {phul byung mdzad pa goms pas reg pa ni/} /{nges par skye bo'i ya mtshan rgyu ma yin//} अभ्यासलीनानि जनस्य नूनं सोत्कर्षकृत्यानि न विस्मयाय ।। अ.क.१९७ख/२२.५३; निरतः — {kha cig nyan thos byang chub ldan par gyur/} /{nyi tshe'i byang chub reg dang la la dag//} केचिद्ययुः श्रावकबोधियुक्तप्रत्येकबोधौ निरताश्च केचित् । अ.क.१९७क/२२.४९; आसक्तः — {khang bzang la reg them skas las/} /{babs nas de ni phyi rol byung //} स हर्म्यासक्तसोपानैरवतीर्य विनिर्ययौ ।। अ.क.२२१क/२४.१४७; संसक्तः — {las kyi rang bzhin lta bu yi/} /{phreng ba snying la reg par bzung /} /{ring du 'gro bar chas gyur pa/} /{'di ni yi dwags gnas su 'gro//} एष प्रेतवनं याति संसक्तां हृदये वहन् । दीर्घां प्रस्थानयात्रायां मालां कर्ममयीमिव ।। अ.क.२१५क/२४.८४; अभिमृष्टः — {bu yis reg pa'i rgyan rnams thogs pa yi//} बिभ्रद्विभूषाश्च सुताभिमृष्टाः जा.मा.१०१ख/११७ २. स्पृष्टवान् — {reg pa dag gis gos dang bcas te khrus bya'o//} स्पृष्टवद्भिः सचेलस्नानस्य वि.सू.९९क/११९; • वि. स्पर्शी — {de skad mi mgon gyis brjod pa/} /{blo ldan snying la reg pa'i tshig/} /{thos nas blon po chen po yis/} /{sa yi bdag la lan gsol ba//} इत्युक्तं नरनाथेन हृदयस्पर्शि धीमताम् । वचः श्रुत्वा महामात्यः प्रत्यभाषत भूपतिम् ।। अ.क.२८ख/५३.१७; आस्पर्शी — {ga bur rkang 'thung la reg pa'i/} /{ma la ya rlung dri bzang can//} कर्पूरपादपास्पर्शी सुरभिर्मलयानिलः । का.आ.३४०ख/३.१६५; स्पृशी — {de nas de grags ngo mtshar can//'jig} {rten gsum reg grags pa'i tshe//} त्रैलोक्यस्पृशि साश्चर्ये तस्या यशसि विश्रुते । अ.क.१५क/५१.१३; • उ.प. निष्ठा — {phyi rol nus pa rnam gcod la/} /{reg pa med kyang sgra de ni/} /{rnam par rtog pa'i gzugs brnyan ni/} /{de yi mthar thug rnams dang 'brel//} बाह्यशक्तिव्यवच्छेदनिष्ठाभावेऽपि तच्श्रुतिः ।। विकल्पप्रतिबिम्बेषु तन्निष्ठेषु निबध्यते । प्र.वा.१२४ख/२.१६३. । {reg par} स्प्रष्टुम् — {sa sogs mi gtsang gis gos pa/} /{gal te reg par mi 'dod na//} मृदाद्यमेध्यलिप्तत्वाद्यदि न स्प्रष्टुमिच्छसि । बो.अ.२५ख/८.५८.
reg pa 'jam
= {reg pa 'jam pa/}
reg pa 'jam pa
वि. सुखसंस्पर्शः, ओ र्शा — {gnas brtan 'di dag ni chos kyi tshul shing ya yo med pa} … {dri zhim pa reg pa 'jam pa dag yin gyis long shig ces so//} स्थविरेण धर्मशलाका अजिह्मा…सुगन्धा सुखसंस्पर्शा गृहाणेति वि.सू.९१क/१०९.
reg pa nyid
स्पृष्टता — {de dang 'brel ba'i rgyun gyis reg pa ni de la reg pa nyid ma yin no//} न तत्संयुक्तभा (? धा)रास्पृष्टौ तस्य स्पृष्टता वि.सू.३६ख/४६.
reg pa dang ldan
= {reg pa dang ldan pa/}
reg pa dang ldan pa
स्पर्शयोगः — {bde bar gshegs pa pa rnams la ni reg pa dang ldan pa lus can yin pa'i phyir ro//} स्पर्शयोगश्च मूर्त्तिरिति सौगताः प्र.अ.४१ख/४७.
reg pa gdug pa
वि. स्पर्शविषः — {thag ring por mchis te lung nod pa gang lags pa de ni reg pa gdug pa lags so//} योऽप्येष दूरतः स्थित्वोद्देशं गृह्णाति एषोऽपि स्पर्शविषः वि.व.१०४क/२.८९.
reg pa po
वि. स्प्रष्टा — {reg med reg pa po yang med/} /{sems med sems las byung ba'ang med//} न स्पर्शो नापि स्प्रष्टा च न चित्तं नापि चैत्तिकम् ।। हे.त.६क/१४.
reg pa ma yin
= {reg min/}
reg pa ma yin pa
= {reg min/}
reg pa med
= {reg pa med pa/}
reg pa med pa
भू.का.कृ. अस्पृष्टः — {ri dwags mig la smin sgeg dang /} /{myos pa'i dmar bas reg pa med/} /{khyod kyi mig ni gnyis po 'di//} अभ्रूविलासमस्पृष्टमदरागं मृगेक्षणम् । इदं तु नयनद्वन्द्वं तव का.आ.३२८ख/२.१८८.
reg pa med pa can
वि. असंस्पर्शितः — {gang gi sgra las don la reg pa med pa can rang gi rnam pa nyid kyis shes pa skye ba de'i ltar na don la 'jug ce na} यस्यापि शब्दात् स्वाकारमेव ज्ञानमुत्पद्यतेऽर्थासंस्पर्शितस्यापि कथमर्थे प्रवर्तनमिति चेत् प्र.अ.१७९क/१९४.
reg pa 'dzin pa
वि. स्पर्शग्राहिणी — {rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams ni gtsug tor la sogs pa 'khor lo drug gi rtsa drug dang /} {sgra 'dzin pa gnyis dang reg pa 'dzin pa gnyis dang} षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः उष्णीषादिषट्चक्रनाड्यः षट्, द्वे शब्दग्राहिण्यौ, द्वे स्पर्शग्राहिण्यौ वि.प्र.२४४ख/२.५७.
reg pa gzugs su rung ba
= {reg pas gzugs su rung ba/}
reg pa las byung ba
द्र.— {'dus te reg pa las byung ba/}
reg pa'i skye mched
पा. स्पर्शायतनम् — {rgyal po chen po skyes bu 'di ni khams drug pa/} {reg pa'i skye mched drug pa/} {yid kyi nye bar spyod pa bco brgyad pa'o//} षड्धातुरयं महाराज पुरुषः षट्स्पर्शायतनः अष्टादशमनुपविचारः शि.स.१३४क/१३१; द्र.— । {reg pa'i skye mched drug} षट् स्पर्शायतनानि — १. {mig reg pa'i skye mched} चक्षुः स्पर्शायतनम्, २. {rna ba reg pa'i skye mched} श्रोत्रं स्पर्शायतनम्, ३. {sna reg pa'i skye mched} घ्राणं स्पर्शायतनम्, ४. {lce reg pa'i skye mched} जिह्वा स्पर्शायतनम्, ५. {lus reg pa'i skye mched} कायः स्पर्शायतनम्, ६. {yid reg pa'i skye mched} मनः स्पर्शायतनम् शि.स.१३४क/१३१.
reg pa'i 'dod chags
पा. स्पर्शरागः, रागभेदः — {de la 'dod chags ni rnam pa bzhi ste/} {kha dog gi 'dod chags dang dbyibs kyi 'dod chags dang reg pa'i 'dod chags dang bsnyen bkur gyi 'dod chags so//} चतुर्विधो रागः—वर्णरागः, संस्थानरागः, स्पर्शरागः, उपचाररागश्च अभि.भा.९ख/८९५; {'dod chags rnam pa bzhi dang ldan pa/} {kha dog gi 'dod chags dang dbyibs kyi 'dod chags dang reg pa'i 'dod chags dang nye bar spyod pa'i 'dod chags dang ldan pa las} चतुर्विधा(द्) रागप्रतिसंयुक्ताद् वर्णरागसंस्थानरागस्पर्शरागोपचाररागप्रतिसंयुक्तात् श्रा.भू.८०क/२०५.
स्पर्शकायः — {skye mched drug po dag las reg pa'i tshogs drug 'byung ste/} {de ni skye mched drug gi rkyen gyis reg pa zhes bya'o//} षड्भ्यश्चायतनेभ्यः षट् स्पर्शकायाः प्रवर्तन्ते, अयं षडायतनप्रत्ययः स्पर्श इत्युच्यते प्र.प.१८७ख/२४६.
reg pa'i zas
पा. स्पर्शाहारः, आहारभेदः — {yul gyis kyang yul las gyur pa zhes bya ba ni reg pa'i zas te/} {yid du 'ong ba'i yul gyi gnas kyis reg pas lus la phan 'dogs pa'i phyir ro//} विषयतो वैषयिकः स्पर्शाहारः, इष्टविषयाधिष्ठानेन स्पर्शेनाश्रयानुग्रहणात् अभि.स.भा.३२ख/४५; स्पर्श आहारः — {zas bzhi} … {kham gyi zas rags pa dang phra ba dang /} {gnyis pa reg pa'i zas dang /} {gsum pa yid la sems pa'i zas dang /} {bzhi pa rnam par shes pa'i zas so//} चत्वार आहाराः…कवलीकाराहार औदारिकः सूक्ष्मः, स्पर्शो द्वितीयः, मनःसञ्चेतना तृतीयः, विज्ञानमाहारश्चतुर्थः अभि.स्फु.२८९ख/११३५.
reg par dka'
= {reg dka'/}
reg par dka' ba
= {reg dka'/}
reg par gyur
= {reg par gyur pa/}
reg par gyur pa
• क्रि. स्पृशति — {sa skyong mkhas na rig pa'i rtse dga'i spro la mchog tu reg par gyur//} भूपाले विदुषि स्पृशत्यतिशयं विद्याविलासोत्सवम् अ.क.२९क/५३.२२; • भू.का.कृ. आलिङ्गितः — {rtse mo mkha' la reg gyur pa/} /{dkar ba'i ri la 'dzeg par 'gyur//} आरोहति सुधाशैलं शृङ्गैरालिङ्गिताम्बरम् ।। अ.क.६१क/६.९२; • उ.प. सम्पर्कः — {dge ba'i grogs kyis reg gyur pa//rnam} {pa kun tu dge ba 'dzin//} कल्याणमित्रसम्पर्कः सर्वथा कुशलावहः । अ.क.१०८क/१०.९४.
reg par 'gyur
क्रि. स्पृशति — {de'i tshe bar chad med pa'i ting nge 'dzin la yang myur du reg par 'gyur te} आनन्तर्यसमाधिं च स्पृशत्याशु तदा पुनः ।। सू.अ.१९२ख/९१.
reg par 'gyur ba
= {reg par 'gyur/}
reg par 'dod pa
स्पर्शाकाङ्क्षा— {dang po reg par 'dod pa dang /} /{gnyis pa bde bar 'dod pa nyid/} … /{des na bzhi pa bsgom par bya//} प्रथमं स्पर्शाकाङ्क्षया द्वितीयं सुखवाञ्छया ।…चतुर्थं तेन भाव्यते ।। हे.त.१०क/२८.
reg par gnas
= {reg par gnas pa/}
reg par gnas pa
पा. स्पर्शविहारः — {reg pa ni bde ba ste/} {de dang lhan cig gnas pa ni reg par gnas pa'o//} स्पर्शः सुखम्, तेन सहितो विहारः स्पर्शविहारः त्रि.भा.१५७ख/६०.
reg par bya
= {reg bya/}
reg par bya dka'
= {reg par bya dka' ba/}
reg par bya dka' ba
वि. दुःस्पर्शनीयः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} … {sbrul gyi mgo ltar reg par bya dka' ba} अनित्याः खल्वेते कामाः…सर्पशिरोवद् दुःस्पर्शनीयाः ल.वि.१०६क/१५३.
reg par bya ba
= {reg bya/}
reg par bya ba ma yin pa
= {reg bya ma yin pa/}
reg par bya ba ma yin pa nyid
अस्पृश्यता — {reg par bya ba ma yin pa nyid la ni mi 'gyur ro//} नैवास्पृश्यतायाम् वि.सू.३१ख/४०.
reg par bya ba ma yin pa dang bsten pa las gyur pa'i ltung byed
पा. असंस्पर्शिसंसर्गगतानि प्रायश्चित्तिकानि, प्रायश्चित्तिकभेदः — {reg par bya ba ma yin pa dang bsten pa las gyur pa'i ltung byed bcu gcig go//} ( इति एकादश) असंस्पर्शिसंसर्गगतानि (प्रायश्चित्तिकानि) वि.सू.५३क/६७.
reg par byas
= {reg par byas pa/}
reg par byas pa
भू.का.कृ. परामृष्टः — {de dag gis de dag gi yan lag dang nying lag dag la reg cing} तैस्तासामङ्गप्रत्यङ्गानि परामृष्टानि वि.व.२७१क/२.१७३.
reg par byed
= {reg byed/}
reg par byed pa
= {reg byed/}
reg par mi 'gyur ba
क्रि. न स्पृशते — {ji ltar ral gri rang so dang /} /{ji ltar mdzub mo rang rtse la/} /{mi gcod reg par mi 'gyur ba/} /{de bzhin sems kyis rang blta 'o//} स्वधारं हि यथा खड्गं स्वाग्रं वै अङ्गुलिर्यथा । न छिन्दते न स्पृशते तथा चित्तं स्वदर्शने ।। ल.अ.१७९ख/१४४.
reg par mi gnas pa
पा. अस्पर्शविहारः — {reg pa ni bde ba ste/} {de dang lhan cig gnas pa ni reg par gnas pa'o//} {reg pa dang gnas ma yin pa ni reg par mi gnas pa ste/} {sdug bsngal lhan cig ces bya ba'i tha tshig go//} स्पर्शः सुखम्, तेन सहितो विहारः स्पर्शविहारः । न स्पर्शविहारोऽस्पर्शविहारः, दुःखसहित इत्यर्थः त्रि.भा.१५७ख/६०.
reg par mi rung ba
वि. असंस्पर्शः — {ji ltar nam mkha'i khams gzung du mi rung /} {reg par mi rung ba de bzhin du rigs kyi bu ba spu'i khung bu de yang gzung du mi rung /} {reg par mi rung ste} यथा आकाशधातुरग्राह्योऽसंस्पर्शः, एवमेव ते कुलपुत्र रोमविवरा अग्राह्या असंस्पर्शाः का.व्यू.२२७क/२९०.
reg par mdzad pa
= {reg mdzad pa/}
reg par mdzod
क्रि. स्पृशतु — {gang gA bzhin/} /{dri ma 'khru bzod dag byed pa/} /{'di yis bdag la reg par mdzod//} मामियं…पुण्या स्पृशतु गङ्गेव मलप्रक्षालनक्षमा ।। अ.क.३३९क/४४.३४.
reg par gzugs su rung ba
= {reg pas gzugs su rung ba/}
reg pas bde
वि. स्पर्शसुखः, ओ खा — {mdza' ba'i snum gyis ma byugs shing /} /{yon tan srad bus ma bcings la/} /{zhe sa bla mas ma smad pa/} /{bud med rang 'dod reg pas bde//} स्नेहेन नोपलिप्यन्ते न बध्यन्ते गुणेन च । गौरवेन च सज्जन्ति स्वेच्छास्पर्शसुखाः स्त्रियः ।। अ.क.२६७क/३२.२०.
reg pas gzugs su rung ba
स्पर्शरूपणा म.व्यु.७५४६ (१०७क); मि.को.१३क ।
reg bya
• क्रि. १. स्पृशेत् — {dge slong ma la reg par mi bya'o//} न भिक्षुणीं स्पृशेत् वि.सू.१९ख/२३ २. स्पृश्यते — {dngos po lus kyis reg par bya/} /{yid kyis bde sogs thob pa ni//} कायेन स्पृश्यते वस्तु मनः सुखादिमाप्नुते । हे.त.११क/३२; स्पर्शनं करोति — {shes rab kyi nu ma la thabs kyis reg par bya} प्रज्ञाया स्तनस्पर्शनमुपायः करोति वि.प्र.१५९क/३.१२०; • कृ. स्पर्शनीयः, ओ या — {des na de ni blta bar bya ba dang reg par bya ba dang mchod par bya'o//} सा तेन दर्शनीया स्पर्शनीया पूजनीया वि.प्र.१५६ख/३.११८; स्पर्शितव्यः — {sdug bsngal rgyu dang de 'gog pa dang de bzhin lam/} /{shes bya spang bya reg par bya zhing bsten par bya//} दुःखं हेतुस्तन्निरोधोऽथ मार्गो ज्ञेयं हेयः स्पर्शितव्यो निषेव्यः ।। र.वि.१२५क/१०६; • सं. स्पर्शः — {sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri dang snying stobs dang rdul dang mun pa'i yon tan la gnas pa} शब्दस्पर्शरसरूपगन्धसत्त्वरजस्तमोगुणस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२; {gang zhig grang la rgyun du bdag gis reg bya 'jam pa'i gos kyis g}.{yogs bya zhing //} शीते यस्य करोमि सन्ततमृदुस्पर्शांशुकैर्गूहनम् अ.क.३२८क/४१.४५; स्पृष्टिः — {tsha ba dang rlung dang char pa'i gnod pas mi reg par bya ba'i phyir} घर्मवातवर्षोपद्रवेणास्पृष्ट्यै वि.सू.७२क/८९; स्पर्शनम्— {de bzhin du rdo rje lcags sgrog ma las skyes pa reg bya 'dod ma dang} तथा स्पर्शनेच्छा वज्रशृङ्खलाजन्या वि.प्र.४५क/४.४५; • पा. १. स्प्रष्टव्यम् [1] अर्थभेदः — {don lnga po mig la sogs pa rnams de dag nyid kyi yul gang dag yin pa gzugs dang sgra dang dri dang ro dang reg bya rnams} पञ्चार्थास्तेषामेव चक्षुरादीनामिन्द्रियाणां यथास्वं ये पञ्च विषयाः रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्याख्याः अभि.भा.२९ख/३०; {reg bya rdzas kyi rang bzhin ni bcu gcig ste/} {'byung ba chen po bzhi dag dang 'jam pa nyid dang rtsub pa nyid dang lci ba nyid dang yang ba nyid dang grang ba dang bkres pa dang skom pa'o//} स्प्रष्टव्यमेकादशद्रव्यस्वभावम्—चत्वारि महाभूतानि, श्लक्ष्णत्वम्, कर्कशत्वम्, गुरुत्वम्, लघुत्वम्, शीतम्, जिघत्सा, पिपासा चेति अभि.भा.३०ख/३५ [2] आयतनभेदः — {reg bya'i skye mched} स्प्रष्टव्यायतनम् श्रा.भू.९२ख/२४६ [3] धातुभेदः — {reg bya'i khams} स्प्रष्टव्यधातुः श्रा.भू.९२क/२४५; {khams bzhi ni reg bya'i khams kyi nang du 'dus so//} चत्वारो धातवः स्प्रष्टव्यधातावन्तर्भूताः अभि.भा.३९ख/७८ २. स्पर्शः [1] विषयभेदः— {gzugs sgra de bzhin dri dang ni/} /{ro dang de bzhin reg bya dang /} /{chos kyi khams kyi rang bzhin nyid/} /{'di rnams yul ni drug tu brjod//} रूपशब्दस्तथा गन्धो रसस्पर्शस्तथैव च । धर्मधातुस्वभावश्च षडेते विषया मताः ।। हे.त.१८क/५६ [2] (सां.द.) तन्मात्रभेदः — {nga rgyal las sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri'i bdag nyid de tsam lnga dang} अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणि शब्दस्पर्शरसरूपगन्धात्मकानि त.प.१४७क/२१ ३. स्पार्शनम्, द्रव्यभेदः — {rdzas ni rnam pa gnyis te blta bar bya ba dang reg par bya ba'o//} द्विविधं द्रव्यं दार्शनं स्पार्शनं च प्र.अ.१७२ख/१८७.
reg bya nyid
स्पृश्यता — {mig gi dbang pos rtogs na ni gzugs nyid yin la/} {lus kyis rtogs na ni reg bya nyid dang} चक्षुरिन्द्रियेण प्रतीतौ रूपता स्पर्शनेन स्पृश्यता प्र.अ.१७३ख/६८८.
reg bya 'dod ma
ना. स्पर्शनेच्छा, इच्छादेवी— {de bzhin du rdo rje lcags sgrog ma las skyes pa reg bya 'dod ma dang} तथा स्पर्शनेच्छा वज्रशृङ्खलाजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.
reg bya rdo rje ma
ना. स्पर्शवज्रा, विषयदेवी — {phyogs bral du gnas ni me'i zur du rlung las skyes pa reg bya rdo rje ma ste dbyibs la sogs pa sgrol ma lta bu'o//} विदिशि गताऽऽग्नेयकोणे वायुजन्या स्पर्शवज्रा तारावत् संस्थानतः वि.प्र.३८ख/४.२०; {reg bya rdo rje ma ni thags mkhan ma} स्पर्शवज्रा तन्त्रवायी वि.प्र.१६३ख/३.१३१.
reg bya ma yin
= {reg bya ma yin pa/}
reg bya ma yin pa
वि. अस्पृश्यः — {reg bya ma yin pa nyams su myong ba'o//} अस्पृश्यानुभूतेः वि.सू.१९क/२२; {reg par bya ba ma yin pa nyid la} अस्पृश्यतायाम् वि.सू.३१ख/४०.
reg bya'i skye mched
पा. स्प्रष्टव्यायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang} … {reg bya'i skye mched dang} … {chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायतनम्…स्प्रष्टव्यायतनम्…धर्मायतनं च श्रा.भू.९२ख/२४६.
• क्रि. स्पृशति— {rab gsar sprin gyi sgra la dga' zhing mngon 'dod gsal ba yis/} /{rma bya rol sgeg gar dang 'phyar ba'i spyod la reg par byed//} अभिनवघननादे व्यक्तहर्षाभिलाषः स्पृशति ललितनृत्योद्वृत्तवृत्तिं मयूरः ।। अ.क.१८६ख/२१.२६; {sems rtse gcig pa nyid la yang reg par byed la} चित्तैकाग्रतां च स्पृशति श्रा.भू.१३क/२७; परिमार्ष्टि — {nyi ma dang zla ba 'di dag 'di ltar rdzu 'phrul che zhing 'di ltar mthu che la/} {'di ltar dbang che bar grags pa dag kyang lag pas nyug cing reg par byed do//} इमावपि चन्द्रसूर्यावेवंमहर्द्धिकौ एवंमहानुभावौ पाणिना परामृशति परिमार्ष्टि द.भू.१९९क/२१; • सं. स्पर्शनम् — {lta dang nyan dang snom pa dang /} /{myong bar byed dang reg byed yid/} /{dbang po drug ste de dag gi/} /{spyod yul blta bar bya la sogs//} दर्शनं श्रवणं घ्राणं रसनं स्पर्शनं मनः । इन्द्रियाणि षडेतेषां द्रष्टव्यादीनि गोचरः ।। प्र.प.३८क/४३; • कृ. स्पृशन्, ओ न्ती — {de} … {'dar bcas lag pa'i yal 'dab kyis/} /{de lag pad la reg byed cing //} सा…स्पृशन्ती तत्कराम्भोजं सकम्पकरपल्लवा ।। अ.क.२६२क/३१.३१.
reg ma thag
वि. संस्पृष्टमात्रः, ओ त्रा — {byang chub sems dpas sa chen po 'di la reg ma thag tu rnam pa drug tu g}.{yos/} {rab tu g}.{yos/} {kun tu rab tu g}.{yos so//} संस्पृष्टमात्रा चेयं महापृथिवी बोधिसत्त्वेन षड्विकारमकम्पत् प्राकम्पत् सम्प्राकम्पत् ल.वि.१५६क/२३३.
reg min
वि. अस्पर्शः — {reg min DiN Di maM zhes brjod//} अस्पर्शं डिण्डिमं प्रोक्तम् हे.त.१९क/६०.
reg mdzad pa
स्पर्शनम् — {bdud 'joms mdzad pa lta ngan sbyong ba po/} /{sred pa skems pa rnam grol reg mdzad pas//} मारभञ्जन कुदृष्टिशोधना तृष्णशोषण विमुक्तिस्पर्शना । रा.प.२३१ख/१२४.
reg 'os
वि. संस्पर्शयोग्यः, ओ या — {dka' thub me lce 'bar bzhin de yis ni/} /{ji zhig ltar yang reg 'os nyid ma gyur//} तपःप्रदीप्ताग्निशिखेव तस्य संस्पर्शयोग्या न कथञ्चिदासीत् ।। अ.क.१५८क/६८.१००.
reg ring
वि. दुःस्पृशः — ग्. {yung mo gdol pa ko lpags mkhan/} /{phyag dar mkhan sogs reg ring dang /} /{bram ze rgyal rigs rje'u dmangs rnams/} /{bdag gi lus ltar reg pa nyid//} डोम्बचण्डालचर्मारहड्डिकाद्यान् तु दुःस्पृशान् । ब्रह्मक्षत्रिवैश्यशूद्राद्यान् आत्मदेहमिव स्पृशेत् ।। हे.त.१८ख/५८.
वि. रिक्तः — {skye bo ring por} (? {reng bur} ) {skyes gyur zhing /} /{yon tan nyes pa ma mthong la/} /{grub mtha' mi zad gdon 'di ni/} /{kye ma su yis bsgos pa yin//} रिक्तस्य जन्तोर्जातस्य गुणदोषमपश्यतः । विलब्धा बत केनामी सिद्धान्तविषमग्रहाः ।। प्र.वा.१४१ख/४.५४; प्र.अ.१५७ख/५०६; द्र. {reng bu'i du ba/}
reng bu'i du ba
धूपवर्तिः, ओ र्ती — {gso ba'i phyir reng bu'i du ba brngub par bya'o/} /{de ni sman gce'us grub bo//} पानं विचिकित्सायै धूपवर्तेः नेत्रिकयाऽस्य सम्पत्तिः वि.सू.७७क/९४.
reng reng po
ऊर्ध्वता — {mi dang tho yor med par ni/} /{reng reng po tsam lta bar nus/} /{khyab dang cig shos med par ni/} /{'dir ni don gyi blo yod min//} स्थाणुत्वं पुरुषत्वं च विना द्रष्टुं हि शक्यते । ऊर्ध्वतामात्रकं व्यापीतरत्वान्न विनाऽर्थधीः ।। प्र.अ.२११ख/५६९.
rengs
= {rengs pa/}
rengs pa
• सं. १. स्तम्भः — {rdul gyi 'bras bu ni gdung ba dang skem pa dang tha dad pa dang rengs pa dang skyo ba rnams yin no//} तापशोषभेदस्तम्भोद्वेगा रजसः कार्यम् त.प.१५०ख/२७; {chu 'di rengs pa yi/} /{rgyu ni rab tu mnyan par gyis//} श्रूयतामेतद् वारिस्तम्भस्य कारणम् अ.क.१९१क/२१.७७ २. जाड्यम् — {gdung ba rgyas kyang rengs dang mi 'bral ba'i/} /{ring po'i nad ldan ma yin srog song bde//} प्रवृद्धतृष्णोऽप्यनपेतजाड्यः सुखी गतासुर्न तु दीर्घरोगी ।। अ.क.५७क/५९.७१ ३. = {rgyam tshwa} वसिरम्, सामुद्रलवणम् मि.को.५७क; • पा. १. स्तम्भनम्, कर्मविशेषः — {gsad pa la sogs pa dang rengs pa la sogs pa'i las la phyag nyi shu rtsa drug pa'o//} मारणादिस्तम्भनादिकर्मणि षड्विंशतिभुजम् वि.प्र.७६ख/४.१५६; {rang bzhin yon tan dbang gis phur bus gdab pa dang rmongs pa dang rengs pa la phaT yig gi mtha' can du 'gyur ro//} प्रकृतिगुणवशात् कीलनस्तम्भनमोहने फट्कारान्तो भवति वि.प्र.१४२क/३.८०; {rengs pa la dbang po'i mig ces pa ru drA k+Sha'i bgrang phreng ngo //} स्तम्भने ईशाक्षः । ईशाक्ष इति रुद्राक्षैरक्षसूत्रम् वि.प्र.९९ख/३.२०; {ri bor rengs pa dang rmongs pa dang phur bus gdab pa'i don du'o//} पर्वते स्तम्भनमोहनकीलनार्थम् वि.प्र.३०ख/४.३ २. स्तम्भः, सात्त्विकभावभेदः मि.को.३०ख; • वि. स्तब्धः — {ljon pa rengs pa rlung gis skyel/} /{rab tu dud pa srung bar byed//} द्रुमं पातयति स्तब्धं नम्रं रक्षति मारुतः ।। अ.क.२३७क/२७.२७; {khyu mchog rengs pa'i mig dang dman par 'gro ldan rang bzhin yon tan blun po nya yi dri ru 'gyur zhes pa ni snang ba mtha' yas so//} स्तब्धाक्षो मन्दगामी प्रकृतिगुणजडो मत्स्यगन्धो वृषः स्यादित्यमिताभः वि.प्र.१६५ख/३.१४३; क्षीबः — {rgyags pa rgod pa g}.{yo ldan rengs//} मत्ते शौण्डोत्कटक्षीबाः अ.को.२०७ख/३.१.२३; क्षीबते माद्यतीति क्षीबः । क्षीबृ मदे अ.वि.३.१.२३.
rengs pa'i lta stangs
पा. स्तम्भनादृष्टिः — ग्. {yas pa'i cha la dgugs pa nyid/} /{steng nas kyang ni gzugs brnyan gnyis/} /{dbu ma rengs pa'i lta stangs nyid/} /{sna yi rtse mo'i dbus su gnyis//} आकृष्टिर्दक्षिणे भागे पुत्तली द्वौ (हि) चोर्ध्वतः । मध्यमा स्तम्भनादृष्टिर्द्वौ च नासाजडान्तरे ।। हे.त.१३क/४०.
rengs pa'i mig
वि. स्तब्धाक्षः — {khyu mchog rengs pa'i mig dang dman par 'gro ldan rang bzhin yon tan blun po nya yi dri ru 'gyur zhes pa ni snang ba mtha' yas so//} स्तब्धाक्षो मन्दगामी प्रकृतिगुणजडो मत्स्यगन्धो वृषः स्यादित्यमिताभः वि.प्र.१६५ख/३.१४३.
rengs pa'i gzugs
वि. स्तब्धरूपः, ओ पा — {rengs pa la bsam gtan rmongs pa dang lha kha dog ser po rengs pa'i gzugs so//} स्तम्भने ध्यानं मूढं देवता पीतवर्णा स्तब्धरूपेति वि.प्र.७३ख/४.१३८.
rengs par gyis
क्रि. स्तम्भयतु — {gdug pa dang rab tu gdug pa'i mi dang mi ma yin pa rnams thams cad rmugs par gyis rengs par gyis} सर्वदुष्टान् प्रदुष्टान् मनुष्यानमनुष्यान् जम्भयत स्तम्भयत ब.मा.१६७ख ।
rengs par 'gyur
= {rengs par 'gyur ba/}
rengs par 'gyur ba
• क्रि. स्तम्भयति— {khu tshur bcings pas sngags thams cad rengs par 'gyur ro//} मुष्टिबन्धेन सर्वमन्त्रान् स्तम्भयति म.मू.२०५क/२२४; • वि. स्तम्भितः — {rengs par 'gyur ba nyid} स्तम्भितत्वम् अ.सा.४४ख/२५.
rengs par 'gyur ba nyid
स्तम्भितत्वम् — {'jigs par 'gyur ba'am rengs par 'gyur ba nyid mi 'byung mi skye'o//} न… भयं वा भविष्यति, स्तम्भितत्वं वा भविष्यति, उत्पत्स्यते वा अ.सा.४४ख/२५.
rengs par 'dod ma
ना. स्तम्भनेच्छा, इच्छादेवी — {gsung gi dkyil 'khor gyi stegs bu la 'dod ma rnams so//} … {nub tu spyan ma las skyes pa rengs par 'dod ma ste} वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः…पश्चिमे स्तम्भनेच्छा लोचनाजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.
rengs par byas
= {rengs byas/}
rengs par byas pa
= {rengs byas/}
rengs par byed
= {rengs byed/}
rengs par byed pa
= {rengs byed/}
rengs byas
भू.का.कृ. संस्तम्भितम् — {de nas gtsug gi nor bu yi/} /{mthu yis chu ni rengs byas shing /} /{klu yis gzhon nu dbugs phyung nas/} /{'dug cig ces pa rab tu smras//} चूडामणिप्रभावेण संस्तम्भितजलं ततः । नागः कुमारमाश्वास्य स्थीयतामित्यभाषत ।। अ.क.१२८क/६६.३५.
rengs byed
• क्रि. १. स्तम्भयति — {srog chags thams cad rengs par byed do//} {rmongs par byed do//} {ltung bar byed do//} सर्वे प्राणिनः स्तम्भयति, मोहयति, पातयति म.मू.२१३क/२३२ २. स्तम्भयेत् — {'dis ni bzlas pa 'bum gyis ni/} /{'gro ba rtag tu rengs par byed//} अनेन लक्षजापेन स्तम्भयेज्जगत् सर्वदा ।। हे.त.२८क/९२; • सं. स्तम्भः — {rengs par byed dang skrod pa nyid/} /{sde rengs byed dang mngon spyod dang //} स्तम्भनोच्चाटनं चैव सैन्यस्तम्भाभिचारुकम् ।। हे.त.२क/२; जडीभावः— {sta m+b+ho ka ba rengs byed la//} स्तम्भौ स्थूणाजडीभावौ अ.को.२२७ख/३.३.१३५; • पा. स्तम्भनम्, कर्मविशेषः — {rdo rje ma dang dkar mo dang chu ma dang rdo rje mkha' 'gro ma dang bdag med ma dang sa spyod ma dang mkha' spyod ma'i rnal 'byor las rengs par byed pa la sogs pa brtul zhugs can gyis byed do//} वज्रा गौरी च वारी च वज्रडाकी नैरात्मिका । भूचरी खेचरीयोगात् स्तम्भनादि करेद् व्रती ।। हे.त.४ख/१०; {rengs par byed dang skrod pa nyid//} स्तम्भनोच्चाटनं चैव हे.त.२क/२; म.व्यु.४३६८ (६८ख); मि.को.१२ख; • ना. स्तम्भकः, क्रोधः — {nub kyi sgor rengs byed de kha dog dang zhal dang phyag ni rnam par snang mdzad lta bu ser po'o//} पश्चिमद्वारे स्तम्भको वैरोचनवद् वर्णमुखभुजतः पीतः वि.प्र.३८ख/४.१९; {nub kyi sgor rengs byed dang de'i phyag rgya mtha' yas brtson 'grus ma} पश्चिमद्वारे स्तम्भकोऽनन्तवीर्या तस्य मुद्रा वि.प्र.५१क/४.५८.
rengs byed ma
• वि. स्तम्भनी — {gdug pa thams cad rengs byed ma} सर्वदुष्टस्तम्भनी ब.मा.१६६ख; • ना. स्तम्भी, क्रोधदेवी— {shin tu sngon mo dang shin tu stobs ldan ma dang rmugs byed ma dang khengs ldan ma dang rengs byed ma dang 'od zer can ma dang tsun dA dang khro gnyer can ma dang rdo rje lcags sgrog ma dang drag spyan ma ste khro bo bcu'i lha mo rnams so//} अतिनीला अतिबला जम्भी मानी स्तम्भी मारीची चुन्दा भृकुटी वज्रशृङ्खला रौद्राक्षीति दशक्रोधदेव्यः वि.प्र.१५७क/३.११८; स्तम्भकी — {shar gyi sgor ni rab gtum ral gri 'dzin pa shin tu stobs te/} {de'i phyag rgya rengs byed ma'o//} पूर्वद्वारे प्रचण्डस्त्वसिधृगतिबलः स्तम्भकी तस्य मुद्रा वि.प्र.५०ख/४.५७; स्तम्भनी — {rengs byed ma las skyes pa gnyen pa 'dod ma dang} बन्धनेच्छा स्तम्भनीजन्या वि.प्र.४५क/४.४५.
red pa
• भू.का.कृ. = {rnyed pa} लब्धः — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun brtags pa lus su ma red pa rnams} घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८; प्रतिलब्धः — {rgyu'i mtshan nyid du ma red pa'i phyir bya ba dang byed pa'i bye brag kyang med par 'gyur ro//} कार्यकारणविभागो न स्यादप्रतिलब्धहेतुलक्षणत्वात् ल.अ.८८ख/३५; • सं. लाभः — {skad cig ces bya ba 'di ci zhe na/} {bdag nyid du red ma thag tu 'jig pa'o//} {de 'di la yod pas na skad cig pa ste/} {dbyug pa pa bzhin no//} कोऽयं क्षणो नाम ? आत्मलाभोऽनन्तरविनाशी, सोऽस्यास्तीति क्षणिकः; दण्डिकवत् अभि.भा.१६६ख /५६९.
red par 'dod pa
वि. उपगन्तुकामः — {'byung po thams cad bdag bzhin du red par 'dod pa} … {byang chub sems dpa'} सर्वभूतात्मभूततामुपगन्तुकामानां… बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२.
rem 'drol
सरडः, संख्याविशेषः — {brnang ya brnang ya na rem 'drol lo//} {rem 'drol rem 'drol na rdzi ngad do//} मेलुः मेलूनां सरडः, सरडः सरडानां भेरुदुः ग.व्यू.३ख/१०३.
re'u mig
कोष्ठः, ओ ठम् — {grwa bzhi kun gyi dbus kyi ni/} /{re'u mig stong pa nyid byas la//} चतुष्कोणेषु मध्ये च सर्वेषु शून्यकोष्ठं तु कारयेत् । स.उ.२७७क/१०.२६; कोष्ठकः — {re'u mig bzhi bcu rtsa dgu ste//} ऊनपञ्चाश कोष्ठकाः स.उ.२७७क/१०.२४; गृहम् — {re'u mig gsum cu gnyis ldan pa'i//rim} {gnyis 'khor lo bris nas ni//} द्विपुटं चक्रमालिख्य द्वात्रिंशद्गृहसंयुतम् । स.उ.२७०क/५.३३; कक्ष्या मि.को.२५ख; शुद्धान्तः मि.को.२५ख ।
res
१. = {re mos} वारः — {de nas dbang po'i zla zhes pa/} /{bram ze'i bu ni dbul po yis/} /{res la bab tshe 'bad pa yis/} /{de la 'os pa'i bza' ba sbyar//} ततो दरिद्रः सम्प्राप्तवारो ब्राह्मणदारकः । इन्द्रसोमाभिधश्चक्रे यत्नात् तद्योग्यभोजनम् ।। अ.क.२३९ख/२७.५६; अ.क.३०६क/१०८.१२७ २. ( {re yis} ) — {de dag rdzis bskyod mkha' la sprin ltar chags//la} {lar bla res bres shing bya rgyus bzhin//} तदभ्रवद्व्योमनि मारुतेरितं पतत्रिसेनेव वितानवत् क्वचित् जा.मा.४५क/५३.
res 'ga'
अव्य. एकदा — {gzhan yang dgra bcom pa res 'ga' dgon pa na nags khrod chen por rgyu ba na lam nor te} पुनरयमर्हन्नेकदाऽरण्ये प्रवणेऽन्वाहिण्डन् मार्गादपनश्य अभि.स.भा.९८क/१३२; कदाचित् — {res 'ga' ni skal ba mi mnyam pa'i khams gcig la dmigs so//} {res 'ga' ni gnyi ga la dmigs zhes bya'i} कदाचिद् विसभागमेकं धातुमालम्बन्ते, कदाचिद् द्वे इति अभि.स्फु.१०४ख/७८७; {lta ba dang sems skyo ba spang ba'i phyir res 'ga' ste bar skabs su phyogs su rnam par lta'o//} दृष्टिचित्तपरिखेदपरित्यागाय कदाचित् कर्हिचित् दिशो व्यवलोकयेत् बो.प.९४ख/५९; कदाचन — {sems can kun gyis ma rtogs nyid/} /{the tshom za yin de res 'ga'//} सर्वसत्त्वैरगम्यत्वं सन्दिग्धं तु कदाचन । त.स.८८क/८०३; क्वचित् — {bshos kyang phal pa gsol mdzad cing /} /{res 'ga' smyung ba dag kyang mdzad//} कदन्नान्यपि भुक्तानि क्वचित् क्षुदधिवासिता । श.बु.११४ख/११५; एकस्मिन् समये — {res 'ga' ni ang ga'i rgyal po dpung dang mthu che ba yin la/res} {'ga' ni rgyal po pad ma chen po dpung dang mthu che ba yin no//} एकस्मिन् समये अङ्गराजस्य बलकायो महान् संवृत्तः, एकस्मिन् समये च राज्ञो महापद्मस्य बलकायः वि.व.२क/२.७४; काचित् — {rtag pa ni phan gdags par bya ba ma yin pa nyid kyis res 'ga' ltos par 'gyur ba yang ma yin te} न चापि नित्यस्यानुपकार्यतया काचिदपेक्षा सम्भविनी त.प.१७६ख/८११.
res 'ga' ba
• वि. कादाचित्कः, ओ का— {tshad ma rnams kyi rang bzhin res 'ga' bar mngon sum nyid kyis grub pa yin la/} {'bras bu rim can dpog pa'i rjes su dpag pas kyang yin te} प्रमाणानां स्वरूपं कादाचित्कं प्रत्यक्षत एव सिद्धम् । अनुमानतोऽपि कार्यक्रमतोऽनुमितम् त.प.२१८ख/९०६; {brtags pa'i rang bzhin tha dad pa//sna} {tshogs snang ba de dag ni//rtog} {pa med sems sna tshogs min/} /{res 'ga' ba yi spyod yul min//} ते कल्पिता रूपभेदाद् निर्विकल्पस्य चेतसः । न विचित्रस्य चित्राभाः कादाचित्कस्य गोचरः ।। प्र.वा.१२७क/२.२३२; • सं. = {res 'ga' ba nyid} कादाचित्कता — {khyab} * {min lhan cig 'gyur gang yin/} /{de las rjes dpog skye min te/} /{de ni res 'ga' ba yin pas/} /{yang na kun tu rjes dpag 'gyur//} सहभावस्तयोर्व्याप्त्या न तस्मादनुमोदयः । कादाचित्कतया तस्य सर्वत्रास्त्वनुमाऽथवा ।। प्र.अ.२१ख/२४.
res 'ga' ba nyid
कादाचित्कता — {des na rgyu gzhan nye ba dang mi nye ba dag las 'bras bu res 'ga' ba nyid du 'gyur ba yin no//} तेन कारणान्तरसन्निधानासन्निधानाभ्यां कार्यस्य कादाचित्कता भवति त.प.२१८ख/९०७; कादाचित्कत्वम् — {ci ste rang dga' ba yin mod/} {res 'ga' ba nyid ni ci 'gal zhe na} अथ स्वातन्त्र्ये सति कादाचित्कत्वस्य को विरोधः त.प.१८०ख/७७.
res 'ga' ba nyid du 'gyur ba yin
क्रि. कादाचित्कता भवति — {des na rgyu gzhan nye ba dang mi nye ba dag las 'bras bu res 'ga' ba nyid du 'gyur ba yin no//} तेन कारणान्तरसन्निधानासन्निधानाभ्यां कार्यस्य कादाचित्कता भवति त.प.२१८ख/९०७.
res 'ga' ba'i sdom pa
नियमः मि.को.१२क ।
res 'ga' 'byung
= {res 'ga' 'byung ba/}
res 'ga' 'byung ba
• वि. कादाचित्कः — {nyon mongs pa res 'ga' 'byung ba ni shugs drag kyang gzhom par nus kyis} शक्तो ह्यधिमात्रवेगोऽपि क्लेशः कादाचित्को निहन्तुम् अभि.भा.२१५क/७२२; • सं. कादाचित्कता — {dper na tsher ma la sogs pa'i//rno} {sogs rgyu med can nyid de//res} {'ga' 'byung phyir de bzhin du/} /{sdug bsngal la sogs rgyu med nyid//} यथैव कण्टकादीनां तैक्ष्ण्यादिकमहेतुकम् । कादाचित्कतया तद्वद् दुःखादीनामहेतुता ।। त.स.५ख/७९.
res 'ga' min
अव्य. = {rtag tu} अजस्रम्, नित्यम्— {kun tu rgyun du ngal med dang /} /{mtshams med bar med rgyun mi 'chad/} /{rtag tu ltos med res 'ga' min//} सततानारताश्रान्तसंतताविरतानिशम् ।। नित्यानवरताजस्रमपि अ.को.१३२ख/१.१.६८; न जस्यतीति अजस्रम् । जसु उपक्षये अ.वि.१.१.६८.
res 'ga' yang
अव्य. कदाचित् — {de phyir sgra ni bcos ma min/} /{res 'ga' yang ni 'jig mi 'gyur//} तस्मादकृत्रिमः शब्दो न कदाचिद् विनश्यति । त.स.७७ख/७२६.
res 'ga'i tshe
अव्य. कदाचित् — {rang gi chung ma bor nas ni/} /{bud med gzhan dag 'dod pa yin/} /{res 'ga'i tshe ni spyod tshul dag/} /{'dod chags kyi ni rgyur 'gyur te//} स्वां योषितं तिरस्कृत्य कामिनो योषिदन्तरे ।। कदाचिदुपचारस्य हेतुना रागितां प्रति । प्र.अ.११५क/१२३.
res bcol ba
प्रतिदानम् — प्रतिदानम् {slar gtad de/} {res bcol ba la yang 'jug go//} मि.को.४२क ।
res ma
वारः — {res ma'i gtso mo bsten mi bya/} /{ji snyed longs spyod 'tsho ba gzhan//} वारमुख्यान्न सेवेत ये चान्ये भोगवृत्तिनः । शि.स.३२ख/३१.
res ma'i gtso mo
वारमुख्या — {res ma'i gtso mo bsten mi bya/} /{ji snyed longs spyod 'tsho ba gzhan//} वारमुख्यान्न सेवेत ये चान्ये भोगवृत्तिनः । शि.स.३२ख/३१.
res gzhi
नासा — {shing 'og rdo yi ma them dang /} /{res gzhi de yi steng du gnas//} अधस्ताद्दारुणि शिला नासा दारूपरि स्थितम् ।। अ.को.१५२ख/२.२.१३; गृहस्य नासिकेव तिष्ठतीति नासा । द्वारोपरि तिर्यक्स्थितपूज्यदारुनाम अ.वि.२.२.१३.
res la bab pa
• वि. सम्प्राप्तवारः — {de nas dbang po'i zla zhes pa/} /{bram ze'i bu ni dbul po yis/} /{res la bab tshe 'bad pa yis/} /{de la 'os pa'i bza' ba sbyar//} ततो दरिद्रः सम्प्राप्तवारो ब्राह्मणदारकः । इन्द्रसोमाभिधश्चक्रे यत्नात् तद्योग्यभोजनम् ।। अ.क.२३९ख/२७. ५६; • सं. उपधिवारः — {deng 'dir gtsug lag khang ma phyags//dregs} {pa ldan pa 'bangs mo'i bu//su} {yi res la bab pa zhes/} /{brjod cing de la rab tu smad//} दृप्तस्योपधिवारोऽद्य विहारोऽस्मिन्न मार्जितः । कस्य दासीसुतस्येति ब्रुवाणस्तमभर्त्सयत् ।। अ.क.२८६ख/३६.८०.
ro
• सं. १. रसः [1] = {bro ba} स्वादः — {rgyal po de'i kha zas ro zhim po phun sum tshogs kyang} तस्य राज्ञः स्वादुरसभोजनसमुचितस्यापि जा.मा.१५८ख/१८३; {tshod ma sna tshogs dang ro sna tshogs dang kha dog sna tshogs dang dri sna tshogs kyis tshim par byed de} सन्तर्पयामि नानासूपैर्नानारसैर्नानावर्णैर्नानागन्धैः ग.व्यू.७क/१०६; स्वादः — {srog gi zungs ni shin tu chung zhing ro dang bral ba'i zas kyis kyang //} प्राणाधारं तनुतरमपि स्वादनिर्मुक्तमन्नम् । अ.क.१५२ख/६९.१९; आस्वादः — {dga' bar bya ba des mi dga'//bza'} {ba rnams kyi ro mi rig//} न नाम रमते रम्ये नास्वादं वेत्ति भोजने । अ.क.१४५क/१४.७०; स्वादनम् — {dri ni sna yis tshor bar bya/} {lce yis ro ni myang bar bya//} गन्धं नासिकया वेत्ति जिह्वया स्वादनं विदुः ।। हे.त.११क/३२ [2] आलङ्कारिकः प्रयोगः — {chos kyi ro'i zas la mos pas sems can thams cad la bu gcig lta bur sdug pa dang ldan} धर्मरसाहारकाङ्क्षया सर्वसत्त्वैकपुत्रकप्रेमानुगताः ल.अ.१५२ख/१००; {dga' ba'i ro} प्रीतिरसः सू.व्या.२४७क/१६४; {snying rje'i ro yis} करुणारसेन अ.क.३२ख/३.१५४; {bde ba'i ror chags pa} सुखरसासक्तः अ.क.३०२क/१०८.९३ [3] इक्ष्वादेः रसः — {gang cung zad bza' ba dang} … {bu ram shing gi ro dang} यत्किञ्चिद् भोज्यं वा… इक्षुरसं वा श्रा.भू.६२क/१५३; {hwags kyi ro dang} … {tshwa dang dar ba dang tha na chu yang rung ste/} {btung bar bya ba gang yin pa de ni 'thungs pa zhes bya'o//} यत्पुनः पीयते खण्डरसं वा…शुक्तं वा तक्रं वाऽन्ततः पानीयमपि । इदमुच्यते पीतम् श्रा.भू.४६ख/११७; {'dir ro dang phye ma dang sbyar ba'i btung ba dag 'dus pa nyid yin no//} {sman rtsabs shin tu sla ba yang ngo //} प्रविष्टत्वमत्र रसचूर्णारिष्टयोः । सौवीरकस्य च स्वच्छस्य वि.सू.७५ख/९३ [4] सारः — {re zhig sman la sogs pa gzugs can rnams la yang ro mang po kha cig gi ro'i khyad par dbang pos gzung bar bya ba rnams nges par gzung bar dka' na} रूपिणीनामपि तावदोषधीनां बहुरसानां कासाञ्चिद् इन्द्रियग्राह्या रसविशेषा दुरवधारा भवन्ति अभि.भा.६४ख/१८८; {mtshungs med mthu bsung ro dang gzi ldan pa'i/} /{bdud rtsi zas mchog lha mos phul ba dag/} /{bor nas} अतुल्यगन्धर्द्धिरसौजसं शुभां सुधां किलोत्सृज्य वराप्सरोधृताम् । जा.मा.६२क/७२ [5] = {drug} षट् — {ro dang bcas pa'i chu gter zhes pa ni drug dang bcas pa'i bzhi'o//} सरसजलधय इति षड्भिः सह चतस्रः वि.प्र.१५७क/३.११८; {de nas te gsung gi dkyil 'khor gyi mtha' nas ro yis bsgyur ba'i dus kyis zhes pa sor phyed pa nyi shu rtsa bzhis dpal ldan tshon gyi sar 'gyur} तस्माद्वाङ्मण्डलान्तान् श्रीरङ्गभूमी रसगुणितयुगैरिति चतुर्विंशद्भिरर्धाङ्गुलैर्भवति वि.प्र.१२१ख/३.४० [6] = {rnam pa} प्रकारः — {'du byed kyi sdug bsngal du ro gcig pas zhes bya ba ni 'du byed kyi sdug bsngal du rnam pa gcig pas so//} संस्कारदुःखतैकरसत्वादिति । संस्कारदुःखतैकप्रकारत्वात् अभि.स्फु.१५४क/८७८ २. शवः — {ro la zhon zhing gzi brjid 'bar/} /{phyag gnyis gyen du dbu skyes ser//} शवारूढा ज्वलद्दीप्ता द्विभुजाः पिङ्गमूर्धजाः ।। हे.त.९ख/२६; {legs byas dag gi ro yang gson//sdig} {ldan shi ba min yang shi//} सुकृती जीवति शवः सपापस्तु मृतोऽमृतः । अ.क.२९३क/३७.६३; {blo gros chen po shi ba'i ro dri mi zhim zhing mi 'phrod pa dang mtshungs pa'i phyir yang byang chub sems dpas sha mi bza'o//} मृतशवदुर्गन्धप्रतिकूलसामान्यादपि महामते मांसमभक्ष्यं बोधिसत्त्वस्य ल.अ.१५४क/१०१; कुणपः, ओ पम् — {shi ba'i ro dang mi 'grogs pa dang} मृतकुणपासंवासतश्च द.भू.२७७ख/६६; {zhi ba'i nags ni mi shis pa/} /{ro yis khengs mthong} … {kha lo sgyur la smras//} स दृष्ट्वा कुणपाकीर्णमशिवं शिवकाननम् ।…सारथिं प्राह अ.क.२१७क/२४.१०६; शरीरम् — {de dang mi ring ba zhig na ri de'i kha nas lhung ba'i glang po che'i ro cig kyang yod kyis} तस्यैव नातिदूरेऽस्मात् पर्वतस्थलात् पतितस्य हस्तिनः शरीरं द्रक्ष्यथ जा.मा.१८२ख/२१२; {gang gi tshe shi ba'i ro dur khrod du bor ba rnam par zos pa} … {mthong na} यदा मृतशरीराणि पश्यति श्मशाने उत्सृष्टानि विखादितानि शि.स.११९ख/११६; कलेवरः, ओ रम् — {de yi ro ni mi gtsang ba//chu} {gter dag gi ngogs su 'phangs//} क्लिन्नं कलेवरं तस्य…क्षिप्तं जलनिधेस्तटे ।। अ.क.२२३ख/८९.३० ३. मृतकः — {'og gi phyi rol du ro'i skras spras pa'o//} अधो बाह्ये मृतककेशरचना वि.प्र.१३७क/३.७३ ४. प्रेतः — {de ltar dkyil 'khor dang thab khung dag gi dbus su ro'o//g}.{yas su rkang pa'o zhes pa ni lhor rkang pa dang byang du mgo bo'i} एवं मण्डलकुण्डयोर्मध्ये प्रेतं सव्यपादमिति दक्षिणपादमुत्तरशिरः वि.प्र.७९क/४.१६१; {dpal ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i ro'i sbyin sreg gi cho ga} श्रीसर्वदुर्गतिपरिशोधनप्रेतहोमविधिः क.त.२६३२ ५. = {shi ba'i tshogs} अडकः, मृतकसमूहः — {ro ldan na gnas pa ni phyi rol du ro'i sgras srog nyams pa shi ba'i tshogs so//} अडकवतीनिवासी । बाह्ये अडकशब्देन नष्टप्राणो मृतकसमूहः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७ ६. कायः — {de la 'bar bar byed pa ni/} {ro stod nas me 'bar bar byed la/} {ro smad nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} तत्र ज्वलनम् । ऊर्ध्वं कायात् प्रज्वलति । अधः कायाच्छीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३२ख/४१; द्र. {ro smad/} ।। • पा. रसः [1] विषयभेदः — {gzugs sgra de bzhin dri dang ni/} /{ro dang de bzhin reg bya dang /} /{chos kyi khams kyi rang bzhin nyid/} /{'di rnams yul ni drug tu brjod//} रूपं शब्दस्तथा गन्धो रसस्पर्शस्तथैव च । धर्मधातुस्वभावश्च षडेते विषया मताः ।। हे.त.१८क/५६; {don lnga po mig la sogs pa rnams de dag nyid kyi yul gang dag yin pa gzugs dang sgra dang dri dang ro dang reg bya rnams} पञ्चार्थास्तेषामेव चक्षुरादीनामिन्द्रियाणां यथास्वं ये पञ्चविषयाः रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्याख्याः अभि.भा.२९ख/३० [2] महाभूतविशेषः — {gzugs dang ro dang dri dang sgra dang reg pa ste/} {'byung ba chen po ni lnga yin no//} रूपशब्दगन्धरसस्पर्शाः पञ्चमहाभूतानि प्र.अ.४७ख/५४ [3] द्रव्यभेदः — {rdzas brgyad ni 'byung ba chen po bzhi dag dang rgyur byas pa'i gzugs bzhi ste/} {gzugs dang dri dang ro dang reg bya rnams so//} अष्टौ द्रव्याणि — चत्वारि महाभूतानि, चत्वारि चोपादायरूपाणि रूपगन्धरसस्प्रष्टव्यानि अभि.भा.६३क/१८० [4] कषायादयः — {chang la brten pa'i myos pa'i nus pa ni bska ba la sogs pa'i ro dang 'brel pa las snga na med pa 'byung ba yin la} मदशक्तिस्तु मद्याश्रिता कषायादिरससम्पर्कादपूर्वा प्रादुर्भवति प्र.अ.४७क/५४; वि.प्र.२२३क/२.३ [5] विकारविशेषः — {dbang po lnga dang yul lnga dang sa la sogs pa rnams kyi ro drug ni rnam par 'gyur ba bcu drug ste} पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्च विषयाः, पृथिव्यादीनां षड् रसा इति षोडश विकाराः वि.प्र.१५२ख/१, पृ.५१; • वि. = {tshe 'das} मृतः, गतप्राणः — {de dag rgyal byed dpa' bo ste/} /{lhag ma ro la gsod pa 'o//} ते ते विजयिनः शूराः शेषास्तु मृतमारकाः ।। बो.अ.१५क/६.२०; {pha rol 'das dang lnga po nyid/} /{pha rol song dang yi dwags gnas/} /{ro dang tshe 'das gsum zhes so//} परासुप्राप्तपञ्चत्वपरेतप्रेतसंस्थिताः । मृतप्रमीतौ त्रिष्वेते अ.को.१९४क/२.८.११७; म्रियते स्म मृतः । मृङ् प्राणत्यागे अ.वि.२.८.११७; • नि. ‘ {ra} ’ इत्यस्य पश्चात् प्रयुज्यमानः निपातशब्दः ( {slar bsdu/} {go ngo do no bo mo 'o/} /{ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya//} ) — {phra mas ni de mdza' bo dang 'byed par 'gyur ro//} पैशुन्येन मित्रभेदोऽस्य भवति अभि.भा.२११क/७१०; {byang chub kyi sems kyi thig le rdzogs pa ni thig le'i rnal 'byor ro//} बोधिचित्तबिन्दुनिष्पत्तिर्बिन्दुयोगः वि.प्र.६२क/४.११०; {tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुः त.प.२५७क/२३१; {de'i gnas ni wa khar ro//} स्थानमस्य प्रणाडीमुखम् वि.सू.६ख/७.
ro drug
षड् रसाः — १. {lan tshwa} लवणः, २. {mngar ba} मधुरः, ३. {tsha ba} कटुः, ४. {kha ba} तिक्तः, ५. {bska ba} कषायः, ६. {skyur ba} अम्लः वि.प्र.२२३क/२.३.
ro khang
चिता — {lus 'jam gang la pad ma yi/} /{mal stan dag kyang rtsub byed na/} /{lha mo de ni ro khang dag/} /{sreg za ldan par ji ltar nyal//} यस्याः कुसुमशय्याऽपि कोमलाङ्ग्या रुजाकरी । साऽधिशेते कथं देवी हुताशनवतीं चिताम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८३.
ro sgyur
= {spod} उपस्करः — {zas dang sbyar ba'i spod kyi ming la/} … {u paska raHro sgyur} मि.को.३९ख ।
ro brgya dang ldan pa
वि. शतरसः — {zhal zas ro brgya dang ldan pa yang bshams nas bcom ldan 'das la phrin gyis gdugs tshod bskul ba} शतरसमाहारं सज्जीकृत्य भगवतो दूतेन कालमारोचयति अ.श.६क/५.
ro brgya pa
वि. शतरसम् — {zas ro brgya pa} शतरसं भोजनम् वि.सू.७२ख/८९.
ro gcig
= {sgog skya} रसोनकः, लशुनम्— {de nas sman chen sgog skya dang /} /{sgog pa a ri Sh+Ta chen po/} /{ro gcig} अथ महौषधम् । लशुनं गृञ्जनारिष्टमहाकन्दरसोनकाः ।। अ.को.१६४ख/२.४.१४८; षट्सु रसेषु एकेनाम्लरसेनोनः रसोनकः अ.वि.२.४.१४८; • = {ro gcig pa/}
ro gcig nyid du 'gyur
क्रि. एकरसतां याति — {khyod kyi gsung ni rnam brtags na/} /{gang zhig 'jam dang rtsub pa dang /} /{gang yang de gnyis ldan pa dag/} /{thams cad ro gcig nyid du 'gyur//} यच्छ्लक्ष्णं यच्च परुषं यद्वा तदुभयान्वितम् । सर्वमेवैकरसतां विमर्दे याति ते वचः ।। श.बु.११२ख/७०.
ro gcig tu gyur pa
वि. एकरसः — {bdag kyang mi 'tshal na 'jig rten gyi mgon po khyod kyi bstan pa thugs rje'i ro gcig tu gyur pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyis gsungs pa la rang sha 'tshal ba dang /} {'tshal ba mi bzlog pa lta cis 'byung} स्वयं च न भक्ष्यते, प्रागेव कृपैकरसे सम्यक्संबुद्धे प्रणीते लोकनाथे । तव शासने मांसं स्वयं च भक्ष्यते, भक्ष्यमाणं च न निवार्यते ल.अ.१५२ख/१००.
ro gcig 'dres pa
वि. सम्मिश्रः — {dri chu khrag ni mi bskyod pa/} /{sa bon rang bzhin 'od dpag med/} /{gong bu rin chen 'byung ldan te/} /{ro gcig 'dres pa rnam snang bzhugs//} अक्षोभ्यमूत्ररक्तस्यामिताभशुक्ररूपिणः । पिण्डमात्रं तु रत्नस्य सम्मिश्रवैरोचनः स्थितः ।। स.उ.२६६क/२.२२.
ro gcig pa
• वि. एकरसः — {sa gcig la gnas pa'i sman mang po sa bon mang po de thams cad chu ro gcig pas bangs pa} एकधरणीप्रतिष्ठिताश्च ते सर्वे ओषधिग्रामा बीजग्रामा एकरसतोयाभिष्यन्दिताः स.पु.४७क/८४; {bcom ldan 'das de'i slad du mya ngan las 'das pa'i dbyings ni ro gcig pa ro mtshungs pa zhes brjod do//} तस्माद्भगवन् निर्वाणधातुरेकरसः समरस इत्युच्यते र.व्या.१०६क/५९; {'od srung 'di lta ste/} {rnam par grol ba'i ro dang mya ngan las 'das pa'i mthar thug pa dang} … {nam mkha'i spyod yul du ngas chos rnams ro gcig par rtogs kyang} सोऽहं काश्यप एकरसधर्मं विदित्वा यदुत विमुक्तिरसं…निर्वाणपर्यवसानं…आकाशगतिकम् स.पु.४८क /८५; • सं. एकरसता — {blo gros chen po rnam par grol ba ro gcig pa'i phyir nyan thos dang rang sangs rgyas rnams nyon mongs pa'i sgrib pa spangs pa ni bye brag med mod kyi} न हि महामते श्रावकप्रत्येकबुद्धानां क्लेशावरणप्रहाणविशेषो विमुक्त्येकरसतया ल.अ.१५१ख/९८; एकरसत्वम् — {'du byed kyi sdug bsngal du ro gcig pas zhes bya ba ni 'du byed kyi sdug bsngal du rnam pa gcig pas so//} संस्कारदुःखतैकरसत्वादिति संस्कारदुःखतैकप्रकारत्वात् अभि.स्फु.१५४क/८७८; • पा. एकरसः, ओ ता, महासमुद्रस्याकारविशेषः — {rgya mtsho chen po ni rnam pa bcus mi 'phrogs pa'i phyir rgya mtsho'i grangs su 'gro ste} … {'di lta ste/} {rim gyis gzhol ba dang} … {ro gcig pa dang} महासमुद्रो दशभिराकारैः संख्यां गच्छत्यसंहार्यतया…यदुत अनुपूर्वनिम्नतश्च…एकरसतश्च द.भू.२७७ख/६६.
ro mchog
वि. रसाग्रः — {ro bro sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{dug can dug med ro yi mchog tu 'gyur//} ते रसशोधनि मुञ्चति रश्मीन् सद्विष निर्विष भोन्ति रसाग्राः शि.स.१८२क/१८२.
ro mchog tu byung ba dang ldan pa
वि. रसाग्रोपेतम्— {de'i tshe de dag} … {lha'i zas ro'i nang na ro mchog tu byung ba dang ldan pas tshim par gyur nas} तेन चैते दिव्यरसरसाग्रोपेतेनाहारेण सन्तर्पिताश्च भवन्ति का.व्यू.२०६क/२६२.
ro mchog tu zhim pa
वि. रसरसाग्रम् — {man shel gyi snod kha zas dang spyan gzigs sna tshogs ro mchog tu zhim pas yongs su gang ba} शिलाभाजनानि नानाभक्ष्यभोज्यरसरसाग्रपरिपूर्णानि ग.व्यू.३१९ख/४०.
रसता — {mig gi dbang pos rtogs na ni gzugs nyid yin la/} … {lces rtogs pa na ni ro nyid yin} चक्षुरिन्द्रियेण प्रतीतौ रूपता… रसनेन च रसता प्र.अ.१७३ख/६८८.
ro nye
१. सीसम् — {zha nye dang khro chu dang ro nye dang lcags dag la yang ngo //dge} {tshul gnyis kyis kyang ngo //} त्रपुसज्जशी (?सी)सलोहानां श्रामणेरयोश्च वि.सू.२६क/३२; वप्रम् — {nA ga zha nye tshon mo steng /} /{ro nye} नागसीसकयोगेष्टवप्राणि अ.को.२०१ख/२.९.१०५; सुवर्णयोगे उप्यत इति वप्रम् । डुवप् बीजसन्ताने अ.वि.२.९.१०५ २. त्रपु — {bu gu'i lhan par bu ram dang rgya skyegs kyi tshigs ma dang spra tshil dang ro nye dang tshon mo steng dag mi bzang ngo //} छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसिक्थत्रपुसीसैः वि.सू.७ख/८.
ro mnyam
= {ro mnyam pa/}
ro mnyam pa
वि. समरसः, ओ सा — {de nas byang chub sems dpa'i 'phar ma'i shar gyi pad+ma la sna dang dri ro mnyam pa'o//} ततो बोधिसत्त्वपुटे घ्राणो गन्धश्च पूर्वकमले समरसः वि.प्र.५०ख/४.५६; {ro mnyam slob ma'i spyod yul nyid//de} {nyid la yang bya bar bya//} कारितव्यं च तत्रैव समरसं शिष्यगोचरम् । हे.त.११ख/३६; {de bzhin du shar gyi 'dab ma la nag mo 'bar ma ro mnyam pa'o//} एवं पूर्वपत्रे कृष्णदीप्ता समरसा वि.प्र.५०क/४.५४.
ro mnyam pa nyid
समरसत्वम् — {gzung ba dang 'dzin pa dag gcig pa nyid ni phan tshun ro mnyam pa nyid do//} ग्राह्यग्राहकयोः परस्परमेकत्वं समरसत्वम् वि.प्र.२३१ख/२.२९; {da ni khro bo'i rgyal po rnams kyi ro mnyam pa nyid gsungs te} … {nub tu brtson 'grus mtha' yas te/} {stobs po che dang lcags sgrog ma ro mnyam pa'o//} इदानीं क्रोधराजानां समरसत्वमुच्यते… पश्चिमे शृङ्खलाऽनन्तवीर्यो महाबल इति समरसः वि.प्र.५०ख/४.५८.
ro mnyam pa nyid du gyur pa
वि. समरसीभूतम् — {de ltar ye shes kyi 'khor lo yang dag par mchod de sngar bzhin dam tshig gi 'khor lo la ro mnyam pa nyid du gyur pa bsgom par bya'o//} एवं ज्ञानचक्रं सम्पूज्य पूर्ववत् समयचक्रं समरसीभूतं भावयेत् वि.प्र.५०क/४.५३.
ro mnyam par gyur pa
वि. समरसगतः — {dga' ba dang mchog dga' dang khyad par dga' ba dang lhan cig skyes pa'i dga' ba rnams kyis rdo rje chu skyes dag la ro mnyam gyur pas mi 'pho ba nyid kyi phyir sgom pa 'di ni rdo rje gsum ste khu ba dang bshang ba dang gci ba 'gog pa'o//} आनन्दपरमविरमसहजैर्वज्राब्जैः समरसगतैरच्युतत्वाद् भावनेयं त्रिवज्रा शुक्रविण्मूत्रनिरोधः वि.प्र.६४क/४.११२.
ro mnyam par byas
भू.का.कृ. समरसीकृतम् — {de ltar na rnam pa lnga ni dzaHyig gis dgug pa dang hUM yig gis gzhug pa dang ba}~ {M yig gis bcing ba dang hoHyig gis mnyes pa dang hI yi+ig gis ro mnyam par byas te} एवं पञ्चप्रकारं जःकारेणाकृष्टम्, हूँकारेण प्रविष्टम्, वंकारेण बद्धम्, होःकारेण तोषितम्, हीःकारेण समरसीकृतम् वि.प्र.५०क/४.५३.
ro mnyam par byed pa
समरसकरणम्— {ro mnyam par byed pa ni sna'i dbang po las skyes pa sna'i rnam par shes pa shin tu stobs kyis byed do//} समरसकरणं घ्राणेन्द्रियजनितं घ्राणविज्ञानमतिबलः करोति वि.प्र.५०क/४.५३.
ro stod
• सं. ऊर्ध्वकायः — {de la 'bar bar byed pa ni ro stod nas me 'bar bar byed la/} {ro smad nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} तत्र ज्वलनम् । ऊर्ध्वकायात् प्रज्वलति । अधःकायाच्छीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३२ख/४१; पूर्वकायः — {ro stod gyen du mngon bstod nas} समभ्युन्नतपूर्वकायः जा.मा.१४८क/१७२; {de yang dga' ches te ro stod ni bteg lag pa g}.{yas pa ni brkyang nas} … {ces dga' ba'i tshig brjod do//} सोऽप्यात्तमनात्तमनाः पूर्वकायमत्युन्नमय्य दक्षिणं बाहुमभिप्रसार्य उदानमुदानयति अ.श.९क/८; पूर्वार्धकायः — {ro stod seng ge 'dra ba dang /} /{thal gong bar med rgyas pa dang //} सिंहपूर्वार्धकायत्वं निरन्तरचितांशता । र.वि.१२०ख/९४; • उ.प. पूर्वार्धः — {nu ma'i g}.{yur gyis ro stod bags kyis 'dud pa} स्तनभारावनाम्यमानपूर्वार्धम् वि.व.२०९क/१.८३. । {ro stod nas} उपरिमात् कायात् — {ro stod nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} उपरिमात् कायात् शीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३२ख/४१.
ro stod seng ge'i lta bu dang ldan pa
पा. सिंहपूर्वार्धकायः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste} … {ro stod seng ge'i lta bu dang ldan pa} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…सिंहपूर्वार्धकायः ल.वि.५७क/७४.
वि. शवभूतः — {byis pa ngan pa'i rtog ge pa/} /{ro dang 'dra bas 'di dag brtags//} बालैर्विकल्पिता ह्येते शवभूतैः कुतार्किकैः ।। ल.अ.१६२ख/११३.
ro dang ldan
= {ro ldan/}
ro dang ldan pa
= {ro ldan/}
ro dang bral
= {ro bral/}
ro dang bral ba
= {ro bral/}
ro dang mtsho
= {ro mtsho/}
ro rdo rje ma
ना. रसवज्रा, विषयदेवी — {de bzhin du bden bral gyi zur du me'i khams las skyes pa ro rdo rje ma ni gos dkar mo lta bu'o//} एवं तेजोधातुजन्या रसवज्रा पाण्डरावर्न्नैऋत्यकोणे वि.प्र.३८ख/४.२०; {de bzhin du tshor ba'i rigs las skyes pa rin chen 'byung ldan dang gos dkar mo dang rmugs byed dang sa'i snying po dang ro rdo rje ma ste dmar po rnams kyi g}.{yas kyi phyag dang po na me'i mda' dang} तथा लोहितानां सव्ये प्रथमहस्तेऽग्निबाणः…वेदनाकुलजानां रत्नसम्भवपाण्डराजम्भकक्षितिगर्भरसवज्राणाम् वि.प्र.३९ख/४.२२.
ro ldan
• वि. रसवान् — {lha la 'os pa'i btung ba dang /} /{ro ldan bza' ba de la byin//} सुरोचितं ददौ तस्मै रसवत् पानभोजनम् ।। अ.क.१७१ख/१९.९०; {legs par smin zhing ro dang ldan/} /{legs par bshad pa gsar pa ni/} /{me tog lta bu 'ga' zhig ni/} /{khyod kyis rnyed par gyur tam ci//} अप्यन्विष्टानि सत्पाकरसवन्ति नवानि च । सुभाषितानि भवतां कुसुमानीव कानिचित् ।। अ.क.२८क/५३.१०; सरसः — {'dod pa ro ldan kho na srid pa na/} /{'dab brgya'i rtsa ba sbom po nyid du nges//} सरसं पृथुमूलमेव मेने शतशाखस्य मनोभवं भवस्य ।। अ.क.११७क/६४.३३७; {ro dang ldan yang rnam par yangs pa'i me tog don mthun yongs btang nas/} … {rkang drug pa ni nags rnams su/} … {'khyam par byed//} सरसमपि विहाय व्यायतं पुष्पसार्थं… भ्रमति… षट्पदः काननेषु ।। अ.क.२८क/५३.१२; मधुरः — {'khor brgya phrag du ma yang dbang po rnams mi g}.{yo bar bcom ldan 'das las chos ro dang ldan no cog nyan par byed do//} अनेकशता च पर्षद् भगवतः सकाशान्मधुरमधुरं धर्मं शृणोत्यनिज्यमानैरिन्द्रियैः अ.श.११८क/१०७; रसिकः — {'phags rgyal skyed mos tshal du sngon/} /{rgyal po dpal ldan 'char byed ni/} /{rtse dga'i ro dang ldan pa dag/} /{btsun mor bcas pa rnam par gnas//} उद्याने केलिरसिकः श्रीमानुदयनः पुरा । अवन्तिविषये राजा विजहार वधूसखः ।। अ.क.२६२ख/९६.२; • सं. १. रसालः [1] = {bur shing} इक्षुः — {ro ldan dang ni bur shing ngo //} रसाल इक्षुः अ.को.१६५ख/२.४.१६३; रस्यत इति रसालः । रस आस्वादने । रसेनालत इति वा । अल भूषणादौ अ.वि.२.४.१६३ [2] = {a mra} आम्रः — {A mra 'dzag byed ro ldan no//} आम्रश्चूतो रसालः अ.को.१५६ख/२.४.३३; रसमलति भूषयतीति रसालः । अल भूषणपर्याप्तिवारणेषु । रसमालातीति वा । ला दाने अ.वि.२.४.३३ २. = ग्. {yos khang} रसवती, पाकस्थानम् — {ro ldan g}.{yos khang tshang mang ngo //} रसवत्यां तु पाकस्थानमहानसे अ.को.१९६क/२.९.२७; अनेकरसयोगात् रसवती अ.वि.२.९.२७ ३. = {dur khrod kyi sa} अडकवती, श्मशानभूमिः — {ro ldan na gnas pa ni phyi rol du ro'i sgras srog nyams pa shi ba'i tshogs so//} {de 'di la yod pa'i phyir ro ldan te dur khrod kyi sa'o//} अडकवतीनिवासी । बाह्ये अडकशब्देन नष्टप्राणो मृतकसमूहः, सोऽस्यामस्तीति अडकवती श्मशानभूमिः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७ ४. सरसी — {gang tshe ngang pa'i rgyal po ni/} /{rdzing bu gtsang ma dran pa na/} /{de tshe nor gyi blo gros ma/} /{ro ldan la yang nga mi sred//} यदैव राजहंसेन स्मर्यते शुचि मानसम् । तदैवास्मै वसुमती सरसीव न रोचते ।। अ.क.९३क/९.८१ ५. = {ma nu} रसा, पाठा मि.को.५७ख ।
ro mnan pa
वि. मृतकाक्रान्तः — {khams gsum gyi bdag nyid can gyi ro mnan pa'o//} त्रैधातुकात्मकमृतकाक्रान्तः हे.त.५ख/१४.
ro phun sum tshogs pa
वि. रससम्पन्नः — {dri phun sum tshogs pa dang ro phun sum tshogs pa ma myangs par 'bras bu chen po'i shing bor te} स उदारफलवृक्षमपहाय गन्धसम्पन्नं रससम्पन्नमनास्वाद्य शि.स.४१क/३९.
ro bam pa
वि. व्याध्मातकः — {der khyi ro bam pa zhig kyang bris so//} तस्यां च कुक्कुरो व्याध्मातको लिखितः वि.व.२८५क/१.१०२.
ro bral
• वि. विरसः, ओ सा — {bde bas rnam par 'khrul pa yi/} /{ro bral mjug ni sdug bsngal yin//} दुःखावसानो विरसः सर्वोऽयं भोगविभ्रमः अ.क.३१ख/३.१४३; {ro bral snying po med pa'i lus//} निःसारविरसः कायः अ.क.१६क/५१.२५; {ngal dub rab rgyas ro dang bral/} /{'og gi mya ngam sa gzhi 'di/} /{'bar ba'i dpal bzhin rings par ni/} /{bdag gi sred pa rab rgyas byed//} पृथुप्रयासविरसा दीपिता श्रीरिवायता । तृष्णां तनोति नितरामियं मरुमहीतले ।। अ.क.१६५क/१९.१६; {rgya che ro ldan kha zas yongs 'dris ro dang bral ba zar mi byed//} रसोदाराहारैर्न हि परिचितोऽश्नाति विरसम् अ.क.३९ख/५५.२९; • द्र.— {phan tshun bzhin gyi chu skyes la/} /{rnam par lta ba'i ro bral ba'i/} /{'o yi dga' mgur spyod pa la/} /{bde ba'i dga' ston 'ga' yod min//} अन्योन्यवदनाम्भोजविलोकनरसं विना । न चुम्बने न सुरते कश्चिदस्ति सुखोत्सवः ।। अ.क.२३३ख/८९.१५३.
ro bro ba
आस्वादः — {'khor ba la dga' ba ro bro ba med pa} … {rnam par sems shing} विचिन्तयन्…संसाररतिनिरास्वादम् रा.प.२४५क/१४३; रसास्वादनम् — {ro bro ba'i don du nag po la lan tshwa dang skyur ba bsre bar bya'o//} रसास्वादनार्थं कृष्णायां लवणाम्बुं (म्लं भो.पा.) क्षेपयेत् वि.प्र.९५ख/३.८.
ro bro ba chung ba
वि. अल्पास्वादः, ओ दा — {ji ltar 'jug pa ro bro ba chung ba dang} यथाऽल्पास्वादा च प्रवृत्तिः रा.प.२५०ख/१५२.
ro bro ba med pa
वि. निरास्वादः — {'khor ba la dga' ba ro bro ba med pa} … {rnam par sems shing} विचिन्तयन्…संसाररतिनिरास्वादम् रा.प.२४५क/१४३; म.व्यु.६८९४ (९८ख).
ro bro ba'i mchog nyid
रसरसाग्रता — {ljags ring mtha' med bsam med pa/} /{ro bro ba yi mchog nyid dang //} प्रभूतजिह्वताऽनन्ताचिन्त्यरसरसाग्रता । र.वि.१२१क/९५.
ro bro ba'i mchog dang ldan pa
• वि. रसरसाग्रवान्— {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni tshangs pa'i dbyangs dang ldan/} {ro bro ba'i mchog dang ldan pa} ब्रह्मस्वरो महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः । रसरसाग्रवान् ल.वि.५७क/७४; • पा. रसरसाग्रता, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः म.व्यु.२४५ (७ख).
ro bro sbyong ba
ना. रसशोधनि, रश्मिविशेषः — {ro bro sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{dug can dug med ro'i mchog tu 'gyur//} ते रसशोधनि मुञ्चति रश्मीन् सद्विष निर्विष भोन्ति रसाग्राः । शि.स.१८२क/१८२.
ro 'bab
= {ro 'bab pa/}
ro 'bab pa
• वि. रसवाहिनी — {nang du ni ro 'bab pa'i rtsa stong phrag bdun cu rtsa gnyis su 'gyur ro//} अध्यात्मनि द्वासप्ततिसहस्रनाड्यो रसवाहिन्यो भवन्ति वि.प्र.२३४क/२.३४; • सं. रसस्रवणम् — {rgyu ma ni sprin du 'gyur te/} {ro 'bab pa'i phyir dang sgra sgrogs pa'i mtshan nyid kyi phyir ro//} अन्त्राणि मेघा भवन्तीति रसस्रवणाद् गर्जनलक्षणाच्च वि.प्र.२३४क/२.३४.
ro ma
पा. रसना, नाडीविशेषः — {brkyang ma shes rab rang bzhin gyis/} /{thabs kyis ro ma yang dag gnas/} /{kun 'dar ma ni dbus gnas su//gzung} {dang 'dzin pa rnam par spangs//} ललना प्रज्ञास्वभावेन रसनोपायसंस्थिता । अवधूती मध्यदेशे ग्राह्यग्राहकवर्जिता ।। हे.त.२ख/४; {brkyang ma mi bskyod 'bab pa ste/} /{ro ma de bzhin khrag 'bab cing //} अक्षोभ्यावहा ललना रसना रक्तवाहिनी । हे.त.२ख /४.
ro ma tshang ba
= {sgog skya} रसोनकः, लशुनम् मि.को.५९क ।
ro mi myang ba
अनास्वादनम् — {de'i ro mi myang ba dang gong du zhi gnas la sbyor bas mi 'dor bar blta'o//} तदनास्वादनादुत्तरशमथप्रयोगाच्चास्यारिञ्चनं वेदितव्यम् अभि.स.भा.७३क/१०२.
ro mi shes
वि. न रसज्ञः — {bdag cag nags na gnas rnams kyis/} /{rgyal po'i longs spyod ro mi shes//} न वयं राजभोगानां रसज्ञा वनवासिनः । अ.क.३९क/५५.२६.
ro med
= {ro med pa/}
ro med pa
१. न रसः — {dri med snom pa po yang med/} /{ro med myong ba po yang med//} न गन्धो नापि घ्राता च न रसो नापि रासकः । हे.त.६क/१४ २. निरास्वादता — {'das pa'i 'dod pa yongs su tshol ba'i spyod pa ro med pa la yongs su bsam pas} अतीतकाय (काम भो.पा.)समुदाचारनिरास्वादतासमन्वाहारेण शि.स.१५२क/१४७.
ro med par byed pa
विरसीकरणम् — {de bzhin du ro med par byed pa dang dus ma yin par btung ba la zas dang yang ngo //} तथा विरसीकरणेनाकालपाने चामिषेण वि.सू.७७ख/९४.
ro myags
ना. कुणपम्, उत्सदः — {de dag gi ni ngos bzhi na/} /{me ma mur dang ro myags dang /} /{spu gri'i lam sogs chu bo yin//} कुकूलं कुणपं चाथ क्षुरमार्गादिकं नदी तेषां चतुर्दिशम् अभि.को.९क/३.५९; {lhag pa bcu drug gang zhe na//de} {dag gi ni ngos bzhi na/me} {ma mur dang ro myags dang /} /{spu gri la sogs chu bo yin//de} {dag gi sgo re re na lhag pa bzhi bzhi yod de} षोडशोत्सदाः कतमे? कुकूलं कुणपं चाथ क्षुरमार्गादिकं नदी । तेषां चतुर्दिशम्, द्वारे द्वारे तेषां चत्वार उत्सदाः अभि.भा.१४७क/५१५; म.व्यु.४९३८ (७५ख); मि.को.१३७क ।
ro myang
= {ro myang ba/}
ro myang ldan
वि. आस्वादनवत्, आस्वादनसम्प्रयुक्तम् — {ro myang ldan dang dag pa dang /} /{zag med} आस्वादनवच्छुद्धानास्रवाणि अभि.को.२४क/८.५.
ro myang ba
• क्रि. रसमास्वादयति — {gang kho na'i tshe gar mkhan mthong ba de kho na'i tshe glu la sogs pa'i sgra thos pa dang ga pur la sogs pa'i ro myang ba dang} यदैव नर्तकीमुत्पश्यति तदैव गीतादिशब्दं शृणोति, कर्पूरादिरसमास्वादयति त.प.७ख/४६०; • सं. १. आस्वादः — {gzugs kyi ro myang ba dang gzugs kyi nyes dmigs dang nges par 'byung ba yang dag pa ji lta ba bzhin rab tu shes so//} रूपस्यास्वादमादीनवं निःसरणं यथाभूतं प्रजानाति अभि.स्फु.१८४ख/९४०; {skad cig bde ba'i cha yi ro myang tshogs dang 'grogs pa smad 'os 'di ni gang //} क्वायं निन्द्यः क्षणसुखलवास्वादसंवाद एषः अ.क.१०५ख/१०.६५; स्वादनम् — {sbyor ba med par phyung ba la ro myang ba ni de dang ldan pa nyid do//} तद्वत्त्वं निष्प्रयोगायां मुक्तौ स्वादने वि.सू.१९क/२२; आस्वादनम् — {pad rtsa'i ro myang ngang pa nyid ni 'dam gyi 'jigs pa rtsi mi byed//} पङ्कातङ्कं गणयति बिसास्वादने नैव हंसः अ.क.७६ख/६२.३२; आस्वादना — {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa rnams dang dag pa pa rnams dang zag pa med pa rnams so//} आस्वादनासम्प्रयुक्तानि शुद्धकान्यनास्रवाणि च अभि.भा.६८ख/११३९; लेहः मि.को.४१क; लेपः मि.को.४१क २. = {lce} रसना, जिह्वा — {ro shes ro myang lce yin no//} रसज्ञा रसना जिह्वा अ.को.१७६ख/२.६.९१; रस्यतेऽनया रसो रसना । रस आस्वादने अ.वि.२.६.९१.
ro myang ba dang mtshungs par ldan pa
पा. आस्वादनासम्प्रयुक्तम्, ध्यानविशेषः — {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa rnams dang dag pa pa rnams dang zag pa med pa rnams so//} आस्वादनासम्प्रयुक्तानि शुद्धकान्यनास्रवाणि च अभि.भा.६८ख/११३९; {bsam gtan ni rnam pa gsum ste/} {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa dang dag pa dang zag pa med pa'o//} ( ध्यानं त्रिविधं) आस्वादनासम्प्रयुक्तं शुद्धकमनास्रवम् अभि.स्फु.२८५क/११२८.
ro myang ba dang mtshungs par ldan pa'i ting nge 'dzin
पा. आस्वादनासम्प्रयुक्तसमाधिः, समाधिविशेषः — {dbang po rtul po rnams ni nyon mongs pas 'jigs pa'i yang phyir te/} {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa'i ting nge 'dzin thag bsrings pa'i sgo nas yongs su mi nyams par bya ba'i phyir ro//} मृद्विन्द्रियाः क्लेशभीरुतया चास्वादनासम्प्रयुक्तसमाधिदूरीकरणादपरिहाण्यर्थम् अभि.भा.२५क/९६१; द्र. {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa/}
ro myang ba med
= {ro myang ba med pa/}
ro myang ba med pa
• सं. अनास्वादः — {bde la ro myang med nyid dang /} /{mtshan ma rnam par mi rtog pa/} /{sa rnams kun la brtan pa yis/} /{rtag tu bya ba dag yin no//} अनास्वादः सुखे चैव निमित्तानामकल्पना । सातत्यकरणीयं हि धीमतां सर्वभूमिषु ।। सू.अ.२४४क/१६०; अनास्वादनम् — {dran pa nye bar gzhag ste lus kyi reg pa'i ro myang ba med par} उपस्थितस्मृतिरनास्वादनेऽङ्गसंस्पर्शस्य वि.सू.५३क/६८; • वि. अनास्वादितम् — {'jig rten pa'i dag pas rnam par dag pa ro myang ba med pa'i bsam gtan dang} लौकिक्या शुद्ध्या (वि)शुद्धमनास्वादितं ध्यानम् बो.भू.११३क/१४५.
ro myang bar bya ba
कृ. आस्वादनीयम् — {gzhan dag na re ro myang bar bya ba yin pa'i phyir zhes zer ro//} आस्वादनीयत्वादित्यपरे अभि.स्फु.२१९क/९९८.
ro myang med
= {ro myang ba med pa/}
ro myang med pa
= {ro myang ba med pa/}
ro myang mtshungs ldan
= {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa/}
ro myangs
= {ro myangs pa/}
ro myangs te
आस्वाद्य — {bsam gtan dang po'i ro myangs te bsam gtan gsum las yongs su nyams pa tshangs ris dag gi nang du skyes nas} ध्यानत्रयात् परिहीणः प्रथमं ध्यानमास्वाद्य ब्रह्मकायिकेषूपपन्नः अभि.भा.२२ख/९५१.
ro myangs pa
• क्रि. आस्वादयामास — {de nas rgyal po des 'bras bu de blangs nas sman pa yid ches pa rnams kyis brtags te bdag rang gis ro myangs so//} अथ स राजा तत्फलमानाय्य प्रात्ययिकवैद्यजनपरिदृष्टं स्वयमास्वादयामास जा.मा.१५८ख/१८३; • भू.का.कृ. आस्वादितः — {de dag g}.{yo dang mi g}.{yo dang /} /{chags pas ro myangs min shes bya//} ते निश्चलाश्च चलाश्च कृपणैरास्वादिता न च ज्ञेयाः । सू.अ.२१३ख/११८.
ro myangs pa ma yin pa
भू.का.कृ. अनास्वादितः — {ro myangs pa ni nyon mongs pa can no/} /{ro myangs pa ma yin pa ni nyon mongs pa can ma yin pa ste} आस्वादिताः क्लिष्टाः अनास्वादिता अक्लिष्टाः सू.व्या.२१३ख/११८; नास्वादितः — {de dag g}.{yo dang mi g}.{yo dang /} /{chags pas ro myangs min shes bya//} ते निश्चलाश्च चलाश्च कृपणैरास्वादिता न च ज्ञेयाः । सू.अ.२१३ख/११८.
ro myong
= {ro myong ba/}
ro myong ba
• सं. आस्वादः — {chos kyi ro myong bar bgyid pa} आस्वादो धर्माणां च परिपूरणम् का.व्यू.२३०ख/२९३; आस्वादना— {gang gis ro myong bar byed pa de la ni snyoms par zhugs pa yin no zhes bya ba ni ro myong ba dang mtshungs par ldan pa la'o//} येनास्वादयति तत्समापन्न इति आस्वादनासम्प्रयुक्तम् अभि.स्फु.२९१ख/११४०; रसावेदः — {bdag byin brlab pa rang 'byung ba/} /{mi shigs 'jig pa med pa ste/} /{skye ba med pa'i ro myong bas/} /{sgom pa yang ni de nyid de//} स्वाधिष्ठानं स्वयम्भूत्वादनाहतमनाशतः । अनुत्पादरसावेदाद् भावनाऽपि तथाविधा ।। स.उ.२६७ख/३.१४; रसास्वादनम् — {dri bsnams pa dang ro myong ba dang reg bya reg pa rnams kyi thun mong ma yin pa'i rgyu nyid la dbang byed pa'o//} ( आधिपत्यम्) गन्धघ्राणरसास्वादनस्प्रष्टव्यस्पर्शनानां चासाधारणकारणत्वे अभि.भा.५३क/१३६; • वि. रसज्ञः — {rab tu dben pa'i bde ba'i ro myong ba rnams ni 'dod pa la 'phyas kyi gnas dang gnod pa lta bur mi mthun par sems so//} प्रविवेकसुखरसज्ञानां विडम्बनेव विहिंसेव च कामाः प्रतिकूला भवन्ति जा.मा.९८क/११४; लब्धास्वादः — {rab tu dben pa'i ro myong nas 'dod pa las slar ldog go//} लब्धास्वादाः प्रविवेके न कामेष्वावर्तन्ते जा.मा.९८क/११३; लब्धरसः — {dge slong nga ni bsod nams kyis chog mi shes te/} {dge slong ngas ni bsod nams kyi ro myong bas na de'i phyir nga bsod nams kyis chog mi shes so//} अतृप्तोऽहं भिक्षो पुण्यैः, लब्धरसोऽहं पुण्यैः, अतो मे तृप्तिर्नास्तीति अ.श.९३ख/८४.
ro myong bar bgyid pa
आस्वादः परिपूरणम् — {chos kyi ro mong bar bgyid pa} आस्वादो धर्माणां च परिपूरणम् का.व्यू.२३०ख/२९३.
ro myong bar byed
= {ro myong bar byed pa/}
ro myong bar byed pa
• क्रि. आस्वादयति — {sems can de dag kyang snyoms par 'jug pa rten dang bcas pa ro myong bar byed pa na 'dod pa'i 'dod chags dang bral ba'i phyir lus kho na ro myong bar byed pa yin te} ते च सत्त्वाः समापत्तिं साश्रयामास्वादयन्त आत्मभावमेवास्वादयन्ति, कामवीतरागत्वात् अभि.भा.२२८क/७६५; {byang chub sems dpa' bsam gtan gyi ro myong bar byed} बोधिसत्त्वो ध्यानमास्वादयति बो.भू.९३क/११८; आस्वाद्यते — {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa des ci zhig ro myong bar byed ce na} किं पुनस्तेनास्वादनासम्प्रयुक्तेनास्वाद्यते अभि.भा.६८ख/११३९; • सं. आस्वादनम् — {ting nge 'dzin gyi ro myong bar mi byed pa'i phyir dang} समाध्यनास्वादनात् सू.व्या.१८९ख/८७; आस्वादना — {nang gi g}.{yeng ba zhes bya ba ni ting nge 'dzin du zhugs pa nyid kyi tshe de las nyams par byed pa bying ba dang rgod pa dang ro myong bar byed pa'o//} अध्यात्मविक्षेपः समाधिप्रयुक्तस्यैव तच्च्युतिकरौ लयौद्धत्यमास्वादना च अभि.स.भा.७ख/८; • कृ. आस्वादयन् — {de ni snyoms par 'jug pa gzhan rnams ro myong bar byed cing gnas gzhan thams cad du skye la} स हि समापत्त्यन्तराण्यास्वादयन् सर्वस्थानान्तरेषूपपद्य अभि.भा.२३क/९५२.
ro myong bar byed pa yin
क्रि. आस्वादयति — {sems can de dag kyang snyoms par 'jug pa rten dang bcas pa ro myong bar byed pa na 'dod pa'i 'dod chags dang bral ba'i phyir lus kho na ro myong bar byed pa yin te} ते च सत्त्वाः समापत्तिं साश्रयामास्वादयन्त आत्मभावमेवास्वादयन्ति, कामवीतरागत्वात् अभि.भा.२२८क/७६५.
ro myong bar mi byed pa
अनास्वादनम् — {ting nge 'dzin gyi ro myong bar mi byed pa'i phyir dang} समाध्यनास्वादनात् सू.व्या.१८९ख/८७.
ro smad
१. अधःकायः — {ro smad nas chu grang mo'i rgyun 'byin pa dang} अधःकायाच्छीतला वारिधाराः स्यन्दन्ते बो.भू.३२ख/४१ २. श्रोणिः — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} … {lus} तनुमध्यं पृथुश्रोणि…वपुः का.आ.३३३क /२.३३३; कटिः, ओ टी — {nu ma'i dbus gang spyi gtsug mtha' dbus su/} /{cho ga shes pas rkang pa'i bar du yang /} /{lte ba ro smad gsang ba rgyal ba'i sras/} /{rigs lnga rnams ni dgod par rab tu bya//} स्तनान्तरं यावच्छिखान्तमध्ये वल्गा(चरणा पा.भे.)न्तरे चापि न्यसेद्विधिज्ञः । नाभिकटिगुह्ये जिनात्मजानां न्यासं प्रकुर्यात् कुलपञ्चकानाम् ।। गु.स.१०२क/२५.
ro smad sbom
वि. पृथुश्रोणि — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२.३३३.
ro tsa
वृष्यम् — {gang zhig legs par sbyangs pa dag/} /{de ni slar yang 'byung mi 'gyur/} /{dus shes pa yis de phan chad/} /{rim pa bzhin du ci rigs par/} /{bcud kyis len rnams grub pa dang /} /{ro tsa'i sbyor ba sbyar bar bya//} ये तु संशोधनैः शुद्धा न तेषां पुनरुद्भवः ।। यथाक्रमं यथायोगमत ऊर्ध्वं प्रयोजयेत् । रसायनानि सिद्धानि वृष्ययोगांश्च कालवित् ।। अ.हृ.५१ख/१.४.२७.
ro tsa na
रोचनः, मणिविशेषः — {byi dor byas pa ni ro tsa na la sogs pa'i nor bus phyi bdar byas pa'o//} सून्मृष्टं रोषाणादि (रोचनादि भो.पा.)मणिसम्मार्जितम् बो.प.६१ख/२६.
ro mtshungs
= {ro mtshungs pa/}
ro mtshungs pa
वि. समरसः — {bcom ldan 'das de'i slad du mya ngan las 'das pa'i dbyings ni ro gcig pa ro mtshungs pa zhes brjod do//} तस्माद्भगवन् निर्वाणधातुरेकरसः समरस इत्युच्यते र.व्या.१०६क/५९.
ro mtsho
रसः — {de dag rang bzhin rim yod pa/} /{mtsho ro zhes bya nyid srid na/} /{phyi nas ro mtsho sogs mi 'gyur/} /{brtan pa'i rim pa dang 'gal phyir//} स्वाभाविके क्रमे चैषां सर इत्येव सम्भवेत् । न पुना रस इत्यादिः स्थितक्रमविरोधतः ।। त.स.१००ख/८८९.
ro 'dzin
• वि. रसग्राहिणी — {rigs sum cu rtsa drug gi rtsa rnams ni} … {ro 'dzin pa gnyis dang} … {thun tshod brgyad kyi rtsa rnams te} षट्त्रिंशत् कुलनाड्यः…द्वे रसग्राहिण्यौ…अष्टप्रहरनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७; रसधरी — {pu k+ka sI ni rdo rje'i lag/} /{de bzhin ri khrod ma ro 'dzin//} पुक्कसी वज्रहस्ता च शवरी रसधरी तथा । हे.त.५क/१२; • सं. = {lce} रसनम्, जिह्वा — {rab khros nyi ma 'char ka'i mig can ro 'dzin ral gri g}.{yo ba'i gsod 'dod ral pa can//} क्रुश्वो (? क्रुद्धो) बालारुणाक्षो ललदसिरसनः केशरीं हन्तुकामः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८; रसना — {dpal 'di yud tsam gar mkhan dang /} /{dus kyi sprin glog 'khyug pa dang /} /{'khor ba'i sbrul gyi ro 'dzin ni/} /{rnam par rtse bzhin rab tu g}.{yo//} इमा मुहूर्तनर्तक्यः कालमेघतडिल्लताः । संसारसर्परसना विलासचपलाः श्रियः ।। अ.क.३१ख/३.१४५; अ.क.१२१क/६५.३९.
ro 'dzin pa
= {ro 'dzin/}
ro 'dzin ral gri lta bur 'khyug
वि. ललदसिरसनः — {ro 'dzin ral gri lta bur 'khyug cing 'bar la mche ba rnon po mig gsum pa} ज्वलन् वै ललदसिरसनस्तीक्ष्णदंष्ट्रस्त्रिनेत्रः वि.प्र.७९ख/४.१६३.
ro zhim por 'gyur ba
वि. आस्वादनीयम् — {dri dang rab tu ldan pa dang /} {snum dang rab tu ldan pa dang /} {ro zhim por 'gyur ba dang /} {blta na rab tu sdug pa dang /} {rab tu che bar 'gyur ro//} गन्धतराणि स्निग्धतराण्यास्वादनीयानि दर्शनीयतराणि महत्तराणि च भविष्यन्ति सु.प्र.३३ख/६४.
ro bzhin
वि. शवभूतः — {'di dag ro bzhin byis pa yi/} /{log pa'i rtog pa can gyis brtags//} बालैर्विकल्पिता ह्येते शवभूतैः कुतार्किकैः ल.अ.१२१ख/६८.
ro zan
= {srin po} कौणपः, राक्षसः — {srin po ro zan sha rjen za/} /{sha za khrag 'thung kun du rgyu/} /{mtshan mo rgyu dang nam la spyod/} /{sna tshogs mdog can gsod bdag skyes//} राक्षसः कौणपः क्रव्यात् क्रव्यादोऽस्रप आशरः ।। रात्रिञ्चरो रात्रिचरः कर्बुरो निकषात्मजः । अ.को.१३२क/१.१.६०; कुणपं शवमत्तीति कौणपः । कोणं पातीति वा अ.वि.१.१.६०.
ro bzang ldan ma
ना. सुरसवती, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {ro bzang ldan ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… सुरसवती… सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
ro bzang ma
ना. सुरसा, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {ro bzang ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…सुरसा…चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
ro yod
लावण्यम् — {shing kun dri dang sgog pa dang /} /{sbrum ma'i bur ni mthong ba dang /} /{lan tshwa la sogs ro yod dang /} /{ci phyir sa bon bzhin mi 'gyur//} हिङ्गुगन्धः पलाण्डुश्च गर्भिण्या गर्भदर्शनम् । लवणादिभिश्च लावण्यं बीजवत्किं न वर्तते ।। ल.अ.१८९ख/१६३.
ro la ma zhen pa
वि. अरसगृध्रः — {ro la ma zhen pa/} {ro la mi brkam pa} … {byang chub sems dpa'} अरसगृध्राणामलोलुपानां…बोधिसत्त्वानाम् ल.अ.१५५क/१०२.
ro la zhon
= {ro la zhon pa/}
ro la zhon pa
वि. शवारूढः, ओ ढा — {ro la zhon zhing gzi brjid 'bar/} /{phyag gnyis gyen du dbu skyes ser//} शवारूढा ज्वलद्दीप्ता द्विभुजाः पिङ्गमूर्धजाः ।। हे.त.९ख/२६.
ro la sred pa
रसतृष्णा — {sha'i zas la chags pa'i sems can rnams kyi ro la sred pa spang ba'i slad du} सत्त्वानां…मांसभोज(न)गृद्धाणां रसतृष्णाप्रहाणाय ल.अ.१५२ख/१००; ल.अ.१५६क/१०३.
ro la gsod pa
• सं. मृतमारणम् — {mngon par 'dod pa'i 'bras bu thob zin par 'gyur ba'i phyir 'bras bu thob pa ni ro la gsod pa bzhin du 'bras bu med pa nyid do//} अभिमतफलसिद्धेर्जातत्वात् प्राप्तफलस्य मृतमारणवन्निष्फलः त.प.२६१ख/९९३; • वि. मृतमारकः — {de dag rgyal byed dpa' bo ste/} /{lhag ma ro la gsod pa 'o//} ते ते विजयिनः शूराः शेषास्तु मृतमारकाः ।। बो.अ.१५क/६.२०.
ro langs
वेतालः — {byad dang ro langs thams cad rab tu zhi bar 'gyur} सर्वकाखोर्दवेतालाः प्रशमं यास्यन्ति सु.प्र.२९क/५५; {de nas des bkug ro langs la/} /{shA ri'i bu yis phur bus btab//} तदाहूतोऽथ वेतालः शारिपुत्रेण कीलितः । अ.क.१९०क/२१.६५; वेताडः— {gcan gzan gyi gnod pa'i 'jigs pa las kyang sems can rnams srung ngo //} … {ro langs kyi 'jigs pa las kyang} क्षुद्रमृगभयादपि सत्त्वान् रक्षति…वेताडभयादपि बो.भू.७९क/१०१; वेताडकः — {'phags pa ro langs bdun pa zhes bya ba'i gzungs} आर्यसप्तवेताडकनामधारणी क.त.१०८३.
ro langs ma
ना. वेताली, देवी — {ro langs ma ni chu lag ma/} /{g+ha sma rI ni sman 'dzin cing //} वेताली वारिहस्ता च भैषज्यधर्त्री घस्मरी ।। हे.त.५क/१२; {ro langs ma ni gser btsos bzhin//g+ha} {sma rI ni marga da mtshungs//} वेताली तप्तहेमाभा घस्मरी मरकतोपमा ।। हे.त.२४ख/८०; {ro langs ma g}.{yas rus sbal te/} / ग्. {yon pa yis ni pad ma'i snod//} वेताल्या दक्षिणे कूर्मं वामे पद्मभाजनम् । हे.त.२४ख/ ८०.
ro lA
रोला, कलकलः — {g+ha Na ki bi Ta ho ba dz+dza i/} /{ka ru Ne ki a i na ro lA//} घण किबिड हो वाज्जै करुणे किऐ न रोला ।। हे.त.१९ख/६२.
जोदिङ्गः — {sems kyi yon tan de'i bdag nyid dang ldan pa ni gtsang sbra mkhan dang ro sreg mkhan gyi brtse ba med pa bzhin du 'bad pa med par spang bar nus pa ma yin la} सात्मीभावमुपगतस्य चेतोगुणस्य श्रोत्रियस्य जोदिङ्गनैर्घृण्यवन्न यत्नः सम्भवति त.प.३१०ख/१०८३; {dper na gtsang sbra can dang ro bsreg mkhan brtse ba med pa bzhin no//} यथा श्रोत्रियजोदिङ्गनैर्घृण्यम् त.प.३०८क/१०७७; जोद्विङ्गः — {gtsang sgra can gyis smad par bya ba gang yin pa de ro sreg mkhan gyis ma yin no//} श्रोत्रियस्य यन्निन्द्यं न तज्जोद्विङ्गस्य त.प.२९२क/१०४६; कोटिङ्गः — {rdzas gang kho na gtsang sbra can la sogs pa 'ga' zhig mi gtsang ba nyid du snang ba de kho na gzhan ro sreg mkhan la sogs pa gtsang ba nyid du snang ngo //} यदेव द्रव्यं कस्यचिच्छ्रोत्रियादेरशुचित्वेनाभाति, तदेवान्यस्य कोटिङ्गादेः (कौटिकादेः पा.भे.) शुचित्वेन त.प.३०६क/३२६.
ro sreg gi cho ga
श्मशानविधिः — {gshin rje gshed ro sreg gi cho ga zhes bya ba} श्मशानविधिकृष्णयमारिनाम क.त.१९५४.
ro sreg pa
शवदहनम् — {rgyal po chen po'i gnas la ni phyogs brgyad na ro sreg pa la sogs pa'i dur khrod brgyad de} महाराजधान्यां पुनरष्टदिक्षु शवदहनादिश्मशानाष्टकम् वि.प्र.९५ख/३.९.
ro sreg ma
ना. पुक्कसी, प्रचण्डा — {de nas zlum skor lnga pa dur khrod kyi gnas la/} {shar du kla klo ma dang} … {bden bral du ro sreg ma dang} … {dbang ldan du ri khrod ma ste rab gtum ma brgyad do//} ततः पञ्चमे परिमण्डले श्मशानस्थाने पूर्वे म्लेच्छा…र्नैऋत्ये पुक्कसी…ईशाने शबरी इत्यष्टौ प्रचण्डाः वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
ro sreg me
चितानलः — {ro sreg me dag de la ni/} /{ha ri tsan dan ltar bsil gyur//} अभूच्चितानलस्तस्य हरिचन्दनशीतलः ।। अ.क.८९क/९.३१.
ro sreg sa
= {dur khrod} चितिभुवनम्, श्मशानम् — {ro sreg sar ni zhes pa dur khrod du} … {ro de bkru bar bya'o//} चितिभुवने श्मशाने स्नापयेत् तं शवम् वि.प्र.७८ख/४.१६०.
ro bsreg mkhan
= {ro sreg mkhan/}
ro bsregs thal ba
मृच्छारः — {smad g}.{yogs kha dog sna tshogs dang /} /{ro bsregs thal bas de bzhin brgyan//} कौपिनं विश्ववर्णं च मृच्छारैर्भूषणं तथा । हे.त.१८ख/५८.
ro bsregs pa'i sa brkos pa
मृतदग्धखानिका — {bsad pa dang bskrad pa la ro bsregs pa'i sa brkos pa'i 'og tu gzhug par bya'o//} मारणोच्चाटने मृतदग्धखानिकातले निधापयेत् वि.प्र.१००ख/३.२२.
ro bsregs pa'i sol ba
चित्यङ्गारः — {shrI khaN+DA dang sA li btags pa dang khrag dang dug dang ro bsregs pa'i sol ba dang gur gum dang tsan+dan dmar po dang yung ba dang ba bla'i chus} श्रीखण्डशालिपिष्टरुधिरविषचित्यङ्गारकुङ्कुमरक्तचन्दनहरिद्रातालकोदकेन वि.प्र.११७ख/३.३५.
ro hi ka
ना. रोहिका, नदी — {thur bgrod ro hi ka zhes pa/} /{de ni shing chen gyis bkag pas/} /{ngang tshul nyams pa'i bud med bzhin/} /{rgyun las rab tu bzlog ste song //} सा स्फारतरुसंरुद्धा रोहिका नाम निम्नगा । शीलभ्रष्टेव वनिता प्रययौ प्रतिलोमताम् ।। अ.क.२१३क/२४.५८.
ro hi ta
• सं. रोहितः, मत्स्यविशेषः — {chu klung zlog byed kyi nang du nya bo che ro hi ta zhes bya ba skyes pa de ni/} {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi bdud rtsi dang 'dra'o//} एष दीर्घकालमहाव्याध्युत्पीडितानाममृतकल्पो नद्यां वालुकायां महान् रोहितमत्स्यः प्रादुर्भूतः अ.श.८८ख/७९; {de dag nad ni zlog pa la/} /{nya chen ro hi ta zhes pa//} रोहिताख्यो महामत्स्यस्तेषां रोगनिवृत्तये । अ.क.२६८क/९९.७; अ.को.१४८क/१.१२.२०; रोहितवर्णत्वात् रोहितः अ.वि.१.१२.२०; • पा. रोहितः, हस्तचिह्नविशेषः — {dkar mo'i g}.{yas na gri gug ste//de} {bzhin g}.{yon na ro hi ta//} गौर्या (हि) दक्षिणे कर्त्र्यवसव्ये रोहितस्तथा । हे.त.२४ख/८०.
ro hi ta ka
ना. रोहितकम्, पुरम् — {ro hi ta kaM zhes grong khyer/} … /{mtho ris dang mtshungs mthong bar 'gyur//} पुरं रोहितकं नाम दृश्यते स्वर्गसन्निभम् ।। अ.क.६१क/६.९३; {de nas bcom ldan 'das} … {ro hi ta kar gshegs te gtsug lag khang du zhugs nas nang du yang dag bzhag go//} ततो भगवान्…रोहितकमागत्य विहारं प्रविश्य प्रतिसंलीनः वि.व.१२२क/१.१०.
ro hi ta kaM
= {ro hi ta ka/}
rog
द्र.— {kha rog pa/} {bya rog/}
rogs pa
=( {byis pa} इत्यस्य प्रा.) कुमारः — {gang nas gang du song ba de dang der rogs pa brgya phrag du ma dang bu mo brgya phrag du ma zhig srang dang lam gyi bzhi mdo dang lam gyi sum mdo dag na tshogs te rjes su 'brang ngo //} यतो यतः पर्यटति, तेन तेनैव अनेकानि कुमारशतानि अनेकानि कुमारिकाशतानि रथ्याचत्वरशृङ्गाटकेभ्यः सम्भूय अनुबन्धन्ति स्म ग.व्यू.५४ख/१४८.
rong
दुर्गः, श्वभ्रः — {de nas rgyal po rong nas phyung ba dang //} उद्धृत्य दुर्गादथ तं नरेन्द्रम् जा.मा.१४८क/१७२; द्र.— {gcong rong /}
rod rod por gyur
भू.का.कृ. अभिद्रुतः — {der gzhon nu tshol ba la zhugs pa na skye bo'i tshogs dag rod rod por gyur to//} तत्र प्रवृत्ते कुमारान्वेषणाभिद्रुते जनकायः सु.प्र.५६ख/११२.
rod rod por gyur pa
= {rod rod por gyur/}
ron
द्र.— {phug ron/}
ro'i skye mched
पा. रसायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang} … {ro'i skye mched dang} … {chos kyi skye mched de} द्वादशायतनानि—चक्षुरायतनम्…रसायतनम्…धर्मायतनं च श्रा.भू.९२ख/२४६.
ro'i khams
पा. रसधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang gzugs kyi khams dang mig gi rnam par shes pa'i khams dang} … {lce'i khams dang ro'i khams dang lce'i rnam par shes pa'i khams dang} अष्टादश धातवः—चक्षुर्धातुः, रूपधातुः, चक्षुर्विज्ञानधातुः… जिह्वाधातुः, रसधातुः, जिह्वाविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५.
ro'i gos
शवचीवरम् — {ro'i gos ni bla gab med par shing ljon pa la sogs pa'i steng du} … {bzhag ste 'khrur bcug nas spyad par bya'o//} परिवास्याभ्यवकाशे वृक्षाद्युपरि …शोचयित्वा शवचीवरं भुञ्जीत वि.सू.७१ख/८८.
ro'i bcud
= {rtsi ro'i bcud/}
ro'i mchog
= {ro mchog/}
ro'i dam pa
रसाग्रम् — {de'i mthus kho bo ni zas 'dod pa rnams la kha zas kyi sbyin pa byed do//} … {ro'i dam pa 'dod pa rnams la ro'i dam pa dang} सोऽहमन्नार्थिभ्योऽन्नं ददामि…रसाग्रार्थिभ्यो रसाग्रम् ग.व्यू.१३ख/१११.
ro'i rdo rje ma
रसकुलिशाः — {nges par ro yi rdo rje ma zhes pa ni sgra rdo rje ma dang reg bya rdo rje ma dang gzugs rdo rje ma dang ro rdo rje ma dang dri rdo rje ma dang chos kyi khams kyi rdo rje ma ste} खलु रसकुलिशा इति शब्दवज्रा, स्पर्शवज्रा, रूपवज्रा, रसवज्रा, गन्धवज्रा, धर्मधातुवज्रा वि.प्र.५५ख/४.९५.
ro'i gzugs can
वि. शवरूपी — {de la gdan du brtag pa ni/} /{ro yi gzugs can dgu dang ni/} /{yang na stag gi lpags pa dang /} /{dur khrod ras ni de bzhin no//} कल्पयेदासनं तत्र नवाख्यं शवरूपिणम् । अथवा व्याघ्रचर्मं च श्मशानकर्पटं तथा ।। हे.त.२६ख/८८.
ro'i rang bzhin can
वि. रसरूपिणी — {de ltar thams cad rigs sum cu rtsa drug gi gtso mor 'gyur te/} {ro'i rang bzhin can drug dang} एवं सर्वाः षट्त्रिंशत् कुलनायिका भवन्ति—षड् रसरूपिण्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
प्रेतकायः — {ro yi lus la lha min dbang po zhugs pa ste/} {de ltar gyur pa thab kyi mtha' ru gnas nas ka ha ka ha rgod par byed cing 'jigs pa'i lus kyis gar byed de} सः प्रेतकाये प्रविष्टोऽसुरेन्द्र इत्थंभूतः स्थित्वा कुण्डान्तराले हसति कहकहं नृत्यते भीमकायः वि.प्र.७९ख/४.१६३.
ro'i sred pa
रसतृष्णा — {sems can de dag ro'i sred pa bsal te/} {chos kyi ro'i zas la mos pas} ते…सत्त्वा विराग्य रसतृष्णां धर्मरसाहारकाङ्क्षया ल.अ.१५२ख/१००; द्र. {ro la sred pa/}
ro'i sred pa la chags pa
वि. रसतृष्णाध्यवसितः — {ro'i sred pa la chags pa rnams sha za ba'i gtan tshigs su snang ba de dang de dag ston te} रसतृष्णाध्यवसितास्तां तां मांसभक्षणहेत्वाभासां ग्रन्थयिष्यन्ति ल.अ.१५६क/१०३.
ror
द्र.— {thub pa'i slob mas de brjod pa'i/} /{'phral nyid sa yi bdag po la/} /{mdza' dang sbyin pa'i ror gcags pa/} /{rnam pa gnyis yid byung bar gyur//} इत्युक्ते मुनिशिष्येण सहसैव महीपतेः । स्नेहदानरसाविद्धं द्विधाभूतमभून्मनः ।। अ.क.११ख/२.४६.
rol
• क्रि. (अवि.; सक.) १. क्रीडति — {lha gzhon nu ni mi rol to//} न देव कुमारः क्रीडति रा.प.२४७क/१४५; {thams cad mkha' mnyam ni lha mo rnams dang sangs rgyas rnams kyi rol pa ste/} {tshogs nas sna tshogs pa'i don spyod pa ni mchog tu rol pa'o//} सर्वे खसमा देव्यो बुद्धाश्च क्रीडन्ति, समेत्य विश्वार्थचर्यया रमन्ते ख.टी.१५९ख/२४१; क्रीडते— {rnal 'byor ma brgyad yongs bskor nas/} /{dur khrod du ni mgon po rol//} श्मशाने क्रीडते नाथोऽष्टयोगिनीभिः परिवृतः । हे.त.५क/१४ २. विजहार— {mdzes mas nags kyi mthar ni dal gyis phyin/} /{gzugs bzang rtsed 'jos mngon par dga' bas rol//} कान्ता वनान्तं शनकैरवाप्य लीलाभिरामा विजहार तन्वी । अ.क.११९ख/६५.२३; • सं. = {rmos rol gyi ri mo} सीता, लाङ्गलपद्धतिः मि.को.३६क; • = {rol pa/} {rol ba/} ।। • (द्र.— {tshu rol/} {pha rol/} {phyi rol/} {snga rol/} {sngon rol/} ग्. {yas rol/} ग्. {yon rol/} {'og rol/} ). ।{rol zhing} विहृत्य — {rol zhing rtse dga' ngal gso bas/} /{skad cig gnyid ni thob par gyur//} विहृत्य रतिविश्रान्तः क्षणं निद्रामवाप्तवान् ।। अ.क.२५१ख/२९.४९.
rol gyur cig
क्रि. विहरतु — ( {klu yi tshogs rnams rgya mtsho chen por bde ba nyid du rol gyur cig//} ) समाजो नागानां विहरतु महोदन्वति सुखम् ना.ना.२५०क/२२५.
rol sgal
लाङ्गलपद्धतिः, {rmos rol gyi ri mo'i ming} मि.को.३६क ।
rol sgeg
• सं. लीला— {khyod gdong 'dam skyes do ra 'dir/} /{smin ma'i 'khri shing gar mkhan ma/} /{rol sgeg dga' bas gar byed do/} /{zhes pa gzugs can gyi gzugs can//} मुखपङ्कजरङ्गेऽस्मिन् भ्रूलतानर्तकी तव । लीलानृत्यं करोतीति रम्यं रूपकरूपकम् ।। का.आ.३२५क/२.९२; • वि. ललितम् — {rab gsar sprin gyi sgra la dga' zhing mngon 'dod gsal ba yis/} /{rma bya rol sgeg gar dang 'phyar ba'i spyod la reg par byed//} अभिनवघननादे व्यक्तहर्षाभिलाषः स्पृशति ललितनृत्योद्वृत्तवृत्तिं मयूरः ।। अ.क.१८६ख/२१.२६.
• सं. १. लीला — {gang dag chu tshogs 'khrug cing gyen 'thor rgya mtsho dag la rol pas ba lang rjes/} /{gang yang nags tshal stug po'i khyon la dga' bder khang pa'i thang bzhin 'gong byed pa//} यद्वा गोष्पदलीलया जलभरक्षोभोद्धताः सिन्धवः । लङ्घ्यन्ते भवनस्थलीकलनया ये चाटवीनां तटाः अ.क.५३ख/६.२; {rol pa'i 'dzum dkar dag dang 'jam por smra ba dang /} … {dza g+ha na dag ston pa des/} /{bsnun pa} लीलास्मितेन शुचिना मृदुनोदितेन… जघनेन च दर्शितेन सा हन्ति का.आ.३३६क/३.४३; का.आ.३२१क/१.७९; अ.क.३१क/५३.३७; विलासः — {bde sogs gus btud rol pas g}.{yo zhing dal bus rnga yab dag ni rab bskyod par//} भक्तिप्रह्वशचीविलासचलनाहेलोच्छ्वसच्चामरम् अ.क.९४ख/९.९४; {de dag rnams la dga' bo'i snying ni cig car du/} /{phyogs lhung bung ba rol cing g}.{yo ba dang mtshungs thob//} नन्दस्य तासु हृदयं युगपन्निपत्य दोलाविलासतरलालितुलामवाप ।। अ.क.११०क/१०.११७; क्रीडा — {dpal dgyes rol pa rnam 'phrul ba/} /{sna tshogs kyis ni rnam par rol//} विक्रीडति विचित्रैः श्रीरतिक्रीडाविकुर्वितैः । ज्ञा.सि.५९क/१५३; {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de} … {gzhon nu rol pa dang} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा…कुमारक्रीडा शि.स.१६०क/१५३; {'pho dang} … {dgyes rol pa dang dben par spyod dang bdud bcom dang //} च्युतिं…रतिक्रीडारण्यप्रविचरणमारप्रमथनम् । र.वि.१२५ख/१०७; रङ्गः — {sa skyong mkhas na rig pa'i rtse dga'i spro la mchog tu reg par gyur/} /{dpa' na g}.{yul gyi rol pa dang 'grogs brtul zhugs brtul zhugs 'dzin par 'gyur//} भूपाले विदुषि स्पृशत्यतिशयं विद्याविलासोत्सवं शूरे सङ्गररङ्गसङ्गमरुचिर्गृह्णाति वीरव्रतम् । अ.क.२९क/५३.२२ २. छलितम्, नृत्यविशेषः — {sgeg dang rol dang stabs la sogs/} /{lta ba'i don yin cig shos kyang /} /{mnyan par bya ba nyid ces pa/} /{'di yang lugs gnyis dag tu brjod//} लास्यच्छलितसाम्या (शम्पा/शम्या पा.भे.)दि प्रेक्ष्यार्थमितरत्पुनः । श्रव्यमेवेति सैषाऽपि द्वयी गतिरुदाहृता ।। का.आ.३१९ख/१.३९; • कृ. १. विक्रीडितः — {lha khyod kyang dar ni ma yol te/} {gzhon pa} … {'dod pa la ma rol ba} त्वं च देव युवा अनभिक्रान्तयौवनः…अविक्रीडितः कामैः ल.वि.१०५ख/१५३; क्रीडितः — {dpal he ru ka snying rje rol pa'i rgyud gsang ba zab mo'i mchog ces bya ba} श्रीहेरुककरुणाक्रीडिततन्त्रगुह्यगम्भीरोत्तमनाम क.त.८४०; ललितः — {mi dman mtshan mo'i bdag po yi//'od} {kyi dpal 'byor gzugs brnyan bzhin/} /{'jo sgeg rol pa'i bzhin ras can/} /{mdzes ma mchog cig bzung bar gyur//} दिव्यकन्यां समादाय लावण्यललिताननाम् । मूर्तामिव प्रभालक्ष्मीमक्षीणस्य क्षपापतेः ।। अ.क.२२ख/३.३६; {zla ba'i cha bzhin rol pa'i 'dzum dag gis/} /{mi bdag sna tshogs rin chen 'od 'phros pa'i/} /{rgyal po'i dpal ni mi snang 'dzad pa bzhin//} शशाङ्कलेखाललितस्मितेन । संक्रान्तनानानृपरत्नरागां कुर्वन्नलक्षामिव राजलक्ष्मीम् ।। अ.क.१९५ख/२२.३३ २. रममाणः, ओ णा — {mtshan mo sgra med nu rgyas ma/} /{de ni de dang rol ba na/} /{dogs med 'khrig pas ma tshims pas//bdag} {po gegs su gyur par bsams//} सा तेन निशि निःशब्दं रममाणा घनस्तनी । निःशङ्कसुरतातृप्ता पतिं विघ्नममन्यत ।। अ.क.२६७क/३२.२१; • वि. विहारी, ओ रिणी — {de yi chung ma gzugs bzang ma/} /{zhes pa khang pa'i skyed tshal na/} /{rol pa} तस्य भार्या सुरूपाख्या गृहोद्यानविहारिणी अ.क.८३क/६३.३; • अव्य. ललितम् — {yal 'dab rol par bskyod pa yi/} /{myu gu mdzes dang ldan par byed//} कुरुते ललिताधूतप्रबालाङ्कुरशोभिनः ।। का.आ.३४०क/३.१५०; • ना. शीता, देवकुमारिका — {nub phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rna cha} … /{rol dang gnag dang stabs myur srid//} पश्चिमेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । अलम्बुशा…शीता कृष्णा द्रौपदी । ल.वि.१८६ख/२८३; • द्र. {rol/}
rol pa na
रममाणः — {mtshan mo sgra med nu rgyas ma/} /{de ni de dang rol pa na//} सा तेन निशि निःशब्दं रममाणा घनस्तनी । अ.क.२६७क/३२.२१.
rol pa bkod pa
पा. ललितव्यूहः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa' ni rol pa bkod pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs te} बोधिसत्त्वश्च ललितव्यूहं नाम समाधिं समापद्यते स्म ल.वि.१४२क/२१०.
rol pa'i stabs
पा. ललितपदम्, आसनविशेषः — {de bzhin du sa ga'i stabs dang zlum po dang rol pa'i stabs dang pad+ma'i 'dug stangs dang rdo rje'i 'dug stangs gang yin pa} एवं वैशाखपदं मण्डलं च ललितपदं च पद्मासनं च वज्रासनं च यत् वि.प्र.६२क/४.१०९.
rol pa'i rdo rje
ना. ललितवज्रः, सिद्धाचार्यः मि.को.६क ।
rol pa'i rdzing
क्रीडापुष्करिणी — {ri'i rtse mo'i gter zhes bya ba ni rgyal po de rol pa'i rdzing de na khrus kyi rdo leb yod pa de'i 'og na yod pa'i gter yin no//} पर्वताग्रे निधिः । तस्य राज्ञः क्रीडापुष्करिणी तत्र स्नानशिला तस्याधस्तान्निधिः वि.व.१९९क/१.७२.
rol ba
= {rol pa/}
rol ba ma
ना. ललिता, काचित् स्त्री — {de nas dus kyis de yi ni/} /{chung ma rol ba ma zhes la/} /{yan lag thams cad mtshan nyid ldan/} /{byis pa gser 'od can de btsas//} ततः कालेन तत्पत्नी ललिता नाम बालकम् । सर्वाङ्गलक्षणोपेतमसूत कनकद्युतिम् ।। अ.क.७७ख/६२.४३.
rol mo
• सं. १. वाद्यम्, वाद्यभाण्डम्/वाद्यरुतम् — {glu dang gar dang rol mo'i sgra yang gzung bya min//} गीतं न नृत्यमपि वाद्यरुतं न ग्राह्यम् प्र.प.४१क/४७; {mchod pa rdzogs shing rol mo brtul ba dag na skye bo'i tshogs phyir dong ba'i tshe rgyan brtul lo//} समाप्तायां पूजायां निर्वृतेषु वाद्येषु विप्रक्रान्ते जनकाये मण्डनापनमनम् वि.सू.१००क/१२१; वादित्रम्— {gar dang glu dang rol mo dang} नृत्यगीतवादित्राद् अभि.भा.१७७क/६०८; वादितम् — {bsdus dbyangs ni tshogs pa'i glu zhes bya ba'i don to//} {yang na bsdus dbyangs ni gar dang glu dang rol mo rnams tshogs pa la brjod do//} सङ्गीतयः समेत्य गीतयः । समुदायगीतानीत्यर्थः । अथवा सङ्गीतकानि नृत्तगीतवादितानि समुदितान्युच्यन्ते बो.प.६२ख/२७ २. = {sil snyan} तूर्यः, ओ र्यम् — {rol mo dang pheg rdob thams cad dang} … {mchod par byed de} सर्वतूर्यतालावचरैः… सत्कुर्यात् अ.सा.६३क/३५; {de las gzhan yang mchod pa'i tshogs/} /{rol mo dbyangs snyan yid 'ong ldan/} … {sprin rnams so sor gnas gyur cig//} अतः परं प्रतिष्ठन्तां पूजामेघा मनोरमाः । तूर्यसङ्गीतिमेघाश्च बो.अ.४ख/२.२० ३. गान्धर्वम् — {rang bzo dang gar gyi cho ga dang gtam dang rol mo dang sgrung gtam dga' ba bskyed pa} काव्यनाटकाख्यानगान्धर्वेतिहाससम्प्रहर्षणानि द.भू.२१४ख/२९; {rgyal po khyod rol mo shin tu mkhyen to zhes bdag gis thos} श्रुतं मे राजन् यथा त्वं गान्धर्वकुशल इति अ.श.४९ख/४३ ४. नाटकः — {chos rnams rang bzhin dag pa la/} /{rol mo 'di dag rab tu bsgom//} स्वभावशुद्धधर्मेषु नाटकोऽयं प्रभाव्यते ।। गु.स.१०८ख/४० ५. लासः — {lha mos bzhad gad rol mo yis//rab} {tu mchod cing grong du gshegs//} अप्सरैर्हास्यलासाद्यैः पूज्यमानाः पुरीं गताः ।। ल.अ.५७ख/३; क्रीडा — {de ltar sems dpa' chen po de de na lang tsho la bab cing bsod nams phun sum tshogs pa'i mthu las byung ba'i rol mo byed pa la lta zhing 'dug 'dug pa las} इति स महासत्त्वो यौवनानुवृत्त्या पुण्यसमृद्धिप्रभावोपनतं क्रीडाविधिमनुभवन् जा.मा.१८७ख/२१८; • पा. गन्धर्वः, विद्यास्थानविशेषः म.व्यु.४९५४ ( {rig pa'i gnas bco brgyad kyi ming la/} गन्धर्वः {rol mo} म.व्यु.७५ख); मि.को.२८ख ।
rol mo mkhan
गन्धर्वः — {rol mo mkhan mkhas pas brdungs shing blangs na sgra 'jam zhing snyan pa yid du 'ong ba dag 'byung ba} कुशलैर्गन्धर्वैः सम्प्रवादितस्य वल्गुर्मनोज्ञो रञ्जनीयो निर्घोषो निश्चरति अ.सा.४२६क/२४०; गान्धर्विकः — {de'i tshe mnyan du yod pa na rol mo mkhan mdza' sde gcig pa lnga brgya tsam 'khod do//} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यां पञ्चमात्राणि गान्धर्विकशतानि गोष्ठिकानां प्रतिवसन्ति अ.श.४९ख/४२; चारणः — {glu dang gar dang snyan dngags brjod pa dang bro brdung ba dang rol mo mkhan gyi gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} न गीतनृत्याख्यायिकानटनर्तकचारणकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ.सा.२९६क/१६७; कुशीलवः — {nyer zhi mchog la gnas bzhin du/} /{thugs rje gtso dang ldan pas na/} /{rol mo mkhan gyi sgyu rtsal la'ang /} /{khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad//} परमोपशमस्थोऽपि करुणापरवत्तया । कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि ।। श.बु.११२ख/६२.
rol mo mkhan gyi rgyal po
गन्धर्वराजः — {de nas rol mo mkhan gyi rgyal po rab dgas bcom ldan 'das kyi spyan sngar pi bang blangs te} ततः सुप्रियो गन्धर्वराजो भगवतः पुरस्ताद्वीणामनुश्रावितुमारब्धः अ.श.५०ख/४३; गान्धर्विकराजः — {de'i tshe rol mo mkhan gyi rgyal po rab dga' zhes bya ba zhig gsar du 'ongs pa} तत्र च काले सुप्रियो नाम गान्धर्विकराजोऽभ्यागतः अ.श.४९ख/४२.
rol mo mkhan gyi sgyu rtsal
कुशीलवकला — {nyer zhi mchog la gnas bzhin du/} /{thugs rje gtso dang ldan pas na/} /{rol mo mkhan gyi sgyu rtsal la'ang /} /{khyod kyi zhabs kyis 'dor bar mdzad//} परमोपशमस्थोऽपि करुणापरवत्तया । कारितस्त्वं पदन्यासं कुशीलवकलास्वपि ।। श.बु.११२ख/६२.
rol mo mkhan gyi gnas
घोषः — {rol mo mkhan gyi gnas dang smad 'tshong ma'i gnas dang chang 'tshong ma'i gnas dang rgyal po'i pho brang dang gdol pa'i khyim gyi gnas dag bsten par mi bya'o//} न घोषवेशपानागारराजकुलचण्डालकठिनस्थतां भजेत वि.सू.९७ख/११७.
rol mo 'dod ma
ना. वाद्येच्छा, इच्छादेवी — {de bzhin du gdengs can rigs dang bcas pa'i phyir 'dod ma rnams sku'i dkyil 'khor gyi phyi rol du stegs bu la'o//} {de'i phyir gsung gi dkyil 'khor gyi stegs bu la 'dod ma rnams so//} … {de bzhin du sgra las skyes pa rol mo 'dod ma dang} एवं बाह्ये कायमण्डले फणिकुलसहिता वेदिकायां प्रतीच्छाः । अतो वाङ्मण्डले वेदिकायामिच्छाः…एवं शब्दजन्या वाद्येच्छा वि.प्र.४४ख/४.४४.
rol mo byed
= {rol mo byed pa/}
rol mo byed du gzhug pa
वादनम्— {rol mo byed du gzhug pa'i phyir kye mi dag ston pa la mchod pa dag gyis shig ces brjod pa la kha na ma tho ba med do//} निरवद्यं वादनाय कुरु कुरु भोः पुरुष शास्तुः पूजामित्युदीरणम् वि.सू.९९ख/१२०.
rol mo byed pa
• क्रि. वादयति — {drang srong gzhon nu de mthong nas chags par gyur te/} {gar byed cing glu len la/} {rol mo byed do//} ऋषिकुमारं दृष्ट्वा संरक्ता नृत्यति गायति वादयति अ.श.२०२क/१८६; वादयते — {bcom ldan 'das kyi spyan sngar 'dug ste/} {gar byed cing glu len la/} {rol mo byed do//} भगवतः पुरस्तात् स्थित्वा नृत्यति गायति वादयते अ.श.२००ख/१८५; • सं. वादित्रम् — {de la rol mo byed pa dag gis rol mo bya ba dang bkur sti chen po gzhan yang bzang ngo //} वादित्रेणैतद्वाद्यमानेन च महता सत्कारेण वि.सू.९९ख/१२०; द्र.— {de'i bsam pas mgrin sgyur gang yang rung ba'o//rol} {mo byed pa la'o//} यत्र तत्र तदभिप्रायेण स्वरविकारे । वादने वादित्रस्य वि.सू.५३क/६८.
rol mo ma
ना. वाद्या, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang} … {'dod ma ste/} {de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la} … {mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या… कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.
rol mo shin tu mkhyen
वि. गान्धर्वकुशलः — {rgyal po khyod rol mo shin tu mkhyen to zhes bdag gis thos na} श्रुतं मे राजन् यथा त्वं गान्धर्वकुशल इति अ.श.४९ख/४३.
rol mo'i sgra
वाद्यशब्दः — {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am} … {rol mo'i sgra'am} विविधाः शब्दा निश्चरन्ति… तद्यथा—हस्तिशब्दा वा…वाद्यशब्दा वा स.पु.१३३क/२१०; वाद्यरुतम् — {glu dang gar dang rol mo'i sgra yang gzung bya min//} गीतं न नृत्यमपि वाद्यरुतं न ग्राह्यम् प्र.प.४१क/४७; वादितशब्दः — {de khrus byed pa'i tshe bro gar dang glu dang rol mo'i sgra snyan pas bya dang ri dwags rnams kyang yid 'phrog par byed do//} स्नानकाले चास्य मधुरनृत्यगीतवादितशब्देन मृगपक्षिणोऽपह्रियन्ते वि.व.२०८क/१.८२; वाद्यम् — {de dag ni rol mo'i sgra'i khyad par rnam pa sna tshogs len par byed do//} ये विचित्रैर्वाद्यविशेषैर्वाद्यं कुर्वन्ति अ.श.६०क/५१; {lha'i me tog phreng dang rol mo'i sgra dang bdug pa dang} दिव्यैर्माल्यैर्वाद्यैर्धूपैः बो.भू.४०ख/५२; वादितम् — {gar dang glu dang rol mo'i sgra bslab pa rnams dang /} {gar dang glu dang rol mo'i sgra'i cha byad rnams dang} नृत्तगीतवादितशिक्षा नृत्तगीतवादितभाजनानि च बो.भू.६४क/८३.
वादितभाजनम् — {gar dang glu dang rol mo'i sgra bslab pa rnams dang /} {gar dang glu dang rol mo'i sgra'i cha byad rnams dang} नृत्तगीतवादितशिक्षा नृत्तगीतवादितभाजनानि च बो.भू.६४क/८३.
rol mo'i cha byad
१. वाद्यभाण्डम् — {lha'i rol mo'i cha byad dag kyang brdungs so//} दिव्यानि वाद्यभाण्डानि पराहतानि अ.श.१८७क/१७२; अभि.भा.५७ख/४९ २. वाद्यभाण्डबोधकपूर्वपदत्वेन प्रयोगः — {btsun mo'i 'khor rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang} … {pa Ta ha dang glu dang gar dang rol mo'i dbyangs sgra dang glu dbyangs sbyar ba legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणव…पटहनृत्यगीतवादित्रसङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२.
rol mo'i cho ga
वाद्यविधिः — {de kho na'i tshogs kyi rjes su 'brang ba'i rol mo'i cho ga yang dag pa gsum bstan to//} तत्त्वौघानुगताश्च वाद्यविधयः सम्यक् त्रयो दर्शिताः ना.ना.२२७ख/२५.
rol mo'i dbyangs sgra
वादित्रम् — {btsun mo'i 'khor rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang} … {pa Ta ha dang glu dang gar dang rol mo'i dbyangs sgra dang glu dbyangs sbyar ba legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणव…पटहनृत्यगीतवादित्रसङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२.
rol mor bcas
वि. ताण्डवान्वितः — {mgo bo'i phreng bas do shal mdzad/} /{nyi mar bzhugs shing rol mor bcas//} मुण्डमालाकृतहारं सूर्यस्थं ताण्डवान्वितम् । हे.त.२३ख/७८.
rol mor spyad pa
गन्धर्वावचरम् — {de ni g}.{yul du bcad pa'i mtshon cha dang rol mor spyad pa'i lag cha'o//} शस्त्रमेतत् संग्रामावचरं भाण्डं च गन्धर्वावचरम् वि.सू.४२ख/५३.
rol rtsed
१. क्रीडा — {skyed tshal chu yi rol rtsed dang /} /{chang 'thung dga' ba'i dga' ston dang //} उद्यानसलिलक्रीडामधुपानरतोत्सवैः ।। का.आ.३१९क/१.१६; विनोदः — {shar gyi ri bos nub kyi ri la sbyor ba'i bya ba rab tu byed/} /{skad cig gis ni sa dang sa 'dzin bral ba'i rol rtsed rnam par bsgrubs//} प्रकुर्वन्त्यस्ताद्रेरुदयगिरिणा श्लेषकलनां क्षणात् क्षोणीक्ष्माभृद्विघटनविनोदं विदधति । अ.क.३१८क/४०.१२८; लीला — {de la yang ni mi 'jig pa bzhin rol rtsed dag gis rmongs rnams dga' ba rab tu 'dzin//} तत्राप्यक्षयलीलया क्षणपदं मुग्धैर्निबद्धा धृतिः ।। अ.क.७२ख/७.२२; विलासः — {ma la ya can zhes pa'i bu mo ri dwags mig can de/} /{rtse dga'i bla ma me tog mtshon gyi rol rtsed skyed byed ma//} बाला विलासजननी कुसुमायुधस्य लीलागुरोर्मलयवत्यभिधा मृगाक्षी ।। अ.क.२९९ख/१०८.७३; {mdzes pa'i gar dang rol rtsed kyis/} /{bde blag tu ni sems phrogs pa/} /{gdul bya rnams kyi yid ni der/} /{nges par 'dod pa'i rang bzhin gyur//} कान्तानृत्यविलासेन हेलापहृतचेतसाम् । अभूत्तत्र विनेयानां कामं काममयं मनः ।। अ.क.१६०ख/७२.४५; विलसितम् — {kye ma nyin mtshan mtha' med par/} /{kun tu rmongs pa'i gnyid 'di ni/} /{rmi lam sgyu ma'i rol rtsed gyis/} /{rmad du byung ba'i rnam 'phrul byed//} अहो सम्मोहनिद्रेयं निरन्ततो दिवानिशम् । स्वप्नमायाविलसितैः करोत्यद्भुतविभ्रमम् ।। अ.क.१७३क/१९.११२; रतिदेवनम् — ग्. {yul bsham rol rtsed ston mo dang /} /{gcad pa dang ni dbug pa dang /} /{sreg dang btso ba'i las la ni/} /{snying rje'i bdag nyid rab tu bsngags//} कृपात्मकस्तु संग्रामरतिदेवनभुक्तिषु । छेदने भेदने कर्मे दाहपाके प्रशस्यते ।। स.उ.२७०ख/५.४५ २. नाट्यम् — {gar dang ni/} /{zlos gar rol rtsed bro dang ni/} /{rtsed 'jo dang ni 'chi ba 'o//} ताण्डवं नटनं नाट्यं लास्यं नृत्यं च नर्तने । अ.को.१४३क/१.८.१०; नटस्य कर्म नाट्यम् अ.वि.१.८.१० ३. = {gar ma} लासिका, नर्तकी — {gar ma dang ni rol rtsed mtshungs//} नर्तकीलासिके समे अ.को.१४३क/१.८.८; लसति क्रीडति रङ्गभूमाविति लासिका । लस श्लेषणक्रीडनयोः अ.वि.१.८.८.
rol mtsho
ना. १. शीतः, आभ्यन्तरः समुद्रः — {de dag bar bdun rol mtsho yin//} शीताः सप्तान्तराण्येषाम् अभि.को.८ख/३.५१; {mu khyud 'dzin la thug pa'i ri de dag gi bar bdun ni rol mtsho bdun zhes bya ste/} {yan lag brgyad dang ldan pa'i chus gang ngo //} एषां च निमिन्धरान्तानां पर्वतानां सप्तान्तराणि सप्त शीता उच्यन्ते पूर्णा अष्टाङ्गोपेतस्य पानीयस्य अभि.भा.१४५ख/५१० २. प्रख्यातोदकम् — {der ni rol mtsho las 'thon pa'i/} /{klu rnams dag la rab brtsams nas/} /{gnod sbyin lag na gzhong thogs dang //'phreng} {'dzin zhes pa'i lha dang ni//} नागास्तत्र कृतारक्षाः प्रख्यातोदकनिःसृताः । करोटपाणयो यक्षाः सुरा मालाधराभिधाः ।। अ.क.४२ख/४.७२.
rol sa
= {mtho ris} द्यौः, स्वर्गः — {lha yi 'jig rten rol sa mkha'/} /{gnyis mo ma ning gzhi gsum pa//} सुरलोको द्योदिवौ द्वे स्त्रियां क्लीबे त्रिविष्टपम् ।। अ.को.१२७ख/१.१.६; दीव्यन्त्यस्यामिति द्यौः…दिवु क्रीडाविजिगीषाद्युतिस्तुतिमोदमदस्वप्नकान्तिगतिषु अ.वि.१.१.६.
ros
=( {ro yis} ) — {nyam thag nga ros zhes bya ba ni bya ba'i khyad par te} आर्तरवमिति क्रियाविशेषणम् बो.प.६६ख/३३; द्र.— {ldong ros/}
rwa
१. विषाणः, ओ णम् — {ba lang nyid kyi mtshan nyid lkog shal dang mjug ma dang nog dang rmig pa dang rwa rnams kyang} सास्नालाङ्गूलककुदशफविषाणादीनि च गोत्वलक्षणानि अभि.भा.८२ख/२६२; {blo gros chen po ri bong gi rwa ni rang gi rgyu dang mtshan nyid med pa'i phyir tshig gi rnam par rtog pa tsam mo//} वाग्विकल्पमात्रं हि महामते शशविषाणं स्वहेतुलक्षणाभावात् ल.अ.७९क/२६.; {bdag nyid du ma red pa'i chos rnams gang zhe na/} {'di lta ste/} {ri bong dang rnga mo dang bong bu dang rta'i rwa dang mo gsham gyi bu la sogs pa'i chos rnams te} अलब्धात्मका धर्माः कतमे ? यदुत शशखरोष्ट्रवाजिविषाणबंध्यापुत्रप्रभृतयो धर्माः ल.अ.६३क/८; शृङ्गम् — {nam mkha' ri bong rwa dag dang /} /{mo gsham gyi ni bu dag kyang /} /{med bzhin tshig tu brjod pa ltar/} /{dngos la rtog pa'ang de bzhin no//} आकाशं शशशृङ्गं च बंध्यायाः पुत्र एव च । असन्तो ह्यभिलप्यन्ते तथा भावेषु कल्पना ।। ल.अ.९७ख/४४; {mi yi rwa sogs med pa las//ldog} {pa gang yin rang mtshan nyid//} असतो नरशृङ्गादेर्यच्च भिन्नं स्वलक्षणम् । त.स.३९ख/४०५ २. = {rtse mo} शृङ्गम् — {de ni bdun pa'i phyogs thob pa na lhun po'i rwa la reg cing gangs kyi ri'i steng du 'gro'o zhes pa'i rigs pas} स सप्तमखण्डदिक्प्राप्तो मेरुशृङ्गं स्पृशति हिमपर्वतोर्ध्वं व्रजतीति न्यायात् वि.प्र.१९३क/१.६०; {de bzhin du zla ba'i rwa mtho ba yang} एवं चन्द्रस्यापि शृङ्गोन्नतिः वि.प्र.१८८क/१.५१.
rwa can
• वि. विषाणवान् — {sgrub byed mi rigs ngag la sogs/} /{gau yin phyir rwa can bzhin//} न युक्तं साधनं गोत्वाच्छशा (द् वागा पा.भे.)दीनां विषाणवत् ।। प्र.अ.३९ख/४५; विषाणी — {'jig rten na dbyig pa can dang rwa can zhes bya ba la sogs pa'i sgra dang blo dag rdzas kyi khyad par can du grags la} ‘दण्डी’, ‘विषाणी’ इत्यादिधीध्वनी लोके द्रव्योपाधिकौ प्रसिद्धौ त.प.३११ख/३३८; • सं. = {sge'u gsher} शृङ्गबेरम्, आर्द्रकम् — {sge'u gsher dang ni rwa can no//} आर्द्रकं शृङ्गबेरं स्यात् अ.को.१९६ख/२.९.३७; शृङ्गोपेतं बेरं शरीरमस्येति शृङ्गबेरम् अ.वि.२.९.३७.
rwa can nyid
विषाणिता — {gal te tshul 'di mi brten par/} /{gzhan du go sgra'i brjod pa tsam/} /{nyid kyis rdo rje la sogs la/} /{rwa can nyid ni 'grub par 'gyur//} गोशब्दवाच्यतामात्राद् वज्रादीनां विषाणिता । संसिद्ध्येदन्यथा ह्येष न्यायो नाश्रीयते यदि ।। त.स.४क/६२.
rwa can ma
शृङ्गी, मद्गुरमत्स्यस्य स्त्री — {nya yi dga' ma rwa can ma//} मद्गुरस्य प्रिया शृङ्गी अ.को.१४८ख/१.१२.२५; शृणातीति शृङ्गी । शृ हिंसायाम् अ.वि.१.१२.२५. {rwa co} शृङ्गम् — {gang lugs ba lang rwa co ltar//gya} {gyu gzhan gyis mi shes pa//} गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिर्न ज्ञायते परैः ।। अ.क.१२६ख/६६.११; = {rwa /}
rwa gcig can
ना. एकशृङ्गः, मुनिकुमारः — {'bangs mo'i tshogs rnams rjes 'brang 'khri shing ni/} /{me tog 'dzum ldan dag gis dpal bsten cing /} /{lus can lus med gsar mtshungs rwa gcig can/} /{'byor bas mtho ba'i lus ldan brten pas phyin//} दासीगणेनानुगता लतानां पुष्पस्मितानां श्रियमाश्रयन्ती । साङ्गं नवानङ्गमिवैकशृङ्गमासाद्य हृष्टा विबभौ न (विभवोन्न लि.पा.)ताङ्गी ।। अ.क.१२४क/६५.६५.
rwa bcad pa
वि. छिन्नविषाणः — {rwa bcad pa lta bur nga rgyal ma mchis pa} … {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi} (?) निहतमानानां…छिन्नविषाणवृषभोपमानां बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानाम् सु.प.२२क/२.
rwa ldan ma
= {ba mo} शृङ्गिणी, गौः — {ba mo ba dang gau ru srA/} /{mchod byed ma dang rwa ldan ma//} माहेयी सौरभेयी गौरुस्रा माता च शृङ्गिणी ।। अ.को.१९९क/२.९.६६; शृङ्गयोगात् शृङ्गिणी अ.वि.२.९.६६.
rwa nas bzung ba
शृङ्गग्राहिका — {kho bo cag gis ni 'di thams cad mkhyen pa yin no zhes rwa nas bzung ba de lta bur 'grub par 'dod pa ni ma yin no//} न ह्यस्माभिः शृङ्गग्राहिकयाऽयमसौ सर्वज्ञ इत्येवं साधयितुमिष्टः त.प.२९४क/१०५१.
rwa rtse
विषाणाग्रम् — {khyod kyi rwa rtse rdo rje'i shugs kyis kyang /} /{rdo rje'am ri yang rdo rje bzhin du 'joms//} वेगाविद्धं त्वद्विषाणाग्रवज्रं वज्रं भिन्द्याद्वज्रवद्वा नगेन्द्रान् । जा.मा.२०८क/२४२; विषाणकोटिः, ओ टी— {de bas 'di ni rmig pas rgyob la chom/} /{yang na rwa rtses 'di yi dregs pa sel//} मथान धृत्वा तदिमं क्षुरेण वा विषाणकोट्या मदमस्य वोद्धर । जा.मा.२०८क/२४२.
rwa gzhu can
ना. = {khyab 'jug} शार्ङ्गी, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} … {rwa gzhu can} विष्णुर्नारायणः कृष्णः…शार्ङ्गी अ.को.१२८ख/१.१.१९; शृङ्गविकारः शार्ङ्गं धनुः अस्यास्तीति शार्ङ्गी अ.वि.१.१.१९.
• सं. संक्षयः — {ma mes kyis ni rab bstan pa/} /{de dag thos nas sa yi bdag/} /{skye bo rlag la snying rje bas/} /{de la dang bar byed du song //} मातामहेन सन्दिष्टमेतदाकर्ण्य भूपतिः । जनसंक्षयकारुण्यात्तं प्रसादयितुं ययौ ।। अ.क.२७८क/१०३.१५; नाशः — {thams cad rlag par 'gyur ba las/} /{cung zad cig ni thob pa bla//} सर्वनाशे समुत्पन्ने किञ्चिदासादितं परम् । प्र.अ.१७२ख/५२३; • कृ. चूर्णयन्— {'di ltar rdo rje'i ting 'dzin gyis/} /{sku gdung til 'bru bzhin rlag nas//mjug} {tu'ang khyod kyis shin tu ni//dka'} {spyad yal bar ma dor ro//} यस्त्वं समाधिवज्रेण तिलशोऽस्थीनि चूर्णयन् । अतिदुष्करकारित्वमन्तेऽपि न विमुक्तवान् ।। श.बु.११५ख/१४४.
rlag par byed
= {rlag par byed pa/}
rlag par byed pa
• क्रि. क्षपयति — {'dod pas dul ba nyams byed khro bas skad cig nyid kyis bzod pa rlag par byed//} कामः कर्षति संयमं क्षपयति क्रोधः क्षणेन क्षमाम् अ.क.२१६ख/८८.३२; नाशयति — {skye bo mang po rlag par byed//} जनतां नाशयन्ति ल.अ.१७९क/१४३; नश्यति — {rlag byed pa ni 'chi bar byed pa'o//} नश्यन्ति म्रियन्ते बो.प.६७ख/३४; • सं. क्षयः — {glang po rta dang shing rta rnams/} /{rlag byed g}.{yul ni rgyas pa der//} वर्तमाने रणे तस्मिन् गजवाजिरथक्षये । अ.क.२०क/५२.९.
rlag byed
= {rlag par byed pa/}
rlag byed pa
= {rlag par byed pa/}
rlags pa
=( {brlags pa} इत्यस्य स्थाने). {rlangs pa} ।। • सं. बाष्पः, ओ पम् — {gang gi tshe du ba yang rlangs pa la sogs pa nyid du the tshom za bar gyur na de'i tshe ma grub pa yin te} यदा धूमोऽपि बाष्पादित्वेन संदिग्धो भवति तदाऽसिद्धः न्या.टी.७४क/१९३; ऊष्मा— {bA Sh+pA rlangs pa mig chu 'o//} बाष्पमूष्माऽश्रु अ.को.२२७क/३.३.१३०; • ना. बाष्पः, भिक्षुः/महाश्रावकः— {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa rlangs pa dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च बाष्पेण…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१; {tshe dang ldan pa rlangs pa dang} … {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} आयुष्मता च बाष्पेण…एभिश्चान्यैश्च महाश्रावकैः स.पु.२क/१; अ.श.२५५क/२३४.
rlangs pa 'thul zhing 'dug par gyur pa
वि. बाष्पायमानः — {khron pa rnying pa de thug pas gang nas rlangs pa 'thul zhing 'dug par gyur to//} स जीर्णकूपो बाष्पायमानः पेयापूर्णः वि.व.१५७ख/१.४६.
rlan
= {rlan pa/}
rlan can
= {sge'u gsher rlon pa} क्लिन्नम्, आर्द्रम् — {sge'u gsher rlon pa rlon can dang /} /{bangs so thags can sge'u gsher rlon//} आर्द्रं सार्द्रं क्लिन्नं तिमितं स्तिमितं समुन्नमुत्तं च ।। अ.को.२१४क/३.१.१०५; क्लिद्यत इति क्लिन्नम् । क्लिदू आर्द्रीभावे अ.वि.३.१.१०५.
rlan dang bcas
= {rlan dang bcas pa/}
rlan dang bcas pa
वि. सार्द्रम् म.व्यु.७४८३ (१०६ख).
rlan ldan
वि. सरसः — {rlan ldan byu ru'i yal 'dab dag la 'khu bar brtson pa dang //} द्रोहोद्यतः सरसविद्रुमपल्लवानाम् अ.क.३५८क/४८.१२.
rlan pa
स्नेहः — {nyi ma'i 'od kyis ni 'dzam bu'i gling gi rlan phal cher yongs su skem par byed la} सूर्याभा जम्बूद्वीपे यद्भूयसा स्नेहश्च परिशोषयति बो.भू.१८१क/२३८; {gang ci yang rung ste lus 'di la nang gi khong na chu dang chu'i rnam pa dang chu nyid dang /} {rlan pa dang rlan pa'i rnam pa dang rlan pa nyid dang} यदिदमस्मिन् कायेऽध्यात्मं प्रत्यात्ममापः अब्गतम् अप्त्वम् । स्नेहः स्नेहगतं स्नेहत्वम् शि.स.१३६क/१३२.
rlan pa nyid
स्नेहत्वम् — {gang ci yang rung ste lus 'di la nang gi khong na chu dang chu'i rnam pa dang chu nyid dang /} {rlan pa dang rlan pa'i rnam pa dang rlan pa nyid dang} यदिदमस्मिन् कायेऽध्यात्मं प्रत्यात्ममापः, अब्गतम्, अप्त्वम् । स्नेहः, स्नेहगतम्, स्नेहत्वम् शि.स.१३६क/१३२.
rlan pa'i rnam pa
वि. स्नेहगतम् — {gang ci yang rung ste lus 'di la nang gi khong na chu dang chu'i rnam pa dang chu nyid dang /} {rlan pa dang rlan pa'i rnam pa dang rlan pa nyid dang} यदिदमस्मिन् कायेऽध्यात्मं प्रत्यात्ममापः अब्गतम् अप्त्वम् । स्नेहः स्नेहगतं स्नेहत्वम् शि.स.१३६क/१३२.
तरङ्गः — {chu rlabs kyi tshul du 'ongs pa'i phyir ma chod pa yin no zhe na} जलतरङ्गन्यायेनागतेरव्यवहित एवेति चेत् प्र.अ.१८४ख/१९९; ऊर्मिः — {yang yang ngang pa gzhal yas khang 'od kyis//yud} {tsam bar snang 'dzum rlabs dga' ldan par//} विमानहंसद्युतिभिर्मुहूर्तं स्मितोर्मिरम्यं मुहुरन्तरीक्षम् । अ.क.२५५क/९३.७१; लहरी — {de nas rab dga' bdud rtsi yi/} /{rlabs de mi yi bdag pos blangs//} ततस्तां हर्षपीयूषलहरीमग्रहीन्नृपः ।। अ.क.१४५ख/६८.५०; {longs spyod kyi ni rlabs gnyis la/} /{rang gi g}.{yas dang lag gzhan gyi/} /{mthe bong dang ni srin lag gis//de} {ni rnal 'byor pa yis btsir//} स्वसव्येतरपाणेस्तु वृद्धा वाऽनामिका च या । ताभ्यां प्रपीडयेद् योगी सम्भोगे लहरीद्वयम् ।। हे.त.२६क /८४; वीचिः — {rgya mtsho de yang ltad mo'i rlabs bskyod pas/} /{dga' bas de'i drung du 'ongs pa 'dra//} मुदाऽभिगन्तुं तमिवास चार्णवः कुतूहलोत्कम्पितवीचिविभ्रमः ।। जा.मा.१८३ख/२१२; वेला— {mtha' dag chu gter rlabs kyi ni//ske} {rags ldan pa'i nor 'dzin ma//} वसुन्धरां समस्ताब्धिवेलाकलितमेखलाम् । अ.क.३८ख/४.२२; कल्लोलः — {gzhan dag sgra ni chu rlabs dang /} /{'dra bar 'dod pa min nam ci//} जलकल्लोलगमनः परैः शब्दो न किं मतः ।। प्र.अ.१६३क/५१२.
rlabs kyi phreng ba
तरङ्गमाला — {bser bu bsil ba langs pas rlabs kyi phreng ba 'khrigs par byas shing} तरङ्गमालाविचरणकृतव्यापारैः सुखशिशिरैर्मृदुभिरनिलैः जा.मा.११८क/१३७.
rlabs can
शौटीर्यम्— {de nas rgyal po de sbyin pa la goms kyis/} {'jungs shing slong ba la ma goms pa'i phyir brtan pas ngo mtshar mi che zhing rlabs can du smras pa} अथ स राजा प्रदानसमुचितत्वादनभ्यस्तयाच्ञाकार्पण्यमार्गो विधृत्य (त्याऽ भो.पा.)विस्मयशौटीर्यमेनमुवाच जा.मा.१२ख/१२.
rlabs che
= {rlabs chen/}
rlabs che ba
= {rlabs chen/}
rlabs chen
• वि. विपुलः — {yong ye skal ba chen po 'di/} … {thugs rje shin tu rlabs che ba} … {la phyag 'tshal lo//} सर्वथा नमोऽस्त्वस्मै महाभागाय…अतिविपुलकारुण्याय जा.मा.६ख/६; {slong ba rnams} … {nor sbyin pa rlabs chen pos rab tu tshim par byas pa dang} विपुलैरर्थविसर्गैर्याचनकजनं समन्ततः सन्तर्पयतः जा.मा.२२क/२४; उदारः म.व्यु.२६८८ (४९ख); • सं. उदात्तता — {de ltar ma chags sbyin byed pa//'di} {'dra'i rlabs chen su la yod//} निःसङ्गमिति दातव्यं का नामेयमुदात्तता ।। जा.मा.५९ख/६९; औदार्यम् — {e ma'o rlabs chen khyad par 'phags pa gsal ba yis//snying} {gi ser sna'i mun pa rab tu bsal bar gyur//} अहो बतौदार्यविशेषभास्वतः प्रमृष्टमात्सर्यतमिस्रता हृदः । जा.मा.२५क/२९; {e ma'o rlabs che e ma'o snying rje che//} अहो बतौदार्यमहो कृपालुता जा.मा.१३ख/१४; {brgya byin gyis sbyin pa rlabs chen po thos nas yid la ya mtshan che bar gyur te} प्रदानौदार्यश्रवणाद्विस्मयावर्जितमनाः शक्रः जा.मा.२२क/२४.
rlabs chen po
= {rlabs chen/}
rlabs chen lha
ना. उदारदेवः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {rlabs chen lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…उदारदेवस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
rlabs po che
• वि. उदारः — {mi 'jigs pa de dag dang ldan na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas khyu mchog gi gnas rlabs po che zhal gyis 'che zhing tshangs pa'i 'khor lo bskor bar mdzad} यैर्वैशारद्यैः समन्वागतस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धः उदारमार्षभं स्थानं प्रतिजानाति, ब्राह्मं चक्रं प्रवर्तयति अभि.स्फु.२६९ख/१०९०; अत्युदारः— {de nas rgyal po'i sbyin pa rlabs po che/} /{bdag gi lus la'ang rab tu ma chags par//} अथ क्षितीशस्य तमत्युदारं गात्रेष्वपि स्वेषु निवृत्तसङ्गम् । जा.मा.८ख/८; विपुलः — {dran pa dang blo gros dang rtogs pa dang khrel yod pa dang dga' ba 'bar ba'i blo rlabs po che dang ldan pa} स्मृतिमतिगति(त्रपा)धृत्युत्तप्तविपुलबुद्धेः ल.वि.५ख/७; • सं. औदार्यम् — {de nas rgyal po de'i sbyin pa rlabs po che thos nas} अथ तस्य राज्ञः प्रदानौदार्यश्रवणात् जा.मा.८क/७.
rlabs po che'i sems kyi bsam pa yid la bya ba
पा. उदारचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te} … {rlabs po che'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba'o//} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति…उदारचित्ताशयमनस्कारेण च माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.
rlabs po che'i bsam pa
पा. उदाराशयता, चित्ताशयभेदः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //} … {rlabs po che'i bsam pa dang} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…उदाराशयता च द.भू.१८७ख/१५.
rlabs med
= {rlabs med pa/}
rlabs med pa
वि. निस्तरङ्गः — {de yis rgyud mang yid 'phrog pa/} /{rna ba'i bdud rtsi'i rgyun dag gis/} /{skad cig skad cig rgya mtsho yang /} /{rlabs ni med pa bzhin du gyur//} वीणामूर्च्छनया तस्य श्रोत्रपीयूषधारया । क्षणे क्षणे समुद्रोऽपि निस्तरङ्ग इवाभवत् ।। अ.क.१४७ख/१४.१०२.
rlam
=(?)पुष्पम् — {gos la sogs pa'i rlam rnams ni phyed skyes pa nyid du'o//} चीवरादिपुष्पाणामर्द्धप्रोद्भूतत्वेन वि.सू.३०ख/३८.
वि. एकाण्डः — {pho mtshan chad dang rlig rlugs dang /} /{rlig gcig dang ni rlig med dang //} लाङ्गूलच्छिन्ना वाताण्डा एकाण्डा (अ)प्यनण्डकाः ।। वि.सू.५क/५.
rlig pa
अण्डः, अण्डकोशः — {pho mtshan chad dang rlig rlugs dang /} /{rlig gcig dang ni rlig med dang //} लाङ्गूलच्छिन्ना वाताण्डा एकाण्डा (अ)प्यनण्डकाः ।। वि.सू.५क/५; पेलः, ओ लम् म.व्यु.४००२ (६४ख) ०. शिश्नः — {rlig pa sgro ba me ha na//she} {pha sI} शिश्नो मेढ्रो मेहनशेफसी अ.को.१७५ख/२.६.७६; शिनोति वृश्चति रेतसा भगमिति शिश्नः । शिञ् निशाने । निशानं सङ्घर्षणम् अ.वि.२.६.७६; शुक्रलः — {rlig pa byi ba mchog dang ni//legs} {byas khyu mchog br}-{i Sha 'o//} शुक्रले मूषिके श्रेष्ठे सुकृते वृषभे वृषः । अ.को.२३४क/३.३.२२१.
rlig pa'i nang du mtshan nub pa
वि. अण्डलाङ्गूलप्रतिच्छन्नः — {rlig pa'i nang du mtshan nub pa dang /} {glen pa dang /} {lce med pa dang /} {rkang lag gcig pa dang} * >अण्डलाङ्गूलप्रतिच्छन्नमूर्धजित्वैकहस्तपाद(–) वि.सू.१२क/१३.
rlig med
वि. अनण्डकः — {pho mtshan chad dang rlig rlugs dang /} /{rlig gcig dang ni rlig med dang //} लाङ्गूलच्छिन्ना वाताण्डा एकाण्डा (अ)प्यनण्डकाः ।। वि.सू.५क/५.
rlig med pa
= {rlig med/}
rlig rlug
वाताण्डः मि.को.५२ख; द्र. {rlig rlugs/}
rlig rlugs
वि. वाताण्डः — {pho mtshan chad dang rlig rlugs dang /} /{rlig gcig dang ni rlig med dang //} लाङ्गूलच्छिन्ना वाताण्डा एकाण्डा (अ)प्यनण्डकाः ।। वि.सू.५क/५; द्र. {rlig rlug/}
rling
वि. गुरुः — {rling dang snying brtan mi phyed pas/} /{drang srong stobs ni rdo rje 'dra//} गुरुसारदृढाभेद्यं वज्रप्रख्यमृषेर्बलम् ।। र.वि.१२१ख/९६.
rlugs
= {rlugs pa/}
rlugs pa
विरिक्तम्— {de ni dpe yin no//} {bshang ba dang gci ba dang mchil ma dang snabs dang skyugs pa dang rlugs pa gzhan dag kyang ngo //} निदर्शनमेतत् । उच्चारप्रस्रावखेटसिङ्घाणकवान्तं विरिक्तमस्य (अ)न्यच्च वि.सू.९क/९; वि.सू.४१क/५२; रिक्तम्— {mi dor bar ro//} {mchil ma dang snabs dang skyugs pa dang rlugs pa yang ngo //} न छोरयेत् । खेटसिङ्घाणकवान्तं रिक्तं च वि.सू.५०क/६३.
rlung
• सं. अनिलः — {khu byug ca cor sgrog byed cing /} /{ma la ya rlung bdag la 'ong //} कोकिलालापवाचालो मामेति मलयानिलः । का.आ.३२०क/१.४८; अ.को.१३२क/१.१.६३; अनित्यनेन अनिलः । अन प्राणने अ.वि.१.१.६३; पवनः — {de dang rnam par 'gal ba'i chos ni de'i gnod par byed pa yin te/} {rlung la dro ba dang snum pa la sogs pa bzhin no//} तदाकारविरोधी हि धर्मस्तस्य बाधकः । पवनस्येव स्निग्धतौष्ण्यादयः प्र.अ.१०२क/११०; वातः — {tsha ba dang rlung dang char pa'i gnod pas ma reg par bya ba'i phyir} घर्मवातवर्षोपद्रवेणास्पृष्ट्यै वि.सू.७२क/८९; मारुतः — {ljon pa rengs pa rlung gis sgyel/} /{rab tu dud pa srung bar byed//} द्रुमं पातयति स्तब्धं नम्रं रक्षति मारुतः ।। अ.क.२३७क/२७.२७; समीरः — {chu klung dag ni rnam par dud cing mgyogs pa btang nas bgrod//rlung} {yang 'phral la rab tu g}.{yo zhing bgrod ma yin//} वेगं विहाय विनताः सरितः प्रयान्ति वान्ति प्रसह्य चतुरं न तथा समीराः । अ.क.१८४ख/८०.४६; समीरणः — {shugs ring ring zhing dro ba'i rlung dag gis//mi} {bzad gdung ba gsal byas de la smras//} तमूचिरे सूचिततीव्रतापाः दीर्घोष्णनिश्वाससमीरणेन ।। अ.क.३२क/३.१५०; प्रभञ्जनः — {smin drug 'char ba'i rgyur gyur pa//rlung} {gi khyad par gang yin pa'i//tshogs} {pa yin pas de dag ni/} /{snar ma nye ba'i rgyu yin no//} प्रभञ्जनविशेषश्च कृत्तिकोदयकारणम् । यः स एव हि सन्तत्या रोहिण्यासत्तिकारणम् ।। त.स.५२ख/५१०; मातरिश्वा — {khyo bral 'dod ldan ma yi mi mthun phyogs/} /{lho phyogs rlung ni yang yang rab tu ldang //} अदक्षिणः प्रोषितकामिनीनां ववौ मुहुर्दक्षिणमातरिश्वा । अ.क.२९४ख/१०८.३०; आशुगः — {A shu ga ni mda' dang rlung //} श्री.को.१७३ख; सृकः — {sr}-{i ka rlung dang ut+pa la mda'//} श्री.को.१६५क; सृदाकुः — {sr}-{i dA ku ni} … {rlung} श्री.को.१६९ख; कः — {kaH ni tshangs pa rlung nyi ma//} श्री.को.१६४; • पा. १. वायुः [1] महाभूतविशेषः — {stsogs pa'i sgras chu dang me dang rlung bzung ste/} {'byung ba chen po bzhi po dag go//} आदिशब्दादापस्तेजो वायुरिति चत्वारि महाभूतानि बो.प.७२ख/४१ [2] (वै.द.) द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१ २. वातः [1] दोषविशेषः — {'byung ba chen po ma mnyam pas ji lta bu zhe na/} {rlung dang mkhris pa dang bad kan dag 'khrugs par gyur pa'o//} कथं महाभूतवैषम्येण? वातपित्तश्लेष्माणः प्रकोपमापद्यन्ते अभि.भा.१९६ख/६६६ [2] = {rlung nad} व्याधिविशेषः मि.को.५२क ३. वातुला, चर्याविशेषः — {yang na rlung zhes bya ba yi/} /{spyod pa bde zhing dga' bar spyad//} अथवा वातुलां नाम चर्यां कर्तुं सुखोत्सहः । स.उ.१९०ख/२१.१३; • ना. १. = {rlung lha} वायुः, देवः — {brgya byin rlung dang chu sogs lha rnams dang /} /{thub mchog rnams kyang gang slad rnam 'gyur du//'gyur} {ba'i dran bde rtswa ltar gcod pa'i gnas//} शक्रवायुवरुणादयः सुरा विक्रियां मुनिवराश्च यत्कृते । यान्ति तत्स्मरसुखं तृणायते यस्य अ.क.८३क/६३.१; मरुत् — {zla ba nyi ma rlung sa mkha'/} /{sbyin sreg byed dang me dang chu/} /{zhes pa'i gzugs rnams rab 'das nas/} /{lha khyod lta bar nged kyis ci//} सोमः सूर्यो मरुद्भूमिर्व्योम होताऽनलो जलम् । इति रूपाण्यतिक्रम्य त्वां द्रष्टुं देव के वयम् ।। का.आ.३३१क/२.२७५ २. अनिलः, गणदेवता — {nyi ma sna tshogs nor lha dang //dga'} {ldan dang ni 'od gsal rlung /} … /{de rnams tshogs pa'i lha rnams so//} आदित्यविश्ववसवस्तुषिताभास्वरानिलाः ।…गणदेवताः ।। अ.को.१२७ख/१.१.१०; यैः अनन्ति सञ्चरन्ते प्राणिनः ते अनिलाः । अन प्राणने । इलायां न चरन्तीति वा । ते एकोनपञ्चाशत् अ.वि.१.१.१०. । {rlung gi} वायव्यम् — {'gro la rgyal slad nya yi rgyal mtshan gyis/} /{rlung gi mtshon ni 'phral la rab sbyar bzhin//} जगज्जयायेव झषध्वजेन वायव्यमस्त्रं सहसा प्रयुक्तम् ।। अ.क.२९४ख/१०८.३०.
rlung bcu
दश वायवः — १. {srog} प्राणः, २. {thur sel} अपानः, ३. {mnyam gnas} समानः, ४. {gyen du rgyu ba} उदानः, ५. {khyab byed} व्यानः, ६. {klu} नागः, ७. {rus sbal} कूर्मः, ८. {rtsangs pa} कृकरः, ९. {lha sbyin} देवदत्तः, १०. {nor las rgyal ba} धनञ्जयः वि.प्र.२३८क/२.४२.
rlung du
वायव्ये — {rlung du pa sangs so//} वायव्ये शुक्रः वि.प्र.२३५ख/२.३७.
पा. वाताष्ठीलः, आध्यात्मिको वायुधातुविशेषः — {lus 'di nyid la gyen du 'gro ba'i rlung dang} … {rlung skran sra ba'i rlung dang} … {dag yod pa ste} सन्त्यस्मिन् काये ऊर्ध्वंगमा वायवः…वाय्वष्ठीला (? वाताष्ठीला) वायवः श्रा.भू.८३क/२१६; द्र. {rlung skran/}
rlung gi dkyil 'khor
१. वायुमण्डलम् — {de la snod kyi 'jig rten gyi/} /{gnas par 'dod pa'i 'og dag gi/} /{rlung gi dkyil 'khor rngams su ni/} /{sa ya drug 'bum grangs med do//} तत्र भाजनलोकस्य सन्निवेशमुशन्त्यधः । लक्षषोडशकोद्वेधमसंख्यं वायुमण्डलम् ।। अभि.को.८ख/३.४५; वि.प्र.१५७क/१.५ २. वातमण्डली — {rgya mtsho chen po la zhen ma thag tu rlung gi dkyil 'khor gyis bstsu bas ched du bskyod mi dgos pa yin/des} {rgya mtsho chen po la nyin gcig gis} … {'gro bas} स एव समनन्तरमनुप्राप्तो महासमुद्रमनाभोगवाहनो वातमण्डलीप्रणीतो यदेकदिवसेन महासमुद्रे क्रमते द.भू.२४२क/४४; ग.व्यू.१०५ख/१९४.
rlung gi dkyil 'khor lta bu
वि. वातमण्डलीभूतम् — {sgrib pa dang bar chad kyi rtswa thams cad rnam par 'thor bas rlung gi dkyil 'khor lta bu'o//} वातमण्डलीभूतं सर्वावरणनिवरणबृंहणतया ग.व्यू.३११क/३९७.
rlung gi skye gnas
पा. वायुयोनिः — {phyi rol du rlung gi skye gnas sgong skyes ni nang du shig rnams so//} बाह्ये वायुयोनिरण्डजाः, अध्यात्मनि यूकाः वि.प्र.२३४ख/२.३४.
rlung gi skye ba
पा. वायुजातिः — {de ltar sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams dang} … {rlung gi skye ba ni sgong skyes rnams dang} एवं पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः …वायुजातिरण्डजाः वि.प्र.४५ख/४.४७.
rlung gi khams
पा. वायुधातुः — {sa dang chu dang me dang rlung gi khams 'di dag ni go rims bzhin du 'dzin pa dang sdud pa dang smin par byed pa dang rgyas par byed pa'i las dag tu grub po//} धृतिसंग्रहपक्तिव्यूहनकर्मस्वेते यथाक्रमं संसिद्धाः पृथिव्यप्तेजोवायुधातवः अभि.भा.३२क/४२; {gang lus kyi dbugs phyi nang du rgyu ba'i bya ba byed pa de ni rlung gi khams zhes bya'o//} य कायस्याश्वासप्रश्वासकृत्यं करोति, अयमुच्यते वायुधातुः शि.स.१२४क/१२०.
rlung gi grogs po
= {me} वायुसखः, अग्निः — {'khyog 'gro me dang rnyed za dang /} /{byin za nor las rgyal ba dang /} … {rlung gi grogs po} अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।… वायुसखः अ.को.१३१ख/१.१.५६; वायोः सखा वायुसखः । वायुः सखा अस्येति वा अ.वि.१.१.५६; मि.को.१४५ख ।
rlung gi ngo bo
= {rlung ngo bo/}
rlung gi bdag po
ना. = {rlung lha} वायव्याधिपतिः — {de nas rlung gi bdag pos 'di skad ces gsol to/} /{bcom ldan 'das bdag gis kyang sems can chen po de la dus thams cad du rlung gi 'jigs pa mi 'byung bar bgyi} अथ वायव्याधिपतिरेवमाह— अहमपि भगवन् तस्य महासत्त्वस्य सर्वदा वायुभयं नोत्सृजामि स.दु.११८क/२००.
rlung gi nad
= {rlung nad/}
rlung gi nad can
= {rlung nad can/}
rlung gi rnal 'byor
पा. मारुतयोगः, योगविशेषः — {rtag tu nang par langs nas rlung /} /{stong phrag gcig tu bgrang bya ste/} /{de bas rlung gi rnal 'byor la/} /{rtag tu mnyam gzhag gnas par bya//} प्रातरुत्थाय पवनं सहस्रं गणयेत् सदा । अतो मारुतयोगेन तिष्ठेन्नित्यं समाहितः ।। स.उ.२७१क/५.५९.
rlung gi pad+ma
पा. वायुकमलम् — {snying khar rlung gi pad+ma la ral gri'i rigs su 'gyur ro//} हृदये वायुकमले खड्गकुलं भवति वि.प्र.२३१ख/२.२८.
rlung gi sprin
वातबलाहकः — {dge slong dag de ltar klung nai ran dza na dang byang chub kyi snying po'i bar der rlung gi sprin gyi lha'i bu rnams kyis lam phyag dar byas par gyur to//} इति हि भिक्षवो यावच्च नद्या नैरञ्जनाया यावच्च बोधिमण्डादेस्तस्मिन्नन्तरे वातबलाहकैर्देवपुत्रैः सम्मृष्टमभूत् ल.वि.१३४ख/१९९.
rlung gi phyogs
= {rlung phyogs/}
rlung gi mu khyud
ना. अनिलनेमः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {rlung gi mu khyud dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अनिलनेमस्य ग.व्यू.२६९क/३४७.
rlung gi rtsa
वातनाडी— {rlung gi rtsa zad pa ni mun pa'i khams zhes brjod de} वातनाडीक्षयस्तमोधातुरित्युच्यते वि.प्र.२५३क/२.६५.
rlung gi tshig
वायुपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {rlung gi tshig dang rlung med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह… वायुपदमवायुपदम् ल.अ.६८क/१७.
rlung gi tshig dang rlung med pa'i tshig
पा. वायुपदमवायुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang} … {rlung gi tshig dang rlung med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह— उत्पादपदमनुत्पादपदम्… वायुपदमवायुपदम् ल.अ.६८क/१७.
rlung gi zad par
पा. वायुकृत्स्नम्, ध्यानविशेषः — {de bzhin du rlung gi zad par char pa ni nyams pa'i don to//} एवं वायुकृत्स्नं चातिवृष्टेर्विनाशार्थमिति वि.प्र.७७क/४.१५७.
rlung gi zas
= {sbrul} पवनाशनः, सर्पः — {sa la 'khyog dang sa la 'phye/} /{lag 'gro myur 'gro gya gyur 'gro/} … {rlung gi zas//} सर्पः पृदाकुर्भुजगो भुजंगोऽहिर्भुजंगमः ।।…पवनाशनः ।। अ.को.१४६क/१.१०.५; पवनोऽशनं यस्य सः पवनाशनः अ.वि.१.१०.५.
rlung gi gzugs can
वि. वायुरूपकः — {gang phyir g}.{yung mo rlung nyid de/} /{don yod rlung gi gzugs can nyid//} यस्माद् डोम्बिनी वायुरमोघो वायुरूपकः । हे.त.२२ख/७४.
rlung gi yi ge
वाय्वक्षरम् — {gzhan pa rlung gi yi ge thams cad chu'i yi ge rnams kyi dgra ste} … {de bzhin du chu'i yi ge rnams me'i yi ge rnams kyi'o//} अपरे शत्रवः सर्वे वाय्वक्षरास्तोयाक्षराणाम्… एवं तोयाक्षराण्यग्न्यक्षराणाम् वि.प्र.८०ख/४.१६८.
rlung gi rang bzhin can
वि. समीरणरूपकम् — {ka k+ko lar ni gang zhig sems/} /{de ni rlung gi rang bzhin can//} कक्कोलकेषु यच्चित्तं तत्समीरणरूपकम् । हे.त.१६क/५०.
rlung gi las
वातकर्म — {rlung gi las sgra dang bcas par mi bya'o//} न सशब्दं वातकर्म कुर्वीत वि.सू.८१क/९८.
rlung gi shugs
• सं. वायुवेगः — {de dag ni} … {bya ngang pa'i rgyal po mgyogs pa dang rlung gi shugs 'ong ba bzhin du} … {'gro'o//} ते…राजहंसाः प्लुतवायुवेगा इव गच्छन्ति का.व्यू.२१०क/२६८; • ना. १. वातजवः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong} … ग्. {yon rol nas rlung gi shugs zhes bya bas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…वामे वातजवो नामाह ल.वि.१५३ख/२२८ २. वायुवेगा, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang} … {mi'am ci'i bu mo rlung gi shugs zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—मनसा नाम किन्नरकन्या…वायुवेगा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
rlung gi shugs can
वि. वायुवेगः — {mche ba 'khyog po lce gnyis dang ldan 'chi ba'i 'jigs byed rlung gi shugs can rab tu gtum//} दंष्ट्रवक्रो द्विजिह्वो मरणभयकरो वायुवेगः प्रचण्डः । वि.प्र.११२क/१, पृ.९.
rlung gi shugs ma
ना. वायुवेगा, पत्रदेवी/योगिनी — {de la 'dab ma dang po la 'jigs ma ste/} {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang dus kyi mche ba ma dang me 'bar gdong ma dang rlung gi shugs ma dang} तत्र प्रथमपत्रे भीमा । एवं द्वितीयादौ उग्रा, कालदंष्ट्रा, ज्वलदनलमुखा, वायुवेगा वि.प्र.४१क/४.२९; {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te} … {rgyab tu rlung shugs ma'i hI'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…पृष्ठे ही वायुवेगायाः वि.प्र.१३२क/३.६३.
rlung gi lha
= {rlung lha/}
rlung gis khyab pa
पा. वायुकृत्स्नम्, समाधिविशेषः — {'di lta ste dper na/} {dge slong la la zhig skye bo mang po'i tshogs kyi dbus su sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am} … {rlung gis khyab pa'am} तद्यथापि नाम भिक्षुर्महतो जनकायस्य मध्ये पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्…वायुकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
rlung gis 'jig pa
पा. वायुसंवर्तनी, कल्पभेदः — {me yis bdun no de nas ni/} /{mjug tu rlung gis 'jig pa yin//} तेजसा सप्तकः पश्चाद् वायुसंवर्तनी ततः ।। अभि.को.१०ख/३.१०२; वातसंवर्तनी — {phyogs bcur rlung gis 'jig pa dang mes 'jig pa dang chus 'jig pa yang byin gyis rlob la} दशदिशं च वातसंवर्तनीं तेजःसंवर्तनीमप्संवर्तनीमधितिष्ठति द.भू.२७१क/६२.
rlung gis zin pa
वि. वातगृहीतः — {ji ltar rlung gis zin pa la/} /{mon sran sde'u yi bza' ba sbyin//} यथा वातगृहीतस्य माषभक्ष्यं प्रदीयते । हे.त.१६क/५०.
कारवी १. = {shing kun 'dab} हिङ्गुपत्री मि.को.५६ख २. = {zi ra nag po} सुषवी मि.को.५७क ।
rlung bsgrib
= {go cha} कङ्कटः, कवचः मि.को.४६क ।
rlung ngo bo
वि. वायुरूपम् — {'on te yig gzhan sgra bdag nyid/} /{yang na brjod min rlung ngo bo/} /{tshig ngag bdag nyid gsal ba'am/} /{yang na 'dra nyid gzhan sel yin//} वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् । पदवाक्यात्मकः स्फोटः सारूप्यान्यनिवर्तने ।। त.स.८४क/७७५.
rlung can
वि. = {rlung nad can} वातकी, वातरोगी मि.को.५१ख ।
rlung chen
१. महावायुः — {lha rnams kyis ni rlung chen dang /} /{ji ltar sgom po 'byung ba yang /} /{chos 'byung las skyes 'khor lo nyid/} /{'phar ma gnyis dag skyon med pa//} देवतानां महावायुर्भावकश्च यथोदयम् ।। धर्मोदयोद्भवं चक्रं द्विपुटं हि निरामयम् । हे.त.८ख/२४; महावातः— {de nas gnyis pa'i thun dkyil du/} /{sa ni rab tu 'gul byung na/} /{rlung chen 'byung bar shes bya ste//} ततो द्वितीयमध्ये तु यामे कम्पः प्रजायते । महावातं ततो विन्द्याद् म.मू.२००क/२१५ २. = {rlung 'tshub} वातालिः — {de nas rgyu skar me tog gi/} /{rlung chen tho rangs 'od dag gis/} /{mi rtag pas bzhin zla ba yis/} /{dpal 'byor yongs su nyams par byas//} ताराकुसुमवातालिप्रभा प्राभातिकी ततः । अनित्यतेव शशिनश्चक्रे लक्ष्मीपरिक्षयम् ।। अ.क.१६७ख/१९.४५.
rlung lta bu
• वि. वायुभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {'jig rten thams cad brten pa med pas rlung lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… वायुभूतं सर्वलोकानिकेततया ग.व्यू.३०९ख/३९६; • पा. अनिलाभः, समाधिविशेषः — {rlung lta bu'i ting nge 'dzin thob} अनिलम्भ (अनिलाभ भो.पा.)समाधिप्रतिलब्धः स.पु.पु.१५८क/२४४.
rlung ltar mgyogs shing mthu dang ldan pa
वि. वातजवसम्पन्नः — {shA ri'i bu de nas skyes bu des de dag gi bu rnams la rlung ltar mgyogs shing mthu dang ldan pa'i glang gi shing rta byin te} अथ खलु शारिपुत्र स पुरुषस्तेषां स्वकानां पुत्राणां वातजवसम्पन्नान् गोरथकानेवानुप्रयच्छेत् स.पु.३०ख/५२.
rlung dang mtshungs
= {rlung dang mtshungs pa/}
rlung dang mtshungs pa
वि. वायुसमः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {rlung dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…वायुसम इत्युच्यते ल.वि.२०४क/३०७.
rlung nad
पा. वातगदः, व्याधिविशेषः — {bur chu gzan dag gsol ba des/} /{rlung nad kyis nyen rang sangs rgyas//} भुक्तेनेक्षुरसान्नेन तेन वातगदार्दितः । प्रत्येकबुद्धः अ.क.३४९ख/४६.३०; वातः — {rlung nad nyams su mi bde bas nyam thag par gyur pa} विषमवातोपहतशरीरान् ग.व्यू.१९१ख/२७३.
rlung nad can
वि. वातिकः — {rlung nad can la kha zas rtsub po rgyas par mi 'gyur ba bzhin no//} वातिकस्य रूक्षाननुशयनवत् अभि.स्फु.१०७ख/७९३; वातरोगी — {rlung dang rlung gi nad can no//} वातकी वातरोगी स्यात् अ.को.१७४क/२.६.५९; मि.को.५१ख ।
ना. वायव्या, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag} … {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang} … {rlung phyogs ma dang} … {skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…वायव्या…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
ना. अनिला, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {rlung ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा— मेखला…अनिला…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
rlung mar
= {rlung dmar/}
rlung med
निवातम् — {dper na rlung med pa'i mar me rlung gis mi g}.{yo ba} यथा निवाते दीपो न कम्प्यते वायुना अभि.स्फु.२९६ख/११५०; {mdo las rlung med pa'i mar me dper mdzad pa'i phyir} सूत्रे निवातप्रदीपनिदर्शनात् अभि.भा.७१ख/११५०; निर्वातम् — {'jig rten du ni mkhas pa yis/} /{rlung med sgron ma nyid mtshungs thob//} लोके निर्वातदीपस्य तुल्यतां प्राप पण्डितः ।। अ.क.३२९ख/४१.६५; अवातम् — {ni bA ta ni rlung med gnas/} /{mtshon gyis mi chod go cha la'ang //} निवातावाश्रयावातौ शस्त्राभेद्यं च वर्म यत् ।। अ.को.२२४क/३.३.८४.
rlung med gnas
निवातम् मि.को.८८ख; द्र.— {ni bA ta ni rlung med gnas/} /{mtshon gyis mi chod go cha la'ang //} निवातावाश्रयावातौ शस्त्राभेद्यं च वर्म यत् ।। अ.को.२२४क/३.३.८४.
rlung med pa
= {rlung med/}
rlung med pa'i tshig
अवायुपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {rlung gi tshig dang rlung med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…वायुपदमवायुपदम् ल.अ.६८क/१७.
rlung mo
वायवी, ओषधिविशेषः — {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang} … {rlung mo ni ladz+dzA lu ste/} {cha gsum dang mkha' spyod ma ni arka ste cha bzhi'o zhes pa ni gsum pa lnga'o//} पार्थिवीति मुषली भाग ५…वायवी लज्जालु भाग ३, खेचरी अर्का भाग ४ । इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
rlung dmar
मारुतः — {ngan rtog rlung dmar 'tshubs pas dkrugs pa yi/} /{'gro ba'i sems ni rnal du gnas par shog//} असद्वितर्काकुलमारुतेरितं प्रयातु चित्तं जगतां विधेयताम् ।। श.बु.११६क/१५३; {sems can dam pa khyod ni rlung} ( {da} ) {mar ltar 'jig rten gyi khams thams cad la rtag tu mi chags shing thugs gnas ma mchis pa'o//} अनिकेतबुद्धिस्त्वं अग्रसत्त्व मारुत इव सर्वलोके सदाप्रसक्तः ।। ल.वि.१६१ख/२४२; म.व्यु.७३९५ (१०५क).
rlung tshub can
वि. वातुलः मि.को.८२क ।
rlung 'tshub
वातालिः, ओ ली — {rgya che dus min rlung 'tshub kyis/} /{bskyod pa'i rba rlabs stobs kyis der/} /{dus kyi rtse dga' g}.{yo ba yis/} /{gzings ni bsdams pa med par gyur//} विपुलाकालवातालीव (लिच लि.पा.)लितोर्मिबलैरभूत् । तत्र प्रवहणं कालदोलाकेलिविशृङ्खलम् ।। अ.क.१८९ख/८१.७.
rlung yab
१. = {bsil g}.{yab} व्यजनम् — {rlung yab gtsang dang de bzhin gos/} /{lo mas kyang ni rlung yab bya//} शुचिव्यजनेन तथा वस्त्रे पर्णे चापि प्रवातये ।। म.मू.१७०ख/९१; तालवृन्तकम् — {rlung yab bsil yab ces pa 'o//} व्यजनं तालवृन्तकम् अ.को.१८०ख/२.७.१; तालवृन्तवद् वृन्तमस्येति तालवृन्तकम् अ.वि.२.७.१ २. व्यजनानिलः — {rlung yab la sogs pa'i reg bya la reg pa dang} व्यजनानिलादिस्पर्शं च स्पृशति त.प.७ख/४६०; द्र. {rlung g}.{yab/}
rlung yab bya
क्रि. प्रवातयेत् — {rlung yab gtsang dang de bzhin gos/} /{lo mas kyang ni rlung yab bya//} शुचिव्यजनेन तथा वस्त्रे पर्णे चापि प्रवातये ।। म.मू.१७०ख /९१.
rlung yor
कर्णः — {rlung yor thogs} कर्णधारः अ.को.१४७ख/१.१२.१२; कर्णम् अरित्रम् अ.वि.१.१२.१२.
तारकः, कर्णधारः — {tA ra ka ni lha min dang /} /{rlung yor 'dzin dang} श्री.को.१६७क; नियामकः — {ni yA ma ka} … {rlung g}.{yor 'dzin} श्री.को.१७०ख ।
rlung la dmigs pa
वि. वाय्वालम्बनः, ओ ना — {bsgyur ba zhes bya ba ni rlung la dmigs pa'i blo bsgyur te chos kyi mchog gi bar du gong nas gong du dge ba'i rtsa ba rnams la yang dag par sbyor ba'o//} विवर्तो नाम वाय्वालम्बनां वृद्धिं (बुद्धिं भो.पा.) विवर्त्त्योत्तरोत्तरेषु कुशलमूलेषु सन्नियोजनं यावदग्रधर्मेषु अभि.भा.११क/९००.
rlung langs
क्रि. वायुः वाति — {ci rin po che'i gling du rlung langs sam} अथवा रत्नद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५.
rlung lam
= {skar khung} वातायनम् मि.को.१४१क ।
rlung las gyur pa
वि. वातिकः — {gang cung zad nad gyur pa de thams cad rnam pa bzhi ste/} {rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur pa dang bad kan las gyur pa dang 'dus pa las gyur pa'o//} ये च केचन व्याधय उत्पद्यन्ते, ते सर्वे चतुर्विधाः—वातिकाः पैत्तिकाः श्लैष्मिकाः सान्निपातिकाश्च स.पु.५१क/९१; वातसमुत्थः — {nad shes te/} {rlung las gyur pa dang mkhris pa las gyur pa dang bad kan las gyur pa dang} व्याधीन् प्रजानामि वातसमुत्थानपि, पित्तसमुत्थानपि, श्लेष्मसमुत्थानपि ग.व्यू.२०क/११७.
rlung las byung ba
वि. वायवीयः — {gsal bar byed pa ni rlung las byung ba'i ldan pa dang rnam par dbye ba dag go//} व्यञ्जकाः वायवीयाः संयोगविभागाः त.प.१३८ख/७२९; वातिकः — {dang po'i thun gyi rmi lam gang /} /{bad kan las byung shes par bya/} … /{gsum pa rlung byung shes par bya//} प्रथमे यामे तु ये स्वप्ना तां विदुः श्लेष्मसम्भवाम् ।… तृतीये वातिकं विद्यात् म.मू.१८०ख/१०८.
rlung las 'byung ba
वि. वायुसम्भवः — {phrag dog don yod grub pa yin/} /{don yod rlung las 'byung ba nyid//} ईर्ष्या ह्यमोघसिद्धिः स्यादमोघो वायुसम्भवः ।। हे.त.१६क/५०.
rlung shugs ma
= {rlung gi shugs ma/}
rlung lha
ना. १. वायुः, देवः/देवपुत्रः — {gu lang chu lha ku be ra dang rlung lha me lha dbang chen dang //} शिववरुणकुबेरा वायुरग्निर्महेन्द्रः अ.श.२१७ख/२०१; {nyi ma dang zla ba dang rlung gi lha dang chu'i lha la sogs pa lha'i bu de dag tshogs pa dang lhan cig tu/} {brgya byin lha'i dbang po dang tshangs pa mi mjed kyi bdag po dag kyang tshogs so//} शक्रो देवानामिन्द्रो ब्रह्मा च सहाम्पतिश्चन्द्रादित्यवायुवरुणादयो देवपुत्राः सन्निपतितास्तस्मिन् पर्षदि का.व्यू.२००ख/२५८ २. मरुत्, दिक्पालः — {dbang po me dang gshin rje bdag/} /{bden bral chu dang rlung lha dang /} /{lus ngan dbang ldan bdag po rnams/} /{shar phyogs la sogs rim bzhin gnas//} इन्द्रो वह्निः पितृपतिर्नैऋतो वरुणो मरुत् ।। कुबेर ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् । अ.को.१३३क/१.३.२.
rlubs
पङ्कः — {khyim pa rnams ni sdig pa'i 'dam/} /{nyon mongs nya lcibs dra ba can/} /{khyim nyid du ni nyams 'gyur te/} /{rlubs su glang ni rgan po bzhin//} क्लेशशैवालजालेषु पापपङ्केषु वेश्मिनः । अवसन्ना गृहेष्वेव पङ्केष्विव जरद्गवाः ।। अ.क.८७ख/६३.५६.
rlo ba
वि. ( {'phyang ba} इत्यस्य प्रा.) उन्नतः — {nu ma gser gyi bum pa dang ru sbal ltar rgyas shing rlo ba dang mkhrang zhing mkhregs pas shin tu legs par zlum pa} काञ्चनकलशकूर्मपीनोन्नतकठिनसंहतसुजातवृत्त…स्तनीम् वि.व.२०९क/१.८३.
वि. दुर्भेदः — {gnyen po thong gshol gyis rlog par dka' ba'i phyir tha bar rnam par gzhag par rig par bya ste} प्रतिपक्षलाङ्गलैर्दुर्भेदार्थेन खिलव्यवस्थानं वेदितव्यम् अभि.स.भा.४२क/५९.
rlog par byed
क्रि. नाशेति — {de dag gnyis kyi mthar bying ste/} /{brlag nas byis pa rlog par byed//} अन्तद्वयनिमग्नास्ते नष्टा नाशेन्ति बालिशान् ।। ल.अ.१३१क/७७.
rlon
= {rlon pa/}
rlon pa
• वि. सार्द्रः — {ljon shing rlon pa dag la} सार्द्रेषु दारुषु जा.मा.१७६क/२०४; स्निग्धः — {rlon pa'i shing la ltung byed nyid/} /{dbang ni me tog rab tu grags//} पातना स्निग्धवृक्षेषु वश्या पुष्पप्रकीर्तिता । हे.त.१३क/४०; स्यन्दिनी — {nus yod na yang gnod pa can/} /{skye nus snying po can dngos la/} /{yun du gnas nus yod min te/} /{sa rlon la ni me bzhin no//} नालं प्ररोढुमत्यन्तं स्यन्दिन्यामग्निवद् भुवि ।। बाधकोत्पत्तिसामर्थ्यगर्भे शक्तोऽपि वस्तुनि । प्र.वा.११५ख/१.२११; उत्तम् मि.को.१४६ख; आमः — {dper na drod chung bas tshos dang drod che bas rlon pa lta bu'o//} तद्यथा, मन्दाग्नौ पक्वस्यामस्य दीप (? दीप्)ताग्नौ वि.सू.८०क/९७; • सं. १. = {sge'u gsher rlon po} सार्द्रम्, आर्द्रम् — {sge'u gsher rlon pa rlon can dang /} /{bangs so thags can sge'u gsher rlon//} आर्द्रं सार्द्रं क्लिन्नं तिमितं स्तिमितं समुन्नमुत्तं च ।। अ.को.२१४क/३.१.१०५; आर्द्रेण सह वर्तत इति सार्द्रम् अ.वि.३.१.१०५ २. परिष्यन्दः म.व्यु.६९४९.
rlon pa'i shing
स्निग्धवृक्षः — {rlon pa'i shing la ltung byed nyid/} /{dbang ni me tog rab tu grags//} पातना स्निग्धवृक्षेषु वश्या पुष्पप्रकीर्तिता । हे.त.१३क/४०.
rlom
= {rlom pa/}
rlom bsnyal
प्रमात्रम्, संख्याविशेषः — {tham thim tham thim na rlom bsnyal lo//} {rlom bsnyal rlom bsnyal na gzhal 'phyos so//} विसदं विसदानां प्रमात्रम्, प्रमात्रं प्रमात्राणाम् अमन्त्रम् ग.व्यू.३ख/१०३.
rlom pa
• क्रि. मन्यते — {steng gnas te gong na gnas pa'i nyi ma 'og nyid de 'og phyogs na gnas pa lta bur rlom mo//} आदित्यमूर्ध्ववृत्तिम् उपरिस्थं च तमादित्यमवागिव अधः स्थितमिव मन्यते त.प.१४८ख/७५०; • सं. मनना — {ting 'dzin de yi byed pa nyid//lung} {ston pa dang rlom pa zad//} समाधिस्तस्य कारित्रं व्याकृतिर्मननाक्षयः ।। अभि.अ.३क/१.३३; मानः — {phyir la yon tan rlom pa yis/} /{mkhas pa dag la bdo bar 'dod//} अपरं गुणमानेन पण्डितान् विजिगीषते ।। बो.अ.२९क/८.१४६; अभिमानः — {de bzhin du shes pa rnams mgyogs par 'byung ba'i phyir cig car 'byung ba rlom pa yin no//} एवं ज्ञानानां शीघ्रोत्पत्तितः सकृद्भावाभिमान इति त.प.७क/४५९; द्र. {rlom sems/}
rlom pa'i sems
= {rlom sems/}
rlom pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba
पा. अतृप्तचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te} … {rlom pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang} … {bdag nyid che ba'i sems kyi bsam pa yid la bya ba'o//} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति… अतृप्तचित्ताशयमनस्कारेण च… माहात्म्यचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.
rlom par 'gyur
क्रि. मन्येत — {shes par 'gyur te/} {rigs pa ma yin pas bskyed pa'i sgo nas} … {chags pa dang sdang ba dang rlom pa dang rmongs par 'gyur ro//} रज्येत द्विष्यान्मन्येत मुह्येदयोगविहिततो विजानीयाद् अभि.भा.४८ख/१०५७.
rlom mi mnga'
क्रि. न मन्यते — {'di bas bdag mchog ces kyang rlom mi mnga'/} /{'di bas bdag chung zhes kyang rlom mi mnga'//} प्रवरोऽहमितो न मन्यसेऽत्यवरोऽहमितो न मन्यसे । वि.व.१२६ख/१.१६.
rlom sems
मनना — {bsnyen par dka' zhing rlom sems thams cad spangs te nyon mongs pa thams cad sreg par gnas pa'i phyir me dang mtshungs pa zhes bya'o//} तेजःसम इत्युच्यते दुरासदसर्वमननाप्रहीणसर्वक्लेशदाहप्रत्युपस्थानत्वात् ल.वि.२०४क/३०७; मन्यना — {rgyal po chen po rlom sems ni bdud kyi spyod yul lo//} मन्यना च नाम महाराज मारगोचरः शि.स.१३९क/१३४; मदः — {de ltas gzhan gyi don byas kyang //rlom} {sems dang ni ngo mtshar med//} अतः परार्थं कृत्वाऽपि न मदो न च विस्मयः । बो.अ.२७ख/८.१०९.
rlom sems thams cad yongs su bcom pa
पा. सर्वमन्यनासमुद्घातितः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa rlom sems thams cad yongs su bcom pa zhes bya ba thob bo//} अहं कुलपुत्र सर्वमन्यनासमुद्घातितस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.६०क/१५२.
rlom sems thams cad las yang dag par 'das pa
वि. सर्वमन्यनासमतिक्रान्तः — {bcom ldan 'das sems can gang dag sangs rgyas kyi ye shes la yang rlom sems su mi bgyid cing mngon par mi zhen la chags par mi gnas shing /} {rlom sems thams cad las yang dag par 'das pa'i lam la gnas pa} ये ते भगवन् सत्त्वा बोधि(बुद्ध भो.पा.)ज्ञानमपि न मन्यन्ते नाभिनिविशन्ते नाध्यवसाय तिष्ठन्ति, सर्वमन्यनासमतिक्रान्ता मार्गस्थिताः सु.प.२२ख/३.
rlom sems dang bral ba
वि. मन्यनापगतः — {chos thams cad ni rlom sems dang bral ba'o//} मन्यनापगता हि सर्वधर्माः शि.स.१३९ख/१३४.
rlom sems byed
क्रि. मन्यति — {sems kyis su ni lus 'dzin te/} /{yid ni rtag tu rlom sems byed//} चित्तेन धार्यते कायो मनो मन्यति वै सदा । ल.अ.१७५ख/१३७; मन्यते — {rnam par shes pas rnam par rig/} /{yid kyis kyang ni rlom sems byed//} विज्ञानेन विजानाति मनसा मन्यते पुनः । ल.अ.१७३ख/१३३; {de dag byang chub la dmigs pa snyam du rlom sems su byed de} ते बोधिमपि आरम्बणीकृत्य मन्यन्ते सु.प.२९ख/९.
rlom sems byed pa
= {rlom sems byed/}
rlom sems ma yin pa
अमन्यनता— {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa rlom sems ma yin/} ग्. {yo ba ma yin/} {spros pa med pa} (?) {ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानाममन्यनता अस्पन्दनता अप्रपञ्चता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प. ४४क/२१.
rlom sems med
= {rlom sems med pa/}
rlom sems med pa
• क्रि. न मन्यते — {yid dang mtshan nyid dngos po la/} /{rtag dang mi rtag rlom sems med//} मनश्च लक्षणं वस्तु नित्यानित्ये न मन्यते । ल.अ.१६९क/१२५; • सं. अमन्यना — {rgyal po chen po rlom sems ni bdud kyi spyod yul lo/} /{rlom sems med pa ni sangs rgyas kyi spyod yul lo//} मन्यना च नाम महाराज मारगोचरः । अमन्यना बुद्धगोचरः शि.स.१३९ख/१३४; • वि. निस्तरङ्गः — {bsgom dang sgom pa po med bshes dang dgra med cing //rlom} {sems med pa'i lhan cig skyes pa'i sna tshogs nyid//} भाव न भावक मित्र न शत्रु निस्तरङ्ग सहजाख्यविचित्रम् ।। हे.त.१२ख/३८.
rlom sems med pa'i rang bzhin can
वि. निस्तरङ्गस्वरूपी — {bdag med lhan cig mnyam sbyor zhing /} /{dga' ba gnyis gnyis snyoms 'jug pas/} /{dba' rlabs med pa'i bde ba thob/} /{rlom sems med pa'i rang bzhin can//} रतिद्वन्द्वसमापन्नं नैरात्म्या सह संयुतम् ।। निस्तरङ्गसुखावाप्तं निस्तरङ्गस्वरूपिणम् । हे.त.२३ख/७८.
rlom sems su byed
= {rlom sems byed/}
rloms
भू.का.कृ. उत्प्रेक्षितः — {rloms te spyi'i rnam pas ston pa na/} {sgra gcig nyid bstan pa mchog yin gyi} उत्प्रेक्षितसामान्याकारेण च निर्देशे वरमेकयैव श्रुत्या प्रतिपादनम् त.प.२६३क/२४२.
brla
ऊरुः, जङ्घैकदेशः — {brla dang rked pa'ang lus ma yin//} नोरु कायः कटिर्न च बो.अ.३३ख/९.७९; {pad rtsa'i lag pa chu shing brla/} /{pad ma'i gdong dang ut+pa la mig/} /{khyod kyi gzugs kyis bdag cag rnams/} /{gdung nus min nam lus can ma//} मृणालबाहू रम्भोरु पद्मोत्पलमुखेक्षणम् । अपि ते रूपमस्माकं तन्वि तापाय कल्पते ।। का.आ.३३३ख/२.३३४; द्र.— {de bzhin du dpyi dang brla'i mtshams dag la'o//} एवं हि फिच्चककटिसन्धौ वि.प्र.१५०क/३.९६.
क्रि. न सक्थिनि सक्थि — {shin tu bsdams shing khyim gzhan du 'gro bar bya'o/} /{legs par bgos shing ngo /} /{sgra bskyung zhing ngo //mig} ग्. {yeng bar mi bya zhing ngo//gnya'} {shing gang tsam du blta zhing ngo //} … {brla mi bsnol bar ro//} सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत् । सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिप्तचक्षुः युगमात्रदर्शी…न सक्थिनि सक्थि वि.सू.४९क/६२.
brla med
ना. अनूरुः, सूर्यसारथिः — {nyi ma'i kha lo skya rengs dang /} /{brla med 'od srung khyung sngon skyes//} सूरसूतोऽरुणोऽनूरुः काश्यपिर्गरुडाग्रजः । अ.को.१३५ख/१.३.३२; न विद्येते ऊरू यस्य सः अनूरुः अ.वि.१.३.३२.
brla legs par zlum pa
पा. सुविवर्तितोरुः, महापुरुषाणां लक्षणविशेषः — {'di ltar rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa 'di ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang ldan pa ste} … {brla legs par zlum pa} तथा हि महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारो द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समन्वागतः…सुविवर्तितोरुः ल.वि.५७क/७५.
brlag
= {brlag pa/}
brlag gyur
= {brlag par gyur pa/}
brlag pa
• सं. नाशः — {bsags dang bsrung dang brlag pa'i gdung ba yis//} अर्जनरक्षणनाशविषादैः बो.अ.२६ख/८.७९; {lus med me la phye ma leb/} /{'bab bzhin brlag par ma 'gro zhig//} अनङ्गाग्नौ पतन्नाशं पतङ्ग इव मा गमः ।। अ.क.१७०ख/१९.७९; विनाशः — {de nas dal gyis rgyal khab tu/} /{bran khol blun po 'dun pa yi/} /{rjes su 'jug pas brlag pa'i slad/} /{bcos ma'i bud med rab tu bcug//} ततः स्वैरं गृहं राज्ञश्चेटकैः कूटकामिनी । छन्दानुवृत्तिभिर्मूढैर्विनाशाय प्रवेशिता ।। अ.क.१३३क/६६.९४; {sngon gyi las ni} … {brlag par 'ong mi 'gyur//} न हि भवति विनाशः कर्मणः प्राक्तनस्य अ.क.१९८ख/८३.३४; क्षयः — {gzings ni} … {chag/} /{tshong pa thams cad brlag par gyur//} भग्ने प्रवहणे सर्ववणिजामभवत् क्षयः ।। अ.क.१४७ख/१४.१०२; {de lta glo bur brlag rtsom pa'i/} /{'jigs pa'i rnam 'phrul gyis skrag pa//} इत्यकाण्डक्षयारम्भभयसम्भ्रमकातरैः । अ.क.२२२ख/८९.१५; संक्षयः — {nor rnams bsrung bar gyur mod kyang /} /{skad cig gis ni brlag par 'gyur//} क्षणेनायान्ति वित्तानि रक्षितान्यपि संक्षयम् ।। अ.क.५क/५०.४४; क्षतिः — {legs par gsungs pa'ang spangs pas na/} /{brlag 'gyur} स्वाख्याततां च क्षिपति क्षतिं च प्राप्नोति सू.अ.१३४क/७; अत्ययः — {skyes bu dam pa rnams ni bdag brlag par gyur pa la yang mi 'dzem par sbyin pa byin par byed na/} {bde bar 'dug pa lta su zhig sbyin par mi byed} अत्ययमप्यविगणय्य दित्सन्ति सत्पुरुषाः । केन नाम स्वस्थेन न दातव्यं स्यात् जा.मा.१८क/२०; विलयः — {chos gos dang bsod snyoms la sogs pa rnyed pa nyams bla zhing ni brlag kyang bla'i 'o//} चीवरपिण्डपातादयो नश्यन्तु, विलयं यान्तु बो.प.९२क/५६; अपनयः — {bag med brlag pa'i 'byung khungs} प्रमादापनयाकरः जा.मा.१२०ख/१३९; विशसनम् — {mjug tu dug ldan rno ba'i mtshon rnams dag gis brlag pa thob par 'gyur//} लभन्ते पर्यन्ते विषय(नि लि.पा.)शितशस्त्रैर्विशसनम् अ.क.१९३क/८२.११; व्यसनम् — {bdag cag brlag par dga' ba yi/} /{nged kyi dgra yang de'u re 'ong //} अस्मद्व्यसनसंकृष्टाः समायान्ति च नो द्विषः ।। जा.मा.८७क/१००; • भू.का.कृ. ( {brlags pa} इत्यस्य स्थाने) नष्टः — {de dag gnyis kyi mthar bying ste/} /{brlag nas byis pa rlog par byed//} अन्तद्वयनिमग्नास्ते नष्टा नाशेन्ति बालिशान् ।। ल.अ.१३१क/७७; क्षतः — {yongs brlag de mthong nas} वीक्ष्य परिक्षतं तम् अ.क.३४क/३.१६९; हतः — {nor ni 'khor gsum khyad par rgyu yin te/} /{de med byas na su yi chos ma brlag//} अर्थस्त्रिवर्गस्य विशेषहेतुस्तस्मिन् हते केन हतो न धर्मः । जा.मा.१९ख/२१; नाशितः — {khyod kyis kho bo gar brlag pa'i/} /{sngon gyi dus de gzhan yin te//} अन्योऽसौ पूर्वकः कालस्त्वया यत्रास्मि नाशितः ।। बो.अ.३०क/८.१६९; लुप्तः — {gang zhig 'thungs na myos pas dran brlag ste//} यां पीतवन्तो मदलुप्तसंज्ञाः जा.मा.९३क/१०६. • (द्र.— {bcom brlag/} {phye mar brlag/} {bzod brlag pa/} ).
brlag par gyur
= {brlag par gyur pa/}
brlag par gyur pa
• भू.का.कृ. क्षयं गतः — {mtha' dag yul gyi grong du ni/} /{nges par byings shing brlag par gyur//} निमग्ना विषयग्रामे समग्रा मे क्षयं गता ।। अ.क.१७०क/१९.७७; क्षपितः — {mu ges 'jig rten brlag gyur cing /} /{mi bzad nyon mongs kyis 'khrugs tshe//} दुर्भिक्षक्षपिते लोके विषमक्लेशविह्वले । अ.क.३५०ख/४६.४२; • सं. अत्ययः — {skyes bu dam pa rnams ni bdag brlag par gyur pa la yang mi 'dzem par sbyin pa byin par byed na/} {bde bar 'dug pa lta su zhig sbyin par mi byed} अत्ययमप्यविगणय्य दित्सन्ति सत्पुरुषाः । केन नाम स्वस्थेन न दातव्यं स्यात् जा.मा.१८क/२०.
brlag par dga'
= {brlag par dga' ba/}
brlag par dga' ba
वि. व्यसनसंकृष्टः — {bdag cag brlag par dga' ba yi/} /{nged kyi dgra yang de'u re 'ong //} अस्मद्व्यसनसंकृष्टाः समायान्ति च नो द्विषः ।। जा.मा.८७क/१००.
brlag par bgyid
क्रि. विप्रघातं करोति — {skyed mos tshal ga ge mo zhig na sbrul gdug pa/} {sbrul nag po chen po mig gdug pa zhig mchis te/} {skye bo mang po brlag par bgyid lags} अमुष्मिन्नुद्याने महानाशीविषः कृष्णसर्पो दृष्टिविषः प्रतिवसति, महाजनविप्रघातं करोति अ.श.१३९क/१२८.
brlag par 'gyur
• क्रि. १. निधनमुपयाति — {che ge mo'i skyed mos tshal du song ba de dag thams cad brlag par 'gyur ro //} ये अमुकमुद्यानं प्रविशन्ति, सर्वे ते निधनमुपयान्ति अ.श.१३८ख/१२८; क्षतिं प्राप्नोति — {legs par gsungs pa'ang spangs pas na/} /{brlag 'gyur} स्वाख्याततां च क्षिपति क्षतिं च प्राप्नोति सू.अ.१३४क/७; पतति — {rgyal po rnams kyang 'dod pa'i phyir ni brlag par 'gyur//} कामार्थमेव च महीपतयः पतन्ति जा.मा.१०३क/११९ २. विलोप्स्यते — {sdig can khyod ni mi mdza' ba'i grong khyer la rgyal po chen po bab pa ltar do mod byang chub sems dpas brlag par 'gyur ro//} विलोप्स्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेनामित्रनगरमिव महाराजेन ल.वि.१६२क/२४३; • वि. वञ्चितः — {mang du smos kyang ci dgos te/} /{khyod dang ma phrad brlag par 'gyur//} बहुना तु किमुक्तेन वञ्चितास्त्वददर्शिनः ।। जा.मा.११४ख/१३३.
brlag par 'gyur ba
= {brlag par 'gyur/}
brlag par byed pa
क्रथनम् मि.को.५०ख ।
brlag par byed par 'gyur
क्रि. नाशयिष्यति — {rang nyid brlags nas gzhan yang brlag par byed par 'gyur} स्वयं नष्टाः परानपि नाशयिष्यन्ति अ.सा.१६१ख/९१.
brlang
= {brlang po/} {brlang ba/}
brlang po
वि. खलः — {brlang pos zil mnan skye bo dam pa ni/} /{yul gzhan dag tu btsongs bzhin ci zhig brjod//} अलंकृतः साधुजनः खलेन किं वक्ति विक्रीत इवान्यदेशे ।। अ.क.२८५ख/१०५.४२; चण्डः — {'tshig pa ni tshig brlang pos zher 'debs pa nyid do//} प्रदाशश्चण्डवचोदाशिता त्रि.भा.१५९ख/६६; शठः — {khyod kyi mgrin pa 'di la mtshon/} /{brlang po sdig can su zhig bsnun//} शस्त्रं कण्ठे शठेनास्मिन्केन पापेन पात्यते ।। अ.क.२५ख/५२.६६; निष्ठुरः, ओ रा — {byang chub sems dpa' ni slong ba la khyod la mi sbyin no zhes tshig brlang pos phyir zlog par mi byed mod kyi} न खलु पुनर्बोधिसत्त्वः उत्सहते याचनकं निष्ठुरया वाचा प्रतिक्षेप्तुम्—न ते दास्यामीति बो.भू.६९क/८९; द्र.— {tshig brlang por smra ba/}
brlang ba
वि. परुषः, ओ षा — {dbang po brlang ba} परुषेन्द्रियः श्रा.भू.७१ख/१८६; {tshig de ni kun shes par byed pa dang} … {mi brlang ba dang} याऽसौ वागाज्ञापनी…अपरुषा ल.वि.१४१क/२०८; खरः — {rig pa'i khyad par dag la 'bad byas kyang /} /{mi bsrun nges par brlang ba'i rang bzhin nyid//} विद्याविशेषेऽपि कृतप्रयत्नः खलो भवत्येव खरस्वभावः । अ.क.३२क/५३.४५; कर्कशः, ओ शा — {zhe gcod pa'i tshig dang bral ba yin te/} {snyogs pa dang brlang ba dang rtsub pa dang} … {tshig gi rnam pa de lta bu spangs te} परुषवचनात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति । स येयं वागदेशा कर्कशा परकटुका…तथारूपां वाचं प्रहाय द.भू.१८८क/१५; कटुकः — {de lta bu'i chad pa sna tshogs du ma mi bzad pa drag pa brlang ba yid du mi 'ong ba srog 'phrog pa dag kyang byed par mthong ngo //} एवमनेकविधास्तीव्राः खराः कटुका अमनापाः प्राणहारिणीः कारणाः कार्यमाणा अपश्यत् ग.व्यू.२४ख/१२१; रौद्रः — {sems can rgyal po'am blon po chen po gang dag shas cher brlang zhing} ये सत्त्वा राजानो वा भवन्ति राजमहामात्रा वा अधिमात्ररौद्राः बो.भू.८९ख/११४; रभसः — {rgyal po ma skyes dgra de ni yong ye gtum zhing brlang la zhe rtsub cing gzu lums can zhig yin gyis} सर्वथाऽयं राजा अजातशत्रुश्चण्डो रभसः कर्कशः साहसिकश्च अ.श.२७६क/२५३.
brlang ba med pa
अकर्कशता — {sems la brlang ba med pa dang} चित्ताकर्कशता शि.स.१०३क/१०२.
brlangs pa
वि. कर्कशः मि.को.१२७ख; द्र. {brlang ba/}
brlan
= {brlan pa/}
brlan te 'jog pa
अवस्थापना — {brjed nas phyi rol tu g}.{yengs par gyur pa de yang phyir bkug pa ste brlan te 'jog pa'o//} तस्य स्मृतिसम्प्रमोषाद्बहिर्धा विक्षिप्तस्य पुनः प्रतिसंहरणमवस्थापना अभि.स.भा.६६क/९०.
brlan dang ldan pa
= {brlan ldan/}
brlan ldan
वि. आर्द्रः — {bdag po bzhin du rjes mthun par/} /{sbyin pas brlan ldan lag pa'i rdzing //} प्रभोरिवानुकारेण दानार्द्रकरपुष्करः ।। अ.क.२२ख/३.३४; सजलः — {sprin brlan dang ldan pa lta bu} सजल इव जलधरः अ.श.५७ख/४९; स्यन्दी — {bdud rtsi'i brlan ldan rnyed na ni/} /{de yis rgud pa 'di las thar//} लभ्यते स सुधास्यन्दी तेनेयं तीर्यते विपत् ।। अ.क.२९ख/३.१२१.
brlan pa
• सं. द्रवः — {dmigs pa des yang dang yang du dad pas brlan pa'i sems kyis mchi ma khrug ces byed pa dang spu zing zhes byed pa 'thob par 'gyur te} भूयो भूयस्तेनालम्बनेन प्रसादद्रवचित्ततया अस्रप्रपाताद्रोमाञ्चा(दीनि) प्रतिलभते श्रा.भू.१४क/३०; स्नेहः — {rlan} ( {brlan} पा.भे.) {pa dang rlan par gyur pa yod pa gang yin pa ste} यद्…स्नेहः स्नेहगतम् श्रा.भू.८२ख/२१३; परिष्यन्दः म.व्यु.६९४९ (९९क); परिष्यन्दनम् — {las kyi zhing gi gzhi dang ma rig pa'i mun pa dang sred pa'i snum dang nga'i nga rgyal gyis brlan pa'i lta ba'i rnam pa dang dra ba rab tu 'phel bas ming dang gzugs kyi myu gu 'byung ste} कर्मक्षेत्रालयमविद्यान्धकारं तृष्णास्नेहमस्मिमानपरिष्यन्दनतः दृष्टिकृतजालप्रवृद्ध्या च नामरूपाङ्कुरः प्रादुर्भवति द.भू.२१९ख/३१; • वि. आर्द्रः — {de mthong bden pa'i brtul zhugs ni/} /{snying rjes brlan pas yang dag bsams//} सत्यव्रतस्तामालोक्य दयार्द्रः समचिन्तयत् ।। अ.क.१७क/५१.३६; स्निग्धः — {mthu dang gzhan du mi 'gyur dang /} /{brlan pa'i ngo bo rang bzhin phyir//} प्रभावानन्यथाभावस्निग्धभावस्वभावतः । र.वि.८८ख/२७; दिग्धः — {chus brlan pas lus kyang byug go//} गात्रस्योदकदिग्धेनानुपरिमार्जनम् वि.सू.९५ख/११५; अभिष्यन्दितः — {ri} … {mes tshig pa'am chus brlan pa} पर्वतानि…अग्निना दग्धानि, उदकाभिष्यन्दितानि श्रा.भू.१८३ख/४८३; म.व्यु.६५८४ (९४ख); विक्लिन्नः — {lan 'ga' ni kha chu'i tshogs kyis brlan pa dang} एकदा लालाविसरविक्लिन्नम् श्रा.भू.१८३ख/४८३; • उ.प. शिशिरः — {snying rje'i chus brlan sems la 'khrug pa'i me 'bar yong mi 'gyur//} न कोपाग्निश्चित्ते ज्वलति हि दयातोयशिशिरे ।। जा.मा.१५७क/१८१.
brlan pa'i bya ba byed
क्रि. स्नेहयति — {sred pas ni sa bon rnam par shes pa brlan pa'i bya ba byed do//} तृष्णा विज्ञानबीजं स्नेहयति प्र.प.१८८क/२४७.
brlan par gyur
= {brlan par gyur pa/}
brlan par gyur pa
भू.का.कृ. आक्लेदितः — {de nas bdag nyid chen po de de dag gis snying rje rje skad du gsol ba btab pa dang /} {de dag gi sems rab tu brlan par gyur nas} अथ स महात्मा तै करुणैः प्रयाचितैस्तेषां भृशतरमाक्लेदितहृदयः जा.मा.१८२ख/२१२; समाक्लेदितः — {byang chub sems dpa'i spyod pa la rab tu snying rje ba shin tu bya dka' ba thos nas snying brlan par gyur te} तदतिकरुणमतिदुष्करं च बोधिसत्त्वस्य कर्म श्रुत्वा समाक्लेदितहृदयाः जा.मा.६०क/६९.
• क्रि. स्नेहयामि — {bdag gis sa bon rnam par shes pa brlan par bya'o//} अहं विज्ञानबीजं स्नेहयामि शि.स.१२६क/१२२; • कृ. निक्षेप्तव्यः — {grangs can gyi phyogs la brlan par bya'o//} साङ्ख्यपक्षे निक्षेप्तव्यः अभि.स्फु.११४ख/८०७.
brlan par byed
क्रि. स्नेहयति — {sred pa ni sa bon rnam par shes pa brlan par byed do//} तृष्णा विज्ञानबीजं स्नेहयति शि.स.१२६क/१२२.
• भू.का.कृ. आविष्टः — {log par lta ba shin tu mang po la chags pa med pa'i gdon gyis brlams pa'i blo can rnams kyis} अतिविकलैर्मिथ्यादर्शनसंरागपिशाचाविष्टबुद्धिभिः वा.टी.७३ख/२९; • सं. आवेशः — {byang chub sems dpa' ni de dag nyid la shas cher nyon mongs pas brlams pa'i rang bzhin can yin par rtogs nas snying brtse ba'i sems kho na nye bar gzhag ste/} {sbyin pa sbyin par byed do//} बोधिसत्त्वो भूयस्या मात्रया क्लेशावेशप्रकृतितामवगम्यानुकम्पाचित्तमुपस्थाप्य दानं ददाति बो.भू.६५क/८४; उन्मादः — {'dod 'jigs mya ngan gyis brlams dang /} /{rkun po rmi sogs kyis bslad pas/} /{mdun na gnas pa bzhin du ni/} /{yang dag min pa mthong bar 'gyur//} कामशोकभयोन्मादचौरस्वप्नाद्युपप्लुताः । अभूतानपि पश्यन्ति पुरतोऽवस्थितानिव ।। प्र.वा.१२९क/२.२८२.
brla'i tshigs
ऊरुसन्धिः — {'di ltar lus kyi dpung pa'i tshigs gnyis la zhing gnyis so//} {brla'i tshigs gnyis la nye ba'i zhing ngo //} इह शरीरे क्षेत्रद्वयं बाहुसन्धिद्वये, उपक्षेत्रमूरुसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७; {de bzhin du g}.{yas pa'i byin pa dang brla'i tshigs la ye shes la sogs pa'i dbyangs drug gis phye ba'i ta sde'o//} एवं जानूरुसन्धौ दक्षिणे ज्ञानादिषण्मात्राभिन्नः तवर्गः वि.प्र.२५६क/२.६७.
brla'i mtshams
कटिसन्धिः — {de bzhin du dpyi dang brla'i mtshams dag la'o//} एवं हि फिच्चककटिसन्धौ वि.प्र.१५०क/३.९६.
brla'i rus pa
जङ्घास्थि — {gzhan yang gang gi tshe dur khrod na rus pa phyogs dang phyogs mtshams su 'thor ba 'di lta ste/} … {brla'i rus pa yang gzhan na} पुनरपरं यदा पश्यति शिवपथिकायामस्थीनि दिग्विदिक्षु क्षिप्तानि, यदुत …अन्येन जङ्घास्थीनि शि.स.११९ख/११७.
• वि. गुरुः — {brling dang snying brtan mi phyed pas/} /{drang srong stobs ni rdo rje 'dra//} गुरुसारदृढाभेद्यं वज्रप्रख्यमृषेर्बलम् ।। र.वि.१२१ख/९६; {gang phyir brling ba snying po'i phyir/} /{gang phyir snying po brtan pa'i phyir//} गुरुं कस्माद्यतः सारं सारं कस्माद्यतो दृढम् । र.वि.१२१ख/९६; गुर्वी — {rab mang gser tshogs brling ba yis/} /{bsten 'di bdag gis yongs mi bzod//} प्रभूतहेमसम्भारां गुर्वीं सेवामिमामहम् । न सहे अ.क.३६०ख/४८.४०; गरिष्ठः — {mthong ba las brling ba'i tshad ma yang med pas} न च दृष्टाद् गरिष्ठं प्रमाणमस्तीति अभि.भा.१६६ख/५६९; द्र.— {pad ma'i skud pa bas kyang phra/} /{ri bo las kyang shin tu brling /} /{rgya mtsho bas kyang zab pa ste/} /{bde blag tu ni 'thob ma yin//} सूक्ष्मा मृणालतन्तुभ्यो गिरिभ्योऽपि गरीयसी । समुद्रेभ्योऽपि गम्भीरा सा सुखेन न लभ्यते ।। अ.क.१५९क/१७.२६; • सं. घनत्वम् — {de la rang bzhin gyis brling ba dang gsal ba dang 'bras bu shin tu che ba dang phan yon shin tu che ba'i phyir sbyangs pa zhes bya'o//} तत्र प्रकृत्या घनत्वादुज्ज्वलत्वादधिमात्रमहाफलत्वान्महानु़शंसत्वाच्चोत्तप्ता इत्युच्यन्ते बो.भू.४७क/६१; गौरवम् — {snga mar bsam pa'i bdag nyid che/} /{'dir ni mngon par 'byor bas brling //} पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम् । का.आ.३३२क/२.३००.
brling ba nyid
गौरवम् — {khyod ni zab pas rgya mtsho ste/} {brling ba nyid kyis ri bo yin//} गाम्भीर्येण समुद्रोऽसि गौरवेणासि पर्वतः । का.आ.३२५क/२.८४.
la
व्यञ्जनषड्विंशतिवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba so dang lce rtse cung zad phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.२७४३; ल (देवनागरीवर्णः) — {la zhes brjod pa dang 'khri shing chad pa'i sgra byung ngo //} लकारे लताच्छेदनशब्दः (निश्चरति स्म) ल.वि.६८क/८९; {la yig} लकारः वि.प्र.११३ख/१६; {ma la ya} मलयः का.आ.३३०क/२.२३५; {dzam b+ha la} जम्भलः म.मू.१२२ख/३१; • सं. पर्वतः — {khrag dang mchi ma'i rgya mtsho bskams pa dang /} {rus pa'i la bsgral ba dang} उच्छोषिता रुधिराश्रुसमुद्राः, लङ्घिता अस्थिपर्वताः अ.श.७८क/६९; • प्र. १. विभक्तिप्रत्ययः ( {la don/} {su ru ra du na la tu/} /{la don rnam pa bdun yin te/} /{rnam dbye gnyis bzhi bdun pa dang /} /{de nyid tshe skabs rnams la 'jug/} ) [1] द्वितीया ( {shing la} द्रुमम्)— {sa skyong bu yis ni/} /{skyu ru ra yi shing la 'dzegs//} आरुरोह भूपालसूनुरामलकद्रुमम् ।। अ.क.१३०ख/६६.६५; ( {mgo la} शीर्षम्) — {byang chub sems dpa' rdo rje snying po'i mgo la byug pa mdzad do//} वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य शीर्षं सम्प्रमार्जयन्ति स्म द.भू.१६९ख/३; ( {de la} तम्) — {sa skyong gis ni de la smras//} तमुवाच महीपालः अ.क.३६०ख/४८.३९ [2] चतुर्थी ( {bu la} पुत्राय) — {bu mo mu tig bdag gi bu la byin cig} दीयतां मुक्ता दारिका मम पुत्राय अ.श.२०६ख/१९०; ( {bsod snyoms la} पिण्डाय) — {bsod snyoms la zhugs pa} पिण्डाय प्राविक्षत् वि.व.१२९ख/१.१९; ( {rgyal la} राज्ञे) — {ces pa rtsis pas bstan pa ni/} /{blon po rnams kyis rgyal la smras//} इति मौहूर्तिकादिष्टं राज्ञे मन्त्री न्यवेदयत् ।। अ.क.१४३ख/१४.५६; ( {'gro ba la} जगते) — {'gro phan ni 'gro ba la phan pa'o//} जगते हितं जगद्धितम् त.प.१४५ख/१९; । ( {khyod la} ते) — {khyod la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु ते सू.अ.२५७ख/१७७ [3] सप्तमी ( {lcags la} लोहे)— {ji ltar lcags la tsha ba dang /} /{mig la rab rib zhi ba ltar//} दाहशान्तिर्यथा लोहे दर्शने तिमिरस्य च । सू.अ.१५५ख/४१; ( {tshul khrims la} शीले) — {sems can tshul khrims ngan pa can rnams ni tshul khrims la rab tu 'god do//} दुःशीलान् सत्त्वान् शीले प्रतिष्ठापयामि ग.व्यू.१६०क/२४३; ( {chos la} धर्मे) — {grong khyer ku shi'i gyad yul pa mang po chos la btsud pa} बहवश्च कौशीनागरा मल्ला धर्मे नियुक्ताः अ.श.११४क/१०३ [4] षष्ठी ( {rnal 'byor can la} योगिनाम्) — {rnal 'byor can la de mi rung //} न तत्कल्पति योगिनाम् ल.अ.१७१ख/१२९; ( {byang chub sems dpa' rnams la} बोधिसत्त्वानाम्) — {'phags pa ni byang chub sems dpa' rnams la gdams ngag dang rjes su bstan pa mdzad do//} आर्यो बोधिसत्त्वानामववादानुशासनीं ददाति ग.व्यू.२७३ख/३५३; ( {'di la} अस्य) — {'di la yid 'phrog ma stsol cig} दीयतामस्य मनोहरा वि.व.२१८क/१.९६; ( {de la} तस्य) — {de la yang ni nus yod de/} /{gang tshe nyer bstan mdzad pa yin//} सामर्थ्यमपि तस्यास्ति देशनां कुरुते यदा ।। त.स.१३२ख/११२९; ( {de la} तस्याः) — {de la bu ni btsas par gyur //} तस्याः पुत्रमजीजनत् अ.क.२८०ख/३६.७; ( {khyed la} तव)— {gang gi phyir khyed la thams cad mkhyen pa dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa ma yin pa} यस्मादुपलब्धिलक्षणप्राप्तस्तव न भवति सर्वज्ञः त.प.२८५क/१०३४; ( {bdag la} मम) — {bdag la lha'i ro'i ro mchog dang ldan pa'i zas kyis 'dzin par bgyid do//} मम दिव्यरसरसा– ग्रोपेतैराहारैः सन्धारयति का.व्यू.२२४क/२८६ । [5] तृतीया ( {gro ga la} भूर्जपत्रेण) — {zla ba gzas zin pa la btsag yug snam gro ga la btums te} चन्द्रग्रहे सुवर्णगैरिकां भूर्जपत्रेण वेष्टयित्वा म.मू.२८५क/४४३; ( {tha ga pa la} तन्तुवायैः) {bdag nyid kyis rgyu skud pa blangs pa nye dur mi 'ong ba'i tha ga pa la 'thag tu 'jug pa} स्वयं याचितेन सूत्रेणाज्ञातिभिस्तन्तुवायैर्वाययितव्यानि बो.भू.८९क/११३ २. त्रल् ( {de la} तत्र) — {de la ste mngon sum dang rjes su dpag pa de gnyis la zhes tshogs pa bstan pa yin no//} तत्र तयोः प्रत्यक्षानुमानयोरिति समुदायनिर्देशः न्या.टी.४०क/४०; ( {thams cad la} सर्वत्र) — {de bzhin gshegs pa'i snying po de yang thams cad kyi tshe thams cad la khyad par med pa'i tshul du yod do//} स खल्वेष तथागतगर्भः…सर्वदा च सर्वत्र च निरवशेषयोगेन सत्त्वधातौ र.व्या.११२क/७३ ३. तुमुन् ( {khrus la} स्नातुम्) — {khrus la chur ni rab zhugs ma/} /{khyod kyi 'dzum mig gdong mdzes ni/} /{ku mud ut+pa la pad ma yis/} /{brkus par nges so gzugs can ma//} ध्रुवं ते चोरिता तन्वि स्मितेक्षणमुखद्युतिः । स्नातुमम्भःप्रवि– ष्टायाः कुमुदोत्पलपङ्कजैः ।। का.आ.३३१क/२.२७१; • अव्य. प्रति — {gang gi phyir sgra gcig pa yin na yang skyes bu 'ga' zhig la legs par ma byas pa dang /} {la la la legs par byas pa yin te} यस्मादेकोऽपि शब्दः कञ्चित् पुरुषं प्रत्यसंस्कृतः कञ्चित् प्रति संस्कृतः त.प.१४१क/७३४; {shes pa gang su 'ga' zhig 'dod/} /{de dag la ni sgrub pa yin//} यैरिष्टं वेदनं कैश्चिदिदं तान् प्रति साधनम् ।। त.स.७४क/६९६; {re zhig gal te phyi rol gyi don du smra ba'i sangs rgyas pa la rtsod pa byed na} यदि तावद् बाह्यार्थवादिनं बौद्धं प्रति चोद्यते त.प.२३९क/९४८; • द्र.— ( ग्. {yo la} विचलति) — {blun na rmongs shing g}.{yo na rnam par g}.{yo la} मूढे मुह्यति चञ्चले विचलति अ.क.२९ख/५३.२२; ( {gshegs la} आगच्छ) — {gshegs la rgyal srid bzhes su gsol} आगच्छ राज्यं प्रतीच्छ वि.व.१५६ख/१.४५; ( {thong la} त्यज) — {gdung ba thong la dang bar mdzod//} प्रसीद त्यज सन्तापम् अ.क.१४८ख/६८.८५; ( {phyir 'byin par byed la} निष्कास्यते) — {dper na gnyis las gcig gis ni rkun po phyir 'byin bar byed la/} {gnyis pas ni de nang du mi shor bar bya ba'i phyir sgo gcod pa} यथा द्वाभ्यामेकेन चौरो निष्कास्यते । द्वितीयेन तदप्रवेशाय कपाटः पिधीयते अभि.स्फु.१७८ख/९२९; ( {yin la} अस्ति) — {kha che yin la bye brag tu smra ba ma yin pa yang yod de} सन्ति काश्मीरा न वैभाषिकाः अभि.स्फु.३११क/११८६; {khye'u 'di mdza' bo'i bu yin la} अयं दारको मित्रस्य पुत्रः अ.श.९९ख/८९.
la k+Sha Na
लक्ष्मणा, ओषधिविशेषः — {dbang mo zhes pa ni in+d+ra bA ru Ni ste cha gsum dang dpal mo ni la k+Sha Na ste cha bzhi dang} … {tsartsi kA zhes pa ni a d+ho puSh+pi ka ste cha gcig go zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} ऐन्द्रीति इन्द्रवारुणी भाग ३, लक्ष्मीति लक्ष्मणा भाग ४…चर्चिकेति अधोपुष्पिका भाग १ । इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
la gcan gyi btsas
गुल्मः — {khyed kyi nang nas ded dpon mdza' bo'i bu mo dang lhan cig tu sho gam mi dgos pa dang la gcan gyi btsas mi dgos pa dang gru btsas mi dgos par rgya mtsho chen po'i nang du 'gro 'dod pa} ये युष्माकमुत्सहन्ते मैत्रकन्यकेन सार्थवाहेन सार्धम– शुल्केनागुल्मेनातरपण्येन महासमुद्रमवतर्तुम् अ.श.१००क/९०.
la gcan pa
गौल्मिकः म.व्यु.३८०३ (६३क).
la cha
जतु, वृक्षनिर्यासविशेषः — {la cha shing sbyor ba yin pa'i phyir de la yang shing dang sbyor ba byed pa gzhan yod par 'gyur ba ni ma yin te} न हि जतुनः काष्ठसंयोग इति तस्यापि काष्ठेन संयोगेऽपरेण संयोजकेन भाव्यम् प्र.अ.२२५क/५८३.
la nye
शकुनम्, लक्षणम् — {rtag tu la nye sna tshogs pa/} /{las de las ni nye bar dmigs//} विविधैः शकुनैर्नित्यं तत्कर्मं चोपलभ्यते । म.मू.१९२ख/१२९; {la nye'i rig pa} शकुनविद्या म.व्यु.५०५८ (७६ख).
la nye can
ना. शकुनः, नृपः — {rgyal po chen po sngon byung ba rgyal po la nye can zhes bya ba} … {zhig byung ste} भूतपूर्वं महाराज शकुनो नाम राजाऽभूत् वि.व.१८८ख/१.६२.
la nye can chen po
ना. महाशकुनिः, नृपः — {rgyal po la nye can chen po ni de rnams dang lhan cig g}.{yul sprod ma phod nas} राजा महाशकुनिर्न शक्नोति तैः सार्धं संग्रामयितुम् वि.व.१८९क/१.६३.
la nye'i rig pa
शकुनविद्या म.व्यु.५०५८ (७६ख).
la thu
= {la du/}
la da
ना. = {lA Ta} लाडः, देशः/तन्निवासी — {'phags rgyal zhes bya'i pha rol tu/} /{la da'i yul gyi skye bo ni/} /{ngang tshul zhes bya'i rgyal po yod//} उज्जयन्यामतः परे । समुद्रतीरपर्यन्तं लाडानां जनपदे तथा ।। शीलाह्वो नाम नृपतिः म.मू.३१२ख/४८८.
la du
लड्डुकः — {'o ma dang mar dang 'o thug dang khaN+D+Da dang la du la sogs pa mngar ba'i zas rnams kyis} दुग्धेन घृतेन पायसेन खण्डलड्डुकाद्यैर्मधुराहारैः वि.प्र.१८२क/३.२०२; मोदकः, ओ कम् — {zhes pa bzhin bzang ma yi tshig/} /{snyan zhing bdud rtsis brlan pa dag/} /{sa bdag gis myang lam brgyags kyi/} /{la du byin nas de la smras//} इति मुग्धावचः स्वादु सुधार्द्रं वसुधाधिपः । आस्वाद्य दत्त्वा पाथेयमोदकं तामभाषत ।। अ.क.१४४क/६८.३३.
la phug
मूलकम्, कन्दविशेषः — {bza' ba dang bca' ba dag blangs shing zos pa la ste/} {ga gon dang la phug dang ldam ldum mod pa dag ni ma gtogs so//} खादनीयभोजनीययोरुत्सृज्यकर्कटिकामूलकहरितकमविघात्यभ्यवहृतौ वि.सू.४८ख/६२.
la phug chen po
महामूलम् म.व्यु.६७६८.
la phug nar son pa
महामूलम् म.व्यु.६७६८.
la phug gzhon nu
बालमूलम् म.व्यु.५७६७.
la phug gsar pa
बालमूलम् म.व्यु.५७६७.
la ba
• सं. कम्बलः — {rnga bal gyi la ba dang ra bal gyi la ba dang skra'i la ba dang ko lpags gyon pa dang} उष्ट्रकम्ब– लाजकम्बलकेशकम्बलचर्मनिवेशनै (निवेष्टनै भो.पा.)श्च ल.वि.१२२ख/१८३; रल्लकः — {mtshungs pa la ba snam bu 'o//} समौ रल्लककम्बलौ अ.को.१७८ख/२.६.११६; रमन्तेऽस्मिन्निति रल्लकः । रमु क्रीडायाम् अ.वि.२.६.११६; कोचवः — {sbom po ni la ba dang} … {khri dang khri'u dang stan nang tshangs can dang khri'i gseb dang} स्थूलकोचव… मञ्चपीठवृशिपीठान्तरे वि.सू.१९क/२२; म.व्यु.५८६१ (८५क); कोचवकम् म.व्यु.८९८२ (१२४ख); • ना. कम्बलः, नागः — {dga' bo dang nye dga' bo dang la ba dang nye ba'i la ba dang} … {rgya mtsho dang nye ba'i rgya mtsho ste/} {de dag dang gzhan yang klu'i rgyal po} ( {chen po} ) नन्द उपनन्द कम्बल उपकम्बल…सागर उपसागरश्चेति, एतैश्चान्यैश्च महानागराजानैः म.मू.१०३क/१२.
la ba ka
लावकः, पक्षिविशेषः — {glang po che dang rta dang bya gag dang bya la ba ka dang bya ba rta ka dang skyes pa dang bud med 'thab pa la sogs pa bya ba dang byed du gzhug pa dang blta bar mi bya'o//} न हस्त्यश्वकुक्कुटलावकवर्तकस्त्रीपुरुषयुद्धादि कुर्यात् कारयेन्निरीक्षेत वा वि.सू.४०ख/५१.
la ba can
ना. कम्बलः — {de skad du/} {lus nyid las zhes bya ba ni mdo ste/} {la ba can dang rta mchog gnyis zer ro//} तथा च सूत्रम्—‘कायादेव’ इति । कम्बलाश्वतरोदितमिति त.प.९१क/६३५; सामटः — । {da ni la ba can dang mchod sbyin can dag gi lugs kyis slar thams cad mkhyen pa sun 'byin pa smras pa} साम्प्रतं सामटयज्ञटयोर्मतेन पुनरपि सर्वज्ञदूषणमाह त.प.२७६क/१०२०.
= {don med tshig} प्रलापः, अनर्थकं वचः — {la ba lo pa don med tshig//} प्रलापोऽनर्थकं वचः अ.को.१४१ख/१.६.१५; प्रलपतीति प्रलापः । अ.वि.१.६.१५.
la m+b+ha
= {lam+b+ha/}
la dmar
कृमिवर्णा म.व्यु.९१७४ (१२६ख).
la 'ur
अव्य. = {myur} मङ्क्षु मि.को.६८क ।
la ya
लयः श.को.२१६.
la la
• वि. = {kha cig} एकत्यः — {kun dga' bo 'di na la la srog gcod pa spong ba nas log par lta ba spong ba'i bar du yin la} इहानन्द एकत्यः प्राणातिपातात् प्रतिविरतो भवति, यावन् मिथ्यादृष्टेः अभि.स्फु.९३क/७६९; {'di na la la zas kyi rgyu dang zas kyi gzhi'i phyir} … {zhing las sam phyugs btsal ba'am tshong bya ba'am} … {rtsol bar byed} इहैकत्यः आहारहेतोराहारनिदानं…व्यायच्छते कृषिणा वा, गोरक्ष्येण वा, वाणिज्येन वा श्रा.भू.३०ख/७८; एकीयः — {ci'i phyir la la'i gzhung lugs kyis 'dod chags kyi gnyen po ni 'dod chags dang bral ba yin no zhes zer} किं पुनः कारणम् एकीयमतेन रागप्रतिपक्षो विगतरागमित्युच्यते अभि.स्फु.२४४ख/१०४६; एके— {la la rmongs pas nyes pa byed/} /{la la rmongs te khros gyur na//} मोहादेकेऽपराध्यन्ति कुप्यन्त्यन्ये विमोहिताः । बो.अ.१७क/६.६७; • अव्य. कश्चित्— {mi gang la la 'bru'i phung po spel bar 'dod pa} यः कश्चित् पुरुषो धान्यराशिं विवर्धयितुकामो भवेत् सु.प्र.३१ख/६१; केचित् — {kha cig ni rjes su dpag pa tshul gsum pa'i rtags kyi rgyu can du 'dod la/} {la la ni tshul gnyis las byung ba'o//} केचित् त्रिरूपलिङ्गहेतुकमनुमानमिच्छन्ति, केचिद् द्विरूपलिङ्गजम् त.प.२३४क/९३८; {la la ni tshul bzhin yid la byed pas rtogs par byed} केचिद् योनिशोमनसिकारेणानुगच्छन्ति अ.सा.४२८ख/२४२; क्वचित् — {sgra brjod dang ni 'brel byed dang /} /{'jig rten tha snyad bya ba rnams/} /{rim pa'i rang bzhin nyid yin pas/} /{su zhig la la cig car byed//} शब्दोच्चारणसम्बन्धकरणव्यावहारिकीः । क्रियाः क्रमस्वभावत्वात् कः कुर्याद्युगपत् क्वचित् ।। त.स.८२क/७५६.
la la dag gi
केषांचित् — {skye bu 'di ni lung gi tshad ma la ma brten par gzhag par nus pa ma yin te/} {'bras bu mngon sum du gyur pa ma yin pa can la la dag gi 'jug pa dang ldog pa'i phan yon chen po dang ngan song dag thos pa'i phyir dang} नायं पुरुषोऽनाश्रित्यागमप्रामाण्यमासितुं समर्थोऽत्यक्षफलानां केषांचित् प्रवृत्तिनिवृत्त्योर्महानुशंसाऽपायश्रवणात् प्र.वृ.३२२क/७२.
la la dag tu
क्वचित् — {sems las byung ba nyi shu gnyis/} /{la la dag tu 'gyod pa bsnan//} द्वाविंशतिश्चैतसिकाः कौकृत्यमधिकं क्वचित् ।। अभि.को.५क/२.२८.
la la dag na
क्वचित्क्वचित् — {la la dag na nyi ma'i 'od zer tig tig po de dag gis me tog sil ma bkram pa ltar 'dug pa me tog sna tshogs kyi phye mas khebs pa'i sa gzhi gtsang ma zhig tu} क्वचित्क्वचिद्दिनकरकिर– णचन्द्रकैर्नानाकुसुमरजोऽवकीर्णधरणीतले शुचौ वनोद्देशे जा.मा.१११क/१२९.
la la la
क्वचित् — {dper rgyud khyad par la la la/} /{stag nyid dang ni khrag la sogs/} /{thos pa dang ni mthong ba las/} /{rmongs pa la sogs 'byung 'gyur bzhin//} शार्दूलशोणितादीनां सन्तानातिशये क्वचित् । मोहादयः सम्भवन्ति श्रवणेक्षणतो यथा ।। प्र.अ.७७क/८४.
la la'i
= {'ga' zhig gi/}
la las
कश्चित्— {la las gcig 'dor/} {la las gnyis/} {la las lnga/} {la las ni drug 'dor ro zhes bya ba'i tha tshig go//} एकां कश्चित् जहाति, त्यजतीत्यर्थः । कश्चित् द्वे, कश्चित् पञ्च…कश्चित् षट् अभि.स्फु.१४९क/८६९.
la la rtag par smra ba
वि. एकत्यशाश्वतिकः — {las rnam par 'byed pa chen po'i mdo dang sngon gyi mtha' las rtog pa spong ba rnams las rtag par smra ba rnams dang /} {la la rtag par smra ba rnams dang /} {rgyu med pa las kun du 'byung bar smra ba 'dod chags dang bral ba rnams la 'dod pa'i khams las dmigs pa'i lta ba kun du 'byung bar gsungs te} महाकर्मविभागसूत्रे पूर्वान्तकल्पकानां च शाश्वतवादिनामेकत्यशाश्वतिकानाम् अहेतुसमुत्पत्तिकानां च वीतरागाणां च कामधात्वालम्बनानां दृष्टीनां समुदाचार उक्तः अभि.भा.२२९क/७७०.
la la na
= {la la nA/}
la la nA
• पा. = {rtsa brkyang ma} ललना, नाडीविशेषः — {snying po'i pad+mar zla ba nyi ma me yi steng du ni zhes pa la la nA dang ra sa nA dang a ba d+hU tI'i steng du} हृत्कमले चन्द्रसूर्याग्निमूर्ध्नि ललनारसनाऽवधूतीमूर्ध्नि वि.प्र.३५ख/४.११; {zla ba'i lam ni i Da'am la la nA ste} शशिपथ इडा, ललना वा वि.प्र.२३८क/२.४३; • अव्य. क्वचित् — {la la na de ltar mthong ba rnams kyang} ( {yul dang} ) {dus dang 'du bya ba'i khyad par las gzhan du snang ba'i phyir te} क्वचित्तथादृष्टानामपि देशकालसंस्कारभेदेनान्यथा दर्शनात् प्र.वृ.२६६क/६.
la la phud
यवानी — {shing kun go snyong kha ru tsha/} /{la la phud dang 'u su dang /} /{kru trug tres dang} हिङ्गुसौवर्चलाजाजीयवानीधान्यचित्रकाः ।। अ.हृ.७७क/१.१४.२५.
la la zhig
अव्य. कश्चित् — {dper na mi la la zhig rin po che'i gling du 'gro bar 'dod nas gru las rgya mtshor zhugs la} यथा कश्चित्पुरुषो रत्नद्वीपं गन्तुं नावा समुद्रमवतरते शि.स.४०ख/३८. । {la la zhig gis} केनचित् — {dge slong dag} … {'jig rten gyi khams de rnams ni rtsis pa'am rtsis pa chen po la la zhig gis bgrang zhing rtogs par nus kyi} शक्यं पुनर्भिक्षवस्तेषां लोकधातूनां केनचिद् गणकेन वा गणक– महामात्रेण वा गणनया पर्यन्तोऽधिगन्तुम् स.पु.५९क/१०४; केनापि — {skyin gor gcig dang zho ni rdzi'u gang zhig/} /{la la zhig gis bor ba rnyed pa 'di//} एका च गोधा दधिभाजनं च केनापि संत्यक्तमिहाध्यगच्छम् । जा.मा.२८ख/३३.
la lar
• अव्य. क्वचित् — {ngag dang tshig don 'jig rten na/} /{la lar nye bar bslad par mthong //} लोके च दृश्यते वाक्यपदार्थोपप्लवः क्वचित् । प्र.अ.८क/१०; {phal cher gzugs kyi dbye ba dang /} /{la lar de khyad sgrub las dang /} /{kha cig lhan cig spyod las kyang /} /{pho mo ma ning shes par bya//} प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् । स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयं तद्विशेषविधेः क्वचित् ।। अ.को.२क/१.१.३; क्वचित् तु— {la lar sna tshogs 'khrul pa yi/} /{rgyu mtshan stobs kyis 'byung ba can//} क्वचित् तु विविधभ्रान्तिनिमित्तबलभाविनी । त.स.११२ख/९७४; • वि. एके — {la lar zad pa'i sa'o//} पृथिवीकृत्स्नमित्येके म.व्यु.१५३९ (३५क). । {la lar yang} क्वचित् — {ltos pa dang bcas tshad nyid ni/} /{la lar yang ni gzhag byas min//} सापेक्षं हि प्रमाणत्वं न व्यवस्थाप्यते क्वचित् । त.स.१०२ख/९०५.
la li ta
ललितः लो.को.२२८९.
lag
• ना. आर्द्रा, नक्षत्रम्— {'di lta ste/} {tha skar dang} … {lag dang} … {de ltar rgyu skar gyi rgyal po de dag} तद्यथा—अश्विनी… आर्द्रा… इत्येते नक्षत्रराज्ञः म.मू.१०४ख/१३; {thur ma dang po la snar ma'o//} {gnyis pa la mgo'o//} {gsum pa la lag go//} प्रथमस (श)लाकायां रोहिणी, द्वितीयायां मृगशिरा, तृतीयायामार्द्रा वि.प्र.२३६क/२.३७; • = {lag pa/} ।। • (द्र.— {gtsug lag/} {yan lag/} {nying lag/} {srin lag/} {rtsa lag/} {gza' lag/} ).
lag rkyal
द्र.— {lag rkyal dag gis pha rol tu phyin na'o//} पारप्राप्तौ बाहुभ्याम् वि.सू.५१क/६४.
lag rkyong
= {lag rkyong ba/}
lag rkyong ba
पा. मुक्तहस्तता, बोधिसत्त्वलिङ्गभेदः — {lnga po 'di dag ni yang dag pa'i byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub sems dpa'i rtags yin te/} … {snying brtse ba dang snyan par smra ba dang brtan pa dang lag rkyong ba dang don dang dgongs pa zab mo nges par 'grol ba'o//} पञ्चेमानि भूतस्य बोधिसत्त्वस्य बोधिसत्त्वलिङ्गानि …अनुकम्पा प्रियवादिता धैर्यं मुक्तहस्तता गम्भीरार्थसन्धिनिर्मोचनता च बो.भू.१५७क/२०७; द्र.— {lag brkyang nyid/}
lag skyes
१. = {sen mo} कररुहः, नखः — {yang srid can dang lag skyes dang /} /{gcod byed sen mo mo ma yin//} पुनर्भवः कररुहो नखोऽस्त्री नखरोऽस्त्रियाम् । अ.को.१७६क/२.६.८३; करे रोहतीति कररुहः । रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च अ.वि.२.६.८३ २. = {rgyal rigs} बाहुजः, क्षत्रियः — {spyi bo'i dbang bskur rgyal po'i bu/} /{lag skyes rgyal rigs rnam par rgyal//} मूर्धाभिषिक्तो राजन्यो बाहुजः क्षत्रियो विराट् । अ.को.१८५क/२.८.१; ब्रह्मणो बाह्वोर्जातः बाहुजः अ.वि.२.८.१ ३. करजम् — {ka ra dzaM ni lag skyes dang /} /{stag sen dang ni sen mo la'o//} श्री.को.१७६क ।
lag skyogs
दारुहस्तकः — {skya ba srub byed kha dzA kA/} /{gzar bu dang ni lag skyogs so//} दर्विः कम्बिः खजाका च स्यात्तर्दूर्दारुहस्तकः । अ.को.१९६ख/२.९.३४.
lag skyong
= {ral gri} करपालः, खड्गः मि.को.४६ख ।
lag brkyang
= {lag brkyang ba/}
lag brkyang nyid
पा. मुक्तहस्तता, बोधिसत्त्वलिङ्गविशेषः — {brtse dang snyan par smra ba dang /} /{brtan pa nyid dang lag brkyang nyid/} /{dgongs pa zab mo nges 'grel ba/} /{'di dag blo ldan rnams kyi rtags//} अनुकम्पा प्रियाख्यानं धीरता मुक्तहस्तता । गम्भीरसन्धिनिर्मोक्षो लिङ्गान्येतानि धीमताम् ।। सू.अ.२५०क/१६८; द्र.— {lag rkyong ba/}
lag brkyang ba
वि. प्रततपाणिः, मुक्तहस्तः — {lhug par gtong ba dang lag brkyang ba dang gtong ba la dga' ba dang} मुक्तत्यागः प्रततपाणिर्व्यवसर्गरतः अभि.स.भा.५१क/७१; म.व्यु.२८४५ (५१ख).
lag bskyod
= {lag pa bskyod pa/}
lag gi bla
नवकर्मिकः — {lag gi blas 'gro ba dang 'ong ba dang ldan pa'i gzhir gtsug lag khang rab tu gnas par bya'o//} गमनागमनसम्पन्नवस्तुनि नवकर्मिको विहारं प्रतिस्थापयेत् वि.सू.९३ख/११२; {lag gi blas mchod rten dang dge 'dun gyi don du shing ljon pa bcad par bya'o//} छेदयेन्नवकर्मिको वृक्षं स्तूपसङ्घार्थम् वि.सू. ३०क/३८; उत्थानकारकः — {lag gi blas khye'u sus sbyor du gzhug go//} पुरोभक्तिकमुत्थानकारकः समादापयेत् वि.सू.९४क/११३.
= {phrag pa} भुजशिरः, स्कन्धः — {phrag pa dang ni lag mgo dang /} /{dpung pa rnams ni mo min no/} /{de yi mtshams ni dza tru NI//} स्कन्धो भुजशिर्ॐऽसोऽस्त्री सन्धी तस्यैव जत्रुणी अ.को.१७५ख/२.६.७८; भुजस्य शिरोऽग्रं भुजशिरः अ.वि.२.६.७८.
lag 'gro
• सं. १. = {sbrul} भुजगः, सर्पः — {gang gi don du dug mtshon me dang lag 'gro'i tshogs las mchog tu 'jigs pa 'thob//} यस्यार्थे विषशस्त्रवह्निभुजगव्रातात्परं मे भयं प्राप्तः अ.क.३२८क/४१.४५; {'jig rten gsum na lha dang lag 'gro mi rnams kyi nang na} त्रैलोक्ये सुरभुजगनृणां मध्ये वि.प्र.२६५ख/२.७८; {sa la 'khyog dang sa la 'phye/} /{lag 'gro myur 'gro gya gyur 'gro/} /{'phye 'gro} सर्पः पृदाकुर्भुजगो भुजङ्गोऽहिर्भुजङ्गमः ।। अ.को.१४६क/१.१०.३; भुजं कुटिलं गच्छतीति भुजगः, भुजङ्गः, भुजङ्गमश्च । गम्Ḷ गतौ । भुजतीति भुजः । भुज कौटिल्ये । भुजः सर्पदेहः, तेन गच्छतीति वा अ.वि.१.१०.३; भुजङ्गः — {rgyal po 'dod chags gter de ni/} /{lag 'gro'i tshogs kyis yang dag bkag//} भुजङ्गगणसंरुद्धः स राजन् मान्मथो निधिः ।। अ.क.१८१ख/२०.७६; {lag 'gro 'di ni su zhes der ni 'dab chags rgyal po dag//} कोऽयं भुजङ्ग इति तत्र विहङ्गराजः अ.क.३०९क/१०८.१४१; अगः — {a ga 'gro med shing ri bo/} /{nyi ma lag 'gro dag la 'o//} श्री.को.१७२ख; नगः — {na ga ri shing 'gro med dang /} /{nyi ma lag 'gro dag la 'o//} श्री.को.१७२ख २. भुजङ्गी — {rang nyid lag 'gro'i longs spyod dbang /} /{gal te 'chad par mi 'dod na/} /{rgyal po'i rgyal po mi phan pa/} /{rgyal po'i bu ni yongs su thong //} भुजङ्गीभोगविच्छेदं न चेदिच्छसि तत्स्वयम् । अहितं रा– जराजस्य राजपुत्रं परित्यज ।। अ.क.१२८ख/६६.३९; • ना. भुजङ्गमः, नागः म.व्यु.३३४२ (५७ख).
lag 'gro dgra
= {lag 'gro'i dgra/}
lag 'gro ma
भुजङ्गी — {'khyud pa'i sgrub byed dag la lag 'gro ma rnams dug ni mi bzad pa/} /{yang yang rgyal} (? {brgyal} ) {rmongs 'jig byed rang bzhin lus la nges par zhugs pa dag//} मुहुर्मूर्छामोहप्रण (ल लि.पा.)यमयमालिङ्गनविधौ भुजङ्गीनां नूनं विषमविषमङ्गे निवसति ।। अ.क.२१९क/८८.५७.
lag 'gro med
वि. अभुजङ्गवान् — {bde byed yin yang lag 'gro med//} शङ्करोऽप्यभुजङ्गवान् का.आ.३३२ख/२.३१९.
lag 'gro'i dgra
= {mkha' lding} भुजङ्गशत्रुः, गरुडः — {snying la brtse med lag 'gro yi/} /{dgra yang brtse ba byed dam snyam//} अकरुणहृदयः करुणां कुर्वीत भुजङ्गशत्रुरपि ।। ना.ना.२४२ख/१५९; {'dod pa 'di ni 'bad pa dang bral bar/} /{a la bdag gis thob pas myur nyid du/} /{lag 'gro dgra yi rdo can 'gro bar bya//} समीहितं… यत्नाद्विनाऽवाप्तमिदं व्रजामि क्षिप्तां (क्षिप्रं लि.पा.) शिलामेव भुजङ्गशत्रोः ।। अ.क.३०८क/१०८.१४९.
lag 'gro'i longs spyod
भुजङ्गभोगः — {khyod kyi btsun mo sa gzhi ni/} /{lag 'gro'i longs spyod dag la chags/} /{ci slad khyod kyi nga rgyal ni/} /{mchog gi mtha' ru 'dzegs par gyur//} भुजङ्गभोगसंसक्ता कलत्रं तव मेदिनी । अहङ्कारः परां कोटिमारोहति कुतस्तव ।। का.आ.३३३ख/२.३४३; भुजङ्गीभोगः — {rang nyid lag 'gro'i longs spyod dbang /} /{gal te 'chad par mi 'dod na/} /{rgyal po'i rgyal po mi phan pa/} /{rgyal po'i bu ni yongs su thong //} भुजङ्गीभोगविच्छेदं न चेदिच्छसि तत्स्वयम् । अहितं राज– राजस्य राजपुत्रं परित्यज ।। अ.क.१२८ख/६६.३९.
lag rgyan
= {gdu bu} अङ्गदः — {lag rgyan mtshar po can gang yin pa de ni lha sbyin zhes bstan la} चित्राङ्गदो यः स देवदत्त इत्युक्तः त.प.५१ख/५५३; हस्ताभरणम् — {lag pa'i rgyan dang} … {dung dang man shel dang byi ru yang sbyin par byed} हस्ताभरणानि… शङ्खशिलाप्रवालान्यपि ददाति स.पु.१०८ख/१७४; म.व्यु.६०३९ (८६ख); हस्तोपगः म.व्यु.६०५० (८६ख).
lag rgyan mtshar po can
वि. चित्राङ्गदः — {lag rgyan mtshar po can gang yin pa de ni lha sbyin zhes bstan la} चित्राङ्गदो यः स देवदत्त इत्युक्तः त.प.५१ख/५५३.
lag brgya pa
ना. शतबाहुः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong} … ग्. {yon rol nas lag brgya pa zhes bya bas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्… वामे शतबाहुर्नामाह ल.वि.१५२क/२२५.
lag ngar
बाहुः — {lag ngar dag ni rdo rjer bcings/} /{rdo rje se gol rnams grol bas//} बाहुभ्यां वज्रबन्धेन वज्रछटकविमोक्षणे । स.दु.११०ख/१७२; {bdun gyis ni gnyis ka'o//} {lag ngar gnyis kyang bkru'o//} सप्तभिरुभयोः बाहोः शोचनम् वि.सू.८१ख/९८; प्रकोष्ठः — {de yi steng du bar lhu yin/} /{lag ngar de yi 'og tu 'o//} अस्योपरि प्रगण्डः स्यात् प्रकोष्ठस्तस्य चाप्यधः ।। अ.को.१७६क/२.६.८०; प्रकुष्यते प्रावरणाद् बहिः निःसार्यते प्रकोष्ठः । कुष निष्कर्षे अ.वि.२.६.८०.
lag ca
= {lag cha/}
lag bcangs
१. पाणिव्याप्तिः — {de nas bla mas} … {lag bcangs dang gnyis gnyis 'khyud pa byed pa'i ched du phyag rgya de slob ma la sbyin par bya'o//} ततो मुद्रा सा शिष्याय देया पाणिव्याप्तिद्वन्द्वकरणाय च गुरुणा वि.प्र.१५७ख/३.११९; पाण्याप्तिः — {gnyis gnyis 'khyud dang lag bcangs dang /} /{dgod dang bltas pas 'khrig pa yin//} द्वन्द्वालिङ्गनपाण्याप्तिहसितेक्षितमैथुनाः ।। अभि.को.९ख/३.६९; पाण्यावाप्तिः — {lag bcangs las ni shes rab nyid/} /{gnyis gnyis 'khyud pa de yang nyid//} प्रज्ञा हि पाण्यावाप्तौ च तत् पुनर्द्वन्द्वतन्त्रके ।। हे.त.१७क/५४ २. मुष्टिः — {sgyu ma lta bur sems ni rmongs par byed/} /{lag bcangs stong pas byis pa 'drid dang mtshungs//} मायोपम चित्तमोहना बालोल्लापन रिक्तमुष्टिवत् ।। शि.स.१३२ख/१२८.
lag cha
१. = {mtshon cha} आयुधम् — {mi'am ci'i bu mo lag cha brgya pa zhes bya ba} शतायुधा नाम किन्नरकन्या का. व्यू.२०३क/२६०; प्रहरणम् — {dpa' bo lag cha dang ldan pa ni dgra'i 'khor gyis tshugs par dka'o//} प्रहरणगृहीतः शूरो दुर्धर्षो भवति शत्रुमण्डलेन ग.व्यू.३१६क/४०१; {lha'i dbang po brgya byin rdo rje'i lag ca thogs pa ni lha ma yin gyi tshogs thams cad rab tu 'jom mo//} वज्रप्रहरणगृहीतः शक्रो देवेन्द्रः सर्वासुरगणं प्रमर्दयति ग.व्यू.३२०ख/४०४; {mtshon cha lag cha rdeg cha 'o/} /{rgyan cha} आयुधं तु प्रहरणं शस्त्रमस्त्रम् अ.को.१९१क/२.८.८२; प्रहरत्यनेनेति प्रहरणम् । हृञ् हरणे अ.वि.२.८.८२; शस्त्रम् — {mi shes pa'i shing sgyel bar byed pas lag cha lta bu'o//} शस्त्रभूतमज्ञानतरुप्रपातनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७ २. = {spyad cha} भाण्डम्— {de ni} … {rol mor spyad pa'i lag cha'o//} एतत्…भाण्डं च गन्धर्वावचरम् वि.सू.४२ख/५३; {'dreg mkhan gyi lag cha yang ngo //} नापितभा– ण्डं च वि.सू.९७क/११६.
lag cha brgya pa
ना. शतायुधा, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i bu mo yid ces bya ba dang} … {mi'am ci'i bu mo lag cha brgya pa zhes bya ba dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — मनसा नाम किन्नरकन्या… शतायुधा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
lag cha lta bu
वि. शस्त्रभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {mi shes pa'i shing sgyel bar byed pas lag cha lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…शस्त्रभूतमज्ञानतरुप्रपातनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
lag cha dang ldan pa
वि. प्रहरणगृहीतः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na dpa' bo lag cha dang ldan pa ni dgra'i 'khor gyis tshugs par dka'o//} तद्यथा कुलपुत्र प्रहरणगृहीतः शूरो दुर्धर्षो भवति शत्रुमण्डलेन ग.व्यू.३१६क/४०१.
lag chu
हस्तोदकम् — {stan la 'dug shig/} {lag chu zed cig/} {bza' ba dang sran tshod dang bca' ba long la/zo} {zhig} आसने निषीद, हस्तोदकं गृहाण, भोजनं प्रतिगृहाण, सूपिकं भुङ्क्ष्व वि.सू.१८ख/२१.
lag chen
महाबाहुः लो.को.२२९०.
lag mchod
हस्तपूजा — {dpal 'khor lo sdom pa'i lag mchod kyi cho ga zhes bya ba} श्रीचक्रसंवरहस्तपूजाविधिनाम क.त.१४६८.
lag nyar blangs pa
वि. उद्गृहीतम् — {lag nyar blangs pa mid par mi bya'o//} नोद्गृहीतं गिलेत् वि.सू.३६क/४५; {lag nyar blangs pa dang sog 'jog byas pa dang} … {dge slong gis btsos pa dag la byin gyis brlabs pa mi 'chags so//} नोद्गृहीतसन्निहित… भिक्षुपक्वेष्वधिष्ठानस्य रूढिः वि.सू.७६ख/९३.
lag nyar blangs pa nyid
उद्गृहीतत्वम् — ग्. {yel bas lag nyar blangs pa nyid dang byin len blangs pa nyid ni ma yin no//} न वैतरिकेनोद्गृहीतत्वं प्रतिग्राहितता वा वि.सू.३६ख/४६.
वि. हस्तगतः — {bshes gnyen ma yin pa'i lag tu ltung ba rnams la yang dag pa'i dge ba'i bshes gnyen bstan par 'dod pa} अमित्रहस्तगतानां भूतकल्याणमित्राणि दर्शयितुकामः ग.व्यू.३०८क/३९५.
lag tu thob pa
वि. हस्तगतः — {su zhig lag tu thob pa'i rdzas/} /{rkang gis bgrod par byed pa'am/} /{sen mo yis ni gcad bya ba/} /{sta res gcad par su zhig bzod//} को हि हस्तगतं द्रव्यं पादगामि करिष्यति । परशुच्छेद्यतां को वा नखच्छेद्ये सहिष्यते ।। प्र.अ.६१क/६९.
lag tu phyin pa
वि. = {dbang du song ba} हस्तगतः — {rdo rje rin po che ni skye bo ma rabs kyi lag tu phyin par mi 'gyur ro//} वज्ररत्नं न प्राकृतजनहस्तगतं भवति ग.व्यू.३२३ख/४०६; वशगतः — {kho mos gsod ma mi'i lag tu phyin pa las rang gi lus dang srog yongs su btang ste btson ra de dag nas bkye ba de dag rnams} ये ते मया वध्यघातवशगताः स्वकायजीवितं परित्यज्य ततो बन्धनात् परिमोक्षिताः ग.व्यू.१९६क/२७७.
lag tu ma blangs pa
वि. अपाणिस्थम् — {mtshams kyi phyi rol dang mi 'thob pa'i phyogs dang mdun ma yin pa na 'dug pa las lhag por bya ba mi 'byung ngo //} {bya ba lag tu ma blangs pa la yang mi 'byung ngo //} न बहिःसीमान– भिसम्भावनीयप्रदेशानग्रतस्थे निरिक्तकरणस्योत्थानम् । नापाणिस्थं करणीये वि.सू.३५ख/४५.
lag tu mi blang
क्रि. न करेण गृह्येत् — {de ni lag tu mi blang zhing /} /{nya phyis dung chos nyid du min//} न करेण ततो गृह्येत् शुक्तिकया न शङ्खकैः । हे.त.२०ख/६६.
lag tu 'ong
= {lag tu 'ong ba/}
lag tu 'ong ba
वि. हस्तगतः — {rgya mtsho chen po nas grus blangs pa'i nor bu rin po che rin thang med pa tshong pa'i lag tu song ba} महासमुद्रे पोतारोपितमनर्घ्येयमणिरत्नं वणिग्घस्तगतम् ग.व्यू.३१५क/४००; आगतः — {'jigs pa thams cad med 'gyur zhing /} /{dge ba thams cad lag tu 'ong //} भयमस्तङ्गतं सर्वं कृत्स्नं कल्याणमागतम् ।। बो.अ.१०क/५.३.
lag tu 'ongs pa
वि. हस्तगतः — {lag tu 'ongs pa nyid} हस्तिभूतत्वम् (हस्तगतत्वम् भो.पा.) वि.सू.२४ख/ ३०; आगतः — {'bras bu lag tu 'ongs pa} आगतफलम् म.व्यु.६३४१ (९०क).
lag tu 'ongs pa nyid
हस्तगतत्वम् — {lag tu 'ongs pa nyid na thob pa nyid do//} हस्तिभूत (हस्तगत भो.पा.)त्वं लब्धदाने वि.सू.२४ख/३०.
lag tu len pa
ग्रहणम् — {dge slong ma las zas lag tu len pa} भिक्षुणीपिण्डकग्रहणम् म.व्यु.८५१९ (११८क).
lag tu song ba
वि. हस्तगतः — {gang sdig pa'i grogs po'i lag tu song ba de dag ni 'di la skrag par gyur} उत्त्रस्ता एते ये पापमित्रहस्तगताः सु.प.३३क/१२; {de'i lag tu song na gzhan snod du ma gyur pa rnams la chos 'phel du dogs na nyes pa med do//} अनापत्तिस्तधस्तगतस्य परेभ्यः अभाजनभूतेभ्यो विसारं धर्मस्य सम्भावयेत् बो.भू.८८क/११२.
lag tu song bar gyur
वि. हस्तगतः — {rab 'byor gal te theg pa la gsar du zhugs pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams sdig pa'i grogs po'i lag tu song bar gyur na ni} यदि सुभूते नवयानसम्प्रस्थिता बोधिसत्त्वा महासत्त्वाः पापमित्रहस्तगता भविष्यन्ति अ.सा.१५क/८.
lag tu son pa
वि. हस्तगतः, ओ ता — {mi'am ci'i rgyal po ljon pa'i sras mo yid 'phrog ma zhes bgyi ba zhig mchis/} {de mi'i lag tu son par gyur pas} अस्ति द्रुमस्य किन्नरराजस्य दुहिता मनोहरा नाम । सा मनुष्यहस्तगता बभूव वि.व.२१७क/१.९४.
lag rtags can
वि. हस्ताङ्कः — {gzugs can snying po'i lag rtags can/} /{spring yig thang ka'i sngon byung ba/} /{mi bdag u drA ya na ni/} /{rab tu dga' bas rang gis bklags//} बिम्बिसारस्य हस्ताङ्कलेखामुद्रायणो नृपः । पटस्य पुरतः प्राप्तां हृष्टः स्वयमवाचयत् ।। अ.क.३०९क/४०.२४.
lag stabs
= {bag ma len pa} पाणिपीडनम्, विवाहः — {thag ma nye zung mtshungs pa 'o/} /{de bzhin khyim thab gnyis ldan dang /} /{u pa yA ma lag stabs so//} विवाहोपयमौ समौ । तथा परिणयोद्वाहोपयामाः पाणिपीडनम् ।। अ.को.१८५क/२.७.५६; वधूपाणेः वरपाणिना पीडनं ग्रहणमत्रेति पाणिपीडनम् अ.वि.२.७.५६.
lag stobs
बाहुबलम् — {nyid kyi lag stobs kyi bsod nams las byung ba'i khams gsum na chos kyi rgyal po mdzad pa} स्वेन बाहुबलनिर्जितेन पुण्यबलनिर्जितेन त्रैधातुके धर्मेण धर्मराज्यं कारयति स.पु.१०८ख/१७४.
lag stobs che ba
वि. बाहुबलिकः — {shA ri'i bu skyes bu de yang stobs dang ldan zhing lag stobs che ba yin te} स च शारिपुत्र पुरुषो बलवान् भवेद् बाहुबलिकः स.पु.२९ख/५२.
lag stobs yod
वि. बाहुबलिकः — {bdag stobs dang ldan zhing lag stobs yod na} अहमस्मि बलवान् बाहुबलिकश्च स.पु.२९ख/५२.
lag mthil
करतलम् — {byis pa lag mthil 'dra ba yis/} /{'du byed sdug bsngal spu mi rtogs//} करतलसदृशो बालो न वेत्ति संस्कारदुःखतापक्ष्म । अभि.भा.३ख/८७७; {de lta bas na byang chub sems dpa' sa bcu pa la rab tu gnas pa ni/} {shes bya'i dngos po'i rnam pa thams cad skyu ru ra lag mthil du gzhag pa} … {bzhin} एवं सति बोधिसत्त्वस्य दशम्यां भूमौ प्रतिष्ठितस्य सर्वाकारं ज्ञेयं वस्तु करतलस्थमिवामलकम् म.टी.१९१क/५; {lag pa gnyis ka'i mthil la rgya skyegs tshon gyis rab tu byugs kyang lag mthil gyi pags pa la dmar po nyid du byed pa ma yin} लाक्षारागप्रघृष्टोऽप्युभयकरतले नैव रागं करोति करतलचर्मणि वि.प्र.२६६ख/२.८०; पाणितलम् — {nam mkha' dang lag mthil du 'dra ba'i sems dang ldan pa} आकाशपाणितलसमचित्तः अ.श.५१क/४४; {lag mthil ltar mnyam par gyur pa dang} समाः पाणितलजाताः बो.भू.४१ख/५३; हस्ततलम् — {nam mkha'i dbyings nas kha zas dang btung ba rnam pa sna tshogs} … {mang po 'thon te lag mthil du 'ong bar gyur to//} तस्य ततो गगनतलाद्विविधा भोजनपानविधयः अवलम्ब्य हस्ततले प्रत्यतिष्ठन् ग.व्यू.१४ख/११२; प्रहस्तः — {thal mo thal lcag pra ta la/} /{lag mthil sor mo brkyang ba'o//} पाणौ चपेटप्रतलप्रहस्ता विस्तृताङ्गुलौ ।। अ.को.१७६क/२.६.८४; प्रसृतो हस्तः प्रहस्तः अ.वि.२.६.८४; द्र.— {lag mthil skyu ru ra bzhin du/} /{yul dang dus dang skyes bu gzhan/} /{gang gis mngon sum du ni gyur/} /{des der gnod med 'di nges 'gyur//} करामलकवद्यस्य देशकालनरान्तरम् । प्रत्यक्षं तत्र तेनायं बाधाभावोऽवसीयते ।। त.स.१०२क/९०१. । {lag mthil na skyu ru ra'i 'bru bzhin} करतलामलकवत् — {blo gros chen po de bzhin gshegs pa rnams la ni lag mthil na skyu ru ra'i 'bru bzhin du mngon sum gyi spyod yul du 'gyur ro//} तथागतानां पुनर्महामते करतलामलकवत्प्रत्यक्षगोचरो भवति ल.अ.१४३ख/९१. । {lag mthil du shel sgong bzhag pa bzhin} (?) करतलामलकवत्— {lag mthil du shel sgong bzhag pa bzhin du bsgom pa'i don mthong ba gang yin pa de ni rnal 'byor ba'i mngon sum yin no//} करतलामलकवद् भाव्यमानस्यार्थस्य यद् दर्शनं तद् योगिनः प्रत्यक्षम् न्या.टी.४४क/६९.
lag mthil gyi rnam pa lta bu
वि. पाणितलकः — {byang chub dang pa ta la'i lo ma'am lag mthil gyi rnam pa lta bu'o//} बोधिवट (पाटल भो.पा.)पत्रस्य पाणितलकस्य वा वि.सू.७क/७.
lag mthil ltar mnyam pa
वि. समपाणितलजातः म.व्यु.५६०५ (८२ख).
lag mthil du gnas pa
वि. करतलगतः — {chos kyi glegs bam du gyur pa mtha' yas pa dag kyang lag mthil du gnas par 'gyur ro//} धर्ममुखान्यनन्तानि पुस्तकगतानि करतलगतानि भवन्ति शि.स.१०६ख/१०५.
lag mthu
बाहुबलम् — {bdag gi lag mthus bsgrubs pa} स्वबाहुबलोपार्जितम् म.व्यु.७०५४ (१००ख); द्र.— {lag dar ba'i mthu/}
lag dar ba'i mthu
बाहुबलम् — {lag dar ba'i mthus bsgrubs pa zhes bya ba 'dis ni sbyin par bya ba'i dngos po gzhan las phrogs pa ma yin pa ston to//} बाहुबलोपार्जितैरित्यनेनापरापहृतदेयवस्तुताम् अभि.स.भा.५१क/७१.
lag gdu bu
= {lag gdub/}
lag gdub
• सं. कटकः — {lag gdub nyid la tha dad kyang /} /{rna rgyan ci ltar gser ma yin//} कटकत्वेन भेदेऽपि सुवर्णं कुण्डलं न किम् । प्र.अ.१९३ख/२०७; पारिहार्यः — {gdu bu lag gdub ka Ta kaM/} /{ba la ya ni mo min no//} आवापकः पारिहार्यः कटको वलयोऽस्त्रियाम् । अ.को.१७८क/२.६.१०७; परितो हरन्त्यनेनेति परिहारो हस्तः, तत्र वर्तत इति पारिहार्यः अ.वि.२.६.१०७; • पा. हस्ते रुचकः, मुद्राविशेषः— {'khor lo rna cha nor bu dang /} /{lag gdub dang ni ska rags nyid/} /{sangs rgyas lnga ni rnam dag pas/} {'di rnams phyag rgyar rab tu grags//} चक्री कुण्डल कण्ठी च हस्ते रुचक मेखला । पञ्चबुद्धविशुद्ध्या चैता मुद्राः प्रकीर्तिताः ।। हे.त.५क/१२; रुचकः — {'khor lo dang rna cha dang mgul rgyan dang lag gdub dang ske rags dang thal ba rnam par dag pas rnal 'byor pa rnams kyi phyag rgya rnams te} चक्रीकुण्डलकण्ठिकारुचकमेखलाभस्मविशुद्ध्या मुद्रा योगिनाम् वि.प्र.१६१क/३.१२५.
हस्तकम्पः — {'di ltar lag 'dar la sogs pa/} /{gcig nyid min te myur bul sogs/} /{dbye bas tha dad blo yin phyir/} /{de yi gsal ba'ang bstsal byas zin//} तथा हि हस्तकम्पादेर्नैकत्वं बुद्धिभेदतः । शीघ्रमन्दादिभेदेन तद्व्यक्तिश्च निराकृता ।। त.स.९३ख/८५३.
lag rdum
वि. हस्तच्छिन्नः — {lag rdum dag dang rkang rdum dang //} हस्तच्छिन्नाः पादच्छिन्नाः वि.व.१३०क/२.१०६; {lham mkhan dang gdol pa dang g}.{yung po dang de lta bu rab tu dbyung bar mi bya'o//} {lag rdum la sogs pa ni mtshon pa yin no//} न रथकारचण्डालपुक्कसतद्विधान् प्रव्राजयेत् । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः वि.सू.४ख/४; हस्तच्छिन्नकः — {ji tsam dus gzhan zhig na nye dga' kun du 'khyam pas mi lag rdum zhig mthong nas} यावदपरेण समयेन उपनन्देन परिभ्रमता हस्तच्छिन्नकः पुरुषो दृष्टः वि.व.१३०क/२.१०७; कुण्डः — {lag rdum du mi 'gyur} न कुण्डो भवति म.व्यु.७३६३ (१०४ख).
lag rdum du mi 'gyur
क्रि. न कुण्डो भवति म.व्यु.७३६३ (१०४ख).
lag ldan
• सं. = {glang po} करी, गजः — {khrus dang btung dang pad rtsa dag/} /{bza' phyir lag ldan chur 'jug pa//} स्नातुं पातुं विसान्यत्तुं करिणो जलगाहनम् । का.आ.३२९ख/२.२२०; {lag ldan phru gu} करिकलभकः अ.क.२२७ख/२५.३६; हस्ती — {lag ldan sde rnams mtha' dag byang grol la/} /{rnam par 'god pa'i mda' ni rab tu 'dzin//} हस्तेन विन्यस्तसमस्तहस्तिवर्गापवर्गं विशिखं दधानम् ।। अ.क.३०ख/५३.३३; अ.को.१८७ख/२.८.३४; हस्तः शुण्डाऽस्यास्तीति हस्ती अ.वि.२.८.३४; • वि. हस्तवान् मि.को.८२क ।
lag ldan gyi lce
पा. हस्तिजिह्वा, नाडीविशेषः — {gyen rgyu ni me'i 'dab mar rtsa lag ldan gyi lce la'o//} उदान आग्नेयदले हस्तिजिह्वानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२.
lag ldan bdag
= {lag ldan bdag po/}
lag ldan bdag po
हस्तिपकः — {de ni glang po'i sgra yis mi g}.{yo zhing /} /{'khrul pa med mthong lag ldan bdag po yis//} तं निश्चलं कुञ्जरगर्जितेन निःसम्भ्रमं हस्तिपका (को लि.पा.) विलोक्य । अ.क.६३क/५९.११९.
lag ldan lag rtse
कर्णिका, करिहस्ताङ्गुलिः — {kar+Ni kA/} /{rna rgyan gling bu sogs bskul lcag/} /{lag ldan lag rtse} श्री.को.१६५ख ।
lag brda
हस्तसंज्ञा — {nyug rum rnams kyang 'jigs shing skrag pas 'khrug pa'i lag brdas ni bskrad} स्त्रीजनाधि– कृतैर्भयविषादव्याकुलितैर्हस्तसंज्ञाभिरपसार्यमाणाः जा.मा.१६९क/१९५; हस्तमुद्रा — {des na lag brda la sogs pa ltar 'dod pas rgyu dang 'bras bu'i dngos po yin gyi} तत इच्छया हस्तमुद्रादिवदत्र कार्यकारणभावः प्र.अ.१८०क/५३३; हस्तकम्पः — {lag brda la sogs pa zhes bya ba la sogs pas mig brda la sogs pa gzung ngo //} हस्तकम्पादेरित्यादिशब्देनाक्षिनिकोचादिपरिग्रहः त.प.१९४क/८५३; मुद्रा — {yi ge dang gtsug lag dang lag brda dang grangs dang rtsis dang shod thabs la stsogs pa} … लिपिशास्त्रमुद्रासंख्यागणनानिक्षेपादीनि द.भू.२१४ख/२९.
lag brda' byed pa
वि. हस्तसंवाचकः म.व्यु.७६८५.
lag na khar ba
= {lag na 'khar ba/}
lag na 'khar ba
ना. दण्डपाणिः, शाक्यः — {shAkya lag na} ( {'a} ) {khar ba'i chung ma kho mo'i ma mig mdzes shes bya ba 'di ni de'i tshe de'i dus na sprul 'tshong ma'i gtso mo blta na sdug pa zhes bya bar gyur to//} एषा सा सुनेत्रा नाम दण्डपाणेः शाक्यस्य भार्या मम माता तेन कालेन तेन समयेन सुदर्शना नाम अग्रगणिकाऽभूत् ग.व्यू.२४८ख/३३०.
lag na mkhar ba thogs pa
वि. दण्डपाणिः म.व्यु.८६२०; द्र. {lag na 'khar ba thogs pa/}
lag na 'khar ba thogs pa
वि. दण्डपाणिः — {lag na 'khar ba thogs pa la chos mi bshad} न दण्डपाणये धर्मान् देशयिष्यामः म.व्यु.८६२० (१२०क).
lag na 'khor lo can
ना. = {khyab 'jug} चक्रपाणिः, विष्णुः — {rgyab tu tshangs pa'i rnam par bri/} / ग्. {yon du lag na 'khor lo can//} पृष्ठतो विलिखेद् ब्रह्माणं वामतश्चक्रपाणिम् । स.दु.१२१क/२१०.
lag na gyo mo thogs
वि. कपालपाणिः — {lag na gyo mo thogs shing rgyu/} /{sha na'i ras kyi smad g}.{yogs gyon/} /{phyag dar phung po'i steng na nyal/} कपालपाणिर्व्याहारं गण (? शण)शाटीनिवासितः ।। सङ्कारकूटशयनः वि.व.२९०ख/१.११२.
lag na dgra cha thogs pa
वि. आयुधपाणिः — {lag na dgra cha thogs pa la chos mi bshad} नायुधपाणये धर्मान् देशयिष्यामः म.व्यु.८६२० (१२०क).
lag na thogs
= {lag na thogs pa/}
lag na thogs pa
उ.प. व्यग्रहस्तः — {lus sa la btud de spos kyi snod lag na thogs pa} पृथिव्यामवनतजानुदेहं धूपकटच्छुकव्यग्रहस्तम् म.मू.१३५ख/४५.
lag na gdugs thogs pa
वि. छत्रपाणिः — {lag na gdugs thogs pa la chos mi bshad} न छत्रपाणये धर्मान् देशयिष्यामः म.व्यु.८६२० (१२०क).
lag na mdung thogs
ना. शूलपाणिः, देवता म.व्यु.३१२३ (५५क).
lag na mdung rtse gsum thogs pa
ना. = {lha chen} त्रिशूलपाणिः, महादेवः — {dka' zlog gi bdag po khyu mchog la zhon pa/} /{lag na mdung rtse gsum thogs pa} उमापति– र्वृषवाहनस्त्रिशूलपाणिः म.मू.१२१ख/३१.
lag na mda' gzhu thogs
वि. चापबाणव्यग्रपाणिः — {rgyal po zhig} … {lag na mda' gzhu thogs te bdag nyid ri dwags la 'phong skyen nam mi skyen tshad pa'i phyir} राजा…चापबाणव्यग्रपाणिर्मृगेष्वस्त्रकौशलमात्मनो जिज्ञासमानः जा.मा.१४६क/१६९.
lag na rdo rje
ना. = {phyag na rdo rje} वज्रपाणिः, गुह्यकाधिपतिः — {mi mjed kyi bdag po tshangs pa dang lha rnams kyi dbang po brgya byin dang} … {gnod sbyin gyi sde dpon chen po lag na rdo rje dang} ब्रह्मा च सहांपतिः शक्रश्च देवानामिन्द्रः…वज्रपाणिश्च गुह्यकाधिपतिः सु.प्र.२२क/४४; {tshig mi btsun par bya bar 'dod pa dag la byang chub sems dpa' lag na rdo rje'am gnod sbyin kha dog spa zhing lus che la stobs che ba gang yang rung ba zhig tu mngon par sprul nas 'jigs par byed/} {skrag par byed de} अनादेयं वचनं कर्तुकामान् बोधिसत्त्वो वज्रपाणिं वाऽन्यतमं वा उदारवर्णमहाकायं (महाबलं) यक्षमभिनिर्मिमीय भीषयत्युत्त्रासयति बो.भू.८१ख/१०४; {kun dga' bo nga gnod sbyin lag na rdo rje dang thabs cig tu byang phyogs su gshegs nas ta ma sa'i tshal rnams lung bstan to//} गतोऽहमानन्द वज्रपाणिसहीय उत्तरापथम् । व्याकृतं तमसावनं यावद् वि.व.१२२क/१.१०; वज्रहस्तः — {blo dang ldan pa gnod sbyin gyi bdag po lag na rdo rjes nga la dris} पृष्टोऽयं (हं भो.पा.) यक्षराजेन वज्रहस्तेन धीमता । म.मू.१९०क/१२५.
lag na rdo rje skrag par mdzad pa
वि. वज्रपाणिविद्रावणकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po} … {lag na rdo rje skrag bar mdzad pa} … {phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय… वज्रपाणिविद्रावणकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
lag na rdo rje gos sngon po can
ना. नीलाम्बरधरवज्रपाणिः — {lag na rdo rje gos sngon po can gyi sgrub pa'i thabs mdor bsdus pa zhes bya ba} नीलाम्बरधरवज्रपा– णिसाधनपिण्डीकृतनाम क.त.२१५०.
lag na rdo rje rtag par rjes su 'brang ba
वि. वज्रपाणिसततानुबद्धः — {byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing} … {lag na rdo rje rtag par rjes su 'brang ba yin} एवंज्ञानस्वभिनिर्हृतः…बोधिसत्त्वः…वज्रपाणिसततानुबद्धश्च द.भू.२४६ख/४७.
lag na rdo rje 'dzin pa
वि. वज्रधरः — {sgor gnod sbyin lag na rdo rje 'dzin pa dag bri'o//} द्वारे यक्षाणां चित्रणं वज्रधराणाम् वि.सू.९५क/११४.
lag na phub
वि. फलकपाणिः — {tsa rmI lag na phub yin no//} चर्मी फलकपाणिः स्यात् अ.को.१९०ख/२.८.७१; फलकं पाणौ यस्य फलकपाणिः अ.वि.२.८.७१.
वि. कलशहस्तः, ओ ता — {chu'i khang par klu lag na bum pa thogs pa rgyan sna tshogs kyis brgyan pa dag dang /} {klu'i bu mo chu 'brim par byed pa dag go//} नानालङ्कारविभूषितानां कलशहस्तानां (नागानां) नागकन्यकानां चोदकं धा (चा भो.पा.)रयन्तीनां पानीयमण्डपे वि.सू.९५ख/११४.
lag na be con can
ना. दण्डपाणिः, शाक्यः — {de nas rim gyis shAkya lag na be con can gyi khyim du phyin nas} सोऽनुपूर्वेण विचरन् येन दण्डपाणेः शाक्यस्य निवेशनं तेनोपसंक्रामत् ल.वि.७२ख/९८.
lag na dbyug to
वि. दण्डहस्तः — {mtshon cha sna tshogs mi bzad ldan/} /{lag na dbyug to 'jigs par byed//} नानाप्रहरणं घोरं दण्डहस्तं भयानकम् । म.मू.२७५क/४३१.
lag na myu gu thogs pa
वि. अङ्कुरहस्तः — {mdzod kyi sgor gnod sbyin lag na myu gu thogs pa dag go//} गञ्जद्वारेऽङ्कुरहस्तानां यक्षाणाम् वि.सू.९५ख/११४.
lag na myu gu dang bum pa thogs pa
वि. अङ्कुरकलशहस्तः — {bsro khang gi khang par lag na myu gu dang bum pa thogs pa dag go//} जेन्ताकशालायामङ्कुरक(ल)शहस्– तानाम् वि.सू.९५ख/११४.
lag na rtse gsum
वि. शूलपाणिः — {de yi mdun du dpa' bo ni/} /{dbang phyug lag na rtse gsum bri//} तस्याग्रतो लिखेद् वीरमीश्वरं शूलपाणिम् ।। स.दु.१२१क/२१०.
lag na mtshon cha thogs
= {lag na mtshon cha thogs pa/}
lag na mtshon cha thogs pa
वि. शस्त्रव्यग्रकरः — {thos ma thag tu skye bo phal po ches lag na mtshon cha thogs nas skon pa khyer te} सहश्रवणान्महाजनकायः शस्त्रव्यग्रकरः पिटकानादाय अ.श.८८ख/७९; द्र. {lag na mtshon thogs pa/}
lag na mtshon thogs
= {lag na mtshon thogs pa/}
lag na mtshon thogs pa
वि. शस्त्रपाणिः — {gang zhig lag na mtshon thogs g}.{yul ngor 'jug/} /{de ni dpa' bo min zhes thub rnams gsung //} न तं हि शूरं मुनयो वदन्ति यः शस्त्रपाणिर्विचरत्यनीके । वि.व.१९२क/१.६७; द्र. {lag na mtshon cha thogs pa/}
lag na zhags pa
वि. पाशहस्तः — {de nas lag na zhags pa de/} /{mthong nas 'phral la rab skrag cing /} / ग्. {yo ba ri dwags mig can ma/} /{mi 'am ci rnams mtho ris song //} ततः सन्त्रासतरलाः सहसा हरिणेक्षणाः । किन्नर्यो दिवमुत्पेतुः पाशहस्तं विलोक्य तम् ।। अ.क.९४ख/६४.८३.
वि. अग्रहस्तः — {mkhas pa'i gzi brjid brtan pas gzengs bstod na/} /{don rnams thams cad 'grub pa lag na yod//} प्राज्ञस्य धैर्यज्वलितं हि तेजः सर्वार्थसिद्धिग्रहणाग्रहस्तः ।। जा.मा.८१ख/९४.
lag na ral gri thogs pa
वि. खड्गपाणिः — {lag na ral gri thogs pa la chos mi bshad} न खड्गपाणये धर्मान् देशयिष्यामः म.व्यु.८६२० (१२०क).
lag na rin chen
ना. रत्नपाणिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang} … {byang chub sems dpa' lag na rin chen dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… रत्नपाणिना च स.पु.२ख/१; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po lag na rin po che dang} रत्नपाणिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८.
lag na rin chen phyag rgya
ना. रत्नमुद्राहस्तः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६५६.
lag na rin po che
= {lag na rin chen/}
lag na shing thogs pa
वि. काष्ठव्यग्रहस्तः — {khyogs} … {skyes bu lag na shing thogs pa ni phyi bzhin 'brang zhing} शिविकाम्… काष्ठव्यग्रहस्तैः पुरुषैः पृष्ठतोऽनुबद्धाम् वि.व.१५५क/१.४३.
ना. हिरण्यपाणिः, गृहपतिपुत्रः — {'di btsas ma thag tu lag pa gnyis la las kyi rnam par smin pa las byung ba'i gser gyi dong tse gnyis byung bas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming lag na gser thogs zhes gdags so//} यस्मादस्य जातमात्रस्य पाणिद्वये लक्षणाहतं कर्मविपाकजं दीनारद्वयं प्रादुर्भूतम्, तस्माद् भवतु दारकस्य हिरण्यपाणिरिति नामेति अ.श.२२३ख/२०६.
lag na lhung bzed can
वि. पात्रपाणिः — {der ni de tshe ngur smrig gos/} /{mgo zlum lag na lhung bzed can/} /{skyes bu chen po'i mtshan rnams kyis/} /{gser gyi 'od zer lta bur mdzes//} नन्दः (मुण्डः लि.पा.) काषायावरणः पात्रपाणिः स तत्क्षणम् । बभौ चामीकररुचिर्महापुरुषलक्षणैः ।। अ.क.१०२ख/१०.३३.
lag nas spyad pa
वि. हस्तगतः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {skyes bu chen po'i lag nas spyad pa'i mde'u thung gis ni go cha ji lta bu sra yang rtol to//} तद्यथा कुलपुत्र महापुरुषहस्तगतो नाराचः कियद्दृढमपि वर्म निर्भिनत्ति ग.व्यू.३१९क/४०३.
lag nom
हस्तामोषः — {ji ltar mun khung na lag nom dag gi shes pa yul chung ba dang mngon sum ma yin pa dang mi gsal ba} यथा हस्तामोषैस्तमसि ज्ञानं परीत्तविषयमप्रत्यक्षमव्यक्तं च सू.व्या.२०६क/१०९; आमोषः — {ji ltar mtshan mo lag nom dang /} /{khebs sgron de bzhin shes pa gsum//} आमोषैस्तमसि यथा दीपैश्छन्ने तथा त्रयज्ञानम् । सू.अ.२०६क/१०८.
lag pa
• सं. १. हस्तः — {zhe sdang sred sogs dgra rnams ni/} /{rkang lag la sogs yod min la//} हस्तपादादिरहितास्तृष्णाद्वेषादिशत्रवः । बो.अ.९क/४.२८; {lag pa byed pa spyod pa dang} … {rnam grangs kyi tshig} हस्तः करः पाणिः…पर्यायवाचकाः शब्दाः ल.अ.१३२क/७८; {sbyin pas lag brlan} दानार्द्रहस्तः अ.क.२०५क/२३.२२; पाणिः — {'khor lo rin po che de lag pa gnyis kyis blangs nas} तच्चक्ररत्नमुभाभ्यां पाणिभ्यां प्रतिगृह्य वि.व.१३७ख/१.२६; {'khor lo'i mtshan can pad ma lta bu yi/} /{lag pa phrugs} चक्राङ्कितं कमलतुल्यं पाणियुगम् रा.प.२३८ख/१३५; अ.को.१७६क/२.६.८१; पणति व्यवहरत्यनेनेति पाणिः । पण व्यवहारे स्तुतौ च अ.वि.२.६.८१; करः — {de nas re zhig na khyim bdag de mya ngan gyi khang bur zhugs te/} {lag pa la rkom tshugs bcas nas sems khong du chud cing 'dug ste} यावदसौ गृहपतिः शोकागारं प्रविश्य करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः अ.श.१८२ख/१६८; {lus} … {lag sogs rnams las gzhan med na/} /{de ni ji ltar yod pa yin//} कायः…करादिभ्यः पृथङ् नास्ति कथं नु खलु विद्यते ।। बो.अ.३४क/९.८३; {lag pa yi/} /{sor mo} कराङ्गुलिः अ.क.१५७ख/१७.७; हस्तकः — {kye ma bdag gi lag gu gnyis shin tu yun ring mo zhig nas gdod rnyed do//} अहो बत मे हस्तकौ सुचिरेण लब्धौ अ.श.२६१क/२३९; बाहुः — {lag pa dag la pad rtsa gzhon nu} बाह्वोर्बालमृणालिकाः अ.क.२९९ख/१०८.७१; {lag pa mnyam du mi mnye 'o//} न बाहुं मर्दयेत्समम् शि.स.७२क/७०; । {kha cig ni lag pa rkyang te bya rmyang byed cing mchan khung ston pa dang} काश्चिद् बाहूनुत्क्षिप्य विजृम्भमाणान् कक्षान् दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५६ख/२३३; भुजः — {sa spyod rnams la mtshon bsnun pa/} /{ster byed khyod kyi lag pa yis//} शस्त्रप्रहारं ददता भुजेन तव भूभुजाम् । का.आ.३३४क/२.३५३; करकः — {ka ra ka ni thod pa dang} … {lag pa la//} श्री.को.१६५ख २. = {gnyis} करः, द्वौ — {lag pa zhes pa de'i 'og tu gnyis so//} कर इति ततोऽधो द्वे वि.प्र.१७७क/१.३१; • पा. १. (सां.द.) पाणिः, कर्मेन्द्रियविशेषः — {las kyi dbang po lnga ni ngag dang lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms so//} पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वाक्पाणिपादपायूपस्थाः त.प.१४७क/२१ २. = {khru} हस्तः, परिमाणविशेषः — {sor} … {de nyi shu rtsa bzhir bsgyur ba ni/} हस्तः {lag pa zhes khru gang} मि.को.२१ख; • ना. बाहुः, विद्याराजः/दानवेन्द्रः — {rig pa mchog dang} … {lag pa dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… बाहुः… एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८; {de bzhin du lha ma yin gyi dbang po rab tu tshim byed dang stobs ldan dang} … {lag pa dang de dag la sogs pa} एवं दानवेन्द्राः—प्रह्लादबलि …बाहुप्रमुखाः म.मू.१०४क/१३.
१. = {lag brda} पाणिकम्पः — {gzhan min pa nyid ma yin yang /} /{lag pa bskyod sogs las bzhin du/} /{sgra rnams kyis ni don rtogs par/} /{'gal bar 'gyur ba ma yin no//} अनन्यत्ववियोगेऽपि शब्दानां न विरुध्यते । अर्थप्रत्यायनं यद्वत् पाणिकम्पादिकर्मणाम् ।। त.स.५९ख/५७०; हस्तकम्पः — {de yis brjod 'dod sgra dag gis/} /{rtogs par 'gyur te lag bskyod bzhin//} स विवक्षां प्रपद्येत शब्देभ्यो हस्तकम्पवत् ।। त.स.९४क/८५५ २. हस्तव्यायामः — {gtsub shing dang gtsub stan dang mi'i lag pa bskyod pa'i rkyen gyis du ba rab tu 'byung} काण्डं च मथनीयं च पुरुषहस्तव्यायामं च प्रतीत्य धूमः प्रादुर्भवति गु.स.१०४क/३०; द्र.— {lag pa'i rtsol ba/} 3. = {ral gri} करवालः, खड्गः — {ral gri gcod byed mda' mdzums dang /} /{a si ral gri} … {lag pa bskyod} खड्गे तु निस्त्रिंशचन्द्रहासासिरिष्टयः ।…करवालः अ.को.१९२क/२.८.८९; करे वलत इति करवालः । वल सञ्चलने । करपाल इति वा पाठः अ.वि.२.८.८९.
lag pa kha sbyar
करसम्पुटः — {de bzhin lag pa rnam bkod nas/} /{de yi lag pa kha sbyar bya//} तथैव हस्तौ विन्यस्तौ कुर्यात् तत्करसम्पुटम् । म.मू.२४७क/२७९; उद्घः — उद्घ {lag pa kha sbyar dang /} /{lus kyi rlung dang smin pa la//} श्री.को.१७४ख ।
lag pa sgyur ba
करस्फोटः — {lag pa sgyur ba phyag rgya yin/} /{sor mo nyed pa'ang de bzhin no//} करस्फोटो भवेन्मुद्रा अङ्गुल्यामोटनं तथा । हे.त.६ख/१८.
lag pa brgya stong pa
वि. शतसहस्रभुजः — {lag pa brgya stong pa/} {mig bye ba brgya stong pa} शतसहस्रभुजः कोटिशतसहस्रनेत्रः का.व्यू.२२७क/२९०.
lag pa bsgreng
वि. ऊर्ध्वबाहुः — {des lag pa bsgreng ste bu bu zhes bcom ldan 'das la 'khyud par brtsams pa dang} सा ऊर्ध्वबाहुः पुत्र पुत्रेति भगवन्तं परिष्वङ्क्तुमारब्धा वि.व.१३१ख/१.२०; ऊर्ध्वहस्तकः — {kha cig ni lag pa bsgreng nas 'dug go//} केचिदूर्ध्वहस्तकास्तिष्ठन्ति वि.व.१२४क/१.१२.
lag pa can
ना. हस्तः, दारकः — {sdom ni/} /{rab 'byor dang ni rgan po dang /} /{lag pa can dang 'de gus gsol//} तस्योद्दानम्—सुभूतिः स्थविरश्चापि हस्त लेकुञ्चिकस्तथा । अ.श.२५१क/२३१; हस्तकः — {'di btsas ma thag tu lag pa bzung ste 'o byed cing mthang la 'jor la 'khyud par byed pas na de'i phyir khye'u 'di'i ming lag pa can zhes gdags so//} यस्मादयं जातमात्र एव हस्तावालिङ्गते चुम्बति, तस्माद्भवतु दारकस्य हस्तक इति नाम अ.श.२६१क/२३९.
lag pa gcig
= {lag pa gcig pa/}
lag pa gcig pa
वि. एकहस्तः म.व्यु.८९२३ (१२३ख).
lag pa bcangs pa stongs pa
रिक्तमुष्टिः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} … {zil pa'i thigs pa ltar ring du mi gnas pa/} {lag pa bcangs pa stongs pas byis pa brid pa ltar snying po med pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…अवश्यायबिन्दुवदचिरस्थायिन उल्लापना रिक्तमुष्टिवदसाराः ल.वि.१०६क /१५३.
lag pa chen po
ना. महाबाहुः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {lag pa chen po dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः… महाबाहुः …एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७ख/८.
lag pa 'jas te ltebs pa
वि. समुद्रकलेखः — {sen mo gcig pa dang lag pa 'jas te ltebs pa dang} … {spyod lam gyis dub pa de dag las mi na ba rnams so//} एकनखसमुद्रकलेख…ईर्यापथच्छिन्नेभ्यश्चानाबाधिकानाम् वि.सू.१२क/१३; म.व्यु.८८९८ (१२३ख); सामुद्रकलेखकः म.व्यु.८८९८.
lag pa gtad pa
हस्तार्पणम् — {dang por sbyin sreg du bas mchi ma rtag tu 'bab la rab tu 'jug/} /{mtshungs par lag pa gtad pas gdung ba'i lam la bden par mdud pa mdzad//} बाष्पस्याद्या सततपतने होमधूमैः प्रवृत्तिः सत्यग्रन्थिर्व्यसनसरणौ तुल्यहस्तार्पणेन । अ.क.८३ख/६३.९.
lag pa lta bu
वि. हस्तभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {pha rol tu phyin pa'i lus yongs su srung bas lag pa lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… हस्तभूतं पारमिताशरीरपरिपालनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७.
lag pa stong pa
• वि. रिक्तहस्तः — {chom pos phrogs pa ji bzhin du/} /{sgren mo lag pa stong par 'gro//} रिक्तहस्त– श्च नग्नश्च यास्यामि मुषितो यथा ।। बो.अ.१७क/६.५९; • ना. सहस्रभुजः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po lag pa stong pa dang} सहस्रभुजश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८.
lag pa dag pa
करशुद्धिः — {da ni lag pa dag pa dang dgod pa'i sngags brjod par bya ste} इदानीं करशुद्धिन्यासमन्त्रमुच्यते वि.प्र.१०९ख/३.३५.
lag pa dang rkang pa
हस्तपादम् — {'dir byis pa'i lag pa dang rkang pa la sogs pa bskum pa dang tshig mi gsal ba chos kyi sku yin pa ji lta ba de bzhin du lha bcu gnyis te} इह यथा बालस्य हस्तपादादिसङ्कुचनमस्फुटवचनं धर्मकायस्तथा देवा द्वादश वि.प्र.५६क/४.९८; पाणिपादम् — {phrag dog khro ba'i me ni blta dka' des/} /{de yi lag pa rkang pa myur du bcad//} ईर्ष्याप्रकोपानलदुर्निरीक्ष्यः चिच्छेद तस्याशु स पाणिपादम् ।। अ.क.२९६क/३८.१३; पाणिचरणम् — {de nas de yis zhing pa rnams/} … /{lag pa rkang pa rnam par gas/} … {mthong gyur nas//} ततः स कर्षकान्…विदीर्णपाणिचरणान्…विलोक्य अ.क.२१६क/२४.९४; द्र.— {pad ma'i 'dab mnyen lta bur 'jam gzhon pa'i/} /{lag pa rkang pa dag kyang ngas btang ngo //} कोमलपद्मपत्रसुकुमारौ । त्यक्तौ करौ सचरणौ मे रा.प.२३८क/१३४.
lag pa dang rkang pa 'jam zhing mnyen pa
वि. मृदुतरुणहस्तपादः — {de lus yongs su dag pa yin te} … {lag pa dang rkang pa 'jam zhing mnyen pa dang} स कायपरिशुद्धश्च भवति…मृदुतरुणहस्तपादः शि.स.८५क/८४.
lag pa brdabs pa
ना. पाणिहता, पुष्करिणी — {deng sang du'ang lag pa brdabs pa'i rdzing zhes grags so//} अद्यापि सा पाणिहतेति पुष्करिणी संज्ञायते ल.वि.१३१क/१९४.
lag pa na me tog pad ma bzang po thogs pa
वि. शुभपद्महस्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {'dam bu'i mda' bzhin du kha dog dkar ba} … {lag pan me tog pad ma bzang po thogs pa/} {pad ma'i dpal gyis brgyan pa de 'dra ba'i gzugs mthong nas} यावत्पश्यति शरत्काण्डगौरवर्णं… शुभपद्महस्तं पद्मश्रियाऽलंकृतं शरीरम् का.व्यू.२३८क/३००.
lag pa sbyar ba
करसम्पुटः — {lag pa sbyar bas khyod dgra'i khrag/} /{'thung zhing 'thung zhing gar byed do//} पायं पायं तवारीणां शोणितं करसम्पुटैः ।… नृत्यन्ति का.आ.३३१ख/२.२८५.
lag pa mi kyog pa
न बाहुप्रचालकम् — {shin tu bsdams shing khyim gzhan du 'gro bar bya'o//} … {lag pa mi kyog par ro//} सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत्…न बाहुप्रचालकम् वि.सू.४९क/६२; ; द्र. {lag pa mi bskyod/} {lag pa mi skyog/}
lag pa mi skyog
न बाहुप्रचालकम् म.व्यु.८५५१; द्र. {lag pa mi kyog pa/} {lag pa mi bskyod/}
lag pa mi bskyod
न बाहुप्रचालकम् म.व्यु.८५५१ (११८ख); द्र. {lag pa mi kyog pa/}
lag pa mi bldag pa
न हस्तावलेहकम् म.व्यु.८५८७ ( {lag pa mi bltab} म.व्यु.११९क); द्र. {lag pa la ldag pa/}
lag pa mi sprug
न हस्तसंधुनकम् म.व्यु.८५८९ (११९क).
lag pa mi sbrel
न हस्तसंलग्निकया म.व्यु.८५५४ (११८ख).
lag pa med pa
= {lag med/}
lag pa 'dzin pa
पाणिग्रहः — {grong khyer bu ram shing 'phel gyi/} /{dpal ldan don mthun mgon po'i bu/} /{khyu mchog byin zhes bya ba ni/} /{de yi lag pa 'dzin par 'dod//} श्रीमतः सार्थनाथस्य नगरे पुण्ड्रवर्धने । सूनुर्वृषभदत्ताख्यस्– तत्पाणिग्रहमिष्यते ।। अ.क.२४८ख/९३.४; पाणिग्रहणम् — {bag ma len pa na lag pa 'dzin pa} विवाहे पाणिग्रहणम् वि.प्र.५८क/४.१००.
lag pa 'dzin par 'gyur
क्रि. पाणिग्रहणं निर्वर्तयिष्यति — {de'i phyir yun ring po ma yin pa na rig pa 'dzin pa'i 'khor los sgyur bas lag pa 'dzin par 'gyur ro//} तद् विद्याधरचक्रवर्ती अचिरेण ते पाणिग्रहणं निर्वर्तयिष्यति ना.ना.२२८ख/३१.
lag pa bzhi
= {lag pa bzhi pa/}
lag pa bzhi pa
• वि. चतुर्भुजः — {drag po dkar po mig gsum pa gdong gcig pa lag pa bzhi pa} रुद्रस्त्रिनेत्र एकाननश्चतुर्भुजः…शुक्लः वि.प्र.३५ख/४.११; • ना. = {khyab 'jug} चतुर्भुजः, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/} … {lag pa bzhi pa} विष्णुर्नारायणः कृष्णः…चतुर्भुजः अ.को.१२८ख/१.१.२०; चत्वारो भुजा यस्य सः चतुर्भुजः अ.वि.१.१.२०.
lag pa zed par byed
= {lag pa zed par byed pa/}
lag pa zed par byed pa
वि. प्रसारितकरः — {'od srung gi dge sbyong 'di rnams ni yi dwags rnams su skyes pa bzhin rtag tu lag pa zed par byed do//} इमे श्रमणाः काश्यपीयाः प्रेतोपपन्ना इव नित्यं प्रसारितकराः वि.व.१५३ख/१.४२.
lag pa gzung ba
करग्रहणम् — {des na rnal 'byor ma rnams kyi lag pa gzung ba'i slad du bud med dang skyes pa'i mtshan nyid bslab par bya'o//} तेन योगिनीनां करग्रहणाय नारीपुरुषलक्षणं शिक्षितव्यम् वि.प्र.१६८ख/३.१५६.
lag pa bzang po
= {lag bzang /}
lag pa bzang po dang ldan pa
ना. सुबाहुयुक्तः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po lag pa bzang po dang ldan pa} सुबाहुयुक्तश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५३.
lag pa bzung ba
= {lag bzung /}
lag pa ring ba
वि. प्रलम्बबाहुः — {gzhon nu gzugs bzang po mdzes pa} … {lag pa ring ba/} {dpral ba'i dbyes che ba} … {zhig byung ngo //} दारको जातः । अभिरूपो दर्श– नीयः… प्रलम्बबाहुर्विस्तीर्णललाटः वि.व.१७०क/१.५९.
lag pa la ldag pa
हस्तप्रलेहकः — {sngags spyod pa dang lag pa la ldag pa dang} … {khyim gcig dang gsum dang lnga dang bdun nas zas len pa dang} मन्त्रविचारकैर्हस्तप्रलेहकैः… एकत्रिपञ्चसप्तकुलभिक्षाग्रहणैः ल.वि.१२२ख/१८२.
lag pa las ltung ba byung ba
पा. हस्तापत्तिः, आपत्तिभेदः — {byang chub sems dpa' mtshams med pa lnga dang ldan pa'i ltung ba dang bud med las ltung ba byung ba dang lag pa las ltung ba byung ba dang} … {bshags par bya'o//} पञ्चानन्तर्यसमन्वागतापत्तिर्बोधिसत्त्वेन स्त्र्यापत्तिः …हस्तापत्तिः…देशयितव्याः शि.स.९४ख/९४.
lag pad
पाणिपद्मम् — {lag pa'i pad mas btud de las//} तस्मात्…पाणिपद्मावनामितात् अ.क.२७७क/३५.३०; पाणिसरोजम् — {mtho ris mdzes ma'i lag pad kyis gtor ba/} /{man da ra ba'i 'phreng rgyas mdzes pa de//} द्युसुन्दरीपाणिसरोजमुक्तमन्दारमालाकलितश्चकाशे । अ.क.१९३क/२२.१३; कराम्भोजम् — {de} … {'dar bcas lag pa'i yal 'dab kyis/} /{de lag pad la reg byed cing //} सा…स्पृशन्ती तत्कराम्भोजं सकम्पकरपल्लवा ।। अ.क.२६२क/३१.३१.
lag pa'i mkhrig ma
अग्रहस्तः — {de yi lag pa'i mkhrig mar bcad pa na/} … {sdug bsngal ma gyur to//} छिन्नेऽग्रहस्तेऽपि तु तस्य नासीद् दुःखम् जा.मा.१७०ख/१९७.
lag pa'i 'khri shing
बाहुलता — {lag pa'i 'khri shing sor mo rnams/} /{yal 'dab sen mo'i 'od zer ni/} /{me tog tu gyur dpyid kyi dpal/} /{khyod ni nged la mngon sum rgyu//} अङ्गुल्यः पल्लवान्यासन् कुसुमानि नखार्चिषः । बाहू लते वसन्तश्रीस्त्वं नः प्रत्यक्षचारिणी ।। का.आ.३२४ख/२.६७; का.आ.३२१ख/१.८७.
lag pa'i rgyan
= {lag rgyan/}
lag pa'i rgyab
हस्तपृष्ठम् म.व्यु.३९७५ (६४ख).
lag pa'i sgra
= {thal mo rdeb} पाणिवादः, पाणिघः — {lag pa'i sgra dang thal mo rdeb//} पाणिवादास्तु पाणिघाः अ.को. २०३क/२.१०.१३; पाणी वादयन्तीति पाणिवादाः । वद व्यक्तायां वाचि अ.वि.२.१०.१३.
lag pa'i mthil
= {lag mthil/}
lag pa'i mthu
= {lag mthu/}
lag pa'i pad ma
= {lag pad/}
lag pa'i pad+ma
= {lag pad/}
lag pa'i phyag rgya
पा. हस्तमुद्रा — {de la bsten pa'i don du las kyi phyag rgya med par gyur na lag pa'i phyag rgya sbyin par bya ste} तस्य सेवार्थं कर्ममुद्राऽभावे सति हस्तमुद्रानियमो देयः वि.प्र.१८१ख/३.२००.
lag pa'i dbang po
पा. पाणीन्द्रियम्, कर्मेन्द्रियविशेषः— {khams kyi dbang gis las kyi dbang po rnams gsungs pa} … {lag pa'i dbang po ni me'i khams las so//} धातुवशेन कर्मेन्द्रियाण्याह…पाणीन्द्रियं तेजोधातोः वि.प्र.२२९ख/२.२३.
lag pa'i rtsa ba
बाहुमूलम् — {lag pa'i rtsa bar dpung rgyan nyid/} /{mgrin par rus pa'i phreng ba ste//} बाहुमूले च केयूरं ग्रीवायामस्थिमालिका ।। हे.त.६ख/१८; {lag rtsa gnyis po mchan khung ngo //} बाहुमूले उभे कक्षौ अ.को.१७५ख/२.६.७९; बाह्वोर्मूले बाहुमूले अ.वि.२.६.७९.
lag pa'i rtse
= {lag rtse/}
lag pa'i rtsol ba
हस्तव्यायामः — {gtsub shing dang gtsub stan dang skyes bu'i lag pa'i rtsol ba las glo bur du me skye bar 'gyur ro//} तद्यथा काण्डं च मथनीयं च पुरुषहस्तव्यायामं च प्रतीत्याकस्मादग्निरुपजायते हे.त.१८क/५६.
lag pa'i tshad
हस्तवालः — {rab tu byed pa lag pa'i tshad kyi tshig le'ur byas pa} हस्तवालप्रकरणकारिका क.त.३८४८.
lag pa'i tshigs
करसन्धिः — {lag pa'i tshigs gnyis la 'dus pa'o//} {rkang pa'i tshigs gnyis la nye ba'i 'dus pa'o//} मेलापकं करसन्धिद्वये, उपमेलापकं पादसन्धिद्वये वि.प्र.२४०क/२.४७.
lag pa'i mtshon
ना. करदण्डी, योधः — {stong dang g}.{yul 'gyed lho phyogs pa/} / ग्. {yul gyi dus su sngon 'gro zhing /} /{lag pa'i mtshon zhes grags pa ni/} /{de yi bslu med grogs por gyur//} सहस्रयोधस्तस्याभूद् दाक्षिणात्यो निरत्ययः । करदण्डीति विख्यातः संग्रामाग्रेसरः प्रियः ।। अ.क.२४५ख/२८.५९.
lag pa'i zhags pa
भुजपाशः — {skyon bcas bud med lag pa'i zhags pas bsdams/} /{'khor ba'i btson ra dag tu mya ngan byed//} शोचन्ति योषिद्भुजपाशबद्धाः संसारकारासदने सदोषाः ।। अ.क.१२३क/६५.५९.
lag pa'i yal ga
= {sor mo} करशाखा, अङ्गुलिः — {sor mo lag pa'i yal ga 'o//} अङ्गुल्यः करशाखाः स्युः अ.को.१७६क/२.६.८२; करस्य शाखा इव तिष्ठन्तीति करशाखाः अ.वि.२.६.८२.
lag pa'i yal 'dab
= {sor mo} करपल्लवः, अङ्गुलिः — {de} … {'dar bcas lag pa'i yal 'dab kyis/} /{de lag pad la reg byed cing //} सा… स्पृशन्ती तत्कराम्भोजं सकम्पकरपल्लवा ।। अ.क.२६२क/३१.३१.
lag pa'i rus pa
करास्थि — {bsil ba'i ri ni lag pa'i rus pa'o//} … {ni Sha Ta ni rkang pa'i rus pa'o//} शीताद्रिः करास्थीनि…निषटः पादास्थीनि वि.प्र.२३५क/२.३५.
lag pa'i sen mo
करनखः — {rdo rje'i ri ni rkang pa dang lag pa'i sen mo rnams so//} वज्रपर्वताः पादकरनखाः वि.प्र.२३५क/२.३५.
lag pa'i sor mo
कराङ्गुलिः, ओ ली — {tshes dang po la ni sor mo'i tshigs dang por ro//} … {bdun pa la ni g}.{yon gyi lag pa'i sor mo'i tshigs dang po'i mtshams su'o//} प्रथमा तिथिः प्रथमाङ्गुलीपर्वे… सप्तमी वामकराङ्गुलिप्र– थमपर्वसन्धौ वि.प्र.७०क/४.१२५; अङ्गुलिः — {gnyis skyes rnams la rang gi lag sor gyi/} /{yal 'dab 'dar bzhin nor bu byin nas de//} स कम्पमानाङ्गुलिपल्लवेन दत्त्वा स्वहस्तेन मणिं द्विजेभ्यः । अ.क.३३ख/३.१६५.
lag pa'i sor mo zlum por 'jas pa
वि. अङ्गुलीफणहस्तकः म.व्यु.८७७६ (१२२क).
lag pas rdo rje dril bu 'khrol
वि. वज्रघण्टारणत्पाणिः — {lag pas rdo rje dril bu 'khrol/} /{zab mo'i chos ni klog pa dang //} वज्रघण्टारणत्पाणिर्गम्भीरधर्मपाठकः । हे.त.२७क/९०.
lag pod kyi las
प्रतिकर्म — {lag pod kyi las kyis las bya zhing bsod nams kyi blos kyang gla rngan gyis ni ma yin no//} कुत्या (? कुर्यात्) प्रतिकर्मणा कर्म पुण्यबुद्ध्या च । न भृतिकया वि.सू.१५क/१७.
lag dpya
करः, पाणिः/राजग्राह्यभागः — {chu gter bzhi yi ske rags can/} /{sa yi lag dpya 'dzin la mkhas/} /{khyod nyid thob nas da lta ni/} /{skye dgu rgyal po bzang ldan gyur//} राजन्वत्यः प्रजा जाता भवन्तं प्राप्य साम्प्रतम् । चतुरं चतुरम्भोधिरसनोर्वीकरग्रहे ।। का.आ.३३४ख/३.६.
= {lag gzan} तलम् — {gzhu rgyud kyis brdung ba skyob phyir pags pa sogs las byas pa lag ngar la gon pa'i ming /} गोधा {lag gzan/} तलम् {lag 'brag} मि.को.४७क ।
lag sbyin
करकुः, संख्याविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//} … {rgyu rig phrag brgya na lag sbyin zhes bya'o//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं हेतुहिलानां करकुर्नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
lag ma
उ.प. हस्ता — {dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang} … {shin tu sgrol ma ste pad+ma nor 'dab rdo rje lag ma lhag pa'i lha can la'o zhes pa nub tu'o//} ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा…सुतारा कमलवसुदले वज्रहस्ताऽधिदैवे पश्चिमे वि.प्र.४१ख/४.३१.
lag med
वि. अहस्तः म.व्यु.८९२४ (१२३ख).
lag rtsa
= {lag pa'i rtsa ba/}
lag rtsis
पा. मुद्रा, कलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागण– नासंख्यसालम्भधनुर्वेदे… गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०क/१०८; {yi ge dang rtsis dang shod dgod pa dang bgrang ba dang lag rtsis kyis lo tog la sogs pa dang rnyed pa la sogs pa'i 'bras bu mngon par 'grub pa gang yin pa} लिपिगणनन्यसनसंख्यामुद्रया सस्यादिकं लाभादिकं च फलमभिनिर्वर्तयति बो.भू.५५ख/७२; मि.को.२७ख ।
lag rtse
कराग्रम् — {brtan pa sten cig khyod kyi 'dod pa gang /} /{de ni 'bad med lag pa'i rtse na gnas//} भजस्व धैर्यं तव वाञ्छितं यत् तदप्रयत्नोपनतं कराग्रे । अ.क.३००ख/१०८.७८; {bud med dag pa'i lag rtse yis/} /{reg pas mngal ni grol bar gyur//} साध्वीकराग्रसंस्पर्शादियं गर्भं विमुञ्चति । अ.क.१४३ख/१४.५६; अग्रहस्तः — {khyod kyi lag rtse dag yongs su mi ngal lam} न खलु ते परिश्रमोऽग्रहस्तानाम् ना.ना.२२७ख/२६.
lag 'dzin
= {lag 'dzin pa/}
lag 'dzin pa
मुष्टिः — {phub ni mo min pha la 'o/} /{tsar ma bsdus gang lag 'dzin pa//} फलकोऽस्त्री फलं चर्म संग्राहो मुष्टिरस्य यः ।। अ.को.१९२क/२.८.९०; द्र. {lag pa 'dzin pa/}
lag zungs
आयामपट्टः — {gnas khang gi sgo gdod do//} {sgo glegs gzhug go//} {lag zungs dang yang mig dang ko ba'i dum bu dag go//} न (? ल)यनानां द्वारकरणम् । कवा– टदानम् । आयाम(पट्ट)कटकचर्मखण्डिकयोः वि.सू.९४क/११३; आयामपटकः — {sgo glegs gzhug par bya'o/} /{dbye dka' nas bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {lag zungs gdags par bya'o//} ( कवाटार्गलं निवेशयितव्यम् । दुःखं बध्यते) । भगवानाह । आयामपटको दातव्यः वि.व.१३३क/२.११०; दण्डः — {blo gros chen po} … {'jim pa'i gong bu dang lag zungs dang 'khor lo dang srad bu dang chu dang mi'i nan tan la sogs pa'i rkyen rnams kyis rdza ma 'byung ngo //} मृत्पिण्डदण्डचक्रसूत्रोदकपुरुषप्रयत्नादिप्रत्ययैर्महामते घट उत्पद्यते ल.अ.८८क/३५; ल.अ.८६क/३३; द्र. {lag gzungs/}
lag gzan
गोधा — {gzhu rgyud kyis brdung ba skyob phyir pags pa sogs las byas pa lag ngar la gon pa'i ming /} गोधा {lag gzan/} तलम् {lag 'brag} मि.को.४७क ।
lag gzungs
आयामपट्टः — {sgor sgo glegs dang sgo gtan dang yang mig dang lag gzungs legs par bya'o//} द्वारे कवाटार्गडकटकायामपट्टसमायोजनम् वि.सू.६क/६; द्र. {lag zungs/}
lag bzang
ना. सुबाहुः १. बुद्धः — {lag bzang dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्– चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५ २. भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa lag bzangs dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च सुबाहुना…एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१ ३. श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang} … {lag pa bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं …सुबाहुना च ग.व्यू.३१८ख/३९ ४. यशोदसचिवः — {de nas grags sbyin grogs po ni/} /{dpal dang ldan pa rnams kyi mchog/} /{dri med gang po lag bzang dang /} /{ba glang bdag ces bya ba bzhis//} ततो यशोदसचिवाश्चत्वारः श्रीमतां वराः । विमलाख्यः सुबाहुश्च पूर्णकोऽथ गवांपतिः ।। अ.क.८१ख/६२.८८ ५. नागराजः — {klu'i rgyal po lag bzangs} सुबाहुर्नागराजा म.व्यु.३२४२ (५६क).
lag bzangs
= {lag bzang /}
lag bzangs kyis zhus pa
ना. सुबाहुपृच्छा, ग्रन्थः — {'di ni 'thad pa dang bcas par/} /{lag bzangs kyis ni zhus pa las/} /{dman mos sems can don gyi phyir/} /{de bzhin gshegs pa nyid kyis gsungs//} इदं सुबाहुपृ– च्छायां सोपपत्तिकमुक्तवान् । हीनाधिमुक्तिसत्त्वार्थं स्वयमेव तथागतः ।। बो.अ.३क/१.२०; {'phags pa lag bzangs kyis zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसुबाहुपरिपृच्छानाममहायानसूत्रम् क.त.७०.
lag bzung
• सं. पाणिग्रहः — {de nas bag ma'i dga' ston chen po la/} /{cho ga bzhin zhugs grub bdag bu mo yi/} /{lag bzung reg pa gsar pa'i bdud rtsi yis/} /{rig 'dzin rgyal po'i bu ni dga' bar gyur//} ततः प्रवृत्ते विधिवद्विवाहमहोत्सवे सिद्धनृपात्मजायाः । पाणिग्रहस्पर्शनवामृतेन ननन्द विद्याधरराजसूनुः ।। अ.क.३०३ख/१०८.१०७; • वि. पाणिधृतः — {de nas de lag gis bzung ba'i/} /{thag par dal bus 'chel byas te/} /{ri yi chu klung brag la brdabs/} /{sgra sgrogs ngogs su de yis babs//} तत्पाणिधृतरज्ज्वाऽथ विहितालम्बनः शनैः । सोऽवतीर्णः शिलास्फालगर्जद्गिरिनदीतटम् ।। अ.क.२६७ख/३२.२९.
lag bzed nyid
उत्तानपाणिता — {de dus don gnyer gzhan la ni/} /{lag bzed nyid du ji ltar 'gyur//} कथं…गच्छामि प्रार्थितान्यस्य तत्क्षणोत्तानपाणिताम् ।। अ.क.८ख/५०.८३.
lag bzo
= {lag bzo ba/}
lag bzo ba
शिल्पी — {gser mgar la sogs pa'i lag bzo ba rnams ni gser la sogs pa byed ces bya ba la sogs pa'o//} सुवर्णकारादीनां च शिल्पिनां सुवर्णादिघटनमित्येवमादि अभि.स.भा.७१ख/९९; {phongs shing slong ba rnams ni mngon par 'khor ba/} {lag bzo rnams kyis 'tsho ba'i gnas su gyur pa} अभिगमनीये कृपणवनीपकानामुपजीव्ये शिल्पिजनस्य जा.मा.९५क/११०.
हस्तमुद्रा — {spring yig dang lag yig dang yul phyogs dang brda dang mtshan ma rnams ni tshig nyid dang 'dra'o//} वाक्त्वं लिपिहस्तमुद्रोद्देशं सङ्केते निमित्तानाम् वि.सू.२०ख/२४.
lag rings
ना. दीर्घबाहुः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong} … ग्. {yon rol nas lag rings kyis bsgyings te smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्… वामे दीर्घबाहुर्गर्वित आह ल.वि.१५२ख/२२६.
lag len
प्रक्रिया — {rdo rje rnam par 'joms pa zhes bya ba'i} ( {gzungs kyi} ) {dkyil 'khor gyi lag len go rims ji lta ba zhes bya ba} वज्रविदारणनामधारणीमण्डलप्रक्रियायथाक्रमनाम क.त.२९३७; विधानम् — विधानम् {cho ga zhib mo/} {lag len} मि.को.११क ।
कुणिः — {smad 'chal dang zhar ba dang lag sor rdum po dang sgur po dang mi'u thung dang wa ba can dang lkugs pa dang 'on pa dang rten 'phye dang rkang 'bam dag rab tu 'byin par byed} काण्डरिककाणकुणिकुब्जवामनगलगण्डजातमूकान्धबधिरपीठसर्पिश्लीपदान् प्रव्राजयन्ति वि.व.१३१क/२.१०७; म.व्यु.८७८५ (१२२ख).
lag sor zlum por 'jas pa
वि. अङ्गुलीफणहस्तकः — {lag rdum dag dang rkang rdum dang /} /{lag sor zlum por 'jas pa dang //} हस्तच्छिन्नाश्च पादच्छिन्ना अङ्गुलीफणहस्तकाः । वि.सू.४ख/४.
lag son
= {lag tu son pa/}
lag srung
= {gri chung} करवालिका मि.को.४७ख ।
lags
( {yin} इत्यस्य आद.) • क्रि. १. अस्ति — {khyod ni snyan pa'i spobs par ldan pa lags/} /{'dzum pa'i gsung dang dran ldan bsnyengs pa med//} मधुरप्रतिभानवानसि स्मितवाक्यः स्मृतिमान् विशारदः । वि.व.१२५ख/१.१४; {bcom ldan 'das bdag ni dam pa stsal ba'i 'os lags kyis} वरार्होऽस्मि भगवन् अ.श.५५क/४७; भवति — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa'i snying por smra ba 'di mu stegs byed kyi bdag tu smra ba dang ji ltar mi 'dra ba lags} तत्कथमयं भगवंस्तीर्थकरात्मवादतुल्यस्तथागतगर्भवादो न भवति ल.अ.८६क/३३ २. स्यात् — {yul chen po'i nang na nor dang ldan pa lags la} महाजनपदेषु च धनिकः स्यात् स.पु.४०क/७१; भवेत् — {ji ltar theg pa gsum po lags//} कथं यानत्रयं भवेत् ल.अ.६४ख/११; {gang phyir rdo rje sems dpa' lags//} वज्रसत्त्वो भवेत् कस्मात् हे.त.१क/२; • द्र.— {rang gi gnas skabs smos pa lags} स्वावस्था तु निवेदिता का.आ.३२६ख/२.१३८; {bdag ni 'di'i bro g}.{yog lags so//} अहमस्योपस्थायिकः वि.व.१३६ख/१.२५; {btsun pa spyan 'dren 'di ga las mchis lags} कुत इदं भदन्त निमन्त्रणमायातम् अ.श.२ख/१; {ji ltar nam mkha' 'dra ba lags//} कथं च गगनोपमाः ल.अ.६५क/१२; {bcom ldan 'das thos lags} श्रुतं भगवन् वि.व.१२९क/१.१८; {yul de rnams kyang ci lags/} {dbang po rnams ni gang lags} के पुनस्ते विषयाः कानीन्द्रियाणि हे.त.१८क/५६; {kye bcom ldan 'das rdo rje'i lus la rtsa du lags} हे भगवन् वज्रदेहे कतमा नाड्यः हे.त.२ख/४; • अव्य. ओम् — {des kyang lags so zhes khas long shig} तेन ओमिति (प्रति)ज्ञातव्यम् बो.भू.८३क/१०५.
lags pa
द्र. — {ma lags pa/}
lang
द्र.— {sems can mi srun nam mkha' bzhin/} /{de dag gzhom gyis yong mi lang //} कियतो मारयिष्यामि दुर्जनान् गगनोपमान् । बो.अ.१०ख/५.१२; {dgra la sogs pa'i dngos po bdag gis phyir bzlog par mi lang gi} शत्रुप्रभृतयो भावा मया वारयितुमशक्याः बो.प.९०ख/५४. • (द्र.— {ba lang /} {gu lang /} ).
lang ka
• ना. लङ्का, नगरम्/द्वीपः — {dus gcig na/} {bcom ldan 'das lang ka'i grong rdal na/} {rgya mtsho'i ri ma la ya'i rtse mo} … {bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवांल्लङ्कापुरे समुद्रमलयशिखरे विहरति स्म ल.अ.५६क/१; {'phrul gyi lang ka'i grong rdal} दिव्यलङ्कापुरी ल.अ.५७क/२; {de bas bdag cag khyod kyi bkas shI ta dang kha ba can gyi lho lang+ka'i gling gi byang 'phags pa'i yul du 'gro ba mchog go//} तवाज्ञया वरं शीतानदीदक्षिणे हिमवतो लङ्काद्वीपस्य मध्ये आर्यविषयं गमिष्यामः वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८; • सं. लङ्का, शाखा/कुलटा/शाकिनी — {lang kA srin po'i grong yal ga/} /{ku la TA dang shA ki nI//} श्री.को.१६४ख ।
lang ka pu ri
= {lang ka'i grong rdal/}
lang ka'i grong rdal
लङ्कापुरम् — {dus gcig na bcom ldan 'das lang ka'i grong rdal na/} {rgya mtsho'i ri ma la ya'i rtse mo} … {bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवांल्लङ्कापुरे समुद्रमलयशिखरे विहरति स्म ल.अ.५६क/१; लङ्कापुरी— {'phrul gyi lang ka'i grong rdal 'di/} /{mdangs dga' rin chen sna tshogs dang /} … {rin chen dra ba'i bla res brgyan//} दिव्यलङ्कापुरीरम्यां नानारत्नैर्विभूषिताम् ।…रत्नजालवितानकैः ।। ल.अ.५७क/२.
lang ka'i gling
ना. लङ्काद्वीपः, द्वीपः — {de bas bdag cag khyod kyi bkas shI ta dang kha ba can gyi lho lang+ka'i gling gi byang 'phags pa'i yul du 'gro ba mchog go//} तवाज्ञया वरं शीतानदीदक्षिणे हिमवतो लङ्काद्वीपस्य मध्ये आर्यविषयं गमिष्यामः वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८.
lang ka'i bdag po
• सं. लङ्काधिपतिः — {lang ka'i bdag po mgrin bcus} … {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas mtshan rab sum cu rtsa gnyis kyis brgyan pa'i sku dang} … {mthong bar gyur to//} अद्राक्षीद्दशग्रीवो लङ्काधिपतिः…तथागतमर्हन्तं सम्यक्संबुद्धं द्वात्रिंशद्वरलक्षणविभूषिततनुम् ल.अ.६०क/६; • ना. = {'bod sgrogs} लङ्काधिपतिः, रावणः — {de nas bcom ldan 'das kyis de'i tshe lang ka'i bdag po ma skyes pa'i chos la bzod pa thob par thugs su chud nas} अथ भगवांस्तस्यां वेलायां लङ्काधिपतेरनुत्पत्तिकधर्मक्षान्त्यधिगतं विदित्वा ल.अ.६०क/६; ल.अ.५६ख/२.
lang ka'i dbang
ना. लङ्केश्वरी, विद्या — {thod pa can ma skal chen ma/} /{de bzhin dpal mo lang ka'i dbang /} /{gzhan yang rig pa mang po ni//} कपालिनी महाभागा धन्या लङ्केश्वरी तथा । अन्याश्च बहवो विद्याः ब.मा.१६९ख ।
lang ka'i dbang phyug
ना. लङ्केश्वरः, लङ्काधिपो रावणः — {rin chen rtsig pa las 'phos pa'i/} /{gzugs brnyan brgya yis bskor gyur pa/} /{lang ka'i dbang phyug de kho na/} /{a ny+dza na bus dka' bas shes//} रत्नभित्तिषु सङ्क्रान्तैः प्रतिबिम्बशतैर्वृतः । ज्ञातो लङ्केश्वरः कृच्छ्रादाञ्जनेयेन तत्त्वतः ।। का.आ.३३२क/२.२९९.
lang ka'i ri ma la ya
ना. लङ्कामलयः, पर्वतः — {lang ka'i ri ma la ya la gzigs te} … {'dzum pa mdzad do//} लङ्कामलयमवलोक्य स्मितमकरोत् ल.अ.५६क /१.
lang kar gnas pa
वि. लङ्कानिवासी — {de na srin po'i dbang po rnams/} /{gang dag lang kar gnas pa'ang} राक्षसेन्द्रश्च तत्रैव ये च लङ्कानिवासिनः । ल.अ.५८क/४.
lang kar gshegs pa'i mdo
ना. लङ्कावतारसूत्रम्, सूत्रग्रन्थः— {glang po'i rtsal dang sprin chen dang /} /{mya ngan 'das dang sor phreng dang /} /{lang dkar gshegs pa'i mdo las kyang //} हस्तिकक्ष्ये महामेघे निर्वाणाङ्गुलिमालिके । लङ्कावतारसूत्रे च ल.अ.१५७ख/१०५.
lang kar gshegs pa'i mdo sde
ना. लङ्कावतारसूत्रम्, सूत्रग्रन्थः — {bshad pa'i tshul las rnam grol ba/} /{so so rang rig spyod yul te/} /{lang kar gshegs pa'i mdo sde ni//} देशनानयनिर्मुक्तं प्रत्यात्मगतिगोचरम् । लङ्कावतारसूत्रम् ल.अ.५७क/२.
lang kA
= {lang ka/}
lang ga li'i me tog
लाङ्गलीपुष्पम् म.व्यु.६१८१ (८८क).
lang tang
धूर्धूरकम् — {lang tang rtsa bas sbyin sreg byas/} /{de la rims nad 'byung bar 'gyur//} धूर्धूरकमूलं जुहुयादेकं उन्मत्तिस्तस्य जायते । म.मू.२७७क/४३५; द्र.— {lang tang tse/} {lang tang tshe/}
lang tang tse
धुर्धूरकम् — {lang tang tse yi rtsa ba dang /} /{de bzhin ko sha ta ka'i dang //} धुर्धूरकस्य तु मूलानि कोशातक्या तथैव च ।। म.मू.२७७क/४३५; द्र. {lang tang /} {lang tang tshe/}
lang tang tse'i rtsa ba
धुर्धूरकमूलम् — {lang tang tse yi rtsa ba dang /} /{de bzhin ko sha ta ka'i dang //} धुर्धूरकस्य तु मूलानि कोशातक्या तथैव च ।। म.मू.२७७क/४३५; द्र. {lang tang rtsa ba/} {lang tang tshe/}
lang tang rtsa ba
धूर्धूरकमूलम् — {lang tang rtsa bas sbyin sreg byas/} /{de la rims nad 'byung bar 'gyur//} धूर्धूरकमूलं जुहुयादेकं उन्मत्तिस्तस्य जायते । म.मू.२७७क/४३५; द्र.— {lang tang tse'i rtsa ba/} {lang tang tshe/}
lang tang tshe
आर्द्रकम् — {yungs mar dang ni dug nyid dang /} /{star bu dang ni lang tang tshe/} /{ske tshe dang yang khrag nyid kyang /} /{mi las yang dag byung ba dag//} कटुतैलविषं चैव आलवेतसमार्द्रकम् । राजिकं रुधिरं चैव मानुषोद्भवसम्भवम् ।। म.मू.२७५ख/४३३; द्र. {lang tang tse/} {lang tang /}
lang tso
= {lang tsho/}
lang tsho
• सं. यौवनम् — {de'i gzugs dang lang tsho dang mdzes pa rjes su dran nas 'dod chags kyi rgyags pas myos te} तस्या रूपयौवनशोभां समनुस्मृत्य रागमदमत्ताः अ.श.२०४ख /१८९; {lang tsho smyon par dogs pa yi/} /{thub pas mdzes ma de la smras//} तामुवाच मुनिर्मुग्धां यौवनोन्मादशङ्कितः ।। अ.क.१४५क/६८.४४; {lang tsho tsha bas rab gdungs pa//} सन्तप्ता यौवनोष्मणा अ.क.२३२क/८९.१३३; {lang tsho yi ni rims} यौवनज्वरः का.आ.३३०क/२.२४५; तारुण्यम् — {des kyang mdzes pa'i rnam pa can/} /{brtan pa byis pa lang tsho yi/} /{mtshams kyi dbus gnas nyid gyur pa/} /{de mthong ya mtshan dag tu gyur//} साऽपि तं रुचिराकारं दृष्ट्वा विस्मयमाययौ । धीरं शैशवतारुण्यसन्धिमध्यस्थतां गतम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०६; {lang tsho 'byor pa yis/} /{myos pa} तारुण्यविभवोन्मदः अ.क.१८२ख/८०.२२; वयः — {rigs dang gzugs dang lang tsho yon tan rnams dang ni/} /{stobs ni rab tu che zhing nor gyis phyug gyur kyang /} /{phyi ma'i tshe la su yang bde ba thob mi 'gyur//} कुलेन रूपेण वयोगुणेन वा बलप्रकर्षेण धनोदयेन वा । परत्र नाप्नोति सुखानि कश्चन जा.मा.१६६क/१९१; {lang tsho'i tshe yang zhi zhing chos bzang bas//} वयस्यपि शमाभरणा स्थितिश्च जा.मा.६९क/८०; • वि. = {lang tsho can} युवा — {mngal na gnas pa dang byis pa dang gzhon nu dang lang tsho dang dar la bab pa dang rgan po'i gnas skabs dag na} गर्भबालकुमारयुवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.व्या.२३३ख/१४५; शिशुः — {mi gzhan zhig btsas nas lo nyi shu rtsa lnga lon pa gzhon nu thor bu lang tsho skra nag po thog ma'i na tshod dang ldan pa 'ga' zhig mchis la} कश्चिदेव पुरुषो नवो दहरः शिशुः कृष्णकेशः प्रथमेन वयसा समन्वागतः पञ्चविंशतिवर्षो जात्या भवेत् स.पु.११६ख/१८६; • द्र.— {'di lta bur zhes bya ba la sogs pas skyes bu gzhan pa yod pa'i lang tsho la sogs pa'i kun du rtog pa dag gis 'khrul pa nyid sgrub par byed pa yin no//} तथा हीत्यादिना पुरुषान्तरभाविभिश्छात्रादिसङ्कल्पैर्व्यभिचारितामेव समर्थयते त.प.१७२ख/८०३.
lang tsho can
वि. युवा — {skal bzang dbang gyur pa'i/} /{tshig dang mngon par 'grogs byas chang mig ma dag dang /} /{lang tsho can bzhin dga' dang grags pa thob par gyur/} वशवर्तिनीभिः । वाग्भिः कृताभिसरणो मदिरेक्षणाभिः धन्यो युवेव रमते लभते च कीर्तिम् ।। का.आ.३४१क/३.१८७.
lang tsho can ma
युवतिः मि.को.७८ख; द्र. {lang tsho ma/}
lang tsho gnyis pa'i bud med
चिरिण्टी — {tsi riN TI ni legs gnas ma/} /{lang tsho gnyis pa'i bud med dang /} /{spyod pa me tog ngan pa la 'o//} श्री.को.१७८ख ।
lang tsho dang ldan pa
= {lang tsho ldan pa/}
lang tsho dar
यौवनम् — {pad ma'i spyan ldan mdzes pa khyod ni lang tsho dar la nags tshal 'dir/} /{phun tshogs rnams la 'bral ba'i gdung ba rab tu byin nas rnam par gnas//} नलिननयन कान्तस्त्वं वने यौवनेऽस्मिन् विहरसि विरहार्तिं सम्पदामर्पयित्वा । अ.क.२२७क/२५.३४.
lang tsho dar la bab pa
वि. प्रथमयौवनप्राप्तः — {lam srang gi sgo thams cad na bu mo glu mkhas pa/} {gar mkhas pa/} {lang tso dar la bab pa/} {skye bo thams cad kyis spyad pa'i 'os su gyur pa lnga brgya lnga brgya bkod do//} सर्वेषु च वीथीमुखेषु पञ्च पञ्च कन्याशतानि स्थापितान्यभूवन् गीतकुशलानि नृत्तकुशलानि प्रथमयौवनप्राप्तानि सर्वजगत्परिभोग्यानि रा.प.२४५ख/१४४.
lang tsho ldan
= {lang tsho ldan pa/}
lang tsho ldan pa
• वि. युवा — {khyim bdag legs sbyin gyi/} /{bu ni rdzu 'phrul stobs zhes pa/} /{lang tsho ldan pa} गृहपतिः सुदत्तस्यात्मजो युवा…ऋद्धिबलो नाम अ.क.२७३क/३४.१०; • सं. यौवनम् — {rje nyid yin yang bzod ldan tshul/} /{lang tsho ldan yang dbang po thul//} क्षमाशीलः प्रभु– त्वेऽपि यौवनेऽपि जितेन्द्रियः ।। अ.क.२०क/३.९.
lang tsho ma
युवती — {snying stobs kyi dbye bas bcu gcig pa la dang po'i tshes gcig gi cha chen po'i tshad bu mo'o//} … {bcu gsum pa la lang tsho ma'o//} एकादश्यां सत्त्वगुणभेदेन प्रथमप्रतिपत्कलाधिमात्रा बाला… त्रयोदश्यां युवती वि.प्र.१५९ख/१, पृ.५९; यूनी मि.को.७८ख; द्र. {lang tsho can ma/}
lang tsho rdzogs gyur pa
वि. पूर्णयौवनः — {mdzes sdug lang tsho rdzogs gyur pa/} /{de dag mthong nas 'phral nyid du/} /{kun dga'i bzhin ldan dga' bo ni/} /{rngul gyis bkrus pa bzhin du gyur//} पूर्णयौवनलावण्याः सहसैव विलोक्य ताः । नन्दः सानन्दवदनः स्वेदस्नात इवाभवत् ।। अ.क.११०क/१०.११६.
lang tsho gzhon pa
नवयौवनम् — {sems can rnams kyi tshe srog g}.{yo/} /{lang tsho gzhon pa de bas kyang /} /{glog ni 'khyug pa bzhin du g}.{yo/} /{de bas kyang ni 'byor ba 'di//} चपलं प्राणिनामायुस्ततोऽपि नवयौवनम् । विद्युद्विलासचपलास्ततोऽप्येता विभूतयः ।। अ.क.३३५ख/४३.१२; द्र. {lang tsho gsar pa/}
lang tsho la bab pa
वि. युवा — {bdag ji srid du lang tsho la bab pa de srid du ni nor spel bar bya'o//} यावदहं युवा, तावद्धनसञ्चयं करोमि अ.श.२१७ख/२०१; शिशुः — {lha khyod kyang} … {lus 'jam pa/} {lang tsho la bab pa/} {dbu skra gnag pa} त्वं च देव…कोमलशरीरः शिशुः कृष्णकेशः ल.वि.१०५ख/१५२; यौवनवती — {de'i chung ma lang tsho la bab pa} तस्य भार्या यौवनवती अ.श.६७क/५९.
lang tsho gsar pa
नवयौवनम् — {de} … {lang tsho gsar par rab zhugs te/} /{rig gnas kun gyi pha rol phyin//} सः…नवयौवनमारूढः सर्वविद्यासु पारगः । अ.क.३८क/४.१७; नवं यौवनम्— {gzugs ni 'dod pa rgyas ldan zhing /} /{lang tsho gsar pa rtsom tshe de/} /{longs spyod rtsom la chags bral bas/} /{chags bral nyid la mngon phyogs gyur//} स नवे यौवनारम्भे रूपकन्दर्पहासिनि । भोगोद्योगवि– रागेण वैराग्याभिमुखोऽभवत् ।। अ.क.२१०क/८७.४; नववयः — {lus kyi pad mar lang tsho gsar pa'i nyi 'od gzhon nu dmar ba g}.{yo/} /{srog gi thigs pa srid pa'i mya ngam thang la myur du 'jig par 'gyur//} शरीराब्जे बालातपचपलरागं नववयः क्षयं याति क्षिप्रं भवमरुतटे जीवितकणः ।। अ.क.२२०क/११.७६.
lang tsho'i dregs
यौवनदर्पः — {rga bas skra dkar ldan pa'i khyo/} /{bdag gi lang tsho'i dregs 'di la/} /{bsod nams min pas nye bar gnas//} अनर्होऽयं जरासारशिरोरुहः । मम यौवनदर्पेऽस्मिन्नपुण्योपनतः पतिः ।। अ.क.१७६क/७९.६.
lang tsho'i nor bu
यौवनमणिः — {sa la lang tsho'i nor bu ni/} /{stor ba 'tshol bar byed pa bzhin//} हारितं यौवनमणिं वीक्षमाण इवावनौ ।। अ.क.१७६क/७९.८.
lang tsho'i gnas skabs
युवावस्था — {'di ltar lang tsho'i gnas skabs nyid la gnas pa'i gzhon tshul ni gzhan du 'gyur ba yod pa ma yin no//} तथा हि यूनो युवावस्थायामेव वर्तमानस्य नास्ति अन्यथात्वम् प्र.प.८२क/१०६.
lang tsho'i tsher ma
वरण्डकः — {ba raN Da ka glang po yi/} /{tshor reg lang tsho'i tsher ma dang /} /{de bzhin kun nas zlum po la//} श्री.को.१७०ख ।
lang tshor ldan
वि. युवा — {'dod chags can gyi mig ltar lang tshor ldan/} /{rgyal po bde bar gnas pa smos ci dgos//} प्रागेव भावार्पितदृष्टिवृष्टेर्यूनः क्षितीशस्य सुखे स्थितस्य ।। जा.मा.७३ख/८५.
lang tshos brgyan
वि. यौवनमण्डितः, ओ ता — {na chung yangs pa'i mig can ni/} /{gzugs dang lang tshos brgyan rnyed nas//} प्राप्य कन्यां विशालाक्षीं रूपयौवनमण्डिताम् । गु.स.१०२क/२५.
lang tshos 'phyar ba
वि. यौवनोद्धतः — {nam zhig bde bas myos gyur cing /} /{phan tshun kyal ka'i gtam gyis gnas/} /{lang tshos 'phyar ba de dag gis/} /{rang sangs rgyas ni byon pa mthong //} ते कदाचित् सुखक्षीबा मिथः क (के भो.पा.)लिकथास्थिताः । प्रत्येकबुद्धमायान्तं ददृशुर्यौवनोद्धताः ।। अ.क.३४०ख /४४.५१.
lang ling
धवरम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७९१६ (१११क).
lang long gyur
= {lang long du gyur pa/}
lang long du gyur pa
वि. आकीर्णः — {byang chub sems dpa' thabs la mkhas pa yang gang gi tshe 'dod pa'i yon tan lnga la dga' bar myong zhing de dag dang lang long du gyur pas gnas} उपायकुशलो बोधिसत्त्वः पञ्चभिः कामगुणै रतिं विन्दति, तैश्चाकीर्णो विहरति शि.स.९२ख/९२; समाकुलः — {deng ni pho brang 'byor cing rgyas gyur la/} /{bye ba khrag khrig lha rnams lang long gyur//} ऋद्ध स्फीत पुरमद्य भेष्यती देवकोटिनयुतैः समाकुलम् । ल.वि.३१ख/४१.
langs
• क्रि. ( {lang ba} इत्यस्य भूत.) १. वाति — {rlung langs pa'am char pa 'bab pa'am} वातो वाति, देवो वर्षति…वा अभि.भा.१२२क/४३१; {bser ma ni sing g+ha la'i gling du langs kyis} सिंहलद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५ २. ( {longs shig} इत्यस्य स्थाने) उत्पत — {ni tsu la ni gsar pa'i gnas 'di las ni khyod langs} स्था– नादस्मात् सरसनिचुलादुत्पत मे.दू.३४२ख/१.१२; • = {langs pa/}
langs pa
• भू.का.कृ. १. उत्थितः — {de thos 'phral la rgyal po ni/} /{'tsho ba thob pa bzhin du langs//} श्रुत्वैतत्सहसा राजा लब्धजीव इवोत्थितः । अ.क.१४८क/६८.८२; {gsus pa na gnas pa'i rlung ni lte ba'i phyogs nas langs nas brang du rgyas te/} {mgrin par bsdus nas} कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः कण्ठे वर्त्तितः त.प.१४३क/७३७; समुत्थितः — {sems can rnams kyi mi shes pa las langs pa'i nyon mongs pa'i rdul gyi me lce thams cad rab tu zhi bar byed de} सत्त्वानामज्ञानसमुत्थिताः सर्वक्लेशरजोज्वालाः प्रशमयति द.भू.२६९ख/६१; व्युत्थितः, ओ ता — {ting nge 'dzin las langs pa'i} समाधेर्व्युत्थितस्य अ.सा.८२क/४६; {de nas phyi zhig na btsun mo dam pa de langs nas} ततः पश्चात्सा अग्रमहिषी व्युत्थिता वि.व.१८९क/१.६३; उदितः — {'dod chags langs shing ya mtshan cher gyur nas/} /{bud med de la mig gis ring zhing bltas//} उदितमदनविस्मयः स्त्रियं तां चिरमनिमेषविलोचनो ददर्श ।। जा.मा.७४ख/८६; प्रतिविबुद्धः — {de nas byang chub sems dpas nang par nam langs nas dus bzhin du langs nas bltas na} अथ बोधिसत्त्वः प्रभातायां रजन्यां यथोचितं प्रतिविबुद्धः पश्यति स्म जा.मा.२२ख/२५; द्र. — {gos med skra ni gyen du langs/} /{de ni yi dwags bzhin du 'thon//} ऊर्ध्वकेशो विवसनः स प्रेत इव निर्ययौ ।। अ.क.२८४क/१०५.२५ २. प्रवातः — {dgos pa bskyed pa'i mod la dbang chen gyi char phab ste/} {ser bu bsil ba yang langs pa ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं…सहचित्तोत्पादाच्च माहेन्द्रवर्षं वृष्टम् । शीतलाश्च वायवः प्रवाता इति अ.श.३९ख/३४; • सं. उत्थानम् — {rdo rje rtag tu langs pa ni sku'i phyag rgya'o//} वज्रस्य सदोत्थानं कायमुद्रा वि.प्र.१६१क/३.१२६; व्युत्थानम् — {rang gi sa pa'i dag pa pa dang zag pa med pa dag ces bya ba ni langs pa'i tshe dang rgyun kyi tshe'o+o//} स्वभूमिके शुद्धानास्रवे इति व्युत्थानकाले, प्रवाहे च अभि.स्फु.२९७ख/११५३; • वि. उत्थायी — {gnyis ka cig car spyod spyod pa la ni phyis langs pas bya ba dang ldan pa yin no//} द्व– योरेकत्र निषादे पश्चादुत्थायिनः करणीयवत्ता वि.सू.३१ख/३९.
langs par gyur pa
भू.का.कृ. व्युत्थितः — {de nas tshong dpon gyi bu nor bzangs se gol gyi sgra des ting nge 'dzin de las langs par gyur pa dang} अथ खलु सुधनः श्रेष्ठिदारकः तेनाच्छटाशब्देन ततः समाधेर्व्युत्थितः ग.व्यू.३३९ख/४१५.
langs par 'gyur
क्रि. व्युत्थितः स्यात् — {gal te lus kyi rnam par shes pa skyes pa'i tshe langs par 'gyur ro zhe na} कायविज्ञानकाले व्युत्थितः स्यादिति चेत् अभि.भा.७०क/११४४.
lan
• सं. १. उत्तरम् — {zhes bya ba la sogs pas gzhan gi lan gyi dogs pa bsu ba yin} इत्यादिना परस्योत्तरमाशङ्कते त.प.२१५क/१४७; {'bras bu yod par smra ba khyed cag gi rtsod pa'i lan gang yin pa de ni 'bras bu med par smra ba blo bzangs te/} {sangs rgyas pa rnams kyi yang yin par 'gyur ro//} तस्यां च चोदनायां यदुत्तरं भवतां सत्कार्यवादिनाम्, तदसत्कार्यवादिनां सुधियां बौद्धानां भविष्यति त.प.१५४क/३२; प्रतिवचनम् — {de'i tshe ni lan du gzhi mthun pa nyid kyis ba lang ngo zhes so//} तदा प्रतिवचनं गौरिति समानाधिकरणतया । प्र.अ.९०क/९७; ल.वि.७१ख/९६; विवर्जनम् — {re zhig dri ba dang po'i lan ni de lta bu yin no//} एवं प्रथमस्य प्रश्नस्य विवर्जनम् अभि.स्फु.२९७क/११५२ २. परिहारः — {tshu rol mdzes pa la yang lan yod pa nyid de de 'dra ba'i lus med pa'i phyir ro zhe na} चार्वाकस्यापि तर्हि परिहारोऽस्त्येव तादृशस्य देहस्याभावात् प्र.अ.६५ख/७४; {rnam 'grel gyi mtshan nyid ni/} {mdo rnams la mi rigs par brgal ba dang de'i lan dang khyad par brjod pa yin te} सूत्राणामनुपपत्तिचोदना तत्परिहारो विशेषाभिधानं चेति वार्त्तिकलक्षणम् प्र.अ.१७१क/५१२; समाधानम् — । {lan zhes bya ba ni lan gdab pa'o//} समाधानमिति परिहारः त.प.२५५क/२२६; प्रतिविधानम् — {de'i lan brtsam par bya ste} अस्य प्रतिविधानमारभ्यते अभि.स्फु.२२०क/९९९; प्रत्यवस्थानम् — {zhes de ltar sems pa na gzhan gyi lan gyi dogs pa bsu ba ni/} {smras pa} इत्येवं मन्यमानस्य परस्य प्रत्यवस्थानमाशङ्कमान आह त.प.१४८क/७४८; समाधिः — {'di la lan du} अत्र समाधिः प्र.अ.१२८क/१३७ ३. प्रत्युपक्रिया — {de ltar 'bad pa de yi lan/} /{'di lta bu yi phan gdags sam/} /{bdag la phan pa'ang ma mthong na/} /{tshul min mthong bar ga la 'gyur//} परिश्रमस्य तस्येयमीदृशी प्रत्युपक्रिया । आत्मनोऽपि न दृष्टोऽयं हितस्यापनयः कथम् ।। जा.मा.१५५क/१७८; प्रतिकारः — {lan mi re ba mtshungs pa nyid kyis ni bdag nyid las bzhin du gzhan las lan mngon par mi 'dod pa'i phyir ro//} निष्प्रतिकारसमतया । आत्मन इव परतः प्रतिकारानभिनन्दनात् सू.व्या.१९३क/९२; {khyod kyi lan la lta dang bral bas na/} /{'bras bu shin tu gzhan la gtong ba yin//} प्रतिकारनिर्व्यपेक्षः परत्र फलदोऽस्य कामं ते ।। सू.अ.२१९क/१२५; प्रतिकृतिः — {snying rjes gzhan las lan kyang mi re 'dod pa'i 'bras bu don mi gnyer//} कारुण्यात्परतो न च प्रतिकृतिर्नेष्टं फलं प्रार्थितम् । सू.अ.२०३ख/१०५; प्रतिक्रिया — {phan dang gnod pa dag la yang /} /{lan ni chung ba zug rngu yin//} अल्पप्रतिक्रिया शल्यमुपकारापकारयोः ।। अ.क.३०८क/४०.१३; फलम् — {de lta na ni gzhan gyi don/} /{byas kyang ngo mtshar rlom mi 'gyur/} /{bdag nyid kyis ni zas zos nas/} /{lan la re ba mi 'byung bzhin//} एवं परार्थं कृत्वाऽपि न मदो न च विस्मयः । आत्मानं भोजयित्वैव फलाशा न च जायते ।। बो.अ.२८क/८.११६ ४. प्रत्यादेशः — {gang gis sngags 'di ma grub bam lan ma thob na 'di nyid dang lhan cig tu bzlas brjod byas na myur du 'grub bam lan thob cing} यो मन्त्रो न सिध्यति, प्रत्यादेशं वा न ददाति, अनेनैव स जयेत् (सह जपेत् भो.पा.) । शीघ्रं सिध्यति, प्रत्यादेशं वा ददाति म.मू.२०५ख/२२४ । ५. आवर्तः — {dga' bral dga' ba la smod pa/} /{lan bdun pas ni 'grub par 'gyur//} सप्तावर्ते भवेत् सिद्धिर्विरमानन्ददूषकी । हे.त.१३ख/४०; {gzhal yas khang nas skyes bu de/} /{lhung bar gyur cing sbrul gzugs kyi/} /{rtse brgya pas ni rim pa yis/} /{lan bdun dkris shing rnam par bcings//} विमानपतितः सोऽपि पुरुषः सर्व (सर्प भो.पा.)रूपया । शनैः सप्तभिरावर्तैः शतपद्या विवेष्टितः ।। अ.क.१६९ख/१९.७१; वारः — {lan gcig} एकवारम् ग.व्यू.२३३क/३१०; द्र.— {lan brgya rtsa brgyad bzlas brjod byas pas} अष्टशतजप्तेन म.मू.२१२क/२३१; {le brgan du btsos pa'i skud pa la lan bdun bzlas brjod byas te} सप्तजप्तेन सूत्रेण कुसुम्भरक्तेन म.मू.२०५क/२२४; {chos kyi 'khor lo lan gsum du bzlas pa rnam pa bcu gnyis su rab tu bskor ba la} त्रिपरिवर्तस्य द्वादशाकारस्य धर्मचक्रस्य प्रवर्तनाय अ.सा.३७२क/२१०; • अव्य. १. प्रति — {ces smra bram ze de la ni/} /{mi yi bdag pos lan smras pa//} इति ब्रुवाणं नृपतिर्ब्राह्मणं प्रत्युवाच तम् । अ.क.२६क/५२.६८; {tshig gi lan} प्रतिवचनम् जा.मा.१७७ख/२०६; {'phrin gyi lan ni rab tu springs//} दिदेश प्रतिसन्देशम् अ.क.३१०क/४०.३४; {smin legs tshig gi lan dag sbyin//} देहि प्रतिवचः सुभ्रु अ.क.१०७क/६४.२३२; {phan tshun du phyag rgya dang phyag rgya'i lan te/} {rdo rje dang rdo rje dril bu dag dang} परस्परं मुद्राप्रतिमुद्रेति वज्रवज्रघण्टयोः वि.प्र.१७९क/३.१९१ । २. कृत्वः — {sbyin pa'i ma chags pa nyid lan bdun bshad do//} सप्तकृत्वो दानस्यासक्तत्वमुक्तम् सू.व्या.२०३क/१०५; {de bzhin gshegs pa de la lan brgya stong du phyag 'tshal lo//} शतसहस्रकृत्वस्तथागतं वन्दते स्म रा.प.२५१क/१५२; {de'i steng du nyin gcig bzhin du lan bdun bdun bye tshan 'bab ste} तस्योपरि दिवसे दिवसे सप्तकृत्वः तप्तवालुका निपतति अ.श.१६३क/१५१; कृत्वा— {de rnams nyin lan gsum tshan lan gsum sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams la 'bul lo//} तानि त्रिष्कृत्वा रात्रौ त्रिष्कृत्वा दिवसे बुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो निर्यातयति शि.स.१५९ख/१५२; • प्र. शस् — {de ni lan brgyar bkrus byas kyang /} /{chang bum bzhin du gtsang mi 'gyur//} शतशोऽपि हि तद्धौतं सुराभाण्डमिवाशुचि ।। प्र.अ.१७५ख/५२७.
lan kan
वेदिः, ओ दी — {de nas pad 'dra'i lan kan ni/} /{kun nas dkyil 'khor 'dra ba 'o//} पद्माकारं ततो वेदिः समन्तान्मण्डलाकृतिः ।। म.मू.१६९ख/९०; वेदिका — {lan kan gyis bskor ro//} {rta babs bsgreng bar bya'o//} वेदिकया वेष्टनम् । तोरणस्योत्स्रयणम् वि.सू.९९ख/१२०; क्षोडकः — {rdo rje rin po che'i ra ba de dag thams cad kyang} … {'dzam bu chu klung gi gser gyi lan kan dang ba so mdzes par bkye ba} सर्वे च वज्ररत्नमहाप्राकाराः …जाम्बूनदकनकक्षोडकरुचिरदन्तमालारचिताः ग.व्यू.२८क/१२४; खोटकः — {khang pa brtsegs pa de dag} … {rin po che'i lan kan du mas brgyan pa} कूटागारमनेक– रत्नखोटकप्रतिमण्डितम् ग.व्यू.२९क/१२५; वितर्दिः मि.को.१४१क; चापम् — {yang na 'bad pas zur bzhi yang /} /{de bzhin lan kan dbyibs su bya//} चतुरस्रं चापि यत्नेन कुर्याच्चापाकृतिं तथा । म.मू.१६९ख/९०; सूचकः — सूचकः {lan kan nam kha khyer ram stegs bu 'am gzungs gzer kyang zer} मि.को.१४०ख ।
lan kan gyi ka ba
स्तम्भकः म.व्यु.५५८४ (८२ख); मि.को.१४०ख ।
lan kan gyi rten ma
अधिष्ठानम् म.व्यु.५५९१ (८२ख); मि.को.१४०ख ।
lan kan gyi dra ba
वेदिकाजालम् म.व्यु.५५८३ (८२ख); मि.को.१४०ख ।
lan gyi tshig
प्रतिवचः — {lan gyi tshig ni mi brjod par/} /{de btang nas ni gzhan du song //} अनुक्त्वैव प्रतिवचस्त्यक्त्वा तं ययुरन्यतः ।। अ.क.३०५ख/३९.९६; प्रतिवचनम् — {da ni sdud par byed pa po 'jam dpal gyis} … {tshigs su bcad pa gsum pas mchog gi dang po'i sangs rgyas las bcom ldan 'das kyi lan gyi tshig yang dag par bsdus pa de nyid bdag gis dgrol bar bya'o//} इदानीं भगवतः प्रतिवचनं परमादिबुद्धात् मञ्जुश्रिया सङ्गीतिकारेण तृतीयवृत्तेन सङ्गीतम्, तदेव वितनोमि वि.प्र.१५४क/१, पृ.५२; द्र. {lan gyi gsung /}
lan gyi gsung
प्रतिवचनम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das kyi lan gyi gsung tshigs su bcad pa dang pos 'khor chen po la rab tu bstan par gyur pa} बुद्धभगवतः प्रतिवचनं प्रथमवृत्तेन महापर्षदः प्रकाशयति स्म वि.प्र.२९क/४.१; द्र. {lan gyi tshig/}
lan grangs
१. वारः — {lan grangs lnga bcu brjod na ni/} /{nges par rtag tu 'gugs par 'gyur//} पञ्चाशवारानुच्चार्य ध्रुवमाकृष्यते सदा ।। गु.स.१२२ख/७० २. पर्यायः — {gang zhig der skye bar 'gyur ba de la ni gdon mi za bar 'dod pa na spyod pa'i lan grangs gzhan la myong bar 'gyur ba'i las yod de} येन च तत्रोपपत्तव्यम्, तस्यावश्यं कामावचरं कर्मापरपर्यायवेदनीयं भवति अभि.भा.७५क/२३४; म.व्यु.२३१० (४५क).
lan grangs du mar
अव्य. अनेकशः — {lan grangs du mar bcad pa dang /} /{dbug dang bsreg dang gshags 'gyur gyi//} छेत्तव्यश्चास्मि भेत्तव्यो दाह्यः पाट्योऽनेकशः बो.अ.२१क/७.२१; प्रायः — {gang gi tshig las mi slu bar/} /{lan grangs du mar mthong ba yi/} /{yid ches gyur pa de yi tshig/} /{lkog rtogs phyir ni gzung zhe na//} प्रायः सम्प्रत्ययो दृष्टो यद्वाक्यात् तस्य गृह्यते । परोक्षप्रतिपत्त्यर्थं वाक्यं प्रत्ययतः स चेत् ।। त.स.५५ख/५३७.
lan grangs gzhan
अपरपर्यायः — {lan grangs gzhan la myong bar 'gyur ba'i las bsags pa'i phyir gong du 'pho ba yin te} अपरपर्यायवेदनीयस्य कर्मणः उपचितत्वादूर्ध्वंस्रोताः अभि.स्फु.१९३ख/९५५.
lan grangs gzhan la myong bar 'gyur ba
वि. अपरपर्यायवेदनीयम् — {re zhig gsum po ni go rims bzhin du mngon par 'grub pa dang skyes pa dang lan grangs gzhan la myong bar 'gyur ba'i las bsags pa'i phyir dang} त्रयाणां तावदभिनिर्वृत्त्युपपद्यापरपर्यायवेदनीयकर्मोपचितत्वात् अभि.भा.२३ख/९५५.
lan glan pa
• सं. १. परिहारः — {'on te 'du ba la sogs pa'i 'brel ba khas mi len na/} {de yang lan glan pa ni} अथ समवायादिसन्बन्धं नाङ्गीकुर्यात् । तत्रापि परिहारः प्र.अ.१४०क/१४९ २. आनृण्यम् — {bdag cag la chos 'chad pa'i drin la lan glan par bgyi'o//} यावदध्यापनपरिश्रमस्यानृण्यं ते गच्छाम इति जा.मा.७०क/८१; • भू.का. कृ. निराकृतम् लो.को.२२९६.
lan glon
= {lan glon pa/}
lan glon pa
• कृ. = {lan gdab pa} परिहार्यः — {tshig kyal pa spangs pa yin te/} {legs par lan glon pa'i tshig dang dus su smra ba dang} सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति सुपरिहार्यवचनः कालवादी द.भू.१८८ख/ १६; • सं. प्रतिकृतिकः — {de lta bas na thabs de ni byas pa la lan glon pa zhes bya'o//} तस्मादयमुपायः कृतिप्रतिकृतिक इत्युच्यते बो.भू.१४३क/१८४.
lan 'ga'
अव्य. कदाचित् — {dge sbyong gau ta ma la bdag gis lan mang po zhig tho btsam par byas na/} {lan 'ga' yang skabs ma rnyed kyis} बहुशो मया श्रमणो गौतमो विहेठितः, न कदाचिदवतारो लब्धः वि.व.१४१क/१.३०; एकदा — {chu mig dang mtsho dang mtshe'u dang chu klung dang khron pa la sogs pa dag kyang lan 'ga' ni chus rgyas par snang la/} {lan 'ga' ni chu yongs su zad pa} उत्ससरस्तडागनदीप्रस्रवणकूपादीन्येकदा समृद्धोद– कानि पश्यत्येकदा परिक्षीणोदकानि श्रा.भू.१८३ख/४८३; सकृत् — {de las 'byung ba can ma yin pa de ni/} {lan 'ga' yang de las mi 'byung ba'i phyir te} अतद्भाविनस्तस्य सकृदपि ततोऽभावात् हे.बि.२४७ख/६३.
lan 'ga' yang
कदाचित् — {'di 'dra ba'i me tog phreng ba ni khyod kyis sngon lan 'ga' yang ma brgyus} न त्वं कदाचिदीदृशीं मालां ग्रथितपूर्वः वि.व.१९०ख/१.६५.
lan 'ga' 'byung ba
कादाचित्कत्वम् — {res 'ga' 'byung ba zhe'am lan 'ga' 'byung ba'i phyir} कादाचित्कत्वात् म.व्यु.६५६१ (९४क).
lan brgyar
अव्य. शतशः — {khyad par bogs dbyung du med pa de ni 'ga' zhig la yang ltos pa ma yin no zhes lan brgyar dpyad zin to//} न चापि तस्यानाधेयातिशयस्य काचिदपेक्षेति शतशश्चर्चितम् त.प.१९९क/८६४; {de ni lan brgyar bkrus byas kyang /} /{chang bum bzhin du gtsang mi 'gyur//} शतशोऽपि हि तद्धौतं सुराभाण्डमिवाशुचि ।। प्र.अ.१७५ख/५२७; शतकृत्वः — {ba lang la sogs pa'i sgra rnams lan brgyar sbyar na yang tha snyad 'dogs pa po rnams kyis blo tha dad par mi 'gyur te} न च गवादिशब्दानां शतकृत्वोऽपि प्रयोगे व्यवहर्तृणां भेदबुद्धिर्भवति त.प.१५३क/७५९; शतधा — {'di ltar res 'ga' brtan pas gang /} /{gzhan don bsgrub pa mdzad slad du/} /{khyod ni lan brgyar phyogs dag tu/} /{gtor ma bzhin du btang ba lags//} तथा हि कृत्वा शतधा धीरा बलिमिव क्वचित् । परेषामर्थसिद्ध्यर्थं त्वां विक्षिप्तवती दिशः ।। श.बु.११२ख/६५. । {lan brgyar dpyad zin} शतशश्चर्चितम् — {khyad par bogs dbyung du med pa de ni 'ga' zhig la yang ltos pa ma yin no zhes lan brgyar dpyad zin to//} न चापि तस्यानाधेयातिशयस्य काचिदपेक्षेति शतशश्चर्चितम् त.प.१९९क/८६४.
lan cig
• अव्य. सकृत् — {lan cig ste phyogs gcig rna ba legs par byas na sgra thams cad rtogs par 'gyur te 'dzin par 'gyur ro//} सकृदेकवारं संस्कृतं श्रोत्रं सर्वशब्दान् प्रबोधयेत् ग्राहयेत् त.प.१४०ख/७३३; {'jig rten 'dir lan cig phyir 'ongs nas sdug bsngal mthar byed par 'gyur ro//} सकृदिमं लोकमागम्य दुःखस्यान्तं करिष्यति अ.सा.३२ख/१८; {de la gtan du ba ni 'di ltar sems lan cig log nas phyis byang chub kyi phyir mi skyed pa'o//} तत्रात्यन्तिकी यत्सकृद्व्यावृत्तं चित्तं न पुनरुत्पद्यते बोधाय बो.भू.८क/९; एकदा — {lan cig sgra ni legs byas nas/} /{bdag ni de ni nam du yang /} /{spong bar byed min} संस्कृतश्चैकदा शब्दस्तमात्मानं न जातुचित् । जहाति त.स.९५ख/८४२; एकवारम् — {ji ltar chu shing lan cig 'bras bu bskyed nas yang 'bras bu mi skyed pa} कदली यथा फलमेकवारं दत्वा न पुनः फलति बो.प.४९क/९; • वि. एकः — {lag pa g}.{yas pas thal mo lan cig bsnun pas bsad par gyur to//} दक्षिणेन पाणिना चपेटया एकप्रहारेणैव हतोऽभूत् ल.वि.७४ख/१०१.
lan cig skyes
• वि. सकृज्जातः— {de lta na lan cig skyes nas zhig pa'i don gyi yul can gyi shes pa} … {tshad ma nyid du mi 'gyur te} एवं सति सकृज्जातविनष्टार्थविषयस्य ज्ञानस्य…प्रामाण्यं न प्राप्नोति त.प.२२८ख/९२७; • सं. = {bya rog} सकृत्प्रजः, काकः — {kA ka khwa ta 'chi ba med/} /{gtor ma'i 'tshag ldan lhan cig skyes//} काके तु करटारिष्टबलिपुष्टसकृत्प्रजाः । अ.को.१६७ख/२.५.२०; सकृदेव प्रजा सन्ततिरस्येति सकृत्प्रजः अ.वि.२.५.२०.
lan cig gnyis sprad pa
पाटपाटिकः म.व्यु.९३९७ (पाटापाटिका म.व्यु.१२९क).
lan cig phyir 'ong
= {lan cig phyir 'ong ba/}
lan cig phyir 'ong ba
• सं. सकृदागमनम् — {lha dag gi nang du song nas mi'i 'jig rten du lan cig phyir 'ong ba'i phyir phyir 'ong ba ste} देवान् गत्वा सकृन्मनुष्यलोकागमनात् सकृदागामी अभि.भा.२१ख/९४६; • पा. सकृदागामी, पुद्गलभेदः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la gnas pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu la gnas pa ste/} {de ni gang zag 'bras bu la gnas pa zhes bya'o//} स्रोतापन्नः, सकृदागामी, अनागामी, अर्हन् । अयमुच्यते फलस्थः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७४.
lan cig phyir 'ong ba la 'jug pa
वि. सकृदागामिप्रतिपन्नः म.व्यु.५१३३ (७८क).
lan cig phyir 'ong ba la yongs su rgyu ba
पा. सकृदागामिसमुदाचारः — {byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba la gnas pa'i byang chub sems dpa' yang sems dang yid dang rnam par shes pa yongs su rgyu ba rnams thams cad kyi thams cad du yongs su mi rgyu ba yin te} … {lan cig phyir 'ong ba la yongs su rgyu ba'am} सर्वेण सर्वं… बोधिसत्त्वोऽचलायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सर्वचित्तमनोविज्ञानसमुदाचारान्न समुदाचरति… सकृदागामिसमुदाचारमपि द.भू.२४०ख/४२.
lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu
पा. सकृदागमिफलम् — {lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu dang dgra bcom pa nyid la gnas par mi bya'o//} न सकृदागामिफले, न अनागामिफले, नार्हत्त्वे स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८.
lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa
पा. सकृदागामी, फलस्थपुद्गलभेदः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu la gnas pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu la gnas pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu la gnas pa ste/} {de ni gang zag 'bras bu la gnas pa zhes bya'o//} स्रोतापन्नः, सकृदागामी, अनागामी, अर्हन् । अयमुच्यते फलस्थः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७३.
lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la zhugs pa
पा. सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकभेदः — {ci'i phyir rnam pa lnga spangs kyang sems bcu drug pa la rgyun du zhugs pa kho na zhes bya la/} {lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la zhugs pa zhes mi bya zhe na} किं पुनः कारणं प्रहीणपञ्चप्रकारोऽपि षोडशे चित्ते स्रोतापन्न एवोच्यते, न सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः अभि.भा.१९क/९३५; द्र. {lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa/}
lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa
पा. सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, प्रतिपन्नकभेदः — {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang phyir mi 'ong ba'i 'bras bu'i phyir zhugs pa dang dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu'i phyir zhugs te/} {de ni gang zag zhugs pa zhes bya'o//} स्रोतापत्तिफलप्रतिपन्नकः, सकृदागामिफलप्रतिपन्नकः, अनागामिफलप्रतिपन्नकः, अर्हत्त्वफलप्रतिपन्नकः । अयमुच्यते प्रतिपन्नकः पुद्गलः श्रा.भू.६८ख/१७२; द्र.— {lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu la zhugs pa/}
lan cig min
= {lan cig min pa/}
lan cig min pa
अव्य. असकृत्— {der ni ba men mthong ba na/} /{sngon chad lan cig min par yang /} /{ba lang gzugs kyi yan lag dag/} /{mthong phyir 'di yi dran pa byung //} तत्रास्य गवये दृष्टे स्मृतिः समुपजायते । असकृद् दृष्टपूर्वेषु गोरूपावयवेष्वियम् ।। त.स.५७क/५४८; {lan cig min par rna bskyod pas/} /{brten pa'i gdung ba la chags pa/} /{bung ba rnams kyi srog 'phrog byed/} /{bdag po ngan pas g}.{yog gi bzhin//} सेवाव्यसनसक्तानामसकृत्कर्णचापलात् । प्राणापहारी भृङ्गाणां भृत्यानामिव दुष्पतिः ।। अ.क.२४१ख/२८.१८; द्र. {lan gcig min pa/}
lan cig 'ong ba
= {lan cig phyir 'ong ba/}
lan gcig
अव्य. = {lan cig} सकृत्, एकवारम् — {de ltar rkang pa lan gcig dang /} /{gnyis dang gsum dang bzlas pa bstan//} सकृद्द्विस्त्रिश्च योऽभ्यासः पादस्यैवं प्रदर्शितः । का.आ.३३७क/३.६७; वि.सू.६४क/८१; एकवारम् — {so ma tshang ba med la/} {zas shig za na yang lan gcig bldad pas} अनूनदशनः । तस्य किंचिद्भक्तपरिभोगेषु एकवारमपि मुखभक्तं परिवर्तमानम् ग.व्यू.२३३क/३१०.
lan gcig na
कर्हिचित् — {bdag gis lha mnyes par byas nas/} {brgya lam na lan gcig na bu skyes pa de yang le lo can mchog tu le lo che ba zhig tu gyur te} योऽपि मे कदाचित्कर्हिचिद्देवताराधनया पुत्रो जातः, सोऽपि कुसीदः परमकुसीदः अ.श.९ख/८.
lan gcig gnyis phrad pa
पाटपाटिकः म.व्यु.९३९७.
lan gcig ma yin
= {lan gcig min pa/}
lan gcig ma yin pa
= {lan gcig min pa/}
lan gcig min
= {lan gcig min pa/}
lan gcig min pa
अव्य. असकृत्— {gang zhig lan gcig ma yin mkhas pa nyams shing dpal bsten le lo can/} /{las kyi ri mo rtsis} (? {rtsig} ) {pa med par bdag nyid kun gyis bkod de rnam par bkra//} यत्सीदत्यसकृत्प्रयत्नचतुरः श्रीसंश्रयश्चालसः तद्वैचित्र्यमभित्तिचित्ररचनं सर्वात्मना कर्मणाम् ।। अ.क.२७३क/१०१.२४; = {lan cig min pa/}
lan brjod pa
परिहारः — {rnam par bshad pa bsdu ba'i sgo ni gang na mdo sde 'byung ba'i dgos pa dang tshig gi don dang mtshams sbyar ba dang dgongs pa dang brgal ba dang lan brjod pa'o//} व्याख्यासंग्रहमुखं यत्र सूत्रस्योत्पत्तिप्रयोजनं पदार्थोऽनुसन्धिरभिप्रायश्चोद्यपरिहारश्च वर्ण्यते अभि.स.भा.१०५क/१४२; परिहारोपवर्णनम् — {rim pa 'bras bu nyid min te/} /{zhes bya ba la sogs pa'i lan brjod pa} ‘न च क्रमस्य कार्यत्वम्’ इत्यादि परिहारोपवर्णनम् त.प.२०१क/८६८.
lan gnyis
द्विः — {des sdom pa btang ba lan gnyis su slar yang mnod par bya'o//} तेन त्यक्तः संवरः द्विरपि पुनरादातव्यः बो.भू.९७ख/१२४; {de tsam gyis nad pa ngal ba dang gnas mal phan tshun du 'gyur ba dang dus las yol ba dang gnod pa 'byung na lan gnyis so//} द्विस्तावता ग्लानक्लान्तिशयनासनसम्भेदकालाति– क्रान्तिसंबाधसम्पत्तिसम्भावने वि.सू.६४क/८१. । {lan gnyis su} द्वैतीयकम् — {yang tshe dang ldan pa shA ri'i bus bcom ldan 'das la lan gnyis su gsol ba btab pa} द्वैतीयकमप्यायुष्मान् शारिपुत्रो भगवन्तमध्येषते स्म स.पु.१५ख/२५.
lan gnyis brjod
द्विरुक्तम् मि.को.८४ख ।
lan gnyis rmos
द्विहल्यम् मि.को.३५ख ।
lan btab
= {lan btab pa/}
lan btab pa
• सं. १. परिहारः — {'dir des rtsod pa bkod pa sngon du 'gro ba can gyi lan btab pa smras pa} स हि चोद्योपक्रमे परिहारं किलात्राह त.प.७२ख/५९७; {'di la lan du} अत्र परिहारः प्र.अ.४३क/४९; विसर्जनम् — {de ltar na 'dis ni ci'i phyir rtag tu de dang 'dra ba kho nar skye bar mi 'gyur zhes dris pa gang yin pa de'i lan btab pa yin no//} एवमनेन कस्मात् न नित्यं सदृशमेवोत्पद्यत इति यत् पृष्टं तद्विसर्जनम् अभि. स्फु.३२६क/१२२०; समाधानम् — {'di la lan btab pa ni} अत्र समाधानम् प्र.अ.१३१क/१४० २. व्याकरणम् — {des lan btab pas dga' mgu rangs par 'gyur ro//} तस्य च व्याकरणेन तुष्टा उदग्रा आत्तमनस्का भविष्यन्ति स.पु.१०८क/१७३ ३. उक्तोत्तरत्वम् — {gal te dngos brten dngos 'brel phyir/} /{dngos po shes 'gyur zhe na min/} /{lan btab phyir dang 'das sogs la/} /{rnam pa gzhan du mthong phyir ro//} यदि भावाश्रयं ज्ञानं भावे भावानुबन्धतः । नोक्तोत्तरत्वाद् दृष्टत्वाद् अतीतादिषु चान्यथा ।। प्र.वा.१२०ख/२.५२; • भू.का.कृ. परिहृतः — {ces smras pa gnyi ga'i lan yang btab pa yin te} तदनेनोभयमपि परिहृतं भवति अभि.स्फु.१८५ख/९४१; प्रतिविहितः — {'di thams cad kyis ni slob dpon dpa' bos bshad pa'i skyon gyi thog tu rtsod pa phab pa gang yin pa de'i lan btab pa yin no//} एतेन सर्वेण यदार्यसूरोक्तदूषणस्योपरि चोद्यमापतति तत्प्रतिविहितं भवति त.प.१८४क/८४; विसर्जितः — {de la ngas de skad du lan btab pa dang /} {cang mi zer bar gyur te song ngo //} स च मयैवं विसर्जितस्तूष्णीभावेन प्रक्रान्तः ल.अ.१२६ख/७२; म.व्यु.६५९२ (९४ख).
lan btab pa yin
क्रि. प्रतिविहितं भवति — {slob dpon dpa' bos bshad pa'i skyon gyi thog tu rtsod pa phab pa gang yin pa de'i lan btab pa yin no//} यदार्यसूरोक्तदूषणस्योपरि चोद्यमापतति तत्प्रतिविहितं भवति त.प.१८४क/८४.
lan btab zin
• भू.का.कृ. परिहृतः — {rtsod pa 'di/} {gal te rang bsgrub bya la nus zhes bya ba la sogs pas lan btab zin pa} इदं चोद्यम् ‘ननु तदेतत्’ इत्यादिना परिहृतम् त.प.७१क/५९३; • वि. कृतोत्तरः — {phyogs 'di la ni lan btab zin//} पक्षश्चायं कृतोत्तरः प्र.वा.१२०ख/२.५६; उक्तोत्तरः — {phyogs 'di ni lan btab zin to//} उक्तोत्तर एष पक्षः अभि.भा.९०क/१२१४.
lan btab zin pa
= {lan btab zin/}
lan ltar snang ba
पा. (न्या.द.) जात्युत्तरम् — {sgrub byed dang chos mthun pa la sogs pa thams cad du lan ltar snang ba yin no//} सर्वाणि साधर्म्यवैधर्म्यसमादीनि जात्युत्तराणि वा.न्या.३३७ख/७०.
lan bstan pa
व्याकरणम्, उत्तरप्रदर्शनम्— {gcig gis ni dris la/} {gnyis pas ni lan bstan pa'o//} एकेन प्रश्नो द्वितीयेन व्याकरणम् र.व्या.११४ख/७७.
lan dang bral
= {lan dang bral ba/}
lan dang bral ba
वि. निरुत्तरः — {ngo tshas lan dang bral ba de/} /{bdar bas rab tu bskyod pa yis/} /{dril chung sgra ldan mi bdag la/} /{legs par 'ongs sam 'dri ba bzhin//} लज्जानिरुत्तरे तस्याः कम्पव्यतिकरे परम् । रणन्ती रसना चक्रे स्वागतं नृपतेरिव ।। अ.क.१८२क/२०.८२.
lan dang lan
अव्य. उत्तरोत्तरम् — {gzhan dag na re lan dang lan la spobs pas na spobs pa yin no zhes zer ro//} उत्तरोत्तरप्रतिभा प्रतिभानमित्यपरे अभि.भा.६०क/११०५.
lan du mchod pa
प्रतिपूजनम् — {legs par smras pa'i lan du mchod pa 'di bdag las khyod kyis bzhes pa'i rigs so//} इदं च तावत्सुभाषितप्रतिपूजनमर्हति नोऽत्रभवान् प्रतिग्रहीतुम् जा.मा.९४क/१०८.
lan du gnod pa byed pa
क्रि. प्रत्यपकारः क्रियते — {rma 'byin pa'i sems zhes bya ba ni gang gis gnod pa byed pa rnams la lan du gnod pa byed pa ste} क्षतिचित्तं पुनर्येनापकारिणां प्रत्यपकारः क्रियते अभि.स.भा.७६ख/१०५.
lan du gnod byas
वि. प्रत्यपकारी— {'on te lan du gnod byas na/} /{de dag bsrungs par ma gyur la/} /{bdag gi spyod pa'ang nyams par 'gyur/} /{des na dka' thub zhig par 'gyur//} अथ प्रत्यपकारी स्यां तथाऽप्येते न रक्षिताः । हीयते चापि मे चर्या तस्मान्नष्टास्तपस्विनः ।। बो.अ.१६ख/६.५१.
lan du phan 'dogs
= {lan du phan 'dogs pa/}
lan du phan 'dogs pa
• क्रि. प्रत्युपकारं करोति — {byas pa gzo zhing byas pa tshor ba ste/} {phan 'dogs pa rnams la lan du phan 'dogs pa} कृतज्ञः कृतवेदी उपकारिषु प्रत्युपकारं करोति बो.भू.११०ख/१४३; • सं. प्रत्युपकारः — {rnam pa lngas sems can dag byang chub sems dpa' phan 'dogs 'dogs pa la lan du phan 'dogs par nye bar gnas pa yin te} पञ्चभिराकारैः सत्त्वा उपकारिणो बोधिसत्त्वस्य प्रत्युपकारेण प्रत्युपस्थिता भवन्ति बो.भू.१५०ख/१९४; प्रतिकारः — {bzhin mdzes lan du phan 'dogs dang /} /{rnam par smin la mi lta ba//} सुमुखाः प्रतिकारे च विपाके चानपेक्षिणः । सू.अ.२४२क/१५७; • वि. प्रत्युपकारी — {pha rol phyin pa drug po la/} /{de ltar 'jug pa'i lus can dag /byang} {chub sems dpa' rnams la ni/} /{de bzhin lan du phan 'dogs yin//} षट्सु पारमितास्वेव वर्तमाना हि देहिनः । भवन्ति बोधिसत्त्वानां तथा प्रत्युपकारिणः ।। सू.अ.२४२ख/१५७; अनुग्रहकारी — {ma la lan du phan 'dogs pa'i/} /{bu mchog gis ni bgyi ba gang /} /{thar pa sems gzhol 'gyur ba de/} /{khyod kyis de ring bdag la mdzod//} यत्कर्तव्यं सुपुत्रेण मातानुग्रहकारिणा । तत्कृतं भवता मेऽद्य चित्तं मोक्षपरायणम् ।। वि.व.१३२क/१.२१.
lan du phan 'dogs pa la mi re ba
अप्रत्युपकारः — प्रत्युपकारकांक्षा, अप्रत्युपकारः {lan du phan 'dogs su re ba/} {lan du phan 'dogs pa la mi re ba} म.व्यु.५२क; द्र. {lan du phan 'dogs su mi re ba/} {lan du phan 'dogs pa la re ba med} निष्प्रतिकारः लो.को.२२९७; द्र. {lan du phan 'dogs pa la mi re ba/}
lan du phan 'dogs su mi re ba
अप्रत्युपकाराकांक्षा म.व्यु.२८७७; द्र. {lan du phan 'dogs pa la mi re ba/}
कृ. प्रतिदेयम् — {'di la lan du sbyin 'os pa/} /{de las lhag pa ngas ma mthong //} न पश्याम्यस्य सदृशं प्रतिदेयं तथाऽधिकम् । अ.क.३०८क/४०.१३.
lan du ma zhig
अव्य. असकृत् — {des ngang pa'i rgyal po de dang ngang pa'i sde dpon de'i yon tan khyad par can gyi gtam} … {lan du ma zhig thos nas} स तां हंसाधिपतेः ससेनाधिपतेर्गुणातिशयाश्रयां कथां… असकृदुपश्रुत्य जा.मा.११६ख/१३६; अनेकशतकृत्वः — {las kyi rnam par smin pas lan du mar lha'i nang du skyes/} {lan du mar mi'i nang du skyes te} कर्मणो विपाकेन अनेकशतकृत्वो देवेषूपपन्नोऽभूः । अनेकशतकृत्वो मनुष्येषूपपन्नोऽभूः शि.स.८क/९.
lan du smra
= {lan smra ba/}
lan du smra ba
= {lan smra ba/}
lan du smras
= {lan smras pa/}
lan du smras pa
= {lan smras pa/}
lan gdab
= {lan gdab pa/}
lan gdab dka'
वि. दुरुत्तरम् — {'jig rten pha rol med pa ni/} /{de nyid yin phyir lan gdab dka'//} अभावः परलोकस्य स एवेति दुरुत्तरम् ।। प्र.अ.७०ख/७९.
lan gdab dgos
कृ. परिहार्यम् — {sol ba'i phung po lta bu'i mdo'i lan gdab dgos so//} अङ्गारकर्षूपमं तर्हि परिहार्यम् अभि.भा.३४ख/१००१.
lan gdab pa
• सं. परिहारः — {lan zhes bya ba ni lan gdab pa'o//} समाधानमिति परिहारः त.प.२५५क/२२६; समाधानम् म.व्यु.४४४८ (६९ख); मि.को.९६ख; प्रतिविधानम् म.व्यु.६५९३ (९४ख); • पा. जात्युत्तरम्, पदार्थभेदः म.व्यु.४५४१ ( {ltag chod} म.व्यु.७१क).
lan gdab par bya
क्रि. प्रतिवदेत् — {zhes gzhan la lan gdab par bya'o//} इति प्रतिवदेयुरन्यत्र वि.सू.८९ख/१०७; प्रतिवेदयेत् — {nad pa de la ni rgal zhing brtag pa ma yin no zhes lan gdab par bya'o//} ग्लानोऽसावननु– (यु)ज्या इति प्रतिवेदयेयुः वि.सू.८८ख/१०६.
lan gdab par bzhed pa
वि. परिजिहीर्षुः — {zhes pa 'di'i lan gdab par bzhed pas rnam pa gsum kho na zhes pa la sogs pas dang po'i gnas skabs mdzad de} इत्येतत् परिजिहीर्षुः आदिप्रस्थानमारचयति — त्रिविधमेवेत्यादिना वा.टी.५३ख/६.
lan bdun
= {lan bdun pa/}।{lan bdun gyi bar du sbyang bar byas pa} वि. सप्तपातनाकृतम् — {dri ma dag dang bral ba zhes pa ni lan bdun gyi bar du sbyang bar byas pas te bsgongs pas srang ni drug tu bya'o//} मलविगत इति सप्तपातनाकृते पिष्टं षट् पलं कारयेत् वि.प्र.७ख/२.१३१.
lan bdun pa
• वि. सप्तकृत् — {'bras gnas bsgom spang bya ma zad/} /{de ltar thogs na lan bdun pa//} अक्षीण– भावनाहेयः फलस्थः सप्तकृत् परः । अभि.को.२०क/६.३४; {thams cad du ni lan bdun pa ma yin pas de ltar thogs na zhes bya ba ni thams cad kyi tha shal ba'o//} परः सर्वान्त्यः । न हि सर्वसप्तकृदिति अभि.भा.२०क/९३९; • अव्य. सप्तकृत्वः — {mdo las/} {mchog tu thogs na lan bdun pa zhes 'byung ba ni de mchog tu thogs na skye ba lan bdun pa zhes bya ba'i tha tshig ste} सप्तकृत्वःपरम इति सूत्रपाठः । सप्तकृत्वः परमं जन्म अस्येत्यर्थः अभि.भा.२०क/९३९; {re zhig 'bras bu la gnas pa bsgom pas spang bar bya ba ma zad pa mchog tu thogs na lan bdun pa ni de lta bu yin no//} एवं तावदक्षीणभावनाहेयः फलस्थः सप्तकृत्वः परमो भवति अभि.भा.२१क/९४४; सप्तावर्तम् — {rgyal mtshan dang ni mtshon bsnun nyid/} /{lan bdun pa yang bza' bar bya//} ध्वजं शस्त्रहतं चैव सप्तावर्तं च भक्षयेत् । हे.त.८ख/२४; सप्तावर्ते — {dga' bral dga' ba la smod pa/} /{lan bdun pas ni 'grub par 'gyur//} सप्तावर्ते भवेत् सिद्धिर्विरमानन्ददूषकी । हे.त.१३ख/४०.
lan 'debs
= {lan 'debs pa/}
lan 'debs pa
• क्रि. विसर्जयिष्यति — {de dag gis gang dang gang la chos 'dri ba de dang des rjes su 'thun par lan 'debs shing rjes su 'thun par smra bar byed do//} ते यतो यतो धर्मान् पृच्छ्यन्ते, ततस्तत एव अनुलोमं विसर्जयिष्यन्ति, अनुलोमं च सन्धयन्ति सु.प.३३ख/१२; • सं. प्रत्युदाहारः — {ya mtshan du 'dzin te/} {'dri ba tsam dang dris pa'i lan 'debs pa tsam byed pa la nyes pa med do//} अनापत्तिः कौतुकजातस्य परिप्रश्नमात्रे पृष्टस्य च प्रत्युदाहारमात्रे बो.भू.९३क/११८; प्रतिविधानम् — {'di la lan 'debs pa ni gzhan gyis cha'i zhes bya ba la sogs pa smos te} अत्र प्रतिविधानमाह—अपेतेत्यादि त.प.११५क/६८०; • कृ. प्रतिवाच्यम् — {mkhas pa yon tan dkar po 'di/} /{rta yi yin zhes lan 'debs te/} /{tha dad ldan pa dri ba'i phyir/} /{'dir ni de lta nyid du nges//} अयं शुक्लो गुणोऽश्वस्य प्रतिवाच्यं विपश्चिताम् । प्रश्नस्य व्यतिरेकित्वात् तथैवेत्यत्र निर्णयः ।। प्र.अ.९०क/९७.
lan 'debs pa yin
क्रि. परिहरति — {ci ste zhes bya ba la sogs pas dogs pa bsu nas/} {ma yin zhes bya ba la sogs pas lan 'debs pa yin te} इत्येतदथेत्यादिनाऽऽशङ्क्य नेत्यादिना परिहरति त.प.२०६क/८८१.
lan 'debs par 'gyur
क्रि. चोद्यं परिहरिष्यति — {'di yang phyir rgol ba bgags par byas nas lan 'debs par 'gyur te} एतच्च पश्चादाशङ्क्य चोद्यं परिहरिष्यति त.प.३०५क/१०६९.
lan 'debs par byed
= {lan 'debs par byed pa/}
lan 'debs par byed pa
• क्रि. परिहरति — {kha cig ni de dag 'dod pa na spyod pa'i lta ba ma yin gyi/} {de dag ni log pa'i shes pa yin no zhes lan 'debs par byed de} नैताः कामावचर्यो दृष्टयः, मिथ्याज्ञानानि पुनरेतानि—इति केचित् परिहरन्ति अभि.स्फु.९५क/७७१; प्रतिविधत्ते — {'byar ba dang ni zhes bya ba la sogs pas lan 'debs par byed de} संयुक्तमित्यादिना प्रतिविधत्ते त.प.११३क/६७७; • सं. विसर्जनम् — {dris pa'i lan 'debs par byed do//} प्रश्नविसर्जनम् अभि.स्फु.१३१क/८३७; समाधिः — । {de la kha cig lan 'debs par byed pa ni} अत्र कश्चित् समाधिमाह अभि.स्फु.९७ख/७७६.
lan 'debs par byed pa yin
क्रि. परिहरति — {smras pa zhes bya ba la sogs pas lan 'debs par byed pa yin te} उच्यत इत्यादिना परिहरति त.प.४०ख/५३०; प्रतिविधानमारभते — {de phyir 'di la zhes bya ba la sogs pas lan 'debs par byed pa yin no//} तदत्रेत्यादिना प्रतिविधानमारभते त.प.१५१ख/२८.
lan ldon
= {lan ldon pa/}
lan ldon pa
• क्रि. विसर्जयति — {mi rtsod cing dri ba dris kyang nyan thos kyi theg pas lan mi ldon te} अविवदमानो न च प्रश्नं पृष्टः श्रावकयानेन विसर्जयति स.पु.१०६क/१७०; • सं. विसर्जनम् म.व्यु.६५९१ (९४ख); • वि. विसर्जकः — {rtag par ni/} /{mnyam par gzhag cing 'dri kun gyi/} {lan ldon khyod la phyag 'tshal lo//} समाहित । सदैव सर्वप्रश्नानां विसर्जक नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७क/१७६; विसर्जयिता — {'dri ba bye ba khrag khrig brgya stong gi lan ldon pa yin no//} प्रश्नकोटीनयुतशतसहस्राणां विसर्जयिता स.पु.१२७ख/२०२; प्रतिकृतिकः — {de la byang chub sems dpa'i byas pa la lan ldon pa'i thabs gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वस्य कृतप्रतिकृतिक उपायः बो.भू.१४३क/१८३.
lan bu
अलकः — {nu stug khyod gdong lan bu yi/} /{'khri shing bung ba ltar sngo zhing /} … {su ma bcom//} अलिनीलालकलतं कं न हन्ति घनस्तनि । का.आ.३३८क/३.८९; {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । अ.क.४३क/४.७८; वेणिः — {lus kyis reg pa bdag gir byed na'o//} {'dir lan bu ni de dang ldan pa nyid do//} गात्रसंसर्गस्वीकारे । तद्वत्त्वमत्र वेणेः वि.सू.१९ख/२३; अ.को.१७७क/२.६.९८; वेति निर्मलत्वेन शोभत इत वेणिः । वेणी वा अ.वि.२.६.९८.
lan bu'i 'khri shing
अलकलता — {nu stug khyod gdong lan bu yi/} /{'khri shing bung ba ltar sngo zhing /} /{'dren byed pad ma'i gzugs brnyan can/} /{zla ltar mdzes pas su ma bcom//} अलिनीलालकलतं कं न हन्ति घनस्तनि । आननं नलिनच्छायनयनं शशिकान्ति ते ।। का.आ.३३८क/३.८९.
lan bon
द्र.— {gzhan dag gis lus dang ngag gis bstings su zin kyang so sor brtags nas chos nyid la rton tam/} {yang na bdag nyid kyi lan bon yin par lta bar byed do//} परैश्च कायेन वाचा वाऽऽहतः सन् प्रतिसंख्याय धर्मतां वा प्रतिसरति आत्मानमेव वाऽपराधिकं पश्यति बो.भू.१३५ख/१७४.
lan bral
= {lan dang bral ba/}
lan blan
• क्रि. प्रतिवचनं दास्यामि — {gal te bdag gis de la lan blan na de bas kyang khros par 'gyur ro snyam nas kha rog ste 'dug go//} यद्यहमस्मै प्रतिवचनं दास्यामि, भूयस्या मात्रया प्रकोपमापत्स्यतीति तूष्णीमवस्थितः शि.स.३८क/३६; • भू.का.कृ. विसर्जितम् — {sngon gyi de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams la'ang bdag gis zhus nas/} {de rnams kyis kyang lan blan te} पृष्टा मया पूर्वकास्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः । तैश्चापि विसर्जितम् ल.अ.६१ख/७.
lan ma thebs
भू.का.कृ. नोत्तरं दत्तम् — {ci yang lan ma thebs} न किञ्चिद्दत्तमुत्तरम् त.स.२ख/३४.
lan ma lon
वि. नानृणः — {skye bo gang dag mya ngan 'das/} /{de dag gis kyang lan ma lon//} अपि ये परिनिर्वान्ति तेऽपि ते नानृणा जनाः ।। श.बु.११५क/१३५.
lan mang
अव्य. असकृत् — {zhes pa lan mang des smras kyang /} /{gang tshe rin chen des ma byin//} इत्युक्ताऽप्यसकृत्तेन सा रत्नं न ददौ यदा । अ.क.३५५ख/४७.५१; बहुलम् — {de de ltar lta zhing de la lan mang du gnas pa na 'dod pa la 'dod chags dang bral ba thob} स तथादर्शी तद्बहुलविहारी सत्काय (सन्काम भो.पा.)वैराग्यमनुप्राप्नोति श्रा.भू.१५क/३५; बहुशः — {dge sbyong gau ta ma la bdag gis lan mang po zhig tho btsam par byas na/} {lan 'ga' yang skabs ma rnyed kyis} बहुशो मया श्रमणो गौतमो विहेठितः, न कदाचिदवतारो लब्धः वि.व.१४१क/१.३०. । {lan mang du} अनेकधा — {sems can kun gyis lan mang du/} /{sangs rgyas thams cad mchod byed cing //} पूज्यन्तां सर्वसम्बुद्धाः सर्वसत्त्वैरनेकधा । बो.अ.३९ख/१०.४८; बहुशः — {lan mang du dpyad pas gsal ba'i phyir logs shig tu sun 'byin pa ma brjod do//} स्पष्टत्वाद्बहुशश्चर्वितत्वान्न पृथक् तस्य दूषणमुक्तम् त.प.११५ख/६८१; {zhes de 'bad pas lan mang du/} /{rang gi chad pa don gnyer ba/} /{de la nu bo rgyal pos smras/} /{nang par bdag gis gang bzod bya//} इत्याग्रहेण बहुशो याचमानं स्वशासनम् । तमुवाचानुजो राजा प्रातः कर्ताऽस्मि यत्क्षमम् ।। अ.क.१९८क/८३.२४; भूयस्या मात्रया — {de ni lan mang du sems can rnams kyi thad du rab tu 'gro} ( {grol} ) {ba'i sems skye'o//} तस्य भूयस्या मात्रया सर्वसत्त्वानामन्तिके प्रमोक्षचित्तोत्पाद उत्पद्यते र.वि.१०१क/४९; बहुकृत्वः — {sgra rtag pa la lan mang du brjod cing sngar thos pa na ba lang gzhan dang gzhan dag la rjes su 'gro ba dang ldog pa dag gi spyi brjod pa nyid rtogs par 'gyur te} नित्ये तु खलु वै शब्दे बहुकृत्व उच्चारितः श्रुतपूर्वस्त्वन्यान्यासु गोष्वन्वयव्यतिरेकाभ्यामाकृतिवचनत्वमवगमयिष्यति त.प.१३७ख/७२६.
lan mang du byas
= {lan mang du byas pa/}
lan mang du byas pa
वि. बहुलीकृतः, ओ ता — {gang zag gang gis sngon tshe rabs gzhan dag tu 'dod chags kun du bsten cing /} {goms par byas lan mang du byas pa} येन पुद्गलेन पूर्वमन्यासु जातिषु राग आसेवितो भावितो बहुलीकृतः श्रा.भू.६७ख/१७०; {ting nge 'dzin bsgom pa kun tu brten bsgoms par byas lan mang du byas na/} {mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba yang yod} अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते अभि.भा.७७क/११६८.
lan mang du byed pa
बहुलीकारः — {lan mang du byed pa dang ldan par ston pa} बहुलीकारानुगता देशना सू.व्या.१८३ख/७९.
lan mang du byed pa dang ldan pa
वि. बहुलीकारानुगतः, ओ ता — {gsal bar byed pa ni bshad pa la nges pa'i stobs bskyed pa'i phyir lan mang du byed pa dang ldan par ston pa yin no//} उत्तानीकरणं बहुलीकारानुगता देशना निश्चयबलाधानार्थम् सू.व्या.१८३ख/७९; {lan mang byed dang ldan pa ni/} /{mgo smos rnam spros go rnams la//} बहुलीकारानुगता ह्युद्धटितविपञ्चितज्ञेषु ।। सू.अ.१८३ख/७९.
lan mang po
= {lan mang /}
lan mang byed
= {lan mang du byed pa/}
lan mang byed pa
= {lan mang du byed pa/}
lan mi gdab pa
वि. अव्याकृतम् — {ci'i slad du 'di skad du 'di ni lan mi gdab pa yin no zhes gzhan kho na gsungs} किमिदमन्यदेवोक्तम्—अव्याकृतमेतदिति अभि.भा.८८ख/१२१०.
lan mi gdags pa
वि. अव्याकृतम् — {gnas brtan gyis 'di ni lan mi gdags pa yin no zhes smras pa dang} ‘अव्याकृतमेतत्’ इत्यवोचत् स्थविरः अभि.भा.८८ख/१२१०.
lan mi rung
अनुत्तरम् — {'di yi nus pa nges pa'i phyir/} /{de lta min zhes lan mi rung /} शक्तीनां नियमादेषां नैवमित्यप्यनुत्तरम् । त.स.२क/२५.
lan mi re ba
निष्प्रतिकारः — {lan mi re ba mtshungs pa nyid kyis ni bdag nyid las bzhin du gzhan las lan mngon par mi 'dod pa'i phyir ro//} निष्प्रतिकारसमतया आत्मन इव परतः प्रतिकारानभिनन्दनात् सू.व्या.१९३क/९२.
lan med
= {lan med pa/}
lan med pa
वि. निरुत्तरः — {skyon ni mngon sum mtshon 'di la/} /{lan med bdag ni ci zhig smra//} दोषे प्रत्यक्षलक्ष्येऽस्मिन् किं ब्रवीमि निरुत्तरः ।। अ.क.२८३क/१०५.१६; अनुत्तरः — {e ma'o lan med par skyon dka' zhing dog pa khyed lta ba la zhen pas 'jug pas kyang bdag nyid yang dag par rig pa med pa yin no//} अनुत्तरं बत दोषसङ्कटमत्रभवान् दृष्टिरागेण प्रवेश्यमानोऽपि नात्मानं चेतयति वा.न्या.३३२क/४६.
lan med byas pa
वि. निरुत्तरः — {de lta ma yin na/} {bdag nyid mngon 'dod 'ga' zhig bsgrub byas pa/} {de la gzhan gyis lan med byas pa na} अन्यथा यत्किंचिदात्माभिमतविधाव(न्येन भो.पा.) निरुत्तरस्तत्र कृतम् प्र.अ.३०ख/३५.
lan smra
= {lan smra ba/}
lan smra ba
वि. उत्तरवादी — {rigs pa'i spro ba zhan gyur cing/} /{lan smra kun tu bcom pa dang /} /{smad par 'os pa'i dam bca' bzhin/} /{ngan pa skyes pa bdag skye smad//} उचितोत्साहहीनस्य व्याहतोत्तरवादिनः । विकत्थनप्रतिज्ञस्य धिङ् मे जन्म कुजन्मनः ।। अ.क.५८क/६.५५.
lan smras pa
• क्रि. प्रत्यभाषत — {de yis de skad brjod de la/} /{bram zes 'dzum zhing lan smras pa//} इत्युक्ते तेन तं विप्रः सस्मितः प्रत्यभाषत । अ.क.१८५क/२१.१२; अ.क.२९.८१; प्रत्युवाच — {ces smra bram ze de la ni/} /{mi yi bdag pos lan smras pa//} इति ब्रुवाणं नृपतिर्ब्राह्मणं प्रत्युवाच तम् । अ.क.२६क/५२.६८; {log par lta ba'i dug gi sgregs pa dang 'dra ba mi rigs pa'i tshig de'i lan du rigs pa'i tshul gyis smras pa} अस्य…मिथ्यादृष्टिविषोद्गारभूतमसमुदाचारवचनं युक्तेनैव क्रमेण प्रत्युवाच जा.मा.१७५ख/२०३; • भू.का.कृ. प्रत्युक्तम् — {de nas mgo bor lag pa g}.{yon pa bzhag ste phyogs su nges par bltas pa rnal 'byor pa yis gnas nas 'ongs pa brjod pa ste lan smras par 'gyur ro//} ततः प्रत्युक्तं योगिनः स्यात् शिरसि वामकरगतस्येक्षणात् तद्दिशो वै स्थानादागमनकथनम् वि.प्र.१७९ख/३.१९४.
lan tsha
= {lan tshwa/}
lan tshwa
• सं. लवणम् — {lan tshwa'o/} /{'di lta ste/} {rgyam tshwa dang kha ru tshwa dang tshwa dmar dang rgya mtsho'i tshwa dang ba tshwa'o//} लवणम् । तद्यथा—सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् वि.सू.७६क/९३; {phyi nas me med pa'i phyir 'dzin ma dag ni sra ba nyid spangs te lan tshwa bzhin du zhu bar gyur nas chur 'gyur te} पश्चादग्नेरभावाद् धरित्री कठिनतां त्यक्त्वा लवणवद् द्रवीभूता तोयं भवति वि.प्र.३२ख/४.७; {lan tshwa yis bzhin nor can rnams/} /{nor dag gis ni sred pa 'phel/} धनेन धनीनां तृष्णा लवणेनेव वर्धते ।। अ.क.२३१क/८९.१२३; क्षारः — {lan tshwa'i rgya mtsho chu'i dkyil 'khor gyi mthar 'og dang thad ka'i cha la gnas so//} क्षारसमुद्रः तोयवलयान्ते अधस्तिर्यग्विभागेन स्थितः वि.प्र.१६६ख/१.११; पटुः — पटुः {pho/} {gdugs dang lan tshwa dag la} मि.को.८७ख; • पा. लवणः, रसभेदः — {ro ni rnam pa drug/} {mngar ba dang skyur ba dang lan tshwa dang tsha ba dang kha ba dang bska ba'i bye brag gis so//} रसः षोढा मधुराम्ललवणकटुकतिक्तकषायभेदात् अभि.भा.३०ख/३५; • ना. क्षारः, समुद्रः — {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६. । {lan tshwa srang gcig gi dpe} लवणपलोपमन्यायः — {byang chub kyi sems la sogs pa'i bsod nams kyi tshogs skad cig so so la nam mkha'i khams khyab par byed pa chen po'i nang du chud par gyur pas rgya mtshor lan tshwa srang gcig gi dpe bzhin du mi mngon pa'i phyir} बोधिचित्तप्रसूते प्रतिक्षणमाकाशधातुव्यापके महति पुण्यौघेऽन्तर्भूततया लवणपलोपमन्यायेन अप्रज्ञायमानत्वात् बो.प.५०क/१०.
lan tshwa rgya mtsho
= {lan tshwa'i rgya mtsho/}
lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes
वि. लवणसागरमध्यजम् — {ts+tshan do ha ri ke la dang /} /{lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes dang //} छन्दोहं हरिकेलं च लवणसागरमध्यजम् । हे.त.८क/२२.
lan tshwa can
वि. सलोणम् (सलवणम्) — {lan tshwa can gyi zas ni khyod la sbyin/} /{ras dang tshod ma dag kyang sbyin par bya//} सलोणभक्तं च ददामि तुभ्य शाकं च शाटिं च पुनर्ददामि ।। स.पु.४४ख/७९.
lan tshwa nag po
सौवर्चलम् — {ma zhu ba dang gsud pa dang 'khru ba'i nad la ni lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} अजीर्णविसूचिकाया (?)तिसारे मूलेषु सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं वा लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/५७.
lan tshwa ba
= {lan tshwa/}
lan tshwa ma btab pa
वि. अलवणिका — {zan dron lan tshwa dag gis ma btab cing /} /{snum bag med pa} रूक्षिकाया अलवणिकायाः कुल्माषपिण्डिकायाः वि.व.१६६ख/१.५५.
lan tshwa'i rgya mtsho
ना. क्षारसमुद्रः, समुद्रः — {lan tshwa'i rgya mtsho chu'i dkyil 'khor gyi mthar 'og dang thad ka'i cha la gnas so//} क्षारसमुद्रः तोयवलयान्ते अधस्तिर्यग्विभागेन स्थितः वि.प्र.१६६ख/१.११; {lan tshwa dang chang dang chu dang 'o ma dang zho dang mar dang sbrang rtsi'i rgya mtsho bdun te} क्षारो मद्याम्बुदुग्धा दधिघृतमधुराः सागरा सप्त वि.प्र.१६९ख/१.१६; {lus la rgya mtsho bdun po} … {de dag las lan tshwa'i rgya mtsho ni gci ba'o//} शरीरे सप्त समुद्राः । तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम् वि.प्र.२३५क/२.३५; लवणसागरः — {ts+tshan do ha ri ke la dang /} /{lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes dang //} छन्दोहं हरिकेलं च लवणसागरमध्यजम् । हे.त.८क/२२; लवणसमुद्रः — {lan tshwa'i rgya mtsho'i mtha' nas lan ch+wa'i rgya mtsho'i mthar 'bum phrag bzhi'i phyed de} लवणसमुद्रान्ताल्लवणसमुद्रमर्द्धं चतुर्लक्षाणाम् वि.प्र.१६६ख/१६८; क्षारोदधिः — {'dzam bu'i gling ni lan tshwa'i rgya mtsho'i ngogs na ste} जम्बूद्वीपं क्षारोदधितटात् वि.प्र.१६९ख/१.१६.
lan tshwa'i chu
क्षारोदकम् — {lan tshwa'i chu'i dkyil 'khor de las} तस्मात् क्षारोदकवलयात् वि.प्र.१६६ख/१.११; खारोदकम् — {yongs su ma dag pa'i nor bu rin po che blangs te lan tshwa'i chu rnon pos sbangs nas} स अपर्यवदापितानि मणिरत्नानि गृहीत्वा तीक्ष्णेन खारोदकेनोत्क्षाल्य र.व्या.७६ख/५.
lan tshwa'i chu'i dkyil 'khor
क्षारोदकवलयः — {lan tshwa'i chu'i dkyil 'khor de las g}.{yas dang g}.{yon du me dang rlung gi dkyil 'khor 'bum phrag gnyis su 'gyur ro//} तस्मात् क्षारोदकवलयात् सव्यावसव्ये शिखिवायुवलयं द्विलक्षं भवति वि.प्र.१६६ख/१.११.
lan tshwa'i dri
वि. क्षारगन्धः, ओ धा — {de bzhin du dri las te/} {rmag gi dri ni dmangs rigs so//} {lan tshwa'i dri ni rje'u rigs dang pad+ma'i dri ni rgyal rigs dang mchog gi dri ni bram ze'i rigs te rim pas so//} तथा गन्धतः । पूतिगन्धा शूद्री, क्षारगन्धा वैश्या, पद्मगन्धा क्षत्रिणी, दिव्यगन्धा ब्राह्मणी जातिः क्रमेण वि.प्र.९५क/३.७.
एकैकस्मिन् — {gang gi tshe phyag dar khrod kyi gos 'drub pa de'i tshe khab lan re 'dzugs pa la rnam par thar pa brgyad la snyoms par 'jug cing ldang bar byed do//} यदा पांसुकूलं प्रतिसंस्करोति, तदा एकैकस्मिन् सूचीप्रदेशे अष्टौ विमोक्षान् समापद्यते च व्युत्तिष्ठते च अ.श.२२१क/२०४.
lan re re zhing blangs pa
प्रत्यादानम् — {phung po las rku na lan re re zhing blangs pa tha dad do//} प्रत्यादानं राशेः हारभेदः वि.सू.१६क/१८.
lan la re ba
फलाशा — {bdag nyid kyis ni zas zos nas/} /{lan la re ba mi 'byung bzhin//} आत्मानं भोजयित्वैव फलाशा न च जायते ।। बो.अ.२८क/८.११६; प्रतिकारः — {lan la re ba la chags pa} प्रतिकारसक्तिः सू.व्या.२०३क/१०५.
lan la re ba la chags pa
पा. प्रतिकारसक्तिः, सक्तिभेद— — {chags pa rnam pa bdun ni/} {sbyin pa'i mi mthun pa'i phyogs yin te/} {longs spyod la chags pa dang bshol ba la chags pa dang de tsam gyis chog par 'dzin pa la chags pa dang lan la re ba la chags pa dang rnam par smin pa la chags pa} सप्तविधा सक्तिर्दानस्य विपक्षः । भोगसक्तिः विलम्बनसक्तिः तन्मात्रसन्तुष्टिसक्तिः प्रतिकारसक्तिः विपाकसक्तिः सू.व्या.२०३क/१०५.
lan lon
निष्कृतिः — {gzhan yang g}.{yo med gnyen gyur cing /} /{phan pa dpag med mdzad rnams la/} /{sems can mgu bya ma gtogs par/} /{gzhan gang zhig gis lan lon 'gyur//} किं च निश्छद्मबन्धूनामप्रमेयोपकारिणाम् । सत्त्वाराधनमुत्सृज्य निष्कृतिः का परा भवेत् ।। बो.अ.१९क/६.११९; शि.स.८७ख/८६.
lan gsum
अव्य. त्रिः — {byang chub sems dpa'i tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blang ba lan gsum gyi bar du phog ste} यावत् त्रिरपि बोधिसत्त्वशीलसंवरसमादानं दत्त्वा बो.भू.८३ख/१०६; {bum pa can sngar shes byas nas/} /{bdag nyid skyil mo krung bcas te/} /{lag pa lan gsum mnyes nas ni/} /{de nas lan drug se gol brdab//} विधाय कुम्भकं पूर्वमात्मनो जानुमण्डलम् । त्रिस्परामृश्य हस्तेन षड् दद्याद् छोटिकास्ततः ।। स.उ.२७१ख/५.६०; त्रीन् वारान् — {rang gi lus sbrul gyi shun pa bzhin du lan gsum du dor bar bya'o//} स्वशरीरं सर्पकञ्चुकवत् त्यजेत् त्रीन् वारान् वि.प्र.१०९ख/३.३५; त्रिष्कृत्वा — {de rnams nyin lan gsum tshan lan gsum sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams la 'bul lo//} तानि त्रिष्कृत्वा रात्रौ त्रिष्कृत्वा दिवसे बुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो निर्यातयति शि.स.१५९ख/१५२.
lan gsum du
त्रिष्कालम् — {nyin dang mtshan mo lan gsum du/} /{phung po gsum pa gdon bya zhing //} रात्रिंदिवं च त्रिस्कन्धं त्रिष्कालं च प्रवर्तयेत् । बो.अ.१४क/५.९८; त्रैतीयकम् — {tshe dang ldan pa shA ri'i bus bcom ldan 'das la lan gsum du yang gsol ba btab pa} त्रैतीयकमप्यायुष्मान् शारिपुत्रो भगवन्तमध्येषते स्म स.पु.१५ख/२६. । {lan gsum du bskor ba byas te} = {lan gsum bskor ba byas te/}
lan gsum brjod
त्रिरभिहितम् — {tshogs dang phyir rgol ba dag la lan gsum brjod kyang mi shes pa nyid ni don mi shes pa nyid de} पर्षत्प्रतिवादिभ्यां त्रिरभिहितमप्रतिज्ञातार्थम् वा.न्या.३४५ख/९६; त्रिरुक्तम् मि.को.८४ख ।
lan gsum du bzlas
= {lan gsum du bzlas pa/}
lan gsum du bzlas te chos kyi 'khor lo rnam pa bcu gnyis su bskor ba
• वि. त्रिपरिवर्तः — {ji ltar na de lan gsum du bzlas pa dang rnam pa bcu gnyis yin zhe na} कथं तत् त्रिपरिवर्तं द्वादशाकारं च अभि.भा.३०ख/९८४; त्रिवाचिका — {don gang la dgag dbye lan gsum bzlas pa yin zhe na} कस्मिन्नर्थे त्रिवाचिका प्रवारणा वि.व.२३२ख/२.१३५; • सं. त्रिःपरिवर्तनम् — {ji ltar na lan gsum du bzlas pa yin zhe na/} {bden pa rnams lan gsum du bzlas pa'i phyir ro//} कथं च पुनस्त्रिपरिवर्तम् ? सत्यानां त्रिःपरिवर्तनात् अभि.भा.३०ख/९८६.
lan gsum rmos
त्रिहल्यम् — {zhing lan gsum rmos pa'i ming /} त्रिहल्यम् {lan gsum rmos} मि.को.३५ख ।
lan gsum bzlas pa
= {lan gsum du bzlas pa/}
lan gsol ba
क्रि. प्रत्यभाषत — {de skad mi mgon gyis brjod pa/} /{blo ldan snying la reg pa'i tshig/} /{thos nas blon po chen po yis/} /{sa yi bdag la lan gsol ba//} इत्युक्तं नरनाथेन हृदयस्पर्शि धीमताम् । वचः श्रुत्वा महामात्यः प्रत्यभाषत भूपतिम् ।। अ.क.२८ख/५३.१७; प्रत्युवाच लो.को.२२९८.
lab
= {lab pa/}
lab pa
वचः — वचः {lab pa'am tshig go//} मि.को.६२ख ।
lab son
= {la phug gi sa bon/}
lam
• सं. १. मार्गः — {mi 'am ci yi grong khyer lam/} /{bgrod dka' nyon mongs brgya yi rten//} दुर्गमः किन्नरपुरे मार्गः क्लेशशताश्रयः । अ.क.१०५ख/६४.२१६; {yon tan 'di bcu bai dar b+ha'i/} /{lam gyi srog tu bshad pa yin//} इति वैदर्भमार्गस्य प्राणा दशगुणाः स्मृताः । का.आ.३१९ख/१.४२; {mya ngan las 'das pa'i rgyun ni lam ste/} {des na der 'gro ba'i phyir ro//} निर्वाणस्रोतो हि मार्गः, तेन तत्र गमनात् अभि.भा.२०क/९३९; {ngan song lam} अपायमार्गः अ.श.७८क/६९; पथः — {lam der mig ni gtad pa yi//} तत्पथे दत्तनयनः अ.क.२९७ख/१०८.४४; {dge ba bcu'i las kyi lam} दशकुशलकर्मपथ(–) सू.व्या.१५१क/३४; पन्थाः — {khyod kyis grong khyer lho yi lam/} /{bdag nyid kun gyis spang bar bya//} नगरे दक्षिणः पन्था वर्ज्यः सर्वात्मना त्वया । अ.क.२४५क/९२.२९; {lam 'di nyid kyis gzhan dag kyang /} /{rigs pa mtshungs pas dpag par bya//} अनैनेव पथाऽन्यच्च समानन्यायमूह्यताम् ।। का.आ.३२१क/१.७८; प्रतिपत् — {yod pas med pas yod pas na/} /{de ni dbu ma'i lam yin no//} सत्त्वादसत्त्वात् सत्त्वाच्च मध्यमा प्रतिपच्च सा ।। म.भा.२क/१३; अध्वा — {tshangs pa mtshungs par spyod pa na ba lam du dor bar mi bya'o//} न ग्लानं सब्रह्मचारिणोऽध्वनि छोरयेयुः वि.सू.३४क/४३; वर्त्म — {'di dag phal cher bzlog pas ni/} /{gau Da'i lam dag mtshon pa yin//} एषां विपर्ययः प्रायो लक्ष्यते गौडवर्त्मनि ।। का.आ.३१९ख/१.४२; {de yis chu yi lam dag tu/} /{long bu tsam la nyin bdun phyin//} गुल्फमात्रेण सप्ताहं गत्वा जङ्गमवर्त्मना । अ.क.३५३क/४७.२३; वर्तनी — {lam 'dis gzhan yang khong du chud par bya ste} अनया वर्तन्याऽन्यदपि गन्तव्यम् अभि.भा.२४५क/८२६; {lam 'dis sbyar bar bya'o//} अनया वर्तन्या योज्यः अभि.स्फु.२०३ख/९७१; सरणिः — {'jig rten du ni skyes bu'i las lam grib ma bzhin/} /{lus la lhan cig spyod 'di nges par mi mtshon te//} लङ्घ्या (लक्ष्मा लि.पा.) न नाम वपुषः सहचारिणीयं छायेव कर्मसरणिः पुरुषस्य लोके ।। अ.क.१२५ख /६६.१; पद्धतिः — {de lho phyogs kyi lam der 'gror mi ster ba dang lhag par yang der 'gro 'dod par gyur nas} स यतो दक्षिणायाः पद्धतेर्निवार्यते, ततः सुष्ठुतरमुत्– कण्ठितो गन्तुम् अ.श.१००ख/९०; {snyan ngag lam} काव्यपद्धतिः का.आ.३२०क/१.५०; वीथिः — {skyon gyi grangs las rab 'das nas/} /{yon tan lam ni rnam par 'dzin//} उत्क्रम्य दोषगणनां गुणवीथिं विगाहते ।। का.आ.३४१क/३.१७९; पदवी — {gang yang kha yi 'od de skyon med bdud rtsi'i zer gyi don mthun dag gi lam/} /{mdzes ma lus ni ngo mtshar snying po ri mo'i lam du ji ltar 'gro bar 'gyur//} निर्दोषामृतरश्मिसार्थसरणिः सा काऽपि वक्त्रद्युतिः सुन्दर्याः कथमेति चित्रपदवीमाश्चर्यसारं वपुः ।। अ.क.१०४ख/१०.५३; क्रमः — {bros te 'dong ba'i lam yang med/} /{gzhan du khyer ba'ang su yang med//} अपयानक्रमो नास्ति नेताऽप्यन्यत्र को भवेत् । जा.मा.८७क/१००; गतिः — {mkhas pa khyod ni 'jig rten mig dang lam/} /{nga yi chos 'dzin shin tu yid brtan pa//} लोकस्य चक्षुश्च गतिश्च त्वं विदुर्वैश्वासिको धर्मधरश्च मह्यम् । स.पु.११ख/१७; सेतुः — {mi mthun phyogs la bzod ldan pa/} /{dam pa rnams ni legs byas lam//} विपक्षेषु क्षमावन्तः सन्तः सुकृतसेतवः ।। अ.क.२६क/३.७६; • पा. १. मार्गः [1] आर्यसत्यभेदः — {'phags pa'i bden pa bzhi ni/} {sdug bsngal ba dang kun 'byung ba dang 'gog pa dang lam mo//} चतुरार्यसत्यानि — दुःखसमुदयनिरोधमार्गाश्चेति हे.त.३क/४; {lam gyi bden pa ma gtogs pa 'dus byas kyi chos gzhan rnams ni zag pa dang bcas pa dag go//} मार्गसत्यं वर्जयित्वाऽन्ये सर्वे संस्कृताः सास्रवाः अभि.भा.२८क/१६ [2] सम्भारमार्गादयः — {lam rnam pa lnga} … {tshogs kyi lam} पञ्चविधो मार्गः…सम्भारमार्गः अभि.स.भा.५५क/७६ [3] वस्तुपरीक्षामार्गादयः — {yang byang chub kyi phyogs la sogs pa'i bye brag gis lam rnam pa bcu gcig tu rnam par gzhag ste} पुनर्बोधिपक्ष्यादिभेदेनैकादशविधो मार्गो व्यवस्थाप्यते अभि.स.भा. ६१क/८४ [4] ज्योतिर्मार्गादयः — {'dir lam ni rnam pa gsum ste/} {'od zer gyi lam dang} इह खलु त्रिविधो मार्गः—ज्योतिर्मार्गः वि.प्र.२७४ख/२.१०१ २. पन्थाः, कर्मकलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang} … {lam dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…ग्रन्थे (? पन्थे)…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; • अव्य. ( {'byed sdud/} {gam ngam dam nam bam mam 'am/} /{ram lam sam tam 'byed sdud de/} /{sbyor tshul slar bsdu'i skabs dang mtshungs//} ) वा — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa la tshu rol lam pha rol gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमितायाः किञ्चिदारं वा पारं वा सु.प.२७क/७; {bu ram shing gi tshal lam smyig ma'i tshal lam 'od ma'i tshal lam} इक्षुवनं वा नडवनं वा वेणुवनं वा द.भू.२७३क/६३; • द्र.— {mya ngan 'das grong lam gcig pa/} /{bdag med 'phags pa stong gis bgrod pa 'di//} इमां हि निर्वाणपुरैकवर्तिनीं…निरात्मतामार्यसहस्रवाहिताम् अभि.भा.९५क/१२३३. • (द्र.— {rmi lam/} {smon lam/} {spyod lam/} {brgya lam/} {tshong lam/} {mig lam/} {rna lam/} {bshang lam/} ).
lam bcu gcig
एकादशविधो मार्गः — १. {dngos po la yongs su rtog pa'i lam} वस्तुपरीक्षामार्गः, २. {rtsol ba las byung ba'i lam} व्यावसायिको मार्गः, ३. {ting nge 'dzin yongs su sbyong bar byed pa'i lam} समाधिपरिकर्ममार्गः, ४. {mngon par rtogs par bya ba'i sbyor ba'i lam} अभिसमयप्र(आ)योगिको मार्गः, ५. {mngon par rtogs pa dang 'dres pa'i lam} अभिसमयश्लिष्टो मार्गः, ६. {mngon par rtogs pa'i lam} अभिसमयमार्गः, ७. {rnam par dag pa nges par 'byin pa'i lam} विशुद्धिनैर्याणिको मार्गः, ८. {gnas dang dbang po tha dad pa'i lam} निश्रयेन्द्रियभिन्नो मार्गः, ९. {bslab pa gsum yongs su sbyong} ।{ba'i lam} शिक्षात्रयपरिशोधनो मार्गः, १०. {yon tan thams cad sgrub par byed pa'i rnal 'byor gyi lam} सर्वगुणाभिनिर्हारको योगमार्गः, ११. {lam sdud pa'i lam} मार्गसंग्रहमार्गः अभि.स.भा.६१क/८४.
lam rnam pa lnga
पञ्चविधो मार्गः — १. {tshogs kyi lam} सम्भारमार्गः, २. {mthong ba'i lam} दर्शनमार्गः, ३. {bsgom pa'i lam} भावनामार्गः, ४. {sbyor ba'i lam} प्रयोगमार्गः, ५. {rnam par grol ba'i lam} विमुक्तिमार्गः अभि.स.भा.५५क/७६.
lam rnam pa gsum
त्रिविधो मार्गः — १. {'od zer gyi lam} ज्योतिर्मार्गः, २. {du ba'i lam} धूममार्गः, ३. {rnam par 'dres pa'i lam} विमिश्रमार्गः वि.प्र.२७४ख/२.१०१.
lam ka
अन्तर्मार्गः — {gal te lam kar rlung dang char pa byung na/} {shing ljon pa'am rtsig drung du bcer bar bya'o//} वातवर्षश्चेदन्तर्मार्गे स्याद् वृक्षस्य मूले कुड्यस्य वा स्थलं कुर्युः वि.सू.३२क/४१; अन्तरमार्गः — {gal te lam kar dge slong mthong na phyogs de de la brjod par bya'o//} अन्तरमार्गे चेद् भिक्षुं पश्येत् तं प्रदेशमस्मै ब्रूयात् वि.सू.३१ख/४१; द्र.— {mi rgan po} … {'khar ba la rten pa mthu zad pa} … {zhig lam kar bstan par gyur to//} मार्गे पुरुषो जीर्णः…दण्डपरायण आतुरः…दर्शितोऽभूत् ल.वि.९५ख/१३६; {de rta bzang po des snyags pa dang lam ka na grog po chen po zhig yod pa la ba lang gi rjes la bya ba bzhin du mchongs nas bros te song ngo //} सोऽनुगम्यमानस्तेन तुरङ्गमेणानुमार्गागतं महच्छ्वभ्रं गोष्पदमिव जवेन लङ्घयित्वा प्रदुद्राव जा.मा.१४६क/१६९; {lam ka'i 'bras mchog ldan pa'i shing las longs spyod ji lta bar//} पथि परमफलाढ्याद्भोगवृक्षाद्यथैव सू.अ.२०७ख/११०.
lam dka'
= {lam dka' ba/}
lam dka' ba
दुःखा प्रतिपत् — {mngon par 'du bya ba dang bcas pas drang ba yin pa'i phyir/} {dga' ba dang mtshungs par ldan pa yang ma yin te/} {de nyid kyi phyir lam dka' ba yin no//} न प्रीतिसम्प्रयुक्तं साभिसंस्कारवाहित्वात् । अत एव दुःखा प्रतिपत् अभि.भा.७५ख/११६३.
lam kha
= {lam ka/}
lam kha brag
वि. वेदनापथः — {lam 'di ni 'jigs pa dang bcas pa'o//} … {lam kha brag go//} सभयश्चैष मार्गः …वेदनापथः शि.स.४८ख/४६.
वि. मार्गवित्, बुद्धस्य म.व्यु.४४१ (११क); मार्गज्ञः म.व्यु.४४०.
lam mkhyen pa nyid
पा. मार्गज्ञता — {kun mkhyen dang po'i sangs rgyas thams cad mkhyen pa nyid dang rnam pa thams cad mkhyen pa nyid dang lam mkhyen pa nyid dang lam gyi rnam pa mkhyen pa nyid thob pa/} {srid gsum gyis btud} सर्वज्ञश्चादिबुद्धः सर्वज्ञतासर्वाकारज्ञतामार्गज्ञतामार्गाकारज्ञताप्राप्तत्रिभुवननमितः वि.प्र.२७०ख/२.९२.
lam gol
= {lam gol ba/}
lam gol ba
उत्पथः — {de dgon par song yang rung} … {lam du song yang rung lam gol bar song yang rung} अरण्यगतस्य वा…पथि गतस्य वा उत्पथगतस्य वा अ.सा.४४ख/२५; अपथः — {lam gol ba ni lam dang 'dra'o//} पथिवदपथम् वि.सू.१६क/१८; दुष्पथः — {de dag rtag tu bzang lam khrid bar byed/} /{lam gol las kyang rtag tu zlog par byed//} सत्पथे उपनयन्ति ते सदा दुष्पथा च सततं निवारकाः ।। रा.प.२४४ख/१४३; उन्मार्गः — {lam 'di ni 'jigs pa dang bcas pa'o//} … {lam gol ba'o//} सभयश्चैष मार्गः…उन्मार्गः शि.स.४८ख/४६.
lam gol bar zhugs pa
वि. उन्मार्गप्रतिपन्नः — {mu stegs can rnams dang khyad par med par 'gyur zhes bya ba ni gnyis pa'o//} {lam gol bar zhugs par 'gyur zhes bya ba ni gsum pa'o//} निर्विशेषो भवति तीर्थिकैरिति द्वितीयः । उन्मार्गप्रतिपन्नो भवतीति तृतीयः अभि.स्फु.३१९क/१२०३.
lam gol bas 'tsho ba
वि. उत्पथाजीवः — {gnag rdzi dang phyugs rdzi dang rtswa thun dang shing thun dang lam gyis 'tsho ba dang lam gol bas 'tsho ba'i mi gzhan dag kyang de rnams mthong nas brgyug par brtsams so//} तान् दृष्ट्वा अन्येऽपि गोपालका अश्वपालकास्तृणहारकाः काष्ठहारकाः पथाजीवा उत्पथाजीवाश्च मनुष्याः प्रधावितुमारब्धाः वि.व.१४८ख/१.३६.
lam gyi rgyan
मार्गव्यूहः — {sngon gyi dge ba'i rtsa bas yongs su bzung ba dang lam gyi rgyan 'gro na lam mig mangs ris su gnas pa dang} पूर्वकुशलमूलसुपरिगृहीतान् मार्गव्यूहांश्च गच्छतोऽष्टापदो मार्गः सन्तिष्ठते ग.व्यू.३१५क/३७.
lam gyi rgyud
= {lam rgyud/}
lam gyi rgyun ma chad pa
वि. अप्रतिप्रस्रब्धमार्गः मि.को.१०६क ।
lam gyi sgrib pa
पा. मार्गावरणम् — {yang dag pa'i rtsol ba la sogs pa ni go rims bzhin du shes bya'i sgrib pa dang lam kyi sgrib pa dang yon tan khyad par can gyi sgrib pa'i gnyen po sgom pa ste} प्रतिपक्षस्य भावना सम्यग्व्यायामादयो यथाक्रमं ज्ञेयावरणस्य मार्गावरणस्य च वैशेषिकगुणावरणस्य च सू.व्या.२२८ख/१३९.
lam gyi brgyags
पाथेयम् — {phongs par gyur na chos 'di grub pa yin/} /{de bas 'di ni lam gyi brgyags su rung //} आपत्प्रसिद्धश्च किलैष धर्मः पाथेयतामित्युपनेय एषः ।। जा.मा.१४३क/१६५.
lam gyi ngal bas dkos thag
वि. मार्गश्रमपरिपीडितः — {de dag lam gyi ngal bas dkos thag cing rgyags zad la} ते घर्म (मार्ग भो.पा.)श्रमपरिपीडिताः क्षीणपथ्यादनाश्च अ.श.३८क/३३.
lam gyi dam pa
मार्गवरः — {glen pa dmigs bu ma mchis mgon ma mchis/} /{de la lam gyi dam pa ston mdzad pa//} मूढा अदेशिक अनाथगता तस्य प्रदर्शयसि मार्गवरम् ।। शि.स.१७२ख/१७०.
lam gyi bden pa
पा. मार्गसत्यम्, आर्यसत्यभेदः — {zag med lam gyi bden pa dang} अनास्रवा मार्गसत्यम् अभि.भा.२क/८७२; {lam gyi bden pa ma gtogs pa 'dus byas kyi chos gzhan rnams ni zag pa dang bcas pa dag go//} मार्गसत्यं वर्जयित्वाऽन्ये सर्वे संस्कृताः सास्रवाः अभि.भा.२८क/१६.
lam gyi mdun nas 'ong ba
वि. आनुपथिकः — {lam gyi mdun nas 'ong ba rnams kyis de dag de ltar sgra 'byin pa mthong nas de rnams kyis dris pa} आनुपथिकैर्दृष्टास्तथा विक्रोशन्तः पृष्टाः वि.व.१४८ख/१.३६.
lam gyi gnas gyur pa
पा. मार्गाश्रयपरिवृत्तिः — {lam gyi gnas gyur pa ni 'jig rten pa'i lam snga ma mngon par rtogs pa'i dus na 'jig rten las 'das pa nyid du gyur pa ste/} /{bya ba'i lhag ma yod pa'i phyir slob pa zhes kyang bya'o//} मार्गाश्रयपरिवृत्तिः पूर्वं लौकिको मार्गोऽभिसमयकाले लोकोत्तरत्वेन परिवृत्तः शैक्षश्चोच्यते सावशेषकरणीयत्वात् अभि.स.भा.६७ख/९३.
lam gyi rnam pa
मार्गाकारः — {lam gyi rnam pa rnams su yang ma yin te/} {sun dbyung bar bya ba yin pa'i phyir ro//} न मार्गाकारैः दूषणीयत्वात् अभि.भा.७६ख/११६६.
lam gyi rnam pa mkhyen pa
वि. मार्गाकारज्ञः — {kun mkhyen dang po'i sangs rgyas thams cad mkhyen pa nyid dang rnam pa thams cad mkhyen pa nyid dang lam mkhyen pa nyid dang lam gyi rnam pa mkhyen pa nyid thob pa/} {srid gsum gyis btud} सर्वज्ञश्चादिबुद्धः सर्वज्ञतासर्वाकारज्ञतामार्गज्ञतामार्गाकारज्ञताप्राप्तत्रिभुवननमितः वि.प्र.२७०ख/२.९२.
lam gyi rnam pa mkhyen pa nyid
पा. मार्गाकारज्ञता — {sangs rgyas nyid ni thams cad mkhyen pa nyid dang rnam pa thams cad mkhyen pa nyid dang lam mkhyen pa nyid dang lam gyi rnam pa mkhyen pa nyid dang stobs bcu dang mi 'jigs pa la sogs pa'i yon tan rnam par 'byor ba ste} बुद्धत्वं सर्वज्ञतासर्वाकारज्ञतामार्गज्ञतामार्गाकारज्ञतादशबलवैशारद्यादिगुणविभूतयः वि.प्र.११८ख/१, पृ.१६; {kun mkhyen dang po'i sangs rgyas thams cad mkhyen pa nyid dang rnam pa thams cad mkhyen pa nyid dang lam mkhyen pa nyid dang lam gyi rnam pa mkhyen pa nyid thob pa/} {srid gsum gyis btud} सर्वज्ञश्चादिबुद्धः सर्वज्ञतासर्वाकारज्ञतामार्गज्ञतामार्गाकारज्ञताप्राप्तत्रिभुवननमितः वि.प्र.२७०ख/२.९२.
lam gyi bar mal
मार्गान्तरस्थानम् — {de lam gyi bar mal dang po nas gyen du ma 'phags par thams cad mkhyen pa'i grong rdal chen por phyin par bya ba'i bar du mkhas pa yin} स यावत्सर्वज्ञतामहानगरानुप्राप्तिकुशलो भवत्यनुच्चलित एव प्रथमान्मार्गान्तरस्थानात् द.भू.१८४ख/१४; मार्गस्थानान्तरम्— {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्गस्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च…परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३.
lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba
मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषः — {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्गस्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च…परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३.
lam gyi bar mal gyi khyad par
मार्गस्थानान्तरविशेषः — {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्गस्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च…परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३.
lam gyi bzhi mdo
चत्वरम् — {nags tshal gyi lha dang lam gyi bzhi mdo'i lha dang} वनदेवताश्चत्वरदेवताः अ.श.८ख/७; चतुष्पथः — {lam gyi bzhi mdo'am shing gcig drung /} /{mtshan ma gcig dang zhi gnas su/} /{rdo rje dgug pa'i khyad par gyis/} /{sgrub pa pos ni rtag tu bsgrub//} चतुष्पथैकवृक्षे वा एकलिङ्गे शिवालये । साधयेत् साध– को नित्यं वज्राकर्षं विशेषतः ।। गु.स.११०क/४३; {lam gyi bzhi mdor mi bya'o//} न चतुष्पथे वि.सू.९७ख/११७.
मार्गाङ्गम् — {'gro bas rab tu phye ba'i phyir mthong ba'i lam la ni lam gyi yan lag rnams te/} {de ni myur bar 'gro ba yin pa'i phyir ro//} गमनप्रभावित्वा– द् दर्शनमार्गे मार्गाङ्गानि; तस्याशुगामित्वात् अभि.भा.३९ख/१०२१; अभि.को.२१क/६.७१.
lam gyi ye shes la 'jug pa
मार्गज्ञानावतारः — {lam gyi ye shes la 'jug pa'i bden pa la mkhas pa} मार्गज्ञानावतारसत्यकुशलः द.भू.२१२ख/२७.
lam gyi ye shes la 'jug pa'i bden pa
मार्गज्ञानाव– तारसत्यम् — {lam gyi ye shes la 'jug pa'i bden pa la mkhas pa yin} मार्गज्ञानावतारसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
lam gyi ye shes la 'jug pa'i bden pa la mkhas pa
वि. मार्गज्ञानावतारसत्यकुशलः — {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin} … {lam gyi ye shes la 'jug pa'i bden pa la mkhas pa yin} स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति …मार्गज्ञानावतारसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
lam gyis dub
= {lam gyis dub pa/}
lam gyis dub pa
वि. अध्वपरिश्रान्तः — {lam gyis dub pa rmya ba la ni nyes pa med do//} निर्दोषमध्वपरिश्रान्तस्य क्लान्तौ वि.सू.४१ख/५२; मार्गच्छिन्नः— {bud med kyis dub khur gyis dub/} /{mi gang lam gyis dub rnams dang //} स्त्रीछिन्ना भारच्छिन्ना मार्गच्छिन्नाश्च ये नराः । वि.सू.४ख/४.
lam gyis 'tsho
= {lam gyis 'tsho ba/}
lam gyis 'tsho ba
वि. पथाजीवः — {gnag rdzi dang phyugs rdzi dang rtswa thun dang shing thun dang lam gyis 'tsho ba dang lam gol bas 'tsho ba'i mi gzhan dag kyang de rnams mthong nas brgyug par brtsams so//} तान् दृष्ट्वा अन्येऽपि गोपालका अश्वपालकास्तृणहारकाः काष्ठहारकाः पथाजीवा उत्पथाजीवाश्च मनुष्याः प्रधावितुमारब्धाः वि.व.१४८ख/१.३६; मार्गजीवी म.व्यु.५१२९ (७८क); मि.को.१२२ख ।
lam gyis yongs su dub pa
मार्गपरिश्रमः — {ma la ya'i rlung 'di ni nges par lam gyis yongs su dub pa dag sel zhing} … {grogs po mdza' bo la spu long rgyas par byed pa 'dra'o//} मार्गपरिश्रममपनयन् रोमाञ्चयति प्रियवयस्यं मलयमारुतः ना.ना.२२६ख/१५.
lam grogs
सार्थः — {ded dpon chen po mkhas pas lam grogs yongs su gdon pa'i bsam pa dang ldan pa} कुशलः सार्थवाहो महासार्थपरिकर्षणाभिप्रायः द.भू.१८३ख/१३; सार्थिकः — {yang na ston par byed pa dang lam dang lam grogs dang bzhon pa lta bu yin no//} दैशिकमार्गसार्थिकयानवद्वा अभि.स्फु.२३५ख/१०२७.
परिपन्थः — {lam 'gog pa ni mi mthun phyogs/} /{slong zhing dang du len pa'o//} उत्थापना विपक्षस्य परिपन्थोऽधिवासना ।। सू.अ.१३९ख/१५; परिपन्थकः म.व्यु.५३६४ (८०क); द्र. {lam gcod pa/}
lam 'grul
पान्थः — {lam pa tshong pa 'gron po dang /} /{lam 'grul dag ni 'gron lam dang //} अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिक इत्यपि । अ.को.१८६ख/२.८.१७; पन्थानं गच्छतीति पान्थः अ.वि.२.८.१७.
lam 'gron
अध्वगः — {grib bsil dag la nye bar 'khod cing bsil bas rab dga'i dga' ston thob 'gyur ba/} /{rtag tu gsar pa gsar pa'i lam 'gron 'dzegs shing 'bras bu 'dzin pas gzir ba'i shing //} छायायामुपविश्य शीतलतया लब्धप्रमोदोत्सवैरारुह्यात्तफलैः सदा नवनवैः सम्पीडितस्याध्वगैः । अ.क.१८५क/८०.४९; पान्थः — {mi bzad yul gyi nyon mongs 'khor ba'i lam 'gron kun tu gdung gyur zhing /} /{nyon mongs can bdag zhi bas dga' ba nyer gyur tsan dan grib mas bzhin//} सन्तप्तोऽहं विषयविषमक्लेशसंसारपान्थः क्लान्तः शान्त्याश्रिति (या प्रीति लि.पा.)मुपगतश्चन्दनच्छाययेव । अ.क.२३१ख/२५.७८; पथिकः — {dgon par lam 'gron skye bo rgyu ba dang phrad 'joms byed drag po'i mig can chom rkun pa//} आरण्ये… सम्प्राप्ता रौद्रनेत्राः पथिकजनवरं (चरं भो.पा.) तस्करा लुण्ठमानाः वि.प्र.११२क/१, पृ.९.
lam rgyags
पाथेयम् — {lam rgyags bkur bar bya'o//} वाहयेयुः पाथेयम् वि.सू.३३ख/४३; पथ्यादनम् — {'brog dgon par lam rgyags chad pa ltar} क्षीणपथ्यादन इवाटवीकान्तारे ल.वि.१६२ख/२४३; द्र. {lam brgyags/}
lam rgyal ba
पा. मार्गजिनः, श्रमणविशेषः — {de la dge sbyong ni rnam pa bzhi ste/} {lam rgyal ba dang lam ston pa dang lam gyis 'tsho ba dang lam sun par byed pa'o//} तत्र चत्वारः श्रमणाः—मार्गजिनः, मार्गदेशिकः, मार्गजीवी, मार्गदूषी च श्रा.भू.१२३ख/३३८.
lam rgyas
विस्तीर्णमार्गः — {lam rgyas spro ba sgrub byed kyis/} /{rab mchog mkhas pa dga' ba'i sa/} /{bA rA Na sI zhes pa'i grong /} /{mtho ris sde yis 'tshams gyur yod//} अस्ति विस्तीर्णमार्गस्य स्वर्गवर्गावधिर्विधेः । पुरी वाराणसी नाम कौशलोत्कर्षहर्षभूः ।। अ.क.५६क/६.३१.
lam rgyud
गतिः — {phung po lnga byung nas lam gyi rgyud lngar rim gyis dengs par 'gyur ro//} उन्मग्नं स्कन्धपञ्चकं गतिपञ्चकेऽनुपूर्वं म्लायतिद.भू.२२०क/३१; {byol song gi skye gnas kyi lam gyi rgyud} ।{thams cad rnam par gcod par 'gyur} सर्वतिर्यग्योनिगतिं व्यवच्छेत्स्यति ग.व्यू.३७७ख/८८८; {lam gyi rgyud gang dang ji ltar 'brel ba'i bag chags kyis bsgos pa dang} यथागतिसम्बन्धवासनावासिततां च द.भू.२५३ख/५०.
lam sgugs shing 'phrog pa
वि. पन्थमोषकः — {rku ba gzhan gyi nor la 'phrog pa sems can gyi longs spyod chud gson pa lam sgugs shing 'phrog pa} चोराणां परस्वापहारिणां परसत्त्वभोगविप्रलोपिनां पन्थमोषकाणाम् ग.व्यू.२४क/१२१.
lam brgyags
पाथेयम् — {lam brgyags kyi/} /{la du byin nas de la smras//} दत्त्वा पाथेयमोदकं तामभाषत अ.क.१४४क/६८.३३; {lam brgyags zad} क्षीणपाथेयाः अ.क.२६५ख/३२.६; द्र. {lam rgyags/}
lam brgyags zad
वि. क्षीणपाथेयः — {de rnams rim gyis lam brgyags zad/} /{bzod dka' gnas skabs ngan pa bzhin/} /{nags tshal stug por phyin gyur nas/} /{bkres pas nyen pas yang dag bsams//} ते शनैः क्षीणपाथेया दुर्दशामिव दुःसहाम् । विकटामटवीं प्राप्य क्षुत्क्षामाः समचिन्तयन् ।। अ.क.२६५ख/३२.६.
lam bsgom pa
पा. मार्गभावना — {lam bsgom pa rnam pa bzhi ni yang dag par spong ba'i dbang du byas pa ste/} {ji ltar mthun mthun du sbyar ro//} चतुर्विधा मार्गभावना सम्यक्प्रहाणानधिकृत्य यथायोगम् अभि.स.भा.६०ख/८३; द्र.— । {lam bsgom pa rnam pa bzhi} चतुर्विधा मार्गभावना — १. {thob par bya ba'i phyir bsgom pa} प्रतिलम्भभावना, २. {brten pa bsgom pa} निषेवणभावना, ३. {bsal ba'i phyir bsgom pa} निर्धावनभावना, । ४. {gnyen po bsgom pa} प्रतिपक्षभावना अभि.स.भा.६०ख/८३.
lam ngang gis 'byung ba
वाहिमार्गः — {skyes nas yongs su mya ngan las 'da' ba ni skyes pa tsam las mi 'chi bar phung po'i lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'da' bas yongs su mya ngan las 'da' ba ste/} {mngon par brtson pa dang lam ngang gis 'byung ba nyid kyi phyir ro//} उपपद्यपरिनिर्वायी, य उपपन्नमात्रो न चिरात् परिनिर्वात्यभियुक्तवाहिमार्गत्वात् सोपधिशेषनिर्वाणेन अभि.भा.२२क/९४९.
lam ngang gis 'byung ba dang ngang gis 'byung ba ma yin pa
वाह्यवाहिमार्गौ — {mdo las ni mngon par 'du byed pa med par yongs su mya ngan las 'da' ba sngar 'byung bas de kho na bzhin du rung ste/} {lam ngang gis 'byung ba dang ngang gis 'byung ba ma yin pa dag ni 'bad pa med pa dang 'bad pas 'thob pa'i sgo nas mngon par 'du byed pa med pa dang mngon par 'du byed pas bsgrub par bya ba yin pa'i phyir ro//} सूत्रे त्वनभिसंस्कारपरिनिर्वायी पूर्वं पठ्यते, तथैव युज्यते; वाह्यवाहिमार्गयोरनभिसंस्काराभिसंस्कारसाध्यत्वादयत्नयत्नप्राप्तितः अभि.भा.२२क/९५०.
lam ngang gis 'byung ba ma yin pa
अवाहिमार्गत्वम् — {mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba ni skyes nas sbyor ba ma btang zhing mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba gang yin pa ste/} {mngon par brtson pa dang lam ngang gis 'byung ba ma yin pa'i phyir ro//} साभिसंस्कारपरिनिर्वायी किल उपपद्याप्रतिप्रस्रब्धप्रयोगः साभिसंस्कारं परिनिर्वाति; अभियुक्तावाहिमार्गत्वात् अभि.भा.२२ख/९४९.
lam ngang gis 'byung ba med pa
वाहिमार्गाभावः — {mngon par 'du byed pa med par yongs su mya ngan las 'da' ba ni mngon par 'du byed pa med par yongs su mya ngan las 'da' ba ste/} {mngon par mi brtson pa dang lam ngang gis 'byung ba med pa'i phyir ro zhes grag go//} अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी त्वनभिसंस्कारेण (परिनिर्वाति भो.पा.); अभियोगवाहिमार्गाभावात् अभि.भा.२२ख/९४९.
lam ngan
कुमार्गः — {lam 'di ni 'jigs pa dang bcas pa'o//} … {lam ngan pa'o//} सभयश्चैष मार्गः… कुमार्गः शि.स.४८ख/४६; {de/} /{tshul khrims rin chen lam ngan du/} /{stor bar gyur pa 'tshol ba bzhin//} सा…कुमार्गे हारितं यान्ती शीलरत्नमिवेक्ष्यते ।। अ.क.२३२ख/८९.१३९; कापथः — {de yis bstan pa skye bo lam ngan song /} /{ngan song mi bde dog pa'i nang na 'khod//} विवर्तते कष्टमपायसङ्कटे जनस्तदादेशितकापथानुगः ।। जा.मा.६२क/७१; नीचमार्गः — {skyes bu dam pa rnams ni bdag rang sran thub pas brtan pa'i phyir sdug bsngal mi bzad pas gdungs kyang lam ngan par 'jug par mi 'gyur ro//} तीव्रदुःखातुराणामपि सतां नीचमार्गनिष्प्रणयता भवति स्वधैर्यावष्टम्भात् जा.मा.७२क/८४; व्यध्वः — {lam ngan sdug 'gro bi pa tha//} व्यध्वो दुरध्वो विपथः अ.को.१५१ख/२.१.१६; विरुद्धोऽध्वा व्यध्वः अ.वि.२.१.१६; मि.को.१४३क ।
lam ngan pa
= {lam ngan/}
lam mngon rtogs
पा. मार्गाभिसमयः — {bden gsum mthong na tshul khrims dang /} /{chos la shes nas dad pa 'thob/} /{lam mngon rtogs na sangs rgyas dang /} /{de yi dge 'dun dag la yang //} त्रिसत्यदर्शने शीलधर्मावेत्यप्रसादयोः ।। लाभो मार्गाभिसमये बुद्धतत्सङ्घयोरपि । अभि.को.२१ख/६.७४.
lam mngon par bsgrub pa
मार्गाभिनिर्हारः — {de skad cig gcig tu yang lam mngon par bsgrub pa las sdang bar mi byed do//} स एकक्षणमपि मार्गाभिनिर्हारान्न व्युत्तिष्ठते द.भू.२३०क/३७.
lam snga ma
पूर्वमार्गः — {de lam snga ma zad par btang ba'i phyir dang 'bras bu'i lam 'ba' zhig thob pa'i phyir sa gong ma'i nyon mongs pa'i bral ba dang mi ldan par yang 'gyur la} स कृत्स्नपूर्वमार्गत्यागात् केवलफलमार्गलाभाच्च ऊर्ध्वभूमिक्लेशविसंयोगेनासमन्वागतः स्यात् अभि.भा.२८क/९७५.
lam snga ma btang ba
पा. पूर्वमार्गत्यागः, प्रहाणमार्गावस्थायां कारणविशेषः — {spong ba'i lam gyi gnas skabs gang la rgyu lnga srid pa} … {lam snga ma btang ba dang sngon med pa'i lam thob pa} प्रहाणमार्गावस्थायां पञ्च कारणानि सम्भवन्ति…पूर्वमार्गत्यागः, अपूर्वमार्गाप्तिः अभि.भा.२९ख/९८०.
lam gcod
= {lam gcod pa/}
lam gcod cing 'dug pa
क्रि. परिपन्थं तिष्ठति म.व्यु.५३५१ (८०क).
lam gcod pa
परिपन्थः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems bskyed pa rnam pa bzhi po 'di'i rtsa ba ni gang} … {nyes dmigs ni gang} … / {lam gcod pa ni nyes dmigs te/} {lam gcod pa de yang gang zhe na/} {mi mthun pa'i phyogs theg pa gzhan gyi sems slong zhing dang du len pa'o//} किं मूल एष चतुर्विधो बोधिसत्त्वानां चित्तोत्पादः…किमादीनवः…। परिपन्थ आदीनवः । कः पुनस्तत्परिपन्थः ? विपक्षस्यान्ययानचित्तस्योत्थापनाऽधिवासना वा सू.व्या.१३९ख/१६; द्र. {lam 'gog pa/}
lam chu sgra can
ना. कूजको जलपथः, पर्वतः — {ri'i rgyal po gangs can mchis so/} /{de'i byang phyogs na ni ri bo phur pa'i rtse mchis so/} /{de nas lam chu sgra can dang seng ldeng can dang} … {rab grol te/} {ri bo de dag khyod kyis rgol cig} हिमवान् पर्वतराजः । तस्योत्तरेणोत्कीलकपर्वतः । ततः कूजको जलपथः खदिरकः…प्रमोक्षणः । एते ते पर्वताः समतिक्रमणीयाः वि.व.२१३क/१.८८.
lam chung
कापथः, कुत्सितः पथः मि.को.१४३क ।
lam chen
१. = {lam po che} महापथः — {gtong la dga' ba rjes su yi rang rnams/} /{mtho ris lam chen rnam par sbyang phyir ro//} विशोधनं स्वर्गमहापथस्य त्यागप्रियाणामनुमोदि नृणाम् ।। जा.मा.५ख/५; {yan lag brgyad pa'i lam gyi lam chen gyis/} /{mya ngan chu chen pha rol bsgral du gsol//} सन्तार मां शोकमहौघपारम् अष्टाङ्गमार्गेण महापथेन ।। रा.प.२५२क/१५३; {spu gri'i so'i lam chen por rkang pa yang 'chad par 'gyur ro//} क्षुरधारोपचिते महापथे पादा विशीर्यन्ते का.व्यू.२१६क/२७६; रथ्या — {bdag nyid chen po tshogs spyod pas/} /{de tshe lam chen grong bar ru} (?) // वर्गचारिणो महात्मानः रथ्यायामवतरे तदा ।। म.मू.३१५क/४९२ २. अधिमात्रमार्गः — {dang po kho nar lam chen po mi srid pa'i phyir dang /} {lam chen po skyes pa la nyon mongs pa chen po mi srid pa'i phyir ro//} आदित एवाधिमात्रमार्गासम्भवादुत्पन्नाधिमात्रमार्गस्य चाधिमात्रक्लेशासम्भवात् अभि.भा.१९ख/९३८.
सन्मार्गः — {rdo rje sems dpa'i lam mchog ni/} /{gang gis rnal 'byor pas rig byed/} /{de phyir dri ma med pa'i 'od/} /{'grel bshad 'di ni myur du bri//} सन्मार्गं वज्रसत्त्वस्य यया विन्दन्ति योगिनः । तस्मात् सा लिख्यते क्षिप्रं टीकेयं विमलप्रभा ।। वि.प्र.११३ख/१, पृ.११.
lam mchog 'gro
ना. उत्तरमन्त्रिणः, अन्तरद्वीपः — {de yi bar gyi gling brgyad ni/} /{lus dang lus 'phags sgra mi snyan/} /{sgra mi snyan gyi zla dang ni/} /{rnga yab dang ni rnga yab gzhan/} / ग्. {yo ldan dang ni lam mchog 'gro//} देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः ।। अभि.को.९क/३.५६; म.व्यु.३०५६ (५४क); मि.को.१३५ख ।
lam mchog 'gro ba
= {lam mchog 'gro/}
lam nyams
= {lam nyams pa/}
lam nyams pa
• वि. प्रनष्टमार्गः — {lam nyams pa la de ring ston gyur cig//} प्रनष्टमार्गस्य भवाद्य देशिकः रा.प.२५१क/१५२; नष्टमार्गी — {slong mo dang ni gos dmar gyis/} /{ngan pa'i bdag gang ngo tsha nas/} / ग्. {yem bcas phyag dang mchod byed pa/} /{sangs rgyas pa rnams lam nyams pa//} भिक्षया रक्तवस्त्रेण लज्जा यस्य दुरात्मनः । वन्द्यः पूज्यः सरण्डानां बौद्धानां नष्टमार्गिणाम् ।। वि.प्र.९२ख/३.३; • भू.का.कृ. मार्गो विनष्टः — {skyes bu gang dag bdud kyi grogs kyis rtag tu mi bden mun par song zhing lam nyams pa} येषां मार्गो विनष्टोऽनृततमसि सदा मारसङ्गैर्गतानां…पुंसाम् वि.प्र.११३क/१, पृ.११.
lam brnyes
= {lam brnyes pa/}
lam brnyes pa
वि. मार्गप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {lam brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…मार्गप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
lam lta bu
वि. मार्गभूतम्— {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {thams cad mkhyen pa nyid kyi grong khyer du phyin par byed pas lam lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…मार्गभूतं सर्वज्ञतानगरप्रवेशनतया ग.व्यू.३०९ख/३९६.
• क्रि. मार्गं दिदेश — {gang zhig} … {ma rtogs rtogs phyir 'jigs med rtag pa'i lam ston pa} यः…अबुद्धबोधनार्थमभयं मार्गं दिदेश ध्रुवम् र.व्या.७७ख/७; • वि. मार्गदर्शकः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {lam ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…मार्गदर्शक इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८; मार्गदर्शिकः म.व्यु.५१२८; मार्गदैशिकः — {rlom sems thams cad las yang dag par 'das pa'i lam la gnas pa/lam} {du zhugs pa/} {lam ston pa} सर्वमन्यनासमतिक्रान्ता मार्गस्थिता मार्गप्रतिपन्ना मार्गदैशिकाः सु.प.२२ख/३; मार्गदेशिकः म.व्यु.५१२८ (७८क); मि.को.१२२ख; मार्गदर्शयित्री — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni spyan lnga yongs su 'dzin par bgyid pas sems can thams cad la lam ston pa lags so//} पञ्चचक्षुःपरिग्रहं कृत्वा सर्वसत्त्वानां मार्गदर्शयित्री भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; मार्गस्याख्याता — {nga ni lam ston pa'o//} {lam 'chad pa'o//} {lam rig pa'o//} {lam mkhas pa'o//} अहं मार्गस्याख्याता मार्गदेशिको मार्गवित् मार्गकोविदः स.पु.४७ख/८४; दैशिकः — {de ni 'khor ba'i 'brog dgon par lus pa rnams kyi lam ston pa lags} स दैशिकः संसाराटवी– प्राप्तानाम् ग.व्यू.३०५ख/३९३; उपदर्शकः — {lam stor bal lam ston par mdzod cig} नष्टमार्गस्योपदर्शको भव का.व्यू.२३६क/२९९; • पा. मार्गसन्दर्शनः, समाधिविशेषः — {lam ston pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} मार्गसन्दर्शनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४.
lam stor
= {lam stor ba/}
lam stor ba
वि. मार्गप्रनष्टः — {de 'gron pa lam stor ba bzhin du rings pa rings par de rnams kyi drung du song ngo //} स मार्गप्रनष्ट इवाध्वगस्त्वरितत्वरितं तेषां सकाशमुपसंक्रान्तः वि.व.१२४क/१.१२; मार्गभ्रष्टः — {sdig can khyod ni 'gron pa lam stor ba ltar lam ngan par gnas pa'o//} कुपथस्थितस्त्वं पापीयं मार्गभ्रष्टः इव सार्थिकः । ल.वि.१६१ख/२४३; मार्गात्प्रनष्टः — {de nas mi zhig ba bor ba tshol ba'i phyir kun du rgyu zhing song song ba las lam stor zhing} अथान्यतमः पुरुषो गां प्रनष्टामन्वेषितुं कृतोद्योगः समन्ततोऽनुविचरन् मार्गात्प्रनष्टः जा.मा.१४०क/१६२; मार्गात्परिभ्रष्टः — {de dag lam stor nas bye ltongs shig tu phyin te} ते मार्गात्परिभ्रष्टा वालुकास्थलमनुप्राप्ताः अ.श.३८क/३३; नष्टमार्गः — {lam stor ba la lam ston par mdzod cig} नष्टमार्गस्योपदर्शको भव का.व्यू.२३६क/२९९.
lam brten pa
मार्गाश्रयणम् — {bla na med pa'i mchod pa dang} … {byang chub tu sems bskyed pa dang lam brten pa dang stong pa nyid la dmigs pa la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa dang} अनुत्तरपूजा…बोधिचित्तोत्पादन– मार्गाश्रयणशून्यतालम्बनादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.
lam bstan
भू.का.कृ. मार्ग आख्यातः — {bcom ldan 'das kyis de dag la lam yang bstan te/} {des na mnyan du yod par phyin to//} भगवता चैषां मार्ग आख्यातो येन श्रावस्तीमनुप्राप्ताः अ.श.३९क/३४.
lam mthong spang bya ba
= {lam mthong bas spang bar bya ba/}
lam mthong bas spang bar bya ba
वि. मार्गदर्शनप्रहातव्यः — {yang na tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa lam mthong bas spang bar bya ba gzhan ji lta bu zhig yod} कीदृशो वाऽन्यः शीलव्रतपरामर्शो मार्गदर्शनप्रहातव्यः अभि.भा.२३०ख/७७४; मार्गदर्शनहेयः — {lam mthong bas spang bar bya ba ni brgyad de/} {'jig tshogs la lta ba dang mthar 'dzin par lta ba ma gtogs so//} अष्टौ मार्गदर्शनहेयाः, सत्कायदृष्टिमन्तग्राहदृष्टिं च वर्जयित्वा अभि.भा.२२८ख/७६६; मार्गदृग्घेयः — {'gog dang lam mthong spang bya ba/} /{log lta the tshom de dag dang /} /{ldan dang 'ba' zhig ma rig dang /} /{drug ni zag med spyod yul can//} मिथ्यादृग्विमती ताभ्यां युक्ताऽविद्याऽथ केवला । निरोधमार्गदृग्घेयाः षडनास्रवगोचराः ।। अभि.को.१६ख/५.१४.
lam mthong bas spang bar bya ba la dmigs pa
वि. मार्गदर्शनप्रहातव्यालम्बनः — {yang na tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa lam mthong bas spang bar bya ba gzhan ji lta bu zhig yod/} {lam mthong bas spang bar bya ba la dmigs pa gang yin pa'o//} कीदृशो वाऽन्यः शीलव्रतपरामर्शो मार्गदर्शनप्रहातव्यः? यो मार्गदर्शनप्रहातव्यालम्बनः अभि.भा.२३०ख/७७४.
lam dang gang zag bstan pa
मार्गपुद्गलनिर्देशः — {chos mngon pa mdzod kyi bshad pa las lam dang gang zag bstan pa zhes bya ba mdzod kyi gnas drug pa'o//} अभिधर्मकोशभाष्ये मार्गपुद्गलनिर्देशो नाम षष्ठं कोशस्थानम् अभि.भा.४२ख/१०३२.
lam dang po
आद्यमार्गः, दर्शनमार्गः — {ji ltar na zhugs pa yin/} {gal te lam dang po thob pa'i phyir ro zhe na ni brgyad pa yang yin par 'gyur ro//} कथमापन्नः? आद्यमार्गलाभाच्चेत्, अष्टमकोऽपि स्यात् अभि.भा.२०क/९३९.
lam dang lam ma yin pa shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid
पा. मार्गामार्गज्ञानविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go//} … {lam dang lam ma yin pa shes pas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयवि– शुद्धिसमताभिरवतरति… मार्गामार्गज्ञानविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७.
lam dam pa
सत्पथः — {'jig rten pa rnams ni nges pa'i lam dam pa la btsud} अवतारिते नैष्क्रम्यसत्पथं लोके जा.मा.४क/३; कल्याणं वर्त्म — {lam dam pa la btsud} कल्याणे वर्त्मन्यवतारिते जा.मा.४क/३.
lam du 'gro
= {lam du 'gro ba/}
lam du 'gro ba
वि. अध्वगः — {lam du 'gro bas chos gos sprugs shing} प्रस्फोटितचीवरोऽध्वगः वि.सू.७१क/८८.
lam du 'gro ba gnas pa
स्थिताध्वगः — {'phags pa rang bzhin du gnas ji ltar slob pa'i ngang tshul can yin zhe na/} {bsam pa'i sgo nas te/} {lam du 'gro ba gnas pa bzhin no//} प्रकृतिस्थ आर्यः कथं शिक्षणशीलः? आशयतः, स्थिताध्वगवत् अभि.भा.२७क/९७२.
वि. मार्गप्रपन्नः — {lam zhugs rnams kyi ded dpon dang /} /{zhes bya ba ni lam du nye bar zhugs pa rnams kyi ded dpon gyi gtso bor ro//} सार्थवाहश्च यायिनामिति सार्थमुख्यो मार्गप्रपन्नानाम् बो.प.७२क/४१.
lam du lta
= {lam du lta ba/}
lam du lta ba
• क्रि. मार्गं पश्यति — {grangs can dang rnal 'byor gyi shes pa la sogs pa thar pa'i lam ma yin na de dag la yang lam du lta ba ste} सांख्ययोगज्ञानादयश्च न मार्गो मोक्षस्य, तांश्च मार्गं पश्यति अभि.भा.२३०क/७७३; • सं. मार्गदृष्टिः — {rgyu ma yin pa la rgyur lta ba dang lam ma yin pa la lam du lta ba ni tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa yin te} अहेतौ हेतुदृष्टिरमार्गे च मार्गदृष्टिः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३०क/७७३.
lam du gnas
= {lam gnas/}
lam du gnas pa
= {lam gnas/}
lam du byas
= {lam du byas pa/}
lam du byas pa
वि. यानीकृतः म.व्यु.२४१८ (४६ख).
lam du 'dzud pa
वि. मार्गावतारणी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni lam log par mchis pa'i sems can rnams lam du 'dzud pa lags so//} उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६.
lam du zhugs
= {lam du zhugs pa/}
lam du zhugs pa
• क्रि. मार्गं प्रतिपद्यते — {des phyugs kyi shing rta la zhon te lam du zhugs nas} स पशुरथमभिरुह्य मार्गं प्रतिपद्यते शि.स.६क/७; • वि. अध्वगः — {lam du zhugs pa ni 'gron po ngo mi shes pa mthong bas kyang dga' la} अध्वगस्यासम्बन्धाद् अध्वगदर्शनादपि प्रीतिः अभि.स्फु.३०२क/११६६; {de bzhin srid pa'i lam zhugs pa'ang /} /{skye ba'i gnas ni yongs su 'dzin//} तथा भवाध्वगस्यापि जन्मावासपरिग्रहः ।। बो.अ.२४ख/८.३४; अध्वगतः — {bdag gi pha} … {'di ni rgas 'khogs gtugs lam du zhugs/} {na tshod rjes su thob pa} अयं च मम पिता…वृद्धो जीर्णो महल्लकोऽध्वगतो वयोऽनुप्राप्तः सु.प्र.४७क/९४; अध्ववर्ती — {lam la zhugs zhes pa la lam ni yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi lam ste/} {de la zhugs pa'i ngang tshul can no//} अध्ववर्ती, अध्वा सम्यक्सम्बुद्धमार्गः, तत्र वर्तत इति वि.प्र.९०क/३.२; मार्गप्रतिपन्नः — {de'i tshe mnyan du yod pa na tshong pa lnga brgya tsam dgon pa'i lam du zhugs pa} तेन खलु समयेन श्रावस्त्यां पञ्चमात्राणि वणिक्शतानि कान्तारमार्गप्रतिपन्नानि अ.श.३८क/३३; मार्गप्रपन्नः — {kye ma'o sems can 'di dag ni 'khor ba'i mya ngam gyi lam du zhugs pa} संसाराटवी– कान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः शि.स.१५८ख/१५२; पथावतीर्णः — {rtag tu rgyun mi chad par shes rab snang ba'i 'od zer gtong ba/} {chos kyi dbyings chags pa med pa'i lam du zhugs pa} सततसमितं प्रमुक्तप्रज्ञालोकरश्मिरसङ्गधर्मधातुपथावतीर्णः द.भू.२४६ख/४७; यायी — {bdag ni mgon med rnams kyi mgon/} /{lam zhugs rnams kyi ded dpon dang //} अनाथानामहं नाथः सार्थवाहश्च यायिनाम् । बो.अ.७क/३.१७; बो.प.७२क/४१.
lam gdags pa
मार्गप्रज्ञप्तिः — {nyan thos kyi dge 'dun legs pa zhugs pa dang /} {gzugs mi rtag pa nas rnam par shes pa'i bar mi rtag pa dang /} {sdug bsngal gdags pa nas lam gdags pa'i bar ni don dang ldan pa yin pa'i phyir/} {mgo gcig tu lung bstan par bya'o//} सुप्रतिपन्नः श्रावकसङ्घः रूपमनित्यं यावद्विज्ञानं दुःखप्र– ज्ञप्तिर्यावन्मार्गप्रज्ञप्तिरेकांशेन व्याकर्तव्यमर्थोपसंहितत्वात् अभि.भा.२३७ख/७९९.
मार्गसंग्रहः — {lam sdud pa'i lam ni dbang po gsum po dag ste} मार्गसंग्रहमार्गस्त्रीणीन्द्रियाणि अभि.स.भा.६१ख/८४.
lam sdud pa'i lam
पा. मार्गसंग्रहमार्गः — {lam sdud pa'i lam ni dbang po gsum po dag ste//de} {la mi shes pa kun shes par byed pa'i dbang pos ni sbyor ba dang mthong ba'i lam sdud do//kun} {shes pa'i dbang pos ni bsgom pa'i lam sdud do//} {kun shes pa dang ldan pa'i dbang pos ni mthar phyin pa'i lam sdud do//} मार्गसंग्रहमार्गस्त्रीणीन्द्रियाणि, तत्रानाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियेण प्रयोगदर्शनमार्गयोः संग्रहः, आज्ञेन्द्रियेण भावनामार्गस्य, आज्ञातावीन्द्रियेण निष्ठामार्गस्येति अभि.स.भा.६१ख/८४.
lam nag
= {me} कृष्णवर्त्मा, अग्निः — {'khyog 'gro me dang rnyed za dang /} /{byin za nor las rgyal ba dang /} … {lam nag} अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।…कृष्णवर्त्मा अ.को.१३१ख/१.१.५४; कृष्णं वर्त्म मार्गोऽस्य कृष्णवर्त्मा अ.वि.१.१.५४; मि.को.१४५ख ।
lam nor
= {lam nor ba/} {lam nor te} मार्गादपनश्य — {gzhan yang dgra bcom pa res 'ga' dgon pa na nags khrod chen por rgyu ba na lam nor te} पुनरयमर्हन्नेकदा– ऽरण्ये प्रवणेऽन्वाहिण्डन्मार्गादपनश्य अभि.स.भा.९८क/१३२.
lam nor ba
• वि. मार्गप्रनष्टः — {lha rnams kyi dbang po brgya byin bram ze'i gzugs su bsgyur nas lam nor ba 'dra bar byas te} शक्रो देवानामधिपतिर्ब्राह्मणरूपो भूत्वा मार्गप्रनष्ट इव जा.मा.२८क/३३; मार्गात् परिभ्रष्टः — {gor ma chag par 'di dag ni phyogs bslad nas lam nor ba dag cig yin nam} व्यक्तं त्वेते परि– भ्रष्टा मार्गाद्वा मूढदैशिकाः । जा.मा.१८०क/२०९; • पा. मार्गविभ्रमः, देशान्तरगमने अन्तरायविशेषः — {yul gzhan du bgrod par bya ba la bar chad byed pa ni gsum yod do/} {'gro mi 'dod pa dang} … {lam nor ba dang lam la the tshom za ba'o//} त्रयोऽन्तराया देशान्तरगमने भवन्ति—अगन्तुकामता, मार्गविभ्रमः…मार्गसंशयश्च अभि.भा.२४९ख/८४२.
lam gnas
• क्रि. मार्गे प्रतिवसति — {re zhig na rang sangs rgyas shig dgon pa'i lam de na gnas pa} यावदन्यतरः प्रत्येकबुद्धस्तस्मिन् कान्तारमार्गे प्रतिवसति अ.श.२५०क/२२९; • वि. मार्गस्थः — {mnyam bzhag 'phags lam gnas de gnyis/} /{da ltar dang ldan par gnas la//} समाहितार्यमार्गस्थौ तौ युक्तौ वर्तमानया । अभि.को.११ख/४.२१; मार्गस्थितः — {rlom sems thams cad las yang dag par 'das pa'i lam la gnas pa/} {lam du zhugs pa/} {lam ston pa} सर्वमन्यनासमतिक्रान्ता मार्गस्थिता मार्गप्रतिपन्ना मार्गदैशिकाः सु.प.२२ख/३; अध्वगः — {lha yis} … /{lam gnas don de de la smra ba ltar//} यथा… देवता… वदेदध्वगमेतमर्थम् ।। र.वि.१०८क/६४; द्र.— {'dul ba'i lam du gnas pa thob} लब्धस्थितेर्विनयवर्त्मनि अ.क.३७क/५५.६.
lam pa
१. = {'gron po} अध्वनीनः, पथिकः — {lam pa tshong pa 'gron po dang /} /{lam 'grul dang ni 'gron lam dang //} अध्वनीनोऽध्वगोऽध्वन्यः पान्थः पथिक इत्यपि । अ.को.१८६ख/२.८.१७; अध्वानं गच्छतीति अध्वनीनः अ.वि.२.८.१७ २. = {slong mkhan} मार्गणः, याचकः — {slong mo sprang po lam pa dang /} /{slong mo pa dang don 'dod pa//} वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।। अ.को.२०९ख/३.१.४९; दातारमेव मार्गयतीति मार्गणः । मार्ग अन्वेषणे अ.वि.३.१.४९.
lam pa kA
= {lam pA ka/}
lam pA ka
ना. लम्पाकम्, छन्दोहम् — {ka ling ga dang lam pA ka 'ang /} /{de bzhin tshan do ha yin te//} कलिङ्गलम्पाकयोश्च च्छन्दोहं च तथैव च । स.उ.२७५ख/९.१७; {ts+tshan do ha ri ke la dang /} /{lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes dang /} /{lam pA ka dang kA ny+tsi nyid/} /{de bzhin sau rA Sh+Ta nyid do//} छन्दोहं हरिकेलं च लवणसागरमध्यजम् । लम्पाकं काञ्चिकं चैव सौराष्ट्रं च तथैव च ।। हे.त.८क/२२.
lam po che
महापथः — {de bzhin gzhan ni mdzod lta bu/} /{lam po che dang 'drar shes bya//} कोष्ठागारप्रख्यो महापथसमस्तथैवान्यः ।। सू.अ.१४०ख/१७; महामार्गः — {rgyal po mdzod dang lam po che/} /{bzhon pa bkod ma'i chu dang ni/} … {sprin rnams kyis/} /{rnam pa nyi shu rtsa gnyis so//} नृपगञ्जमहामार्गयानप्रस्रवणोदकैः ।… मेघैर्द्वाविंशतिविधः स च ।। अभि.अ.२ख/१.२१; राजमार्गः — {ngan song gi sgo ni bcad pa bzhin du byas/} {bde 'gro'i lam ni lam po che bzhin du byas nas} संवृतेष्विवापायद्वारेषु राजमार्गीकृतेष्विव सुगतिमार्गेषु जा.मा.४क/३; नृपतिपथः — {dran pa med par lam po che na'ang nyal 'gyur ba//} निःसंज्ञा नृपतिपथिष्वपि स्वपन्ति जा.मा.९३क/१०६; महाराजपथः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa dang ldan pa ni lam po che lta} ।{bu ste/} {'phags pa'i gang zag thams cad gshegs shing rjes su gshegs pa'i phyir ro//} बोधिपक्षसहगतो महाराजपथोपमः सर्वार्यपुद्गलयातानुयातत्वात् सू.व्या.१४१ख/१८; रथ्या — {kun dga' bo song la} … {dgra mtha'i lam po che dang tshong 'dus dang bzhi mdo dang sum mdo rnams su} गच्छानन्द…वैरंभ्ये रथ्यावीथीचत्वरशृङ्गाटकेषु वि.व.१३५ख/१.२४; श्रा.भू.६४क/१५९; अतिमार्गः — {phyogs phyogs su pha gong dang} … {ra ba dang bya skyibs dang lam po che dang khron pa la sogs pa} … {brtags nas} शैल…प्राकारप्राग्भारातिमार्गोदपानादौ प्रतिदिशं संलक्ष्य वि.सू.५७क/७१.
lam po che'i skyes bu
रथ्यापुरुषः — {de lta yin dang skyes bus byas pa'i phyir lam po che'i skyes bu'i ngag bzhin du rig byed tshad ma ma yin par 'gyur ro//} ततश्च पौरुषेयत्वाद् रथ्यापुरुषवाक्यवदप्रमाणं वेदः स्यात् त.प.१६४क/७८२; द्र. {lam po che'i mi/}
lam po che'i mi
रथ्यापुरुषः — {bde bar gshegs pa ni thams cad mkhyen pa ma yin te/} {shes bya nyid dang gzhal bya nyid dang dngos po nyid dang yod pa nyid dang smra ba nyid dang skyes bu nyid la sogs pa'i phyir lam po che'i mi bzhin no//} सुगतोऽसर्वज्ञः, ज्ञेयत्वप्रमेयत्ववस्तुत्वसत्त्ववक्तृत्वपुरुषत्वादिभ्यः, रथ्यापुरुषवत् त.प.२६४क/९९७; द्र. {lam po che'i skyes bu/}
lam phran bstan
ना. चूडापन्थकः, महाश्रावकः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa lam phran bstan la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षव आयुष्मन्तं चूडापन्थकमिदमवोचन् वि.व.२९९ख/१.१२६; चूडापन्थकः {lam phran bstan dang} महापन्थकः {lam chen bstan gnyis spun yin te} मि.को.११०क; *शुद्धिपन्थकः — {gnas brtan shA ri'i bu dang} … {lam phran bstan dang} … {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} स्थविरेण च शारिपुत्रेण…शुद्धिपन्थकेन…एतैश्चान्यैश्च सम्बहुलैर्महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४.
lam bla na med pa nyid
पा. प्रतिपदानुत्तर्यम्, आनुत्तर्यभेदः — {bla na med pa nyid gsum ste/} {shes pa bla na med pa nyid dang lam bla na med pa nyid dang rnam par grol ba bla na med pa nyid do//} त्रीण्यानुत्तर्याणि — ज्ञानानुत्तर्यं प्रतिपदानुत्तर्यं विमुक्त्यानुत्तर्यं च अभि.स.भा.४५क /६३.
lam ma nor bar ston pa
वि. अविपरीतमार्गदेशिकः म.व्यु.२७६१ (५०ख).
lam ma yin
= {lam min/}
lam ma yin pa
= {lam min/}
lam min
अमार्गः — {bdag dang bdag gi rtag chad dang /} /{med dang dman la mchog lta dang /} /{rgyu min lam min der lta ba/} /{de dag lta ba lnga yin no//} आत्मात्मीयध्रुवोच्छेदनास्तिहीनाग्रदृष्टयः । अहेत्वमार्गे तद्दृष्टिरेतास्ताः पञ्च दृष्टयः ।। अभि.को.१६क/५.७; {rgyu ma yin pa la rgyur lta ba dang lam ma yin pa la lam du lta ba ni tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa yin te} अहेतौ हेतुदृष्टिरमार्गे च मार्गदृष्टिः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३०क/७७३; {lam ma yin pa la ni de gnyis sbom po'i dbang du byas pa nyid do//} स्थूलकृतत्वमनयोरमार्गे वि.सू.१३ख/१५; उत्पथः — {de bas lam min su zhig dga' bar 'gyur//} तदुत्पथे केन धृतिं लभेत ।। जा.मा.२३ख/२६; उन्मार्गः — {'di yi bka' la zla gsum du/} /{dge 'dun dag gis mthong med pa'i/} /{nges pa gang de lam min nas/} /{bgrod pa khyod kyis ji ltar bshig//} मासत्रयं दर्शनेऽस्य नियमः शासनेन* यः । स कथं भवता भग्नः सङ्घस्योन्मार्गगामिना ।। अ.क.२८८क/३७.११.
lam me
= {lam me ba/}
lam me thal le ba
द्र.— {mkha' la nyi ma lam me thal le ba/} /{nor bu me 'od mog mog byed 'di ltar//} अग्निमणिप्रभध्यामकरोऽसौ भासति खे प्रतियन्निव सूर्यः । रा.प.२२८ख/१२१.
lam me ba
• क्रि. भासति — {nor bu'i rgyal po bzang po gzi brjid 'bar/} /{nor bu thams cad zil mnan lam me ltar//} सन्मणिराज इवोज्ज्वलतेजा भासति सर्वमणीनभिभूय । रा.प.२२८ख/१२१; {mkha' la nyi ma lam me thal le ba/} /{nor bu me 'od mog mog byed 'di ltar//} अग्निमणिप्रभध्यामकरोऽसौ भासति खे प्रतियन्निव सूर्यः । रा.प.२२८ख/१२१; भासयते — {mi yi dpa' bo 'gro la lam me ba/} /{mgon po yon tan rgya mtsho bdag gis mthong //} भासयते हि जगन्नरवीरो दृष्टु मया गुणसागर नाथः । रा.प.२२९क/१२१; • वि. विरोचनः — {nam mkha' las byung rang byung ba/} /{shes rab ye shes me po che/} /{'od chen rnam par snang bar byed/} /{ye shes snang ba lam me ba//} गगनोद्भवः स्वयम्भूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान् । वैरोचनो महादीप्तिर्ज्ञानज्योतिर्विरोचनः ।। वि.प्र.४९क/४.५१.
lam med
अपन्थाः — {lam med a pa tha yin no//} अपन्थास्त्वपथम् अ.को.१५१ख/२.१.१७; पन्था न भवतीत्यपन्थाः । अपथं च अ.वि.२.१.१७; अपथम् मि.को.१४३क ।
lam mer mi rung
क्रि. न भासति — {'di lta ste dper na 'dzam bu'i chu bo'i gser gyi gan du snag tsa'i yug bzhag na lam mer mi rung /} {lhan ner mi rung /} {lhang nger mi rung ngo //} तद्यथापि नाम जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य पुरतो मसिपिण्ड उपनिक्षिप्तो न भासति, न तपति, न विरोचते ल.वि.६५क/८५.
lam mer bzhugs
क्रि. भासति — {rgyal ba'i sku ni gser gyi mdog 'dra ba/} /{'gro kun zil gyis mnan nas lam mer bzhugs//} काञ्चनवर्णनिभो जिनकायो भासति सर्वजगत्यभिभूय । रा.प.२२८ख/१२१; भासते — {lhun po'i rgyal po lta bur spyi gtsug 'phags/} /{bsod nams rgya chen byung ba lam mer bzhugs//} मेरुराज इव उष्णिषोद्गतो भासते विपुलपुण्यसम्भवः ।। रा.प.२३०क/१२३.
lam mtshon pa
वि. मार्गदेशिकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {lam mtshon pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…मार्गदेशिक इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
lam 'dzin
= {mchod sbyin} अध्वरः, यज्ञः मि.को.२९क ।
lam zhugs
= {lam du zhugs pa/}
lam zhugs pa
= {lam du zhugs pa/}
lam bzang
सुमार्गः — {bla ma dam pas gnang ba yi/} /{lam bzang rin chen} सद्गुरुदत्तं सुमार्गरत्नम् वि.प्र.१११क/१, पृ.७; सुपन्थाः — {shin tu 'jug bya lam bzangs dang /} /{bden lam mchod par bya ba'i lam//} अतिपन्थाः सुपन्थाश्च सत्पथश्चार्चितेऽध्वनि । अ.को.१५१क/२.१.१६; सुपूज्यः पन्था सुपन्थाः अ.वि.२.१.१६; सुपथम् मि.को.१४३क ।
lam bzangs
= {lam bzang /}
lam bzlog pa
उन्मार्गः — {nga'i grogs rjes su mthun par byas na/} {rigs pas dpyad par bya'o//} {lam bzlog par 'gro ba las log pa'i yid can du byas la} न्यायोपपरीक्षया क्रियतामस्मत्साचिव्यसदृशमुन्मार्गावरणं मनसः जा.मा.४२ख/४९; = {lam log pa/}
lam yan lag
= {lam gyi yan lag/}
lam yan lag brgyad pa
अष्टाङ्गमार्गः — {sangs rgyas} … {lam yan lag brgyad pa ston pa} बुद्धानां…अष्टाङ्गमार्गदेशिकानाम् अ.श.१०क/८; द्र. {'phags pa'i lam yan lag brgyad pa/}
lam yan lag brgyad pa ston pa
वि. अष्टाङ्गमार्गदेशिकः, बुद्धस्य — {sangs rgyas} … {lam yan lag brgyad pa ston pa} बुद्धानां…अष्टाङ्गमार्गदेशिकानाम् अ.श.१०क/८.
lam yongs su rdzogs pa
वि. सुपरिपूर्णमार्गः — {kye rgyal ba'i sras dag de ltar byang chub sems dpa'i sa lnga pa la sa'i lam yongs su rdzogs pa'i byang chub sems dpa' de ni byang chub sems dpa'i sa drug pa la 'jug go//} योऽयं भवन्तो जिनपुत्रा बोधिसत्त्वः पञ्चम्यां बोधिसत्त्वभूमौ सुपरिपूर्णमार्गः षष्ठीं बोधिसत्त्वभूमिमवतरति द.भू.२१९क/३१.
lam rab tu stor ba
वि. मार्गप्रनष्टकः — {lam rab tu stor ba ni mngon pa'i nga rgyal can rnams te/} {thar pa'i lam nor ba'i phyir ro//} मार्गप्रनष्टका अभिमानिका मोक्ष– मार्गभ्रान्तत्वात् सू.व्या.२१५क/१२०.
दूराध्वा — {lam ring gis ngal dub pa des/} /{chu yis gang ba 'thungs par gyur//} दूराध्वश्रमसन्तप्तः स पयःपूर्णमापपौ ।। अ.क.३७ख/४.९.
lam la chos shes pa
पा. मार्गे धर्मज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः — {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal gyi gnyen po lam la chos shes pa'i bzod pa dang lam la chos shes pa skye'o//} कामावचरदुःखप्रतिपक्षमार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिर्मार्गे धर्मज्ञानम् अभि.भा.१७क/९२४; म.व्यु.१२३० (२७क).
lam la chos shes pa'i bzod pa
पा. मार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः — {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal gyi gnyen po lam la chos shes pa'i bzod pa dang lam la chos shes pa skye'o//} कामावचरदुःखप्रतिपक्षमार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिर्मार्गे धर्मज्ञानम् अभि.भा.१७क/९२४; म.व्यु.१२२९ (२७क).
lam la 'jug pa
= {lam du 'jug pa/}
lam la rjes su rtogs pa'i shes pa
पा. मार्गेऽन्वयज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२३२ (२७क); द्र. {lam la rjes su shes pa/}
lam la rjes su rtogs par shes pa'i bzod pa
पा. मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः म.व्यु.१२३१ (२७क); द्र. {lam la rjes su shes pa'i bzod pa/}
lam la rjes su shes pa
पा. मार्गेऽन्वयज्ञानम्, षोडशचित्तक्षणेषु एकः — {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal gyi gnyen po lam la chos shes pa'i bzod pa dang lam la chos shes pa skye'o//} {lam lhag ma rnams la rjes su shes pa'i bzod pa dang lam la rjes su shes pa skye ste} कामावचरदुःखप्रतिपक्षमार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिर्मार्गे धर्मज्ञानम्, शेषे मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिर्मार्गेऽन्वयज्ञानम् अभि.भा.१७क/९२४.
lam la rjes su shes pa'i bzod pa
पा. मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिः, षोडशचित्तक्षणेषु एकः — {'dod pa na spyod pa'i sdug bsngal gyi gnyen po lam la chos shes pa'i bzod pa dang lam la chos shes pa skye'o//} {lam lhag ma rnams la rjes su shes pa'i bzod pa dang lam la rjes su shes pa skye ste} कामावचरदुःखप्रतिपक्षमार्गे धर्मज्ञानक्षान्तिर्मार्गे धर्मज्ञानम्, शेषे मार्गेऽन्वयज्ञानक्षान्तिर्मार्गेऽन्वयज्ञानम् अभि.भा.१७क/९२४.
lam la rten
= {lam la rten pa/}
lam la rten pa
मार्गाश्रयणम् — {byang chub kyi sems bskyed pa dang lam la rten pa byas te de nas stong pa nyid la dmigs pa byas nas} बोधिचित्तोत्पादनं मार्गाश्रयणं कृत्वा ततः शून्यतालम्बनं कृत्वा वि.प्र.१०९क/३.३५.
lam la the tshom
पा. मार्गसंशयः, देशान्तरगमने अन्तरायविशेषः — {'gro mi 'dod dang lam nor dang /} /{lam la the tshom de snyed cig/} /{thar pa bgrod pa gegs byed pa/} /{de yi phyir na gsum bstan to//} अगन्तुकामता मार्गविभ्रमो मार्गसंशयः । इत्यन्तराया मोक्षस्य गमनेऽतस्त्रिदेशना ।। अभि.को.१७ख/५.४४; = {lam la the tshom za ba/}
lam la the tshom za ba
मार्गसंशयः, देशान्तरगमने अन्तरायविशेषः — {yul gzhan du bgrod par bya ba la bar chad byed pa ni gsum yod do//} {'gro mi 'dod pa dang} … {lam nor ba dang lam la the tshom za ba'o//} त्रयोऽन्तराया देशान्तरगमने भवन्ति—अगन्तुकामता, मार्गविभ्रमः… मार्गसंशयश्च अभि.भा.२४९ख/८४२; = {lam la the tshom/}
lam la gnas
= {lam gnas/}
lam la gnas pa
= {lam gnas/}
lam la dmigs pa
वि. मार्गालम्बनः, ओ ना — {yang gang la lam la dmigs pa log par lta ba'am the tshom yod pa} यस्य च मार्गालम्बना मिथ्यादृष्टिर्विचिकित्सा वाऽस्ति अभि.भा.२३०ख/७७४.
lam la zhugs
= {lam du zhugs pa/}
lam la zhugs pa
= {lam du zhugs pa/}
lam las gol ba'i nyes pa
मार्गविवर्तदोषः — {lam gyi yon tan dang lam las gol ba'i nyes pa dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गगुणांश्च मार्गविवर्तदोषांश्च…परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३.
lam las log
= {lam log pa/}
lam las log pa
= {lam log pa/}
lam lum
>थवनम्, संख्याविशेषः — {mtshungs med mtshungs med na lam lum mo//} {lam lum lam lum na yal yol lo//} अवनं अवनानां थवनम्, थवनं थवनानां विपर्यम् ग.व्यू.३क/१०३; वरणम् — {sems can brgya'i phyir ma yin} … {sems can lam lum gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्ववरणस्य ग.व्यू.३७०क/८२.
lam log pa
उत्पथः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni lam log par mchis pa'i sems can rnams lam du 'dzud pa lags so//} उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; {lam log par zhugs} उत्पथचारिणः बो.भू.९०ख/११५; कुवर्त्म — {de ni de yis drangs pa na/} /{lam log par ni ltung bar 'gyur//} स तया कृष्यमाणश्च कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् । त.स.८६ख/७९१; मार्गविवर्तः — {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्गस्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च… परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३.
lam log par mchis pa
वि. उत्पथप्रयातः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni lam log par mchis pa'i sems can rnams lam du 'dzud pa lags so//} उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६.
lam log par zhugs pa
वि. उत्पथचारी — {sems can lam log par zhugs shing mi rigs pa rnams} उत्पथचारिणोऽन्यायचारिणः सत्त्वान् बो.भू.९०ख/११५.
lam lom
औपम्यम्, संख्याविशेषः — {bun lob bun lob na lam lom mo/} /{lam lom lam lom na bsnyad yas so//} उपगमुपगानामौपम्यम्, औपम्यमौपम्यानामसंख्येयम् ग.व्यू.४क/१०३.
lam shes
= {lam shes pa/}
lam shes nyid
मार्गज्ञता — {shes rab pha rol phyin pa ni/} /{dngos po brgyad kyis yang dag bshad/} /{rnam kun mkhyen nyid lam shes nyid//} प्रज्ञापारमिताऽष्टाभिः पदार्थैः समुदीरिता । सर्वाकारज्ञता मार्गज्ञता अभि.अ.२क/१.४.
lam shes pa
पा. मार्गज्ञानम् १. ज्ञानभेदः — {shes pa bcu yin te/} {'di lta ste/} {chos shes pa dang} … {lam shes pa dang} … {mi skye ba shes pa'o//} दश ज्ञानानि भवन्ति यदुत धर्मज्ञानम्…मार्गज्ञानम्…अनुत्पादज्ञानं च अभि.भा.४४ख/१०४० २. प्रज्ञाभेदः — {bden pa rnams la sdug bsngal shes pa dang kun 'byung ba shes pa dang 'gog pa shes pa dang lam shes pa dang mthar thug par zad pa shes pa dang mi skye ba shes pa/} {'di ni shes rab rnam pa drug go//} सत्येषु दुःखज्ञानं समुदयज्ञानं निरोधज्ञानं मार्गज्ञानम् । निष्ठायां क्षयज्ञानमनुत्पादज्ञानम् । इयं तावत् षड्विधा प्रज्ञा बो.भू.११४क/१४७.
lam sun par byed pa
वि. मार्गदूषी म.व्यु.५१३० (७८क); मि.को.१२२ख ।
lam srang
वीथिः, ओ थी — {sems can rgyal po dang chom rkun dang zas dang skom dang smad 'tshong ma dang lam srang gi gtam la sogs pa la mos pa rnams la} राजचौरान्नपानवेश्यावीथीकथाद्यधिमुक्तानां च सत्त्वानाम् बो.भू.९०ख/११५; रथ्या — {gzhan las gla ni blang ba dag/} /{lam srang dag gi bud med bzhin/} /{de dus don gnyer gzhan la ni/} /{lag bzed nyid du ji ltar 'gyur//} कथं रथ्याङ्गनेवाहमन्यस्मादात्तवेतना । गच्छामि प्रार्थितान्यस्य तत्क्षणोत्तानपाणिताम् ।। अ.क.८ख/५०.८३; पन्थलिका — {de ste yid mi ches na g}.{yas phyogs kyi lam srang zung ste bzhud cig dang} यदि न प्रतीयसि, दक्षिणपन्थलिकां गृहीत्वा अनुविचरन् गच्छ का.व्यू.२२३क/२८५.
lam srang sgo
वीथिमुखम् — {grong dang grong khyer dag dang lam srang sgo/} /{thams cad du yang rgya che sman gyi rnams/} /{de dag sems can don phyir ngas bzhag go//} सर्वत्र ग्रामनगरेषु वीथिमुखेषु भैषजमुदारम् । सत्त्वार्थ स्थापित मया रा.प.२३८क/१३४.
lam srol
पथः — {de nas 'khor lo rin po che de 'khor los sgyur ba'i rgyal pos spar ba dang} … {sngon gyi 'khor los sgyur ba 'phags pa'i lam srol gang yin par 'gro bar 'gyur ro//} अथ चक्र(र)त्नं राज्ञा चक्रवर्तिना अनुप्रवर्तितम् …येनार्यः पुराणश्चक्रवर्तिपथः अन्वेति वि.व.१३७ख/१.२६.
lam sla ba
सुखप्रतिपत् — {ting nge 'dzin de ni thams cad bas las su rung ba dang lam sla ba rnams kyi nang na mchog yin pa'i phyir ro//} स हि सर्वकर्मण्यः समाधिः, सुखप्रतिपदामग्रत्वात् अभि.भा.२४ख/९६०.
lam gsum 'gro
ना. = {chu bo gang gA} त्रिपथगा, गङ्गा — {gang gA khyab 'jug rkang pa dang /} … {lam gsum 'gro} गङ्गा विष्णुपदी… त्रिपथगा अ.को.१४९क/१.१२.३२; त्रयाणां पथां समाहारस्त्रिपथम् । तेन गच्छतीति त्रिपथगा अ.वि.१.१२.३२.
lam+b+ha
पा. लम्भः, कथापरिच्छेदः — {'phags pa sogs bzhin sgo dang ni/} /{gzhan gyi sgo dag cis mi 'jug/} /{la m+b+ha sogs la a shrA} ( {A shwA} ) {sa'i/} /{dbye ba mthong yang de las ci//} आर्यादिवत्प्रवेशः किं न वक्त्रापरवक्त्रयोः । भेदश्च दृष्टो लम्भादिराश्वासो वाऽस्तु किं ततः ।। का.आ.३१९क/१.२७.
ladz+dzA lu
लज्जालुः, ओषधिविशेषः — {sa mo zhes pa ni mu Sha lI ste/} {cha lnga dang} … {rlung mo ni ladz+dzA lu ste/} {cha gsum dang mkha' spyod ma ni arka ste cha bzhi'o zhes pa ni gsum pa lnga'o//} पार्थिवीति मुषली भाग ५… वायवी लज्जालु भाग ३, खेचरी अर्का भाग ४. इति तृतीयपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
las
( {phrin las} इति आद.) • सं. १. कर्म [1] कृत्यम् — {gal te nga yi las byed na/} /{'di la 'tsho ba tsam byin nas//} दत्त्वाऽस्मै यापनामात्रमस्मत्कर्म करोति चेत् ।। बो.अ.२९ख/८.१५३; {gos la btso blag mkhan bzhin du/} /{las la rab tu sgrub par byed//} यथैव रजको वस्त्रे कर्मणे प्रतिपद्यते । सू.अ.१८९ख/८७; कृत्यम् — {gzhan gyi las dang gzhan gyi bya ba dag la grogs byed du 'gro ste} परकृत्येषु च परकरणीयेषु सहायीभावं गच्छति बो.भू.६क/४; क्रिया — {dge ba'i las ni rtsom par 'gyur//} प्रारभन्ते शुभाः क्रियाः त.स.२१क/२२८; {las rnams dang ni bral ba der/} /{'tshed po sogs blo med gyur te//} पाचकादिमतिर्न स्यात् तत्र चोपरतक्रिये । त.स.२८ख/३०५; {bya ba yi/} /{las ni rmi} ।{lam longs spyod bzhin//} कृत्यक्रिया स्वप्नोपभोगवत् र.वि.११५क/७८; {khro ba'i las kyis chags par mi byed do//} कोपक्रियाभिः क्रियते न सङ्गः अ.क.२९६क/३८.१६; {rnam pa sna tshogs las byed} ।{de/} /{de bzhin gcod dang dral ba'i las//} करोति कर्मवैचित्र्यं छेदभेदक्रियां तथा । म.मू.२५१क/२८५; व्यापारः — । {kha cig ni/} /{nyin rangs las kyis yongs dub ste//} केचिद् दिनान्तव्यापारैः परिश्रान्ताः बो.अ.२६क/८.७३; {de dag brim pa dang zan gyu nas brub pa ni de'i las yin no//} चारणेऽस्यैषां व्यापारो भुक्ते च गोपने वि.सू.९३क/१११; चेष्टा — {nyin mo 'byin pa zhes bya ste/} /{las rnams kun ni 'jug pa yin//} दिवसः सृष्टिसंज्ञश्च सर्वचेष्टातिसर्जनात् ।। त.स.८३क/७६४ [2] व्यवसायः — {de yis nor gyi las la ni/} /{gzhon nu rtas byin rnam bkod nas/} /{rtag tu khang bzang ba gam du/} /{gnas te rgyal po'i lam la bltas//} कुमारमश्वदत्तं सा निधाय धनकर्मणि । सदा प्रासादशृङ्गस्था राजमार्गं व्यलोकयत् ।। अ.क.२३१ख/८९.१२५; {zhing las} क्षेत्रकर्म अ.क.७२क/६१.३; {ri mo'i las} चित्रकर्म वि.व.२८४क/१.१०१; {bzo'i las kyi gnas rig pa} शिल्पकर्मस्थानविद्या सू.व्या.१७६क/७०; {gdon gyi las rnams mi bya'o//} ग्रहकर्माणि न कुर्वीत स.दु.१२८ख/२३८; {bya gshor ba'i las la mkhas par grags shing grub pa zhig btsal nas} शाकुनिककर्मणि प्रसिद्धप्रकाशनैपुणं…समन्विष्य जा.मा.१२०ख/१३९; कर्मान्तः — {zhing las dang gru'i las dang} कृषिकर्मान्तान्नौकर्मान्तान् श्रा.भू.१८३ख/४८३ [3] जातकर्मादीनि — {skyes pa'i las la sogs pa bya ba rnams ni byas} जातकर्मादीन् संस्कारानधीत्य जा.मा.३०ख/३६ २. = {sngon las} दैवम्, पुरातनं कर्म— {las ni sngon gyi las yin la} दैवं पुरातनं कर्म बो.प.१६३ख/१५३; {dal 'byor phun sum rnyed dka' 'di/} /{las kyis mnar ba rnams kyis bcom//} हता दैवहतेनेयं क्षणसम्पत्सुदुर्लभा ।। बो.अ.२६ख/८.८१ ३. उपस्थानम् — {mdo sde rnams su brjod pa'i rgya che ba'i mchod pa'i las gang 'di rnams} … {de bzhin du des sna tshogs pa'i mchod pa'i las rnams yongs su sems par byed do//} स यानीमानि सूत्रान्तेषु उदाराणि पूजोपस्थानानि शृणोति…तथा स विविधानि पूजोपस्थानान्यनुविचिन्तयति बो.प.६३ख/२९; • पा. कर्म १. पुनर्जन्मानुबन्धककर्म — {las las yang skye ba 'brel pa kho nar gyur ro//} कर्मतश्च पुनर्जन्मानुबन्ध एव भवति र.व्या.८१ख/१३; {gti mug ni las dang 'bras bu dang bden pa dang dkon mchog rnams mi shes pa'o//} मोहः कर्मफलसत्यरत्नेष्वज्ञानम् त्रि.भा.१५६ख/५७; {las dang 'bras bu 'dzin pa po'i byed pa gcig} ।{med pas byas pa chud zos pa dang ma byas pa dang phrad ba'i skyon du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कर्मफलपरिग्राहकस्यैकस्य कर्तुरभावेन कृतनाशाकृताभ्यागमदोषप्रसङ्गात् त.प.२४६ख/२०८ । २. मनस्कर्मादीनि — {las gsum mo//} {gtso bor ni yid kyi las yin no//} त्रीणि कर्माणि, प्राधान्येन तु मनस्कर्म अभि.भा.१६क/९२१; {las gnyis po de dag ni gsum yin te/} {lus dang ngag dang yid kyi las rnams so/} ते एते द्वे कर्मणी त्रीणि भवन्ति—कायवाङ्मनस्कर्माणि अभि.भा.१६६क/५६७ ३. कुशलादीनि — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि—कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२ ४. पुण्यादीनि — {las ni gsum ste/} {bsod nams dang bsod nams ma yin pa dang mi g}.{yo ba'o//} त्रीणि कर्माणि—पुण्यम्, अपुण्यम्, आनिञ्ज्यं च अभि.भा.१९२क/६५२; {bsod nams dang bsod nams ma yin pa dang mi g}.{yo ba'i sems pa ni las te} पुण्यापुण्यानेञ्ज्यचेतना कर्म त्रि.भा.१६५ख/८२ ५. सुखवेदनीयादीनि — {yang gsum ste/bde} {ba myong bar 'gyur ba'i las dang /} {sdug bsngal myong bar 'gyur ba'i las dang /} {bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa myong bar 'gyur ba'o//} पुनः त्रीणि—सुखवेदनीयं कर्म, दुःखवेदनीयम्, अदुःखासुखवेदनीयं च अभि.भा.१९२क/६५२ । ६. शान्त्यादीनि — {zhi ba la sogs pa dang dbang la sogs pa'i las la} शान्त्यादिवश्यादिकर्मणि वि.प्र.७६ख/४.१५६; {de bzhin du drag po'i las ni mi dge ba'i nyin zhag la nges pa'o//} एवं क्रूरकर्माशुभदिननियमः वि.प्र.१०८क/३.३० ७. कुलविशेषः — {rdo rje pad ma de bzhin las/} /{de bzhin gshegs dang rin chen nyid/} /{snying rje chen po dam pa yi/} /{rigs ni rnam pa lnga ru brjod//} वज्र पद्म तथा कर्म तथागत रत्नैव च । कुलानि पञ्चविधान्याहुरुत्तमानि महाकृप ।। हे.त.६क/१६ । ८. धृत्यादीनि — {sa dang chu dang me dang rlung gi khams 'di dag ni go rims bzhin du 'dzin pa dang sdud pa dang smin pa byed pa dang rgyas par byed pa'i las dag tu grub po//} धृतिसंग्रहपक्तिव्यूहनकर्मस्वेते यथाक्रमं संसिद्धाः पृथिव्यप्तेजोवायुधातवः अभि.भा.३२क/४२; {byed pa'i las ni sa la sogs pa'i ste/} {rten pa la sogs pa'o//} कारित्रकर्म पृथिव्यादीनां धारणादि अभि.स.भा.४५ख/६३ ९. कारकविशेषः — {gal te bsgrub par bya bar zhes las la bya rkyen ma yin nam/} {las kyang byed pa'i 'dod phugs yin no//} ननु साध्यमिति कर्मणि कृत्यप्रत्ययः । कर्म च कर्तुरीप्सिततमम् प्र.अ.२०३ख/५६०; {bya ba ni byed pa po dang las las tha dad par brjod par 'dod pa yin la} क्रिया हि कर्तुः कर्मणश्च भेदेन विवक्ष्यते प्र.अ.१४ख/१७ १०. (ज्यो.) — {'dir myur ba'i las te myur ba'i bya ba la rim pas nor du 'gyur ro//} अत्र शीघ्रकर्मणि शीघ्रकार्ये क्रमेण धनं भवति वि.प्र.१८५क/१.४३; {myur ba'i las te rgyu skar gyi las la} शीघ्रकर्मणि नक्षत्रकर्मणि वि.प्र.१८६ख/१.६९; कार्यम् — {pa sangs kyi dal ba'i las la yang} मन्दकार्ये भृगोश्च वि.प्र.१८७क/१.४७ ११. (ती. द.) पदार्थभेदः — ( {rkang mig pa la sogs pa na re/} {rdzas dang yon tan dang las dang spyi dang bye brag dang 'du ba zhes bya ba tshig gi don drug dam pa'i don du rdzas su yod do zhes zer ro//} द्रव्यगुणकर्मसामान्यविशेषसमवायाख्याः षट् पदार्थाः पारमार्थिकाः द्रव्यसन्तः सन्तीत्याहुरक्षपादादयः त.प.२५७क /२३१; • प्र. १. विभक्तिप्रत्ययः । [1] पञ्चमी ( {sa bon las} बीजात्) — {myu gu sa bon las skye} अङ्कुरो जायते बीजाद् बो.अ.३५क/९. ११५; ( {rta las} तुरगात्) — {de nas rta las babs nas} अवरुह्याथ तुरगात् अ.क.२२३क/२४.१६७; ( {grong khyer las} पुरात्) — {bcom ldan gtsug tor can/} /{grong khyer las ni bsod snyoms thob//} पुरात्सम्प्राप्तपिण्डकः…भगवान् शिखी अ.क.८२क/६२.९५; ( {gzhan las} परस्मात्) — {de ni gzhan las ni/} /{tshad ma nyid nges de ltar 'gyur//} एवं च परस्मात् ते भवेत् प्रामाण्यनिश्चयः त.स.१०९क/९५३; ( {chos las} धर्मात्) — {de nas chos las su yang g}.{yos ma gyur//} अतश्च धर्मान्न चचाल कश्चन जा.मा.६४क/७३; ( {gtso bo las} प्रधानात्) — {dang por gtso bo las blo skye'o//} प्रधानाद् बुद्धिः प्रथममुत्पद्यते त.प.१४७क/२१ [2] तृतीया ( {nam mkha' las} नभसा) — {mi yi lha ni nam mkha' las/} /{sde dang bcas pa rab tu gshegs//} नभसा नरदेवोऽयं सह सैन्यैः प्रसर्पति । अ.क.४१ख/४.५७; । ( {legs par sbyar ba las} संस्कृतेन)— {tshig mi gsal ba ni gang} … {legs par sbyar ba las brtsams te tha mal pas mthar phyung ba dang} अप्रदीप्तवचनं यत्…संस्कृतेनारभ्य प्राकृतेनावसितम् अभि.स.भा.११४ख/१५४; ( {bka' las} शासनेन)— {rgyal ba'i bka' las dge slong mau gal bus/} /{rdzu 'phrul chen pos rgyags dang bral bar byas//} मौद्गल्यभिक्षुर्जिनशासनेन महर्द्धिभिर्वीतमदं चकार ।। अ.क.१९७ख/२२.५२; ( {a yig las} अकारेण) — {'dir pad+ma rnams kyi rtsa ba dang sdong bu ni a yig las byung ba'o//} अत्र कमलानां कन्दं नालं च अकारेणोद्भूतम् वि.प्र.४६ख/४.४९; ( {hUM yig las} हूँकारेण) — {hUM yig las rdo rje ste de las phyag na rdo rjer 'gyur ro//} हूँकारेण वज्रम्, तेन वज्रहस्ता भवति वि.प्र.७६क/४.१४३ [3] सप्तमी ( {mdo las} सूत्रे) — {mdo las} … {gtsang byed gsum gsungs pa} त्रीणि शौचेयानि उक्तानि सूत्रे अभि.भा.१९८ख/६७३; ( {le'u lnga pa las} पञ्चमपटले) — {le'u lnga pa las sngags 'di rnams} … {brjod par bya'o//} पञ्चमपटले इदं मन्त्रं वक्तव्यम् वि.प्र.११६ख/३.३५; ( {bden pa las} सत्ये) — {gang zhig bden min gyis 'gyur na/} /{bden pa las ni smos ci dgos//} असत्योऽपि विकाराय यत्र सत्ये तु का कथा ।। प्र.अ.४९क/५६; । ( {bstan bcos las} शास्त्रे)— {de nyid bstan bcos las kyang dpyad par bya ba yin} तदेव शास्त्रे विचार्यते न्या.टी.३८क/२३; ( {nam mkha' las} गगने) — {nam mkha' las ni lha yi tshogs rnams kyis/} /{skyes chen brtson 'grus brtan pa legs zhes bsgrags//} गगनेऽभ्यनदन्सुरसङ्घाः साधु महापुरुष स्थिरवीर्य ।। रा.प.२३७ख/१३३; ( {dbang po'i tshogs las} इन्द्रियग्रामे) — {'di nyid phyir na dbang po yi/} /{tshogs las mig nyid} ।{dga' ba'i gnas//} अत एवेन्द्रियग्रामे चक्षुरेव स्पृहास्पदम् । अ.क.४४ख/४.९५; ( {de dag las} तेषु) — {de dag las lan tshwa'i rgya mtsho ni gci ba'o//} तेषु क्षारसमुद्रो मूत्रम् वि.प्र.२३५क/२.३५; ( {'di rnams las} एषु) — {'di rnams las rtsa drug ni} एषु षट् नाड्यः वि.प्र.२४५क/२.५८ [4] द्वितीया ( {yon tan skyed pa las} गुणाधानम्) — {yang na na tshod dang yon tan dag gis dma' ba zhig} ।{mthong na yon tan skyed pa las brtsams te nus pa bzhin du spro ba skyed par byed} हीनं वा पुनर्वयसा गुणैश्च दृष्ट्वा शक्त्या गुणाधानमारभ्य प्रोत्साहयति बो.भू.१३५क/१७४; ( {yongs su smin pa las} परिपाकम्)— {yid gzhungs pa yongs su smin pa las brtsams te tshigs su bcad pa} मेधापरिपाकमारभ्य श्लोकः सू.व्या.१४९ख/३२; ( {shes rab kyi pha rol tu phyin pa las} प्रज्ञापारमिताम्) — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi shes rab kyi pha rol tu phyin pa las brtsams te} बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानां प्रज्ञापारमितामारभ्य अ.सा.२ख/२ [5] षष्ठी ( {dmigs pa'i rig byar gyur pa las} उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्य) — {phyogs kyi bye brag 'ga' zhig na bum pa med de/} {dmigs pa'i rig byar gyur pa las mi dmigs pa'i phyir ro//} न प्रदेशविशेषे क्वचिद् घटः, उपलब्धिलक्षणप्राप्तस्यानुपलब्धेः न्या.बि.२३२क/१०१; ( {tshul gsum las} त्रयाणां रूपाणाम्) — {tshul gsum las gcig ma smras na yang sgrub pa ltar snang ba yin no//} तत्र त्रयाणां रूपाणा– मेकस्यापि रूपस्यानुक्तौ साधनाभासः न्या.बि.२३५क/१८८ २. तसिल् ( {'di las} । इतः) — {'di las phyi rol tu gyur pa tsa ra ka dang kun tu rgyu dang gcer bu pa la sogs pa'i rnam pa du ma'i mu stegs pa mang po} इतो बाह्या बहुनानाप्रकाराश्चरकपरिव्राजकनिर्ग्रन्थिपुत्रप्रभृतयोऽन्यतीर्थ्याः र.व्या.८९ख/२८; ( {rang las} स्वतः) — {de phyir rang las tshad ma nyid/} /{kun la spyir bstan pa can gnas//} तस्मात् स्वतः प्रमाणत्वं सर्वत्रौत्सर्गिकं स्थितम् । त.स.१०४ख/९१९; ( {ga las} कुतः) — {bcom ldan 'das rang sangs rgyas tsan dan ga las byung lags} कुतो भगवंश्चन्दनस्य प्रत्येकबुद्धस्योत्पत्तिः अ.श.६३क/५५; ( {shar ba las} उदयतः) — {smin drug shar ba las kyang ni/} /{snar ma nye ba yin par rtog//} कृत्तिकोदयतश्चापि रोहिण्यासत्तिकल्पना ।। त.स.५२क/५०९; ( {rgyu las} कारणतः) — {blo gros} ।{chen po mu stegs byed rnams ni rgyu las rgyun 'byung bar smra'i} कारणतश्च महामते तीर्थकराः प्रबन्धप्रवृत्तिं वर्णयन्ति ल.अ.७०क/१८ ३. ( {la yis} ) — {rtags ngan gzhan yang zhes bya ba ni ku} ।{mA ra ri las smras pa ste} अन्येऽपि कुहेतव इति कुमारिलगदिताः त.प.३०२क/३१७; {la las lnga 'thob bo//} कश्चित् पञ्च आप्नोति अभि.स्फु.१४९क/८६९; {btsun pa ka tsang ga las las} ।{gang dag bgyis na des} किं भदन्त कचङ्गलया कर्म कृतं येन अ.श.२०९ख/१९३; • अव्य. सकाशात् — {kun dga' ra ba'i srung ma las pad ma blangs te/} {de bzhin gshegs pa'i dbu la bor ro//} आरामिकसकाशात्पद्मं गृहीत्वा भगवतो मूर्ध्नि प्रक्षिप्तवान् अ.श.६५क/५७; {glang po che'i rdzi bo las ba lang gi rkyal pa brgya blangs te} नागशौण्डिकानां सकाशाच्छतशो दृतीनां प्रतिगृह्य सु.प्र.५०क/१००; {gang las bu chags pa shes pa dang} यस्य सकाशाद्गर्भोऽवक्रामति तं जानाति अ.श.८ख/७; • द्र.— {de lta bas na dge slong dag mig ni ma byung ba las 'byung zhing} ।{byung nas kyang slar 'jig par 'gyur ro//} इति हि भिक्षवश्चक्षुरभूत्वा भवति, भूत्वा च प्रतिगच्छति अभि.भा. २४१ख/८१३; {gang gi phyir gnas skabs ma byung ba las byung zhing byung nas kyang 'jig par 'gyur ba} यस्मादभूत्वा भवन्त्यवस्थाः, भूत्वा च विनश्यन्ति त.प.८५ख/६२३; {mar las btsos nas btung bar bya'o//} घृतं पक्त्वा पातव्यम् वि.व.२१६क/१.९२; {dmigs pa yod pa las sems 'byung bar 'gyur ro//} आलम्बने सति चित्तमुत्पद्यते शि.स.१३१ख/१२७.
las rnam pa lnga
पञ्चविधं कर्म — १. {dmigs pa'i las} उपलब्धिकर्म, २. {byed pa'i las} कारित्रकर्म, ३. {rtsol ba'i las} व्यवसायकर्म, ४. {bsgyur ba'i las} परिणतिकर्म, ५. {'thob pa'i las} प्राप्तिकर्म अभि.स.भा.४५ख/६३.
las gsum
त्रीणि कर्माणि—(क) १. {dge ba} कुशलम्, । २. {mi dge ba} अकुशलम्, ३. {lung du ma bstan pa} अव्याकृतम् अभि.भा.१९१ख/६५२. । (ख) १. {bsod nams} पुण्यम्, २ {bsod nams ma yin pa} अपुण्यम्, ३. {mi g}.{yo ba} आनिञ्ज्यम् अभि.भा.१९२क/६५२. । (ग) १. {bde ba myong bar 'gyur ba} सुखवेदनीयम्, २. {sdug bsngal myong bar 'gyur ba} दुःखवेदनीयम्, ३. {bde ba yang ma yin sdug bsngal ba yang ma yin pa myong bar 'gyur ba} अदुःखासुखवेदनीयम् अभि.भा.१९२क/६५२. । (घ) १. {lus kyi las} कायकर्म, २. {ngag gi las} वाक्कर्म, । ३. {yid kyi las} मनस्कर्म अभि.भा.१६क/९२१.
las ka
कर्म — {sgrub thabs thams cad kyi las ka zhes bya ba} सर्वसाधनकर्मनाम क.त.३१३७; = {las/}
las kun pa
ना. विश्वकर्मा, देवशिल्पी — {khra'i gzugs su byas nas las kun pa bya thi ba'i gzugs dang cha byad 'chang ba shin tu gtses par gyur te} श्येनरूपमास्थाय कपोतवेषरूपधारी विश्वकर्मा समभिद्रुतोऽभूत् ल.अ.१५५क/१०२.
las kyi kun nas nyon mongs pa
पा. कर्मसंक्लेशः, संक्लेशभेदः — ( {kun nas nyon mongs pa rnam gsum ni nyon mongs pa'i kun nas nyon mongs pa dang las kyi kun nas nyon mongs pa dang skye ba'i kun nas nyon mongs pa'o//} त्रेधा संक्लेशः—क्लेशसंक्लेशः, कर्मसंक्लेशः, जन्मसंक्लेशश्च म.भा.३ख/१.१२.
las kyi rkyen rnam par log pa
कर्मप्रत्ययविनिवृत्तिः — {blo gros chen po gzhan yang mi shes pa dang sred pa dang las kyi rkyen rnam par log pa} … {bshad par bya'o//} पुनरपरं महामते…अज्ञानतृष्णाकर्मप्रत्ययविनिवृत्तिं…भाषिष्ये ल.अ.७०ख/१९.
las kyi skye gnas pa
कर्मयोनिः म.व्यु.२३१५ (४५क).
las kyi khyad par las skyes pa
वि. कर्मविशेषजः, ओ जा— {'o na rang bzhin gyis tshe rabs dran pa gang yin pa ji lta bu zhe na/} {de dag gi de ni las kyi khyad par las skyes pa yin te} यत्तर्हि प्रकृतिजातिस्मरा भवन्ति ? कर्मविशेषजाऽसौ तेषाम् अभि.भा.६५क/११२३.
las kyi 'khor ba
कर्मसंसारः — {las kyi 'khor ba lci gang dang /} /{nye ba gang dang goms pa gang /} /{sngon byas gang yin de las ni/} /{snga ma snga ma rnam smin 'gyur} यद् गुरु यच्चासन्नं यच्चाभ्यस्तं कृतं च यत् पूर्वम् । पूर्वं पूर्वं पूर्वं विपच्यते कर्मसंसारे अभि.भा.९४ख/१२३०.
las kyi 'khor lo
पा. कर्मचक्रम् — {'dir lus la las kyi 'khor lo ni lag pa dag gi tshigs drug dang rkang pa dag gi tshigs drug po rnams la} इह शरीरे कर्मचक्रं हस्तयोः षट्सन्धिषु, पादयोः षट्सन्धिषु वि.प्र.२५५ख/२.६७.
las kyi gaN+DI
पा. कर्मगण्डी, गण्डीभेदः — {gaN+DI de ni lnga ste/} {dge 'dun bsdu ba'i gaN+DI dang las kyi gaN+DI dang shi ba'i gaN+DI dang spong ba'i gaN+DI dang gnod pa byung ba'i gaN+DI 'o//} पञ्च गण्डी—सार्वसङ्घिका, कर्मगण्डी, अन्तगण्डी, प्रहाणगण्डी, आपद्गण्डी च वि.व.१३६क/२.११२.
कर्मप्लोतिः — {da ni tshe dang ldan pa mdzes ldan gyis kyang rang gi las kyi rgyu ba lung ston cig} अथायुष्मानपि शोभितः स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोतु वि.व.२८७ख/१.१०७; वि.व.२९०क/१.११२.
las kyi rgyun
कर्मसन्ततिः — {kye ma rdo steng ri mo bzhin/} /{las kyi rgyun ni g}.{yo ba med//} अहो ग्रावाग्रलिखिता निश्चला कर्मसन्ततिः । अ.क.२८४क/१०५.२६; {rnam par bkra ba las kyi rgyun//} वैचित्र्यं कर्मसन्ततेः अ.क.४क/५०.३०.
las kyi rgyus ma byung
वि. अकर्महेतुकः — {mu tig nor bu gser 'byung ba'i/} /{'byung khungs 'jig rten na yod pa/} /{sna tshogs las kyi rgyus ma byung /} /{bus pa rnams kyi 'tsho ba ltar//} आकरा हि यथा लोके सुवर्णमणिमुक्तिजाः । अकर्महेतुकाश्चित्रा उपजीव्याश्च बालिशाम् ।। ल.अ.१७८ख/१४२.
las kyi sgrib pa
पा. कर्मावरणम्, आवरणभेदः — {bcom ldan 'das kyis las kyi sgrib pa dang nyon mongs pa'i sgrib pa dang rnam par smin pa'i sgrib pa dang /} {sgrib pa gsum gsungs pa} त्रीण्यावरणान्युक्तानि भगवता — कर्मावरणम्, क्लेशावरणम्, विपाकावरणं च अभि.भा. २१५क/७२२; {bdag smas pa dang las kyi sgrib pa yongs su 'dzin to//} क्षिणोत्यात्मानं कर्मावरणं च गृह्णाति शि.स.५६क/५४.
las kyi sgrib pa rnam par dag pa'i mdo
ना. कर्मावरणविशुद्धिसूत्रम्, ग्रन्थः — {las kyi sgrib pa rnam par dag pa'i mdo las kyang sgrib pa'i sgra ni gnod par gsungs te} कर्मावरणविशुद्धिसूत्रेऽप्यावरणशब्देनानर्थ उक्तः शि.स.५५ख/५३.
las kyi sgrib pa'i rgyun bcad pa
वि. कर्मावरणप्रतिप्रस्रब्धः मि.को.१०६ख ।
las kyi sgrib pa'i gnas ngan len
पा. कर्मावरणदौष्ठुल्यम्, दौष्ठुल्यभेदः — {gnas ngan len thams cad ni nyi shu rtsa bzhi yin te/} {'di lta ste/} {mngon par brjod pa'i gnas ngan len ni kun tu 'gro ba ni} … {las kyi sgrib pa'i gnas ngan len} … {shes bya'i sgrib pa'i gnas ngan len} सर्वदौष्ठुल्यानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति, तद्यथा—सर्वत्र– गमभिलापदौष्ठुल्यं…कर्मावरणदौष्ठुल्यं…ज्ञेयावरणदौष्ठुल्यम् अभि.स.भा.६६ख/९२.
las kyi nga rgyal nyid
कर्ममानिता — {bdag nyid gcig pus bya 'o zhes/} /{'di ni las kyi nga rgyal nyid//} मयैवैकेन कर्तव्यमित्येषा कर्ममानिता ।। बो.अ.२२क/७.४९.
las kyi cho ga
कर्मविधिः — {da ni myur ba'i las kyi cho ga gsungs pa} इदानीं शीघ्रकर्मविधिरुच्यते वि.प्र.१८५क/१.४३.
las kyi brten par bya ba
कर्मप्रतिसरणम् म.व्यु.२३१६ (४५क).
las kyi mtha'
कर्मान्तः — {las kyi mtha' ni zhing dang bzo la sogs pa'o//} कर्मान्तः कृषिशिल्पादिः अभि.स्फु.१६१ख/८९४; {brtson 'grus kyis ni rtsom pa phun sum tshogs pa ste/} {las kyi mtha' thams cad 'grub pa'i phyir ro//} वीर्येणारम्भसम्पत् सर्वकर्मान्तसम्पत्तितः सू.व्या.१९६क/९७.
las kyi mtha' dam pa
दृढकर्मान्तः — {las kyi mtha' dam pa dang} … {brtul zhugs dam pa dang} दृढकर्मान्तः…दृढव्रतः श्रा.भू.७१ख/१८५.
las kyi mtha' pa
= {zhing pa} कर्मान्तिकः, कृषकः मि.को.३४ख ।
las kyi mtha' byed pa
वि. कर्मान्तचारी — {nyes par byas pa'i las kyi mtha' byed pa de} स एष दुष्कृतकर्मान्तचारी शि.स.४५ख/४३.
las kyi mtha' ma nges pa
वि. अनिश्चितकर्मान्तः — {'dun pa dang ldan pa dang brtul zhugs mi brtan pa dang brtul zhugs ma nges pa dang las kyi mtha' mi brtan pa dang las kyi mtha' ma nges pa dang} … {yin no//} छन्दिकश्च भवत्यस्थिरव्रतः, अनिश्चितव्रतः, अस्थिरकर्मान्तः, अनिश्चितकर्मान्तः श्रा.भू.७३क/१८९.
las kyi mtha' ma log pa
पा. अपरिवृत्तकर्मान्तता— {las kyi mtha' ma log pa gang zhe na/} {gang gis tshe 'di nyid la 'tshams med pa'i las lnga po} … {ma byas shing byed du ma bcug pa yin te} अपरिवृत्तकर्मान्तता येन पञ्चानामानन्तर्याणां कर्मणां…दृष्ट एव धर्मे न कृतं भवति नाध्याचरितम् श्रा.भू.४क/६.
las kyi mtha' mi brtan pa
वि. अस्थिरकर्मान्तः — {'dun pa dang ldan pa dang brtul zhugs mi brtan pa dang brtul zhugs ma nges pa dang las kyi mtha' mi brtan pa dang las kyi mtha' ma nges pa dang} … {yin no//} छन्दिकश्च भवत्यस्थिरव्रतः, अनिश्चितव्रतः, अस्थिरकर्मान्तः, अनिश्चितकर्मान्तः श्रा.भू.७३क/१८९.
las kyi mtha' la zhugs pa
वि. कर्मान्तप्रसृतः — {rkyen lnga dang rgyu lngas dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa yongs su nyams par 'gyur ro/} /{lnga gang zhe na/} {las kyi mtha' la zhugs pa yin} पञ्च हेतवः, पञ्च प्रत्ययाः समयविमुक्तस्यार्हतः परिहाणाय संवर्तन्ते । कतमे पञ्च? कर्मान्तप्रसृतो भवति अभि.स्फु.२१४ख/९९१.
las kyi mtha' legs par byas pa
पा. सुकृतकर्मान्तता — {de la byang chub sems dpa'i las kyi mtha' legs par byas pa gang zhe na/} {gang pha rol tu phyin pa rnams la nges par byed pa dang byang bar byed pa dang} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य सुकृतकर्मान्तता? या पारमितासु नियतकारिता निपुणकारिता बो.भू.१६०क/२११; बो.भू.१६१ख/२१३.
las kyi mtha' log pa
पा. परिवृत्तकर्मान्तता — {tshe 'di nyid la mtshams med pa'i las lnga po de dag byas shing bsags la yongs su ma spangs na yongs su mya ngan las 'da' zhing 'phags pa'i lam skyed pa'i skal ba med pas na de'i phyir de dag ni las kyi mtha' log pa zhes bya'o//} इतीमानि पञ्चानन्तर्याणि कर्माणि कृतोपचितानि दृष्ट एव धर्मे परिवर्त्याभव्यो भवति परिनिर्वाणायार्यमार्गस्योत्पत्तये तस्मादेतानि परिवृत्तकर्मान्ततेत्युच्यते श्रा.भू.४क/६.
las kyi rdo rje
कर्मवज्री — {gtsang zhing dul dang dpa' ba'i sems/} /{sred dang gti mug rnam par spangs/} /{thams cad mtshungs par lta ba ni/} /{las kyi rdo rjer rab tu brtag//} शुचिः शान्तमतिर्दक्षस्तृष्णामोहविवर्जितः ।। सर्वसाधारणदृष्टिः कर्मवज्री प्रकल्पयेत् । स.उ.२७४क/८.२२.
las kyi rdo rje can
पा. कर्मवज्री — {maN+Dal byas nas/} {slob mas las kyi rdo rje can dang lhan cig tu mchod pa'i rdzas dbul bar bya'o//} मण्डलं कृत्वा शिष्यः कर्मवज्रिभिः सार्धं पूजाद्रव्यं ढौकयेत् वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
las kyi nus pa
कार्मुकम् — {karmu kaM ni 'od ma gzhu/} /{las kyi nus pa brjod byar ldan//} श्री.को.१६५ख ।
las kyi gnas
कर्मस्थानम् — {byang chub sems dpa' rnams ni bzo'i gnas dang las kyi gnas de dang de rnams la mkhas pa yin pas} कुशला भवन्ति बोधिसत्त्वास्तेषु तेषु शिल्पस्थानकर्मस्थानेषु वि.व.१९०ख/१.६५; {'jig rten pa'i bzo'i gnas dang las kyi gnas dang yi ge dang grangs dang lag rtsis dang rtsis dang} … {kun tu bstan pa} लौकिकशिल्पस्थानकर्मस्थानलिपिसंख्यामुद्रागणना…सन्दर्शनः ल.वि.३ख/३; रा.प.२४६ख/१४५.
las kyi gnas kyi bya ba shes pa
वि. कर्मस्थानविधिज्ञः — {gzhon nu} … {thams cad bzo'i gnas dang las kyi gnas kyi bya ba shes pa} कुमारकाः…सर्वशिल्पस्थानकर्मस्थानविधिज्ञाः रा.प.२४६ख/१४५.
las kyi gnas ngan len
पा. कर्मदौष्ठुल्यम्, दौष्ठुल्यभेदः — {gnas ngan len thams cad ni nyi shu rtsa bzhi yin te/} {'di lta ste/} {mngon par brjod pa'i gnas ngan len ni kun tu 'gro ba ni} … {las kyi gnas ngan len} … {shes bya'i sgrib pa'i gnas ngan len} सर्वदौष्ठुल्यानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति, तद्यथा—सर्वत्रगमभिलापदौष्ठुल्यं…कर्मदौष्ठुल्यं… ज्ञेयावरणदौष्ठुल्यम् अभि.स.भा.६६ख/९२.
las kyi rnam pa
कर्मप्लोतिः — {des khyod la bdag gi las kyi rnam pa lung ston par 'gyur ro//} स ते अस्माकीनां कर्मप्लोतिं व्याकरिष्यति अ.श.११७ख/१०७.
las kyi rnam par 'gyur ba
ना. कर्मविभङ्गः, ग्रन्थः — {las kyi rnam par 'gyur ba zhes bya ba'i chos kyi gzhung} कर्मविभङ्गनामधर्मग्रन्थः क.त.३३९.
las kyi rnam par smin pa
कर्मविपाकः — {'di ni bza' ba dang btung ba'i grogs yin gyi/} {'di las kyi rnam par smin pa myong ba'i grogs ni ma yin no//} अन्नपानसहायिकैषा, नैषा कर्मविपाकानुभवनसहायिका शि.स.४९ख/४७; {dge ba'i las kyi rnam smin gyis/} /{nor don gnyer ba don yod 'gyur//} शुभकर्मविपाकेन भवन्त्यर्था धनार्थिनाम् । अ.क.२८१ख/३६.१४; कर्मणो विपाकः — {bdag khros te khyod la nongs pa bgyis pa de'i las kyi rnam par smin pa bdag gis myong bar ma gyur cig} यन्मया क्रोधाभिभूतेन तवापराधः कृतः, मा अस्य कर्मणो विपाकं प्रत्यनुभवेयम् अ.श.२७२क/२४९; कर्मणां विपाकः — {'jig rten pha rol med pas/} {dge ba dang mi dge ba'i las kyi rnam par smin pa lta ga la yod} नास्ति परलोकः, कुतः शुभाशुभानां कर्मणां विपाकः जा.मा.१७३क/२००; कर्मप्लुतिः — {'dir las kyi rnam par smin pa ni dngos po la ma bstan te} न च कर्मप्लुतिरिह वस्तुतो दर्शिता बो.प.५७क/१९.
वि. कर्मविपाकजः — {de'i lag pa gnyis la las kyi rnam par smin pa las byung ba'i gser gyi dong tse mtshan mas btab pa gnyis byung ste} पाणिद्वये चास्य लक्षणाहतं कर्मविपाकजं दीनारद्वयम् अ.श.२२३ख/२०६.
las kyi rnam smin
= {las kyi rnam par smin pa/}
las kyi rnam smin skyes
वि. कर्मविपाकजः — ग्. {yengs pa'i sems ni yid sems la/} /{de ni las kyi rnam smin skyes//} चित्तक्षेपो मनश्चित्ते स च कर्मविपाकजः । अभि.को.१३क/४.५८.
las kyi spyad
कर्मभाण्डम् — {des na 'di la nyes mang yang /} /{las kyi spyad bzhin gzung bar bya//} अतोऽयं बहुदोषोऽपि धार्यते कर्मभाण्डवत् ।। बो.अ.३०ख/८.१८४.
las kyi phyag rgya
पा. कर्ममुद्रा, मुद्राभेदः — {las kyi phyag rgya'i rnam par dag pa gsungs pa} कर्ममुद्राविशुद्धिरुच्यते वि.प्र.१६१क/३.१२५; {las kyi phyag rgya ni 'dzag pa'i bde ba sbyin pa mo} कर्ममुद्रा क्षरसुखदायिनी वि.प्र.६६ख/४.११७; {de dag 'dus pa'i rtsed mo la tsum+ba na la sogs pa ni las kyi phyag rgya zhes brjod do//} तयोर्मेलापके क्रीडाङ्गं चुम्बनादिकं कर्ममुद्रोच्यते वि.प्र.१६५क/३.१३९; {bcom ldan 'das rdo rje sems dpa'i las kyi phyag rgya bcings la} भगवतो वज्रसत्त्वस्य कर्ममुद्रां बद्ध्वा स.दु.१०२ख/१४२.
las kyi bag chags
कर्मवासना — {las kyi bag chags kyi stobs ji lta ba bzhin du de 'dzin pa gnyis kyi bag chags dang bcas pas rnam par smin pa spyad zin pa las rnam par smin pa gzhan} … {skyed de} यथाबलं कर्मवासना ग्राहद्वयवासनासहिता उपभुक्ताद्विपाकाद् अन्यद्विपाकं…जनयन्ति त्रि.भा.१६५ख/८३; {'debs pa'i phyir ni 'du byed rnams kyis rnam par shes pa la las kyi bag chags 'jog pa'i phyir ro//} रोपणात् संस्कारैर्विज्ञाने कर्मवासनायाः प्रतिष्ठापनात् म.भा.३ख/२८.
las kyi bya ba
१. कर्मक्रिया — {mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag} विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३ । २. कर्म — {byed pa po dang las kyi bya ba la gzhir 'gyur ba gang yin pa ni rten yin no//} आधारो धारणात्कर्तृकर्मणोः प्र.अ.७३ख/८१.
las kyi byin gyi rlabs
पा. कर्माधिष्ठानम् — {de sangs rgyas kyi byin gyi rlabs kyang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} … {las kyi byin gyi rlabs dang} सर्वबुद्धाधिष्ठानं च यथाभूतं प्रजानाति…कर्माधिष्ठानं च द.भू.२६६क/५८.
las kyi dbang
• पा. कर्मवशिता, वशिताभेदः — {las kyi rnam par smin pa'i byin gyi rlabs dus bzhin du ma nor bar bstas pa'i phyir las kyi dbang rab tu 'thob bo//} कर्मवशितां च (प्रतिलभते) यथाकालं कर्मविपाकाधिष्ठानसन्दर्शनतया द.भू.२४५क/४६; द्र. {dbang bcu/} ।। • वि. कर्मायत्तः — {khyim bdag gis ni bu thob pa'i/} /{las kyi dbang ni yang dag bsams//} पुत्रलाभं गृहपतेः कर्मायत्तमचिन्तयत् ।। अ.क.७६ख/६२.३४. । {las kyi dbang gis} कर्मवशात् — {las kyi dbang gis mi mkhas rnam par rmongs//} कर्मवशादबुधो हि विमूढः । रा.प.२३६ख/१३२; {de nas las kyi dbang gis rnam par shes pa gzhan du 'pho ba ni} ततः कर्मवशादन्यत्र विज्ञानसंक्रमणमिति वि.प्र.२६१क/२.६८; कर्मवशेन — {las kyi dbang gis 'dod pa'i gnas su skye ba} कर्मवशेनाभिप्रेतस्थानोपपत्तिः सू.भा.२५१क/१६९.
las kyi dbang po
पा. कर्मेन्द्रियम्, वागादीनि — {las kyi dbang po lnga ni/} {ngag dang lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms so//} पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वाक्पाणिपादपायूपस्थाः त.प.१४७क/२१; {bshang lam la} ।{sogs pa'i las kyi dbang po lnga} गुदाद्यानि पञ्च कर्मेन्द्रियाणि वि.प्र.२५३ख/२.६५. । {las kyi dbang po lnga} पञ्च कर्मेन्द्रियाणि — १. {ngag} वाक्, । २. {lag pa} पाणिः, ३. {rkang pa} पादः, ४. {rkub} पायुः, ५. {mdoms} उपस्थः त.प.१४७क/२१; वि.प्र.६०क/४.१०४. । {las kyi dbang po drug} षट् कर्मेन्द्रियाणि — १. {ngag gi dbang po} वागिन्द्रियम्, २. {lag pa'i dbang po} पाणीन्द्रियम्, ३. {rkang pa'i dbang po} पादेन्द्रियम्, ४. {bshang lam gyi dbang po} पाय्विन्द्रियम्, ५. {gsang ba'i dbang po} गुह्येन्द्रियम्, ६. {mchog gi dbang po} दिव्येन्द्रियम् वि.प्र.२२९ख/२.२३.
las kyi dbang po'i bya ba
कर्मेन्द्रियक्रिया — {b+ha ga dang ngag dang lag pa dang rkang pa dang bshang lam gyi las kyi dbang po lnga po rnams kyis te las kyi dbang po'i bya ba rnams kyis drag spyan ma la sogs pa dang lhan cig yongs su dag pa'o//} पञ्चकर्मेन्द्रियैर्भगवाक्पाणिपादपायुभिः कर्मेन्द्रियक्रियाभिः रौद्राक्ष्यादिभिः सार्धं परिशुद्धा इति वि.प्र.६०क/४.१०४; वि.प्र.१८७ख/५.१०.
las kyi dbang po'i yul
पा. कर्मेन्द्रियविषयः — {bshang lam la sogs pa'i las kyi dbang po lnga dang /} {smra ba la sogs pa'i las kyi dbang po'i yul lnga ste} गुदाद्यानि पञ्च कर्मेन्द्रियाणि, आलापादयः पञ्च कर्मेन्द्रियविषयाः वि.प्र.२५३ख/२.६५.
las kyi dbang po'i yul gyi rang bzhin can
वि. कर्मेन्द्रियविषयरूपिणी — {de ltar thams cad rigs sum cu rtsa drug gi gtso mor 'gyur te/} {ro'i rang bzhin can drug dang} … {las kyi dbang po'i yul gyi rang bzhin can drug go//} एवं सर्वाः षट्त्रिंशत् कुलनायिका भवन्ति—षड् रसरूपिण्यः… षट् कर्मेन्द्रियविषयरूपिण्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
las kyi dbang po'i rang bzhin can
वि. कर्मेन्द्रियरूपिणी — {de ltar thams cad rigs sum cu rtsa drug gi gtso mor 'gyur te/} {ro'i rang bzhin can drug dang} … {las kyi dbang po'i rang bzhin can drug dang} एवं सर्वाः षट्त्रिंशत् कुलनायिका भवन्ति—षड् रसरूपिण्यः…षट् कर्मेन्द्रियरूपिण्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
las kyi 'bras bu
कर्मफलम् — {ji ltar sA li'i sa bon las sA li 'grub pa de bzhin du dge ba'i las las dge ba'i las kyi 'bras bu 'grub bo//} यथा शालिबीजाच्छालिनिष्पत्तिस्तथा शुभकर्मणा शुभकर्मफलनिष्पत्तिः वि.प्र.२६९ख/२.८८; {rang gi las kyi 'bras bu la spyod pa} स्वकर्मफलभोगी वि.व.१५५क/१.४३; {las kyi 'bras bu 'pho bar mi 'gyur te/} /{rgyu med par yang myong bar mi 'gyur} ।{ro//} नोऽपि तु संक्रम कर्मफलस्य नो च अहेतुक प्रत्यनुभोति ।। प्र.प.८०ख/१०३; द्र. {las dang 'bras bu/}
las kyi 'bras bu mngon sum du mthong ba
वि. प्रत्यक्षकर्मफलदर्शी — {dge slong dag gang zag 'di ni las kyi 'bras bu mngon sum du mthong ba yin no//} प्रत्यक्षकर्मफलदर्शी भिक्षवोऽयं पुद्गलः अ.श.२६२क/२४०.
कर्मोर्मिः — {de yang las kyi rba rlabs kyis/} /{dus min gdos pa chag pa bzhin//} भग्नप्लव इवाकाले सोऽपि कर्मोर्मिविप्लवैः ।। अ.क.६४क/६.१२८.
las kyi sbyor ba
कर्मयोगः — {de nas las kyi sbyor ba yis/} /{lam du 'phral la bgrod de la/} /{be'u la chags rmongs bcas pa'i/} /{ba yi ru yis brdungs par gyur//} अथ तां कर्मयोगेन व्रजन्तीं सहसा पथि । वत्सवात्सल्यविवशा शृङ्गाभ्यामाजघान गौः ।। अ.क.७४क/७.४१.
las kyi tshul
कर्मविधिः — {sems can las kyi tshul rnams mi shes pa//} कर्मविधीषु अजानक सत्त्वाः शि.स.१७८क/१७६.
las kyi tshogs
पा. क्रियाकल्पः, कर्मकलाविशेषः — {mchongs pa dang} … {las kyi tshogs dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते…क्रियाकल्पे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
las kyi mtshan nyid
पा. कर्मलक्षणम्, विज्ञानभेदः — {rnam par shes pa ni rnam pa gsum ste/} {'jug pa'i mtshan nyid dang las kyi mtshan nyid dang rigs kyi mtshan nyid do//} त्रिविधं विज्ञानं प्रवृत्तिलक्षणं कर्मलक्षणं जातिलक्षणं च ल.अ.६९ख/१८.
वि. कर्मर्द्धिवेगवान् — {rigs mthun lha mig dag pas mthong /} /{las kyi rdzu 'phrul shugs dang ldan/} /{dbang po kun tshang thogs med ldan/} /{mi zlog de ni dri za 'o//} सजातिशुद्धदिव्याक्षिदृश्यः कर्मर्द्धिवेगवान् । सकलाक्षोऽप्रतिघवाननिवर्त्यः स गन्धभुक् ।। अभि.को.७ख/३.१४.
las kyi zhags pa
कर्मपाशः — {las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{dbang med lus can rnams kyis ni/} /{mi 'dod bzhin du legs byas sam/} /{nyes byas dag ni thob par 'gyur//} कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः ।। अ.क.१९७क/८३.१५; {las kyi zhags} ।{pas nges par bcings pa dag} कर्मपाशैर्निबद्धः वि.प्र.२७१ख/२.९४.
las kyi zhing
कर्मक्षेत्रम् — {las kyi zhing dang sred pa'i rlan dang ma rig pa'i mun pa dang rnam par shes pa'i sa bon gyis yang srid pa rab tu 'byung ba dang} कर्मक्षेत्रतृष्णास्नेहाविद्यान्धकारविज्ञानबीजपुनर्भवप्ररोहणतां च द.भू.२५३क/५०; {las kyi zhing dang nyon mongs pa'i zhing las sems can rnams sgrol ba} कर्मक्षेत्रक्लेशक्षेत्रात् सत्त्वानुत्तारयन्ति शि.स.४२क/३९.
las kyi zhing tshad med pa
कर्मक्षेत्राप्रमाणता — {de ni las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te} … {las kyi zhing tshad med pa dang} स कर्मणां कुशलाकुशलाव्याकृततां च यथाभूतं प्रजानाति… कर्मक्षेत्राप्रमाणतां च द.भू.२५२ख/४९.
कर्मरेखा — {bdag la khro ba chung ngu'ang med/} /{las kyi ri mos yongs bcad pas/} /{rgyal po 'di 'dra myong bya nyid//} राजन् मन्युर्न मेऽण्वपि । कर्मरेखापरिच्छेदादीदृशी भवितव्यता ।। अ.क.२५३ख/२९.७३.
las kyi rigs
• पा. कर्मकुलम्, कुलविशेषः — {phyogs bcu na sangs rgyas dang byang chub sems dpa' thams cad dang de bzhin gshegs pa dang rdo rje dang nor bu dang pad+ma dang las kyi rigs su bzhugs pa thams cad dang} … {bdag la dgongs su gsol} समन्वाहरन्तु मां दशसु दिक्षु सर्वबुद्धबोधिसत्त्वाः सर्वतथागतवज्रमणिपद्मकर्मकुलावस्थिताश्च स.दु.१०१ख/१४०; • वि. कर्मकुली — ग्. {yung mo rdo rje'i rigs su bshad/} … /{tshos ma las kyi rigs nyid de/} /{phyag rgya 'di rnams dngos} ।{grub sbyin//} डोम्बी वज्रकुली ख्याता… रजकी कर्मकुली चैव एता मुद्राः सुसिद्धिदा । हे.त.१९क/६०; {rigs nyid rigs can no//} कुलमेव कुली यो.र.४६क/१४५.
las kyi rigs su bzhugs pa
वि. कर्मकुलावस्थितः — {de bzhin gshegs pa dang rdo rje dang nor bu dang pad+ma dang las kyi rigs} ।{su bzhugs pa thams cad} सर्वतथागतवज्रमणिपद्मकर्मकुलावस्थिताः स.दु.१०१ख/१४०.
las kyi rlung
कर्मवायुः — {las rlung 'byung ba chen po yis/} /{shing tog bzhin du 'byung bar 'gyur//} कर्मवायुमहाभूतैः फलवत्सम्प्रपद्यते ।। ल.अ.१६५ख/११७; कर्ममारुतः — {las rlung gis bskul ba} कर्ममारुतचोदिता हे.त.२१ख/६८; कर्मवातः — {las kyi rlung gis myur bskyod pas/} /{rgyal po'i bu yis ngogs phyin nas//} कर्मवातेरितस्तूर्णं कूलं प्राप्य नृपात्मजः । अ.क.२६१क/३१.१८.
las kyi rlung gis bskul ba
वि. कर्ममारुतचोदितः, ओ ता — {las kyi rlung gis bskul ba yis/} /{las la bcom ldan shes rab spyod//} कर्मभुग् भगवती प्रज्ञा कर्ममारुतचोदिता ।। हे.त.२१ख/६८.
las kyi lam
कर्मपथः — {de dag mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su 'dzin pa'i rgyus tshe thung ba} … {gyur} ते दशाकुशलकर्मपथसमादानहेतोः परीत्तायुषोऽभूवन् ग.व्यू.१६६ख/२५०; {skyob pas slar yang dge ba yi/} /{las lam bcu po gang gsungs pa//} दश कर्मपथाः प्रोक्ताः शुभा ये तायिना पुनः । त.स.१२७ख/१०९६. । {las kyi lam bcu} दश कर्मपथाः — {de las che long bsdus nas ni/} /{dge dang mi dge ci rigs par/} /{las kyi lam ni bcur gsungs so//} तदौदारिकसंग्रहात् । दश कर्मपथा उक्ता यथायोगं शुभाशुभाः ।। अभि.को.१३ख/४.६६.
las kyi lus
कर्मकायता— {des sems can gyi lus rnams kyi las kyi lus kyang rab tu shes so//} स सत्त्वकायानां कर्मकायतां च प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५.
las kyi sa
कर्मभूमिः — {ci'i phyir khyed kyi las kyi sa yongs su zad dam} किं कारणं युष्माकमपि कर्मभूमिः परिक्षीणा का.व्यू.२०४ख/२६२; {las kyi sa 'dir sangs rgyas bcom ldan 'das ma gtogs pa bud} ।{med kyi mngal nas skyes pa gzhan ni skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis dang} … {mngon par shes pa drug dang ldan pa ma yin no//} इह कर्मभूम्यां भगवतो विना नान्यस्य नारीगर्भजातस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि… षडभिज्ञो भवति वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३.
las kyi srid pa
पा. कर्मभवः, भवभेदः — {srid pa ni bdun te/} {dmyal ba'i srid pa dang dud 'gro'i srid pa dang} ।{yi dwags kyi srid pa dang lha'i srid pa dang mi'i srid pa dang las kyi srid pa dang srid pa bar ma'o//} सप्त भवाः—नरकभवस्तिर्यग्भवः प्रेतभवो देवभवो मनुष्यभवः कर्मभवोऽन्तराभवः अभि.भा.१११ख/३९०; {yang srid pa 'am las kyi srid pa'i rtsa ba ni phra rgyas rnams yin} पुनर्भवस्य कर्मभवस्य वा मूलम् अनुशयाः अभि.स्फु.८८क/७६०.
las kyi srid pa mngon par sgrub par byed
क्रि. कर्मभवमभिनिर्हरति — {nyon mongs pa 'jug pa na bya ba bcu byed de/} {rtsa ba brtan par byed do//} … {las kyi srid pa mngon par sgrub par byed do//} क्लेशो हि प्रवर्तमानो दश कृत्यानि करोति—मूलं दृढीकरोति…कर्मभवमभिनिर्हरति अभि.भा.२२६ख/७६०.
las kyi srid par skye ba rnam par bsgom pa
पा. कर्मभवोपपत्त्याशयता, ज्ञानपरिपाचकधर्मभेदः — {yongs su smin par byed pa'i chos bcus} … ।{las kyi srid par skye ba rnam par bsgom pa dang} दशभिर्ज्ञानपरिपाचकैर्धर्मैः…कर्मभवोपपत्त्याशयतया च द.भू.२०४ख/२४.
las kyi lhag ma
कर्मशेषः — {las kyi lhag mas gtum po'i rigs/} /{thob pas sun phyung de dag rnams/} /{rgyal ba mthong bas pad ma yi/} /{'byung gnas bzhin du dri med gyur//} ते कर्मशेषसम्प्राप्तमातङ्गकुलदूषिताः । पद्माकर इव प्रापुर्वैमल्यं जिनदर्शनात् ।। अ.क.४६क/५७.११.
las kyis bcings pa
वि. कर्मबद्धः — {las kyis bcings pa'i 'bras thob pa/} /{su yis byin cing gang du lha/} कर्मबद्धफललाभे क्व देवः केन दापितः ।। अ.क.७६क/६२.२३.
las kyis rnam pa sna tshogs byas
वि. कर्मचित्रितः — {sla gar rman bu 'bras mi sdug/} /{las kyis rnam pa sna tshogs byas//} पेशीघनार्बुदं पिटकमशुभं कर्मचित्रितम् । ल.अ.१६५ख /११७.
las kyis rnam bslad pa
कर्मविप्लवः — {rgya mtshor las kyis rnam bslad pas/} /{gzings ni zhig par gyur pa na/} /{khyod kyi phrag par bdag blang bya//} समुद्रे कर्मविप्लवात् । अहं ग्राह्यस्त्वया स्कन्धे जाते प्रवहणक्षये ।। अ.क.२६०ख/३१.१३.
las kyis spangs
= {las kyis spangs pa/}
las kyis spangs pa
वि. कर्मवर्जितः, ओ ता — {de bzhin sems can rigs rnams ni/} /{rnam pa sna tshogs las kyis spangs//} तथा हि सत्त्वगोत्राणि चित्रा वै कर्मवर्जिता । ल.अ.१७८ख/१४२.
las kyis sprul pa
वि. कर्मनिर्मितः — {bcom ldan bdag cag 'tsho ba 'di/} /{smad par 'os pa las kyis sprul//} भगवन् जीविकाऽस्माकं निन्द्येयं कर्मनिर्मिता । अ.क.५४क/६.८; {lus can rnams kyi bde dang sdug} ।{bsngal 'di dag thams cad sngon gyi las kyis sprul//} सर्वं प्राक्तनकर्मनिर्मितमिदं दुःखादिकं देहिनाम् ।। अ.क.१४८ख/६८.८७.
las kyis byas pa
• वि. कर्मकृतः — {bde ba dang mi bde ba 'di dag thams cad sngon gyi las kyis byas kyi/} {'bad pa'i mthus byas pa ni ma yin no//} सर्वमिदं पूर्वकर्मकृतं सुखासुखम् । न प्रयत्नसामर्थ्यमस्ति जा.मा.१३२ख/१५३; • पा. कर्मकृतः, परिणामविशेषः — {sa la yongs su 'gyur ba rnam pa bzhi yang dmigs te/} {las kyis byas pa ni sems can rnams kyi las kyi khyad par gyis so//} चतुर्विधश्च परिणामः पृथिव्या उपलभ्यते । कर्मकृतः सत्त्वानां कर्मविशेषात् । सू.व्या.२३५ख/१४७.
las kyis brel
= {las kyis brel pa/}
las kyis brel pa
कर्मव्याक्षेपः — {nam zhig de ni las kyis brel/} /{dus ni yol bar gyur pa'i tshe/} /{de dag rnams kyi mdun du ni/} /{khyi yis dus kyi brda dag byas//} कर्मव्याक्षेपतस्तस्य जाते कालव्यतिक्रमे । कदाचित् कुकुरस्तेषां कालसंज्ञां व्यधात् पुरः ।। अ.क.२७९ख/३५.६२.
las skud
कर्मसूत्रम् — {lus can rnams ni dmar dang dkar dang gnag dang khra ba'i las skud kyis/} /{rnam par bkra ba skye ba'i gos kyis lan mang dag tu g}.{yogs par gyur//} रक्तैः शुक्लैरसितशबलैर्देहिनां कर्मसूत्रैश्चित्राकारं भवति बहुशः प्रावृतं जन्मवस्त्रम् । अ.क.१४०ख/६७.७५; कर्मतन्तुः — {skye bo mtshungs med dus kyi glang pos phyung ba dag gi ni/} /{las skud 'di ni pad skud tshul gyis nges par g}.{yo mi 'gyur//} नासौ चलत्यतुलकालगजोद्धृतस्य जन्तोर्मृणालकलया किल कर्मतन्तुः ।। अ.क.१९६क/८३.१.
• सं. कुशलं कर्म — {las dge de 'dra byas pa'i phyir/} /{bdag ni lhag par mngon du mdzes//} तत्कर्म कुशलं कृत्वा राजतेऽभ्यधिकं मम । अ.श.१४५क/१३४; • पा. कुशलं कर्म, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि—कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२; = {dge ba'i las/}
las bgyid pa
कर्मकरः — {las bgyid pa rnams kyi kha zas} … {myur du rdzongs shig} भोजनं…कर्मकरस्य कृतशः…शीघ्रं शीघ्रं विसर्जय सु.प्र.५०ख/१००; कर्मकरी — {khyod la bu mo dbul lo/} /{khyod la} ।{mna' ma dang khyod la bran mo dang las bgyid pa 'bul lo//} दुहितरं ते दास्यामि स्नुषां ते दासीं ते कर्मकरीं ते दास्यामि वि.व.२४५क/२.१४६.
las mgo thon
वि. कर्मठः — {las la dpa' dang las mgo thon//} कर्मशूरस्तु कर्मठः अ.को.२०७क/३.१.१८; कर्मणि घटते चेष्टत इति कर्मठः । घटे चेष्टायाम् अ.वि.३.१.१८.
दुष्कर्म — {las ngan smin pa nyer gnas bzod dka' yi/} /{rnam pa 'di ni bdag la dus min lhung //} अकालपाती मम दुःसहोऽयं दुष्कर्मपाकोपनतप्रकारः ।। अ.क.३०५ख/१०८.१२५; कुकर्म — {las ngan 'di las rnam par log//} विरमास्मात् कुकर्मणः अ.क.१६८ख/१९.५४.
las ngan pa
वि. कर्महीनः — {lus kyi las ngan pa ni khyim 'bigs pa'i rkun po ste/} /{'tsho ba shin tu smad pa'i phyir ro//} कायकर्महीनश्चौरः सन्धिच्छेदकः, अत्यर्थं गर्हितजीवितत्वात् अभि.स.भा.११६क/१५५.
las mngon par 'du byed pa
कर्माभिसंस्कारः — {las mngon par 'du byed pa la 'dun pa} कर्माभिसंस्कारच्छन्दः अभि.भा.४९ख/१०५९.
las mngon par 'du byed pa la 'dun pa
पा. कर्माभिसंस्कारच्छन्दः, छन्दभेदः — {'dun pa ni rnam pa bzhi ste/} {bzhi pa ni nying mtshams sbyor ba'i 'ching ba la 'dun pa yin no//} {yang na las mngon par 'du byed pa la 'dun pa yin no//} चतुर्विधो हि च्छन्दः… प्रतिसन्धिबन्धच्छन्दश्चतुर्थः, कर्माभिसंस्कारच्छन्दो वा अभि.भा.४९ख/१०५९.
las can
• उ.प. कर्मकः — {sku dang gsung dang thugs sprul pa'i/} /{sbyor ba'i thabs kyi las can te//} कायवाक्चित्तनिर्माणप्रयोगोपायकर्मकः । सू.अ.१५९क/४७; • सं. = {gzhu} कार्मुकम्, धनुः मि.को.४७क ।
las gcig nas gcig tu brgyud pa
कर्मपरम्परा — {de nas bcom ldan 'das kyis bram ze che zhing mtho ba gang po'i rgyu gcig nas gcig tu brgyud pa dang las gcig nas gcig tu brgyud pa mkhyen nas 'dzum pa mdzad do//} अथ भगवान् पूर्णस्य ब्राह्मणमहाशालस्य हेतुपरम्परां कर्मपरम्परां च ज्ञात्वा स्मितं प्राविरकार्षीत् अ.श.३ख/२; अ.श.६क/५.
las chen
महाकर्म — {las chen rigs ni bsdus pa la//} महाकर्मकुलोच्चये स.दु.१०४क/१४६; मि.को.१२ख ।
las chen po
= {las chen/}
las chen rigs
पा. महाकर्मकुलम् — {las chen rigs ni bsdus pa la/} /{sdom pa thams cad yang dag ldan/} /{mchod pa'i las ni ci nus bzhin/} /{kun nas so sor gzung bar bgyi//} संवरं सर्वसंयुक्तं प्रतिगृह्णामि तत्त्वतः । पूजाकर्म यथाशक्त्या महाकर्मकुलोच्चये ।। स.दु.१०४क/१४६.
las ji lta ba bzhin du skye ba
यथाकर्मोपपत्तिता — {de ni skye ba rnam pa tha dad pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so/} /{las ji lta ba bzhin du skye ba dang} स उपपत्तिनानात्वतां च । यथाकर्मोपपत्तितां च…(यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३क/५०.
las ji lta ba bzhin du rjes su 'brang ba
वि. यथाकर्मोपगः — {las ji lta ba bzhin du rjes su 'brang ba'i sems can rnams yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes to//} यथाकर्मोपगान् सत्त्वान् यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२००क/२२.
las brjod pa
कर्मवाचना — {las brjod pa dang po dang gnyis pa yang byas zin gyi} प्रथमा कर्मवाचना कृता द्वितीयेति वि.सू.४२क/५३.
las thams cad pa
• वि. सर्वकर्मिकः — ( {khro bo} ) {las thams cad pas mngon par bsngags pa yang ngo //} {bdug pa la sogs gzhag go//} सर्वकर्मिकक्रोधेनाभिमन्त्रिताश्च धूपादिकं स्थापयेत् स.दु.१२३क/२१६; सार्वकर्मिकः — {ci ste ljang gu la thun mong gi las thams cad pa bya ba yin na de'i tshe sa'i snying por rin po che lnga gzhug par bya'o//} अथ हरितायां साधारणं सार्वकर्मिके कार्यम्, तदा पञ्चरत्नानि भूमिगर्भे निधापयेत् वि.प्र.९५ख/३.८; • ना. विश्वकर्मा, देवशिल्पी — {dgongs pa bskyed pa'i mod la lha'i dbang po brgya byin lha'i tshogs kyis g}.{yog byas pa/} {gang na las thams cad pa dang} … ।{lhags te} सहचित्तोत्पादाच्छक्रो देवेन्द्रो मरुद्गणपरिवृत आगतो यत्र विश्वकर्मा अ.श.३६क/३२.
las thibs po rab tu rgyu ba
कर्मगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} … {las thibs po rab tu rgyu ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति ।…कर्मगहनोपचारं च द.भू.२५१ख/४९.
las thog ma pa
वि. प्रथमकर्मिकः— {byang chub sems dpa' las dang po pa las thog ma pa'i brtson 'grus dang ldan pa ma yin te} इह बोधिसत्त्वो न आदिकर्मिकतत्प्रथमकर्मिकवीर्येण समन्वागतो भवति बो.भू.११०क/१४१.
las mtha'
= {las kyi mtha'/}
las dang nyon mongs pa la goms pa ji lta ba bzhin du bsgos pa
यथाकर्मक्लेशाभ्यासवासितता — {las dang nyon mongs pa la goms pa ji lta ba bzhin du bsgos pa dang} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} यथाकर्मक्लेशाभ्यासवासिततां च… (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
las dang rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs
पा. कर्मविपाकज्ञानबलम्, तथागतबलविशेषः — {las dang rnam par smin pa mkhyen pa'i stobs ni shes pa brgyad de/} {'gog pa dang lam shes pa dag ma gtogs so//} कर्मविपाकज्ञानबलमष्टौ ज्ञानानि, निरोधमार्गज्ञाने हित्वा अभि.भा.५५ख/१०८५.
las dang po
= {las dang po pa/}
las dang po pa
• वि. आदिकर्मिकः — {'dir las dang po pas dang por sgrub thabs kyi cho gas bsnyen pa bya ste} इहादिकर्मिकेण प्रथमं सेवा कर्तव्या साधनविधिना वि.प्र.६४क/४.११२; {byang chub sems dpa' las} ।{dang po pa des de nyid du byang chub kyi sems mi brjed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin 'thob bo//} स आदिकर्मिको बोधिसत्त्वस्तत्रैव बोधिचित्तासम्प्रमोषं नाम समाधिं प्रतिलभते शि.स.४२ख/४०; • पा. आदिकर्मिकः, योगाचारभेदः — {de la rnal 'byor spyod pa rnam pa du zhe na/} {smras pa/} {gsum ste/} {gsum gang zhe na/} {'di lta ste/} {las dang po pa dang yongs su sbyangs pa byas pa dang yid la byed pa las 'das pa'o//} तत्र कति योगाचाराः? आह, त्रयस्तद्यथा । आदिकर्मिकः, कृतपरिचयः, अतिक्रान्तमनस्कारश्च श्रा.भू.१०५क/२८४; {mi sdug pa bsgom pa'i rnal 'byor spyod pa ni rnam pa gsum du brjod de/} {las dang po pa dang yongs su sbyang ba byas pa dang yid la byed pa rdzogs pa'o//} स पुनरयमशुभां भावयन् योगाचारस्त्रिविध उच्यते—आदिकर्मिकः, कृतपरिजयः, अतिक्रान्तमनस्कारश्च अभि.भा.९ख/८९६.
las dang po pa ma yin
= {las dang po pa ma yin pa/}
las dang po pa ma yin pa
वि. अनादिकर्मिकः — {byang chub sems dpa' 'byung ba de dag ni las dang po pa ma yin te} अनादिकर्मिकाश्च ते बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति स.पु.२७क/४८.
las dang po pa'i rnal 'byor spyod pa
आदिकर्मिको योगाचारः — {rnal 'byor spyod pa ni rnam pa gsum du brjod de/} {las dang po pa dang yongs su sbyang ba byas pa dang yid la byed pa rdzogs pa'o//} … {'di ni las dang po pa'i rnal 'byor spyod pa yin no//} योगाचारस्त्रिविध उच्यते—आदिकर्मिकः, कृतपरिजयः, अतिक्रान्तमनस्कारश्च…अयमादिकर्मिको योगाचारः अभि.भा.९ख/८९६.
las dang po pa'i sa
पा. आदिकर्मिकभूमिः — {las dang po pa'i sa sbyang ba} आदिकर्मिकभूमिपरिष्कारः क.त.४४९४.
las dang bya ba chud mi za ba
कर्मक्रियाविप्रणाशः— {sems can las dang bya ba chud zos pa rnams kyi las dang bya ba chud mi za ba bstan par bya ba} कर्मक्रियाप्रणष्टानां च सत्त्वानां कर्मक्रियाविप्रणाशमादर्शयेयम् ल.वि.१२३ख/१८३.
las dang bya ba chud zos pa
वि. कर्मक्रियाप्रणष्टः — {sems can las dang bya ba chud zos pa rnams kyi las dang bya ba chud mi za ba bstan par bya ba} कर्मक्रियाप्रणष्टानां च सत्त्वानां कर्मक्रियाविप्रणाशमादर्शयेयम् ल.वि.१२३ख/१८३.
las dang bya ba la 'jug pa gsang ba
पा. कर्मक्रियावतारगुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {gang 'di de bzhin gshegs pa dgra} ।{bcom pa yang dag rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am} … {las dang bya ba la 'jug pa gsang ba 'am} … {rab tu shes so//} स यानीमानि तथा– गतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा…कर्मक्रियावतारगुह्यं वा…प्रजानाति द.भू.२६६क/५८.
las dang 'bras bu
कर्मफलम् — {las dang 'bras bu 'dzin pa po'i byed pa gcig med pas byas pa chud zos pa dang ma byas pa dang phrad pa'i skyon du thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} कर्मफलपरिग्राहकस्यैकस्य कर्तुरभावेन कृतनाशाकृताभ्यागमदोषप्रसङ्गात् त.प.२०६ख/२०८; {las dang 'bras bu la longs spyod pa} कर्मफलानां च भोक्ता त.प.२११क/८९२; {de phyir las 'bras sogs rnams kyi/} /{'brel pa nyid ni} ।{'thad pa yin//} ततः कर्मफलादीनां सम्बन्ध उपपद्यते ।। त.स.२०क/२१५; {las dang las 'bras} … /{de bzhin snod dang gnas dang ni/} /{cha byad rmi lam zhar la gsungs//} कर्म कर्मफलं…। पात्रं स्थानं तथा वेषं स्वप्नप्रसङ्गे प्रचोदितम् ।। म.मू.१९०क/१२५; द्र. {las kyi 'bras bu/}
las dang 'bras bu'i 'brel pa
पा. कर्मफलसम्बन्धः — {rgyu dang 'bras bu'i dngos po bsgrubs pa na/} {las dang 'bras bu'i 'brel pa la sogs pa thams cad 'thad pa yin la/} {sun 'byin pa yang mi 'thad pa yin no//} कार्यकारणभावे साधिते सर्वं कर्मफलसम्बन्धादि घटते, दूषिते च विघटते त.प.२५१ख/२१७; {de'i tshe las dang 'bras bu'i 'brel pa la sogs pa gang dag 'jig rten dang bstan bcos dag la grags pa de dag ji ltar bsgrub par 'gyur} तदा येऽमी कर्मफलसम्बन्धादयो लोकशास्त्रयोः प्रतीतास्ते कथं सिद्ध्येयुः त.प.२४६ख/२०७.
las drag
= {las drag po/}
las drag po
निष्ठुरकर्म — {sems cad de dag kyang de ltar byang chub sems dpa' las drag po la 'jug la} ते च सत्त्वा एवं निष्ठुरकर्मणा प्रतिपद्यमानस्य बोधिसत्त्वस्य बो.भू.१४२क/१८२.
las drug ldan pa
षट्कर्मा — {gnyis skyes} … /{'di dag las ni drug ldan pa/} /{mchod sbyin la sogs nus pa 'o//} द्विजाति… असौ षट्कर्मा यागादिभिर्युतः अ.को.१८०ख/२.७.४; असौ ब्राह्मणः यागादिभिर्युतश्चेत् षट्कर्मेत्युच्यते । यजनयाजनाध्ययनाध्यापनदानप्रतिग्रहलक्षणानि षट्कर्माणि । तानि अस्य सन्तीति षट्कर्मा अ.वि.२.७.४.
las bdag gir bya ba
कर्मस्वकः — {las bdag gir bya ba mkhyen pa'i stobs} कर्मस्वकज्ञानबलम् बो.भू.१९७क/२६५; कर्मस्वकता — {las bdag gir bya ba shes pa'i stobs} कर्मस्वकताज्ञानबल(–) बो.भू.५६क/७३; द्र. {las bdag gir byed pa/}
las bdag gir bya ba mkhyen pa'i stobs
पा. कर्मस्वकज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu} … {gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang las bdag gir bya ba mkhyen pa'i stobs dang} … {zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि… स्थानास्थानज्ञानबलं कर्मस्वकज्ञानबलं…आस्रवक्षयज्ञानबलं च बो.भू.१९७क/२६५; द्र.— {las bdag gir bya ba shes pa'i stobs/}
las bdag gir bya ba shes pa'i stobs
पा. कर्मस्वकताज्ञानबलम्, तथागतबलभेदः — {las bdag gir bya ba shes pa'i stobs kyis rigs rim gyis rnam par dag par byed} कर्मस्वकताज्ञानबलगोत्रं क्रमेण विशोधयति बो.भू.५६क/७३; द्र. {las bdag gir bya ba mkhyen pa'i stobs/}
las bdag gir byed pa
कर्मस्वकः म.व्यु.२३१३ ( {las bdag gir bya ba} कर्मस्वकः म.व्यु.४५क).
las rnam par 'byed pa chen po'i mdo
ना. महाकर्मविभागसूत्रम्, ग्रन्थः — {'di ltar las rnam par 'byed pa chen po'i mdo} … {las} … {gsungs te} तथाहि—महाकर्मविभागसूत्रे…उक्तः अभि.भा.२२९क/७६९; महाकर्मविभङ्गसूत्रम् — {las rnam par 'byed pa chen po'i mdo las} महाकर्मविभङ्गसूत्रे अभि.स्फु.९३क/७६९.
las rnam par smin pa'i lus
कर्मविपाककायः — {las rnam par smin pa'i lus rnam par phye ba'i brda yang rab tu shes so//} कर्मविपाककायानां विभक्तिसङ्केतं प्रजानाति द.भू.२४४ख/४५.
las sna tshogs can
विश्वकर्मा म.व्यु.६९४१ (९९क); द्र. {las kun pa/} {las thams cad pa/} {las sna tshogs byed pa/}
las sna tshogs pa
ना. विश्वकर्मा, देवशिल्पी ङ.को.२१/रा.को.४.४३७.
las sna tshogs byed pa
ना. विश्वकर्मा, देवशिल्पी — {brgya byin gyis bka' stsal te las sna tshogs byed pa nyid kyis byas pa shing lo'i khang pa} … {zhig tu gnas bcas te 'dug go//} विश्वकर्मणा शक्रसन्देशात्स्वयमभिनिर्मितां…पर्णशालामध्यावसत् जा.मा.५३ख/६३.
क्षुद्रकर्म — {de la 'di ni las phran tshegs kyi rdo rje gsang ba'o//} तत्रेदं क्षुद्रवज्रकर्मरहस्यम् गु.स.१२९ख/८५; द्र. {las phran/}
las phran tshegs kyi rdo rje gsang ba
क्षुद्रवज्रकर्मरहस्यम् — {de la 'di ni las phran tshegs kyi rdo rje gsang ba'o//} तत्रेदं क्षुद्रवज्रकर्मरहस्यम् गु.स.१२९ख/८५.
las bya ba
• क्रि. कर्म कुर्यात् — {de nas de la phan pa yi/} /{dbang du bya ba'i las bya ste//} ततः कुर्याद् वश्यं तु तस्य कर्म हिताय । स.दु.१२५क/२२४; • सं. कर्मदानम् — {las bya ba'i don du ni rgyud gcig dang} कर्मदानार्थं च घुमा त्वेका वि.सू.५६ख/७१; द्र.— {de skyes pa'i las bya ba la sogs pas sbyang ba rim bzhin du byas shing mngon par mtho bar skyes pa na} स कृतसंस्कारक्रमो जातकर्मादिभिरभिवर्धमानः जा.मा.३क/१.
• क्रि. कर्म करोति — {gal te nga yi las byed na/} /{'di la 'tsho ba tsam byin nas//} दत्त्वाऽस्मै यापनामात्रमस्मत्कर्म करोति चेत् ।। बो.अ.२९ख/८.१५३; • वि. कर्मकारकः— {las byed pa yi mi de rab tshol cig//} पर्येषथा तं नरु कर्मकारकम् ।। स.पु.४४ख/७८; {gsang ste ston pa dang las byed pa dang gnas sbyin pa dang klog pa yang ngo //} रहोऽनुशंसककर्मकारकनिःश्रयदायकपाठकाश्च वि.सू.२क/१; कर्मकृत् — {gnyug mar gnas pa dang las byed pa dang 'dun pa phul ba dag kho na la dngos gzhi'o//} नैवासिककर्मकृच्छन्ददायकानामेव मौलस्य वि.सू.२९क/३७; {gang na gzung ste byang chub sems dpa' zhes brjod par bya/} {gang nas mtshan gyi las byed pa} कुत उपादाय बोधिसत्त्वो वक्तव्यः? यतो लक्षणकर्मकृत् अभि.भा.२१९क/७३५; कर्मी — {gzhan yang skye ba dman gang dang /} /{rmongs dang ma rungs las byed dang //} अपि तु ये जन्महीना ये मूर्खाः क्रूरकर्मिणः ।। हे.त.१४ख/४६; • सं. १. कर्मकरणम् — {tshogs tha dad pas 'dun pa la sogs pas mthun par byas te las byed pa la mi rung ba med do//} न गणशश्च्छन्दादिसङ्गत्या कर्मकरणमन्याय्यम् वि.सू.५७क/७२ २. कर्मकरः — {gzhan gyi las byed pa dag kyang /} /{bdag gi khyim na re gnas bde//} परकर्मकरस्यापि स्वे निपानसुखा गृहाः । जा.मा.९६ख/१११; {gla mi gla zan las byed pa/} /{zho shas 'tsho ba zhes pa 'o//} भृतको भृतिभुक्कर्मकरो वैतनिकोऽपि सः । अ.को.२०३क/२.१०.१५; नियुक्तं कर्म करोतीति कर्मकरः अ.वि.२.१०.१५; कर्मिकः— {dge 'dun gyi rdzas de g}.{yogs pa la dge 'dun gyi las byed pa la gtad do//} (?) सङ्घेन तदर्थं सङ्घकर्मिकेणोधिस्य दानम् वि.सू.२७क/३३; कार्मिकः — {skye ba gzhan du dbul po las byed la/} /{drang srong chen po 'ga' zhig brtse ba yis/} /{lhung bzed chos gos dag ni byin gyur nas//} अन्यजन्मनि दरिद्रः कार्मिकः केनचिदपि दयया महर्षिणा । दत्तपात्रचीवरोऽभवत् अ.क.१६३ख/१८.२६ ३. = {mgar ba} कर्मकारः मि.को.२७क; • उ.प. कारी — {dge slong dag khyod bya dka' ba'i las byed pa'i byang chub sems dpa'i rus pa rnams blta bar 'dod dam} इच्छथ यूयं भिक्षवो दुष्करकारीणां बोधिसत्त्वानां शरीराणि द्रष्टुम् सु.प्र.५३ख/१०६.
las byed pa mo
वि. कर्मकारिका — {las byed pa mos mi nus na des dge slong gis byas pa'i tshig nges par brtags rung ngo //} कल्पिकमशक्तौ कर्मकारिकाया (? कया) नितीरितं तया भिक्षुणा कृतं वचनम् वि.सू.८२क/९९.
las byung
= {las las byung ba/}
las byung ba
= {las las byung ba/}
las brel
= {las kyis brel pa/}
las 'byung
= {las las 'byung ba/}
las 'byung ba
= {las las 'byung ba/}
las 'bras
= {las dang 'bras bu/}
las sbyin pa
कर्मदानम् — {las sbyin pa dang dbyung ba dang bsnyen par rdzogs par bya ba dang gzhig pa dang bsrang ba yang ngo //} कर्मदानाबर्हणोपसम्पादनप्रस्रम्भन्नो (प्रभञ्जनो भो.पा.)न्मञ्जनं च वि.सू.८४ख/१०२.
las ma yin pa
अकर्म — {gzhan yang rnam pa gsum ste/} {khyad par gyi las dang} ( {las dang} ) {las ma yin pa'o//} ( पुनरपरं) त्रिविधं विकर्म कर्म अकर्म वि.प्र.२६९ख/२. ८८; {brnab sems la sogs las min yang /} /{yid kyi nyes spyad rnam gsum mo//} अकर्मापि त्वभिध्यादि मनोदुश्चरितं त्रिधा ।। अभि.को.१३क/४.६५.
las mi
कर्मकरः — {de la sems can du bgrang ba'i dngos po gang zhe na/} {'di lta ste/} {bu dang} … {las mi dang} … {gzhan yang gang dag de lta bu dang mthun pa'i dngos po rnams dang} तत्र सत्त्वसंख्यातं वस्तु कतमत्? तद्यथा पुत्र…कर्मकर… यद्वा पुनरन्यदप्येवंभागीयं वस्तु श्रा.भू.६१ख/१५२.
las mi dge ba
पा. अकुशलं कर्म, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि — कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२.
las min
= {las ma yin pa/}
las med
• वि. अकर्मकः— {gang gi tshe las la bya ba gnyis pa med pas mi byed pa de'i tshe ni las de'i byed pa po ni las med pa ste/} {las mi bdog cing las de mi byed pa kho nar byed pa por 'gyur na} यदा च न करोति कर्मणो द्वितीयक्रियाऽभावात्, तदा अकर्मक एव अविद्यमानकर्मक एव तस्य कर्मणः कारकः स्यात् प्र.प.६१ख/७६; • ना. अकर्मः, बुद्धः — {lag bzang dang} … {las med dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अकर्षः (अकर्मः भो.पा.)…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
las med pa
= {las med/}
las smra ba
कर्मवादः — {gal te dbang phyug la ni nus med na/} /{legs te 'gro ba las kyis bsgrub par 'gyur/} /{gal te 'jig rten rang dbang skyes na 'dir/} /{las smra ba nyid dge bar brjod pa yin//} ईश्वरस्य यदि नास्ति *न शक्तिः साधु कर्मविधिरेव जनः स्यात् । स स्वतन्त्रचरि (जनि भो.पा.)तो यदि लोकः कर्मवाद इह शस्त उदग्रः ।। प्र.अ.४२ख/४८.
las tshogs
कर्मगणः मि.को.११क ।
las tshon
ना. कर्मरङ्गः, द्वीपः — {las tshon zhes bya'i gling dang ni/} /{na li ke ra 'byung ba'i gnas//} कर्मरङ्गाख्यद्वीपेषु नाडिकेसर (?रस)मुद्भवे ।। म.मू.२३४ख/२५७.
las 'dzin pa
पा. कर्मधारयः, समासभेदः — {'di ni blta bar nus pa'i dngos po snang ba yang yin la/} {mngon sum yang yin no zhes bya ba ni las 'dzin pa'o//} शक्यदर्शनवस्त्वाभं च तत् प्रत्यक्षं चेति कर्मधारयः त.प.६४क/५८०.
las 'dzin pa'i bsdu ba
पा. कर्मधारयः समासः, समासभेदः — {der ni las 'dzin pa'i bsdu ba bya ste} तत्र कर्मधारयः समासः कार्यः त.प.१६३क/७८०; कर्मधारयः — {byed pa po mi shes pa'i srung brgyud la sogs pa gang dag yin pa de dag la de skad ces bya/} {de'i 'og tu srung la sogs pa las 'dzin pa'i bsdu ba'o//} अविज्ञातः कर्ता येषामाख्यायिकादीनां ते तथोक्ताः । पश्चादाख्यायिकादिशब्देन कर्मधारयः त.प.१७२ख/८०२.
las zhi ba rgya mtsho'i mdzod rnam par 'byed pa
पा. कर्मनिशान्तसागरकोशविचयम्, प्रज्ञापारमितामुखम् — {k+Sha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo las zhi ba rgya mtsho'i mdzod rnam par 'byed pa zhes bya ba khong du chud do//} क्षकारं परिकीर्तयतः कर्मनिशान्तसागरकोशविचयं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.
las gzhan mi byed
वि. अनन्यकर्मा — {las gzhan mi byed rab tu chos 'chad de/} /{'gro ba dang ni 'greng dang 'dug pa dang //} अनन्यकर्मा प्रवदामि धर्मं गच्छन्तु तिष्ठन्तु निषीदमानः । स.पु.४९क/८७.
las bzang
• सं. सत्कर्म — {gdung bas gzir ba bsrung ba dang mnyam las bzang chos ni gang du ci zhig mthong //} दृष्टः किं व्यसनार्तरक्षणसमः सत्कर्मधर्मः क्वचित् ।। अ.क.५५क/५९.४९; • पा. (ज्यो.) सुकर्मा, योगविशेषः — {sel ba dang} … {las bzang dang} … {tshangs pa dang dbang po dang khon 'dzin zhes pa ste sbyor ba nyi shu rtsa bdun no//} विष्कम्भः…सुकर्मा…ब्रह्मा ऐन्द्रः वैधृतिरिति सप्तविंशति योगाः वि.प्र.१७९ख/१.३६.
las bzang can
ना. सुकर्मा, देवशिल्पी ङ.को.२१/रा.को.५.३६२.
las rab 'byam
कर्मप्रसरः — {gang du mgo bo gang yin pa lhung ba der gnas pa'i las rab 'byam la sogs pa der 'grub par 'gyur ro//} यत्र पतित येन शिरसा तत्रस्थं कर्मप्रसरादिकं तस्य सिद्ध्यति वि.प्र.११३ख/३.३५.
las rung
= {las su rung ba/}
las rung ba
= {las su rung ba/}
las rlabs
कर्मोर्मिः — {yang yang las rlabs rtsom pa yis/} /{rab skyed 'khrugs pa'i rnam 'phrul can/} /{dpal rnams ri gzar chu bo bzhin/} /{bgrod pa dag ni su yis bzlog//} मुहुः कर्मोर्मिसंरम्भसम्भवक्षोभविभ्रमाः । गच्छन्त्यः केन वार्यन्ते शैलकुल्या इव श्रियः ।। अ.क.५ख/५०.४५.
las rlung
= {las kyi rlung /}
las la mkhas
= {las la mkhas pa/}
las la mkhas pa
वि. कर्मवित् — {de nyid bcu ni yongs su shes/} /{dkyil 'khor 'bri ba'i las la mkhas//} दशतत्त्वपरिज्ञाता मण्डलालेख्यकर्मवित् । वि.प्र.९१क/३.३.
las la dga' ba
वि. कर्मनिरतः — {hi ru ka dang b+hi ru ka/} /{blon chen dag gis chos min gyi/} /{las la dga' zhing dbang ma gyur/} /{khro ldan jo bo de btang gyur//} अनायत्तं महामात्यौ हिरुको भिरुकश्च तम् । अधर्मकर्मनिरतं क्रुद्धौ तत्यजतुः प्रभुम् ।। अ.क.३१३क/४०.६९.
las la chags
कर्मव्यग्रता — {las la chags nas myur min zhing /} /{thogs par gal te khyod bsgrubs na//} कर्मव्यग्रतयाऽक्षिप्रं विलम्बं विदधासि चेत् । अ.क.२क/५०.९.
las la dpa' ba
वि. कर्मशूरः — {las la dpa' dang las mgo thon//} कर्मशूरस्तु कर्मठः अ.को.२०७क/३.१.१८; कर्मणि शूरः कर्मशूरः अ.वि.३.१.१८.
las la spyod
वि. कर्मभुक् — {rgyu mthun sogs pas rab phye ba'i/} /{'bras bu rnam pa bzhi zhes brjod/} /{las kyi rlung gis bskul ba yis/} /{las la bcom ldan shes rab spyod//} फलं चतुर्विधं प्रोक्तं निष्यन्दाद्यैर्विभेदितम् । कर्मभुग् भगवती प्रज्ञा कर्ममारुतचोदिता ।। हे.त.२१ख/६८.
las la dbang ba
पा. कर्मवशिता, वशिताभेदः — {dbang rnam pa bzhi ni/} {rnam par mi rtog pa la dbang ba dang zhing yongs su dag pa la dbang ba dang ye shes la dbang ba dang las la dbang ba'o//} चतुर्धा वशिता—निर्विकल्पवशिता, क्षेत्रपरिशुद्धिवशिता, ज्ञानवशिता, कर्मवशिता च म.भा.९ख/७५; अभि.स.भा.५३क/७३.
las lam
= {las kyi lam/}
las las skyes
= {las las skyes pa/}
las las skyes pa
• वि. कर्मजम् — {ngo bo sna tshogs las skyes pa/} वैश्वरूप्यं हि कर्मजम् त.स.४ख/६५; • पा. कर्मजा १. ऋद्धिभेदः — {rdzu 'phrul ni mdor bsdu na rnam pa lnga'o zhes brjod de/} {bsgoms pa'i 'bras bu dang} … {las las skyes pa ste} समासतः पञ्चविधामृद्धिं वर्णयन्ति—भावनाफलम्…कर्मजां च अभि.भा.६४ख/११२१ २. पूर्वनिवासानुस्मृतिभेदः — {sngon gyi gnas rjes su dran pa ni rnam pa gsum ste/} {bsgoms pa'i 'bras bu dang skye bas thob pa dang las las skyes pa'o//} त्रिविधा हि पूर्वनिवासानुस्मृतिः—भावनाफलम्, उपपत्तिप्रतिलब्धा, कर्मजा च अभि.भा.६५ख/११२४.
las las byung
= {las las byung ba/}
las las byung ba
वि. कर्मप्रभवः — {sprul pa'i sangs rgyas thams cad ni las las byung ba ma yin te} सर्वे हि निर्मितबुद्धा न कर्मप्रभवाः ल.अ.१५२क/९८; कर्मजः, ओ जा — {snang ba med phyir las med do/} /{las las byung ba'i 'gro ba'ang med//} दृश्याभावान्न कर्मास्ति न च वै कर्मजा गतिः ।। ल.अ.१७८ख/१४२; द्र {las las 'byung ba/}
las las 'byung ba
वि. कर्मसम्भवः — {'gro ba rnams kyi sems rgyud rab tu mkhyen/} /{spyod pa gang dang ji ltar las 'byung dang /} /{tshul sgo gang gis rnam par grol 'gyur ba/} /{de ni bcom ldan mi yi mchog gis mkhyen//} चित्तधार जगतः प्रजानसे या चरिर्यथ च कर्मसम्भवः । येन वा नयमुखेन मुच्यते तं च वेत्सि भगवन्नरोत्तमा ।। रा.प.२३०क/१२२; द्र. {las las byung ba/}
las lung du ma bstan pa
पा. अव्याकृतं कर्म, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि—कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२.
las su bskos pa
वि. अधिकृतः — {de'i las su bskos pa de dag rab tu dga' zhing stobs dag spro ba skyes te/} {bsgo ba bzhin du byas so//} प्रमोदादुद्भूतबलोत्साहास्ते तदधिकृतास्तथा चक्रुः जा.मा.८५क/९८.
las su bya ba
व्यापारः — {shes pa 'di'i gdon mi za bar bya ba gang byas na don dang phrad par byed pa'i las su bya ba 'ba' zhig yod pa yin la/} {gang rjes su bsgrubs pas shes pa phrad byed du gyur pa/} {de nyid kyang tshad ma'i 'bras bu yin no//} अस्य ज्ञानस्यास्ति कश्चिदवश्यकर्तव्यः प्रापकव्यापारो येन कृतेनार्थः प्रापितो भवति । स एव च प्रमाणफलम् न्या.टी.४५ख /७९; कर्म — {las su bya ba'i tshig} कर्मपदम् मि.को.६३क; श्रमः — {khyim ni chos kyi gnyen po dang 'dom po dang las su bya ba mang ches pas} धर्मप्रतिपक्षसम्बाधत्वाच्छ्रमबाहुल्याच्च गृहस्य जा.मा.९७क/१११.
las su bya ba'i tshig
कर्मपदम् मि.को.६३क ।
las su mi bya
कृ. न कर्तव्यम् — {de yi tshe/} /{las su mi bya smra mi bya/} /{shing bzhin du ni gnas par bya//} न कर्तव्यं न वक्तव्यं स्थातव्यं काष्ठवत्तदा ।। बो.अ.१२क/५.४८.
las su mi rung ba
अकर्मण्यम् — {le lo ni bya ba la las su mi rung ba yin te/} {snyom las zhes bya ba'i don to//} अलसं क्रियासु अकर्मण्यम्, कुसीदमित्यर्थः बो.प.९६ख/६२; अकर्मण्यता — {rmugs pa ni sems las su mi rung ba ste slong ba nyid do//} स्त्यानं चित्तस्याकर्मण्यता स्तैमित्यम् त्रि.भा.१६१क/६९.
las su mi rung ba nyid
अकर्मण्यता — {rmugs pa ni lus dang sems las su mi rung ba nyid do//} कायचित्ताकर्मण्यता स्त्यानम् अभि.स्फु.१३५ख/८४४.
las su rtsa ba rko ba
वि. मूलिकः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na bram ze las su rtsa ba rko ba zhig gnas pa} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां महानगर्यामन्यतमो मूलिको ब्राह्मणः अ.श.२५०ख/२३०.
las su rung ba
• वि. कर्मण्यम् — {gser gyi rigs chen po ni gser rnam pa bzhi'i gnas su 'gyur te/} {mang po dang 'od gsal ba dang dri ma med pa dang las su rung ba'o//} महासुवर्णगोत्रं हि चतुर्विधस्य सुवर्णस्याश्रयो भवति । प्रभूतस्य, प्रभास्वरस्य, निर्मलस्य, कर्मण्यस्य च सू.व्या.१३८क/१३; ग्. {yeng ba thams cad spangs nas ni/} /{sems ni las rung sgom gyur cig//} कर्मण्यचित्ता ध्यायन्तु सर्वविक्षेपवर्जिताः ।। बो.अ.३९ख/१०.४३; • सं. १. कर्मण्यभावः — * {gnyis med las su rung ba'i phyir/} /{rtsub pa'i reg dang bral ba'i phyir//} परुषस्पर्शनिर्मुक्तं मृदुकर्मण्यभावतः ।। र.वि.११७ख/८५ २. कर्मण्यता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang} … {las su rung ba dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…कर्मण्यता शि.स.६८क/६७; {de nyid la rnam par 'byed pa dang spro ba dang yid bde ba dang las su rung ba dang sems gnas pa dang mnyam pa nyid kyi rnam pa bsgom pa} तत्रैव विचयोत्साहसौमनस्यकर्मण्यताचित्तस्थितिसमताकारभावनाः सू.व्या.१६७क/५८.
las su rung ba'i sems dang ldan pa
वि. कर्मण्यचित्तः — {de ltar smon lam shin tu bsgrubs shing} … {las su rung ba'i sems dang ldan pa} … {yin te} स एवं स्वभिनिर्हृतप्रणिधानः कर्मण्यचित्तो…भवति द.भू.१८०क/११.
las su rung ba'i bsam pa
पा. कर्मण्याशयता, चित्ताशयभेदः — {de'i sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //} … {las su rung ba'i bsam pa dang} तस्य दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…कर्मण्याशयता च द.भू.१८७ख/१५.
lA TI
लाटी, भाषाविशेषः — {sau ra se na gau Da dang /} {lA Di gzhan yang de 'dra'i skad/} /{rang bzhin nyid ces bya ba yi/} /{tha snyad rnams la nye bar 'gyur //} सौरसेनी च गौडी च लाटी चान्या च तादृशी । याति प्राकृतमित्येव व्यवहारेषु सन्निधिम् ।। का.आ.३१९ख/१.३५.
lA Di
= {lA TI/}
lA ba
लावः, पक्षिविशेषः — {de bzhin du sgra rdo rje ma la sogs pa drug ni lA ba dang phug ron dang bya dkar dang mchil pa dang ngur pa dang ngang pa'o//} तथा शब्दवज्रादयः षट् । लावः पारावतः बकः चटकः चक्रवाकः हंसः इति वि.प्र.१६७क/३.१५०.
li
ना. ली, देशः — {de bzhin du bod dang li dang rgya nag la sogs pa'i yul rnams su} एवं भोटलीच (ली भो.पा.)– चीनादिदेशेषु वि.प्र.१९१क/१.५४.
li ka ra
= {li kha ra/}
li kha ra
शर्करा— {bu ram dang hwags dang li kha ra la sogs pa thams cad ni bu ram gyi dbu ba nyid kyis 'phangs so//} सर्वेषां गुडखण्डशक (? र्क)रादीनां फाणितत्वेनाक्षेपः वि.सू.७५ख/९२.
li kha ra tshang tshing
ना. पुण्ड्रकक्षः, वनम्— {nye ba 'khor shar phyogs na li kha ra shing 'phel zhes bya ba'i grong yod pa/} {de'i shar phyogs na li kha ra tshang tshing zhes bya ba'i tshal yod de} पूर्वेणोदा (पा?)लिन् पुण्ड्रवर्धनं नाम नगरम् । तस्य पूर्वेण पुण्ड्रकक्षो नाम दावः वि.व.२६६ख/२.१६९; द्र. । {li kha ra'i shing tshang tshing can/}
li kha ra shing 'phel
ना. पुण्ड्रवर्धनम्, नगरम् — {nye ba 'khor shar phyogs na li kha ra shing 'phel zhes bya ba'i grong yod pa/} {de'i shar phyogs na li kha ra tshang tshing zhes bya ba'i tshal yod de} पूर्वेणोदा (पा?)लिन् पुण्ड्रवर्धनं नाम नगरम् । तस्य पूर्वेण पुण्ड्रकक्षो नाम दावः वि.व.२६६ख/२.१६९; पूर्णवर्धनम् — {yul dbus kyi mtshams so//} {shar du ni li khar shing 'phel gyi mdun gyi nags li kha ra'i shing tshang tshing can zhes bya'o//} … {nub tu ni bram ze'i grong ka ba dang nye ba'i ka ba zhes bya'o//} मर्यादा मध्यदेशस्य । पूर्वेण पुण्ड्रकच्छो नाम दावः पुरतः पूर्णवर्धनस्य… पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणौ ब्राह्मणग्रामकौ वि.सू.७४क/९१.
li kha ra'i shing tshang tshing can
ना. पुण्ड्रकच्छः, वनम् — {yul dbus kyi mtshams so//} {shar du ni li kha ra shing 'phel gyi mdun gyi nags li kha ra'i shing tshang tshing can zhes bya'o//} … {nub tu ni bram ze'i grong ka ba dang nye ba'i ka ba zhes bya'o//} मर्यादा मध्यदेशस्य । पूर्वेण पुण्ड्रकच्छो नाम दावः पुरतः पूर्णवर्धनस्य…पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणौ ब्राह्मणग्रामकौ वि.सू.७४क/९१; द्र. {li kha ra tshang tshing /}
li khri
सिन्दूरम् १. नागसम्भवम् — {de nas bung ba'i tshogs ni glu len cing /} /{kiM shu ka dpal li khris rgyas pa 'dra//} अथाययौ भृङ्गगणोपगीतः सिन्दूरपूरायितकिंशुकश्रीः । अ.क.५१ख/५९.१८; नागसम्भवम् — {sin du raM dang li khri 'o//} सिन्दूरं नागसम्भवम् अ.को.२०१ख/२.९.१०५; नागात् सीसात् सम्भवोऽस्य नागसम्भवम् अ.वि.२.९.१०५ २. अष्टसु मङ्गल्यवस्तुष्वन्यतमम् मि.को.८ख ।
li ga dur
कुटन्नटम्, कैवर्तीमुस्तकम् — {li ga dur dang da sha pur/} /{nags skyes pa ri pe la baM/} /{p+la ba go pur go na rda/} /{ke brti mu sta kA ni tsa//} कुटन्नटं दाशपुरं वानेयं परिपेलवम् ।। प्लवगोपुरगोनर्दकैवर्तीमुस्तकानि च । अ.को.१६३ख/२.४.१३१; कुटन् वक्रीभवन्नटतीति कुटन्नटम् । नट नृत्तौ अ.वि.२.४.१३१; मुस्ता — {n+ya gro d+ha/} /{u dum lbA ra a shwad+tha/} /{p+lag sha ka pi ta na dang /} /{pu tse shel dang li ga dur/} /{nim pa srang ni gnyis gnyis la//} उदुम्बराश्वत्थवटप्लक्षकपीतनान् ।। कटुकां रोहिणीं मुस्तां निम्बं च द्विपलांशकान् । अ.हृ.२००क/४.१०.४२.
लिच्छविः, वंशविशेषः — {shAkya rnams kyi} … {ma yin no//} {li tsa bI rnams kyi yan lag bzhi pa'i dpung gi tshogs kyi bkod pa'ang ma yin gyi} नापि शाक्यानां…नापि लिच्छवीनां चतुरङ्गस्य बलकायस्य व्यूहः अ.सा.७०ख/३९.
li shi
लवङ्गम् — {li shi'i yal 'dab dag ni zos gyur pa'i/} /{lag ldan chu srin sgregs pa'i dri bzangs kyi/} /{chu dang ldan pa rgya mtsho'i dba' rlabs 'di/} /{rin chen 'od zer dag gis spras te mdzes//} कवलितलवङ्गपल्लवकरिमकरोद्गारसुरभिणा पयसा । एषा समुद्रवेला रत्नद्युतिरञ्जिता भाति ।। ना.ना.२४०ख/१४०; {li shi lha yi me tog dpal/} /{ming can} लवङ्गं देवकुसुमं श्रीसंज्ञम् अ.को.१७९ख/२.६.१२५; लूयते छिद्यते लवङ्गम् । लूञ् छेदने अ.वि.२.६.१२५.
li shi la wang ga
लवङ्गम् — {de'i nyin zhag la ga bur dang gur gum dang li shi la wang ga'i dri zhim pos dri zhim par byas pa} तदहो कर्पूरकुङ्कुमलवङ्गसुगन्धमुखगन्धिनः म.मू.१२३ख/३२.
lig bu mig
स्रोताञ्जनम् — {lig bu mig dang ut+pal sngon po dang ru rta dang tsan+dan dag gcig tu byas te/} स्रोताञ्जनं नीलोत्पलं कुष्ठं चन्दनं चैकतः कृत्वा म.मू.२११क/२३०; स्रोतोजम् — {mu tig lcags zangs rgyam tsha dung /} /{rgya mtsho'i lbu ba lig bu mig/} /{ba bla zho ga chur sbyar bya//} मुक्तायस्ताम्रसैन्धवैः ।। स्रोतोजशङ्खफेनालैर्लेखनं मस्तुकल्कितैः । अ.हृ.९३ख/१.२४.१६; तार्क्ष्यशैलम् यो.श.४क/५५; रसाञ्जनम् यो.श.२ख/२३.
lig mig
= {lig bu mig/}
lig shi ber
जातिफलम् म.व्यु.५८११ ( {spos kyi rgyal po 'am lig shi ber} म.व्यु.८४ख).
ling
पिण्डः — {rgyur byas pa'i gzugs bzhi dang ldan pa yang yod de/} {'di lta ste/} {bu ram gyi ling lta bu'o//} चतुरुपादा– यरूपिकस्तद्यथा गुडपिण्डः अभि.स.भा.३८ख/५३. • (द्र. — {pi pi ling /} ).
ling ga
लिङ्गम् — {b+ha gar ling ga rab bkod nas/} /{byang chub sems ni spro mi bya//} भगे लिङ्गं प्रतिष्ठाप्य बोधिचित्तं न चोत्सृजेत् । वि.प्र.६२ख/४.११०; हे.त.२६ख/८८.
ling nga
लिङ् — {ling nga sogs pa sgra yi gnas/} /{sgom pa gzhan du brjod pa yin/} /{kun 'dod bshad pa thams cad la/} /{yod pa 'di ni gzhan yin no//} शब्दात्मभावनामाहुरन्यामेव लिङादयः । इयं त्वन्यैव सर्वार्था सर्वाख्या तेषु विद्यते ।। प्र.अ.१३क/१४.
ling tog
पा. काचः, नेत्ररोगविशेषः — {sogs pa smos pa ni ling tog dang mig ser la sogs pa ni dbang po la gnas pa yin par gzung ngo //} आदिग्रहणेन काचकामलादय इन्द्रियस्था गृह्यन्ते न्या.टी.४२ख/५५; पटलम् — {bcom ldan 'das gang su dag mig la chu bur ram rab rib bam mig nad dam ling tog byung na} येषामपि केषांचिद्भगवन् अक्षिष्वर्बुदं वा तिमिरं वा अक्षिरोगो वा पटलं वा भवेत् अ.सा.८७क/४९; {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni} … {ma rig pa'i pri'i ling tog yongs su sel bas mig mkhan lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र… शलाकीभूतमविद्याकोशपटलपरिशोधनतया ग.व्यू.३१०ख/३९७; {mun pa'i ling thog dang nyon mongs pa sel ba'i stabs dang} तमःपटलक्लेशविधमनगतिः ल.वि.१३४ख/१९९; {kye ma sems can 'di dag ni} … {rab rib kyi ling thog gis bsgribs} तिमिरपटल…आवृता बतेमे सत्त्वाः द.भू.१९१क/१७; पिल्लम् यो.श.४ख/५९.
ling tog dkar
पा. शुक्रम्, नेत्ररोगविशेषः यो.श.४ख/५७.
ling tog ser po
काचपटलम् मि.को.५२क ।
ling thog
= {ling tog/}
ling pa
( {lings pa} इत्यस्यार्थे).
lings
द्र.— {rngon pa rnyi pa shan pa lings//} वैतंसिकः कौटिकश्च मांसिकश्च समं त्रयम् ।। अ.को.२०३क/२.१०.१४.
lings btab pa
भू.का.कृ. अभिप्रयुक्तः — {nags mes btang ba la sogs pa dag gis bzung ba'i phyir ri dwags dang bya dang sdig sbrul lings btab pa rnams la ni lings pa ma yin pa bdag po nyid ma yin no//} नानभियोक्तृस्वत्वमभिप्रयुक्तानां दवदाहादिभिरादानार्थं मृगपक्षिसरीसृपाणाम् वि.सू.१४क/१५.
lings pa
• वि. अभियोक्ता — {nags mes btang ba la sogs pa dag gis bzung ba'i phyir ri dwags dang bya dang sdig sbrul lings btab pa rnams la ni lings pa ma yin pa bdag po nyid ma yin no//} नानभियोक्तृस्वत्वमभिप्रयुक्तानां दवदाहादिभिरादानार्थं मृगपक्षिसरीसृपाणाम् वि.सू.१४क/१५; • सं. = {rngon pa} लुब्धकः, व्याधः — {gsod byed ri dwags gsod pas 'tsho/} /{gshed ma rngon pa lings pa 'o//} व्याधो मृगवधाजीवो मृगयुर्लुब्धकोऽपि सः । अ.को.२०३ख/२.१०.२१; मृगेषु लुभ्यति गृध्यतीति लुब्धकः । लुभ गार्ध्ये अ.वि.२.१०.२१.
lings pa ma yin pa
वि. अनभियोक्ता — {nags mes btang ba la sogs pa dag gis bzung ba'i phyir ri dwags dang bya dang sdig sbrul lings btab pa rnams la ni lings pa ma yin pa bdag po nyid ma yin no//} नानभियोक्तृस्वत्वमभिप्रयुक्तानां दवदाहादिभिरादानार्थं मृगपक्षिसरीसृपाणाम् वि.सू.१४क/१५.
lings po
वि. घनः — {skra dang sbrang ma sha la sogs pa yul bar dang bcas par gnas pa yin yang lings po gcig gi rnam pa can gyi shes pa skyed par byed pa} यथा विरलदेशस्थिता अपि केशमशकमक्षिकादयः एकघनाकारं प्रत्ययमुपजनयन्ति प्र.अ.८६ख/९४.
lip+tA
पा. = {chu srang} लिप्ता — {de ltar dbugs drug gis 'khor lo ste/} ।{de ni lip+tA 'am chu srang gcig tu 'gyur ro//} एवं षट्श्वासैश्चक्रम्, तदेकं लिप्ता पाणीपलं वा भवति वि.प्र.२५४क/२.६६.
lits+tsha bI
= {li tsa bI/}
lits+tsha bI gzhon nu
लिच्छविकुमारः— {de nas lits+tsha bI gzhon nu 'jig rten thams cad kyis mthong na dga' bas} अथ …सर्वसत्त्वप्रियदर्शनो नाम लित्स (च्छ लि.पा.)विकुमारः सु.प्र.५क/६.
lu gu rgyud
• सं. शङ्कला— {rang sangs rgyas rnams kyi tshigs ni lu gu rgyud lta bu yin no//} शङ्कलासन्धयः प्रत्येकबुद्धाः अभि.स्फु.२६९क/१०८९; शृङ्खला — {gang gi phyir shes pa dang shes bya dag gi rang bzhin lu gu rgyud bzhin du sbrel pa/} {de'i phyir gcig yod pa na gnyis pa yang yod par 'gyur te} यस्माज्ज्ञेयज्ञानयोः स्वभावौ शृङ्खलयेव बद्धौ, तस्मादेकस्वभावसद्भावे द्वितीयस्य प्राप्तिसद्भावः त.प.१८१क/८२४; गण्डुर* — {sems can ma rig pa'i sgrib pa dang ldan pa/} {sred pa'i kun tu sbyor ba can/} {sred pa'i lu gu rgyud kyis bcings pa/} {'khor zhing rgyug pa rnams kyi sngon gyi mtha' mi mngon no//} अविद्यानीवरणानां सत्त्वानां तृष्णासंयोजनानां तृष्णागण्डुरबद्धानां संसरतां सन्धावतां पूर्वा कोटिर्न प्रज्ञायते प्र.प.७५क/९५; • पा. शङ्कला, हस्तमुद्राविशेषः — {lag gnyis de bzhin rnam bkod pa/} /{sor mo'i rtse mo legs par sbyar/} / ग्. {yon min lag pa'i nang du ni/} /{'bad pas lag g}.{yon gzhug par bya/} /{thams cad 'og tu byas pa yi/} /{lu gu rgyud du bstan pa yin//} तदेव हस्तौ विन्यस्तौ अङ्गुल्याग्रसवेणिकौ । भूयो दामोटयेद् यत्नादपसव्यं तु कारयेत् । अधस्तात् सर्वतः कृत्वा शङ्कलेति उदाहृता ।। म.मू.२५२ख/२८८; द्र. । {lu gu brgyud/}
lu gu rgyud byas
द्र.— {rdo rje khu tshur gnyis bcings la/} /{mdzub mo gnyis ni rab tu brkyang /} /{mthe chung lu gu rgyud byas la//} वज्रमुष्टिद्वयं बद्ध्वा तर्जनी द्वे प्रसारयेत् ।। कनिष्ठां शृङ्खलीकृत्य स.दु.११०ख/१७२.
lu gu rgyud ma
• सं. शृङ्खला — {'phags pa rdo rje lu gu rgyud ma'i rgyud kyi rtog pa} आर्यवज्रशृङ्खलातन्त्रकल्पः क.त.७५८; • ना. सिङ्कला, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang} … {lu gu rgyud ma dang} … {'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला… सिङ्कला… सर्वभूतवशंकरी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९७ख/८.
lu gu brgyud
शङ्कला — {sangs rgyas dang rang sangs rgyas dang 'khor los sgyur ba rnams kyi tshigs kyi mdud pa dang lu gu brgyud dang gzar bus btab pa lta bu dag yin no//} नागग्रन्थिशङ्कलाशङ्कुसन्धयश्च बुद्धप्रत्येकबुद्धचक्रवर्तिनः अभि.भा.५६ख/१०८९; द्र. {lu gu rgyud/}
lu na'i yi ge
लूनलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am} … {lu na'i yi ge'am} … {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… लूनलिपिं… चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
lu ma
उत्सः — {snying rje chen po la brtson pa'i lu ma dang mtsho dang mtshe'u dang rdzing bu dang khron pa dang chu klung gi lha dag dang} महाकरुणाप्रयुक्ताभिश्च उत्ससरोह्रदतडागोदधान (? पान)नदीदेवताभिः ग.व्यू.३१३ख/३६; पल्वलम् — {mtsho dang lu ma'i 'gram dag na/} /{bya rnams rgyu ba'i sa phyogs su//} विहगाक्रीडदेशेषु पल्वलेषु सरस्सु च ।। जा.मा.१२४क/१४३; तडागः — {lu ma brgya stong phrag bcu dus dang mthun pa'i tsan dan gyi 'dam gyis mtha' 'khor ba} तडागशतसहस्राणि कालानुसारिचन्दनकर्दमोपचितानि ग.व्यू.३६५क/७९.
lug
• सं. मेषः, जन्तुविशेषः — {gang na lug gnyis phan tshun nas/} /{rdung bar byed pa mthong na ni//} यत्र पश्येत द्वौ मेषौ सङ्घट्टन्तौ परस्परम् । वि.व.२१३क/१.८८; {bsdus 'joms ni gang du phyogs gnyis nas lug lta bu'i ri la sogs pa 'ongs te sems can rnams 'joms par byed pa'o//} सङ्घातः, यत्र मेषाकृतयः पर्वतादय उभयत आपतन्तः सत्त्वान् पीडयन्ति अभि.स्फु.२४३क/३८१; एडकः — {rigs de ni glang po che dang rta dang rnga mo dang ba lang dang lug shin tu mang ba yin} प्रभूतहस्त्यश्वोष्ट्रगवेडकं च तत्कुलं भवति ल.वि.१६क/१७; {'thab pa dang rtsod pa'i nang du bdag gis bem po lta bu dang lug ltar lkugs pa lta bur bya'o//} जडसमेन, एडकमूकसमेन मया कलहविवादेषु भवितव्यम् शि.स.१०५ख/१०४; मेढ्रः — {lug dang lto 'phyang bal ldan dang /} / ग्. {yang dkar dang ni e Da ka//} मेढ्रोरभ्रोरणोर्णायुर्मेषवृष्णय एडके ।। अ.को.१९९ख/२.९.७६; मेहति रेतः सिञ्चतीति मेढ्रः । मिह सेचने अ.वि.२.९.७६; उरभ्रः — {lug gsod pas na shan pa rnams te} उरभ्रान् घ्नतीति औरभ्रिकाः अभि.भा.१८७ख/६४१; ऊर्णायुः — {lug gis gang bar gyur pa'i skye bo'i nags tshal gnas dag tu//} ऊर्णायुपूर्णजनकाननसन्निवेशे अ.क.७४क/६२.१; अजः — {de nas lug gi lam zhes pa'i/} /{sa 'dzin dag ni rab tu brgal//} अथाजपथनामानमतिचक्राम भूधरम् । अ.क.११०ख/६४.२६४; • पा. १. मेषः [1] राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang} … {tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४; वि.प्र.२३७ख/२.४० [2] संक्रान्तिविशेषः — {da ni lo'i nges pa la lug la sogs pa'i 'pho ba la snon par byed pa la snon byed bcu gnyis gsungs pa} इदानीं मेषादिसंक्रान्तौ क्षेपणे क्षेपका द्वादश वर्षध्रुवके उच्यते वि.प्र.१८१क/१.३७ [3] लग्नविशेषः — {'dir g}.{yon pa la rgyu ba'i nyin zhag lnga dang 'pho ba'i nyin zhag rnams kyis lug la sogs pa mi mnyam pa'i 'dab ma drug po rnams la stong pa'i dkyil 'khor rab tu 'bab pa srog gi rlung gis 'dor ro//} अत्र वामे पञ्चदिनारोहणेन संक्रान्तिदिनैर्मेषादिविषमलग्नेषु षट्सु शून्यमण्डलप्रवाहं प्राणवायुः त्यजति वि.प्र.२५२ख/२.६५ २. इडा, नाडीविशेषः — {ser skya lug dang kun 'dar ma ste nyi zla sgra gcan lam gsum bgrod rnams rnal 'byor ma//} योगिन्योऽर्केन्दुराहुत्रिविधपथगताः पिङ्गलेडावधूत्यः वि. प्र.११३क/१, पृ.१०; • ना. एडः, नागराजः — एडो नागराजा {klu'i rgyal po lug} म.व्यु.५६ख; {e Da me to nA ga rA dzA no/} /{klu'i rgyal po lug dang 'du ba gnyis} म.व्यु.५७क; एलः — {lug dang 'du ba gnyis} एलमेलौ नागराजानौ म.व्यु.३२९१; म.व्यु.३२६३; • द्र.— {chun pa rnams dang phyugs lug 'tsho ba rnams//} कृषिप्रधानान् पशुपालनोद्यतान् जा.मा.१३८क/१६०.
lug gi pags pa
मेषचर्म — {shar du 'khar ba mkhan mo dang lhor 'od ma'i gar mkhan mo dang} … {'di rnams kyi gdan rnams ni grangs bzhin du lug gi pags pa dang 'brog dgon pa'i khyi'i pags pa dang} पूर्वे कंसकारी, दक्षिणे वेणुनर्तकी…आसामासनानि यथासंख्यं मेषचर्मारण्याश्व (यश्व भो.पा.)चर्म वि.प्र.१६२क/३.१२६. {lug gi bal} एडकरोम — {chos gos rnying pa'i gnas su lug gi bal dag go//} पुराणचीवरस्य स्थाने एडकरोमाणि वि.सू.२६क/३२; {lug gi bal nag po 'ba' zhig dag go//} शुद्धकालकैडकरोम्णाम् वि.सू.२५ख/३१.
lug gi mtshan
पा. मेषलक्षणम्, कर्मकलाविशेषः — {mchongs pa dang yi ge dang lag rtsis dang rtsis dang grangs dang gyad kyi 'dzin stangs dang rgyang nas phog pa dang} … {lug gi mtshan dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते… लिपिमुद्रागणनासंख्यसालम्भधनुर्वेदे…मिश्र(?मेष)लक्षणे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
lug gi lam
ना. अजपथः, पर्वतः — {de nas lug gi lam zhes pa'i/} /{sa 'dzin dag ni rab tu brgal//} अथाजपथनामानमतिचक्राम भूधरम् । अ.क.११०ख/६४.२६४.
lug ltar lkugs
= {lug ltar lkugs pa/}
lug ltar lkugs pa
एडकमूकः — {'thab pa dang rtsod pa'i nang du bdag gis bem po lta bu dang lug ltar lkugs pa lta bur bya'o//} जडसमेन, एडकमूकसमेन मया कलहविवादेषु भवितव्यम् शि.स.१०५ख/१०४; एडमूकः म.व्यु.७६८४.
पा. एडकरजः, परिमाणविशेषः — {nyi zer gyi rdul bdun la ni ri bong rdul gcig go/} /{ri bong rdul bdun la ni lug rdul gcig go//} सप्त वातायनरजांस्येकं शशरजः । सप्त शशरजांस्येकमेडकरजः ल.वि.७७क/१०४; अविरजः म.व्यु.८१९५ (११४क); मि.को.२१ख ।
lug mo
एडका, भेडी — {ba dang rta rgod ma dang ra mo dang lug mo la sogs pa la yang de bzhin te/} {'dod pa la log par g}.{yem pa ni rang bzhin gyis kha na ma tho ba dang bcas pa} एवं गोवडवाजैडकादिषु प्रकृतिसावद्यः काममिथ्याचारः शि.स.४८क/४५; मेषी — {lug mo ni sgra rdo rje ma dang /} {ra mo ni reg bya rdo rje ma dang} मेषः(? मेषी) शब्दवज्रा । अजा स्पर्शवज्रा वि.प्र.१६६ख/३.१४९.
lug ru lta bu
वि. मेषविषाणिका — {mtha' 'khob tu mchil lham dag bcang bar bya'o//} … {lug ru lta bu dag mi bcang ngo //} धारयेत् प्रत्यन्त उपानहौ… न वेश (मेष भो.पा.)विषाणिकाम् वि.सू.७४ख/९१.
lugs
१. नीतिः — {gang zhig phur bu'i lugs kyis ni/} /{ma phye gros kyi gsang sngags kyis/} /{mi mthun phyogs kyi dpa' bo dag/} /{sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur//} मन्त्रणाऽभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः । त्याजिताः प्रतिसामन्ताः शौर्यं विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८; {gang lugs ba lang rwa co ltar/} /{gya gyu gzhan gyis mi shes pa//} गोशृङ्गकुटिला यस्य नीतिर्न ज्ञायते परैः ।। अ.क.१२६ख/६६.११; {'dod pas gzir na rigs pa'i lugs/} /{mkhas pa rnams kyang mi dran no//} विद्वांसोऽप्युचितां नीतिं न स्मरन्ति स्मरातुराः ।। अ.क.१८२क /२०.७९; {tsa na ka'i rgyal po'i lugs kyi bstan bcos} चाणक्यराजनीतिशास्त्रम् क.त.४३३४ २. = {tshul} न्यायः — ( {sa bon gyi chos kyi tshul gyis rgyu'o/} /{'byung ba'i chos kyi tshul gyis kun 'byung ba'o/} /{'brel pa'i tshul gyis rab tu skye ba'o//} हेतुर्बीजधर्मयोगेन । समुदयः प्रादुर्भावयोगेन । प्रभवः प्रबन्धयोगेन अभि.भा.४८ख/१०५८); {tshul zhes bya ba'i sgras ni 'dir lugs kyi don yin no//} योगशब्दोऽत्र न्यायार्थः अभि.स्फु.२५२क/१०५८; युक्तिः — {tshig gi lugs 'di ni dper na gang gi rten gang yin pa lta bu zhes lan btab zin to//} यथा कः किमाश्रित इत्युक्तोत्तरैषा वाचोयुक्तिः अभि.भा.९४क/१२२९; अ.क.३६३ख/४८.६७ ३. गतिः, पद्धतिः — {zhes pa 'di 'dra dus dang ni/} /{'gal ba'i lugs dag bstan pa yin//} इति कालविरोधस्य दर्शिता गतिरीदृशी । का.आ.३४०ख/३.१६९; {sgeg dang rol dang stabs la sogs/} /{lta ba'i don yin cig shos kyang /} /{mnyan par bya ba nyid ces pa/} /{'di yang lugs gnyis dag tu brjod//} लास्यच्छलितसाम्यादि प्रेक्ष्यार्थमितरत्पुनः । श्रव्यमेवेति सैषाऽपि द्वयी गतिरुदाहृता ।। का.आ.३१९ख/१.३९; {rgyal po ci bya mi bzad pa'i/} /{las kyi lugs ni 'di 'dra yin//} राजन् किं क्रियते क्रूरकर्मणां गतिरीदृशी । अ.क.३३८क/४४.१८; विधिः — {gzhan yang 'di ni ye shes la 'jug pa las bshad pa'i lugs yin gyi} अपि चास्त्येव ज्ञानप्रस्थानविहितो विधिः अभि.भा.२३२ख/७८३; प्रक्रिया — {zhes bya ba 'di ni de dag gi lugs yin no//} इत्येषा तस्य प्रक्रिया त.प.९क/४६३; क्रमः— {tshe dpag med dkar po mi tra'i lugs} मित्रक्रमसितामितायुः लो.को.१९४९ ४. स्थितिः [1] = {khrims} मर्यादा — {de nas lha mo dpe med ma/} /{bdag po song bas bag med cing /} /{gzugs dang lang tsho'i dregs pas long /} /{rigs kyi lugs ni mthong ma gyur//} ततश्चानुपमा देवी पत्यौ याते प्रमादिनी । रूपयौवनदर्पान्धा नालुलोके कुलस्थितिम् ।। अ.क.८४ख/८.६०; {'jig rten lugs dang 'gal ba yi/} /{yul rnams la ni khyad par du/} /{srog chags yang dag 'dod gyur te/} /{gnod pa'i zas la nad can bzhin//} लोकस्थितिविरुद्धेषु विषयेषु विशेषतः । स्पृहा सञ्जायते जन्तोरपथ्येष्विव रोगिणः ।। अ.क.३१४ख/४०.८७; संस्था — {lugs dang khrims dang yul chos khrims//} संस्था तु मर्यादा धारणा स्थितिः अ.को.१८७क/२.८.२६; सन्तिष्ठतेऽनया संस्था अ.वि.२.८.२६; धर्मः — {des smras pa/} {bu gcig khyim 'di na khyim gyi lugs kyis de yin no//} सा कथयति—पुत्रक इह कुले एष कुलधर्म इति अ.श.२६६क/२४३ [2] = {gnas lugs} अवस्था — {mig zur g}.{yo ba'i ri dwags mo rnams mdun du gus pas gyen du phyogs par gyur/} /{bsod nams rab dang rang bzhin 'di ni rab tu zhi bar 'gyur ba'i dus kyi lugs//} भवति हरिणी लोलापाङ्गा पुरः प्रणयोन्मुखी प्रशमसमयस्येयं पुण्यप्रसादमयी स्थितिः ।। अ.क.२२७ख/२५.३६; {de nas de la dad pa dag/} /{skyes par gus pa de dag gis/} /{bsod nams rang bzhin bcom ldan gyi/} /{spyod pa'i lugs ni ma lus smras//} ततस्ते निखिलं तस्यै श्रद्धासंवर्धितादराः । न्यवेदयन् पुण्यमयीं भगवच्चरितस्थितिम् ।। अ.क.७६क/७.५६ ५. सीमा, व्यवहारः — {gzhan gyi chos de gzhan dag la/} /{'jig rten lugs kyi rjes 'brangs nas/} /{gang du yang dag 'dzin byed pa/} /{ting nge 'dzin du brjod de dper//} अन्यधर्मस्ततोऽन्यत्र लोकसीमानुरोधिना । सम्यगाधीयते यत्र स समाधिः स्मृतो यथा ।। का.आ.३२१ख/१.९३; व्यवहारः — {nor rnams kun dang lhan cig tu/} /{rig pa thob cing 'phel bar gyur/} /{pha yi lugs rnams bzung ba yis/} /{bde ba nyid du ngal gso byas//} प्राप्तविद्यः स सर्वार्थैः सह वृद्धिमुपागतः । चकार सुखविश्रान्तिं व्यवहारधरः पितुः ।। अ.क.२३५ख/२७.७; यात्रा — {'di na kun du mchog rnams kyang /} /{mchog gi rjes su bstan pa yi/} /{tshig rnams nyid kyi drin gyis ni/} /{'jig rten lugs la 'jug par byed//} इह शिष्टानुशिष्टानां शिष्टानामपि सर्वथा । वाचामेव प्रसादेन लोकयात्रा प्रवर्तते ।। का.आ.३१८ख/१.३; वृत्तिः — {mtshan nyid thams cad ldan mod kyang /} /{rgyal po'i lugs kyi snod ma gyur//} सर्वलक्षणयुक्तोऽपि राजवृत्तेरभाजनम् । अ.क.२९०क/३७.३२ ६. = {gzhung lugs} मतम् — {grangs can gyi lugs} साङ्ख्यमतम् त.प.१४७क/२०; {rnal 'byor spyod pa'i lugs kyis dmigs pa ma grub pa'i phyir} योगाचारमतेनालम्बनासिद्धेः त.प.१७क/४७९; {btsun pa sbyor ba'i sde'i lugs} भदन्तयोगसेनमतम् त.प.२३८ख/१९२; {bde byed bdag po'i lugs kyis} शङ्करस्वामिमतेन त.प.१८३ख/८२८; नयः — {bye brag tu smra ba'i lugs kyis ni phra rgyas kun nas dkris pa yin no//} वैभाषिकनयेन पर्यवस्थानमेवानुशयः अभि.स्फु.८९क/७६१; {dbu ma'i lugs kyi snying po mdor bsdus pa'i rab tu byed pa} मध्यमकनयसारसमासप्रकरणम् क.त.३८९३; नेत्री — {de ltar na gnas brtan nye bsrungs kyi lugs kyi tshig} … {'di tshad mar byas pa yin no//} एवं च स्थविरोपगुप्तस्यापीदं नेत्रीपदं प्रामाणिकं भविष्यति अभि.भा.७६ख/२३९. • (द्र.— {gzhung lugs/} {cha lugs/} {gnas lugs/} {dgang lugs/} {rgyun lugs/} ).
lugs ka
संस्था — {lugs srol gyi ming la/} संस्था {lugs ka/} मर्यादा {srol ka} मि.को.४३क ।
lugs kong
= {bzhu snod} मूषा, तैजसावर्तनी — {'od dang lugs kong mU ShA 'o//} तैजसावर्तनी मूषा अ.को.२०४ख/२.१०.३३; मि.को.२७क ।
वि. नयज्ञः — {chos mkhyen lugs mkhyen gang zag mkhyen pa dang /} /{drug po mngon mkhyen khyod la rtag phyag 'tshal//} धर्मज्ञ नयज्ञ पुद्गलज्ञ त्वां वन्दे षडभिज्ञ सर्वदैव । वि.व.१२७क/१.१७.
lugs ngan
दुर्नयः — {lhag ma blo ngan lugs ngan yin//} शेषाः कुमतिदुर्नयाः प्र.वा.१३४क/२.४१६.
lugs btod
भू.का.कृ. प्रज्ञप्तः — {mchod rten gyi dus ston yang lugs btod do//} स्तूपमहश्च प्रज्ञप्तः अ.श.१७१क/१५८.
lugs tha dad
= {lugs tha dad pa/}
lugs tha dad pa
मतभेदः — {'di la kho bo cag gis khyed cag gi 'dod pa de dag lugs tha dad par khas blangs nas tshad mar brjod pa yin te} अत्रास्माभिः प्रमाणं भवन्मत्या तेषां मतभेदमङ्गीकृत्याभिधीयते त.प.२९४क/१०५१; मतविकल्पः — {'am zhes bya ba'i sgra ni lugs tha dad pa'i don te} वाशब्दो मतविकल्पार्थः अभि.भा.१४ख/९१५.
lugs mthun
= {lugs dang mthun pa/}
lugs dang mthun pa
वि. अनुलोमः — {lugs dang mthun pa dang lugs dang mi mthun pa'i snyoms par 'jug pa'i sgo nas byang bar byas nas} अनुलोमप्रतिलोमसमापत्तितो निर्जित्य अभि.भा.७४क/११५७; {zhes bya ba ni spel ma dang spel ma ma yin pa lugs dang mthun pa dang lugs dang mi mthun pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa'i dus dag na'o//} इति अमिश्रकमिश्रकानुलोमप्रतिलोमव्युत्क्रान्तसमापत्तिकालेषु अभि.स्फु.२९७ख/११५४; {rten cing 'brel 'byung lugs mthun dang /} /{lugs mi mthun la rtog par byed//} अनुलोमं विलोमं च प्रतीत्योत्पादमीक्षते ।। अभि.अ.१०क/५.२३.
lugs dang mthun pa'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes
पा. अनुलोमचरिसन्दर्शनावतारज्ञानम्, तथागतानामवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud} (? {kyi 'jug} ) {pa'i ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse mo la 'jug pa'i ye shes sam} … {lugs dang mthun pa'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes sam} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du des rab tu shes so//} स यानीमानि तथागतानाम्… अवतारज्ञानानि यदुत बालपथावतारज्ञानं वा…अनुलोमचरिसन्दर्शनावतारज्ञानं वा…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६७क/५९.
lugs dang ldan
= {lugs ldan/}
lugs dang ldan pa
= {lugs ldan/}
lugs dang mi mthun
= {lugs dang mi mthun pa/}
lugs dang mi mthun pa
वि. प्रतिलोमः, ओ मा— {lugs dang mi mthun par snyoms par 'jug pa na'o//} तथैव प्रतिलोमसमापत्तौ अभि.स्फु.२९७ख/११५३; विलोमः — {rten cing 'brel 'byung lugs mthun dang /} /{lugs mi mthun la rtog par byed//} अनुलोमं विलोमं च प्रतीत्योत्पादमीक्षते ।। अभि.अ.१०क/५.२३.
lugs dang mi mthun pa'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes
पा. प्रतिलोमचरिसन्दर्शनावतारज्ञानम्, तथागतानामवतारज्ञानविशेषः — {gang 'di dag de bzhin gshegs pa rnams kyis thugs su chud} (? {kyi 'jug} ) {pa'i ye shes 'di lta ste/} {skra'i rtse mo la 'jug pa'i ye shes sam} … {lugs dang mi mthun pa'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes sam} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du des rab tu shes so//} स यानीमानि तथागतानाम्… अवतारज्ञानानि यदुत बालपथावतारज्ञानं वा…प्रतिलोमचरिसन्दर्शनावतारज्ञानं वा…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६७क/५९.
lugs ldan
• वि. नीतिमान् — {mkhas pa dag dang ni/} /{bstan bcos de nyid don lugs ldan//} पण्डितश्चापि शास्त्रतत्त्वार्थनीतिमान् । म.मू.१९९ख/२१५; स्थितिमान् — {lugs dang ldan zhing brtan pa dang /} /{rin chen 'byung gnas yin mod kyang /} /{dri ma ldan pa chu srin gnas/} /{khyod kyi 'gran zla 'gyur ma yin//} स्थितिमानपि धीरोऽपि रत्नानामाकरोऽपि सन् । तव कक्षां न यात्येव मलिनो मकरालयः ।। का.आ.३२८क/२.१८४; • सं. नेता — {nad kyis gzir rnams sman pas gso/} /{chos la zhugs rnams bstan bcos kyis/} /{sdig las can rnams mi bdag ni/} /{rigs gnas lugs ldan bla ma yin//} शास्त्रं धर्मप्रवृत्तानां रोगार्तानां चिकित्सकः । वर्णाश्रमगुरुर्नेता नृपतिः पापकर्मणाम् ।। अ.क.१९७ख/८३.१८.
lugs 'byung
वि. अनुलोमः — {lugs las 'byung dang ldog bcas pa'i/} /{rten cing 'brel bar 'byung dang bcas/} /{de bzhin 'phags lam yan lag brgyad/} /{mchog gi bdud rtsis rdzogs gyur pa'o//} सप्रतीत्यसमुत्पादः सानुलोमविपर्ययः । आर्याष्टाङ्गस्तथा मार्गः परमामृतनिर्भरः ।। अ.क.७७क/७.६६; म.व्यु.२६४९(४९ख); मि.को.१८ख ।
lugs 'byung ba
= {lugs 'byung /}
lugs ma
• सं. प्रतिमा — {gtso bo'i ri mo lugs ma dang /} /{rdo rje can dang lhan cig gzhag//} पटप्रतिमां तु नाथस्य स्थापयेद् वज्रिणा सह । स.दु.१२५क/२२२; • वि. घटितः, ओ ता — {sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams kyi sku gzugs ri mor byas pa dang lugs ma'am dkyil 'khor gyi 'khor lo bris nas} प्रतिमा घटिता चित्रिता बुद्धबोधिसत्त्वानां मण्डलचक्रं वा लिखित्वा वि.प्र.८७क/४.२३२.
lugs mi mthun
= {lugs dang mi mthun pa/}
lugs mi mthun pa
= {lugs dang mi mthun pa/}
lugs 'tshal ba
वि. नयज्ञः — {khyod kyi bstan pa'i lugs 'tshal ba/} /{dga' na bskal par yang gnas la//} त्वच्छासननयज्ञो हि तिष्ठेत् कल्पमपीच्छया । श.बु.११३ख/८९.
lugs bzhin
वि. अनुलोमः — {bsam gtan gnyis pa dang gsum pa'i sa pa'i zhes bya ba ni/} {spel ma dang spel ma ma yin pa lugs bzhin snyoms par 'jug pa dang thod rgal du snyoms par 'jug pa na'o//} द्वितीयतृतीयध्यानभूमिके चेति मिश्रकामिश्रकानुलोमसमापत्तौ व्युत्क्रान्तकसमापत्तौ च अभि.स्फु.२९७ख/११५३.
lugs bzang
सौजन्यम्— {byams pas dag cing rnam 'gyur med pa rgya che'i snying stobs dang /} /{lugs bzang bsod nams chu bo 'jig rten rnams su grags pa dang //} मैत्रीपवित्रमविकारमुदारसत्त्वं सौजन्यपुण्यतटिनी भुवनेषु कीर्तिः । अ.क.१९क/५१.४८.
lugs la mkhas
= {lugs la mkhas pa/}
lugs la mkhas pa
वि. स्थितिकोविदः — {zhes brjod de dang lhan cig tu/} /{lugs la mkhas pa sa yi bdag/} /{gus pas de bzhin gshegs pa ni/} /{blta ru rkang pa nyid kyis song //} इत्युक्ते तेन सहितः प्रतस्थौ स्थितिकोविदः । भक्त्या तथागतं द्रष्टुं पद्भ्यामेव महीपतिः ।। अ.क.२३८क/२७.३८.
lugs las 'byung
= {lugs 'byung /}
lugs las 'byung ba
= {lugs 'byung /}
lugs las bzlog
= {lugs las bzlog pa/}
lugs las bzlog pa
• वि. प्रतिलोमः — {'di ltar dgra bcom pa nas bzung ste lugs las bzlog pa'i rim gyis} तथा हि प्रतिलोमक्रमेणार्हत आरभ्य अभि.स्फु.१८३ख/९३९; • सं. प्रतिलोमत्वम् — {rkang phyed tshigs bcad spyod yul can/} /{lugs las bzlog pas bskor ba ni/} /{zung ldan lugs las bzlog pa'i phyir/} /{lugs las bzlog pa zhes pa bshad//} आवृत्तिः प्रतिलोम्येन पादार्धश्लोकगोचरा । यमकं प्रतिलोमत्वात् प्रतिलोममिति स्मृतम् ।। का.आ.३३७ख/३.७३; प्रातिलोम्यम् — {de'i lugs las bzlog ste zhes bya ba ni} तत्प्रातिलोम्येनेति अभि.स्फु.२७९क/१११०.
lugs las bzlog pa'i rim
प्रतिलोमक्रमः — {'di ltar dgra bcom pa nas bzung ste lugs las bzlog pa'i rim gyis} तथा हि प्रतिलोमक्रमेणार्हत आरभ्य अभि.स्फु.१८३ख/९३९.
lugs shig
क्रि. प्रक्षिपतु — {bram ze khyod kyis gal te yongs su btang na khron pa rnying pa 'dir lugs shig} स चेत्ते ब्राह्मण परित्याज्याः अस्मिन् जीर्णकूपे प्रक्षिप वि.व.१५७ख/१.४६; दीयताम्— {sring mo gal te khyod kyis btang ba yin na lhung bzed 'dir lugs shig} यदि ते भगिनि परित्यक्तं तद्दीयतामस्मिन्पात्रे वि.व.१६३ख/१.५२.
lugs shes
वि. नीतिज्ञः — {sa bdag rang nyid 'ong bar ni/} /{brtson pa lugs shes gru 'dzin gyis/} /{shes nas dben pa dag tu bu/} /{gro bzhin bye ba la smras pa//} पोतलः क्षितिपं ज्ञात्वा स्वयमागमनोद्यतम् । नीतिज्ञं पुत्रमेकान्ते श्रोणकोटीमभाषत ।। अ.क.२३६ख/२७.२१; न्यायवित् — {lugs shes rnams kyi dang po'i gros/} /{rgyal sras nges par lhung byed pa'o//} आद्यं मतं न्यायविदां राजपुत्र निपातनम् ।। अ.क.३१५क/४०.९३.
lugs shes pa
= {lugs shes/}
lugs su mthun pa
वि. अनुलोमाकारः— {byang chub sems dpa'} … {lugs su mthun par rten cing 'brel ba la rab tu rtog go//} बोधिसत्त्वोऽनुलोमाकारं प्रतीत्यसमुत्पादं प्रत्यवेक्षते द.भू.२२०क/३१; द्र. {lugs dang mthun pa/}
lugs su 'byung
= {lugs 'byung /}
lugs su 'byung ba
= {lugs 'byung /}
lugs su mi mthun pa
वि. प्रतिलोमः म.व्यु.२६४८; द्र. {lugs dang mi mthun pa/}
lugs su mi 'byung ba
वि. प्रतिलोमः म.व्यु.४९ख; मि.को.१८ख ।
lugs su gzhug pa
संवर्तनम्— {de'i tshe des phan btags pa la drin bsab par bstan pa dang sangs rgyas kyi mchod pa lugs su gzhug pa dang} … {phyir bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa rgyal po'i pho brang 'khor du gdugs tshod la spyan drangs so//} तदा तेन कृतप्रत्युपकारसन्दर्शनार्थं बुद्धपूजासंवर्तनार्थं…भगवान् सश्रावकसङ्घो राजकुले भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.५७क/४८.
lung
• सं. १. आगमः — {gang phyir lung las lam 'di ni/} /{med par byang chub med par gsungs//} न विनाऽनेन मार्गेण बोधिरित्यागमो यतः ।। बो.अ.३२क/९.४०; श्रुतिः — {lung dang gtsug lag rigs par mi 'gal lam dag gis/} /{de ltar 'jig rten don gyur snyam nas 'di brtsams so//} लोकार्थमित्यभिसमीक्ष्य करिष्यतेऽयं श्रुत्यार्षयुक्त्यविगुणेन पथा प्रयत्नः । जा.मा.२ख/१; सिद्धान्तः — {lung la grags pa yin pa'i phyir 'dir yid kyi mtshan nyid ma byas la} सिद्धान्तप्रसिद्धत्वान्मानस– स्यात्र न लक्षणं कृतम् त.प.१९क/४८४ २. उद्देशः — {rgyab kyis phyogs te lung nod pa gang lags pa ni dbugs gdug pa lags so//} योऽप्ययं पृष्ठतोमुख उद्देशं गृह्णाति एषोऽपि श्वासविषः वि.व.१०३ख/२.८९; {de na gcig ni mig btsums te lung nod par byed do//} तत्रैकश्चक्षुषी निमीलयित्वोद्देशं गृह्णाति वि.व.१०३ख/२.८९; उपदेशः — {lung med pa'i phyir zhes bya ba ni phyi rol pa rnams la srog 'dzin pa'i lung yod kyi dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dran pa'i lung ni med do//} उपदेशाभावादिति बाह्यानां हि प्राणायामोपदेशोऽस्ति, नानापानस्मृत्युपदेश इति अभि.स्फु.१६३ख/८९९; {gnas brtan gyis sman pa'i lung bzhin du sman mar blud} स्थविरेणास्य वैद्योपदेशाद् घृतं पानाय दत्तम् अ.श. २३०क/२१२ ३. त्सरुः — {zla ba yar gyi ngo'i tshes bcu bzhi la dkyil 'khor yongs rdzogs su nye ba nyi ma dang thag ring ba rnam par dkar zhing mdzes pa/} {dngul gyi me long lung med pa 'dra ba ngos cig cung zad sngo ba shar ba la bltas nas} परिपूर्णप्रायमण्डलमादित्यविप्रकर्षाद्वयवदायमानशोभं रूप्यदर्पणमिव त्सरुविरहितमीष– त्पार्श्वापवृत्तबिम्बं शुक्लपक्षचतुर्दशीचन्द्रमसमुदितमभिसमीक्ष्य जा.मा.२६क/३१; द्र.— {bu gur lung byas te'o//} संगृह्य रन्ध्रे वि.सू.३८ख/४८; • पा. आगमः १. सद्धर्मभेदः — {ston pa'i dam chos rnam gnyis te/} {lung dang rtogs pa'i bdag nyid do//} सद्धर्मो द्विविधः शास्– तुरागमाधिगमात्मकः अभि.भा.८१ख/११८६; {lung dang rtogs pa dang tshig tu smra ba dang zang zing med pa'i sems dang snyom las med pa nyid kyi yon tan dang ldan pa'i phyir ro//} आगमाधिगमवाक्करणनिरामिषचित्ताकिलासित्वगुणयोगात् सू.व्या.१८७ख/८४ २. प्रमाणभेदः — {tshad ma gsum ni mngon sum dang rjes su dpag pa dang lung ngo //} प्रमाणत्रयं पुनः प्रत्यक्षमनुमानमागमश्च म.टी.२५१ख/९८; {mngon sum la sogs tshad ma yis/} /{'jig rten pha rol rtogs ma yin/} /{lung las yin zhes gzhan 'dzer ba//} प्रत्यक्षादिप्रमाणेन परलोको न गम्यते । आगमादपरः प्राह प्र.अ.२५ख/२९. • (द्र.— {bka' lung /} {yid ches pa'i lung /} ).
lung gi gdams ngag
पा. आगमाववादः — {de la lung gi gdams ngag gang zhe na/} {des bla ma rnams sam} … {de bzhin gshegs pa'i nyan thos rnams las ji ltar lung mnos pa} तत्रागमाववादो तथा तेन गुरूणामन्तिकादागमितं भवति… तथागतश्रावकस्य वा श्रा.भू.९६ख/२६०.
lung gi tshad ma
आगमप्रामाण्यम् — {skyes bu 'di ni lung gi tshad ma la ma brten par gzhag par nus pa ma yin te} नायं पुरुषोऽनाश्रित्यागमप्रामाण्यमासितुं समर्थः प्र.वृ.३२२क/७२; त.प.१३५ख/४.
lung gi tshig
आगमपाठः — {nyin zhag so so'i dus su rtsa ni zung dag nges par 'joms zhes pa ni lung gi tshig ste} प्रतिदिनसमये नाडीयुग्मं निहन्तीत्यागमपाठः वि.प्र.२६२क/२.७१; वि.प्र.१०७ख/३.२९.
वि. आगमाढ्यः — {bshes gnyen dul ba zhi zhing nyer zhi ba/} /{yon tan lhag pa brtson bcas lung gis phyug/} … {bsten//} मित्रं श्रयेद्दान्तशमोपशान्तं गुणाधिकं सोद्यममागमाढ्यम् । सू.अ.२१२क/११६.
lung bsgo ba
अभ्यनुज्ञावाक्यम् — {lung bsgo ba ni/} {'di ltar gyis shig/} /{sgra mi rtag pa sgrubs shig pa'o//} अभ्यनुज्ञावाक्यम्—एवं कुरु, शब्दमनित्यं साधयेति त.प.३२क/५१२.
lung can nyid min
अनागमित्वम् — {lung can nyid min yang zhes bya ba ni sgra las byung ba nyid ma yin yang ste} अनागमित्वेऽपीति अशाब्दत्वेऽपि त.प.५४ख/५६०.
lung tang
अरिष्टः, वृक्षविशेषः — {lung tang 'bras bu} अरिष्टफलम् म.मू.२७५ख/४३३; {rmongs pa la lung tang gi bgrang phreng ngo //} मोहनेऽरिष्टाक्षसूत्रम् वि.प्र.९९ख/३.२०; रिष्टिका — {lung tang gis ni mngon spyod nyid/} /{ni raM shus ni sdang ba la//} रिष्टिकयाऽभिचारुकं विद्वेषं निरंशुकैस्तथा ।। हे.त.२९क/९६.
lung tang gi bgrang phreng
अरिष्टाक्षसूत्रम् — {rmongs pa la lung tang gi bgrang phreng ngo //} {rengs pa la dbang po'i mig} मोहनेऽरिष्टाक्षसूत्रम्, स्तम्भने ईशाक्षः वि.प्र.९९ख/३.२०.
क्रि. व्याकरोतु— {da ni tshe dang ldan pa mdzes ldan gyis kyang rang gi las kyi rgyu ba lung ston cig} अथायुष्मानपि शोभितः स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोतु वि.व.२८७ख/१.१०७; {da ni khyod kyis kyang rang gi las kyi rgyu ba lung ston cig} इदानीं त्वमपि स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकुरु वि.व.२८६ख/१.१०५.
lung ston pa
• क्रि. व्याकरोति — {theg pa mchog la smin mdzad de/} /{byang chub mchog tu lung ston to//} परिपाच्योत्तमे याने व्याकरोत्यग्रबोधये ।। र.वि.११९क/८८; {de'i tshe ka tsang ga las de rgyas par lung ston to//} तदा तं कचङ्गला विस्तरेण व्याकरोति वि.व.१३२ख/१.२१; व्याक्रियते — {sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gang dag bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu lung bstan pa dang lung ston par 'gyur ba dang lung ston pa} ये च तैर्बुद्धैर्भगवद्भिर्बोधिसत्त्वा महासत्त्वा व्याकृता व्याकरिष्यन्ते व्याक्रियन्ते च अनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ अ.सा.१३१क/७५; • सं. व्याकरणम् १. व्याकृतिः — {de la gang zag gi bye brag gis lung ston pa ni/} {gang zag rigs la gnas pa sems bskyed pa mngon sum dang mngon sum ma yin par gnas pas lung ston pa'i phyir ro//} तत्र पुद्गलभेदेन व्याकरणं गोत्रस्थोत्पादितचित्तसम्मुखासमक्षपुद्गलव्याकरणात् सू.व्या.२४३ख/१५९; {'dri ba thams cad lung ston pa'i mthu dang ldan pas} सर्वप्रश्नव्याकरणशक्तियोगात् अभि.स.भा.२क/१; {dus kyi bye brag gis ni dus dpag tu yod pa dang dpag tu med par lung ston pa'i phyir ro//} कालभेदेन परिमितापरिमितकालव्याकरणात् सू.व्या.२४३ख/१५९; {de ji ltar na de gnyis kyi 'dri ba yin/} {ji ltar na lung du ston pa yin} तत्कथमनयोः प्रश्नो भवति, कथं वा व्याकरणम् अभि.भा.२३८क/८०० २. वेदाङ्गविशेषः — {rig byed} … {yan lag drug rnams kyang mdo dang dbyangs kyis bsnyad pa dang lung ston pa dang sdeb sbyor dang nges tshig dang skar rtsis te} वेदः…अङ्गानि च सूत्रं गेयं व्याकरणं छन्दो निरुक्तिः ज्योतिश्चेति वि.प्र.२७२क/२.९६ ३. शास्त्रविशेषः — {lung du ston pa'i rtsa ba sum cu pa zhes bya ba} व्याकरणमूलत्रिंशकनाम क.त.४३४८; {lung ston pa tsa n+d+ra pa'i mdo} चन्द्रव्याकरणसूत्रम् क.त.४२६९; {lung du ston pa rtags kyi 'jug pa zhes bya ba} व्याकरणलिङ्गावतरण (? तार)नाम क.त.४३४९; • वि. व्याकृतः — {'di ni rigs la gnas pa'o//} … {lung ston pa'o//} {chos brjod pa'o//} {dbang bskur ba'o//} गोत्रस्थोऽयम्…व्याकृतः, धार्मकथिकः, अभिषिक्तः म.टी.२८३ख/१४४; = {lung bstan pa/}
lung ston par 'gyur
क्रि. व्याकरिष्यति — {des khyod la bdag gi las kyi rnam pa lung ston par 'gyur ro//} स ते अस्माकीनां कर्मप्लोतिं व्याकरिष्यति अ.श.११७ख/१०७; व्याकरिष्यते — {sangs rgyas bcom ldan 'das de dag gis byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gang dag bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub tu lung bstan pa dang lung ston par 'gyur ba dang lung ston pa} ये च तैर्बुद्धैर्भगवद्भिर्बोधिसत्त्वा महासत्त्वा व्याकृता व्याकरिष्यन्ते व्याक्रियन्ते च अनुत्तरायां सम्यक्संबोधौ अ.सा.१३१क/७५.
lung ston par 'gyur ba
= {lung ston par 'gyur/}
lung ston par byed
क्रि. व्याकरोति — {de nas tshe dang ldan pa me skyes kyis de'i tshe rang gi las kyi rgyu ba lung ston par byed de} अथायुष्मान् ज्योतिष्कस्तस्यां वेलायां स्वकां कर्मप्लोतिं व्याकरोति वि.व.२९५ख/१.१२०; । वि.व.२९०क/१.११२.
lung ston par bzhed
क्रि. व्याकर्तुकामो भवति — {mir skye bar lung ston par bzhed na ni pus mo gnyis su mi snang bar 'gyur ro//} मनुष्योपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, जानुनोरन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
lung bstan
= {lung bstan pa/}
lung bstan du gsol
क्रि. व्याकरोतु — {bcom ldan 'das de'i phyir 'dzum pa mdzad pa'i rgyu lung bstan du gsol} तस्माद् भगवान् व्याकरोतु स्मितस्य कारणम् स.दु.१२२क/२१४.
lung bstan pa
• क्रि. १. व्याकृतमभूत् — {ltas pa dang mtshan mkhan kun gyis kyang} … {zhes lung bstan to//} नैमित्तिकैर्वैपञ्चिकैश्च व्याकृतमभूत्…इति ल.वि.९५क/१३५; व्याकरणमनुप्रयच्छति स्म— {de nas} … {sbyan ras gzigs kyi dbang pos lha ma yin gyi dbang po gtor ma la lung bstan pa} अथ…अवलोकितेश्वरो बलेरि– (रसुरे भो.पा.)न्द्रस्य व्याकरणमनुप्रयच्छति स्म का.व्यू.२१६क/२७५ २. व्याकरोति — {theg pa chen po la rab tu spro bar bya ba'i phyir sprul pa'i nyan thos rnams la sprul pa'i sku dag gis lung bstan gyi} महायानगतिप्रोत्साहनार्थं च तन्निर्मितश्रावकान्निर्माणकायैर्व्याकरोति ल.अ.१५१ख/९८; व्याक्रियते — {sangs rgyas su ni 'jig rten 'di 'gyur zhes/} /{de ma thag tu de dag lung yang bstan//} ते व्याक्रियन्ते च क्षणस्मि तस्मिन् भविष्यथा बुद्ध इमस्मि लोके ।। स.पु.४५ख/८०; • सं. व्याकरणम् १. भविष्यकथनम् — {bram ze'i khye'u khyod ma 'ongs pa'i dus na shAkya thub pa zhes bya ba de bzhin gshegs pa} … {'gyur ro//} … {de'i tshe sring mo 'dis nga lung bstan pa thos nas} … {snyam du sems skyes so//} भविष्यसि त्वं माणवक अनागतेऽध्वनि शाक्यमुनिर्नाम तथागतः…तदा एतस्या भगिन्या मम व्याकरणं श्रुत्वा एवं चित्तमुदपादि अ.सा.३२३ख/१८२; {mi skye ba'i chos la bzod pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {lung bstan pa thob par 'gyur ro//} अनुत्पत्तिकधर्मक्षान्ति धर्मालोकमुखं व्याकरणप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२२ख/२५; {'phags pa mya ngan med kyis byin pa lung bstan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्याशोकदत्तव्याकरणनाममहायानसूत्रम् क.त.७६ । २. द्वादशाङ्गप्रवचनेषु एकम् — {mdo dang dbyangs kyis bsnyad pa dang lung bstan pa dang tshigs su bcad pa dang} सूत्रं गेयं व्याकरणगाथा का.व्यू.२३७ख/२९९; र.वि.११०ख/७०; • भू.का.कृ. १. व्याकृतः — {bcom ldan 'das 'od srung gis bram ze'i khye'u bla ma la} … {zhes lung bstan pa} भगवता काश्यपेन उत्तरो नाम माणवो व्याकृतः अ.श.२५३ख/२३३; अ.श.५क/४ । २. व्याकृतवान् — {des kyang bdud rtsi 'thob pa nyid du lung bstan to//} सोऽपि तथैवामृताधिगमनमेव व्याकृतवान् ल.वि.१३२क/१९५; • पा. व्याकरणम् — {mgo gcig dang ni rnam phye dang /} /{dri dang gzhag par lung bstan pa//} एकांशतो व्याकरणं विभज्य परिपृच्छ्य च । स्थाप्यं च अभि.भा.२३७क/७९७; {lung bstan pa ni rnam pa bzhi ste} चतुर्विधं व्याकरणम् ल.अ.१०१ख/४८; द्र.—
lung bstan pa rnam pa bzhi
चतुर्विधं व्याकरणम् — १. {mgo gcig} एकांशम्, २. {dri ba} परिपृच्छनम्, ३. {rnam par dbye ba} विभज्यम्, ४. {gzhag pa} स्थापनीयम् ल.अ.१०१ख/४८.
lung bstan pa med pa'i tshig
अव्याकरणपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {lung bstan pa'i tshig dang lung bstan pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…व्याकरणपदमव्याकरणपदम् ल.अ.६९क/१७.
lung bstan pa'i sde
पा. व्याकरणम्, द्वादशाङ्गप्रवचनेष्वन्यतमम् — {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung du bstan pa'i sde dang} … {gtan la dbab par bstan pa'i sde} सूत्रं गेयं व्याकरणं… उपदेशाः श्रा.भू.३९ख/१००; {nges pa'i don gyi mdo sde ni lung du bstan pa'i sde ste/} {des rnam par phye nas dgongs pa lung ston pa'i phyir ro//} नीतार्थं सूत्रं व्याकरणम्, तेन विवृत्याभिसन्धिव्याकरणात् अभि.स.भा.६९क/९५.
lung bstan pa'i tshig
व्याकरणपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa} … {lung bstan pa'i tshig dang lung bstan pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह… व्याकरणपदमव्याकरणपदम् ल.अ.६९क/१७.
lung bstan pa'i sa
पा. व्याकरणभूमिः — {de ltar na dbang po lnga po 'di dag ni lhan cig tu 'grogs shing rjes su 'brel ba ste/} {sangs rgyas kyi chos thams cad yongs su rdzogs par byed do//} {lung bstan pa'i sar yang gzhog go//} एवमिमानि पञ्चेन्द्रियाणि सहितान्यनुप्रबद्धानि सर्वबुद्धधर्मान् परिपूरयन्ति, व्याकरणभूमिं चाप्यापयन्ति शि.स.१७१क/१६८.
lung bstan par bgyi
क्रि. १. व्याकरोमि — {rgyal po chen po de bzhin du srog de nyid med na ci'i slad du 'di lus las gzhan pa nyid dam gzhan ma yin pa nyid du lung bstan par bgyi} एवमेव महाराज, स एव जीवो नास्ति कुतोऽस्य शरीरादन्यतामनन्यतां वा व्याकरोमि अभि.भा.८९क/१२१० २. व्याकुर्यात् — {bdag cag} … {bcom ldan 'das kyi spyan sngar rang rang gi las kyi rgyu ba lung bstan par bgyi'o//} ( वयम्… भगवतः पुरस्तात् स्वक)स्वकानां कर्मणां प्लोतिं व्याकुर्याम वि.व.२८१ख/१.९८.
lung bstan par 'gyur
क्रि. व्याक्रियते — {ri bong gi rwa la sogs pa med pa la ni gang gis 'di lung bstan par 'gyur ba rno ba la sogs pa srid pa ma yin no//} न ह्यसतः खरविषाणादेस्तीक्ष्णतादि सम्भवति येनासौ व्याक्रियते त.प.२२४क/१६४.
lung bstan par bya
• क्रि. १. व्याकरोमि — {ji ltar na shing ljon pa med pa'i 'bras bu rnams skyur ba'am mngar ba nyid du lung bstan par bya} कथमसतो वृक्षस्य फलानामम्लतां मधुरतां वा व्याकरोमि अभि.भा.८९क/१२१० २. व्याक्रियताम् — {de yang 'ga' yang med na 'di ji ltar gzhan nyid dam gzhan ma yin pa nyid lung bstan par bya} स च कस्मिंश्चिन्नास्तीति कथमस्यान्यत्वमनन्यत्वं वा व्याक्रियताम् अभि.भा.८८ख/१२०९; • = {lung bstan par bya ba/}
lung bstan par bya dgos
कृ. व्याकर्तव्यम् — {mi la yang dman pa dang khyad par du 'phags pa gnyi ga yod de/} {ltos pa yin pas mgo gcig tu gnyis kar lung bstan par bya dgos te} मनुष्येषु चोभयमस्ति—हीनत्वं विशिष्टत्वं चापेक्षिकमित्युभयमेकांशेन व्याकर्तव्यम् अभि.भा.२३७क/७९८.
lung bstan par bya ba
कृ. व्याकर्तव्यम् — {ci sems can thams cad 'chi bar 'gyur ram zhes 'dri na/} {'chi bar 'gyur ro zhes mgo gcig tu lung bstan par bya'o//} किं सर्वसत्त्वा मरिष्यन्ति इत्येकांशेन व्याकर्तव्यम्—मरिष्यन्तीति अभि.भा.२३७क/७९७; व्याकरणीयम् — {rab 'byor} … {'di ni rnam par phye ste lung bstan par bya ba yin no//} विभज्य व्याकरणीयमेतत्सुभूते अ.सा.१५८ख/८९.
lung bstan par mi bya
कृ. न व्याकर्तव्यम् — {bdag gis snga nas btsun pa gzhan lung bstan par mi bya'o zhes dam 'char gsol ba ma lags sam} ननु भदन्तः पूर्वमेव प्रतिज्ञां कारितः—नान्यद्व्याकर्तव्यमिति अभि.भा.८८ख/१२१०.
lung bstan min
वि. अव्याकृतः — {lung bstan min thob lhan cig skye//} अव्याकृताप्तिः सहजा अभि.को.५ख/२.३८.
lung bstan min pa
= {lung bstan min/}
lung bstan gsol
क्रि. व्याकरोहि — {phan par bzhed pa thugs brtse ba/} /{dpa' bo chen po lung bstan gsol//} व्याकरोहि महावीर हितैषी अनुकम्पकः । स.पु.५६क/९९.
lung thag
द्र.— {bskur ba ni lung thag btags te mchan khung gis so//} कक्षयाऽस्य नयनमालयनकं (लानकं ?) दत्त्वा वि.सू.७ख/८.
lung dang 'gal
= {lung dang 'gal ba/}
lung dang 'gal ba
आगमविरोधः — {'das pa dang ma 'ongs pa dag med na de la dmigs pa'i rnam par shes pa gnyis la brten par mi 'gyur ba'i phyir lung dang 'gal lo//} असति चातीतानागते तदालम्बनं विज्ञानं द्वयं प्रतीत्य न स्यादित्यागमविरोधः त.प.८२क/६१६; {lung dang 'gal ba dag la ni/} /{bdag nyid chen pos brtson par byas//} आगमार्थविरोधे तु पराक्रान्तं महात्मभिः । त.स.१४ख/१६४.
lung dang ldan pa
वि. आगमोपेता, सत्पुरुषप्रज्ञायाः — {sangs rgyas rnams dang sa chen po la zhugs pa'i byang chub sems dpa' rnams kyis yang dag par bstan pa'i chos dang don len cing 'dzin pa'i phyir lung dang ldan pa} आगमोपेता बुद्धैर्महाभूमिप्रविष्टैश्च बोधिसत्त्वैः सम्प्रकाशितधर्मार्थस्योद्ग्रहणधारणात् बो.भू.११४क/१४७.
lung dang rigs pa
युक्त्यागमौ — {lung dang rigs pas rnam dpyod pa/} /{sdug bsngal nyid kyi khyad par gyis/} /{sdug bsngal rgyu dang de mi rtag/} /{la sogs rang bzhin rtog par mdzad//} युक्त्यागमाभ्यां विमृशन् दुःखहेतुं परीक्षते । तस्यानित्यादिरूपं च दुःखस्यैव विशेषणैः ।। प्र.वा.११२ख/१.१३५.
lung du ston pa
= {lung ston pa/}
lung du bstan pa
= {lung bstan pa/}
lung du ma bstan pa
• क्रि. न व्याक्रियते — {de'i phyir yongs su mya ngan las 'da' ba ni lam la rag lus pa'i phyir rnam pa bzhi char yang nges par lung mi bstan te} अतो मार्गाधीनत्वात् परिनिर्वाणस्य चतुर्धाऽपि नियमो न व्याक्रियते अभि.भा.८९ख/१२१२; • सं. अव्याकरणम् — {phung po dag las sems can gzhan nam zhes 'dri ba 'di ni lung du ma bstan pa kho na yin te/} {lung du ma bstan pa kho na ni lung bstan par mi rung ba'o//} स्कन्धेभ्योऽन्यः सत्त्व इत्येतदव्याकृतमेव । न चाव्याकरणमेव व्याकरणं युज्यते अभि.भा.२३७क/७९९; {'jig rten rtag ces bya ba la sogs pa yang 'dri ba po'i bsam pa la ltos nas lung ma bstan te} शाश्वतलोकादीनामप्यव्याकरणं प्रष्टुराशयापेक्षया अभि.भा.८९ख/१२१२; • भू.का.कृ. अव्याकृतः — {dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९; {bram ze 'di ni lung du ma bstan pa yin no//} अव्याकृतमेतद् ब्राह्मण अभि.स्फु.११०ख/७९८; न व्याकृतः — {byang chub sems dpa' 'di ni de bzhin gshegs pa dag gis lung ma bstan pa ste} नायं व्याकृतो बोधिसत्त्वस्तथागतैः अ.सा.२९०क/१६४; • पा. १. अव्याकृतम्, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {las dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa} त्रीणि कर्माणि—कुशलं कर्म, अकुशलम्, अव्याकृतं कर्म अभि.भा.१९१ख/६५२ २. अव्याकृतः, असंस्कृतभेदः — {'dus ma byas rnams la dge ba dang lung du ma bstan pa'i bye brag gis rnam pa gnyis su bya'o//} असंस्कृता द्विधा क्रियन्ते, कुशलाव्याकृतभेदात् अभि.भा.५१ख/१०६६.
lung du ma bstan pa yin
क्रि. न व्याकृतो भवति— {gzhag par bya ba'i 'dri ba gang yin pa gzhag par bya ba nyid du lung ston pa de ji ltar na lung du ma bstan pa yin} यस्तु स्थापनीयः प्रश्नः स्थापनीयत्वेन व्याक्रियते, कथं न व्याकृतो भवति अभि.भा.२३७ख/७९९.
lung du ma bstan pa'i dngos po
पा. अव्याकृतवस्तु— {mdo las lung du ma bstan pa'i dngos po bcu bzhi gsungs pa ci de dag lung du ma bstan pa'i phyir yin nam/} {smras pa ma yin no//} यानि सूत्रे चतुर्दशाव्याकृतवस्तूनि, किं तानि अव्याकृतत्वात्? नेत्याह अभि.भा.२३६ख/७९७. । {lung du ma bstan pa'i dngos po bcu bzhi} चतुर्दशाव्याकृतवस्तूनि — । १. {'jig rten rtag} शाश्वतो लोकः, २. {'jig rten mi rtag} अशाश्वतो लोकः, ३. {rtag kyang rtag la mi rtag kyang mi rtag} शाश्वतश्चाशाश्वतश्च, ४. {rtag pa yang ma yin mi rtag pa yang ma yin} नैव शाश्वतो नाशाश्वतश्च, ५. {'jig rten mtha' yod pa} अन्तवान् लोकः, ६. {'jig rten mtha' yod pa ma yin pa} अनन्तवान् लोकः, ७. {mtha' yod kyang yod la mtha' med kyang med} अन्तवांश्चानन्तवांश्च, ८. {mtha' yod pa yang ma yin med pa yang ma yin} नैवान्तवान् नानन्तवान्, ९. {de bzhin gshegs pa shi nas yod} भवति तथागतः परं मरणात्, १०. {de bzhin gshegs pa shi nas med} न भवति तथागतः परं मरणात्, ११. {de bzhin gshegs pa shi nas yod kyang yod la med kyang med} भवति च न भवति च तथागतः परं मरणात्, १२. {de bzhin gshegs pa shi nas yod pa yang ma yin med pa yang ma yin} नैव भवति न न भवति तथागतः परं मरणात्, । १३. {srog de lus de yin} स जीवस्तच्छरीरम्, १४. {srog kyang gzhan la lus kyang gzhan} अन्यो जीवोऽन्यच्छरीरम् म.व्यु.४६५२ (७२ख); अभि.स्फु.११०क/७९७.
lung du ma bstan pa'i rtsa ba
पा. अव्याकृतमूलम्— {lung ma bstan pa'i rtsa ba gsum//} त्रीण्यव्याकृतमूलानि अभि.भा.२३६ख/७९५; {kha che ba rnams na re/} {sred pa dang ma rig pa dang shes rab tha na rnam par smin pa las skyes pa yang rung ste/} {gang cung zad lung du ma bstan pa de thams cad ni lung du ma bstan pa'i rtsa ba dag kyang yin no//} या काचिदव्याकृता तृष्णा अविद्या प्रज्ञा चान्ततो विपाकजा अपि सर्वाऽसावव्याकृतमूलमिति काश्मीराः अभि.भा.२३६ख/७९५.
lung du ma bstan pa'i sems
वि. अव्याकृतचित्तः — {de lta bu'i bsam pas byang chub sems dpas dge ba'i sems sam lung du ma bstan pa'i sems su rig nas 'dzem bzhin du phyi ma la snying brtse ba'i sems kho nas srog chags de bsad na} एवमाशयो बोधिसत्त्वस्तं प्राणिनं कुशलचित्तोऽव्याकृतचित्तो वा विदित्वा ऋतीयमानः अनुकम्पाचित्तमेवायत्यामुपादाय जीविताद्व्यपरोपयति बो.भू.८९ख/११३.
lung du mi ston pa
• क्रि. न व्याकरोति — {mi mkhyen pa'i phyir lung mi ston to//} अज्ञानान्न व्याकरोति अभि.भा.९०क/१२१३; • वि. अव्याकृतम् — {ci'i phyir bcom ldan 'das kyis} … {'di ni lung du mi ston pa yin no zhes gsungs} कस्माद्भगवता… उक्तम्—अव्याकृतमेतत् त.प.२२४क/१६४.
lung du mi bstan pa
= {lung du ma bstan pa/}
lung mda'
= {lung pa'i sgo} द्रोणमुखम् मि.को.१४३क ।
lung nod
= {lung nod pa/}
lung nod pa
• क्रि. उद्दिशति — उद्दिशति {lung nod pa'am 'bogs pa} म.व्यु.२७७७ (५०ख); मि.को.१०५क; • सं. उद्देशः — {zhugs pa'i gang zag ni/} {lung nod pa dang kha ton bya ba dang yongs su zhu ba dang rnal 'byor du bya ba dang yid la bya ba dag la 'dun cing 'dun pa drag po dang ldan la} अवतीर्णः पुद्गलः छन्दिको भवति; तीव्रच्छन्दः उद्देशे, स्वाध्याये, परिपृच्छायां, योगे, मनसिकारे श्रा.भू.१४क/३०; {lung nod pa dang kha ton byed pa dang} … {dran par byed pa dang} उद्देशः स्वाध्यायः…स्मारणा बो.भू.३७क/४८.
lung nod par byed
क्रि. उद्देशं गृह्णाति — {de na gcig ni mig btsums te lung nod par byed do//} तत्रैकश्चक्षुषी निमीलयित्वोद्देशं गृह्णाति वि.व.१०३ख/२.८९.
lung mnos pa
उपदेशः — {de skye ba dang mthun pa'i bdag nyid du red pa'i phyir gzhan las lung mnos pa med par sngon gyi bsam gtan gyi bag chags yod na bsam gtan skye'o//} तदुत्पत्त्यानुगुण्येन आत्मलाभात् तदुपदेशमन्तरेणान्यतः पूर्वध्यानवासनायां सत्यां ध्यानोत्पत्तिरिति अभि.स्फु.३११क/११८५.
lung rnam par ma dag pa bstan pa'i mtshan nyid
अविशुद्धागमोपदेशलक्षणम् म.व्यु.४४१६ (६९ख).
lung pa
कन्दरः — {chu gter rlabs rnams rab tu bsnun pas phug dang lung pa dag ni cho nges sgrogs//} क्रन्दत्कन्दरगह्वरो जलनिधेरास्फालितो वीचिभिः ना.ना.२२६ख/१६; द्रोणिः — {bal yul gyi ni bdag po dang /} /{kha sha'i lung par gnas pa yi/} /{der ni mi bdag ma lus pa//} नेपालाधिपतेश्चैव खशद्रोणिसमाश्रिताः ।। सर्वे नृपतयस्तत्र म.मू.१९९क/२१४.
१. = {lung phog cig/} 2. = {lung phog pa/} {lung phog cing} उद्दिश्य — {bltas shing} … {lung phog cing kha ton byas te yang phyir 'gro bar sems so//} प्रेक्ष्य… उद्दिश्य स्वाध्याय्य पुनरेव प्रक्रमितव्यं मंस्यन्ते अ.सा.७७ख/४३.
lung phog cig
क्रि. उद्दिशतु — {glegs bam 'di las shes rab kyi pha rol tu phyin pa la ltos shig} … {lung phog cig/} {kha ton gyis shig} इतः पुस्तकात्प्रज्ञापारमितां पश्यन्तु …उद्दिशन्तु स्वाध्यायन्तु अ.सा.७९क/४४; {kau shi ka khyod kyis shes rab kyi pha rol tu phyin pa lung phog cig} उद्दिश त्वं कौशिक प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.६५ख/३६; उपदिशतु — {theg pa chen po lhogs shig/} {gzhan dag la yang lung phog cig} महायानं पठत, महायानं परेषां चोपदिशत शि.स.४०क/३८.
lung phog pa
• क्रि. उद्दिशति स्म म.व्यु.६६५७ (९५क); • भू.का.कृ. व्यपदिष्टः — {de nas de dag sems dga' bar gyur nas byams pa'i lung phog go//} ततस्तेषां प्रसन्नचित्तानां मैत्री व्यपदिष्टा अ.श.२५३क/२३२; दत्तः — {de nas bcom ldan 'das kyis de la yid la byed pa'i lung phog ste} ततोऽस्य भगवता मनसिकारो दत्तः अ.श.१३६ख/१२६; • सं. उपदेशः म.व्यु.७५६९ (१०८क); मि.को.११क ।
lung phran tshegs
ना. क्षुद्रकः, आगमग्रन्थः — {lung phran tshegs las kyang /} {bram ze rgya shug gi bu'i dbang du byas nas} … {gsungs so//} क्षुद्रकेऽपि चागमे दरिद्र (? बाद– र)ब्राह्मणमधिकृत्योक्तम् अभि.भा.८६क/१२०२.
वि. शङ्खस्वरसमाचारः — {khong rul ba zhes bya ba ni ji ltar 'di na la la tshul khrims 'chal pa/} {sdig pa'i chos can/} {khong myags shing phyir 'dzag pa/} {shing rul lta bur gyur pa/} {lung bong ltar spyod pa} अन्तःपूतीभाव इति यथापीहैको दुःशीलो भवति पापधर्मा अन्तःपूतिरवस्रुतः कषंबकजातः शङ्खस्वरसमाचारः वि.व.१४७ख/१.३५; {tshangs par spyod pa ma yin par tshangs par spyod par khas 'che zhing lung bong ltar spyod pas so//} अब्रह्मचारिणो ब्रह्मचारिप्रतिज्ञाः, शङ्खस्वरसमाचाराः शि.स.४१ख/३९.
lung byed pa po
आगमप्रणेता — {de'i don du lung byed pa po rnams kyis lung byed pa} तदर्थमागमप्रणेतृभिरागमः प्रणीयते त.प.१३७क/७.
lung dbog
• क्रि. उद्दिशेयम् — {gal te khyed las lan gcig smras pas 'dzin nus pa 'ga' zhig yod na ni ngas lung dbog go//} यदि युष्माकं काचिदुत्सहते सकृदुक्तं धारयितुम्, एवमहमुद्दिशेयम् अ.श.१९९क/१८३; • = {lung dbog pa/}
lung dbog tu gsol
क्रि. उद्दिशतु — {bcom ldan 'das kyis so sor thar pa'i mdo lung dbog tu gsol/} {bde bar gshegs pas so sor thar pa'i mdo lung dbog tu gsol} उद्दिशतु भगवान् प्रातिमोक्षम्, उद्दिशतु सुगतः प्रातिमोक्षम् अ.श.१९८ख/१८३.
lung dbog pa
उद्देशः — {lung dbog pa dang dmigs kyis 'dri ba dang gnas dang rjes su bstan pa dang gdams ngag sbyin na'o//} उद्देश(स्य )दाने, परिप्र (? पृ)च्छनिकायाः, सनिःश्रयस्य, अनुशासन्याः, अववादस्य वि.सू.४२क/५३; {lung dbog pa dang mnod pa ni shin tu legs par bklags pa dang shin tu yongs su byang ba dang the tshom med par byas te'o//} सुस्वाध्यायितं सुपरिमृष्टं निःसंदिग्धं कृत्वोद्देशधारणं च वि.सू.९३क/१११.
lung dbog pa mdzad pa
भू.का.कृ. उद्दिष्टः — {de nas bcom ldan 'das kyis rgyas par lung dbog pa mdzad} ततो भगवता विस्तरेणोद्दिष्टः अ.श.१९९क/१८४.
lung dbog par bya
= {lung dbog par bya ba/}
lung dbog par bya ba
कृ. उद्देष्टव्यः, ओ या — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos ni shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di nyid rgyun mi chad par mnyan par bya} … {lung dbog par bya} बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन इयमेव प्रज्ञापारमिता अभीक्ष्णं श्रोतव्या…उद्देष्टव्या अ.सा.१३३ख/७६.
lung 'bog
= {lung 'bog pa/}
lung 'bog pa
• क्रि. उपदेशति म.व्यु.२७७७ ( {lung 'bogs pa} म.व्यु.५०ख); उद्दिशति म.व्यु.२७७७ ( {lung 'bogs pa} म.व्यु.५०ख); • कृ. उद्दिश्यमानः — {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa zab mo 'di 'chad pa dang} … {lung 'bog pa nyan te} स इमां गम्भीरां प्रज्ञापारमितां भाष्यमाणां…उद्दिश्यमानां शृणुयात् अ.सा.१५७ख/८९.
lung 'bogs
= {lung 'bogs pa/}
lung 'bogs pa
• क्रि. १. उद्दिशति — {gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dzin pa dang} … {lung 'bogs pa dang} य इमां प्रज्ञापारमितामुद्गृह्णाति…उद्दिशति अ.सा.४६क/२६ २. उद्देक्ष्यति — {rigs kyi bu'am rigs kyi bu mo gang shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di 'dzin pa dang} … {lung 'bogs pa dang} य इमां प्रज्ञापारमितां कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा उद्ग्रहीष्यति…उद्देक्ष्यति अ.सा.४६क/२६; • सं. उद्देशः — {chos nye bar sgrub pa gang zhe na/} {lung 'bogs pas sam don yang dag par 'grel pas chos rnams sbyin par byed pa gang yin pa'o//} धर्मोपसंहारः कतमः । यदुद्देशतो वा धर्माणामनुप्रदानं सम्यगर्थविवरणतो वा बो.भू.४४ख/५८; उपदेशः — {thams cad du rigs par lung 'bogs pas tshe 'di dang tshe phyi ma la phan pa dang bde bas sems can rnams la yang phan 'dogs so//} सर्वत्र न्यायोपदेशेन दृष्टे धर्मे सम्पराये च हितसुखाभ्यां सत्त्वानप्यनुगृह्णाति बो.भू.४०ख/५२.
lung 'bogs byed pa po
उपदेष्टृत्वम् — {kha med lung 'bogs byed pa po/} /{gal te dad pas rtogs 'gyur gyi//} विमुखस्योपदेष्टृत्वं श्रद्धागम्यं परं यदि । त.स.४ख/६७.
lung ma bstan
= {lung du ma bstan pa/}
lung ma bstan pa
= {lung du ma bstan pa/}
lung ma nos pa
वि. अनुद्दिष्टः — {lung ma nos pa'i chos 'di lta ste/} {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung bstan pa'i sde la sogs pa rgyas par sngar smos pa dag gis lung nod cing kun chub par byed pa dang} अनुद्दिष्टांश्च धर्मानुद्दिशति, पर्यवाप्नोति; तद्यथा—सूत्रम्, गेयम्, व्याकरणमिति विस्तरेण पूर्ववत् श्रा.भू.४७क/११९.
lung ma yin pa
अनागमः — {rtog pa sngon du gtong ba 'jug par 'dod pa can thams cad ni lung ngam lung ma yin pa tshol bar byed kyi} सर्व एवायमागममनागमं वा प्रवृत्तिकामोऽन्वेषते प्रेक्षापूर्वकारी प्र.वृ.३२३क/७३.
lung mi ston
= {lung du mi ston pa/}
lung mi ston pa
= {lung du mi ston pa/}
lung mig
छिद्रम् — {rdzas kyi blas lung mig nas thag gus btags te dben par gzhag go/} छिद्रेणोपनिवर्त्य सूत्रकेनास्यास्थापनमुपधिवारिकेण गुप्तेन वि.सू.६क/६.
lung tsam
= {lung tsam pa/}
lung tsam pa
वि. आगममात्रकः — {lung tsam dag ces bya ba ni 'di dag la rigs pa dang bral ba lung tsam yod pa yin pas lung tsam pa dag go//} आगममात्रका इति आगममात्रमपेतयुक्तिकमेषामस्तीत्यागममात्रकाः त.प.२५७क/२३१.
lung bzhin du byed pa
वि. आज्ञाकरः — {nyin re zhing gnod sbyin lung bzhin du byed pa dgos so zhes brjod par bya ste} वक्तव्याः—एकैकं दिने यक्ष आज्ञाकरं यक्षं प्रेषयेति म.मू.२१०क/२२९.
lung la ltos pa'i rjes su dpag pa
पा. आगमापेक्षानुमानम् — {bcad pa'i dpes mtshon pa'i lung la ltos pa'i rjes su dpag pas kyang rnam par 'gyur ba ma yin te} आगमापेक्षानुमानेनापि छेददृष्टान्तसूचितेन न विक्रियते त.प.३०२ख/१०६३.
lung la brten pa'i rjes su dpag pa
पा. आगमाश्रयमनुमानम् — {lung la brten pa'i rjes su dpag pa la brten te/} {'gal ba mi 'khrul ba can bstan te} आगमाश्रयमनुमानमाश्रित्य व्यभिचार्युक्तः न्या.टी.८३ख/२२७.
lung las byung ba
वि. आगामिकः — {shes pa 'di gnyis ni rjes su dpag pa las byung ba lta bu'am/} {lung las byung ba lta bur lkog tu 'jug pa ni ma yin no//} न ह्येतज्ज्ञानद्वये आनुमानिकवद् आगामिकवद् वा परोक्षवृत्तिः अभि.स्फु.२४१ख/१०४०.
lung shin tu rnam par dag pas gtan la dbab pa'i mtshan nyid
सुविशुद्धागमोपदेशलक्षणम् म.व्यु.६९क ।
lung shin tu rnam par dag pas gtan la dbab par bstan pa'i mtshan nyid
सुविशुद्धागमोपदेशलक्षणम् म.व्यु.४४०९.
lud
१. पाशिः — {lud ni ba lang gi lci ba skam po'o//} पाशिः शुष्को गोमयः अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; पाषी म.व्यु.५३०९ (७९क); मि.को.३५ख २. = {lud pa/}
lud cig
द्र.— {maud gal gyi bu chen po yi dwags rnams la chu lud cig} सन्तर्पय मौद्गल्यायन प्रेतान् वि.व.१५३क/१.४१; {sman zhig bskur gyis/} {btsun mo rnams la lud cig} ओषधिं प्रेषयिष्यामि । देव्यः पास्यन्ति वि.व.१८९क/१.६३.
lud nad
पा. क्षवथुः, व्याधिविशेषः मि.को.५२क; = {lud pa/}
lud pa
• सं. १. उत्कासनम् — {de nas ngas lud pa'i sgra byas pa dang} ततो मया तेषामुत्कासनशब्दः कृतः का.व्यू.२२३ख/२८६; {rkang pa dang se gol dang lud pa'i sgra dag gis go bar mi byed na} पदच्छटोत्काश (? स)न– शब्दादिभिरचेतयतः वि.सू.४६क/५८ २. श्लेष्मा — {lud pa dang ni snabs dag gis/} /{bsres nas brtul zhugs can gyis btung //} श्लेष्मसिङ्घाणकानां तु मिश्रीकृत्य पिबेद् व्रती ।। हे.त.१८ख/५८; • पा. कासः, व्याधिविशेषः — {lus la lus kyi nad rnam pa mang po 'di lta ste/} {'bras dang} … {rims dang lud pa dang} काये बहवः कायिका आबाधाः; तद्यथा—गण्डः… ज्वरः कासः श्रा.भू.३०ख/७७; अ.हृ.४६क/१.१.४२; द्र. — । {glo dang lud pa skyigs bu 'o//} कासस्तु क्षवथुः पुमान् अ.को.१७३ख/२.६.५२.
lud pa lu ba
कासः म.व्यु.४०९१ (६५ख).
lud pa'i sgra
उत्कासनशब्दः — {de nas ngas lud pa'i sgra byas pa dang} ततो मया तेषामुत्कासनशब्दः कृतः का.व्यू.२२३ख/२८६.
lud par gyur pa
भू.का.कृ. वृद्धिः संवृत्ता — {de'i 'bras khu dang 'bras bkrus pa'i khu bas lo bcu gnyis tshang bar bkang bas lud par gyur pa'i kha de nas 'bab chur bab pas 'bras khu'i chu 'bras khu'i chu zhes bya bar grags so//} तस्याचामेन तण्डुलाम्बुना च द्वादशवार्षिकेण सम्पूर्यमाणस्य वृद्धिः संवृत्ता । तत इयं मुखेन नदी प्रसृता । आचामनदीति संज्ञा संवृत्ता इति वि.व.१५५ख/१.४३.
lud par 'gyur
क्रि. उत्थास्यति — {gang gi tshe des cho ga de lta bu byas par gyur pa de'i tshe mtsho'i nang gi chu khol zhing lud par 'gyur te} यदा तेनायमेवंरूपः प्रयोगः कृतो भवति तदा ह्रदमध्यात्क्वथमानं पानीयमुत्थास्यति वि.व.२०५क/१.७९.
lum ba'i tshal
= {lum bi ni'i nags tshal/}
lum bi ni
ना. लुम्बिनी, वनम् — {de nas dus kyis yang dag rdzogs/} /{lu m+bi ni yi nags gnas pa'i/} /{lha mo de la sras bltams te/} /{a di ti las nyin byed bzhin//} अथ कालेन सम्पूर्णं सा लुम्बिनीवने स्थिता । असूत तनयं देवी दिवाकरमिवादितिः ।। अ.क.२०९क/२४.१२; म.व्यु.६६क; द्र. {lum bi ni'i nags tshal/}
lum bi ni'i nags tshal
ना. लुम्बिनीवनम्, वनम् — {'dzam bu'i gling 'di nyid kyi lum bi ni'i nags tshal na lum bi ni'i nags tshal gyi lha mo gzi brjid kyi dkyil 'khor bzang pos dga' ba'i dpal zhes bya ba 'dug gis} इयमिहैव जम्बुद्वीपे लुम्बिनीवने सुतेजोमण्डलरतिश्रीर्नाम लुम्बिनीवनदेवता प्रतिवसति ग.व्यू.२०१क/२८४; लुम्बिनी म.व्यु.४१२३; द्र. {lum bi ni/}
lums
१. परिष्वेदनम् — {nga de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te} … {lums dang} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि… परिष्वेदनम् ग.व्यू.२०क/११७ २. पदांशः — {gzu lums can} साहसिकः अ.श.२७६ख/२५३.
lum+bi ni
= {lum bi ni/}
lus
• सं. १. शरीरम् [1] जन्तोः शरीरम् — {'dir skye ba'i lus la mdzod drug tu 'gyur te} इह शरीरे षट् कोषा जातकस्य भवन्ति वि.प्र.२२४ख/२.८; {'dir lus la tshangs pa'i yul sa gtsug tor nas mgrin pa'i mthar thug pa ni mtho ris kyi 'jig rten du 'gyur te} इह शरीरे ब्रह्माण्डमुष्णीषात् कण्ठचक्रपर्यन्तं स्वर्गलोको भवति वि.प्र.२३४ख/२.३५; शरीरकम् — {khyod ni gcig pur lus kyang nyam chung la/} /{lam yang mi shes nags na 'khyam na ni//} एकाकिनं क्षामशरीरकं त्वां मार्गानभिज्ञं हि वने भ्रमन्तम् । जा.मा.१४४क/१६७; कायः — {lus 'di la skra dang} … {tshil dang} … {yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः…मेदः वि.व.१८४ख/२.१०९; {skye ba'i lus bor te sprul pa'i lus 'dzin pa} जन्मकायं त्यक्त्वा निर्माणकायं गृह्णाति सू.व्या.१७६क/७०; {lus dang ngag dang sems dang tshangs par spyod pa'i sdom pa} कायवाक्चित्तब्रह्मचर्यसंयमः वि.प्र.६४ख/४.११३; देहः — {lus la sna tshogs tshad ni nang gi le'ur brjod par bya'o//} देहे विश्वस्य मानमध्यात्मपटले वक्तव्यम् वि.प्र.१५२ख/१.२; {'dir phyi 'jig rten gyi khams dang nang lus dang gzhan brtags pa'i dkyil 'khor la spro ba dang bsdu ba ni} अत्र बाह्ये लोकधातौ देहेऽध्यात्मनि परे कल्पितमण्डले स्फरणं च निधनता च वि.प्र.४५ख/४.४७; गात्रम् — {mdze can lus ni lus rma can/} /{sha bri ngan cing rtsa 'thon pa//} कुष्ठी गात्रेष्वरुर्गात्रः कृशो धमनिसन्ततः ।। वि.व.२९०क/१.११२; {de nas tshogs pa lus dang 'dus/} … {gzugs} अथ कलेबरम् । गात्रं वपुः… तनूः अ.को.१७५क/२.६.७०; गाते गच्छतीति गात्रम् । गाङ् गतौ अ.वि.२.६.७०; अङ्गम् — {rdzas dri zhim po dag gis rang gi lus skud pa la'o//} सुगन्धद्रव्यैः स्वाङ्गोद्वर्तने वि.सू.५३क/६८; {lus ni 'dar bar byed cing mchus//} तुण्डेनाङ्गानि घट्टयन् ।। का.आ.३३८ख/३.११०; वपुः — {rked pa phra zhing ro smad sbom/} /{mchu dmar mig ni dkar ba min/} /{lte ba dma' zhing nu ma mtho/} /{bud med lus kyis su ma bcom//} तनुमध्यं पृथुश्रोणि रक्तौष्ठमसितेक्षणम् । नतनाभि वपुः स्त्रीणां कं न हन्त्युन्नतस्तनम् ।। का.आ.३३३क/२.३३३; समुच्छ्रयः — {de nas lus tha ma la de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas} … {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} स पश्चिमे समुच्छ्रये पश्चिमे आत्मभावप्रतिलम्भे जाम्बूनदप्रभासो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोके भवि– ष्यति स.पु.५७क/१०१; {'du ba dang 'bral ba'i gter du gyur pa'i lus} संयोगवियोगनिधानभूतं समुच्छ्रयम् शि.स.१५२ख/१४७; तनुः — {mi yi lus la yang dag brten//} मानुष्यं तनुमाश्रिताः म.मू.१९४ख/२०६; {nags sreg mjug gi mer} … {ri bong gis ni lus po 'phangs} दावशेषाग्नौ चिक्षेप शशकस्तनुम् अ.क.८२क/८.३३; तनूः — {der ni rjes su gdung ba yis/} /{lus po dum bur gyur bzhin sems//} तत्र च्युतामिव तनूं पश्चात्तापादमन्यत ।। अ.क.१११ख/१०.१३३; विग्रहः — {de la bcom ldan rgyal ba yis/} /{lus ni mngon byung dag pa yi/} /{dam pa'i chos ni bstan pa mdzad//} तस्याथ भगवान् जिनः । प्रत्यक्षविग्रहश्चक्रे शुद्धसद्धर्मदेशनाम् ।। अ.क.१८३क/८०.२७; {mchog dgar bsgom pa med cing sgom pa po yang med/} /{lus kyang med cing gzung ba med dang 'dzin pa'ang med//} परमरतौ न च भाव न भावक न च विग्रह न च ग्राह्य न ग्राहक । हे.त.१२ख/३८; आत्मभावः — {kye skyes bu tshur shog /lus} {la me 'bar ba ma zhi bar 'dod pa'i yon tan lnga dang phrad cing ldan par rtses shig} एहि त्वं भोः पुरुष अनिर्वापितेनात्मभावेन पञ्चभिः कामगुणैः समर्पितः समन्वङ्गीभूतः क्रीडस्व शि.स.९३क/९३; {tshul khrims kyis lus phun sum tshogs pa'o//} शीलेनात्मभावसम्पत् सू.व्या.१९६क/९७; कलेवरः, ओ रम् — {lus las bog pa'i skra sogs la//} केशादिषु कलेवरात् ।। च्युतेषु प्र.वा.११६क/१.२३१; {sems kyi spyod yul thams cad kyang /} /{lus 'di nyid du bshad pa yin//} अस्मिन् कलेवरे सर्वं कथितं चित्तगोचरम् ।। ल.अ.१६८क/१२३; पञ्जरः — {lus bkan pa la'o//} पञ्जरोपनिक्षेपे वि.सू.५०क/६३; मूर्तिः — {ji ltar bran ni rtag tu 'jigs shing skrag pa'i lus kyis rnam par rgyu} यथा भृत्यो नित्यमुपचकितमूर्तिर्विचरति सू.व्या.१६३क/५३; आकृतिः— {sangs rgyas mngon brjod thos nyid kyis/} /{de ni spu long gis brgyan lus//} बुद्धाभिधानं श्रुत्वैव पुलकालंकृताकृतिः । अ.क.७५ख/७.५४; आश्रयः — {nam mi'i lus spangs te tshangs pa'i 'jig rten du skyes par gyur pa} यदा पुनर्मनुष्याश्रयं हित्वा ब्रह्मलोकोपपन्नो भवति द.भू.२३२क/३८; {sems can phan phyir nga yis lus btang ste//} त्यक्त मयाऽऽश्रय सत्त्वहिताय रा.प.२३९क/१३६; वर्ष्म — {A t+man 'bad pa 'dzin dang blo/} /{rang bzhin tshangs pa lus la yang //} आत्मा यत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्म वर्ष्म च ।। अ.को.२२५ख/३.३.१०९; क्षेत्रम् — क्षेत्रम् {chung ma lus dag go//} मि.को.८८ख; बेरः, ओ रम् — {lus ngan gyis} कुबेरेण अ.क.४५ख/५७.६; शृङ्गबेरम् {rwa'i lus} मि.को.५५ख; घनः — घनः {sprin dang lus yon tan/} /{mkhrigs dang bar med pa la 'o//} मि.को.८८ख; प्रतिमा — {mi gtsang lus 'di blangs na rgyal ba'i sku/} /{rin chen rin thang med par bsgyur bas na//} अशुचिप्रतिमामिमां गृहीत्वा जिनरत्नप्रतिमां करोत्यनर्घाम् । बो.अ.२ख/१.१०; निलयः — {skye ba po dag lus ni bu ga mang zhing 'chi dang rga ba'i gnas gyur pa/} /{mthong nas} जन्तूनां निलयं अनेकसुषिरं मृत्युं जरां चाश्रितं दृष्ट्वा ल.वि.१०४क/१५०; सत्त्वः — {bdag gis gzhan la phan par bya/} /{sems can yin phyir bdag lus bzhin//} अनुग्राह्या मयाऽन्येऽपि सत्त्वत्वादात्मसत्त्ववत् ।। बो.अ.२७क/८.९४ [2] ग्रन्थस्य शरीरम् — {rab tu byed pa'i lus ni rnam pa gnyis te/} {sgra dang don to//} द्विविधं हि प्रकरणशरीरम्—शब्दः, अर्थश्च न्या.टी.३६ख/७; {de rnams kyis ni snyan ngag gi/} /{lus dang rgyan yang rab tu bstan/} /{lus ni re zhig 'dod pa yi/} /{don gyi rnam bcad tshig gi phreng //} तैः शरीरं च काव्या– नामलङ्कारश्च दर्शितः । शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली ।। का.आ.३१८ख/१.१०; म.भा.१क/६ २. = {tshogs} कायः — {tshogs dang lus zhes bya ba don tha mi dad de} कायः शरीरमित्यनर्थान्तरम् ल.अ.१००क/४६ ३. = {lus nyid} मौर्त्त्यम् — {'ug pa pa la sangs rgyas pas/} /{lus sogs sgrub byed bshad pa bzhin//} औलूक्यस्य यथा बौद्धेनोक्तं मौर्त्त्यादि साधनम् ।। प्र.अ.४१ख/४७ ०. उल्लपनकः — {de dag la mtshan ma gdab bo//} {snag tsha'i thig le ni zhes bya'o//} {lus dag kyang ngo //} उपचयानां एषु दानम् । मपिटिप्यकस्तदास्यः (मसितिलकस्तदाख्यः भो.पा.) । उल्लपनकानां च वि.सू.७३क/९०; • पा. १. कायः, इन्द्रियविशेषः — {dbang po rnams ni drug ste/} /{mig dang rna ba sna dang ni/} /{lce dang lus dang de bzhin yid//} इन्द्रियाणि च षट्—चक्षुः श्रोत्रं च घ्राणं च जिह्वा कायो मनस्तथा । हे.त.१८क/५६ २. देहः, ग्राह्यविज्ञप्तिभेदः — {lus dang gnas dang longs spyod rnams/} /{gzung ba rnam rig gsum po ste/} /{yid dang 'dzin pa'i rnam rig dang /} /{rnam par rtog ni 'dzin pa gsum//} देहः प्रतिष्ठा भोगश्च ग्राह्यविज्ञप्तयस्त्रयः । मन उद्ग्रहविज्ञप्तिर्विकल्पो ग्राहकास्त्रयः ।। ल.अ.१६१ख/११२; • ना. देहः, अन्तरद्वीपः — {de yi bar gyi gling brgyad ni/} /{lus dang lus 'phags sgra mi snyan/} /{sgra mi snyan gyi zla dang ni/} /{rnga yab dang ni rnga yab gzhan/} / ग्. {yo ldan dang ni lam mchog 'gro//} देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः ।। अभि.को.९क/३.५६; {mi'i gnas kyi ming /} पूर्वविदेहः {shar gyi lus 'phags/} देहः {lus/} विदेहः {lus 'phags} मि.को.१३५ख; • वि. मूर्तः — {'chi bdag kha yi nang du mchis pa las/} /{khyed ni dbugs 'byin lus dang 'dra bar gshegs//} निमज्जतां मृत्युमुखे तु येषां मूर्तस्त्वमाश्वास इवाभ्युपेतः ।। जा.मा.१८१क/२१०; • = {lus pa/}
lus rnam pa sum cu rtsa lnga
पञ्चत्रिंशद्विधः कायः — १. {nang gi} आध्यात्मिकः, २. {phyi rol gyi} बाह्यः, ३. {dbang pos zin pa} इन्द्रियसंगृहीतः, ४. {dbang pos zin pa ma yin pa} अनिन्द्रियसंगृहीतः, ५. {sems can du bgrang ba} सत्त्वसंख्यातः, ६. {sems can du bgrang ba ma yin pa} असत्त्वसंख्यातः, ७. {gnas ngan len dang ldan pa} दौष्ठुल्यसहगतः, ८. {shin tu sbyangs pa dang ldan pa} प्रश्रब्धिसहगतः, ९. {'byung ba'i lus} भूतकायः, १०. {'byung ba las gyur pa'i lus} भौतिककायः, ११. {ming gi lus} नामकायः, १२. {gzugs kyi lus} रूपकायः, १३. {sems can dmyal ba pa} नारकः, १४. {dud 'gro'i skye gnas pa} तैर्यग्योनिकः, १५. {yi dwags kyi yul pa} पैतृविषयिकः, १६. {mi'i} मानुष्यः, १७. {lha'i} दिव्यः, १८. {rnam par shes pa dang bcas pa} सविज्ञानकः, १९. {rnam par shes pa med pa} अविज्ञानकः, २०. {nang gi lus} अन्तःकायः, २१. {phyi rol gyi lus} बहिःकायः, २२. {yongs su gyur pa} विपरिणतः, २३. {yongs su ma gyur pa} अविपरिणतः, २४. {bud med kyi lus} स्त्रीकायः, २५. {skyes pa'i lus} पुरुषकायः, २६. {ma ning gi lus} षण्डककायः, २७. {mdza' bshes kyi lus} मित्रकायः, २८. {dgra bo'i lus} अमित्रकायः, २९. {tha mal pa'i lus} उदासीनकायः, ३०. {lus ngan pa} हीनकायः, ३१. {lus 'bring} मध्यकायः, ३२. {lus bzang po} प्रणीतकायः, ३३. {gzhon nu'i lus} दहरकायः, ३४. {lang tsho'i lus} युवकायः, ३५. {rgan po'i lus} वृद्धकायः श्रा.भू.१०७क/२९१.
lus kyi
कायिकः — {lus kyi bde ba kho na yan lag tu rnam par gzhag ste} कायिकमेव सुखमङ्गव्यवस्थापितम् अभि.स्फु.२९२ख/११४२; {bdag la lus kyi gnod pa dang sems kyi gnod pa mchis so//} कायिकं च मे दुःखं चेतसिकं चेति अ.श.१९क/१५; कायिकी — {mtshang 'bru ba ni lus kyi tho 'tshams pa ste} उत्प्रासः कायिकी विहेठना बो.प.९६ख/६२; शारीरः — {lus kyi nad/} /{reg pa dang ni sems kyi yang /} /{nor gyis phrogs pas} रोगे स्पर्शेन शारीरे मानसे द्रविणेन च । हते अ.क.३५क/५४.१२; शारीरिकी — {de lta na 'o na ni lus kyi tshor ba yang las las skyes pa'i 'byung ba las byung ba'i phyir rnam par smin pa ma yin par 'gyur ro//} एवं तर्हि शारीरिक्यपि वेदना कर्मजभूतसम्भूतत्वान्न विपाकजा स्यात् अभि.भा.४४ख/९९.
पा. कायकलिसम्प्रमथनः, समाधिविशेषः — {lus kyi skyon yang dag par sel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} कायकलिसम्प्रमथनो नाम समाधिः म.व्यु.६२१ (१५क).
lus kyi khams
• पा. कायधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang} … {lus kyi khams dang} … {yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादश धातवः —चक्षुर्धातुः… कायधातुः… मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५; • सं. शरीरधातुः — {de bzhin du stong pa gcig pu dri ma dang bral ba ni sa la sogs pa'i lus kyi khams rnams kun nas 'bigs par byed do//} तथा शून्य एको विमलो भूम्यादीनां शरीरधातूनां समन्ताद् वेधक इति वि.प्र.७२क/४.१३३.
lus kyi gos
कञ्चुकः — {ka ny+tsu ka ni go cha dang /} … {lus kyi gos la'o//} श्री.को.१६५ख ।
lus kyi mjug
देहान्तः — {lus kyi mjug tu da lta nyid/} /{khyod la dge ba nye bar gnas//} अधुनैव तवासन्ना देहात्ते कु (न्तकु लि.पा.)शलस्थितिः । अ.क.३३८क/४४.२३; द्र. {lus kyi mtha'/}
lus kyi rjes su lta
= {lus kyi rjes su lta ba/}
lus kyi rjes su lta ba
• वि. कायानुपश्यी — {'di ltar nang gi lus la lus kyi rjes su lta zhing gnas so zhes kyang gsungs te/} {'di la rjes su lta ba ste lta ba yod pas na rjes su lta ba'o//lus} {la rjes su lta ba ni lus kyi rjes su lta ba'o//} ‘अध्यात्मं काये कायानुपश्यी विहरति’ इति । अनुपश्यमस्यास्ति दर्शनमित्यनुपश्यी, कायेऽनुपश्यी कायानुपश्यी अभि.भा.१२क/९०४; • सं. कायानुपश्यना — {lus la lus kyi rjes su lta ba ni dran pa nye bar gzhag pa'o zhes 'byung ba'i phyir ro//} काये कायानुपश्यना स्मृत्युपस्थानमिति वचनात् अभि.भा.१२क/९०३.
lus kyi nyes par spyad pa
कायदुश्चरितम् — {'chi 'pho dang skye ba shes pas 'di ltar sems can 'di dag ni lus kyi nyes par spyad pa dang ldan no//} च्युत्युत्पादज्ञानेनैव अमी बत भवन्तः सत्त्वाः कायदुश्चरितेन समन्वागताः अभि.भा.६२क/११११.
lus kyi bsnyen bkur
कायपरिचर्या — {lus kyi bsnyen bkur bya ba'i phyir bdag nyid phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams ma lus pa'i de bzhin gshegs pa thams cad kyi zhabs kyi drung du phyin par lhag par mos pa byas la} दशसु दिक्ष्वशेषसर्वतथागतपादमूलगतमात्मानमधिमुच्य कायपरिचर्यार्थम् स.दु.१०३क/१४४.
lus kyi stod
ऊर्ध्वकायः — {bar snang de nyid la lus kyi smad nas chu'i rgyun gtong zhing /} {lus kyi stod nas me'i phung po rab tu 'bar bar byed do//} तत्रैवान्तरीक्षेऽधःकायाद्वारिधारां प्रमुमोचतुः, ऊर्ध्वकायादग्निस्कन्धं प्रज्वालयतः स्म स.पु.१७०ख/२५९; पूर्वकायः — {ri dwags kyi/} /{pags pas lus stod g}.{yogs pa} मृगाजिनाच्छादितपूर्वकायः अ.क.२७२ख/१०१.२०.
lus kyi stobs
कायबलम् — {grong khyer 'di na gzhu gzhan la la bdag gis bdung bzod pa'am lus kyi stobs dang mthu bzod pa mchis sam} अस्तीह देव नगरे किंचिदन्यद्धनुर्यन्ममारोपणं सहेत कायबलस्थामं च ल.वि.७९ख/१०७; कायिकं बलम्— {lus kyi stobs de ni thams cad kyang reg bya'i skye mched kyi rang bzhin 'byung ba chen po'i khyad par kho na yin par rig par bya'o//} तच्चैतत् कायिकं बलं सर्वस्यैव स्प्रष्टव्यायतनस्वभावं महाभूतविशेष एव अभि.भा.५६ख/१०९०.
lus kyi thig le
पा. कायबिन्दुः — {'og tu lte bar lus kyi thig le'i chos thur sel 'dor ro//} अधो नाभौ कायबिन्दुधर्म(म)पानं त्यजति वि.प्र.२७७क/२.१०६.
lus kyi mtha'
= {'chi ba} देहान्तः, मृत्युः — {gzugs can snying po'ang lus kyi mthar/} /{de dus nyid na mtho ris su/} /{dpal ldan rnam thos sras kyi bu/} /{rgyal ba'i khyu mchog ces par gyur/} बिम्बिसारोऽपि देहान्ते तस्मिन्नेव क्षणे दिवि । अभूज्जिनर्षभो नाम श्रीमान् वैश्रवणात्मजः ।। अ.क.३३८ख/४४.२४.
lus kyi mthar 'gro
वि. देहान्तगः — {de na sna tshogs kyi yang gzugs rnams snang /} /{reg dang longs spyod lus kyi mthar 'gro dang /} /{'jig rten gtso dang byed pa rnams mtshungs so//} रूपाणि चित्राणि हि तत्र चापि । दृश्यन्ति भोगं स्परिशं समानं देहान्तगं लोकगुरुं क्रियां च ।। ल.अ.१६०क/१०९.
lus kyi dag pa
= {lus dag pa/}
lus kyi dri ma 'dod ma
ना. अङ्गे मलेच्छा, इच्छादेवी — {de bzhin du sgra las skyes pa rol mo 'dod ma dang} … {phag mo las skyes pa lus kyi dri ma 'dod ma dang} एवं शब्दजन्या वाद्येच्छा…अङ्गे मलेच्छा वाराहीजन्या वि.प्र.४५क/४.४४.
lus kyi bdag nyid
वि. कायात्मकः — {phyi rol gyi don la mngon par zhen pa khyed cag gis rnam par shes pa lus kyi bdag nyid yin no zhes ni brjod par rigs pa ma yin no//} न हि तव बहिरर्थाभिनिवेशिनो वक्तुं युक्तम् —कायात्मकं विज्ञानमिति त.प.१०२ख/६५४.
lus kyi bdun mtho ba
वि. सप्तोच्छ्रयकायः — {khye'u gzugs bzang zhing blta na sdug pa} … {lus kyi bdun mtho ba/} {che bar grags pa zhig btsas so//} पुत्रो जातोऽभिरूपो दर्शनीयः…महेशाख्यः प्रा (स भो.पा.)प्तोच्छ्रयकायश्च अ.श.१७२क/१५९.
lus kyi bde ba
कायसुखम् — {ting nge 'dzin las skyes pa lus kyi bde ba nang du 'byung ba'i lus kyi bde ba ni ting nge 'dzin dang mthun pa'i phyir ro//} समाधिजस्यान्तःकायसम्भूतस्य कायसुखस्य समाध्यनुकूलत्वात् अभि.भा.७०क/११४४.
lus kyi 'du byed
पा. कायसंस्काराः, आश्वासप्रश्वासपर्यायः — {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dag gi ming gi rnam grangs 'di ni rnam pa bzhi ste} … {rlung dang dbugs 'ong ba dang dbugs 'gro ba dang /} {dbugs rngub pa dang dbugs 'byung ba dang /} {lus kyi 'du byed dag go//} चत्वार्याश्वासप्रश्वासानां पर्यायनामानि…वायवः, आनापानाः, आश्वासप्रश्वासाः, कायसंस्काराश्च श्रा.भू.८४ख/२२२.
lus kyi 'dus te reg pa
कायसंस्पर्शः — {mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi 'dus te reg pa lnga ni thogs pa dang bcas pa'i dbang po la brten pa'i phyir thogs pa'i reg pa zhes bya'o//} चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायसंस्पर्शाः पञ्च प्रतिघसंस्पर्श इत्युच्यते, सप्रतिघेन्द्रियाश्रयत्वात् अभि.भा.१३४क/४७१.
lus kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba
पा. कायसंस्पर्शजा वेदना — {de yang dbye na tshor ba'i tshogs drug ste/} {mig gi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba nas yid kyi 'dus te reg pa las byung ba'i tshor ba'i bar ro//} स पुनर्भिद्यमानः षड् वेदनाकायाः चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना यावन्मनःसंस्पर्शजा वेदनेति अभि.भा.३३क/४८.
lus kyi sdug bsngal
कायिकं दुःखम् — {'di ni khyod kyi lus kyi sdug bsngal tsha ba zhi bar byed pa yin no//} इयं ते कायिकस्य दुःखस्य परिदाहशमनी अ.श.१९ख/१६; {de bzhin du sems can de dag kyang mnar ma mchis pa'i sems can dmyal ba chen po der lus kyi sdug bsngal nyams su myong na} एवं ते सत्त्वा अवीचौ महानरके कायिकं दुःखं प्रत्यनुभवन्ति का.व्यू.२०४ख/२६२.
lus kyi sdom pa
पा. कायसंवरः — {de dag med na} … {ji ltar de dag gi sdom pa ste lus dang ngag gi sdom pa dag tu 'gyur} कथं तदभावे तत्संवरौ कायवाक्संवरौ भविष्यतः अभि.स्फु.२८६ख/११३१.
lus kyi brda
कायसंज्ञा — {sgra rnams ni ngo bo nyid kyis don dang ldan pa ma yin gyi brda las yin te/} {de las don rtogs pa'i phyir lus kyi brda la sogs pa lta bu'o//} न हि शब्दाः प्रकृत्याऽर्थवन्तः, समयात् । ततोऽर्थख्यातेः कायसंज्ञादिवत् प्र.वृ.३२५क/७५.
lus kyi nang na 'khod pa
वि. कायान्तरीभूतः — {byang chub sems pa'i 'khor de dag thams cad dang} … {byang chub sems dpa' rdo rje'i snying po'i lus kyi nang na 'khod pa rang rang gis shes par gyur te} सा सर्वावती बोधिसत्त्वपर्षत्…वज्रगर्भस्य बोधिसत्त्वस्य कायान्तरीभूतमात्मानं सञ्जानीते स्म द.भू.२७१ख/६२.
lus kyi gnas ngan len
कायदौष्ठुल्यम् — {'di lta ste/} {mi dga' ba dang glal byed pa dang sems zhum pa nyid dang} … {lus kyi gnas ngan len dang} तद्यथा—अरतिः, विजृम्भिका, चेतसो लीनत्वम्… कायदौष्ठुल्यम् अभि.स्फु.१३५क/८४४; कायवैगुण्यम् — {lus ngag sems kyi gnas ngan len//} कायवाग्बुद्धिवैगुण्यम् प्र.वा.११२ख/१.१४४.
lus kyi rnam par rig byed
पा. कायविज्ञप्तिः — {de dag rnam rig rnam rig min/} /{lus rnam rig byed dbyibs su 'dod//} ते तु विज्ञप्त्यविज्ञप्ती कायविज्ञप्तिरिष्यते । संस्थानम् अभि.को.१०ख/४.२; {sems kyi dbang gis lus de dang de ltar gnas pa ni lus kyi rnam par rig byed yin no//} चित्तवशेन कायस्य तथा तथा सं– स्थानं कायविज्ञप्तिः अभि.भा.१६६ख/५६८; {dben par bgyi zhes pa ni ngag gi rnam par rig byed bslang ba yin la/} {thal sbyar zhes pa ni lus kyi rnam par rig byed do//} देशयामीति वाग्विज्ञप्तिमुत्थापयति । कृताञ्जलिरिति कायविज्ञप्तिः बो.प.६८ख/३६.
lus kyi rnam par shes pa
पा. कायविज्ञानम्, विज्ञानभेदः — {gal te snyoms par zhugs pa la ji ltar lus kyi rnam par shes pa 'byung zhe na} समापन्नस्य कथं कायविज्ञानमिति चेत् अभि.भा.७०क/११४४; {stong pa drug gis thugs kyi rdo rje zhes pa ni mig gi rnam par shes pa dang rna ba'i rnam par shes pa dang sna'i rnam par shes pa dang lce'i rnam par shes pa dang lus kyi rnam par shes pa dang yid kyi rnam par shes pa rnam par dag pas rnam pa drug ste} षट्शून्यैश्चित्तवज्रमिति चक्षुर्विज्ञानं श्रोत्रविज्ञानं घ्राणविज्ञानं जिह्वाविज्ञानं कायविज्ञानं मनोविज्ञानं विशुद्धया षड्विधम् वि.प्र.१८५क/५.४.
lus kyi rnam par shes pa'i khams
पा. कायविज्ञानधातुः, धातुभेदः— {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang} … {lus kyi rnam par shes pa'i khams dang} … {yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादशधातवः—चक्षुर्धातुः…कायविज्ञानधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५.
lus kyi pags pa
छविः — {de nas mi de de lta bu'i sdig pa'i las mi bzad pa byas pas} … {lus kyi pags pa ni shu bas khra bor song} अथ स पुरुषस्तदतिकष्टं पापं कृत्वा…किलासचित्रच्छविः जा.मा.१४४ख/१६७.
lus kyi spu ldang ba
वि. रोमाञ्चिततनुः — {blo gros chen po de la rang sangs rgyas kyi theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs ni gang gcig pu'i phyir mngon par rtogs pa bstan pa na mchi ma dang snying yer zhes lus kyi spu ldang bar 'gyur} तत्र महामते प्रत्येकबुद्धयानाभिसमयगोत्रकः, यः प्रत्येकाभिसमये देश्यमाने अश्रुहृष्टरोमाञ्चिततनुर्भवति ल.अ.८०ख/२८.
lus kyi spyod pa
शरीरचेष्टा — {tshig tu gzhan smra lus kyi spyod pa gzhan/} /{bsam pa gdug cing yid la gzhan du sems//} वागन्यथाऽन्यैव शरीरचेष्टा दुष्टाशयं मानसमन्यथैव । जा.मा.१६९क/१९४; कायचर्या — {lus kyi spyod pa'i stobs thams cad dang ldan pa} सर्वकायचर्याबलोपगतः द.भू.२४६ख/४७.
lus kyi spyod pa'i stobs thams cad dang ldan pa
वि. सर्वकायचर्याबलोपगतः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing} … {lus kyi spyod pa'i stobs thams cad dang ldan pa yin} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वः… सर्वकायचर्याबलोपगतश्च द.भू.२४६ख/४७.
lus kyi phyogs cha rnams rgan shar gyur pa
वि. परिजीर्णशरीरावयवः — {de nas khye'u de rang byung nas skra dkar zhing yan lag gnyer mas gang ba/} {lus kyi phyogs cha rnams rgan shar gyur pa} … {nyam stobs chung ngu zhig byung ngo //} ततः स्वयमेव निर्गतो वलिपलितचिताङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः…अल्पस्थामः अ.श.२५५क/२३४.
lus kyi bya ba
कायकरणीयम् — {lus kyi bya ba bsgrubs ma thag tu mchod rten la phyag bya'o//} चैत्यमनन्तरं कायकरणीयानुष्ठानाद् वन्देत वि.सू.९क/१०.
lus kyi dbang po
पा. कायेन्द्रियम् १. इन्द्रियभेदः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang} … {lus kyi dbang po dang} … {kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे—चक्षुरिन्द्रियम्…कायेन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; {dbang po lnga po mig dang rna ba dang sna dang lce dang lus kyi dbang po rnams} पञ्चेन्द्रियाणि—चक्षुःश्रोत्रघ्राणजिह्वाकायेन्द्रियाणि अभि.भा.२९ख/३० २. मण्डलभेदः — {lus kyi dbang po b+ha ga sems/} /{sku gsung thugs kyi rdo rje yi/} /{dkyil 'khor rnam pa gsum du 'gyur/} /{gzhan pa tshon lnga ldan pa min//} कायेन्द्रियं भगश्चित्तं मण्डलं त्रिविधं भवेत् । कायवाक्चित्तवज्राणां नापरं पञ्चरङ्गिकम् ।। वि.प्र.८९क/३.१.
lus kyi sbyin pa
शरीरदानम् — {lus kyi sbyin pa slong ba'i tshogs/} /{kun gyi 'bras bu med pa'i rgyu/} /{dpag bsam sar skyes gnas pa ni/} /{kun la rab tu byin gyur nyid/} शरीरदानं सर्वार्थिसार्थनैष्फल्यकारणम् । सर्वप्रदो भवत्येव तिष्ठन् कल्पमहीरुहः ।। अ.क.९ख/२.२२.
lus kyi rma
कायक्षतिः — {de la lus kyi rma ni 'di lta ste/} {rnyed pa'i rgyu rnyed pa'i phyir brgyug pa dang kun du brgyug pa dang tshul khrims 'chal pa la spyod pa'o//} तत्र कायक्षतिर्यदुत लाभहेतोर्लाभनिदानमाधावनपरिधावनं दौःशील्यसमुदाचरणं च शि.स.१४८ख/१४३.
lus kyi smad
अधःकायः — {bar snang de nyid la lus kyi smad nas chu'i rgyun gtong zhing} तत्रैवान्तरीक्षेऽधःकायाद्वारिधारां प्रमुमोचतुः स.पु.१७०ख/२५९.
lus kyi rtsa thig mnyam pa nyid kyi man ngag ces bya ba
तनुलेखाच्छविः — {gang gis mngal nas brtsams te rim gyis lhung dang rga dang 'jig pa'i dus rnams dag/} /{gang du yang ni lus kyi rtsis ris gzhan pa nyid du 'gyur ba ma yin pa//} यया गर्भारम्भे क्रमनिपतने वृद्धिसमये क्षये वा नान्यत् प्राभजत तनुलेखाच्छविरपि ।। अ.क.७५क/७.४५.
कायनिचयः — {mang du yongs 'dris lus kyi tshogs ni brtan gnas min//} चिरस्थायी नायं बहुपरिचयः कायनिचयः अ.क.१८६क/८०.५९.
lus kyi tshor ba
कायिकी वेदना — {de ni lus kyi tshor ba ji lta ba de bzhin du rig par bya'o//} सा तु यथा कायिकी वेदना, तथा वेदितव्या अभि.भा.६५क/१८९.
lus kyi 'od
देहप्रभा — {lus kyi 'od kyis phyogs cha khebs pa ni/} /{dgyes pa gsal bar mdzad bzhin de la smras//} देहप्रभापूरितदिग्विभागा बभाषिरे हर्षमिवोद्गिरन्तः ।। अ.क.३६क/३.१८६; {gang gi lus 'od zla nya yi/} /{'od ltar rdzogs pa'i 'phrog byed kyis/} /{gsal byed can min snang ba'i mtshan/} /{byams pa'i yon tan zad ma gyur//} यस्य देहप्रभापूरैः पूर्णेन्दुद्युतिहारिभिः । निशासु दीपकाभासु नाभूत्स्नेहगुणक्षयः ।। अ.क.४७ख/५.७.
lus kyi yan lag
शरीरावयवः — {ji tsam na mi lus gnyer mas gang ba/} {mgo skya ba/} {lus kyi yan lag rnyis pa/} {dbang po rgud pa} यावदन्यतमः पुरुषो वलीपलितोत्तमाङ्गः परिजीर्णशरीरावयवः परिणतेन्द्रियः वि.व.१५४ख/१.४२; अङ्गावयवः — {rang gi lus kyi yan lag rkang pa'i mthe bo'am dpral ba'i dbyes sam yang na de gang dga' bar sems gtod par byed} स्वाङ्गावयवे चित्तं निबध्नाति पादाङ्गुष्ठे ललाटे यत्र चास्याभिरतिः अभि.भा.९ख/८९६; अङ्गम् — {shing lo stug po dang de na chu gting zab mo zhig kyang yod pas lus kyi yan lag la chag grugs su ni cung zad kyang ma gyur to//} पर्णसञ्चयगुणात्त्वस्य गाम्भीर्याच्च सलिलस्य न किंचिदङ्गमभज्यत जा.मा.१४०ख/१६२; द्र.— {lus kyi yan lag tshang ba dang ma tshang ba las byung ba'i} विकलाविकलाङ्गदेहजनितयोः त.प.९४ख/६४२.
lus kyi ye shes mngon par bsgrub pa
पा. कायज्ञानाभिनिर्हारः — {des lus kyi ye shes mngon par bsgrub pa de lta bu rab tu thob pas} … {tshe'i dbang rab tu 'thob bo//} स एवं कायज्ञानाभिनिर्हारप्राप्तः… आयुर्वशितां च प्रतिलभते द.भू.२४५क/४६.
lus kyi ris su gtogs pa
वि. शरीरकायिकः — {de nas lus kyi ris su gtogs pa'i lha mo chos kyi pad mo dpal gyi dkyil 'khor ces bya ba dang} तत्र धर्मपद्मश्रीकुशला (मण्डला भो.पा.) शरीरकायिकदेवता ग.व्यू.२५८क/३४०.
lus kyi reg pa
कायसंसर्गः — {lus kyi reg pa dge 'dun lhag ma rnam par 'byed pa'o//} कायसंसर्गे (र्गसङ्घावशेषे) विभङ्गः वि.सू.२०क/२३; {lus kyi reg pa zhu ba'i skabs so//} कायसंसर्गे पृच्छा वि.सू.२०क/२३; {lus kyi reg pa 'dul byed dag go//} कायसंसर्गे विनीतकानि वि.सू.२०क/२३.
lus kyi las
कायकर्म — {de ltar byang chub sems dpa'i sa bdun pa la gnas pa'i byang chub sems dpa' ni lhag pa'i bsam pas yongs su dag pa'i lus kyi las dang ldan pa yin} सोऽस्यां सप्तम्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितो बोधिसत्त्वोऽध्याशयपरिशुद्धेन कायकर्मणा समन्वागतो भवति द.भू.२३२ख/३८.
lus kyi las kyi mtha' ma log pa
वि. अविपन्नकायकर्मान्तः — {bslab pa'i gzhi ji ltar yang dag par blangs pa dag la lus kyi las kyi mtha' ma log pa dang ngag gi las kyi mtha' ma log par gyur} यथासमात्तेषु शिक्षापदेषु अविपन्नकायकर्मान्तश्च भवत्यविपन्नकाय– (वाक् भो.पा.)कर्मान्तश्च श्रा.भू.१६क/३७.
lus kyi las ngan pa
वि. कायकर्महीनः — {lus kyi las ngan pa ni khyim 'bigs pa'i rkun po ste/} /{'tsho ba shin tu smad pa'i phyir ro//} कायकर्महीनश्चौरः सन्धिच्छेदकः, अत्यर्थं गर्हितजीवितत्वात् अभि.स.भा.११६क/१५५.
lus kyi las thams cad ye shes kyi sngon du 'gro zhing ye shes kyi rjes su 'brang ba
पा. कायकर्मप्रत्यवेक्षा — {tshul khrims kyi sdom pa de yang yongs su dag par bya ba'i phyir rnam pa gsum la so sor rtog par byed do//} … {'di lta ste/} {lus kyi las la so sor rtog pa dang ngag gi las la so sor rtog pa dang yid kyi las la so sor rtog pa'o//} अस्य खलु शीलसंवरस्य त्रिविधा प्रत्यवेक्षा परिशुद्धिनिमित्तं…यदुत कायकर्मप्रत्यवेक्षा, वाक्कर्मप्रत्यवेक्षा, मनःकर्मप्रत्यवेक्षा श्रा.भू.२३क/५५.
lus kyi legs par spyad pa
कायसुचरितम् — {lus kyi legs par spyad pa thams cad ni lus gtsang byed yin no/} /{ngag dang yid kyi legs par spyad pa thams cad ni ngag dang yid kyi gtsang byed yin te} सर्वं कायसुचरितं कायशौचम् । सर्वं वाङ्मनःसुचरितं वाङ्मनःशौचम् अभि.भा.१९९क/६७३.
lus kyi legs par bya ba
शरीरसत्क्रिया — {mi sbyin gyis ni 'phral la de'i/} /{lus kyi legs par bya ba byas/} /{ka t+yA ya na zhes thob nas/} /{grub slad wa ra Na sIr song /} शरीरसत्क्रियां तस्य कृत्वा सपदि नारदः । ययौ वाराणसीं सिद्ध्यै लेभे कात्यायनाभिधाम् ।। अ.क.२१२क/२४.५०.
lus kyi longs spyod la ltos pa med pa
पा. कायभोगनिरपेक्षता, कायसंयमः — {chu gter rdo rje rnams dang zhes pa ni lus kyi longs spyod la ltos pa med pa dang ngag gi longs spyod la ltos pa med pa dang sems kyi longs spyod la ltos pa med pa dang 'pho ba'i bde ba la ltos pa med pa ni bsnyen pa ste/} {lus dang ngag dang sems dang tshangs par spyod pa'i sdom pa'o zhes pa'i don to//} जलनिधिकुलिशैरिति कायभोगनिरपेक्षता, वाग्भोगनिरपेक्षता, चित्तभोगनिरपेक्षता, च्यवनसुखनिरपेक्षता सेवा, कायवाक्चित्तब्रह्मचर्यसंयम इत्यर्थः वि.प्र.६४ख/४.११३.
lus kyis ngan du spyod pa dang ldan pa
वि. कायदुश्चरितेन समन्वागतः — {sems can 'di dag ni lus kyis ngan du spyod pa dang ldan pa/} {ngag gis ngan du spyod pa dang ldan pa/} {yid kyis ngan du spyod pa dang ldan pa} इमे…सत्त्वाः कायदुश्चरितेन समन्वागता वाग्दुश्चरितेन समन्वागता (मनोदुश्चरितेन समन्वागताः) द.भू.२००क/२२.
lus kyis mngon du byed pa
पा. कायसाक्षी, अनागामिभेदः— {'gog pa thob pa'i phyir mi 'ong /} /{lus kyis mngon sum byed par 'dod//} निरोधलाभ्यनागामी कायसाक्षी पुनर्मतः ।। अभि.को.२०क/६.४३; {lus kyis mngon du byed pa zhes bya ba ni phyir mi 'ong ba rnam par thar pa brgyad thob pa'o//} {rnam par thar pa brgyad po de dag lus kyis mngon sum du byas nas rdzogs par byas te gnas pa'i phyir ro//} कायसाक्षी विमोक्षलाभ्यनागामी, अष्टौ विमोक्षान् कायेन साक्षात्कृत्वोपसम्पद्य विहरणात् अभि.स.भा.८७क/११९; {lus kyis mngon du byed pa ni dad pas mos pa dang mthong bas thob pa'i nang du 'dus pas mi rtsi'o//} {gal te rtsi na dbang po'i sgo nas ni gsum mo//} कायसाक्षी श्रद्धाधिमुक्तदृष्टिप्राप्तयोरन्तर्भूत इति न गण्यते । यदि पुनर्गण्यते, इन्द्रियतस्त्रयः अभि.स्फु.२२६ख/१०१०; श्रा.भू.७४क/१७९१; द्र. {lus kyis mngon sum du thob pa/} {lus kyis mngon sum du byed pa/}
lus kyis mngon sum du thob pa
पा. कायसाक्षी, अनागामिभेदः— {phyir mi 'ong ba gang la la 'gog pa} ( {'i snyoms par 'jug pa} ) {thob pa de ni mya ngan las 'das pa dang 'dra ba'i chos lus kyis mngon sum du byed pa'i phyir lus kyis mngon sum du thob pa zhes bya'o//} यो हि कश्चिदनागामी निरोधसमापत्तिलाभी स कायसाक्षीत्युच्यते; निर्वाणसदृशस्य धर्मस्य कायेन साक्षात्करणात् अभि.भा.२५ख/९६२; द्र.— {lus kyis mngon du byed pa/} {lus kyis mngon sum du byed pa/}
lus kyis mngon sum du byed pa
पा. कायसाक्षी, आर्यपुद्गलभेदः — {'phags pa'i gang zag rnams ni thams cad du bdun yin te/} {dad pas rjes su 'brang ba dang chos kyis rjes su 'brang ba dang dad pas mos pa dang mthong bas thob pa dang lus kyis mngon sum du byed pa dang shes rab kyis rnam par grol ba dang gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} सर्व एव त्वार्यपुद्गलाः सप्त भवन्ति—श्रद्धानुसारी, धर्मानुसारी, श्रद्धाधिमुक्तः, दृष्टिप्राप्तः, कायसाक्षी, प्रज्ञाविमुक्तः, उभयतोविमुक्तश्च अभि.भा.३६ख/१००७; {gang zag lus kyis mngon sum du byed pa gang zhe na} कायसाक्षी पुद्गलः कतमः श्रा.भू.६९क/१७७; द्र {lus kyis mngon du byed pa/} {lus kyis mngon sum du thob pa/}
lus kyis rjes su lta ba
वि. कायानुदर्शी — {nang gi lus la lus kyis rjes su lta bar gnas so//} अध्यात्मं काये कायानुदर्शी विहरति द.भू.२०४ख/२४.
lus kyis nyes par spyod pa
कायदुश्चरितम् म.व्यु.१६८२ ( {lus kyi nyes par spyod pa gsum} त्रीणि कायदुश्चरितानि म.व्यु.३७ख).
lus kyis rnam par shes par bya ba
वि. कायविज्ञेयम् — {sna dang lce dang lus kyis rnam par shes par bya ba} घ्राणजिह्वाकायविज्ञेयम् अभि.भा.८४क/११९६.
lus kyis phyin byed
= {lus phyin byed/}
lus kyis tshul 'chos pa
कायकुहना — {de ltar lus kyis tshul 'chos pa mi byed do//} एवं कायकुहनां न करोति शि.स.१४८क/१४३.
lus kyis legs par spyad pa
वि. कायसुचरितः — {lus kyis legs par spyad pa ni/} {tshe 'di dang phyi ma la rnam par smin pa 'dod pa yin te} कायसुचरितस्येष्टो विपाको दृष्टे धर्मे अभिसम्पराये च श्रा.भू.२२क/५३.
lus kyis legs par spyod pa
कायसुचरितम् — {sems can 'di dag ni lus kyis legs par spyod pa dang ldan pa} इमे…सत्त्वाः कायसुचरितेन समन्वागताः द.भू.२००क/२२; म.व्यु.१६८६ (३७ख).
lus kyis legs par spyod pa dang ldan pa
वि. कायसुचरितेन समन्वागतः — {sems can 'di dag ni lus kyis legs par spyod pa dang ldan pa/} {ngag gis legs par spyod pa dang ldan pa/} {yid kyis legs par spyod pa dang ldan pa} इमे… सत्त्वाः कायसुचरितेन समन्वागता (वाक्सुचरितेन समन्वागता मनःसुचरितेन समन्वागताः) द.भू.२००क/२२.
lus kyis shes par bya ba
वि. कायविज्ञेयम् — {rna bas shes par bya ba'i sgra rnams dang} … {lus kyis shes par bya ba'i reg bya rnams dang} श्रोत्रविज्ञेयाः शब्दाः…कायविज्ञेयानि स्प्रष्टव्यानि अ.श.१०३ख/९३.
lus bkan pa
पञ्जरोपनिक्षेपः — {lus bkan pa la'o//} पञ्जरोपनिक्षेपे वि.सू.५०क/६३.
lus bkres shing nyam chung bas non
वि. क्षुत्क्षामपरिगतशरीरः — {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na grong khyer bA rA Na sI na sprang po zhig gnas la/} {lus bkres shing nyam chung bas non nas phan tshun du 'khor 'khor ba las} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि वाराणस्यां नगर्यामन्यतमः कोट्टमल्लकः क्षुत्क्षामपरिगतशरीरः इतश्चामुतश्चान्वाहिण्डते अ.श.२४६क/२२६.
lus skams
वि. शुष्कगात्रः — {de dang de na dbyig pas kun bsdigs la/} /{bkres shing skom par gyur pas lus kyang skams//} दण्डेन सन्त्रासित तत्र तत्र क्षुधापिपासाहत शुष्कगात्राः ।। स.पु.३७ख/६६.
lus skyes
• वि. तनुजः — {da ni mi'i lus skyes la sogs pa rnams kyi dbugs kyi tshad gsungs pa} इदानीं मनुष्यतनुजादीनां स्वस्वश्वासमानमुच्यते वि.प्र.१७२क/१.२४; • सं. १. = {spu} तनूरुहम्, रोम — {lus skyes spu dang ba spu 'o//} तनूरुहं रोम लोम अ.को.१७७क/२.६.९९; तन्वां रोहतीति तनूरुहम् । तनुरुहं वा अ.वि.२.६.९९ २. अङ्गजः, मदनः — {chu ma dang sbyor 'phel ba yi/} /{dmar ba rab tu ston byed cing /} /{tsha zer can ni nub gyur te/} /{lus skyes dag ni rnam par rgyas//} रागमादर्शयन्नेष वारुणीयोगवर्धितम् । पराभवति घर्मांशुरङ्गजस्तु विजृम्भते ।। का.आ.३३२ख/२.३१५; का.आ.३३०ख/२.२५२.
lus skyon
दोषः — {de nas de yi lus skyon gyi/} /{sman ni sa yi dbang pos dris/} /{sman pas smras pa} पृष्टास्ततः क्षितीशेन वैद्यास्तद्दोषभेषजम् । अवदन् अ.क.२९०ख/३७.३४.
lus skyob
= {go cha} तनुत्रम्, वर्म — {de nas lus skyob go cha dang /} /{ya lad brang khebs go cha khrab/} /{ka ba tsa ni mo min no//} अथ तनुत्रं वर्म दंशनम् । उरश्छदःकङ्कटको जगरः कवचोऽस्त्रियाम् ।। अ.को.१९०क/२.८.६४; तनुं त्रायते तनुत्रम् अ.वि.२.८.६४.
कुटिलकायः — {rgan po 'khar ba la brten gyi/} /{blo ni chos la ma yin no/} /{rga bas lus ni 'khogs pa la/} /{rang bzhin gyis ni dben pa med//} वृद्धोऽवलम्बते यष्टिं न तु धर्ममयीं धियम् । जराकुटिलकायस्य स्वभावो निर्विवेकता ।। अ.क.२१४क/२४.७३.
lus gas shing hrud hrud po
वि. स्फुटितपरुषगात्रः — {yang mi skya bo rbab rbab po/} {lus gas shing hrud hrud po/} {lto ri sul ltar 'dug pa} … {mthong ngo //} पुनरपि पुरुषं पश्यत्युत्पाण्डोत्पाण्डुकं स्फुटितपरुषगात्रं पर्वतोपमकुक्षिम् वि.व.१५४ख/१.४२.
lus glebs 'dra
वि. श्लिपाटकः — {skra ser dang ni} … {ha cang sbom dang lus glebs 'dra//} हरिद्रकेशाः…अतिस्थूलाः श्लिपाटकाः वि.सू.५क/५.
lus rgyas
वि. स्फीतगात्रः — {mkha' la sngon mo'i shing rta yi mkhar bgrod khro ba dang bcas kha dog lnga pa lus rgyas mig gsum ldan pa a ni la zhes pa'o//} व्योम्नि नीलारथस्य सक्रूरः पञ्चवर्णोऽनिल इति खगः स्फीतगात्रस्त्रिनेत्र इति वि.प्र.४४क/४.४१.
lus ngan
• ना. कुबेरः, धनाधिपः/यक्षाधिपतिः — {de nas bA lo k+Sha zhes pa'i/} /{yul du de bzhin gshegs pa byon/} /{lus ngan gyis bzhin tshong dpon ni/} /{legs par rab sad ces pas mchod//} अथ बालोक्षनामानं देशं प्राप्तस्तथागतः । श्रेष्ठिना सुप्रबुद्धेन कुबेरेणेव पूजितः ।। अ.क.४५ख/५७.६; {rgyal po chen po lus ngan ni gnod sbyin nor bu rin po che skar ma'i 'od zer thogs pa} … {bye ba khrag khrig brgya stong phrag du ma dag dang lhan cig tu byang phyogs nas 'ongs par gyur te} उत्तरस्या दिशः कुबेरो महाराज आगतोऽभूत् सार्धमनेकैर्यक्षकोटिनियुतशतसहस्रैः ज्योतीरसमणिरत्नपरिगृहीतैः ल.वि.१०८ख/१५७; {de dag bdag po rgyal po ni/} /{mi la zhon pa lus ngan po//} तेषां चाधिपती राजा कुबेरो नरवाहनः । ल.वि.१८६ख/२८४; {de nas gnod sbyin gyi rgyal po chen po lus ngan pos bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} अथ कुबेरो महायक्षराजा भगवन्तं नमस्यैवमाह स.दु.११८क/२००; {lus ngan dang ni mig gsum grogs/} /{gnod sbyin rgyal po gsang ba'i bdag/} … /{dpal ster bsod nams skye bo'i dbang //} कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः ।…श्रीदपुण्यजनेश्वराः ।। अ.को.१३२ख/१.१.७१; कुत्सितं बेरं शरीरमस्येति कुबेरः अ.वि.१.१.७१; • वि. कौवेरः — {lus ngan por ni g+ha sma rI/} /{'og tu sa spyod ma zhes brjod//} कौवेरे घस्मरी चैवाधस्ताद् भूचरी स्मृता ।। हे.त.११क/३२; कौवेरी — {lus ngan rdo rje mkha' 'gro ma/} /{dbus su bdag med rnal 'byor ma//} कौवेरी वज्र– डाकी च मध्ये नैरात्म्ययोगिनी ।। हे.त.९क/२६; कुवेरः — {shar gyi 'dab ma la nyi ma'o//} … {lus ngan du spen pa'o//} पूर्वदले आदित्यः…कुवेरे शनिः वि.प्र.२३५ख/२.३७; • सं. १. शरीरकम् — {gtsang ba min pa kun gyi gter/} /{byas pa mi gzo rnam par 'jig/} /{lus ngan dag gi ched du yang /} /{rmongs pa dag ni sdig par byed//} सर्वाशुचिनिधानस्य कृतघ्नस्य विनाशिनः । शरीरकस्यापि कृते मूढाः पापानि कुर्वते ।। ना.ना.२४१क/१४५ २. = {ru rta} कौवेरम्, कुष्ठम् मि.को.५७ख ।
lus ngan gyi phyogs
= {byang} कौवेरी, उत्तरा दिक् — कौवेरी {lus ngan gyi phyogs te byang} मि.को.१७क ।
lus ngan po
= {lus ngan/}
lus ngan bu
ना. = {nor lha} कुबेरः, यक्षराजः — {gang gis dbang phyug lus ngan bu'i/} /{mdzod na gnas pa'ang zum par byed//} ऐश्वर्यं यः कुबेरस्य कोशलीनं न्यवेदयत् (न्यमीलयत् लि.पा.) ।। अ.क.७४क/६२.३.
lus ngal ba
कायक्लमथः — {'khor de na sems can 'ga' yang lus ngal ba yang med/} {sems skyo ba yang med do//} न च तस्यां पर्षदि एकसत्त्वस्यापि कायक्लम– थोऽभूत्, न च चित्तक्लमथः स.पु.९ख/१३.
lus mngon par btud
वि. अभिनतकायः — {lus btud lus mngon par btud lus rnam par btud} अवनतकाया अभिनतकायाः प्रणतकायाः स.पु.३९क/७१.
lus can
• वि. मूर्त्तिमान् — {lus can gyi rdzas lnga po dag la} पञ्चसु मूर्त्तिमत्सु द्रव्येषु त.प.२८५क/२८२; {lus can dag ni gdon mi za bar pha rol dang tshu rol gyi yul gyi rnam par dbye ba ldan par 'gyur dgos so//} अवश्यं हि पूर्वापरदिग्भागेन भाव्यं मूर्तिमताम् प्र.अ.२००ख/५५६; विग्रही — {las ni gang du'ang lus can min//} न क्वचिद् विग्रही कर्म म.मू.१९२ख/१२९; अङ्गी — {skyon med lus can khyod kyi ni/} /{lag pa'i 'khri shing bar dag tu/} /{nu ma rab rgyas 'di dag gi/} /{go skabs rnyed par 'gyur ma yin//} अनयोरनवद्याङ्गि स्तनयोर्जृम्भमाणयोः । अवकाशो न पर्याप्तस्तव बाहुलतान्तरम् ।। का.आ.३२१ख/१.८७; {dud pa'i lus can rnams kyi} नताङ्गीनाम् का.आ.३२५क/२.९७; मूर्त्तः — {lus can gyi rdzas kyi dbang du byas nas lus can gyi rdzas dag kho na la} मूर्त्तं द्रव्यमवधिं कृत्वा मूर्त्तेष्वेव द्रव्येषु त.प.२७०ख/२५६; • सं. १. मूर्त्तिः — {bde bar gshegs pa rnams la ni reg pa dang ldan pa lus can yin pa'i phyir ro//} स्पर्शयोगश्च मूर्त्तिरिति सौगताः प्र.अ.४१ख/४७; {rdzas thams cad du song ba ma yin pa tshad yod pa ni lus can yin la/} {thams cad du song ba ma yin pa dang rdzas kyi rdul phra rab ni bye brag pa dag rtag par 'dod do//} असर्वगतद्रव्यपरिमाणं मूर्त्तिः । असर्वगताश्च द्रव्यरूपाश्च परमाणवः नित्यास्तु वैशेषिकैरिष्यन्ते न्या.टी.८७क/२४० २. = {srog chags} शरीरी, प्राणिः — {lus can 'khor ba'i sdug bsngal las/} /{nges par thar la yi rang ngo //} संसारदुःखनिर्मोक्षमनुमोदे शरीरिणाम् । बो.अ.६ख/३.२; {mtshams ni nges pa lus can gyi/} /{srog ni nges par 'gro ba nyid//} निबद्धावधयः प्राणाः प्रयान्त्येव शरीरिणाम् । अ.क.६२ख/६.१११; देही — {stong phrag bzhi bcu dag dang ni/} /{brgya phrag dag gi lo rnams kyang /} /{lus can rnams kyi tsher gyur pa/} /{de dus rtsod la sdang ba byung //} चत्वारिंशत्सहस्राणि वत्सराणां शतानि च । बभूव देहिनामायुस्तस्य काले कलिद्विषः ।। अ.क.४८क/५.१२; बो.अ.७ख/३.१९; तनुभृत् — {las kyi 'khri shing ring po gsar pa nyid la rtag tu 'bras bu rnying pas khyab/} /{ngo mtshar dang bcas lus can lhan cig spyod cing de la'ang nges par g}.{yo ba med//} दीर्घा कर्मलता नवेव सततं व्याप्ता पुराणैः फलैः साश्चर्या सहचारिणी तनुभृतां तत्राप्यलं निश्चला । अ.क.४क/५०.३३ ३. = {lus can nyid} मूर्त्तिता — {zhes brjod pa 'ba' zhig la gzung ba'i rnam pa dang bral ba'i lus can gyi 'dzin pa shel gong dag pa lta bur dran pa yang ma yin no//} न चापि केवलो ग्राह्य(आ)– कारानङ्कितमूर्त्तितया ग्राहकः शुद्धस्फटिजसंकाशः स्मर्यते त.प.१२८ख/७०७; • उ.प. देहः — {rig byed kyi bdag nyid du gyur pa'i phyir rig byed kyi lus can zhes bya'o//} सात्मीभूतवेदत्वात् वेददेहा उच्यन्ते त.प.२७२क/१०१२; वपुः — {grub pa yan lag mchog btud rnams dang mtshar bas spu langs lus can nor lha yis} सिद्धैः प्रह्वोत्तमाङ्गैः पुलकितवपुषा विस्मयाद् वासवेन ना.ना.२२५क/३; विग्रहः — {nam zhig skom pas gzir gyur cing /} /{gdung bas nyen pa'i lus can des/} /{so ga'i tsA ta ka bzhin du/} /{'gar yang chu ni thob ma gyur//} स कदाचित्तृषाक्रान्तः सन्तापक्लान्तविग्रहः । निदाघे चातक इव न क्वचिज्जलमाप्तवान् ।। अ.क.२५९ख/९४.९; शरीरः — {btsun pa bdag cag yi dwags rnams ni rnam par ltung ba'i lus can rnams lags te/} {sngon gyi las kyi nongs pas chab kyang mi rnyed lags na} वयं भदन्त प्रेता विनिपतितशरीराः पूर्वकर्मापबाधेन पानीयं नासादयामः वि.व.१५३क/१.४१.
lus can nyid
मूर्त्तत्वम् — {gang gi chos 'ga' zhig dus gsum du yang mi skye ba de ni ji ltar de'i yin par 'gyur te/} {dper na nam mkha'i lus can nyid bzhin no//} यस्य हि यो धर्मः कालत्रयेऽपि न सञ्जायते, स कथं तस्य सम्भवेत्, यथाऽऽकाशस्य मूर्त्तत्वम् त.प.२२३ख/९१६.
lus can ma
अङ्गना, सुन्दरी — {sprin med mkha' la lus can ma/} /{lan cig mig gnyis sbyin pa mdzod//} अघने गगने दृष्टिरङ्गने दीयतां सकृत् ।। का.आ.३३८क/३. ८८; तन्वी — {khyod kyi gzugs kyis bdag cag rnams/} /{gdung nus min nam lus can ma//} अपि ते रूपमस्माकं तन्वि तापाय कल्पते ।। का.आ.३३३ख/२.३३४.
lus can ma yin pa
वि. अमूर्त्तः — {'bo ba med pa ni 'bo ba dang bral ba rnams te/} {lus can ma yin pa dang thams cad du song ba dag gis 'bo ba med pa'i phyir ro//} अगतीनामिति गतिरहितानाम्; अमूर्तसर्वगतत्वाभ्यां गतेरभावात् त.प.३०३ख/३२०; {lus can dang lus can ma yin pa'i tshul 'dra ba yang med de mthun pa med pa'i phyir ro//} न च सारूप्यं मूर्त्तामूर्त्तयोः सादृश्याभावात् प्र.अ.१७८ख/१९३. । {lus can ma yin pa'i phyir} अमूर्तत्वात् — {de la tshul gnyis pa ni sgra mi rtag ste/} {mig gis gzung bar bya ba yin pa'i phyir/} {mnyan par bya ba yin pa'i phyir/} {lus can ma yin pa'i phyir zhes bya ba lta bu ste} तत्र द्विद्विरूपो यथा — ध्वनिरनित्यश्चाक्षुषत्वाच्छ्रावणत्वादमूर्तत्वादिति त.प.२४क/४९५.
lus can ma yin pa nyid
अमूर्तत्वम् — {sogs pa'i sgras mi rtag pa nyid dang yang mi rtag pa nyid dang lus can ma yin pa nyid gzung ngo /} आदिशब्दादनित्यत्वम्, पुनरनित्यत्वम्, अमूर्तत्वं च गृह्यते न्या.टी.७४ख/१९६.
lus gcig gis mngon par bsgrubs pa
एककायाभिनिर्हारता— {kye rgyal ba'i sras dag} … {sngon chad lus gcig gis mngon par bsgrubs pas spyod pa mngon par bsgrub par gyur gyi} भो जिनपुत्र पूर्वमेककायाभिनिर्हारतया चर्याभिनिर्हारोऽभूत् द.भू.२४१ख/४३.
lus gcig la 'du shes gcig pa dag
पा. एकत्वकाया एकत्वसंज्ञिनः — {sems can gyi gnas dgu} … {lus gcig la 'du shes gcig pa dag/} {dper na dge rgyas kyi lha rnams so//} नव सत्त्वावासाः…एकत्वकायाः एकत्वसंज्ञिनः; तद्यथा—देवाः शुभकृत्स्नाः म.व्यु.२२९२ (४४ख).
lus gcig la 'du shes tha dad pa dag
पा. एकत्वकाया नानात्वसंज्ञिनः, सत्त्वावासभेदः — {sems can gyi gnas dgu} … {lus gcig la 'du shes tha dad pa dag/} {dper na/} {'od gsal ba rnams so//} नव सत्त्वावासाः…एकत्वकायाः नानात्वसंज्ञिनः; तद्यथा — आभास्वराः म.व्यु.२२९१(४४ख).
lus gcu ba
गात्रमोटनम् — {bya rmyang ba dang lus gcu ba dang le los nyams pas gnas par mi bya ste} न तु जृम्भिकां गात्रमोटनं कुर्वन्नालस्योपहितश्चिरेण बो.प.१०५ख/७५.
lus gcod pa
शरीरच्छेदनम् — {phung po nyon mongs pa la sogs pa ni bsnyung bar gnas pa la bkod pa la sogs pa dang lus gcod pa la sogs par brjod de} स्कन्धक्लेशादिरूपवासः संन्यस्तादि शरीरच्छेदनादिकमुच्यते वि.प्र.१५४ख/३.१०३.
lus cha ba'i tshul dang ldan pa
वि. कायमण्डनयोगानुयुक्तः — {gzugs kyis rgyags shing dregs pa med pa yin te/} {lus cha ba'i tshul dang ldan pa ma yin no//} न च रूपमदमत्तो भवति, न कायमण्डनयोगानुयुक्तः शि.स.८५ख/८४.
lus chung ba
वि. बाल्यशरीरः — {gang yang lus chung ba'i ma nu'i skye ba de dag blo dman pa dang lus chen po ni blo gsal bar 'gyur te} ये बाल्यशरीरमनुजन्मानस्ते मन्दधियः, महाशरीरास्तु पटुधियः त.प.९४ख/६४२.
lus che
= {lus chen/}
lus che ba
= {lus chen/}
lus chen
• वि. महाकायः — {de yi nang na skyes bu ni/} /{lus chen gnas pa de yis mthong //} तदन्तरे महाकायं सोऽपश्यत्पुरुषं स्थितम् । अ.क.२४५ख/९२.३९; {byang chub sems dpa'} … {glang po che lus chen po gcig pu rgyu ba zhig tu skyes par gyur to//} बोधिसत्त्वः…महाकाय एकचरो हस्ती बभूव जा.मा.१७९ख/२०९; {gnod sbyin kha dog spa zhing lus che la stobs che ba gang yang rung ba zhig tu mngon par sprul nas} अन्यतमं वा उदारवर्ण– महाकायं (महाबलं) यक्षमभिनिर्मिमीय बो.भू.८१ख/१०४; महाशरीरः {gang yang lus chung ba'i ma nu'i skye ba de dag blo dman pa dang lus chen po ni blo gsal bar 'gyur te} ये बाल्यशरीरमनुजन्मानस्ते मन्दधियः, महाशरीरास्तु पटुधियः त.प.९४ख/६४२; • सं. = {rnga mo} महाङ्गः, उष्ट्रः — {rnga mo rigs} (? {rim} ) {can rang bzhin dang /} /{lus chen} उष्ट्रे क्रमेलकमयमहाङ्गाः अ.को.१९९ख/२.९.७५; महान्ति ग्रीवाद्यङ्गानि यस्येति महाङ्गः अ.वि.२.९.७५; • ना. महाकायः, गरुडेन्द्रः — {nam mkha' lding gi dbang po bzhi 'di lta ste/} {nam mkha' lding gi dbang po gzi brjid chen po dang lus chen dang} … {'phrul chen thob} चतुर्भिश्च गरुडेन्द्रैः…तद्यथा—महातेजसा च गरुडेन्द्रेण, महाकायेन च… महर्द्धिप्राप्तेन च स.पु.३ख/२.
lus chen po
= {lus chen/}
lus chen po dang ldan pa
वि. महाकायः — {sems can 'di ni lus chen po dang ldan pa ste} महाकायोऽयं सत्त्वः ल.वि.७४ख/१०१.
lus mchog
वरतनुः — {kye ma mdzes sdug kun rdzogs shing /} /{bsngags 'os lus mchog ldan pa'i lus//} अहो सम्पूर्णलावण्या धन्या वरतनोस्तनुः । अ.क.१३२क/६६.८४; {lus mchog sprul la phra rab rdul dag gal te 'dod pas rab tu bkod pa na//} निर्माणे परमाणुतां वरतनोः कामेन चेत् अ.क.२९९ख/१०८.७१.
lus mchog can
वि. सद्वपुः — {thub 'od kyis rgyas pad ma las byung lus mchog can//} मुनिकरबोधिताम्बुजविनिर्गतसद्वपुषः बो.अ.२१ख/७.४४.
lus mchog ma
= {yan lag mchog ma/}
lus 'ching
१. = {chu} कबन्धम्, उदकम् — {chu ni mo ste} … {lus 'ching} आपः स्त्री… कबन्धम् अ.को.१४७क/१.१२.४; कं सुखं बध्यतेऽत्र कबन्धम् । बन्ध बन्धने । कं सुखं बध्नातीति वा अ.वि.१.१२.४ २. अधिकाङ्गम् — । {go khrab kyi sked ching gi ming} … अधिकाङ्गम् {lus 'ching zhes so//} मि.को.४६क ।
lus 'jam
= {lus 'jam pa/}
lus 'jam pa
वि. कोमलशरीरः — {lha khyod kyang} … {lus 'jam pa/} {lang tsho la bab pa/} {dbu skra gnag pa} त्वं च देव …कोमलशरीरः शिशुः कृष्णकेशः ल.वि.१०५ख/१५२; कोमलाङ्गः, ओ ङ्गी — {lus 'jam gang la pad ma yi/} /{mal stan dag kyang rtsub byed na/} /{lha mo de ni ro khang dag/} /{sreg za ldan par ji ltar nyal//} यस्याः कुसुमशय्याऽपि कोमलाङ्ग्या रुजाकरी । साऽधिशेते कथं देवी हुताशनवतीं चिताम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८३.
lus brjes pa
परिवृत्ताश्रयः — {gnyen dang gnyen lta bur gyur pa de dag tshe gzhan du lus brjes pa ri dwags dang phyugs dang bya'i skye gnas gang yang rung bar gyur la} तस्य अन्यजन्मपरिवृत्ताश्रयस्य मृगपशुपक्षियोन्यन्तर्भूतस्य बन्धोर्बन्धुभूतस्य वा ल.अ.१५३क/१००.
lus nyam chung bar gyur
वि. दुर्बलाङ्गः — {de nas ston gyi dus kyi tshe dge slong dag skya rbab ser po'i nad kyis thebs te lus rid cing lus nyam chung bar gyur to//} शरत्कालसमये भिक्षवो रोगेण बाध्यन्ते पीतपाण्डुकाः कृशशरीरा दुर्बलाङ्गाः अ.श.८७क/७८.
lus nyams
वि. विकटकः — {sha mdog kha dog rnam bzhi dang /} /{de bzhin gyol po lus nyams so//} चतुर्भिश्च छविवर्णै चे (? र्णैः खे)ला विकटकास्तथा ।। वि.सू.५क/५.
lus nyi tshe lus par gyur
= {lus nyi tshe lus par gyur pa/}
lus nyi tshe lus par gyur pa
वि. स्वशरीरावशेषः — {des bdog pa thams cad yongs su btang bas gos ya gcig tsam gyon par zad de lus nyi tshe lus par gyur nas bsam pa} स परित्यक्तविभवसर्वस्व एकशाटकनिवसितः स्वशरीरावशेषश्चिन्तामापेदे अ.श.९४क/८४.
lus nyed pa
अङ्गसम्मर्दः — {de 'dra ba dag tshogs can ma'i/} /{lus nyed par yang byed par 'gyur//} गणिकास्वाङ्गसम्मर्दमपि कुर्यात् स तादृशः ।। प्र.अ.१३७ख/१४७.
lus gnyer mas gang ba
वि. वलीनिचितकायः — {mi rgan po gtugs pa} … {lus gnyer mas gang ba/} {skra byi ba} पुरुषो जीर्णो वृद्धः… वलीनिचितकायः पलितकेशः ल.वि.९५ख/१३६.
lus mnyam pa nyid
कायसमता — {lus mnyam pa nyid thob pas sems can gyi lus rab tu shes so//} कायसमताप्राप्तः…स सत्त्वकायं च प्रजानाति द.भू.२४४क/४५.
lus mnye ba
अङ्गप्रपीडनम् — {lus mnye bas ngal dub pa'i sdug bsngal sel bar byed do//} अङ्गप्रपीडनेन श्रमक्लमदुःखं प्रतिविनोदयति बो.भू.७८ख/१०१.
lus btud
= {lus btud pa/}
lus btud pa
• वि. अवनतकायः — {lus btud lus mngon par btud lus rnam par btud} अवनतकाया अभिनतकायाः प्रणतकायाः स.पु.३९क/७१; प्रह्वकायः — {thal mo sbyar byas te/} /{lus btud nas ni spyan sngar 'dug//} कृताञ्जलिपुटो भूत्वा प्रह्वकायः स्थितोऽग्रतः ।। ना.स.२ख/१६; • सं. प्रणामः — {zhing rdul kun gyi grangs snyed kyi/} /{lus btud pa yis bdag phyag 'tshal//} सर्वक्षेत्राणुसंख्यैश्च प्रणामैः प्रणमाम्यहम् । बो.अ.४ख/२.२४.
lus stod
= {lus kyi stod/}
lus brtan
• वि. दृढकायः — {mtshan ma ma byung na yang 'jig rten na nad med pa dang} … {lus brtan zhing tshe lo brgya thub par 'gyur ro//} निर्मितेन (निर्निमित्तेन भो.पा.) भवेल्लोके निर्व्याधिः…दृढकायः शतायुः स.दु.११६क/१९४; • सं. = {a ru ra} कायस्था, हरीतकी मि.को.५३क ।
lus tha dad
वि. नानात्वकायः — {lus tha dad cing 'du shes tha dad pa dag} नानात्वकायाः नानात्वसंज्ञिनः म.व्यु.२२८९ (४४ख).
lus tha dad cing 'du shes tha dad pa
पा. नानात्वकायाः नानात्वसंज्ञिनः, सत्त्वावासभेदः — {sems can gyi gnas dgu/} {lus tha dad cing 'du shes tha dad pa dag/} {dper na/} {mi rnams dang lha kha cig go//} नव सत्त्वावासाः । नानात्वकायाः नानात्वसंज्ञिनः; तद्यथा—मनुष्याः एकत्याश्च देवाः म.व्यु.२२८९ (४४ख).
lus tha dad la 'du shes gcig pa
पा. नानात्वकाया एकत्वसंज्ञिनः, सत्त्वावासभेदः— {sems can gyi gnas dgu} … {lus tha dad la 'du shes gcig pa dag/} {dper na/} {tshangs ris kyi lha dag dang por 'byung ba'o//} नव सत्त्वावासाः…नानात्वकायाः एकत्वसंज्ञिनः; तद्यथा—देवाः ब्रह्मकायिकाः प्रथमाभिनिर्वृत्ताः म.व्यु.२२९० (४४ख).
lus tha ma 'dzin pa
वि. अन्तिमदेहधारी — {srid pa tha ma pa'i sems can} … {lus tha ma 'dzin pa zhig} … {de'i chung ma'i rum du zhugs so//} स(त्त्वश्चरमभविकः)…अन्तिमदेहधारी… तस्याः प्रजापत्याः कुक्षिमवक्रान्तः । वि.व.२५२क/२.१५४.
lus thams cad
सर्वशरीरम् — {lus thams cad kyis dang rdo rje thal mo brkyang bas shar phyogs su phyag byas te} सर्वशरीरेण वज्राञ्जलिप्रसारितेन पूर्वस्यां दिशि प्रणमेदनेन स.दु.१०१ख/१३८.
lus thams cad la khyab pa
वि. सर्वशरीरव्यापी — {ci 'di dag lus thams cad la khyab pa dag cig gam phyogs 'ga' zhig na rgyu ba dag yin} किमेते सर्वशरीरव्यापिन एकदेशचारिण इति अभि.भा.११क/८९९.
lus thogs pa
शरीरभारोद्वहनम् — {de nas de lus thogs pas yongs su skyo nas cho 'phrul rnam pa sna tshogs bstan te/} {shing zad pa'i me bzhin du mya ngan las 'das par song ste} स शरीरभारोद्वहनपरिखिन्नो विचित्राणि प्रातिहार्याणि दर्शयित्वा इन्धनक्षयादिवाग्निर्निर्वृतिमुपजगाम अ.श.७१ख/६२.
lus dag pa
कायशुद्धिः — {blun po dag gdung bas yongs su gdung ba rnam pa sna tshogs kyis lus dag pa tshol zhing ston pa} नानाविधैश्चातापनपरितापनैः कायशुद्धिं पर्येषन्ते, प्रज्ञापयन्ति च सम्मूढाः ल.वि.१२२ख/१८२; आत्मभावस्य शुद्धिः — {lus kyi dag pa gang zhe na/} /{sdig dang nyon mongs rnams sbyang yin//} आत्मभावस्य का शुद्धिः पापक्लेशविशोधनम् । शि.स.८९ख/८९.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa kha na ma tho ba med pa
पा. अनवद्यकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa kha na ma tho ba med pa ni srid pa dang longs spyod kyi phyir yongs su mi bsngo bas dam pa rnams kyis bsngags pa'i phyir ro//} अनवद्यकायवाक्समुदाचारो भवभोगापरिणामितत्वेन सद्भिः प्रशस्तत्वात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa dge ba
पा. कुशलकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa dge ba ni nyon mongs pa can gyi rtog pa dang ma 'dres pa'i phyir te/} {gcig tu dge ba'i phyir ro//} कुशल(काय)वाक्समुदाचारः क्लिष्टवितर्काव्यवकीर्णतयैका– न्तशुभत्वात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa rjes su mthun pa
पा. आनुलोमिककायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa rjes su mthun pa ni mya ngan las 'das pa thob par byed pa dang mthun pa'i phyir te/} {'phags pa'i lam 'dren pa'i phyir ro//} आनुलोमिककायवाक्समुदाचारो निर्वाणानुप्राप्त्यनुकूलतयाऽऽर्यमार्गावाहनात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa rjes su 'byor ba
पा. अनुच्छविककायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa rjes su 'byor ba ni rang gi nyes pa dang yon tan sgrogs pa dang mi spyoms pa'i phyir ro//} अनुच्छविककायवाक्समुदाचारः स्वदोषगुणाविष्कम्भणछादनार्थम् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa thabs dang ldan pa
पा. औपयिककायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa thabs dang ldan pa ni tshangs pa mtshungs par spyod pa nye bar sdud pa'i tshul khrims yin pa'i phyir te/} {nye bar 'gro bar bya ba'i 'os yin pa'i phyir ro//} औपयिककायवाक्समुदाचारः सब्रह्मचार्युपग्रहणशीलतयोपगमनार्हत्वात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa mthun pa
पा. प्रदक्षिणकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa mthun pa ni gdams ngag la mthun par 'dzin pa'i phyir te/} {rang gi lta ba la mchog tu 'dzin pa med pa'i phyir ro//} प्रदक्षिणकायवाक्समुदाचारोऽववादे प्रदक्षिणग्राहितयाऽस्वयंदृष्टिपरामर्शत्वात् अभि.स.भा.५२क/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa gdung ba med pa
पा. अतप्तकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa gdung ba med pa ni dka' thub drag po dang ngan ngon la mos pa spangs pa'i phyir te/} {bdag la gdung bar mi byed pa'i phyir ro//} अतप्तकायवाक्समुदाचारः कष्टतपोलूहाधिमुक्तिविवर्जिततयाऽनात्मतपत्वात् अभि.स.भा.५२क/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa gnod pa med pa
पा. अव्याबाध्यकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa gnod pa med pa ni bdag la bstod pa la sogs pas gzhan dag khyad du gsod cing 'grogs na mi bde bas zher 'debs pa med pa'i phyir ro//} अव्याब(आ)– ध्यकायवाक्समुदाचार आत्मोत्कर्षणादिभिः परेषामवज्ञादुःखसंवासेनाघट्टनात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa phyis 'gyod pa med pa
पा. अननुताप्यकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa phyis 'gyod pa med pa ni longs spyod pa rnams dang las kyi mtha' rnams spangs pa la brtsams nas 'gyod pa med pa'i phyir te/} {phyis 'gyod pa med pa'i phyir ro//} अननुताप्यकायवाक्समुदाचारः समुत्सृष्टान् भोगान् कर्मान्तांश्चारभ्याविप्रतिसारितया पश्चात्तापाभावात् अभि.स.भा.५२क/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa 'tsham pa
पा. प्रतिरूपकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa 'tsham pa ni/} {bla ma rnams dang bla ma dang 'dra ba rnams la nga rgyal bcag pa'i phyir te/} {ci rigs su bsnyen bkur byed pa'i phyir ro//} प्रतिरूपकायवाक्समुदाचारो गुरुषु गुरुस्थानीयेषु च निहितमानतया यथार्हमुपचरणात् अभि.स.भा.५२क/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa yid la gcags pa med pa
पा. अविप्रतिसारकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa yid la gcags pa med pa ni dge ba'i phyogs la brtsams nas cung zad tsam gyis chog par mi 'dzin pa'i yid la gcags pa med pa'i phyir te/} {bsgrub nus pa'i bar du'o//} अविप्रतिसारकायवाक्समुदाचारः कुशलपक्षमारभ्याल्पमात्रेणासन्तुष्टस्याविप्रतिसारितया यावच्छक्यं सम्पादनात् अभि.स.भा.५२क/७२.
lus dang ngag gi kun tu spyod pa yongs su dag pa
पा. परिशुद्धकायवाक्समुदाचारः — {lus dang ngag gi kun tu spyod pa yongs su dag pa ni ting nge 'dzin la gnas pa'i phyir te/} {ting nge 'dzin gyi stobs kyis 'chal pa'i tshul khrims kyi dri ma thag bsring ba'i phyir ro//} परिशुद्धकायवाक्समुदाचारः समाधिसन्निश्रयतया समाधिबलेन दौःशील्यमलदूरीकरणात् अभि.स.भा.५१ख/७२.
lus dang ngag gi rnam par rig byed
कायवाग्विज्ञप्ती— {rang gis rtogs pa'i don 'dis gzhan la gsal bar byed pa yin la/} {de yang lus dang ngag gi rnam par rig byed kyi rang bzhin yin no//} प्रकाश्यतेऽनेन स्वप्रतीतोऽर्थः परं प्रति । तच्च कायवाग्विज्ञप्तिरूपम् प्र.अ.१२३क/४६७.
lus dang ngag gi las
कायवाक्कर्म — {'dod pa na spyod pa'i lus dang ngag gi las ni 'dod pa na spyod pa'i 'byung ba dag kho na rgyur byas pa yin la} कामावचरं कायवाक्कर्म कामावचराण्येव महाभूतान्युपादाय अभि.भा.१७२क/५९०; {lus dang ngag las chags las skyes/} /{log 'tsho} लोभजं कायवाक्कर्म मिथ्याजीवः अभि.को.१४क/४.८६.
lus dang ngag dang yid kyi las kyi mtha' dge ba bcu dang ldan pa rnams
वि. सर्वकायवाक्चित्तौत्सुक्यापगतः— {byang chub sems dpa' yang byang chub sems dpa'i sa brgyad pa mi g}.{yo ba 'di thob ma thag tu ched du bya ba thams cad bral te lhun gyis grub pa'i chos nyid thob cing lus dang ngag dang sems kyi rtsol ba thams cad dang bral te} बोधिसत्त्वोऽस्या अष्टम्या अचलाया बोधिसत्त्वभूमेः सहप्रतिलम्भात्सर्वाभोगविगतोऽनाभोगधर्मताप्राप्तः (सर्व भो.पा.)कायवाक्चित्तौत्सुक्यापगतः द.भू.२४०क/४२.
lus dang ngag dang sems byams pas yongs su bsgos pa
वि. मैत्रीपरिभावितकायवाक्चित्तः — {lus dang ngag dang sems byams pas yongs su bsgos pa/} {de bzhin gshegs pa'i ye shes 'dzud pa la mkhas pa/} {shes rab chen po} मैत्रीपरिभावितकाय(वाक्)चित्तैस्तथागतज्ञानावतारणकुशलैर्महाप्रज्ञैः स.पु.२ख/१.
lus dang ngag las
= {lus dang ngag gi las/}
lus dang bcas pa
वि. सदेहः — {de bzhin mnyan yod du ni 'phyar rnams kyis/} /{bskul bar gyur pa'i mu stegs bud med dag/} /{ston pa'i grags pa gzhom par brtson gyur pa/} /{lus dang bcas pa dmyal bar ltung bar gyur//} श्रावस्त्यां प्रेरितास्तद्वद् दुर्वृत्तैस्तीर्थिकाङ्गनाः । कीर्तिभङ्गोद्यताः शास्तुः सदेहा नरकेऽपतन् ।। अ.क.१क/५०.२.
lus dang dus mnyam pa
वि. कायपर्यन्तिका — {de lus dang dus mnyam pa'i tshor ba myong ba na lus dang dus mnyam pa'i tshor ba myong ngo snyam du yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} स कायपर्यन्तिकां वेदनां वेदयमानः कायपर्यन्तिकां वेदनां वेदय इति यथाभूतं प्रजानाति अ.श.२८१क/२५८.
lus dang ldan pa
• सं. शरीरेण संयोगः — {bde ba la sogs pa dang 'du ba'i 'brel pa'o//} {lus dang ni ldan pa'o//} सुखादिना समवायसम्बन्धः, शरीरेण संयोगः प्र.अ.१३९ख/१४९; • उ.प. कायः, ओ या — {yongs su rdzogs par bya ba'i sems las phyir phyogs su ma gyur cing dran pas yongs su 'dzin pa'i lus dang ldan pa} परिपूर्णचेतोऽपराङ्मुखस्मृतिसंधारणकायाम् ग.व्यू.१८०क/२६५.
lus dang longs spyod dang gnas su snang ba
वि. देहभोगप्रतिष्ठाभम् — {lus dang longs spyod dang gnas su snang ba'i kun gzhi rnam par shes pa dang /} {yul dang gzung ba dang 'dzin pa dang rnam par bral ba} देहभोगप्रतिष्ठास (भ भो.पा.)मालयविज्ञानविषयग्राह्यग्राहकविसंयुक्तम् ल.अ.७१क/१९; द्र. {lus dang longs spyod gnas lta bu/}
lus dang longs spyod gnas lta bu
वि. देहभोगप्रतिष्ठानम् — {lus dang longs spyod gnas lta bur/} /{mi yi rnam par shes par snang //} देहभोगप्रतिष्ठानं विज्ञानं ख्यायते नृणाम् । ल.अ.७३ख/२१; द्र.— {lus dang longs spyod dang gnas su snang ba/}
lus do shal dang se mo dos brgyan pa
वि. हारार्धहारविराजितगात्रः — {de nas sngon yi dwags su gyur pa'i lha'i bu rna cha gdub kor dag cing 'gul ba thogs pa/} {lus do shal dang se mo dos brgyan pa} अथ प्रेतपूर्विणो देवपुत्राश्चलविमलकुण्डलधरा हारार्धहारविराजितगात्राः अ.श.१२५क/११५.
lus dran pa nye bar gzhag pa
पा. कायस्मृत्युपस्थानम्, स्मृत्युपस्थानभेदः — {lus dran pa nye bar gzhag pa ni ji ltar rags pa bzhin dmigs pa'i sgo nas te/} {rgyu ba phra ba dang rags pa'i sgo nas sam/} {snga ma dang phyi ma rgyu dang 'bras bur gyur pa'i sgo nas sngar skyes la} कायस्मृत्युपस्थानं हि पूर्वमुत्पद्यते यथौदारिकालम्बनतः, सूक्ष्मौदारिकप्रचारतो वा पूर्वोत्तरहेतुफलभावतो वा अभि.स्फु.१५०ख/८७२; कायानुस्मृत्युपस्थानम् — {'dir lha mo bzhi ni rim pa bzhin du ste/} {lus dran pa nye bar gzhag pa ni/} {spyan ma dang tshor ba dran pa nye bar gzhag pa ni gos dkar mo'o zhes pa rgyab dang g}.{yas so//} इह चतस्रो देव्यो यथाक्रमेण कायानुस्मृत्युपस्थानं लोचना, वेदनानुस्मृत्युपस्थानं पाण्डरा इति पश्चिमदक्षिणम् वि.प्र.१७२क/३.१६७.
lus dri zhim
वि. सुगन्धिकायः— {gang} … {spyan ras gzigs kyi dbang po la me tog 'bul ba de dag ni lus dri zhim zhing /} {gang la lar skyes par lus yongs su rdzogs par 'gyur ro//} ये चावलोकितेश्वरस्यैकमपि पुष्पं निर्यातयन्ति, ते सुगन्धिकाया भवन्ति । यत्र यत्रोपपद्यन्ते तत्र तत्र परिपूर्णकायाश्च भवन्ति का.व्यू.२२०ख/२८३.
lus bde ba'i rnam pa
पा. कायौद्बिल्याकारम्, श्रुताकारभेदः — {thos pa'i rnam pa ni brgyad cu ste/} {'di lta ste/} {'dun pa'i rnam pa dang} … {lus bde ba'i rnam pa dang} अशीत्याकारं श्रुतम् । तद्यथा—छन्दाकारम्…कायौद्बिल्याकारम् शि.स.१०७क/१०५.
lus 'dor
= {lus 'dor ba/}
lus 'dor ba
कायस्योत्सर्गः — {gang lus 'dor ba dang lus yongs su gtong ba dang lus la mi lta ba 'di ni/} {de'i sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'o//} यः कायस्योत्सर्गः कायपरित्यागः कायानपेक्षा, इयमस्य दानपारमिता शि.स.१०५क/१०३.
lus rdul gyis yog pa
वि. रजसाऽवचूर्णितगात्रः — {ston pa dang bral ba'i mya ngan gyis non par gyur la/} {'gro 'gro bas dub cing lus rdul gyis yog par mthong ngo //} दृष्टः शास्तृवियोगाच्छोकार्तोऽध्वपरिश्रान्तो रजसाऽवचूर्णितगात्रः अ.श.२८६क/२६३.
lus sdug bsngal ba
कायदुःखता — {lus sdug bsngal bar yang so sor rtog la} कायदुःखतां च प्रत्यवेक्षते शि.स.१६ख/१६.
lus ni lus rma can
वि. गात्रेष्वरुर्गात्रः — {rab tu byung 'di} … /{mdze can lus ni lus rma can/} /{sha bri ngan cing rtsa 'thon gyur//} अयं प्रव्रजितः… कुष्ठी गात्रेष्वरुर्गात्रः कृशो धमनिसन्ततः ।। वि.व.२९०ख/१.११२.
lus gnag
वि. कुण्ठकः — {nam zhig mi lus thob par gyur pa na/} … /{de na de dag lus gnag 'theng por 'gyur//} पुरुषात्मभावं च यदा लभन्ते ते कुण्ठका लङ्गक भोन्ति तत्र । स.पु.३७ख/६७.
lus gnas
= {lus la gnas pa/}
lus gnas par byed pa
वि. आश्रयस्थितिकः — {ma dag pa'i lus gnas par byed pa ni 'dod pa na spyod pa'i so so'i skye bo rnams kyi ste/} {mtha' dag ni 'ching ba dang ldan pa'i phyir} अशुद्धाश्रयस्थितिकः कामावचराणां पृथग्जनानाम्, सकलबन्धनत्वात् अभि.स.भा.३२ख /४५.
lus rnam pa sna tshogs kyi gzugs 'chang ba
वि. विचित्रदेहरूपधारी — {'khor ba srid pa'i 'gro ba'i 'khor lo la lus rnam pa sna tshogs kyi gzugs 'chang ba sgyu ma dang ro langs dang 'khrul 'khor lta bur 'jug cing 'byung ste} संसारभवगतिचक्रे विचित्रदेहरूपधारिमायावेतालयन्त्रप्रतिमं प्रवर्तमानं प्रवर्तते ल.अ.८२क/२९.
lus rnam par btud
वि. प्रणतकायः — {lus btud lus mngon par btud lus rnam par btud} अवनतकाया अभिनतकायाः प्रणतकायाः स.पु.३९क/७१.
lus rnam par dag pa
कायविशुद्धिः — {chos kyi rnam grangs 'di bzung nas mig rnam par dag pa dang} … {lus rnam par dag pa dang yid rnam par dag pa de lta bu thob bo//} इमं धर्मपर्यायमुद्गृहीतवान्, इमां चैवंरूपां चक्षुर्विशुद्धिं… कायविशुद्धिं मनोविशुद्धिं च प्रतिलब्धवान् स.पु.१४१क/२२५.
lus rnam par phye ba
१. कायविभक्तिः — {de sems can rnams kyi lus rnam par phye ba dang mos pa dang bsam pa ji lta ba bzhin du} … {de lta de ltar rang gi lus ston te} यादृशी सत्त्वानां कायविभक्तिश्च… अधिमुक्त्यध्याशयश्च…तथा तथा स्वकायमादर्शयति द.भू.२४३ख/४५ २. कायविभक्तिता — {de sems can gyi lus che ba dang lus yangs pa dang lus phra ba dang lus rnam par phye ba yang rab tu shes so//} स सत्त्वानां कायौदारिकतां च कायसूक्ष्मतां च कायविभक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४३क/४४.
lus rnam par phye ba tshad med pa
अप्रमाणकायविभक्तिः — {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३.
lus rnam par phye ba tshad med pa mngon par bsgrub pa
वि. अप्रमाणकायविभक्त्यभिनिर्हृतः — {kye rgyal ba'i sras dag/} {de ltar byang chub sems dpa' de lta bu'i ye shes mngon par bsgrub pa dang ldan zhing} … {lus rnam par phye ba tshad med pa mngon par bsgrub pa yin} एवं ज्ञानस्वभिनिर्हृतः खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्वः…अप्रमाणकायविभक्त्यभिनिर्हृतश्च द.भू.२४६ख/४७.
lus rnam rig byed
= {lus kyi rnam par rig byed/}
lus rnams sbyong ba
कायविशोधनी, रश्मिविशेषः — {lus rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{dbang po nyams pa dbang po ldan par 'gyur//} कायविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् इन्द्रियहीन सुइन्द्रिय भोन्ति । शि.स.१८२क/१८१.
lus snad
वि. क्षतशरीरः — {spre'u'i bdag po 'di spre'u mang po 'jigs te bros pa'i rkang lag gis brdzis pas lus snad la} भयोद्भ्रान्तवानरगणचरणक्षोभितक्षतशरीरः …वानराधिपतिः जा.मा.१६०ख/१८५.
lus pa
• क्रि. अवशिष्यते — {de nas de la 'dzin pa yi/} /{rnam par g}.{yeng ba 'ba' zhig lus//} ततो ग्राहकविक्षेपः केवलोऽस्यावशिष्यते । सू.अ.१९२क/९१; • भू. का.कृ. शिष्टः — {gang zhig thos la rab tu brnyas byed pa/} /{rnam pa sna tshogs dpag tu med lus la/} /{rmongs pa gang gi phyir na nges par byed//} श्रुते यः प्रकरोत्यवज्ञाम् । श्रुते विचित्रे सति चाप्रमेये शिष्टे कुतो निश्चयमेति मूढः ।। सू.अ.१३३ख/७; अवशिष्टः — {de dag gi nang nas nga 'ba' zhig lus so//} अहमेकस्तेषामवशिष्टः अ.श.४०ख/३५; {srog chags phra mo rnams lus pa de dag ci zhig gis tshim par bya} क्षुद्रजन्तवोऽवशिष्टाः केन सन्तर्पयितव्याः अ.श.९४क/८४; अपसृतः — {rta rab tu mgyogs pas rta dang glang po che dang shing rta dang rkang thang gi tshogs rnams rgyang ring por lus bzhin du phyogs der 'ongs pa dang} जवेन वाजिना दूरादपसृतहस्त्यश्वरथपदातिकायस्तं प्रदेशमुपजगाम जा.मा.१४६क/१६९; • सं. अवशेषः — {lus pa med par sbyor ba ni nges par sbyor ba'o//} निरवशेषो योगो नियोगः प्र.अ.६ख/८; शेषः, ओ षम् — {'dzam gling} … /{bsams pa las byung bskal pa brgya/} /{lus pa dag tu 'phen par byed//} जम्बूद्वीपे… चिन्तामयं कल्पशते शेष आक्षिपते हि तत् ।। अभि.को.१५क/४.१०९.
lus pa med
= {lus pa med pa/}
lus pa med pa
वि. निरवशेषः — {lus pa med par sbyor ba ni nges par sbyor ba'o/} /{lus pa med pa nyid ni/} {mi sbyor ba cung zad kyang med pa'i phyir ro//} निरवशेषो योगो नियोगः । निरवशेषत्वमयोगस्य मनागप्यभावात् प्र.अ.६ख/८; सकलः — {ji srid nam mkha' la gnas pa/} /{ma lus ngo bo nyid kyis ni/} /{lus pa med par rtogs nus min//} न हि सामस्त्यरूपेण यावद् व्योम व्यवस्थितः । शक्यते सकलो बोद्धुम् त.स.७८ख/७३२.
lus par bya
शेषणम्— {zas kyi bya ba'i dus lus par bya'o//} भक्तकरणीयकालस्य शेषणम् वि.सू.९४क/११२.
lus par byed
क्रि. शेषः क्रियते — {de'i steng du nyin gcig bzhin du lan bdun bdun bye tshan 'bab ste des rus pa 'ba' zhig lus par byed do//} तस्योपरि दिवसे दिवसे सप्तकृत्वः तप्तवालुका निपतति यया सोऽस्थिशेषः क्रियते अ.श.१६३ख/१५१; अवशेषः क्रियते — {keng rus nyi tshe lus par byed do//} अस्थिकङ्कालावशेषः क्रियते शि.स.४७ख/४५.
lus po
१. शेफः — {bdag la lhod pa nyid gyur te/} /{rgan po yi ni lus po bzhin//} शेफ इव वृद्धस्य यातः शिथिलतां मम ।। अ.क.१७६ख/२०.१२ २. = {lus/}
lus sprul ba
कायनिर्माणम् — {lus sprul ba de yang bdag dang 'dra ba'am mi 'dra ba'am/} {gzhan dang 'dra ba'am mi 'dra bar sprul ba ste} तत्पुनः कायनिर्माणमात्मनो वा सदृशं विसदृशं वा परस्य वा सदृशं विसदृशं वा निर्मिमीते बो.भू.३५क/४४.
lus phun sum tshogs pa
पा. आत्मभावसम्पत्तिः — {rnam par smin pa la brten pa ni lus phun sum tshogs pa'i stobs kyis gang yin pa'o//} विपाकसन्निश्रिता य आत्मभावसम्पत्तिबलेन सू.व्या.१९८ख/१००; आत्मभावसम्पत् — {tshul khrims kyis lus phun sum tshogs pa'o//} शीलेनात्मभावसम्पत् सू.व्या.१९६क/९७.
lus phyin par byed pa
= {lus phyin byed/}
lus phyin byed
• सं. शरीरवाहनम् — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams la ni lus phyin byed kyi 'gro ba yang yod de/} {bya bzhin du rim gyis lus phyin par byed pa'i phyir ro//} श्रावकप्रत्येकबुद्धानां शरीरवाहिनी च गतिः । पक्षिवत् क्रमेण शरीरवाहनात् अभि.भा.६३क/१११५; • पा. शरीरवाहिनी, गतिभेदः — {lus phyin byed kyi 'gro ba} शरीरवाहिनी च गतिः अभि.भा.६३क/१११५.
lus phyin byed kyi 'gro ba
पा. शरीरवाहिनी गतिः — {nyan thos dang rang sangs rgyas rnams la ni lus phyin byed kyi 'gro ba yang yod de/} {bya bzhin du rim gyis lus phyin par byed pa'i phyir ro//} श्रावकप्रत्येकबुद्धानां शरीरवाहिनी च गतिः । पक्षिवत् क्रमेण शरीरवाहनात् अभि.भा.६३क/१११५.
lus phyin byed pa
= {lus phyin byed/}
lus phyis
कायप्रोञ्छनम् — {lus phyis bcang bar bya'o//} धारयेत् कायप्रोञ्छनम् वि.सू.६क/६.
lus phra
१. तन्वङ्गी — {lus phra khyod kyi yan lag rnams/} /{'jam pa nyid du gnas pa brdzun//} तव तन्वङ्गि मिथ्यैव रूढमङ्गेषु मार्दवम् । का.आ.३२६क/२.१२६; अ.क.३०२ख/१०८.८६; तन्वी — {yid srubs dag gi mda' yis rab tu bsnun tshe skyengs pa yis ni chags shing gnas/} /{lus phra chom rkun ma de bdag yid la zhugs lam gang nas ni yongs mi shes//} तन्वी मन्मथमार्गणाभिपतने वैलक्ष्यलीनस्थितिः नो जाने कतमेन सा मम पथा चोरी प्रविष्टा मनः ।। अ.क.२९८क/१०८.६१ २. कायसूक्ष्मता — {de sems can gyi lus che ba dang lus yangs pa dang lus phra ba dang lus rnam par phye ba yang rab tu shes so//} स सत्त्वानां कायौदारिकतां च कायसूक्ष्मतां च कायविभक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४३क/४४.
lus phra ba
= {lus phra/}
lus 'phags
ना. १. विदेहः (ओ हाः) [1] अन्तरद्वीपः — {de yi bar gyi gling brgyad ni/} /{lus dang lus 'phags sgra mi snyan/} /{sgra mi snyan gyi zla dang ni/} /{rnga yab dang ni rnga yab gzhan/} / ग्. {yo ldan dang ni lam mchog 'gro//} देहा विदेहाः कुरवः कौरवाश्चामरावराः । अष्टौ तदन्तरद्वीपा गाठा उत्तरमन्त्रिणः ।। अभि.को.९क/३.५६; {de la lus dang lus 'phags ni shar gyi lus 'phags kyi gling 'khor yin no//} तत्र देहविदेहौ पूर्वविदेहपरिवारौ अभि.भा.१४६क/५१३; {de bzhin bzhi pa la lhun po'i shar gyi dum bu la shar lus 'phags por gro bzhin gyi zla ba byed do//} एवं चतुर्थे मेरोः पूर्वखण्डपूर्वविदेहे श्रावणमासं करोति वि.प्र.१९३ख/१.६०; {shar gyi lus 'phags} पूर्वविदेहः म.व्यु.३०४९(५४क); मि.को.१३५ख [2] देशः — । {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{mi bdag chu yi sems dpa'i ming /} … {gyur//} मिथिलायां विदेहेषु जलसत्त्वाभिधो नृपः । अभूद् अ.क.१७५ख/२०.२; अ.क.१९६ख/८३.९; {'dod pa'i khams} … {la bltas na/yul} {lus 'phags po'i rgyal po yan lag byin zhes bya ba} … {mthong ngo //} कामधातुं व्यलोकयन् ददर्श विदेहराजमङ्गदिन्नं नाम जा.मा.१७३क/२०० २. विरूढकः [1] महाराजाख्यः कुम्भाण्डाधिपतिः — {phyugs dang gnyen bcas dus min pa'i/} /{'chi bdag lus 'phags po yis 'joms//} विरूढकोऽकालमृत्युं हन्यात् सपशुबान्धवान् ।। स.दु.११७क/१९८ [2] प्रसेनजितः पुत्रः — {de bzhin du lus 'phags po dang khyim bdag mgon med zas sbyin dang} … {srog chags brgya stong phrag du ma ngo mtshar skyes te chas so//} एवं विरूढकोऽनाथपिण्डदः…अनेकानि प्राणिशतसहस्राणि कुतूहलजातानि सम्प्रस्थितानि वि.व.१६०ख/१.४९.
lus 'phags kyi rgyal po
विदेहराजः — {lus 'phags kyi rgyal po pho brang 'khor gyi mi dang bcas pa pha rol gyi dmag tshogs byung ste ci bya gtol med nas nags khung du zhugs te} विदेहराजः सपरिवारः परचक्रवित्रासि– तोऽटवीमनुप्राप्तः अ.श.२४९ख/२२९.
lus 'phags kyi rigs
वैदेहीकुलम् — {yul ma ga d+ha na lus 'phags kyi rigs 'di 'byor cing rgyas la lo legs pa dang bde ba dang ldan pa yin te} इदं वैदेहीकुलं मगधेषु जनपदेषु ऋद्धं च स्फीतं च क्षेमं सुभिक्षं च ल.वि.१३ख/१४.
वि.स्त्री. वैदेही — {lus 'phags ma'i bu rgyal po ma skyes dgra yang pham zhing skrag la rdugs te rab tu pham} राजानमप्यजातशत्रुं वैदेहीपुत्रं जितं भीत– भग्नपराजितम् अ.श.३१ख/२७; {de yis gsol btab sa yi bdag/} /{bu don gnyer pas lus 'phags ma/} /{chos bzang zhes pa khab tu blangs//} पुत्रार्थी पृथिवीपतिः । सुधर्मां नाम वैदेहीमुपयेमे तयाऽर्थितः ।। अ.क.१२६क/६६.६.
lus 'phags ma'i bu
ना. = {ma skyes dgra} वैदेहीपुत्रः, अजातशत्रुः — {lus 'phags ma'i bu rgyal po ma skyes dgra yang pham zhing skrag la rdugs te rab tu pham} राजानमप्यजातशत्रुं वैदेहीपुत्रं जितं भीतभग्नपराजितम् अ.श.३१क/२७.
lus bor
वि. उत्सृष्टकायः — {klu des kyang bsnyen gnas yan lag brgyad dang ldan pa bsrungs nas thang la phyung ste lus bor nas de kha 'tshos te 'dug go//} स च नागोऽष्टाङ्गसमन्वागतमुपवासमुपोष्य स्थलमुद्गम्योत्सृष्टकायोऽवस्थितः । सोऽनाहारतां प्रतिपन्नः अ.श.१६४क/१५२.
lus byad
रूपम् — {lus byad mdzes pa bstan nas sprin gyi steng na glog 'gyu ba bzhin du yang tog gi steng na rab tu gsal bar snang bar byas te 'dug go//} सन्दृश्यमानरूपशोभा विद्युदिव घनशिखरं हर्म्यतलमवभासयन्ती व्यतिष्ठत जा.मा.७४क/८५.
lus byad bzang po
वपुः — {de} … {lus byad bzang po skye bo'i mig tu sdug pa dang} … {'jig rten pa rnams kyi nang mi bzhin du snying la chags par gyur to//} सः…जननयनकान्तेन च वपुषा…स्वजन इव लोकस्य हृदयेषु पर्यवर्तत जा.मा.९५क/११०.
lus bral slob ma
= {tshong pa} वैदेहकः, वणिक् मि.को.४१ख ।
lus dbang
= {lus kyi dbang po/}
lus dbang ldan
वि. कायेन्द्रियी — {lus dbang ldan la rdzas dgu 'o//} कायेन्द्रियी नवद्रव्यः अभि.को.४ख/२.२२; {'di la lus kyi dbang po yod pas na 'di ni lus dbang ldan no//} कायेन्द्रयमत्रास्तीति सोऽयं कायेन्द्रियी अभि.भा.६३ख/१८१.
lus dbus gnas
वि. देहमध्यस्थम् — {rnal 'byor ma lus dbus gnas su/} /{a yig rnam pa sdom pa'i gnas/} /{ji ltar phyi rol de bzhin nang /} /{sdom pa de nyid rab tu phye//} योगिन्या देहमध्यस्थमकारसंवरस्थितम् । यथा बाह्यं तथाऽध्यात्मं संवरं तत् प्रकाशितम् ।। हे.त.२१क/६८.
lus dben pa
• सं. कायविवेकः — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang} … {lus dben pa dang} तत्र कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…कायविवेकः शि.स.६८क/६७; • पा. कायव्यपकर्षः, व्यपकर्षभेदः — {dben pa phun sum tshogs pa gang zhe na/} {smras pa/} {rnam pa gnyis te/} {lus dben pa dang sems dben pa'o//} व्यपकर्षः कतमः? आह—द्विविधः, कायव्यपकर्षः चित्तव्यपकर्षश्च श्रा.भू.१३१ख/३६२.
आत्मनिर्यातनम् — {byang chub sems dpa' rnams la lus 'bul ba} बोधिसत्त्वेभ्य आत्मनिर्यातनम् बो.प.६६ख/३३; आत्मनिर्यातना — {lus 'bul ba la sogs pa mchod pa'i yo byad thams cad phul nas} सर्वमात्मनिर्यातनाप्रभृतिपूजोपहारं निर्यात्य बो.प.६१क/२४.
lus sbyong ba
देहसत्कारः — {de nas de yi lus sbyong la/} /{dge slong rnams dang mu stegs dag/} /{su yi tshangs spyod dang ldan zhes/} /{rnam par rtsod pa yang dag skyes//} तस्याथ देहसत्कारे भिक्षूणां सह तीर्थिकैः । कस्य स ब्रह्मचारीति विवादः समाजायत ।। अ.क.१८६ख/८०.६५.
lus ma bsgoms pa
वि. अभावितकायः म.व्यु.२४७९ (४७क).
lus ma sbyangs pa
वि. अभावितकायः म.व्यु.२४७९ (४७क).
lus ma legs pa
वि. दुःसंस्थितशरीरः — {de dag mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su 'dzin pa'i rgyus tshe thung ba dang longs spyod chung ba dang} … {lus ma legs pa dang} ते दशाकुशलकर्मपथसमादानहेतोः परीत्तायुषोऽभूवन् अल्पभोगाः…दुःसंस्थितशरीराः ग.व्यू.१६६ख/२५०.
lus mi skyong ba
= {me} तनूनपात्, अग्निः — {'khyog 'gro me dang rnyed za dang /} /{byin za nor las rgyal ba dang /} … {lus mi skyong ba dang //} अग्निर्वैश्वानरो वह्निर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः ।… तनूनपात् अ.को.१३१ख/१.१.५४; तनूं न पातयति तनूनपात् । पत्Ḷ गतौ अ.वि.१.१.५४.
lus mi bsgyur ba
न कायप्रचालकम् — {shin tu bsdams shing khyim gzhan du 'gro bar bya'o//} … {lus mi bsgyur bar ro//} सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत्…न कायप्रचालकम् वि.सू.४९क/६२.
lus mi 'dud pa
वि. अप्रणतकायः — {lus mi 'dud pa dang gsong por smra ba dang phyag 'tshal ba dang mngon du ldang ba dang} … {ma yin pa} अप्रणतकायो नाभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानानाम् श्रा.भू.७२ख/१८८.
lus mi sdug
= {lus mi sdug pa/}
lus mi sdug gyur
विरूपिततनुः — {mdze yis lus ni mi sdug gyur/} /{shu bas lus kyi pags pa bkra//} विरूपिततनुः कुष्ठैः किलासशवलच्छविः । जा.मा.१४४ख/१६७.
lus mi sdug pa
वि. विकृताश्रयः, ओ या — {de dag gis yi dwags mo de'i lus mi sdug pa mthong nas shin tu skyo ba skyes te} ते तां प्रेतीं विकृताश्रयां दृष्ट्वा परं संवेगमुपगताः अ.श.१२७क/११७.
lus mi snang ba
वि. अन्तर्हिततनुः — {lha mo lus ni mi snang ba'i/} /{tshig de thos nas sa bdag ni//} अन्तर्हिततनोर्देव्याः श्रुत्वेति वचनं नृपः । अ.क.१४७ख/६८.७२.
lus mi gtsang bas bsgos pa
वि. अमेध्यम्रक्षितगात्रः — {khye'u mdog ngan zhing} … {lus mi gtsang bas bsgos pa dri nga ba zhig btsas so//} दारको जातो दुर्वर्णः… अमेध्यम्रक्षितगात्रो दुर्गन्धश्च अ.श.१३४ख/१२४.
lus med
• सं. १. देहस्याभावः — {tshu rol mdzes pa la yang lan yod pa nyid de/} {de 'dra ba'i lus med pa'i phyir ro zhe na} चार्वाकस्यापि तर्हि परिहारोऽस्त्येव, तादृशस्य देहस्याभावात् प्र.अ.६५ख/७४; न कायः — {phyi dang nang na lus med na//} नैवान्तर्न बहिः कायः बो.अ.३४क/९.८३ २. अशरीरता — {thams cad kyi rjes su song ba dang lus med pa dang nor ba med cing mtha' yas pa dang} … {yang rab tu shes so//} सर्वत्रानुगततां च अशरीरतां च अवितथानन्ततां च…प्रजानाति द.भू.२४५क/४६; • वि. अशरीरः — {rgyang ring por 'gro ba/} {lus med pa} … {sems gnas pa} … ग्. {yeng ba med pa/} {'di ni sems gnas pa zhes bya'o//} दूरङ्गमचारिणोऽशरीरस्य…चित्तस्यावस्थानम्…अविक्षेपः, इयमुच्यते चित्तस्य स्मृतिः शि.स.१३१ख/१२७; निःशरीरः — {rdul phra rab lus med pa zhes bya ba ni rang gi ngo bo nyid med pa ste/} {rnam par gzhag pa tsam du zad do zhes bya ba'i tha tshig go//} निःशरीरः परमाणुरिति निःस्वभावो व्यवस्थानमात्रमित्यर्थः अभि.स.भा.३८ख/५३; अमूर्तः — {rnam shes lus med pa la ni/} /{phrad pa 'thad pa ma yin nyid//} विज्ञानस्य त्वमूर्तस्य संसर्गो नैव युज्यते । बो.अ.३४ख/९.९७; • ना. = {'dod lha} अनङ्गः, कामदेवः — {lus med kyi ni me tog gi/} /{mda' lngas kun las rgyal bar gyur/} /{zhes pa mi srid} अनङ्गः पञ्चभिः पुष्पैर्विश्वं व्यजयतेषुभिः । इत्यसम्भाव्यम् का.आ.३२६क/२.१२०; = {lus pa med pa/}
ना. अनङ्गा, पत्रदेवी — {gzhon nu ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la pad+ma dang lus med ma dang gzhon nu ma dang ri dwags bdag pos 'gro ma dang rin chen phreng ba ma dang mig bzang ma dang rul ma dang bzang mo ste} कौमार्याः पूर्वपत्रादौ पद्मा, अनङ्गा, कुमारी, मृगपतिगमना, रत्नमाला, सुनेत्रा, क्लीना, भद्रा वि.प्र.४१ख/४.३१.
lus dmar
ना. १. रक्ताङ्गः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {lus dmar dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…रक्ताङ्गः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८ २. = {mig dmar} लोहिताङ्गः, मङ्गलग्रहः — {mig dmar sa skyes sa las byung /} /{lus dmar dang ni sa gzhi'i bu//} अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ।। अ.को.१३५क/१.३.२५; लोहितम् अङ्गं यस्य सः लोहिताङ्गः अ.वि.१.३.२५.
lus smad
= {lus kyi smad/}
lus smas shing rma byung ba
वि. क्षतविक्षतगात्रः — {rmon pa de dag kyang lcags gzer bu can gyis gzhus pas lus smas shing rma byung bas rnag 'dzag la sngam pa 'don bzhin du zhing rmod do//} तेऽपि बलीवर्दा व्रणपूयोत्कीर्णैः प्रतो– दयष्टिभिः क्षतविक्षतगात्रा मुहुर्मुहुर्निश्वसन्तो वहन्ति वि.व.१५८क/१.४७.
lus gtsang byed
पा. कायशौचम्, शौचभेदः — {lus kyi legs par spyad pa thams cad ni lus gtsang byed yin no//} {ngag dang yid kyi legs par spyad pa thams cad ni ngag dang yid kyi gtsang byed yin te} सर्वं कायसुचरितं कायशौचम् । सर्वं वाङ्मनःसुचरितं वाङ्मनःशौचम् अभि.भा.१९९क/६७३; कायशौचेयम् — {mdo las lus gtsang byed dang ngag gtsang byed dang yid gtsang byed dang /} {gtsang byed gsum gsungs pa} त्रीणि शौचेयानि उक्तानि सूत्रे—कायशौचेयम्, वाक्शौचेयम्, मनःशौचेयं च अभि.भा.१९८ख/६७३.
lus rtsa phyir 'thon pas khebs pa
वि. धमनीसन्ततगात्रः म.व्यु.४०९४ (६५ख).
lus tsha ba
गात्रसन्तापः — {gnad chad pa'i tshor ba dag ces pa ni skom pa dang lus tsha ba la sogs pa'i sdug bsngal} मर्मच्छेदादिवेदनेति पिपासागात्रसन्तापादिदुःखम् बो.प.६५क/३१; अङ्गदाहः — अङ्गदाहः {lus sam yan lag tsha ba} मि.को.५२क ।
lus tshad med
= {lus tshad med pa/}
lus tshad med pa
कायाप्रमाणता — {rigs kyi bu khyod nged kyi lus tshad med pa dang} … {la ltos} अपि तु खलु पुनः कुलपुत्र प्रेक्षस्व तावत् त्वमस्माकं कायाप्रमाणतां च द.भू.२४१क/४३.
lus mtshan gyis legs par brgyan pa
वि. लक्षणसमलंकृतगात्रः — {de lus yongs su dag pa yin te/} {lus mtshan gyis legs par brgyan pa dang} स कायपरिशुद्धश्च भवति । लक्षणसमलंकृतगात्रः शि.स.८५क/८४.
lus mdzes
= {lus mdzes pa/}
lus mdzes pa
• क्रि. कायो विभाति — {snying rje rgyas pa rnams kyi lus mdzes pa/} /{gzhan phan gyis yin tsan dan byugs pas min//} विभाति कायः करुणाकुलानां परोपकारेण न चन्दनेन ।। अ.क.१९६क/२२.३७; • वि. कायप्रसादिकः — {de nas khyim bdag des spyod lam zhi ba lus mdzes pa sems dang ba de mthong ngo //} ततस्तेन गृहपतिना दृष्टः शान्तेर्यापथः कायप्रसादिकश्चित्तप्रसादिकश्च वि.व.३१६क/१.१२९; • सं. सुन्दरं वपुः — {lus mdzes kyang /} /{skyon gcig gis ni skal ngan 'gyur//} स्याद्वपुः सुन्दरमपि श्वित्रेणैकेन दुर्भगम् ।। का.आ.३१८ख/१.७.
lus 'dzag pa
वि. स्रवत्कायः — {lus 'dzag pas rnag gzan no//} श्र (स्र भो.पा.)वत्कायः कायोद्घर्षणम् वि.सू.७०ख/८७.
lus 'dzin
• वि. देहधारी — {'gro ba dang ni lus 'dzin kyang /} /{ci yi slad du bya ba 'byung //} क्रिया प्रवर्तते केन गमनं देहधारिणाम् । ल.अ.६४ख/११; • सं. देहली मि.को.१४०ख ।
lus 'dzin pa
= {lus 'dzin/}
lus rdzogs pa
कायनिष्पत्तिः — {'dir sngags kyi tshul la mngal nas skyes pa skye ba'i rim pas zla ba dgus byis pa'i lus rdzogs shing} इह मन्त्रनये जरायुजोत्पत्तिक्रमेण नवमासैर्बालकस्य कायनिष्पत्तिः वि.प्र.४७ख/४.४९.
lus gzugs kyi mchod rten
आत्मभावविग्रहस्तूपः — {de dang de dag tu nga'i lus gzugs kyi mchod rten 'di mngon par byung ste} तेषु तेष्वयं ममात्मभावविग्रहस्तूपः समभ्युद्गच्छेत् स.पु.९०क/१५०.
lus bzang ma
( {yan lag mchog ldan ma} इत्यस्य पा.भे.).
lus bzang mo
ना. सुगात्रा, उपासिका — {de la dge bsnyen ma shes rab chen mo ni dge bsnyen ma 'od bzang mo dang lus bzang mo dang} … {dge bsnyen ma lnga brgyas bskor cing} तत्र महाप्रज्ञा नामोपासिका सुप्रभया चोपासिकया सार्धं सुगात्रया च… पञ्चभिरुपासिकाशतैः परिवृता ग.व्यू.३१८ख/३९.
lus zhi ba
• वि. शान्तमूर्तिः — {de bzhin du sems can lus zhi ba mthong nas 'di ni gzugs med pa nas shi 'phos pa'o zhes bya ba dang /} {gzugs med pa dag tu skye bar 'gyur ro zhes bya bar rjes su dpog go//} एवं शान्तमूर्तिसत्त्वं दृष्ट्वा अनुमिनोति—आरूप्ये च्युतोऽयम्, आरूप्येषु चोत्पत्स्यते इति अभि.स्फु.२७५ख/११०२; • सं. कायशान्तिः — {de} … {rnam par shes pa dang bcas pa'i lus zhi ba sngon ma thob pa thob par 'gyur te} स हि… अप्रतिलब्धपूर्वां सविज्ञानकां कायशान्तिं प्रतिलभते अभि.भा.२५ख/९६२.
lus 'od
= {lus kyi 'od/}
lus yang ba
कायलघुता — {brtson 'grus gang gis lus yang ba dang sems yang ba 'thob pa} येन वीर्येण कायलघुतां चित्तलघुतां च प्रतिलभते शि.स.१७०ख/१६८.
lus yangs pa
द्र.— {de sems can gyi lus che ba dang lus yangs pa dang lus phra ba dang lus rnam par phye ba yang rab tu shes so//} स सत्त्वानां कायौदारिकतां च कायसूक्ष्मतां च कायविभक्तितां च प्रजानाति द.भू.२४३क/४४.
lus yongs su gtong ba
कायपरित्यागः — {gang lus 'dor ba dang lus yongs su gtong ba dang lus la mi lta ba/} {'di ni de'i sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'o//} यः कायस्योत्सर्गः कायपरित्यागः कायानपेक्षा, इयमस्य दानपारमिता शि.स.१०५क/१०३.
lus yongs su dag pa
• वि. कायपरिशुद्धः — {de lus yongs su dag pa yin te} स कायपरिशुद्धश्च भवति शि.स.८५क/८४; • सं. कायपरिशुद्धिः — {khyim la ser sna byed pa la lus yongs su dag pa zhes nga mi smra'o//} न कुलमत्सरस्य कायपरिशुद्धिं वदामि रा.प.२४३क/१४१.
lus yongs su mdzes pa
ना. परिशोभितकाया १. अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang} … {lha'i bu mo lus yongs su mdzes pa zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः; तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा…परिशोभितकाया नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९ २. गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} … {dri za'i bu mo lus yongs su mdzes pa zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…परिशोभितकाया नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२५९.
lus yongs su rdzogs pa
वि. परिपूर्णगात्रः — {gang gi tshe na de dag gis chu myong ba/} {de'i tshe de dag mgrin pa yangs par gyur/} {lus kyang yongs su rdzogs par gyur} यदा च ते प्रेतसत्त्वास्तदुदकमास्वादयन्ति, तदा ते विपुलकण्ठा भवन्ति, परिपूर्णगात्राश्च भवन्ति का.व्यू.२०६क/२६३; परिपूर्णकायः — {de dag ni lus dri zhim zhing /} {gang la lar skyes par lus yongs su rdzogs par 'gyur ro//} ते सुगन्धिकाया भवन्ति । यत्र यत्रोपपद्यन्ते तत्र तत्र परिपूर्णकायाश्च भवन्ति का.व्यू.२२०ख/२८३.
lus ring
वि. दीर्घात्मभावः — {srog chags lus ring rnams su gyur nas su/} /{shin tu blun zhing rmongs la 'gre zhing ldog//} दीर्घात्मभावा हि भवन्ति प्राणिनो जडाश्च मूढाः परिवर्तमानाः ।। स.पु.३७ख/६७.
lus rid
वि. कृशशरीरः — {ston gyi dus kyi tshe dge slong dag skya rbab ser po'i nad kyis thebs te lus rid cing lus nyam chung bar gyur to//} शरत्कालसमये भिक्षवो रोगेण बाध्यन्ते पीतपाण्डुकाः कृशशरीरा दुर्बलाङ्गाः अ.श.८७क/७८; दुर्बलकायः — {glang po lus rid 'dam du song ba bzhin//} पङ्कि गजो यथ दुर्बलकायः रा.प.२३७क/१३२.
lus la rgyas pa
कायस्फरणम् — {ting nge 'dzin gyi khyad par las skyes pa shin tu sbyangs pa zhes bya ba bde ba myong bar 'gyur ba'i rlung gis lus la rgyas pa'i phyir ro//} समाधिविशेषजेन प्रस्रब्धिनाम्ना सुखवेदनीयेन वायुना कायस्फरणात् अभि.भा.७०क/११४४.
lus la chags pa
वि. शरीरलग्नः — {bsam pa che rnams yang dag mthong nyid na/} /{sdang ba'i dug tshan gdung bas gtses pa yang /} /{'od kyi zol gyis lus la chags pa yi/} /{zhi ba'i bdud rtsis bsil ba nyid du 'gyur//} सन्दर्शनेनैव महाशयानां प्रभापदेशेन शरीरलग्नैः । हिंस्रा अपि द्वेषविषोष्मतप्ताः शमामृतैः शीतलतां व्रजन्ति ।। अ.क.२७१ख/३३.२०.
lus la rjes su lta ba
वि. कायानुपश्यी — {lus la rjes su lta ba ni lus kyi rjes su lta ba'o zhes bdun par tshig bsdu ba yin no//} सप्तमीतत्पुरुषः—कायेऽनुपश्यी कायानुपश्यीति अभि.स्फु.१६५क/ ९०४.
lus la brten pa
• वि. देहाश्रितः — {blo lus la brten pa} देहाश्रिता बुद्धिः प्र.अ.४६ख/५३; कायाश्रितः — {yid ni lus la brten par bshad//} उक्तं कायाश्रितं मनः प्र.अ.५२क/५९; शरीराश्रितः — {ji ltar 'khor ba'i tshe blo dang nga rgyal dang dbang po'i mtshan nyid can byed pa rnam pa bcu gsum dang ldan pa phra ba'i lus la brten pa'i gsal ba 'khor ba} यथा च संसारकाले त्रयोदशविधेन बुद्धयहङ्कारेन्द्रियलक्षणेन शरीरेण करणेन संयुक्तं सूक्ष्मशरीराश्रितं व्यक्तं संसरति त.प.१४८क/२२; • सं. १. देहाश्रयणम् — {gal te pha ma'i lus la brten pa mthong ba'i phyir blo lus la brten pa dang lus kyi 'bras bur dmigs pa ma yin nam} ननु देहाश्रिता बुद्धिरुपलभ्यते देहकार्या मातापितृदेहाश्रयणदर्शनात् प्र.अ.४६ख/५३ । २. देहाश्रितत्वम् — {tha dad lus la brten na yang //} भिन्नदेहाश्रितत्वेऽपि त.स.७०ख/६६३.
वि. शरीरोपतापिका — {lus la gdung bar byed pa'i sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa tsha ba myong ste} शरीरोपतापिकां दुःखां तीव्रां खरां कटुकां वेदनां वेदयन्ते ल.वि.१२१ख/१८१.
lus la 'dun pa
कायच्छन्दः — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang lus la byams pa dang} … {lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः कायस्नेहः…कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७; आत्मभावच्छन्दः — {'dun pa ni rnam pa bzhi ste/} {nga'o snyam pa ni bye brag med par lus la 'dun pa yin no//} चतुर्विधो हि च्छन्दः । अस्मीत्यभेदेनात्मभावच्छन्दः अभि.भा.४९ख/१०५९.
lus la sdug bsngal
कायदुःखम् — {shA ri'i bu 'jig rten gyi khams bde ba can de na sems can rnams kyi lus la sdug bsngal med} तत्र खलु पुनः शारिपुत्र सुखावत्यां लोकधातौ नास्ति सत्त्वानां कायदुःखम् सु.व्यू.१९६क/२५४.
lus la gnas
= {lus la gnas pa/}
lus la gnas pa
• क्रि. काये सन्तिष्ठति — {sgra de thos nas sangs rgyas rjes su dran pa dang chos rjes su dran pa dang dge 'dun rjes su dran pa lus la gnas so//} तं शब्दं श्रुत्वा बुद्धानुस्मृतिः काये सन्तिष्ठति, धर्मानुस्मृतिः काये सन्तिष्ठति, सङ्घानुस्मृतिः काये सन्तिष्ठति का.व्यू.१९७क/२५५; • वि. देहस्थः — {lus la ye shes chen po gnas/} /{rtog pa thams cad yang dag spangs//} देहस्थं च महाज्ञानं सर्वसङ्कल्पवर्जितम् । हे.त.२क/२; {dngos po kun la khyab pa po/} /{lus gnas lus las ma skyes pa'o//} व्यापकः सर्ववस्तूनां देहस्थोऽपि न देहजः ।। हे.त.२क/२; शरीरस्थः — {lus la gnas pa'i chos bcu med de} दश शरीरस्था धर्मा न संविद्यन्ते ग.व्यू.१९०क/२७२; देहवर्तिनी— {glang po la sogs pa'i lus la gnas pa'i yid kyi blo khyad par du 'phags par 'gyur gyi} गजादिदेहवर्तिनी च मनोमतिरतिशयवती प्राप्नोति त.प.९४ख/६४२; • सं. १. कायालयः — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang} … {lus la gnas pa dang} … {lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः… कायालयः… कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७ २. देहवृत्तित्वम् — {rtsod pa'i gzhir gyur sems dag ni/} /{tha dad lus la gnas pa'i phyir/} /{rgyu 'bras nyid ni yod pa min/} /{ba lang rta yi shes pa bzhin//} कार्यकारणता नास्ति विवादपदचेतसोः । विभिन्नदेहवृत्तित्वाद् गवाश्वज्ञानयोरिव ।। त.स.६८क/६३४.
lus la snam sbyar gyon
वि. साङ्घाटिपरीतदेहः — {de bzhin gshegs pas tshur zhes bka' stsal pas/} /{de ni mgo bregs lus la snam sbyar gyon//} एहीति चोक्तः स तथागतेन मुण्डश्च साङ्घाटिपरीतदेहः अ.श.१३६ख/१२६.
lus la phangs pa
कायप्रेमा — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang lus la byams pa dang lus la phangs pa dang} … {lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः कायस्नेहः कायप्रेमा…कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७.
lus la byams pa
कायस्नेहः — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang lus la byams pa dang} … {lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः कायस्नेहः …कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७.
lus la mi lta
= {lus la mi lta ba/}
lus la mi lta ba
कायानपेक्षा — {gang lus 'dor ba dang lus yongs su gtong ba dang lus la mi lta ba/} {'di ni de'i sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'o//} यः कायस्योत्सर्गः कायपरित्यागः कायानपेक्षा, इयमस्य दानपारमिता शि.स.१०५क/१०३.
lus la dmigs pa
वि. कायालम्बनः — {rnam par 'jog pa yang lus la dmigs pa'i nyon mongs pa thag bsring ba yin no//} विभावनाऽपि कायालम्बनस्य क्लेशस्य निर्धावनम् अभि.स्फु.२६५क /१०८२.
lus la dmigs pa'i dran pa
पा. कायालम्बनानुस्मृतिः — {lus la lus kyi rjes su lta zhing gnas pa de'i lus la dmigs pa'i dran pa gnas pa yang dag par gnas} तस्य काये कायानुपश्यिनो विहरतः कायालम्बनानुस्मृतिस्तिष्ठति सन्तिष्ठते अभि.भा.१२ख/९०५.
lus la rma mtshan can
वि. चित्राङ्गः — {mchu med lus la rma mtshan can/} /{rgan ches pa dang gzhon ches dang //} अनोष्ठकाश्च चित्राङ्गा अतिवृद्धा अतिबालकाः ।। वि.सू.४ख/४.
lus la zhen pa
कायविषक्तिः — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang} … {lus la zhen pa dang lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः…कायविषक्तिः कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७.
lus la yod
= {lus la yod pa/}
lus la yod pa
वि. कायगतः — {de bde ba la gnas nas chos 'chad do//} {lus la yod dam glegs bam du byas sam} स सुखस्थितश्च धर्मं भाषते कायगतं वा पुस्तकगतं वा स.पु.१०६क/१६९.
lus la ril por 'dzin pa
कायपिण्डग्राहः — {bdag ni 'dzam bu'i gling 'dir snyigs ma lnga'i dus la bab cing sems can rnams dman pa la mos pa dang} … {lus la ril por 'dzin pa la zhen pa'i tshe 'ongs te} पञ्चकषायकालेऽहमिह जम्बुद्वीपेऽवतीर्णो हीनाधिमुक्तिकेषु सत्त्वेषु…कायपिण्डग्राहाभिनिविष्टेषु ल.वि.१२२ख/१८२.
lus la sha bkra can
वि. चित्रगात्रः — {de la nad kyis non dang mdze can mang /} /{lus la sha bkra can dang gzugs mi sdug//} रोगाभिभूत बहु तत्र कुष्ठिलाश्चित्रगात्रसुविरूपाः । रा.प.२४०ख/१३८.
lus la song ba'i dran pa
पा. कायगतानुस्मृति, धर्मालोकमुखभेदः — {lus la song ba'i dran pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {lus dben par 'gyur ro//} कायगतानुस्मृति धर्मालोकमुखं कायविवेकतायै संवर्तते ल.वि.२१क/२४.
lus la lhag par zhen pa
कायाध्यवसानम् — {de'i lus la} ( {lus la} ) {'dun pa dang lus la byams pa dang} … {lus la lhag par zhen pa gang yin pa} योऽस्य भवति काये कायच्छन्दः कायस्नेहः…कायाध्यवसानम् अ.श.२८०ख/२५७.
lus las byung ba
वि. कायिकः — {lus las byung ba dang sems las byung ba thams cad kyi bde ba kun gyis tshim pa dang ste ngoms par byed pa'o//} तृप्तिमाप्यायनं सर्वसुखैः कुर्यात् कायिकचैतसिकैः बो.प.५५क/१६.
lus las ma skyes pa
वि. न देहजः — {dngos po kun la khyab pa po/} /{lus gnas lus las ma skyes pa'o//} व्यापकः सर्ववस्तूनां देहस्थोऽपि न देहजः ।। हे.त.२क/३.
lus las rtsa rgyus 'thon pa
वि. धमनीसन्ततगात्रः — {mi rgan po gtugs pa/} {'khogs pa/} {lus las rtsa rgyus 'thon pa} पुरुषो जीर्णो वृद्धो महल्लको धमनीसन्ततगात्रः ल.वि.९५ख/१३६.
lus las su mi rung ba nyid
कायाकर्मण्यता — {rmugs pa gang zhe na/} {lus lci ba nyid dang sems lci ba nyid dang lus las su mi rung ba nyid dang sems las su mi rung ba nyid gang yin pa'o//} स्त्यानं कतमत्? या कायगुरुता, चित्तगुरुता, कायाकर्मण्यता, चित्ताकर्मण्यता अभि.भा.६५ख/१९१.
lus las su rung ba
कायकर्मण्यता — {lus las su rung ba de ni sems las su rung ba byang chub kyi yan lag 'dren par byed do//} सा हि कायकर्मण्यता चित्तकर्मण्यता बोध्यङ्गमावहति अभि.भा.६५क/१८९.
lus shin tu bkra ba
ना. सुचित्राङ्गः, असुरेन्द्रः म.व्यु.३३९८ (५८क).
lus shin tu sbyangs
= {lus shin tu sbyangs pa/}
lus shin tu sbyangs pa
• वि. प्रस्रब्धकायः — {lus shin tu sbyangs pas bde ba myong bar byed do//} प्रश्र (स्र)ब्धकायः सुखं वेदयते श्रा.भू.२४क/६०; • सं. कायिकप्रस्रब्धिः — {lus shin tu sbyangs pa yang dag byang chub kyi yan lag tu gsungs pas} कायिकप्रस्रब्धिसम्बोध्यङ्गवचनात् अभि.भा.७०क/११४५.
lus sa ltar bzang ba
ना. धरणीशुभकायः, यक्षेन्द्रः म.व्यु.३३७६ (५८क).
lus sim par byed pa
• पा. कायप्रह्लादनकरी, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang} … {lus sim par byed pa ni ting nge 'dzin bskyed pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…कायप्रह्लादनकरी समाध्यावाहकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८; • ना. शरीरप्रह्लादनः, गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po lus sim par byed pa} शरीरप्रह्लादनश्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२०१क/२५८.
lus su gyur pa
वि. शरीरभूतः — {bstan bcos zhes bya ba ni ye shes la 'jug pa yin no//} {lus su gyur pa de la yan lag drug yod de} शास्त्रमिति ज्ञानप्रस्थानम् । तस्य शरीरभूतस्य षट् पादाः अभि.स्फु.७ख/१२.
lus su ma red pa
वि. अलब्धशरीरः — {rdza ma la sogs pa'i chos byis pas kun btags pa lus su ma red pa rnams ni med pa yin te} न सन्ति घटादयो धर्मा बालपरिकल्पिता अलब्धशरीराः ल.अ.६३क/८.
lus sun 'byin pa'i sems
कायविदूषणाचित्तम् — {bud med kyi mjug thogs su gal te de'i lus sun 'byin pa'i sems sam/} {de'i khyo'am bu la sogs pa'i sems skye bar 'gyur la} स्त्रीचित्तादनन्तरं यदि तत्कायविदूषणाचित्तमुत्पन्नं भवति तत्पतिपुत्रादिचित्तं वा अभि.भा.९२क/१२२०.
lus sems can thams cad la mngon du byin gyis rlob pa
पा. सर्वसत्त्वाभिमुखकायाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin lus sems can thams cad la mngon du byin gyis rlob pa} सर्वसत्त्वाभिमुखकायाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
lus srul po
कटपूतनाः, सत्त्वजातिविशेषः — {gnod sbyin dang srin po dang yi dwags dang sha za dang lus srul po dang grul bum gyi gtam gyi sbyor ba dang rjes su sbyor ba la brtson par mi gnas} न यक्षराक्षसप्रेतपिशाचकटपू– तनकुम्भाण्डकथायोगानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति अ. सा.२९५ख/१६७; {de nas klu dang klu chen po de dag dang} … {lus srul po dang lus srul po chen po dang} अथ ते नागा महानागाः… कटपूतना महाकटपूतनाः म.मू.१०२क/११; {lus srul po'am/} {lus srul mo'am} कटपूतनो वा कटपूतनी वा ल.अ.१५८ख/१०६.
lus srul po chen po
महाकटपूतनाः, सत्त्वजातिविशेषः — {de nas klu dang klu chen po de dag dang} … {lus srul po dang lus srul po chen po dang} अथ ते नागा महानागाः…कटपूतना महाकटपूतनाः म.मू.१०२क/११.
lus srul mo
• सं. कटपूतनी, कटपूतनस्त्री — {lus srul po'am/lus} {srul mo'am} कटपूतनो वा कटपूतनी वा ल.अ.१५८ख/१०६; • ना. कटपूतना, महामाता — {gang yang ma mo dang ma mo chen mo dag} … {'di lta ste/} {tshangs pa ma dang} … {lus srul mo dang} … {skem byed ma ste} येऽपि ते मातरा महामातरा…तद्यथा—ब्रह्माणी…कटपूतनी…स्कन्दा चेति म.मू.१०६क/१४.
lus sred med kyi bu'i lus ltar mkhregs pa
वि. नारायणसंहननकायः — {de nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sang sang po'i dbyangs} … {lus ni mtshan rnams kyis rnam par spras/} {lus sred med kyi bu'i lus ltar ni mkhregs pa} अथ खलु गद्गदस्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…लक्षणैर्विचित्रितगात्रो नारायणसंहननकायः स.पु.१६०ख/२४६.
lus gso ba'i dpyad
पा. कायचिकित्सा, विद्याविशेषः मि.को.५१क ।
lus bsrungs
शरीररक्षकः म.व्यु.३८२८ ( {lus srung} म.व्यु.६३क).
lus ha cang yang lci
वि. अतिगुरुकायः — {lus ha cang yang lci na ni gnyid kyis non par 'gyur ro//} अतिगुरुकायो मिद्धावष्टब्धो भवति शि.स.७३ख/७२.
le
द्र.— {thig le/} {sa le sbram/} {sog le/} {ne'u le/} {na le sham/} {phya le ba/}
le rgan rtsi
= {le brgan rtsi/}
le brgan
१. कुसुम्भम्, कुसुम्भपुष्पम् — {le brgan du btsos pa'i skud pa la lan bdun bzlas brjod byas te mdud pa bor na bcing bar 'gyur ro//} सप्तजप्तेन सूत्रेण कुसुम्भरक्तेन ग्रन्थिं कुर्यात् । बद्धा भवति म.मू.२०५क/२२४; {de nas btsag ces bya ba 'o/} /{le brgan me lce tshon chen po//} अथ कमलोत्तरम् । स्यात्कुसुम्भं वह्निशिखं महारजनमित्यपि ।। अ.को.२०१ख/२.९.१०६; कुस्यत्यङ्गुल्यादिकमिति कुसुम्भम् । कुस संश्लेषणे अ.वि.२.९.१०६ २. = {le brgan shing} करकः — {ka ra ka ni thod pa dang} … {le brgan/} {se 'bru/} {lag pa la} श्री.को.१६५ख ३. = {dmar po} माञ्जिष्ठम्, लोहितवर्णः— {smin mtshams kyi mdzod spu nas 'od zer sngon po dang ser po dang dkar po dang le brgan dang shel gyi kha dog lta bu byung ste} ऊर्णाकोशाद् रश्मयो निश्चरन्ति स्म नीलपीतावदात– माञ्जिष्ठस्फटिकवर्णाः म.मू.१९१ख/१२८; लोहितः — {dmar po le brgan khrag gi mdog//} लोहितो रोहितो रक्तः अ.को.१४०क/१.५.१५; रोहित प्रादुर्भवति संध्यादौ रोहितः । लोहितश्च । रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च अ.वि.१.५.१५; मि.को.१३ख ।
le brgan rtsi
कुसुम्भम् — {e ren da rtsa nas tshig thal/} /{le brgan rtsi dang gze ma dang /} … {'di kun cha mnyam byas nas ni/} /{ras ris nye bar sbyin sreg bya//} एरण्डमूलं यवक्षारं कुसुम्भं चापि कण्टकम् ।…सर्वान्येतानि समं कृत्वा जुहुयात् अग्नौ पटसन्निधौ ।। म.मू.२७७क/४३५; कुसुम्भः म.व्यु.५९१९ (८५ख); द्र. {le brgan/}
कक्षः — {zar ma dang ba ra TI dang bar+NA dang ku lata tha dang tsa na ka nag po ste le tshe sbyar ba'i chas 'bru lnga ji ltar rnyed pa gzung bar bya'o//} अतसी, वरटी, वर्णा, कुलत्थाः, कृष्णचणकाः । इति पञ्चशस्यानि यथा लब्धानि ग्राह्याणि कक्षपुटभागेन वि.प्र.१४९ख/३.९६; {de bzhin du lha mo sangs rgyas bar rnams su ni le tshe brgyad kyi gnas su bdud rtsi'i ro'i bum pa rnams ro mnyam par 'gyur ro//} एवं देवीबुद्धानामन्तरालेष्वमृतरसघटा अष्टकक्षप्रदेशे समरसा भवन्ति वि.प्र.५०ख/४.५६.
le lan
प्रतीकारः — {mi bzad nyon mongs chu gter du/} /{skyon med nga ni khyod kyis 'phangs/} /{de yi le lan sems byed bdag/} /{rang gi las ni sbyor bas thar//} निर्दोषः क्लेशजलधौ क्षिप्तोऽहं विषमे त्वया । स्वकर्मयोगादुत्तीर्णस्तत्प्रतीकारचिन्तकः ।। अ.क.१३३ख/६६.९८; अपराधः — {'di ni rang gi las kyi le lan yin te/} {des na bdag rang gis byas pa'i mi dge ba'i las kyi sdug bsngal gyi 'bras bu 'di 'dra ba nyams su myong la} स्वकर्मापराध एष मे । येनाहं स्वयंकृतस्याशुभस्य कर्मणो दुःखमीदृशं फलं प्रत्यनुभवामि बो.भू.१०२क/१३०; द्र.— {de ste mi gtong zhing de rnams kyi le lan du shi bar gyur ta re zhes pa dang} यदि नोत्स्रक्ष्यसि, तदेषामर्थाय वधमुपगमिष्यसीति ग.व्यू.१९३क/२७४.
le lo
• सं. आलस्यम् — {le los sog 'jog byas nas ni/} /{'dzin bcas rnams kyis zhing dpon bstabs//} आलस्यात् सन्निधिं कृत्वा साग्रहैः क्षेत्रपो भृतः । अभि.को.१०ख/३.९८; {le lo ngan la zhen pa dang /} /{sgyid lug bdag nyid brnyas pa 'o//} आलस्यं कुत्सितासक्तिर्विषादात्मावमन्यना ।। बो.अ.२०क/७.२; कौसीद्यम् — {bcom ldan 'das kyis de la le lo'i nyes pa dang brtson 'grus rtsom pa'i phan yon rnam pa du ma bka' stsal nas} तस्मै भगवता अनेकप्रकारं कौसीद्यस्यावर्णो भाषितः, वीर्यारम्भस्य चानुशंसः अ.श.११क/९; {gang la le lo lhag cing shas che la rgod pa ni bag la zha bar 'dug pa de ni zhum pa yin la} यत्र कौसीद्यमधिकम्, औद्धत्यं तु न्यग्भावेन वर्तते; तल्लीनम् अभि.स्फु.२४८ख/१०५२; तन्द्री — {bdag nyid chen po de} … {le lo dang gnyid ni chung} अथ स महात्मा… विजिततन्द्रीनिद्रः जा.मा.७९ख/९२; • वि. कुसीदः — {de de ltar don du gnyer bas le los gnas pa ma yin zhing /} {brtson 'grus mi zhan pa dang} स एवमर्थी न कुसीदो विहरति, (न) हीनवीर्यः बो.भू.९८ख/१२५; अलसः — {mi bzod le lo 'jigs pa dang /} /{de bzhin spyi rtol mu cor dang /} /{rang gi phyogs zhen sems byung na/} /{de tshe shing bzhin gnas par bya//} असहिष्ण्वलसं भीतं प्रगल्भं मुखरं तथा । स्वपक्षाभिनिविष्टं च तस्मात्तिष्ठामि काष्ठवत् ।। बो.अ.१२क/५.५३; • पा. १. कौसीद्यम्/कौशीद्यम् [1] क्लेशमहाभूमिकधर्मभेदः — {rmongs dang bag med le lo dang /} /{ma dad pa dang rmugs dang rgod/} /{nyon mongs can la rtag tu 'byung //} मोहः प्रमादः कौशीद्यमाश्रद्ध्यं स्त्यानमुद्धवः । क्लिष्टे सदैव अभि.को.५क/२.२६ [2] बोधिपरिपन्थकारकधर्मविशेषः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub la bgegs byed pa'i chos te} … {le lo} … {ma dad pa} … {nga rgyal} … {pha rol gyi mchod pa la phrag dog dang ser sna'i sems dang ldan pa} चत्वारा इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानां बोधिपरिपन्थकारका धर्माः… अश्रद्दधानता…कौसीद्यं…मानः…परपूजेर्ष्यामात्सर्यचित्तम् रा.प.२३५ख/१३० २. आलस्यम्, भोगानामपायस्थानविशेषः — षड् भोगानामपायस्थानानि {longs spyod bri ba'i gnas drug/} मद्यपानम् {chang 'thung ba} … आलस्यम् {le lo} म.व्यु.२५१० (४७ख); मि.को.१२८ख ।
le lo can
वि. अलसः — {mi mkhas pa dang le lo can dang sgrub mi phod pa yin} अदक्षश्च भवत्यलसः, अनुत्थानसम्पन्नः श्रा.भू.१९ख/४७; {de yang le lo can zhig ste} सोऽलसः अ.श.२२९ख/२१२; आलसः — {gang zhig lan gcig ma yin mkhas pa nyams shing dpal bsten le lo can/} /{las kyi ri mo rtsig pa med par bdag nyid kun gyis bkod de rnam par bkra//} यत्सीदत्यसकृत्प्रयत्नचतुरः श्रीसंश्रयश्चालसः तद्वैचित्र्यमभित्तिचित्ररचनं सर्वात्मना कर्मणाम् ।। अ.क.१७३क/१०१.२४; कुसीदः — {sems can 'di ni le lo can dge ba'i chos dang bral ba ste} एष सत्त्वः कुसीदः शुक्लधर्मरहितः शि.स.१०५ख/१०४; {khye'u le lo can gyis nga mthong na brtson 'grus rtsom par 'gyur te} अयं दारकः कुसीदो मद्दर्शनाद्वीर्यमारप्स्यते अ.श.१०ख/९; कुशीदः — {bag med pa ni le lo can rnams so//} प्रमत्ताः कुशीदाः सू.व्या.२१९ख/१२६; कौसीद्यप्राप्तः — {byang chub sems dpa' grags 'dod ces bya ba le lo can du gyur pa yin no//} यशस्कामो नाम बोधिसत्त्वोऽभूत् कौसीद्यप्राप्तः स.पु.१०ख/१४.
le lo thams cad dang bral ba
पा. सर्वकौसीद्यापगतः, समाधिविशेषः — {le lo thams cad dang bral ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वकौसीद्यापगतो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
le lo pa
वि. आलस्यः — {tha shal lto 'gengs le lo pa/} /{ltar ba glan glen mi gsal ba//} मन्दस्तुन्दपरिमृज आलस्यः शीतकोऽलसोऽनुष्णः ।। अ.को.२०३ख/२.१०.१८; न लसति जाड्यादित्यलसः । अलस एव आलस्यः । लस श्लेषणक्रीडनयोः अ.वि.२.१०.१८.
le lo ma yin pa
अकौसीद्यता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa brtson 'grus kyang ma yin/} {le lo yang ma yin pa gang yin pa de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेद– नासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामवीर्यता अकौसीद्यता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२ख/२०.
le lo med
= {le lo med pa/}
le lo med pa
• वि. अनलसः — {'khor bzhi po dag la chos ston pas} … {mkhas pa dang le lo med pa dang} … {brtson 'grus brtsams pa'i rang bzhin can yin} चतसृणां पर्षदां धर्मदेशनायै दक्षो भवत्यनलसः… आरब्धवीर्यजातीयः श्रा.भू.५३क/१२९; कौसीद्यापगतः — {'khor 'di shin tu rnam dang ste/} /{le lo med cing dge dang ldan//} पर्षद्धि विप्रसन्नेयं कौसीद्यापगता शुभा । द.भू.१७०ख/४; • सं. अनालस्यम् — {le lo med pa bskyed pa gang zhe na/} {gang brtson 'grus bskyed pa ste} अनालस्यवर्धनं कतमत्? यद्वीर्यवर्धनम् शि.स.१५१क/१४६.
le lo lhag pa can
पा. कौसीद्याधिकः, तृष्णाचरितस्य भेदः — {sred pa spyad pa yang rnam pa gnyis te nga'o snyam pa'i nga rgyal gyis nyams pa dang le lo lhag pa can no//} तृष्णाचरितोऽपि द्विविधः—अस्मिमानोपहतः, कौसीद्याधिकश्च अभि.स्फु.१६९क/९११.
le lo'i zil gyis non pa
वि. कौसीद्याभिभूतः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} … {le lo'i zil gyis non pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न कौसीद्याभिभूतानाम् सु.प.२१ख/२.
le los nyams pa
वि. आलस्योपहितः — {skyen par ldang bar bya'o//} {bya rmyangs dang lus gcu ba dang le los nyams pas gnas par mi bya ste} शीघ्रमेवोत्तिष्ठेत् । न तु जृम्भिकां गात्रमोटनं कुर्वन्नालस्योपहितश्चिरेण बो.प.१०५ख/७५.
le los bsnun pa
वि. कौसीद्योपहतः — {gang zhig le los bsnun pa dang /} /{rmongs pa gang gis nga mi shes//} मां न जानन्ति ये मुग्धाः कौसीद्योपहताश्च ये ।। हे.त.१५ख/४८.
भू.का.कृ. सुनिक्षिप्तः — {khyod sku rten pa'i yon tan la/} /{nga dpal che zhes gsung gsung ltar/} /{de yi yon tan rnams kyang slar/} /{nged legs bkod ces gsungs pa 'dra//} धन्यमस्मीति ते रूपं वदतीवाश्रितान् गुणान् । सुनिक्षिप्ता वयमिति प्रत्याहुरिव तद्गुणाः ।। श.बु.११२क/५७.
legs bkrus
वि. सुस्नातः — {de nas nang par rab sngar langs/} /{legs bkrus} ( {legs khrus} पा.भे.) {gos dkar 'chang zhing gtsang /} … /{dkyil 'khor drung du kun nas 'gro//} ततः प्रदोषे सुस्नातः शि (सि भो.पा.)ताम्बरधरः शुचिः ।…आगच्छेन्मण्डलान्तिकम् ।। स.दु.१२७क/२३२.
legs skul
= {zi ra nag po} सुषवी, कृष्णजीरकः मि.को.५७क ।
legs skyes
• ना. सुजातः १. बुद्धः — {lag bzang dang} … {legs skyes dang} … {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…सुजातः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. राज्ञः कृकेः पुत्रः — {de nas shi nas rgyal po kr}-{i ki'i bur skyes te de'i bu'i ming legs skyes zhes btags} स कालं कृत्वा राज्ञः कृकेः पुत्रत्वमभ्युपगतः । तस्य सुजात इति नामधेयं व्यवस्थापितम् अ.श.१६३क/१५१ ३. अनाथपिण्डदस्य पुत्रः — {mgon med zas sbyin zhes bya ba/} /{mnyan yod na yod grags ldan de'i/} /{bu ni legs par skyes pa la/} /{mdzes ma byin zhes de yis smras//} अनाथपिण्डदो नाम श्रावस्त्यामस्ति विश्रुतः । तत्पुत्राय सुजाताय कन्यां देहीत्युवाच सः ।। अ.क.१८५क/२१.९ ४. आजानेयः बलीवर्दः — {de gnyis la glang bu cang shes legs skyes dang grags pa zhes bya ba gnyis yod do//} तयोः सुजातः कीर्तिश्च नामाजानेयौ द्वौ बलीवर्दावास्ताम् ल.वि.१८२क/२७६; • सं. प्राभृतम्, प्रदेशनम् मि.को.४४क ।
legs skyes ma
ना. सुजाता, ग्रामिकदुहिता/महाश्राविका — {de na lha rnams kyis lteng rgyas kyi sde dpon gyi grong na dga' byed ces bya ba'i grong mi zhig yod pa'i bu mo legs skyes ma la nam phyed tsam na smras pa} तत्र देवताभिरुरुबिल्वासेनापतिग्रामके नन्दिकग्रामिकदुहितुः सुजाताया आरोचितमभूदर्धरात्रसमये ल.वि.१३१ख/१९५; {dge slong dag de nas grong pa'i bu mo legs skyes mas 'o thug sbrang rtsi can gyis gser gyi snod chen po bkang ste byang chub sems dpa' la phul lo//} अथ खलु भिक्षवः सुजाता ग्रामिकदुहिता सुवर्णमयीं पात्रीं मधुपायसपूर्णां बोधिसत्त्वस्योपनामयति स्म ल.वि.१३२ख/१९६; । {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang} … {legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका… सुजाता च नाम (दश) ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४; {grags 'dzin ma dang} … {legs skyes ma dang} … {de dag dang gzhan yang gnas brtan ma chen mo nyan thos chen mo dag} यशोधरा… सुजाता… एताश्चान्याश्च महास्थविष्ठा महाश्राविकाः म.मू.१००क/१०.
ना. सन्तानः, देवतरुः — {lnga po lha yi ljon shing ste/} /{ma n+dA ra ba rgya mtsho skyes/} /{legs khyab dang ni dpag bsam shing /} /{ha ri tsan dan skyes pa yang //} पञ्चैते देवतरवो मन्दारः पारिजातकः । सन्तानः कल्पवृक्षश्च पुंसि वा हरिचन्दनम् ।। अ.को.१३१क/१.१.५१; सन्तनोति वाञ्छितं सन्तानः । तनु विस्तारे अ.वि.१.१.५१.
legs khrus
द्र.— {legs bkrus/}
legs 'khrungs
भू.का.कृ. सुजातः — {spu ni re re nas g}.{yas legs 'khrungs dang //} प्रदक्षिणैकैकसुजातरोमा अभि.अ.१२क/७.१५; समुद्भूतः — {bsod nams sprin las legs 'khrungs pa'i/} /{rang gi bde ba'i tshogs char gyis//} पुण्यमेघसमुद्भूतैः सुखोपकरणैः स्वकैः ।। बो.अ.३७क/९.१६७.
legs 'khrungs pa
= {legs 'khrungs/}
legs goms pa
वि. स्वभ्यस्तः — {chos la bdag med legs goms pa/} /{zhes bya ba la sogs pa} स्वभ्यस्तधर्मनैरात्म्येत्यादि त.प.३३०ख/११२९.
• वि. मानदः — {khyod la song ba'i bdag nyid 'di/} /{mdza' bo byas pa mi shes bzhin/} /{bud med rnams la rnyed sla ba'i/} /{legs ster ngo tsha mi dran no//} ललनासुलभां लज्जां ममेदं त्वद्गतं मनः । अकृतज्ञ इव प्रीतिं न संस्मरति मानद ।। अ.क.२६२क/३१.३२; • ना. सु– दत्तः, कश्चित्पुरुषः — {de ni khyim legs ster zhes gyur/} /{khyim na shin tu chung ngur brjod//} अभूद् गृही सुदत्ताख्यो गृहं हि स्वल्पमुच्यते ।। अ.क.२७३क/३४.१३.
legs ston
= {legs par ston pa/}
legs ston pa
= {legs par ston pa/}
legs brtan pa
वि. सुदृढः — {'gro ba'i gnas dang bral bar 'dod pa rnams/} /{rin chen byang chub sems legs brtan par zung //} गतिपत्तनविप्रवासशीलाः सुदृढं गृह्णत बोधिचित्तरत्नम् ।। बो.अ.२ख/१.११.
legs thos
ना. सुश्रुतः, महर्षिः म.व्यु.३४४८ (५९क).
legs mthong
• सं. वल्गुदर्शना, स्त्रीविशेषः — {ba la dzA ni legs par mthong //} बलजा वल्गुदर्शना अ.को.२२०क/३.३.३१; वल्गुदर्शना वामलोचना अ.विव.३.३.३१; • ना. सुदर्शनः, नृपः म.व्यु.३५६९.
ना. सुदर्शनः, ओ नम्, विष्णोः चक्रम् — {dung can lnga skyes dpal mo'i bdag/} /{'khor lo legs mthong can dang ni//} शङ्खो लक्ष्मीपतेः पाञ्चजन्यश्चक्रं सुदर्शनम् । अ.को.१२९क/१.१.२९; सुष्ठु दृश्यते सुदर्शनम् । पुंलिङ्गपक्षे सुष्ठु शत्रून् पश्यतीति सुदर्शनः । दृशिर् प्रेक्षणे अ.वि.१.१.२९.
legs mthong chen po
ना. महासुदर्शनः, नृपः — {rgyal po chen po sngon byung ba rgyal po legs mthong chen po zhes bya ba 'khor los sgyur ba'i rgyal po} … {zhig byung ngo //} भूतपूर्वं महाराज महासुदर्शनो नाम राजाऽभूत् चक्रवर्ती वि.व.१८२ख/१.६१.
legs 'thul
वि. आमोदी — {legs 'thul kha la chags} आमोदी मुखवासनः अ.को.१३९ख/१.५.११; आमोदोऽत्रास्तीति आमोदी अ.वि.१.५.११.
legs dag
वि. संशुद्धः — {ye shes stong nyid ye shes kyis/} /{legs dag rnam dag 'gyur ba med//} शून्यताज्ञानसंशुद्धं विशुद्धज्ञानमक्षरम् । वि.प्र.१०७ख/१, पृ.१.
legs gdams
= {legs par gdams pa/}
legs 'du ba
सुमेलकम् — {rnal 'byor ma yi legs 'du ba/} /{nyin par nyid kyang rab bshad bya//} दिवसं चैव वक्ष्– यामि योगिनीनां सुमेलकम् । हे.त.८ख/२४.
स्वववादः — {gshegs nas spyod pa mkhyen mdzad de/} /{de dag skad kyis sems can gyi/} /{'ong dang 'gro dang nges 'byung la/} /{legs 'doms khyod la phyag 'tshal lo//} उपेत्य वचनैस्तेषां चरिज्ञ आगतौ गतौ । निःसारे चैव सत्त्वानां स्वववाद नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७ख/१७७.
legs 'dres
निमिलनम् — {thugs kha las byung bzhugs pa ni/} /{spro dang bsdu ba'i sbyor ba yis/} /{sngags dang 'od zer legs 'dres dang /} /{sku ni bskyed cing yang dag rdzogs/} /{ji bzhin gnas su bzhugs par bya//} स्फरणसंहारयोगेन मन्त्ररश्मिनिमिलनम् । बिम्बनिष्पत्तिसम्पूर्णहृदयादवतीर्य च ।। निषीदेत यथास्थाने स.दु.१०८ख/१६४.
legs ldan
• वि. १. भव्यः — {kye ma legs ldan rin thang che ba'i chen po nyid/} /{nor bu bzhin du yon tan bla ma nyid kyis 'thob//} अहो महार्हं मणिवन्महत्त्वं भव्या भजन्ते गुणगौरवेण । अ.क.१९२क/२२.१; अ.क.२९६क/१०८.३०; भगवान् — {legs ldan 'gro ba rnams kyi mig/} /{nyi ma dang ni zla ba dang /} /{nub par gyur pa nyid la ltos/} /{nges pa la ni su zhig 'gongs//} भगवन्तौ जगन्नेत्रे सूर्यचन्द्रमसावपि । पश्य गच्छत एवास्तं नियतिः केन लङ्घ्यते ।। का.आ.३२७ख/२.१६९; {legs ldan phyogs 'dir khyod bzhugs nas yun ji srid cig lags} भगवन् कियच्चिरमस्मिन्प्रदेशे तव प्रतिवसतः वि.व.२०८क /१.८२ २. समन्वितः — {A li kA li legs ldan dpal/} /{dus 'khor 'di la rnal 'byor ni//} योगं श्रीकालचक्रेऽस्मिन्नालिके (का भो.पा.)लिसमन्विते ।। वि.प्र.१३४ख/१, पृ.३३; • उ.प. शाली — {sa spyod snying stobs legs ldan pa/} /{rab dga' ldan pas 'di brjod tshe//} इत्युक्ते हर्षयुक्तेन भूभुजा सत्त्वशालिना । अ.क.५१ख/५.५७; {yongs skyobs dpa' bo gcig pu dang /} /{rtag tu gnyis med gsung nyid dang /} /{rig pa gsum gyi gsal ba dang /} /{dri med bzhi dang legs par ldan//} परित्राणैकवीराणां सदैवाद्वयवादिनाम् । विद्यात्रयप्रदीप्तानां चतुर्वैमल्यशालिनाम् ।। अ.क.५५ख/६.२२; • ना. १. भाविविक्तः, आचार्यः — {gzhan dag ces bya ba las yang gsal bar byed pa dang legs ldan pa la sogs pa'i lugs kyis dogs pa bsu ba yin te} अन्यैरित्यादिना पुनरप्युद्द्योतकरभाविविक्तादेर्मतमाशङ्कते त.प.१९९ख/११५ २. सुभगः, शङ्करपुत्रः — शङ्करः {bde byed de dbang phyug chen po/} /{de'i sras} सुभगः {legs ldan} मि.को.७ख ।
legs ldan pa
= {legs ldan/}
legs ldan 'byed
ना. भावविवेकः, आचार्यः ।
legs sdom
= {legs par sdom pa/}
legs sdom dga'
वि. संयमरतः — {des pa gang dag 'di na bag yod cing /} /{legs sdom dga' la ser sna med pa dang //} अप्रमत्त इह ये च सूरता दानसंयमरता अमत्सराः । रा.प.२४४क/१४२.
legs sdom pa
= {legs par sdom pa/}
legs bsdams
वि. सुसंवृतः — {dben pa'i tshul 'chos 'dzin pa'i lhas byin gyis/} /{mdun sar legs bsdams de la slar smras pa//} तं प्रत्युवाचात्तविवेकदम्भः सुसंवृतः संसदि देवदत्तः । अ.क.१९९क/२२.६६; संयतः — {zhes yid la bzhag la/} {de bzhin du bdag nyid legs par bsdams shing bsdad do//} इति मनसि निधाय तथैव संयतात्मा तिष्ठेत् बो.प.९४क/५८.
legs bsdams pa
= {legs bsdams/}
legs gnas
• क्रि. साध्वी व्यवतिष्ठते — {de nyid phyir na rjes dpag kyang /} /{de ni legs par gnas pa min//} अत एवानुमाऽप्येषा न साध्वी व्यवतिष्ठते ।। त.स.११७ख/१०१५; • भू.का.कृ. सुस्थितः— {de lta bas na bdag gis tshul khrims la legs par gnas pa dang mi bskyod pa dang mi lhod par gyur par bya'o//} तस्मान्मया शीलसुस्थितेन अप्रकम्पेन अशिथिलेन भवितव्यम् बो.प.९७ख/६३; {phyin ci log la legs par gnas/} /{zhes bya ba ni rtag pa dang bde ba dang gtsang ba dang bdag tu 'dzin pa las bzlog ste} विपर्यासे च सुस्थिता इति नित्यसुखशुच्यात्मग्राहविपर्ययेण सू.व्या.१८५क/८०; सुप्रतिष्ठितः — {legs gnas 'khor los mtshan pa dang /} /{yangs dang zhabs long mi mngon dang //} सुप्रतिष्ठितचक्राङ्कव्यायतोत्सङ्गपादता । र.वि.१२०ख/९४; {glang po ni thal kar} … {legs par gnas pa} हस्ती भवति सर्वश्वेतः…सुप्रतिष्ठितः वि.व.१३८ख/१.२७; सुव्यवस्थितः — {byang chub sems dpa'i sa rab tu dga' ba la mi g}.{yo ba'i tshul gyis legs par gnas pa yin no//} प्रमुदितायां बोधिसत्त्वभूमौ सुव्यवस्थितो भवत्यचलनयोगेन शि.स.८ख/९; सुनिविष्टः — {de bzhin gshegs pa'i yon tan 'di/} /{gzhan gang zhig la legs gnas 'gyur//} क्वान्यत्र सुनिविष्टाः स्युरिमे ताथागता गुणाः । श.बु.११२क/५६; सुसन्निविष्टः — {brtson 'grus 'bar ba ma yin no//} {zab mo la dga' ba legs par gnas pa ma yin no//} नोत्तप्तवीर्यो न गम्भीरसुसन्निविष्टप्रसादः बो.भू.१६७क/२२१; सुसंस्थितः म.व्यु.७४१० (१०५क); सन्निविष्टः— {'jig rten gsum po bka' la legs gnas de//} शासनसन्निविष्टलोकत्रयः…सः अ.क.१९४क/२२.२०; • वि. स्वस्थः — {de bzhin tshogs na thub pa'i dbang po seng ge yang /} /{legs gnas ltos med brtan pa'i rtsal dang ldan par gnas//} मुनीन्द्रसिंहोऽपि तथा गणेषु स्वस्थो निरास्थः स्थिरविक्रमस्थः ।। र.वि.१२०क/९३; सुस्थः — {'dir yang tha snyad zhen pa 'am/} /{nus pa'i bye brag rgyu yin pas/} /{thams cad legs par gnas so//} अत्रापि व्यवहारनिरूढिः शक्तिभेदो वा निबन्धनमिति सर्वं सुस्थम् प्र.अ.९१क/९८; शीतकः — {shi ta ka ni legs gnas dang /} /{grang ba'i dus dang ma 'ongs mthong //} श्री.को.१६९ख; • सं. १. सन्निवेशः — {skyes bu rnams kyi rnam pa de lta'i yon tan dag/} /{legs gnas 'di ni khrims kyis dri ma med par 'gyur//} एवंविधोऽयं गुणसन्निवेशः शीलेन वैमल्यमुपैति पुंसाम् । अ.क.६८क/६.१७८ २. = {legs gnas nyid} सौस्थित्यम् — {rang gi phyogs legs par gnas par bstan pa'i phyir} … {zhes bya ba la sogs pa smos te} स्वपक्षस्य सौस्थित्यं दर्शयन्नाह…इति त.प.१५८ख/४० ३. = {btsod} मञ्जिष्ठा — {btsod kyi ming la/} मञ्जिष्ठा । {btsod dam legs gnas} मि.को.५८क ।
legs gnas ma
चिरिण्टी, सुवासिनी — {tsi riN+TI legs gnas ma} श्री.को.१७८ख ।
legs gnas shog
क्रि. सुस्थितोऽस्तु — {gtsug lag khang rnams klog pa dang /} /{kha thon gyis brgyan legs gnas shog//} पाठस्वाध्यायकलिला विहाराः सन्तु सुस्थिताः । बो.अ.३९ख/१०.४२.
• वि. साधुः — {legs pa'i sgra dang tshig la zhon/} /{yon tan rgyan dang yang dag ldan//} साधुशब्दपदारूढैर्गुणालङ्कारशालिभिः । अ.क.२७ख/५३.९; {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bus tshe dang ldan pa rab 'byor la legs so zhes bya ba byin te/} {tshe dang ldan pa rab 'byor} … {legs so legs so//} अथ खल्वायुष्मान् शारिपुत्र आयुष्मते सुभूतये साधुकारमदात्—साधु साध्वायुष्मन् सुभूते अ.सा.५क/३; {shin tu mdzes dang sdug pa dang /} /{mdzes dang sdug dang legs pa dang //} सुन्दरं रुचिरं चारु सुषमं साधु शोभनम् । अ.को.२०९ख/३.१.५२; साध्नोति सिध्यतीति साधु । साध संसिद्धौ अ.वि.३.१.५२; साध्वी — {du ma sogs 'gyur phyir de nyid/} /{ma yin de phyir brjod med legs//} नानन्योऽनेकताद्याप्तेः साध्वी तस्मादवाच्यता ।। त.स.१४क/१५९; साधीयान् — {'di yang legs pa ma yin te} नैतदपि साधीयः प्र.अ.११२क/१२०; सन् — {legs dang mi legs yod nyid min/} /{dga' ba nyid du chags pas lta//} सत्ता सदसतोर्नास्ति रागः पश्यति रम्यताम् । अ.क.१०८ख/१०.९९; धन्यः — {gal te skye bo slong ba'i sdug bsngal 'dzad pa yi/} /{rgyu nyid du ni skad cig bdag 'gro bdag legs so//} धन्योऽस्मि यद्यर्थिजनस्य दुःखक्षये क्षणं कारणतां व्रजामि ।। अ.क.३२ख/३.१५६; श्रेयः— {de bas 'bangs la phan brtson pa/} /{legs} इति प्रजाहितोद्योगः श्रेयः जा.मा.६५ख/७६; {legs pa'i lam} श्रेयःपथम् जा.मा.१६ख/१८; श्रेयसी — {de'i phyir 'khrul pa ni 'khrul pa'i mthong ba gzhan la rag las pa yin la/} {de yang gzhan las yin pa'i phyir/} {'khrul pa thog ma med pa nyid legs pa yin no//} तस्मादपरभ्रान्तिदर्शनायातैव भ्रान्तिः साऽप्यपरस्मादित्यनादितैव भ्रान्तेः श्रेयसी प्र.अ.१८६क/२००; शोभितः — {kye ma bdag cag gnyis ni sa phyogs 'di nyid du/} /{shi na legs kyis gson na de lta ma yin no//} अहो हि अस्माकमिहैव शोभितं ननू प्रदेशे मरणं न जीवितम् । सु.प्र.५६क/१११; श्लाघ्यः म.व्यु.२७५१ (५०ख); कल्याणः — {sems bskyed pa de yang byang chub kyi phyogs kyi dge ba'i rtsa ba thams cad sdud pa'i thog mar 'gro ba'i phyir/} {dge ba dang} … {legs pa dang} स च चित्तोत्पादः सर्वबोधिपक्ष्यकुशलमूलसंग्रहाय पूर्वङ्ग– मत्वात्कुशलः…कल्याणः बो.भू.७ख/८; शस्तः — । {bde gshegs/} /{nyid yin sdug bsngal rten min phyir/} /{legs yin} सुगतत्वमनिःश्रयात् ।। दुःखस्य शस्तम् प्र.वा.११२ख/१.१४२; प्रणीतः — {bzhin gyi dbyibs legs pa} प्रणीतमुखमण्डलः स.पु.१३१क/२०७; धर्म्यः, ओ र्या — {khyim bdag gru 'dzin zhes/} /{bya la legs pa'i gtam dag mdzad//} धर्म्यां गृहपतेश्चक्रे पोतलाख्यस्य सत्कथाम् ।। अ.क.४६ख/५७.१३; सभ्यः— {sgra la'ang grong pa nyid yod de/} /{de ni legs pa'i cig shos grags/} /{dga' ba'i dga' ston brjod pa la/} /{ji ltar ya yig la sogs bzhin//} शब्देऽपि ग्राम्यताऽस्त्येव सा सभ्येतरकीर्तनात् । यथा यकारादिपदं रत्युत्सवनिरूपणे ।। का.आ.३२०ख/१.६५; • अव्य. साधु — {ces pa nyid kyi ngag 'di la/} /{gtong ba khyad 'phags legs par mtshon//} इति त्यागस्य वाक्येऽस्मिन्नुत्कर्षः साधु लक्ष्यते । का.आ.३२१क/१.७८; {sems 'dul ba ni legs pa ste//} चित्तस्य दमनं साधु बो.प.८९क/५१; सुष्ठु — {mthus yang dag par shin tu kun nas 'joms pa ni mtshan gyis yang dag par legs par 'joms zhes bya ba'i don to//} स्थामशः सुसमवहतम् । बलशः सुष्ठु सम्यग् अवहतमित्यर्थः अभि.स्फु.८९क/७६१; वरम्— {de phyir btang snyoms bzhag legs nyes pa med//} तस्मादुपेक्षैव वरं ह्यदोषा सू.अ.१३४क/८; सम्यक् — {sems mi gnas pa gnas par bya ba'i phyir thog ma dmigs pa la legs par gtod pa dang} अस्थितस्य चित्तस्यादितोऽवस्थितये सम्यगालम्बनोपनिबन्धः बो.भू.६०क/७८; • सं. १. श्रेयः — {dpyod pa can dag ni bdag dang gzhan gyi bstan bcos la mkhas par gyur pa dang legs pa dang nyes pa dpyod pa dag} मीमांसकाः स्वपरशास्त्रपण्डिताः श्रेयोदोषपरीक्षकाः म.टी.२५१ख/९८; {chen po dag la rab tu dang ba ni legs pa thams cad 'thob pa'i rgyu yin no//} महत्सु च प्रसादः सर्वश्रेयोऽधिगतेः कारणम् त.प.१३३ख/२; निःश्रेयसः — {des na gang zhig skyes bu la legs par bsgrub pa de kho na chos kyi sgras brjod do//} तेन यः पुरुषं निःश्रेयसेन संयुनक्ति स एव धर्मशब्देनोच्यते त.प.१३०ख/७१२; कल्याणम् — । {drang srong skyes mchog khyod kyi bstan/} /{de ltar legs pas khyab 'di la//} एवं कल्याणकलिलं तवेदम् ऋषिपुङ्गव । शासनम् श.बु.११३ख/९१; शोभनम् — {dbyibs shin tu legs pa mi skyed pa yin} संस्थानमतिशोभनं न जायते प्र.अ.३८क/४३; शिवम् — {gal te rang bzhin dri nga bas/} /{'di la ma chags legs min nam//} यदि स्वभावदौर्गन्ध्याद् रागो नात्र शिवं ननु । बो.अ.२६क/८.६६; गुणः — {sha 'tshal ba'i nongs pa legs pa bshad du gsol} मांसभक्षणे गुणदोषान् देशयतु ल.अ.१५३क/१००; श्रीः — {de dag ni} … {lha dang mi'i legs pa nyams su myong nas bgrod par bya ba'i mchog mya ngan las 'das par 'gyur ro//} ते हि… दैवीं मानुषीं च श्रियमभिभूय निर्वाणपरायणाः संवर्तन्ते अभि.भा.५८ख/१०९९; भद्रम् — {legs pa nyid thog tu bab ste phyir rgol bas ma shes mod ngas de la bde blag bsgrub pas ci bya/} भद्रमेवापतितं मा ज्ञासीत्प्रतिवादी किं मया तस्य सौकर्यं करणीयम् प्र.अ.१४४ख/४९१; {khyod kyi bstan pas} … /{legs pa bzhi po 'di kun thob//} प्राप्यते त्वन्मतात् सर्वमिदं भद्रचतुष्टयम् ।। श.बु.११३क/८६; सुकृतम् — {khyod la sems can gang 'dud pa/} /{de dag la yang phyag 'tshal legs//} ये त्वां सत्त्वा नमस्यन्ति तेभ्योऽपि सुकृतं नमः ।। श.बु.११६क/१४९ २. साधुः — {legs pa rnams kyi yid gcugs 'joms/} /{rnam par sdang ba'i dug bzod dka'//} स्वच्छन्दघाती साधूनां विद्वेषविषदुःसहः । अ.क.५०क/५.३६ ३. साधुकारः — {legs par smras pa la legs so zhes bya ba ma byin} सुभाषिते साधुकारं न ददाति बो.भू.९६ख/१२३; • प्र. सु ( {legs par gsungs pa} स्वाख्यातम्) — {yab bdag legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar gnang bar mdzad du gsol} अनुजानीहि मां तात, प्रव्रजिष्यामि स्वाख्याते धर्मविनये अ.श.७१ख/६२; ( {dbyibs legs pa} सुरूपा) — । {lha skyed mos tshal du rdzing dbyibs legs pa tshad la bab pa bgyis la} देव उद्याने पुष्करिणी सुरूपा प्रामाणिका कर्तव्या वि.व.२११ख/१.८६; ( {smin ma legs pa} सुभ्रूः)— {bzhin gyi dbyibs legs pa dang smin ma legs pa dang dpral ba'i dbyes che bar 'gyur} प्रणीतमुखमण्डलः सुभ्रूः सुपरिनिक्षिप्तललाटो भवति स.पु.१३१क/२०७; ( {mgul legs pa} सुग्रीवः) — {de na mgul legs pa zhes bya ba'i ri yod pa} तत्र सुग्रीवो नाम पर्वतः ग.व्यू.३२४क/४७.
legs par
सम्यक् — {khyim gang dag na pha ma gnyis la legs par ri mo byed pa} येषु कुलेषु मातापितरौ सम्यङ् मान्येते अ.श.९७क/८७; {des na ngas zos pa dang} … {myangs pa rnams legs par bde bar zhu bar gyur te} येन मे अशित…स्वादितं सम्यक् सुखेन परिणमति अ.श.८९क/८०; स्वस्तिना — {de nas skyes bu des byis pa de dag bde zhing legs par 'thon pa mthong nas} अथ स पुरुषः क्षेमस्वस्तिना तान् कुमारकान् निर्गतान् दृष्ट्वा स.पु.३०क/५२; दिव्यम् — {rdo rje snying pos rtogs bya'i phyir/} /{the tshom legs par sel ba ni/} /{'dod chags med cing chags bral med/} /{dbu mar dmigs par mi 'gyur ro//} संशयापनयं दिव्यं वज्रगर्भस्य बोधये ।। न रागो न विरागश्च मध्यमं नोपलभ्यते । हे.त.१२क/३६; परम् — {glu dang gar ni 'di dag gis/} /{legs par glu blang gar kyang bya//} आभ्यां गीतनाट्याभ्यां गीयते नृत्यते परम् ।। हे.त.१९ख/६२; व्यक्तम् — {khyod kyi bzhed pa kho na dang /} /{mthun 'jug pa ni legs par gda'//} त्वदिच्छयैव तु व्यक्तमनुकूला प्रवर्तते । श.बु.११२ख/६६; साधु — {smra dang bgyid pa phal cher ni/} /{legs par rngo thog ma lags kyi//} न हि वक्तुं च कर्तुं च बहु साधु च शक्यते । श.बु.११५क/१३२; सत्कृत्य — {thams cad du legs par zas blang bar bya'o//} सर्वं सत्कृत्य पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् वि.सू.४९क/६२.
legs pa nyid
१. साधुता — {skye bo rnams ni man ngag min/} /{sdom pa ma yin yon min zhing /} /{legs pa nyid min 'dod pa dran//} नोपदेशं न नियमं न दाक्षिण्यं न साधुताम् । स्मरन्ति जन्तवः कामम् अ.क.५ख/१.४१; {rnam sdang gis ni legs nyid 'joms/} /{chags pas yang dag mtho ba 'joms//} विद्वेषः साधुतां हन्ति हन्ति लोभः समुन्नतिम् ।। अ.क.४५ख/४.११०; प्रशस्तत्वम् — {rang gi don phun sum tshogs pa ni/} {don rnam pa gsum bzung bas na bde bar gshegs pa nyid kyis te/} {legs pa nyid ni gzugs bzang ba bzhin no//} स्वार्थसम्पत् सुगतत्वेन त्रिविधमर्थमुपादाय — प्रशस्तत्वं सुरूपवत् प्र.अ.१ख/३; प्रशस्तता — {de ltar re zhig legs pa nyid kyi yon tan gcig yin no//} एवं तावत्प्रशस्तता गुण एकः प्र.अ.१०८ख/११६ २. साध्वेव — {nyi ma nub gyur zla ba mdzes/} /{'dab chags rnams ni gnas su song /} /{zhes pa 'di yang dus kyi skabs/} /{go bar byed pa legs pa nyid//} गतोऽस्तमर्को भातीन्दुर्यान्ति वासाय पक्षिणः । इतीदमपि साध्वेव कालावस्थानिवेदने ।। का.आ.३३०क/२.२४२.
legs pa byed pa
सत्क्रिया — {des de rab tu phyung nas gcer bur 'khyam zhing 'dug la legs pa byed pa la yang gnas so//} स तेन प्रव्राजितो नग्नः पर्यटति सत्क्रियासु च वर्तते अ.श.१३४ख/१२४; द्र.— {legs par byed pa/}
legs pa la brten pa
वि. सदाश्रयः — {sngon byung gtam las gyur pa'am/} /{cig shos legs pa la brten pa/} /{sde bzhi 'bras bu'i dbang gyur dang /} /{mkhas shing yid 'ong 'dren pa dang //} इतिहासकथोद्भूतमितरद्वा सदाश्रयम् । चतुर्वर्गफलायत्तं चतुरोदात्तनायकम् ।। का.आ.३१९क/१.१५.
legs pa'i gtam
सत्कथा — {de nas bde gshegs rjes 'brang bcas/} /{pA Ta la yi grong khyer byon/} /{dpal ldan khyim bdag gru 'dzin zhes/} /{bya la legs pa'i gtam dag mdzad//} अवाप्य पाटलग्रामं सानुगः सुगतस्ततः । धर्म्यां गृहपतेश्चक्रे पोतलाख्यस्य सत्कथाम् ।। अ.क.४६ख/५७.१३.
legs pa'i blo gros
• पा. साधुमती, नवमी बोधिसत्त्वभूमिः — {sa ni bcu ste/} {rab tu dga' ba dang} … {legs pa'i blo gros dang chos kyi sprin no//} भूमयो दश—प्रमुदिता … साधुमती, धर्ममेघा च म.टी.२३६ख/७५; {byang chub sems dpa'i sa legs pa'i blo gros 'di thob pa'i byang chub sems dpa' ni} … {de bzhin gshegs pa dang 'grogs pa rab tu thob cing} इमां साधुमतीं बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तो बोधिसत्त्वः…तथागतसमवधानप्राप्तः द.भू.२५७ख/५३; द.भू.१७०क/३; • ना. सुमतिः, दिगम्बराचार्यः — {'on te zhes bya ba la sogs pas gcer bu pa legs pa'i blo gros kyi lugs kyis gtan tshigs dang po ma grub par rtogs par byed pa yin te} नन्वित्यादिना प्रथमे हेतौ सुमतेर्दिगम्बरस्य मतेनासिद्धतामाशङ्कते त.प.९क/४६३.
legs pa'i blo gros ma
ना. साधुमती, देवी म.व्यु.४२९५ (६७ख); मि.को.७क ।
legs pa'i ma
सुमाता — {phyag rgya rnams las te snga ma dang phyi ma dgu po rnams las de ni legs pa'i ma skyed byed mar mngal nas skyes pa'i dus nas brtsams te 'chi ba'i mthar 'gyur ro//} मुद्राणां पूर्वापराणां नवानां सा सुमाता जननी गर्भोत्पादकालादामरणान्तं भवति वि.प्र.१६१ख/३.१२६.
legs pa'i lam
सन्मार्गः — {khyod ni yon tan ldan pa'i grogs/} /{sgyu rtsal pad mo ldan pas mdzes/} /{shar tshe skye bo mtha' dag ni/} /{snang bcas legs pa'i lam nas 'gro//} कलाकमलिनीकान्ते मित्रे गुणवतां त्वयि । उदिते याति सालोकः सन्मार्गेणाखिलो जनः ।। अ.क.२९क/५३.२०; सत्पथः — {de dag legs pa'i lam la brten//} ते सत्पथं श्रिताः अ.क.६८क/६.१७५; सुपथः — {legs pa'i lam bstan pa'i gtam} सुपथनिर्देशपरिकथा क.त.४१७५.
legs pa'i las
सुकृतकर्म — {sems can legs pa'i las bgyid pa rnams kyang mchis} सन्ति सत्त्वाः सुकृतकर्मकारिणः वि.व.१५५ख/१.४३.
legs pa'i las bgyid pa
वि. सुकृतकर्मकारी — {sems can legs pa'i las bgyid pa rnams kyang mchis/} {nyes pa'i las bgyid pa rnams kyang mchis} सन्ति सत्त्वाः सुकृतकर्मकारिणः सन्ति दुष्कृतकर्मकारिणः वि.व.१५५ख/१.४३.
legs par kun du dga' bar bya ba
पा. सम्यगानन्दना, प्रियवादिताया अधिष्ठानविशेषः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi snyan par smra ba'i gnas yin te} … {legs par smra bar bya ba dang legs par kun du dga' bar bya ba dang} … {rigs pas bstan pa'o//} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वानां प्रियवादिताया अधिष्ठानानि…सम्यगालपना सम्यगानन्दना…न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८.
legs par bkal ba
वि. सुनियुक्तम् — {sar legs par bkal ba dang /} /{shin tu tshad ma mdzes pa yi/} /{srad bus shes rab can gyis gdab//} नवेन सुनियुक्तेन सुप्रमाणेन चारुणा । सूत्रेण सूत्रयेत् प्राज्ञः हे.त.१२ख/३८.
legs par bkrus
= {legs par bkrus pa/}
legs par bkrus pa
वि. सुधौतः — {phyag dar khrod ni legs par bkrus pa dang btsems pa dang kha bsgyur ba bcang bar bya'o//} सुधौतस्यूतरक्तं पांसुकूलं धारयेत् वि.सू.६९ख/८६; {rkang pa legs par bkrus} सुधौतपादः शि.स.१९०क/१८९; सुस्नातः — {chos smra bas gtsang sbra dang kun tu spyod pa gzob pa dang legs par bkrus pa dang legs par gos bgo bar bya'o//} धर्मभाणकेन चौक्षेण शुचिसमुदाचारेण सुस्नातेन शुचिनिवासितेन भवितव्यम् शि.स.१९१क/१९०; सुप्रक्षालितम् म.व्यु.२५९७ (४८ख).
legs par skyes
= {legs skyes/}
legs par skyes pa
= {legs skyes/}
legs par bskor
= {legs par bskor ba/}
legs par bskor ba
भू.का.कृ. सुवेष्टितः — {rdo rje 'phreng bas legs par bskor//} वज्रावल्या सुवेष्टितम् वि.प्र.३४ख/४.९.
legs par bskyed pa
सञ्जननम् म.व्यु.७४२० (१०५ख).
legs par kha bsgyur ba
वि. सुरक्तरङ्गम् — {bzang po'i tshon gyis legs par kha bsgyur ba/} /{chos gos gtsang ma de ni rab bgos nas//} चौक्षं चासौ चीवर प्रावरित्वा सुरक्तरङ्गं सुप्रशस्तरङ्गैः । स.पु.१०६क/१७०.
legs par khong du chud pa
वि. सुप्रबुद्धः — सुप्रबुद्धः {legs par sad pa'am legs par khong du chud pa} म.व्यु.२३८३ (४६क); मि.को.१२४क ।
legs par 'khod
कृ. सम्यक् वस्तव्यम् — {de bas na khyed kun phan tshun byams pa dang bkur sti ni byed/} {tshul khrims dang gtsang sbra spyad pa la ni 'bad} … {khyim na legs par 'khod} तत्सर्वैरेव भवद्भिः परस्परं स्नेहगौरवाभिमुखैः शीलसमुदाचारेष्वशिथिलादरैः…सम्यग्गृहं वस्तव्यम् जा.मा.९८ख/११४.
legs par 'khrungs pa
= {legs 'khrungs/}
legs par gang ba
वि. सुपूर्णः — {rang gi don phun sum tshogs pa ni/} {don rnam pa gsum bzung bas na bde bar gshegs pa nyid kyis te} … {ma lus pa'i don ni bum pa legs par gang ba bzhin no//} स्वार्थसम्पत् सुगतत्वेन त्रिविधमर्थमुपादाय…निःशेषार्थं सुपूर्णघटवत् प्र.अ.१ख/३.
legs par go ba
वि. सुविज्ञापकः — {bcom ldan 'das khyod kyi sems can rnams tshul mdzes lags sam/} {legs par go ba lags sam/} {gdul sla ba lags sam/} {rnam par sbyang sla ba lags sam} कच्चिद् भगवन् सत्त्वाः स्वाकाराः सुविज्ञापकाः सुविनेयाः सुविशोधकाः स.पु.११२ख/१८१.
legs par go bar byed pa
संज्ञपनम् — {gzhan la legs par go bar byed nus shing sangs rgyas kyi bka' la brtson pa nyid mi gtong na} समर्थः परसंज्ञपने, अनुत्सृजन् बुद्धवचनाभियोगम् वि.सू.९८ख/११९.
legs par goms pa
= {legs goms pa/}
legs par grub
= {legs par grub pa/}
legs par grub pa
वि. सुसिद्धः — {des grub de ni legs par grub/} /{de tshe bstan bcos ltos ma yin//} सिद्धं तेन सुसिद्धं तन्न तदा शास्त्रमीक्ष्यते ।। प्र.अ.१५६क/५०४; सुसंवृत्तः — {dpung mgo legs par grub pa} सुसंवृत्तस्कन्धः बो.भू.१९३क/२५९.
legs par grub pa nyid
सुसिद्धमेव — {de lta na ni 'o na des grub pa'i bsgrub par bya ba de ni legs par grub pa nyid do//} एवं तर्हि सिद्धं तेन सुसिद्धमेव साध्यम् प्र.अ.१५६ख/५०४.
भू.का.कृ. समन्वाहृतः — {khyod sangs rgyas thams cad kyis legs par dgongs so//} समन्वाहृतश्चासि सर्वबुद्धैः ग.व्यू.३०९ख/३९६.
legs par dgongs par mdzad pa
वि. सुचेतनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po chen po} … {legs par dgongs par mdzad pa/} {chos 'dzin pa la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय महेश्वराय…सुचेतनकराय धर्मधराय का.व्यू.२४२ख/३०४.
legs par bgos
वि. सुप्रतिच्छन्नः — {legs par bgos shing ngo //} {sgra bskyung zhing ngo //} {mig g}.{yeng bar mi bya zhing ngo//} {gnya' shing gang tsam du blta zhing ngo //} सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिप्तचक्षुः युगमात्रदर्शी । वि.सू.४९क/६२.
legs par bgyis
= {legs par bgyis pa/}
legs par bgyis pa
वि. सुकृतम् — {gang gis bde 'gror mchi bar 'gyur ba'i las/} /{'gro bas legs par bgyis dang nongs bgyis mkhyen//} येन यान्ति सुगतिं च कर्मणा जानसे सुकृतदुष्कृतं जगे ।। रा.प.२३०क/१२२.
legs par bgrangs pa
भू.का.कृ. सुगणितः — {mtshams ni legs par bgrangs pa'i dus/} /{bu lon pa bzhin 'ongs pa'i tshe//} उत्तमर्ण इव प्राप्ते काले सुगणितावधौ । अ.क.३०१ख/३९.४९.
legs par mgu ba
वि. स्वाराधितः — {de lta bas na bdag gis rang gi sems shin tu gzung ba dang legs par mgu ba dang shin tu mthar gtugs pa dang shin tu dul ba dang shin tu mnyam par brtsams pa dang shin tu tshar gcod par bya'o//} तस्मान्मया स्वचित्तं (सुपरिगृहीतं) स्वाराधितं स्वधिष्ठितं सुपरिजितं सुसमारब्धं सुनिगृहीतं कर्तव्यम् बो.प.९१ख/५५.
legs par 'gyed pa
संविभागः — {lhug par gtong ba dang} … {sbyin pa legs par 'gyed pa la dga' ba zhes bya'i tshig 'di dag ni mi gnas par sbyin pa la sogs pa dang go rims bzhin du rig par bya'o//} मुक्तत्यागः…दानसंविभागरत इत्येभिः पदैर्यथाक्रममनिश्रितदानतादयो वेदितव्याः अभि.स.भा.५१क/७१.
legs par 'gro ba
= {legs 'gro/}
legs par sgrub pa
सम्प्रतिपादनम् — {ches mang ba'i blos legs par gzhag pa ni legs par sgrub pa'i rnam pa gzhan yin no//} बहुतरमतेन संस्थापनमित्यपरः सम्प्रतिपादनप्रकारः वि.सू.९०ख/१०८; द्र. {legs par bsgrub pa/}
legs par sgrub byed pa
श्रेयःसाधनता — {'di dag legs par sgrub byed pa/} /{rtag tu rig byed kyis rtogs 'gyur//} श्रेयःसाधनता ह्येषां नित्यं वेदात् प्रतीयते ।। त.प.१३१क/७१३.
legs par brgyan
= {legs par brgyan pa/}
legs par brgyan pa
भू.का.कृ. समलंकृतः — {sku skyes bu chen po'i mtshan sum cu rtsa gnyis kyis legs par brgyan pa/} {dpe byad bzang po brgyad cus mdzes par byas pa} द्वात्रिंशता महापुरुषलक्षणैः समलंकृतोऽशीत्याऽनु– व्यञ्जनैर्विराजितगात्रः अ.श.६४क/५६; {mdog ldan gzugs ni phun sum tshogs/} /{mtshan gyis legs par brgyan pa dang //} वर्णवान् रूपसम्पन्नो लक्षणैः समलंकृतः । शि.स.१६३क/१५६; {thams cad mkhyen pa nyid kyi gzhi/} /{dpal kun gyis ni legs brgyan pa//} मूलं सर्वज्ञतत्त्वस्य सर्वश्रीसमलंकृतम् ।। सु.प्र.२क/२.
legs par bsgoms pa
भू.का.कृ. सुभावितः, ओ ता — {tshangs spyod 'di la legs spyad cing /} /{lam la'ang legs par bsgoms pa ni//} सुचीर्णब्रह्मचर्येऽस्मिन् मार्गे चापि सुभाविते । अभि.स्फु.२२३ख/१००५; {legs bsgoms yang dag lta ba yis/} /{sred pa rjes 'brang bcas 'joms byed//} हन्ति सानुचरां तृष्णां सम्यग्दृष्टिः सुभाविता । प्र.वा.११८क/१.२७४; सुविभावितः, ओ ता — {lta ba can sogs zhes bya ba'i/} /{rig pa yod pa legs bsgoms gang /} /{tshe 'di nyid la gzhan gyi sems/} /{yongs su shes par byed pa dang //} अस्ति हीक्षणिकाद्याख्या विद्यायां (? विद्या या) सुविभाविता । परचित्तपरिज्ञानं करोतीहैव जन्मनि ।। त.स.१२४क/१०७५; स्वभ्यस्तः — {chos la bdag med legs bsgoms pas/} /{gang gi bstan pa dri med 'di//} स्वभ्यस्तधर्मनैरात्म्या यस्येयं देशनाऽमला । त.स.१३२ख/११२९.
legs par bsgyur ba
= {legs bsgyur ba/}
legs par bsgribs
= {legs par bsgribs pa/}
legs par bsgribs pa
वि. संवृतः — {yul 'di skye bos spangs shing legs par bsgribs//} जनोज्झितः संवृत एष देशः अ.क.५५क/५९.५०.
legs par bsgrims
= {legs par bsgrims pa/}
legs par bsgrims pa
वि. सम्पिण्डितः — {rgyu rnam pa lnga yang dag par rjes su mthong ba'i phyir te/} {lus legs par bsgrims na/} {spyod lam de shin tu sbyangs pa skye ba dang rjes su mthun pa yin pa'i phyir/} {myur ba myur ba kho nar shin tu sbyangs pa skye bar 'gyur ba dang} पञ्च कारणानि समनुपश्यन् सम्पिण्डितेन कायेन प्रश्रब्धिरुत्पद्यते । प्रश्रब्ध्युत्पत्तये अनुकूलोऽयमीर्यापथ इति श्रा.भू.१३१ख/३६०.
legs par bsgrub pa
• सं. सम्प्रतिपादनम् — {'gyed pa gnyis rang gis mi nus na tshogs par dbyung ba dag gis legs par bsgrub bo//} सभ्यैः स्वयमशक्तौ विवदित्रोः सम्प्रतिपादनम् वि.सू.९०क/१०८; समुदानयनम् म. व्यु.७४२१ (समुदान(य)नाय {legs par sbyar ba'am legs par bsgrub pa'am legs par bsdu ba'i phyir} म.व्यु.१०५ख); श्रेयःसाधनम् — {de'i ngo bo nyid kyis zhes bya ba ni legs par bsgrub pa'i ngo bos so//} ताद्रूप्येण चेति श्रेयःसाधनरूपेण त.प.१३१क/७१३; • वि. घटितः — {'on te ri la sogs pa ni sa 'dzin pa tsam byed pa la nye bar mkho bas/} {ri la sogs pa de yang dbyibs legs par bsgrub pas ci bya zhe na} अथ पृथिवीधारणमात्रकरणे पर्वतादेरुपयोगः । किं तत्र पर्वतादिषु घटितसंस्थानेनेति प्र.अ.३८क/४३; द्र.— {legs par sgrub pa/}
legs par bsgrubs
= {legs par bsgrubs pa/}
legs par bsgrubs pa
भू.का.कृ. संसिद्धः — {de nas sman pa mchog rnams kyis/} /{sman pa stong gis legs bsgrubs pa/} /{kun gyi snying po zhes pa'i mar/} /{de ni bsos slad nye bar bsten//} उपदिष्टं ततस्तस्य स्वास्थ्याय भिषजां वरैः । सहस्रपाकसंसिद्धं सर्वसाराभिधं घृतम् ।। अ.क.२०५ख/८५.१८; सुनिर्वर्तितः — {'dod rnams ni} … {legs par bsgrubs/} {nye bar bsags nas kyang} कामाः…सूपचिता अपि, सुनिर्वर्तिता अपि श्रा.भू.१६६क/४४२.
legs par nges par bshad pa
वि. सुनिरुक्तम् — {legs par bshad pa ni rnam par gsal ba ste/} /{yi ge legs par nges par bshad pa'i phyir ro//} सूक्ता विस्पष्टा सुनिरुक्ताक्षरत्वात् सू.व्या.१८२क/७७.
legs par nges byas
वि. सुविनिश्चितः — {shes rab snying rje sogs ldan pa'i/} /{skyes bus byas pa'i tshig dam pa/} /{de ltar legs par nges byas na/} /{ji bzhin don shes rgyu ru 'gyur//} प्रज्ञाकृपादियुक्तानां तथा हि सुविनिश्चिताः । पौरुषेयोऽपि सद्वाचो यथार्थज्ञानहेतवः ।। त.स.८७ख/७९८.
legs par mngon du mdzad
= {legs par mngon du mdzad pa/}
legs par mngon du mdzad pa
भू.का.कृ. सुसाक्षात्कृतः — {de yang bcom ldan 'das kyis stong pa nyid du rab tu gzigs rab tu mkhyen legs par mngon du mdzad pa} तच्च भगवता शून्यतः सुदृष्टं सुविदितं सुसाक्षात्कृतम् शि.स.१४२ख/१३६.
legs par mngon par bri bar bya
क्रि. अभिसंलिखेत् — {rgyab tu 'khor los sgyur ba yang /} /{legs par mngon par bri bar bya//} पृष्ठतोऽभिसंलिखेच्चक्रवर्तिनं च । स.दु.११२ख/१८२.
legs par mngon par rdzogs par sangs rgyas pa
भू.का. कृ. स्वभिसंबुद्धः — {byang chub sems dpas ni chos rnam pa 'di bzhis chos thams cad bdag nyid kyis legs par mngon par rdzogs par sangs rgyas par 'gyur la} एभिश्चतुर्भिराकारैः सर्वधर्मा बोधिसत्त्वेन स्वयं च स्वभिसंबुद्धा भवन्ति बो.भू.१३७क/१७६.
legs par brngos pa
वि. सुपरिभर्जितः — {zas kyi bye brag sbyor ba'i ming la} … भर्जिता {brngos pa/} सुपरिभर्जिता {legs par brngos pa} मि.को.३८ख ।
legs par bcom
= {legs par bcom pa/}
legs par bcom pa
• भू.का.कृ. निहतः — {sems can rnams la nga rgyal legs par bcom pa ni rigs phun sum tshogs pa'i rgyu yin no//} निहतमानता सत्त्वेषु कुशल (कुल भो.पा.)सम्पदो हेतुः बो.भू.१६क/२०; • सं. समुद्घातः — {bral ba'i 'bras bu ni 'phags pa'i lam gyi bag la nyal legs par bcom pa'o//} विसंयोगफलं तद्यथाऽऽर्यमार्गेणानुशयसमुद्घातः अभि.स.भा.१०४ख/१४१.
legs par bcos pa nyid bya'o
संयोज्यत्वम् — {gal te dbyar byung na de'i bya ba'i bar du bsku ba dang rtsub khrus nyid kyis legs par bcos pa nyid bya'o//} वर्षाश्चैतद् विलक्षणे (चेद् विलेपन भो.पा.)म्रक्षितत्वेन कार्यान्तरालेऽस्य संयोज्यत्वम् वि.सू.७ख/८.
legs par chub pa
सुसमाप्तम् म.व्यु.१६२६ (३६ख).
legs par mchod
= {legs par mchod pa/}
legs par mchod pa
भू.का.कृ. महितः — {nor chung skyes bu yis ni kA shi grong khyer du/} /{ta gar shi khI rang gi zas kyis legs par mchod//} कृशधनपुरुषेण काशिपुर्यां तगरशिखी महितः स्वभोजनेन ।। अ.क.८८क/६३.६३; सम्पूजितः म.व्यु.६१३४ (८७ख).
legs par mchod sbyin byas
भू.का.कृ. सुयष्टः, ओ टा म.व्यु.२८५२ (सुयष्टः {mchod sbyin legs par byas} म.व्यु.५१ख).
legs par 'ju ba
द्र.— {zas kyi tshod mi zin te zos pa dang 'thungs pa dang 'chos pa dang myangs pa'i bcud legs par 'ju ba'i 'tshag tu mi 'gyur ba dang} आहारे च मात्रां न जानाति नाप्यशितपीतखादितास्वादितस्य सम्यग्रसपरिणामपुष्ट्यादि समासादयति ल.अ.१५४ख/१०१. । {legs par 'jug pa} वि. सुप्रवेशः — {chos de yang ci rigs pa dang legs par 'jug par 'gyur ba dang brda phrad par} … {don dang ldan par ston to//} तं च पुनर्धर्मं यथार्हं सुप्रवेशं गमकं…अर्थोपसंहितं च देशयति बो.भू.१४०क/१८०.
legs par 'joms pa
समुद्घातः — {bsam gtan gyis ni nyon mongs pa rnam par gnon te/} {shes rab kyis ni bag la nyal legs par 'joms so//} ध्यानेन क्लेशविष्कम्भणम्, प्रज्ञया क्लेशानुशयसमुद्घातः अभि.स.भा.७३ख/१०२.
legs par 'joms par byed
क्रि. समुद्घातयति — {shes rab kyis ni bag la nyal legs par 'joms par byed do//} प्रज्ञयाऽनुशयं समुद्घातयति अभि.स.भा.७४क/१०३.
legs par brjod
= {legs par brjod pa/}
legs par brjod pa
• सं. १. सूक्तिः — {yul 'khor chen po la brten skad/} /{legs bshad rin cen dag gi mtsho/} /{se tus bcings pa rang bzhin gang /} /{rang bzhin mchog tu gyur par rig//} महाराष्ट्राश्रयां भाषां प्रकृष्टं प्राकृतं विदुः । सागरः सूक्तिरत्नानां सेतुबन्धादि यन्मयम् ।। का.आ.३१९ख/१.३४; सुवचनम् — {shin tu legs smra legs par brjod//} सुप्रलापः सुवचनम् अ.को.१४१ख/१.६.१७; सुभाषितम् — {des na sgra nam mkha'i yon tan yin no zhes bya ba ni legs par brjod pa ma yin no//} तस्मादाकाशगुणः शब्द इति न सुभाषितम् प्र.अ.१६६ख/५१६; सुलपितम् — {mi phongs pa dang} … {dga' byed legs par brjod pa de yi phyir/} /{gzhan gyi don ni rang gi don yin no//} अविघातैः… आवर्जनैः सुलपितैः परार्थ आत्मार्थ एतस्मात् ।। सू.अ.१९६ख/९७; सुप्रव्याहृतम् — {de bzhin du legs par gsungs pa/} {legs par bsnyad pa/} {legs par brjod pa 'di lta ste/} {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung du bstan pa'i sde la sogs pa'i chos rnams la dad pa dang} तथा सुभाषिते सुलपिते सुप्रव्याहृतेऽधिमुक्तिस्तद्यथा सूत्रं गेयं व्याकरणादिषु धर्मेषु बो.भू.५१ख/६७ २. साधुवादः — {bu ni bsod nams dag gis bskyed/} /{gtong ba rjes 'brang dpal gyi legs brjod bzhin//} पुत्रमसूत पुण्यैस्त्यागानुगा श्रीरिव साधुवादम् ।। अ.क.५०ख/५९.५; {de nas mkha' la rgyu ba'i lha rnams kyi/} /{mi bdag legs brjod phyogs mthar rgyu ba'i tshe//} दिगन्तसञ्चारिणि चारणानां नभश्चराणां नृपसाधुवादे । अ.क.३४क/३.१७०; • भू.का.कृ. = {bsngags pa} अभिष्टुतम् — {ngag snyan tshig snyan bsngags pa dang /} /{legs brjod grags brjod yon tan brjod//} अवगीर्णवर्णिताभिष्टुतेलितानि स्तुतार्थानि । अ.को.२१४क/३.१.११०; अभिष्टूयत इत्यभिष्टुतम् । स्तुतं च । ष्टुञ् स्तुतौ अ.वि.३.१.११०.
legs par brjod pa yin
भू.का.कृ. साधूक्तम् — {zhes bya ba legs par brjod pa yin no//} ततः साधूक्तम् प्र.अ.४८ख/५६.
legs par mnyan pa
वि. सुश्रुतः म.व्यु.२३८६ (४६क); मि.को.१२४क ।
legs par mnyes
वि. सुसम्मृष्टः — {dkyil 'khor phyogs nyid shin tu yang /} /{nye bar byugs shing legs par mnyes//} सूपलिप्ते सुसम्मृष्टे प्रदेशे मण्डलस्य तु । स.दु.१२७क/२३२.
legs par rnyed
= {legs par rnyed pa/}
legs par rnyed pa
• वि. सुलब्धः — {de ni btsun pa kun dga' bos rnyed pa legs par rnyed do//} लाभा भदन्त आनन्देन सुलब्धाः अ.श.११३ख/१०३; • सं. सुलाभः — {legs par rnyed pa ni chos gos dang bsod snyoms la sogs pa'i 'tsho ba'i yo byad rnams tshegs chung ngus rnyed pa'i phyir ro//} सुलाभश्चीवरपिण्डपातादीनां जीवितपरिष्काराणामकृच्छ्रेण लाभात् सू.व्या.१८७क/८४.
legs par brnyes pa
वि. सुलब्धः — {sems can dam pa khyod ni ring por mi thogs par stobs bcu dang ldan par byon pas brnyes pa legs par brnyes pa'o//} सुलब्धलाभस्त्वमग्रसत्त्व दशबलसमग्व्यो (न्वागतो भो.पा.)– ऽचिराद्भविष्यसि ।। ल.वि.१६१ख/२४२.
legs par bsnyad pa
सुलपितम् — {de bzhin du legs par gsungs pa/} {legs par bsnyad pa/} {legs par brjod pa 'di lta ste/} {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung du bstan pa'i sde la sogs pa'i chos rnams la dad pa dang} तथा सुभाषिते सुलपिते सुप्रव्याहृतेऽधिमुक्तिस्तद्यथा सूत्रं गेयं व्याकरणादिषु धर्मेषु बो.भू.५१ख/६७.
legs par bsnyen par rdzogs pa
वि. सूपसम्पन्नः, श्रावकस्य म.व्यु.१०९३ (२३ख).
legs par rtog pa
अवकल्पना म.व्यु.७२८९ (१०३ख).
legs par rtogs
= {legs par rtogs pa/}
legs par rtogs pa
• भू.का.कृ. सुगतः — {sangs rgyas kyi tshul la gus par byed pa rjes su 'gro ba'i thos pa dang sems la legs par rtogs pa} … {sems can de dag nyid kyi} बुद्धनेत्रीचित्रीकारानुगतसुगतश्रुतचित्तानां सत्त्वानाम् अ.सा.४२७क/२४१; सुप्रतिविद्धः म.व्यु.२८८६ (५२क); मि.को.११८क; • सं. संवित् मि.को.११८क ।
legs par rtogs par bya
क्रि. साधु नीयताम् — {'di ltar sgyu rtsal drug cu bzhir/} /{'gal ba legs par rtogs par bya//} इत्थं कलाचतुःषष्टौ विरोधः साधु नीयताम् । का.आ.३४०ख/३.१७१.
legs par rtogs shig
क्रि. स्वागमितं कुरु — {gal te de lta na legs par rtogs shig} यद्येवं स्वागमितं कुरु वि.व.२१२ख/१.८७.
legs par lta ba
अनुशंसदर्शिता — {gang sangs rgyas kyi chos rnams dran pa dang rjes su dran pa dang dga' ba dang} … {thams cad la legs par lta ba dang}(?) यावद्धर्मानुस्मरणात् प्रीतिः…सर्वत्रानुशंसदर्शिता शि.स.१०३क/१०२.
legs par ston
= {legs par ston pa/}
legs par ston pa
• सं. सुदेशना — {legs par ston dang} … {de bzhin gshegs mkhyen bla med go 'phang ste/} /{bcu gsum bdag nyid 'di ni gzhan gyi don//} सुदेशना…तथागतज्ञानमनुत्तरं पदं परार्थ एष त्र्यधिको दशात्मकः ।। सू.अ.१४३ख/२१; • वि. सुदेशिकः — {blo gros rtag thogs mi mnga' ba/} /{legs ston khyod la phyag 'tshal lo//} अव्याहतमते नित्यं सुदेशिक नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५७क/१७६.
legs par brtags pa
भू.का.कृ. स्वभ्यूहितः — {yang na bdag nyid kyis legs par bsams shing legs par brtags pa yin te} स्वयं वा सुविचि(न्ति)तो भवति स्वभ्यूहितः बो.भू.१३३ख/१७२.
legs par brten
= {legs par brten pa/}
legs par brten pa
भू.का.कृ. सूपस्तब्धः — {khyod ni dkar po'i chos kyis legs par brten to//} सूपस्तब्धश्च शुक्लधर्मैः ग.व्यू.३०९क/३९६.
legs par bstan
भू.का.कृ. सुनिर्दिष्टः, ओ टा — {bcom ldan 'das 'di ltar} … {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di legs par bshad cing legs par bstan te shin tu mthar gtugs pa ni ngo mtshar to//} आश्चर्यं भगवन्—यावदियं प्रज्ञापारमिता स्वाख्याता सुनिर्दिष्टा सुपरिनिष्ठिता अ.सा.१६९क/९५; सुनीतः — {ngas ni don kyang legs par bstan/} /{byis pa rnams kyis mi shes so//} अर्थं सुनीतं हि मया न च बुध्यन्ति बालिशाः ।। ल.अ.१७७ख/१४१.
legs par bstan pa
= {legs par bstan/}
legs par bstabs pa
पा. सम्यक् प्रवारणा, प्रियवादिताया अधिष्ठानविशेषः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi snyan par smra ba'i gnas yin te} … {legs par smra bar bya ba dang} … {legs par bstabs pa dang rigs pas bstan pa'o//} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वानां प्रियवादिताया अधिष्ठानानि…सम्यगालपना…सम्यक् प्रवारणा न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८.
legs par bstar
भू.का.कृ. सम्मृष्टः — {rdzing brkos nas rdo thal gyis byugs shing legs bar bstar nas ri dwags phra mo rnams kyi khrag sogs pa la zhugs so//} पुष्करिणी खाता सुधया लिप्ता सम्मृष्टा क्षुद्रमृगाणां च रुधिरमुपावर्तितम् वि.व.२१२क/१.८७; सुसम्मृष्टः — {de nas rdo thal gyis byugs te/} {legs par bstar la ri dwags phra mo rnams kyi khrag gis bkang la} ततः सुधया प्रलेप्तव्या । सुसम्मृष्टां कृत्वा क्षुद्रमृगाणां रुधिरेण पूरयितव्या वि.व.२११ख/१.८६.
legs par thob
= {legs par thob pa/}
legs par thob pa
भू.का.कृ. सुलब्धः — {deng du bdag tshe 'bras bu yod/} /{mi yi srid pa legs par thob//} अद्य मे सफलं जन्म सुलब्धो मानुषो भवः । बो.अ.७ख/३.२५; सुप्रतिलब्धः, ओ धा — {dad pa phun sum tshogs pa ni legs par thob bo//} सुप्रतिलब्धा श्रद्धासम्पत् अ.श.२७६ख/२५४; स्वागतः — {khyod kyis mi'i lus legs par thob bo//} स्वागतश्च त्वं मनुष्यप्रतिलम्भः ग.व्यू.३०९क/३९६.
legs par 'thad pa
वि. सूपपन्नः, ओ न्ना — {legs par 'thad pa dang rab tu grags pa'i rigs pas yid ches par byed pa na yang} सूपपन्नया प्रसिद्धया युक्त्या प्रत्यायमाना अपि अभि.स.भा.८३ख/११३.
legs par 'thab pa
ना. सुयोधनः, राक्षसः — {gang yang srin po'i rgyal po chen po de dag} … {'di lta ste/} {sgra sgrogs dang} … {legs par 'thab pa dang} … {mgo mtha' yas pa} येऽपि ते महाराक्षसराजानः… तद्यथा—रावणः… सुयोधनः…अनन्तशिरश्चेति म.मू.१०३क/१२.
legs par dag pa
= {legs dag/}
legs par dul ba
साधु दमः म.व्यु.१६३४( {dul ba legs} म.व्यु.३६ख).
legs par drangs
= {legs par drangs pa/}
legs par drangs pa
भू.का.कृ. सुनीतः — {de ltar byas na shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i gzhung mtshan nyid stong pa nyid nye bar bzung nas rnam par shes pa ni rnam par shes pa'i ngo bos stong ngo zhes bya ba 'di yang legs par drangs par 'gyur ro//} एवं च कृत्वा, अयमपि प्रज्ञापारमितापाठः सुनीतो भवति—‘विज्ञानं विज्ञानस्वभावेन शून्यं लक्षणशून्यतामुपादाय’ इति त.प.१२९क/७०८.
legs par gdams
= {legs par gdams pa/}
legs par gdams pa
भू.का.कृ. सुसंयतः — {legs gdams de yis de bzhin nyid du dam chos kyi/} /{gtam dag zhar la byung bas tshim gyur de dag ni//} तथैव सद्धर्मकथाप्रसङ्गैस्तास्तोषितास्तेन सुसंयतेन । अ.क.६९क/६.१८६; सुसंवृतः — {byang chub sems dpa' sdom pa'i tshul khrims la gnas pa} … {ji ltar na legs par gdams pa'i tshul khrims can} … {'gyur zhe na} कथं च बोधिसत्त्वः संवरशीले स्थितः… सुसंवृतशीली च भवति बो.भू.७६क/९७; स्वभिहितः — {khyed kyis bdag la phan phyir legs par gdams pa de/} /{spyod pa nyams su blangs te tshul bzhin mnyes par bgyi'o//} तावत्त्वया स्वभिहितं हितकाम्यया मे तत्कर्मणा विधिवदर्चयितुं यतिष्ये ।। जा.मा.९४क/१०८.
legs par 'dod pa
• वि. श्रेयोऽर्थी — {'di dag ni legs par 'dod pa rnams kyis ring du spang bar bya'o//} एते श्रेयोऽर्थिभिर्दूरतः परिवर्ज्याः ल.अ.९१ख/३८; • सं. कल्याणकामता — {gal te 'gyur na legs par 'dod pa'i rmongs pa'i blo can gyi legs pa nyid du 'byung ba kho nar zad pa'i phyir mtha'i blo la cha yongs su rdzogs pa'i sgra snang ba'i phyir rmi lam bzhin du spyod do//} केवलमेवं यदि स्यात् साधु मे स्यादिति कल्याणकामतामूढमतिरन्त्यायां बुद्धौ समाप्तकालः (कलः भो.पा.) शब्दो भातीति स्वप्नायते त.प.२०४क/८७७.
legs par 'doms pa
= {legs 'doms/}
legs par 'doms mdzad
वि. सुदैशिकः — {ston pa rin chen lha dbang gzugs brnyan bzhin/} /{legs par 'doms mdzad lha yi rnga dang 'dra//} सुरेन्द्ररत्नप्रतिभासदर्शनः सुदैशिको दुन्दुभिवद् विभो रुतम् । र.वि.१२७क/११२.
legs par ldan
= {legs ldan/}
legs par ldan pa
= {legs ldan/}
legs par sdud pa
उपसंहारः — {yang dag pa'i tshul rjes su bstan pas legs par sdud pa yang shin tu dkon} दुर्लभो भूतनयानुशासनोपसंहारः ग.व्यू.३८१ख/९०.
legs par sdom pa
• सं. संयमः — {des pa gang dag 'di na bag yod cing /} /{legs sdom dga' la ser sna med pa dang //} अप्रमत्त इह ये च सूरता दानसंयमरता अमत्सराः । रा.प.२४४क/१४२; म.व्यु.१६१४ (३६ख); संयमनम् — {'di ni nyes par spyod pa legs par sdom pa'i rten byed pa'i las can no//} इयं च दुश्चरितसंयमनसन्निश्रयदानकर्मिका त्रि.भा.१५६क/५६; • वि. संयमकः — {bdag nyid legs par sdom pa dang /} /{gzhan la phan 'dogs byams sems gang //} आत्मसंयमकं चेतः परानुग्राहकं च यत् । मैत्रम् प्र.प.१०१क/१३२; सुसंयतः — {tshul khrims dri med nor bu rin chen 'dra ba srung /} /{de dag la ni khrims ldan legs sdom yin mi sems//} रक्षन्ति शीलममलं मणिरत्नतुल्यं न च तेषु भोति अनुशील सुसंयतो वा । रा.प.२३३ख/१२७.
legs par bsdams
= {legs bsdams/}
legs par bsdams pa
= {legs bsdams/}
legs par bsdus
= {legs par bsdus pa/}
legs par bsdus pa
• भू.का.कृ. सुसंगृहीतः — {ji ltar na legs par gdams pa'i tshul khrims can dang dge ba legs par bsdus pa'i tshul khrims can dang sems can gyi don gyi rnam pa thams cad bya ba'i tshul khrims can du 'gyur zhe na} कथं च…सुसंवृतशीली च भवति सुसंगृहीतकुशलशीली च सर्वाकारसत्त्वार्थक्रियाशीली च बो.भू.७६क/९७; • सं. १. समाहृतिः, संग्रहग्रन्थः — {dran pa chos dang bcas pa rnams/} /{legs par bsdus dang bsdus pa 'o//} स्मृतिस्तु धर्मसंहिता समाहृतिस्तु संग्रहः ।। अ.को.१४०ख/१.६.६; समाह्रियतेऽनयेति समाहृतिः अ.वि.१.६.६ २. समुदानयनम् म.व्यु.७४२१ (समुदान(य)नाय {legs par sbyar ba'am legs par bsgrub pa'am legs par bsdu ba'i phyir} म.व्यु.१०५ख).
legs par bsdebs pa
भू.का.कृ. संहितः मि.को.१०४ख ।
legs par gnas
= {legs gnas/}
legs par gnas pa
= {legs gnas/}
legs par gnas par bya
कृ. अवस्थाप्यः — {logs shig pa la yin na yang snga ma bzhin du legs par gnas par bya'o//} भिन्ने पुनः पूर्ववदवस्थाप्यः बो.प.९५क/५९.
legs par rnam par 'jog pa'i 'phen pa
ना. सुविन्यासक्षेपः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {legs par rnam par 'jog pa'i 'phen pa dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…स( सु भो.पा.)विन्यासक्षेपः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
legs par rnam par bzhag pa
भू.का.कृ. सुव्यवस्थितः — {de lta bas na rnam par ma dpyad pa'i ngo bos dngos po rnam par 'jog pa na dngos po rnams legs par rnam par bzhag pa yin pa'i phyir 'di ci yang ma yin no//} तस्मादनिरूपितेन रूपेण भावव्यवस्थाने सुव्यवस्थिता भावा इति यत्किञ्चिदेतत् त.प.११७ख/६८५.
legs par dpyad pa
= {legs dpyad/}
legs par dpyad par bya
कृ. समाचरितव्यम् — {sems can thams cad la bla mar gus pa'i blos legs par dpyad par bya'o//} सर्वसत्त्वेषु गुरुगौरवधिया समाचरितव्यम् बो.प.९९ख/६७.
legs par dpyod pa
सम्यग्व्यवचारणता — {'jig rten rnams kyi 'byung ba dang 'jig pa la rten cing 'brel bar 'byung ba'i legs par dpyod pa'i rnam pa thams cad kyis dpyod par byed cing rab tu shes so//} लोकानां सम्भवं च विभवं च सर्वाकारया प्रतीत्यसमुत्पादसम्यग्व्यवचारणतया व्यवचारयति प्रजानाति बो.भू.१७८ख/२३५.
legs par spangs pa
कृ. सम्यक् परिहरन् — {de sems rno bas phyogs gang dang gang na rngon pa rnams rgyu ba dang 'khrul 'khor dang rtod dang rgya mo dang rnyi btsugs pa dang rnyong dang shing gi wa 'dzol rnams legs par spangs nas} पटुविज्ञानत्वाच्च तत्र तत्र व्याधजनविचरि (रचि भो.पा.)तानि यन्त्रकूटवागुरापाशावपातलेपकाष्ठनिवापभोजनानि सम्यक् परिहरन् जा.मा.१५१क/१७४. {legs par spel ba} भू.का.कृ. संवर्धितम् — {de slad nyid la'ang ma gzigs par/} /{khyod kyis brtson 'grus legs par spel//} इत्यात्मनिरपेक्षेण वीर्यं संवर्धितं त्वया ।। श.बु.११०ख/२०.
legs par spyad pa
• सं. १. सुचरितम् — {legs spyad gsum po thams cad ni/} /{gtsang byed rnam pa gsum yin no//} त्रिधा शौचं सर्वं सुचरितत्रयम् अभि.को.१३क/४.६४; {lus kyi legs par spyad pa thams cad ni lus gtsang byed yin no/} /{ngag dang yid kyi legs par spyad pa thams cad ni ngag dang yid kyi gtsang byed yin te} सर्वं कायसुचरितं कायशौचम् । सर्वं वाङ्मनःसुचरितं वाङ्मनःशौचम् अभि.भा.१९९क/६७३ २. सौजन्यम् — {sems can snying po drang zhing legs spyad bsod nams gnas de su yang phyag byar 'os//} श्लाघ्यः कोऽपि स सत्त्वसारसरलः सौजन्यपुण्यस्थितिः अ.क.२५४ख/३०.१; • भू.का.कृ. सुचीर्णः — {tshangs spyod 'di la legs spyad cing /} /{lam la'ang legs par bsgoms pa ni//} सुचीर्णब्रह्मचर्येऽस्मिन् मार्गे चापि सुभाविते । अभि.स्फु.२२३ख/१००५.
legs par spyod
= {legs par spyod pa/}
legs par spyod pa
• सं. १. सुचरितम् — {de ltar rgyal po'i tshul bzang yon tan gzhis/} /{skye bo ma lus legs par spyod gyur pas//} इति नृपस्य सुनीतिगुणाश्रयात् सुचरिताभिमुखे निखिले जने । जा.मा.६४ख/७४; {lus kyi legs par spyod pa} कायसुचरितम् म.व्यु.१६८६(३७ख); सुवृत्तम् — {legs spyod phyogs su lhung ba yi/} /{nam mkha'i lha yis der smras pa//} सुवृत्तपक्षपातिन्यस्तमूचुर्व्योमदेवताः ।। अ.क.२३०ख/२५.६९; सच्चरितम् — {khyod kyi legs spyod bdud rtsi dag la mchog tu sred ldan yang dag blta la chags//} लुब्धाः सच्चरितामृते तव परं संदर्शने रागिणः अ.क.२९९ख/३९.२८ । २. सौजन्यम् — {de yi yon tan legs spyod dang /} /{mdza' ba 'bebs pas dbang byas gyur//} तस्यासीद् गुणसौजन्यस्नेहावेशवशीकृतः ।। अ.क.२६१ख/३१.२४; • वि. सुचरितः — {legs spyod chos ni spyad par bya/} /{nyes par spyod pa de mi bya//} धर्मं चरेत् सुचरितं नैनं दुश्चरितं चरेत् । अ.श.१०८ख/९८; सुवृत्तः — {legs spyod yon tan 'bar ba yi/} /{do shal sems kyang de la 'phangs//} हारं सुवृत्तं चित्तं च चिक्षेपास्यै गुणोज्ज्वलम् ।। अ.क.२१८ख/२४.११८; • ना. सुचरितः, नक्षत्रम्— {byi bzhin legs par spyod pa dang /} /{grub dang bsod nams rab tu grags//} अभिजित् सुचरितश्चैव सिद्धि पुण्या प्रकीर्तिता ।। म.मू.१९४क/२०५; • पा. अष्टिः, छन्दोभेदः — {bcu drug pa/} {yaSh+Ni} (? अष्टिः) मि.को.९३क ।
legs par pha rol tu phyin pa
• ना. १. सुपारगः, बोधिसत्त्वः — {de nas byang chub sems dpa' legs par pha rol du phyin pas de dag spro bsring ba'i phyir smras pa} अथैतान् सुपारगो बोधिसत्त्वो व्यवस्थापयन्नुवाच जा.मा.८१क/९४; {de lta bu mthong nas rab tu blong blong por gyur te/} {legs par pha rol tu phyin pa'i drung du lhags nas smras pa} दृष्ट्वा च परमभयविषादविह्वलाः सुपारगमुपेत्योचुः जा.मा.८३ख/९६ २. सुपारगम्, पत्तनम् — {de nas re zhig cig yul b+ha ru kats+tsha nas tshong pa gser gling du 'dong ba don grub par 'dod pa dag cig yul legs par pha rol tu phyin par lhags nas} अथ कदाचिद्भरुकच्छादभिप्रयाताः सुवर्णभूमिवणिजो यात्रासिद्धिकामाः सुपारगं पत्तनमुपेत्य जा.मा.८०क/९२; • वि. पारगः — {dbyar gyi rnam pa zhes bram ze/} /{rig kun legs par pha rol phyin//} वर्षकाराभिधो विप्रः सर्वविद्यासु पारगः ।। अ.क.३०८क/४०.१५.
legs par pha rol tu phyin par byed pa
ना. सुपारगः, बोधिसत्त्वः — {de 'gro ba'i don rab tu grub par gyur pa'i phyir ming yang legs par pha rol du phyin par byed pa zhes bya'o//} तस्य परमसिद्धयात्रत्वात्सुपारग इत्येव नाम बभूव जा.मा.७९ख/९२; = {legs par pha rol tu phyin pa/}
legs par pha rol phyin
= {legs par pha rol tu phyin pa/}
legs par pha rol phyin rta
ना. सुपार्श्वः, प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang} … {legs par pha rol phyin rta dang} … {nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा—गन्धमादनः…सुपार्श्वः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९.
legs par phug
भू.का.कृ. सुनिर्विद्धम् — {kye rgyal ba'i sras 'di lta ste dper na/} {nor bu rin po che ni rin po che'i mkhan po mkhas pas shin tu bsregs} … {legs par phug} तद्यथापि भो जिनपुत्र महामणिरत्नं…कुशलकर्मारसुपरितापितं च…सुनिर्विद्धं च द.भू.२७८क/६६.
legs par phyag dar bgyis pa
भू.का.कृ. सुशोधितः — {lus mi gda' bar bgyis te/} {mi'i rgyal po de khang pa brtsegs pa phyag dar ma mchis pa legs par phyag dar bgyis pa} अदृश्यैरात्मभावैर्येन तस्य मनुष्यराजस्योप (याप पा.भे.)गतसंस्कारकूटसुशोधितम् सु.प्र.२४क/४७.
legs par bya
= {legs par bya ba/}
legs par bya ba
• सं. १. संस्कारः — {'di ltar rlung rna 'brug gi rtsa bar phyin pa rna ba legs par bya bar nus kyi} यतः प्राप्तकर्णशष्कुलीमूला एव वायवः श्रोत्रसंस्कारायालम् त.प.१४४ख/७४०; {spyi ni rnam par shes pa skyed par byed pa'i rang bzhin yin pas rang bzhin las mi 'da' ba'i phyir/} {dbang po legs par bya ba ltos pa med pa kho nar rnam par shes pa bskyed do//} सामान्यस्य वि– ज्ञानजननस्वभाव इति स्वभावादच्युतेरनपेक्ष्यैवेन्द्रियसंस्कारं विज्ञानं जनयेत् प्र.वृ.३०२ख/४८; सं– स्क्रिया — {cha shas med pa'i khyab pa la/} /{phyogs gcig legs par byar mi 'dod//} निर्भागस्य विभोर्न स्यादेकदेशे हि संस्क्रिया ।। त.स.७८ख/७३१ । २. संस्कार्यता — {de dag kyang de dag gis legs par bya ba kho na skyes bus byas pa can kho na nyid du rigs kyi/} {skyes pa ni ma yin no//} तत्संस्कार्यतैव चैषां पौरुषेयता युक्ता, नोत्पत्तिः प्र.वृ.३२५क/७५ । ३. सत्क्रिया — {mi sbyin gyis ni 'phral la de'i/} /{lus kyi legs par bya ba byas/} /{ka t+yA ya na zhes thob nas/} /{grub slad wa ra Na sIr song //} शरीर– सत्क्रियां तस्य कृत्वा सपदि नारदः । ययौ वाराणसीं सिद्ध्यै लेभे कात्यायनाभिधाम् ।। अ.क.२१२क/२४.५०; संस्कारः — {rang sangs rgyas ni mya ngan las/} /{'das pa'i legs par bya ba byas//} चक्रे प्रत्येकबुद्धस्य संस्– कारं परिनिर्वृतौ ।। अ.क.१९१ख/२१.८४; • वि. सुकृतम् — {shin tu brtags te las byed pa dang legs par bya ba'i las byed pa} सुसमीक्षितकर्मकारिता सुकृतकर्मकारिता च शि.स.८१क/८०; {legs par bya ba'i las byed pa} सुकृतकर्मकारी म.व्यु.११०१ (२४क).
legs par bya ba'i las
सुकृतकर्म म.व्यु.११०१ (२४क).
legs par bya ba'i las byed pa
• वि. सुकृतकर्मकारी, श्रावकस्य म.व्यु.११०१ (२४क); • सं. सुकृतकर्मकारिता — {drag shul can gyis zhus pa las kyang /} {shin tu brtags te las byed pa dang legs par bya ba'i las byed pa zhes bslab pa'i gzhi gsungs pas} उग्रपरिपृच्छायां हि शिक्षापदमुक्तम्—सुसमीक्षितकर्मकारिता सुकृतकर्मकारिता च शि.स.८१क/८०.
legs par bya bar 'gyur
क्रि. संस्क्रियते — {des na bsod nams bsod nams min/} /{dbang byas rna bug gis yongs bcad/} /{phyogs rdzas cha yi rna gang yin/} /{de ni legs par bya bar 'gyur//} तस्माद् दिग्द्रव्यभागो यः पुण्यापुण्यवशीकृतः । कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः श्रोत्रं संस्क्रियते च सः ।। त.स.८०ख/७४४.
legs par byang
= {legs par byang ba/}
legs par byang ba
वि. सुनष्टः — {rang gi don phun sum tshogs pa ni/} {don rnam pa gsum bzung bas na bde bar gshegs pa nyid kyis te} … {slar mi ldog pa nyid ni rims nad legs par byang ba bzhin no//} स्वार्थसम्पत् सुगतत्वेन त्रिविधमर्थमुपादाय… अपुनरावृत्त्यर्थं सुनष्टज्वरवत् प्र.अ.१ख/३; परिचितः म.व्यु.२४१२ (४६ख); सुपरिजितः मि.को.१२४ख ।
legs par byas
= {legs par byas pa/}
legs par byas pa
• क्रि. संस्क्रियते — {de la gal te sgra legs byas/} /{thams cad kyis ni rtogs par 'gyur//} तत्र सर्वैः प्रतीयेत शब्दः संस्क्रियते यदि । त.प.१४६ख/७४५; • वि. सुकृती— {legs byas dag gi ro yang gson/} /{sdig ldan shi ba min yang shi//} सुकृती जीवति शवः सपापस्तु मृतोऽमृतः । अ.क.२९३क/३७.६३; सुकृतः — {bu mo'i gzugs bzang zhing} … {legs par byas te} दारि– कारूपं प्रासादिकं…सुकृतम् शि.स.८९ख/८९; साधुः — {rtsa ba ste gtso bo la legs par byas pa'i ga'i rjes su 'brangs nas} मूलं प्रधानं साधुगोशब्दमनुसृत्य त.प.२००क/८६६; स्वनिन्दनाकृतः — {legs par byas pa rnams la mi smod pa'o//} अनिन्दिता सुअनिन्दनाकृतेषु शि.स.१५७ख/१५१; संस्कारकारी — {sgra ni dmigs pa'i dus su ni/} /{rna ba legs par byas pa dang /} /{rna bug mtha' la gnas gyur pa'i/} /{rlung rnams rtogs par 'gyur ba min//} शब्दोपलम्भवेलायां कर्णपर्यन्तवर्तिनः । न वायवोऽवगम्यन्ते श्रोत्रसंस्कारकारिणः ।। त.स.९०ख/८१९; • कृ. १. [1] संस्कृतः — {lan cig sgra ni legs byas nas/} /{bdag ni de ni nam du yang /} /{spong bar byed min} संस्कृतश्चैकदा शब्दस्तमात्मानं न जातुचित् । जहाति त.स.९५ख/८४२; {lan cig ste phyogs gcig rna ba legs par byas na sgra thams cad rtogs par 'gyur te 'dzin par 'gyur ro//} सकृदेकवारं संस्कृतं श्रोत्रं सर्वशब्दान् प्रबोधयेत् ग्राहयेत् त.प.१४०ख/७३३; उपस्कृतः — {de dag kyang brda ji lta ba bzhin du rgyud bag chags kyis legs par byas ba nyid kyi phyir ro//} तेऽपि यथासङ्केतवासनोपस्कृतत्वात् प्र.वृ.३०४क/४९ [2] सज्जीकृतः — {rgyu skar sbyor ba'i mchod pa la/} /{zas kyi nye sbyor bdag gis sngon/} /{legs par byas tshe bdag khyim du/} /{'phags pa kA t+yA ya na byon//} नक्षत्रयोगपूजायां पुरा सज्जीकृते मया । भैक्ष्योपहारे मे गेहमार्यकात्यायनोऽविशत् ।। अ.क.१७२क/१९.९७ । २. अभिसंस्कृतवान् — {bcom ldan 'das kyi phyir tsan dan sa mchog pa'i khang bzang legs par byas so//} भगवतोऽर्थे गोशीर्षचन्दनमयं प्रासादमभिसंस्कृतवन्तः अ.श.३६ख/३२; • सं. । १. सुकृतिः — {legs byas rnams kyi bsod nams kyi/} /{'bras bu de ni 'di zhes bsams//} अचिन्तयत् सुकृतिनामिमास्ताः फलभूमयः ।। अ.क.४३ख/४.८४; सुकृतम् — {las kyi zhags pas yang dag drangs/} /{dbang med lus can rnams kyis ni/} /{mi 'dod bzhin du legs byas sam/} /{nyes byas dag ni thob par 'gyur//} कर्मपाशसमाकर्षविवशैः समवाप्यते । अनिच्छयैव सुकृतं दुष्कृतं वा शरीरिभिः ।। अ.क.१९७क/८३.१५; {mdzes ldan legs byas snying po'i gnas skabs dag gi khyad par gyis//} शोभाजुषः सुकृतसारदशाविशेषैः अ.क.३७क/५५.६; कृतम् — {yon tan goms pas dge ba rnams/} /{legs par byas pa sems la gnas/} /{pad ma'i 'dab las chu bo bzhin/} /{nyes par byas pa mi chags so//} गुणाभ्यासेन साधूनां कृतं तिष्ठति चेतसि । भ्रश्यत्यपकृतं तस्माज्जलं पद्मदलादिव ।। जा.मा.८४ख/१५३; वृषः — {br}-{i Sha/} {rlig pa dang byi ba dang mchog dang legs byas dang khyu mchog go//} मि.को.८९क २. संस्कारः — । {tha ma'i yi ge rnams rtogs nas/} /{legs byas thams cad kyis byas pas/} /{yi ge rnams la cig car du/} /{dran pa thams cad skye bar 'gyur//} अन्त्यवर्णे हि विज्ञाते सर्वसंस्कारकारितम् । स्मरणं यौगपद्येन सर्ववर्णेषु जायते ।। त.स.९९क/८७९; {res 'ga' legs par byas pa ni/} /{yod pa nyid na res 'ga' yang /} /{shes pa 'byung 'gyur zhes bya ba/} /{legs byas brtags pa mdzes pa yin//} कादाचित्के हि संस्कारे सत्येव ज्ञानसम्भवः । कदाचिदिति शोभेत संस्कारपरिकल्पना ।। त.स.९१ख/८२६; {myu gu skyed la sa la sogs/} /{rang bzhin yongs su 'gyur nas ni/} /{rgyu yin de legs byas pa na/} /{de yi khyad par mthong phyir ro//} स्वभावपरिणामेन हेतुरङ्कुरजन्मनि । भूम्यादिस्तस्य संस्कारे तद्विशेषस्य दर्शनात् ।। प्र.अ.४३क/४९; संस्कृतिः — {des na gtso bo tha dad pas/} /{rna ba'i legs byas tha dad 'gyur//} तेन प्रधानवैदेश्याद् विगुणा श्रोत्रसंस्कृतिः ।। त.स.८०क/७४१; {ji ltar 'di legs par byas pa mi 'thad pa/} {de ltar re zhig rgyas par bstan par bya ba'i phyir} … {smos te} यथा चासौ संस्कृतिर्नोपपद्यते, तथा तावद्विस्तरेण दर्शयन्नाह त.प.१८८क/८३९; संस्क्रिया — {sgra tsam rna phyogs ma phyin pas/} /{rna ba'i dbang po legs byas min//} अप्राप्तकर्णदेशत्वाद् ध्वनेर्न श्रोत्रसंस्क्रिया । त.स.७९ख/७४० ३. सुसंविहितत्वम् — {bsod nams bsags pa'i mthu dang bsrungs pa legs par byas pas gdon rnams kyis ma tshugs so//} पुण्योपचयप्रभावात् सुसंविहितत्वाच्च रक्षाया नामानुषाः प्रसेहिरे जा.मा.२०१ख/२३४.
legs par byas pa yin
क्रि. संस्क्रियते — {sgra tsam gyis rna ba legs par byas pa yin no//} नादेन श्रोत्रं संस्क्रियते त.प.१७९क/८१९.
legs par byas par 'gyur ba
कृ. संस्कृतिर्भवन्ती — {legs par byas par 'gyur ba tha dad pa'am tha mi dad pa yin zhes bya ba phyogs gnyis te} संस्कृतिर्भवन्ती व्यतिरिक्ता वा भवेद्, अव्यतिरिक्ता वा—इति पक्षद्वयम् त.प.१८८क/८३९.
legs par byi dor byas pa
वि. सुपरिकर्मकृतः — {bu mo'i gzugs bzang zhing} … {legs par byi dor byas pa} दारिकारूपं प्रासादिकं…सुपरिकर्मकृतम् शि.स.८९ख/८९; पर्यवदापितः — {legs par bkrus/} {legs par sbyangs/} {legs par byi dor byas pa na dag cing dri ma med pa nor bu rin po che'i ngo bo de nyid mi 'dor ro//} तत्सुधौतं परिशोधितं पर्यवदापितं समानं तमेव शुद्धविमलमणिरत्नस्वभावं न जह्यात् र.व्या.१०१क/४९.
legs par byin pa chen po
ना. महासुदत्तः, भिक्षुः — {dge slong drug bcu tsam gyis bskor cing} … {'di ltar dge slong rgya mtsho'i blo dang legs par byin pa chen po dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा, महासुदत्तेन च ग.व्यू.३१४ख/३६.
legs par byung
= {legs par byung ba/}
legs par byung ba
• सं. सुखोदयः — {khyod kyi thos pa rnam grags don dang ldan/} /{nga yi 'bad pa don yod legs par byung //} तवार्थवत्सुचरितविश्रुतं श्रुतं सुखोदयः सफलतया श्रमश्च मे ।। जा.मा.७१ख/८३; • ना. सुसम्भवः, नृपः— {rin chen sog pa'i rkang la phyag 'tshal te/} /{rgyal po legs par byung bas 'di skad smras//} वन्दित्व पादौ रतनोच्चयस्य सूसम्भवो राज इदं प्रवीद्धि । सु.प्र.४०ख/७८.
legs par byed
= {legs par byed pa/}
legs par byed pa
• क्रि. संस्कारं करोति — {de lta na yang phrad pa nyid yin pa na legs par byed pa'i rten gyi dngos po legs par byed pa yin gyi/} {ma phrad pa la ni ma yin pa} तथापि प्राप्ता एव सन्तः संस्कारभाजि पदार्थे संस्कारं कुर्वन्ति, नाप्राप्ताः त.प.१४४ख/७४०; संस्क्रियते— {de la gal te sgra legs par byed pa yin na} तत्र यदि शब्दः संस्क्रियते त.प.१३९ख/७३१; संस्कारः क्रियते — {de lta yin dang rtag pa'i phyir 'di sus kyang legs par byed pa ma yin te} ततश्च नित्यत्वादसौ संस्कारो न केनचित् क्रियते त.प.१८८ख/८३९; • वि. श्रेयस्करः — {legs par byed pa gang yin pa de kho na chos kyi sgras brjod do//} य एव श्रेयस्करः स एव धर्मशब्देनोच्यते त.प.१३०ख/७१२; संस्कारकः — {gal te yang sgra tsam rten legs par byed dam/} {de'i yul du dbang po legs par byed kyang rung ste} यद्यप्यधिष्ठानसंस्कारकारिणो नादाः, तद्देशेन्द्रियसंस्कारका वा त.प.१४४ख/७४०; संस्कारकारी — {gal te rna ba legs par byed pa'i rlung rnams tshad ma 'ga' zhig gis grub par gyur na} यदि हि श्रोत्रसंस्कारकारिणो वायवः केनचित् प्रमाणेन सिद्धाः स्यु त.प.१७९क/८१९; सुकृतः — {nyes pa byas zhi ba'i phyir/} /{legs par byed la 'dzud pa ste//} दुष्कृतानां शमनार्थाय सुकृतानां प्रवर्तकः । सु.प्र.३९क/७४; सुवृत्तिः — {skye bo legs byed blo ldan blon po dang /} /{mi bdag mkhas shing bden par smra byed pa//} जनः सुवृत्तिर्मतिमानमात्यः सत्याभिलाषी नृपतिर्मनीषी । अ.क.२९ख/५३.२४; • सं. १. संस्कारः — {'o na de ltar na rten mi rtag pa'i phyir de legs par byed pa'i sgo nas rna ba rtag pa yang dbang du byed par 'gyur ro zhe na} एवं तर्ह्यधिष्ठानस्यानित्यत्वात् तत्संस्कारद्वारेण नित्यस्यापि श्रोत्रस्य वशीक्रिया भविष्यति त.प.१८८क/८३७; {phyogs dang po la rna ba dang sgra dag gis legs par byed pa mi 'grub par thal bar 'gyur te} प्रथमे पक्षे श्रोत्रशब्दयोः संस्कारासिद्धिप्रसङ्गः त.प.१८८ख/८३९; संस्कृतिः — {yul tha dad pa'i phyir thams cad du song ba'i rna ba yang legs par byed par mi 'thad do//} भिन्नदेशत्वात् श्रोत्रस्यैवं सर्वगतस्यापि संस्कृतिर्विगुणा त.प.१४४ख/७४१; संस्करणम् — {de bzhin du sgra rna legs byas phyir te/} {rna ba legs par byed pa'i phyir sgra'i mngon par gsal bar byed par 'gyur ro//} तथा ध्वनिरपि श्रोत्रसंस्कृतेः श्रोत्रसंस्करणात्, शब्दस्याभिव्यञ्जको भविष्यति त.प.१४२क/७३५; संस्कारकरणम् — {gang gis de dang 'brel ba'i legs par byed pa'i sgo nas de dag legs par byas par 'gyur ba} येन तत्सम्बन्धिसंस्कारकरणद्वारेण तौ संस्कृतौ स्याताम् त.प.१८८ख/८३९ २. सुकृतिः — {sems can legs byed dgod pa dang /} /{lha yi gnas su dgye ba'i phyir//} सुकृतौ स्था– पयेत्सत्त्वान्प्रेषणार्थं सुरालये ।। सु.प्र.३७ख/७१; • पा. (व्या.) संस्कारः — {yi ge gzhan rtogs par bya ba'i don du gang zhig rna ba'i 'du byed pa la yi ge gzhan legs par byed pa'i sgras brjod kyi} अन्यवर्णप्रतीत्यर्थः संस्कारो यः श्रोत्रस्य सोऽन्यवर्णसंस्कारशब्देनोक्तः त.प.१४५ख/७४२.
legs par byon
= {legs par byon pa/}
legs par byon pa
१. आगमनम् — {legs par byon pa de thos nas/} /{rim gro dag la rab brtson pa/} /{dge ba 'tshol ba de dag gis/} /{lam ni legs par sbyang ba byas//} ते तदागमनं श्रुत्वा कल्याणं कुशलैषिणः । वर्त्मसंशोधनं चक्रुरुपचारपदोद्यताः ।। अ.क.१५२क/१५.३ २. स्वागतम्— {mthong na gus par byas te/} {tshur spyon legs par byon to zhes brjod pas smra zhing kun tu smra la/} {yang dag par dga' bar byed} दृष्ट्वा सत्कृत्यालपति (संलपति) प्रतिसम्मोदयति—एहि स्वागतवादितया बो.भू.७९क/१०१; {de'i tshe de'i 'ongs pa'i byad tsam rig par byas la/} {legs par byon nam zhes smra bas phebs par smra ba'i don du rnam par blta bar bya'o//} तदा तस्य प्रतिच्छायामात्रं विदित्वा स्वागतवादेन सन्तोषणार्थं विलोकयेत् बो.प.९४ख/५९.
legs par bri
क्रि. संलिखेत् — {pad ma chen po 'dab brgyad pa/} /{kha dog dkar po legs par bri//} अष्टपत्रं महापद्मं संलिखेच्छ्वेतवर्णकम् । स.दु.११९ख/२०४.
legs par bris
= {legs bris/}
legs par bris shig
क्रि. आलिखतु — {bdag gis ni ri 'di las rnyed sla ba'i tshon kha dog lnga yang blangs te mchis so//} {des na legs par bris shig} मया पुनरिह पर्वतात् पञ्च वर्णा आनीताः । तदालिखतु भवान् ना.ना.२३२ख/६९.
legs par blangs pa
भू.का.कृ. सुगृहीतः — {dge sbyong gi tshul dang rdzogs pa'i byang chub 'dod pa'i phyir yin gyi/} {'tsho ba 'dod pa'i phyir ma yin pas dang po nyid nas legs par blangs pa dang} आदित एव सुगृहीत भवति श्रामण्यसंबोधिकामतया न जीविकानिमित्तम् बो.भू.१००ख/१२८.
legs par dbugs dbyung ba
पा. सम्यगाश्वासना, प्रियवादिताया अधिष्ठानविशेषः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi snyan par smra ba'i gnas yin te} … {legs par smra bar bya ba dang} … {legs par dbugs dbyung ba dang} … {rigs pas bstan pa'o//} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वानां प्रियवादिताया अधिष्ठानानि…सम्यगालपना… सम्यगाश्वासना… न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८.
legs par 'byung ba
= {legs 'byung /}
legs par 'byor ba
समृद्धिः — {nor dang 'bru thams cad legs par 'byor bar bgyi'o//} सर्वधनधान्यसमृद्धिं च करोमि स.दु.११८क/२००.
legs par 'byor bar bgyi
क्रि. समृद्धिं करोमि — {nor dang 'bru thams cad legs par 'byor bar bgyi'o//} सर्वधनधान्यसमृद्धिं च करोमि स.दु.११८क/२००.
legs par 'brel
= {legs par 'brel ba/}
legs par 'brel ba
वि. स्वनुबन्धि — {bgrod pa gcig dang thabs bde dang /} /{legs par 'brel dang nyes pa med/} /{thog ma bar dang mthar dge bas/} /{khyod kyi bstan 'dra gzhan la med//} एकायनं सुखोपायं स्वनुबन्धि निरत्ययम् । आदिमध्यान्तकल्याणं तव नान्यस्य शासनम् ।। श.बु.११३क/८२.
legs par sba bar bya
कृ. सुगुप्तं कर्तव्यम् — {chom rkun rtsa lag yongs su btang byas te/} /{'bad pas shin tu legs par sba bar bya//} कर्तव्यमतिसुगुप्तं चौरं कुटुम्बं परित्यज्य ।। वि.प्र.१११क/९१, पृ.७.
legs par sbed pa
वि. संगुह्यम् म.व्यु.६३४२. (९०क).
legs par sbyang ba
संशोधनम् — {legs par byon pa de thos nas/} /{rim gro dag la rab brtson pa/} /{dge ba 'tshol ba de dag gis/} /{lam ni legs par sbyang ba byas//} ते तदागमनं श्रुत्वा कल्याणं कुशलैषिणः । वर्त्मसंशोधनं चक्रुरुपचारपदोद्यताः ।। अ.क.१५२क/१५.३.
legs par sbyangs
= {legs par sbyangs pa/}
legs par sbyangs pa
भू.का.कृ. परिशोधितम् — {legs par bkrus/} {legs par sbyangs/} {legs par byi dor byas pa na dag cing dri ma med pa nor bu rin po che'i ngo bo de nyid mi 'dor ro//} तत्सुधौतं परिशोधितं पर्यवदापितं समानं तमेव शुद्धविमलमणिरत्नस्वभावं न जह्यात् र.व्या.१०१क/४९.
legs par sbyar
= {legs par sbyar ba/}
legs par sbyar ba
• सं. १. संस्कारः — {gal te don med pa ma yin te/} {sgra legs par sbyor ba sgrub pa'i don yin pa'i phyir ro zhe na/} {sgra'i legs par sbyar ba 'di gang yin} न व्यर्थम्, संस्कृतशब्दव्युत्पत्त्यर्थमिति चेत्, कोऽयं शब्दानां संस्कारः वा.न्या.३४७क/१०१; अभिसंस्कारः — {'di la byang chub sems dpa' ni don 'dod pa'i phyir gzhan las chos nyan par byed kyi/} {tshig 'bru legs par sbyar bar 'dod pa'i phyir ma yin te} इह बोधिसत्त्वः अर्थार्थी परतो धर्मं शृणोति, न व्यञ्जनाभिसंस्कारार्थी बो.भू.१३६क/१७५ २. संस्कृतम् [1] भाषाविशेषः — {legs sbyar zhes pa lha yi ni/} /{skad du drang srong chen pos gsungs//} संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः । का.आ.३१९ख/१.३३; {sde snod gsum ma ga d+ha'i skad kyis bris so//} … {rgyud dang rgyud gzhan dag ni legs par sbyar ba'i skad dang tha mal pa'i skad dang} पिटकत्रयं मगधभाषया…तन्त्रतन्त्रान्तरं संस्कृतभाषया प्राकृतभाषया…लिखितः वि.प्र.१४२क/१, पृ.४१ [2] वाङ्मयभेदः — {ngag gi rang bzhin de dag kyang /} /{legs sbyar de bzhin rang bzhin dang /} /{zur chag 'dres ma zhes pa ste/} /{rnam pa bzhi ru mkhas pas gsungs//} तदेतद्वाङ्मयं भूयः संस्कृतं प्राकृतं तथा । अपभ्रंशश्च मिश्रं चेत्याहुराप्ताश्चतुर्विधम् ।। का.आ.३१९ख/१.३२; {legs sbyar sargas bcings la sogs/} /{zlos gar la sogs 'dres pa'o//} संस्कृतं सर्गबन्धादि…नाटकादि तु मिश्रकम् ।। का.आ.३१९ख/१.३७ ३. सुप्रयुक्तत्वम्— {legs par sbyar bas go sla ste/} /{khyod kyi gsung ni legs gsum ldan//} गमकं सुप्रयुक्तत्वात् त्रिकल्याणं हि ते वचः ।। श.बु.११३क/७५ ०. सम्भारक(?) — {legs par sbyar ba'i khrus kyis bkru'o//} स्नानं सम्भारकस्नात्रेण वि.सू.६ख/७; • भू.का.कृ. । १. सुयोजितः — {me la mngon phyogs bstan byas nas/} /{me yi sngags dang legs par sbyar/} /{me yi las la thams cad du/} /{me la spyan ni drang bya ste//} दत्त्वाऽभिमुखं ह्यग्नेर्वह्निमन्त्रसुयोजितः । आवाहयेच्छिखिनं होमे अग्निकर्मेषु सर्वदा ।। म.मू.२५२ख/२८८ २. संस्कृतः — {'di ltar de dag ni slar la legs par sbyar ba'i sgra nyid kyis don ston par byed pa na mgo rmongs par 'gyur te} तथा हि—तेषां प्रत्युत संस्कृतेनैव शब्देनार्थे प्रतिपाद्यमाने व्यामोह एव भवति त.प.२००क/८६७; सुसंस्कृतः — {dka' bas bsgrubs dang legs par sbyar//} प्रशस्तं स्यात्सुसंस्कृतम् अ.को.१९७ख/२.९.४५; कर्पूरादिसंस्कृतस्य लेह्यादेर्नामनी अ.वि.२.९.४५; • वि. साधुः — {de ltar legs sbyar sbyar bya la/} /{gang zhig sgra nyams rab sbyar ba/} /{de yis legs sbyar gyis chod pa'i/} /{don 'ga' zhig ni rjes dpag byed//} एवं साधौ प्रयोक्तव्ये योऽपभ्रंशः प्रयुज्यते । तेन साधुव्यवहितः कश्चिदर्थोऽनुमीयते ।। त.प.२००क/८६६; • द्र.— {byA ka ra Na'i sgra shes pas/} /{legs sbyar ma sbyar sgra dag la/} /{blo ni phul du byung gyur kyang /} /{rgyu skar tshes grangs gza' shes min//} ज्ञात्वा व्याकरणं दूरं बुद्धिः शब्दापशब्दयोः । प्रकृष्यते न नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये ।। त.स.११५क/९९९.
legs par sbyar ba nyid
साधुत्वम् — {b+ha wa ti sogs sgra rnams kyi/} /{legs par sbyar nyid shes 'gyur min//} न भवत्यादिशब्दानां साधुत्वं ज्ञातुमर्हति ।। त.स.११५ख/१०००.
संस्कारः — {sgra'i bstan bcos kyang rnam pa gnyis te/} {skad kyi byings kyi ngo bo bsgrub pa rnam par gzhag pa ston pa'i rnam pa dang /} {tshig legs par sbyor ba'i phan yon ston pa'i rnam pa'o//} शब्दशास्त्रमपि द्व्याकारम् । धातुरूपसाधनव्यवस्थानपरिदीपनाकारं वाक्संस्कारानुशंसपरिदीपनाकारं च बो.भू.५२क/६८.
legs par ma bgos pa nyid
दुःप्रावृतत्वम् — {legs par ma bgos pa nyid dam legs par ma sbyangs pa nyid yin na mdzes par bya ba'i phyir de gnyis la brda bya'o//} दुःप्रावृतत्वे दुर्निवस्ततायां वा सौष्ठवार्थमनयोर्निमित्तमस्मै कुर्वीत वि.सू.१०ख/११.
legs par ma bsgrubs
वि. असुसंस्कृतः — {ji ltar sA lu bra bo nas 'bru'i snying po sbun las ma byung gra ma can/} /{legs par ma bsgrubs mi rnams kyis ni spyad bya bza' ba zhim por mi 'gyur ltar//} यद्वत् कङ्गुकशालिकोद्रवयवव्रीहिष्वमुक्तं तुषात् । सारं खाड्यसुसंस्कृतं न भवति स्वादूपभोज्यं नृणाम् ।। र.वि.१०७क/६२.
legs par ma bsgrubs pa
= {legs par ma bsgrubs/}
legs par ma rtogs pa
भू.का.कृ. असुप्रतिविद्धः — {byang chub legs par ma rtogs pa/} {byang chub par bya ba'i thabs legs par ma rtogs pa} असुप्रतिविद्धबोध्यसुप्रतिविद्धबोध्युपायम् बो.भू.१६८ख/२२२; न सुप्रतिविद्धः — {ji srid du spyod pa legs par ma rtogs pa de srid du slob pa de ltar spyod pa la yang nyon mongs pa 'byung ba srid pa yod pas} यावत्तु चारो न सुप्रतिविद्धस्तावदेवं चरतोऽपि शैक्षस्यास्ति सम्भवः क्लेशोत्पत्ताविति अभि.भा.३५क/१००२.
legs par ma mthong ba
दुर्दृष्टिः — {legs par ma mthong ba la sogs pas gleng ba la'o//} चोदने दुर्दृष्ट्यादिना वि.सू.५४ख/६९.
legs par ma spyad pa
अपचारः — {de nas rgyal po des bsams pa/} {'di ni bdag gam skye dgu rnams kyis chos legs par ma spyad pas lan gyi ma rung bar gyur to snyam du blo nges par gyur to//} अथ स राजा व्यक्तमयं मम प्रजानां वा धर्मापचारात्समुपनतोऽनर्थ इति निश्चितमतिः जा.मा.६१क/७०.
legs par ma byas
= {legs par ma byas pa/}
legs par ma byas pa
• वि. असंस्कृतः — {gang gi phyir sgra gcig pa yin na yang skyes bu 'ga' zhig la legs par ma byas pa dang /} {la la la legs par byas pa yin te} यस्मादेकोऽपि शब्दः कञ्चित् पुरुषं प्रत्यसंस्कृतः कञ्चित् प्रति संस्कृतः त.प.१४१क/७३४; असाधुः — {rjod par byed pa go'i sgra legs par sbyar ba yod na ga ba la sogs pa legs par ma byas pa sbyar ba las ba lang gi blor 'gyur ba yin no zhes brjod kyi/} {de nyid las byung ba ni ma yin no//} गोशब्दे साधौ वाचके सति या गाव्यादेरसाधोः प्रयोगात् गोबुद्धिर्भवतीत्युच्यते, न सा तत एव भवति त.प.२००क/८६६; • सं. असंस्करणम् — {rna ba legs par ma byas kyang /} /{gsal bar shes pa 'phen bar 'gyur//} श्रोत्रासंस्करणेऽपीति ज्ञानमाक्षिप्यते स्फुटम् ।। त.स.९१ख/८२४.
legs par ma sbas pa
वि. कुनिहितः — {mes tshig gam/} {chus khyer ram/} {gter dag tu legs par ma sbas pas chud zos pa 'am} अग्निना वा दग्धा उदकेन वा अपहृताः कुनिहिता वा निधयः प्रनष्टा भवन्ति बो.भू.७९ख/१०१.
legs par ma sbyangs pa
वि. असंस्कृतम् — {de 'dra ba'i chos kyang dman pa la ni/} {blo legs par ma sbyangs pa'am dman pa la mos pa rnams la ste mi bshad do//} तादृशं च धर्ममल्पेषु असंस्कृतबुद्धिषु हीनाधिमुक्तिषु वा न वदेत् बो.प.१०४क/७३.
legs par ma sbyangs pa nyid
द्र.— {legs par ma bgos pa nyid dam legs par ma sbyangs pa nyid yin na mdzes par bya ba'i phyir de gnyis la brda bya'o//} दुःप्रावृतत्वे दुर्निवस्ततायां वा सौष्ठवार्थमनयोर्निमित्तमस्मै कुर्वीत वि.सू.१०ख/११.
legs par ma lobs pa
वि. अशिक्षितः — {dper na stong rkyal legs par ma lobs pa chu'i nang du 'ju bar bya ba mi gtong ba kho na yin la} तद्यथा—अम्भसि प्लोतुम– शिक्षितः प्लवन्नेव मुञ्चति अभि.भा.८क/८९१.
legs par smin
= {legs par smin pa/}
legs par smin pa
सत्पाकः — {legs par smin zhing ro dang ldan/} /{legs par bshad pa gsar pa ni/} /{me tog lta bu 'ga' zhig ni/} /{khyod kyis rnyed par gyur tam ci//} अप्यन्विष्टानि सत्पाकरसवन्ति नवानि च । सुभाषितानि भवतां कुसुमानीव कानिचित् ।। अ.क.२८क/५३.१०; सुपरिणतः म.व्यु.७४०६ (१०५क).
legs par smin par byed pa
पा. सुपाचना, परिपाकभेदः — {lus can bral bar smin byed de bzhin du/} /{yongs smin} … {legs par smin byed} … {rtag smin gong du smin byed bshad par 'dod//} विपाचनोक्ता परिपाचना तथा…सुपाचना… मता निपाचनोत्पाचना च देहिषु ।। सू.अ.१५०ख/३३; {gus par smin par byed pa ni legs par smin par byed pa'o//} सत्कृत्य पाचना सुपाचना सू.व्या.१५०ख/३३.
legs par smin byed
= {legs par smin par byed pa/}
legs par smra
= {legs par smra ba/}
legs par smra ba
• सं. १. सुभाषितम् — {de de na 'dug pa'i drung du bram ze legs par smra ba la mkhas pa zhig 'ongs te} तत्रस्थं चैनमन्यतमः सुभाषिताख्यायी ब्राह्मणः समभिजगाम जा.मा.१८७ख/२१८; सूक्तम् म.व्यु.२७७२ (५०ख) । २. साधुवादः — {gang gi legs smra rgyal ba'i rgyan ldan sgrog pa'i rnga nyid du/} /{sbyin pas gyur te glang po'i bdag po dag gi bzhin du'o//} यस्याययौ विजयमण्डनडिण्डिमत्वं दानेन कुञ्जरपतेरिव साधुवादः ।। अ.क.३७क/५५.६ ३. प्रणादः — {legs par smra ba yi/} /{sgra ni rjes chags skyed pa 'o//} प्रणादस्तु शब्दः स्यादनुरागजः अ.को.१४१क/१.६.११; प्रणद्यतेऽनुरागेण प्रणादः । णद अव्यक्ते शब्दे अ.वि.१.६.११ ४. सौभाषणिकः — {dge 'dun la gos 'bul ba dang legs par smra ba la ltung ba med do//} अनापत्तिः पटकप्रदाने सङ्घाय सौभाषणिकस्य वि.सू.२४ख/३०; • वि. सुकथिकः — {byang chub sems dpa' legs par smra ba yin pa ste//} भवति सुकथिको हि बोधिसत्त्वः सू.अ.१८६क/८२; सङ्गतः — {shin tu snyan dang zhi ba dang /} /{legs par smra dang yid la bab//} अत्यर्थमधुरं सान्त्वं सङ्गतं हृदयङ्गमम् ।। अ.को.१४१ख/१.६.१८.
legs par smra ba la mkhas pa
वि. सुभाषिताख्यायी — {de de na 'dug pa'i drung du bram ze legs par smra ba la mkhas pa zhig 'ongs} तत्रस्थं चैनमन्यतमः सुभाषिताख्यायी ब्राह्मणः समभिजगाम जा.मा.१८७ख/२१८.
legs par smra bar bya ba
पा. सम्यगालपना, प्रियवादिताया अधिष्ठानविशेषः — {lnga po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi snyan par smra ba'i gnas yin te} … {legs par smra bar bya ba dang} … {rigs pas bstan pa'o//} पञ्चेमानि बोधिसत्त्वानां प्रियवादिताया अधिष्ठानानि…सम्यगालपना…न्यायोपदेशश्च बो.भू.१५८क/२०८.
legs par smras pa
= {legs smras/}
legs par smras pa brjod pa
वि. सुभाषितभाषी, श्रावकस्य म.व्यु.११०० (२४क).
legs par brtsams pa
भू.का.कृ. सुसमारब्धः म.व्यु.१६२७ (३६ख).
legs par tshos pa
वि. सम्यक्सिद्धम् — {'bras chan legs par tshos pa dang //} सम्यक्सिद्धस्य भक्तस्य शि.स.८९क/८९.
legs par mtshon
क्रि. संलक्ष्यते — {'jig rten dag na yongs su mtshon byed mngon sum mtshan nyid kyis/} /{skye bo bzang dang ngan pa'i khyad par 'di dag legs par mtshon//} प्रत्यक्षलक्षणपरीक्षित एष लोके संलक्ष्यते सुजनदुर्जनयोर्विशेषः । अ.क.२५९ख/३१.१.
legs par 'tsho
सुजीवितम् — {bya rog ltar} … /{ngo tsha med pa legs par 'tsho//} सुजीवितमह्रीकेण ध्वांक्षेण जा.मा.८९ख/१०२.
legs par 'tshos
सुजीवितम् — {'tsho ba'i 'jig rten du khyod legs par 'tshos so//} सुजीवितं ते जीवलोकेषु ग.व्यू.३०९क/३९६.
legs par mdzad pa
= {legs mdzad/}
legs par mdzes pa
वि. बन्धुरम् म.व्यु.५२१५ (बन्धुरम् {legs pa'am mdzes pa} म.व्यु.७८क).
legs par mdzes par byas pa
भू.का.कृ. सुशोभितम् म.व्यु.५६०० (सुशोभितम् {legs par shin tu mdzes par byas pa} म.व्यु.८२ख).
legs par 'dzin pa
वि. सुसमाप्तम् — सुसमाप्तम् {legs par 'dzin pa'am legs par chub pa} म.व्यु.१६२६ (३६ख).
legs par zhi ba
साधु शमः म.व्यु.१६३५ (साधु शमः {zhi ba legs} म.व्यु.३६ख).
legs par zhugs pa
वि. सुप्रतिपन्नः — {nyan thos kyi dge 'dun legs pa zhugs pa dang} सुप्रतिपन्नः श्रावकसङ्घः अभि.भा.२३७ख/७९९; सुखप्रविष्टः — {sems can shes rab rgya che zhing sangs rgyas kyi bstan pa'i tshul la legs par zhugs pa rnams la/} {shin tu rgya che zhing zab pa'i gnas rnam par 'grel ba gang yin pa'o//} या पृथुप्रज्ञानां सत्त्वानां सुखप्रविष्टबुद्धशासननयानामत्युदारगम्भीरस्थानविवरणता बो.भू.४९ख/५८.
legs par gzhag pa
संस्थापनम् — {ches mang ba'i blos legs par gzhag pa ni legs par sgrub pa'i rnam pa gzhan yin no//} बहुतरमतेन संस्थापनमित्यपरः सम्प्रतिपादनप्रकारः वि.सू.९०ख/१०८.
legs par bzhag pa
भू.का.कृ. सुव्यवस्थापितः — {sangs rgyas kyis gsungs pa'i dam pa'i chos legs par bzhag pa'i} बुद्धविहिते सुधर्मे सुव्यवस्थापिते सू.भा.१४६ख/२६.
legs par bzhugs
• वि. सम्यक्प्रयुक्तः — {de ltar legs par bzhugs pa de dge ba'i phyogs la sbyor bas brten pa'i phyir 'dod pa na spyod pa'i nyon mongs pa'i kun nas dkris pa kun nas mi 'byung bas} तस्यैवं सम्यक्प्रयुक्तस्य कुशलपक्षप्रयोगोपस्तब्धत्वात् कामावचरक्लेशपर्यवस्थानासमुदाचारे सति अभि.स.भा.५८ख/८०; • ना. सुसम्प्रस्थितः, बोधिसत्त्वः मि.को.१०५ख ।
legs par bzhud pa
ना. सुप्रयाणः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {legs par bzhud pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…सुप्रयाणस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
legs par zin pa
• वि. सुनिष्ठितः — {bu mo'i gzugs bzang zhing} … {legs par byas te/} {legs par zin cing} दारिकारूपं प्रासादिकं… सुकृतं सुनिष्ठितम् शि.स.८९ख/८९; सुसमाप्तः — {legs par zin na phyi ma dang /} /{phyi ma 'dod pas de spang bya//} सुसमाप्तं च तं मुञ्चेदुत्तरोत्तरतृष्णया ।। बो.अ.२३क/७.६६; • पा. सुगृहीतम्, विशुद्धवीर्यभेदः — {byang chub sems dpa'i rnam par dag pa'i brtson 'grus} … {rnam pa bcu} … {'tsham pa dang} … {legs par zin pa dang} बोधिसत्त्वस्य विशुद्धं वीर्यम्…दशविधं… अनुरूपम्… सुगृहीतम् बो.भू.१०९ख/१४१.
legs par bzung
= {legs par bzung ba/}
legs par bzung ba
• क्रि. सुगृहीतो भवति — {'di la byang chub sems dpa' rig pa'i gnas lnga po dag las brtsams te/} {ming gi tshogs dang tshig gi tshogs dang yi ge'i tshogs dang ldan pa'i chos gzhan las legs par bzung ste} इह बोधिसत्त्वेन पञ्चविद्यास्थानान्यारभ्य नामकायपदकायव्यञ्जनकायप्रतिसंयुक्तो धर्मः परतः सुगृहीतो भवति बो.भू.१३३ख/१७२; • भू.का.कृ. सुपरिगृहीतः — {rigs kyi bu khyod ni dge ba'i bshes gnyen gyis legs par bzung ngo //} सुपरिगृहीतश्च त्वं कुलपुत्र कल्याणमित्रैः ग.व्यू.३०९ख/३९६.
legs par 'ongs
= {legs 'ongs/}
legs par 'ongs pa
= {legs 'ongs/}
legs par yang dag 'grogs
वि. सुसंहतः — {mkhas shing rtul phod bsrung bar bzod/} /{nor mod legs par yang dag 'grogs/} /{dam pa gnas pa'i yangs pa can//} दक्षा रक्षाक्षमाः शूराः प्रभूतार्थाः सुसंहताः । सन्तः सन्ति विशालायां वासः अ.क.१७७क/२०.१७.
legs par yang dag par sdom pa
साधु संयमः म.व्यु.१६३६ (साधु संयमः {yang dag par sdom pa legs} म.व्यु.३६ख).
legs par yang dag bzhugs
ना. सुसम्प्रस्थितः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१८ (१६ख).
legs par yongs su brtags
भू.का.कृ. सुपरीक्षितम् — {'gro ba'i ded dpon gcig pu tshad med blos/} /{legs par yongs su brtags na rin che bas/} /{'gro ba'i gnas dang bral bar 'dod pa rnams/} /{rin chen byang chub sems legs brtan par zung //} सुपरीक्षितमप्रमेयधीभिर्बहुमूल्यं जगदेकसार्थवाहैः । गतिपत्तनविप्रवासशीलाः सुदृढं गृह्णत बोधिचित्तरत्नम् ।। बो.अ.२ख/१.११.
legs par rab tu rtogs pa
समोदहनम् म.व्यु.७४७३ (समोदहनः {legs par rab tu rtog pa} म.व्यु.१०६क).
legs par rab tu gnas
वि. सुप्रतिष्ठितः — {sor mo'i 'dab ring 'khor lo yis/} /{mtshan zhing legs par rab tu gnas//} दीर्घाङ्गुलिदलौ चक्रलाञ्छनौ सुप्रतिष्ठितौ । अ.क.२१०ख/२४.२९.
legs par rab tu byung ba
वि. सुप्रव्रजितः, श्रावकस्य म.व्यु.१०९२ (२३ख).
legs par rab sad
ना. सुप्रबुद्धः १. श्रावकाचार्यः — {nyan thos kyi dge 'dun chen po} … {'di lta ste/} {'od srung chen po'i bu dang} … {legs par rab sad dang} महाश्रावकसङ्घेन…तद्यथा—महाकाश्यपः…सुप्रबुद्धः म.मू.१००क/९ २. श्रेष्ठी — {de nas bA lo k+Sha zhes pa'i/} /{yul du de bzhin gshegs pa byon/} /{lus ngan gyis bzhin tshong dpon ni/} /{legs par rab sad ces pas mchod//} अथ बालोक्षनामानं देशं प्राप्तस्तथागतः । श्रेष्ठिना सुप्रबुद्धेन कुबेरेणेव पूजितः ।। अ.क.४५ख/५७.६ ३. गृहपतिः — {bA rA Na sIr khyim bdag ni/} /{legs par rab sad ces pa byung //} वाराणस्यां गृहपतिः सुप्रबुद्धाभिधोऽभवत् ।। अ.क.७४क/६२.२.
legs par langs
ना. सूत्थिता, देवकुमारिका — {lho phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{dpal ldan ma dang} … {legs par langs dang} … {bde sgrub ma//} दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती…सुउत्थिता…सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३.
legs par lan glon pa'i tshig
वि. सुपरिहार्यवचनः — {tshig kyal pa spangs pa yin te/} {legs par lan glon pa'i tshig dang dus su smra ba dang} सम्भिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति सुपरिहार्यवचनः कालवादी द.भू.१८८ख/१६.
legs par lung bstan pa
वि. सुव्याकृतः — {byang chub sems dpa' legs par lung bstan pa} सुव्याकृतबोधिसत्त्वः ल.वि.२०५ख/३०९.
legs par lobs pa
वि. सुशिक्षितः — {mgar ba'am mgar ba'i slob ma legs par lobs pas} सुशिक्षितेन कर्मकारेण कर्मान्तेवासिना वा अ.श.६क/५; {legs par lobs pa ni 'ju bar bya ba la mi ltos bar rgal ba} सुशिक्षितः प्लवन् निरपेक्षस्तरति अभि.भा.८क/८९१.
भू.का.कृ. सुविशोधितः — {khyod kyis mos bcabs chen po dang dge ba'i bsam pa legs par shin tu sbyangs so//} सुविशोधिता च ते उदाराधिमुक्तिकल्याणाध्याशयता ग.व्यू.३०९क/३९६.
legs par shin tu sbyangs pa
= {legs par shin tu sbyangs/}
legs par shin tu mdzes par byas pa
भू.का.कृ. सुशोभितम् मि.को.१४१ख ।
legs par shed rdzogs pa
वि. सुप्रबुद्धः म.व्यु.२३८३ (सुप्रबुद्धः {legs par sad pa'am legs par khong du chud pa} म.व्यु.४६क).
legs par shes
= {legs par shes pa/}
legs par shes pa
वि. सुविज्ञः — {legs par shes pa ni thos pa mang ba'i phyir ro//} सुविज्ञो बहुश्रुतत्वात् सू.अ.१९०क/८८; द्र.— {nor bu mkhan mkhas pa nor bu sbyong ba'i tshul legs par shes pa} कुशलो मणिकारो मणिशुद्धिसुविधिज्ञः र.व्या.७६ख/५.
legs par bshad
= {legs bshad/}
legs par bshad pa
= {legs bshad/}
legs par bshams
= {legs bshams pa/}
legs par bshams pa
= {legs bshams pa/}
legs par sad
= {legs par sad pa/}
legs par sad pa
• वि. सुप्रबुद्धः म.व्यु.२३८३ (४६क); • ना. सुप्रबुद्धा, देवकुमारिका — {lho phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{dpal ldan ma dang} … {legs par sad dang bde sgrub ma//} दक्षिणेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । श्रियामती …सुप्रबुद्धा सुखावहा ल.वि.१८६क/२८३.
legs par so btang ba
वि. सुपरिपक्वः — {bum pa legs par so btang bas 'bab chu'am} … {las chu bcus te} सुपरिपक्वेन घटेन नदीतो वा… उदकं परिवहेत् अ.सा.२५४ख/१४३.
legs par so sor brtags pa
सुप्रत्यवेक्षितम् — {legs par so sor brtags par byas nas rab tu dbyung bar bya'o//} सुप्रत्यवेक्षितं कृत्वा प्रव्राजयेत् वि.सू.१४क/१५.
legs par srungs shig
(?)क्रि. परीक्ष्यताम्— {rgyal pos kyang pad ma de legs par srungs shig ces bsgo'o//} राज्ञा उक्तः परीक्ष्यतामेतत्पद्ममिति अ.श.६३ख/५५.
legs par gsung ba
सुभाषितम् म.व्यु.२७७३ (सूक्तम्, सुभाषितम् {legs par bshad pa gsungs pa'am legs par smra ba} म.व्यु.५०ख); सूक्तम् म.व्यु.२७७२; सुव्याख्यातम् म.व्यु.२७७४; सुवचः मि.को.८९ख; द्र. {legs par gsungs pa/}
legs par gsungs pa
• भू.का.कृ. स्वाख्यातः — {btsun pa bcom ldan 'das kyis ci'i slad du gnag rdzi dga' bo legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu 'byung bar 'tshal ba bzlog ste sdum par btang lags} कस्माद्भदन्त भगवता नन्दो गोपालकः स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रजितुकामः पुनरप्यगारायोद्योजितः वि.व.१४८ख/१.३७; अ.श.११३ख/१०३; सुव्याख्यातः म.व्यु.२७७४; आख्यातः — {dge slong tshur shog dogs med cing /} /{mi mthun phyogs bral nyams pa spangs/} /{legs par gsungs pa'i chos 'dul la/} /{tshangs pa'i spyod pa spyad 'dod pa'o//} एहि भिक्षो निराशङ्के निर्विपक्षे क्षयोज्झिते । आख्याते धर्मविनये ब्रह्मचर्यां चरेप्सितम् ।। अ.क.२८३ख/३६.४१; • सं. १. सुभाषितम् — {khye'u 'di ma btsas bzhin du legs par gsungs pa tshol bas na} यस्मादयं दारकोऽजात एव सुभाषितं गवेषते अ.श.१०८क/९८; सूक्तम् — {de bzhin legs gsungs rtag tu rang bzhin yon tan ldan pa yi/} /{chos kyang} तथा धर्मः सूक्तप्रकृतिगुणयुक्तोऽपि सततम् सू.अ.१३०क/२ २. सङ्गीतिः — {rdo rje 'dzin pas legs par gsungs pa'i bstod pa} वज्रधरसङ्गीतिस्तुतिः क.त.३१४५ । ३. स्वाख्यातता — {legs par gsungs pa'ang spangs pas na/} /{brlag 'gyur} स्वाख्याततां च क्षिपति क्षतिं च प्राप्नोति सू.अ.१३४क/७.
legs par gsungs pa smra ba
सौभाषणिकः — {de nas rgyal po des legs par gsungs pa smra ba btsal ba'i phyir gser bye ba thogs te grong dang grong rdal dang yul 'khor dang rgyal po'i pho brang 'khor dag tu bskor} ततस्तेन राजा सौभाषणिकस्यार्थे सुवर्णपिटको ग्रामनगरनिगमराष्ट्रराजधानीषु पर्यटितः अ.श.१०८क/९७.
legs par gsungs pa tshol ba
• क्रि. सुभाषितं गवेषते — {khye'u 'di ma btsas bzhin du legs par gsungs pa tshol bas na} यस्मादयं दारकोऽजात एव सुभाषितं गवेषते अ.श.१०८क/९८; • ना. सुभाषितगवेषी, ब्रह्मदत्तस्य राज्ञः पुत्रः — {khye'u 'di ma btsas bzhin du legs par gsungs pa tshol bas na/} {de'i phyir khye'u 'di'i ming legs par gsungs pa tshol ba zhes bya'o//} यस्मादयं दारकोऽजात एव सुभाषितं गवेषते, तस्माद्भवतु दारकस्य सुभाषितगवेषी नामेति अ.श.१०८क/९८.
legs par gsos
= {legs par gsos pa/}
legs par gsos pa
भू.का.कृ. वर्धितः, ओ ता — {mdzes ma me tog mig can 'di/} /{pad ma'i khongs nas yang dag byung /} /{sbyin sreg lhag ma'i 'o ma yis/} /{bdag gis gnas su legs par gsos//} पद्मोदरसमुद्भूता कन्या कमललोचना । होमावशेषपयसा वर्धितेयं मयाऽऽश्रमे ।। अ.क.२३ख/३.४९.
legs par bsags
= {legs par bsags pa/} {legs par bsags nas} सम्भृत्य— {mtha' yas pha rol tshogs rnams legs bsags nas//} सम्भृत्य सम्भारमनन्तपारम् सू.अ.१४६क/२५.
legs par bsags pa
वि. सूपचितः — {lha'i dbang po 'di ni ngo mtshar mi che ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni tshad med pa'i bsod nams kyi tshogs rnams legs par bsags pa'o//} नेदं देवेन्द्राश्चर्यं बुद्धानां भगवतां सूपचिताप्रमाणपुण्यसम्भाराणाम् स.दु.९७क/१२२.
legs par bsams pa
सुचिन्तितम् — {legs par bsams pa sems pa} सुचिन्तितचिन्ती म.व्यु.१०९९ (२४क).
legs par bsams pa sems pa
वि. सुचिन्तितचिन्ती, श्रावकस्य म.व्यु.१०९९ (२४क).
legs par bsrung ba
• सं. संरक्षणम् — {'chag pa dang 'dug pa dang nyal ba dag gi tshe yang rtag tu legs par bsrung ba lhur byed cing 'dug go//} नित्यमेव क्रमस्थानशय्यासु संरक्षणपरोऽवतिष्ठते अ.श.१४१ख/१३१; • वि. सुरक्षितम् — {de bas bdag gis sems 'di ni/} /{legs gzung legs par bsrung bar bya//} तस्मात्स्वधिष्ठितं चित्तं मया कार्यं सुरक्षितम् । बो.अ.१०ख/५.१८.
legs par bsrung ba lhur byed
वि. संरक्षणपरः — {bram ze de yang khye'u de la lhag par byams par gyur te/} {'chag pa dang 'dug pa dang nyal ba dag gi tshe yang rtag tu legs par bsrung ba lhur byed cing 'dug go//} स ब्राह्मणस्तस्मिन् भूयस्या मात्रयाऽध्यवसितो नित्यमेव क्रमस्थानशय्यासु संरक्षणपरोऽवतिष्ठते अ.श.१४१ख/१३१.
legs par bsrung bar bya
कृ. संरक्ष्यम् — {sman shing ljon pa blta na sdug ces pa'i/} /{rtsa ba la sogs spyad 'os sa bon ltar/} /{rdzogs sangs rgyas kyi sman shing de bzhin du/} /{byis pa dus min spyod las legs bsrung bya//} भैषज्यवृक्षस्य सुदर्शनस्य मूलादिभोग्यस्य यथैव बीजम् । दत्त्वाऽपि संरक्ष्यमकालभोगात् संबुद्धभैषज्यतरोस्तथैव ।। बो.प.१०३ख/७२; सुरक्षितं कार्यम् — {de bas bdag gis sems 'di ni/} /{legs gzung legs par bsrung bar bya//} तस्मात्स्वधिष्ठितं चित्तं मया कार्यं सुरक्षितम् । बो.अ.१०ख/५.१८.
legs par bslab pa
वि. सुशिक्षितः — {bdag nyid legs par bslab pa yin/} {thams cad slob pa yin/} स्वयं सुशिक्षितो भवति । सर्वं शिक्षयति सू.व्या.२४२क/१५७; द्र. {legs par bslabs pa/}
legs par bslabs pa
भू.का.कृ. सुशिक्षितः — {rab 'byor 'di lta ste dper na 'phong gi slob dpon stobs dang ldan pa mda'i mtshon la legs par bslabs pa shin tu mthar phyin pa} तद्यथापि नाम सुभूते बलवानिष्वस्त्राचार्य इष्वस्त्रशिक्षायां सुशिक्षितः सुपरिनिष्ठितः अ.सा.३२८क/१८५; {btsun mo'i 'khor rol mo'i cha byad rgyud gcig pa dang} … {pa Ta ha dang glu dang gar dang rol mo'i dbyangs sgra dang glu dbyangs sbyar ba legs par bslabs pa} अन्तःपुरं तुणव… पटहनृत्यगीतवादित्रसङ्गीतिसम्प्रयोगसुशिक्षितम् ल.वि.१०५ख/१५२.
legs pas khyab
वि. कल्याणकलिलः — {drang srong skyes mchog khyod kyi bstan/} /{de ltar legs pas khyab 'di la/} /{mi gus gang lags de las ni/} /{sdug bsngal chen po'ang ci zhig mchis//} एवं कल्याणकलिलं तवेदमृषिपुङ्गव । शासनं नाद्रियन्ते यत् किं वैशसतरं ततः ।। श.बु.११३ख/९१.
legs dpyad
• वि. शुभम् — {dge ba mtha' dag rtsa ba grags pa'i me tog dpal rab 'bar/} /{legs dpyad 'bru yi tshogs bskyed chos kyi 'khri shing mi rnams kyis//} निखिलकुशलमूला कीर्तिपुष्पोज्ज्वलश्रीः शुभफलभरसूतिर्धर्मवल्ली नराणाम् । अ.क.७९क/७.८६; • कृ. सम्प्रधार्यम् म.व्यु.६५६३ (९४क).
legs spyad
= {legs par spyad pa/}
legs spyod
= {legs par spyod pa/}
legs spyod pa
= {legs par spyod pa/}
legs spyod zlum
सुवृत्तम्— {me long la bzhin dri med legs spyod zlum/} /{de la rang gi rgyal srid 'phos pa lta'i//} पश्यामि तस्मिन् विमले सुवृत्ते संक्रान्तमद्यैव कृतं (मादर्श इव लि.पा.) स्वराज्यम् ।। अ.क.५७ख/५९.७५.
वि. सुसूक्ष्मः — {ba spu legs phra 'jam zhing re re nas/} /{sku yi gyen du g}.{yas phyogs 'khyil ba dang //} एकैकविश्लिष्टमृदूर्ध्वदेहप्रदक्षिणावर्तसुसूक्ष्मरोमा र.वि.१२१क/९५.
legs bab
= {gnyid} संवेशः, निद्रा — {gnyid dang nyal dang gzims pa dang /} /{rmi lam legs bab ces kyang bya//} स्यान्निद्रा शयनं स्वापः स्वप्नः संवेश इत्यपि ।। अ.को.१४५क/१.८.३६; संविशत्यत्रेति संवेशः । विश प्रवेशने अ.वि.१.८.३६.
legs bya ba
= {legs par bya ba/}
legs byas
= {legs par byas pa/}
legs byas ldan
= {legs byas ldan pa/}
legs byas ldan pa
वि. सुकृती — {sa bdag sa rnams kun gyi bdag/} /{don grub ces pa legs byas ldan/} /{sa skyong kun gyi mgo bo la/} /{bka' ni rnam par rtse bar gyur//} आसीदखिलभूपालमौलिलालितशासनः । सिद्धार्थो नाम सुकृती सार्वभौमो महीपतिः ।। अ.क.३५१ख/४७.३; {bla ma legs byas ldan pa bka' ni rab tu sbyin mdzad pas/} /{yongs su rdzogs pa'i slad du bdag la skal ba'i cha shas mdzad//} अस्मिन् कृतः सुकृतिना दिशता नियोगं सम्पूरणाय गुरुणा मम संविभागः ।। अ.क.२९२ख/१०८.१०; सुकृतः — {khyod ni mi skyo drang po dang /} /{gtong phod zol med legs byas ldan/} /{'di nyid phyir na khyad par du/} /{blo ldan rnams kyis bsten byar gyur//} अखेदसरलो दाता निर्व्याजसुकृतो भवान् । अत एव विशेषेण माननीयो मनीषिणाम् ।। अ.क.२३ख/३.४८; सुकृतोचितः — {legs byas ldan pa rnams kyi re ba ni/} /{nges par dam pa'i lam du 'gro bar 'gyur//} भवत्यवश्यं सुकृतोचितानां मनोरथः सत्पथपान्थ एव ।। अ.क.३००क /१०८.६०.
legs byas pa
= {legs par byas pa/}
legs byas ma byas
संस्कृतासंस्कृतत्वम् — {sgra ni gcig nyid yin pa na/} /{legs byas ma byas mi 'grub bo//} संस्कृतासंस्कृतत्वे न शब्दैकत्वेन सिद्ध्यतः । त.स.७९क/७३४.
= {legs par sbyangs pa/} {legs sbyangs nas} संशोध्य — {ngan song thams cad legs sbyangs nas/} /{sems can byang chub thob bya'i phyir/} /{de nas sngags rab bshad bya ste//} सर्वदुर्गतिं संशोध्य सत्त्वानां बोधिः प्राप्यते । अथ मन्त्रं प्रवक्षामि स.दु.१०६ख/१५६.
legs sbyar
= {legs par sbyar ba/}
legs sbyar ba
= {legs par sbyar ba/}
legs sbyar ma sbyar sgra
शब्दापशब्दौ — {byA ka ra Na'i sgra shes pas/} /{legs sbyar ma sbyar sgra dag la/} /{blo ni phul du byung gyur kyang /} /{rgyu skar tshes grangs gza' shes min//} ज्ञात्वा व्याकरणं दूरं बुद्धिः शब्दापशब्दयोः । प्रकृष्यते न नक्षत्रतिथिग्रहणनिर्णये ।। त.स.११५क/९९९.
legs sbyar min
वि. असंस्कृतम् — {ngag ni legs sbyar legs sbyar min/} /{ci ste don dang don med min} (?) // संस्कृतासंस्कृतं वाक्यं अर्थानर्थ तथा परे । म.मू.२३७ख/२६३.
legs sbyin
ना. सुदत्तः, गृहपतिः — {skabs der khyim bdag legs sbyin gyi/} /{bu ni rdzu 'phrul stobs zhes pa/} /{lang tsho ldan pa rdzun skyon gyis/} /{rgyal po yis ni mngon par bsad//} अत्रान्तरे गृहपतिः (पतेः भो.पा.) सुदत्तस्यात्मजो युवा । मिथ्यादोषादृद्धिबलो नाम राज्ञाऽभिघातितः ।। अ.क.२७३क/३४.१०.
वि. असाधुः — {dam pa gal te legs byed nus med kyang /} /{legs min bya la de ni 'jug gam ci//} आर्यस्य कर्तुं यदि साधु (? ध्व)शक्तिरसाधुकृत्यं किमसौ विधाता ।। प्र.अ.४२ख/४८.
legs rmos
वि. सुकृष्टः — {legs rmos zhing la rab nyung gang btab dang //} क्षेत्रे सुकृष्टेऽल्पतरं यदुप्तम् अ.क.१८९क/८१.१.
legs smin
= {legs par smin pa/}
legs smra
= {legs par smra ba/}
legs smras
• भू.का.कृ. सुभाषितम् — {gzhan gyis rig pa grub smra na/} /{de ltar de ni legs smras yin//} परसंविदि सिद्धस्तु स इत्येतत् सुभाषितम् ।। त.स.७४क/६८८; अतिसुभाषितम् — । {de ni legs par smras pa yin te} एतदतिसुभाषितम् त.प.११९क/६८९; सुव्याख्यातम् म.व्यु.२७७४ (५०ख); मि.को.१०४ख; सूक्तम्— {kye ma de nyid de'i don du sbyor ro zhes bya ba ni bsod nams kyis bskyed pa rnams kyis legs par smras so//} अहो सूक्तानि सुखैधितानाम् — सैव हि नाम तदर्थं विनियोक्तव्येति अभि.भा.९१क/१२१७; साधुगीतम् — {phan pa gdags par bya ba ste/} /{des na 'di ltar legs smras yin//} उपकारस्तु कर्तव्यः साधुगीतमिदं ततः ।। त.स.१३०क/११११; • सं. सुभाषितम् — {chos thos nas ni rab rmongs shing /} /{legs par smras zhes smra bar byed//} धर्मं श्रुत्वाऽर्थसम्मूढा भाषन्ते च सुभाषितम् । शि.स.५१ख/४९; त.स.९५ख/८४४.
legs mtshams sbyar
वि. सुसन्धिः — {brgyan par gyur cing mdor bsdus min/} /{nyams dang 'gyur ba dag gis gtams/} /{sa rga shin tu rgya che min/} /{mnyan 'os br}-{i t+ta legs mtshams sbyar//} अलंकृतमसंक्षिप्तं रसभावनिरन्तरम् । सर्गैरनतिविस्तीर्णैः श्रव्यवृत्तैः सुसन्धिभिः ।। का.आ.३१९क/१.१८.
legs mtshon
= {legs par mtshon/}
legs mdzad
वि. साधुः — {legs mdzad khyod kyis srog kyang ni/} /{slong ba'i skye bo rnams la btang //} प्राणैरपि त्वया साधो मानितः प्रणयी जनः ।। श.बु.११०ख/१२; द्र.— {bsam pa legs par mdzad pa la bdag gis bstod pa 'di bgyis so//} सुचेतनकराय इदं स्तोत्रं मया कृतम् का.व्यू.२१५ख/२७५.
legs bzhag pa
वि. सुव्यवस्थः — {thub pas gsungs pa'i dam chos legs bzhag pa} मुनिविहितसुधर्मसुव्यवस्थः सू.अ.१४६ख/२६.
legs zlum
वि. संवृत्तः — {dpung pa legs zlum phyag 'jam ring /} /{zlum zhing mthon dman med pa dang //} संवृत्तस्कन्धता वृत्तश्लक्ष्णानुन्नामबाहुता ।। र.वि.१२१क/९४.
legs gzigs dbang phyug
ना. सुलोकितेश्वरः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {phyag na rin chen dang} … {legs gzigs dbang phyug dang} … {de dag dang gzhan yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams dang lhan cig} तद्यथा—रत्नपाणिः…सुलोकितेश्वरः…एतैश्चा– न्यैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः सार्धम् म.मू.९४ख/६.
legs bzung
= {legs par bzung ba/}
legs 'ongs
• सं. स्वागतम् — {phyag 'tshal ba'i sbyor bas sor mo thams cad rtse mo brkyang bas skal bzang legs par 'ongs pa brjod 'gyur rnal 'byor pa la yang} अभिवादनयोगेन सर्वाङ्गुल्यग्रसारात् प्रवदति सुभगा स्वागतं योगिनश्च वि.प्र.१७७ख/३.१८७; {kwa ye thub pa'i sras khyed legs 'ongs sam//} भोः स्वागतं ते मुनिपुत्र अ.क.१२०क/६५.३०; • ना. स्वागतः, भिक्षुः/महाश्रावकः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang} … {tshe dang ldan pa legs 'ongs dang} … {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन… आयुष्मता च स्वागतेन… एवंप्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.२क/१; {nyan thos chen po lnga brgya po} … {ga yA 'od srung dang} … {legs 'ongs la sogs pa} पञ्च महाश्रावकशतानि…गयाकाश्यपः…स्वागतः । इत्येवंप्रमुखानि स.पु.७८क/१३२; वि.व.२९०क/१.१११.
legs bshad
• सं. १. सूक्तिः — {legs bshad rin chen dag gi mtsho//} सागरः सूक्तिरत्नानाम् का.आ.३१९ख/१.३४; {legs bshad mgrin par rnam gnas bla ma la 'dud mgo dang} सूक्तिः कण्ठविवर्तिनी गुरुनतिर्मौलौ अ.क.२७क/५३.१; सूक्तम् — {mdun sa 'dir ni cung zad gang /} /{legs bshad rin chen rnam dpyad de//} अस्मिन् सदसि यत्किंचित् सूक्तरत्नं विचार्यते । अ.क.२८क/५३.१३; {rgyal po khyod kyi tshigs bcad nyid/} /{mngon par gsar pa srid gsum na/} /{sgrogs na mkhas pa'i dbang phyug dag/} /{legs bshad rgyas pa gzhan gyis ci//} राजन्नभिनवश्लोकस्तवैव भुवनत्रये । गीयते विबुधाधीश किमन्यैः सूक्तविस्तरैः ।। अ.क.२९क/५३.१८; {legs bshad nyes par smras pa dag} सूक्तदुरुक्तयोः सू.अ.१४९ख/३२; सुभाषितम् — {legs bshad kyis ni sa gzhi dang /} /{nor ni tshegs chen dag gis 'thob//} सुभाषितैर्भूमिर्धनं कृच्छ्रेण लभ्यते अ.क.२९०क/१०७.२२; {snang ba med pa'i gnas rnams dag tu sgron me bzhin/} /{legs par bshad pa bden pa'i lam ni gsal bar byed//} सुभाषितं सत्यपथप्रकाशनं करोत्यनालोकपदे सुदीपवत् । अ.क.२३९क/९१.१; सुकथितम् — {rgyal ba'i legs bshad pas} जिनानां सुकथितैः सू.अ.१५७ख/४५ २. सुदेशना— {shes rab kyis 'tsho ba dang legs par bshad pa ni 'di'i las yin te} प्रज्ञाजीवः सुदेशना चास्य कर्म सू.व्या.२०२ख/१०४; • भू.का.कृ. स्वाख्यातः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa dgra bcom pa} … {de'i legs par bshad pa'i chos dang} तथागतो भगवानर्हन्…स्वाख्यातोऽस्य धर्मः अभि.भा.२३७ख/७९९; {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di legs par bshad cing legs par bstan te} इयं प्रज्ञापारमिता स्वाख्याता सुनिर्दिष्टा अ.सा.१६९क/९५; सूक्तः, ओ ता — {rgyal sras tshig ni mi zhan pa/} /{snyan zhing legs bshad grags pa dang //} अदीना मधुरा सूक्ता प्रतीता वाग्जिनात्मजे । सू.अ.१८२क/७७; सुदेशितः — {zab cing rgya che legs par bshad pa'i chos/} /{'di la gal te mos med grub pa yin//} औदार्यगाम्भीर्यसुदेशितेऽस्मिन् धर्मेऽधिमुक्तिर्यदि नास्ति सिद्धम् ।। सू.अ.१३३ख/७; सुविहितः — {legs par bshad pa mi zad pa'i chos kyi char chen po} महतः सुविहितस्याक्षयस्य धर्माम्बुवर्षस्य सू.व्या.१५३क/३८; सुव्याहृतः — {'di ni shes pa'i ming gi rnam grangs yin pa'i phyir ro//} {bdag nyid las bdag nyid kho nas byed pa yin no zhes bya ba 'di ni legs par bshad pa yin no//} ज्ञानपर्यायत्वादस्यात्मानमेव करोतीति सुव्याहृतमेतत् त.प.२३१ख/९३३; सूचितः — {ngo mtshar mdzad gyur mdzes pa'i mthu ldan pa/} /{'char kas legs par bshad la rab shes nas//} आश्चर्यभूतं रुचिरप्रभावमुदायिना सूचितमाकलय्य । अ.क.१९४क/२२.१८.
legs bshad 'tshol ba
ना. सुभाषितगवेषी, नृपः — {bA rA Na sIr mi yi bdag/} /{legs bshad 'tshol ba zhes pa byung /} /{gang gi grags pa dri med rigs/} /{dpal gyi 'phreng ba bzhin du mdzes//} सुभाषितगवेषीति वाराणस्यामभून्नृपः । यस्य जात्युज्ज्वला कीर्तिर्मालेव विबभौ श्रियः ।। अ.क.२७क/५३.३.
legs bshams pa
भू.का.कृ. स्वास्तीर्णम् — {khri dang mal stan legs bshams pa/} /{der ni dge slong dge 'dun ni/} /{chos gos mdzes pa zhi ba yi/} /{mtshan nyid nyams pa med pa mthong //} स्वास्तीर्णासनपर्यङ्के तस्मिन् रुचिरचीवरम् । ददर्श सङ्घं भिक्षूणामक्षुण्णशमलक्षणम् ।। अ.क.१३६क/६७.२५.
आशीर्वादः — {de nas gnas brtan ma 'gags pas de la chos gos tshon can dag byin te/} {tshe ring bar gyur cig ces legs su smon pa yang byas so//} ततः स्थविरानिरुद्धेनास्मै काषायाणि दत्तानि, आशीर्वादश्च—दीर्घायुर्भवत्विति अ.श.२२०ख/२०४; आशिषः म.व्यु.२७४० (५०क); मि.को.१३१क ।
legs so zhes bya ba
साधुकारः — {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bus tshe dang ldan pa rab 'byor la legs so zhes bya ba byin te} अथ खल्वायुष्मान् शारिपुत्र आयुष्मते सुभूतये साधुकारमदात् अ.सा.५क/३.
legs so'i tshig
साधुकारः — {bcom ldan 'das legs so//} {bde bar gshegs pa legs so zhes bya ba legs so'i tshig gis mnyes par byas nas} साधु भगवन् साधु सुगतेति साधुकारेण हर्षयित्वा स.दु.९८ख/१२४.
legs gsung
= {legs par gsung ba/}
legs gsungs
= {legs par gsungs pa/}
legs bsags
= {legs par bsags pa/}
legs bsags pa
= {legs par bsags pa/}
legs bsrung
= {legs par bsrung ba/}
legs bsrung ba
= {legs par bsrung ba/}
len
= {len pa/} {len na} उपादीयमानः — {de yang dngos su ma grub la/} {brgyud nas len na yang ma nges pa nyid yin no//} तदपि साक्षादसिद्धम् । पारम्पर्येणाप्युपादीयमानमनैकान्तिकमेव त.प.१७ख/४८१. । {len du} अर्थम् — {de la mi'am ci mo rnams chu len du 'ongs pa mthong nas} किन्नरीस्तत्र चापश्यत् पानीयार्थमुपागताः ।। वि.व.२१७क/१.९४; आहर्तुम् — {'di yi zas ni len du bdag/} /{gal te rang gi khyim song na//} अस्या भोजनमाहर्तुं व्रजामि स्वगृहं यदि । अ.क.१५क/५१.९.
len mkhan
वि. ग्राहकः — {nor gyi bdag dang bu lon pa/} /{gnyis po rab sbyor len mkhan rim//} उत्तमर्णाधमर्णौ द्वौ प्रयोक्तृग्राहकौ क्रमात् । अ.को.१९४ख/२.९.५.
len du 'jug
क्रि. आदिदेश — {'jigs med yin yang de yi ngo tsha ni/} /{de tshe mi smra brtul zhugs len du 'jug//} विशारदस्यापि हि तस्य लज्जा तत्कालमौनव्रतमा– दिदेश ।। जा.मा.२११क/२४६.
len 'dod pa
जिघृक्षा — {'dis len mi 'dod pa nyid ni ma byas pa nyid do//} नास्याजिघृक्षायां कृतत्वम् वि.सू.५४क/७०.
len pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {blang} भवि., {blangs} भूत., {longs} विधौ) उपाददाति — {yang srid par skye ba len pa} पुनरेव भवोपपत्तिमुपाददाति र.व्या.१००ख/४८; आदत्ते — । {chu 'dzin dag gi phreng ba 'dis/} … /{deng yang bdag gi srog rnams len//} आदत्ते चाद्य मे प्राणानसौ जलधरावली ।। का.आ.३२५ख/२.११०; उपादत्ते — {sA lu'i 'bras bu don du gnyer ba rnams sA lu'i sa bon kho na len par byed kyi} शालिफलार्थिनः शालिबीजमेवोपाददते त.प.१४९क/२४; {yon tan mthong bas yongs sred pa/} /{nga yi zhes de'i sgrub byed len//} गुणदर्शी परितृष्यन् ममेति तत्साधनान्युपादत्ते ।। प्र.वा.११६क/१.२२०; गृह्णाति — {gzhan la sdug bsngal byas pa'i rgyus/} /{rmongs pas sdug bsngal mi bzad len//} अन्योन्यदुःखनाद् घोरं दुःखं गृह्णन्ति मोहिताः ।। बो.अ.२८ख/८.१३३; गृह्णीते — {sbom po ni gang gis gang len pa de de yis rnam par gzhag pa la gzhan gyis rku ba'o//} स्थूलं यो यद् गृह्णीते तस्य तदिति व्यवस्थायामन्यहारे वि.सू.१६ख/१८; उद्गृह्णाति — {de dag las rim gror chos nyan to/} /{len to 'dzin to//} तेषां च धर्मदेशनां सत्कृत्य शृणोति उद्गृह्णाति धारयति द.भू.२०१क/२२; आहरति — {'ga' zhig la la las ldan pa'i rdzas long} ( {sa} ) {shig ces brjod pa na/} {rdzas gang dag gi ldan pa kho na dmigs pa de kho na len gyi} कश्चित् केनचित् संयुक्ते द्रव्ये आहरेत्युक्ते ययोरेव द्रव्ययोः संयोगमुपलभते ते एवाहरति त.प.२७७क/२७१; कर्षति {dper na khab long zhes bya ba'i rdo bas ma phrad pa'i lcags len na yang ma phrad pa thams cad mi len pa bzhin no//} यथा—अयस्कान्तो नामोपलोऽप्राप्तमयः कर्षन्नपि न सर्वमप्राप्तं कर्षति त.प.१८३ख/८२८; • सं. १. आप्तिः — {skyes bu kun gyi 'jug pa ni/} /{de spong len pa'i 'bras can yin//} तत्त्यागाप्तिफलाः सर्वाः पुरुषाणां प्रवृत्तयः । प्र.वृ.३०९ख/५७; उपादिः — {len pa ni len par byed pa'o//} उपादानम् उपादिः त्रि.भा.१५०क/३७; आदानम् — {mtshon cha len pa la sogs pa} शस्त्रादानादि अभि.स.भा.१८ख/२४; {khur len pa yang phung pos ma bsdus par yang thal bar 'gyur ro//} भारादानस्यापि स्कन्धासंग्रहप्रसङ्गाच्च अभि.भा.८७ख/१२०६; {'thob pa khyad par can la sgrib pa ni len pa dang spong ba gang yin pa'o//} प्राप्तिविशेषावरणं यदादानविवर्जने म.भा.१०क/८२; {rab byung len pas thob pa} आदानलब्धा प्रव्रज्या सू.अ.२५०ख/१६८; {ma byin par len pa} अदत्तादानम् वि.प्र.३२क/४.५; उपादानम् — {de 'grub pa ni dor ba dang len pa} तस्य सिद्धिः हानम्, उपादानं च न्या.टी.३९क/३०; {spong ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su bsgrub pa ni tha snyad do//} हानोपादानलक्षणमनुष्ठानं व्यवहारः त.प.१७३ख/८०४; उद्ग्रहः — {sangs rgyas bsten dang kun 'dri dang /} /{sbyin dang tshul khrims sogs spyod pas/} /{len dang 'dzin la sogs pa yi/} /{snod du dam pa rnams bzhed do//} बुद्धोपासनसम्प्रश्नदानशीलादिचर्यया । उद्ग्रहधारणादीनां भाजनत्वं सतां मतम् ।। अभि.अ.७क/४.७; परिग्रहः — {gnas gsum par ni 'pho ba na/} /{bstan bcos len par rigs ldan yin//} तृतीयस्थानसंक्रान्तौ न्याय्यः शास्त्रपरिग्रहः ।। प्र.वा.१४१क/४.५१; प्रतिग्रहः — {chom rkun pa la sbyin bdag gi sems kyis len pa la nyes pa med do//} न हर्तुर्दानपतिचित्तेन प्रतिग्रहे दोषः वि.सू.१६ख/१९; ग्रहणम् — {med pa mi byed pa'i phyir dang rgyu len pa'i phyir dang} … {rgyu yod pa'i phyir 'bras bu yod pa yin no//} असदकारणादुपादानग्रहणात्…कारणभावाच्च सत्कार्यम् ।। त.प.१४८ख/२३; {sdom pa len pa} संवरग्रहण(–) बो.प.५१क/११; {yid gzhungs pa ni len pa dang 'dzin pa dang khong du chud pa dag la'o//} मेधा ग्रहणधारणप्रतिवेधेषु सू.व्या.१४८ख/३०; उद्ग्रहणम् — {len pa ni dang ba chen pos bdag la bdog par byed pa'o//} उद्ग्रहणं महता प्रसादेनात्मसात्करणम् म.टी.२९४क/१५९; {shi ba'i nor len pa la'o//} मृतधनोद्ग्रहणे वि.सू.५१क/६४; आहरणम् — {mdzes ma'i gzugs su g}.{yo med ni/} /{bdud rtsi len du 'ong ba bzhin//} अमृताहरणायातं कान्तारूपमिवाच्युतम् ।। अ.क.१३२क/६६.८२; {de nas nyin gzhan sna tshogs bya ba byas/} /{thub pa 'bras bu yam shing len du song //} अथापरे द्युर्विहितस्वकृत्ये – (श्वकृत्यकृतो लि.पा.) मुनौ फलेध्माहरणे प्रयाते । अ.क.१२३ख/६५.६४ २. प्रत्यनुमार्गणम् — {sogs pa'i sgras ni dran pa dang} … {rang gis gtams pa len pa dang} … {bcings pa dang thar pa la sogs pa'i rnam par gzhag pa gzung ngo //} आदिशब्देन स्मृति…स्वयंनिहितप्रत्यनु– मार्गण…बन्धमोक्षादिव्यवस्थापरिग्रहः त.प.१४२क/१४; अन्वेषणम् — {gzugs la sogs pa nyams su myong ba las dran pa dang the tshom las nges pa dang bcol ba las len pa dang} रूपाद्यनुभवात् स्मरणम्, विमर्शान्निर्णयः, स्थापनादन्वेषणम् त.प.२५०क/२१५ ३. आकर्षणम् — {gang yang yul thams cad na gnas pa'i lcags rnams len par thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} सर्वदेशावस्थितानामयसामाकर्षणप्रसङ्गाद् त.प.१८४क/८२९; • पा. १. उपादानम्, प्रतीत्यसमुत्पादाङ्गविशेषः — {de la yan lag bcu gnyis ni/} {ma rig pa dang} … {sred pa dang len pa dang srid pa dang} तत्र द्वादशाङ्गानि—अविद्या…तृष्णा, उपादानम्, भवः अभि.भा.१२४क/४३५; {sred pa 'phel ba ni len pa'o//} तृष्णावैपुल्यमुपादानम् शि.स.१२४ख/१२१ २. उद्ग्रहः, धर्मचर्याभेदः — {chos spyod rnam pa bcu gang zhe na/} {yi ge 'bri mchod sbyin pa dang /} /{nyan dang klog dang len pa dang /} /{'chad dang kha ton byed pa dang /} /{de sems pa dang sgom pa 'o//} कतमद् दशधा धर्मचरितम्? लेखना पूजना दानं श्रवणं वाचनोद्ग्रहः ।। प्रकाशनाऽथ स्वाध्यायश्चिन्तना भावना च तत् । म.भा.२१क/१५७; उद्ग्रहणम् — {theg pa chen po'i yi ge 'bri ba dang} … {len pa dang} … {sgom pa'o//} महायानस्य लेखनम्… उद्ग्रहणम्… भावनं च म.भा.२१ख/१५७ ३. आदानम्, पाणीन्द्रियस्य कर्म — ( {ngag dang} ) {lag pa dang rkang pa dang rkub dang mdoms rnams kyi tshig dang len pa dang 'gro ba dang rtug pa dang kun tu dga' ba'i bya ba dag la dbang byed pa'i phyir dbang po nyid du kha bskang bar bya'o zhe na} वाक्पाणिपादपायूपस्थानामपि चेन्द्रियत्वमुपसंख्यातव्यम्, वचनादानविहरणोत्सर्गानन्देष्वाधिपत्यात् अभि.भा.५४ख/१४२; • वि. = {len pa po} आदायी — । {mi ma byin pa len pa} … {mar mi shes pa phar mi shes pa} अदत्तादायिनां पुरुषाणां…अमातृज्ञानामपितृज्ञानाम् ग.व्यू.१९१क/२७३; ग्राहकः — {dge slong yongs su dag pa len pas yongs su dag pa blangs nas brgyug par mi bya'o//} पारिशुद्धिग्राहकेण भिक्षुणा पारिशुद्धिं गृहीत्वा न धावितव्यम् वि.व.१५०क/२.१२४; {len pa kun ni rlung dang 'dra/} /{sbyin pa byed pa zhing bzhin no//} वायुभा ग्राहकाः सर्वे क्षेत्रवद्दायका भवेत् ।। ल.अ.१८९क/१६०; प्रतिग्राहकः म.व्यु.२८६४ (५२क); प्रतिग्राहिका — {gtor ma len pa'i lha} बलिप्रतिग्राहिका देवताः अ.श.८ख/७; वि.व.२०६ख/१.८०; प्रतिग्रहीता — {nor sbyin pas ni dmyal bar 'gro ba dang /} /{len pa lha yul 'gro zhes bya ba yang //} यच्चात्थ ( र्थ भो.पा.)दाता नरकं प्रयाति प्रतिग्रहीता तु सुरेन्द्रलोकम् । जा.मा.२०ख/२२; • उ.प. भुक् — {grong dang mchod rten gyis/} /{bskor ba'i khang par gtor len tshang skyed rtsom pa'i} नीडारम्भैर्गृहबलिभुजामाकुलग्रामचैत्याः मे.दू.३४३ख/१.२४; • द्र. — {btsun pa dpal len} भदन्तश्रीलातः अभि.स्फु.१५५क/८८०; {zho gang yin pa de 'o ma/} /{'o ma gang yin de zho zhes/} /{drag po len gyis bstan pa ste//} यदेव दधि तत्क्षीरं यत्क्षीरं तद्दधीति च । वदता रुद्रिलेन त.प.१५२क/२९. • (द्र.— {nye bar len pa/} {yongs su len pa/} {yang dag par len pa/} {nyams su len pa/} {dang du len pa/} {glu len pa/} {pi wang len pa/} {bag mar len pa/} {khas len pa/} {lhur len pa/} {gnas ngan len/} {bcud len/} {hong len/} {lnga len/} {byin len/} ).
len pa po
वि. ग्रहीता — {gta' nyi rir blang bar bya'o//} {dpang po dang lo dang zla ba dang nyi ma dang dge 'dun gyi gnas brtan dang dge skos dang len pa po dang rdzas dang bskyed rnams dpang rgyar bris nas so//} बन्धकं द्विगुणमादाय साक्षिसंवत्सरमासदिवससङ्घस्थविरो(पधि)– वारिकग्रहीतृधनलाभानारोप्य पत्रे वि.सू.२६ख/३३; प्रतिग्राहकः — {sbyin pa'i ngo bo nyid ni len pa po rnams la don gtong ba'o//} अर्थप्रतिपादनं प्रतिग्राहकेषु दानस्य स्वभावः सू.अ.२००ख/१०२; {sbyin pa po dang len pa po dang sbyin par rnam par rtog pa'i phyir} दायकप्रतिग्राहकदानविकल्पनात् सू.व्या.२०३क/१०५; {sbyin pa po dang sbyin par bya ba dang len pa po rnams su rnam par mi rtog pa'i phyir} दातृदेयप्रतिग्राहकाविकल्पनात् सू.व्या.२०६ख/१०९.
len pa ma mchis pa
वि. निरुपादानः — {nyon mongs bcings pa bcad nas ni/} /{kun kyang len pa ma mchis par/} /{myur du rab tu grol 'gyur te/} /{dge ba mchog gi 'bras bu 'thob//} मोक्ष्यन्ते च लघुं सर्वे छित्त्वा वै क्लेशबन्धनम् । यास्यन्ति निरुपादानाः फलप्राप्तिवरं शुभम् ।। ल.वि.१७२क/२५९.
len pa ma yin pa
अप्रतिग्रहता — {gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa sbyin par byed pa yang ma yin/len} {pa yang ma yin pa gang yin pa/} {de shes rab kyi pha rol tu phyin pa'o//} या च रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानामदानता अप्रतिग्रहता, इयं प्रज्ञापारमिता सु.प.४२ख/२०.
len pa mi mnga' ba
निरादानः, तथागतस्य नामपर्यायः म.व्यु.६४ (२ख).
len pa mi rig pa
असंविदितकोपादिः — {de ni 'di la 'di'o zhes tshor ba'i rnam par mi rig pas de'i phyir de ni len pa mi rig pa zhes bya'o//} सोऽस्मिन् इदं तदिति प्रतिसंवेदनाकारेणासंविदित इत्यतस्तदसंविदितकोपादीत्युच्यते त्रि.भा.१५०क/३७.
len pa med pa
• वि. अनादानः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa} … {len pa med pa/} {nye bar len pa med pa} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः…अनादानोऽनुपादानः ल.वि.१८७ख/२८६; • सं. अनुपादानम् — {lta ba 'di yang spangs pa dang bor ba dang bstsal bar 'gyur la/} {lta ba gzhan yang nying mtshams sbyor ba med pa dang len pa med pa dang 'byung ba med par 'gyur ro//} अस्याश्च दृष्टेः प्रहाणं भविष्यति प्रतिनिसर्गो वान्तीभावः, अन्यस्याश्च दृष्टेरप्रतिसन्धिरनुपादानमप्रादुर्भावः अ.श.२७९क/२५६.
len pa med pa'i spyan
ना. अनिनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {len pa med pa'i spyan dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिनेत्रस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
len pa med pa'i mu khyud
ना. अनिनेमः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {len pa med pa'i mu khyud dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिनेमस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
len pa las gyur pa
वि. औपादानिकः — {len pas kyang len pa las gyur pa zhes bya ba ni rnam par shes pa'i zas te/} {kun gzhi rnam par shes pa nye bar len pa'i dbang gis lus gnas pa'i phyir te} उपादानत औपादानिकः विज्ञानमाहारः, आलयविज्ञानोपादानवशेनात्मभावोपस्थानात् अभि.स.भा.३२ख/४५.
len pa'i rgyu
पा. उपादानहेतुः म.व्यु.७०६६ (१०१क); द्र. {nye bar len pa'i rgyu/}
len pa'i rnam par shes pa
पा. = {kun gzhi rnam shes} आदानविज्ञानम्, आलयविज्ञानम् — {yang dang yang nying mtshams sbyor bar byed pas len pa'i rnam par shes pa'o//} पुनः पुनः प्रतिसन्धिबन्धे आत्मभावोपादानादादानविज्ञानम् अभि.स.भा.९ख/११.
len pa'i spang ba
पा. प्रतिग्रहनैस्सर्गिकः, नैस्सर्गिकभेदः — {len pa'i spang ba rnam par 'byed pa'o//} प्रतिग्रहनैस्सर्गिकविभङ्गः वि.सू.२४ख/३०; {len pa'i spang ba zhu ba'o//} प्रतिग्रहनैस्सर्गिकपृच्छा वि.सू.२४ख/३०.
len par 'gyur
क्रि. १. ग्रहीष्यति — {ma tang gas rgyal srid len par 'gyur ro zhes bya ba'i dogs pa yod dam ci} किं मतङ्गो राज्यं ग्रहीष्यतीत्याशङ्कसे ना.ना.२२६क/१३; हरिष्यति — {bgos pa min pa'i nor dag las/} /{khyed ni tshul gyis len par 'gyur//} अविभक्तधनादर्धं न्यायेनैष हरिष्यति ।। अ.क.५क/५०.३९ २. [1] आहरेत् — {gzhan du na gang yang rung ba len par 'gyur ro//} अन्यथा यत्किञ्चिदाहरेत् त.प.२७९क/२७१ [2] आकर्षणं स्यात्— {de lta ma yin na yul thams cad na gnas pa'i lcags len par 'gyur ro//} अन्यथा सर्वदेशावस्थितानामयसामाकर्षणं स्यात् त.प.१८३ख/८२९.
len par 'dod pa
= {len 'dod pa/}
len par byed
• क्रि. १. [1] आदानं करोति — {len par byed pas dkyil 'khor nyid/} /{'dus pa dkyil 'khor nyid du brjod//} आदानं तत्करोतीति मण्डलं मीलनं मतम् ।। हे.त.१७ख/५६; प्रतिगृह्णाति — {khyim bdag de yang gzhan la phan gdags pa'i phyir len par byed do//} गृहपतिरपि परानुग्रहार्थं प्रतिगृह्णाति अ.श.१५०क/१४०; उपादत्ते — {sA lu'i 'bras bu don du gnyer ba rnams sA lu'i sa bon kho na len par byed kyi} शालिफलार्थिनः शालिबीजमेवोपाददते त.प.१४९क/२४; {dus kyi khyad par mtshams bcad pa'i dngos po dang ldan pa'i rigs brjod pa nyid kyis len par byed de} कालप्रकर्षमर्यादावच्छिन्नवस्तुसमवेतां जातिमभिधेयत्वेनोपाददते त.प.४ख/४५३; उपादीयते — {nus pa gang yin pa'i rgyu cung zad len par byed kyi} किञ्चिदेवोपादानमुपादीयते, यदेव समर्थम् त.प.१४९ख/२५ [2] करोति — {de dag ni rol mo'i sgra'i khyad par rnam pa sna tshogs len par byed do//} ये विचित्रैर्वाद्यविशेषैर्वाद्यं कुर्वन्ति अ.श.६०क/५१ [3] उपादित्सते — {'dod pa dang mi 'dod pa'i sgrub par byed pa'i 'bras bu nyams su ma myong ba de dag ni 'dor ba'am len par byed pa ma yin te} न ह्यननुभूतेष्टसिष्ट (ष्टानिष्ट भो.पा.)साधनफलानि नियमेन जिहासन्त्युपादित्सन्ते वा त.प.१००क/६४९ [4] नीयते — {ma ma su yi ched du ni/} /{chu 'di 'bad nas len par byed//} मातः कस्य कृते तोयमिदं यत्नेन नीयते । अ.क.११२क/६४.२८४ २. उपादास्यते — । {de lta yin dang re zhig rgol ba rang nyid ma rtogs par ji ltar gzhan rtogs par bya ba'i don du sgrub par byed pa len par byed} ततश्च वादी स्वयमेव वा तदप्रतिपन्नः कथं परप्रतिपादनाय साधनमुपादास्यते त.प.२१७ख/९०५ ३. आनयेत् — {ji ltar bu la ma zhig ni/} /{mkha' las shing thog len byed cing //} माता यथा हि पुत्रस्य आकाशात् फलमानयेत् । ल.अ.१७७ख/१४०; • = {len par byed pa/}
len par byed pa
• वि. उपादाता — {de lta bas na phung po rnams len par byed pa yang 'ga' yang med la/} {'dor bar byed pa yang med do//} तस्मान्नास्ति स्कन्धानां कश्चिदुपादाता, नापि निक्षिप्ता अभि.भा.८८क/१२०८; प्रतिग्रहीता — {gal te tshes bco lnga la thams cad kyis ltung ba shes sam yid gnyis su gyur na len par byed pa bsgrub pa'i phyir dge slong 'ga' zhig rang gi phyir bcos pa'i don du gnas gzhan du gtang bar bya'o//} सर्वे चेत् पञ्चदश्यामापत्तिं प्रतीयुर्विमतिं वा स्वप्रतिक्रियार्थमावासान्तरे कञ्चित् प्रस्थापयेयुः प्रतिगृहीतृसंवत् – (ग्रहीतृसम्पत्त्)यर्थम् वि.सू.५८क/७४; • सं. १. उपादानम् — {len pa ni len par byed pa'o//} उपादानम् उपादिः त्रि.भा.१५०क/३७; संग्रहः — {chad pas bcad pa gzhan gyis len par byed pa la nyes pa sbom por 'gyur ro//} अवसादितसंग्रहेऽन्यस्य स्थूलात्ययः वि.सू.८ख/९ २. पर्याहारः — {len byed lam ni bi ba d+hau/} /{bI ba d+hau yang de bzhin no//} पर्याहारश्च मार्गश्च विवधौ वीवधौ च तौ ।। अ.को.२२४ख/३.३.९६; विक्रेतृभिः देशान्तरादाहृतं विक्रयस्थानस्थं तण्डुलादिद्रव्यं पर्याहारः अ.वि.३.३.९६; • = {len par byed/}
len pas thob pa
पा. आदानलब्धा, प्रव्रज्याभेदः — {sa rnams kun la blo ldan gyi/} /{rab byung len pas thob pa dang /} /{chos nyid kyis ni thob pa gzhan/} /{rab tu byung ba ston byed yin//} आदानलब्धा प्रव्रज्या धर्मतोपगता परा । निदर्शिका च प्रव्रज्या धीमतां सर्वभूमिषु ।। सू.अ.२५०ख/१६८; = {yang dag par len pas thob pa/}
len byed
= {len par byed/} {o pa/}
len byed pa
= {len par byed/} {o pa/}
len mi 'dod pa
अजिघृक्षा — {'dis len mi 'dod pa nyid ni ma byas pa nyid do//} नास्याजिघृक्षायां कृतत्वम् वि.सू.५४क/७०.
len med rtogs pa
निरुपादिगतिः — {mngon par rtogs mtha'i ye shes dang /} /{de bzhin len med rtogs pa dang /} /{zhum pa rnams kyang spro bya'i phyir/} /{de dag dgongs te bshad pa'o//} अभिसमयान्तिकं ज्ञानं निरुपादिगतिस्तथा । प्रोत्साहना च लीनानामेतत्सन्धाय देशितम् ।। ल.अ.१५२ख/९९.
पट्टः, ओ ट्टम् — {lcags kyi leb ma 'bar bas kha cig dkris/} /{gzhan dag lcags kyi rdza chen nang du bskol//} आवेष्ट्यन्ते लोहपट्टैर्ज्वलद्भिर्निष्क्वाथ्यन्ते लोहकुम्भीष्वथान्ये । जा.मा.१७६ख/२०५.
leb leb po
वि. चिपिटः — {sna leb leb por mi 'gyur/} {sna yon por mi 'gyur ro//} न चिपिटनासो भवति, न वक्रनासो भवति स.पु.१३१क/२०७; {sna leb cing mi sdug pa dang} स्फुटितचिपिटविरूपघोणानि जा.मा.३९ख/४६.
le'u
परिच्छेदः — {spyod yul la log par rtogs pa ni mngon sum gyi le'ur bsal nas} प्रत्यक्षपरिच्छेदे तु गोचरविप्रतिपत्तिर्निराकृता न्या.टी.४७ख/९१; पटलः — {lus la sna tshogs tshad ni nang gi le'ur brjod par bya'o//} देहे विश्वस्य मानमध्यात्मपटले वक्तव्यम् वि.प्र.१५२ख/१.२; {kye'i rdo rje las bris sku'i cho ga'i le'u ste drug pa'o//} हेवज्रपटविधानपटलः षष्ठः हे.त.२६ख/८६; परिवर्तः — {rnam pa thams cad mkhyen pa nyid kyi spyod pa'i le'u zhes bya ba ste dang po'o//} सर्वाकारज्ञताचर्यापरिवर्तो नाम प्रथमः अ.सा.२९क/१६; {'bod 'grogs kyis gsol ba btab pa'i le'u ste dang po'o//} रावणाध्येषणापरिवर्तो नाम प्रथमः ल.अ.६३ख/९; वर्गः — {'od srung gi le'u ste dang po'o//} काश्यपवर्गः प्रथमः वि.व.२८६क/१.१०४; अध्यायः — {sarga rang bzhin nges grol dang /} /{nges pa le'u skyed rnams la//} सर्गः स्वभावनिर्मोक्षनिश्चयाध्यायसृष्टिषु । अ.को.२१९ख/३.३.२२; अध्यायो नाम रामायणादिमहाकाव्येषु कथानां विश्रान्तिस्थानम्; यथा—सर्गबन्धो महाकाव्यम् अ.विव.३.३.२२; सर्गः — {sarga/} {rang bzhin} … {le'u rnams la'o//} श्री.को.१७३क; अङ्कः — {arka} (? {aMka} ) /{ri mo} … {le'u dang} श्री.को.१६४क ।
le'u grangs
ग्रन्थः म.व्यु.१४६६ (३०ख); मि.को.१०४ख ।
le'ur bcad pa
परिच्छेदः म.व्यु.१४६९ (३०ख).
le'ur phye ba
सर्गः म.व्यु.१४७० (३०ख); मि.को.१०४ख ।
lo
• सं. वर्षम् — {des der lo khri'i bar du tshangs par spyod pa'i gnas bsrungs pa} तत्रानेन दश वर्षसहस्राणि ब्र– ह्मचर्यावासः प्रतिपालितः अ.श.२४६ख/२२६; {dan da ka yi nags tshal tshig/} /{lo mang zhig tu rtswa ma skyes//} उद्दग्धदण्डकवनं वर्षैर्बहुभिस्तृण न जाता ।। ल.वि.१५४ख/२३१; {mi rnams tshe ni de bzhin du/} /{lo brgya dag tu bsgrags pa yin//} मानुषाणां तथाऽऽयुष्यं शतवर्षाणि कीर्तिताः ।। म.मू.१९८ख/२१३; वर्षकम् — {gang gi char med kyis dag pa'i/} /{mu ge lo ni bcu gnyis la/} /{zas kyis sems can kun gyi srog/} /{rab tu 'tsho ba nyid du bsgrubs//} अवृष्टिमृष्टे दुर्भिक्षे येन द्वादशवर्षके । विहितं सर्वसत्त्वानामशनप्राणवर्तनम् ।। अ.क.१६१क/१७.५०; वत्सरः — {stong phrag bzhi bcu dag dang ni/} /{brgya phrag dag gi lo rnams kyang /} /{lus can rnams kyi tsher gyur pa/} /{de dus rtsod la sdang ba byung //} चत्वारिंशत्सहस्राणि वत्सराणां शतानि च । बभूव देहिनामायुस्तस्य काले कलिद्विषः ।। अ.क.४८क/५.१२; संवत्सरः — {gling chen po bzhir zla ba bcu gnyis kyi lor nyin mtshan du char pa bab} द्वादशमासिकेन संवत्सरेण चतुर्महाद्वीपेषु रात्रिन्दिवमविच्छिन्नं देवो वर्षति का.व्यू.२०९क/२६७; {lo drug gis} संवत्सरैः षड्भिः अ.क.१४१क/६८.२; अब्दः — {lo zhes bya ba ni lo skor gyi rnam grangs yin no//} अब्द इति संवत्सरपर्यायः त.प.३२९ख/११२७; {dus kyi lo ste lo gsum dang phyogs gsum gyi bar du} कालाब्दं त्रिवर्षत्रिपक्षं यावत् वि.प्र.२५२क/२.६५; {lo ni stong phrag bdun cu gnyis/} /{skye bo tshe ring gyur tshe sngon//} द्वासप्ततिसहस्राब्ददीर्घायुषि जने पुरा । अ.क.३४ख/५४.४; हायनः, ओ नम् — {lo ni drug bcu lon pa'i glang /} /{glang chen gang du khyer gyur pa/} /{der ni ba dang lug khyer bar/} /{rjes su dpags nas shes par bya//} हस्तिनो यत्र उह्यन्ते कुञ्जराः षष्टिहायनाः । उपमानेन विज्ञेया ऊढास्तत्र गवेडकाः ।। वि.व.१९१ख/१.६६; वत्सः — {ba t+sau be 'u lo dag gnyis//} वत्सौ तर्णकवर्षौ द्वौ अ.को.२३४ख/३.३.२२६; वस्यते छाद्यत इति वत्सः । वस आच्छादने अ.वि.३.३.२२६; मि.को.८८क; • अव्य. १. किल [1] निश्चये — {nam yang mtshon dang bud med kyi/} /{nu ma'i dkyil 'khor la ma reg/} /{mi ma yin pa 'ga' zhig ni/} /{lag ni 'bras med yin no lo//} न स्पृशत्यायुधं जातु न स्त्रीणां स्तनमण्डलम् । अमनुष्यस्य कस्यापि हस्तोऽयं न किलाफलः ।। का.आ.३३९क/३.१२१ [2] अरुचौ — {lo'i sgra ni ma rangs pa ston par byed pa yin no//} किलशब्दोऽरुचिसूचकः त.प.१६५ख/७८६ [3] वार्त्तायाम् — {sangs rgyas ma ru bdag gyur cig/} /{ces pa'i smon lam sngon btab pas/} /{dri med mdzes par mi yul 'ongs/} /{bi shwa ka rma'i bu mo lo//} स्यामहं शुद्ध (बुद्ध लि.पा.)मातेति पुरा प्रणिधितः किल । विश्वकर्मसुता मर्त्यमाजगामामलद्युतिः ।। अ.क.२०८ख/२४.५ २. {la} इत्यस्य पश्चात् प्रयुज्यमानः निपातशब्दः ( {slar bsdu/} {go ngo do no bo mo 'o/} /{ro lo so to slar bsdu ste/} /{rdzogs tshig zla sdud ces kyang bya//} ) — ( {phyag 'tshal lo} ) {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये तथागतायार्हते सम्यक्संबुद्धाय शि.स.९४ख /९४; ( {gsol lo} ) — {'phags pa bdag gis khyod la tshig rtsub po smras pa de bzod par gsol lo//} क्षमस्व आर्य यन्मया त्वयि परुषा वाग् निश्चारिता अ.श.१३७ख/१२७; ( {'grol lo} )— {de dag rtog pa tsam yin par/} /{gang gis rtogs pa de 'grol lo//} कल्पनामात्रमेवेदं यो बुध्यति स मुच्यति ल.अ.१५९क/१०७; ( {tshul lo} )— {rnam pa ni tshul lo//} विधिः प्रकारः त.प.७५क/६०३. • (द्र.— {'khor lo/} {'phang lo/} {le lo/} {tshe lo/} {cho lo/} ).
lo skor
= {lo} संवत्सरः, अब्दः — {lo zhes bya ba ni lo skor gyi rnam grangs yin no//} अब्द इति संवत्सरपर्यायः त.प.३२९ख/११२७.
lo grag ce'o
किल म.व्यु.५४५७ (८१क); मि.को.६४ख ।
lo grags ce'o
= {lo grag ce'o//}
lo rgyus
१. वृत्तान्तः — {de nas bya ra bar bkod pa'i mi de dag rgyal po zas gtsang ma'i drung du song nas lo rgyus de dag smos te} ततस्तैर्गुह्यपुरुषै राजानं शुद्धोदनमुपसंक्रम्यैष वृत्तान्तो निवेदितोऽभूत् ल.वि.७३ख/१००; {de dag lo rgyus bshad nas de/} /{de la phyag 'tshal nye bar 'khod//} स तद्वृत्तान्तमावेद्य प्रणम्य समुपाविशत् ।। अ.क.२७१क/३३.१६; प्रवृत्तिः — {gtam dang lo rgyus kha skong dang /} /{bka' mchid yin te} वार्त्ता प्रवृत्तिर्वृत्तान्त उदन्तः स्यात् अ.को.१४१क/१.६.७; प्रवर्ततेऽत्रेति प्रवृत्तिः । वृतु वर्तने अ.वि.१.६.७; मि.को.६२ख; उपाख्यानम् — {'di ltar bdag po la gus pa la sogs pa'i lo rgyus thos pa yin no//} तथा हि पतिव्रतोपाख्यानं श्रूयते प्र.अ.२७८ख/६४४ २. प्रक्रिया [1] पद्धतिः — {snang ba'i sa bon ldan pa'i phyir/} /{skye mched rnams ni bcu gnyis so/} /{gnas dang dmigs bya ldan pa'i phyir/} /{lo rgyus su ni ngas bshad do//} आभासबीजसंयोगाद् द्वादशायतनानि वै । आश्रयालम्ब्यसंयोगात् प्रक्रिया वर्ण्यते मया ।। ल.अ.१७७क/१३९ [2] अध्यायः — शास्त्रम् {bstan bcos zhes bya zhing /} {de dag gi bye brag} प्रकरणम् {rab tu byed pa/} प्रक्रिया {lo rgyus} मि.को.१०४क ।
lo brgya
वर्षशतम् — {'di lta ste/} {da ltar gyi mi rnams ni 'tsho ba'i yun thung ste/} {gang yun ring du 'tsho ba des kyang lo brgya thub par zad do//} तद्यथा एतर्ह्यल्पं जीवितं मनुष्याणां यश्चिरं जीवति स वर्षशतम् बो.भू.१३४क/१७३; {rmi lam lo brgyar bde myong nas/} /{sad par gyur pa gang yin dang //} स्वप्ने वर्षशतं सौख्यं भुक्त्वा यश्च विबुध्यते । बो.अ.१६ख/६.५७; {lo brgya 'tsho bar shog cig} जीवतु वर्षशतम् ब.मा.१६९ख; शताब्दम् — {mi rnams kyi lo brgya gang yin pa/} {de dag gza' rnams dag gi lo'i longs spyod kyis ni bsgyur bar bya} मानुष्याणां शताब्दं यत् तद्गुणितं वर्षभुक्त्या ग्रहाणाम् वि.प्र.२०२ख/१.८७.
lo lnga pa'i dga' ston
पञ्चवार्षिकम् — {de nas rgyal po dang grong khyer gyi mi sems dad par gyur pa rnams kyis/} {de bzhin gshegs pa nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa lo lnga pa'i dga' ston byas so//} ततो राज्ञा नागरैश्चावर्जितमानसैस्तथागतस्य सश्रावकसङ्घस्य पञ्चवार्षिकं कृतम् अ.श.४८ख/४२.
lo lnga pa'i dga' ston byas
= {lo lnga pa'i dga' ston byas pa/}
lo lnga pa'i dga' ston byas pa
• क्रि. पञ्चवार्षिकमकार्षीत् — {zhi bar 'dod phyir gsol ba btab/} /{lo lnga pa yi dga' ston byas//} अधीष्टः शान्तिकामेन अकार्षीत् पञ्चवार्षिकम् अ.श.४९क/४२; • भू.का.कृ. पञ्चवार्षिकं कृतम् — {de nas rgyal po dang grong khyer gyi mi sems dad par gyur pa rnams kyis/} {de bzhin gshegs pa nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa lo lnga pa'i dga' ston byas so//} ततो राज्ञा नागरैश्चावर्जितमानसैस्तथागतस्य सश्रावकसङ्घस्य पञ्चवार्षिकं कृतम् अ.श.४९क/४२.
पतलिका — {ma 'byor na gzhi nyid du lo chun gzhag par bya'o//} असम्पत्तौ पतलिकाधारत्वेनोपयोगः वि.सू.८१ख/९८.
lo chen
महावर्षम् — {de nas zla ba bcu gnyis la/} /{lo yi sgrar ni rab tu bsgrags/} /{de nas lo ni bcu gnyis la/} /{lo chen zhes ni de la bya//} ततो द्वादशमे मासे वर्षशब्दः प्रकीर्तितः ।। ततो द्वादश वर्षाणि महावर्षं तदुच्यते । म.मू.२०१ख/२१८.
lo nyi shu ma lon pa bsnyen par rdzogs par byed pa'i ltung byed
पा. ऊनविंशतिवर्षोपसम्पादने प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {lo nyi shu ma lon pa bsnyen par rdzogs par byed pa'i ltung byed do//} ( इति) ऊनविंशतिवर्षोपसम्पादन (ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२क/६६.
lo nyes
दुर्भिक्षम् — {de'i yul du nam lo nyes byung ba de'i tshe bden pa gsol bas lhas char pa 'bebs pas} तस्य विषये यदा दुर्भिक्षं भवति तदा सत्योपयाचनेन देवो वर्षति वि.व.१९३ख/१.६८; {lo nyes byung ba'i tshe} दुर्भिक्षे लब्धायाम् वि.सू.५०ख/६४.
lo tang nyan
द्र.— {lo rang dang nyan/}
lo tog
सस्यम्— {'di ltar 'jig rten na 'bras bu'i grangs su gtogs pa'i lo tog gang dag gis 'jig rten 'di 'tsho bar byed pa gang yin pa} यानीमानि विविधानि सस्यानि धान्यसंख्यातानि लोके यैरयं लोको जीविकां कल्पयति बो.भू.५३ख/७०; {bsdu ba'i dngos po dang ldan pa bzhi ni nyi ma dang 'dra ste/} {gdul ba'i lo tog yongs su smin par byed pa'i phyir ro//} संग्रहवस्तुसहगतो दिनकरसदृशो विनेयसस्यपरिपाचनात् सू.व्या.१४१क/१८; शस्यम् — {dge ba'i rtsa ba'i lo tog rnam pa sna tshogs kyang skyed par byed} विचित्राणि च कुशलमूलशस्यानि विरोहयति बो.भू.१८४क/२४२; {lha rnams dus dus su char 'bebs pas sa gzhi lo thog dang ldan zhing} देवः कालवर्षी शस्यवती वसुमती वि.व.१५४क/१.४२; धान्यम् — {lo tog rnams dang 'bras bu yi/} /{snum dngos khu ba zad pas na//} धान्यानां च फलानां च स्निग्धभावो रसः क्षयेत् । सु.प्र.३८ख/७४; बलजम्— {ba la dzaM ni sa dang zhing /} /{lo tog yul dang ba lang lhas//} श्री.को.१७६ख ।
lo tog gi gra ma
सस्यशूकम् मि.को.३६क ।
lo tog gi snye ma
सस्यमञ्जरी मि.को.३६क ।
lo tog dang ldan pa
वि. शस्यवती — {lha rnams dus dus su char 'bebs pas sa gzhi lo thog dang ldan zhing} देवः कालवर्षी शस्यवती वसुमती वि.व.१५४क/१.४२.
lo thang
करः — {des ang ga'i rgyal po'i zho shas 'tsho ba dag lo thang dang dpya sdud pa mthong nas} तेन ते दृष्टा अङ्गस्य राज्ञः पौरुषेयाः करप्रत्यायानुद्ग्राहयन्तः वि.व.४ख/२.७६.
lo thang 'bul ba
वि. करदः — {de dag gis smras pa/} {lha lo thang 'bul ba lags so//} ( ते कथयन्ति—) देव करदाः वि.व.४ख/२.७६.
lo thog
= {lo tog/}
lo drug gi dus ston
षड्वार्षिकमहः म.व्यु.५६७७ (८३ख); मि.को.१३४ख ।
lo drug cu
षष्टिसंवत्सरः — {rgyud kyi rgyal po 'di la nges pa ni mi rtag pa ste lo drug cu'i mthar slar yang nges pa 'god pa'i phyir ro//} इह ध्रुवकोऽनित्यस्तन्त्रराजे षष्टिसंवत्सरान्ते पुनर्ध्रुवककरणादिति वि.प्र.१७४ख/१. २७; {lo drug cu po gang dag gi dang po rab byung yin pa de dag ni rab byung la sogs pa ste} प्रभवो मुखमादिर्येषां षष्टिसंवत्सराणां ते प्रभवमुखाः वि.प्र.१७५क/१.२७.
१. = {lo ma} छदः, पर्णम् — {ltung byed lo ma grib byed dang /} /{'dab ma shing lo lo 'dab pho//} पत्रं पलाशं छदनं दलं पर्णं छदः पुमान् । अ.को.१५५क/२.४.१४; छाद्यते वृक्षोऽनेनेति छदनम् । छदश्च । छद अपवारणे अ.वि.२.४.१४ २. प्रवालः — {thun mtshams sprin chags lha yi ri bo bzhin/} /{lo 'dab gsar pa ltar dmar na bzas mtshan//} बालप्रवालारुणवल्कलाङ्कं संसक्तसंध्याभ्रमिवामराद्रिम् ।। अ.क.७७ख/७.७१; शाखा — {legs byas can gyi dad pa'i sbyin pa'i cha yi myu gu lo 'dab brgya yis 'phel//} श्रद्धादानकणाङ्कुरः सुकृतिनां शाखाशतैर्वर्धते । अ.क.१९१ख/८१.३०; द्र. {lo 'dab gsar pa/}
lo 'dab brgya ldan
वि. शतशाखः — {skad cig srid pa'i bde ba sdug bsngal tshogs la chags pas 'phangs rnams la/} /{lo 'dab brgya ldan phra rgyas nang du zhugs te gdung ba ster bar byed//} स्पृहानिक्षिप्तानां क्षणभवसुखे दुःखनिचये प्रविश्यान्तः शोषं दिशति शतशाखो ह्यनुशयः ।। अ.क.१९७ख/८३.१६.
lo 'dab rul pa lta bur gyur pa
वि. कसम्बकजातः — {shA ri'i bu gang zag de lta bu'i rang bzhin can de dag ni lo 'dab rul pa lta bur gyur par rig par bya'o//} कस– (कष इत्यपि पाठः)म्बकजातास्ते शारिपुत्र तथारूपाः पुद्गला वेदितव्याः अ.सा.१६२क/९१.
lo 'dab gsar
= {lo 'dab gsar pa/}
lo 'dab gsar 'khrungs
• वि. उत्प्रबालः — {lo 'dab gsar 'khrungs nags tshal dang /} /{'dab brgya rab tu rgyas pa'i rdzing //} उत्प्रबालान्यरण्यानि वाप्यः सम्फुल्लपङ्कजाः । का.आ.३३०क/२.२३९; • सं. किसलयम्, पल्लवः — {sa hA kA ra'i lo 'dab gsar pa rnams} सहकारस्य किसलयानि का.आ.३४०क/३.१५७.
lo 'dab gsar pa
बालप्रवालः — {lo 'dab gsar pa ltar dmar na bzas mtshan//} बालप्रवालारुणवल्कलाङ्कम् अ.क.७७ख/७.७१; किसलयः, ओ यम् — {sa hA kA ra'i lo 'dab gsar pa rnams//} सहकारस्य किसलयानि का.आ.३४०क/३.१५७.
= {be mangs ma} परेष्टुका, बहुसूतिः — {be mangs ma dang lo be ma//} बहुसूतिः परेष्टुका अ.को.१९९क/२.९.७०; उत्पन्नापत्येभ्यः परमन्यदपत्यमिच्छतीति परेष्टुका । इषु इच्छायाम् अ.वि.२.९.७०.
lo ma
• सं. १. = {'dab ma} पत्रम्, पर्णम् — {yal ga dang lo ma dang me tog dang 'bras bu phun sum tshogs pa'i shing n+ya gro d+ha chen po} शाखापत्रपुष्पफलसमृद्धो महान्यग्रोधः अ.श.८२ख/७३; {ta la'i lo ma} तालपत्र(–) त.प.२८५ख/२८२; पत्रिका — {dper na lo ma re re la 'dab ma bdun yod par 'dra ba'i phyir/} {'dab ma brgya phrag du ma zhig yod kyang shing de la lo ma bdun pa zhes bya ba de dang 'dra'o//} यथा च पत्रिकायां सप्तपर्णसादृश्यादनेकशतपत्त्रोऽपि सन् स वृक्षः सप्तपर्ण इत्युच्यते, तद्वत् अभि.स्फु.१८४ख/९४०; पर्णम् — {pad+ma'i lo ma chen po la} महत्सु पद्मिनीपर्णेषु जा.मा.६३ख/११५; {shing gi lo ma gzhon nu dag} तरुणानि तरुपर्णानि जा.मा.३२क/३७; {smon lam rnams lo ma 'dor ba dang len pa dang chos mthun par rig par bya'o//} पर्णत्यागादानसाधर्म्यं प्रणिधानानां वेदितव्यम् सू.भा.२१६ख/१२२; पल्लवः, ओ वम् — {lam me tog dang lo ma sna tshogs kyis gtor ba} विविधकुसुमस्तबकपल्लवनिकरपद्धतिम् जा.मा.१६७ख/१९३; दलः, ओ लम् — {pad ma'i sdong po lo ma me tog snying po dang /} /{kha dog dbyibs dang 'jam la sogs pa'i rgyu ni gang //} कः पद्मनालदलकेसरकर्णिकानां संस्थानवर्णरचनामृदुतादिहेतुः । जा.मा.८४क/१५२; {a r+k+ka'i lo ma la} अर्कदले हे.त.४क/८; पलाशम् — {shing lo ma sngo zhing snum pa} वृक्षा हरितस्निग्धपलाशाः वि.व.१९९ख/१.७३; {ltung byed lo ma grib byed dang /} /{'dab ma shing lo lo 'dab pho//} पत्रं पलाशं छदनं दलं पर्णं छदः पुमान् । अ.को.१५५क/२.४.१४; पल्यते भिद्यत इति पलाशम् । पल छेदने अ.वि.२.४.१४ २. शाकम् — {tshod ma'i rgyu lo ma la/} शाकम् {lo ma} मि.को.३९ख ३. = {yal ga} शाखा — । {de ltar dmigs nas mi bdag gis/} /{tsam pa ka shing lo ma la/} /{skra tshogs kyis btags bcad nas mgo/} /{gnyis skyes la ni rab tu byin//} ध्यात्वेति चम्पकतरोः शाखायां नृपतिः शिरः । बद्ध्वा कचकलापेन छित्त्वा प्रादाद् द्विजन्मने ।। अ.क.५३क/५.७३; {legs rmos zhing la rab nyung gang btab dang /} /{byas shes dag la phan pa gang byas dang /} /{yon tan dag gis mtho la gang byin pa/} /{de ni lo ma stong phrag 'phel bar 'gyur//} क्षेत्रे सुकृष्टेऽल्पतरं यदुप्तं कृतं कृतज्ञस्य हिताय यच्च । समर्पितं यच्च गुणोन्नताय शाखासहस्रैस्तदुपैति वृद्धिम् ।। अ.क.१८९क/८१.१; विटपः — {yal ga dang lo ma reg pa'i shing ljon pa rnams ni gnas gcig pa nyid do//} संसक्तशाखाविटपवृक्षाणामेकस्थानत्वम् वि.सू.२३क/२७ ०. अर्भकः — {ngo shes pa 'di ni rnam pa gcig tu 'dzin pa sgrub pa bregs pa yang skyes pa'i rtswa dUr ba la sogs pa'i lo ma dag las skye bar mthong ste} न तु…अदृष्टश्चायं प्रत्यभिज्ञोदयः समानाकारपरामर्शविधायिषु लूनपुनःप्रसूतदर्भार्भकादिषु प्र.अ.२३३ख/५९२; • ना. शाखः, राजकुमारः — {ka ling ka yi yul du sngon/} … /{dpal ldan mya ngan med ces gyur/} /{de yi sras ni mtshungs pa bzhi/} /{lo ma rab tu lo ma dang /} /{rjes su lo ma khyad par gyi/} /{lo ma} पुरा कलिङ्गविषये नृपतिः…श्रीमानभूदशोकाख्यः…तस्य शाखः प्रशाखश्च चत्वारः सदृशाः सुताः । अनुशाखो विशाखश्च अ.क.२६५ख/३२.४; • वि. = {lo ma'i} पार्णः — {khyad par snang ba zhes bya ba ni dper na du ba'i spyi las rtswa dang lo ma la sogs pa ming gis} (? {me'i} ) {khyad par rtogs pa lta bu'o//} भेदाभासेति यथा—धूमसामान्यात्तार्णपार्णादिवह्निविशेषप्रतीतिः त.प.७०ख/५९२.
lo ma skams pa
शाखोटकः — {phyogs ga ge mo zhig na shing lo ma skams pa zhig mchis pa de la khwa zhig mchis te} यावदन्यतमस्मिन्प्रदेशे शाखोटकवृक्षे वायसस्तिष्ठति वि.व.१९९ख/१.७३.
• सं. = {klu shing} तिक्तशाकः, वरणवृक्षः — {klu shing chu shing dkar po dang /} /{lo ma kha dang gzhon nu ma//} वरुणे वरणः सेतुस्तिक्तशाकः कुमारकः । अ.को.१५५ख/२.४.२५; तिक्तश्चासौ शाकश्च तिक्तशाकः अ.वि.२.४.२५; • वि. = {ljang khu} हरितम् मि.को.१४क ।
lo ma 'khum pa
पत्रसङ्कोचः — {ljon shing ni srog dang bcas pa yin te/} {nyal ba'i phyir ro zhes ljon shing phyogs su byas pa la lo ma 'khum pa'i mtshan nyid kyi nyal ba ni phyogs gcig la ma grub pa yin te} चेतनास्तरवः स्वापादिति पक्षीकृतेषु तरुषु पत्रसङ्कोचलक्षणः स्वाप एकदेशे न सिद्धः न्या.टी.४८क/९२.
lo ma 'khum pa la brten pa
वि. पत्रसङ्कोचभाक् — {'di ltar shing thams cad ni mtshan mo lo ma 'khum pa la brten pa ma yin te/} {'ga' 'ga' tsam kho nar zad pa lta bu'o//} न हि सर्वे वृक्षा रात्रौ पत्रसङ्कोचभाजः, किन्तु केचिदेव न्या.टी.४८क/९२.
lo ma gyon pa
पर्णशाटी — {skra 'bal ba dang lo ma gyon pa dang g}.{yang gzhi'i smad g}.{yogs dang stod g}.{yogs dang bcas pas 'tsho ba dang} केशलुञ्चनपर्णशाट्यजिनसान्तरोत्तरयापन(–) वि.सू.६७ख/८४.
lo ma can
• सं. = {ljon shing} पलाशी, वृक्षः — {shing dang sa skyes yal 'dab can/} /{ljon pa rkang 'thung chur mi ltung /} … {lo ma can//} वृक्षो महीरुहः शाखी विटपी पादपस्तरुः ।…पलाशी अ.को.१५४क/२.४.५; पलाशानि पर्णानि सन्त्यस्येति पलाशी अ.वि.२.४.५; मि.को.१४८क; • उ.प. पत्रम् — {pad mo} … {'dzam bu chu klung gi gser ltar snang ba'i lo ma can} पद्मं…जाम्बूनदसुवर्णावभासपत्रम् द.भू.२६२क/५५.
lo ma dra ba
पा. पत्रच्छेदः, कर्मकलाविशेषः — {mchongs pa dang} … {lo ma dra ba dang} … {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal} … {thams cad la} लङ्घिते…पत्रच्छेदे…गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
lo ma bdun pa
सप्तपर्णः, वृक्षविशेषः — {dper na lo ma re re la 'dab ma bdun yod par 'dra ba'i phyir/} {'dab ma brgya phrag du ma zhig yod kyang shing de la lo ma bdun pa zhes bya ba de dang 'dra'o//} यथा च पत्रिकायां सप्तपर्णसादृश्यादनेकशतपत्त्रोऽपि सन् स वृक्षः सप्तपर्ण इत्युच्यते, तद्वत् अभि.स्फु.१८४ख/९४०; {lo ma bdun pa shun pa mthug/} /{ston ka 'byung dang mi mnyam mnga'} (? {'dab} ) // सप्तपर्णो विशालत्वक् शारदो विषमच्छदः । अ.को.१५५ख/२.४.२३; सप्त पर्णानि यस्य सप्तपर्णः अ.वि.२.४.२३.
ना. असिपत्रवनम्, नरकप्रदेशः — {lo ma ral gri lta bu'i nags byung ba dag su yis byas} असिपत्रवनसमुद्भूतानि वा केन कृतानि बो.प.८९क/५१.
lo ma legs
= {shing tsha} चोचम्, त्वक्पत्रम् मि.को.५६क ।
lo ma ser
वि. पाण्डुपत्रम् — {nags tshal 'di dag lo ma ser/} /{shing rnams 'dab ma lhags gyur na//} पाण्डुपत्रं वनं ह्येतच्छीर्णपत्रो वनस्पतिः ।। अ.श.२५६क/२३५; पाण्डुपलाशः म.व्यु.४२२८ ( {lo ma ser} म.व्यु.६७क).
lo ma ser po
= {lo ma ser/}
lo ma gsar pa
= {lo 'dab gsar pa/}
lo ma lhags pa
पत्रशटनम्— {gal te me 'byung ba'am khrag 'dzag pa'am yal ga 'gul ba'am lo ma lhags pa la sogs pa rnam par 'gyur ba ston na} विकारश्चेदग्निमोक्षरुधिरस्यन्दनशाखाकम्पनपत्रशटनादिरुद्दृश्येत वि.सू.३०क/३८.
lo ma'i chang bu
पत्रवैभङ्गुकम् — {gal te na na than kor du lo ma'i chang bu dag gzhag go//} सामन्तके दुःखनं चेत् पत्रवैभङ्गुकानां दानम् वि.सू. ८१क/९८; द्र. {lo ma'i chun po/} {lo ma'i tshogs/}
lo ma'i chun po
पत्रवैभङ्गुकम् — {steng du lo ma'i chun po 'am rtswa'i chun po bzhag go//} पत्रवैभङ्गुकानामुपरि दानम्, कक्षपिण्डकस्य वा वि.सू.९४ख/११३; द्र. {lo ma'i chang bu/} {lo ma'i tshogs/}
पर्णकुटिः — {des chu klung gang gA'i 'gram du lo ma'i spyil po byas te bsam gtan byed do//} स गङ्गातीरे पर्णकुटिं कृत्वा ध्यायति अ.श.१२६ख/११६; पर्णकुटिका म.व्यु.५५५६ ( {lo ma'i spyil po} म.व्यु.८२क); मि.को.१३९ख; पर्णशाला — {lo ma'i spyil por zhugs te bsam gtan gyi cho ga tshul bzhin du rtsom mo//} प्रविश्य पर्णशालायां यथोचितं ध्यानविधिमारेभे जा.मा.१००ख/११६; {thub rnams lo ma'i spyil po dang /} /{rtswa skyes spyil po mo min no//} मुनीनां तु पर्णशालोटजोऽस्त्रियाम् अ.को.१५२क/२.४.६; पर्णैः कृता शाला पर्णशाला अ.वि.२.४.६; उडयः, ओ यम् — {skyed mos tshal gyi me tog ldum ra'i nang du lo ma'i spyil po byas te} उद्यानपुष्पवाटिकायां मध्ये उडयं ( उटजं) कृत्वा म.मू.२८८क/४४६; {gtsang ba'i phyogs su lo ma'i spyil po byas la} शुचौ देशे उडयं कृत्वा म.मू.१८०ख/१०८; द्र.— {shing lo'i spyil po/}
lo ma'i spyil bu
= {lo ma'i spyil po/}
lo ma'i me
द्र.— {de lta ma yin na ji ltar so sor nges pa'i rtswa dang lo ma'i me la sogs pa'i khyad par gyi ngo bos mngon sum gyi shes pa la snang ba/} {de ltar rjes su dpag pa'i shes pa la yang snang bar 'gyur ro//} अन्यथा हि यथाप्रतिष्ठितेन तार्णपार्णादिभेदतो रूपेण प्रत्यक्षे ज्ञाने प्रत्यवभासते, तथैवानुमानज्ञानेऽपि भासेत त.प.१२६क/७०२.
lo ma'i tshogs
वैभङ्गुकम् — {sa'am lo ma'i tshogs dag gis g}.{yogs par bya'o//} पांसुना वैभङ्गुकैर्वा छादयेत् वि.सू.४२ख/५४; द्र. {lo ma'i chun po/} {lo ma'i chang bu/}
lo tsa nA
ना. = {spyan ma} लोचना, देवी — {de dag gi dbus su lo tsa nA dang mA ma kI dang gos dkar mo dang sgrol ma dag phyag na rang gi mtshan ma can bri'o//} तयोर्मध्ये लोचनामामकीपाण्डुरवासिनीताराः स्वचिह्नकरा लिखेत् स.दु.१२९ख/२४०.
lo rtsi ba pa
= {lo rtsis pa/}
lo rtsis pa
ना. वार्षगण्यः, आचार्यः — {de lta na lo rtsis pa rnams kyi rtsod pa} ( {'di} ) {skad du/} {gang yod pa de ni yod pa kho na'o//} {gang med pa de ni med pa kho na'o//} {med pa la ni skye ba yang med do//} {yod pa la ni 'jig pa yang med do zhes brjod pa yin no//} वार्षगण्यवादश्चैवं द्योतितो भवति — ‘यदस्त्यस्त्येव तत् । यन्नास्ति नास्त्येव तत् । असतो नास्ति सम्भवः, सतो नास्ति विनाशः’ इति अभि.भा.२४३क/८१७.
lo tshigs
वर्षाग्रम् — {lo tshigs mi shes na mtshan gyi nyen kor du spu skyes pa bsnyen par rdzogs par khas blang bar bya'o//} {de ni sgyu thabs kyis brtag par bya'o//} प्ररोहस्य परिव्यञ्जनमज्ञातो वर्षाग्रस्योपसम्पद्यङ्गीकरणम्, व्याजेनास्य प्रत्यवेक्षणम् वि.सू.८क/८.
• वि. सुभिक्षः — {'byor pa dang rgyas pa dang bde ba dang lo legs pa skye bo dang mi mang pos rab tu gang ba na rgyal srid byed du 'jug go//} राज्यं कारयति ऋद्धं च स्फीतं च क्षेमं च सुभिक्षं चाकीर्णबहुजनमनुष्यं च वि.व.१३४क/१.२३; {mu ge ma mchis par 'gyur ba dang lo legs par 'gyur ba dang} दुर्भिक्षश्चान्तर्धापयेत् । सुभिक्षश्च प्रादुर्भवेत् सु.प्र.३१क/६०; म.व्यु.६४१६ (९१ख); • सं. सौभिक्षम् — {tho rangs 'gul bar gyur na ni/} /{tshe ring nad med lo legs byed//} आयुरारोग्यसौभिक्षं कुर्यात् प्रत्यूषकम्पने । म.मू.२००ख/२१६.
lo lon
द्र.— {rgyan rnams thams cad dang ldan zhun ma'i gser dang mtshungs shing bcu gnyis lo lon mdzes ma'i bu mo lo nyi shu'i mthar thug pa} सर्वालङ्कारयुक्तां द्रुतकनकनिभां द्वादशाब्दां सुकन्यां विंशतिवर्षपर्यन्ताम् वि.प्र.१५९क/३.१२०. {lo shes} = {rtsis pa} सांवत्सरः, ज्यौतिषिकः — {lo shes rtsis mkhan lha shes dang /} /{rtsis grangs yud tsam thang tsam dang /} /{dus shes pa dang rtsis pa 'o//} सांवत्सरो ज्यौतिषिको दैवज्ञगणकावपि । स्युर्मौहूर्तिकमौहूर्तज्ञानिकार्तान्तिका अपि ।। अ.को.१८६क/२.८.१४; संवत्सरं कालमधीते वेत्ति वा सांवत्सरः अ.वि.२.८.१४; मि.को.३१क ।
lo so so
वि. प्रतिवार्षिकः, ओ का — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa gcig pu rnam pa bcur 'gyur te/} {lo so sor sbyin pa la sogs pa rnam par dag pas so//} यत एका प्रज्ञापारमिता दशविधा भवति । दानादिविशुद्ध्या प्रतिवार्षिका वि.प्र.१५६ख/३.११८.
lo gsar
प्रवालः यो.श.४ख/६४; द्र. {lo 'dab gsar pa/}
log
• क्रि. ( {ldog} इत्यस्य भूत., विधौ) १. = {log shig} विरम — {dam pa ma yin pa'i chos sdig pa de las log shig} विरम त्वमस्मात् पापकादसद्धर्मात् वि.व.१२१ख/१.१० २. निवर्तते — {rgyu ldog pa na rgyu dang ldan pa log ste} हेतुनिवृत्तौ हि सत्यां हेतुमान्निवर्तते त.प.२८३क/१०३१; = {log pa/}।{log nas} प्रत्युदावृत्य — {'od des 'jig rten gyi khams mtha' yas mu med pa khyab par byas nas tshangs pa'i 'jig rten gyi bar du mngon par byung ste slar log nas} तदनन्तापर्यन्तान् लोकधातूनाभया स्फरित्वा यावद् ब्रह्मलोकमभ्युद्गभ्य पुनरेव प्रत्युदावृत्य अ.सा.३२१क/१८०.
log gyur pa
वि. म्लानः — {ma byin len ni sdig pa la/} /{rtog cing bzhin ni log gyur pas/} /{'gyod pa las ni rab tu bsams//} अदत्तादानपातकम् । कलयन् म्लानवदनः पश्चात्तापादचिन्तयत् ।। अ.क.१९७क/८३.१४.
log nyid
= {log pa nyid/}
log rtogs
= {log par rtogs pa/}
log rtogs pa
= {log par rtogs pa/}
log lta
= {log par lta ba/}
log ston
= {log par ston pa/}
log mthong
= {log par mthong ba/}
log dad sel
= {log par dad sel/}
log 'dren
ना. = {tshogs bdag} विनायकः, गणेशः — {log 'dren bgegs kyi rgyal po dang /} /{ma gnyis pa dang tshogs kyi bdag/} … {glang po gdong //} विनायको विघ्नराजद्वैमातुरगणाधिपाः ।…गजाननाः ।। अ.को.१३०क/१.१.३९; विगतो नायको नियन्ता यस्य सः विनायकः । विनयति शिक्षयति दुष्टानिति वा । णीञ् प्रापणे अ.वि.१.१.३९ द्र.— {bum pa sar pa 'bru thams cad dang spos chus bkang ba la lan brgya rtsa brgyad bzlas brjod byas pas log 'dren gyis gtses shing zin pa bkrus te dbang bskur na} सर्वव्रीहिगन्धोदकपरिपूर्णं नवं कलशं कृत्वा अष्टशतजप्तेन विनायकोपद्रुतं स्पृष्ट्वा स्नापयेत् म.मू.२१२क/२३१; {'dir 'chad par 'gyur ba'i rim pas bdud dang bgegs dang log 'dren rnams phur bus gdab pa'i don dang gnas bsrung ba'i don du sngags pas bsrung ba'i 'khor lo bsgom par bya'o//} इह वक्ष्यमाणक्रमेण मारविघ्नविनायकानां कीलनार्थं स्थानरक्षार्थं रक्षाचक्रं भावयेन्मन्त्री वि.प्र.१०२ख/३.२३; {bgegs dang log par 'dren pa las/} /{sems can rnams kyi srog bsrung phyir/} /{rdo rje sems dpas gtor ma bstan//} वज्रसत्त्वो दिशेद् बलिम् । सत्त्वानां प्राणरक्षाय विघ्नाद् विनायकादपि ।। हे.त.२२ख/७४.
log 'dren gyi nang du 'phen pa
ना. विनायकान्तक्षेपः, विद्याराजः — {rig pa mchog dang} … {log 'dren gyi nang du 'phen pa dang} … {de dag dang gzhan yang rig pa'i rgyal po khro bo chen pos} विद्योत्तमः…विनायकान्तक्षेपः…एतैश्चान्यैश्च विद्याराज्ञैर्महाक्रोधैश्च म.मू.९७क/८.
log nas song ba
भू.का.कृ. प्रतियातः — {mi bdag rnams/} /{'ong ba 'bras bu med pa las/} /{skyengs shing log nas song ba'i tshe//} नृपेषु प्रतियातेषु विलक्षेष्वफलागमात् । अ.क.२६४क/३१.५४.
• सं. १. निवृत्तिः — {khyab par byed pa log na khyab par bya ba mi gnas pa'i phyir ro//} व्यापकनिवृत्तौ व्याप्यस्यानवस्थानात् त.प.२१७ख/९०४; {me log kyang shing gi 'gyur ba mi ldog pa} दहननिवृत्तावपि न काष्ठविकारनिवृत्तिः प्र.अ.६६क/७४; विनिवृत्तिः — {nyon mongs pa can ma yin pa rnams kyi ni sems kyi rgyun gtan du log pa ste/} {gang gi tshe yongs su mya ngan las 'das pa na'o//} अक्लिष्टानां चित्तसन्तानात्यन्तविनिवृत्तेर्यदा परिनिर्वाति अभि.भा.९४ख/१२३०; व्यावृत्तिः — {don rnams kyi ni spyi gang yin/} /{gzhan las log pa'i mtshan nyid can//} अर्थानां यच्च सामान्यमन्यव्यावृत्तिलक्षणम् । प्र.वा.११९ख/२.३०; {de ma yin pa las log pa'i yul can gyi dran pa skyes pa ni} अतद्व्यावृत्तिविषया स्मृतिरुत्पन्ना हे.बि.२३९क/५३; विरतिः — {'dis brdzun du smra ba las log pa'i yon tan ston te} एतेन मृषावादाद्विरतिगुणं दर्शयति सू.व्या.२०५क/१०७; अप्रवृत्तिः — {'dir stong pa nyid ni 'di lta bar gyur pa thams cad kyi mngon par zhen pa thams cad nges par 'byung ba ste/} {log pa gang yin pa de yin la} इह सर्वेषामेव दृष्टिकृतानां सर्वग्रहाभिनिवेशानां यन्निःसरणमप्रवृत्तिः सा शून्यता प्र.प.८३ख/१०८; निवर्तनम् — {nyer len gnod pa med par ni/} /{yid ni log par 'gyur ma yin//} उपादानोपघातेन विना न च निवर्तनम् ।। प्र.अ.७०ख/७८ २. विपर्ययः — {de nyid don byed pa log pa yin te/} {dmigs pa'i rig byar ma gyur pa dag gis ni 'grub par mi 'gyur ro//} स एव विपर्ययोऽर्थक्रियाया अनुपलब्धिलक्षणप्राप्तेषु न सिद्ध्यति वा.टी.८३क/३९; व्यतिरेकः — {de la yang ni me yod na/} /{log pa ci yang brten pa yin//} तत्राप्यनलसद्भावे व्यतिरेकः किमाश्रयः ।। त.स.१२३क/१०७२ ३. विवर्तः — {lam las log pa'i nyes pa dang lam gyi bar mal gyi khyad par dang lam gyi bar mal 'khrul na nyes par 'gyur ba dang} … {yongs su tshol zhing kun tu 'dri'o//} मार्गविवर्तदोषांश्च मार्ग– स्थानान्तरविशेषांश्च मार्गस्थानान्तरविवर्तदोषांश्च …परिमार्गयति परिगवेषयते द.भू.१८३ख/१३ ४. मिथ्यात्वम् — {gang zhig rig byed tshig gi don/} /{log par rjes su dpag pas brjod//} वेदवाक्यार्थमिथ्यात्वं यो वदत्यनुमानतः । त.प.१७४ख/८०८; व्यावृत्तत्वम् — {thog mar gang dag rjes 'jug phyir/} /{spyi zhes bya bar grags pa yin/} /{de las gzhan ni log pa'i phyir/} /{khyad par yang ni brjod pa yin//} आद्या एतेऽनुवृत्तत्वात्सा– मान्यमिति कीर्तिताः । विशेषास्त्वभिधीयन्ते व्यावृत्तत्वात् ततोऽपरे ।। त.स.६३क/५९६; • वि. = {phyin ci log pa} वितथः — {log pa'i rnam par rtog pa} वितथो विकल्पः बो.भू.२९ख/३५; {de la blo gros chen po log pa zhes bya ba ni ji ltar dngos po'i rang bzhin brtags pa de bzhin du'ang ma yin} तत्र वितथमिति महामते न तथा यथा भावस्वभावः कल्प्यते ल.अ.१३५क/८०; विपरीतः, ओ ता — {bstan bcos mdzad pa rnams rab tu byed pa rtsom pa la ni brjod par bya ba la sogs pa'i log par ston pa'i dgos pa ma mthong la} शास्त्रकृतां तु प्रकरणप्रारम्भे न विपरीताभिधेयाद्यभिधाने प्रयोजनमुत्पश्यामः न्या.टी.३७क/१४; {ci ga snang ba log pa 'am/} /{yang na log pa snang ba 'dod/} /{gal te phyin ci log snang na/} /{de la phyin ci log yod min//} विपरीताऽथवा ख्यातिर्विपरीतस्य किं मता । विपरीते यदि ख्यातिर्न तस्यास्ति विपर्ययः ।। प्र.अ.१८१क/१९५; वामः — {dbang po blun pa dang dbang po zhan pa dang} … {log par 'dzin pa dang} जडेन्द्रियश्च भवति, मत्तेन्द्रियश्च…वामग्राही श्रा.भू.७२क/१८७; विषमः — {byang chub sems dpa'} … {yang dag pas 'tsho ba yin gyi/} {log pas 'tsho ba ma yin no//} बोधिसत्त्वः…सम्यगाजीवो भवति, न विषमाजीवः शि.स.१४७ख/१४३; असत् — {log par spyod las yid ni ma bzlog cing //} असत्प्रवृत्तेरनिवृत्तमानसः जा.मा.६२क/७२; अलीकः — {de phyir grub mtha' mi shes pa/} /{log pa'i nga rgyal gyis ni bslad//} तस्मादज्ञान (त पा.भे.)सिद्धान्ताः प्लवन्तेऽलीकमानिनः ।। त.स.१००क/८८६; • भू.का.कृ. निवृत्तः — {de nas rngon pa de dag rnams/} /{nags su btsal nas phyir log ste//} ततः प्रतिनिवृत्तास्ते वनमन्विष्य लुब्धकाः । अ.क.२५७क /३०.२४; व्यावृत्तः — {bdag bcas skad cig min sogs las/} /{gang zhig log par rang mtshan nyid//} सात्मकाक्षणिकादिभ्यो यद्व्यावृत्तं स्वलक्षणम् । त.स.१३२ख/११२७; {ci gal te rdo'i dum bu las 'dod chags dang bcas pa nyid dang smra ba nyid gnyis ka log pa yin mod kyi} यद्यपि उपलखण्डादुभयं व्यावृत्तं सरागत्वं च वक्तृत्वं च न्या.टी.९०क/२४९; परावृत्तः — {khyad par mi snang ba ni dper na/} {du ba las rigs mi mthun pa las log pa'i me tsam rtogs pa lta bu'o//} अभेदाभासा यथाधूमाद् विजातीयपरावृत्तवह्निमात्राध्यवसायिनी त.प.७०ख/५९२; त.स.४क/६१; परिवृत्तः — {de'i phyir de dag ni las kyi mtha' log pa zhes bya'o//} तस्मादेतानि परिवृत्तकर्मान्ततेत्युच्यते श्रा.भू.४क/६; विरतः — {gang tshe sdig las ma log pa//} यदा न विरतः पापात् अ.क.१६८ख/१९.५६; भिन्नः — {de yi ngo bo kun las log//} तद्रूपं सर्वतो भिन्नम् प्र.वृ.२८६ख/२९; • अव्य. १. मिथ्या — {'di nyid bden gyi gzhan ni log pa'o//} एतदेव तथ्यं मिथ्याऽन्यत् अभि.स.भा.८३ख/११३; {de bzhin dngos por rnam rtog 'di/} /{log par byis pas rnam par brtags//} तथा भावविकल्पोऽयं मिथ्या बालैर्विकल्प्यते ।। ल.अ.१२२क/६८; मृषा — {ji srid sangs rgyas kun mkhyen min/} /{de srid de tshig log pa yin//} यावद्बुद्धो न सर्वज्ञस्तावत् तद्वचनं मृषा । त.स.११७ख/१०१७; वृथा— {phyogs gnyis ka la yang nyes pa gnyis sngar bstan pa gang yin pa de ni log pa ste/} {don med pa yin no//} दोषद्वयमुभयोरपि पक्षयोर्यत् प्रागुक्तम्, तत्तु वृथा अनर्थकम् त.प.१४७क/७४६; मुधा — {khyad par gyis ni don thams cad/} /{yongs} ( {dngos} ) {su mngon sum gyis mthong ba/} /{gang zhig rtogs} ( {rtog} ) {par byed pa de/} /{rtog de don med log pa yin//} विशेषेण तु सर्वार्थसाक्षात्प्रत्यक्षदर्शिनम् । यः कल्पयति तस्यासौ मुधा मिथ्या च कल्पना ।। त.स.११४क/९९१; अवाक् — {gal te bdag gis brgyud nas gtod pa'i steng na gnas pa'i nyi ma log par rtogs pa ma yin na ci+i'i phyir log pa nyid du mthong gi steng du ma yin} यदि नामात्मा (नात्मना भो.पा.) पारम्पर्यार्पितमुपरिस्थितमादित्यमवाग्वृत्त्याऽवबुध्यते, किमित्यवागेव मन्यते, नोर्ध्वम् त.प.१९१क/८४५ । २. कु — {de ni de yis drangs pa na/} /{lam log par ni ltung bar 'gyur//} स तया कृष्यमाणश्च कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् । त.स.८६ख/७९१; उत्— {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni lam log par mchis pa'i sems can rnams lam du 'dzud pa lags so//} उत्पथप्रयातानां सत्त्वानां मार्गावतारणी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५२क/८६; {lam log par zhugs} उत्पथचारिणः बो.भू.९०ख/११५ ३. दुर् — {bdag gi bu ni de 'dra blo gros log//} स तादृशो दुर्मति मह्य पुत्रः स.पु.४४क/७७. • (द्र.— {rnam par log pa/} {phyir log pa/} {gnyid log pa/} {yid log pa/} ).
log pa na
निवर्तमानः, ओ ना — {gang gi phyir mig gi 'od zer dag me long la sogs pa'i ngos la gtugs nas log pa na rang gi byad la sogs pa dang 'brel ba yin la} यस्मान्नयनरश्मयो दर्पणादितलप्रतिहता निवर्तमानाः स्वमुखादिना सम्बध्यन्ते त.प.१२९ख/७०९; {de log pa na log pa dang yang dag pa'i shes pa gnyis ldog par byed} सा निवर्तमाना मिथ्यासम्यग्ज्ञाने निवर्तयति त.प.१७१क/८००. । {log par} मिथ्या — {ji ltar log par skra shad 'dzings/} /{skye bo rab rib can gyis mthong //} केशोण्डुकं यथा मिथ्या गृह्यते तैमिरैर्जनैः । ल.अ.१२२क/६८; अवाग्वृत्त्या — {gal te bdag gis brgyud nas gtod pa'i steng na gnas pa'i nyi ma log par rtogs pa ma yin na ci+i'i phyir log pa nyid du mthong gi steng du ma yin/} यदि नामात्मा (नात्मना भो.पा.) पारम्पर्यार्पितमुपरिस्थितमादित्यमवाग्वृत्त्याऽवबुध्यते, किमित्यवागेव मन्यते, नोर्ध्वम् त.प.१९१क/८४५.
log pa brgyad du log par nges pa
अष्टमिथ्यात्वमिथ्यानियतता — {log pa brgyad du log par nges pa dang} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} अष्टमिथ्यात्वमिथ्यानियततां च… (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
log pa nyid
मिथ्यात्वम् — {'phags dang mtshams med byed pa dag/} /{yang dag log pa nyid du nges//} सम्यङ्मिथ्यात्वनियता आर्यानन्तर्यकारिणः ।। अभि.को.८ख/३.४४; {de yi log nyid tshad ma gzhan/} /{med na gzung bar mi 'gyur ro//} मिथ्यात्वं तस्य गृह्येत न प्रमाणान्तराद् ऋते ।। त.स.१०६क/९३०; मृषात्वम् — {gcig rtogs log nyid yin pa na/} /{kun mkhyen 'khrul pa thob bar 'gyur//} मृषात्वे त्वेकबोधस्य भ्रान्तः प्राप्नोति सर्ववित् । त.स.११८ख/१०२२; वैतथ्यम् — {gang phyir skyes bus byas tshig gis/} /{log pa nyid du rtog par 'gyur//} वैतथ्यं प्रतिपद्यन्ते पौरुषेयो गिरो यतः ।। त.स.७६क/७१४.
log pa nyid du nges pa
वि. मिथ्यात्वनियतः — {log pa nyid du nges pa'i phung po} मिथ्यात्वनियतराशिः म.व्यु.१७३८ (३८क); म.व्यु.६८३० (९७ख).
log pa nyid du nges pa'i phung po
मिथ्यात्वनियतराशिः म.व्यु.१७३८ (३८क).
log pa dad sel
= {log par dad sel/}
log pa med pa
वि. अविरतः — {des na bdag dang bdag gi ba yang chags pa dang bcas par 'gyur bas nyes pa thams cad bsgribs pas thams cad du 'jug pa dang ldan par 'gyur ba'i phyir/} {'di 'khor ba dang 'brel pa nyid log pa med pa yin no//} तस्मादात्मनि आत्मीये च स्नेहवान् सकलदोषतिरस्करणेन सर्वत्रावृत्तिमानितिसंसारसङ्गम एवास्याविरतः प्र.अ.१३८ख/१४८.
log pa la bden par chags pa
मिथ्यासत्याभिनिवेशः — {log pa la bden par chags pas ni phung po lnga 'dus pa dang 'byung ba chen po dang 'byung ba las gyur pa skye'o//} मिथ्यासत्याभिनिवेशात् पञ्चस्कन्धकदम्बकं महाभूतभौतिकं प्रवर्तते ल.अ.१०४ख/५१.
log pa'i nga rgyal
• सं. मिथ्याभिमानः — {log pa'i nga rgyal bsten phyir dang /} … {dgra bcom rnams kyi chos spong byed//} मिथ्याभिमानाश्रयात्…धर्मान् क्षिपन्त्यर्हताम् ।। र.वि.१२८ख/११८; • पा. मिथ्यामानः, मानभेदः — {nga rgyal bdun} … {nga rgyal dang} … {log pa'i nga rgyal lo//} सप्त मानाः—मानः…मिथ्यामानश्च अभि.भा.२३२क/७८२; {yon tan ma yin pa dang ldan pa la bdag yon tan dang ldan no snyam pa ni log pa'i nga rgyal lo//} अगुणवतो गुणवानस्मीति मिथ्यामानः अभि.भा.२३२ख/७८२; • वि. अलीकमानी— {de phyir grub mtha' mi shes pa/} /{log pa'i nga rgyal gyis ni bslad//} तस्मादज्ञान (ज्ञात पा.भे.)सिद्धान्ताः प्लवन्तेऽलीकमानिनः ।। त.स.१००क/८८६.
log pa'i rjes su 'brang ba
वि. मिथ्यानुचारी — {byis pa'i blo can bdag tu mngon par zhen pa} … {log pa'i rjes su 'brang ba de dag ni} इमे बालबुद्धय आत्माभिनिविष्टाः…मिथ्यानुचारिणः द.भू.२१९ख/३१.
log pa'i gti mug
मिथ्यामोहः — {log pa'i gti mug spangs shing mi stsogs par gnas te} अनुपचयं मिथ्यामोहः प्रहाणं गच्छति द.भू.२०१क/२२.
log pa'i rtog ge
मिथ्यावितर्कः — {blo gros chen po ma 'ongs pa'i dus na} … {ngur smrig gi rgyal mtshan thogs pa/} {skyes bu glen pa log pa'i rtog ges sems nyams par gyur pa} भविष्यन्ति तु पुनर्महामते अनागतेऽध्वनि…काषायध्वजधारिणो मोहपुरुषा मिथ्यावितर्कोपहतचेतसः ल.अ.१५६क/१०३.
log pa'i rtog ge pa
कुतार्किकः — {gzhan yang blo gros chen po ma 'ongs pa'i dus na/} {mi mkhas pa la log pa'i rtog ge pa dag la mkhas pa dag gis dris te} पुनरपरं महामते…कुतार्किका दुर्विदग्धमतयोऽनागतेऽध्वनि पृष्टा विद्वद्भिः ल.अ.१००ख/४७.
log pa'i rtog ges sems nyams par gyur pa
वि. मिथ्यावितर्कोपहतचेताः — {blo gros chen po ma 'ongs pa'i dus na} … {ngur smrig gi rgyal mtshan thogs pa/} {skyes bu glen pa log pa'i rtog ges sems nyams par gyur pa} भविष्यन्ति तु पुनर्महामते अनागतेऽध्वनि…काषायध्वजधारिणो मोहपुरुषा मिथ्यावितर्कोपहतचेतसः ल.अ.१५६क/१०३.
log pa'i rtog pa can
कुतार्किकः — {'di dag ro bzhin byis pa yi/} /{log pa'i rtog pa can gyis brtags//} बालैर्विकल्पिता ह्येते शवभूतैः कुतार्किकैः ल.अ.१२१ख/६८.
log pa'i brtul zhugs can
वि. मिथ्याव्रतः — {brkam chags log pa'i brtul zhugs can/} /{chags sdang snyigs ma can rnams kyi/} /{rtag tu tsha ba'i zangs chen ni/} /{'di dag 'jig pa med pa'i gnas//} मिथ्याव्रतानां लुब्धानां रागद्वेषकषायिणाम् । एतासु नित्यतप्तासु कुम्भीष्वेवाक्षयः क्षयः ।। अ.क.१११ख/१०.१३२.
वि. मिथ्यार्थम् — {rig byed kyi tshig ni log pa'i don can yin te/} {tshig yin pa'i phyir me ni grang ngo zhes bya ba la sogs pa'i skyes bu'i tshig bzhin no//} मिथ्यार्थं वैदिकं वचो वाक्यत्वाद्, अग्निः शीत इत्यादि पुरुषवाक्यवत् त.प.२३०ख/९३१.
log pa'i 'dod chags
मिथ्यारागः — {byang chub sems dpa'i sa 'od byed pa 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa'i log pa'i 'dod chags} … {spangs shing mi stsogs par gnas so//} अस्यां प्रभाकर्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य…अनुपचयं मिथ्यारागः प्रहाणं गच्छति द.भू.२०१क/२२.
log pa'i rnam par rtog pa
मिथ्याविकल्पः — {de nyid 'tshed pas kyang brjod do//} {gting ma tshugs pa log pa'i rnam par rtog pa dag gis chog go//} तदेव पाचकत्वेनापीति अलमप्रतिष्ठितैर्मिथ्याविकल्पैः प्र.वृ.२८०क/२२.
log pa'i blo
• वि. दुर्बुद्धिः — {log pa'i blo dang yon po dang /} /{byis pa g}.{yo dang nga rgyal can//} दुर्बुद्धिनश्च वङ्काश्च शठा बालाधिमानिनः । स.पु.१०२ख/१६४; • सं. विमतिः — {de bzhin smra po de la ni/} /{log pa'i blo ni skye mi 'gyur//} तथापि विमतिर्न स्यात् पूर्ववत् तत्र वक्तरि ।। त.स.१११क/९६४.
log pa'i 'tsho ba
= {log par 'tsho ba/}
log pa'i zhe sdang
मिथ्यादोषः — {log ba'i zhe sdang spangs shing mi stsogs par gnas so//} अनुपचयं मिथ्यादोषः प्रहाणं गच्छति द.भू.२०१क/२२.
log pa'i yid
= {log yid/}
log pa'i lam
अपथः — {legs par 'gyur ba med par byas/} /{log pa'i lam ni bzang po bzhin//} श्रेयसोऽपहरत्येव रमणीयमिवापथम् ।। जा.मा.९१क/१०४; उन्मार्गः — {de bas bdag gi sha sbyin rtsol ba yis/} /{log pa'i lam du yi dam bcas pa thong //} स्वमांसदानव्यवसायमस्मात् स्व (स भो.पा.)निश्चयोन्मार्गमिमं विमुञ्च ।। जा.मा.४१क/४८; असन्मार्गः — {der ni log pa'i lam mang zhing /} /{the tshom las kyang brgal dka' ste//} तत्रासन्मार्गबाहुल्याद्विचिकित्सा च दुर्जया ।। बो.अ.३७क/९.१६२; मिथ्यामार्गः — {kye ma sems can 'di dag ni 'khor ba'i mya ngan dang dgon pa chen por las shing} … {log pa'i lam gol bar zhugs pa} महासंसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः…मिथ्यामार्गविपथप्रयाताः द.भू.१९१ख/१७; विमार्गः — {log pa'i lam las sems blan te/} /{yang dag dmigs la rtag par yang /} /{bdag gis mnyam par gzhag par bya//} समाधानं करोम्यहम् । विमार्गाच्चित्तमाकृष्य स्वालम्बननिरन्तरम् ।। बो.अ.३०ख/८.१८६.
log pa'i lam gol bar zhugs pa
वि. मिथ्यामार्गविपथप्रयातः — {kye ma sems can 'di dag ni 'khor ba'i mya ngan dang dgon pa chen por lus shing} … {log pa'i lam gol bar zhugs pa} महासंसाराटवीकान्तारमार्गप्रपन्ना बतेमे सत्त्वाः… मिथ्यामार्गविपथप्रयाताः द.भू.१९१ख/१७.
log pa'i lam thibs por rgyu ba
वि. उत्पथगहनचारी — {kye ma sems can 'di dag ni lta ba ngan par ltung ba dag ste/} … {log pa'i lam thibs por rgyu ba yin gyis} कुदृष्टिपतिता बतेमे सत्त्वाः… उत्पथगहनचारिणः द.भू.१९०ख/१७.
log pa'i shes pa
मिथ्याज्ञानम् — {gal te byas pa log pa'i shes pa'i rgyu yin na/} {de'i tshe ma byas pa yang dag pa'i shes pa'i rgyu nyid yin no zhes bya ba thob ste} यदि कृतकता मिथ्याज्ञाननिबन्धनम्, तदा सम्यग्ज्ञानस्याकृतकता हेतुरिति प्राप्तम् त.प.१७०ख/७९९; {log pa'i shes pa las bya rog dang ta la tsam du yang don 'grub pa med de} मिथ्याज्ञानाद्धि काकतालीयाऽपि नास्त्यर्थसिद्धिः न्या.टी.३९क/३१; मिथ्याप्रत्ययः — {log pa'i shes pa nyid yin te/} {ut+pala'i 'dab ma brgya 'bigs pa bzhin no//} मिथ्याप्रत्यय एष उत्पलपत्रशतवेधवत् त.प.१८४ख/८३०; मिथ्याबुद्धिः — {gang 'dir bar chad bcas blo la/} /{bar chad med pa'i blo nges dang /} /{bar chad med la'ang gang gzhan pa/} /{'di gnyis log pa'i shes pa ste//} या चेयं सान्तरे बुद्धिर्नैरन्तर्यावसायिनी । निरन्तरेऽपि या चान्या मिथ्याबुद्धिरियं द्विधा ।। त.स.२५ख/२७१; मिथ्यामतिः — {'khrul pa log shes nor ba'i sems//} भ्रान्तिर्मिथ्यामतिर्भ्रमः अ.को.१३९क/१.५.४; मिथ्या चासौ मतिश्च मिथ्यामतिः अ.वि.१.५.४; दुर्ज्ञानम् — {chags dang zhe sdang rgyags dang bsnyon/} /{bkres skom sogs kyis dbang nyams pas/} /{shes bya'i don la log shes skye//} रागद्वेषमदोन्मादक्षुत्तृष्णादिक्षतेन्द्रियैः । दुर्ज्ञाने ज्ञायमानेऽर्थे त.स.१०५क/९२३.
log par khengs pa
मिथ्यामानः — {log par khengs pas tshim de la/} /{thub pa mngon shes lnga pas smras/} /{me tog 'bras bu rgyas pa 'di/} /{mi bdag khyod kyi drin gyis min//} तं मिथ्यामानसन्तुष्टं पञ्चाभिज्ञो मुनिर्नृपम् । उवाच त्वत्प्रभावेण नायं पुष्पफलोदयः ।। अ.क.२०९क/८६.१८.
log par 'gyur
क्रि. १. निवर्तते — {sems tsam la ni 'jug pa yis/} /{thar pa 'dzin las log par 'gyur//} चित्तमात्रावतारेण मोक्षग्राहान्निवर्तते ।। ल.अ.१६९ख /१२६; निवर्तयति — {de log pa na de yang log pa de ltar na med pa'am phyin ci log tu 'gyur ro//} स निवर्तमानस्तामपि निवर्तयतीत्यानर्थक्यं स्यात्, विपर्ययो वा प्र.वृ.३२५क/७५ २. निवृत्तिर्भवेत्— {de lta min na gcig log pas/} /{ji ltar gzhan ni log par 'gyur//} अन्यथैकनिवृत्त्याऽन्यनिवृत्तिः कथं भवेत् । प्र.वृ.२७०क/११.
log par sgrub pa
विप्रतिपत्तिः — {byang chub sems dpa'} … {khro ba spyo 'dems byed pa rnams kyi log par sgrub pas skyo ba'i yid kyis sbyin pa sbyin par yang mi byed kyi} न च बोधिसत्त्वः…रोषकाणां परिभाषकाणां विप्रतिपत्त्या खिन्नमानसो दानं ददाति बो.भू.६५क/८४; मिथ्याप्रतिपत्तिः — {log par sgrub pa'i de bzhin nyid dang} मिथ्याप्रतिपत्तितथताम् सू.व्या.२४४ख/१६१.
log par sgrub pa'i de kho na
पा. मिथ्याप्रतिपत्तितत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वभेदः — {rab tu dbye ba'i de kho na rnam pa bdun te/} {'jug pa'i de kho na dang} … {log par sgrub pa'i de kho na dang} … {yang dag par sgrub pa'i de kho na ste} सप्तविधं प्रभेदतत्त्वम्—प्रवृत्तितत्त्वम्…मिथ्याप्रतिपत्तितत्त्वम् …सम्यक्प्रतिपत्तितत्त्वं च म.भा.१३क/१०१.
log par sgrub pa'i de bzhin nyid
पा. मिथ्याप्रतिपत्तितथता, तथताभेदः — {de bzhin nyid rnam pa bdun po 'jug pa'i de bzhin nyid dang} … {log par sgrub pa'i de bzhin nyid dang} … {yang dag par sgrub pa'i de bzhin nyid la brten nas bden pa rnam par gzhag pa yin no//} सत्यव्यवस्थानं तु सप्तविधां तथतामाश्रित्य प्रवृत्तितथतां… मिथ्याप्रतिपत्तितथतां… सम्यक्प्रतिपत्तितथतां च सू.व्या.२४४ख/१६१.
log par bsgrub pa
विप्रतिपत्तिः — {slong ba po log par bsgrub pa rnam pa sna tshogs dag la gnas pa/} {rgod pa'i bdag nyid/} {ma bsdams pa} विविधविप्रतिपत्तिस्थितानामुद्धतानामसंवृतात्मनां याचनकानाम् बो.भू.६५क/८४; {dngos po'i de bzhin nyid la log par bsgrub pa} पदार्थतथात्वे विप्रतिपत्तिः वि.सू.९०क/१०८.
log par nges pa
मिथ्यात्वनियतता — {de ni sems can gyi phung po yang dag par nges pa dang log par nges pa dang} … {rab tu shes te} स सत्त्वराशीनां सम्यक्त्वनियततां च प्रजानाति मिथ्यात्वनियततां च द.भू.२५३ख/५०; मिथ्यानियतता— {log pa brgyad du log par nges pa dang} … {yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} अष्टमिथ्यात्वमिथ्यानियततां च… (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
log par mngon sbyor
मिथ्याभियोगः — {log par mngon sbyor ngan brjod dang //} मिथ्याभियोगोऽभ्याख्यानम् अ.को.१४१क/१.६.१०.
log par 'jug pa
१. प्रत्यग्वृत्तिः — {de ltar der gnas pa'i 'jug phyir/} /{log par 'jug phyir brtad} (? {gtad} ) {pa yi//} {zhes bya ba la sogs pa gang smras pa} यदुक्तम्, ‘एवं प्राङ्नतया वृत्त्या प्रत्यग्वृत्तिसमर्पितम् ।’ इत्यादि त.प.१९१क/८४६ २. विप्लुतिः — {rnam par 'gyur ba ni log par 'jug pa ste} विक्रियेति विप्लुतिः त.प.१०९क/६६८.
log par rjes chags
मिथ्यानुरागः — {log par rjes chags las skyes pa'i/} /{rig byed bsam pas rmongs byas pas/} /{rig byed log pa nyid kyi rgyu/} /{mi shes cung zad ngo mtshar med//} मिथ्यानुरागसञ्जातवेदाध्यानजडीकृतैः । मिथ्यात्वहेतुरज्ञात इति चित्रं न किञ्चन ।। त.स.८९क/८१०.
log par rtog pa
१. मिथ्याकल्पना — {'di ltar log par rtog pa dang /} /{sdig pas sems dang lus la gnod//} मिथ्याकल्पनया चित्ते पापात्काये यतो व्यथा ।। बो.अ.२१क/७.२७ २. {log par rtogs pa} इत्यस्य स्थाने ।
log par rtogs pa
• सं. विप्रतिपत्तिः — {de ltar na ma 'khrul ba smos pa ni log par rtogs pa bsal ba'i phyir yin no//} इत्येवमभ्रान्तग्रहणं विप्रतिपत्तिनिरासार्थम् न्या.टी.४१क/४६; {skye bo ngan pa'i log par rtogs pas tha snyad mdzes pa ma yin te} दुर्जनानां विप्रतिपत्तिरशोभनो व्यवहारः वा.टी.१०५ख/६८; मिथ्याप्रतिपत्तिः — {de kho na mi rtogs shing log par rtogs pa'i mi shes pa ni ma rig pa'o//} तत्त्वेऽप्रतिपत्तिः मिथ्याप्रतिपत्तिः अज्ञानमविद्या शि.स.१२५क/१२१; विमतिः — {des na tha snyad pa dag ni tha snyad la yang log par rtogs pa kho na'o//} ततो व्यवहारेऽपि विमतिरेव व्यवहारिणाम् प्र.अ.२५ख/२९; • पा. विप्रतिपत्तिः, विरुद्धा प्रतिपत्तिः — {'dir log par rtogs pa rnam pa bzhi ste/} {grangs dang mtshan nyid dang spyod yul dang 'bras bu'i yul lo//} चतुर्विधा चात्र विप्रतिपत्तिः — संख्यालक्षणगोचरफलविषया न्या.टी.३९ख/३५; {mtshan nyid la log par rtogs pa bsal nas/} {'bras bu la log par rtogs pa bsal ba'i phyir smras pa} लक्षणविप्रतिपत्तिं निराकृत्य फलविप्रतिपत्तिं निराकर्तुमाह न्या.टी.४७क/९०; • वि. विप्रतिपन्नः — {kha cig phyogs nyid mthun pa'i phyogs la ltos pa'i nang gi khyab pa} ( {dang phyi'i khyab pa} ) {bstan pa yin no snyam du log par rtog} (? {rtogs} ) {pa} पक्षसपक्षापेक्षयाऽन्तर्व्याप्तिः, बहिर्व्याप्तिश्च प्रदर्श्यते इत्येके विप्रतिपन्नाः वा.टी.५५क/८.
log par rtogs pa rnam pa bzhi
चतुर्विधा विप्रतिपत्तिः — १. {grangs la log par rtogs pa} संख्याविप्रतिपत्तिः, २. {mtshan nyid la log par rtogs pa} लक्षणविप्रतिपत्तिः, ३. {spyod yul la log par rtogs pa} गोचर/विषयविप्रतिपत्तिः, ४. {'bras bu la log par rtogs pa} फलविप्रतिपत्तिः न्या.टी.३९ख/३५.
log par rtogs pa med pa
अविप्रतिपत्तिः — {bdag med pa ni bdag tu lta ba dang 'gal ba yin zhes bya ba la log rtogs med pa nyid do//} नैरात्म्यदर्शनं तु आत्मदर्शनविरुद्धमित्यविप्रत्तिपत्तिरेव प्र.अ.११०क/११८.
log par rtogs pa'i yul can
वि. विप्रतिपत्तिविषयापन्नः — {log par rtog} ( {sa} ) {pa'i yul can don la sogs pa las} ( {tsan dan las gzhan} ) {gzugs dang dri dang reg bya dang shes bya nyid la sogs pa bzhin du shes pa yin te} विप्रतिपत्तिविषयापन्नाच्चन्दनादन्ये रूपरसगन्धस्पर्शा हे (स्पर्शज्ञेय भो.पा.)त्वादयश्चेति प्रतिजानीमहे, न व्यपदिश्यमानत्वात् वा.टी.७४क/२९.
log par rtogs par 'gyur
क्रि. विप्रतिपद्यते — {ci'i phyir de la sangs rgyas pa la sogs pa log par rtog} ( {sa} ) {par 'gyur} किमिति केचित् तत्र बौद्धादयो विप्रतिपद्यन्ते त.प.१६५ख/७८६.
log par rtogs par byed
क्रि. विप्रतिपद्यते — {des kyang gnod pa med pas na/} /{sgrub pa gsal bar yod pas ni/} /{ci phyir thams cad mkhyen pa la/} /{rmongs pa'i blo can log rtogs byed//} ततश्च बाधकाभावे साधने सति च स्फुटे । कस्माद् विप्रतिपद्यन्ते सर्वज्ञे जडबुद्धयः ।। त.स.१२०ख/१०४४.
log par lta
= {log par lta ba/}
log par lta ba
• सं. मिथ्यादृष्टिः — {'di lta ste/} {lta bas gzings pa 'di ni log par lta ba'i nang na ma rungs pa ste} इदमग्रं मिथ्यादृष्टीनां यदुत गहनतादृष्टिः शि.स.९६ख/९६; {chad par lta ba dang log par lta ba ni med pa'i sgor zhugs pa'i phyir sgro 'dogs par byed pa ma yin no//} उच्छेददृष्टिर्मिथ्यादृष्टिश्च न समारोपिके, अभावमुखप्रवृत्तत्वात् अभि.भा.२३१क/७७९; विपर्यासः — {log par lta ba la spyad par gyur cing da ltar yang log par lta ba la spyod do//} विपर्यासे चरिताविनः, एतर्ह्यपि विपर्यासे चरन्ति अ.सा.३३२ख/१८७; • पा. १. मिथ्यादृष्टिः [1] अकुशलकर्मभेदः — {srog gcod pa dang ma byin par len pa dang} … {log par lta ba rnams ni mi dge ba bcu'o//} प्राणातिपातादत्तादान…मिथ्यादृष्टयो दशाकुशलाः त.प.३१५क/१०९६; अभि.को.१४क/४.८२; कुदृष्टिः— । {de nas mi dge ba bcu yongs su spang ba bsgom par bya ste/} {srog gcod pa dang} … {log lta'o//} ततो दशाकुशलपरित्यागं विभावयेत् प्राणातिपातम्…कुदृष्टिं चेति वि.प्र.३२क/४.५; मिथ्यादर्शनम्— {de} … {bdag nyid kyang log par lta ba spangs shing gzhan yang log par lta ba spong ba la yang dag par 'god do//} सः…आत्मना च मिथ्यादर्शनात्प्रतिविरतो भवति, परानपि च मिथ्यादर्शनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६२ [2] अनुशय/दृष्टिस्वभावभेदः — {lta ba'i rang bzhin lnga ni/} {'jig tshogs la lta ba dang log par lta ba dang mthar 'dzin par lta ba dang lta ba mchog tu 'dzin pa dang tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa'o//} पञ्च दृष्टिस्वभावाः—सत्कायदृष्टिः, अन्तग्राहदृष्टिः, मिथ्यादृष्टिः, दृष्टिपरामर्शः, शीलव्रतपरामर्शश्च अभि.भा.२२८क/७६५; {lta ba rnam pa lnga'i bye brag ni 'jig tshogs la lta ba dang} … {log par lta ba dang} दृष्टेः पञ्चाकारो भेदः—सत्कायदृष्टिः…मिथ्यादृष्टिः अभि.स.भा.४०क/५५; मिथ्यादृक् — {log lta the tshom de dag dang /} /{ldan dang 'ba' zhig ma rig dang //} मिथ्यादृग्विमती ताभ्यां युक्ताऽविद्याऽथ केवला । अभि.को.१६ख/५.१४ । २. मिथ्यादृक् ( मिथ्यादृष्टिः), अक्षणभेदः— {dmyal ba yi dwags dud 'gro dang /} /{kla klo tshe rings lha dang ni/} /{log lta sangs rgyas mi 'byung dang /} /{lkugs pa 'di rnams mi khom brgyad//} नरकप्रेततिर्यञ्चो म्लेच्छा दीर्घायुषोऽमराः । मिथ्यादृग्बुद्धकान्तारौ मूकताऽष्टाविहाक्षणाः ।। बो.प.४५ख/५; मिथ्यादर्शनम् म.व्यु.२३०५ (४५क); • वि. मिथ्यादृष्टिः — {rigs kyi bu nga'i yul na gnas pa'i sems can 'di dag kyang phal cher srog gcod pa byed pa} … {log par lta ba} … {mi dge ba'i las kyi bya ba sna tshogs dang ldan pa dag ste} इमे च कुलपुत्र मद्विषयवासिनः सत्त्वाः यद्भूयसा प्राणातिपातिनः …मिथ्यादृष्टयः… विविधाकुशलकर्मक्रियापरिगताः ग.व्यू.२६क/१२३; मिथ्यादृष्टिकः — {des mi ma byin par len pa} … {log par lta ba} … {btson rar btsud par gyur to//} तेन अदत्तादायिनां पुरुषाणां…मिथ्यादृष्टिकानाम्…चारके प्रक्षिप्तान्यभूवन् ग.व्यू.१९१क/२७३; विपरीतदर्शनः — {mi mkhas dag dang log par lta rnams dang /} … {sgyu can gang /} /{de dang lhan cig bcom ldan khyod mi rkyen//} अबुधा विपरीतदर्शनाः… शठाश्च ये भगवंस्तैः सह सङ्गतं न ते ।। वि.व.१२७क/१.१६.
log par lta ba can
वि. मिथ्यादृष्टिः — {'phags pa rnams la skur pa 'debs pa log par lta ba can dag ste} आर्याणामपवादका मिथ्यादृष्टयः द.भू.२००क/२२.
log par lta ba spong ba
पा. मिथ्यादर्शनविरमणम्, कुशलकर्मभेदः — {gzhan yang log par lta ba spong ba la yang dag par 'god do//} परानपि च मिथ्यादर्शनविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६२; मिथ्यादृष्टेः प्रतिविरतिः म.व्यु.१६९८ (३७ख).
log par ltung ba
• सं. विनिपातः — {sems can dmyal ba la sogs pa log par ltung bar 'gro ba'i phyir ro//} नरकादिविनिपातगमनात् बो.प.८८क/५०; {log par ltung ba ni ngan song ste/} {dmyal pa la sogs pa'o//} विनिपातः अपायो नरकादिः अभि.स्फु.१८६ख/९४३; अपायः — {mnga' bdag gtum pos nges par sbyar na ni/} {'bras bu med kyang log par ltung ba'i 'jigs pas 'jug} प्रचण्डप्रभुनियोगे निष्फलेऽप्यपायभयात् प्रवर्तते प्र.अ.७क/८; • वि. विनिपातगतः — {log par ltung dang mgon med dang /} /{brtul zhugs gnas la bgo bya zhing //} विनिपातगतानाथव्रतस्थान् संविभज्य च । बो.अ.१३ख/५.८५; विनिपातकः — {log par ltung ba'i chos can ma yin pa} अविनिपातकधर्मा अभि.स्फु.१८६क/९४३.
log par ltung ba'i chos can ma yin
= {log par ltung ba'i chos can ma yin pa/}
log par ltung ba'i chos can ma yin pa
वि. अविनिपातधर्मा — {ci'i phyir log par ltung ba'i chos can ma yin no//} कस्मादविनिपातधर्मा भवति अभि.भा.२१क/९४३; अविनिपातकधर्मा — {rgyun du zhugs pa yin te/} {log par ltung ba'i chos can ma yin pa dang rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba yin} स्रोतापन्नो भवन्नविनिपातकधर्मा नियतं संबोधिपरायणः अभि.स्फु.१८६क/९४३.
log par ltung bar byed
= {log par ltung bar byed pa/}
log par ltung bar byed pa
• क्रि. विनिपातयिष्यति — {dam pa'i chos la skur pa rnams bdag dang gzhan dag kyang log par ltung bar byed do//} सद्धर्मापवादका आत्मानं परांश्च विनिपातयिष्यन्ति ल.अ.९२क/३८; • सं. विनिपातनम् — {dgra thams cad log par ltung bar byed pas dgra tshar phyin par byas par gyur pa} सर्वशत्रूणां तद्विनिपातनेन वैरनिर्यातनं कृतवतः बो.प.९०क/५३.
log par ltung bar mi 'gyur
क्रि. विनिपातं न गमिष्यति — {kun dga' bo bu mo 'di dge ba'i rtsa ba dang sems bskyed pa dang sbyin par bya ba'i chos yongs su gtong ba 'dis/} {bskal pa bcwa lnga'i bar du log par ltung bar mi 'gyur te} एषा आनन्द दारिका अनेन कुशलमूलेन चित्तोत्पादेन देयधर्मपरित्यागेन च पञ्चदश कल्पान् विनिपातं न गमिष्यति अ.श.६९ख/६१.
log par ston pa
• सं. वितथाभिधानम् — {'gal ba med pa'i phyir dang 'chad pa po dgos pa med pa la log par ston pa la 'bras bu med pa'i phyir ro//} अनुपरोधात् निष्प्रयोजनवितथाभिधानवैफल्याच्च वक्तुः प्र.वृ.३२३क/७३; अपदेशः मि.को.४२ख; • वि. विपर्ययदीपी — {tshul khrims 'chal pa dang log par ston pa la mthun par mi bya'o//} उन्मोटनदुःशीलविपर्य(य)दीपिनोः वि.सू.९१ख/१०९; • पा. विपर्ययोर्दर्शनगतम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {log par ston pa'i ltung byed do//} ( इति) विपर्ययोर्दर्शनगत (ओ ते प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५४क/६९.
log par mthong ba
• सं. दुर्दृष्टिः — {gal te la la dag tu ni/} /{'khrul phyir yid brtan med ce na/} /{rtags log mthong phyir de de 'dra//} तत् क्वचिद् व्यभिचारतः । नाश्वास इति चेल्लिङ्गं दुर्र्दृष्टेरेतदीदृशम् ।। प्र.वा.१२१क/२.६९; • ना. वितथदर्शनः, अवीचिनरकप्रदेशः — {de ltar sdig pa byed pa de mtshon cha'i nyam nga ba de las thar nas me mdag dang lci skam gyi mer 'bogs te/} {las kyis bskos pa'i sa phyogs log par mthong ba zhes bya ba gzhan du 'gro'o//} एष स पापकर्ता तस्माच्छस्त्रसङ्कटान्मुक्तः कथमप्यङ्गारकर्षूर्लङ्घयित्वा कर्मणा भ्रामितः प्रदेशमन्यं प्रपद्यते वितथदर्शनं नाम शि.स.४६क/४३.
log par dad sel
ना. क्रकुच्छन्दः, बुद्धः — {ser thub dang log par dad sel dang thams cad mnga' ba dang} … {sogs pa de bzhin gshegs pa thams cad} कनकमुनिक्रकुच्छन्दविश्वभुक्… प्रमुखाः सर्वतथागताः ग.व्यू.६६ख/१५७; {'od srung dang ni log dad sel/} /{'dren pa gser thub} … {gzhan dag dang /} /{de dag thams cad byas dus rgyal//} काश्यपः क्रकुच्छन्दश्च कनकश्च विनायकः ।… अन्ये वै सर्वे ते कृतिनो जिनाः ।। ल.अ.१८८ख/१६०; {gser thub dang log par sel dang} … {pad mo'i bla la stsogs pa de bzhin gshegs pa thams cad} कनकमुनिक्रकुच्छन्द…पद्मोत्तरप्रमुखाः सर्वतथागताः ग.व्यू.६६ख/१५७; म.व्यु.९० (३क); क्रकुच्छन्दकः — {log par dad sel dang} … {spyan bzang ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das de dag bri bar bya'o//} क्रकुच्छन्दकः… सुनेत्रश्चेति । इत्येते बुद्धा भगवन्तश्चित्रापयितव्याः म.मू.१३७ख/४८.
log par 'dren
= {log 'dren/}
log par 'dren pa
= {log 'dren/}
log par snang ba
वितथप्रतिभासत्वम् — {bdag dang rnam par rig par snang ba ni log par snang ba'i phyir ro//} आत्मविज्ञप्तिप्रतिभासस्य च वितथप्रतिभासत्वात् म.भा.२ख/१४.
log par spyod pa
मिथ्याचारः — {bdag nyid kyang 'dod pas log par spyod pa spangs pa yin no//} {gzhan yang 'dod pas log par spyod pa spong ba la yang dag par 'god do//} आत्मना च काममिथ्याचारात् प्रतिविरतो भवति, परानपि च काममिथ्याचारविरमणाय समादापयति अ.सा.२८६ख/१६१; असत्प्रवृत्तिः — {log par spyod las yid ni ma bzlog cing //} असत्प्रवृत्तेरनिवृत्तमानसः जा.मा.६२क/७२.
log par byed pa
क्रि. विप्रतिपद्यते — {sems de srog gi phyir yang mi gtong zhing sems can rnams la yang log par mi byed pa} तच्चित्तं जीवितहेतोरपि न परित्यजति, न सत्त्वेषु विप्रतिपद्यते शि.स.९ख/१०.
log par mi ltung ba'i chos can
वि. अविनिपातधर्मा — {gang zag gang kun tu sbyor ba gsum po 'jig tshogs la lta ba dang tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa dang the tshom rnams spangs nas/} {log par mi ltung ba'i chos can rdzogs pa'i byang chub tu nges par gzhol ba} … {rgyun du zhugs par gyur cing} योऽयं पुद्गलस्त्रयाणां संयोजनानां प्रहाणात्सत्कायदृष्टेः, शीलव्रतपरामर्शस्य, विचिकित्सायाः स्रोतापन्नो भवति । अविनिपातधर्मा, नियतः संबोधिपरायणः श्रा.भू.६९ख/१७७.
log par mos pa
विपरीताधिमोक्षः — {skyes pa ni 'das pa dang da ltar byung ba'o//} … {nor ba ni dman pa ste log par mos pa'i phyir ro//} जाता अतीतप्रत्युत्पन्ना…भ्रान्तिका हीना विपरीताधिमोक्षात् सू.व्या.१६२क/५२.
log par 'tsho ba
१. मिथ्याजीवः — {log par 'tsho bar byed pa'i chos byung ba rnams dang du len par byed} उत्पन्नान्…मिथ्याजीवकरान् धर्मानधिवासयति बो.भू.९१क/११५; {log 'tsho sbyang dka'i phyir logs shig//} मिथ्याजीवः पृथक् कृतः । दुःशोधत्वात् अभि.को.१४क/४.८६ । २. मिथ्याजीवितम् — {bdag ni deng nyid shi yang bla'i/} /{log 'tshos yun ring gson mi rung /} /{bdag lta yun ring gnas gyur kyang /} /{'chi ba'i sdug bsngal de nyid yin//} वरमद्यैव मे मृत्युर्न मिथ्याजीवितं चिरम् । यस्माच्चिरमपि स्थित्वा मृत्युदुःखं तदेव मे ।। बो.अ.१६ख/६.५६.
log par 'tsho bar byed pa
वि. मिथ्याजीवकरः — {log par 'tsho bar byed pa'i chos byung ba rnams dang du len par byed cing /} {de dag gis mi 'dzem la/} {sel bar mi byed na/} {nyes pa dang bcas shing 'gal ba dang bcas par 'gyur te} उत्पन्नान्…मिथ्याजीवकरान्धर्मानधिवासयति; न तै रितीयते, न विनोदयति । सापत्तिको भवति सातिसारः बो.भू.९१क/११५.
log par 'dzin pa
• वि. वामग्राही — {dbang po blun pa dang /} {dbang po zhan pa dang} … {log par 'dzin pa dang} जडेन्द्रियश्च भवति, मत्तेन्द्रियश्च…वामग्राही श्रा.भू.७२क/१८७; विपरीतग्राही — {de kun nas mnar sems kyi sems dang ldan zhing bka' blo mi bde bas log par 'dzin pa dang /} {dga' zhing gus pa med pas dmu rgod kyi rang bzhin can zhig yin na} स आघातचित्तः स्याद् दुर्वचो विपरीतग्राही विगतप्रेमगौरवः खटुङ्कजातीयः बो.भू.९५ख/१२१; • पा. असद्ग्राहः — {log par 'dzin pa rnam pa bdun} सप्तविधोऽसद्ग्राहः सू.व्या.१७८क/७२; द्र.— । {log par 'dzin pa rnam pa bdun} सप्तविधोऽसद्ग्राहः — १. {med pa la yod par 'dzin pa} असति सद्ग्राहः, २. {nyes pa dang ldan pa la yon tan dang ldan pa nyid du 'dzin pa} दोषवति गुणवत्त्वग्राहः, ३. {yon tan dang ldan pa la yon tan dang ldan pa ma yin pa nyid du 'dzin pa} गुणवत्यगुणवत्त्वग्राहः, ४. {'du byed thams cad la rtag par log par 'dzin pa} सर्वसंस्कारेषु नित्यासद्ग्राहः, ५. {'du byed thams cad la bde bar log par 'dzin pa} सर्वसंस्कारेषु सुखासद्ग्राहः, ६. {chos thams cad la bdag tu log par 'dzin pa} सर्वधर्मेषु आत्मासद्ग्राहः, । ७. {mya ngan las 'das pa la ma zhi bar log par 'dzin pa} निर्वाणे अशान्तासद्ग्राहः सू.व्या.१७८क/७२.
log par zhugs
= {log par zhugs pa/}
log par zhugs pa
• वि. मिथ्याप्रतिपन्नः — {rigs la gnas pa'i gang zag ni rigs la gnas pa kho na yin la/} {ma zhugs shing nges par ma byung ba yang yod do//} … {log par zhugs pa dang log pa ma yin par zhugs pa dang} अस्ति गोत्रस्थः पुद्गलः गोत्र एव स्थितः, नावतीर्णः, न निष्क्रान्तः… मिथ्याप्रतिपन्नः, अमिथ्याप्रतिपन्नः श्रा.भू.८ख/१९; विप्रतिपन्नः — {log par zhugs pa rnams la kun tu srung ba'o//} आरक्षणता विप्रतिपन्नेषु शि.स.१५७ख/१५१; विपन्नः — {gtan du log par zhugs pa'i bsam pas bya ba de byed pa na} अत्यन्तविपन्नेनाशयेन तां क्रियां प्रकुर्वन् अभि.भा.१८१क/६२१; वितथप्रवृत्तः — {gang dag 'dod chags zhe sdang rgyags dang gti mug gi/} /{ngo bo kun rtog gis} (? {rgyus} ) {bskyed log par zhugs shes nas//} ये रागदोषमदमोहस (स्व भो.पा.)भावं ज्ञात्वा सङ्कल्पहेतुजनितं वितथप्रवृत्तम् । प्र.प.४८ख/५८; अभूतगतः — {lhag pa'i bsam pa zhes bya ba ni/} {'byung po rnams la des pa'o} … {log par zhugs pa la bden pa'o//} अध्याशय उच्यते—सौम्यता भूतेषु…सत्यता अभूतगतेषु शि.स.१५७क/१५१; • सं. १. विप्रतिपत्तिः — {gnyen du 'thams pa rim gro byas pa rnams la log par zhugs pa'i} ज्ञातिशब्दमानितासु च विप्रतिपत्तेः शि.स.४८क/४६ २. विप्रतिपन्नत्वम् — {rgyu la log par zhugs pa'i phyir ro snyam du bsams pa yin no//} हेतौ विप्रतिपन्नत्वादित्यभिप्रायः अभि.स्फु.९६क/७७३.
log par zin pa
वि. दुर्गृहीतः — {'phags pa rab 'byor de bzhin du 'di la kha cig log par zin cing} … {log par kha ton byas pas} एवमेव आर्य सुभूते इहैके दुर्गृहीतेन …दुःस्वाध्यातेन अ.सा.१३४ख/७७.
log par sel
= {log par dad sel/}
log par lhung
= {log par lhung ba/}
log par lhung ba
विनिपातः — {de dang ldan pas lus dang bral ba'i 'og tu ngan song ngan 'gro log par ltung ba sems can dmyal ba rnams su skye bar 'gyur ba} येन समन्वागतः कायस्य भेदादपायं दुर्गतिं विनिपातं नरकेषूपपद्यते अ.श.२५२ख/२३२; {bskal pa dgu bcu rtsa gcig tu/} /{bdag ni log par lhung ma gyur//} कल्पानि त्वेकनवतिं विनिपातो न मेऽभवत् ।। वि.व.२९३ख/१.११७.
log pas tshangs par spyod pa
मिथ्याब्रह्मचर्यम् — {sred pa dngos po thams cad du 'gro ba} … {tshol ba thams cad du 'gro ba ni des 'dod pa dang srid pa dang log pas tshangs par spyod pa tshol ba'i phyir ro//} तृष्णा वस्तुसर्वत्रगा…एषणासर्वत्रगा, तया कामभवमिथ्याब्रह्मचर्यैषणात् अभि.स.भा.४०क/५५.
log pas 'tsho ba can
• वि. मिथ्याजीवी — {dper na dge slong log pas 'tsho ba can kha gsag byed pa dang} तद्यथा भिक्षुर्मिथ्याजीवी लपनां करोति अभि.भा.२०६ख/६९३; • सं. = {'bun gtong ba} कुसीदिकः, वृद्धिजीवी — {'bun skyed kyis 'tsho tshis byed pa'i ming} … कुसीदिकः {log 'tsho can} मि.को.४१ख ।
log pas gzhan gyi nor la chags
परस्वविषमस्पृहा — {brnab sems ni/} /{log pas gzhan gyi nor la chags//} अभिध्या तु परस्वविषमस्पृहा अभि.को.१३ख/४.७७.
log po pa
सूचकः म.व्यु.३७४० ( {log pa'am 'dam po pa} म.व्यु.६२ख).
log spyod
= {log par spyod pa/}
log med
= {log pa med pa/}
log 'tsho
= {log par 'tsho ba/}
log 'tsho can
= {log pas 'tsho ba can/}
log yid
वि. दुर्मतिः — {byis pa log yid 'di ni dman la mos//} हीनाधिमुक्तो अयु बाल दुर्मतिः । स.पु.४४ख/७८.
log lam
= {log pa'i lam/}
log shig
= {log/}
log shes
= {log pa'i shes pa/}
log sred can
वि. इच्छन्तिकः — {gal te} ( {de rigs med par} ) {sdig pa mi zad pa dang ldan pa'i tshul gyis rgyu med rkyen med par der 'gyur na ni/} {log sred can yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i rigs can rnams la yang der 'gyur na} यदि हि तद्गोत्रमन्तरेण स्यादहेतुकमप्रत्ययं पापस (पापास भो.पा.)मुच्छेदयोगेन तदिच्छन्तिकानामप्यपरिनिर्वाणगोत्राणां स्यात् र.व्या.९४क/३६.
logs
१. पार्श्वः, ओ र्वम् — {mya ngan med pa dmar po la/} /{logs gnas 'khri shing gis 'khyud dogs/} रक्ताशोकस्य पार्श्वस्थलतालिङ्गनशङ्कितः । अ.क.१५१क/२९.४६; पक्षकः — {'gram rnams dang ni logs rnams nyid/} /{thugs gsung sku yi dbye bas so//} कपोला पक्षकाश्चैव चित्तवाक्कायभेदतः । वि.प्र.३४क/४.९; श्री.को.१६७ख २. अन्तः — {sbyin par byed pa mngon par ma dad na mgo logs sam rkang pa logs su'o//} अनभिमतो दातुः शिरोऽन्ते पादान्ते वा वि.सू.४३ख/५५; तटः — {rang gi ngo bor rig pa la/} /{logs gnas mi gnas yod med de//} स्वरूपेण हि संवित्तौ न तटस्थातटस्थते । प्र.अ.८४ख/९२ । ३. वेदिका — {glang gi shing rta rin chen dam pa ste/} /{logs bcas dril bu g}.{yer kha'i dra bas bres//} रत्नामया गोणरथा विशिष्टा सवेदिकाः किङ्किणीजालनद्धाः । स.पु.३५ख/६१; • द्र.— {lho phyogs logs su} दक्षिणापथे ग.व्यू.३१७ख/३९; {'jig rten gyi khams} … {de'i shar phyogs logs kyi khor yug gi mtshams na} तस्याः …लोकधातोः पूर्वेण चक्रवालानुसन्धौ ग.व्यू.११८ख/२०७; {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{spos ngad ldang ba'i ri bo yod//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे पर्वतो गन्धमादनः । ल.वि.१८७क/२८४; {des mdun logs dang rgyab logs su dpung chen po thams cad bltas nas blon po rnams la dris pa} पुरस्तात्पृष्ठतश्च सर्वबलौघमवलोक्यामात्यानामन्त्रयते अ.श.२३९ख/२२०.
logs nas
पार्श्वतः मि.को.७२क ।
logs su
पृथक् — {gang zhig lus min gzhan du min/} /{'dres min logs su'ang 'gar med pa//} यन्न काये न चान्यत्र न मिश्रं न पृथक् क्वचित् । बो.अ.३४ख/९.१०; द्र.— {rkang pa ya gcig gis 'greng zhing nyi ma gang na ba de logs su yongs su 'gyur bar byed pa} एकपादकः स्थित्वा यतः सूर्यस्ततः परिवर्तते श्रा.भू.२१क/५०; {kun du 'tsho ba des gau ta ma de bzhin du 'gyur ro//} {de bzhin du 'gyur ro zhes smras te/} {lho phyogs logs su song ngo //} तद्भविष्यसि गौतम इत्युक्त्वा स आजीवको दक्षिणामुखः प्राक्रामत् ल.वि.१९५क/२९७; {ma 'ongs pa'i las lung ston par bzhed na ni mdun logs su mi snang bar 'gyur ro//} अनागतं व्याकर्तुकामो भवति, पुरस्तादन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
logs sgo
= {glo sgo} पक्षद्वारम् मि.को.१४०ख ।
logs bcas
वि. सवेदिका — {glang gi shing rta rin chen dam pa ste/} /{logs bcas dril bu g}.{yer kha'i dra bas bres//} रत्नामया गोणरथा विशिष्टा सवेदिकाः किङ्किणीजालनद्धाः । स.पु. ३५ख/६१.
logs gnas
वि. पार्श्वस्थः — {mya ngan med pa dmar po la/} /{logs gnas 'khri shing gis 'khyud dogs/} /{phrag dog can bzhin me tog rnams/} /{ma la ya yi rlung gis phrogs//} रक्ताशोकस्य पार्श्वस्थलतालिङ्गनशङ्कितः । ईर्ष्यालुरिव पुष्पाणि जहार मलयानिलः ।। अ.क.२५१क/२९.४६; {rigs ldan yin yang logs gnas pa'i/} /{bud med 'khri shing 'khyud par byed//} कुलीना अपि पार्श्वस्थमालिङ्गन्त्यबला लताः ।। अ.क.१४५क/१४.७२; पार्श्वसंस्थः — {logs gnyis gnas pa dag gis kyang //} पार्श्वद्वितयसंस्थाश्च त.स.११क/१३३; तटस्थः — {rang gi ngo bor rig pa la/} /{logs gnas mi gnas yod med de//} स्वरूपेण हि संवित्तौ न तटस्थातटस्थते । प्र.अ.८४ख/९२; द्र.— {logs shig na gnas pa/}
logs pa min pa
अपृथक्त्वम् — {blo gros bzang pos gsungs pa ni/} /{sgra don logs pa min pas ni/} /{bye brag byed dang bye brag tu/} /{bya ba gzhi mthun pa nyid de//} अव– दातमतिप्रोक्ते शब्दस्यार्थेऽपृथक्त्वतः ।। विशेषणविशेष्यत्वसामानाधिकरण्ययोः । त.स.४१क/४१८.
logs shig
• वि. पृथग्भूतः — {'dus pa las ni logs shig na/} /{skye ba med cing 'gag pa'ang med//} कलापाच्च पृथग्भूतं न जातं न निरुध्यते ।। ल.अ.१३६क/८२; भिन्नः, ओ न्ना — {spyod lam de nyid la'am/} {de ste spyod lam logs shig la'o//} तस्मिन्नेवेर्यापथे, उत भिन्ने ईर्यापथे बो.प.९५क/५९; {de'i tshe} … {nus pa tha dad de logs shig ma yin no//} न तर्हि सा शक्तिर्भेदिनी भिन्ना त.प. ५६क/५६४; • अव्य. पृथक् — {rtsod pa'i rtsa bar gyur pa dang /} /{'khor ba'i rgyu phyir rim rgyu'i phyir/} /{sems byung rnams las tshor ba dang /} /{'du shes logs shig phung por gzhag//} विवादमूलसंसारहेतुत्वात् क्रमकारणात् । चैत्तेभ्यो वेदनासंज्ञे पृथक्स्कन्धौ निवेशितौ ।। अभि.को.२ख/१.२१; अन्यतः — {lag pa'i rus pa dag kyang logs shig/} {rkang pa'i rus pa dag kyang logs shig/} {pus mo'i rus pa dag kyang logs shig/} {brla'i rus pa dag dang} अन्यतो वा हस्तास्थीन्यन्यतः पादास्थीन्यन्यतो जान्वस्थीन्यूर्वस्थीनि श्रा.भू.१३६क/३७२; • सं. १. पृथग्भावः — {chu bo sbyor ba'ang de bzhin du/} /{lta rnams gsal phyir logs shig bstan//} तथौघयोगा दृष्टीनां पृथग्भावस्तु पाटवात् । अभि.को.१७क/५.३७; अपोद्धारः — {de la yang logs shig gi tha snyad kyi yan lag gi rgyu mtshan ston par byed pa} तस्याश्चापोद्धारव्यवहृतेरङ्गं निमित्ततां प्रतिपद्यन्ते त.प.२७८क/२६९ २. पृथक्त्वम् — {logs shig ni tha dad pa'i phyogs so//} पृथक्त्वं व्यतिरेकपक्षः त.प.२१९क/९०७.
logs shig tu
पृथक् — {a mra zhim po rnams logs shig tu bsal te brim par bya'o//} पृथक्कृत्य मृष्टाम्राणां चारणम् वि.सू.३७ख/४७; {'dul ba'i skye bo'i dbang gis lta ba'i sbyor ba logs shig tu bshad do//} विनेयजनवशात्तु दृष्टियोगः पृथगुक्तः अभि.स्फु.१२८ख/८३२; {lhag par zhen kyang logs shig tu/} /{'dra bar rtogs pa yod ma yin//} न खल्वध्यवसायेऽपि पृथक् सादृश्यवेदनम् । प्र.अ.१५६क/१७०.
logs shig tu gyur pa
वि. पृथग्भवः — {'grogs pa ni 'dres pa zhes bya'o//} {'dres pa med pas na ma 'dres te/} {logs shig tu gyur pa zhes bya ba'i tha tshig go//} सम्पर्को वेणीत्युच्यते, न वेणिरवेणिः, पृथग्भव इत्यर्थः अभि.स्फु.१०३ख/७८६.
logs shig tu mchis
क्रि. अपक्रामेत्— {bcom ldan 'das 'di lta ste dper na/} {mi la la zhig 'di ltar pha'i gan nas logs shig tu mchis la} तद्यथापि नाम भगवन् कश्चिदेव पुरुषः पितुरन्तिकादपक्रामेत् स.पु.४०क/७१. । {logs shig tu mchis nas} अपक्रम्य — {de logs shig tu mchis nas yul phyogs gcig cig tu phyin te} सोऽपक्रम्य अन्यतरं जनपदप्रदेशं गच्छेत् स.पु.४०क/७१.
logs shig tu mdzad pa
• भू.का.कृ. बहिष्कृतः — {mdo las kyang srid pa bar ma 'gro ba rnams las logs shig tu mdzad do//} सूत्रेऽपि च बहिष्कृतोऽन्तराभवो गतिभ्यः अभि.भा.१११ख/३९०; • सं. बहिष्करणम् — {las de dag las logs shig tu mdzad pa'i phyir ro zhes gang bshad pa ni} यत्तूक्तम् — कर्मभवस्य ताभ्यो बहिष्करणात् अभि.भा.१११ख/३९१.
logs shig na gnas pa
वि. तटस्थः — {des na 'di ni logs shig na gnas pa'am gzhan yin no zhes bya ba'i rnam par dbye ba 'di ga la yod de} तत इदं तटस्थमन्यथा वेति कुतो विभागः प्र.अ.८४ख/९२; द्र.— {logs gnas/}
logs shig pa
• वि. अपरः — {gzhan yang ni logs shig pa'o//} अन्यानि अपराणि बो.प.६०क/२३; भिन्नः — {spyod lam de nyid la'am de ste spyod lam logs shig la'o//} {logs shig pa la yin na yang snga ma bzhin du legs par gnas par bya'o//} तस्मिन्नेवेर्यापथे, उत भिन्ने ईर्यापथे । भिन्ने पुनः पूर्ववदवस्थाप्यः बो.प.९५क/५९; तटस्थः — {lus kyi rten la ltos nas 'di ni logs shig pa'am gzhan yin no zhes tha snyad pa'i rnam par dbye ba 'ba' zhig tu thad do//} केवलं शरीराश्रयापेक्षया तटस्थमिदमन्यथा वेति व्यावहारिको विभागः प्र.अ.८४ख/९२; • अव्य. पृथक् — {de dag las mtha' gcig tu tha dad pa ste logs shig pa'i ngo bo} तेभ्य एकान्तेन भेदः पृथग्भावः त.प.२०९ख/१३५.
logs shig pa'i ngo bo
पृथग्भावः — {de dag las mtha' gcig tu tha dad pa ste logs shig pa'i ngo bo} तेभ्य एकान्तेन भेदः पृथग्भावः त.प.२०९ख/१३५.
logs su kha bltas
वि. अभिमुखः — {de nas khang thog tu song nas rgyal po'i khab logs su kha bltas te 'dug nas} ततः शरणमभिरुह्य राजगृहाभिमुखः स्थित्वा अ.श.२ख/१.
logs su byed
= {logs su byed pa/}
logs su byed pa
• क्रि. अपोद्ध्रियते — {de la gang gi dbang gis 'di 'di las so so ba nyid yin no zhes ldan pa'i rdzas las logs su byed pa de ni logs su byed pa'i rgyu so so ba nyid ces bya ba yin no//} तत्र ‘इदमस्मात् पृथक्’ इति यद्वशात् संयुक्तमपि द्रव्यमपोद्ध्रियते, तदपोद्धारकारणं पृथक्त्वं नाम त.प.२७७ख/२६९; • सं. अपोद्धारः — {de ni logs su byed pa'i rgyu so so ba nyid ces bya ba yin no//} तदपोद्धारकारणं पृथक्त्वं नाम त.प.२७७ख/२६९.
long
• क्रि. = {longs shig} गृह्णातु — {bdag gi bsod snyoms long shig} पिण्डपातं मे गृहाण वि.सू.१८ख/२१; {khyed cag las gang khrims su bca' ba 'di dang 'dis dbyar gnas par dam bca' bar spro ba de ni tshul shing long shig} यो युष्माकमुत्सहतेऽनेन चानेन च क्रियाकारेण वर्षामुपगन्तुं स शिलाकां गृह्णातु वि.व.२३९क/२.१४०; प्रतिगृह्णातु — {bza' ba dang sran tshod dang bca' ba long la/} {zo zhig} भोजनं प्रतिगृहाण सूपिकं भुंक्ष्व वि.सू.१८ख/२१; गृह्यताम् — {long zhig khyod kyi brtag pa ni/} /{'bras med byed par mi spro'o//} गृह्यतां तव सङ्कल्पं न बन्ध्यं कर्तुमुत्सहे ।। अ.क.३५४ख/४७.३९; आहरतु — {'ga' zhig la la las ldan pa'i rdzas long shig ces brjod pa na} कश्चित् केनचित् संयुक्ते द्रव्ये आहरेत्युक्ते त.प.२७९क/२७१; नयतु — {re zhig bdag gi thu ba long /} /{de nas khyod stobs bdag gis shes//} अचलं (अञ्चलं भो.पा.) नय मे तावत्ततो जानामि ते बलम् ।। अ.क.२ख/५०.११; भवतु — {bden pa'i brtul zhugs long la sems can gsod pa spongs/} /{skye bo btson du bzung ba 'di rnams ma lus thong //} सत्यव्रतो भव विसर्जय सत्त्वहिंसां बन्दीकृतं जनमशेषमिमं विमुञ्च । जा.मा.१९८क/२३०; • कृ. ग्राह्यम् — {khyod kyis ma byin par yang long /} /{pha rol bud med bsten par gyis//} अदत्तं च त्वया ग्राह्यं सेवनं परयोषितः ।। हे.त.१७ख/५६; • सं. = {long bu} घुटिका, गुल्फः — । {de yi mdud pa long dang tshigs//} तद्ग्रन्थी घुटिके गुल्फौ अ.को.१७५क/२.६.७२; घोटते परिवर्तते घुटिका । घुट परिवर्तने अ.वि.२.६.७२; • = {long ba/}। ।। • (द्र.— {me long /} {dmus long /} {bun long /} ).
long ka
पक्वाशयः, शरीरावयवविशेषः — {lus 'di la skra dang} … {pho ba dang long ka dang} … {yod do//} सन्ति अस्मिन् काये केशाः… आमाशयः पक्वाशयः वि.व.१३२क/२.१०९; {ji ltar bdag ma'i ltor pho ba dang long ka gnyis kyi bar du lo drug cu 'dug 'dug pa} यदहमामा– शयपक्वाशययोर्मध्ये षष्टिवर्षाण्युषितः अ.श.२५५ख/२३४.
long ba
• वि. अन्धः — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni long bar mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्धो भवति अ.सा.३७२ख/२११; {long ba rnams kyang mig gis mthong bar gyur to//} अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते अ.श.५७ख/४९; {kye ma gnas dang gnas rnams su/} /{ri dwags skom pas long ba bzhin/} /{mya ngam gyi ni smig rgyu yis/} /{bdag la rmongs pa bskyed pa nyid//} अहो बत कुरङ्गाणां तृष्णान्धानां पदे पदे । ममापि जनयन्त्येव मोहं मरुमरीचिकाः ।। अ.क.१६५क/१९.१७; {gzugs dang lang tsho'i dregs pas long //} रूपयौवनदर्पान्धा अ.क.८४ख/८.६०; {khro bas long ba} क्रोधान्धः अ.क.३२३क/४०.१८६; अन्धभूतः — {sems can long ba rnams la ni lam ston cig} अन्धभूतानां सत्त्वानां मार्गमुपदर्शको भव का.व्यू.२१२क/२७०; अदृक् — {long ba dang ni mdongs pa dang //} अन्धोऽदृक् अ.को.१७४ख/२.६.६१; न विद्यते दृक् दृष्टिरस्य अदृक् अ.वि.२.६.६१; • सं. = {long ba nyid} आन्ध्यम् — {gang gi nor gyis nor sbyin ni/} /{nor gyi dregs pas long ba 'phrog/} /{dpal ldan gru 'dzin zhes bya ba/} /{sa bdag tsam par byung bar gyur//} श्रीमानभूद्भूमिपतिश्चम्पायां पोतलाभिधः । जहार धनदर्पान्ध्यं धनेन धनदस्य यः ।। अ.क.२३५क/२७.३; {long ba'i pho nya dang po nyid/} /{'phral la gnyid du song bar gyur//} अवाप सहसा निद्रामान्ध्यप्रथमदूतिकाम् ।। अ.क.२६१क/३१.१८; • ना. अन्धकः, राक्षसः— {long ba'i dgra} अन्धकरिपुः अ.को.१२९ख/१.१.३५; अन्धकस्य रिपुः अन्धकरिपुः अ.वि.१.१.३५. । {long ba 'khar ba thogs pa ltar} अन्धात्तयष्टितुल्यम् — {gang gis rig byed mi la ni/} /{ma ltos rang nyid don brjod min/} /{long ba 'khar ba thogs pa ltar/} /{skyes bu'i bshad pa la ltos yin//} वेदो नरं निराशंसो ब्रूतेऽर्थं न सदा स्वतः । अन्धात्तयष्टितुल्यां तु पुंव्याख्यां समपेक्षते ।। त.स.८६ख/७९१.
long ba brgyud pa
अन्धपरम्परा — {long ba brgyud pa ni gzhan dag la gzugs kyi khyad par 'dom par bya ba'i phyir nus pa ma yin no//} न ह्यन्धपरम्परा परेषां रूपविशेषोपदेशाय प्रभवति त.प.१९९ख/८६५; {de ltar bshad pa brgyud pa las 'byung ba long ba brgyud pa yin} व्याख्यापरम्परायाते भवेदन्धपरम्परा । प्र.अ.१७९ख/५३२; त.प.१६८क/७९३.
long ba nyid
आन्ध्यम् — {de lta yin dang 'gro ba mtha' dag long ba nyid du 'gyur ro//} ततश्चान्ध्यमायातमशेषस्य जगतः त.प.१२०क/६९०.
long ba lta bu'i tshig
अन्धवचनम् — {long ba lta bu'i tshig don mi gsal ba 'di ni mi go'o//} तदिदमन्धवचनमनुन्मीलितार्थं न बुध्यामहे अभि.भा.८२ख/११९२.
long ba ma yin
= {long ba ma yin pa/}
long ba ma yin pa
वि. अनन्धः — {mu stegs long ba ltas ngan sna tshogs g}.{yo rnams kyi/} /{gzhung lugs spangs te long ba ma yin rnams 'gro'o//} अन्धानां विविधकुदृष्टिचेष्टितानां तीर्थ्यानां मत(म)पविध्य यान्त्यनन्धाः ।। अभि.भा.९५क/१२३२.
वि. अन्धप्रतिमः — {lkugs shing long ba'i gzugs can bag med du gnas skye bo bdag 'drar ma gyur cig//} मूकान्धप्रतिमः प्रमादवसतिर्मा माऽस्तु मादृग्जनः अ.क.१५२ख/६९.१६.
long bar gyur
= {long bar gyur pa/}
long bar gyur pa
वि. अन्धभूतः — {'dis ni 'jig rten long bar gyur pa nyid ston to//} अनेनान्धभूततां लोकस्य दर्शयति अभि.स्फु.३११ख/११८७; जात्यन्धीभूतः — {kye ma sems can 'di dag ni} … {long bar gyur pa} बतेमे सत्त्वाः…जात्यन्धीभूताः द.भू.१९१ख/१७; अन्धः — {sems can de ltar sdug bsngal gyis nyam thag pa} … {long bar gyur pa} एषां सत्त्वानां दुःखार्तानाम्…अन्धानाम् शि.स.१५८ख/१५२.
long bar gyur pa nyid
अन्धभूतता — {'dis ni 'jig rten long bar gyur pa nyid ston to//} अनेनान्धभूततां लोकस्य दर्शयति अभि.स्फु.३११ख/११८७.
long bar 'gyur
क्रि. अन्धो भवति — {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni/} {long bar mi 'gyur} … {rna ba mi gsal bar mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वो नान्धो भवति…न कल्लो भवति अ.सा.३७२ख/२११.
long bar byed
= {long bar byed pa/}
long bar byed pa
• क्रि. अन्धीकरोति — {chags pa rab tu brtsams pa'i tshe/} /{de dus 'jigs shing long bar byed//} अन्धीकरोति प्रारम्भे रतिस्तत्कालकातरम् । अ.क.१०८क/१०.९१; • सं. अन्धीकरणम् — {rgyal po long bar byed pa yi/} /{khro ba de la bdag mi gnas//} तमन्धीकरणं राजन्नहं क्रोधमशीशमम् (न्नाहं क्रोधमशीश्रयम् भो.पा.) ।। जा.मा.११४क/१३२.
long bu
गुल्फः, पादग्रन्थिः — {de yis chu yi lam dag tu/} /{long bu tsam la nyin bdun phyin/} /{pus nub tsam la nyin bdun dang //} गुल्फमात्रेण सप्ताहं गत्वा जङ्गमवर्त्मना । जानुदघ्नेन सप्ताहम् अ.क.३५३क/४७.२३; वि.प्र.९९ख/३.१९.
long bu mi mngon pa
पा. गूढगुल्फः, अनुव्यञ्जनभेदः — {dpe byad bzang po brgyad bcu po} … {'di lta ste/} {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni sen mo mtho ba dang} … {long bu mi mngon pa dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि; तद्यथा—तुङ्गनखश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…गूढगुल्फश्च ल.वि.५७ख/७६; म.व्यु.२७७ (८क).
long zhig
= {long /}
long shig
= {long /}
longs
= {longs shig/}
longs 'chos pa nyid las gyur pa'i ltung byed
पा. लीलायितत्वगतं प्रायश्चित्तिकम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {longs 'chos pa nyid las gyur pa'i ltung byed} ( इति) लीलायितत्वगतं (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५३ख/६८.
• क्रि. परिभुङ्क्ते — {bcom ldan 'das ni bdag gi bsod snyoms longs spyad cing yon bsngo ba ni mu lto ba'i ming nas brjod nas mdzad do//} मम भगवान् पिण्डपातं परिभुङ्क्ते । कोट्टमल्लस्य नाम्ना दक्षिणामादिशति वि.व.१६६क/१.५५; • सं. परिभोगः — {de rang gi gnas su bkur bar mi 'grub pa na gzhan du longs spyad pas yongs su spyad par bya'o//} परिभुक्तिरसम्भवे स्वस्थानोपनयनस्य स्थानान्तरे परिभोगेन वि.सू.९७क/११६; द्र. {longs spyod/}।{longs spyad par} परिभोक्तुम् — {bcom ldan 'das bdag ni bser ma'i bro nad mchis pas dgung zla gsum du nas kyis longs spyad par mi spro lags so//} भगवन्नहं वाय्वाबाधिको नोत्सहे त्रैमासीं यवान् परिभोक्तुम् वि.व.१३६ख/१.२५.
longs spyad par gyis shig
क्रि. परिभुङ्क्ष्व — {bu yul 'khor skyong 'di nyid du 'dug la 'dod pa rnams kyang longs spyad par gyis shig} इहैव त्वं तात राष्ट्रपाल निषद्य कामांश्च परिभुङ्क्ष्व अ.श.२४८क/२२७.
longs spyad par bgyi
क्रि. रंस्ये — {mdza' bo'i bu mo tshur spyon/} {khyod byon pa legs so//} … {tshur spyon dang longs spyad par bgyi'o//} एहि मैत्रकन्यक, स्वागतं ते…आगच्छ रंस्यामहे अ.श.१००ख/९०.
longs spyad par 'gyur
क्रि. परिभुक्तो भविष्यति — {des na sa phyogs 'dir yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas gnyis kyis longs spyad par 'gyur lags te} एवमयं पृथिवीप्रदेशो द्वाभ्यां सम्यक्संबुद्धाभ्यां परिभुक्तो भविष्यति वि.व.१६०क/१.४८.
longs spyad par bya
• क्रि. परिभुञ्जीत — {gnas gzhan gyi zas dang yo byad kyi rnyed pa gzhan du longs spyad par mi bya'o//} न स्थानान्तरीयं भक्तोपकरणलाभं स्थानान्तरे परिभुञ्जीत वि.सू.९७क/११६; • कृ. भोग्यम् — {sngags dang sman sogs nus pa yis/} /{yang longs spyad byar ji ltar 'gyur//} मन्त्रौषधादिशक्त्या च पुनर्भोग्यं कथं भवेत् । त.स.९४ख/८३७; {longs spyad par bya ba'i rang bzhin nges par sbyor ba yin par 'dod pa rnams rab tu smra ba ni} भोग्यरूपनियोगवादिनां प्रवादः प्र.अ.१२क/१४; आभोग्यम् — {de nyid kyi na rgyu yis ni/} /{'on pa nyid sogs gnas pa yin/} /{chos dang chos min dbang byas pa/} /{de nyid gzhan longs spyad bya yin//} बाधिर्यादिव्यवस्थानमेतेनैव च हेतुना । तदेवाभोग्यमन्यस्य धर्माधर्मावशीकृतम् ।। त.स.८०क/७४१; सम्भोग्यम् — {gnas nas phyung ba thams cad la gnas par bya ba ma yin pa nyid dang longs spyad par bya ba ma yin pa nyid do//} सर्वत्रोत्क्षिप्तके(ऽ)संवास्यत्वासम्भोग्यत्वे वि.सू.८५ख/१०३.
longs spyad par bya ba
= {longs spyad par bya/}
longs spyad par bya ba ma yin pa
= {longs spyad bya min pa/}
longs spyad par bya ba ma yin pa nyid
असम्भोग्यत्वम् — {gnas nas phyung ba thams cad la gnas par bya ba ma yin pa nyid dang longs spyad par bya ba ma yin pa nyid do//} सर्वत्रोत्क्षिप्तके(ऽ)संवास्यत्वासम्भोग्यत्वे वि.सू.८५ख/१०३.
longs spyad par bya bar 'gyur
क्रि. भोग्यत्वं भवति — {ji ltar sngar longs mi spyod pa'i rna ba phyis sngags dang sman la sogs pa'i nus pas longs spyad par bya bar 'gyur te} यथा प्रागभोग्यस्य श्रोत्रस्य पश्चान्मन्त्रौषधादिशक्त्या भोग्यत्वं भवति त.प.१८७ख/८३७.
longs spyad par bzod pa
वि. परिभोगक्षमम् — {gnas brtan lhung bzed 'di ni shin tu gsal ba/} {dbyibs legs pa/} {longs spyad par bzod pa lags kyis} स्थविर इदं पात्रं स्वच्छं परिमण्डलं परिभोगक्षमम् वि.सू.२७ख/३४.
longs spyad bya
= {longs spyad par bya/}
longs spyad bya min pa
कृ. अभोग्यः — {de nyid gzhan longs spyad bya min/} /{khyad par med phyir mi 'thad do//} तदेवाभोग्यमन्यस्य नाविशेषाद्धि युज्यते ।। त.स.९४ख/८३७; असम्भोग्यः — {gnas nas phyung ba thams cad la gnas par bya ba ma yin pa nyid dang longs spyad par bya ba ma yin pa nyid do//} सर्वत्रोत्क्षिप्तके(ऽ)संवास्यत्वासम्भोग्यत्वे वि.सू.८५ख/१०३.
longs spyod
• क्रि. १. भुङ्क्ते — {de la 'di longs spyod do//} तमसौ भुङ्क्ते त.प.२१३ख/१४४; उपभुङ्क्ते — {ma byas pa'i las kyi 'bras bu longs spyod pa ni 'ga' yang yod pa ma yin te} न ह्यकृतस्य कर्मणः कश्चित्फलमुपभुङ्क्ते त.प.२१३ख/१४४; त.प.२४६ख/२०८; भुज्यते — {lus kyi snod son dge dang mi dge ba/} /{mnyam pa nyid du skyes bu longs spyod de//} तुल्यमेव पुरुषेण भुज्यते कायभाजनगतं शुभाशुभम् । अ.क.३०७क/४०.१; उपभुज्यते — {dge ba dang mi dge ba la sogs pa'i las gang kho na byas pa de kho nas de'i 'bras bu longs spyod do//} येनैव कृतं कर्म शुभादिकं तेनैव तत्फलमुपभुज्यते त.प.२४६ख/२०८; आहरति — । {de las gzhan pa yongs spangs nas/} /{de nyid longs spyod pa 'di 'o//} तदन्यपरिहारेण ते एवाहरति ह्ययम् ।। त.स.२५ख/२७१ २. परिभोक्ष्ये — {gang dag gi gos dang zas dang} … {nad gsos dang sman zong rnams bdag cag gis longs spyod pa} येषां च परिभोक्ष्यामहे चीवरपिण्डपात…भैषज्यपरिष्कारान् अ.श.२४२क/२२२; • सं. १. भोगः — {phyi rol 'khor ba pa'i longs spyod rnams la} … {chags pa} बाह्यसांसारिकभोगेषु… संसक्तः वि.प्र.९०ख/३.३; {sems can dbul po rnams la longs spyod dag gis tshim par byed pa dang} दरिद्रांश्च सत्त्वान् भोगैः सन्तर्पयति शि.स.१५१क/१४६; {longs spyod 'dzin par brel ba yi/} /{'bangs dang 'bangs mo'i tshogs rgyas dang //} भोगोपसंग्रहव्यग्रदासदासीगणावृतान् ।। अ.क.७१क/६०.२८; भुक्तिः — {dmangs rigs mo} … /{mthar skyes chos khams ma ste bcu/} /{rig ma chen mor yang dag brjod/} /{longs spyod grol 'bras rab tu ster//} शूद्री… धर्मधात्वन्त्यजा दश । महाविद्याः समाख्याता भुक्तिमुक्तिफलप्रदाः ।। वि.प्र.१५८क/३.११९; {lus dang phyi rol srid pa gsum gyi gnas su 'di ni longs spyod de gtso bo dag gi'o//} देहे त्रिभुव– ननिलये बाह्ये भुक्तिरेषा विभोश्च वि.प्र.२३३क/२.३२; सम्भोगः — {'di bsams thugs ni byung ba ste/} /{lus la the tshom zhugs pa yis/} /{rgyal srid longs spyod chags pa la/} /{gus pa dag dang bral bar gyur//} इति ध्यात्वा स सोद्वेगः शरीरविचिकित्सया । बभूव राज्यसम्भोगरागे विगलितादरः ।। अ.क.२१५क/२४.८१; {sbyin pa'i pha rol tu phyin pa dang ldan pa ni gter chen po bzhin te/} {zang zing gi longs spyod kyis sems can dpag tu med pa tshim par byed pa dang mi zad pa'i phyir ro//} दानपारमितासहगतो महानिधानोपम आमिषसम्भोगेनाप्रमेयसत्त्वसन्तर्पणादक्षयत्वाच्च सू.व्या.१४१क/१८; परिभोगः — {gzhon nu'i longs spyod kyi phyir} … {grong khyer dga' mchog ces bya ba byas te} रतिप्रधानं नाम नगरं मापितमभूत् कुमारस्य परिभोगार्थम् रा.प.२४५क/१४४; {bdag cag kyang brgya byin gyi khang pa dang bza' shing gi ra ba dang rtse ba'i nags tshal dang} … {longs spyod la dga' ba med de} अस्माकं सर्वशक्रभवनोद्यानक्रीडावन…परिभोगेषु रतिर्न भवति ग.व्यू.३८४क/९२; उपभोगः — {nyon mongs sprin 'dra bya ba yi/} /{las ni rmi lam longs spyod bzhin//} क्लेशा मेघोपमाः कृत्यक्रिया स्वप्नोपभोगवत् । र.वि.११५क/७८; {longs spyod dang yongs su spyod pa sna tshogs la spyod par 'gyur} नानोपभोगपरिभोगान्युपभोक्ष्यन्ति सु.प्र.३४क/६५; {de longs spyod par 'dod pas de lta de ltar nus pa'i rang bzhin gtso bo 'jug pa'i phyir ro//} तदुपभोगेच्छया तथा तथा शक्तिरूपस्य प्रधानस्य प्रवृत्तेः प्र.अ.३३ख/३८; उपभोगपरिभोगः — {bro nad ma mchis pa dang} … {longs spyod pa dang} … {shes rab phun sum tshogs pa yang 'phel bar bgyi ba ste} आरोग्यं च… उपभोगपरिभोगं च… प्रज्ञासम्पदं च वर्धापयिष्यामः शि.स.५५क/५३; भोग्यम् — {snying stobs dag cing rgyas pa las/} /{thob pa'i longs spyod bcom ldan mnyes//} सत्त्वशुद्धोदयावाप्तं भोग्यं भगवतः प्रियम् ।। अ.क.२३५ख/२७.११; {gci la sogs pa 'ang longs spyod pa'i/} /{chu dang thang la dor ba smad//} नेष्टं जले स्थले भोग्ये मूत्रादेश्चापि गर्हितम् ।। बो.अ.१३ख/५.९१; विषयः — {lha'i longs spyod kyi bde ba rnams} दिव्यानां विषयसुखानाम् जा.मा.९०ख/१०४; उपकरणम् {gnas dang longs spyod la sogs pa don dam par bde ba dang bral ba na bde ba ma yin pa la phyin ci log bzhis nyams pa dag 'jug pa'i phyir ro//} स्थानोपकरणादौ असुखे सुखादिरूपरहितत्वेन परमार्थतः चित्तवि (चतुर्वि)पर्ययोपहतस्य प्रवर्तनात् प्र.अ.१२६ख/१३५ २. विभूतिः — {mtsho de'i longs spyod kyis sems rab tu dga' zhing} तस्य च सरसो विभूत्या प्रमुदितहृदयाः जा.मा.१२०क/१३८; {de nas de} … {rgyal pos rgyal tshab kyi longs spyod byed du bcug go//} अतश्चैनं स राजा…यौवराज्यविभूत्या संयोजयामास जा.मा.१८६ख/२१७; विभवः — {yid bzhin gyi mtsho'i longs spyod kyi yon tan la 'gran du rung ba} … {rab tu yid du 'ong ba'i mtsho chen po zhig byed du bcug go//} मानससरसः प्रतिस्पर्धिगुणविभवं… अतिमनोहरं महत्सरः कारयामास जा.मा.११७क/१३६; {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {dri zhim po'i longs spyod dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभवगन्धस्य ग.व्यू.२६८क/३४७; ऋद्धिः — {brgya byin longs spyod la yang 'gran pa'i rgyal srid thob pa de spangs nas} सम्प्राप्तामतिपत्य तां नृपतितां शक्रर्द्धिविस्पर्धिनीम् जा.मा.११क/११; विलासः — {rang bzhin gyis g}.{yo rgyal po'i dpal 'byor gyi/} /{longs spyod thams cad skad cig 'jig pa'i grogs//} स्वभावलोलाः किल राजलक्ष्म्यः सर्वे विलासाः क्षणभङ्गसङ्गाः ।। अ.क.१९६ख/२२.४५ ३. = {'khrig pa} सम्भोगः — । {'di ni khyim na gnas pa'i tshe/} /{rkun po'i 'dod ldan dang mdza' bas/} /{brtse med longs spyod ma bsdams pa/} /{bde ba dag gis spyod mi nus//} अन्तर्गृहगते त्वस्मिन्न शक्यं चौरकामिभिः । प्रेमनिर्दयसम्भोगनिरर्गलसुखं मया ।। अ.क.१७६ख/७९.१०; {longs spyod go byed pa'i/} /{brda rnams thams cad rig par gyur//} सम्भोगसूचकं सर्वं स सङ्केतममन्यत ।। अ.क.१९२ख/८२.८ ४. = {'dod pa} स्मरः — {dga' mgur spyad pa yongs 'dris goms pas longs spyod dag ni mchog tu 'phel//} परिचितैर्भोगाभ्यासैः स्मरः परिवर्धते अ.क.२३५ख/८९.१७८ ५. भोजनम् मि.को.४१क; भुक्तम् मि.को.४१क; • पा. भोगः १. (ज्यो.) भुक्तिः — {'dir 'go la la gza' brgyad po dag gi myur ba dang dal bar 'gro ba'i dbye bas khyim longs spyod pa ni mnyam ste} अत्र किल गोले अष्टग्रहाणां शीघ्रमन्दगमनभेदेन राशिभोगतुल्य इति वि.प्र.१८९ख/१.५३; {spen pa'i longs spyod las rgyu skar bco brgyad dor bar bya bar 'gyur ro//} शनिभोगादष्टादश नक्षत्राणि पात्यानि भवन्ति वि.प्र.१८७क/१.४८; {nya'i longs spyod kyi don du} … {gnam stong gi longs spyod kyi don du} पूर्णिमाभोगार्थ…अमावास्याभोगार्थम् वि.प्र.१८३क/१.३९; । भुक्तिः — {bgrod pa gcig la gza' rnams longs spyod pa'i dbang gis bgrod pa gcig gi nyin zhag rnams kyis dman par 'gyur ro//} एकायने ग्रहाणां भुक्तिवशादेकायनदिनान्यूनीभवन्ति वि.प्र.२०१क/१.८० २. ग्राह्यविज्ञप्तिभेदः — {lus dang gnas dang longs spyod rnams/} /{gzung ba rnam rig gsum po ste/} /{yid dang 'dzin pa'i rnam rig dang /} /{rnam par rtog ni 'dzin pa gsum//} देहः प्रतिष्ठा भोगश्च ग्राह्यविज्ञप्तयस्त्रयः । मन उद्ग्रहविज्ञप्तिर्विकल्पो ग्राहकास्त्रयः ।। ल.अ.१६१ख/११२; {kun gzhi rnam par shes pa ni rang gi sems snang ba'i lus dang gnas dang longs spyod kyi yul cig car rnam par ston to//} आलयविज्ञानं स्वचित्तदृश्यदेहप्रतिष्ठाभोगविषयं युगपद् विभावयति ल.अ.७७क/२५; • वि. भोक्ता — {gang zag ni rim gyis byed pa po yin gyi/las} {dang 'bras bu la longs spyod pa yin no//} पुमाननुक्रमेण कर्ता कर्मफलानां च भोक्ता त.प.२११क/८९२; भोगी — । {'di ni rigs la gnas pa'o//} … {dbang bskur ba'o//} {byang chub thob pa'o//} {longs spyod pa'o//} गोत्रस्थोऽयम्…अभिषिक्तः, बोधिप्राप्तः, भोगी म.टी.२८३ख/१४४; पारिभोगिकः — {rung ba sngar bsro'o//} {longs spyod pa phyis bsro'o//} कल्पिकस्य पूर्वं तापनं पश्चात् प(आ)रिभोगिकस्य वि.सू.७७क/९४; • कृ. उपभुज्यमानः — {tshal me tog dang 'bras bus mdzes par byas pa'i snying po la bung ba dag longs spyod pa mthong nas} ददर्श वनं नानापुष्पफलोपशोभितं भ्रमरैरुपभुज्यमानसारम् वि.व.२१५क/१.९१.
longs spyod skal ldan
वि. भोगभागी — {gang zhig gang gis rang nyid kyis bsags longs spyod skal ldan de la ni/} /{'di dag 'di yis byas zhes rmongs pa'i blo can 'bras med de dag sems//} यद्येनैव स्वयमुपचितं भोगभागी स तस्मिन् एतेनैतत्कृतमिति मुधा मन्येत मुग्धबुद्धिः ।। अ.क.७५क/६२.१६.
longs spyod sku
पा. भोगकायः — {de nas gsung gi dkyil 'khor la rnal 'byor ma rnams longs spyod sku ste/} {tsa rtsi kA la sogs pa 'dab ma'i lha mo dang lhan cig pa'o//} ततो वाङ्मण्डले योगिन्यो भोगकायश्चर्चिकाद्या दलदेवीभिः सार्धमिति वि.प्र.५५ख/४.९६.
longs spyod 'khor lo
पा. सम्भोगचक्रम् — {mgrin par longs spyod 'khor lo ste/} /{dmar po 'dab ma bcu drug pa//} कण्ठे सम्भोगचक्रे षोडशदलं रक्तम् । स.उ.३०६ख /३१.२४; {longs spyod 'khor lo ste mgrin pa'i 'khor lor 'dab ma sum cu rtsa gnyis la 'dab ma bzhi ni stong pa'o//} सम्भोगचक्रे कण्ठचक्रे द्वात्रिंशद्दलेषु दलचतुष्टयं शून्यम् वि.प्र.२३६क/२.३७; द्र. {longs spyod rdzogs pa'i 'khor lo/}
longs spyod 'khrig pa chags can
वि. भोगमैथुनरागी — {tshor 'khrig tshun chad sred pa ni/} /{longs spyod 'khrig pa chags can gyi/} /{nye bar len pa longs spyod rnams/} /{thob par bya phyir yongs rgyug pa'i//} वित्तिः प्राङ् मैथुनात् तृष्णा भोगमैथुनरागिणः । उपादानं तु भोगानां प्राप्तये परिधावतः ।। अभि.को.७ख/३.२३.
longs spyod can
वि. भोगी — {bu mo thub pa rnams dag ni/} /{longs spyod can min lce gnyis min//} भवन्ति मुनयः पुत्रि न द्विजिह्वा न भोगिनः ।। अ.क.१४५क/६८.४५; सू.अ.२१९ख/१२६; विभूतिमती — {longs spyod can gyi spyod tshul mdzes pa yi//} विभूतिमत्या ललितानुवृत्त्या जा.मा.१६४क/१९०.
longs spyod cig
कृ. परिभोक्तव्यम् — {rgyal po gtan pa med pa'i mchod sbyin byed kyis/} {khyed shog la longs spyod cig} राजा निरर्ग(लं) यज्ञं यजति । भवद्भिरागत्य परिभोक्तव्यम् वि.व.१५५ख/१.४३.
• वि. अल्पभोगः — {de dag mi dge ba bcu'i las kyi lam yongs su 'dzin pa'i rgyus tshe thung ba dang longs spyod chung ba dang} ते दशाकुशलकर्मपथसमादानहेतोः परीत्तायुषोऽभूवन् अल्पभोगाः ग.व्यू.१६६ख/२५०; • सं. परीत्तभोगता — {ma byin pa len pas} … {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {longs spyod chung ba dang thun mong gi longs spyod du 'gyur ba'o//} अदत्तादानं…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति…परीत्तभोगतां च साधारणभोगतां च द.भू.१९०क/१७.
longs spyod che
= {longs spyod che ba/}
longs spyod che dang ldan pa
वि. महाभोगी — {rgyal po mi yi lha zhes pa/} /{li ts+tsha bI rnams rigs su byung /} /{de yang sngags kyi don bsgrubs te/} /{longs spyod che dang ldan par 'gyur//} राजा मानवेन्द्रस्तु लिच्छवीनां कुलोद्भवः । सोऽपि मन्त्रार्थसिद्धस्तु महाभोगी भविष्यति ।। म.मू.३११क/४८५.
longs spyod che ldan ma
ना. महाभोगवती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {longs spyod che ldan ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः…तद्यथा—तारा…महाभोगवती… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
longs spyod che ba
• वि. महाभोगः — {de nas lho phyogs kyi ri bo zhes bya ba'i ljongs na bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba phyug cing nor mang la longs spyod che ba} अथ दक्षिणागिरिषु जनपदे सम्पूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः प्रतिवसति आढ्यो महाधनो महाभोगः अ.श.२क/१; {phyug pa dang longs spyod che ba dang} … ग्. {yog 'khor mang bar 'gyur la} आढ्यो भवति महाभोगः… महापरिवारः बो.भू.३९क/५०; • सं. भूतिः — {chos la goms par byas pa ni skye dgu rnams longs spyod che bar 'gyur bas na/} {longs spyod che bar 'dod pas chos kyi rjes su 'brang bar bya'o//} धर्माभ्यासः प्रजानां भूतिमावहतीति भूतिकामेन धर्मानुवर्तिना भवितव्यम् जा.मा.६५ख/७६; द्र. {longs spyod chen po/}
longs spyod chen po
वि. महाभोगः — {spro chen brtan dang blon po dang /} /{longs spyod chen por skye bar 'gyur//} महोत्साही दृढमन्त्री च महाभोगोऽथ जायते ।। म.मू.१८२ख/११२; द्र. {longs spyod che ba/}
longs spyod chen po nyid
पा. महाभोगता, अभ्युदयभेदः — {mngon par mtho ba ni rnam pa gsum te/} {longs spyod chen po nyid dang bdag nyid chen po nyid dang phyogs chen po nyid do//} त्रिविधोऽभ्युदयो महाभोगता महात्मता महापक्षता च अभि.स.भा.७३क/१०२.
longs spyod 'thun pa
(?)ना. विभूतपतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {longs spyod 'thun pa dang} जननी …यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभूतपतेः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
longs spyod dang ldan pa
= {longs spyod ldan pa/}
longs spyod dang mi ldan pa'i sdug bsngal gyi bden pa
पा. भोगवैकल्यदुःखसत्यम्, सत्यभेदः — {bden pa rnam pa bcu ni/} {gnod pa las byung ba'i sdug bsngal gyi bden pa dang longs spyod dang mi ldan pa'i sdug bsngal gyi bden pa dang} … {yang dag pa'i lta ba'i 'bras bu'i bden pa} दशविधं सत्यम्—औपक्रमिकदुःखसत्यं भोगवैकल्यदुःखसत्यम्… सम्यग्दृष्टिफलसत्यं च बो.भू.१५३ख/१९९.
longs spyod du gyur pa
वि. परिभोगभूतम् — {longs spyod du gyur pa'i gdugs thogs pa la'o//} छत्रस्य परिभोगभूते धारणे वि.सू.५३क/६८.
longs spyod du 'os pa
कृ. परिभोग्यः, ओ या — {sprul 'tshong ma'i dam pa rgyal po'i longs spyod du 'os pa blta na mdzes pa zhes bya ba zhig yod pa} सुदर्शना नाम अग्रगणिकाऽभूद् राजपरिभोग्या ग.व्यू.२३६क/३१२.
longs spyod bdog
विभवः — {longs spyod bdog la blangs na mgu 'gyur ba//} करोति तुष्टिं विभवस्थितस्य जा.मा.१२६क/१४५.
longs spyod ldan pa
वि. भोगी — {dus kyis longs spyod ldan pa de'i/} /{bu ni de las skyes gyur te/} /{gang gi spyod tshul brtsis pa yis/} /{pha ni gsod par brjod gyur pa'o//} भोगिनस्तस्य कालेन तस्यां सूनुरजायत । ज्योतिष्कचरिते यस्य वृत्तमुक्तं पितृद्रुहः ।। अ.क.१७९ख/२०.४७.
longs spyod ldan ma
ना. भोगवती, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {longs spyod ldan ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः …तद्यथा—तारा… भोगवती… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
longs spyod pa
= {longs spyod/}
longs spyod pa po
• वि. भोक्ता — {de bzhin du longs spyod la yang brjod par bya'o//} {bde ba nyid longs spyod bya dang longs spyod pa dang longs spyod pa po yin no//} एवं भोगेऽपि वाच्यं सुखमेव भोग्यं भोगो भोक्ता च प्र.अ.१५१क /१६१; {'bras bu 'byung tshe skad cig gang /} /{longs spyod por ni brjod bya ba//} यः फलस्य प्रसूतौ च भोक्ता संवर्ण्यते क्षणः । त.स.१९क/२०८; उपभोक्ता — {des na rdza mkhan la sogs pa'i skyes bu longs spyod pa po ni dpang po nyid yin gyi} ततः कुलालादिः पुरुषः साक्षिभूत एवोपभोक्ता प्र.अ.३३ख/३८; • सं. भोक्तृत्वम् — {rnam pa sna tshogs don rnams kyi/} /{longs spyod por ni ji ltar 'thad//} नानाविधार्थभोक्तृत्वं कथं नामोपपद्यते ।। त.स.१२क/१४३.
longs spyod pa'i gnas
उपभोगायतनम् — {gang yang gsal byed pa la sogs pa rnams kyis longs spyod pa'i gnas kyi lus la bdag 'di nye bar 'dogs te} यदुक्तमुद्द्योतकरप्रभृतिभिः — उपभोगायतने शरीरेऽयमात्मोपचारः त.प.२००क/११६.
longs spyod par 'gyur ba
क्रि. परिभोक्ष्यते — {gnag rdzi dga' bo} … {sogs 'jog yongs su spyod pas 'dod pa rnams la longs spyod par 'gyur ba} नन्दो गोपालकः …सन्निधिकारपरिभोगे कामान् परिभोक्ष्यते वि.व.१४८ख/१.३७.
longs spyod par bya
= {longs spyod bya/}
longs spyod par byed
= {longs spyod par byed pa/}
longs spyod par byed pa
• क्रि. भुङ्क्ते — {gtso bos bstabs pa'i 'bras bu la/} /{de ni longs spyod 'ba' zhig byed//} प्रधानेनोपनीतं च फलं भुङ्क्ते स केवलम् । त.स.१२क/१४२; {gsar pa'i khrag gis sbags pa ni/} /{srin po bzhin du longs spyod byed//} प्रत्यग्ररुधिरादिग्धं क्रव्याद इव भुञ्जते ।। अ.क.२४ख/५२.५४; परिभुङ्क्ते— {de la thog mar byin nas bdag nyid longs spyod par byed do//} तस्मै प्रथमतो दत्त्वा तत आत्मनः परिभुञ्जते वि.व.१२४ख/१.१३; भुज्यते — {mi bdag chos kyi nor ldan na/} … {skye bo rnams/} … /{bgos pa gsal bar longs spyod byed//} विभक्तं भुज्यते स्पष्टं जनैर्धर्मधने नृपे ।। अ.क.२७५ख/३५.१०; • वि. उपभोगी — {'dod pa la longs spyod par byed pa} कामोपभोगिनः श्रा.भू.१३ख/२९; परिभोगी — {thun mong du longs spyod par byed de/} {sbed cing spyod pa ma yin no//} साधारणपरिभोगी च भवत्यप्रतिगुप्तभोजी बो.भू.८०क/१०२; • ना. रमणकम्, नगरम्— {de nas skam la song song nas thag ring po zhig nas grong khyer longs spyod byed ces bya ba mthong nas} ततः स्थले चञ्चूर्यमाणो न(?)दूरान्नगरं रमणकं नाम्ना दृष्टवान् अ.श.१००ख/९०; {khyed ni longs byed rtag tu myos/} /{dga' byed tshangs pa'i bla ma yi/} /{khang bzangs las ni thal nas kyang /} /{ci yi phyir na 'di ru 'ongs//} अतिक्रम्य रमणकं सदामत्तं च नन्दनम् । ब्रह्मोत्तरं च प्रासादं केन त्वमिहागतः ।। अ.श.१०१ख/९१.
longs spyod par 'os pa
= {longs spyod 'os/}
longs spyod po
= {longs spyod pa po/}
longs spyod phun sum tshogs pa
पा. भोगसम्पत्, अभ्युदयविशेषः— {pha rol tu phyin pa bzhis ni mngon par mtho ba rnam pa bzhi ste/} {sbyin pas ni longs spyod phun sum tshogs pa'o//} … {brtson 'grus kyis ni rtsom pa phun sum tshogs pa ste} चतसृभिः पारमिताभिश्चतुर्विधोऽभ्युदयः । दानेन भोगसम्पत्… वीर्येणारम्भसम्पत् सू.व्या.१९६क/९७.
longs spyod phreng ba ma
ना. भोगावली, विद्याराज्ञी — {rig pa'i rgyal mo du ma dag dang} … {'di lta ste/} {sgrol ma dang} … {longs spyod phreng ba ma dang} … {zla ldan ma} अनेकैश्च विद्याराज्ञीभिः… तद्यथा—तारा… भोगावली… चन्द्रावती चेति म.मू.९६क/७.
longs spyod bya
कृ. भोग्यम् — {de bzhin du longs spyod la yang brjod par bya'o//} {bde ba nyid longs spyod bya dang longs spyod pa dang longs spyod pa po yin no//} एवं भोगेऽपि वाच्यं सुखमेव भोग्यं भोगो भोक्ता च प्र.अ.१५१क/१६१.
longs spyod byed
= {longs spyod par byed pa/}
longs spyod byed pa
= {longs spyod par byed pa/}
longs spyod byed pa po
वि. भोगकर्ता — {'dir 'khor ba pa rnams kyi sprul par zhes pa sad pa'i gnas skabs su yid ni longs spyod byed pa por rab tu 'gyur te lus dang ngag dang dbang pos yul rnams byed par gyur pas so//} इह संसारिणां निर्माणे जाग्रदवस्थायां भोगकर्तृ प्रभवति मनः कायवागिन्द्रियैः करणभूतैर्विषयेषु वि.प्र.६१ख/४.१०८.
longs spyod bri ba'i gnas
पा. भोगानामपायस्थानानि मि.को.१२८क; द्र.— । {longs spyod bri ba'i gnas drug} षड् भोगानामपायस्थानानि — । १. {chang 'thung ba} मद्यपानम्, २. {rgyan po} द्यूतम्, ३. {mtshan mo 'phyan pa} विकालचर्या, ४. {sdig pa'i grogs po bsten pa} पापमित्रता, ५. {'dus pa lta ba} समाजदर्शनम्, ६. {le lo} आलस्यम् मि.को.१२८क ।
longs spyod ma
भोगिनी, नृपभोगस्त्री — {dbang bskur byas dang ma hi Shi/} /{longs spyod gzhan la rgyal po'i btsun//} कृताभिषेका महिषी भोगिन्योऽन्या नृपस्त्रियः । अ.को.१७०क/२.६.५.
longs spyod tshogs pa
ना. विभूतभूतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} … {longs spyod tshogs pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभूतभूतस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
longs spyod rdzogs pa
• सं. सम्भोगः — {longs spyod rdzogs pa la zhes pa rmi lam gyi gnas skabs su ma mthong ba'i yul bems po ma yin pa rnams la sems par 'gyur te yon tan dbang gis} सम्भोगे स्वप्नावस्थायामदृष्टविषयेष्वजडेषु चिन्तां व्रजति गुणवशात् वि.प्र.६१ख/४.१०८; {A li dang kA li ni zla ba dang nyi ma dang shes rab dang thabs so//} {chos dang longs spyod rdzogs pa dang sprul pa} ( {dang bde ba chen po} ) {ni sku dang gsung dang thugs so//} आलिकालिचन्द्रसूर्यप्रज्ञोपायधर्मसम्भोगनिर्माणमहासुखकायवाक्चित्तम् हे.त.२ख/४; • वि. साम्भोगिकः — {rang bzhin dang longs spyod rdzogs pa dang sprul pa'i sku 'jug pas tha dad du 'jug pa can yin no//} स्वाभाविकसाम्भोगिकनैर्माणिककायवृत्त्या भिन्नवृत्तिकः सू.व्या. १५९क/४७; साम्भोग्यः — {sangs rgyas rnams kyi sku dbye ba/} /{rang bzhin longs spyod rdzogs pa dang /} /{gzhan ni sprul pa} स्वाभाविकोऽथ साम्भोग्यः कायो नैर्माणिकोऽपरः । कायभेदा हि बुद्धानाम् सू.अ.१५९क/४७.
longs spyod rdzogs pa'i sku
पा. सम्भोगकायः १. बुद्धस्य कायभेदः — {de'i phyir longs spyod rdzogs pa'i sku yang sangs rgyas kyi snang ba ji lta ba bzhin nam mkha' dang mnyam pa nyid do//} तस्मात् सम्भोगकायोऽपि बुद्धानां यथाप्रतिभासं खसम एव ख.टी.१५४क/२३२; {so skyes pa de nas ji srid so rab tu lhung bar 'gyur ba de srid ni rgyal ba byang chub kyi sems rdo rje'i longs spyod rdzogs pa'i sku ste} ततो दन्तोत्थानाद् यावद् दन्तप्रपातो भवति तावत् सम्भोगकायो जिनस्य बोधिचित्तवज्रस्य वि.प्र.२२६ख/२.१४; साम्भोगिकः कायः — {mtshan ni sum cu rtsa gnyis dang /} /{dpe byad brgyad cu'i bdag nyid 'di/} /{theg chen nye bar longs spyod phyir/} /{thub pa'i longs spyod rdzogs skur bzhed//} द्वात्रिंशल्लक्षणाशीतिव्यञ्जनात्मा मुनेरयम् । साम्भोगिको मतः कायो महायानोपभोगतः ।। अभि.अ.११ख/८.१२; {gang na sdig rab tu spyod pa de na bcom ldan 'das phyag na rdo rje rang nyid longs spyod rdzogs pa'i skus rdo rje sems dpa'i skur bzhugs par 'tshal bar bgyi'o//} यत्र पापं प्रचरिष्यति तत्र भगवान् वज्रपाणिः स्वयमेव साम्भोगिकैः कायैर्वज्रसत्त्वरूपेण व्यवस्थित इति मन्यामः स.दु.१२६क/२२६ २. तत्त्वभेदः — । {de kho na nyid bcu drug ni sprul pa'i sku dang} … {longs spyod rdzogs pa'i sku dang longs spyod rdzogs pa'i gsung dang longs spyod rdzogs pa'i thugs dang longs spyod rdzogs pa'i ye shes dang} … {lhan cig skyes pa'i ye shes te} षोडश तत्त्वानीति निर्माणकायः… सम्भोगकायः सम्भोगवाक् सम्भोगचित्तं सम्भोगज्ञानम्… सहजज्ञानमिति वि.प्र.१२३क/१, पृ.२०.
longs spyod rdzogs pa'i 'khor lo
पा. सम्भोगचक्रम् — {mgrin par longs spyod rdzogs pa'i 'khor lo rtsibs sum cu rtsa gnyis pa dag pa'o//} शुद्धं कण्ठे सम्भोगचक्रं द्वात्रिंशदरम् वि.प्र.५८ख/४.१०१; {sprul pa'i 'khor lo la pad+ma 'dab ma drug cu rtsa bzhi dang} … {longs spyod rdzogs pa'i 'khor lo la 'dab ma bcu drug dang} निर्माणचक्रे पद्मं चतुःषष्टिदलम्… सम्भोगचक्रे षोडशदलम् हे.त.३क/४; द्र. {longs spyod 'khor lo//}
कृ. भोग्यम् — {bdag gi lus/} /{skal bzang longs spyod 'os 'di sten par mdzod//} सौभाग्यभोग्यं भजतां तनुर्मे ।। अ.क.५३क/५९.२९.
longs spyod la chags pa
• वि. भोगलुब्धः — {khyod kyis longs spyod la chags shing /} /{spun zla'i mdza' la ltos med pas/} /{lhan cig spyad bya rgyal srid ni/} /{gcig pu yis ni ji ltar spyod//} भोगलुब्धेन भवता भ्रातृस्नेहानपेक्षिणा । सहभोग्यमिदं राज्यं कथमेकेन भुज्यते ।। अ.क.१३३ख/६६.९७; • पा. भोगसक्तिः, सक्तिभेदः — {chags pa rnam pa bdun ni sbyin pa'i mi mthun pa'i phyogs yin te/} {longs spyod la chags pa dang} … {rnam par smin pa la chags pa} सप्तविधा सक्तिर्दानस्य विपक्षः । भोगसक्तिः …विपाकसक्तिः सू.व्या.२०३क/१०५.
longs spyod la rjes chags
वि. भोगानुरक्तः, ओ क्ता — {lha mo longs spyod la ni rjes chags 'gyur te dri ma ldan zhing lhag ma la chags sha za mo//} देवी भोगानुरक्ता प्रभवति मलिनोच्छिष्टरक्ता पिशाची वि.प्र.१६६क/३.१४५.
longs spyod uta pa la
ना. उत्पलभूतिः, गान्धिकश्रेष्ठी — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na yul khams chen po zhes bya ba yod de/} {de na spos 'tshong gi tshong dpon longs spyod uta pa la zhes bya ba 'dug gis} इहैव दक्षिणापथे पृथुराष्ट्रं नाम जनपदः । तत्रोत्पलभूतिर्नाम गान्धिकश्रेष्ठी प्रतिवसति ग.व्यू.४५ख/१३९.
longs byed
= {longs spyod par byed pa/}
longs mi spyod pa
कृ. अभोग्यम् — {snga ma'i dngos ni ma spangs shing /} /{khyad par ma byung ba yod na'ang /} /{khyed kyi gzhan gyi rna ba ni/} /{longs mi spyod par ji ltar 'gyur//} अत्यक्तपूर्वरूपं हि विशेषानुदये सति । कथं नाम भवेच्छ्रोत्रमभोग्यमपरस्य ते ।। त.स.९४ख/८३७; {sngar longs mi spyod pa'i rna ba phyis sngags dang sman la sogs pa'i nus pas longs spyad par bya bar 'gyur te} प्रागभोग्यस्य श्रोत्रस्य पश्चान्मन्त्रौषधादिशक्त्या भोग्यत्वं भवति त.प.१८७ख/८३७.
longs shig
क्रि. १. उत्तिष्ठ — {kyi hud nga'i bu/} {longs shig longs la/} {myur du bros shig} हा मम पुत्र, उत्तिष्ठोत्तिष्ठ, शीघ्रं प्रपलायस्व ल.वि.१५१क/२२२; {longs shig bram ze khyod kyi ni/} /{'dod pa bsgrub slad mi thogs par/} /{'bras bu thob pa'i thabs kyi mchog/} /{bdag gis yang dag rnyed par gyur//} उत्तिष्ठ वत्स सम्प्राप्तस्त्वत्समीहितसिद्धये । अविलम्बिफलावाप्तिरुपायः परमो मया ।। अ.क.२५ख/५२.६३; {longs rigs kyi bu} उत्तिष्ठ कुलपुत्र ग.व्यू.३३९क/४१५; {dri za can longs} उत्तिष्ठ गान्धर्विक अ.क.६४क/५९.१३० २. गृहाण — {khyod kyis kyang chos kyi tshul shing longs shig} त्वमपि धर्मशलाकां गृहाण वि.सू.९१क/१०९; आहर — {ro hi ta song bdag gi ni/} /{do shal khyim nas mgyogs su longs//} रोहिके गच्छ मे हारं गृहात् सत्वरमाहर ।। अ.क.७३ख/७.३०.
• सं. अत्ययः — {de zla ba brgyad dam dgu lon pa dang bu byung ste} सा अष्टानां वा नवानां वा मासानामत्ययात्प्रसूता अ.श.९क/८; • भू.का.कृ. अतिक्रान्तः— {de'i tshe gzhon nu lo bcu drug lon pa nas nyi shu lon pa'i skyed dang ldan pa dag grong khyer thams cad nas bsdus nas grong khyer der btsud do//} तेन च पुनः समयेन विंशवर्षाः समानाः षोडशवर्षातिक्रान्ताः कुमारकाः सर्वनगरेभ्यः समुदानीय तत्र च नगरे प्रवेशिता अभूवन् रा.प.२४६ख/१४५; परिपूर्णः — {cig shos la ni lon par 'du shes pa nyid na'o//} इतरस्य परिपूर्णसंज्ञतायाम् वि.सू.४५ख/५७; पूर्णः — {des de la lon pa nyid mi dri bar mi bya'o//} नासावेनं पूर्णतां न पृच्छेत् वि.सू.४५ख/५७; पर्युषितः — {snga ma shos} ( {bshos} ) {pa ni zla ba gsum lon pa'i 'thas pa'o//} त्रीन् मासान् पर्युषिता संहतिः पूर्वा वि.सू.४५ख/५८; • द्र.— {nad tshabs po ches gzir nas yun ring du lon pa rnams kyi} दीर्घकालमहाव्याध्युत्– पीडितानाम् अ.श.८८ख/७९; {des lo bcu drug lon pa dang /} {dbang po'i brda sprod pa lobs nas gzhung gis rtsod pa thams cad tshar bcad do//} तेन द्विरष्टवर्षेणैन्द्रं व्याकरणमधीतम्, सर्ववादिनश्च निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५; {lo brgya nyi shu lon pa} विंशतिशतवयस्कः अ.श.१११ख/१०१; {bcu drug lo lon rigs can ma//} षोडशाब्दां कुलीनाम् वि.प्र.६२ख/४.११०; {de'i khang pa} … {brtsigs nas ring du lon pa} अस्य निवेशनं… चिरकृतम् स.पु.२९क/५१; {shi nas zhag bdun lon pa} सप्ताहमृता श्रा.भू.८०ख/२०६; {de nas zhag bdun lon pa na sa phyogs go skabs yangs pa zhig tu mi 'bum phrag du ma 'dus pa dang} ततः सप्तमे दिवसे विस्तीर्णावकाशे पृथिवीप्रदेशेऽनेकेषु प्राणिशतसहस्रेषु सन्निपतितेषु अ.श.२७क/२३; {mtshan gcig lon nas de nas ni/} /{nyi ma 'char ka tsam na ni/} /{bdag gi zag pa kun zad cing /} /{bdag ni bsil gyur mya ngan 'das//} रात्रौ निवासेन तत उदितेऽस्मिन् दिवाकरे । सर्वे ममास्रवाः क्षीणाः शीतीभूतोऽस्मि निर्वृतः ।। वि.व.२९२क/१.११५.
lon pa nyid
पूर्णता — {des de la lon pa nyid mi dri bar mi bya'o//} नासावेनं पूर्णतां न पृच्छेत् वि.सू.४५ख/५७.
lobs
= {lobs pa/}
lobs skyen
= {lobs skyen pa/}
lobs skyen pa
वि. आशूद्ग्रहणसमर्थः — {shin tu yid gzhungs pa dang lobs skyen pa dang yun ring du mi brjed par nus pa dang} अधिमात्रमेधसः आशूद्ग्रहणसमर्थस्य चिरेणाप्यविस्मरणसमर्थस्य बो.भू.९३ख/११९; आकृष्टिमान् म.व्यु.२९०८ ( {ldob rkyen pa} म.व्यु.५२ख).
lobs pa
• क्रि. ( {lob} इत्यस्य भूत.) उद्गृह्णाति — {de nas re zhig na de'i pha bram ze'i khye'u rnams la sngags slob pa na des thos pa tsam gyis lobs so//} यावदस्याः पिता माणवकान् मन्त्रान् पाठयति, सा श्रुतमात्रेणोद्गृह्णाति अ.श.१९८क/१८३; • भू.का.कृ. शिक्षितः — {lobs pas 'phangs pa'i mda' yang phyir mi ldog} क्षिप्तं शरो न च निवर्तति शिक्षितेन । ल.वि.१५३क/२२७; अधीतः— {des lo bcu drug lon pa dang /} {dbang po'i brda sprod pa lobs nas gzhung gis rtsod pa thams cad tshar bcad do//} तेन द्विरष्टवर्षेणैन्द्रं व्याकरणमधीतम्, सर्ववादिनश्च निगृहीताः अ.श.२७८ख/२५५; {nam khyod sde snod gsum ma lobs kyi bar du nga dang phrad du ma 'ong cig} तावत्तेऽस्माकं दर्शनं न देयम्, यावत्त्रयः पिटका अधीताः अ.श.२२७ख/२१०; अभ्युपपन्नः — {'di lta bu ni ji ltar lobs//} कथमभ्युपपन्नमीदृशम् जा.मा.१०५क/१२२; उद्गृहीतः — {bcom ldan 'das las chos kyi phung po brgyad khri lobs pa dang} भगवतोऽन्ति– कादशीतिर्धर्मस्कन्धसहस्राण्युद्गृहीतानि अ.श.२६५क/२४२; धारितः — {lan cig bka' stsal pas dge slong ma zla bas lobs so//} सोमया (भिक्षुण्या) सकृदुक्तो धारितः अ.श.१९९क/१८४.
lobs par gyur
भू.का.कृ. शिक्षितः — {byang chub sems dpa' lobs par gyur kyang yi ge'i grwar 'jug pa'i rgyu ni de yin no//} {rkyen ni de yin no//} अयं हेतुरयं प्रत्ययो यच्छिक्षितोऽपि बोधिसत्त्वो लिपिशालामुपागच्छति स्म ल.वि.६८क/८९.
lo'i thog ma
ना. = {rgyu skar mgo} आग्रहायणी, मृगशिरोनक्षत्रम् — {mgo ni ri dwags mgo zhes bya/} /{de la lo yi thog ma 'o//} मृगशीर्षं मृगशिरस्तस्मन्नेवाग्रहायणी । अ.को.१३५क/१.३.२३; अग्रे हायना नवव्रीहयोऽस्याः सन्तीति आग्रहायणी । हायनस्य वत्सरस्य अग्रमादिः अस्या अस्तीति वा अ.वि.१.३.२३; मि.को.३२ख; द्र. {lo'i dang po/}
lo'i dang po
आग्रहायणिकः, मार्गशीर्षमासः — {ri dwags mgo can nus ldan mgo/} /{de ni lo yi dang po yin//} मार्गशीर्षे सहा मार्ग आग्रहायणिकश्च सः । अ.को.१३७क/१.४.१५; आग्रहायणी यत्रास्ति स आग्रहायणिकः अ.वि.१.४.१५; द्र. {lo'i thog ma/}
lo'i tshes
वर्षतिथिः — {sum brgya drug cu'i grangs te lo yi tshes rnams so//} षष्ट्युत्तरत्रिशतसंख्या वर्षतिथयः वि.प्र.५४ख/४.८५. । {lo'i tshogs} वर्षपिण्डः, ओ डम् — {de nyid ni nyung ngu'i byed pa la lo'i tshogs so//} तदेव लघुकरणे वर्षपिण्डम् वि.प्र.१७५क/१.२७.
lor
( {lo ru} ) — {'dir nam mkha'i khams las gtsug tor gyi pad+ma'am 'khor lor 'gyur te} अत्र आकाशधातोरुष्णीषकमलं चक्रं वा भवति वि.प्र.२३०क/२.२५; {'chi ltas kyi yul la dus kyi 'khor lor rtsibs bcu gnyis pa'i khyim gyi 'khor lo ste} अरिष्टविषये कालचक्रं द्वादशारं राशिचक्रम् वि.प्र.२४६क/२.६१.
los
(= {lo yis} ) — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा वि.व.१३९ख/१.२९; {de rgyan po byed pa'i mi gzhan zhig dang lhan cig tu cho los rtses pa} सोऽपरेण पुरुषेण सार्धमक्षैः क्रीडितवान् अ.श.११०ख/१००.
