पोहलम् म.व्यु.५८०४ (पेफलम्, पूगफलम् {gla gor zho sha} म.व्यु.८४ख).
sla sgang
= {gla sgang /}
sla nga
पचनिका — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९; द्र. {slang pa/}
sla ba
• वि. सुकरः — {ye shes kyi yul shes pa sla ba ma yin no//} {rnam par thar pas rnam par rol pa shes par sla ba ma yin no//} न सुकरो ज्ञानविषयो ज्ञातुम् । न सुकरं विमोक्षविक्रीडितं ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३; सुखः, ओ खा — {ting nge 'dzin de ni thams cad bas las su rung ba dang lam sla ba rnams kyi nang na mchog yin pa'i phyir ro//} स हि सर्वकर्मण्यः समाधिः, सुखप्रतिपदामग्रत्वात् अभि.भा.२४ख/९६०; {mngon par shes pa bul ba sla ba'i lam yang yod} अस्ति प्रतिपत्सुखा धन्धाभिज्ञा श्रा.भू.७३ख/१९०; धन्यः — {nang du me dag nyal zhing du bas dri mar gyur pa g}.{yang sa'i shing yang sla//} अन्तःसुप्तकृशानुधूममलिनः श्वभ्रेऽपि धन्यस्तरुः अ.क.१५२ख/६९.१६; उत्तानः, ओ ना — {byang chub sems dpa' ni}…{sems can byis pa'i shes rab can rnams la thog mar sla ba'i chos ston par byed} बोधिसत्त्वः पूर्वं बालप्रज्ञानां सत्त्वानामुत्तानां धर्मदेशनां करोति बो.भू.११९ख/१५४; लघुतरः — {rab tu byed pa 'di bas dgos pa'i thabs sla ba yod pa'am} अतो वा प्रकरणात् लघुतर उपायः प्रयोजनस्य न्या.टी.३७ख/१४ • सं. १. अकृच्छ्रम् — {rab tu dka' ba'ang sla bas thar bar 'gyur//} कृच्छ्राण्यकृच्छेरण समुत्तिरन्ति जा.मा.८१ख/९४ २. सौकर्यम् — {log g}.{yem shin tu smad phyir dang /} /{sla phyir mi byed thob phyir ro//} मिथ्याचारातिगर्ह्यत्वात् सौकर्यादक्रियाप्तितः । अभि.को.१२क/४.३३; लाघवम् — {don ma lus pa brjod par byas na tha snyad sla ba yon tan yin te} सामस्त्येन त्वभिधाने कृते सति व्यवहारलाघवं गुणः त.प.२६३क/२४२ ३. पेशी — {khu chu dang ni lhan cig skyes/} /{sla gor rman bu 'bras mi sdug/} /{las kyis rnam pa sna tshogs byas//} सह शुक्रेण वर्धते ।। पेशीघनार्बुदं पिटकमशुभं कर्मचित्रितम् । ल.अ.१६५ख/११७ • अव्य. १. सुखम् — {chos kyi gtam bud med kyis go bar sla ba dpe dang bcas pa rnams kyis de dag la mgron byas so//} स्त्रीजनसुखग्रहणार्थाभिर्दृष्टान्तवतीभिः कथाभिर्धर्मातिथ्यमासां चकार जा.मा.१६५ख/१९१; वरम् — {khrel med mi dag phyung ba bas/} /{chu yi shugs kyis khyer ba yi/} /{shing dag phyung yang bla}({sla} पा.भे.) उदकौघगतं किल । दार्वेव वरमुद्धर्तुं नाकृतज्ञमतिं जनम् ।। जा.मा.१५५क/१७८ २. सु ( {rnyed sla ba} सुलभा) — {bud med rnams la rnyed sla ba'i/}…{ngo tsha} ललनासुलभां लज्जाम् अ.क.२६२क/३१.३२; ( {bya ba sla} सुकरा) — {lha/} /{rgyud mang la ni glu dbyangs rgyun/} /{bdag gis rab tu sbyar ba 'di/} /{phyi nas bya ba sla mi 'gyur//} देव वीणायां गीतिसारणा । योजितेयं मया पश्चात्सुकरा न भविष्यति ।। अ.क.१८२क/८०.१४; ( {dgang sla ba} सुभरः) — {chung ngus kyang 'tsho bar 'gyur la/} {ngan pas kyang 'tsho bar 'gyur ba yin te/} {de ltar na dgang sla ba yin no//} अल्पेनापि यापयति । लूहेनापि यापयत्येवं सुभरो भवति श्रा.भू.६३ख/१५७ • द्र.— {rnyed par dka' la 'jig par sla ba dang //} प्रयत्नलभ्या यदयत्ननाशिनी जा.मा.४४क/५२.
sla ba nyid
अच्छता — {ro dang sla ba nyid yongs su gyur na sog 'dzog byas pa nyid yin no//} सन्निहितत्वं रसाच्छता परिवृत्तौ वि.सू.७६ख/९३.
sla bar mi 'gyur ba
वि. दुष्करम् — {goms na sla bar mi 'gyur ba'i/} /{dngos de gang yang yod ma yin//} न किञ्चिदस्ति तद्वस्तु यदभ्यासस्य दुष्करम् । बो.अ.१५क/६.१४.
पचनिका — {sha ka Ti kA dang pa tsa ni kA/} {dog le'am slang} मि.को.३८क; शकटिका मि.को.३८क ।
slang pa
= {sla nga} अम्बरीषम्, भर्जनपात्रम् — {ma ning slang pa ther po dang //} क्लीबेऽम्बरीषं भ्राष्ट्रो ना अ.को.१९६क/२.९.३०; अम्बते भृज्यमानलाजादिभिरिति अम्बरीषम् । अबि शब्दे अ.वि.२.९.३०.
slang slang
कफलिका म.व्यु.९०१२ ( {sla nga} म.व्यु.१२४ख).
slad kyis
अव्य. पश्चात् — {slad kyis bde blag byon 'gyur/} {'di la bdag gi yid la the tshom yong ma mchis//} पश्चात् स्वस्ति गमिष्यसीति मनसा नात्रास्ति मे संशयः वि.व.२१५ख/१.९२; ततः पश्चात् — {slad kyis bgres nas mngon par 'byung bar mdzod cig} ततः पश्चाद् वृद्धीभूता अभिनिष्क्रमिष्यामः ल.वि.१०५ख/१५३.
slad dus
= {slad ma'i dus/}
slad nas
अव्य. पश्चात् — {slad nas rang gi gtam gyi tshe/} /{spyod tshul mtha' ni rig par byas//} चक्रे विदितवृत्तान्तं पश्चान्निजकथाक्षणे ।। अ.क.६२क/६.१०६.
slad pa
द्र.— {slad/} {bslad pa/}
slad ma
वि. परः — {grags pa nyams pas de tshe bkum par gyur/} /{bsod nams nyams pas slad ma'i tshe'ang bkum//} हतस्तदेवेह यशःपरिक्षयाद् ध्रुवं परत्रापि च धर्मसंक्षयात् ।। जा.मा.१५५ख/१७९; उत्तरः — {slad ma rnams rim gyis brtsam mo//} अथोत्तरेषामारम्भः करिष्यते क्रमेण जा.मा.६२ख/७२; पश्चिमः — {ldem por dgongs bshad ma 'tshal ba/}…/{slad ma'i dus na 'byung ba ni//} पश्चिमे कालि भेष्यन्ति सन्धाभाष्यमजानकाः ।। स.पु.१०३क/१६५; पाश्चात्यः मि.को.१३४ख ।
slad ma'i dus
पश्चिमः कालः — {ldem por dgongs bshad ma 'tshal ba/}…/{slad ma'i dus na 'byung ba ni//} पश्चिमे कालि भेष्यन्ति सन्धाभाष्यमजानकाः ।। स.पु.१०३क/१६५; {'jig rten mgon gyis bka' stsal ba/} /{dran par bgyid pas slad dus//} आज्ञप्तिं लोकनाथस्य स्मरन्ता कालि पश्चिमे । स.पु.१०३ख/१६५.
slad ma'i tshe
१. पश्चिमः कालः — {slad ma'i tshe slad ma'i dus na chos kyi rnam grangs 'di ji ltar rab tu bshad par bgyi} कथं… अयं धर्मपर्यायः पश्चिमे काले पश्चिमे समये सम्प्रकाशयितव्यः स.पु.१०३ख/१६६ । २. = {tshe phyi mar} परत्र — {grags pa nyams pas de tshe bkum par gyur/} /{bsod nams nyams pas slad ma'i tshe'ang bkum//} हतस्तदेवेह यशःपरिक्षयाद् ध्रुवं परत्रापि च धर्मसंक्षयात् ।। जा.मा.१५५ख/१७९.
slad mar
अव्य. अमुत्र — {de dag 'di dang slad mar yang /} /{chags med nyer len ma mchis 'gyur//} ते भोन्ति निरुपादाना इहामुत्र निरञ्जनाः ।। ल.अ.६४क/१०.
slad rol
= {phyi rol} बाह्यः श.को.१२९८; द्र. {slad rol phyung /}
slad rol phyung
भू.का.कृ. निष्क्रान्तः, ओ ता — {yab cig yum yang slad rol phyung /} /{khyod kyang bdag cag btang bar bzhed//} अम्बा च तात निष्क्रान्ता त्वं च नौ दातुमिच्छसि । जा.मा.५५ख/६४.
slan cad
= {slan chad/}
slan chad
• अव्य. परम् — {de ring slan chad de ltar khyod ma dgongs//} चिन्तां कृथा मा तदतः परं त्वम् जा.मा.८८ख/१०१; भूयः — {slan chad 'di ltar phongs par yong mi 'gyur//} भूयश्च नैवं भवितार्तिवश्यः जा.मा.८८ख/१०१; पुनः — {'jig rten rnams la btung chu bzhin/} /{slan chad kyang ni sbyin bdag mdzod//} निपानभूतो लोकानां दातैव च पुनर्भव ।। जा.मा.५८ख/६८; अग्रेण — {bcom ldan 'das bdag cag deng slan chad sems can thams cad la ston par 'du shes bskyed par bgyi'o//} अद्याग्रेणास्माभिर्भगवन् सर्वसत्त्वानामन्तिके शास्तृसंज्ञोत्पादयितव्या शि.स.५६ख/५४; आयत्याम् लो.को.२४७२ • द्र.— {de slan chad ni su ci dgyes pa de'ang mdzad par gsol} ततो यथाकामं करणीयः ग.व्यू.१९३क/२७४.
slar
• अव्य. पुनः — {rtsod par 'dod pa}…{de dag gi rtsod pa}… {skyes shing skyes pa rnams slar nub pa nyid du 'gyur} तेषां विग्रहीतुकामानां…उत्पन्नोत्पन्ना विग्रहाः…पुनरेवान्तर्धास्यन्ति अ.सा.४५ख/२६; {slar bya'i don du 'dor bar bya//} पुनः कर्तुं परित्यजेत् बो.अ.२३क/७.६६; भूयः — {mtshungs pa'i nus ldan yig gzhan gyis/} /{slar yang mngon par gsal bar byed//} समानशक्तिकैर्वर्णैर्भूयोऽपि व्यज्यते परैः ।। त.स.९९क/८७८; प्रति — {rgyal po des}…{slar mchod pa byas} प्रतिपूजितस्तेन राज्ञा जा.मा.४५ख/५४ • द्र.— {sman gyis bkur sti byas kyang /} {de slar thu bar gyur} भैषज्यैरुपस्थीयते । तथाप्यसौ हीयत एव वि.व.१५६ख/१.४५.
slar skye ba
पुनरागमनम् — {shi nas thal bar gyur pa la/} /{slar skye ba lta ga la yod//} भस्मीभूतस्य शान्तस्य पुनरागमनं कुतः त.प.१४४ख/१७.
slar bskrad
भू.का.कृ. निवारितः — {de phyag tshang 'brim pa dag gis slar bskrad do//} ते परिवेषकैर्निवारिताः वि.व.१६६क/१.५५.
slar khugs
भू.का.कृ. प्रत्यानीतम् — {de nas rgyal po rkang gis cho lo'i dor thabs dus 'dab las bslabs nas slar yang rgyal srid de las rgyal te slar khugs so//} ततो नलेन राज्ञाऽक्षहृदयमृतुपर्णतो विदित्वा पुनरपि तद्राज्यं जित्वा प्रत्यानीतम् त.प.२६६क/१००१.
slar khro
क्रि. प्रकुप्यति — {gnyen gyis 'tsho ba rnyed gyur na/} /{dgar mi 'gyur bar slar khro 'am//} कुटुम्बजीविनं लब्ध्वा न हृष्यसि प्रकुप्यसि ।। बो.अ.१७ख/६.८२.
slar grungs pa
प्रत्युच्चारणम् म.व्यु.२७९७.
slar glen pa'i gtam
प्रकृत्यवस्थानकथा — {bcom ldan 'das kyis rten cing 'brel bar 'byung ba bshad pas rgyu rnam par brjod pa nyid bgyis te/} {rang gi tshul gyis slar glen pa'i gtam ma gsungs} प्रतीत्यसमुत्पादं पुनर्भगवता देशयता कारणव्यपदेश एव कृतो न स्वनयप्रकृत्यवस्थानकथा ल.अ.९६ख/४३.
slar rgol ba
१. प्रत्यवस्था — {slar rgol nus su zin kyang gya tshom du rgol ba spang ba'i phyir}…{song ngo //} शक्तिमानपि प्रत्यवस्थातुं निवृत्तसाहससंरम्भत्वात्…समुत्पपात जा.मा.१४६क/१६९ । २. प्रतिवादी लो.को.२४७२; द्र. {phyir rgol ba/}
slar bcos pa
• सं. प्रतीकारः — {snying rjes de slar bcos pa yi/} /{rigs pa de de sems par gyur//} कारुण्यात्तत्प्रतीकारे तां तां युक्तिमचिन्तयत् ।। अ.क.२६७क/३२.२४ • भू.का.कृ. प्रतिकृतः — {yang na bsams bzhin du byas pa gang slar bcos pa ste} अथवा सञ्चित्य कृता याः प्रतिकृताः बो.प.१०५ख/७५.
slar mchi
क्रि. प्रतियाति — {yid gnyis bsal rnams thub pa che/} /{khyod kyi zhabs la phyag 'tshal slar mchi'o//} प्रतियान्ति विनीतसंशयाश्चरणौ वन्द्य च ते महामुने ।। वि.व.१२६क/१.१४.
slar 'chos
= {slar 'chos pa/}
slar 'chos pa
• क्रि. प्रतिसंस्कारं करोति — {gang gtsug lag khang gas pa dang gogs pa rnams slar 'chos pa de dag ni skyes bu dam pa'o///} ते सत्पुरुषाः ये त्रुटितस्फुटितान् विहारान् प्रतिसंस्कारं कुर्वन्ति का.व्यू.२०६ख/२६४ • सं. प्रतीकारः — {bdag cag gi rje rgyal po 'di snying rje dang ldan pa slar 'chos par mdzad lags kyi} अयमेव अस्माकं स्वामी राजा परमकारुणिकः प्रतीकारं विधास्यति बो.प.६७ख/३४.
slar 'jig par 'gyur
क्रि. प्रतिगच्छति — {de lta bas na dge slong dag mig ni ma byung ba las 'byung zhing byung nas kyang slar 'jig par 'gyur ro//} इति हि भिक्षवश्चक्षुरभूत्वा भवति, भूत्वा च प्रतिगच्छति अभि.भा.२४१ख/८१३.
प्रतिदानम् — प्रतिदानं {slar gtad de res bcol ba la yang 'jug go//} मि.को.४२क ।
slar btang ba
• सं. प्रत्याख्यानम् — {rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi de slar btang ba na ni rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi phyir btang ba'o//} तस्य प्रव्रजनप्रेक्षस्य पुरुषस्य प्रत्याख्यानं प्रव्रजनप्रेक्षपुरुषप्रत्याख्यानम् अभि.स्फु.२६८ख/१०८८; विसर्जनम् श.को.१२९९ • भू.का.कृ. प्रत्याख्यातः — {'phags pa shA ri'i bus rab tu 'byung bar 'dod pa'i mi zhig thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba rnam par bltas na/} {ma mthong nas slar btang ste} आर्यशारिपुत्रेण किल कस्यचित् प्रव्रज्याप्रेक्षस्य पुरुषस्य मोक्षभागीयं कुशलमूलं व्यवलोकयता न दृष्टमिति प्रत्याख्यातः अभि.स्फु.२६८ख/१०८८; विसर्जितम् म.व्यु.६५९२ (९४ख).
slar dug
प्रतिविषा — {pra ti bi ShA/} {slar dug gam hang shang tshe'u} मि.को.५८क ।
क्रि. प्रत्याकृष्यते — {bla na med pa'i ye shes kyi lam nas slar drangs nas phyir ldog go//} सोऽनुत्तरज्ञानमार्गात् प्रत्याकृष्यते प्रत्युदावर्त्यते शि.स.६क/७.
slar dris
परिपृच्छा म.व्यु.१६६०; द्र. {slar dris nas lung bstan pa/}
क्रि. प्रक्रामेत् — {de dag kyang bza' ba dang btung ba ma thob pas 'phya zhing slar 'dong ba} तत्र तेऽन्नपानभोजनमलभमाना उच्चग्घन्तः प्रक्रामेयुः शि.स.९ख/१०.
slar ldang ba
पुनरुत्थानम् — {rtsa ba nas med par gyur pa la slar ldang bar mi rigs pa'i phyir ro snyam du dgongs so//} निर्मूलितस्य पुनरुत्थानायोगादिति भावः बो.प.८६क/४७.
slar ldog
= {slar ldog pa/}
slar ldog pa
१. पुनरावृत्तिः — {de rnams ni bsngags par gshegs kyang rgyu rnam pa thams cad du ma spangs pa'i phyir slar ldog pa srid pa'i phyir ro//} तेषां प्रशस्तगमनेऽपि सर्वधा(सर्वथाहे भो.पा.)त्वप्रहाणात्, पुनरावृत्तिसम्भवात् बो.प.४२ख/१ । २. अपयानम् — {da ni slar ldog pa'i dus la bab bo snyam nas} अपयानमत्र प्राप्तकालमिति मत्वा जा.मा.६७ख/७८.
slar ldog par 'dod pa
वि. प्रतिनिवर्तितुकामः — {dge slong dag de nas mtshon ma de thabs mkhas pas mi de dag slar ldog par 'dod par shes nas} अथ खलु भिक्षवः स देशिक उपायकुशलस्तान् पुरुषान् प्रतिनिवर्तितुकामान् विदित्वा स.पु.७२क/१२०.
slar ldog par byar med pa
वि. अप्रत्यानेयः — {gso ba'i sbyor ba yod pa'i phyir slar ldog par rung ba nyid yin la/} {bsgrub tu med pa'i nad kyi dngos po yin pa'i phyir ni slar ldog par byar med pa'i rnam par 'gyur ba yin pa'i phyir} चिकित्साप्रयोगात् प्रत्यानेयत्वविकारमसाध्यव्याधिभावाच्चाप्रत्यानेयविकारत्वं च प्र.अ.६८ख/७६.
slar ldog par rung ba
= {slar ldog rung ba/}
slar ldog rung ba
वि. प्रत्यानेयः — {dang po chung yang ldog pa min/} /{slar ldog rung bar 'gyur byas gang /} /{de ni slar yang 'byung 'gyur te/} /{gser gyi sra ba nyid bzhin no//} आद्यस्याल्पोऽप्यसंहार्यः प्रत्यानेयस्तु यत्कृतः । विकारः स्यात्पुनर्भावस्तस्य हेम्नि खरत्ववत् ।। प्र.अ.६६ख/७५.
slar ldog rung ba nyid
प्रत्यानेयत्वम् — {gso ba'i sbyor ba yod pa'i phyir slar ldog par rung ba nyid yin la/bsgrub} {tu med pa'i nad kyi dngos po yin pa'i phyir ni slar ldog par byar med pa'i rnam par 'gyur ba yin pa'i phyir} चिकित्साप्रयोगात् प्रत्यानेयत्वविकारमसाध्यव्याधिभावाच्चाप्रत्यानेयविकारत्वं च प्र.अ.६८ख/७६.
कृ. न प्रतिताडितव्यम् — {brdeg kyang slar brdeg par mi bya} ताडितेन न प्रतिताडितव्यम् म.व्यु.८७१२ ( {brdeg kyang slar mi brdeg par bya} म.व्यु.१२१ख).
slar phyogs
वि. व्यावर्तितः — {pha la bzhin slar phyogs}…{gzhon nu gzhon sha can gnyis} पितरं प्रति व्यावर्तितवदनौ…सुकुमारौ कुमारौ जा.मा.५५ख/६४.
slar byung
भू.का.कृ. १. निर्गतः — {bsod snyoms blangs te rigs ngan gyi khyim nas slar byung ba} पिण्डपातमादाय चण्डालकठिनान्निर्गतः अ.श.२४५ख/२२५ । २. प्रत्यागतः — {de nas chu dang rtsa ba dang /} /{'bras bu dag gis srog slar byung //} ततः प्रत्यागतप्राणं तोयमूलफलादिभिः । अ.क.२६६ख/३२.१६.
slar byung ba
= {slar byung /}
slar 'bad
पुनर्यत्नः — {gnod can med na de dngos ni/} /{thob phyir slar 'bad ltos pa min//} तद्भावायापुनर्यत्नव्यपेक्षा बाधकेऽसति ।। त.स.१२४ख/१०७९.
slar 'bad ltos pa min
वि. अपुनर्यत्नव्यपेक्षः — {gang dag brtan pa'i rten gnas pa/} /{ci zhig gis ni khyad par byas/} /{gnod can med na de dngos ni/} /{thob phyir slar 'bad ltos pa min//} ये वा स्थिराश्रये वृत्ताः कथञ्चिदपि चाहिताः । तद्भावायापुनर्यत्नव्यपेक्षाः त.स.१२४ख/१०७९.
slar 'byung
पुनर्भूः, द्विरूढा श.को.१२९९; द्र. {slar yang 'byung ba/}
slar mi khro bar bya
कृ. न प्रतिरोषितव्यम्— {khros kyang slar mi khro bar bya} रोषितेन न प्रतिरोषितव्यम् म.व्यु.८७१० (१२१ख).
slar mi 'gyur ba
अपुनर्भावः — {slar mi 'gyur ba 'ga' zhig ni/} /{la lar 'gyur ba skyed par byed//} अपुनर्भावतः किञ्चिद्विकारजननं क्वचित् । प्र.अ.६६ख/७४.
slar mi rdeg
क्रि. न प्रतिताडयति — {brdegs kyang slar mi rdeg} ताडितो न प्रतिताडयति शि.स.१०४क/१०३.
slar mi ldog
= {slar mi ldog pa/}
slar mi ldog pa
• कृ. अनिवर्त्यः — {gzhon nu ni brtson 'grus dang brtul ba brtan pas slar mi sdog go//} अनिवर्त्यः कुमारो दृढवीर्यपराक्रमः ल.वि.११३ख/१६५ • सं. अपुनरावृत्तिः — {slar mi ldog pa nyid ni rims nad legs par byang ba bzhin no//} अपुनरावृत्त्यर्थं सुनष्टज्वरवत् प्र.अ.१ख/३.
slar mi brdeg par bya
द्र.— {slar brdeg par mi bya/}
slar mi 'bru bar bya
कृ. न प्रतिभण्डितव्यम् म.व्यु.८७११; द्र. {slar mtshang mi 'bru bar bya/}
slar mi smod
क्रि. न प्रतिपंसयति लो.को.२४७२.
slar mi gshe
द्र.— {slar mi gshe bar bya/}
slar mi gshe bar bya
कृ. न प्रत्याक्रोष्टव्यम् — आक्रुष्टेन न प्रत्याक्रोष्टव्यम् {gshe yang slar mi gshe/} {o bar bya} म.व्यु.८७०९ (१२१ख).
slar mi gshegs pa
अपुनरागमः — {bdag lta'i sa bon spangs pa'i phyir/} /{slar mi gshegs pa nyid yin no//} आत्मदर्शनबीजस्य हानादपुनरागमः । प्र.वा.११२ख/१.१४३.
क्रि. प्रत्युवाच — {de nas byang chub sems dpas}…{de la slar smras pa} अथैनं बोधिसत्त्वः…प्रत्युवाच जा.मा.१४८ख/१७२; प्रत्यभाषत लो.को.२४७२.
slar mtshang mi 'bru
क्रि. न प्रत्याक्रोशति — {mtshang brus kyang slar mtshang mi 'bru ba dang} स आक्रुष्टो न प्रत्याक्रोशति शि.स.१०४क/१०३; न प्रतिभण्डयति लो.को.२४७२; द्र. {slar mtshang mi 'bru bar bya/}
slar mtshang mi 'bru bar bya
कृ. न प्रतिभण्डितव्यम् — भण्डितेन न प्रतिभण्डितव्यम् {mtshang brus kyang slar mtshang mi 'bru bar bya} म.व्यु.१२१ख ।
slar 'tsho ba
पुनरुज्जीवनम् — {des na lus nad med pa thob pa'i phyir slar 'tsho bar 'gyur te} तत आरोग्यलाभाद् देहस्य पुनरुज्जीवनं भवेत् प्र.अ.६५ख/७४.
प्रत्यागमनम् — {yongs su nyams pa dang 'chi bar sems pa'i chos can gyi rigs su slar 'ong ba dang} चेतनाधर्मगोत्रप्रत्यागमनम्, परिहाणधर्मगोत्रप्रत्यागमनं च अभि.स्फु.२१६क/९९३; विनिवर्तनम् — {skyed mos tshal der slar 'ong du re zhing sdod par rjes su dran nas} तदुद्यानविनिवर्तनप्रतीक्षिणमाशावबद्धहृदयमनुस्मृत्य जा.मा.१८९क/२२०.
slar 'ongs
= {slar 'ongs pa/}
slar 'ongs pa
भू.का.कृ. प्रत्यायातः — {de nas dus kyis pha dag ni/} /{chu gter che las slar 'ongs pa/}…/{dug gis srog dang bral bar byas//} ततः कालेन पितरं प्रत्यायातं महोदधेः ।… विषेण विदधे व्यसुम् ।। अ.क.२३४ख/८९.१६६; प्रतिनिवृत्तः — {khyed cag nyid kyi lag tu zhog la/} {slar 'ongs na byin cig} युष्माकमेव हस्ते तिष्ठतु । प्रतिनिवृत्ततो दास्यथ वि.व.१९०ख/१.६४.
slar yang
अव्य. पुनरपि — {de nas slar yang bcom ldan 'das kyis tshe dpag tu med pa'i rdo rje 'od byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas} अथ खलु भगवान् पुनरप्यमितायुर्वज्रप्रभाकरीं नाम समाधिं समापद्य स.दु.११४ख/१८८; {slar yang rgyal srid de las rgyal te slar khugs so//} पुनरपि तद्राज्यं जित्वा प्रत्यानीतम् त.प.२६६क/१००१; पुनश्च — {slar yang dal ba rnyed dka' zhing //} पुनश्च क्षणदौर्लभ्यम् बो.अ.३७क/९.१६३; पुनः — {rdo yis dum bur byas pa yi/} /{nor bu slar yang 'byar ba min//} न मणिः श्लिष्यति पुनः पाषाणशकलीकृतः ।। अ.क.१७६ख/२०.१३; {bcom ldan slar yang rab tu gshegs//} प्रययौ भगवान् पुनः अ.क.१०७ख/१०.८४; भूयोऽपि — {mtshungs pa'i nus ldan yig gzhan gyis/} /{slar yang mngon par gsal bar byed//} समानशक्तिकैर्वर्णैर्भूयोऽपि व्यज्यते परैः ।। त.स.९९क/८७८; भूयः — {de nas slar yang mtshan ma rnyed na mnyam dang mi mnyam rkang pa dag gis thig ni gdab pa bsgrub par bya} ततो भूयो लब्धे निमित्ते समविषमपदैः सूत्रपातो विधेयः वि.प्र.१०८ख/३.३३; प्रति — {bu tsha skyes shing dpal 'byor che/} /{slar yang dgug par mi nus so//} प्रत्यानेतुमशक्यास्ते जातापत्यपृथुश्रियः ।। अ.क.२३४क/२६.१८.
slar yang ldog
पुनरावृत्तिः — {skye dang skyon ni kun 'byung dag/} /{slar yang ldog ces bshad pa yin//} पुनरावृत्तिरित्युक्तौ जन्मदोषसमुद्भवौ ।। प्र.वा.११२ख/१.१४२.
slar yang byung ba
भू.का.कृ. प्रत्यागतः — {bdud rtsis bran bzhin skad cig la/} /{srog ni slar yang byung bar gyur//} अभूत्प्रत्यागतप्राणः सुधासिक्त इव क्षणात् ।। अ.क.२३०ख/२५.७१.
slar yang byung bar gyur
• भू.का.कृ. पुनरुद्गतः — {blangs pa'i skyon las dus su bral gyur cing/} /{slar yang phul bas slar yang byung bar gyur//} आदानदोषाद्विरतानि काले पुनः प्रदानात्पुनरुद्गतानि ।। अ.क.१५०ख/६८.१०८ • द्र.— {bdud rtsis bran bzhin skad cig la/} /{srog ni slar yang byung bar gyur//} अभूत्प्रत्यागतप्राणः सुधासिक्त इव क्षणात् ।। अ.क.२३०ख/२५.७१.
slar yang 'byung ba
पुनर्भावः — {dang po chung yang ldog pa min/} /{slar ldog rung bar 'gyur byas gang /} /{de ni slar yang 'byung 'gyur te/} /{gser gyi sra ba nyid bzhin no//} आद्यस्याल्पोऽप्यसंहार्यः प्रत्यानेयस्तु यत्कृतः । विकारः स्यात्पुनर्भावस्तस्य हेम्नि खरत्ववत् ।। प्र.अ.६६ख/७५.
slar yang 'tsho ba
पुनरुज्जीवनम्— {shi bas nyes pa nyams gyur tshe/} /{slar yang 'tsho ba dag tu 'gyur//} मृते शमीकृते दोषे पुनरुज्जीवनं भवेत् ।। प्र.वा.१०९ख/१.५६.
slar la
अव्य. प्रत्युत — {de dag ni slar la legs par sbyar ba'i sgra nyid kyis don ston par byed pa na mgo rmongs par 'gyur te} तेषां प्रत्युत संस्कृतेनैव शब्देनार्थे प्रतिपाद्यमाने व्यामोह एव भवति त.प.२००क/८६७.
slar log
(?) उपरम्य— {sdug bsngal gzhir 'gyur gtam ngan rjes 'brang ba'i/} /{sdig pa'i lam las de bas slar log la/} /{de bas bsod nams spyod pa dpal ldan pa/} /{bde ba rab 'byung bsgrub la blo byos shig//} दुःखप्रतिष्ठादयशोनुबद्धादपुण्यमार्गादुपरम्य तस्मात् । श्रीमत्सु सौख्योदयसाधनेषु पुण्यप्रसङ्गेषु मतिं कुरुध्वम् ।। जा.मा.२७क/३१; • = {slar log pa/}
slar log tu med pa
वि. निरनुयोज्यः — {bdag nyid chen po des slar log tu med pa'i gtan tshigs rnams kyis de mi smra ba'i dka' thub blangs pa bzhin du byas nas} स महात्मा निरनुयोज्यैर्हेतुभिस्तस्य मौनव्रतमिवोपदिश्य जा.मा.१३६क/१५७.
slar log pa
• क्रि. १. निर्गच्छति — {de nas tshod ma ro sna tshogs dang ldan pa dang 'bras chan gyis lhung bzed bkang nas slar log pa} ततो नानासूपिकरसोपेतस्य भक्तस्य पात्राणि पूरयित्वा निर्गच्छन्ति वि.व.१४५ख/१.३४ २. न्यवर्तत — {su dA sa'i bu'ang de skad 'bod pa'i sgra thos nas seng ge bzhin du bsnyems pa dang bcas pas de nas slar log pa dang} तत्समाह्वानशब्दाकलितदर्पस्तु सौदासः सिंह इव ततो न्यवर्तत जा.मा.१८८ख/२१९; प्रतिनिवर्तते स्म — {ci yang ma yin no snyam nas yang slar log ste} न किंचिदिति पुनरेव प्रतिनिवर्तते स्म ल.वि.१५५क/२३२ • कृ. १. प्रतिनिवृत्तः — {ci rgyal po de slar log gam snyam du rnam par rtog pa skyes te} किं नु खलु प्रतिनिवृत्तः स्यादयं राजेति समुत्पन्नवितर्कः जा.मा.१४६ख/१६९; निवृत्तः — {sa phyogs gang nas 'dun pa slar log pa der mchod rten brtsigs te} यत्र च प्रदेशे छन्दको निवृत्तस्तत्र चैत्यं स्थापितमभूत् ल.वि.१११ख/१६३; अपसृतः, ओ ता — {drang song de dag la dus bstan te/} {bran mo slar log pa dang} निवेद्य कालं तेषामृषीणामपसृतायां तस्यां दास्याम् जा.मा.१००ख/११६; प्रत्यागतः — {de ni mya ngan las 'das par son pa las slar log pa dang 'dra ba yin no//} स हि गतप्रत्यागत इव निर्वाणाद् भवति अभि.भा.१९५ख/६६३ २. विनिवर्तमानः — {bdag gi dmag tshogs pham yang slar log cing //} भग्ने स्वसैन्ये विनिवर्तमानः जा.मा.६८क/७९ • सं. निवर्तनम् — {sa phyogs gang nas 'dun pa slar log pa der mchod rten brtsigs te/} {deng sang du yang mchod rten de la 'dun pa slar log pa'i mchod rten zhes grags pa yin no//} यत्र च प्रदेशे छन्दको निवृत्तस्तत्र चैत्यं स्थापितमभूत् । अद्यापि तच्चैत्यं छन्दकनिवर्तनमिति ज्ञायते ल.वि.१११ख/१६३ • अव्य. प्रतीपम् — {de 'og don byas slar log ste/} /{'ong ba de ni chom rkun pa/} /{nags na rgyu bas lam du mthong //} ततः प्रतीपमायान्तं कृतार्थं तं वनेचराः ।… ददृशुर्दस्यवः पथि ।। अ.क.५७ख/६.४९.
slar log shig
क्रि. निवर्तयताम् — {'dun pa khyod song la/} {rgyan 'di dag dang rta bsngags ldan khyer te slar log shig} गच्छ त्वं छन्दक, इमान्याभरणानि कण्ठकं च गृहीत्वा निवर्तयस्व ल.वि.१०९ख/१६३.
• क्रि. प्रतिविबुध्यते — {zag pa med pa'i dbyings nas slar sad} अनास्रवधातौ प्रतिविबुध्यन्ते ल.अ.१०९क/५५ • वि. प्रत्यागतप्राणः — {chu grang mo btab nas slar sad pa dang} शीताभिरद्भिः परिषिच्य प्रत्यागतप्राणाम् जा.मा.५८क/६७.
slar song
क्रि. अपक्रामति स्म — {tog brdungs pa'i sgras dus bstan te slar song ngo //} काष्ठसङ्घट्टनशब्देन कालं निवेद्यापक्रामति स्म जा.मा.१००क/११५.। {slar song ste} प्रतिक्रम्य लो.को.२४७३.
slar gsung ba
क्रि. प्रत्याह लो.को.२४७३.
slar gsungs pa
प्रत्युच्चारः म.व्यु.२७९८ (५१क).
slar gso ba
प्रत्युज्जीवनम् — {slar gso ba la ha}~ {M yig yongs su gyur pa'i}…{bdag nyid kha dog ljang gur sngags pas bsgom par bya'o//} प्रत्युज्जीवने हंकारपरिणतेन…हरितवर्णेनात्मानं ध्यायान्मन्त्री वि.प्र.१०९ख/३.३५; प्रत्यायनम् — {ji ste slar gso ba byed na ni/} {shing mngar dang ut+pal sngon po dang tsan+dan dkar po gcig tu byas la/} {chu grang mo la btags te} अथ प्रत्यायनं भवति । यष्टीमधुं नीलोत्पलं श्वेतचन्दनं चैकीकृत्य शीतलेनाम्भसा पीषयित्वा म.मू.२८१ख/४४०; म.मू.२७९ख/४३८.
slar lhags
भू.का.कृ. प्रत्यागतः — {de rnams kyang bcom rnam par bcom ste pham par byas nas slar lhags so//} स हतविहतविध्वस्तः प्रत्यागतः वि.व.२१०क/१.८४.
slas
= {btsun mo'i 'khor} अन्तःपुरम् — {slas rnams dga' ba'i mkhar gyi nang du song //} समुत्सुकान्तःपुरमागमत्पुरम् जा.मा.६८ख/७९; का.व्यू.२१२क/२७०.
slas pa
वि. क्लिन्नम् मि.को.१४६ख ।
slu
= {slu ba/}
slu mkhan
वि. वञ्चकः श.को.१३००.
slu chos
= {slu ba'i chos/}
slu ba
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bslu} भवि., {bslus} भूत., {slus} विधौ) विसंवादयति — {byang chub sems dpa'i ming gis lha dang mi dang lha min dang bcas pa'i 'jig rten la slu ba'o//} विसंवादयति सदेवमानुषासुरं लोकं बोधिसत्त्वनाम्ना सु.प.२९ख/८; मोहयति — {rnam grangs gzhan gyis de dag slu//} पर्यायैर्मोहयन्त्येताम् ल.अ.१८३ख/१५२; • वि. वञ्चकः — {tshul khrims 'chal pa slu ba zhugs nas ni/} /{bud med 'jigs} (? {'jig} ){byed mi bzad rab ces rjod//} दुःशील वञ्चक प्रविश्य कुहास्ते स्त्री च विनाशयन्ति हि सुघोराः ।। रा.प.२४०ख/१३८; विसंवादकः — {lha dang bcas pa'i 'jig rten la slu ba'o//} विसंवादकाः सदेवकस्य लोकस्य रा.प.२४३क/१४१; उल्लापिनी — {smig rgyu ba ni ri dwags slu ba yin te/} {chu'i dngos por mngon par zhen pas mngon par zhen par byed} मृगतृष्णिका मृगोल्लापिनी उदकभावाभिनिवेशेनाभिनिवेश्यते ल.अ.८५ख/३३; मोहनी — {sems slu ba yi smig rgyu ba/} /{ji ltar dpyid ka g}.{yo ba na//} मृगतृष्णा यथा ग्रीष्मे स्पन्दते चित्तमोहनी । ल.अ.९३क/४० • सं. विसंवादः — {snying stobs spyod pa slu ba yis/} /{the tshom la yang mi 'byung ngo //} न भवन्ति विसंवादसन्दिग्धाः सत्त्ववृत्तयः ।। अ.क.५८ख/६.६२; {slu ba dang bral ba} विसंवादरहितः त.प.१६५क/७८५; वञ्चना — {des na nye bar bgam pa'i slad/} /{de la slu ba 'ga' zhig bgyi//} तस्मात् तस्योपहासाय क्रियतां काऽपि वञ्चना । अ.क.८०क/८.१०; विप्रलम्भः — {smig rgyu ltar slu ba'i bdag nyid can} मरीचिवद्विप्रलम्भात्मकः शि.स.१२९क/१२४; मोहः — {sems slu ba/} /{cung zad tsam ni gang yod pa//} चित्तस्य मोहेनाप्यस्ति यत्किंचिदपि विद्यते । ल.अ.१६०ख/११०; मोषः — {spang phyir slu ba'i chos can phyir/} /{med phyir 'jigs dang bcas pa'i phyir/} /{chos rnams gnyis dang 'phags pa'i tshogs/} /{gtan gyi skyabs mchog ma yin no//} त्याज्यत्वान् मोषधर्मत्वादभावात् सभयत्वतः । धर्मो द्विधाऽऽर्यसङ्घश्च नात्यन्तं शरणं परम् ।। र.वि.८४क/१८; विप्रलम्भनम् — {phyogs gnyi ga slu ba'i phyir} उभयपक्षविप्रलम्भनाच्च अभि.स्फु.१२९ख/८३३.
slu ba thob par mi 'gyur
क्रि. न विसंवादमश्नुते — {tshad ma nyid kyis 'jug pas na/} /{slu ba thob par mi 'gyur ro//} प्रमाणतः प्रवृत्तस्तु न विसंवादमश्नुते । त.स.१०७ख/९४०.
slu ba dang bral ba
वि. विसंवादरहितः — {gang yang yul dang dus dang skyes bu'i gnas skabs kyi khyad par la sogs pa la slu ba dang bral ba de ni tshad ma yin te} यश्च देशकालनरावस्थाभेदादौ विसंवादरहितः स प्रमाणम् त.प.१६५क/७८५.
slu ba don du gnyer
वि. वञ्चनार्थी — {dam pa'i slob ma rnams ni slu ba don du gnyer zhing zhes pa ni brdzun smra ba po ste spang bar bya'o//} सच्छिष्याणां वञ्चनार्थी मिथ्यावादीति वर्जनीयः वि.प्र.९०ख/३.३.
slu ba pa
१. कपिञ्जलः — {gang yang brtags pa'i gtam rgyud slu ba pa la sogs pa rdzas ma yin pa'i rang bzhin rnams kyi don dam pa med pa zhes bya ba'i blo rnams} तथोत्पाद्यकथारचितानां कपिञ्जलादीनां स्वभावः (नामभावः पा.भे.) परमार्थत इति मतयः त.प.३००ख/३१५ २. = {slu ba po/}
slu ba po
वि. वञ्चकः — {pha rol slu ba po rdzas la chags pas} द्रव्यलोभेन परवञ्चकस्य वि.प्र.९४ख/३.६.
slu ba med
= {slu med/}
slu ba med can
= {slu med can//}
slu ba med pa
= {slu med/}
slu ba med pa can
= {slu med can//}
slu ba'i chos
वि. मोषधर्मा — {'du byed thams cad slu ba'i chos//} सर्वे च मोषधर्माणः संस्काराः प्र.प.८१क/१०४; द्र. {slu ba'i chos can/}
slu ba'i chos can
वि. मोषधर्मा — {de bzhin du mig dang dbang po yang chang pa stong pa ltar brdzun}…{slu ba'i chos can} एवं चक्षुश्चेन्द्रियं च रिक्तमुष्टिसदृशमलीकम्…मोषधर्म शि.स.१४५क/१३९; मोषधर्मी म.व्यु.७३१४ ( {bslu ba'i chos can} म.व्यु.१०४क).
slu ba'i don
वि. विसंवादभाक् — {slu ba'i don ni cung zad med/} /{nges par byas pas 'jug phyir ro//} न विसंवादभाक् कश्चिद्भवेन्निश्चयवृत्तितः ।। त.स.१०७ख/९४०.
कूटः, ओ टम् — {de'i phyir nye bar bstan pa kun rdzob pa ltar brdzun yin par go ste/} {dper na slu ba'i tshig la sogs pa dang dong tse se na}(? {gser} ){la sogs pa'i las bzhin no//} अतोऽवगम्यते—सांवृतमलीकं तदुपदेशनम्, यथा कूटदीनारादिकमि(कर्मे पा.भे.)ति त.प.२७४क/१०१६.
slu bar 'gyur
क्रि. वञ्च्यते — {tshad ma min la tshad nyid kyi/} /{blo yis 'jug na slu bar 'gyur//} अप्रमाणे प्रमाणत्वबुद्ध्या वृत्तो हि वञ्च्यते । त.स.१०७ख/९४०.
slu bar thob 'gyur
क्रि. विसंवादं समश्नुते — {tshad ma ma yin las 'jug na/} /{slu bar thob 'gyur ma yin nam//} नन्वप्रमाणतो वृत्तो विसंवादं समश्नुते । त.स.१०७ख/९४०.
slu bar 'dod ma
ना. वञ्चनेच्छा, इच्छादेवी — {ce spyang gdod ma las skyes pa sems can rnams la slu bar 'dod ma} सत्त्वानां वञ्चनेच्छा जम्बुकास्याजन्या वि.प्र.४५क/४.४६.
slu bar byed
= {slu byed/}
slu bar byed pa
= {slu byed/}
slu byed
• क्रि. १. विसंवादयति— {bu de la yang slu bar byed} सा च पुत्रं विसंवादयति अ.श.१२६ख/११६; वञ्चयति लो.को.२४७३; मुष्णाति — {gang dag da dung yang khyod slu bar byed pa} येऽद्यापि भवन्तं मुष्णन्ति प्र.प.८१क/१०४ २. विप्रलभेत — {rang dang gzhan dag slu bar byed} स्वपरान् विप्रलभेमहि त.प.११८ख/६८८ • वि. वञ्चकः — {shes rab slu byed tshul dang ni/}…/{ma rabs sems ldan rnams la 'gyur//} प्रज्ञा वञ्चकवृत्ताय… भवत्यधमचेतसाम् अ.क.९९क/६४.१४०; {bram ze slu bar byed pa yis//} ब्राह्मणवञ्चकैः त.स.११८क/१०२०; विसंवादकः — {byis pa rnams slu bar byed pa} बालानां विसंवादकाः प्र.प.८०ख/१०४; असंवादकः — {mi slu bar mi byed pas na slu byed dam/} {'di la mi slu ba med pas slu byed do//} न संवदतीत्यसंवादकः, न विद्यते वा संवादोऽस्येत्यसंवादकः त.प.३५८क/४३६; विप्रलम्भकः — {mi rnams ni slu bar byed pa} विप्रलम्भका मनुष्याः वि.व.२१८ख/१.९६; विप्रलम्भनकारी — {thams cad rig pa zhes bya ba tshad ma gzhan ni 'dod pa ma yin gyi/} {'on kyang slu bar byed pa ma yin pa mngon par 'dod pa bsgrub pa nus par 'gyur ba'o//} न परः प्रमाणं सर्वं वेत्तीतीष्यते । अपि तु (अ भो.पा.)विप्रलम्भनकारी भवति, अस्तु समीहितसम्पादनसमर्थः प्र.अ.४४ख/५१; प्रतारकः — {slu sems ni slu bar byed pa'am sgyu can te} वञ्चकं प्रतारकं मायावि वा बो.प.९६ख/६२ • सं. विसंवादः — {des slu bar byed pa ma yin no//} इति न तत्र विसंवादसम्भावना बो.प.४८ख/९; विसंवादनम् — {slu bar byed pa'i nus pa ni/} /{ji ltar gzhan las nges pa yin//} विसंवादनसामर्थ्यं निश्चेयं तु यथाऽन्यतः । त.स.१०३ख/९११; विप्रलम्भनम् — {khyim pa dang rab tu 'byung ba'i phyogs slu bar byed pa'i phyir zhes bya ba'i tha tshig go//} गृहिप्रव्रजितपक्षविप्रलम्भनाच्चेत्यर्थः अभि.स्फु.१२९ख/८३३.
slu byed nyid
पा. वञ्चिता, प्रहेलिकाभेदः — {gzhan la grags pa'i sgra dag gis/} /{gang du slu ba slu byed nyid//} वञ्चिताऽन्यत्र रूढेन यत्र शब्देन वञ्चना ।। का.आ.३३८क/३.९८.
slu byed pa
= {slu byed/}
slu mi mnga'
वि. अवन्ध्यः — {de slad khyod kyis lung bstan kun/} /{thams cad la yang slu mi mnga'//} अवन्ध्यं तेन सर्वत्र सर्वं व्याकरणं तव ।। श.बु.११३क/८०.
slu med
वि. अमोषः — {brdzun med slu med chos nyid dang /} /{gdod nas rang bzhin zhi nyid do//} अमृषामोषधर्मित्वमादिप्रकृतिशान्तता ।। र.वि.१०४क/५५; {brdzun pa med pa dang slu ba med pa'i don} अमृषामोषार्थः र.व्या.१०४क/५५; = {bslu med/}
slu med can
वि. अविसंवादि — {tshad ma slu ba med can gyi/} /{shes pa} प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम् त.प.२३५ख/९४२; {tshad ma slu ba med pa can gyi shes pa} प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम् प्र.अ.२ख/३; द्र. {bslu ba med can/}
slu sems
वि. वञ्चकः — {slu sems ni slu bar byed pa'am sgyu can te} वञ्चकं प्रतारकं मायावि वा बो.प.९६ख/६२.
sle tres
गुडूची, लताविशेषः — {bdud rtsi ni sle tres so//} अमृता गुडूची त.प.७६ख/६०६; {tsan+dan dang dbyi mo dang shug pa dang sle tres dang} चन्दनं चविका पद्मकं गुडूची वि.सू.७५ख/९३; {bu zas bcad skye sle tres dang /} /{rgyud ldan bdud rtsi 'tsho byed dang /} /{zla ba'i mgul pa yangs pa can/} /{sbrang gi lo ma nyid kyang ngo //} वत्सादनी छिन्नरुहा गुडूची तन्त्रिकाऽमृता ।। जीवन्तिका सोमवल्ली विशल्या मधुपर्ण्यपि । अ.को.१६०क/२.४.८३; ज्वरितान् गुडति रक्षतीति गुडूची । गुड रक्षायाम् अ.वि.२.४.८३.
sle dres
= {sle tres/}
sle 'dams pa
वि. सम्भिन्नव्यञ्जना म.व्यु.८९२७ (१२४क).
sle bo
वि. केकरः — {mig yo ba dang sle bo dang //} वलिरः केकरे अ.को.१७३ख/२.६.४९; के शिरःसमीपेऽक्षिसंचारं करोतीति केकरः । दृष्टिं तिर्यगाकृष्य पश्यतो नामनी अ.वि.२.६.४९; कश्मीलिताक्षः वि.सू.१२क/१३.
sleb
क्रि. (वर्त.; अक.; {bsleb} भवि., {bslebs} भूत., {slebs} विधौ) १. परिप्रापयति — {mi sleb pa} न च परिप्रापयति म.व्यु.६६५८ (९५क) । २. अवाप — {tsha zer can ni yongs ngal bzhin/} /{nub kyi ri dang nye bar sleb//} अवापास्ताचलोपान्तं परिश्रान्त इवांशुमान् ।। अ.क.६५ख/६.१४४; प्राप — {lo ni bcu gnyis rdzogs pa na/} /{ro hi ta ka'i grong khyer sleb//} पुण्यै(पूर्णै लि.पा.)र्द्वादशभिर्वर्षैः प्राप रोहितकं पुरम् ।। अ.क.६१ख/६.९८.
sleb par gyur
क्रि. प्राप — {de/} /{rab tu zhi zhing rigs pa'i chas/} /{byas shing sdig pa'i kun rtog ldan/} /{sa bdag grong khyer sleb par gyur//} स कृत्वा प्रशमोचितम् । वेषं कलुषसङ्कल्पः पुरीं प्राप महीपतेः ।। अ.क.४९ख/५.३२.
slebs
= {slebs pa/}
slebs pa
• क्रि. ( {sleb} इत्यस्य विधौ) परिप्रापयति म.व्यु.६६५८; • भू.का.कृ. प्राप्तः— {lag gis slebs par 'dug} हस्तप्राप्तोऽवतिष्ठन्तः स.पु.४८ख/८६ • सं. प्राप्तिः — {char pas rim pa gzhan slebs pa} वृष्ट्या पुटान्तरप्राप्तिः वि.सू.३१ख/४०.
ना. सौपारकम्, नगरम् — {yul slo ma can na khyim bdag}… {bu byung}… {de'i ming sbed pa zhes btags so//} सौपारके नगरेऽन्यतमो गृहपतिः…दारको जातः …तस्य गुप्तिक इति नाम कृतम् अ.श.२६९ख/२४७; {de'i grogs po na zla rnams mnyan du yod pa'i grong khyer slo ma can du dong dong ba} तस्य वयस्यकाः सहजातकाः श्रावस्त्याः सौपारकनगरमनुप्राप्ताः अ.श.२६९ख/२४७; द्र. {lo ma lta bu/}
slog pa
चर्मचोलः म.व्यु.५८४४ (८४ख).
slogs pa
विलेखनम् — {ma rmos pa nyid de thong gshol gyis slogs pa med par skyes pa rnams} अकृष्टान्येव हलविलेखनमन्तरेणैव जातानि बो.प.६०क/२३.
slong
१. = {slong ba/} 2. = {slong mo/} {slong du} याचितुम् — {grong khyer rgyal po'i khab tu ni/} /{mdzes ma 'ga' zhig slong du btang //} कन्यकां याचितुं काञ्चित् पुरं राजगृहं ततः ।…विससर्ज अ.क.१८५क/२१.७.
slong dang bcas
वि. सोत्थानम् — {lus dang ngag las slong dang bcas//} कायवाक्कर्म सोत्थानम् अभि.को.१५क/४.११३.
slong du gyur pa
वि. उन्मुखजातः म.व्यु.६९५२.
slong du 'ong
क्रि. याचनक आगच्छति — {gang gi tshe bag mar gtang ran par gyur pa dang}…{mang po rnams de slong du 'ong ngo //} यदा च प्रदेया संवृत्ता, तदा तस्या बहवो याचनका आगच्छन्ति अ.श.२०६क/१९०.
slong du 'ong ba
= {slong du 'ong /}
slong snod
भैक्ष्यपात्रम्, भिक्षापात्रम् — {'phags skyes po la sogs pa yis/} /{sna tshogs gos dang slong snod kun/} /{nags kyi gnas su nga la 'bul//} सर्वचित्राणि वासांसि भैक्ष्यपात्रं…विरूढकाद्याश्च वनभूमौ ददन्ति मे ।। ल.अ.१८९ख/१६१.
slong phor
भिक्षापात्रम् — {'dis nga'i slong phor du chang 'thungs} ममानेन भिक्षापात्रे मद्यपानं कृतम् प्र.अ.१२९क/४७३; खोरः, ओ रम् (?) — {slong phor yang khas bub par 'gyur} खोरं निकुब्जयिष्यन्ति वि.व.११९ख/२.९९.
slong ba
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bslang} भवि., {bslangs} भूत., {slongs} विधौ) मृग्यते — {gang gis nor slong ba/}…/{skye bo rnams la dbul po med//} जनानां नास्ति दारिद्र्यं द्रविणं येन मृग्यते ।। अ.क.३६१ख/४८.४८; याचते— {skyes bu bkren pa 'di dag rnams/} /{skyes bu gzhan la slong ba gang //} दीना यदेते याचन्ते पुरुषं पुरुषाः परम् ।। अ.क.३५२क/४७.१२; परिमार्गयति — {nya khri po 'di dag ni bkres pa'i mes yongs su nyen nas bdag la bza' ba slong du nges kyi} नूनमेते मत्स्याः क्षुधाग्निना परिपीडिता मम सकाशाद्भोजनं परिमार्गयन्ति सु.प्र.५०ख/१००; भिक्षति — भिक्षतीति भिक्षुः {slong ba'i phyir dge slong} मि.को.१२१ख • सं. १. = {ldang ba} उत्थानम् — {kun slong rnam gnyis rgyu dang ni/} /{de yi dus kyi slong zhes bya//} समुत्थानं द्विधा हेतुतत्क्षणोत्थानसंज्ञितम् । अभि.को.११क/४.१०; व्युत्थानम् — {theg pa gzhan du ltung ba las slong ba'i phyir} अन्ययानपातव्युत्थानात् सू.व्या.१९५ख/९६; उत्थापना — {mi mthun pa'i phyogs theg pa gzhan gyi sems slong zhing dang du len pa'o//} विपक्षस्यान्ययानचित्तस्योत्थापनाऽधिवासना वा सू.व्या.१३९ख/१६; व्युत्थापनम् — {thabs ma yin pa las yongs su skyob pa nyid ni mu stegs can gyi lta ba las slong ba'i phyir ro//} अनुपायपरित्राणत्वं तीर्थिकदृष्टिव्युत्थापनात् सू.व्या.१५३क/३८ २. = {don du gnyer ba} अर्थना— {slong ba'i don mthun slong ba yi/} /{dpag bsam shing khyed phyogs su grags//} अर्थिसार्थार्थनाकल्पवृक्षस्त्वं दिक्षु विश्रुतः । अ.क.३२५क/४१.८; प्रार्थना — {de nas byang chub sems dpa'} ({srid pa'i} ){bde ba la ma chags pa dang slong ba nyid sdug bsngal du rig cing} अथ बोधिसत्त्वो भवभोगसुखेष्वनास्थः प्रार्थनामेव दुःखमवगच्छन् जा.मा.३३ख/३९; याच्ञा — {ma brten pa dang rab tu brten drags dang /} /{slong ba drags na byams pa med par 'gyur//} असेवना चात्युपसेवना च याच्ञाभियोगाश्च दहन्ति मैत्रीम् । जा.मा.१३१ख/१५२; {slong ba mngon par slong ba dang /} /{yA tsa nA dang a r+tha nA//} याच्ञाभिशस्तिर्याचनार्थना अ.को.१८३क/२.७.३२; याचनं याच्ञा, याचना च । टुयाचृ याच्ञायाम् अ.वि.२.७.३२; याचनम् — {n+ya gro d+ha yi rkang 'thung ni/} /{mchod rten slong ba bden zhes bya//} सत्ययाचनचैत्याख्यः सोऽयं न्यग्रोधपादपः । अ.क.७४ख/६२.९; मार्गणम् — {gnas dang gnas su smad gyur cing /} /{'di dag slong bas yid byung la/} /{bslangs par gyur kyang bkres pa na/} /{kye ma 'di dag nyes byas nyid//} अहो दुष्कृतमेतेषामवधूताः पदे पदे । यदेते मार्गणोद्विग्ना भिक्षित्वाऽपि बुभुक्षिताः ।। अ.क.३५२ख/४७.१३; विज्ञपनम्— {byin gyis brlab par bya ba thams cad med na slong bar rigs pa nyid do//} सर्वस्याभावेऽधिष्ठेयस्य विज्ञपनार्हत्वम् वि.सू.२४ख/३० ३. = {slong mo} भिक्षा — {slong ba'i phyir gcig pu khyim du mi 'jug ste} न चैकाकी भिक्षार्थमन्तर्गृहं प्रविशति स.पु.१०४ख/१६६; {rdza'i chag dum zhig thogs te slong ba la zhugs pa des} तया खण्डमल्लकेन भिक्षामटन्त्या सः वि.व.१६८क/१.५७ ४. = {slong ba po} अर्थी— {gang gi mdzod dpal slong rnams la/} /{rtag tu btang yang g}.{yo ba med//} नित्यमर्थिषु मुक्ताऽपि कोषश्रीर्यस्य निश्चला । अ.क.२७ख/५३.५; {slong ba rnams kyi grib shing bzhin//} छायावृक्ष इवार्थिनाम् अ.क.३५०ख/४६.४१; {slong ba'i dpag bsam shing lta bu//} कल्पशाल इवार्थिनाम् अ.क.२९९क/३९.२५; अर्थिजनः — {slong ba 'di lta bu dang phrad pa ni/} /{lha dag mnyes par byas kyang mi 'grub na//} एवंविधस्त्वर्थिजनोऽधिगन्तुं न देवताराधनयाऽपि शक्यः ।। जा.मा.४२ख/४९; याचकः — {bkren pa dang sdug phongs pa dang slong ba rnams la sbyin pa gtong bar mi nus te} न प्रभवन्ति… दानं दातुं कृपणवनीपकयाचकेभ्यः शि.स.५१क/४९; याचनकः — {byang chub sems dpa' ni slong ba la 'phya bar mi byed} न च बोधिसत्त्वो याचनकमवहसति बो.भू.६६ख/८६; वनीपकः — {phongs shing slong ba rnams ni mngon par 'khor ba} कृपणवनीपकानामुपजीव्ये जा.मा.९५क/११०; मार्गणः — {blo gros g}.{yo ldan slong ba'i tshogs rnams nang du rnam bsams shing //} विमृश्यान्तस्तस्मात् तरलितमतिर्मार्गणगणः अ.क.२२क/५२.३० ५. विप्लवः — {gang gis ba shi Sh+Tha la ni/} /{skye bo slong bar dogs par gyur//} येनाभवद्वसिष्ठस्य जनो विप्लवशङ्कितः ।। अ.क.७ख/५०.६८ • वि. १. उत्थापकः— {lus mig dang /} /{rna ba'i rnam shes rnam rig slong /} /{gang yin} कायाक्षिश्रोत्रविज्ञानं विज्ञप्त्युत्थापकं च यत् । अभि.को.२४क/११५१ २. प्रणयी — {dpal ldan}…{slong ba kun gyi 'bras bu ster//} श्रीमान्सर्वप्रणयिफलदः अ.क.७०क/६.१९० ३. स्तिमितः — {slong ba'i dngos po ni slong ba nyid de/} {de dang ldan na sems blun par gyur nas slong bar gyur te} स्तिमितस्य भावः स्तैमित्यं यद्योगात् चित्तं जडीभवति, स्तिमितं भवति त्रि.भा.१६१क/६९; विह्ललीभूतः म.व्यु.६९५४ (९९क); • कृ. याचमानः — {des byis pa slong ba dag la bsod snyoms las snum khur sbyin par bya zhing ril gyis ni mi sbyin no//} दद्यादस्य याचमानेभ्यो बालेभ्यः पिण्डपात्रा(ता भो.पा.)त् पूपिकामसकलाम् वि.सू.४८ख/६२ • पा. अर्थी, क्षेत्रभेदः — {zhing ni rnam pa lnga ste/} {slong ba dang sdug bsngal ba dang rten med pa dang nyes par spyad pa spyod pa dang yon tan dang ldan pa'o//} क्षेत्रं पञ्चविधम् । अर्थी दुःखितो निःप्रतिसरणो दुश्चरितचारी गुणवांश्च सू.अ.२०६ख/१०९. • (द्र.— {kun nas slong ba/}).
slong bar
याचितुम् — {bram ze'i gtso bo nga la mig slong bar/} /{su yis bstan nas khyod ni 'di ru 'ongs//} केनानुशिष्टस्त्वमिहाभ्युपेतो मां याचितुं ब्राह्मणमुख्य चक्षुः । जा.मा.९ख/९.
slong ba dkar po
पाण्डरभिक्षुः म.व्यु.३५३८ (६०क); मि.को.९८ख ।
slong ba bkag pa
अर्थिसंरोधः — {slong ba bkag pas ngo tsha dag/} /{rab skyes bzhin ras dman gyur pa'i//} अर्थिसंरोधसञ्जातलज्जया नमिताननः ।। अ.क.५०क/५.४०.
slong ba nyid
१. अर्थित्वम्— {slong ba nyid bas shi ba mchog//} अर्थित्वान्मरणं वरम् अ.क.३६१ख/४८.५१ २. स्तैमित्यम् — {rmugs pa ni sems las su mi rung ba ste slong ba nyid do//} स्त्यानं चित्तस्याकर्मण्यता स्तैमित्यम् त्रि.भा.१६०ख/६९.
slong ba rnams kyi rig pa
याचकविद्या — {smad 'tshong ma la rtag tu mdza'/} /{slong ba rnams kyi rig pa bzhin//} वेश्या याचकविद्येव बहुप्रणयिनी सदा ।। अ.क.९क/५०.८९.
slong ba po
• सं. याचकः — {slong ba po sdug bsngal ba rnams las slong ba'i gnod pa bzod pa} दुःखितानां याचकानामन्तिकाद्याच्ञोपरोधनक्षान्तिः बो.भू.१०६क/१३५; याचनकः — {bdag la ni sbyin pa kho na legs par 'gyur gyi/} {slong ba po phyir bzlog pa ni de lta ma yin gyi} मे दानमेव श्रेयो न तु याचनकनिराकरणम् बो.भू.७०क/९० • वि. उत्थापकः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la slong ba po'am kun nas slong ba po gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्य कश्चिदुत्थापको वा समुत्थापको वा सु.प.४०ख/१९; म.व्यु.४६८२ (७२ख).
अर्थिसार्थः — {lus kyi sbyin pa slong ba'i tshogs/} /{kun gyi 'bras bu med pa'i rgyu//} शरीरदानं सर्वार्थिसार्थनैष्फल्यकारणम् । अ.क.९ख/२.२२; मार्गणगणः — {blo gros g}.{yo ldan slong ba'i tshogs rnams nang du rnam bsams shing //} विमृश्यान्तस्तस्मात्तरलितमतिर्मार्गणगणः अ.क.२२क/५२.३०.
slong bar gyur
क्रि. स्तिमितं भवति — {slong ba'i dngos po ni slong ba nyid de/} {de dang ldan na sems blun par gyur nas slong bar gyur te} स्तिमितस्य भावः स्तैमित्यं यद्योगात् चित्तं जडीभवति, स्तिमितं भवति त्रि.भा.१६१क/६९.
• क्रि. व्युत्तिष्ठते — {brgya la brgya lam na brjed ngas pas ltung ba byung bar gyur na yang /} {myur ba myur ba kho nar chos bzhin du phyir byed cing slong bar byed} कदाचित् कर्हिचित् स्मृतिसम्प्रमोषादध्यापन्नः लघु लघ्वेव यथाधर्मं प्रतिकरोति व्युत्तिष्ठते श्रा.भू.१७ख/४१; उत्थाप्यते — {de yang}…{bsgom pas spang bar bya bas slong bar byed kyi} तच्च…भावनाप्रहातव्येन चोत्थाप्यते अभि.भा.१७३ख/५९६ • सं. उत्थापनम् — {de ni rtog pa dang dpyod pa dang bcas pas slong bar byed do//} सवितर्कविचारेण तदुत्थापनम् अभि.स्फु.२७७क/११०५ • वि. याचकः — {bslang bya slong byed mtshungs pa nyid/} /{slong ba'i 'tsho ba chad pa byung //} याच्ययाचकतुल्यत्वे पिण्डच्छेदोऽर्थिनामभूत् ।। अ.क.३२४ख/४१.५.
slong mo
• वि. = {slong mo ba} अर्थी — {dus su phyin pa'i slong mo bas/} /{sbyin pa'i gegs byas yod ma yin//} न हि कालोपपन्नेन दानविघ्नः कृतोऽर्थिना । बो.अ.१८ख/६.१०५; वनीयकः — {slong mo sprang po lam pa dang /} /{slong mo pa dang don 'dod pa//} वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।। अ.को.२०९ख/३.१.४९; वनति याचत इति वनीयकः । वनु याचने अ.वि.३.१.४९ • सं. भिक्षा— {slong mo dang ni gos dmar gyis/} /{ngan pa'i bdag gang ngo tsha nas//} भिक्षया रक्तवस्त्रेण लज्जा यस्य दुरात्मनः । वि.प्र.९२ख/३.३; {slongs mo za zhing mi bzlas te//} भिक्षाशिना न जप्तव्यम् गु.स.१००क/२१; भैक्ष्यम् — {slong mo spyod par bya ba'i phyir/} /{brtul zhugs can gyis snod mi gzung //} भैक्ष्यपर्यटनार्थाय न पात्रं संग्रहेद् व्रती । गु.सि.२०क/४२; संविभागः — {shis pa brjod de slongs mo btab bo//} प्रयुक्तयुक्ताशीर्वादः संविभागमयाचत जा.मा.२११ख/२४७.
slong mo mkhan
मागधः, ओ धाः मि.को.४९क ।
slong mo ster ba
वि. भिक्षादः — {mdza' bshes kyi khyim mam slong mo ster ba'i khyim gyi rgyus byang chub sems dpa'i theg pa pa'i gang zag rnams kyi lus la gnod pa'am sems la gnod pa bgyis na} मित्रकुलभिक्षादकुलनिदानं बोधिसत्त्वयानिकानां पुद्गलानां कायपीडां चित्तपीडां वा कुर्याम शि.स.५९ख/५८.
slong mo 'debs
क्रि. याचते — {khyim bdag mkhas pa la slongs mo 'debs so/} /{gdong du lta'o//} विद्वांसं गृहपतिं याचन्तेऽवलोकयन्ति ग.व्यू.१४क/११२.
slong mo pa
= {slong mo ba/}
slong mo spyod pa
भिक्षाचर्या — {rab tu byung ba dang /} {slong mo spyod pa dang dge ba spyod pa'i gzhis mi snyan par brjod na nyes pa med do//} अनापत्तिः प्रव्रज्याभिक्षाचर्याकुशलचर्यानिदानोऽपशब्दो निश्चरेत् बो.भू.९१ख/११६; भिक्षाकवृत्तम् — {de lta bu nyam nga ba dang gnod pa'i slong mo spyod pa la brten nas} इत्येवं रूपं कृच्छ्रसंबाधं भिक्षाकवृत्तमागम्य बो.भू.१०४ख/१३४; भैक्षवृत्तिः — {gzhan gyi dring la ltos shing slongs mo spyod/} /{ngan pa bzhin du skye bo rnams kyis smad//} परप्रसादार्जितभैक्षवृत्तिरगण्यमानः खलवज्जनेन । जा.मा.९६क/१११; द्र. {slong mos 'tsho ba/}
slong mo ba
भैक्षुकः — {slong mo pa brgyas khyab pa/} {dbus pa'i skye bos gang ba} भैक्षुकशतकलिलः…आर्यजनाकीर्णः वि.व.७ख/२.७९; अर्थी — {dus su phyin pa'i slong mo bas/} /{sbyin pa'i gegs byas yod ma yin//} न हि कालोपपन्नेन दानविघ्नः कृतोऽर्थिना । बो.अ.१८ख/६.१०५; {brgya byin bram ze'i gzugs su bsgyur nas slongs mo ba 'dra bar byas te/} {thams cad sgrol gyi drung du 'ongs so//} ( शक्रः) ब्राह्मणरूपी विश्वंतरमर्थिवदभ्यगच्छत् जा.मा.५९क/६८; याचनकः — {bkren pa rnams dang}…{slong mo ba rnams dang} कृपणा वा… याचनका वा श्रा.भू.६१क/१५१; {de ltar kun nas 'dus pa'i slongs mo ba mos pa sna tshogs dang ldan pa} यथासन्निपतितान् याचनकान् नानाधिमुक्तान् ग.व्यू.१४ख/११२; याचकः — {slong mo sprang po lam pa dang /} /{slong mo pa dang don 'dod pa//} वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।। अ.को.२०९ख/३.१.४९; याचतीति याचनकः, याचकश्च । टुयाचृ याच्ञायाम् अ.वि.३.१.४९.
slong mo zas
= {slong mo'i zas/}
slong mo'i zas
भैक्ष्यम् — {dus su 'os par gyur pa dang /} /{dma' ba spangs pa'i slongs mo zas//} उपपद्यमानं कालेन भैक्ष्यं वा नीचवर्जितम् ।। ल.अ.१८८क/१५९; भिक्षाहारः — {slong mo'i zas kyis 'tsho} भिक्षाहारः म.मू.२३०ख/२५०. {slong mo'i zas kyis 'tsho ba} भिक्षाहारः — {slong mo'i zas kyis 'tsho la shing bzhin du mi smra ba'i dka' thub byed cing bzlas pa 'bum byed na mi snang bar 'gyur ro//} भिक्षाहारः काष्ठमौनी लक्षं जपेत् अन्तर्हितो भवति म.मू.२३०ख/२५०; द्र.— {tshod rngad dang nas chan khyor gang tsam dang 'o ma dang slong mo'i zas kyis 'tsho ba'o//} शाकयावकयथाभैक्षभैक्षाहारः म.मू.२२२क/२४२.
slong mo'i zas la gzhol byas
वि. पिण्डभक्षपरायणः — {slongs mo'i zas la gzhol byas te/} /{gnya' shing gang du blta bar bya//} युगमात्रानुसारी स्यात्पिण्डभक्षपरायणः । ल.अ.१७१ख/१२९.
slong mos 'tsho ba
१. भिक्षाकवृत्तम् — {slong mos 'tsho ba yang rnam pa bdun du rig par bya ste} भिक्षाकवृत्तमपि सप्ताकारं वेदितव्यम् बो.भू.१०४ख/१३३; द्र. {slong mo spyod pa/} ।2. भिक्षुकी अ.को.१७१ख/२.६.२६.
slong smod
= {'u su} कुस्तुम्बुरु, धन्याकम् मि.को.५६ख ।
slong zhing skor bar byed
क्रि. भैक्ष्यमटति — {ci'i phyir 'di gzhan gyi khyim nas slong zhing skor bar byed} कस्मादयं परकुलेभ्यो भैक्ष्यमटति अ.श.१५०क/१४०.
slong zhing 'tsho ba
पैण्डिन्यवृत्तिः — {sgyu rtsal dang ldan mig gis dben pa de/} /{glu len slong zhing 'tsho bas dus 'das nas//} कालं कलावानतिवाह्य गायन् पैण्डिन्यवृत्तिः स विवेकचक्षुः । अ.क.६२ख/५९.११४.
slongs
( {slong ba} इत्यस्य विधौ); = {slongs shig/}
slongs mo
= {slong mo/}
slongs shig
क्रि. याचताम् — {de'i gnas na don yod pa zhes bya ba'i zhags pa yod kyis/} {de slongs shig} तस्य भुवने अमोघो नाम पाशस्तिष्ठति तं याचस्व वि.व.२०५ख/१.८०; वृणीताम् — {rigs kyi bu khyod kyis mchog slongs shig} वृणीष्व कुलपुत्र वरम् अ.सा.४३७ख/२४७.
slon gdab par bya
संज्ञपनम् — {rnam pa de lta bu ma yin pa sde snod dag 'dzin zhing}… {la ni slon gdab par bya'o//} संज्ञपनम्… पिटकानां धारयितुरनेवंविधस्य वि.सू.९१ख/१०९.
slob
१. = {slob pa/} 2. = {slob ma/}
slob gnyer
अध्ययनम् — {rgyal po slob gnyer gang gi mthar/} /{bdag gi bla ma bla ma'i yon/}…{bzhed} राजन्नध्ययनस्यान्ते गुरुर्मे गुरुदक्षिणाम् । ईहते अ.क.२६ख/३.८५.
slob gnyer pa
छात्रः — {sdig pa med pa'i sems ldan mkhas pa'am/} {slob gnyer pa yang rung ste} अकलुषहृदयः पण्डितश्छात्रो वा वि.प्र.१७३क/३.१६९.
slob gnyer gsod pa
परिवर्तनिका — {mkhas pas gong nas gong du dris pa gtan la dbab par byas pa dang slob gnyer gsod pa dang}…{yon bshad pa dag ni ma yin no//} न पण्डितकृतोत्तरोत्तरपरिप्रष्णनिर्नये(श्ननिर्णये भो.पा.) परिवर्तनिका…दक्षिणादेशनेषु वि.सू.२९ख/३७.
slob tu bcug pa
क्रि. अध्यापयामास म.व्यु.६३७७ (९१क).
slob pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {bslab} भवि., {bslabs} भूत., {slobs} विधौ) शिक्षति — {sangs rgyas kyi la de mi slob//} नासौ शिक्षति बुद्धानाम् ल.अ.१७८ख/१४२; शिक्षते — {bslab pa'i gzhi rnams la yang dag par blangs te slob pa zhes bya ba'i bar yin no//} यावत्समादाय शिक्षते शिक्षापदेषु सू.व्या.२०१क/१०२; प्रतिसंशिक्षते — {de 'di ltar slob ste} स इतः प्रतिसंशिक्षते शि.स.९३ख/९३; पठति — {de nas de mkhan po'i thad du song nas byis pa dag dang lhan cig tu yi ge slob bo//} स चोपाध्यायसकाशं गत्वा दारकैः सह लिपिं पठति अ.श.९२क/८३; पाठयति — {de nas re zhig na de'i pha bram ze'i khye'u rnams la sngags slob pa na/} {des thos pa tsam gyis lobs so//} यावदस्याः पिता माणवकान् मन्त्रान् पाठयति, सा श्रुतमात्रेणोद्गृह्णाति अ.श.१९८क/१८३ • सं. १. शिक्षा — {'di dag slob pa'i ngang tshul can yin pas na slob pa dag} शिक्षा शीलमेषामिति शैक्षाः अभि.स्फु.२०४क/९७२; {rtsom dang nges byed slob pa dang /}…/{gso dpyad dgu la kri yA 'o//} आरम्भो निष्कृतिः शिक्षा…चिकित्सा च नव क्रियाः । अ.को.२२९क/३.३.१५६; शिक्षणम् — {zag pa zad par bya ba'i phyir rtag tu slob pa'i ngang tshul can yin pa'i phyir} आस्रवक्षयाय नित्यं शिक्षणशीलत्वात् अभि.स्फु.२०४क/९७२; अध्ययनम् — {rig byed slob pa la ni 'grus} वेदाध्ययनपरैः जा.मा.९८ख/११४ २. अध्यापनम् — {dam pa'i lam la rnam par sbyor zhing yon tan tshogs rnams 'dzin pa rtag tu slob//} सन्मार्गे विनियोजनं गुणगणाधाने सदाऽध्यापनम् अ.क.३०९क/४०.२७ • वि. शैक्षः, ओ क्षा — {slob pa'i sems zag pa med pa yang 'dod chags dang bcas par 'gyur ro//} अनास्रवमपि सरागं प्राप्नोति शैक्षं चित्तम् अभि.भा.४७ख/१०५३; {dge slong ma slob pa dang mi slob pa rnams la bran mo zhes tshig tu brjod pa} याः शैक्षाशैक्षा भिक्षुण्यो दासीवादेन समुदाचरिताः वि.व.१३३क/१.२२ • कृ. १. शिक्षमाणः— {rab 'byor byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de ltar slob pa ni}…{zha bor mi 'gyur} एवं शिक्षमाणः सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः…न लङ्गो भवति अ.सा.३७२ख/२११; शिक्ष्यमाणः — {ji ltar byis pa slob pa ni/} /{a mar mi gsal a mar brjod//} अम्बाम्बेति यथा बालः शिक्ष्यमाणः प्रभाषते । अव्यक्तम् त.प.२००क/८६६; वाचयन्— {byang chub sems dpa'i byin gyi rlabs kyis byis pa de dag yi ge'i phyi mo slob cing gang gi tshe a zhes brjod pa} तत्र बोधिसत्त्वाधिष्ठानेन तेषां दारकाणां मातृकां वाचयतां यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म ल.वि.६८क/८९ २. शिक्षितः — {sman dang sngags med par 'phrul mkhan gyis 'di dngos por slob pa ni gang gis} कुत इदममन्त्रौषधमिन्द्रजालं भावेन शिक्षितम् वा.न्या.३३१ख/४३ • पा. शैक्षः — {gang zhig slob pa de kho na slob pa yin gyi/} {slob pa 'dor ba ni ma yin no//} यः शिक्षत एव नापशिक्षते स शैक्षः अभि.भा.२७क/९७२; शैक्ष्यः — {phyi rol pa slob pa dang mi slob pa'i thub pa rnams kyi nang nas mchog ste ches bzang ba ni thub mchog go//} मुनीनां बाह्यशैक्ष्याशैक्ष्याणां मध्ये सत्तमः शोभनतमः मुनिसत्तमः त.प.३१५क/१०९६; द्र.—। {slob pa bco brgyad} अष्टादश शैक्षाः — १. {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu mngon du bya ba'i phyir zhugs pa} स्रोतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः, २. {rgyun du zhugs pa} स्रोतापन्नः, ३. {lan cig phyir 'ong ba'i 'bras bu mngon sum du bya ba'i phyir zhugs pa} सकृदागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः, ४. {lan cig phyir 'ong ba} सकृदागामी, ५. {phyir mi 'ong ba'i 'bras bu mngon du bya ba'i phyir zhugs pa} अनागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः, ६. {phyir mi 'ong ba} अनागामी, ७. {dgra bcom pa nyid kyi 'bras bu mngon du bya ba'i phyir zhugs pa} अर्हत्त्वफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः, ८. {dad pas rjes su 'brang ba} श्रद्धानुसारी, ९. {chos kyi rjes su 'brang ba} धर्मानुसारी, १०. {dad pas mos pa} श्रद्धाधिमुक्तः, ११. {mthong bas thob pa} दृष्टिप्राप्तः, १२. {rigs nas rigs su skye ba} कुलङ्कुलः, १३. {bar chad gcig pa} एकवीचिकः, १४. {bar ma dor yongs su mya ngan las 'da' ba} अन्तरापरिनिर्वायी, १५. {skyes nas yongs su mya ngan las 'da' ba} उपपद्यपरिनिर्वायी, १६. {mngon par 'du byed pa dang bcas pas yongs su mya ngan las 'da' ba} साभिसंस्कारपरिनिर्वायी, १७. {mngon par 'du byed pa med pas yongs su mya ngan las 'da' ba} अनभिसंस्कारपरिनिर्वायी, १८. {gong du 'pho ba} ऊर्ध्वस्रोताः अभि.स्फु.१९७ख/९६३.
slob par
शिक्षितुम्— {de bas na gang gis pha rol tu phyin pa rnams la thams cad kyi thams cad rnam pa thams cad du slob par mi nus pa} तस्माद् योऽपि पारमितासु सर्वेण सर्वं सर्वथा शिक्षितुमसमर्थः बो.प.५१ख/१२.
slob pa gtong ba
अपशिक्षणम् — {bden pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu mi shes pa'i phyir dang yang slob pa gtong ba'i phyir ro//} यथाभूतं सत्याप्रज्ञानात् पुनश्चापशिक्षणात् अभि.भा.२७क/९७२.
slob pa dang mi slob pa
• वि. शैक्षाशैक्षौ, ओ क्षे — {des slob pa dang mi slob pa'i dge slong ma rnams la bran mo zhes bya ba'i tshig smras} तत्रानया शैक्षाशैक्षा भिक्षुण्यो दासीवादेन समुदाचीर्णाः अ.श.२१०क/१९३ • सं. शैक्षाशैक्षता — {slob pa dang mi slob pa yang rab tu shes so//} शैक्षाशैक्षतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४६.
slob pa dang mi slob pa'i skar ma'i tshogs kyi 'khor can
वि. शैक्षाशैक्षज्योतिर्गणपरिवारः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {slob pa dang mi slob pa'i skar ma'i tshogs kyi 'khor can zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… शैक्षाशैक्षज्योतिर्गणपरिवार इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
slob pa 'dor ba ma yin
क्रि. नापशिक्षते — {gang zhig slob pa de kho na slob pa yin gyi slob pa 'dor ba ni ma yin no//} यः शिक्षत एव नापशिक्षते स शैक्षः अभि.भा.२७क/९७२.
slob pa yang ma yin mi slob pa yang ma yin
नैवशैक्षनाशैक्षः म.व्यु.१७३५ (३८क).
slob pa yin
क्रि. शिक्षते — {bslab pa la slob} शिक्षायां शिक्षते अभि.भा.२७क/९७२; शिक्षयति — {bdag nyid legs par bslab pa yin/} {thams cad slob pa yin/} स्वयं सुशिक्षितो भवति । सर्वं शिक्षयति सू.व्या.२४२क/१५७.
slob pa yongs su rdzogs pa
परिपूर्णशैक्षः — {'di la gang zhig nyon mongs lnga spangs te/} /{mi 'phrogs chos ldan slob pa yongs su rdzogs//} क्लेशान् प्रहायेह हि यस्तु पञ्च अहार्यधर्मा परिपूर्णशैक्षः अभि.भा.३७क/१०११.
शैक्षगतिः — {ci'i phyir 'di dag kho na skyes bu dam pa'i 'gro ba yin la/} {slob pa'i 'gro ba gzhan dag ni ma yin zhe na} कस्मात् पुनरेता एव सत्पुरुषगतयः, नान्याः शैक्षगतयः अभि.भा.२४क/९५७.
slob pa'i ngang tshul can
वि. शिक्षणशीलः — {'phags pa rang bzhin du gnas ji ltar slob pa'i ngang tshul can yin zhe na} प्रकृतिस्थ आर्यः कथं शिक्षणशीलः अभि.भा.२७क/९७१.
slob pa'i lam
पा. शैक्षमार्गः — {so so'i skye bo'i lam gyis thos pa dang bsam pa'i stobs skyed pa dang slob pa'i lam dang mi slob pa'i lam gyis so//} पृथग्जनमार्गेण श्रुतचिन्ताबलाधानतः शैक्षमार्गेणाशैक्षमार्गेण च अभि.स.भा.१०९ख/१४७; अभि.भा.३२ख/९९२.
slob pa'i sa
पा. शैक्षभूमिः — {bcom ldan 'das gang dag dbang dang ldan par gyur pa stong nyis brgya po sngon bcom ldan 'das kyis slob pa'i sa la bkod de} यानि च इमानि भगवन् द्वादश वशीभूतशतानि(सहस्राणि भो.पा.) भगवता पूर्वं शैक्षभूमौ स्थापितानि स.पु.२८ख/५१.
slob par gyur
= {slob par gyur pa/}
slob par gyur pa
वि. शैक्षीभूतः — {tshe dang ldan pa gnag tshogs can slob par gyur pa} आयुष्मान् गौतिकः शैक्षीभूतः अभि.भा.३४क/९९९.
slob par 'gyur
क्रि. शिक्षिष्यति — {bdag mthong nas gzhan dag kyang de bzhin du slob par 'gyur ba dang} मां च दृष्ट्वा अन्येऽपि तथा शिक्षिष्यन्ति शि.स.१६८ख/१६६; शिक्षिष्यते — {ma 'ongs pa'i byang chub sems dpa' thams cad slob par 'gyur ba dang} अनागताः सर्वबोधिसत्त्वाः शिक्षिष्यन्ते बो.भू.९८क/१२५.
slob par 'gyur ba
= {slob par 'gyur/}
slob par 'dod pa
वि. शिक्षितुकामः — {thabs mkhas pa 'di la slob par 'dod pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen pos} अत्र चोपायकौशलं शिक्षितुकामेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन अ.सा.१३३ख/७६.
slob par bya ba
कृ. शिक्षितव्यम् — {'bras bu gzhan gyi phyir slob par bya ba med pa'i phyir mi slob pa yin no//} फलान्तरं प्रति पुनः शिक्षितव्याभावादशैक्षः अभि.भा.२७क/९७१.
slob par byed
= {slob byed/}
slob par byed pa
= {slob byed/}
slob par 'tshal ba
वि. शिक्षितुकामः लो.को.२४७५.
slob dpon
• सं. आचार्यः १. = {bla ma} गुरुः — {mkhan po 'am slob dpon nam}…{dag las thos nas} आचार्योपाध्यायानामन्तिकाच्छ्रुत्वा श्रा.भू.१७ख/४२; {brtan zhing dul la}… {bstan bcos mkhas}… {slob dpon} धीरो विनीतः … शास्त्रकोविदः… आचार्यः वि.प्र.९१क/३.३; {rdo rje slob dpon} वज्राचार्यः वि.प्र.१३९क/३.७५; {'phong gi slob dpon} इष्वस्त्राचार्यः अ.सा.३२८क/१८५; {tshogs kyi slob dpon} गणाचार्यः ल.वि.१२०क/१८०; {slob dpon thogs med} आचार्यासङ्गः म.टी.१९०क/४; आचरियः — {de dag tu yang de dag slob dpon 'gyur//} तेष्वपि आचरिया हि भवन्ति शि.स.१७८क/१७६; उपाध्यायः — {slob dpon bdag cag ni rgas pas mthu nyams par ma gyur} वयमुपाध्याय जरयाऽनुपहतपराक्रमाः जा.मा.७०क/८१; गुरुः — {kho bo cag ni 'khor gyis brten pa'i slob dpon gyi shes rab kyis mngon par rlom mo//} वयमप्युपासितगुरुप्रज्ञाभिमानोन्नताः वा.टी.१०४क/६६; आर्यः — {slob dpon dang slob ma'i gtso bo bzhin} आर्यशिष्यमुख्याविव जा.मा.११५ख/१३५ २. वेदाध्यापकः — {sngags 'chad byed pa slob dpon yin//} मन्त्रव्याख्याकृदाचार्यः अ.को.१८१क/२.७.७; मन्त्रब्रह्मणात्मकवेदं कल्पसूत्रापेतमध्याप्य तदर्थं व्याख्यातुर्द्विजस्य नाम अ.वि.२.७.७ • पा. अभिषेकभेदः — {slob dpon gsang ba shes rab dang /} /{bzhi pa de yang de bzhin no/} /{dbang ni bzhi yi grangs kyis ni/} /{dga' ba la sogs rim zhes bya//} आचार्य गुह्य प्रज्ञा च चतुर्थं तत् पुनस्तथा । आनन्दाः क्रमशो ज्ञेयाश्चतुःसेचनसंख्यया ।। हे.त.१७क/५४ • वि. अभिवन्द्यः, वन्दनार्हः — {mkhan po de bzhin slob dpon dang /} /{brtul zhugs mchog la phyag 'tshal lo//} नमः करोम्युपाध्यायानभिवन्द्यान् यतींस्तथा ।। बो.अ.५क/२.२५; आचार्यीयः — {de ltar na slob dpon mi dmigs pas med pa smra ba 'ga' zhig gis klan ka btsal ba yin no//} इत्येवमाचार्यीयः कश्चिदनुपलम्भादभावं ब्रुवाण उपालब्धः प्र.वृ.२६८ख/९.
slob dpon gyi go 'phang
आचार्यकं पदम् — {slob dpon gyi go 'phang thob par gyur to//} आचार्यकं पदमवाप जा.मा.३क/२.
slob dpon gyi gdan
आचार्यासनम्— {slob dpon gyi gdan ni gzhu'i rnam pa gri gug gis mtshan pa ste} आचार्यासनं धनुराकारं कर्तृकालाञ्छितम् वि.प्र.१३७क/३.७३.
slob dpon gyi dpe mkhyud
आचार्यमुष्टिः — {gsal ba ni zad par ston pas slob dpon gyi dpe mkhyud med pa'i phyir ro//} स्फुटा निराचार्यमुष्टित्वात् कृत्स्नदेशनतः सू.व्या.१८२क/७७.
अनाचार्यः — {slob dpon ma yin mi gzung zhing /} /{mtshan ma slob dpon spangs pa yang //} अनाचार्यान् न गृह्णीयाद् नाममाचार्यवज्रिणः(वर्जितः पा.भे.) ।। स.दु.१२३ख/२१६.
slob dpon med pa
वि. अनाचार्यकः — {des slob dpon med par byang chub kyi phyogs dang 'thun pa'i chos sum cu rtsa bdun bsgoms te rang sangs rgyas kyi byang chub mngon sum du byas so//} तेन अनाचार्यकेण सप्तत्रिंशद्बोधिपक्ष्यान् धर्मान् भावयित्वा प्रत्येका बोधिः साक्षात्कृता अ.श.२७१ख/२४९; अभि.स.भा.८७क/११९.
slob dpon brtse chen
महाकृपाचार्यः — {slob dpon brtse chen rtag tu bsten pa'i bdag/} /{pha rol sdug bsngal dag gis sems gdung ba//} महाकृपाचार्यसदोषितात्मनः परस्य दुःखैरुपतप्तचेतसः । सू.अ.१४२ख/२०.
slob dpon lung ston pa
आचार्यव्याकरणम् लो.को.२४७६.
slob dpon slob ma'i brgyud pa
शिष्याचार्यपरम्परा — {rig byed tshad mar gnas pa na/} /{slob dpon slob ma'i brgyud pa ni/} /{thog ma med pa rtogs pa yang /} /{skyon med nyid du 'gyur ba yin//} प्रमाणेऽवस्थिते वेदे शिष्याचार्यपरम्परा । अनादिः कल्प्यमानाऽपि न दोषत्वाय कल्पते ।। त.प.१६८क/७९२.
slob byed
• क्रि. शिक्षते — {ji ltar rjes su bstan pa bzhin du lhag chad med par slob par byed} यथानुशिष्टः अन्यूनमधिकं शिक्षते श्रा.भू.१८क/४२; शिक्षयति — {ma ni bu rnams la phan pa rnam pa lnga byed de}…{smra ba la yang slob par byed do//} माता हि पुत्रस्य पञ्चविधमुपकारं करोति…अभिलापं च शिक्षयति सू.व्या.२४१क/१५५ • वि. वाचकः — {tshogs rnams slob par byed pa'i bram ze} गणवाचको ब्राह्मणः वि.व.१४५ख/१.३३ • सं. शिक्षाकारः — {slob byed pa rnams kyis ni rjod par byed pa ma yin pa'i rlung gi ngo bo ste/} {ji skad du rlung ni sgrar 'gyur ro zhes bshad pa lta bu'o//} वायुरुपमवाचकं शिक्षाकारैः; यथाहुः—वायुरापद्य(ते पा.भे.) शब्दवान् इति त.प.१६०ख/७७५.
slob byed pa
= {slob byed/}
slob ma
शिष्यः — {slob ma rnams kyis dang por bla ma bsten par bya} प्रथमं…शिष्यैर्गुरुः सेवनीयः वि.प्र.८९ख/३.२; ग्. {yog 'khor ni slob ma dang nye gnas la sogs pa 'dus pa ste} परिषत् शिष्यान्तेवासिप्रभृतिजनसमाजः बो.प.९६ख/६२; {sgrib byed nyer gnas slob ma 'o//} छात्रान्तेवासिनौ शिष्ये अ.को.१८१ख/२.७.११; गुरोः छिद्रं शिनोति तनूकरोतीति शिष्यः । शिञ् निशाने अ.वि.२.७.११; अन्तेवासी — {mgar ba'am mgar ba'i slob ma legs par lobs pas} सुशिक्षितेन कर्मकारेण कर्मान्तेवासिना वा अ.श.६क/५; अन्तेवासिकः — {ri mo'i mkhan po la la 'am/} /{ri mo mkhan gyi slob ma'ang rung //} चित्राचार्यो यथा कश्चिच्चित्रान्तेवासिकोऽपि वा । ल.अ.७३ख/२२; पश्चाच्छ्रमणः — {gal te bdag gi bu btsas par gyur na 'di'i slob mar dbul lo//} यदि मे पुत्रो जायते, अस्य पश्चाच्छ्रमणं दास्यामि अ.श.२२०ख/२०४.
slob ma chen po
महाशिष्यः — {de ltar gyur pa ni slob ma chen po ste} इत्थम्भूतो महाशिष्यः वि.प्र.९३क/३.४.
slob ma mchog
शिष्योत्तमः — {'dir zab cing rgya che ba'i chos stong pa nyid dang snying rje'i bdag nyid la gang zhig sems pa de ni zab cing rgya che la sems zhes pa ste slob ma mchog go//} इह गम्भीरोदारधर्मे शून्यताकरुणात्मके चित्तं यस्य स गम्भीरोदारचित्त इति शिष्योत्तमः वि.प्र.९३क/३.४.
slob ma rjes su gzung ba
शिष्यानुग्रहः — {slob ma rjes su gzung ba'i cho ga zhes bya ba} शिष्यानुग्रहविधिनाम क.त.१५६२.
शिष्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{slob ma'i tshig dang slob ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…शिष्यपदमशिष्यपदम् ल.अ.६८क/१७.
slob ma'i tshig dang slob ma ma yin pa'i tshig
पा. शिष्यपदमशिष्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{slob ma'i tshig dang slob ma ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…शिष्यपदमशिष्यपदम् ल.अ.६८क/१७.
slob ma'i tshogs
शिष्यगणः — {'khor sdud pas yongs su 'dzin pa ni slob ma'i tshogs nye bar len pa'i phyir ro//} गणपरिकर्षणपरिग्रहश्च शिष्यगणोपादानात् सू.व्या.२५१क/१६९; रा.प.२४०ख/१३८.
slob ma'i tshogs shin tu 'dul ba mtha' yas pa mnga' ba
वि. अनन्तशिष्यगणसुविनीतः, तथागतस्य म.व्यु.४०९; द्र. {slob ma shin tu dul ba mtha' yas pa'i tshogs mnga' ba/}
slob ma'i rigs
= {slob rigs/}
slob mar khas blangs
भू.का.कृ. शिष्यत्वमभ्युपगतः — {da ltar dge sbyong gau ta ma'i slob mar khas blangs so//} इदानीं श्रमणगौतमस्य शिष्यत्वमभ्युपगतः अ.श.२७८ख/२५५.
slob rigs
शिष्यगोत्रम् — {gnyis slob rigs las bzlog nas ni/} /{sangs rgyas su 'gyur gzhan gsum yang //} शिष्यगोत्रान्निवर्त्य द्वे बुद्धः स्यात् त्रीण्यपीतरः ।। अभि.को.१९ख/६.२३.
slob lam
= {slob pa'i lam/}
slobs
क्रि. ( {slob} इत्यस्या विधौ) = {slobs shig/}
slobs shig
क्रि. शिक्षताम् — {de ni dge sbyong las yin te/} /{'di la slobs shig sgra gcan zin//} एतच्छ्रमणकं कर्म अत्र शिक्षस्व राहुल । श्रा.भू.२३ख/५७; कथयतु — {brda} (? {rta} ){brtag pa slobs shig} भोः कथय मेऽश्वहृदयम् त.प.२६६क/१००१.
slom can
= {slo ma can/}
gsag byed
वि. सभाज्यमानः — {lha yang dga' zhing ngo yang tsha bzhin du/} /{lha yi bdag po la ni gsag} ({phyag} पा.भे.) {kyang byed//} सहर्षलज्जैस्त्रिदशैः सुराधिपः सभाज्यमानः जा.मा.६८ख/७९.
gsang
= {gsang ba/}
gsang rgyud
= {gsang ba'i rgyud/}
gsang sngags
१. मन्त्रः [1] देवादीनां साधनम् — {sangs rgyas rnam par snang mdzad che/}…/{gsang sngags tshul chen las byung ba//} महावैरोचनो बुद्धः… महामन्त्रनयोद्भूतः वि.प्र.१५८क/३.११९; {de'i tshe gsang sngags dang rig sngags kyi stobs bskyed pa gcig gis bcings pa thams cad gtubs te 'gro'o//} तदैकमन्त्रविद्याबलेन सर्वबन्धनानि छित्त्वा प्रक्रमेत् शि.स.९२ख/९२; मन्त्रम् म.व्यु.४२३७ (६७क) [2] मन्त्रणा — {gang zhig phur bu'i lugs kyis ni/} /{ma phye gros kyi gsang sngags kyis/} /{mi mthun phyogs kyi dpa' bo dag/} /{sbrul gyi dug bzhin btang bar gyur/} मन्त्रणाभिन्नमन्त्रस्य यस्य नीतिबृहस्पतेः । त्याजिताः प्रतिसामन्ताः शौर्यं विषमिवाहयः ।। अ.क.४८ख/५.१८ २. = {gsang sngags kyi tshig} मन्त्रपदम् — {'di dag ni spyi bo nas dbang bskur ba'i chos nyid kyi gsang sngags} इमे मूर्धाभिषेकधर्मता मन्त्रपदाः सु.प्र.३२क/६१ । ३. गुह्यमन्त्रः — {gsang sngags rdo rje'i theg pa} गुह्यमन्त्रवज्रयानम् मि.को.१०३क ।
gsang sngags kyi rgyud
गुह्यतन्त्रम् श.को.३४२.
gsang sngags kyi rjes su 'brang ba chen mo'i sgrub thabs
ना. महामन्त्रानुसारिणीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.३२५४.
gsang sngags kyi tshig
मन्त्रपदम् लो.को.२४७७.
gsang sngags kyi tshul
= {gsang sngags tshul/}
gsang sngags kyi gzhi
मन्त्रपदम् — {de gsang sngags kyi gzhi 'di dag la yang dag par zhugs te} स एषां मन्त्रपदानामेवं सम्यक् प्रतिपन्नः बो.भू.१४४ख/१८५.
gsang sngags kyi gzungs
पा. मन्त्रधारणी, धारणीविशेषः — {byang chub sems dpa' rnams kyi gzungs gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa bzhir blta bar bya ste/} {chos kyi gzungs dang don gyi gzungs dang gsang sngags kyi gzungs dang byang chub sems dpa' bzod pa 'thob par byed pa'i gzungs so//} कतमा बोधिसत्त्वानां धारणी ? समासतश्चतुर्विधा द्रष्टव्या — धर्मधारणी, अर्थधारणी, मन्त्रधारणी, बोधिसत्त्वक्षान्तिलाभाय च धारणी बो.भू.१४४क/१८५.
gsang sngags grub pa
वि. सिद्धमन्त्रः — {rig sngags grub ces bya ba ni gsang sngags grub pa ste} सिद्धविद्येति सिद्धमन्त्रः बो.प.७२ख/४१.
gsang sngags chen po rjes su 'dzin pa'i mdo
ना. महामन्त्रानुधारिसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.५६३.
gsang sngags chen po rjes su 'dzin mo
महामन्त्रानुसा(धा भो.पा.)रिणी लो.को.२४७८.
gsang sngags chen mo
महामन्त्रा लो.को.२४७८; द्र.— {gsang sngags chen mo rjes 'dzin ma/}
gsang sngags chen mo rjes 'dzin ma
ना. महामन्त्रानुधारिणी, देवी — {so sor 'brang ma chen mo}… {rma bya chen mo/} {bsil ba'i tshal chen mo/} {gsang sngags chen mo rjes 'dzin ma} महाप्रतिसरे…महामायुरि महाशीतवनि महामन्त्रानुसा(धा भो.पा.)रिणि ब.मा.१६९क ।
gsang sngags 'chang
वि. मन्त्रधारी — {rgyud chen sgyu 'phrul dra ba 'dir/} /{rdo rje 'chang chen gsang sngags 'chang /}…{gis/} /{gang yang yang dag glur blangs pa//} मायाजाले महातन्त्रे या चास्मिन् सम्प्रगीयते । महावज्रधरैः…मन्त्रधारिभिः वि.प्र.१२१क/१, पृ.१८.
gsang sngags 'chad byed
वि. मन्त्रव्याख्याकृत् — {de nyid bcu ni yongs su shes/} /{dkyil 'khor 'bri ba'i las la mkhas/} /{gsang sngags 'chad byed slob dpon de//} दशतत्त्वपरिज्ञाता मण्डलालेख्यकर्मवित् । मन्त्रव्याख्याकृदाचार्यः वि.प्र.९१क/३.३.
gsang sngags don kun skyed pa po
वि. सर्वमन्त्रार्थजनकः — {gsang sngags don kun skyed pa po/} /{thig le chen po yi ge med//} सर्वमन्त्रार्थजनको महाबिन्दुरनक्षरः ।। ना.स.७ख/१४४.
पा. मन्त्रविद्याधरकुलम्, कर्मकुलम् — {de nas bcom ldan shA kya thub/} /{gsang sngags mtha' dag rigs chen po/} /{gsang sngags rig pa 'chang ba'i rigs/} /{rigs gsum la ni rnam par gzigs//} अथ शाक्यमुनिर्भगवान् सकलं मन्त्रकुलं महत् । मन्त्रविद्याधरकुलं व्यवलोक्य कुलत्रयम् ।। ना.स.२ख/२३.
gsang sngags las skyes pa
पा. मन्त्रजा, ऋद्धिभेदः — {rdzu 'phrul ni mdor bsdu na rnam pa lnga'o zhes brjod de/} {bsgoms pa'i 'bras bu dang}…{gsang sngags las skyes pa dang}…{las las skyes pa ste} समासतः पञ्चविधामृद्धिं वर्णयन्ति—भावनाफलम्…मन्त्रजाम्…कर्मजां च अभि.भा.६४ख/११२१.
gsang chen
पा. रहस्यम् — {lhag pa'i lha ni gsang chen te/} /{dam pa'i rigs ni rnam pa brgya//} अधिदेवो रहस्यं च परमं शतधा कुलम् ।। गु.स.१५०क/१२३.
वि. रहोऽनुशासकः — {mkhan po nyid du phyogs par gyur pas las byed pa dang gsang ste ston pa'i dge slong la gsol ba gdab par bya'o//} उपाध्यायतायामुन्मुखीभूतः कर्मकारकमधीच्छेद् रहोऽनुशासकं च भिक्षुम् वि.सू.२ख/२; {gsang ste ston pa dang las byed pa dang gnas sbyin pa dang klog pa yang ngo //} रहोऽनुशं(शा भो.पा.)सककर्मकारकनिःश्रयदायकपाठकाश्च वि.सू.२क/१.
gsang ste bstan pa
वि. रहोऽनुशिष्टः— {bsnyen par rdzogs par byed pa na gsang ste bstan pa ma gtogs par pha gu la rting pa gnyis kyis so//} इष्टके पार्ष्णिभ्यां वि(हाय भो.पा.)रहोऽनुशिष्टानुपसम्पदि वि.सू.८३क/१००.
gsang ste dris pa
क्रि. रहसि पर्यपृच्छत् — {de nas rgyal po de}… {kha lo sgyur ba rab tu dga' ba zhes bya ba la gsang ste dris pa} अथ स राजा…सुनन्दं सारथिं रहसि पर्यपृच्छत् जा. मा.७४ख/८६.
gsang stod
अव्य. उच्चैः — {bdag gis dge sbyong de mthong nas/} /{sgra gsang stod de smras pa na//} तं चाहं श्रमणं दृष्ट्वा शब्दमुच्चैरुदीरयन् । वि.व.२९२क/१.११५; द्र. {gsang bstod/}
gsang bstod
• वि. उच्चः — {gsang bstod sgra yis drang srong che bstod} उच्चस्वरेण स्तवन्ति महर्षीन् शि.स.१८१क/१८० • सं. विस्तरः स्वरः — {gsang bstod de kha ton du bya ba dang} विस्तरेण स्वरेण स्वाध्यायक्रिया बो.भू.१०४क/१३३; द्र. {gsang stod/}
वि. गुह्यसमाजविनिर्गतः — {gsang 'dus las byung ba'i dzam b+ha la ser po} गुह्यसमाजविनिर्गतपीतजम्भलः लो.को.२४८०.
gsang 'dus las byung ba'i dzam b+ha la ser po
ना. गुह्यसमाजविनिर्गतपीतजम्भलः लो.को.२४८०.
gsang 'dus lhan skyes
ना. गुह्यसमाजसहजः लो.को.२४८०.
gsang ldan ma
ना. गुह्यकी, महादूती — {'di lta ste/} {'og pag ma dang}…{gsang ldan ma dang}…{'byung po thams cad dbang du byed ma dang /} {de dag dang gzhan yang pho nya chen mo} तद्यथा—मेखला…गुह्यकी…सर्वभूतवशङ्करी चेति । एताश्चान्याश्च महादूत्यः म.मू.९८क/८.
gsang nad
पा. प्रसुप्तिका, व्याधिविशेषः — {gsang nad la sogs gnas skabs su/} /{lus ni rnam par 'gyur na yang /} /{yid kyi blo ni mi 'gyur te/} /{de phyir de la 'di brten min//} प्रसुप्तिकाद्यवस्थासु शरीरविकृतावपि । नान्यथात्वं मनोबुद्धेस्तस्मान्नेयं तदाश्रिता ।। त.स.७०ख/६६१.
gsang nas rgyu
= {gsang nas rgyu ba/}
gsang nas rgyu ba
वि. गूढचारी — {rgyal po nor gyi grong khyer du/} /{bdag gi grong gnas skye bo rnams/} /{rab tu song zhes nyan rna ni/} /{gsang nas rgyu ba dag gis smras//} धनस्य धनिनो राज्ञः पुरं मत्पुरवासिनः । प्रयाता इति नश्चारैः कथितं गूढचारिभिः ।। अ.क.९०ख/६४.२६; {gsang nas rgyu zhing de yi bkas/} /{yangs pa can gyi grong khyer song //} गूढचारी तदादेशाद् वैशालकपुरीं ययौ ।। अ.क.१७८ख/२०.३७.
gsang gnas
• सं. १. गुप्तस्थानम् — {rang gi khyim mam gsang ba'i gnas/} /{dben zhing yid ni dga' ba dang //} स्वगृहेषु गुप्तस्थाने विजनेषु मनोरमे । स.दु.२७३क/८.२ २. = {mo mtshan} गुह्यम्, योनिः — {mgo dang gsang gnas ba raM ga//} वराङ्गं मूर्धगुह्ययोः अ.को.२१९ख/३.३.२६; गुह्यं योनिः अ.विव.३.३.२६ • पा. गुह्यस्थानम् — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi gsang ba'i gnas lkog tu ma gyur pa'i shes pa la brten pas na/} {yon tan bsam gyis mi khyab pa nyid mngon par 'grub bo//} सर्वतथागतगुह्यस्थानाविपरोक्षज्ञानसन्निश्रयेण गुणाचिन्त्यता समुदागच्छति र.व्या.१०५ख/५८.
gsang po
वि. तारः— {de yis de ni gos 'dab kyis bsgribs nas/} /{snying rje'i nga ro gsang por cho nge bton//} सा तं पिधायांशुकपल्लवेन चुक्रोश तारं करुणस्वरेण ।। अ.क.३०६क/१०८.११५.
gsang ba
• सं. १. गुप्तिः — {mdzad stangs gsang ba shes par ma gyur nas/} /{zugs shing za bas khyod kyi dgongs pa bstan/} आकारगुप्त्यज्ञतया त्विदानीं त्वद्भावसूचां भषितैः करोति ।। जा.मा.१३०ख/१५१; विनिगूहनम् — {'os pa ma yin pa dag la} ({chos} ){zab mo bshad pa gsang ba'i phyir} अनर्हेभ्यो गम्भीरधर्मदेशनाविनिगूहनात् सू.व्या.२४१ख/१५६ २. रहः — {kha lo sgyur ba rab tu dga' ba zhes bya ba la gsang ste dris pa} सुनन्दं सारथिं रहसि पर्यपृच्छत् जा.मा.७४ख/८६ ३. = {gsang gnas} गुह्यम्, उपस्थम् — {de ltar zhu bar gyur pa na gsang bar sku'i thig le dang lte bar gsung gi thig le dang snying gar thugs kyi thig le dang} ।{mgrin par ye shes kyi thig le'o//} एवं द्रुतः सन् गुह्ये कायबिन्दुः, नाभौ वाग्बिन्दुः, हृदये चित्तबिन्दुः, कण्ठे ज्ञानबिन्दुः वि.प्र.६०ख/४.१११ ४. उपनिषत्, शास्त्रविशेषः — {gang yang gsang ba la sogs par}… {zhes bya ba de lta bu la sogs pa 'don pa} यच्चोपनिषदादौ पठ्यते…इत्येवमादि त.प.२६८ख/१००६ ५. रहस्यम् — {gsang ba de dngos gsum} रहस्यं तद्भवे त्रिषु अ.को.१८७क/२.८.२३; रहसि भवं रहस्यम् । रहसि सञ्जातमन्त्रनाम अ.वि.२.८.२३ • पा. १. गुह्यम् [1] अभिषेकभेदः — {'jig rten pa ni chu dang cod pan dang dar dpyangs dang rdo rje dril bu dang brtul zhugs chen po dang ming dang rjes su gnang ba dang bum pa dang gsang ba dang shes rab ye shes te} लौकिकास्तावत् उदकं मुकुटः पट्टं वज्रघण्टा महाव्रतं नाम अनुज्ञा कलशो गुह्यं प्रज्ञाज्ञानम् वि.प्र.१२३ख/१, पृ.२१; {slob dpon gsang ba shes rab dang /} /{bzhi pa de yang de bzhin no/} /{dbang ni bzhi yi grangs kyis ni/} /{dga' ba la sogs rim zhes bya//} आचार्य गुह्य प्रज्ञा च चतुर्थं तत् पुनस्तथा । आनन्दाः क्रमशो ज्ञेयाश्चतुःसेचनसंख्यया ।। हे.त.१७क/५४ [2] सद्धर्मभेदः — {pad ma chen po'i rigs dag pa/} /{byang chub chen po 'byung ba la/} /{phyi dang gsang ba theg pa gsum/} /{dam chos so sor gzung bar bgyi//} सद्धर्मं प्रतिगृह्णामि बाह्यं गुह्यं त्रियानिकम् । महापद्मकुले शुद्धे महाबोधिसमुद्भवे ।। स.दु.१०४क/१४६ २. रहस्यम्, सर्वाकारशून्यता— {e yig dang gsang ba dang pad+ma dang}… {gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकाररहस्यपद्म…गुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४; गुह्यम् — {e yig dang gsang ba dang pad+ma dang}… {gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te/} {thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकाररहस्यपद्म…गुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४ • कृ. १. गुप्तः — {gsang ba'i phyogs kyang ngo //} गुप्तं च प्रदेशम् वि.सू.८०क/९७; {zla ba gcig tu gsang la spyad/} /{ji srid phyag rgya ma rnyed bar//} मासमेकं चरेद् गुप्तं यावत् मुद्रा न लभ्यते ।। हे.त.१४ख/४६; गूढः — {rdzun gyis phyag 'tshal snyan par smras/} /{gsang nas me dang dug zas ster//} मिथ्यानम्रः प्रियालापी गूढवह्निविषान्नदः । अ.क.८१क/८.१८; {rgyal po'i bu de gsang nas ni/} /{bros pa 'di nyid ma yin nam//} राजपुत्रः स एवायं नूनं गूढं पलायते अ.क.१२८क/६६.३२ २. गुह्यः — {gsang ba sbubs bcas glang po bzhin/} /{n+ya gro d+ha ltar chu zheng gab//} सकोशबस्तिगुह्यश्च न्यग्रोधपरिमण्डलः । अ.क.२१०ख/२४.३१ • वि. अपह्नवी — {mngon sum gsang ba'i skye bo ni/} /{bzhad gad dag gi gnas su gyur//} हास्यायतनतामेति प्रत्यक्षापह्नवी जनः ।। अ.क.२८३क/१०५.१७; रहस्यः — {'di ni bskul ba thams cad kyi/} /{gsang ba yin par 'di rab bshad//} एषो हि सर्वस्तोभानां रहस्योऽयं प्रगीयते ।। गु.स.१२८क/८२.
gsang ba chen po
= {gsang chen/}
gsang ba dam pa'i gsang ba
गुह्यपरमरहस्यम्— {'phags pa nor bu chen po rgyas pa'i gzhal med khang shin tu rab tu gnas pa gsang ba dam pa'i gsang ba'i cho ga zhib mo'i rgyal po zhes bya ba'i gzungs} आर्यमहामणिविपुलविमानसुप्रतिष्ठितगुह्यपरमरहस्यकल्पराजनामधारणी क.त.५०६, ८८५.
१. गुह्यकः, यक्षः — {g+hA Ta a ba g+hA Ta ka/} /{smyo byed gsang ba pa btul nas/}…{ston pa} घाटावघाटकौ शास्ता विनीयोन्मदगुह्यकौ । अ.क.३७क/५५.२ । २. औपनिषदिकः, उपनिषद्वादी— {gzhan gnyis med par lta ba la dmigs pa'i gsang ba pa rnams} अपरेऽद्वैतदर्शनावलम्बिनाश्चौपनिषदिकाः त.प. २१९ख/१५६.
gsang ba pa'i bdag po
= {gsang ba'i bdag po/}
gsang ba ye shes
ना. १. गुह्यज्ञानः लो.को.२४८१ २. गुह्यज्ञाना, डाकिनी लो.को.२४८२.
gsang ba ye shes he ru ka
ना. गुह्यज्ञानहेरुकः, मण्डलनायको देवः मि.को.६ख ।
gsang ba rab mched
रहस्योद्भेदः — {lha mos rnal gnas de mthong nas/} /{gsang ba rab mched dogs pa yis//} स्वस्थमालोक्य तं देवी रहस्योद्भेदशङ्किता । अ.क.८५क/८.७१.
gsang ba la mkhas pa
गुह्यकुशलः लो.को.२४८२.
gsang ba la 'jug pa
पा. गुह्यानुप्रवेशः — {kye rgyal ba'i sras dag de bzhin du de bzhin gshegs pa rnams kyi de bzhin gshegs pa'i gsang ba la 'jug pa dang chos kyi snang ba chen po dang chos kyi 'od chen po dang chos kyi sprin chen po de dag ni} एवमेव भो जिनपुत्रा ये ते तथागतानां भगवतां गुह्यानुप्रवेशा यदुत महाधर्मावभासा महाधर्मालोका महाधर्ममेघाः द.भू.२६७ख/६०.
gsang ba la 'jug pa'i gnas
पा. गुह्यस्थानम् — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am gsung gi gsang ba'am thugs kyi gsang ba'am} सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा वाग्गुह्यं वा चित्तगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
gsang ba las shin tu ches gsang ba
वि. गुह्यातिगुह्यतरम्— {de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po rje btsun gsang ba las shin tu ches gsang ba'ang} सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयं भट्टारकं गुह्यातिगुह्यतरम् हे.त.१क/२.
gsang ba'i kai bar ta
गुह्यकैवर्तः — {sngon ni gsang ba'i kai bar ta/} /{da ra da btul bcom ldan 'das//} गुह्यकैवर्तदरदौ विनीय भगवान् पुरा अ.क.१४ख/५१.२.
gsang ba'i dkar mo
ना. गुप्तगौरिका, देवी — {phrag dog rdo rje mkha' 'gro ma/} /{ser sna gsang ba'i dkar mo nyid//} ईर्ष्या च वज्रडाकिनी पैशुन्यं गुप्तगौरिका ।। हे.त.११ख/३४.
gsang ba'i dkyil 'khor
पा. गुह्यमण्डलम् — {de ni byang chub sems dpa' thams cad kyi gsang ba'i dkyil 'khor thams cad kyi spyi bor phyin pa lags} स मूर्धप्राप्तः सर्वबोधिसत्त्वगुह्यमण्डलस्य ग.व्यू.३०५ख/३९३.
gsang ba'i skad
सन्ध्याभाषा— {kye rdo rje 'dir dbang bskur gang /} /{gsang ba'i skad kyis mi smra ba//} योऽभिषिक्तोऽत्र हेवज्रे न वदेत् सन्ध्याभाषया । हे.त.१९क/६०; सन्ध्याभाषम् — {rdo rje snying po sems dpa' che/} /{gsang ba'i skad ni mtshar che ba/} /{nga yis khyod la gang bshad pa/} /{de rnams thams cad gus pas zung //} वज्रगर्भ महासत्त्व यन्मया कथितं त्वयि । तत् सर्वं सादरं ग्राह्यं सन्ध्याभाषं महाद्भुतम् ।। हे.त.१९क/६०.
gsang ba'i 'khor lo
पा. गुह्यचक्रम् — {tsA mu N+DA la sogs pa brgyad dang sgeg mo la sogs pa brgyad kyis gsang ba'i 'khor lo dag pa'o//} चामुण्डाद्यष्टभिः, लास्याद्यष्टभिश्च गुह्यचक्रं शुद्धम् वि.प्र.५८ख/४.१०१.
गुह्यतन्त्रम् — {gsang ba'i rgyud kyi rdul tshon gyi dkyil 'khor la 'jig rten gyi smod pa yongs su spang ba'i slad du lha'i gzugs ni bri bar mi bya'o//} गुह्यतन्त्रे रजोमण्डले देवतारूपं न लेख्यं लोकावध्यानपरिहारायेति वि.प्र.१२९क/३.५७.
परमं गुह्यम्— {bdag dang gzhan du brje bya ba/} /{gsang ba'i dam pa spyod par bya//} स चरेत्परमं गुह्यं परात्मपरिवर्तनम् ।। बो.अ.२८क/८.१२०.
gsang ba'i dam tshig
गुह्यसमयः — {'jig rten pas smad pa gsang ba'i dam tshig rnams gsal por spyad pas dam tshig dang bral bar 'gyur te} लोकजुगुप्सितैर्गुह्यसमयैः प्रकटेनाचरितैः समयविरहितो भवति वि.प्र.९०ख/३.३.
gsang ba'i de kho na nyid
• पा. गुह्यतत्त्वम् — {mchod sbyin la sogs pa dang rig byed kyi mtha' gsang ba'i de kho na nyid kyi ye shes dang yan lag drug gi sbyor ba la sogs pa'i sgrub thabs kyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} यज्ञादिवेदान्तगुह्यतत्त्वज्ञानषडङ्गयोगादिसाधनस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४ • ना. गुह्यतत्त्वम्, ग्रन्थः — {dpal ye shes thig le'i dka' 'grel gsang ba'i de kho na nyid ces bya ba} श्रीज्ञानतिलकपञ्जिका गुह्यतत्त्वनाम क.त.१२०३.
gsang ba'i don
गुह्यार्थः — {dpal pad+ma gar gyi dbang phyug gi gsang ba'i don rnam par dgod pa zhes bya ba} श्रीपद्मनर्तेश्वरीगुह्यार्थधरव्यूहनाम क.त.१६६७.
gsang ba'i bdag
= {gsang ba'i bdag po/}
gsang ba'i bdag po
ना. गुह्याधिपतिः, कुबेरः/यक्षेन्द्रः/वज्रपाणिः — {de'i yang dag par sdud pa po yin pas na bdag po ste gsang ba'i bdag po'o//} तस्मिन् सङ्गीतिकारकत्वेनाधिपतिर्गुह्याधिपतिः वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७; {gsang ba'i bdag po bdag nyid chen po de/} /{rdo rje 'bar thogs nam mkha'i dkyil na gnas//} स चापि गुह्याधिपतिर्महात्मा प्रदीप्तवज्रो नभसि प्रतिस्थितः । ल.वि.१०९क/१५८; गुह्यकाधिपतिः — {de nas gsang ba'i bdag po lag na rdo rjes thams cad dang ldan pa'i 'khor gyi dkyil 'khor chen po la bltas te} अथ खलु वज्रपाणिर्गुह्यकाधिपतिः सर्वावन्तं महापर्षन्मण्डलमवलोक्य म.मू.२७४ख/४३१; {de skad ces smras pa dang /} {gsang ba'i bdag po gnod sbyin gyi bdag po la 'jam dpal gzhon nur gyur pas mchog tu gsang ba'i dkyil 'khor gyi rgyud smras so//} एवमुक्ते गुह्यकाधिपतिना यक्षेन्द्रेण मञ्जुश्रीः कुमारभूतः परमगुह्यमण्डलतन्त्रं भाषते स्म म.मू.१०९क/१७; गुह्यकाधिपः — {khro bo bdud rtsi 'khyil ba nyid/} /{bgegs kun rnam par gzhom pa'i phyir/} /{gsang ba pa yi bdag po gsungs//} क्रोधो ह्यमृतकुण्डलिः । सर्वविघ्नविनाशाय गुह्यकाधिपभाषितः ।। स.दु.१२७ख/२३४; गुह्यकेश्वरः — {lus ngan dang ni mig gsum grogs/} /{gnod sbyin rgyal po gsang ba'i bdag/}…/{dpal ster bsod nams skye bo'i dbang //} कुबेरस्त्र्यम्बकसखो यक्षराड् गुह्यकेश्वरः ।…श्रीदपुण्यजनेश्वराः ।। अ.को.१३२ख/१.१.७०; गुह्यकानाम् ईश्वरः गुह्यकेश्वरः अ.वि.१.१.७०; गुह्याधिपः — {gsang bdag la gsungs mchog gi dang po'i sangs rgyas las} गुह्याधिपस्य गदितात् परमादिबुद्धात् वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; गुह्यपतिः — {gsang bdag lhan skyes zhi ba} शान्तसहजगुह्यपतिः लो.को.२४७९.
gsang ba'i bdag po khro bo
क्रोधगुह्यपतिः लो.को.२४८३.
gsang ba'i bdag po rdo rje 'dzin
गुह्यपतिः वज्रधरः लो.को.२४८३.
gsang ba'i bdag po lhan skyes zhi ba
शान्तसहजगुह्यपतिः लो.को.२४७९.
gsang ba'i rdo rje
गुह्यकुलिशः, ओ शम् — {byang chub kyi sems su zhu bar gyur pa rnams rang gi gsang ba'i rdo rje nas spros te} बोधिचित्तद्रवापन्नान् स्वगुह्यकुलिशेनोत्सृज्य वि.प्र.४६ख/४.४९; गुह्यवज्रः लो.को.२४८३.
gsang ba'i gnas
= {gsang gnas/}
gsang ba'i pad+ma
पा. गुह्यकमलम् — {de'i phyir gsang ba'i pad+ma dang gtsug tor gyi pad+ma dang lte ba'i pad+ma la rnam par dag pa'i sku lhag pa'i lha ste} अतो गुह्यकमले उष्णीषकमले नाभिकमले विशुद्धकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७; {gsang ba'i pad+ma'i lte bar de rnams 'dus pa'o//} गुह्यकमलकर्णिकायां समाहारस्तेषाम् वि.प्र.३३क/४.८; गुह्याब्जम् — {'dir gsang ba'i pad+mar khrag gi nang du gang tshe lhung ba'i byang chub sa bon zhes pa ni khu ba ste} इह गुह्याब्जे रक्तमध्ये पतितमपि यदा बोधिबीजमिति शुक्रम् वि.प्र.२२४क/२.६.
gsang ba'i phyag rgya
पा. गुह्यमुद्रा — {dang por shes rab bud med gang yin pa de ni gsang ba'i phyag rgyar brjod do//} आदौ या प्रज्ञा स्त्री सा गुह्यमुद्रोच्यते वि.प्र.१६५क/३.१३९.
पा. गुह्याभिषेकः, अभिषेकभेदः — {bum pa dang ni gsang ba'i dbang bskur dang} कुम्भगुह्याभिषेकः वि.प्र.२९ख/४.१; द्र. {gsang ba'i dbang /}
gsang ba'i dbang po
• पा. गुह्येन्द्रियम्, कर्मेन्द्रियविशेषः — {'dir ngag gi dbang po ni rlung gi khams las 'gyur ro//}…{gsang ba'i dbang po ni nam mkha'i khams las so//} इह वागिन्द्रियं वायुधातोर्भवति…आकाशधातोः गुह्येन्द्रियम् वि.प्र.२२९ख/२.२३ • ना. = {rdo rje 'chang} गुह्येन्द्रः, वज्रपाणिः — {gsang dbang lag na rdo rje yis/} /{de bzhin gshegs la de skad du/} /{gsol btab} एवमध्येष्य गुह्येन्द्रो वज्रपाणिस्तथागतम् । ना.स.२ख/१६.
कृ. गुह्यम्— {rtsa lag dag ni rtsa lag rnams la phan pa rnam pa lnga byed de/} {gsang bar bya ba gsang bar byed} बन्धवो हि बन्धूनां पञ्चविधमुपकारं कुर्वन्ति । गुह्यं गूहयन्ति सू.व्या.२४१ख/१५६.
gsang bar byed
= {gsang byed/}
gsang bar smra ba
= {gsang smra/}
gsang bya
= {gsang bar bya ba/}
gsang byed
क्रि. गूहयति — {gang dag bstan par mi 'os pa/} /{sems can rnams la gsang byed cing //} अनर्हदेशनां ये च सत्त्वानां गूहयन्ति हि । सू.अ.२४१ख/१५६.
गुह्यकोशः — {lte ba mtha' dag zab cing gsang sbubs rta yi 'dra//} नाभि निखिल दुर्गा गुह्यकोशो हयो वा । रा.प.२५०क/१५१.
gsang sbed
ना. गुहगुप्तः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gsang sbed dang} गुहगुप्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८.
gsang smra
१. मन्त्रणम् — {rtsed mo'i 'dun sar bzhad gad dang /} /{de shes tshogs su gsang smra dang /} /{pha rol kun tu rmongs byed la/} /{gab tshig dag ni nyer mkho ldan//} क्रीडागोष्ठीविनोदेषु तज्ज्ञैराकीर्णमन्त्रणे । परव्यामोहने चापि सोपयोगाः प्रहेलिकाः ।। का.आ.३३८क/३.९७ २. उपनिषद्वादी— {ji ltar gsang bar smra ba ltar mi 'gyur ba gcig nyid ni ma yin no//} न त्वेकमेवाविकारि, यथोपनिषद्वादिनाम् त.प.११०क/६७०.
gsang tshig
१. रहस्यपदम् — {de dag rnams la bden pa ston par byed/} /{la la dag la lha yi gsang tshig gis//} सत्यप्रकाशन तेषु करोन्ति…केषुचि देवरहस्यपदेभिः शि.स.१७८ख/१७७ । २. मन्त्रः — {de nas bram ze'i khye'u gsang tshig 'dod pa gsang tshig tshol ba zhig yul dbus nas lho phyogs su song ngo //} मध्यदेशादन्यतमो माणवो मन्त्रार्थी मन्त्रगवेषी दक्षिणापथमनुप्राप्तः वि.व.७क/२.७८; {bram ze zhig lnga brgya'i tshogs la bram ze'i gsang tshig 'don du 'jug} ब्राह्मणः पाञ्चशतिकं गणं ब्राह्मणकान् मन्त्रान् पाठयति वि.व.१४५ख/१.३३ । ३. = {gsang gtam} अपलापः — {gsang tshig gsang ba'i gtam} अपलापस्तु निह्नवः अ.को.१४१ख/१.६.१७; अपलपतीत्यपलापः । लप व्यक्तायां वाचि अ.वि.१.६.१७.
gsang tshig 'chang ba
वि. मन्त्रधारकः — {'jig rten rgyang phan pa'i gsang tshig 'chang ba'i 'jig rten rgyang phan pa la mi sten} न च लोकायतमन्त्रधारकान् न लोकायतिकान् सेवते स.पु.१०४क/१६६.
gsang tshig sna tshogs kyi spobs pa can
विचित्रमन्त्रप्रतिभानः लो.को.२४८४.
gsang tshig tshol ba
• वि. मन्त्रगवेषी — {de nas bram ze'i khye'u gsang tshig 'dod pa gsang tshig tshol ba zhig yul dbus nas lho phyogs su song ngo //} मध्यदेशादन्यतमो माणवो मन्त्रार्थी मन्त्रगवेषी दक्षिणापथमनुप्राप्तः वि.व.७क/२.७८ • सं. मन्त्रपर्येष्टिः लो.को.२४८४.
पा. गुह्यधृक् — {mgon po rdzogs sangs rgyas kun gyi/} /{gsang 'dzin ji ltar bdag 'gyur gyi//} यथा भवाम्यहं नाथ सर्वसंबुद्धगुह्यधृक् ।। ना.स.२ख/१४.
gsang gsum
त्रिगुह्यम् — {gsang gsum 'khor lo'i dbus su ni/} /{sku gsung thugs su phye ba las//} त्रिगुह्यं चक्रमध्ये तु कायवाक्चित्तभेदतः । हे.त.२३क/७६.
gsad
= {gsad pa/}
gsad du 'ong
क्रि. विनाशमापद्येम* लो.को.२४८४.
gsad pa
• कृ. वध्यः — {gsad pa de dag gsod pa'i tshe mi sdug pa che dgur byas pas na} तेषां च वध्यानां हन्यमानानां विविधाः कारणाः कार्यमाणानाम् ग.व्यू.२४ख/१२१; {ye shes kyis ni nyon mongs gsad//} ज्ञानवध्यानि क्लेशानि ल.अ.१८७ख/१५८; घात्यः — {khyod kyis srog chags gsad pa dang /} /{brdzun gyi tshig kyang smra ba dang //} प्राणिनश्च त्वया घात्या वक्तव्यं च मृषावचः । हे.त.१७ख/५६ • सं. वधः — {gang zhig gis gdugs tshod gsol na de ni chad par gsad do//} यो भोजयति तस्य वधो दण्डः वि.व.१३४ख/१.२३; मारणम्— {mtshams med pa byed par 'dod pa'i mi gsad par gnang ba'i phyir ro//} आनन्तर्यचिकीर्षुपुरुषमारणानुज्ञानात् शि.स.९४क/९३; हननम् म.व्यु.३८३९ (६३ख) • पा. मारणम्, कर्मविशेषः — {gsad pa la sogs pa dang rengs pa la sogs pa'i las la phyag nyi shu rtsa drug pa'o//} मारणादिस्तम्भनादिकर्मणि षड्विंशतिभुजम् वि.प्र.७६ख/४.१५६; {gsad pa la ji lta ba de bzhin du bskrad pa dang dbye ba dang rims gzhug pa la yang ngo //} यथा मारणे तथोच्चाटने विद्वेषे ज्वरसंक्रामणे चेति वि.प्र.७३ख/४.१३८.। {gsad par} निर्वापयितुम् — {ma la bdag gis mar me de gsad par bya'o snyam nas des lag pas gsad par brtsams pa las ma nus so//} यत्त्वहं प्रदीपं निर्वापयेयमिति । स हस्तेन निर्वापयितुमारब्धो न शक्नोति वि.व.१६८ख/१.५८.
gsad pa'i sa
आघातनम्— {gsad pa'i sa de na'ang bsad pa'i rkang lag dang}…{yan lag dang nying lag gi phung po ri rab tsam du spungs pa mthong ngo //} तस्मिंश्च आघातने पर्वतप्रमाणान् करचरण… अङ्गप्रत्यङ्गराशीनपश्यत् ग.व्यू.२४ख/१२१.
gsad par gyis
• क्रि. मारय — {gdug pa'i bdud thams cad gsod gsod}… {gsad par gyis gsad par gyis} सर्वदुष्टमारान् मार मार… मारय मारय ब.मा.१६२ख • कृ. हन्तव्यः — {bdag gi slad du gzhu bdungs la/} /{mda' yis bsnun te gsad par gyis//} चापमुक्तेन बाणेन हन्तव्यो मम कारणात् ।। वि.व.२१३क/१.८८.
gsad par chad
भू.का.कृ. वध्य उत्सृष्टः — {de nas rgyal pos nyes pa byed byed pa'i phyir gsad par chad do//} ततो राज्ञा अपराधिक इति कृत्वा वध्य उत्सृष्टः अ.श.२७६ख/२५४.
gsad par 'dod
क्रि. हन्तुमिच्छति — {bdag ni dge slong 'di/} /{chu la 'phangs te gsad par 'dod//} भिक्षुं क्षिप्त्वेमं हन्तुमिच्छाम्यहं जले अ.क.३४१क/४४.५४.
gsad par bya
= {gsad bya/}
gsad par bya ba
= {gsad bya/}
gsad bya
• क्रि. १. हनिष्यामि — {'di gang gi tshe}…{gsad par bya'o//} {gsod do//} {bsad do snyam du sems pa} हनिष्यामि, हन्मि, हतम् इति चास्य यदा भवति अभि.भा.१७१क/५८६ २. [1] घातयेत् — {bla ma smod la brtson pa rnams/} /{mkhas pas bsgrims te gsad par bya//} गुरुनिन्दापराणां यत्नात् घातयेद् विचक्षणः ।। स.दु.१२३ख/२१८ [2] निर्वापयेत् — {ma la bdag gis mar me de gsad par bya'o//} यत्त्वहं प्रदीपं निर्वापयेयम् वि.व.१६८ख/१.५८ ३. मारणं क्रियते — {'bad pas snying rje bskyed pa yis/} /{gsad par bya bar brjod pa nyid//} कृपामुत्पाद्य यत्नेन मारणं क्रियते विदुः ।। हे.त.८ख/२४ • कृ. १. हन्तव्यः — {de bag yangs su go phud pa'i phru ma brdzi zhing bzhabs te gsad par bya'o//} अस्य परिरक्षितं दुर्गमाक्रम्य उपायकौशल्येन हन्तव्यम् वि.व.६क/२.७७; मारणीयः — {rdo rje slob dpon smod pa gzhan/} /{theg pa che mchog smod pa dag/} /{rab tu 'bad pas gsad par bya//} आचार्यनिन्दनपरा महायानाग्रनिन्दकाः । मारणीयाः प्रयत्नेन गु.स.१२३ख/७२; वध्यः — {gsad par bya ba mthong ngam zhes 'dri ba la} वध्यदर्शनपरिप्रश्ने वि.सू.३१क/३९; घात्यः — {gsad par bya ba ni skyes pa dang bud med dang ma ning nyid do//} स्त्रीपुरुषषण्डकत्वे घात्यस्य वि.सू.१७क/१९ २. मार्यमाणः — {re zhig srog gcod par byed pas ni gsad par bya ba sdug bsngal bskyed pa dang bsad pa dang gzi byin med par byas pa yin te} प्राणातिपातं हि तावत् कुर्वता मार्यमाणस्य दुःखमुत्पादितम्, मारितम्, ओजो नाशितम् अभि.भा.२१२क/७१२.
gsad bya ba
= {gsad bya/}
gsad bya shor ba
वि. वध्यविमुक्तः — {sdig can khyod ni mi g}.{yon can gsad par bya ba shor ba ltar do mod byang chub sems dpas 'bros par byed par 'gyur ro//} पलायिष्यसे त्वमद्य पापीयं बोधिसत्त्वेन वध्यविमुक्त इव धूर्तपुरुषः ल.वि.१६२क/२४३.
gsad bya'i mi
मारणीयः — {gsad bya'i mi zhig lag bcad de/} /{gal te thar na cis ma legs//} मारणीयः करं छित्त्वा मुक्तश्चेत्किमभद्रकम् । बो.अ.१७ख/६.७२.
gsad mi 'os
कृ. न वध्यः — {bdag gi snying rje'i yul gyur pas/} /{gnod byed gyur kyang gsad mi 'os//} न वध्यः सापराधोऽपि कारुण्यायतनं मम ।। अ.क.२८क/३.१०३.
gsad mdzod
कृ. हन्तव्यः — {gnod sbyin dang ni srin po dag/} /{gzhu bkang ste ni gsad mdzod la//} यक्षराक्षसः ।। कार्मुकं मण्डलं कृत्वा हन्तव्यः वि.व.२१३क/१.८८.
gsad sa
= {gsad pa'i sa/}
gsan
= {gsan pa/} {gsan gyur nas} श्रुत्वा — {gzhan las gsan nas gsungs min te/} /{brgal zhing brtag pa mtshungs pa'i phyir//} श्रुत्वा न चान्यतः प्रोक्तं तुल्यपर्यनुयोगतः । त.स.१२६क/१०८६; आकर्ण्य — {kun mkhyen gyis/} /{de ni gsan nas rnam bsams pa//} सर्वज्ञस्तदाकर्ण्य व्यचिन्तयत् । अ.क.२३१ख/२५.८१.
gsan du gsol
क्रि. शृणोतु — {dge 'dun btsun pa rnams gsan du gsol} शृणोतु भदन्तः सङ्घः वि.व.१३५क/२.११२; श्रूयताम् — {'on kyang lha'i dbang po gsan du gsol} अपि च देवेन्द्र श्रूयताम् जा.मा.१२ख/१३.
gsan pa
भू.का.कृ. श्रुतः — {de yi ni/} /{gsung gi bdud rtsi gsan pa yi/} /{snyim pas bsod nams ldan pas 'thungs//} तस्य वागमृतं धन्याः कृता(श्रुता लि.पा.)ञ्जलिपुटाः पपुः ।। अ.क.७१क/७.३.
gsan par bya
कृ. श्रोतव्यम्— {cung zad gang de bdag gis brjod pa 'di/} /{bdag la byams ngor khyod kyis gsan par bya//} यद्वस्तु किंचिद्गदितं मया तत् श्रोतव्यमेव प्रणयोपरोधात् । अ.क.१९४ख/२२.२५.
नवदर्शनम् — {gsar mthong la yang phyogs su lhung bcas pa/} /{'dod pa pad mtsho'i ngang pa'i rgyal mo des//} सा कामपद्माकरराजहंसी सपक्षपाता नवदर्शनेऽपि । अ.क.२९५ख/१०८.४२.
gsar du 'grogs pa
नूतनसङ्गमः — {mdzes ma gsar du 'grogs pa'i dga' ston can} कान्तां नूतनसङ्गमोत्सववतीम् अ.क.२९३क/१०८.१६.
gsar du 'grogs pa'i dga' ston can
वि. नूतनसङ्गमोत्सववती — {mdzes ma gsar du 'grogs pa'i dga' ston can dang}…{rtswa yi rtse dgas btang byas nas//} कान्तां नूतनसङ्गमोत्सववतीं… त्यक्त्वा तृणक्रीडया अ.क.२९३क/१०८.१६.
gsar du sprul pa
वि. नवं निर्मितम् — {srog ni rab tu rdzogs pa byed pos gsar du sprul pa 'di nyid yin bsam ste//} जीवोत्पादनमेतदेव विधिना मन्ये नवं निर्मितम् । अ.क.१४४ख/६८.३७.
gsar du phrad pa
नवसन्दर्शनम् — {de song gser gyi glang po la/} /{rgyal la gsar du phrad pa yi/} /{dga' bar 'os phrad skyes su ni/} /{gser gyi mche ba zung dag blangs//} स गत्वा दन्तयुगलं ययाचे हेमकुञ्जरम् । नवसन्दर्शने राज्ञः प्रीतियोग्यमुपायनम् ।। अ.क.३६०क/४८.३३.
gsar du byas pa
वि. नवः — {gsar du byas pa'i las kyang med par 'gyur/} /{de ma grub na snga ma'ang ji ltar grub//} भवेदभावश्च नवस्य कर्मणस्तदप्रसिद्धौ च पुरातनं कुतः ।। जा.मा.१३२ख/१५७.
gsar du byung ba
वि. नवम् — {me tog pad ma gsar du byung ba zhig khyer te} नवं पद्ममादाय अ.श.२१ख/१८.
gsar du zhugs pa
= {gsar zhugs/}
gsar du 'ong ba
वि. आगन्तुकः — {dge slong gsar du 'ong ba rnams mthong na tshig pa za zhing 'khrug la gnod sems byed de} आगन्तुकान् भिक्षून् दृष्ट्वाऽभिषज्यते, कुप्यति, व्यापद्यते अ.श.१३७क/१२६.
gsar du 'ongs pa
= {gsar 'ongs/}
gsar du yang dag par zhugs pa
वि. नवसम्प्रस्थितः — {de nas 'khor de na byang chub sems dpa' theg pa la gsar du yang dag par zhugs pa brgya} (? {brgyad} ) {stong 'di snyam du sems te} अथ खलु तस्यां पर्षदि नवयानसम्प्रस्थितानामष्टानां बोधिसत्त्वसहस्राणामेतदभवत् स.पु.८१ख/१३८.
gsar du yang dag par len pa
अभिनवसमादानम् — {yang dang yang nod par byed par zad kyi/} {gsar du yang dag par len pa ni ma yin no//} पुनः पुनरादानं करोति, न त्वभिनवसमादानम् बो.भू.८६क/१०९.
gsar du bshes
वि. नवसंस्तवः — {skye bo gsar du bshes shing ma 'dris pa/} /{rab tu spobs shing bag phab mi rung yang //} अलब्धगाधा नवसंस्तवे जने न यान्ति कामं प्रणयप्रगल्भताम् । जा.मा.१२६क/१४५.
gsar pa
• वि. नवः, ओ वा — {yal 'dab gsar pa} नवपल्लवम् अ.क.२०८ख/८६.९; {gzhon nu gsar pa} युवा नवः अ.क.८ख/५०.७९; {lang tsho gsar pa} नवयौवनम् अ.क.३८क/४.१७; {sen rjes gsar pa} नवं नखपदम् का.आ.३३१ख/२.२८६; {bag gsar} नवा वधूः अ.क.३६५क/४८.८५; {bum pa sar pa} नवं कलशम् म.मू.२१२क/२३१; {gsar pa so ma thog ma dang /} /{yag ma gzhon nu gsar pa'o/} /{rab gzhon} प्रत्यग्रोऽभिनवो नव्यो नवीनो नूतनो नवः ।। नूत्नश्च अ.को.२११ख/३.१.७८; अभिनूयत इत्यभिनवः, नवश्च । णु स्तुतौ अ.वि.३.१.७८; अभिनवः — {mchod rten rnying pa'am mchod rten sar pa la mchod pa byed pa} पुराणचैत्यं वाऽभिनवचैत्यं वा पूजयति बो.भू.१२३ख/१५९; {bag ma gzhan gsar blang} विवाहोऽभिनवः कृतः अ.क.१४४ख/१४.६५; {spri ni 'o ma gsar pa'o//} पीयूषोऽभिनवं पयः अ.को.१९८क/२.९.५४; नूतनः — {gnas skabs 'dir/} /{gsar pa cung zad brjod par mdzod//} अस्मिन्नवसरे नूतनं किञ्चिदुच्यताम् अ.क.२८ख/५३.१५; नवीनः — {mngon par 'dod pa gsar pa yis/} /{'phral nyid mngon du phyogs byas te//} सहसैवाभिलाषेण नवीनाभिमुखीकृता ।। अ.क.१८१क/२०.६९; तरुणः — {spu gsar pa ni gdod skye} प्रविरोक्ष्यमाणतरुणपक्षः जा.मा.८९क/१०२; {rma sar pa} तरुणव्रणः म.व्यु.६७१५(९६क); बालः — {lo 'dab gsar pa ltar dmar na bzas mtshan//} बालप्रवालारुणवल्कलाङ्कम् अ.क.७७ख/७.७१; प्रत्यग्रः — {me tog rna cha gsar pa rab tu mdzes pa dang //} प्रत्यग्रशोभैरपि कर्णपूरैः जा.मा.१६४ख/१९०; {gsar pa'i dpya zer 'bebs pa yis//} प्रत्यग्रकरपातेन अ.क.९०क/६४.१८; {gsar pa'i khrag gis sbags pa} प्रत्यग्ररुधिरादिग्धम् अ.क.२४ख/५२.५४; अ.को.२११ख/३.१.७७; प्रतिगतमग्रमस्येति प्रत्यग्रः अ.वि.३.१.७७; प्रौढः — {ma la ya yi rlung gis ni/} /{tsan dan ljon pa gsar pa yi/} /{yal 'dab skyod par byed pa 'di/} /{kun gyi dga' ba skyed par byed//} अयमान्दोलितप्रौढचन्दनद्रुमपल्लवः । उत्पादयति सर्वस्य प्रीतिं मलयमारुतः ।। का.आ.३३०क/२.२३३; शुचिः — {snang ba dang gos sar pa sbyin pa ni kha dog phun sum tshogs pa'i rgyu yin no//} आलोकशुचिवस्त्रदानं वर्णसम्पदो हेतुः बो.भू.१६क/२०; सुकुमारी — {lci ba sar pa'i byug pas bsku bar bya'o//} सुकुमारी गोमयकार्षी अनुप्रदातव्या वि.व.१३५ख/२.११२ • सं. नवता — {rin chen khang par gsar pa yi/} /{longs spyod 'byor pas rnam bskrun pa'i/} /{rtse dga' btang nas} रत्नहर्म्येषु नवतासम्भोगविभवोद्भवम् । त्यक्त्वा विलासम् अ.क.३१५क/४०.९१ • अव्य. सद्यः — {lha dang mi'i sman gyi khyad par rma sar pa sos par byed nus pa rnams kyis} सद्यःक्षतरोहणसमर्थैर्दिव्यैर्मानुष्यकैरोषधिविशेषैः जा.मा.४५ख/५४.
gsar pa nyid
नव एव — {mi bdag gsar pa'i ngos na ni/} /{gsar pa nyid du rnam par 'phel//} नवस्य नृपतेः पार्श्वे नवा एव जजृम्भिरे । अ.क.१७९क/७९.४०.
gsar pa ma yin pa
वि. अनवः — {yang na gsar pa ma yin pa gna' ma de nyid gnas pa yin no//} अथवा अनवस्थितस्य चिरन्तनस्य तस्यैव स्थितिः प्र.अ.४३क/४९.
gsar bu
• वि. नवः — {der ni bsod nams} (? {snyoms} ) {don gnyer des/} /{gsar bu nyid phyir ma shes nas//} स तत्र पिण्डपातार्थी नवत्वादनभिज्ञया । अ.क.२१०ख/८७.८; नवकः — {gsar bu 'phags pa nor bzangs la lus thams cad kyis gtugs nas phyag byas pa} नवक आर्यसुधनः सर्वशरीरेण प्रणिपत्य वन्दितः शि.स.५७ख/५६; {dge 'dun gsar bu rnams kyi bar du} यावत् सङ्घनवकेन वि.व.२३८क/२.१४० • सं. कोरकः, अत्यन्ताविकसितपुष्पम् — {'gyur dang sbal mig ma ning ngo /} /{gzhon nu dang ni gsar bu pho//} क्षारको जालकं क्लीबे कलिका कोरकः पुमान् । अ.को.१५५क/२.४.१६; कुर्यते शब्द्यते कोरकः । कुर शब्दे अ.वि.२.४.१६.
gsar byung
= {mar gsar} नवोद्धृतम्, नवनीतम् मि.को.३७ख ।
gsar ma
= {gsar pa/}
gsar zhugs
वि. नवसम्प्रस्थितः — {byang chub sems dpa' theg par gsar zhugs pa/} /{sangs rgyas bye ba mang la bya ba byas//} नवयानसम्प्रस्थितबोधिसत्त्वाः कृताधिकारा बहुबुद्धकोटिषु । स.पु.१४क/२२; {sman gyi rgyal po byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de theg pa la gsar du zhugs par rig par bya'o//} नवयानसम्प्रस्थितः स भैषज्यराज बोधिसत्त्वो महासत्त्वो वेदितव्यः स.पु.८७ख/१४६.
gsar 'ongs
• वि. नवागतः — {yun ring bcings pa nges par grol/} /{gsar du 'ongs pa dam du chings//} चिरबद्धाः प्रमुञ्च्यन्तां निबध्यन्तां नवागताः अ.क.२४६ख/९२.४७; अभ्यागतः — {de'i tshe rol mo mkhan gyi rgyal po rab dga' zhes bya ba zhig gsar du 'ongs pa} तत्र च काले सुप्रियो नाम गान्धर्विकराजोऽभ्यागतः अ.श.४९ख/४२ • सं. = {'gron po} आगन्तुः, अतिथिः — {'gron po dang ni gsar 'ongs dang /} /{'gron ni khyim du 'ongs pa 'o//} स्युरावेशिक आगन्तुरतिथिर्ना गृहागते । अ.को.१८३क/२.७.३४; आगच्छति दूरादध्वगमनेन आगन्तुः अ.वि.२.७.३४.
• भू.का.कृ. उन्मीलितः — {ston ka'i dpal ni gsal gyur pa'i/} /{zla ba'i 'od zer gsal ba bzhin//} किरणा इव चन्द्रस्य शरदुन्मीलितश्रियः ।। जा.मा.१५क/१६ • वि. स्फुटः — {ngang mo'i dpung mgos pad ma bskyod pa yis/} /{ze ba lhags pas ser por gsal gyur pa'i//} हंसांसविक्षोभितपङ्कजानि किञ्जल्करेणुस्फुटपिञ्जराणि । जा.मा.५३क/६२; भासुरः — {rna cha dang cod pan 'gul ba'i 'od kyis gdong gsal bar gyur te} कुण्डलकिरीटविद्युद्भासुरवदनः जा.मा.१०३ख/१२०.
gsal grags
ना. प्रकाशकीर्तिः, आचार्यः ।
gsal 'gyur
• क्रि. १. व्यक्तीभवति — {tshigs su bcad pa gcig yang nas yang du bzlas pa na gsal bar 'gyur gyi/} {lan cig brjod pas ni ma yin no//} श्लोक एव पुनः पुनरावर्त्यमानो व्यक्तीभवति, न च सकृदुच्चारणात् त.प.२०५क/८७८; आविर्भवति — {'on kyang nus pa'i ngo bo las phyis rnam par gnas pa las gsal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अपि तु शक्तिरूपेण पूर्वं व्यवस्थित एव केवलमाविर्भवतीति वा.टी.८७ख/४५; {'dod pa dang mi 'dod pa'i nges pa'i 'bras bu gsal por 'gyur ro//} नियतं फलमिष्टमनिष्टं वाऽऽविर्भवति त.प.२५०क/२१५; पट्वी भवति — {'od chen pos ni gsal byas nas/} /{de yang gsal po kho nar 'gyur//} सा च पट्वी भवत्येव महातेजः प्रकाशिते ।। त.स.८१ख/७५२; प्रकाशते — {nam mkha'i cha ni ma lus pa/} /{sgras ni khyab cing gsal 'gyur min//} व्याप्ताशेषनभोभागो न हि शब्दः प्रकाशते ।। त.स.९३क/८५०; व्यज्यते — {yangs pa'i phyogs na gnas pa yi/} /{sngon po la sogs mthong ba yang /} /{gsal 'gyur min pa} न च देशविभागेन स्थितो नीलादिरीक्ष्यते । व्यज्यते वा त.स.२४ख/२६३; अभिव्यज्यते — {de nyid kyis ni ma byas na'ang /} /{'jig pa nges par gsal bar 'gyur//} तेनैवाक्रियमाणोऽपि नाशोऽभिव्यज्यते स्फुटः ।। त.स.८५क/७८० २. आविर्भविष्यति — {nges pa 'gog pa'i gzugs brjod dang /} /{'gal med 'gal ba can yang ste/} /{de dag rnams kyi rang bzhin yang /} /{dper brjod dag las gsal bar 'gyur//} नियमाक्षेपरूपोक्तिरविरोधी विरोध्यपि । तेषां निदर्शनेष्वेव रूपमाविर्भविष्यति ।। का.आ.३३२ख/२.३१२ ३. प्रतिभासेत — {rang bdag nyid ni gsal ba ru/} /{gsal bar 'gyur te bum sogs bzhin//} व्यक्तस्तु प्रतिभासेत स्वात्मनैव घटादिवत् ।। त.स.९३क/८५०; प्रकाशयेत् — {de'i tshe snga na med pa yang ste dang po ma thos pa rgya gar gyi gling na gnas pa'i ba lang gi sgra yang rang gi don gsal bar byed par 'gyur ro//} तदा अपूर्वोऽपि प्रथममश्रुतोऽपि नालिकेरद्वीपनिवासिनां गवादिशब्दः स्वार्थं प्रकाशयेत् त.प.१५०ख/७५३ • सं. प्रकाशीभावः — {der dang de'i mi mthun pa'i phyogs la yon tan dang skyon dag shin tu gsal bar 'gyur ba'o//} तत्र तद्विपक्षे च गुणदोषाणामत्यन्तप्रकाशीभावः त.प.३००ख/१०६०; पाटवसद्भावः — {gang tshe dran pa gsal 'gyur bas/} /{sngon gyi skye ba dran gyur pa//} स्मृतिपाटवसद्भावे पूर्वजातिस्मृतिर्यथा(र्यदा भो.पा.) । प्र.अ.१०३क/११०.
gsal 'gyur ba
= {gsal 'gyur/}
gsal rgyal
ना. प्रसेनजित्, नृपः — {rgyal po rtsibs kyis 'phur tshangs byin gyis bsams pa/} {bdag gi bu btsas pa na 'jig rten gsal ba gsal ba ltar snang bas gzhon nu 'di'i ming gsal rgyal du gdags so//} राजा ब्रह्मदत्तोऽचिन्तयत् । मम पुत्रे जाते लोकधातुः प्रकटपरिस्फुटोऽवभासितश्चाभवत् । अतोऽस्य प्रसेनजिदिति नाम कार्यम् वि.व.३ख/२.७५; {ko sa la'i rgyal po gsal rgyal} राजा प्रसेनजित्कौशलः अ.श.२१०ख/१९४.
gsal rgyas
वि. प्रहसितम् — {spyan gsal rgyas} प्रहसितनेत्रः म.व्यु.९७ (३क).
gsal sgron
= {'od} शोचिः, प्रभा मि.को.१४४ख ।
gsal cha
स्फोटांशः — {cha shas bcas pa nyid yin pas/} /{ji ltar yig res don ston yin/} /{gsal cha'ang cis na de ltar min//} सांशत्वेऽपि यथा वर्णाः क्रमेण प्रतिपादकाः । स्फोटांशा अपि किं नैवम् त.स.९९क/८७७.
• सं. व्यक्तदर्शनम् — {'jig rten tshad ma nyid min na/} /{gsal ba mthong ba'ang bden ma yin//} लोकाप्रमाणतायां चेत् व्यक्तदर्शनमप्यसत् ।। बो.अ.३६क/९.१३८ • ना. हुलुकः, नागराजः — {klu'i rgyal po gsal mthong} हुलुको नागराजा म.व्यु.३२८० (५६ख).
gsal mthong ba
= {gsal mthong /}
gsal 'debs pa yin
क्रि. परिदीपयेत् — {'gyur ba nyid du yin na yang rtog pa sngon du gtong ba ma yin pa nyid du gsal 'debs pa yin no//} भवन्ती वाऽप्रेक्षापूर्वकारितां परिदीपयेत् प्र.अ.१४२ख/१५२.
• क्रि. भाति — {nyi ma bzhin du me khyer gsal//} खद्योतो भाति भानुवत् का.आ.३२४क/२.५५; आभाति — {rtag tu sngags pa'i mgrin gnas na/} /{yid bzhin nor bu lta bur gsal//} चिन्तामणिरिवाभाति कण्ठस्था मन्त्रिणां सदा । ब.मा.१५१ख; भासति — {gti mug mun pa ma lus bcom nas ni/} /{drang srong chen po'i ye shes 'od kyang gsal//} मोहतमो निखिलं विनिहत्य भासति ज्ञानप्रभासु महर्षिः ।। रा.प.२२८ख/१२१; स्फुटति — {pad ma can ni mtshan mo rgyas/} /{nyin par ku mud ldan pa gsal//} पद्मिनी नक्तमुन्निद्रा स्फुटत्यह्नि कुमुद्वती । का.आ.३४०ख/३.१६७; स्फुरति — {snying stobs kyis ni nyi ma'i 'od zer mun pa la bzhin gsal/} /{chos dag gis ni rin chen tshogs rnams mkha' las 'bab par 'gyur//} सत्त्वेन सूर्यरुचयस्तमसि स्फुरन्ति धर्मेण रत्ननिचया नभसः पतन्ति । अ.क.३३२क/४२.१; प्रकाशते — {brjod par 'dod pa'i yul gyi don gang zhig nyan pa po'i blo la gsal ba} विवक्षाया विषयो योऽर्थः श्रोतृबुद्धौ प्रकाशते प्र.अ.६क/७; व्यज्यते — {ji ltar sems la byas pa yi/} /{thos sogs 'du byed sems la ni/} /{dus gsal tha dad med pa'i phyir//} श्रुतादिसंस्कारः कृतश्चेतसि चेतसि । कालेन व्यज्यतेऽभेदात् प्र.अ.८०क/८७; अभिव्यज्यते— {rang gis myong ba sngon du song ba can gyi thos pa la sogs pa'i 'du byed gnyid log pa la sogs pa'i gnas skabs su mi gsal ba sad pa ni gnas skabs kyi dus kyis gsal ba} शुभादि(श्रुतादि भो.पा.)संस्कारो हि स्वसंविदिताभ्यासपूर्वको नाभिव्यक्तः स्वापावस्थायां काले(न) प्रबोधावस्थयाऽभिव्यज्यते प्र.अ.८०क/८७; समारोहति— {bdag nyid gang gis shes pa'i bdag nyid la dngos po rnams gsal ba} येनैव चात्मना ज्ञानात्मनि भावाः समारोहन्ति त.प.३२९क/११२५ • सं. १. = {'od} प्रकाशः, प्रभा — {mar me glog gi gsal ba bzhin//} दीपविद्युत्प्रकाशवत् त.स.७७ख/७२४; {nyi ma brgya ltar gsal ba 'gro la byung //} जगद् बभूवार्कशतप्रकाशम् अ.क.२५५ख/९३.७६; {rang bzhin dri med ye shes gsal ba'i bsam pa can//} स्वभावविमलज्ञानप्रकाशाशयाः अ.क.१क/५०.१; आलोकः — {ye shes kyi gsal ba bsam gyis mi khyab bo//} अचिन्त्यो ज्ञानालोकः सु.प्र.३६क/६८; ज्योतिः — {'ga' zhig kun mkhyen yin pas na/} /{rang bdag nyid kyis bdag nyid ni/} /{rig par 'gyur gyi dogs yin te/} /{de ni bdag gsal mthong ba yin//} केचित् सर्वविदः सन्तो विदन्तीति हि शङ्क्यते ।। स्वयमेवात्मनाऽऽत्मानमात्मज्योतिः स पश्यति । त.स.१२०क/१०३९; दीप्तिः — {shes rab ye shes rnam grol rnams/} /{gsal dang 'phro dang dag phyir dang /} /{tha dad med phyir 'od dang zer/} /{nyi ma'i dkyil 'khor rnams dang mtshungs//} प्रज्ञाज्ञानविमुक्तीनां दीप्तिस्फरणशुद्धितः । अभेदतश्च साधर्म्यं प्रभारश्म्यर्कमण्डलैः ।। र.वि.१०५ख/५८; कान्तिः — {zla ba'i 'od bas gsal ba'i yon tan ni//} शशिप्रकाशाधिककान्तयो गुणाः जा.मा.१२७ख/१४७; द्युतिः — {lus rin po che'i gtan pa shin tu phyis pa bas kyang lhag par gsal bar gyur to//} अभवत्…मणिफलकविसृष्टातिरेकद्युतिगात्रः ग.व्यू.२३३क/३१०; म.व्यु.३०४० (५४क); रुचिः — {de ni dri med gsal zhing mdzes/} /{cha rnams kyis ni yongs su rdzogs//} स निर्मलरुचिः कान्तः कलाभिः परिपूरितः । अ.क.१६४ख/१९.७; भानुः — {'ded byed 'od byed nam mkha' 'jal/} /{phyogs 'gro 'od 'gro chu 'thung phod/} /{gsal ba 'od byed} किरणोस्रमयूखांशुगभस्तिघृणिपृश्नयः । भानुः करः अ.को.१३५ख/१.३.३३; भातीति भानुः । भा दीप्तौ अ.वि.१.३.३३; रुक् — {'od dang gsal ba snang ba sgron/} /{snang gsal 'od dang 'od zer dang //} स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः । अ.को.१३६क/१.३.३४; रोचते रुक् । रुचिश्च । रुच दीप्तौ अ.वि.१.३.३४; मि.को.१४४ख; अंशुः म.व्यु.३०३७ (५४क); मि.को.१४४क २. = {gsal ba nyid} स्फुटत्वम्— {nye ba dang mi nye ba de dag las shes pa la snang ba gzung ba'i rnam pa gsal ba dang mi gsal ba dag tu tha dad pa'o//} सन्निधानादसन्निधानाच्च ज्ञानप्रतिभासस्य ग्राह्याकारस्य भेदः स्फुटत्वास्फुटत्वाभ्याम् न्या.टी.४४ख/७४; परिस्फुटत्वम्— {snga ma dang phyi ma'i dngos po nyid du ston par gsal ba'i phyir ro//} पूर्वापरभावोपदर्शनस्य परिस्फुटत्वात् प्र.अ.६०क/६८; स्पष्टत्वम् — {lan mang du dpyad pas gsal ba'i phyir logs shig tu sun 'byin pa ma brjod do//} स्पष्टत्वाद्बहुशश्चर्वितत्वान्न पृथक् तस्य दूषणमुक्तम् त.प.११५ख/६८१; स्पष्टता — {yid ni rnam par 'khrug pa la/} /{dbang shes gsal ba ga la yod//} मनसि व्याकुले ह्यक्षप्रतीतेः स्पष्टता कुतः ।। प्र.अ.१०३ख/१११; प्रकाशात्मता— {nam mkha'i dkyil du gnas pa'i snang ba bzhin du rang nyid rang bzhin gyis gsal ba yin no//} स्वयं प्रकृत्या प्रकाशात्मतया, नभस्तलवर्त्यालोकवत् त.प.११६क/६८२; पाटवम् — {des na thugs kyang gsal ba'i phyir/} /{rgyu yi bag chags spangs pa yin//} बुद्धेश्च पाटवाद्धेतोर्वासनातः प्रहीयते ।। प्र.वा.११२ख/१.१३९ ३. = {snang ba} निर्भासः — {blo yi rang bzhin gsal ba na/} /{don mi gsal bar snang ba min//} बुद्धिस्वरूपनिर्भासे नार्थस्यास्पष्टभासिता ।। प्र.अ.१६ख/१९; ख्यातिः — {dngos po med pa'i dbang gis de de ltar gsal bar yang rigs pa ma yin te} न चावस्तुवशात् तथा तस्य ख्यातिर्युक्ता त.प.१८९ख/९५ ४. व्यक्तिः [1] पृथगात्मिका — {gzhon nu ma len gyis ni lta ba'i shes pa rtog pa med pa gsal ba rang gi mtshan nyid kyi yul can yin la} कुमारिलस्तु आलोचनाज्ञानं निर्विकल्पकं व्यक्तिस्वलक्षणविषयं वर्णयति त.प.९क/४६३; {gsal ba de gcig la gnas pas/} /{'brel pa thams cad khyab 'gyur min//} सम्बन्धः… तदेकव्यक्तिनिष्ठत्वान्नैव सार्वत्रिको भवेत् ।। त.स.७७ख/७२५ [2] प्रकाशनम् — {don gsal ba} अर्थव्यक्तिः का.आ.३१९ख/१.४१; अभिव्यक्तिः — {des gsal ba ni de'i yul can gyi shes pa skyed par byed pa nyid yin gyi} तद्विषयज्ञानोत्पादनमेव तस्याभिव्यक्तिः त.प.३०३ख/३२०; द्योतनम्— {yang dag don gsal nus pa ni/} /{rang bzhin nyid kyis yod ce na//} भूतार्थद्योतने शक्तिः प्रकृत्यैव स्थिताऽस्य चेत् । त.स.५५क/५३५; प्रकाशनम् — {brda la ltos pa yin pa ste/} /{gsal ba zhe la bzhag na ni/} /{rjes su dpag par bstan yin gyi//} सङ्केतापेक्षया तस्य हृदि कृत्वा प्रकाशनम् । अनुमानत्वमुद्दिष्टम् त.प.४६क/५४१ ५. = {mngon par gsal ba} अभिव्यक्तिः — {de bzhin du dbang phyug kyang 'byin pa dang rjes su 'dzin pa dang sdud pa'i nus pa rnams gsal ba la rnam grangs kyis srog chags rnams kyi skye ba dang gnas pa dang 'jig pa'i rgyu nyid yin no//} तथेश्वरस्याप्याविर्भावानुग्रहसंहारशक्तीनां पर्यायेणाभिव्यक्तौ प्राणिनामुत्पत्तिस्थितिप्रलयहेतुकत्वम् त.प.१९१ख/९९ ६. = {mar me} प्रदीपः, दीपः — {gsal ba'i tshogs}({ba sogs} ) {kyis mchod pa byed/} /{'o ma 'bab} (? {bcas} ){pas sna tshogs 'byung //} पूजयेच्च प्रदीपाद्यैः सक्षीरैर्विश्वसम्भवैः ।। अ.सि.६१क/१६१ ७. = {grags pa} प्रथा, प्रसिद्धिः मि.को.१२५ख ८. ( {bsal ba} इत्यस्य स्थाने) अपाकरणम् — {yon tan mthong ba las byung ba'i} ({bdag gi ba'i lta ba} ){nyes pa mthong bas gsal ba'i phyir ro//} गुणदर्शनसम्भूतस्य आत्मीयदर्शनस्य दोषदर्शनेनापाकरणात् प्र.अ.१४५ख/१५५ ०. प्रासादः — {dbang po la sogs pa thams cad ni gsal ba la sogs pa'i mtshan nyid kyis mtshon par dmigs pa yin gyi} प्रासादादिलक्षणलक्षितं हि सकलमेवेन्द्रियमुपलभ्यते प्र.अ.५१क/५८ • पा. १. प्रभास्वरा, वागाकारविशेषः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{gsal ba ni tshig dang yi ge rab tu grags pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा… प्रभास्वरा प्रतीतपदव्यञ्जनत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८ २. तीव्रत्वम्, ध्वनिगुणः {sgra tsam gyi yon tan ni rim pa dang gsal ba dang zhan pa dang phyogs gcig tu 'jug pa la sogs pa'o//} ध्वनिगुणाः क्रमतीव्रत्वमन्दत्वप्रदेशवृत्तित्वादयः त.प.१५९क/७७१ ३. (ती.द.) स्फोटः — {'on te yig gzhan sgra bdag nyid/} /{yang na brjod min rlung ngo bo/} /{tshig ngag bdag nyid gsal ba'am/} /{yang na 'dra nyid gzhan sel yin//} वर्णादन्योऽथ नादात्मा वायुरूपमवाचकम् । पदवाक्यात्मकः स्फोटः सारूप्यान्यनिवर्तने ।। त.स.८४क/७७५; {bye brag tu smra ba kha cig 'bras bu tshig brjod pas ngag gi gsal ba mi rtag pa yin pa'i phyir bskyed par bya ba nyid du khas len to//} वैभाषिका हि केचित् पदकार्याभिधानेन वाक्यस्फोटमनित्यत्वाज्जन्यं प्रतिपन्नाः त.प.२०४ख/८७७ • ना. सांकाश्यम्, ओ या, नगरम् — {grong khyer gsal bar lha las gshegs pa bstan pa dang} सांकाश्ये नगरे देवावतरणं विदर्शितं भवति वि.व.२८१ख/१.९८ • वि. अभिव्यञ्जकः — {bum sogs rnams la mar me sogs/} /{gsal 'dod} घटादेर्दीपादिरभिव्यञ्जक इष्यते । त.स.७९क/७३५; दीपकः — {rang bzhin gyis gsal mar me ni/} /{brda la ltos pa ma yin no//} प्रकृत्या दीपको दीपो न सङ्केतमपेक्षते । त.स.५५ख/५३६; व्यूढकः — {sde tshan des ma nus na rang gi gsal ba dag bsko ba nyid do//} समन्तृ(सम्मत भो.पा.)त्वं वर्गस्य स्वतोऽस ( श भो.पा.)क्तौ व्यूढकेषु वि.सू.९०क/१०८; स्फुटः, ओ टा — {gsal dang mi gsal rang bzhin dag/} /{mthong 'gyur} पश्येत् स्फुटास्फुटं रूपम् प्र.वा.१३४क/२.४१५; {dran pa gsal po} स्मृतिः स्फुटा त.स.७१क/६६५; विस्फुटः, ओ टा — {de dag gi ngag gsal thos} श्रूयन्ते विस्फुटा वाचस्तेषाम् त.स.७१क/६६५; परिस्फुटः — {'khrul dang ma 'khrul sbyor ba rnams/} /{mtshan nyid khyad par can du gsal//} भ्रान्ताभ्रान्तप्रयुक्तानां वैलक्षण्यं परिस्फुटम् । त.स.५५ख/५४०; सुपरिस्फुटः — {de lta yin na de dag las/} /{des na 'brel pa gsal bar yod//} तेषामस्त्येव सम्बन्धस्तदेवं सुपरिस्फुटम् ।। त.स.११२क/९७१; विशदः — {de ltar bdag nyid chen po des rgyu med par smra ba de rgyu gsal ba rnams kyis spobs pa med par byas nas} इति स महात्मा तमहेतुवादिनं विशदैर्हेतुभिर्निष्प्रतिभं कृत्वा जा.मा.१३५क/१५५; प्रकटः— {ci nas bdag gi yon tan ni/} /{'jig rten kun la gsal ba dang //} अपि सर्वत्र मे लोके भवेयुः प्रकटा गुणाः । बो.अ.२९क/८.१४८; {'jig rten pas smad pa gsang ba'i dam tshig rnams gsal por spyad pas dam tshig dang bral bar 'gyur te} लोकजुगुप्सितैर्गुह्यसमयैः प्रकटेनाचरितैः समयविरहितो भवति वि.प्र.९०ख/३.३; उत्तानः — {zab gsal gnyis ka'i don ldan}… {gsung} गूढोत्तानोभयार्थानि… वाक्यानि श.बु.११२ख/६७; {bzhin gyi mdog gsal ba dang 'dzum pa sngar gtong ba} उत्तानमुखवर्णः स्मितपूर्वङ्गमः श्रा.भू.७१ख/१८५; अच्छः, ओ च्छा — {de na klung nai ran dza na chu gsal ba 'bab stegs bde ba}…{mthong ste} तत्राद्राक्षीन्नदीं नैरञ्जनामच्छोदकां सूपतीर्थाम् ल.वि.१२२क/१८२; {bden pa dang gsal ba dang} …{'thun pa ste/byang} {chub sems dpas de lta bu'i tshig gis} सत्या अच्छा… अनुकूला । ईदृश्या वाचा बोधिसत्त्वः ल.वि.१४१क/२०८; स्वच्छः — {gsal ba'i me long} दर्पणः स्वच्छः त.स.१०ख/१२७; {gsal ba ni shin tu dri ma med pa} स्वच्छाः सुनिर्मलाः बो.प.६१क/२५; शुचिः — {dpe byad bzang po brgyad cu}…{spyan gsal ba dang} अशीत्यनुव्यञ्जनानि… शुचिनयनश्च ल.वि.५८क/७५; गौरः — {khye'u gzugs bzang ba/} {blta na sdug pa/} {mdzes pa/} {gsal ba}…{zhig btsas so//} दारको जातः अभिरूपो दर्शनीयः प्रासादिको गौरः वि.व.१४क/२.८५; पटुः — {shel gyi ljon pa 'dab ma ni/} /{dril bu gsal ba'i sgra ldan sprul//} घण्टापटुरटत्पत्रं निर्ममे स्फटिकद्रुमम् ।। अ.क.२३०क/२५.६३; {blo gsal ba} पटुधियः त.प.९४ख/६४२; पट्वी — {de ni 'du shes gsal ba yang ma yin la} न हि सा पट्वी संज्ञा अभि.भा.६८ख/११३८; पटीयान्— {gsal ba nye bar nyams pa dang /} /{yongs smin 'khrug pa nyid kyis} पटीयसोपघातेन परिपाकाकुलत्वतः । त.स.७१क/६६५; {gsal ba zhes bya ba ni mngal du gnas pa'i phyir ro//} पटीयसेति गर्भपरिवासात् त.प.१०७ख/६६५; उल्बणः — {stag gi chung mas btab cing mi bzad drag por mngon 'joms gsal ba'i khur dag bzod//} तस्य व्याघ्रवधूनिपातविषमक्रूराभिघातोल्बणं सेहे अ.क.१८ख/५१.४४; स्फारः — {nu ma'i ngos su mu tig gi/} /{do shal dga' ma'i bdag po yi/} /{grags pa'i snying po gsal 'dra la/} /{zur mig g}.{yo bas yang yang bltas//} मुक्ताहारं स्तनतटे लोलापाङ्गैर्मुहुर्मुहुः । आलुलोके यशःस्फारसारं रतिपतेरिव ।। अ.क.७३क/७.२६; {rab rtsub mya ngam du gsal 'khor ba'i lam ni shin tu gdung ba 'dir//} सन्तप्तेऽस्मिन् खरतरमरुस्फारसंसारमार्गे अ.क.७९क/७.८७; उद्द्योतनी — {'od kyi rin po ches rab tu brgyan cing gsal ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} ज्योतिरत्नप्रतिमण्डनोद्द्योतनीं नाम (समाधिं भो.पा.) समापद्यते स्म म.मू.८९ख/३ • कृ. १. व्यक्तः, ओ क्ता — {gtan tshigs mtshan nyid gsum par gsal//} व्यक्तो हेतुस्त्रिलक्षणः त.स.५१ख/५०६; {phung po gang zag min zhes pas/} /{de ni gzhan 'di yin par gsal//} स्कन्धो न पुद्गलश्चेति व्यक्ता तस्येयमन्यता ।। त.स.१४क/१६१; {sman pa mkhas pa gsal ba yid rno ba} वैद्यः पण्डितो व्यक्तो मेधावी सु.प.२५ख/५; {de mkhas shing gsal la/} {yid gzhungs pa} सा पण्डिता व्यक्ता मेधाविनी अ.श.१९८क/१८३; अभिव्यक्तः — {ci ste sgron mas gsal na ut+pal sngon po dmar por mthong ba dang} अथ प्रदीपाभिव्यक्तं नीलोत्पलं रक्तं दृश्यते प्र.अ.२३५ख/५९५; सुव्यक्तः, ओ क्ता — {sngar ni de la gnod bstan pas/} /{de ni ma grub par gsal yin//} पुरस्तस्योदिता बाधा सुव्यक्ता तदसिद्धता ।। त.स.१०२क/९००; स्पष्टः — {snang ba gsal ba'i gnas skabs na} स्पष्टालोकावस्थायाम् त.प.२२८ख/९२७; {zhes pa de yi gsal ba yi/} /{tshig dang mdza' bas mtshar skyes pa//} इति स्पष्टगिरा तस्याः स्नेहेन च स विस्मितः । अ.क.२४६ख/२८.६७; {gsal dang rab gsal dri ma med/} /{gzhi 'dzin} स्पष्टं स्फुटं प्रव्यक्तमुल्बणम् अ.को.२१२क/३.१.८१; अज्ञानं स्पशते बाधत इति स्पष्टम् । स्पश बाधनस्पर्शनयोः अ.वि.३.१.८१; विस्पष्टः — {tshig gsal zhing sdeb legs pas chos 'chad pa mthong ngo //} पश्यति स्म…विस्पष्टाक्षरपदन्यासेन… धर्मं देशयन्तम् जा.मा.१५३क/१७६; {rang tshig 'gal la gsal ba'i dpe//} स्ववाग्विरोधे विस्पष्टमुदाहरणम् प्र.वा.१४३क/४.९७; {gsal por the tshom mi za bar bstan par 'gyur ro//} विस्पष्टमसंशयं निर्दिष्टं भवति त.प.११७क/६८५; प्रसन्नः — {dbu ma rtsa ba'i 'grel pa tshig gsal ba zhes bya ba} मूलमध्यमकवृत्तिप्रसन्नपदानाम क.त.३८६०; म.व्यु.७२९५ (१०४क); प्रकाशितः — {gang la gzhan yid ches pa de ni gsal bar brjod do//} प्रकाशितो ह्यसावुच्यते यत्र परस्य सम्प्रतिपत्तिः । प्र.अ.१२३ख/४६७; सूचितः — {bzhin gyi 'od kyis kun dga' ni/} /{gsal bas 'dun pa la smras pa//} उवाच सूचितानन्दश्छन्दकं वदनत्विषा ।। अ.क.२२३क/२४.१६७; द्योतितः — {gsal ba ste yul du byed pa} द्योतितं विषयीकृतम् त.प.२७९ख/१०२६; व्यञ्जितः — {rgyal po'i dpal ni}…{rlung yab kyis gsal shugs ring dang /} /{mu tig mchi ma'i rgyun ldan bzhin//} व्यञ्जितव्यजनोच्छ्वासा लक्ष्मीर्मुक्ताश्रुसन्ततिः । राज्ञाम् अ.क.२४८क/२९.१७; विस्फुटितः, ओ ता — {snod de yang gsal} सा च कुम्भी विस्फुटिता का.व्यू.२०४ख/२६२; दीप्तः — {gsal phyir gzhan dag phal cher ni/} /{brjod par dka' ba dag kyang sbyor//} दीप्तमित्यपरैर्भूम्ना कृच्छ्रोद्यमपि बध्यते । का.आ.३२०ख/१.७२; प्रदीप्तः — {rig pa gsum gyis gsal ba dang /} /{dri med bzhi dang legs par ldan//} विद्यात्रयप्रदीप्तानां चतुर्वैमल्यशालिनाम् ।। अ.क.५५ख/६.२२; उत्तप्तः — {thub mtshan yul na gnas pa dang /} /{gsal la rdzogs pas 'phags pa yin//} देशस्थोत्तप्तपूर्णत्वैर्लक्षणातिशयो मुनेः । अभि.को.१०ख/३.९७; म.व्यु.१८१६ (३९क); {u t+tap+taH'bar ba'am gsal ba'am sbyang ba skabs sbyar} मि.को.१२३क; समाहितः — {snying rje'i dbang gis tshig 'bru gsal bar slob ma la smras pa} करुणाबलसमाहिताक्षरं शिष्यमुवाच जा.मा.४ख/३; व्यूढः — {des ma nus na gsal ba dag bsko'o//} अस(श भो.पा.)क्तौ तेन व्यूढानां सम्मतिः वि.सू.९०क/१०८; उद्भूतः — {ji lta ci zhig ltar mtshungs par/} /{gsal bar gang du rtogs byed pa/} /{de ni dpe zhes bya ste} यथा कथञ्चित्सादृश्यं यत्रोद्भूतं प्रतीयते । उपमा नाम सा का.आ.३२२ख/२.१४; प्रीणितः — {nad med pa dang mthu che ba dang dbang po gsal bar 'gyur ro//} आरोग्यबलवत्प्रीणितेन्द्रियाश्च भवन्ति का.व्यू.२२६ख/२८९ २. भास्वत् — {bdag dang gzhan don ma rmongs gsal spyod pas/} /{rgyal po nam yang dmyal bar yong mi ltung //} चरन् परात्मार्थममोहभास्वता न जातु राजन्निरयं गमिष्यसि ।। जा.मा.१७८ख/२०८; दीप्यमानः — {rdo rje sems dpa'i snang ba yis/} /{rang rang ngo bo gsal bas na//} लोचना वज्रसत्त्वानां दीप्यमाना स्वभावतः । ज्ञा.सि.५३क/१३७. • (द्र.— {yang dag gsal ba/} {yongs su gsal ba/} {rab gsal/} {shin tu gsal ba/} {'od gsal/}).।{gsal bar} 1. व्यक्तम् — {ces skad cig gis/} /{gsal bar grags pa nyams par gyur//} इति व्यक्तं क्षणेन क्षीयते यशः अ.क.३०२ख/३९.६३; {dung la ser sogs rnam shes kyis/} /{gtan tshigs phyi ma gnyis po yang /} /{gsal por ma nges nyid yin te//} कम्बुपीतादिविज्ञानैर्हेत्वोः पश्चिमयोरपि । अनैकान्तिकता व्यक्तम् त.स.७५ख/ ७०८; स्पष्टम् — {gsal bar snang zhes bya ba ni gsal bar dmigs zhes bya ba'i don to//} व्यक्तं समीक्ष्यत इति स्पष्टमुपलभ्यत इत्यर्थः त.प.१५१ख/२८; {gsal bar zhes bya ba ni gsal por te} व्यक्तमिति स्पष्टम् त.प.२००क/११६; विस्पष्टम् — {'khrul pa kho na yin pas yang /} /{'di la gsal bar mtshon par bya//} व्यभिचारोऽपि विस्पष्टमेतस्मिन्नुपलभ्यते ।। त.स.४८ख/४७९; {de phyi rol gyi yul la 'brel pa gsal por dmigs so//} स च बहिर्देशसम्बन्धो विस्पष्टमुपलभ्यते त.प. ३३५ख/३८५; सुविस्पष्टम् — {sngar ni gsal bar bstan zin kyang /} /{rmongs pa rnams kyis nyer mtshon min//} पुरः प्रोक्तं सुविस्पष्टमपि न लक्षितं जडैः ।। त.स.१२०क/१०४०; विशदम्— {dus rnams kun du yod par ni gsal bar dam 'cha'o//} प्रतिज्ञायते तु विशदम्—सर्वकालास्तिता अभि.भा.२३९क/८०३; स्फुटम् — {skabs der mi yi bdag po la/} /{mtshan mkhan rnams kyis gsal bar smras//} अत्रान्तरे नरपतिं प्राहुर्नैमित्तिकाः स्फुटम् । अ.क.२१८ख/२४.१२१; परिस्फुटम् — {de dag gsal por tha dad du/} /{yod pa de ni ji ltar med//} विद्यते तत् कथं नास्ति तयोर्भेदः परिस्फुटम् ।। त.स.६३ख/६०१; सुपरिस्फुटम् — {de lta yin na de dag la/} /{des na 'brel pa gsal bar yod//} तेषामस्त्येव सम्बन्धस्तदेवं सुपरिस्फुटम् ।। त.स.११२क/९७१; प्रकटेन — {gsal por spyad pas dam tshig dang bral bar 'gyur te} प्रकटेनाचरितैः समयविरहितो भवति वि.प्र.९०ख/३.३ २. प्रकाशयितुम् — {sgron ma ni gsal bar bya ba ma yin pa'i dri dang ro la sogs pas brda'i dbang gis gsal bar nus pa ma yin no//} न हि प्रदीपोऽप्रकाश्यं गन्धरसादिकं सङ्केतवशात् प्रकाशयितुमीशः त.प.४३ख/५३६; व्यक्तुम् — {bram ze la sogs pa'i rigs kha dog dang dbyibs ma nges pa'i gsal bas gsal bar bya nus pa ma yin no//} न खलु द्विजत्वादिजातयोऽनियतवर्णसंस्थानात्मतया व्यक्त्या व्यक्तुं शक्याः प्र.अ.१७७ख/५३०.
gsal ba kun rjes 'jug ldan
वि. सर्वव्यक्त्यनुवृत्तिमत् — {de phyir gcig tu 'dod pa'i phyir/} /{gsal ba kun rjes 'jug ldan 'gyur//} इत्येकमिष्टं सामान्यं सर्वव्यक्त्यनुवृत्तिमत् ।। त.स.२८ख/३०५.
gsal ba can
• वि. दीप्तः — {mdangs gsal ba can bde gshegs pad ma'i ngang tshul} दीप्तकान्तिः सुगतकमलशीलः त.प.३३१क/११३० • उ.प. व्यक्तिः — {'on te yi ge mi snang ba'i/} /{gsal ba can sngar rtogs 'gyur ba/} /{gnas pa kho na dran zhe na//} अथ वर्णास्तिरोभूतव्यक्तयो विदिताः पुरा । स्मर्यन्तेऽवस्थिता एव त.स.९९ख/८८१.
gsal ba nyid
१. प्रकाशत्वम्— {rnam shes nyid dang gsal ba nyid/} /{de yang phyi rol la brten min//} विज्ञानत्वं प्रकाशत्वं तच्च ग्राह्ये निरास्पदम् । त.स.७६क /७१०; व्यक्तित्वम् — {mi gsal ba gsal ba nyid kyi phyir/} {dper na gzhan gyi rgyud la yod pa'i mngon sum gyi yul gyi don bzhin no//} यथा परसन्तानवर्तिप्रत्यक्षविषयस्यार्थस्याव्यक्तव्यक्तित्वात् त.प.२५०ख/९७४; व्यक्तिकत्वम् — {mi gsal gsal ba nyid yin pas/} /{gsal ba don grub mi 'gyur te//} अव्यक्तव्यक्तिकत्वेन व्यक्तोऽर्थो न प्रसिध्यति । त.स.११२ख/९७४; व्यज्यता— {gang dag gis kyang gsal ba la/} /{rim gyis 'byung ba sgra tsam gyis/} /{skye ba nyid dang gsal ba nyid/} /{sems pa} जन्यतां व्यज्यतां वाऽपि ध्वनिभिः क्रमभाविभिः । येऽपि स्फोटस्य मन्यन्ते त.स.९९क/८७७; तीव्रता — {gsal ba nyid kyang 'thad pa yin te}…{dman pa yang yin te} तीव्रता च युज्यते…मन्दताऽपि च त.प.१४३ख/७३९ । २. स्पष्टमेव — {rtog pa'i dra ba rnam bsal bas/} /{gsal ba nyid du snang ba yin//} विधूतकल्पनाजालं स्पष्टमेवावभासते ।। प्र.वा.१२९क/२.२८१; स्फुट एव — {de la de ni brjod pas kyang /} /{gsal ba nyid du rtogs par gyur//} स तस्योदीरणेनापि स्फुट एव विभाव्यते ।। अ.क.२३६क/२७.१३.
gsal ba dang bral
= {gsal ba dang gsal ba/}
gsal ba dang bral ba
वि. व्यक्तिरहितः — {gsal ba dang gsal ba dang bral ba'i yul na yang spyi gnas par bsgrub pa'i phyir} व्यक्तिषु व्यक्तिरहितेषु च देशेषु सामान्यं स्थितं साधयितुम् न्या.टी.८४क/२२८.
gsal ba ma yin
= {gsal min/}
gsal ba ma yin pa
= {gsal min/}
gsal ba med
= {gsal med/}
gsal ba med pa
= {gsal med/}
gsal ba yin
• क्रि. प्रकाशते — {der yang brtsad pa mtshungs phyir te/} /{de ni rang nyid gsal ba yin//} तस्यापि तुल्यचोद्यत्वात् स्वयं सैव प्रकाशते ।। प्र.वा.१३१क/२.३२७ • अव्य. व्यक्तम् — {skyed par byed pa'i ngo bo nyid gzhan zhig 'byung ngo zhes bya bar gsal ba yin te} कारकस्य व्यक्तं स्वभावान्तरस्योत्पत्तिः हे.बि.२४६ख/६२; स्फुटम् — {de phyir dbang po'i shes pa 'di/} /{rtog pa med par gsal ba yin//} तस्मादिन्द्रियविज्ञानमकल्पनमिदं स्फुटम् ।। त.स.४६क/४५८.
gsal ba yod pa
वि. परिस्फुटम् — {'chad par 'gyur ba thams cad mkhyen pa'i sgrub par byed pa yang gsal ba yod pa na} वक्ष्यमाणे च परिस्फुटे सर्वज्ञसाधने त.प.२९१क/१०४४.
gsal ba rang gi mtshan nyid kyi yul can
वि. व्यक्तिस्वलक्षणविषयम् — {gzhon nu ma len gyis ni lta ba'i shes pa rtog pa med pa gsal ba rang gi mtshan nyid kyi yul can yin la}…{brjod do//} कुमारिलस्तु आलोचनाज्ञानं निर्विकल्पकं व्यक्तिस्वलक्षणविषयं वर्णयति त.प.९क/४६३.
gsal ba so so
प्रतिव्यक्ति — {las yod ce na de bzhin du/} /{gsal ba so sos phye min nam//} कर्मास्ति चेत् प्रतिव्यक्ति न तु तद्भिद्यते तथा ।। त.स.२८ख/३०४; {'di gsal so so tha dad na/} /{tshangs pa du mar thal 'gyur te//} प्रतिव्यक्ति तु भेदेऽस्य ब्रह्मानेकं प्रसज्यते । त.स.६ख/८९.
gsal ba so so la nges pa
वि. प्रतिव्यक्तिनियतम् — {gsal ba'i dbye ba bstan nas ni gsal ba so so la nges pa'i mtshan nyid bstan par nus kyi} व्यक्तिभेदे च कथिते प्रतिव्यक्तिनियतं लक्षणं शक्यते वक्तुम् न्या.टी.४७क/८७.
gsal ba'i ngo bo
१. ज्योतीरूपम् — {'on kyang rnal 'byor gyi gnas skabs na rang gi bdag nyid gsal ba'i ngo bo gsal ba na rnal 'byor pa rnams kyis mthong bar brjod do//} किन्तु योगित्वावस्थायां स्वमात्मान ज्योतीरूपं तत्प्रकाशमानं योगिनस्तं पश्यन्तीति त.प.१८९क/९४ । २. व्यक्तिरूपम् — {rigs ldan rigs min gang gi phyir/} /{gsal ba'i ngo bo gzhan rten med//} न जातिर्जातिमद् व्यक्तिरूपं येनापराश्रयम् । प्र.वा.११९ख/२.२५.
• वि. १. प्रकाशात्मकम् — {ci ste gsal ba'i bdag nyid kyi shes pa gsal bar nyams su myong ba'i phyir shes pa ma yin par mi 'gyur na} अथ प्रकाशात्मकं ज्ञानं स्पष्टमनुभूयत इति नाज्ञानता स्यात् त.प.२०क/४८७ २. स्फोटात्मकः — {brda sprod pa pa rnams kyis ni tshig gsal ba'i bdag nyid dam ngag gsal ba'i bdag nyid 'dod do//} पदस्फोटात्मको वाक्यस्फोटात्मकश्च वैयाकरणैरिष्टः त.प.१६०ख/७७५ • सं. प्रकाशात्मता — {de'i bdag nyid de gsal ba'i bdag nyid du yongs su gcod pa zhes brjod de} आत्मैव हि स तस्य प्रकाशात्मतया परिच्छेद इत्युच्यते त.प.११७ख/६८५.
gsal ba'i gnas skabs
व्यक्तावस्था — ( {mngon par mi gsal ba'i} ){gnas skabs kyi mtshan nyid khyad par gcig ldog pa na gsal ba'i gnas skabs kyi mtshan nyid gzhan skye ba yod ma yin}(?) {pas 'o ma dang zho'i tha snyad khas len pa'o//} एकस्य अव्यक्तावस्थालक्षणस्यातिशयस्य निवृत्त्या, अपरस्य व्यक्तावस्थालक्षणस्योत्पत्त्या च क्षीरं दधीति व्यवहारस्योपगमात् वा.टी.८६ख/४४.
gsal ba'i snang ba
स्फुटाभत्वम् — {rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या.टी.४४क/६८.
gsal ba'i bu mo
ना. दाक्षायणी, नक्षत्रम् — {gsal ba'i bu mo tha skar sogs/} /{skar ma} दाक्षायण्योऽश्विनीत्यादिताराः अ.को.१३४ख/१.३.२१; दक्षस्यापत्यानि स्त्रियः दाक्षायण्यः अ.वि.१.३.२१.
gsal ba'i byed rgyu
पा. अभिव्यक्तिकारणम्, कारणभेदः — {byed rgyu bcu la 'byung ba'i byed rgyu}…{gsal ba'i byed rgyu ni dper na gzugs kyi snang ba lta bu'o//} दश कारणानि—उत्पत्तिकारणम्…अभिव्यक्तिकारणम्, तद्यथा आलोको रूपस्य म.भा.७ख/६४; प्रकाशनकारणम् — {gsal ba'i byed rgyu ni sgrib pa bsal bar byed pa'i phyir ro//} प्रकाशनकारणमावृतस्याभिव्यञ्जनात् अभि.स.भा.२६ख/३६.
gsal ba'i dbye ba
व्यक्तिभेदः — {rnam par dbye ba ni gsal ba'i dbye ba yin la} प्रकारभेदो हि व्यक्तिभेदः न्या.टी.४७क/८७.
gsal bar gyur
= {gsal gyur pa/}
gsal bar gyur pa
= {gsal gyur pa/}
gsal bar grags pa
वि. प्रथितः म.व्यु.२६२३ (४९क); मि.को.१२५ख ।
gsal bar bgyid pa
वि. अवभासकरः, ओ करी — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gsal bar bgyid pa lags te} अवभासकरी भगवन् प्रज्ञापारमिता अ.सा.१५१ख/८६.
gsal bar 'gyur
= {gsal 'gyur/}
gsal bar 'gyur ba
= {gsal 'gyur/}
gsal bar brjod pa
वि. स्फुटवादी उ.वृ.३६ख ।
gsal bar ston pa
वि. व्यञ्जकः — {rtabs shing rings rings skad du smra ba'i tshig rang bzhin khyad par can gsal bar ston pa} ससम्भ्रमाम्रेडितपदं स्वभावातिशयव्यञ्जकम् जा.मा.४ख/३.
• क्रि. व्यक्तं समीक्ष्यते — {gsal bar snang zhes bya ba ni gsal bar dmigs zhes bya ba'i don to//} व्यक्तं समीक्ष्यत इति स्पष्टमुपलभ्यत इत्यर्थः त.प.१५१ख/२८ • सं. १. स्पष्टावभासः — {gsal bar snang ba mi slu'i phyir/} /{de yang mngon sum 'dod pa yin//} स्पष्टावभाससंवे(संवा भो.पा.)दात् तच्च प्रत्यक्षमिष्यते ।। त.स.१२६ख/१०९१; स्पष्टः प्रतिभासः — {dga' ba dang yongs su gdung ba la sogs pa'i ngo bos gsal bar snang bar yang mi 'gyur te} आह्लादपरितापादिरूपेण स्पष्टः प्रतिभासो न प्राप्नोति त.प.१९क/४८५; स्पष्टावभासनम् — {des na rnam shes gcig la ni/} /{chos rnams dag ni thams cad kyang /} /{cig car gsal bar snang srid pa} सम्भवत्येकविज्ञाने सकृत् स्पष्टावभासनम् । सर्वेषामपि धर्माणाम् त.स.१२५ख/१०८५; स्फुटप्रतिभासनम् — {gsal bar snang ba nyid du grub pa na chos thams cad ye shes gcig la cig car gsal bar snang ba grub pa} स्फुटप्रतिभासित्वे सिद्धे सिद्धमेव सर्वधर्माणामेकज्ञाने युगपत्स्फुटप्रतिभासनम् त.प.३११क/१०८४ । २. विस्पष्टप्रतिभासत्वम् — {gsal bar snang ba'i phyir ro//} विस्पष्टप्रतिभासत्वात् त.प.७ख/४६१; स्फुटाभत्वम् — {rab kyi mtha' ni gang gi tshe gsal ba'i snang ba cung zad ma rdzogs pa yin te} प्रकर्षस्य पर्यन्तो यदा स्फुटाभत्वमीषदसम्पूर्णं भवति न्या.टी.४३ख/६७; व्यक्तभासित्वम् — {gsal bar snang phyir mngon sum dang /} /{dngos dang 'brel phyir tshad ma yin//} प्रत्यक्षं व्यक्तभासित्वात् प्रमाणं वस्तुसम्मतेः । त.स.१२५ख/१०८४ ३. प्रसेनम् म.व्यु.४२६८ (६७क); • वि. स्पष्टाभः — {mi rtag dmigs pa nyid la yang /} /{gsal bar snang 'gyur} अनित्यालम्बनत्वेऽपि स्पष्टाभाः स्युः त.स.१२क/१४०; {de min/} {gsal snang thal 'gyur phyir//} न, स्पष्टाभप्रसङ्गतः त.स.९९ख/८८१; स्फुटाभः — {de ni rnal 'byor pa'i mngon sum yin no/} /{de ni gsal bar snang ba yin la} तद् योगिनः प्रत्यक्षम् । तद्धि स्फुटाभम् न्या.टी.४४क/६९; स्पष्टप्रतिभासः, ओ सा — {gsal bar snang bar} ({mi} ){'gyur zhes bya ba 'di ni thal bar 'gyur ba gzhan yin te} स्पष्टप्रतिभासा च न प्राप्नोतीत्ययमपरः प्रसङ्गः त.प.१७क/४८०; विशदप्रतिभासः — {de tshe gsal bar snang ba yi/} /{don snang ba ni med phyir ro//} विशदप्रतिभासस्य तदाऽर्थस्याविभावनात् । प्र.वा.१२३क/२.१३०; स्फुटप्रतिभासः — {'khrul pa'i rgyu mtshan thag ring du spangs pa'i rnam par shes pa gsal bar snang ba skye ba yin la} दूरीकृतभ्रान्तिनिमित्तमेव स्फुटप्रतिभासं प्रजायते विज्ञानम् त.प.२३६ख/९४४; स्पष्टाकारः — {gsal bar snang ba'i shes pa skyes na 'di ni 'di lta bu ma yin no zhes bya bar 'gyur ba yin no//} नेदमेवम्भूतमिति स्पष्टाकारप्रत्ययोदये सति भवति प्र.अ.१७क/१९; स्पष्टप्रकाशनः — {sgom pa'i rab mtho blo gcig la/} /{chom rkun gsal bar snang ba yin//} भावनोत्कर्षनिष्ठैकबुद्धिस्पष्टप्रकाशनाः । त.स.१२५ख/१०८५; स्फुटप्रकाशनः — {gang dag dngos po nyid dang shes bya nyid la sogs pa'i chos dang ldan pa de dag ni goms pa rab kyi mthar phyin par 'jug pa'i shes pa gcig la gsal bar snang ba srid pa yin te} ये वस्तुत्वज्ञेयत्वादिधर्मयोगिनस्ते सम्भवद्भावनाप्रकर्षपर्यन्तवर्त्येकज्ञानस्फुटप्रकाशनाः त.प.३११क/१०८४.
gsal bar snang ba can
वि. स्पष्टाभः — {bsgoms pa yi/} /{stobs kyis sprul pa rtog med dang /} /{gsal bar snang ba can} स्पष्टाभं निर्विकल्पं च भावनाबलनिर्मितम् ।। प्र.वा.१२९क/२.२८४.
gsal bar snang ba nyid
स्फुटाभता — {gsal bar snang ba nyid kyis don yin na ni rang gi mtshan nyid yin pas} स्फुटाभतया चार्थत्वे स्वलक्षणमेव प्र.अ.१७५ख/१९०; स्फुटाभत्वम् — {ji srid du gsal bar snang ba nyid ma rdzogs pa de srid du de khyad par du 'gro ba yin la} यावद्धि स्फुटाभत्वमपरिपूर्णं तावत् तस्य प्रकर्षगमनम् न्या.टी.४३ख/६७; स्फुटप्रतिभासित्वम् — {gsal bar snang ba nyid du grub pa na chos thams cad ye shes gcig la cig car gsal bar snang ba grub pa} स्फुटप्रतिभासित्वे सिद्धे सिद्धमेव सर्वधर्माणामेकज्ञाने युगपत्स्फुटप्रतिभासनम् त.प.३११क/१०८४; स्पष्टप्रतिभासित्वम् — {rnam par rtog pa'i rjes su 'brel ba la gsal bar snang ba nyid rigs pa ma yin te} न हि विकल्पानुबद्धस्य स्पष्टप्रतिभासित्वं युक्तम् त.प.७ख/४६१.
gsal bar snang bar 'gyur
क्रि. स्पष्टाभं प्राप्नोति — {tshogs pa'i shes pa}… {gsal bar snang bar 'gyur te} समुच्चयज्ञानं स्पष्टाभं प्राप्नोति त.प.२०६क/८८१; परिस्फुटं भाति — {bsgoms pa yongs su rdzogs pa na/} /{de dang de dag gsal snang 'gyur//} ते ते भान्ति परिस्फुटम् । भावनापरिनिष्पत्तौ त.स.१२५ख/१०८४.
gsal bar bya
= {gsal bya/}
gsal bar bya ba
= {gsal bya/}
gsal bar bya ba dang gsal bar byed pa'i ngo bo
पा. व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावः — {gsal bar bya ba dang gsal bar byed pa'i ngo bo la sogs pa las 'brel pa gzhan yang med pa'i phyir} अन्यस्यापि व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावादेः संबन्धस्य…अभावात् प्र.वृ.३०३ख/४९.
gsal bar bya ba dang gsal bar byed pa'i dngos po
पा. व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावः — {gsal bar bya ba dang gsal bar byed pa'i dngos po de lta bur gyur pa ni de la med pa'i phyir ro//} तथाभूतस्य व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावस्य तत्राभावात् प्र.वृ.३०५ख/५१.
gsal bar bya ba ma yin pa
• क्रि. नैव प्रकाश्यते — {mar me gsal bar bya min te/} /{gang phyir mun gyis bsgribs pa med//} नैव प्रकाश्यते दीपो यस्मान्न तमसाऽऽवृतः ।। बो.अ.३१ख/९.१८ • कृ. अप्रकाश्यम् — {sgron ma ni gsal bar bya ba ma yin pa'i dri dang ro la sogs pa brda yi dbang gis gsal bar nus pa ma yin no//} न हि प्रदीपोऽप्रकाश्यं गन्धरसादिकं सङ्केतवशात् प्रकाशयितुमीशः त.प.४३ख/५३६.
gsal bar bya min
= {gsal bar bya ba ma yin pa/}
gsal bar byas
= {gsal byas/}
gsal bar byas pa
= {gsal byas/}
gsal bar byed
= {gsal byed/}
gsal bar byed du gzhug
क्रि. आलोकापयति — {phyag rgya'i b+ha ga yang gsal bar byed du gzhug go//} मुद्राभगं चालोकापयति वि.प्र.१५७ख/३.११९.
gsal bar byed pa
= {gsal byed/}
gsal bar byed pa'i rgyu
पा. व्यञ्जकहेतुः म.व्यु.४४६२ (७०क).
gsal bar byed par 'gyur
क्रि. १. व्यक्तीकरिष्यते — {'di'i sun 'byin pa phyis gsal bar byed par 'gyur ro//} एतच्च दूषणं पश्चाद्व्यक्तीकरिष्यते त.प.३६क/५२०; स्पष्टीकरिष्यते — {don 'di ni}…{zhes bya ba la sogs pas gsal bar byed par 'gyur ro//} अस्यार्थः…इत्यादिना स्पष्टीकरिष्यते त.प.१७७ख/८१५; उत्तानीकरिष्यति — {e ma'o 'phags pa rab 'byor 'dis ni gsal bar byed par 'gyur ro//} उत्तानीकरिष्यति बत अयमार्यसुभूतिः अ.सा.३४ख/१९; व्यञ्जको भविष्यति — {de bzhin du sgra rna legs byas phyir te/} {rna ba legs par byed pa'i phyir sgra'i mngon par gsal bar byed par 'gyur ro//} तथा ध्वनिरपि श्रोत्रसंस्कृतेः श्रोत्रसंस्करणात्, शब्दस्याभिव्यञ्जको भविष्यति त.प.१४२क/७३५ । २. व्यञ्जकं स्यात् — {de lta na gang su yang rung ba gsal bar byed par 'gyur ro//} एवं हि यत्किञ्चिद्यस्य कस्यचिद् व्यञ्जकं स्यात् त.प.१८०क/८२१.
gsal bar 'byung
क्रि. प्रकटो भविष्यति — {'jam dpal grags pa chen po gsal bar 'byung} महायशा मञ्जुश्रीः प्रकटो भविष्यति वि.प्र.१७३ख/१.२६.
gsal bar ma byas pa
अनभिव्यक्तिः — {ma 'on pa yang mngon par gsal bar ma byas pa'i sgra mi 'dzin to//} अबधिरस्याप्यनभिव्यक्तेः शब्द(स्या पा.भे.)ग्रहणम् त.प.१४७ख/७४६.
gsal bar smra ba
स्फोटवादी — {zhes bya ba la sogs pas gsal bar smra ba la tshogs pa'i shes pa brjod pa ni gzhon nu ma len gyis smras pa} इत्यादिना कुमारिलेन स्फोटवादिनं प्रति समुच्चयज्ञानं वर्णितम् त.प.२०६क/८८१.
gsal bar smra byed pa
वि. स्फुटालापः — {de dus de yi gnas su bdag/} /{ri bong gsal bar smra byed pa/} /{de yi gtam la yid gcugs skyes/} /{mdza' ba dang ldan rtag gnas gyur//} तस्मिन् काले स्फुटालापः शशकोऽहं तदाश्रमे । तत्कथाजातविश्रम्भः प्रीतिमान् अवसं सदा ।। अ.क.२७९ख/१०४.८.
gsal bar mdzad
= {gsal mdzad/}
gsal bar mdzad pa
= {gsal mdzad/}
gsal bya
• कृ. व्यङ्ग्यः — {snang ba ma bzung bar de'i gsal bar bya ba bum pa la sogs pa 'dzin par rigs pa ma yin no//} न ह्यालोकाग्रहणे तद्व्यङ्ग्यस्य घटादेर्ग्रहणं युक्तम् त.प.१३८ख/७२९; {'byung ba mi brtan 'gyur nyid de/} /{mar me gsal bya bum sogs bzhin//} भावोऽस्थिरो भवेदेव दीपव्यङ्ग्यघटादिवत् ।। त.स.३०ख/३२१; प्रकाश्यः — {gsal bar bya ba'i dngos po gzhan med pa'i phyir dang gsal bar byed pa gzhan dang bral ba'i phyir} प्रकाश्यवस्त्वन्तराभावात् प्रकाशान्तरविरहाच्च त.प.८९क/६३१ • सं. द्योतनम् — {de lta bas na khyad par gsal bar bya ba'i phyir zlos pa ma yin no//} तस्माद् विशेषद्योतनान्न पुनरुक्तता त.प.३३क/५१४; ख्यापनम् — {de'i dngos po gsal bar bya ba'i phyir gang gi tshe sgra gcig sbyor ba} तेषां तद्भावख्यापनाय हि एकशब्दो नियुज्येत यदि वा.न्या.३२९क/३१; सम्प्रख्यानम् — {ting nge 'dzin la dbang gsal bar bya ba} समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.भा.५९ख/११०३; {ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya zhing mi brjed par bya ba ni ting nge 'dzin la dbang ba gsal bar bya ba'o//} समाधिवशिनः सम्प्रख्यानम् असम्मोषः समाधिवशिसम्प्रख्यानम् अभि.स्फु.२७६क/११०३.
gsal byas
• क्रि. १. प्रकटीचकार — {mngon 'dod gsar pa nyams su myong byed pa'i/} /{rang gi ngo bo bdag la gsal bar byas//} विभाव्यमानाभिनवाभिलाषं मयि स्वभावं प्रकटीचकार ।। अ.क.२९९क/१०८.६९ २. दीप्यते — {gal te sgra don snang ba ni/} /{'khor ba'i bar du mi gsal na//} (? {sgras bod snang ba yis/} /{'khor ba gsal bar ma byas na//} पा.भे.) यदि शब्दाह्वयं ज्योतिरासंसारान्न दीप्यते ।। का.आ.३१८ख/१.४; व्यज्यते — {gang gi tshe gsal bar byed pa rnams kyis tshad ma'i rang gi ngo bo gsal bar byas pa de'i tshe de dmigs par 'gyur gyi} यदा हि व्यञ्जकैः प्रमाणस्वरूपं व्यज्यते, तदा तदुपलभ्यते त.प.२१८ख/९०७ • भू.का.कृ. प्रकाशितः — {'od chen pos ni gsal byas na/} /{de yang gsal po kho nar 'gyur//} सा च पट्वी भवत्येव महातेजःप्रकाशिते ।। त.स.८१ख/७५२; {dang po'i sgra nyid kho na yis/} /{de ni thams cad du gsal byas//} प्रथमेनैव शब्देन सर्वथा तत् प्रकाशितम् । त.स.४१ख/४२२; सम्प्रकाशितः — {tshig gang zhig gis gsal bar byas//} येन वचसा सम्प्रकाशिताः त.स.१३२क/११२१; व्यक्तीकृतः — {bya rgod kyis gsal byas mthong nas/} /{da lta ci phyir 'byer bar byed//} गृध्रैर्व्यक्तीकृतं पश्य किमिदानीं पलायसे ।। बो.अ.२५क/८.४५; स्पष्टीकृतः — {zhes bya ba la sogs pa tshad ma rnam par nges par gsal bar byas so//} प्रमाणविनिश्चये तु स्पष्टीकृतमेवेदम् वा.टी.६६ख/२१; विस्पष्टीकृतः — {de yang gsal bar byas pa yin no//} तदपि विस्पष्टीकृतम् बो.प.५०ख/११; प्रकटितः — {zhes smras pa ni+i ches gsal bar bdag nyid mkhas pa rnams kyi tshogs pa 'dir ches rmongs pa nyid du gsal bar byas pa yin no//} इति… ब्रुवता स्फुटतरमात्मन एव प्रकटितमिह विद्वज्जनसदसि महामौर्ख्यम् त.प.३२२क/१११२; अभिव्यञ्जितः, ओ ता — {legs par smra bas gsal bar byas pa} सुभाषिताभिव्यञ्जितया जा.मा.३३ख/३९; परिदीपितः — {'dis ci zhig gsal bar byas she na} अनेन किं परिदीपितम् र.व्या.८५क/२१; सूचितः — {de la de yis rang gi spyod/} /{shugs rings} निश्वाससूचितम् । अ.क.२३क/५२.३८; स्फुटितः — {bdag gi bshad tshig nyi zer dag gis gsal byas} व्याख्यापदार्ककिरणैः स्फुटितं मदीयैः अभि.स्फु.३३३क/१२३४; स्फुटीकृतः — {rab 'phro so yi 'od zer rnams kyis ge sar dag ni gsal bar byas} दशनकिरणैरुत्सर्पद्भिः स्फुटीकृतकेसरम् ना.ना.२३९क/१२६; उत्तानीकृतः — {nga dang de bzhin gshegs pa gzhan dag gis kyang thugs su chud de/} {ji lta ba bzhin du bshad do//} {btags so//} {bkrol to//} {gsal bar byas so//} मया अन्यैश्च तथागतैरनुगम्य यथावद्देशितं प्रज्ञप्तं विवृतमुत्तानीकृतम् ल.अ.१४६ख/९३; समुद्गीर्णः — {mdzes ma}…{de yis rtog pas gsal byas pa'i/} /{gzugs brnyan lta bu la brten par/} /{sngon du byas nas} सुन्दरीं…स सङ्कल्पसमुद्गीर्णं प्रतिबिम्बमिवाश्रिताम् । कृत्वा पुरः अ.क.१०४ख/१०.५५ • सं. प्रकाशनम् — {de lta bu slob dpon dbyig gnyen la sogs pas mdzod dang don dam pa bdun cu pa la sogs par dgongs pa gsal bar byas pa'i phyir ro//} एवमाचार्यवसुबन्धुप्रभृतिभिः कोशपरमार्थसप्ततिकादिष्वभिप्रायप्रकाशनात् त.प.२२४क/१६४.
gsal byas te
अवभास्य — {gnas gtsang ma'i gnas de thams cad 'od chen po'i snang bas gsal bar byas te} सर्वं च तं शुद्धावासभवनं महता रश्म्यवभासेनावभास्य म.मू.८९ख/३.
gsal byas 'gyur
क्रि. प्रकटितं स्यात् — {bdag gis rtog pa sngon du byed pa ma yin pa nyid chen por gsal bar byas par 'gyur ro//} महदप्रेक्षापूर्वकारित्वं आत्मनि प्रकटितं स्यात् प्र.अ.१३७ख/१४७.
gsal byas pa
= {gsal byas/}
gsal byas zin
भू.का.कृ. निराकृतः — {me nyid la sogs spyi nyid ni/} /{rgyas pa ru ni gsal byas zin//} तेजस्त्वादि च सामान्यं विस्तरेण निराकृतम् । त.स.८९ख/८१३.
gsal byas yin
क्रि. परिदीपितो भवति — {'di thams cad kyis bcom ldan 'das gzhan la phan pa bsgrub pa phun sum tshogs pa yang dag pa'i thabs can yin par gsal bar byas pa yin te} एतेन च सर्वेण भगवतः सम्यक्परहितानुष्ठानसम्पत् सोपाया परिदीपिता भवति त.प.१४६क/१९.
gsal byed
• क्रि. १. भासं करोति — {'jig rten na yang gang zhig mchog tu gsal bar byed pa de la nyi ma zhes bya'i} लोके यः प्रकर्षेण भासं करोति स भास्कर उच्यते अभि.स्फु.१८४क/९४०; स्फुटं करोति — {nye ba ma yin pa na rung ba'i yul na gnas pa nyid kyi ni mi gsal bar byed de} असन्निहितस्तु योग्यदेशस्थ एवास्फुटं करोति न्या.टी.४४ख/७४; स्पष्टीकुरुते — {zhes bya ba la sogs pas gsal bar byed do//} इत्यादिना स्पष्टीकुरुते त.प.१८क/४८२; प्रकाशनं करोति— {legs par bshad pa bden pa'i lam ni gsal bar byed//} सुभाषितं सत्यपथप्रकाशनं करोति अ.क.२३९क/९१.१; आलोकं करोति — {sems can rnams kyi rang gi yid la 'dod pa'i nus pa gang yin pa rnams dngos po rnams gsal bar byed de} सत्त्वानां स्वमनसीच्छाशक्तिर्या भावानामालोकं करोति वि.प्र.२७०क/२.९०; प्रकाशनं क्रियते— {phul byung mig ni thob pas kyang /} /{ring la gnas par gyur pa yi/} /{phra ba'i gzugs sogs gsal bar byed//} चक्षुषाऽपि च दूरस्थसूक्ष्मरूपप्रकाशनम् । क्रियतेऽतिशयप्राप्त्या त.स.११५क/९९९; भासति— {mtshan gyis spras pa ye shes yon tan phyug/} /{thub pa'i rgyal po 'gro ba kun la gsal//} भासति सर्वजगे मुनिराजा लक्षणचित्रित ज्ञानगुणाढ्यः ।। रा.प.२२८ख/१२१; प्रकटयति — {de nye bar bkod pa ni khyed cag spyir btang ba dang dmigs kyis bsal ba'i yul mngon par mi shes pa kho na gsal bar byed pa 'ba' zhig tu zad do//} केवलं तदुपन्यासो भवत उत्सर्गापवादविषयानभिज्ञतामेव प्रकटयति त.प.२४१ख/९५४; स्पष्टयति — {'di nyid brjod ces bya ba 'dis gsal bar byed do//} एतदेव गीयत इत्यनेन स्पष्टयति त.प.१९८क/११२; प्रकाशयति — {chos nyid de mngon sum du byas shing bzung nas gang dang gang 'chad pa dang}…{gang dang gang gsal bar byed pa dang} तां धर्मतां साक्षात्कृत्य धारयित्वा यद्यदेव भाषन्ते…यद्यदेव प्रकाशयन्ति अ.सा.३ख/२; व्यनक्ति — {'di nyid gsal bar byed pa} इदमेव व्यनक्ति बो.प.९४ख/५९; व्यज्यते — {gang gi tshe byas pa'i khyad par 'ga' zhig gis dngos po 'ga' zhig la gsal bar byed pa} यदा केनचित् क्रियाविशेषेण क्वचित् पदार्थे व्यज्यते त.प.१५९ख/७७२; दीव्यति — {za ba'am gsal bar byed ces pa'am//} भुङ्क्ते दीव्यति वा त.स.४२ख/४३१; दीप्यते — {gang phyir chu 'dzin phreng ba yi/} /{bya ba gcig nyid gsal byed 'dir/} /{du ma'i sgra yis nyer blangs pa/} /{de phyir don gcig gsal byed do//} अनेकशब्दोपादानात् क्रियैवैकाऽत्र दीप्यते । यतो जलधरावल्यास्तस्मादेकार्थदीपकम् ।। का.आ.३२५ख/२.१११; द्योतयति— {de ni byas pa la sogs pa bzhin du don gzhan rnam par bcad nas gsal bar byed do//} तत्कृतकत्वादिवदर्थान्तरव्यवच्छेदेन द्योतयति त.प.४५ख/५४०; द्योत्यते — {des byas pa'i nus pa gsal bar byed kyi} तत्कृतं सामर्थ्यं द्योत्यते अभि.भा.९४ख/१२३०; सूचयति — {mchog gi longs spyod skal bzang dga' ston gyis/} /{bdag nyid chen po'i legs byas gsal bar byed//} दिव्यभोगसुभगाः सुखोत्सवैः सूचयन्ति सुकृतं महात्मनाम् ।। अ.क.२७७क/१०३.१; {'chi ba gsal byed pa} मरणं सूचयन्ति का.आ.३२६ख/२.१३५; सूच्यते — {ngo mtshar rgyas pa phul byung rang bzhin mtshan nyid rnams kyis gsal bar byed//} सूच्यते…स्फीताश्चर्यैरतिशयमयैर्लक्षणैः अ.क.१४६क/६८.५४; रूपयति — {de ltar 'dir ni gnyis sogs kyi/} /{yan lag rnams kyang gsal byed pa/} /{'di ni yan lag gcig gzugs can/} /{ldan dang mi ldan tha dad byed//} एकाङ्गरूपकं चैतदेवं द्विप्रभृतीनि च । अङ्गानि रूपयन्त्यत्र योगायोगौ भिदाकरौ ।। का.आ.३२४ख/२.७५; रञ्जयति — {gang zhig rang gi rnam pa'i rjes su byed pa'i blos khyad par can gsal bar byed pa de ni khyad par zhes bya'o//} यत् स्वाकारानुरक्तया बुद्ध्या विशेष्यं रञ्जयति तद्विशेषणमुच्यते त.प.३२८क/३७२; विवृणोति — {gdong pa'i 'dam skyes smin 'khyog cing /} /{rngul gyi chu ni zag pa dang /} /{mig dag kun du dmar ba 'di/} /{myos pa'i gnas skabs gsal bar byed//} वल्गितभ्रु गलद्घर्मजलमालोहितेक्षणम् । विवृणोति मदावस्थामिदं वदनपङ्कजम् ।। का.आ.३२४ख/२.७२; शंसति — {lus las rim gyis blo 'byung na/} /{de yi rim pa gsal bar byed//} क्रमाद्भवन्ती धीः कायात् क्रमं तस्यापि शंसति ।। प्र.अ.५२ख/६० २. विवृणुयात् — {de ltar na ni grangs can rang gis mtshang gsal bar byed pa yin no//} एवं हि स सांख्यः स्वकौपीनमेव विवृणुयात् प्र.अ.१२६ख/४७१ • सं. १. प्रकाशः — {gsal bar bya ba'i dngos po gzhan med pa'i phyir dang gsal bar byed pa gzhan dang bral ba'i phyir} प्रकाश्यवस्त्वन्तराभावात् प्रकाशान्तरविरहाच्च त.प.८९क/६३१; {ma shes don gyi gsal byed kyang}… {'di gsal bar byed pas na gsal byed de} अज्ञातार्थप्रकाशो वा…प्रकाश्यतेऽनेनेति प्रकाशः प्र.अ.२६क/३०; व्यक्तिः — {tshig rnams don gcig la nges na/} /{don gzhan rtogs par mi 'gyur ro/} /{don du ma dang mngon 'brel na/} /{'gal ba gsal bar byed pa srid//} गिरामेकार्थनियमे न स्यादर्थान्तरे गतिः । अनेकार्थाभिसम्बन्धे विरुद्धव्यक्तिसम्भवः ।। त.प.४४क/५३६; अभिव्यक्तिः — {blo gros chen po gal te sgra dang don tha dad na ni don gsal bar byed pa'i rgyu sgra ma yin par 'gyur} यदि च पुनर्महामते अर्थो रुतादन्यः स्यात्, अरुतार्थाभिव्यक्तिहेतुकः स्यात् ल.अ.११६ख/६३; द्योतः — {lU yi pa'i mngon par rtogs pa'i 'grel pa'i TI kA khyad par gsal byed ces bya ba} लूयिपाभिसमयवृत्तिटीकाविशेषद्योतनाम क.त.१५१०; प्रकाशनम् — {gtan tshigs khyab pa med pa gsal bar byed pa'i phyir} हेतोरव्याप्तिप्रकाशनात् त.प.२३५क/९४१; {don gsal bar byed pa} अर्थप्रकाशनम् त.प.१९८ख/११३; प्रकटनम् — {dam pa'i lam mchog gsal bar byed mkhas snang ba dag ni bsod nams nyid//} सन्मार्गाग्रप्रकटनपटुः पुण्यमेव प्रकाशः अ.क.२९०ख/१०७.२९; आलोकनम्— {dam pa'i lam ni gsal byed pa'i/} /{legs bshad de ltar rin chen yin//} सन्मार्गालोकने रत्नं तद्विधं तु सुभाषितम् ।। अ.क.२८९क /१०७.१३; द्योतनम् — {don ni gsal bar byed nus pa/} /{rtag pa kho nar gnas pa'i phyir//} अर्थद्योतनशक्तेश्च सर्वदैव व्यवस्थितेः । त.स.९७क/८६२; उद्द्योतनम्— {sgron ma gsal bar byed pa zhes bya ba'i rgya cher bshad pa} प्रदीपोद्द्योतननामटीका क.त.१७८५; भासकरणम्— {rim pa lnga'i don gsal bar byed pa zhes bya ba} पञ्चक्रमार्थभासकरणनाम क.त.१८३३; अभिव्यञ्जनम् — {gsal ba'i byed rgyu ni sgrib pa gsal bar byed pa'i phyir ro//} प्रकाशनकारणमावृतस्याभिव्यञ्जनात् अभि.स.भा.२६ख/३६; अभिव्यक्तिकरणम् — {gzugs gsal bar byed par chos mthun pas ni shes bya thams cad kyi rnam pa thams cad snang bar byed pa'i phyir ro//} रूपाभिव्यक्तिकरणसाधर्म्येण सर्वाकारज्ञेयावभासकत्वात् र.व्या.८१क/१२; उत्तानीकरणम् — {gsal bar byed pa ni bshad pa la nges pa'i stobs bskyed pa'i phyir lan mang du byed pa dang ldan par ston pa yin no//} उत्तानीकरोति उत्तानीकरणं बहुलीकारानुगता देशना निश्चयबलाधानार्थम् सू.व्या.१८३ख/७९; उत्तानक्रिया— {bkrol ba'i gnas rnams yang dang yang du gsal bar byed pa la yang brten nas} विवृतानां च स्थानानां भूयो भूयः उत्तानक्रियामागम्य बो.भू.४४क/५७; व्यवदानम् — {des don gsal bar byed pa'i phyir te/} {mngon du gsal bar byed pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go//} तेनार्थव्यवदानादभिव्यञ्जनादित्यर्थः अभि.स.भा.६९क/९६ २. = {gsal byed yi ge} व्यञ्जनम् — {dbyangs rnams kyi thig le dang gsal byed rnams kyi rnam par bcad pa dang} स्वराणां बिन्दुः, व्यञ्जनानां विसर्गः वि.प्र.३५ख/४.१०; {sngags kyi sa bon rnams ni gsal byed sna tshogs brtsegs pa dbyangs dang bcas pa rnams so//} मन्त्रबीजानि नानाव्यञ्जनसंयुक्तानि स्वरसहितानि वि.प्र.४६ख/४.४९ ३. = {yi ge} वर्णः, अक्षरम् — {sna ldan dbus na gsal byed bzhis/} /{yongs su rnam par brgyan pa yi/} /{grong khyer 'ga' yod} नासिक्यमध्या परितश्चतुर्वर्णविभूषिता । अस्ति काचित्पुरी का.आ.३३८ख/३.११४ ४. = {mig} अक्षि, नेत्रम् — {dper na mig ni mig ces bya ba'i rnam grangs de las gzhan pa 'dren byed dang gsal byed dang khrid byed dang lta ba la sogs pa rnam grangs su gtogs pa gzhan dag tu'ang 'gyur te} यथा चक्षुश्चक्षुरित्येतस्मात्पर्यायादन्येष्वपि नेत्राक्षिनयनलोचनादिषु पर्यायान्तरेषु क्षरति अभि.स.भा.९क/१० ५. = {'od} दीधितिः, किरणः— {'ded byed 'od byed nam mkha' 'jal/} /{phyogs 'gro 'od 'gro chu 'thung phod/}…{gsal byed mo//} किरणोस्रमयूखांशुगभस्तिघृणिपृश्नयः ।…दीधितिः स्त्रियाम् ।। अ.को.१३५ख/१.३.३३; दीधीते दीप्यते दीधितिः । दीधीङ् दीप्तिदेवनयोः अ.वि.१.३.३३ ६. = {gsal byed nyid} दीपकत्वम् — {zhes sogs gsal byed yin mod kyang /} /{snga ma snga ma ltos pa yi/} /{ngag gi phreng ba rab ldan phyir/} /{de ni phreng ba'i gsal byed 'dod//} इत्यादिदीपकत्वेऽपि पूर्वपूर्वव्यपेक्षिणी । वाक्यमाला प्रयुक्तेति तन्मालादीपकं मतम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०७ • पा. १. दीपकम्, अलङ्कारभेदः — {rigs dang bya ba yon tan rdzas/} /{tshig gcig la ni gnas pa yis/} /{gal te ngag kun la phan na/} /{de ni gsal byed du brjod dper//} जातिक्रियागुणद्रव्यवाचिनैकत्र वर्तिना । सर्ववाक्योपकारश्चेत् तमाहुर्दीपकं यथा ।। का.आ.३२५क/२.९६ २. व्यञ्जकः — {gar byed tshe lag pas mtshon cha sogs mtshon par byed pa'i ming /} {byany+dzakaH} मि.को.३०क • ना. १. उद्द्योतकरः, आचार्यः — {gzhan dag ces bya ba las yang gsal bar byed pa dang legs ldan pa la sogs pa'i lugs kyis dogs pa bsu ba yin te} अन्यैरित्यादिना पुनरप्युद्द्योतकरभाविविक्तादेर्मतमाशङ्कते त.प.१९९ख/११५ २. अञ्जनः, दिग्गजः — {mtsho skyes}…{gsal byed}…{cha mdzes te/} /{'di rnams phyogs kyi glang po 'o//} ऐरावतः… अञ्जनः ।।…सुप्रतीकश्च दिग्गजाः । अ.को.१३३ख/१.३.४; अञ्जनाभत्वात् अञ्जनः । अनक्ति गच्छतीति वा । अञ्जू व्यक्तिम्रक्षणकान्तिगतिषु अ.वि.१.३.४ ३. अञ्जनावती, सुप्रतीकदिग्गजस्य भार्या — {glang mo chu 'dzin}…{gsal byed do//} करिण्योऽभ्रमु…अञ्जनावती । अ.को.१३३ख/१.३.५; अञ्जनाकारो वर्णो यस्याः सा अञ्जनावती अ.वि.१.३.५ • वि. प्रकाशकः — {gzhan gyi don ni ji skad du bshad pa'i tshul gsum pa'i rtags gsal bar byed pa ste/} {tshig gi bdag nyid} परार्थं तु यथोक्तत्रिरूपलिङ्गप्रकाशकवचनात्मकम् त.प.२४क/४९५; प्रकाशिका — {'grel bshad bri bar bya}…{gsang ba gsal byed} टीका… लिख्यते… गुह्यप्रकाशिका । वि.प्र.११३ख/१, पृ.११; प्रख्यापिका — {des na rnam pa ni rigs dang rtags gsal bar byed pa yin no//} तेन जातेस्तल्लिङ्गानां च प्रख्यापिका भवति आकृतिः त.प.३१६ख/३४७; द्योतकः — {kho na'i sgra ni gsal bar byed pa'i tshig gi phrad yin pa} एवशब्दो निपातो द्योतकः न्या.टी.६८ख/१७७; द्योतिका — {rtag pa'i ngag ni yod pa na/} /{gsal byed rigs min} नित्या सती न वाग् युक्ता द्योतिका त.स.९९ख/८८३; द्योतनी — {byang chub kyi spyod pa la 'jug pa'i dgongs pa'i 'grel pa khyad par gsal byed ces bya ba} बोधिचर्यावतारतात्पर्यपञ्जिकाविशेषद्योतनीनाम क.त.३८८०; अभिद्योतकः — {gnas skabs kyi khyad par dang 'brel pa'i phyir grangs gsal bar byed pa'i ming gzhan 'byung ba yin no//} स्थानविशेषसम्बन्धात् सङ्ख्याभिद्योतकं संज्ञान्तरमुत्पद्यते त.प.८१क/६१४; उद्द्योतकः — {thos pas rgan pa ni mkhas pa/} {mchod par 'os pa/} {bstan pa gsal bar byed pa} श्रुतवृद्धः पण्डितः पूज्यः शासनोद्द्योतकः वि.प्र.१५५ख/१, पृ.५४; {rang gi smra ba gsal bar byed pa} स्ववादोद्द्योतकः वि.व.१२५क/१.१३; व्यञ्जकः — {sgron ma la sogs pa gsal bar byed pa ni bdag nyid rtogs nas gzhan rtogs par byed pa'i rgyu} स्वप्रतिपत्त्या परप्रतिपत्तिहेतुर्हि व्यञ्जकः प्रदीपादिः प्र.वृ.३०५ख/५१; {gang gi tshe gsal bar byed pa rnams kyis tshad ma'i rang gi ngo bo gsal bar byas pa/} {de'i tshe de dmigs par 'gyur gyi} यदा हि व्यञ्जकैः प्रमाणस्वरूपं व्यज्यते, तदा तदुपलभ्यते त.प.२१८ख/९०७; {gsal bar byed pa'i rlung rnams la//} व्यञ्जकानां हि वायूनाम् त.स.८०क/७४२; {brda sprod pa la sogs pa gang gi ltar na dbyangs kyi bdag nyid kyi sgra gsal bar byed pa yin gyi} यस्य वैयाकरणादेर्घोषात्मको ध्वनिर्व्यञ्जकः त.प.१३८ख/७२९; अभिव्यञ्जकः — {de lta bas na gsal bar byed pa'i sgra tsam gyis byas pa yin la} तस्मादभिव्यञ्जकध्वनिकृतः त.प.१५६क/७६५; सूचकः — {ces pa de'i tshig 'dod pa ni/} /{gsal byed thos nas ya mtshan zhing //} इति तद्वचनं श्रुत्वा विस्मितः स्मरसूचकम् । अ.क.१४५क/६८.४४; सूचिका — {'grel bshad}… /{zla ba bzang pos bris pa gang /} /{theg pa kun don gsal byed de//} टीका सुचन्द्रलिखिता सर्वयानार्थसूचिका । वि.प्र.१०८ख/१, पृ.३; सूची — {de yi rjes su byed ces pa'i/} /{sgra rnams mtshungs pa gsal byed yin//} तस्य चानुकरोतीति शब्दाः सादृश्यसूचिनः ।। का.आ.३२४क/२.६४; आलोककरः — {'phags pa 'jam dpal gyi mtshan yang dag par brjod pa'i don gsal bar byed pa zhes bya ba} आर्यमञ्जुश्रीनामसङ्गीत्यर्थालोककरनाम क.त.२०९३; आलोककारी— {'jig rten gsal bar byed cing mdzes par byed pa rnams} आलोककारिणः सर्वदिक्शोभाकरान् बो.प.६२ख/२७; प्रभासकरणः — {de kho na nyid gsal bar byed pa'i sgron ma zhes bya ba} तत्त्वप्रभासकरणदीपनाम क.त.२६४३; प्रकाशनः — {gang dag brda la ltos nas don gsal bar byed pa de dag ni 'brel pa rtag pa dang ldan pa ma yin te} ये सङ्केतापेक्षार्थप्रकाशनाः न ते नित्यसम्बन्धयोगिनः त.प.१९८क/८६२; विरोचनः — {rim pa lnga'i don gsal bar byed pa zhes bya ba} पञ्चक्रमवृत्तार्थविरोचननाम क.त.१८४२; पिशुनः — {tsha ba'i dug tu gsal byed rmongs pa rtag tu rgyas par 'gyur//} मूर्च्छां विषोष्मपिशुनामनिशं तनोति ।। अ.क.२९९ख/१०८.७२; {rgyal po 'jig pa gsal byed pa/} /{drag po yi ni rlung dag rgyu//} राज्ञां विनाशपिशुनश्चचार खरमारुतः । का.आ.३४१क/३.१८१ • कृ. १. सूचयन्ती — {'phral la rgyal po dang 'gal rnams/} /{ngan pa'i mthar gyur gsal bar byed//} सद्योराजविरुद्धानां सूचयन्ती दुरन्तताम् ।। का.आ.३३३ख/२.३४७; विवृण्वती — {dngos po rnams kyi rang bzhin dang /} /{gnas skabs sna tshogs dngos gsal byed//} नानावस्थं पदार्थानां रूपं साक्षाद्विवृण्वती । का.आ.३२२ख/२.८; प्रथयन्ती — {zhes khyad par dag/} /{gsal bar byed pa mang ba'i dpe//} इत्यतिशयं प्रथयन्ती बहूपमा का.आ.३२३क/२.४० २. ( {gsal byas} इत्यस्य स्थाने) द्योतितः — {mi g}.{yo ba'i/} /{dri med ye shes mar me yis/} /{dngos po ma lus gsal byed pa//} निर्मलनिष्कम्पज्ञानदीपेन…द्योतिताखिलवस्तुः त.स.११९क/१०२६; उद्भावितः — {gdong la sogs pa nyid bzlog ste/} /{pad ma la sogs gzugs byas pas/} /{yon tan khyad 'phags gsal byed pa/} /{de nyid bsnyon dor gzugs can no//} मुखादित्वं निवर्त्यैव पद्मादित्वेन रूपणात् । उद्भावितगुणोत्कर्षं तत्त्वापह्नवरूपकम् ।। का.आ. ३२५क/२.९४ • उ.प. करः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१; शंसी — {ma ma khyod kyi cho nge drag po 'di/} /{sdug bsngal drag po'i gsal byed ci las skyes//} कस्मात्तवायं घनदुःखशंसी मातः प्रजातः प्रसभं प्रलापः । अ.क.३०५क/१०८.१०७; आशंसी — {de nas nam zhig sa skyong bu/} /{phan pa tshol la ngal dub ni/} /{bsten las nyams pa gsal byed pa/} /{gzhogs skam nad ni byung bar gyur//} ततः कदाचिद्भूपालसूनोर्व्यायामशीलनात् । पार्श्वशोक(शोष लि.पा.)क्षयाशंसी प्रादुरासीद्धितैषिणः ।। अ.क.२०५ख/८५.१६.
gsal byed de
व्यज्य — {gang du rten ni gsal byed de/} /{brten pa sbas pa gcig bsgrib pa'o//} एकच्छन्नाश्रितं व्यक्तं(व्यज्य पा.भे.) यस्यामाश्रयगोपनम् ।। का.आ.३३८ख/३.१०४.
gsal byed kyi gnas
दीपकस्थानम् — {gsal byed kyi ni gnas nyid du/} /{don bskor dang ni tshig bskor dang /} /{gnyis ka bskor ba zhes pa yi/} /{rgyan gsum po dag 'dod de dper//} अर्थावृत्तिः पदावृत्तिरुभयावृत्तिरित्यपि । दीपकस्थान एवेष्टमलङ्कारत्रयं यथा ।। का.आ.३२६क/२.११५.
gsal byed kyi dbyangs
व्यञ्जनधातुः — {'di la gsal byed kyi dbyangs rnam pa bcu po 'dis gsal ba thob cing //} व्यक्तिर्व्यञ्जनधातुना दशविधेनाप्यत्र लब्धाऽमुना ना.ना.२२७ख/२५.
gsal byed dgra
व्यञ्जनशत्रुः — {dbyangs dgra yis 'chi ba ste/} {gsal byed dgra yis na ba'o//} स्वरेण शत्रुणा मरणम्, व्यञ्जनशत्रुणा रोगः वि.प्र.८०ख/४.१६८.
gsal byed can
= {sgron me} दीपकः — {gang gi lus 'od zla nya yi/} /{'od ltar rdzogs pa'i 'phrog byed kyis/} /{gsal byed can} *{min snang ba'i mtshan/} /{byams pa'i yon tan zad ma gyur//} यस्य देहप्रभापूरैः पूर्णेन्दुद्युतिहारिभिः । निशासु दीपकाभासु नाभूत्स्नेहगुणक्षयः ।। अ.क.४७ख/५.७.
gsal byed chen mo
महाद्योता म.व्यु.४३१९ (६८क).
gsal byed nyid
प्रकाशकत्वम् — {des na gsal byed nyid yin pas/} /{rtogs phyir gzhan la ltos pa yin//} तेन प्रकाशकत्वेऽपि बोधायान्यत् प्रतीक्षते ।। त.स.७३ख/६८६.
gsal byed dang bral ba
वि. निरञ्जनः — {gang zhig nye bar len pa med cing gsal byed dang bral ba} यश्च अनुपादानो निरञ्जनः प्र.प.९५ख/१२५.
gsal byed pa
= {gsal byed/}
gsal byed ma
• कृ. सूचयन्ती — {rang gi gnas skabs gsal byed mas/} /{mdza' bo'i bgrod pa 'gog byed pa//} स्वावस्थां सूचयन्त्यैव कान्तयात्रा निषिध्यते ।। का.आ.३२६ख/२.१४१ • सं. मव्यञ्जनम् — {brtan pa'i khams las gsal byed ma dang g}.{yo ba'i khams las gsal byed k+Sha dang} स्थावरधातोर्मव्यञ्जनम्, जङ्गमधातोः क्षव्यञ्जनम् वि.प्र.१५७क/१.५.
gsal byed min
• क्रि. न द्योतयति — {skyes bu rnams kyis 'dod pa yi/} /{'di ni don gzhan gsal byed min//} न त्विष्टं पुरुषैरर्थमपरं द्योतयत्ययम् ।। त.स.८७ख/७९७; न रज्यते — {sel ba'i rtogs pa med pa'i phyir blo des rta la sogs pa gsal bar byed pa ma yin no//} ततश्चापोहस्य बोधासम्भवान्न तेन स्वबुद्धया रज्यतेऽश्वादिः त.प.३२८क/३७२ • वि. न प्रकाशकः — {des na 'di ni yod na yang /} /{ma bzung bar ni gsal byed min//} तेनासौ विद्यमानोऽपि नागृहीतः प्रकाशकः ।। त.स.८२ख/७६२.
gsal byed yin
क्रि. स्पष्टीकरोति — {zhes bya ba la sogs pas 'di nyid gsal bar byed pa yin no//} इत्यादिना एतदेव स्पष्टीकरोति त.प.२७२ख/१०१२; अभिव्यनक्ति — {zhes bya ba la sogs pas gtan tshigs phyogs kyi phyogs gcig la ma grub pa de nyid gsal bar byed pa yin no//} इत्यादिना तामेव पक्षैकदेशासिद्धतां हेतोरभिव्यनक्ति त.प.१२ख/४७१; स्पष्टयति — {des na 'di ni rnal ma nyid gsal bar byed pa yin no//} तदनेन प्रकृतमेव स्पष्टयति वा.टी.६७ख/२२; ख्यापयति — {sgra de yang blo'i don nyid gsal bar byed pa yin} सोऽपि शब्दो बुद्ध्यर्थमेव ख्यापयति प्र.अ.१३ख/१५; प्रकाश्यते — {phyogs brjod pa 'phangs pa ni gsal bar byed pa yin no//} पक्ष उच्यते आक्षिप्यते प्रकाश्यते वा.टी.१०३क/६४; द्योतयति — {don gyi khyad par gsal bar byed pa yin} अर्थस्य विशेषं द्योतयति न्या.टी.६९क/१७७.
gsal byed rim pa can
वि. व्यञ्जनक्रमरूपः — {gang dang gang gsal byed rim pa can yin pa de dang de ni skyes bus byas pa yin te/} {dper na zlos gar gyi srung brgyud la sogs pa bzhin no//} यद्व्यञ्जनक्रमरूपं तत् पौरुषेयम्, यथा नाटकाख्यायिकादि त.प.१७३ख/८०४.
gsal byed la gnas
वि. व्यञ्जकस्थः — {gsal byed la gnas ma rtogs nas/} /{de ltar gsal bya la 'khrul 'gyur//} व्यञ्जकस्थमबुद्ध्वैवं व्यङ्ग्ये भ्रान्तिर्भविष्यति ।। त.स.७८ख/७३१.
gsal dbyangs
पा. प्रभास्वरा, अङ्गस्वरभेदः म.व्यु.४५१ (११क).
gsal ma
प्रकटा लो.को.२४८७.
gsal min
• वि. अस्फुटः — {gang zhig tshig ni gsal min} योऽस्फुटमपि वचनम् वि.प्र.२२७क/२.१६; अव्यक्तः — {thub pa med pa dpe med pa/} /{gsal min} अजयोऽनुपमोऽव्यक्तः ना.स.५ख/९७ • सं. अव्यक्तिः — {de mtshungs min dang gsal ba min/} /{des na rtag tu dmigs 'gyur te//} अतत्समानताव्यक्ती तेन नित्योपलम्भनम् । प्र.वा.११९क/२.२०.
gsal med
• वि. अस्पष्टः — {tha dad gsal ba med pa la/} /{rnam 'byed blo med mtshe sogs bzhin//} विवेकिनी न चास्पष्टभेदे धीर्यमलादिवत् ।। प्र.वा.१३४ख/२.४२५; अनभिव्यक्तः — {'brel pa yod na yang gsal ba med na rtogs pa'i rgyu ma yin no//} न वै सम्बन्धो विद्यमानोऽप्यनभिव्यक्तः प्रतीतिहेतुः प्र.वृ.३२५ख/७५; पटुत्वहीनः — {blo yi mthu stobs gsal ba med pa dang //} पटुत्वहीनेऽपि मतिप्रभावे जा.मा.१७४ख/२०२ • सं. १. व्यक्त्यभावः — {gal te gsal ba med kyang brdar rtsol ba tsam las thams cad la spyi'i blo 'byung ba ma yin na ni} यदि व्यक्त्यभावेऽपि समयाभोगमात्रतः सर्वत्र सामान्यबुद्धिर्न स्यात् प्र.अ.१७२क/१८७ २. अपाटवम् — {nus pa dngos po'i rang bzhin du/} /{gyur kyang de ma thag med pas/} /{'bras bu mthong ba med pa'i phyir/} /{rmongs gyur nges gsal med phyir ro//} भावस्वभावभूतायामपि शक्तो फलेऽदृशः । अनानन्तर्यतो मोहो विनिश्चेतुरपाटवात् ।। प्र.वा.१२२ख/२.१०६.
gsal tshags
मोचनपट्टकम् म.व्यु.९०२५ (१२४ख).
gsal mdzad
• क्रि. प्रकाश्यते — {rgyal po sangs rgyas sgron ma yi/} /{'od kyis thams cad gsal bar mdzad//} राजन् बुद्धप्रदीपानां रुचा विश्वं प्रकाश्यते ।। अ.क.२७०क/१००.१२ • कृ. १. प्रकाशितः, ओ ता— {bslad pa gnyis kyis stong pa can/} /{sangs rgyas rnams kyis de gsal mdzad//} द्वयोपप्लवशून्या च सा सम्बुद्धेः प्रकाशिता ।। त.स.१२९क/११०४; परिदीपितः, ओ ता — {byang chub chen po'i snying rje'i rnam pa bcu drug bstan pas sangs rgyas kyi byang chub gsal bar mdzad do//} बुद्धबोधिः षोडशाकारमहाबोधिकरुणानिर्देशेन परिदीपिता र.व्या.७७क/६ २. उद्गिरन् — {lus kyi 'od kyis phyogs cha khebs pa ni/} /{dgyes pa gsal bar mdzad bzhin de la smras//} देहप्रभापूरितदिग्विभागा बभाषिरे हर्षमिवोद्गिरन्तः ।। अ.क.३६क/३.१८६ • सं. १. प्रद्योतः — {'jig rten gsal bar mdzad pa byung /} /{'jig rten mgon po 'od mdzad pa//} उत्पन्नो लोकप्रद्योतो लोकनाथः प्रभङ्करः । ल.वि.१७१ख/२५९ २. प्रकाशनम् — {blang bar bya ba dang dor bar bya ba thabs dang bcas pa can gyi de kho na nyid gsal bar mdzad pa'i phyir ro//} साभ्युपायहेयोपादेयतत्त्वप्रकाशनात् त.प.२९४ख/१०५२ • ना. द्योतिङ्करः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{gsal mdzad dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…द्योतिङ्करः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५.
gsal yas
> विग्धन्तम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}… {sems can gsal yas kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वविग्धन्तस्य ग.व्यू.३७०क/८२; अवदम् म.व्यु.७९२५ (१११क); अवान्तः म.व्यु.७७९६ (११०क); अवनम् म.व्यु.७८५४ (११०ख).
gsal rab
अव्य. सुतराम् — {de la yang don med pa gsal rab pa nyid de} तं प्रति सुतरामनर्थक एव त.प.१३४ख/३; विस्पष्टम् — {spyi ni 'di ltar mi 'dod pa'i phyir 'di de las khyad par can yin par gsal rab pa yin no//} सामान्यं तु न तथेष्टमिति विस्पष्टमस्य ततो वैशिष्ट्यम् त.प.१२क/४७०.। {gsal rab tu} स्फुटतरम् — {der bcom ldan 'das shAkya thub pa 'di nyid thams cad mkhyen pa yin par gsal rab tu 'don te} तत्र स्फुटतरमयमेव भगवान् शाक्यमुनिः सर्वज्ञः पठ्यते त.प.३१६क/१०९९; {ma grub pa nyid gsal rab tu 'jug pa yin no//} स्फुटतरमवतरत्यसिद्धता त.प.१७३क/८०३; द्र.— {gsal rab tu phan tshun bsten pa nyid 'jug pa yin no//} व्यक्तमवतरति नितरामितरेतराश्रयत्वम् त.प.१६७ख/७९१.
gsal rab pa
= {gsal rab/}
gsal shing
शूलः, ओ लम्, अस्त्रविशेषः— {rkang lag bcad dang gsal shing la zhon pas/} /{yongs zags khrag gi rgyun gyis} करपादपातशूलाधिरोहणपरिस्रुतरक्तपूरैः अ.क.२६१ख/९५.१०; शङ्कुः — {de'i rkang mthil nas ni gsal shing gis 'bigs so//} पादतले चास्य शङ्कुभिर्भिद्येते शि.स.४५ख/४३.
gsal shing lta bu
वि. शूलोपमाः म.व्यु.५३८८ (८०ख).
gsal shing rtse la btsugs
वि. शूलसमर्पितः — {'dod ldan la la lus kyang bcad/} /{kha cig gsal shing rtse la btsugs//} छिद्यन्ते कामिनः केचिदन्ये शूलसमर्पिताः । बो.अ.२६ख/८.७८.
gsal so so
= {gsal ba so so/}
gsig
= {gsig pa/}
gsig pa
कृ. धुन्वन् — {brang la rdeb pa dang mgo gsig pa dang} उरांसि ताडयन्तः केशांसि धुन्वन्तः ल.वि.१५१क/२२२; द्र. {gsigs pa/}।{gsig par} विकोपयितुम् — {rang sangs rgyas de rnams kyi chos gos rnams ni gsig par brtsams so//} तेषां प्रत्येकबुद्धानां चीवराणि विकोपयितुमारब्धः वि.व.१२३ख/१.१२.
gsigs pa
कृ. वल्गन् — {dud pa 'khrigs pa'i skra ni gsigs pa bzhin} वल्गन्निव व्याकुलधूमकेशः जा.मा.८९ख/१०२; द्र. {gsig pa/}
gsing ma
शाद्वलः, ओ लम् — {gnas gzhan dag na gsing ma dang rtswa sngon po dag mchis} सन्त्यन्येषु स्थानेषु हरितशाद्वलानि तृणानि वि.व.२००क/१.७३; द्र. {sing ma sngon po/} {ne'u gsing /}
gsing ma can
ना. शाद्वला, प्रदेशः — {gsing ma can du gshegs nas gsing ma can du gnod sbyin chen po 'khor dang bcas pa skyabs su 'gro ba dang bslab pa'i gzhi rnams la rab tu bzhag go//} शाद्वला(मनुप्राप्तः । शाद्वलायां महायक्षः सपरिवारः शरणगमनशिक्षापदेषु प्र)तिष्ठापितः वि.व.१२०ख/१.९.
gsil byed
खिङ्खिरिका, हस्तचिह्नविशेषः — {ri khrod ma g}.{yas dge slong ste/} / ग्. {yon pas gsil byed de bzhin no//} शवर्या दक्षिणे भिक्षुर्वामे खिङ्खिरिका तथा ।। हे.त.२४ख/८०; *द्रावकः — {lhung bzed bkru bar bya'o//} {gal te bsod snyoms pa zhig na gsil byed kyang ngo //} पात्रनिर्मदनम् । पिण्डपातिकश्चेद् द्रावकस्य च वि.सू.९क/१०; द्र. {'khar gsil/}
gsil byed kyi sgra
आविशरावकः — {gsil byed kyi sgra ma phyung bar bsod snyoms la khyim du 'jug par mi bya'o//} नाविशरावकेण पिण्डाय कुलं प्रविशेत् वि.सू.७९क/९६; द्र. {gsil byed/}
gsu bel ba las gyur pa
गुप्तिभङ्गगतम् — {gsu bel ba las gyur pa'i ltung byed gsum mo//} ( इति) गुप्तिभङ्गगतम् (प्रायश्चित्तिकत्रयम्) वि.सू.५३ख/६९.
gsug
उत्कोचः — {btson srung ltar gsug gis bsgrub par bya ba} चारकपालवदुत्कोचसाध्यः शि.स.१२९ख/१२५; द्र. {gsug tu 'bul/}
gsug tu 'bul
क्रि. प्राहृतं प्रदाप्यते — {dge sbyong rnams rkur bcug nas de dag la gsug tu 'bul lo//} श्रमणैरपहृत्य तेषां प्राहृतं प्रदाप्यन्ते शि.स.४१क/३९.
gsung
• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {gsungs} भूत., विधौ) भाषते— {bcom ldan 'das}…{chos kyi bsngags pa 'ba' zhig gsung ba} भगवान्…धर्मस्यैव वर्णं भाषते अ.श.१०७क /९७; {tshigs su bcad pa 'di gnyis rtag tu gsung} गाथाद्वयमिदमभीक्ष्णं भाषते जा.मा.१५ख/१६; वदति — {gang zhig lag na mtshon thogs g}.{yul ngor 'jug/} /{de ni dpa' bo min zhes thub rnams gsung //} न तं हि शूरं मुनयो वदन्ति यः शस्त्रपाणिर्विचरत्यनीके । वि.व.१९२क/१.६७; वदते — {rnam par 'dren pa de ni 'di skad gsung //} वदते स नायकः स.पु.११ख/१७; वक्ति — {skyob pa nyid gzigs lam gsungs pa/} /{'bras med phyir na brdzun mi gsung //} तायः स्वदृष्टमार्गोक्तिः वैफल्याद् वक्ति नानृतम् ।। प्र.वा.११३क/१.१४७; व्याहरते — {mi yi mchog ni dus su gsung bas na/} /{gsung gi zlos pa rnam par spangs pa lags//} वचनं पुनरुक्तवर्जितं समये व्याहरसे नरोत्तम ।। वि.व.१२६क/१.१५; कीर्तयति— {'dren pa dag ni khyod kyi bsngags pa gsung //} कीर्तयन्ति तव वर्ण नायकाः रा.प.२२९ख/१२२; भाष्यते — {de bzhin gshegs pa rnams kyis gsungs pa dang gsung bar 'gyur ba dang gsung ba} तथागतैर्भाषिता भाषिष्यते भाष्यते वि.प्र.१२०ख/१, पृ.१८ • सं. ( {ngag} इत्यस्य आद.) वाक् — {med pa pa ni dgag pa'i phyir/} /{brtse ldan gsung ni sna tshogs yin//} नास्तिक्यप्रतिषेधाय चित्रा वाचो दयावतः ।। त.स.१४ख/१६४; {gang dag gi ltar na sangs rgyas kyi gsung tshig gi rang bzhin yin pa de dag gi ltar na de dag ni gzugs kyi phung pos bsdus so//} येषां वाक्स्वभावं बुद्धवचनम्, तेषां तानि रूपस्कन्धसंगृहीतानि अभि.भा.३८ख/७१; {sku gsung thugs kyi dkyil 'khor} कायवाक्चित्तमण्डलम् वि.प्र.३२ख/४.६; वचः — {thub pa yi gsung brdzun ma yin//} न च मिथ्या मुनिवचः ना.ना.२२६ख/१६; घोषः — {rgyal ba rnams kyi gsung de brag ca bzhin du yi ge med//} प्रतिरव इव घोषोऽनक्षरोक्तो जिनानाम् र.व्या.१२७क/११२; निर्घोषः — {de nas bcom ldan 'das kyis}…{gdangs zab cing snyan la zur phyin pa dang bya ka la ping ka'i skad lta bur yid du 'ong ba rnga bo che'i sgra ltar snyan pa'i gsung gis bka' stsal pa} ततो भगवान् गम्भीरमधुरविशदकलविङ्कमनोज्ञदुन्दुभिनिर्घोषः… कथयति अ.श.९३क/८४; रुतम् — {thugs rje'i bdag nyid de bzhin gshegs pa'i gsung //} तथागतानां तु रुतं महात्मनाम् र.वि.१२४क/१०४; स्वरः — {bcom ldan 'das kyi gsung yan lag brgyad dang ldan pa yang thos} भगवतो अष्टाङ्गोपेतं स्वरं श्रुत्वा अ.श.७८क/६८; {thogs pa med mnga' mi myur mnyam pas na/} /{gsung ni snyan pa'i yon tan rnams dang ldan//} अविलम्बितमद्रुतं समं स्वरमाधुर्यगुणैः समन्वितम् । वि.व.१२६क/१.१५; उक्तिः — {mtho ris thar lam gyi/} /{kha na ma tho med pa'i gsung /} /{bsgrubs pa} स्वर्गापवर्गमार्गोक्तिरनवद्या प्रसाधिता । त.स.१३०क/१११०; गीः — {bden dang drang ba mi zad thabs tshul gyis/} /{yongs sbyang yon tan mtha' yas ldan pa'i gsung //} सत्यार्जवाक्षयमुपायनयैः परिशोधितां गिरमनन्तगुणाम् । शि.स.१७२ख/१७०; वचनम् — {thams cad mkhyen pa'i gsung} सर्वज्ञस्य वचनम् वि.प्र.६९क/४.१२४; {bla ma'i gsung} गुरुवचनम् ना.ना.२२९ख/४०; प्रवचनम्— {ston pa'i gsung} प्रवचनं शास्तुः अ.क.१७१क/७७.५; वाक्यम् — {bcom ldan gsung} भगवद्वाक्यम् अ.क.१०२ख/१०.३०; देशना — {ston dang gsung dang khyab pa dang /} /{sprul dang ye shes spro ba dang /} /{thugs gsung sku yi gsang ba dang /} /{thugs rje'i bdag nyid thob pa nyid//} दर्शना देशना व्याप्तिर्विकृतिर्ज्ञाननिःसृतिः । मनोवाक्कायगुह्यानि प्राप्तिश्च करुणात्मनाम् ।। र.वि.१२६ख/१११; भाषितम् — {bcom ldan 'das kyi gsung nyan to//} भगवतो भाषितं शृण्वन्ति ।। हे.त.१८ख/५८; भाषा — {gsung ni}…{kun gyi sgra/} /{gzhan gyi rna bar son pas dam pa'i lam ni yang dag ston par mdzad pa} भाषा सर्वरुता परश्रुतिगता सन्मार्गसन्देशिकी वि.प्र.२९क/४.१; {thams cad mkhyen pa'i gsung} सर्वज्ञभाषा वि.प्र.६४क/४.११२ • उ.प. वाक्यः — {khyod ni snyan pa'i spobs par ldan pa lags/} /{'dzum pa'i gsung dang dran ldan bsnyengs pa med//} मधुरप्रतिभानवानसि स्मितवाक्यः स्मृतिमान् विशारदः । वि.व.१२५ख/१.१४; • पा. वाक् — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति सू.व्या.१८३ख/७९; द्र.—
gsung rnam pa drug cu
षष्ट्याकारा वाक् — १. {mnyen pa} स्निग्धा, २. {'jam pa} मृदुका, ३. {yid du 'ong ba} मनोज्ञा, ४. {yid du 'thad pa} मनोरमा, ५. {dag pa} शुद्धा, ६. {dri ma med pa} विमला, ७. {gsal ba} प्रभास्वरा, ८. {snyan cing 'jebs pa} वल्गुः, ९. {mnyan par 'os pa} श्रवणीया, १०. {mi tshugs pa} अनेला, ११. {snyan pa} कला, १२. {dul ba} विनीता, १३. {mi rtsub pa} अकर्कशा, १४. {mi brlang ba} अपरुषा, १५. {rab tu dul ba} सुविनीता, १६. {rnar snyan pa} कर्णसुखा, १७. {lus sim par byed pa} कायप्रह्लादनकरी, १८. {sems tshim par byed pa} चित्तौद्बिल्यकरी, १९. {snying dga' bar byed pa} हृदयसन्तुष्टिकरी, २०. {dga' ba dang bde ba bskyed pa} प्रीतिसुखसञ्जननी, २१. {yongs su gdung ba med pa} निःपरिदाहा, २२. {kun tu shes par bya ba} आज्ञेया, २३. {rnam par rig par bya ba} विज्ञेया, २४. {rnam par gsal ba} विस्पष्टा, २५. {dga' bar byed pa} प्रेमणीया, २६. {mngon par dga' bar byed pa} अभिनन्दनीया, २७. {kun shes par byed pa} आज्ञापनीया, २८. {rnam par rig par byed pa} विज्ञापनीया, २९. {rigs pa} युक्ता, ३०. {'brel ba} सहिता, ३१. {zlos pa'i skyon med pa} पुनरुक्तदोषजहा, ३२. {seng ge'i sgra'i shugs} सिंहस्वरवेगा, ३३. {glang po che'i sgra skad} नागस्वरशब्दा, ३४. {'brug gi sgra dbyangs} मेघस्वरघोषा, ३५. {klu'i dbang po'i sgra} नागेन्द्ररुता, ३६. {dri za'i glu dbyangs} किन्नरसङ्गीतिघोषा, ३७. {ka la ping ka'i sgra dbyangs} कलविङ्कस्वररुतरविता, ३८. {tshangs pa'i sgra dbyangs su bsgrags pa} ब्रह्मस्वररुतरविता, ३९. {shang shang te'u'i sgra dbyangs su grag pa} जीवंजीवकस्वररुतरविता, ४०. {lha'i dbang po'i sgra dbyangs ltar snyan pa} देवेन्द्रमधुरनिर्घोषा, ४१. {rnga'i sgra} दुन्दुभिस्वरा, ४२. {ma khengs pa} अनुन्नता, ४३. {mi dma' ba} अनवनता, ४४. {sgra thams cad kyi rjes su zhugs pa} सर्वशब्दानुप्रविष्टा, ४५. {tshig zur chag med pa} अपशब्दविगता, ४६. {ma tshang ba med pa} अविकला, ४७. {ma zhum pa} अलीना, ४८. {mi zhan pa} अदीना, ४९. {rab tu dga' ba} प्रमुदिता, ५०. {khyab pa} प्रसृता, ५१. {tha ba dang bcas pa'i ched} सखिला, ५२. {rgyun chags pa} सरिता, ५३. * {'brel pa} ललिता, ५४. {sgra thams cad rdzogs par byed pa} सर्वस्वरपूरणी, ५५. {dbang po thams cad tshim par byed pa} सर्वसत्त्वेन्द्रियसन्तोषणी, ५६. {ma smad pa} अनिन्दिता, ५७. {mi 'gyur ba} अचञ्चला, ५८. {ma rtabs pa} अचपला, ५९. {'khor kun tu grag pa} सर्वपर्षदनुरविता, ६०. {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa} सर्वाकारवरोपेता सू.व्या.१८३ख/७८.
gsung yan lag brgyad dang ldan pa
अष्टाङ्गोपेतः स्वरः — {bcom ldan 'das kyi gsung yan lag brgyad dang ldan pa yang thos} भगवतो अष्टाङ्गोपेतं स्वरं श्रुत्वा अ.श.७८क/६८.
gsung yan lag lnga dang ldan pa
पञ्चाङ्गोपेतः स्वरः — {de nas bcom ldan 'das kyis gsung yan lag lnga dang ldan pas yon gyi rabs gsungs pa} ततो भगवान् पञ्चाङ्गोपेतेन स्वरेण दक्षिणामादिशति अ.श.१२४ख/११४; अ.श.९३ख/८४.
gsung gi dkyil 'khor
पा. वाङ्मण्डलम् — {sku'i dkyil 'khor}… {gsung gi dkyil 'khor}… {thugs kyi dkyil 'khor} कायमण्डलं…वाङ्मण्डलं…चित्तमण्डलम् वि.प्र.३३ख/४.९; {da ni gsung gi dkyil 'khor la tsa rtsi kA la sogs pa'i sa bon gyi yi ge rnams gsungs te} इदानीं वाङ्मण्डले चर्चिकादीनां बीजाक्षराण्युच्यन्ते वि.प्र.५३ख/४.८२.
gsung gi khyad par gyi dga' ba
पा. वाग्विरमानन्दः, आनन्दभेदः — {de bzhin du sku'i khyad par gyi dga' ba dang gsung gi khyad par gyi dga' ba dang thugs kyi khyad par gyi dga' ba dang ye shes kyi khyad par gyi dga' ba dang} एवं कायविरमानन्दो वाग्विरमानन्दश्चित्तविरमानन्दो ज्ञानविरमानन्दः वि.प्र.१४६क/१, पृ.४५; {khyad par dga' ba zhes pa ni gsung gi khyad par dga' ba'o//} विरमानन्द इति वाग्विरमानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
gsung gi khyad par dga' ba
= {gsung gi khyad par gyi dga' ba/}
gsung gi 'khor lo
पा. वाक्चक्रम् — {de nas zlum skor gsum pa gsung gi 'khor lo'i gnas la shar du sha 'tshong ma dang} ततस्तृतीयपरिमण्डले वाक्चक्रस्थाने पूर्वे खट्टिनी वि.प्र.१६२क/३.१२६.
gsung gi dga' ba
पा. वागानन्दः, आनन्दभेदः — {dga' ba zhes pa ni gsung gi dga' ba'o//} आनन्द इति वागानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
gsung gi mnga' bdag gi sgrub thabs
ना. वादिराट्साधनम्, ग्रन्थः क.त.३१७०.
gsung gi mchog gi dga' ba
पा. वाक्परमानन्दः, आनन्दभेदः— {sku'i mchog gi dga' ba dang gsung gi mchog gi dga' ba dang thugs kyi mchog gi dga' ba dang ye shes kyi mchog gi dga' ba dang} कायपरमानन्दो वाक्परमानन्दश्चित्तपरमानन्दो ज्ञानपरमानन्दः वि.प्र.१४६क/१, पृ.४५; {mchog gi dga' ba ni zhes pa gsung gi mchog dga'} परमानन्द इति वाक्परमानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
gsung gi mchog dga'
= {gsung gi mchog gi dga' ba/}
gsung gi thig le
पा. वाग्बिन्दुः, बिन्दुविशेषः — {de ltar zhu bar gyur pa na gsang bar sku'i thig le dang lte bar gsung gi thig le dang snying gar thugs kyi thig le dang mgrin par ye shes kyi thig le'o//} एवं द्रुतः सन् गुह्ये कायबिन्दुः, नाभौ वाग्बिन्दुः, हृदये चित्तबिन्दुः, कण्ठे ज्ञानबिन्दुः वि.प्र.६३ख/४.१११.
gsung gi dam tshig 'dzin
वि. वाक्समयधरः — {rgyal po gsung gi dam tshig 'dzin/} /{kun mchog dbang phyug dam pa 'o//} वाक्समयधरो राजा सर्वाग्रः परमेश्वरः ।। गु.स.१२५ख/७६.
gsung gi rdo rje
= {gsung rdo rje/}
gsung gi rnam par rtog pa
पा. वाग्विकल्पः— {nga'i gsung gi rnam par rtog pa yang rnam pa drug cu rtsa bzhi pa tshangs pa'i sgra skad kyi dbyangs 'byung ngo //} ममापि चतुष्षष्ट्याकारो ब्रह्मस्वररुतघोषवाग्विकल्पः प्रवर्तते ल.अ.१११ख/५८.
gsung gi phyag rgya
पा. वाङ्मुद्रा — {rtse mo can la rlung dang zhes pa rtsa dbu ma la srog gi rlung rab tu zhugs pa gsung gi phyag rgya'o//} शिखिनि च मरुतो मध्यनाड्यां प्राणवायोः प्रवेशो वाङ्मुद्रा वि.प्र.१६१क/३.१२६; {mgrin par gsung gi phyag rgya AHyig dmar po} कण्ठे आःकारो वाङ्मुद्रा रक्तः वि.प्र.१४२ख/३.८२.
gsung gi phrin las
वाक्कर्म — {gsung gi phrin las thams cad ye shes kyi rjes su 'brang ba yin} सर्वं वाक्कर्म ज्ञानानुपरिवर्त्ति अभि.स्फु.२६५क/१०८३.
gsung gi dbang phyug
ना. वागीश्वरः, मण्डलनायको देवः — {chos kyi dbyings gsung gi dbang phyug gi dkyil 'khor} धर्मधातुवागीश्वरमण्डलम् वि.प्र.९३ख/३.५; मि.को.६क ।
वाग्जापः — {rnam gsum bgrod gnas zhes pa}… ग्. {yas kyi bgrod pa la gnas pa'i srog ni gsung gi bzlas pa zhes brjod do//} त्रिविधगतिगत इति…दक्षिणे गतिगतः प्राणो वाग्जाप इत्युच्यते वि.प्र.६४क/४.११२.
gsung gi rigs kyi lha mo
वाक्कुलदेवी — {gsung gi rigs kyi lha mo rnams kyis bdud rtsi'i bum pas bdag nyid la dbang bskur bar bsgom par bya'o//} वाक्कुलदेवीभिरमृतघटैरभिषिञ्च्यमानमात्मानं विभाव्य वि.प्र.५७ख/४.१००.
gsung gi gsang ba
पा. वाग्गुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am gsung gi gsang ba'am thugs kyi gsang ba'am} सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा वाग्गुह्यं वा चित्तगुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
gsung gi lhan cig skyes pa'i dga' ba
पा. वाक्सहजानन्दः, आनन्दभेदः — {lhan cig skyes pa'i dga' ba zhes pa ni gsung gi lhan cig skyes pa'i dga' ba'o//} सहजानन्द इति वाक्सहजानन्दः वि.प्र.१६०ख/३.१२४.
gsung 'gyur
= {gsung bar 'gyur/}
gsung sgrog
= {gsung sgrog pa/}
gsung sgrog pa
• वि. निनादी — {stong pa bdag med gsung sgrog} शून्यनिरात्मनिनादि रा.प.२२८ख/१२१ • ना. वाक्यनुदः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} …{gsung sgrog pa dang} जननी… यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वाक्यनुदस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
ना. अनन्तघोषः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{gsung mtha' yas pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनन्तघोषस्य ग.व्यू.२६७ख/३४७.
gsung rdo rje
पा. वाग्वज्रः, ओ ज्रम् — {dbugs kyi dang po gang zhig dbu ma'i rtsa la rab tu 'byung bar 'gyur ba yon tan med pa de ni gsung rdo rje'i yul la yang dag pa'i sku'o//} श्वासस्य प्रथम उद्भवो यो मध्यनाड्यां भवति, स निर्गुणो वाग्वज्रविषये संशुद्धकायः वि.प्र.२२६ख/२.१६; {gsung rdo rje'i sbyin sreg 'bum phrag bcur 'gyur ro//} दशलक्षहोमो भवति वाग्वज्रस्य वि.प्र.८०क/४.१६८; {de ltar gsung dang sku'i dkyil 'khor la yang lha'i tshogs ni gsung rdo rje'o//} एवं वाक्कायमण्डलेऽपि वाग्वज्रं देवतागणम् वि.प्र.४६क/४.४९.
gsung rdo rje can
वाग्वज्री — {gsung gi rdo rje can gyis bdag la dbang bskur du gsol} अभिषिञ्चन्तु मां वाग्वज्रिणः वि.प्र.५७ख/४.१००.
वाग्वज्रविषयः — {de nas phyi rol gyi sku bzhi ni skyes par gyur pa na dbugs kyi dang po gang zhig dbu ma'i rtsa la rab tu 'byung bar 'gyur ba yon tan med pa de ni gsung rdo rje'i yul la yang dag pa'i sku'o//} ततो बाह्ये कायचतुष्टये जाते सति श्वासस्य प्रथम उद्भवो यो मध्यनाड्यां भवति, स निर्गुणो वाग्वज्रविषये संशुद्धकायः वि.प्र.२२६ख/२.१६.
gsung rdo rjes gdul bar bya ba
वि. वाग्वज्रवैनेयः — {gsung rdo rjes gdul bar bya ba'i sems can rnams la chos bstan pa mdzad nas} वाग्वज्रवैनेयानां सत्त्वानां धर्मदेशनां कृत्वा वि.प्र.५७ख/४.१००.
• सं. वाग्विशुद्धिः — {slob ma khrid nas gsung rnam par dag pa'i don du dar dpyangs kyi dbang la skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya ste} वाग्विशुद्ध्यर्थं नीत्वा शिष्यं पञ्चसु जन्मस्थानेषु अभिषिञ्च्य पट्टाभिषेकेऽनेन मन्त्रेण वि.प्र.१५०क/३.९६; • वि. विशुद्धः स्वरेण, तथागतस्य म.व्यु.३९० (१०क).
gsung ba
• कृ. १. भाषमाणः — {zhi ba'i chos ni gsung ba dang /} /{mi gsung mnyam par gzhag gyur pa//} भाषमाणं शिवं धर्मं तूष्णीभूतं समाहितम् । र.वि.१२३क/१०१ २. ( {gsungs pa} इत्यस्य स्थाने) प्रणीतः — {de gsung ba yi lung de ni/} /{'di ltar gzhan gyis 'dod pa yin//} ईदृशश्च परेणेष्टस्तत्प्रणीतः स आगमः ।। त.स.१३१ख/१११९ • वि. वक्ता — {phan pa gsung zhing phan mdzad pa/} /{khyod kyi bstan pa} हितकर्तुश्च हितवक्तुश्च शासनम् ।…ते ।। श.बु.११३क/८५; वादी — {'di ltar de bzhin gshegs pa ni/} /{bden pa gsung bas bden 'di gsungs//} यस्मात्तथागतः सत्यं सत्यवादीदमुक्तवान् ।। बो.अ.२०ख/७.१७; {gzhan ma yin pa gsung ba} अनन्यथावादी ल.वि.२०६ख/३०९; आख्यायी — {lam gsung ba} मार्गाख्यायी म.व्यु.४४३ (११क) • सं. वचनम् — {phyin ci ma log par gsung bas na de bzhin gshegs pa zhes bya'o//} अवितथवचनात्तथागतः बो.भू.४९ख/६४; उदाहरणम् — {de bzhin 'jig rten thub pa'i chos/} /{gsung ba'ang rang gi las las 'byung //} धर्मोदाहरणं मुनेरपि तथा लोके स्वकर्मोद्भवम् र.वि.१२३ख/१०२; अभ्युदीरितम् — {bzhengs dang bzhugs dang gshegs dang bzhud pa dang /} /{mnal dang mi gsung yang na gsung ba 'am/} /{'on te lhung bzed chos gos bsnams pa dag/} /{gau tam khyod kyi thams cad mdzes pa nyid//} स्थितमासितमागतं गतं शयितं मौनमथाभ्युदीरितम् । अथ चीवरपात्रधारणं रुचिरं गौतम सर्वमेव ते ।। वि.व.१२६क/१.१५; • = {gsung /} ।। • (द्र.— {yang dag par gsung ba/} {rab tu gsung /}).।{gsung bar} वक्तुम् — {zhes pa brjod nas bcom ldan gyis/} /{sngon byung gsung bar rtsom pa mdzad//} इत्युक्त्वा भगवान् पूर्ववृत्तं वक्तुं प्रचक्रमे ।। अ.क.१४ख/५१.५.
gsung ba mdzad
क्रि. उदाहरते — {dri za mi ci lha yi bu mo mchog/} /{sgra de zil gyis mnan nas gsung ba mdzad//} गन्धर्वकिन्नरवराप्सरसामभिभूय तां गिरमुदाहरसे ।। शि.स.१७२ख/१७०.
gsung ba'i mchog
वि. वदतां वरः, बुद्धस्य — {bcom ldan bdag ni blo chen te/} /{theg chen khong du chud par rtogs/} /{dri ba brgya po rtsa brgyad pa/} /{gsung ba'i mchog la zhu bar bgyi//} महामतिरहं भगवन् महायानगतिं गतः । अष्टोत्तरं प्रश्नशतं पृच्छामि वदतां वरम् ।। ल.अ.६४क/१०; वदतां वरिष्ठः— {de bzhin gshegs pa}…{gsung ba'i mchog} तथागतः…वदतां वरिष्ठः ल.अ.११४क/६०.
gsung bar 'gyur
क्रि. वक्ष्यति — {rin chen rnam brgyan ri bo la/} /{ma 'ongs rnams kyang gsung bar 'gyur//} अनागताश्च वक्ष्यन्ति गिरौ रत्नविभूषिते ।। ल.अ.५७ख/३; भाषिष्यते — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis gsungs so//} {gsung ngo //} {gsung bar 'gyur ro//} बुद्धैर्भगवद्भिर्भाषिताश्च भाषिष्यन्ते च भाष्यन्ते च द.भू.१७०क/३.
gsung bar 'gyur ba
= {gsung bar 'gyur/}
gsung bar mi 'gyur
क्रि. न वक्तव्यं स्यात् — {ci'i phyir gsung bar mi 'gyur} कस्मान्न वक्तव्यं स्यात् अभि.भा.९०क/१२१४.
gsung bar mdzod
क्रि. शंसतु — {dge ba legs par bshad pa'i phyed/} /{yid bde lhag ma gsung bar mdzod//} साधो सुभाषितस्यार्धं शेषं शंस मनःसुखम् । अ.क.२४०क/९१.११.
gsung byin gyis brlab pa
वागधिष्ठानम्— {de nas gsung gi rigs kyi lha mo rnams kyis bdud rtsi'i bum pas bdag nyid la dbang bskur bar bsgom par bya'o/} /{de nas gsung byin gyis brlab par bya ste} ततो वाक्कुलदेवीभिरमृतघटैरभिषिञ्च्यमानमात्मानं विभाव्य ततो वागधिष्ठानं कुर्यात् वि.प्र.५७ख/४.१००.
पा. वाक्समता, समताभेदः— {mtshungs pa rnam pa bzhi gang la dgongs she na/} {'di lta ste/} {yi ge mtshungs pa dang gsung mtshungs pa dang chos mtshungs pa dang sku mtshungs pa ste} कतमां चतुर्विधसमतां सन्धाय? यदुत अक्षरसमतां वाक्समतां धर्मसमतां कायसमतां च ल.अ.१११क/५८.
gsung rdzogs pa
पा. वाङ्निष्पत्तिः — {rnam pa lngas mngon par rdzogs par byang chub pas sku rdzogs pa ni bsnyen pa'i yan lag ste/} {rnam pa nyi shus rdzogs par byang chub pas gsung rdzogs pa ni nye ba'i sgrub pa'o//} पञ्चाकाराभिसंबोधौ सेवाङ्गं कायनिष्पत्तौ, विंशत्याकारसंबोधावुपसाधनं वाङ्निष्पत्तौ वि.प्र.४९क/४.५१; {gsung rdzogs pa ni las rgyal mchog ste las kyi dbang po bya ba la 'jug pa'i phyir ro//} वाङ्निष्पत्तिः कर्मराजाग्री, कर्मेन्द्रियक्रियाप्रवर्तनात् वि.प्र.६२क/४.११०.
gsung rab
प्रवचनम्, बुद्धवचनम् — {gsung rab yan lag bcu gnyis} द्वादशाङ्गं प्रवचनम् म.मू.३०२ख/४७१; {bcom ldan 'das 'od srung gi gsung rab la} भगवतः काश्यपस्य प्रवचने अ.श.१९४ख/१८०; वचनम्— {de la sangs rgyas kyi gsung rab ni nang gi bstan bcos zhes bya ste} तत्र बुद्धवचनमध्यात्मशास्त्रमित्युच्यते बो.भू.५२क/६८; वचः — {chos rnam par nges pa la chos ni gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis te} धर्मविनिश्चये धर्मो द्वादशाङ्गं वचोगतम् अभि.स.भा.६९क/९६; द्र.—। {gsung rab yan lag bcu gnyis} द्वादशाङ्गं प्रवचनम् — १. {mdo'i sde} सूत्रम्, २. {dbyangs kyis bsnyad pa'i sde} गेयम्, ३. {lung bstan pa'i sde} व्याकरणम्, ४. {tshigs su bcad pa'i sde} गाथा, ५. {ched du brjod pa'i sde} उदानम्, ६. {gleng gzhi'i sde} निदानम्, ७. {rtogs par brjod pa'i sde} अवदानम्, ८. {de lta bu byung ba'i sde} इतिवृत्तकम्, ९. {skyes pa'i rabs kyi sde} जातकम्, १०. {shin tu rgyas pa'i sde} वैपुल्यम्, ११. {rmad du byung ba'i chos kyi sde} अद्भुतधर्मः, १२. {gtan la phab pa'i sde} उपदेशः म.व्यु.२७ख; अभि.स.भा.६८ख/९५.
gsung rab tu gtogs pa
वि. वचोगतम् — {chos rnam par nges pa la chos ni gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis te} धर्मविनिश्चये धर्मो द्वादशाङ्गं वचोगतम् अभि.स.भा.६९क/९६; {mdo'i sde la sogs pa gsung rab tu gtogs pa yan lag bcu gnyis po go rims bzhin du sbyor ba dang} द्वादशाङ्गस्य सूत्रादिकस्य वचोगतस्यानुपूर्वरचना बो.भू.१५३क/१९८.
gsung rin po che
वचोरत्नम्— {bcom ldan 'das kyi gsung rin po che yang bsregs pa dang 'dra bar mngon sum gyis} भगवद्वचोरत्नं प्रत्यक्षेण तापसदृशेन त.प.३०२ख/१०६३.
gsungs
• क्रि. ( {gsung ba} इत्यस्य भूत., विधौ) १. अवोचत् — {med do zhes kyang ma gsungs so//} नास्तीत्यपि च नावोचत् अभि.भा.८९ख/१२११; अवदत् — {rab bzang nang du dong zhig ces/} /{kun dga' bo la gsung cher gsungs//} उच्चैरानन्दमवदत्सुभद्रः प्रविशत्विति ।। अ.क.१८५क/८०.५१; अभ्यधात् — {mtshar nas tshul de dge slong gis/} /{dris shing de bzhin gshegs pas gsungs//} कौतुकाद् भिक्षुभिः पृष्टस्तद्वृत्तं सुगतोऽभ्यधात् ।। अ.क.२२६ख/८९.६१; अभाषत — {sngags kyi brtag pa'i rgyal po brtag pa phyi ma gsungs} मन्त्रकल्पराजोत्तरकल्पमभाषत स.दु.११२क/१८०; बभाषे — {bcom ldan thams cad gzigs pas der gsungs pa//} तं सर्वदर्शी भगवान् बभाषे अ.क.२९५क/३८.६; ऊचे — {'di dag ci zhes de la gsungs//} किमेतदिति तानूचे अ.क.५४क/६.७; उवाच— {de brjod thos pas ya mtshan pa'i/} /{phun tshogs dge slong la gsungs pa//} उवाच श्रुततद्वृत्तविस्मितां भिक्षुसंसद(सम्पद लि.पा.)म् ।। अ.क.३४३क/४५.१२; जगाद — {de nyid gsungs pas gsungs pa gang //} तत्त्ववादी जगाद यत् त.स.१२९क/११०५; जगौ — {yan lag 'di dag thams cad ni/} /{thub pas shes rab don du gsungs//} इमं परिकरं सर्वं प्रज्ञार्थं हि मुनिर्जगौ । बो.अ.३०ख/९.१ २. = {gsungs shig} ब्रवीतु — {btags pa tsam yang ji lta bu/} /{smra ba'i mchog gis bdag la gsungs//} प्रज्ञप्तिमात्रं च कथं ब्रूहि मे वदतांवर ।। ल.अ.६५क/१२; वदतु — {khyod ni bdag la myur du gsungs} वद मे लघु त्वम् वि.व.२१५ख/१.९२; कथयतु — {gang gis dam tshig sems dpa' lags/} /{bcom ldan 'das kyis bdag la gsungs//} समयसत्त्वो भवेत् केन कथयतु भगवान् मयि ।। हे.त.१क/२; उच्यताम्— {ci dang ci bzhed de dag bdag la gsungs//} प्रयोजनं येन यथा तदुच्यताम् जा.मा.१२६क/१४५; कथयताम् — {kye rdo rje yi bris sku ni/} /{byed pa bde ba chen pos gsungs//} हेवज्रस्य पटं कार्यं कथयस्व महासुख ।। हे.त.२६क/८६; आदिशेत् — {gal te dge sbyong gau ta ma gson no zhes gsungs na ni} यदि श्रमणो गौतम आदिशेत् — ‘जीवति’ इति अभि.स्फु. ३२२क/१२१२; वदाहि — {yang dag ye shes sangs rgyas rnams/} /{ji ltar ci slad bdag la gsungs//} तथता ज्ञानबुद्धा वै कथं केन वदाहि मे ।। ल.अ.६५ख/१३; {ci 'dra'i skyes bu ji lta bur/} /{rnal 'byor gzhag pa bdag la gsungs//} कथं चैवंविधा योगे नराः स्थाप्या वदाहि मे ।। ल.अ.६५ख/१२ ३. [1] वदति — {bsam mi khyab 'bar sum cu rtsa gnyis po/} /{'di dag ston pas mi dbang mtshan du gsungs//} द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि नरेन्द्रचिह्नानि वदन्ति शास्तुः ।। र.वि.१२१क/९५; गदति — {da ni zla ba bzang po'i tshig gsan nas ni rgyal ba'i bdag po bcom ldan 'das shAkya thub pa}…{gsungs te} इदानीं श्रुत्वा सौचन्द्रवाक्यं गदति जिनपतिः शाक्यमुनिर्भगवान् वि.प्र.२९ख/४.१; जल्पति— {shes rab can rnams kyis gsungs pas/} /{des na de dag bden smrar 'gyur//} प्राज्ञा जल्पन्ति तेनामी भवेयुः सत्यवादिनः ।। त.स.८९क/८१०; कथयति— {ngas 'di'i zan dron gyi rnam par smin pa rdzogs pa de la dgongs nas}…{gsungs so//} सोऽस्य पिण्डको विपक्वः । विपाकं तमहं सन्धाय कथयामि वि.व.१६७ख/१.५६; उच्यते— {da ni btsan thabs kyi rnal 'byor gsungs te} इदानीं हठयोग उच्यते वि.प्र.६७क/४.११९; भण्यते — {khams drug las thur sel la sogs pa'i rlung rnams gsungs te} षड्धातूभ्योऽपानादयो वायवो भण्यन्ते वि.प्र.२२९ख/२.२४; निगद्यते — {'dod pa grub slad bde gshegs kyis/} /{sngon du bsnyen pa rnams su gsungs//} पूर्वसेवा निगद्यते ।…सुगतेनेष्टसिद्धये ।। वि.प्र.८१ख/४.१६८; पठ्यते — {de ltar sngon 'dod pa nyams su blangs pa dran pas pad ma zhes bya ba'i sems can dmyal ba gsungs te} एवं पौराणकामास्वादनस्मरणात् पदुमो नाम नरकः पठ्यते शि.स.४७ख/४५ [2] आह — {de bzhin du mtshan yang dag par brjod pa las bcom ldan 'das kyis gsungs pa} तथाऽऽह भगवान् नामसङ्गीत्याम् वि.प्र.१५५ख/३.१०५; {mkhas pas gsungs} आहुराप्ताः का.आ.३१९ख/१.३२; प्राह — {de tshe/} {de yis bdag la slar gsungs pa//} तदा स प्राह मां पुनः अ.क.१६८ख/१९.५६; • = {gsungs pa/}।{gsungs nas} उक्त्वा — {zhes/} /{gsungs nas} इत्युक्त्वा र.वि.११४ख/७७.
gsungs pa
• कृ. १. [1] उक्तः — {rtsa ba'i grub pa'i mtha' las gsungs so//} मूलसिद्धान्ते उक्ताः वि.प्र.२००क/१.७५; {mdo las}…{dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे अभि.भा.५२ख/१३२; {sngar gsungs pa'i sbyin sreg gi rdzas rnams kyis} पूर्वोक्तहोमद्रव्यैः वि.प्र.१३९क/३.७५; प्रोक्तः — {rgyal po mtha' yas gsungs pa ni/} /{ya da ba yi rigs su 'byung //} अनन्ता नृपतयो प्रोक्ता यादवानां कुलोद्भवाः । म.मू.३१३क/४८९; कथितः — {de ltar rang gi skye ba gzhan gyi tshul 'di dag/} /{bsod nams nyer bstan dag la rgyal bas gsungs pa ni//} इति स्वजन्मान्तरवृत्तमेतत् पुण्योपदेशे कथितं जिनेन । अ.क.३१३ख/१०८.२०७; {de nyid bzang po'i gdan gsungs pa/} /{phyag rgya mchog ni dge ba yin//} तदेव भद्रपीठं तु कथिता मुद्रवरा शुभा । म.मू.२५०क/२८३; आख्यातः — {legs par gsungs pa'i chos 'dul ba 'di nyid du rab tu 'byung bar 'gyur ro//} स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रजिता भविष्यन्ति अ.सा.१६३ख/९२; अन्वाख्यातः, ओ ता — {legs sbyar zhes pa lha yi ni/} /{skad du drang srong chen pos gsungs//} संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः । का.आ.३१९ख/१.३३; गदितः — {chos yang dag par sdud pa'i mdo las gsungs pa} धर्मसङ्गीतिसूत्रे गदितम् शि.स.१५६ख/१५०; निगदितः — {'di yi skyed pa 'jam pa'i dpal gyis gsungs pa rgyas 'grel gyis ni rnam par rgyas par bya} उत्पादोऽस्य वितन्यते निगदितो मञ्जुश्रिया टीकया वि.प्र.४८क/४.५०; उदितः — {de bas de phyir 'di ni ston pas gsungs so lo//} तद्धेतोरत उदितः किलैष शास्त्रा अभि.को.१क/१.३; भाषितः — {sangs rgyas kyis gsungs pa'i mdo} बुद्धभाषितं च सूत्रम् अभि.स्फु.११७क/८१२; उद्दिष्टः — {gong du brtag pa bcu gnyis par/} /{rgyas par gsungs pa mdo ru bsdu//} संक्षिप्तं पूर्वमुद्दिष्टं विस्तरेण कल्पद्वादशैः ।। हे.त.१३ख/४२; अभिहितः — {tshul khrims rnam par dag pa ni 'phags pa nam mkha' mdzod kyi mdo las gsungs} शीलविशुद्धिरार्यगगनगञ्जसूत्रे एवमभिहिता शि.स.१५०क/१४५; प्रचोदितः — {de bzhin snod dang gnas dang ni/} /{cha byad rmi lam zhar la gsungs//} पात्रं स्थानं तथा वेषं स्वप्नप्रसङ्गे प्रचोदितम् ।। म.मू.१९०क/१२५; अनुवर्णितः — {lang kar gshegs pa'i mdo sde ni/} /{sangs rgyas snga mas gsungs pa'o//} लङ्कावतारसूत्रं वै पूर्वबुद्धानुवर्णितम् ।। ल.अ.५७क/२; गीतः — {'di dag sangs rgyas bcom ldan 'das/} /{blo ldan gyis gsungs tshigs su bcad//} एता भगवता गीता गाथा बुद्धेन धीमता ।। अ.क.२८३क/३६.३४; विहितः— {sangs rgyas kyis gsungs pa'i dam pa'i chos legs par bzhag pa'i} बुद्धविहिते सुधर्मे सुव्यवस्थापिते सू.व्या.१४६ख/२६; प्रणीतः — {sangs rgyas kyis gsungs yin nam ci//} किं नु बुद्धप्रणीताः स्युः त.स.११८क/१०२०; प्रवेदितः — {de bzhin gshegs pas gsungs pa'i chos 'dul ba la dad pa dang} … {thob par gyur pa yin} तथागतप्रवेदिते धर्मविनये श्रद्धा प्रतिलब्धा भवति श्रा.भू.४क/६; प्रतिक्षिप्तः — {bcom ldan 'das kyis don dam pa stong pa nyid kyi mdo kho na las}…{zhes gsungs so//} सूत्र एव हि प्रतिक्षिप्तं भगवता परमार्थशून्यतायाम् अभि.भा.८८क/१२०८ [2] उक्तवान् — {de bzhin gshegs pas} … {gsungs} तथागतः… उक्तवान् शि.स.१४५ख/१४० २. कथ्यमानः — {bcom ldan 'das kyis gsungs pa yi/} /{chos ni dag pa'i blo yis thos//} कथ्यमानं भगवता धर्मं शुश्राव शुद्धधीः ।। अ.क.३६६क/४८.९८; वदन् — {chos gsungs pas ni 'gro ba 'dul bar bgyi//} धर्मं वदन् विनयसे च जगत् शि.स.१७१ख/१६९ • सं. १. उक्तिः — {skyob pa nyid gzigs lam gsungs pa/} /{'bras med phyir na brdzun mi gsung //} तायः स्वदृष्टमार्गोक्तिः वैफल्याद् वक्ति नानृतम् ।। प्र.अ.११३क/१.१४७; वचनम् — {lus shin tu sbyangs pa yang dag byang chub kyi yan lag tu gsungs pas} कायिकप्रस्रब्धिसम्बोध्यङ्गवचनात् अभि.भा.७०क/११४५; अभिधानम् — {zhes kyang gsungs pa'i phyir ro//} इति चाभिधानात् अभि.भा.३५क/१००२; कथनम् — {rang gzhan don bden gsungs phyir drang srong gang du'ang thogs pa med//} आर्याणां स्वपरार्थसत्यकथनादस्तम्भितत्वं क्वचित् ।। र.वि.१२०क/९२; कीर्तनम् — {de yang bde bar gshegs la grub/} /{thog mar bdag med nyid gsungs phyir//} एतच्च सुगतस्येष्टमादौ नैरात्म्यकीर्तनात् । त.स.१२१ख/१०६१; सम्भाषा — {theg pa mchog gsungs pa ni theg pa chen po bstan pa yin no//} अग्रयानसम्भाषा या महायानदेशना सू.व्या.१८५ख/८१ २. = {rig byed} श्रुतिः, वेदः — {rigs pa gtan tshigs rig bdag nyid/} /{thos bcas gsungs pa lung nyid de//} हेतुविद्यात्मको न्यायः सस्मृतिः श्रुतिरागमः ।। का.आ.३४०ख/३.१६३ ३. = {gsungs pa nyid} उक्तत्वम् — {dus rnams kun tu yod gsungs phyir//} सर्वकालास्तिता उक्तत्वात् अभि.को.१६ख/५.२५ • वि. वादी — {de nyid gsungs pas gsungs pa gang /} /{'di de mchog gyur de nyid ni//} इदं तत् परमं तत्त्वं तत्त्ववादी जगाद यत् । त.स.१२९क/११०५ • द्र.— {zhes rgya cher gsungs pa lta bu'o//} इति विस्तरः अभि.स.भा.८९क/१२२. • (द्र.— {legs par gsungs pa/} {rab gsungs pa/}).
gsungs pa ma yin
= {gsungs min/}
gsungs pa yin
• क्रि. १. आह — {gang gi gnyen por gzugs gang yin pa de ni ming tsam mo zhes gsungs pa yin no//} यस्य प्रतिपक्षेणाह — नाममात्रमिदं यदिदं रूपमिति सू.व्या.१८०ख/७५ २. कथयामास — {de nyid yang dag bsgreng byas na/} /{rta babs bzang por gsungs pa yin//} तदेव उच्छ्रितौ कृत्वा कथयामास सुतोरणम् । म.मू.२५३क/२८९ ३. उच्यते — {mdor bsdus pa ni gsungs pa yin//} सूत्रसंक्षेप उच्यते प्र.वा.१४६ख/४.१८९ • कृ. १. उक्तः — {tshangs pa'i dra ba'i mdo las 'dod chags dang bral ba rnams la 'dod pa'i khams la dmigs pa'i lta ba kun du 'byung bar gsungs pa yin te} ब्रह्मजालसूत्रे वीतरागाणां कामधात्वालम्बनानां दृष्टीनां समुदाचार उक्तः अभि.स्फु.९३ख/७७० २. उक्तवान् — {chos ni}…/{brtse ba'i ngo bos gsungs pa yin//} धर्ममुक्तवाँश्च कृपामयः त.स.१२७क/१०९२.
gsungs pa'i bka'
पदम् — {zhes gsungs pa'i bka' 'di la yang gnod pa byas pa yin la} इत्येतत्पदं बाधितं भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४.
gsungs par gyur
क्रि. अवक्ष्यत् — {ci'i phyir bcom ldan 'das kyis mthong ba'i chos la bde bar gnas par lhag pa'i sems las byung ba dag kho na las yongs su nyams par 'gyur bar gsungs par gyur} किमर्थं भगवानाधिचैतसिकेभ्य एव दृष्टधर्मसुखविहारेभ्यः परिहाणिमवक्ष्यत् अभि.भा.३३ख/९९८.
gsungs min
भू.का.कृ. न प्रोक्तम् — {gzhan las gsan nas gsungs min te//} श्रुत्वा न चान्यतः प्रोक्तम् त.स.१२६क/१०८७; न भाषितम् — {stes dbang mi slu'i ngo bo ni/} /{de 'dra gsungs pa ma yin no//} न यदृच्छाविसंवादिरूपमीदृक् च भावि(षि)तम् ।। त.स.१२६क/१०८७.
gsungs shig
क्रि. उच्यताम् — {gal te gtsug lag las 'byung ba'i thabs de dag bdag cag gis bsgrub tu rung bar dgongs na gsungs shig} तद्यदि नस्तेषां शास्त्रविहितानामुपायानां प्रतिपत्तिसहतां मन्यसे, तदुच्यताम् जा.मा.७०क/८१; भाषताम्— {gang dag mi bzod pa de dag ni gsungs shig} न क्षमते भाषताम् वि.व.१३५ख/२.११२; कथयतु — {yum bzhud cig/} {bzhud nas}…{gsungs shig} अम्ब गच्छ । गत्वा कथय वि.व.१८९ख/१.६३.
gsud
= {gsud pa/}
gsud nad
= {gsud pa/}
gsud pa
पा. विसूचिका, व्याधिविशेषः — {ma zhu ba dang gsud pa dang 'khru ba'i nad la ni lan tshwa nag po'am rgyam tshwa'am tshwa gzhan gang yang rung ba la lan bdun bsngags te zos na} अजीर्णविसूचिकाऽतिसारे मूले(? गदे)षु सौवर्चलं सैन्धवं वा अन्यं लवणं सप्तवारानभिमन्त्र्य भक्षयेत् म.मू.१४५क/५७; यो.श.३क/२१.
gsum
• वि. त्रि (त्रयः, त्रीणि, तिस्रः) — {de la skyon ni gsum yod de} तस्यां तु त्रयो दोषाः अभि.भा.१०ख/८९९; {phra rgyas gsum po} त्रयोऽनुशयाः अभि.भा.२३४ख/७८९; {las ni gsum ste} त्रीणि कर्माणि अभि.भा.१९१ख/६५२; {mi dge ba'i rtsa ba gsum} त्रीण्यकुशलमूलानि अभि.भा.२३६क/७९५; {i Da la sogs pa rtsa gsum mo//} तिस्रो नाड्य इडादयः वि.प्र.२३८ख/२.४५ • समस्तपदे — {chos gos gsum} त्रिचीवरम् वि.सू.६५ख/८२; {me rnam pa gsum} वैश्वानरस्त्रिविधः वि.प्र.१३९क/३.७५; {bdag med pa rnam pa gsum} त्रिविधं नैरात्म्यम् म.भा.११ख/८९; {me gsum gsungs te} अग्नित्रयमुच्यते वि.प्र.२३५ख/२.३६; {theg pa gsum} यानत्रयम् ल.अ.१६१ख/११२; {'jig rten gsum po} भुवनत्रयम् का.आ.३१८ख/१.४; {'jig rten gsum po} त्रैलोक्यम् हे.त.१३ख/४२; {bcu gsum} त्रयोदश सू.व्या.१७९ख/७४ • सं. त्रितयम् — {rgyal po'ang rang gi btsun mo rnams/} /{tshul khrims kyis dbul nyid shes nas/} /{ba glang rdzi mo de nyid ni/} /{'gro ba gsum na dag par sems//} राजाऽपि निजजायानां ज्ञात्वा शीलदरिद्रताम् । मेने गोपां मनःस्वेव तां जगत्त्रितये सतीम् ।। अ.क.१४४क/१४.६०; {de ltar rtog ldan shes pa ni/} /{gsum po spong bar mi byed do//} एवं परीक्षकज्ञानत्रितयं नातिवर्तते । त.स.१०४ख/९२१.
gsum gyi rang bzhin
त्रैरूप्यम् — {gcig pa cha med rang bzhin las/} /{gsum gyi rang bzhin mi 'thad phyir//} एकस्यानंशरूपस्य त्रैरूप्यानुपपत्तितः ।। त.स.७३क/६८२.
gsum bsngags
पा. त्रिष्टुभ्, छन्दभेदः मि.को.९३क ।
gsum can
त्रयी मि.को.२९क; द्र.— {gsum can chos/}
gsum can chos
त्रयीधर्मः, त्रिवेदोक्तकर्म मि.को.२९क ।
gsum cu rtsa gnyis
द्वात्रिंशत्, संख्याविशेषः — ग्. {yas pa'i rtsa la nyin zhag gsum cu rtsa gnyis rgyu ba dang} दक्षिणनाड्यां द्वात्रिंशद्दिनारोहणेन वि.प्र.२५३क/२.६५.
gsum gcod
त्रिपरिच्छेदः — {kun nas nyon mongs pa'i mtshan nyid kyang ston te/} {sgrib pa'i phyir dang}… {gsum gcod phyir/}…/{sdug bsngal phyir ni 'gro nyon mongs/} /{gsum gcod phyir ni reg pas so//} संक्लेशलक्षणं च ख्यापयति—छादनाद्… त्रिपरिच्छेदाद्… दुःखनात् क्लिश्यते जगत् ।…त्रिपरिच्छेदात् स्पर्शेन म.भा.३ख/२८.
त्रिभागः — {mi snyi ba rnams kyi ni gsum cha bangs pa nyid kyi mdun rol du de nyid yin no//} तत्त्वममृदूनां प्राक् त्रिभागात् स्विन्नत्वात् वि.सू.३६क/४५; तृतीयभागः म.व्यु.८१७३; तृतीयांशः म.व्यु.८१७४.
gsum char
द्र.— {mthong ba'i lam ni khams gsum char la dmigs dgos pas de'i phyir de na de med do//} त्रिधातुकालम्बनेन च दर्शनमार्गेण भवितव्यमित्यतः स तत्र न भवतीति अभि.स्फु.२१२ख/९८८.। {gsum char du yang} त्रयेऽपि — {gang gis rnam par shes pa 'di dag dus gsum char du yang ma bsgrubs pa yin na yang} येनैता विज्ञानस्य कालत्रयेऽप्यसमासादितसम्भवाः अपि त.प.२२३ख/९१६; द्र.— {med pa'i tha snyad ni rnam pa de gsum char yang 'jug par byed sgrub par byed pa ni mthong ba snang ba mi dmigs pa yin no//} तदेतस्य त्रिविधस्याप्यभावव्यवहारस्य दृश्यानुपलब्धिः प्रवर्तनी साधनी न्या.टी.५४ख/१२२.
gsum char yang
= {gsum char du yang /}
gsum dang bcas pa
द्र.— {rkang pa gsum dang bcas pa'i dbugs gsum gyis dman pa'i dbugs rkang pa dang bcas pa'i lnga bcu rtsa drug 'bab bo//} सत्रिपादश्वासत्रयोनानुवहति श्वासान् सपादषट्पञ्चाशत् वि.प्र.२३७क/२.३९.
त्रिकसङ्गमः, त्रिकसन्निपातः — {de ni gsum 'dus tshun chad do//} तत्पूर्वं त्रिकसङ्गमात् अभि.को.७ख/३.२२.
gsum ldan
त्रेता, युगभेदः — {rdzogs ldan gsum ldan gnyis ldan dag dang rtsod dus gzhan ni dus kyi sbyor ba dag gis 'byung bar 'gyur} कृत्त्रेताद्वापरं वै कलियुगमपरं वर्तते कालयोगात् वि.प्र.१७१ख/१.२२; द्र.— {yon tan gsum ldan dbyer med kyang /} /{thams can kun gyi byed po min//} त्रैगुण्यस्याविभेदेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् । त.स.३क/३८.
gsum ldan gyi dus
त्रेतायुगम् म.व्यु.८२९४ (११५क); = {gsum ldan/}
gsum ldan dus
= {gsum ldan gyi dus/}
gsum pa
• वि. तृतीयः, ओ या — {bsam gtan gsum pa la yang yan lag lnga ste} तृतीये तु ध्याने पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४१; {gnyis po pa ni gsum pa yin/}…/{snang med pa la rim ci yod//} द्वितीया तु तृतीया स्यात्…निराभासे क्रमः कुतः ।। ल.अ.१६६ख/१२१; {gsum po yang ni drug yin te/} /{snang med pa la rim ci yod//} तृतीया तु भवेत्षष्ठी निराभासे क्रमः कुतः ।। ल.अ.१६६ख/१२१ • समस्तपदे — {tshul gsum pa'i rtags} त्रिरूपलिङ्गम् प्र.अ.१२३ख/४६७; {yul mig gsum pa zhes bya ba} त्रिनयनो नाम जनपदः ग.व्यू.३९२क/९८; {skabs gsum pa yi dpal 'byor} त्रिदशानामियं लक्ष्मीः अ.क.४५क/४.१०३ • पा. तृतीया, तृतीया विभक्तिः — {byed pa po dang byed pa dag la gsum pa'o//} कर्तृकरणयोस्तृतीया प्र.अ.१४ख/१६; {bdag gis zhes bya ba ni gsum par bstan pa'i phyir la} मयेति तृतीयानिर्देशात् अभि.स्फु.९९ख/७७८ • सं. १. त्रयी [1] = {rig byed} वेदः — {thos pa mo'o rig byed man ngag/} /{gsum pa} श्रुतिः स्त्री वेद आम्नायस्त्रयी अ.को.१४०ख/१.६.३; ऋग्यजुःसामाख्याः त्रयोऽवयवा यस्याः त्रयी । वेदनामानि अ.वि.१.६.३ [2] वेदत्रयसमूहः — {snyan dang nges brjod mchod sbyin mo/} /{'di gsum rig byed gsum pa yin//} स्त्रियामृक्सामयजुषी इति वेदास्त्रयस्त्रयी ।। अ.को.१४०ख/१.६.३; त्रयो वेदाः । तेषां समाहारः त्रयी । वेदत्रयसमूहनाम अ.वि.१.६.३ २. त्रिकम् — {rtags gcig nyi shu gnyis pa ste/} /{rtags gnyis nyi shu gsum pa yin//} एकलिङ्ग द्विविंशं तु द्विलिङ्गो विंशसत्रिकम् । म.मू.२४५ख/२७७.
gsum pa can
समस्तपदे — {'di ltar gzhan du mi 'thad pa nyid med na de'i bu nyid la sogs pa yan lag gsum pa can gtan tshigs bzang por ma mthong ste} तथा हि असत्यन्यथानुपपन्नत्वे त्र्यंशकस्यापि तत्पुत्रत्वादेर्न दृष्टा सुहेतुता त.प.२४ख/४९५.
gsum pa la zhugs pa
वि. तृतीयप्रतिपन्नकः — {'dod pa'am yang na gong ma las/} /{chags bral gsum pa la zhugs pa//} कामाद् विरक्तावूर्ध्वं वा तृतीयप्रतिपन्नकौ ।। अभि.को.१९ख/६.३०.
gsum pa'i mtha' can
वि. तृतीयान्तः— {dang po la sogs pa yin pa'i phyir gsum pa'i mtha' can yin pas ta si yin no//} आद्यादित्वात् तृतीयान्तात् तसिः त.प.१४१क/७३३; {'o na ji ltar rigs dang yon tan dang bya ba dang rdzas kyis zhes bya ba gsum pa'i mtha' can gzhan 'di sbyar bar bya ba yin zhe na} कथं तर्हि जात्या गुणेन क्रियया द्रव्येण वेत्येतदपरं तृतीयान्तं योजनीयम् त.प.४क/४५३.
gsum pa'i bsdu ba
तृतीयासमासः — {skyon med pa'i skyes bu dag gis byas pa dang 'chad pa zhes gsum pa'i bsdu ba yin te} निर्दोषैः पुरुषैः कृताख्यात इति तृतीयासमासः त.प.२५२क/९७८.
gsum pa'i rang bzhin
= {ma ning} तृतीयप्रकृतिः, नपुंसकम् — {gsum pa'i rang bzhin za ma dang /} /{ma ning pho ma ning dang ni//} तृतीयप्रकृतिः षण्डः क्लीबः पण्डो नपुंसकम् ।। अ.को.१७२ख/२.६.३९; स्त्रीपुंसापेक्षया तृतीया प्रकृतिः तृतीयः प्रकारः तृतीयप्रकृतिः । तृतीया प्रकृतिरिति वा पाठः अ.वि.२.६.३९.
त्रिकम् — {gsum tshan dang po gnyis ni zhes bya ba rgyas par smos te} प्रथमयोस्त्रिकयोरिति विस्तरः अभि.स्फु.१९३ख/९५५.
gsum mtshams
त्रिसन्धिः मि.को.१३४ख ।
gsum rig
• सं. = {bram ze} त्रयीवित्, ब्राह्मणः — {gsum rig yid la sogs rnams gang /} /{tshad ma nyid du grub par nges//} ये तु मन्वादयः सिद्धाः प्राधान्येन त्रयीविदाम् । त.स.११७ख/१०१६; {nges brjod dang mchod sbyin dang snyan ngag ces bya ba gsum ni rig byed gsum du brjod do//} {de dag rig pas na gsum rig pa ste bram ze rnams la brjod do//} ऋग्यजुःसामाख्यास्त्रयो वेदाः त्रयी भण्यते, तां विदन्तीति त्रयीविदो ब्राह्मणा उच्यन्ते त.प.२७४क/१०१६ • वि. त्रैविद्यः — {drug mngon shes shing gsum rig gang 'gyur ba//} षडभिज्ञ त्रैविद्य भवन्ति ये च स.पु.४९ख/८८.
gsum rig pa
= {gsum rig/}
gsum rig pas bsten bstan bcos
त्रयीविदाश्रितग्रन्थः — {gsum rig pas bsten bstan bcos can/} /{de dag rig byed byung tshig} त्रयीविदाश्रितग्रन्थास्ते वेदप्रभवोक्तयः ।। त.स.११७ख/१०१६.
gsum la skyabs su 'gro ba
त्रिशरणगमनम् — {de bzhin gshegs pa rnams mchod pa dang}…{gsum la skyabs su 'gro ba dang}…{lam la rten pa byas te} तथागतानां पूजां …त्रिशरणगमनम्…मार्गाश्रयणं कृत्वा वि.प्र.१०९क/३.३५.
gsus
= {gsus pa/}
gsus pa
= {lto ba} कोष्ठः, उदरम् — {gsus pa na gnas pa'i rlung ni lte ba'i phyogs nas langs nas brang du rgyas te} कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः त.प.१४३क/७३७; उदरम्— {kha cig ni}…{sna zhom pa gsus pa bum pa lta bur 'dug pa} केचिद्…भग्ननासाः कुम्भोदराः ल.वि.१५०क/२२२; कुक्षिः — {drug mdo ba dang gsus pa dang /} /{dku dang lto ba brang tu n+da//} पिचण्डकुक्षी जठरोदरं तुन्दम् अ.को.१७५ख/२.६.७७; कुष्यते बहिष्क्रियते मलमस्मादिति कुक्षिः । कुष निष्कर्षे अ.वि.२.६.७७.
gsus pa che
वि. कुम्भोदरः — {gsus pa che la sna zhom pa} भग्ननासाः कुम्भोदराः ल.वि.१५०क/२२२; तुन्दिलः — {gsus pa che dang lto 'phyang dang /} /{lto ldir sked sbom gsus rdzing can//} तुन्दिलस्तुन्दिकस्तुन्दी बृहत्कुक्षिः पिचिण्डिलः ।। अ.को.१७३क/२.६.४४; पीनं तुन्दमस्यास्तीति तुन्दिलः अ.वि.२.६.४४; द्र. {gsus po che/}
gsus pa na gnas pa
वि. कोष्ठभवः — {gsus pa na gnas pa'i rlung ni lte ba'i phyogs nas langs nas brang du rgyas te} कोष्ठभवो वायुर्नाभिप्रदेशादुत्थित उरसि विस्तीर्णः त.प.१४३क/७३७.
gsus pa 'phyang ba
= {gsus 'phyang /}
gsus pa bum pa lta bur 'dug pa
वि. कुम्भोदरः — {kha cig ni}…{gsus pa bum pa lta bur 'dug pa} केचिद्…कुम्भोदराः ल.वि.१५०क/२२२.
gsus po
= {gsus pa/}
gsus po che
• ना. १. कोष्ठिलः, भिक्षुः/महाश्रावकः — {dge slong dag nga'i nyan thos kyi dge slong so sor yang dag par rig pa thob pa rnams kyi mchog ni 'di lta ste/} {dge slong gsus po che 'di yin no//} एषोऽग्रो मे भिक्षवो भिक्षूणां मम श्रावकाणां प्रतिसंवित्प्राप्तानां यदुत कोष्ठिलो भिक्षुः अ.श.२८२क/२५९; कौष्ठिलः — {tshe dang ldan pa gsus po che} आयुष्मन् कौष्ठिल अभि.स्फु.२८९ख/११३२; महाकौष्ठिलः — {gnas brtan shA ri'i bu dang}… {gsus po che dang}… {de dag dang nyan thos chen po gzhan dag dang} स्थविरेण च शारिपुत्रेण…महाकौष्ठिलेन च… एतैश्चान्यैश्च संबहुलैर्महाश्रावकैः सु.व्यू.१९५ख/२५४; {tshe dang ldan pa gsus po che} आयुष्मन् महाकौष्ठिलः अभि.स्फु.२८९क/११३४; महाकोष्ठिलः — {btsun pa gsus po ches las gang dag bgyis} ({shing bsags} ){na des gzhung gi smra ba chen por gyur la} कानि भदन्त महाकोष्ठिलेन कर्माणि कृतान्युपचितानि, येन महावादी संवृत्तः अ.श.२८२ख/२५९; *कौण्डिन्यः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Di n+ya dang}…{tshe dang ldan pa gsus po che dang} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन(ल्येन पा.भे.)…आयुष्मता च कौण्डिन्येन(ल्येन पा.भे.) ल.वि.२क/१ २. स्थूलकोष्ठकः, देशः — {dbu skra bregs te chos gos snam sbyar gsol nas yul gsus po che 'di nyid na bsod snyoms la rgyu zhing} मुण्डः सङ्घाटिप्रावृतोऽस्मिन्नेव स्थूलकोष्ठके पिण्डपातमटति अ.श.२४७ख/२२७ • वि. गिल्लपेठः — {gsus po che khyod ji snyam du sems/} {ji ltar bdag mal stan rim brgyad la nyal ba bzhin nye dga' yang de bzhin snyam mam} गिल्लपेठ किं त्वं न जानीषे यथाहमष्टपुटीं शय्यां कल्पयाम्युपनन्दोऽपि तथैवेति वि.व.२६८ख/२.१७१; = {gsus 'phyang /}।{gsus po che'i} स्थूलकोष्ठकीयम् — {sangs rgyas bcom ldan 'das}… {yul gsus po che zhes bya ba na gsus po che'i nags khrod na bzhugs so//} बुद्धो भगवान्…स्थूलकोष्ठकमुपनिश्रित्य विहरति स्थूलकोष्ठकीये वनषण्डे अ.श.२४७क/२२७.
gsus 'phyang
वि. वृकोदरः — {khro bo'i rgyal po gshin rje gshed}…{gsus pa 'phyang ba} यमान्तकं क्रोधराजानं…वृकोदरम् म.मू.१३५ख/४५; लम्बोदरः म.व्यु.८८९० (१२३ख); गिल्लपेट्टः म.व्यु.८८८९ (१२३ख); द्र. {gsus po che/}
gsus gzer
शूलः, ओ लम् यो.श.२क/७.
gsus shol
ना. प्रलम्बोदरः १. पर्वतराजः — {ri'i rgyal po gsus shol dang} प्रलम्बोदरः पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०४ २. किन्नरराजः — {'khor der mi'am ci}({'i rgyal po} ){brgya stong du ma tshogs pa 'di lta ste/} {mi'am ci'i rgyal po bzhin bzangs dang}…{mi'am ci'i rgyal po gsus shol dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च किन्नरराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — सुमुखश्च किन्नरराजः… प्रलम्बोदरश्च किन्नरराजः का.व्यू.२०१क/२५९.
gseg ma
शर्करा — {rtswa dang tsher ma rdo ba dang /} /{gseg ma rdul dag bsal byas nas/}…/{yul ni mdzes pa de dag gis//} देशं भूषयतां तेषां…तृणकण्टकपाषाणशर्करारेणुवर्जितम् ।। अ.क.१५२क/१५.४; शर्करः — {de nas de na yod pa'i gseg ma'am gyo mo de dag la} अथ यत्तत्रास्ति शर्करं कठल्यं वा र.व्या.११३क/७५.
gseg ma gdab pa
शिक्यिका — {chur gseg ma gdab par mi bya'o//} न जलशिक्यिकां विध्येत वि.सू.४४क/५५; द्र. {gseb ma 'khrab pa/}
gseg ma'i chu
ना. शर्कराम्भः, नरकप्रदेशः — {rin chen snang de nas gseg ma'i chu ni dmyal bar nges par brjod de} तस्मात् रत्नाभात् शर्कराम्भो निगदितो नरकः वि.प्र.१६९ख/१.१५.
gsegs ka
द्र.— {sgo gsegs kar gdod do} द्वारस्य करणं विकर्णकस्य वि.सू.७१ख/८८.
gseng phrom
(?) ना. रौद्रकः, ग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang}…{gseng phrom dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag} तद्यथा—आदित्यः…रौद्रकः…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
gseb
१. अन्तरम् — {skra'i gseb dang}…{sgyid pa'i bar du 'byin na dngos gzhi'o//} बालान्तरे…जङ्घान्तरे च मोचने मौलम् वि.सू.१९क/२२; विवरान्तरम् — {gtsug tor gyi gseb nas} उष्णीषविवरान्तरात् ल.वि.२ख/२; शुषिरम्— {shig rnams ni ras mar gzhug par bya'o//} {de ni gseb dag tu'o//} नदुके यूकानां स्थापनम् । शुषिरे तस्य वि.सू.३९क/४९; उत्सङ्गः — {ut+saMgakhongs sam gseb bam ma'i pang lta bu'i pang} मि.को.१८क २. सौषिर्यम् — {nye yang bar du bcad ba'i sgra gsal bar mi thos pa'i sgra de thogs pa yod pa'i phyir rtsig pa'i gseb nas chung ngu 'byung bar rig par bya'o//} यत्त्वासन्नतिरस्कृतस्य शब्दस्यास्पष्टं श्रवणं भवति तच्छब्दस्य प्रतिघातित्वादावरणसौषिर्यस्वल्पोक्तितो वेदितव्यम् अभि.स.भा.१२ख/१६.
gseb ma 'khrab pa
शिक्यिका — {chu la rnga bo che dang rdza rnga kha gcig pa'i sgra 'byin pa dang gseb ma 'khrab pa dang}…{dba' klong dang chu srubs 'dren pa dag byed na dngos gzhi'o//} जलभेरिकामण्डूकवादनशिक्यिका…आवर्तकरणलेखाकर्षकानां मौलम् वि.सू.४४ख/५६; द्र.— {gseg ma gdab pa/}
gser
• सं. १. सुवर्णम्, धातुविशेषः — {blo gros chen po gser dang rdo rje ni}…{mi 'bri mi skye} सुवर्णं वज्रं च महामते… न हीयन्ते न वर्धन्ते ल.अ.१४९ख/९६; {gser dang}…{rin po che rnams kyi 'byung gnas bstan pa dang} सुवर्ण…रत्नाकरनिदर्शनानि द.भू.२१५क/२९; काञ्चनम् — {gser gyi stan khri rgyal po'i stan du 'os pa} राजाध्यासनयोग्यं काञ्चनमासनम् जा.मा.१२४ख/१४३; स्वर्णम् — {gser dang mdog bzang ka na kaM/} /{rin chen he ma tshong dus 'grim/}… {rkang brgyad mo//} स्वर्णं सुवर्णं कनकं हिरण्यं हेम हाटकम् ।…अष्टापदोऽस्त्रियाम् अ.को.२०१क/२.९.९४; शोभनो वर्णो यस्य स्वर्णम् । सुवर्णं च अ.वि.२.९.९४; कनकम् — {nor bu rin po che dang gser dang dngul gyis gang ba'i mdzod}…{byin te} मणिकनकरजतपरिपूर्णकोशं…अतिसृज्य जा.मा.५२क/६१; {gser ltar dag pa} कनकावदातः अ.क.५०ख/५९.६; हिरण्यम् — {rgyal byed gzhon nu yis/} /{gser gyi rin ni chen po la/} /{nags tshal byin pa blangs nas} जेतकुमारेण हिरण्यार्घेण भूयसा । दत्तं काञ्चन(नन भो.पा.) मादाय अ.क.१८९क/२१.५५; हेम — {gser sbyangs btso ma byi dor byas pa ltar/} /{'od chags 'bar ba} सूत्तप्तसून्मृष्टसुधौतहेमप्रभोज्ज्वलान् बो.अ.४क/२.१४; जातरूपम् — {gser dngul srang bye ba phrag 'bum bas lhag pa yang bdag gir bya'o//} जातरूपरजतशतसहस्रकोट्यग्राण्यपि स्वीकर्तव्यानि बो.भू.८९क/११३; चामीकरम् — {khyod ni gser gyi 'od can no//} त्वं तु चामीकरच्छविः का.आ.३२८क/२.१८०; कलधौतम् — {sreg dang bcad dang bdar ba yis/} /{dri ma med pa'i gser bzhin du//} तापाच्छेदान्निकषाद्वा कलधौतमिवामलम् । त.स.१२२क/१०६३; शातकुम्भम्— {gser gyi bdag nyid dngos po dag/} /{gang tshe mthong ba blo gros rmongs//} शातकुम्भात्मकौ भावौ यदा पश्यति मूढधीः । त.स.६५क/६१२; तपनीयम् — {la lar me mdag phung po chen po ni/} /{btso ma'i gser ltar rab tu 'bar ba ni//} ज्वलितेषु तप्ततपनीयनिभेष्वङ्गारराशिषु महत्स्वपरे । जा.मा.१७६ख/२०४; गैरिकम् — {btsag dang gser la gai ri ka//} स्वर्णेऽपि गैरिकम् अ.को.२१८ख/३.३.१२; गिरौ भवं गैरिकम् अ.विव.३.३.१२; काचिघः — {kA tsi g+ha ni gser dang} श्री.को.१७४ख २. = {gser zho} सुवर्णः, स्वर्णकर्षः — {su bar+NaHzhes gser te gser zho gang} मि.को.२२क • ना. १. कनकः [1] बुद्धः — {chen po'i bdag tu gyur pa'i tshe/} /{skyob pa gser zhes bya la phul//} ददौ बृहस्पतिर्भूत्वा कनकाख्याय तायिने ।। अ.क.१९१क/२१.८१ [2] प्रत्येकबुद्धः — {'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{gser dang}…{nor lha dang /} {de dag dang gzhan yang rang sangs rgyas} तद्यथा — गन्धमादनः…कनकः…वसुश्चेति । एतैश्चान्यैश्च प्रत्येकबुद्ध(–) म.मू.९९क/९ २. कनकः, ओ कम् (?) नगरम् — {de yi grong khyer gser zhes pa/} /{brgya byin 'chi med ldan bzhin du/} /{'jig rten kun gyi dbang yin kyang /} /{bzhugs gnas yid du 'ong bar gyur//} कनकाख्या पुरी तस्य शक्रस्येवामरावती । सर्वलोकेश्वरस्यापि वसतिर्वल्लभाऽभवत् ।। अ.क.३३२ख/४२.४; काञ्चनः, ओ नम् (?) — {dpal ldan rig pa 'dzin pa'i dbang /} /{sprin gyi tog ni sprin bzhin du/} /{slong ba'i gdung ba 'phrog pa dag/} /{grong khyer gser du byung bar gyur//} बभूव काञ्चनपुरे श्रीमान् विद्याधरेश्वरः । जीमूतकेतुर्जीमूत इव तापहरोऽर्थिनाम् ।। अ.क.२९३ख/१०८.१७ ३. सुवर्णः, देशः — {bod kyi yul du theg pa gsum bod kyi skad kyis bris te}…{gser zhes bya ba'i yul gyi skad kyis so//} वोटविषये यानत्रयं वोटभाषया लिखितम्… सुवर्णाख्यविषयभाषया वि.प्र.१४२ख/१, पृ.४३ ४. सुवर्णम्, रोमविवरः — {'di lta ste/} {sgrib pa thams cad rnam par sel ba gser zhes bya ba'i ba spu'i khung bu de na dri za bye ba khrag khrig brgya stong dag gnas te} तद्यथापि नाम सर्वनीवरणविष्कम्भिन् सुवर्णं नाम रोमविवरम् । तत्रानेकानि गन्धर्वकोटिनियुतशतसहस्राणि प्रतिवसन्ति स्म का.व्यू.२२५ख/२८८.
gser gyi
सुवर्णस्य — {them skas de dag thams cad kyi bar nas kyang dzam bu chu bo'i gser gyi} ({chu} ){shing ljon pa dag skyes so//} सर्वस्मिंश्च सोपानफलकविवरान्तरे जाम्बूनदस्य सुवर्णस्य कदलीवृक्षो जातः अ.सा.४२७ख/२४१; सुवर्णमयः — {gser gyi ka ba} सुवर्णमयानि स्तम्भानि का.व्यू.२०३ख/२६१; सौवर्णः— {gro bzhin bye ba lha lta bu/} /{gser gyi spu yi rkang pa can//} सौवर्णरोमचरणः श्रोणकोटी सुरोपमः ।। अ.क.२३९ख/२७.५८; सौवर्णवर्णः — {mchod rten de las gser gyi me long zhig lhung ba des mthong} तेन तस्मात् स्तूपात्सौवर्णवर्ण आदर्शः पतितो दृष्टः अ.श.१६९क/१५७; काञ्चनमयी — {gser gyi sa las byung ste} काञ्चनमय्या भूम्या निष्क्रमित्वा का.व्यू.२११ख/२७०; काञ्चनः — {gser gyi stan khri rgyal po'i stan du 'os pa} राजाध्यासनयोग्यं काञ्चनमासनम् जा.मा.१२४ख/१४३; हैमः — {gser gyi shing rta dam pa} … हैमं रथवरम् जा.मा.६७क/७७; {gser gyi ni/} /{gtsug lag khang} हैमो विहारः अ.क.१९१क/२१.७२.
gser ska
= {'og pag} काञ्ची, मेखला— {bud med rked rgyan 'og pag go/} /{gser ska bdun pa rked rgyan dang /} /{de bzhin ma ning rked rgyan yin//} स्त्रीकट्यां मेखला काञ्ची सप्तकी रशना तथा ।। क्लीबे सारसनं च अ.को.१७८क/२.६.१०८; कच्यते कट्यां बध्यते काञ्ची । कचि दीप्तिबन्धनयोः अ.वि.२.६.१०८.
• सं. सुवर्णकारी — {dmangs rigs la sogs pa'i rigs rnams sgrol ma la sogs pa'i rigs rnams su gsungs te}…{gzugs rdo rje ma ni gser mkhan ma dang} तारादिकुलानि शूद्रादिवर्णानामुच्यन्ते…रूपवज्रा सुवर्णकारी वि.प्र.१६३ख/३.१३१ • ना. हेमकारी, योगिनी — {zlum skor gnyis pa thugs kyi 'khor lo'i gnas la shar du 'khar ba mkhan mo dang}…{dbang ldan du gser mkhan ma dang rlung du phreng ba mkhan ma ste rnal 'byor ma brgyad do//} द्वितीयपरिमण्डले चित्तचक्रस्थाने पूर्वे कंसकारी…ऐशान्यां हेमकारी, वायव्यां मालाकारीति योगिन्यष्टकम् वि.प्र.१६२क/३.१२६.
gser gyi dkyil 'khor
काञ्चनमण्डलम् — {ri chen po brgyad po 'di dag ni gser gyi dkyil 'khor la brten pa yin te} इतीमे काञ्चनमण्डलप्रतिष्ठा अष्टौ महापर्वताः अभि.भा.१४४ख/५०७; स.दु.१०७ख/१६०.
gser gyi ska rags
ना. सुवर्णमेखला, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}… {lha'i bu mo gser gyi ska rags zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा …सुवर्णमेखला नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९.
gser gyi skud pa
सुवर्णसूत्रम् — {sangs rgyas kyi zhing rdul med pa zhes bya ba}… {gzhi bai DUr+ya la gser gyi skud pas mig mangs ris su bris pa} विरजं नाम बुद्धक्षेत्रं…वैडूर्यमयं सुवर्णसूत्राष्टापदनिबद्धम् स.पु.२७क/४८; सुवर्णतन्तुः— {'brel par rnam par rtog pa gang zhe na/} {'di lta ste/} {gser gyi skud pa bzhin du gang dang gang du 'brel ba'o//} सम्बन्धविकल्पः कतमः? यदुत सह सम्बध्यते सुवर्णतन्तुवत् ल.अ.१०७क/५३.
gser gyi kha dog
वि. सुवर्णवर्णः — {'od zer kha dog sna tshogs pa kha dog du ma 'di lta ste/} {sngon po dang}…{gser gyi kha dog rnams} नानावर्णा अनेकवर्णा रश्मयः…तद्यथा —नील…सुवर्णवर्णाः अ.सा.३९९क/२२६.
gser gyi kha dog can
वि. सुवर्णवर्णः — {phyag gser gyi kha dog can glang po che'i sna ltar 'dug pa brkyang nas} गजभुजसदृशं सुवर्णवर्णं बाहुमभिप्रसार्य अ.श.८२ख/७३; कनकवर्णः — {'od zer gser gyi kha dog can} कनकवर्णमरीचयः अ.श.१०ख/९.
gser gyi kha dog lta bu
• वि. सुवर्णवर्णः — {gser gyi kha dog lta bur rab 'bar zhing /} /{yid du 'ong ba'i bdag lus 'di la ltos//} कायं ममेक्षध्वमिमं मनोज्ञं सुवर्णवर्णं ज्वलनप्रकाशम् । शि.स.५०क/४७; {lus gser gyi kha dog lta bu'ang thob par 'gyur} सुवर्णवर्णं च कायं प्रतिलप्स्यामहे अ.सा.४३६ख/२४६; सुवर्णवर्णमयः — {gser gyi kha dog lta bu'i snang ba 'byung bar 'gyur} सुवर्णवर्णमयाश्चावभासाः प्रादुर्भविष्यन्ति सु.प्र.२२क/४४ • सं. सुवर्णवर्णता — {'di 'dra ba'i lus gser gyi kha dog lta bu thob ste} एवंरूपा कायस्य सुवर्णवर्णता प्रतिलब्धा अ.सा.४३१ख/२४३.
हेमहर्म्यम् — {gser gyi khang bzang 'di dag ci yi slad/} /{btang nas khyod ni nags na stong par 'khyam//} त्वं हेमहर्म्याणि विहाय कस्मात् विगाहसे शून्यवनान्तराणि ।। अ.क.१९४ख/२२.२६.
gser gyi khu ba
द्रवत्काञ्चनम् — {de nas gser gyi khu ba'i rba rlabs ltar/} /{mdzes pa'i glog drag tshogs kyi sprin dag ni/} /{rab tu gsal bar gyur bzhin} अथ द्रवत्काञ्चनवीचिरोचिश्चण्डस्तडित्पुञ्जघनप्रकाशः । अ.क.३०८ख/१०८.१५२.
१. सुवर्णचक्रम् — {gdugs}… {gser gyi 'khor los mtshan pa} छत्रं…सुवर्णचक्रचिह्नम् म.मू. २०६ख/२२६; सौवर्णचक्रम् — {bdag gis khyod la gser gyi 'khor lo dbul lo//} अहं ते सौवर्णचक्रं प्रदास्यामि अ.श.६७क/५९ । २. काञ्चनचक्रम् — {dge slong dag dge slong 'dis sa ji tsam zhig non pa'i 'og dpag tshad brgyad khri bzhi stong na yod pa'i gser gyi 'khor lo la thug pa'i bar na} अनेन भिक्षवो भिक्षुणा यावती भूमिराक्रान्ता अधोऽशीतियोजनसहस्राणि यावत्काञ्चनचक्रम् शि.स.८४क/८२.
gser gyi 'khor lo can
पा. सुवर्णचक्री, चक्रवर्तिविशेषः — {gser dngul zangs lcags 'khor lo can//} सुवर्णरूप्यताम्रायश्चक्रिणः अभि.को.१०ख/३.९५; {gang dag la gser dang dngul dang zangs dang lcags kyi 'khor lo dag yod pa} सुवर्णरूप्यताम्रायश्चक्राणि येषां सन्ति अभि.भा.१६०क/५५०.
gser gyi 'khor los mtshan pa
वि. सुवर्णचक्रचिह्नम् — {gdugs}… {gser gyi 'khor los mtshan pa ka shi ka'i gos 'phyang ba} छत्रं…सुवर्णचक्रचिह्नं कौशेयवस्त्रावलम्बितम् म.मू.२०६ख/२२६.
gser gyi go cha
ना. कनकवर्मा लो.को.२४९३; हेमवर्मा लो.को.२४९३.
gser gyi glang po
हेमकुञ्जरः — {de song gser gyi glang po la/} /{rgyal la gsar du phrad pa yi/} /{dga' bar 'os phrad skyes su ni/} /{gser gyi mche ba zung dag blangs//} स गत्वा दन्तयुगलं ययाचे हेमकुञ्जरम् । नवसन्दर्शने राज्ञः प्रीतियोग्यमुपायनम् ।। अ.क.३६०क/४८.३३.
gser gyi glegs bam
सुवर्णपत्रम् — {de nas byang chub sems dpas tshigs su bcad pa de yid la bzung nas gser gyi glegs bam la bris te} अथ बोधिसत्त्वेन तां गाथामुद्गृहीत्वा सुवर्णपत्रेष्वभिलिख्य अ.श.१०९क/९९.
gser gyi glegs bu
सुवर्णपत्रम् — {zhes te dpal ldan khyim bdag ni/} /{dge la brtson ldan phyir thos nas/} /{gser gyi glegs bu la bris te/} /{legs bshad phyogs rnams dag tu springs//} इति श्रीमान् गृहपतिर्निगद्य कुशलोद्यतः । सुवर्णपत्रलिखितं सूक्तं दिक्षु न्यवेशयत् ।। अ.क.२९०ख/१०७.२६.
gser gyi rgyan
१. सुवर्णालङ्कारः — {'dus byas dang 'dus ma byas la spyod pa'i dge ba'i rtsa ba'i tshogs zil du brlag par byed pas 'dzam bu chu klung gi gser gyi rgyan lta bu'o//} जाम्बूनदसुवर्णालङ्कारभूतं सर्वसंस्कृता(संस्कृता)वचरकुशलमूलोपचयजिह्मीकरणतया ग.व्यू.३११ख/३९७ ।०. हेमाङ्गदम् — {bsngags par 'os pa'i khyad par dang /} /{ldan pa rgya cher 'ga' zhig 'dod/} /{rol pa'i chu skyes rtse dga'i mtsho/} /{gser gyi rgyan la sogs pa bzhin//} श्लाघ्यैर्विशेषणैर्युक्तमुदारं कैश्चिदिष्यते । यथा लीलाम्बुजक्रीडासरोहेमाङ्गदादयः ।। का.आ.३२१क/१.७९; हेमनिष्कः म.व्यु.६००५ (८६क).
gser gyi rgyal mtshan
ना. सुवर्णध्वजः, भवनम् — {lha mo chen mo dpal ni}…{rin po che sna bdun las byas pa'i khang pa dam pa gser gyi rgyal mtshan zhes bya ba na gnas te} सुवर्णवर्णध्वज(सुवर्णध्वज पा.भे.)नाम्नि सप्तरत्नप्रभवने श्रीर्महादेवी प्रतिवसति स्म सु.प्र.३१ख/६१.
gser gyi rgyal mtshan can
वि. सुवर्णध्वजः — {glang po che} …{gser gyi rgyal mtshan can/} {gser gyi dra bas g}.{yogs pa brgyad khri bzhi stong bram ze rnams la sbyin par byin no//} ब्राह्मणेभ्यो दानमदाच्चतुरशीतिनागसहस्राणां…सुवर्णध्वजानां हेमजालप्रतिच्छन्नानाम् वि.व.१८६ख/१.६२.
वि. सौवर्णशङ्खग्राहि — {bskal ba'i yul can gser gyi dung 'dzin pa'i shes pa}…{gang yin pa} यद्विप्रकृष्टविषयं सौवर्णशङ्खग्राहिज्ञानम् त.प.२४०क/९५१.
gser gyi dong tse
दीनारः — {de'i lag pa gnyis la las kyi rnam par smin pa las byung ba'i gser gyi dong tse mtshan mas btab pa gnyis byung ste} पाणिद्वये चास्य लक्षणाहतं कर्मविपाकजं दीनारद्वयम् अ.श.२२३ख/२०६.
gser gyi dra ba
हेमजालम् — {rin po che sna tshogs spa bar spel bas spras pa'i gser gyi dra bas nang shun gyi rgyan byas pa} नानारत्नभक्तिचित्रहेमजालात्यन्तव्यूहच्छदनोपेतम् ग.व्यू.१७०ख/२५३; कनकजालम् — {gser gyi dra bas sku rnam par brgyan pa dang} कनकजालकायविभूषितस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
gser gyi dra bas sku rnam par brgyan pa
ना. कनकजालकायविभूषितः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} …{gser gyi dra bas sku rnam par brgyan pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…कनकजालकायविभूषितस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
gser gyi dra bas khebs pa
ना. हेमजालप्रतिच्छन्ना, लोकधातुः — {de nas byang shar gyi phyogs mtshams na de bzhin gshegs pa rin po che'i gdugs mngon par 'phags pa snang ba'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams gser gyi dra bas khebs pa na} अथ खलूत्तरपूर्वस्या दिशो हेमजालप्रतिच्छन्नाया लोकधातो रत्नच्छत्राभ्युद्गतावभासस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ल.वि.१४५क/२१३.
gser gyi dra bas brgyan pa
ना. हेमजालालंकृतः, बोधिसत्त्वः — {de nas byang shar gyi phyogs mtshams na de bzhin gshegs pa rin po che'i gdugs mngon par 'phags pa snang ba'i sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams gser gyi dra bas khebs pa na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po gser gyi dra bas brgyan pa zhes bya ba} अथ खलूत्तरपूर्वस्या दिशो हेमजालप्रतिच्छन्नाया लोकधातो रत्नच्छत्राभ्युद्गतावभासस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राद्धेमजालालंकृतो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४५क/२१३.
gser gyi dril bu
सौवर्णघण्टिका — {gser gyi dril bu dag ni dngul gyis brgyus te sgra sil sil mchi zhing} सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि रणरणायमानानि का.व्यू.२१३ख/२७३.
gser gyi gdu bu
रुचकः — {gser gyi phor bu chag pa yis/} /{gang tshe gser gyi gdu bur byas//} वर्द्धमानकभङ्गेन रुचकः क्रियते यदा । त.स.६५क/६११; कनकवलयः — {gser gyi gdub bu dang sor gdub kyis brgyan pa'i lag pa gnyis ni mnyes te} कनकवलयौ परिमृदन् साङ्गुलिविभूषणौ पाणी जा.मा.१६७ख/१९४.
gser gyi gdub bu
= {gser gyi gdu bu/}
gser gyi bdag nyid
वि. शातकुम्भात्मकः — {gser gyi bdag nyid dngos po dag/} /{gang tshe mthong ba blo gros rmongs//} शातकुम्भात्मकौ भावौ यदा पश्यति मूढधीः । त.स.६५क/६१२.
gser gyi mdog
= {gser mdog/}
gser gyi mdog 'dra ba
= {gser mdog 'dra/}
gser gyi sdong po
सुवर्णदण्डः, ओ डम् — {shing dpag bsam} …{gser gyi sdong po dang dngul gyi lo ma dang} कल्पवृक्षाणि…सुवर्णदण्डानि रूप्यपत्राणि का.व्यू.२०३ख/२६१; कनकपरिघः — {dpung pa gser gyi sdong po lta bur rgyas//} कनकपरिघपीनलम्बबाहुः जा.मा.३८ख/४५.
gser gyi sdong po lta bu
सम. कनकपरिघः — {dpung pa gser gyi sdong po lta bur rgyas//} कनकपरिघपीनलम्बबाहुः जा.मा.३८ख/४५.
gser gyi snod
सुवर्णभाजनम् — {gser gyi snod bcom nas gzhan du byed pa na/} {dbyibs gzhan du 'gyur gyi} सुवर्णभाजनस्य भित्त्वाऽन्यथा क्रियमाणस्य संस्थानान्यथात्वं भवति अभि.भा.२३९ख/८०५; हेमभाजनम् — {bdag gi khang pa'i zur mtha' na/} /{gser gyi snod ni sbas nas yod//} अस्ति मे गृहकोणान्ते निखातं हेमभाजनम् । अ.क.१६९क/१९.६२; सुवर्णभाण्डम् — {gser gyi snod dang dngul snod du/} /{mngar ba'i khu ba gzhag par bgyi//} सुवर्णभाण्डे रूप्यभाण्डे मधुरेण स्थापयेत् ।। सु.प्र.२९क/५६; द्र. {gser gyi snod chen po/}
gser gyi snod chen po
सुवर्णमयी पात्री — {dge slong dag de nas grong pa'i bu mo legs skyes mas 'o thug sbrang rtsi can gyis gser gyi snod chen po bkang ste byang chub sems dpa' la phul lo//} अथ खलु भिक्षवः सुजाता ग्रामिकदुहिता सुवर्णमयीं पात्रीं मधुपायसपूर्णां बोधिसत्त्वस्योपनामयति स्म ल.वि.१३२ख/१९६.
gser gyi paT+Ta
स्वर्णपट्टम् — {de nas rin po che'i paT+Ta dang gser gyi paT+Ta'am ma rnyed na me tog gi phreng ba dpral bar bcing bar bya'o//} ततो रत्नपट्टं स्वर्णपट्टं वा; अलाभे पुष्पमालां ललाटे बन्धयेत् वि.प्र.१५०क/३.९६.
gser gyi pad ma
= {gser gyi pad+ma/}
gser gyi pad rtsa
हेमाब्जनालम्— {de nas ston pa'i gdan gser gyi/} /{pad rtsa nor bu'i rang bzhin la/} /{shA ri'i bu yis de bzhin btags//} शास्तुरासनहेमाब्जनाले मणिमये ततः । शारिपुत्रेण बद्धं तत् अ.क.२ख/५०.१४.
gser gyi pad+ma
सुवर्णपद्मम्— {gser gyi pad ma tshar du dngar ba yi/} /{rin chen sgron ma rnams kyang dbul bar bgyi//} रत्नप्रदीपांश्च निवेदयामि सुवर्णपद्मेषु निविष्टपङ्क्तीन् । बो.अ.४ख/२.१७; {gser gyi pad ma rab tu spyangs so//} सुवर्णपद्मप्रलम्बितम् रा.प.२४६क/१४५; कनकारविन्दम् — {gser pad bai DU r+ya yi yu ba can/} /{rin chen myu gu ge sar gyis mtshan zhon//} वैडूर्यनालं कनकारविन्दमारुह्य रत्नाङ्कुरकेसराढ्यम् । अ.क.२५४ख/९३.६५.
gser gyi spu'i rkang pa can
वि. सौवर्णरोमचरणः — {gro bzhin bye ba lha lta bu/} /{gser gyi spu yi rkang pa can//} सौवर्णरोमचरणः श्रोणकोटी सुरोपमः ।। अ.क.२३९ख/२७.५८.
काञ्चनपुञ्जः — {ngang pa'i mchog gser gyi pha bong ltar gzi mdangs dang ldan pa'i gzugs yid du 'ong ba de gnyis la bltas nas} दृष्ट्वा तौ हंसप्रधानौ काञ्चनपुञ्जाविव श्रियाऽभिज्वलन्मनोहररूपौ जा.मा.१२४क/१४३.
gser gyi phag ska
मेखला — {kha cig ni gos du ku la srab mo gyon te gser gyi phag ska dang bcas pa'i rked pa ston pa dang} काश्चिच्छिथिलाम्बरां समेखलां श्रोणीं दर्शयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४; रसना — {kha cig ni rked pa dang gser gyi phag ska skyod pa dang} काश्चिज्जघनरसनाः कम्पयन्ति स्म ल.वि.१५७क/२३४.
gser gyi phun po
सुवर्णदाम म.व्यु.३०३८.
gser gyi phor bu
वर्द्धमानकः, पात्रविशेषः — {gser gyi phor bu chag pa yis/} /{gang tshe gser gyi gdu bur byas//} वर्द्धमानकभङ्गेन रुचकः क्रियते यदा । त.स.६५क/६११; {gang gi tshe gser phor bcag nas gdu bur byas pa} यदा वर्द्धमानकं भंक्त्वा रुचकः क्रियते त.प.७९क/६११.
gser gyi phye ma
सुवर्णचूर्णः, ओ र्णम् — {lha'i me tog man+da ra ba dang lha'i tsan dan gyi phye ma dang lha'i gser gyi phye ma dang} दिव्यैर्मान्दारवपुष्पैर्दिव्यैश्चन्दनचूर्णैर्दिव्यैश्च सुवर्णचूर्णैश्च अ.सा.४४३क/२५०.
gser gyi phyem
हेमदाम म.व्यु.६१२२; = {gser gyi chun po/}
gser gyi phreng
= {gser gyi phreng ba/}
gser gyi phreng ldan
वि. हेममाली — {skabs gsum par 'os rta dag ni/} /{gser gyi 'phreng ldan bcas des byin//} सहितं त्रिदशार्हेण हरिणा हेममालिना ।। ददौ अ.क.२६क/३.८०.
gser gyi phreng ba
• सं. काञ्चनदाम— {gser gyi phreng bas spras pa yi/} /{rta yis bgrod par byed de la//} तं व्रजन्तं तुरङ्गेण काञ्चनदामशोभिनम् । अ.क.३२४ख/४१.७; हेममालिका — {gser gyi phreng bas phyug po'i mtshan ma bstan pa bzhin//} समृद्धिसूचैव तु हेममालिका जा.मा.१६६क/१९२; जातरूपमाला — {kha cig ni mgul gyi se mo do sbyin par byed}… {kha cig ni gser gyi phreng ba sbyin par byed} केचिद्धारं प्रयच्छन्ति… केचिज्जातरूपमालाम् अ.श.१५०क/१३९; हेमदाम म.व्यु.६१२२ (हेमदामन् {gser gyi chun po'am phreng ba} म.व्यु.८७ख); सुवर्णमाला लो.को.२४९६ • ना. काञ्चनमाला, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo gser gyi phreng ba zhes bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः; तद्यथा — तिलोत्तमा नामाप्सरसा… काञ्चनमाला नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९.
gser gyi 'phreng
= {gser gyi phreng ba/}
gser gyi 'phreng ldan ma
ना. काञ्चनमालिका, अशोकपुत्रकुणालस्य भार्या— {dpal ldan sa bdag mya ngan med pa byung /}…/{de yi bde skyid lha mo pad ma ldan/}…{de ni ku lA} (? {NA} ){la zhes gyur}…{de yi dga' mar mig yangs zla zhal ma/} /{gser gyi 'phreng ldan ma zhes bya bar gyur//} श्रीमानशोकः क्षितिपो बभूव…पद्मावती तस्य सुखाय देवी…अभूत्स कुणालनामा…तस्यायताक्षी दयिता बभूव चन्द्रानना काञ्चनमालिकाऽऽख्या । अ.क.५१क/५९.१०.
gser gyi 'phreng ba
= {gser gyi phreng ba/}
gser gyi ba gam
हेमहर्म्यम् — {gser gyi ba gam gzhal yas khang /} /{khang pas bskor ba'i grong khyer ni/} /{'od ldan zhes bya}… {yod//} अस्ति प्रभावती नाम हेमहर्म्यगृहैर्वृता । पुरी अ.क.२ख/१.४.
gser gyi ba gam can
वि. हेमहर्म्यः, ओ र्या— {rgyal khang nor bu gser gyi ba gam can/} /{rab gsal de ni mun la rab mdzes te//} सा राजधानी मणिहेमहर्म्या प्रकाशमाना तिमिरे रराज । अ.क.६३ख/५९.१२५.
gser gyi bum
= {gser gyi bum pa/}
gser gyi bum pa
हेमकुम्भः — {de yi rtags mtshan sor gdub ni/} /{gser gyi bum par de yis 'phangs//} स हेमकुम्भे चिक्षेप तदभिज्ञाङ्गुलीयकम् ।। अ.क.११२क/६४.२८७; काञ्चनकलशः — {yid 'phrog ma}…{nu ma gser gyi bum pa dang ru sbal ltar rgyas shing rlo ba dang} मनोहरां… काञ्चनकलशकूर्मपीनोन्नत… स्तनीम् वि.व.२०९क/१.८३; कनकालुका— {b+h+r}-{i ng+gA ra ni gser gyi bum//} भृङ्गारः कनकालुका अ.को.१८७ख/२.८.३२; कनकमयी चासौ आलुश्च कनकालुका । हेमगलन्तिकानामनी अ.वि.२.८.३२.
gser gyi bya ma bum
सौवर्णः भृङ्गारः— {gser gyi bya ma bum blangs te bcom ldan 'das kyi spyan sngar gsol ba gdab pa'i phyir 'khod nas 'di skad ces gsol to//} सौवर्णं भृङ्गारं गृहीत्वा भगवतः पुरतः स्थित्वा याचमान एवं चाह वि.व.१२१ख/१.१०.
gser gyi bye ma
सुवर्णवालुका — {'og gi sa gzhi ni ka ra ke ta na'i rang bzhin la gser gyi bye ma bdal ba} अधोभूमिः कर्केतनमयी, सुवर्णवालुकास्तीर्णा अ.सा.४२७ख/२४१; {gser gyi bye ma'i thang bu la} सुवर्णवालुकास्थले का.व्यू.२२३ख/२८६.
gser gyi bye ma bdal ba
वि. सुवर्णवालुकास्तीर्णः, ओ र्णा — {'og gi sa gzhi ni ka ra ke ta na'i rang bzhin la gser gyi bye ma bdal ba} अधोभूमिः कर्केतनमयी, सुवर्णवालुकास्तीर्णा अ.सा. ४२७ख/२४१; काञ्चनबालुकास्तीर्णः म.व्यु.४१८८ ( {gser gyi bye ma brdal ba} म.व्यु.६६ख).
gser gyi bre
ना. सुवर्णप्रस्थः, प्रदेशः — {da dung yang bram ze rnams gser bres 'jal zhing 'ged pas gser gyi bre gser gyi bre zhes bya bar grags so//} अपीदानीं ब्राह्मणैः प्रस्थेन सुवर्णो भाजितः । सुवर्णप्रस्थः सुवर्णप्रस्थ इति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५६क/१.४४; वि.व.१५५ख/१.४४.
gser gyi bre bo
सुवर्णपेटः — {'dzam bu'i chu bo gser gyi bre bo ni/} /{stong phrag brgya yang de dang mnyam pa min//} शतं सहस्राणि सुवर्णपेटा जाम्बूनदा नास्य समा भवन्ति वि.व.१६१ख/१.५०.
gser gyi 'byung khungs
सुवर्णाकरः— {rdo rje ni rin po che ma rabs kyi 'byung khungs nas mi 'byung gyi/} {rdo rje'i 'byung khungs sam gser gyi 'byung khungs nas 'byung ngo //} वज्रं नेतराद्रत्नाकरादुत्पद्यतेऽन्यत्र वज्राकरात्सुवर्णाकराद्वा ग.व्यू.३२३क/४०५.
gser gyi me tog
• सं. १. सुवर्णपुष्पम् — {bza' shing gi ra ba chen po 'od kyi dkyil 'khor gser gyi me tog ces bya ba der phyin te} सुवर्णपुष्पाभमण्डलं नाम महोद्यानं निर्ययौ ग.व्यू.२१५ख/२९५; काञ्चनं कुसुमम् — {gser gyi me tog rnams kyang mkha' las lhags/} /{glog 'gyu 'od kyis nam mkha' gsal gyur cing //} दिवः पतद्भिः कुसुमैश्च काञ्चनैः सविद्युदुद्द्योतमिवाभवन्नभः ।। जा.मा.५८ख/६८ २. = {shing tsam pa ka} हेमपुष्पकः, चम्पकवृक्षः — {de nas ni/} /{tsaM pe ya dang tsam pa ka/} /{gser gyi me tog} अथ चाम्पेयश्चम्पको हेमपुष्पकः अ.को.१५८ख/२.४.६३; हेमवर्णं पुष्पमस्येति हेमपुष्पकः अ.वि.२.४.६३ • ना. सुवर्णपुष्पः, बुद्धः {gser gyi me tog ces bya ba de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas} सुवर्णपुष्पो नाम तथागतः…अर्हन् सम्यक्संबुद्धः अ.सा.३२१ख/१८१.
gser gyi me tog 'bar ba'i 'od zer gyi tog
ना. सुवर्णपुष्पज्वलरश्मिकेतुः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa gser gyi me tog 'bar ba'i 'od zer gyi tog la phyag 'tshal lo//} नमः सुवर्णपुष्पज्वलरश्मिकेतोस्तथागतस्य सु.प्र.३२ख/६३.
सुवर्णस्य हेला — {gser gyi gzhong pa gser dngul gyis bkang ba'i steng du kA ra ShA pa Na lnga brgya bzhag ste bcom ldan 'das kyi thad du song nas} स हिरण्यसुवर्णस्य हेलां पूरयित्वा उपरि पञ्च पुराणशतानि दत्त्वा भगवन्तमुपगतः अ.श.११०क/१००.
gser gyi za ma tog
हिरण्यमयः समुद्गकः — {des der}…{gser gyi za ma tog cig mthong ngo //} स तत्र ददर्श…हिरण्यमयं समुद्गकम् सु.प्र.५३ख/१०६.
वि. चामीकरविग्रहोपमः, ओ मा — {shin tu sbyangs pa'i gser gyi gzugs lta bu/} /{sems can dam pa bsod nams mchog bsags pa//} उत्तप्तचामीकरविग्रहोपमा अग्रसत्त्ववर पुण्यसञ्चया । रा.प.२३१क/१२४.
gser gyi gzugs brnyan
सुवर्णप्रतिमा — {gang zhig phug tu rgyal ba'i rtogs brjod dang /} /{gser gyi gzugs brnyan rab tu rgyas par gyur//} येषां सुवर्णप्रतिमाप्रतानजिनावदानान्यभवन् गुहासु । अ.क.२९२ख/१०८.११; हेमप्रतिमा— {ha ri NI ni ri dwags mo/} /{gser gyi gzugs brnyan ser po la//} हरिणी स्यान्मृगी हेमप्रतिमा हरिता च या ।। अ.को.२२१ख/३.३.५०.
gser gyi gzugs dang mtshungs pa
हेममण्डलकौपम्यम् — {de bzhin nyid 'di gser gyi ni/} /{gzugs dang mtshungs par brjod pa yin//} हेममण्डलकौपम्यं तथतायामुदाहृतम् ।। र.वि.१११क/७१.
वि. चामीकररुचिः — {der ni de tshe ngur smrig gos/} /{mgo zlum lag na lhung bzed can/} /{skyes bu chen po'i mtshan rnams kyis/} /{gser gyi 'od zer lta bur mdzes//} नन्दः (मुण्डः लि.पा.) काषायावरणः पात्रपाणिः स तत्क्षणम् । बभौ चामीकररुचिर्महापुरुषलक्षणैः ।। अ.क.१०२ख/१०.३३.
gser gyi yu ba can
सुवर्णदण्डः, ओ डम् — {rin chen gdugs mdzes gser gyi yu ba can/}…{bsgreng ba yang} सुवर्णदण्डैः…समुच्छ्रितानि…रत्नातपत्राण्यतिशोभनानि ।। बो.अ.४ख/२.१९.
gser gyi rang bzhin
वि. सौवर्णमयः — {de'ang rdzing bu de dag gi ngos gcig ni gser gyi rang bzhin} तासां च खलु पुष्करिणीनामेकं पार्श्वं सौवर्णमयम् अ.सा.४२७क/२४१; हैमः — {grong khyer blta na sdug ces pa/} {gser gyi/} /{rang bzhin} पुरं सुदर्शनं नाम हैमम् अभि.को.९ख/३.६६.
gser gyi ral pa can
= {gser ral can/}
gser gyi ri
= {gser gyi ri bo/}
gser gyi ri dwags
काञ्चनमृगः — {bzo bo mkhas pa kha cig dag/} /{gser gyi ri dwags bgyid du stsol//} कुर्वन्तु काञ्चनमृगं कुशलाः केऽपि शिल्पिनः ।। अ.क.२५७क/३०.२६; कनकसाराङ्गः— {gser gyi ri dwags ri dwags de/} /{nags su bdag gis mthong bar gyur//} दृष्टः कनकसाराङ्गः सारङ्गः स मया वने ।। अ.क.२५७ख/३०.३०; हिरण्यहरिणः — {gser gyi ri dwags rmi lam du/} /{yongs rdzogs gzugs 'di ga la yod//} स्वप्नसम्पन्नरूपोऽसौ हिरण्यहरिणः कुतः ।। अ.क.२५७क/३०.२६.
gser gyi ri bo
ना. = {lhun po} सुवर्णपर्वतः, सुमेरुपर्वतः — {gser gyi ri bo rnam par 'gul bar gyur//} विघूर्णयामास सुवर्णपर्वतम् जा.मा.४५क/५३; काञ्चनाचलः — {khyod ni gser gyi ri ltar dri mi mnga'//} काञ्चनाचल इवासि निर्मलः रा.प.२३०क/१२३; कनकगिरिः — {gser gyi ri bo'i brag ltar yangs pa'i brang //} कनकगिरिशिलाविशालवक्षाः जा.मा.३८क/४५; हेमगिरिः — {'gro ba 'di dag rgyal bas gzi yangs kyis/} /{zil mnan khyod ni gser gyi ri ltar gsal//} अभिभूय जिनो जगदेतान्… मेरुतेजा भासति हेमगिरिः स यथैव ।। रा.प.२२८ख/१२०; हेमाचलः — {nor ni sgrub pa la}… {gser gyi ri/} /{thob kyang yongs su tshim pa med//} हेमाचलेऽपि सम्प्राप्ते न पर्याप्तिर्धनार्जने । अ.क.१६५क/१९.१५; हेमाद्रिः — {ri dbang gser ri ro ha na dang bdud rtsi'i gter sbyin pa'i/} /{'bras bu phun tshogs} हेमाद्रिरोहणनगेन्द्रसुधाब्धिदानसम्पत्फलम् अ.क.१५७क/१७.१; {lhun po ri rab gser gyi ri/} /{rin chen brtsegs dang lha yi gnas//} मेरुः सुमेरुर्हेमाद्री रत्नसानुः सुरालयः ।। अ.को.१३१क/१.१.५०; हेम्नोऽद्रिः हेमाद्रिः अ.वि.१.१.५०; काञ्चनपर्वतः — {gser gyi ri bo 'dra} काञ्चनपर्वताभः म.व्यु.९५६६; काञ्चनगिरिः — {gser gyi ri bo lta bur rab tu gda'} काञ्चनगिरिप्रकाशम् लो.को.२४९४.
gser gyi ri bo 'dra
वि. काञ्चनपर्वताभः म.व्यु.९५६६.
gser gyi rigs chen po
महासुवर्णगोत्रम् — {gser gyi rigs chen po ni gser rnam pa bzhi'i gnas su 'gyur te} महासुवर्णगोत्रं हि चतुर्विधस्य सुवर्णस्याश्रयो भवति सू.व्या.१३८क/१३.
ना. हिरण्यपाणिः, गृहपतिपुत्रः — {dpal ldan khyim bdag lha yi sde/} /{zhes pa mnyan yod dag na gnas/}…{de'i/} /{bu ni gser gyi lag gyur te//} श्रावस्त्यां देवसेनाख्यः श्रीमानासीद्गृहाधिपः ।। हिरण्यपाणिस्तस्याभूत्पुत्रः अ.क.३३४ख/४३.३.
gser gyi lag pa'i dbang
कनकभुजेन्द्रः लो.को.२४९४; द्र. {gser gyi lag pa'i dbang po/}
gser gyi lag pa'i dbang po
ना. सुवर्णभुजेन्द्रः, नृपः — {rgyal po gser gyi lag pa'i dbang po} राजा सुवर्णभुजेन्द्रः सु.प्र.११ख/२४.
gser gyi lan kan
कनकक्षोडकः — {rdo rje rin po che'i ra ba de dag thams cad kyang}… {'dzam bu chu klung gi gser gyi lan kan dang ba so mdzes par bkye ba} सर्वे च वज्ररत्नमहाप्राकाराः… जाम्बूनदकनकक्षोडकरुचिरदन्तमालारचिताः ग.व्यू.२८क/१२४.
gser gyi logs
ना. सुवर्णपार्श्वः, मृगयूथपतिः — {dus der nags su ri dwags kyi/} /{khyu yi bdag po byung gyur pa/} /{gser gyi logs zhes bya ba'i ming /} /{thob cing gser gyi rang bzhin snang //} बभूव समये तस्मिन् मृगयूथपतिर्वने । सुवर्णपार्श्व इत्याप्तनामा हेममयच्छविः ।। अ.क.२५५क/३०.५; अ.क.२५६क/३०.१३.
gser gyi sa
काञ्चनमयी भूमिः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyan ras gzigs kyi dbang po}…{gser gyi sa la song nas sems can spyi'u tshugs su 'dug pa rnams la}…{chos ston to//} काञ्चनमय्यां भूम्यां गत्वा अवलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽधोमुखानां सत्त्वानां धर्मं देशयति स्म का.व्यू.२११ख/२७०; कनकभूः — {gser gyi sa 'dzin dag gi ngos//} पार्श्वं कनकभूभृतः अ.क.४०ख/४.४५; सुवर्णभूमिः लो.को.२४९४.
gser gyi sa 'dzin
ना. कनकभूभृत्, सुमेरुपर्वतः — {thub pa rnams/} /{gser gyi sa 'dzin dag gi ngos/} /{lha dang grub pas yongs gang ba/} /{dza m+bu'i phyogs dang nye bar song //} मुनयः पार्श्वं कनकभूभृतः । सुरसिद्धसमाकीर्णं जम्बूखण्डान्तिकं ययुः ।। अ.क.४०ख/४.४५.
gser gyi sa le sbram
= {gser} जातरूपम्, कनकम् — {gser gyi sa le sbram de nyid rin po che mu sar gal pas btab na de bas kyang yongs su 'tsher ro//} {yongs su dag par 'gyur ro//} {'od shin tu gsal zhing dang bar 'gyur ro//} तदेव जातरूपं मुसारगल्वसृष्टं भूयस्या मात्रयोत्तप्यते परिशुध्यति प्रभास्वरतरं भवति द.भू.२१५ख/२९; द.भू.१८३क/१३.
gser gyi seng ge'i khri
हेमसिंहासनम् — {gser gyi seng ge'i khri steng du/} /{de ni rab tu bkram nas bkod//} हेमसिंहासनोत्सङ्गे स प्रसार्य न्यवेशयत् ।। अ.क.३०९ख/४०.२९.
gser gyi ser po nyid
सुवर्णपीतत्वम् लो.को.२४९४.
gser gyi srang
= {gser srang /}
gser gyi lhan pa
सुवर्णपट्टम् लो.को.२४९४.
gser gyis brgyan pa
वि. सुवर्णालङ्कारः — {glang po che gser gyis brgyan pa}…{brgyad khri bzhi stong} चतुरशीतिनागसहस्राणां सुवर्णालङ्काराणाम् वि.व.१८६ख/१.६२.
gser gling
ना. सुवर्णद्वीपः, द्वीपः/उपमेलापकम् — {sau rA Sh+Ta dang gser gling gang /} /{nye ba'i 'dus pa gnyis yin no//} सौराष्ट्रे सुवर्णद्वीपे चोपमेलापकद्वयम् ।। स.उ.२७५ख/९.१८; सुवर्णभूमिः — {de nas re zhig cig yul b+ha ru kats+tsha nas tshong pa gser gling du 'dong ba don grub par 'dod pa dag cig yul legs par pha rol tu phyin par lhags nas} अथ कदाचिद्भरुकच्छादभिप्रयाताः सुवर्णभूमिवणिजो यात्रासिद्धिकामाः सुपारगं पत्तनमुपेत्य जा.मा.८०क/९२.
gser mgar
कर्मारः, सुवर्णकारः — {gser mgar mkhas pas ji lta ji ltar mer bcug pa de lta de ltar ches rnam par dag par 'gyur ro//} यथा यथाऽग्नौ प्रक्षिप्यते दक्षेण कर्मारेण तथा तथा विशुद्धतरतां गच्छति बो.भू.१७१ख/२२६; सुवर्णकारः — {gser mgar la sogs pa'i lag bzo ba rnams ni gser la sogs pa byed} सुवर्णकारादीनां च शिल्पिनां सुवर्णादिघटनम् अभि.स.भा.७१ख/९९; नाडिन्धमः — {gser mgar dang ni gser mkhan dang /} /{gser byed dang ni gser bzo ba//} नाडिंधमः स्वर्णकारः कलादो रुक्मकारके । अ.को.२०२ख/२.१०.८; नाडीं धमतीति नाडिंधमः । ध्मा पूरणे अ.वि.२.१०.८; सौवर्णकारः मि.को.२७क; कलादः मि.को.२७क ।
महारसः — {de lta bas na bdag nyid rgyal ba rin po cher byed par 'dod pas byang chub kyi sems kyi gser sgyur rtsi chen po lta bur rab tu brtan par gzung bar bya'o//} तस्माज्जिनरत्नमात्मानं कर्तुकामैर्बोधिचित्तमहारसः सुदृढं ग्रहीतव्यः बो.प.४८क/८.
gser sgyur rtsi'i rnam pa
रसजातम् — {byang chub kyi sems 'di la gser sgyur rtsi'i rnam pa lta bu dang gzhan byang chub kyi sems zhes brjod do//} बोधिचित्तं संज्ञा अस्य रसजातस्य । बोधिचित्तापरव्यपदेशम् बो.प.४७ख/८; द्र. — {de nyid kyi phyir gser sgyur rtsi'i rnam pa ste} अत एव रसजातं रसप्रकारम् बो.प.४७ख/८.
gser brgya'i 'od zer gser du snang ba'i snying po
ना. सुवर्णशतरश्मिप्रभासगर्भः, बुद्धः — {de bzhin gshegs pa}… {gser brgya'i 'od zer gser du snang ba'i snying po zhes bya ba} सुवर्णशतरश्मिप्रभासगर्भो नाम तथागतः सु.प्र.४५क/९०.
पा. काञ्चनवती, धारणीविशेषः — {'phags pa gser can zhes bya ba'i gzungs} आर्यकाञ्चनवतीनामधारणी क.त.६३३.
gser chu
रसकर्म म.व्यु.५९३१ (८५ख).
gser mchog
• सं. प्रवरकाञ्चनम् — {gser mchog phung po lta bur mdangs dkar} प्रवरकाञ्चनराशिगौरम् अ.श.१४५क/१३५ • ना. सुवर्णोत्तमः लो.को.२४९५.
gser mchog phung po lta bur mdangs dkar
वि. प्रवरकाञ्चनराशिगौरः — {sangs rgyas}… {gser mchog phung po lta bur mdangs dkar de la su mi mchod//} को नार्चयेत् प्रवरकाञ्चनराशिगौरं बुद्धम् अ.श.१४५क/१३५.
gser mchog btso ma'i kha dog 'dra ba'i mdog
वि. उत्तप्तचामीकरसन्निकाशः — {gser mchog btso ma'i kha dog 'dra ba'i mdog/} /{dpal ldan lus can tshig 'bru gsal bar smra//} उत्तप्तचामीकरसन्निकाशं श्रीमद्वपुर्व्यक्तपदाक्षरा वाक् । जा.मा.११६क/१३५.
वि. कनकाभः — {gser ltar ser zhing shin tu gzhon pa yi/} /{nu ma snying du sdug pa gnyi ga btang //} कनकाभपीन(पीत भो.पा.)सुकुमारं त्यक्त स्तनद्वयं हृदयकान्तम् । रा.प.२३८ख/१३५; तपनीयनिभः — {la lar me mdag phung po chen po ni/} /{btso ma'i gser ltar rab tu 'bar ba na//} ज्वलितेषु तप्ततपनीयनिभेष्वङ्गारराशिषु महत्स्वपरे । जा.मा.१७६ख/२०४.
gser ltar dag pa
वि. कनकावदातः — {gser ltar dag pa mi yi dbang po'i bu//} नरेन्द्रसूनुः कनकावदातः अ.क.५०ख/५९.६.
gser ltar dri ma med pa'i 'od kyi rgyan
ना. कनकविमलप्रभाव्यूहः, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams}…{gser ltar dri ma med pa'i 'od kyi rgyan ces bya ba} कनकविमलप्रभाव्यूहो नाम लोकधातुः ग.व्यू.१४२क/२२६.
gser ltar snang ba
• ना. कनकाभा, गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo gser ltar snang ba zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा— प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…(कनकाभा नाम गन्धर्वकन्या) का.व्यू.२०२क/२६० • वि. सुवर्णावभासः — {pad mo}…{'dzam bu chu klung gi gser ltar snang ba'i lo ma can}…{'byung bar 'gyur te} पद्मं प्रादुर्भवति…जाम्बूनदसुवर्णावभासपत्रम् द.भू.२६२क/५५; सुवर्णाभः लो.को.२४९५.
gser thub
ना. कनकमुनिः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{gser thub dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…कनकमुनिः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५; कनकः — {'od srung dang ni log dad sel/} /{'dren pa gser thub rnam dag dang /}…/{de dag thams cad byas dus rgyal//} काश्यपः क्रकुच्छन्दश्च कनकश्च विनायकः ।… सर्वे ते कृतिनो जिनाः ।। ल.अ.१८८ख/१६०; कोनाकमुनिः — {'od srung log par dad sel dang /} /{gser thub dag kyang nga yin zhes//} काश्यपः क्रकुछन्दश्च कोनाकमुनिरप्यहम् । ल.अ.१११ख/५८; ल.अ.६६क/१३.
gser thur
ईषिका — {ri mo 'bri ba'am gser zhu ma zhu brtag pa'i thur ma/} {I Shi kA/} {gser thur} मि.को.२७ख ।
gser dang dngul gyi tshong
= {gser dngul gyi tshong /}
gser dang dngul la reg pa
= {gser dngul la reg pa/}
gser dang ldan
= {gser ldan/}
gser dang ldan pa
= {gser ldan/}
gser dang bong bar mnyam pa
वि. समलोष्टकाञ्चनः — {dgra bcom pa khams gsum pa'i 'dod chags dang bral bar gyur nas/} {gser dang bong bar mnyam pa} अर्हन् संवृत्तः त्रैधातुकवीतरागः समलोष्टकाञ्चनः अ.श.५१क/४४.
gser dang mtshungs
वि. कनकनिभः, ओ भा — {rgyan rnams thams cad dang ldan zhun ma'i gser dang mtshungs shing bcu gnyis lo lon mdzes ma'i bu mo lo nyi shu'i mthar thug pa} सर्वालङ्कारयुक्तां द्रुतकनकनिभां द्वादशाब्दां सुकन्यां विंशतिवर्षपर्यन्ताम् वि.प्र.१५९क/३.१२०.
gser dang rin po che'i 'byung gnas gdugs brtsegs
ना. सुवर्णरत्नाकरच्छत्रकूटः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa} … {gser dang rin po che'i 'byung gnas gdugs brtsegs zhes bya ba} सुवर्णरत्नाकरच्छत्रकूटो नाम तथागतः सु.प्र.४५क/९०; {de bzhin gshegs pa gser rin chen 'byung gnas gdugs brtsegs la phyag 'tshal lo//} नमः सुवर्णरत्नाकरच्छत्रकूटस्य तथागतस्य सु.प्र.३२ख/६३.
• क्रि. कनकायते — {de na gser yod ma yin yang /} /{sa dag kyang ni gser du snang //} न ह्यस्ति कनकं तत्र भूमिश्च कनकायते ।। ल.अ.१६२क/११२ • सं. हाटकप्रभासम् — {dngul chu'i rigs gser du snang ba zhes bya ba yod de/} {de ni srang gcig gis kyang lcags srang stong gser du 'gyur ro//} हाटकप्रभासं नाम रसजातम् । तस्यैकं पलं लोहपलसहस्रं सुवर्णीकरोति शि.स.९९ख/९८ • ना. सुवर्णप्रभासिता, लोकधातुः — {mdzes pa'i tog skyes bu dam pa 'di}… {'jig rten gyi khams gser du snang bar bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub mngon par rdzogs par 'tshang rgya ste} अयं रुचिरकेतुः सत्पुरुषः…सुवर्णप्रभासितायां लोकधातावनुत्तरां सम्यक्संबोधिमभिसम्भोत्स्यते सु.प्र.४५क/९०.
gser du snang ba'i snying po
ना. सुवर्णभासगर्भः, बुद्धः लो.को.२४९६.
gser dog
= {gser mdog/}
gser don gnyer ba
वि. हिरण्यार्थी — {gnyen ni bcings pa dgrol ba'i slad/}…/{gser don gnyer ba bdag 'ongs so//} आयातोऽहं हिरण्यार्थी बन्धुबन्धनमुक्तये । अ.क.२३क/५२.३९.
gser gdub
= {gser gyi gdu bu/}
gser mdog
• वि. कनकवर्णः — {rgyal ba de yi sku ni btso ma'i gser gyi mdog//} तपितकनकवर्णं तस्य गात्रं जिनस्य रा.प.२५०क/१५१; हेमवर्णः — {gser mdog gzi brjid ldan pa bri//} हेमवर्णं महाद्युतिम् ।…लिखेत् स.दु.११६ख/१९६; सुवर्णवर्णः — {sku lus gser gyi mdog tu rnam par gda'//} सुवर्णवर्णो व्यवभासिताङ्गः सु.प्र.६०ख/१२३; हेमाभः — {lha mo rnams kyi ste sna tshogs yum gyi dang po'i zhal gser gyi mdog} देवीनां विश्वमातुः प्रथमं मुखं हेमाभम् वि.प्र.३७क/४.१६; सुवर्णः — {gser mdog skra} सुवर्णकेशः म.व्यु.३३२२ (५७ख); कडारः — {gser mdog gser skya skyer kha dang /} /{dkar ser ngur kha gi wang mdog//} कडारः कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कद्रुपिङ्गलौ ।। अ.को.१४०क/१.५.१६; कडति प्रकर्षेण लक्ष्यत इति कडारः । कड लक्षणे अ.वि.१.५.१६; कद्रुः मि.को.१४क • सं. १. कनकवर्णः, कनकस्य वर्णः — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा विमलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९; हेमवर्णः — {mi ni khro ldan gser gyi mdog/} /{rnam par spangs pa skye bar 'gyur//} जायते क्रोधनो मर्त्यो हेमवर्णविवर्जितः । म.मू.१८३क/११३; सुवर्णप्रभा — {rgya mtsho gzhan zhig rlabs kyi 'phreng ba rab tu 'khrug pa/} {gser gyi mdog 'dra ba}… {mthong nas} सुवर्णप्रभानुरञ्जितप्रचलोर्मिमालम्…अपरं समुद्रमालोक्य जा.मा.८२ख/९५ २. = {a ru ra} हरीतकी, पुष्पवृक्षविशेषः मि.को.५३क • ना. १. हेमवर्णः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{gser mdog dang}…{'od srung gis kyang} भगवता पद्मोत्तरेण च… हेमवर्णेन च… काश्यपेन च ल.वि.४क/४ २. कनकवर्णः, नृपः — {sngon gyi dus ni gzhan dag la/} /{skye bo tshe lo brgyad khri'i tshe/} /{dpal ldan gser mdog ces bya ba'i/} /{sa yi bdag po byung bar gyur//} पूर्वकल्पान्तरजने वत्सराष्टायुतायुषि । श्रीमान्कनकवर्णाख्यो बभूव पृथिवीपतिः ।। अ.क.३३२ख/४२.३.
gser mdog skra
ना. सुवर्णकेशः, नागः म.व्यु.३३२२ (५७ख).
gser mdog can
वि. कनकवर्णः, ओ र्णा — {gser mdog can gyi shes rab kyi pha rol tu phyin ma} कनकवर्णप्रज्ञापारमिता क.त.३३९४.
gser mdog can gyi sgrol ma
ना. कनकवर्णतारा, देवी लो.को.२४९६.
gser mdog can gyi shes rab kyi pha rol tu phyin ma
ना. कनकवर्णप्रज्ञापारमिता, भगवती — {gser mdog can gyi shes rab kyi pha rol tu phyin ma'i sgrub thabs} कनकवर्णप्रज्ञापारमितासाधनम् क.त.३३९४.
gser mdog lta bur gyur
वि. चामीकराभम् — {ci yi phyir na khyod kyi bzhin mdog pad ma rgyas 'dra gser mdog lta bur gyur//} वक्त्रं केन विबुद्धपद्मसदृशं चामीकराभं तव अ.श.१४४ख/१३४.
gser mdog 'dra
वि. कनकवर्णनिभः, ओ भा — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा विमलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९; काञ्चनवर्णनिभः — {rgyal ba'i sku ni gser gyi mdog 'dra ba//} काञ्चनवर्णनिभो जिनकायः रा.प.२२८ख/१२१; कनकवर्णः — {bcom ldan khyod sku mtshan gyis brgyan pa ste/} /{khyod kyi lpags pa 'jam zhing gser mdog 'dra//} कायश्च लक्षणचितो भगवन् श्लक्ष्णच्छवी कनकवर्ण तव । रा.प.२५२क/१५३; {khye'u gzugs bzang ba}…{gser gyi mdog 'dra ba}…{zhig btsas so//} दारको जातः अभिरूपः…कनकवर्णः वि.व.१४क/२.८५; सुवर्णवर्णः — {gtsug tor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog//} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; सुवर्णप्रभानुरञ्जितः— {rgya mtsho gzhan zhig rlabs kyi 'phreng ba rab tu 'khrug pa gser gyi mdog 'dra ba}…{mthong nas} सुवर्णप्रभानुरञ्जितप्रचलोर्मिमालम्…अपरं समुद्रमालोक्य जा.मा.८२ख/९५.
• सं. १. = {sa gzhi} वसुमती, भूमिः — {sa gzhi bskrun byed mi g}.{yo ba/}… {gser ldan} भूर्भूमिरचला…वसुमती अ.को.१५०क/२.१.३; वसु धनमस्यामस्तीति वसुमती अ.वि.२.१.३ २. = {a ru ra} हैमवती, हरीतकी — {'jigs med}…{a ru ra dang gser ldan dang //} अभया…हरीतकी हैमवती अ.को.१५८क/२.४.५९; हिमवति गिरौ प्रचुरा हैमवती अ.वि.२.४.५९ • ना. १. हिरण्यवती, नदी — {chu bo gser ldan 'gram dang ni//} नदीहिरण्या(? य)वतीतीरे म.मू.२९३क/४५५ २. रुक्मवान्, नृपः — {de nas rab mchog rgan dang blon/} /{mtshan nyid shes rnams mngon phyogs te/} /{'phral la skyes bu nyid thob pa/} /{gser ldan de ni mngon dbang bskur//} लक्षणज्ञैरथाभ्येत्य प्रवरैर्वृद्धमन्त्रिभिः । सद्यः सम्प्राप्तपुंस्त्वोऽसौ रुक्मवानभ्यषिच्यत ।। अ.क.१५ख/५१.१८ ३. चामीकरान्वितम्, उपच्छन्दोहम् — {nye ba'i ts+tshan do ka ling ka/} /{gser dang ldan pa'i gling dang ni//} कलिङ्गं उपच्छन्दोहं द्वीपं चामीकरान्वितम् । हे.त.८क/२२; = {gser gling /} 4. रुक्मिणी, कृष्णमहिषी — {gser ldan ma phrogs pa} रुक्मिणीहरणम् म.व्यु.७६३१ (१०९क).
gser ldan ma
ना. १. कनकवती, पत्रदेवी — {de bzhin du dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang rdo rje lus dang gser ldan ma dang}…{shin tu sgrol ma ste pad+ma nor 'dab rdo rje lag ma lhag pa'i lha can la'o//} तथा ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा वज्रगात्रा कनकवती…सुतारा कमलवसुदले वज्रहस्ताऽधिदैवे वि.प्र.४१ख/४.३१ । २. रुक्मवती, पौरमुख्याङ्गना — {grong khyer ut+pa la ldan par ni/} /{grong khyer gtso bo'i bud med dag/} /{sbyin dang tshul khrims brtse ba can/} /{gser ldan ma zhes grags pa byung //} नगर्यामुत्पलावत्यां दानशीलदयान्विता । ख्याता रुक्मवती नाम पौरमुख्याङ्गनाऽभवत् ।। अ.क.१४ख/५१.६.
ना. काञ्चनमाला, राजकुमारी — {bA rA Na sI dag tu sngon/} /{sa bdag mdzes pa kr}-{i kI yi/} /{bu mo gser 'phreng can zhes pa/} /{gser 'phreng skra dang ldan pa byung //} वाराणस्यामभूत्पूर्वं कृकेः कान्तस्य भूपतेः । सुता काञ्चनमालाऽऽख्या कुच(कच लि.पा.)काञ्चनमालिका ।। अ.क.२५६ख/९३.८४.
gser be'u
ना. कनकवत्सः, महास्थविरः मि.को.१०९ख ।
gser bye ba
हिरण्यपिटकः — {de nas blon po de dag gis legs par gsungs pa btsal ba'i phyir/} {'dzam bu'i gling thams cad du gser bye ba bstan} ततस्तैरमात्यैः सकले जम्बूद्वीपे हिरण्यपिटकाः सुभाषितहेतोः सन्दर्शिताः अ.श.१०८क/९८; द्र. {gser 'bum yod pa'i snod/}
वि. दीप्तकाञ्चनमयः — {ji ltar dri med gser 'bar las byas sa yi nang du chud gyur gzugs//} यद्वन्निर्मलदीप्तकाञ्चनमयं बिम्बं मृदन्तर्गतम् र.वि.६०ख/६६.
gser 'bum yod pa'i snod
सुवर्णपिटकः — {de nas rgyal pos gser 'bum yod pa'i snod rgyal mtshan gyi rtse mo la btags te/} {yul thams cad du dril bsgrags} ततो राज्ञा सुवर्णपिटकं ध्वजाग्रे बद्ध्वा सर्वविजिते घण्टावघोषणं कारितम् अ.श.९५ख/८६; हिरण्यपिटकः — {de nas rgyal po}…{gser 'bum yod pa'i snod rgyal mtshan gyi rtse mo la btags te} ततो राजा…हिरण्यपिटकं ध्वजाग्रे बद्ध्वा अ.श.१६३ख/१५२; द्र. {gser bye ba/}
gser sbyin
ना. हेमप्रदः, गृहपतिः — {sngon yang khyim gyi bdag po 'di/} /{gser sbyin zhes par gyur pa na/} /{rang sangs rgyas ni mya ngan las/} /{'das pa'i legs par bya ba byas//} पुनश्चायं गृहपतिर्भूत्वा हेमप्रदाभिधः । चक्रे प्रत्येकबुद्धस्य संस्कारं परिनिर्वृतौ ।। अ.क.१९१ख/२१.८४.
gser sbram
= {gser gyi sa le sbram/}
gser ming can
= {nA ga ge sar} काञ्चनाह्णयः, नागकेसरः — {tsA m+pe ya dang ge sar can/} /{nA ga ge sar gser ming can//} चाम्पेयः केसरो नागकेसरः काञ्चनाह्वयः । अ.को.१५८ख/२.४.६५; काञ्चनस्य स्वर्णस्याह्वयो यस्य काञ्चनाह्वयः अ.वि.२.४.६५.
gser min
असुवर्णम्— {gser min gser ltar snang ba yi/} /{ra gan spungs la byis pa rnams/} /{gser du ji ltar rtog pa bzhin/} /{ngan pa'i rtog ges chos de bzhin//} हा(आ भो.पा.)रकूटं यथा बालैः सुवर्णं परिकल्प्यते । असुवर्णं सुवर्णाभं तथा धर्माः कुतार्किकैः ।। ल.अ.१६६क/११९.
gser btsos bzhin
वि. तप्तहेमाभः, ओ भा — {ro langs ma ni gser btsos bzhin/} /{g+ha sma rI ni marga da mtshungs//} वेताली तप्तहेमाभा घस्मरी मरकतोपमा ।। हे.त.२४ख/८०.
gser 'tshong
हैरण्यकः — {de na gser 'tshong gces pa gtong ba zhes bya ba 'dug gis} तत्र मुक्तासारो नाम हैरण्यकः प्रतिवसति ग.व्यू.२७६ख/३५५.
ना. सुवर्णजम्बुध्वजकाञ्चनाभः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa}…{gser 'dzam bu'i gser gyi rgyal mtshan gyi 'od ces bya ba 'jig rten du 'byung ngo //} सुवर्णजम्बुध्वजकाञ्चनाभो नाम तथागतः…लोक उत्पत्स्यते सु.प्र.४५क/९०.
gser zhu ba
१. द्रुतकनकम् — {'bar ba de rnams kyis sa yi dkyil 'khor gser zhu ba bzhin du zhu bar byed do//} ताभिर्ज्वालाभिर्महिवलयं द्रवति द्रुतकनकवत् वि.प्र.७७ख/४.१५७ । २. सुवर्णस्य द्रवता — {gser la sogs pa'i zhu ba la sogs pa'i mtshan nyid kyi khyad par me las 'gyur ba yin na yang de log na ldog pa ni ma yin no//} सुवर्णादेर्वा द्रवता लक्षणविशेषासादनेऽपि चित्रभानोर्न तन्निवृत्तौ निवृत्तिः प्र.अ.६१क/७०.
gser zhun
क्षरत्काञ्चनम् — {rab mtho gser zhun lta bur mdzes pa'i sku/} /{phrag mdzes dpung pa pus mo'i bar mngon dga'//} प्रांशुं क्षरत्काञ्चनकान्तकायं सुस्कन्धमाजानुभुजाभिरामम् । अ.क.७७ख/७.७०; क्वथितं हेम — {ji ltar nang gi gser zhun gzugs rgyas pa/} /{zhi ba phyi rol sa yi rang bzhin can/} /{mthong nas} हेम्नो यथाऽन्तःक्वथितस्य पूर्णं बिम्बं बहिर्मृन्मयमेक्ष्य(मीक्ष्य पा.भे.) शान्तम् । र.वि.१०८क/६५.
हेमदुग्धकः, उदुम्बरः — {u du m+bA ra dza n+tu'i 'bras/} /{mchod sbyin yan lag gser zho ma//} उदुम्बरो जन्तुफलो यज्ञाङ्गो हेमदुग्धकः । अ.को.१५५ख/२.४.२२; हेमवर्णं दुग्धं क्षीरमस्य हेमदुग्धकः अ.वि.२.४.२२.
gser bzhin
सुवर्णवत् — {bla ma dam pas nye bar bstan pa gser bzhin yongs su brtags pa ni don la rton pa la brten pa nyid kyi phyir ro//} सद्गुरूपदिष्टस्य सुवर्णवत् सुपरीक्षितस्यार्थशरणताश्रितत्वात् वि.प्र.१४८ख/१.२.
gser bzang
• सं. सुकनकम् — {gser bzang pad+ma la ni zhes pa lte ba'i pad+ma la} सुकनककमल इति नाभिकमले वि.प्र.६४क/४.११२; कल्याणसुवर्णम् — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशो हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.व्या.१४१क/१८ • ना. सुवर्णभद्रः लो.को.२४९७.
• सं. सुवर्णवर्णा प्रभा — {de'i gser gyi 'od kyis grong khyer ser skya'i gnas thams cad snang bar byas so//} सुवर्णवर्णया चानेन प्रभया सर्वं कपिलवस्तु नगरमवभासितम् अ.श.१६७क/१५५; काञ्चनरुचिः — {gser 'od gsal ba'i glog dag ni/} /{rnam par rol pa'i sprin 'phreng bzhin/} /{phun sum tshogs pas su yi yid/} /{dri ma can du byed ma yin//} कलुषं काञ्चनरुचिव्यक्तविद्युद्विलासिनी । न कस्य कुरुते लक्ष्मीर्मेघमालेव मानसम् ।। अ.क.३१३क/४०.६८; हेमांशुः — {rin chen gser 'od bkra ba yi/} /{mchog gi skyed tshal mdzes pa dang //} हेमरत्नांशुशबलान् दिव्योद्यानमनोहरान् । अ.क.७१क/६०.२८ • ना. १. सुवर्णाभः, शाक्यपुत्रः — {sdom ni/} {gser 'od dang ni dri zhim dang /}…/{pad ma mig dang rnga sgra dang //} तस्योद्दानम्—सुवर्णाभः सुगन्धिश्च …पद्माक्षो दुन्दुभिः अ.श.१६६ख/१५५ २. सुवर्णप्रभासा, कालिकनागराजस्याग्रमहिषी — {klu'i rgyal po nag po'i chung ma dam pa gser 'od ces bya ba} कालिकस्य नागराजस्याग्रमहिषी सुवर्णप्रभासा नाम ल.वि.१४०क/२०६ ०. काञ्चनप्रभः लो.को.२४९४.
gser 'od can
वि. कनकद्युतिः — {de nas dus kyis de yi ni/} /{chung ma rol ba ma zhes la/} /{yan lag thams cad mtshan nyid ldan/} /{byis pa gser 'od can de btsas//} ततः कालेन तत्पत्नी ललिता नाम बालकम् । सर्वाङ्गलक्षणोपेतमसूत कनकद्युतिम् ।। अ.क.७७ख/६२.४३.
gser 'od lta bu
वि. काञ्चनाभः लो.को.२४९८.
gser 'od dam pa
ना. सुवर्णप्रभासोत्तमः १. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' gser 'od dam pa zhes bya ba} सुवर्णप्रभासोत्तमो नाम बोधिसत्त्वः सु.प्र.३२ख/६३ २. ग्रन्थः — {gser 'od dam pa mdo sde'i dbang po'i rgyal po 'di bsti stang du bgyis te mnyan par bgyi} अयं सुवर्णप्रभासोत्तमः सूत्रेन्द्रराजः सत्कृत्य श्रोतव्यः सु.प्र.३४क/६५.
gser 'od mdog bzang
काञ्चनप्रभासुवर्णः लो.को.२४९८.
gser 'od ldan pa
वि. कनकप्रभः, ओ भा — {btso ma gser gyi 'od ldan pa'i/} /{byis pa zung ni de las btsas//} साऽसूत बालयुगलं प्रतप्तकनकप्रभम् ।। अ.क.१४६ख/६८.६०; {bu mo gser 'od ldan pa ni/} /{blta ru nga nyid 'gro bar bya//} एष व्रजाम्यहं द्रष्टुं कन्यकां कनकप्रभाम् ।। अ.क.८४क/६३.१६.
gser yod pa
ना. कनकवती, लोकधातुः — {gser yod pa'i 'jig rten gyi khams na de bzhin gshegs pa 'od snang zhi ba bzhugs pa'ang mthong ngo //} कनकवत्यां लोकधातौ शान्ताभं तथागतं पश्यामि ग.व्यू.३४७ख/६६.
gser ral can
= {me} चामीकरजटः, अग्निः — {gal te de ltar dgang lugs dang /} /{'bru dang gser ral can sogs rnams/} /{rtag bdag nyid yod de yis ni/} /{mi rtag ngo bo ji ltar brjod//} यद्येवम् आज्यनीवारचामीकरजटादयः । अनित्याः कथमुच्यन्ते तेन नित्यात्मना सता ।। त.स.१२८ख/११०१; {gser gyi ral pa can ni me'o//} चामीकरजटः अग्निः त.प.३१७क/११०१.
gser ri
= {gser gyi ri bo/}
gser rin chen 'byung gnas gdugs brtsegs
= {gser dang rin po che'i 'byung gnas gdugs brtsegs/}
gser rin po che'i ri spo rnam par snang ba
ना. मणिकनकपर्वतशिखरवैरोचनः, लोकधातुसमुद्रः — {'jig rten gyi khams rgya mtsho gser rin po che'i ri spo rnam par snang ba zhes bya ba byung} मणिकनकपर्वतशिखरवैरोचनो नाम लोकधातुसमुद्रोऽभूत् ग.व्यू.१६५ख/२४९.
gser rin po che'i ri bo gzi brjid bzang po
ना. कनकमणिपर्वततेजोभद्रः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa gser rin po che'i ri bo gzi brjid bzang po zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं कनकमणिपर्वततेजोभद्रो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
gser rin po che'i ri'i dbyangs
ना. कनकमणिपर्वतघोषः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa gser rin po che'i ri'i dbyangs zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं कनकमणिपर्वतघोषो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५५ख/२३८.
gser las bgyis
= {gser las bgyis pa/}
gser las bgyis pa
वि. हिरण्यमयः, ओ मयी — {gser las bgyis pa'i mal spangs nas/} /{ran mang bting ba'i gnas mal du/}…{nyal bar bgyid//} बहवस्तृणशय्यासु हित्वा शय्यां हिरण्मयीम् । अशेरत श.बु.११५क/१२६; सौवर्णम् — {gser gyi dril bu dag ni dngul gyis brgyus} सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि का.व्यू.२१३ख/२७३.
gser las bsgrubs pa'i khang pa
हेमप्रतिबद्धधाम— {des der gser las bsgrubs pa'i khang par ni/} /{grub pas rab tu gnas byas rin chen gzugs/} /{go rI mchod nas} स तत्र हेमप्रतिबद्धधाम्नि सिद्धप्रतिष्ठापितरत्नमूर्तिम् । अभ्यर्च्य गौरीम् अ.क.२९५ख/१०८.३८.
gser las pa
= {gser mgar} रुक्मकारकः, स्वर्णकारः मि.को.२७क ।
gser las byas pa
वि. शातकुम्भमयः — {gser las byas pa'i dung la ni/} /{ser po'i rnam pa'i blo 'byung gang //} या । शातकुम्भमये शङ्खे पीताकारमतिर्भवेत् ।। त.स.१०९क/९५२; सौवर्णः — {'khor lo rin po che}… {gser las byas pa zhig 'byung bar 'gyur te} चक्ररत्नं प्रादुर्भवति…सौवर्णम् वि.व.१३७क/१.२६.
gser lus can
वि. हेमविग्रहः — {de nas rgyal pos dge mtshan las/} /{glang po gser lus can de la/}…{zhon//} कौतुकादथ भूपालस्तं गजं हेमविग्रहम् । आरुरोह अ.क.३६३ख/४८.७०.
gser she
वि. सौवर्णः — {lha bdag gis stsang nas stsal ba de rnams gser she dag tu gyur gyis} देव मया यवाः प्रकीर्णास्ते सौवर्णाः संवृत्ताः वि.व.१५८क/१.४६.
gser srang
सुवर्णनिष्कः, सुवर्णमुद्राविशेषः— {'dzam bu'i chu bo'i gser gyi srang tshad ni/} /{stong phrag brgya yang de dang mnyam pa min//} शतं सहस्राणि सुवर्णनिष्का जाम्बूनदा नास्य समा भवन्ति वि.व.१६१क/१.४९; निष्कः — {'o na de'u re 'dir ni gser srang lnga brgya nga la byin//} तेनेह नः प्रदिश निष्कशतानि पञ्च जा.मा.१७५क/२०२.
gses
= {gses pa/} {gses nas} विभागं कृत्वा — {ji ltar yang bcom ldan 'das 'di sku gdung gses nas yongs su mya ngan las 'das pa} यथा चायं भगवान्धातुविभागं कृत्वा परिनिर्वास्यति वि.व.१६८ख/१.५७.
gses pa
भू.का.कृ. दारितः — {gses pa phye ba dbyes pa 'o//} दारिते भिन्नभेदितौ अ.को.२१३ख/३.१.१००; दार्यत इति दारितः । दॄ विदारणे अ.वि.३.१.१००.
gso
= {gso ba/}
gso dka'
• वि. दुष्पोष्यः — {sbyin pa po dang sbyin bdag gzhan dag gso dka'o//} परे चैवं दायकदानपतयो दुष्पोष्यम् श्रा.भू.६३ख/१५७; दुश्चिकित्स्यः — {gso ba dka' ba'i nad kyis ni/} /{lus ni rnal du mi gnas gyur//} व्याधिना दुश्चिकित्स्येन बभूवास्वस्थविग्रहः ।। अ.क.६१ख/६.९९ • सं. दुष्पोषता म.व्यु.२४७२ (४७क).
gso dka' ba
= {gso dka'/}
gso dka' bar gyur
वि. दुश्चिकित्स्यः — {kye ci'i phyir sems can 'di dag gso dka' bar gyur} (?) कोऽत्र हेतुर्येन मे दुश्चिकित्स्यः अ.श.८८क/७९.
gso skal dgos
भू.का.कृ. भोजितः — {de na mu ge byung gyur nas/} /{drang srong rnams ni gso skal dgos//} दुर्भिक्षे वर्तमाने च ऋषयस्तत्र भोजिताः ।। वि.व.२९१क/१.११३.
gso dgos
कृ. १. चिकित्स्यः — {ci nus bdag ni gso dgos te//} चिकित्स्योऽहं यथाशक्ति बो.अ.२९क/८.१४४ २. भर्तव्यः— {khyod kyis 'bangs mang po gso dgos la} महाजनः खलु ते भर्तव्यः जा.मा.१९१ख/२२२.
gso dpyad
पा. चिकित्सितम्, अष्टादशसु विद्यास्थानेष्वन्यतमम् — {gso dpyad ces bya ba ni sman dpyad kyi bstan bcos so//} चिकित्सितमिति चिकित्साशास्त्रम् त.प.३२३ख/१११४; म.व्यु.४९६९ (७५ख); मि.को.२८ख; चिकित्सा — {gso dpyad sman gyi bya ba 'o//} चिकित्सा रुक्प्रतिक्रिया अ.को.१७३ख/२.६.५०; चिकित्सन्त्यनया चिकित्सा । कित निवासे रोगापनयने च अ.वि.२.६.५०; {lus gso ba'i dpyad} कायचिकित्सा मि.को.५१क; क्रिया — {gso dpyad phal pa 'di 'dra ba/} /{sman pa mchog gis ma mdzad de//} क्रियामिमामप्युचितां वरवैद्यो न दत्तवान् । बो.अ.२१क/७.२४.
gso dpyad mkhan
= {sman pa} चिकित्सकः, वैद्यः — {nad 'joms nad sel sman pa dang /} /{'tsho byed dang ni gso dpyad mkhan//} रोगहार्यगदङ्कारो भिषग्वैद्यौ चिकित्सके । अ.को.१७४क/२.६.५७; चिकित्सते चिकित्सकः अ.वि.२.६.५७.
gso dpyad byed
= {gso dpyad byed pa/}
gso dpyad byed pa
• क्रि. चिकित्सति श.को.१३१३ • सं. = {sman pa} चिकित्सकः, वैद्यः — {sman pa ni gso dpyad byed pa'o//} वैद्यश्चिकित्सकः बो.प.७०क/३८.
gso spyad
= {gso dpyad/}
gso ba
• क्रि. (वर्त., भवि.; सक.; {gsos} भूत., विधौ) पुष्णाति — {kye ma da ni rgan po dag/} /{rmongs pa'i mkha' 'gro gso 'am snyam//} वृद्धः पुष्णाति मन्येऽहमहो मोहविहङ्गमम् ।। अ.क.२१४क/२४.७१; {gso bya gang zhig khyod gso ba//} पुष्णाति यस्त्वया पोष्यम् बो.अ.१७ख/६.८२ • सं. १. = {nad gso ba} चिकित्सा— {nad gso ba'i rig pa} व्याधिचिकित्साविद्या बो.भू.५२क/६८; {nyes pa'i 'gyur ba bzlog tu yod pa yin na/} {de bzlog pa'i phyir gso ba 'bras bu dang bcas par 'gyur ro//} निवर्त्यविकारत्वे हि दोषाणां तन्निवर्तनाय चिकित्सा साफल्यमासादयेत् प्र.अ.६६ख/७४; विचिकित्सा — {gso ba'i phyir reng bu'i du ba brngub par bya'o/} /{de ni sman gce'us grub bo//} पानं विचिकित्सायै धूपवर्तेः नेत्रिकयाऽस्य सम्पत्तिः वि.सू.७७क/९४; चिकित्सितम् — {'doms kyi gso ba bsten par bya'o//} भजनं बस्तिचिकित्सतस्य वि.सू.७७क/९४; विचिकित्सनम् — {de ni gsang sngags dang sman dag gis gso'o//} मन्त्रौषधाभ्यामेषां विचिकित्सनम् वि.सू.७७क/९४; प्रशमनम्— {sems can thams cad kyi nad thams cad gso ba'i phyir sman pa dang sman dang rim gro ba dang 'tsho ba'i yo byad sna tshogs kyi rkyen phun sum tshogs pa yongs su bshams so//} सर्वसत्त्वसर्वव्याधिप्रशमनाय च वैद्यभैषज्योपस्थायकविविधजीवितोपकरणप्रत्ययसम्पदमुपस्थापयामास ग.व्यू.१६८ख/२५१ २. = {sems can} पोषः, सत्त्वः— {de snyed cig la mi nyid ces bya'o//} {'di la sems can dang mi dang shed las skyes dang shed bu dang gso ba dang} ({skyes bu dang} ) {gang zag dang srog dang skye bo zhes bya ba 'di ni ming yin no//} एतावन्मनुष्यत्वमुच्यते । अत्रेयं संज्ञा—सत्त्वो नरो मनुष्यो मानवश्च पोषः पुरुषः पुद्गलो जीवो जन्तुरिति अभि.भा.८५ख/१२०२; {bdag dang sems can dang srog dang gso ba dang skyes bu dang gang zag yod par khong du chud pas} आत्मसत्त्वजीवपोषपुरुषपुद्गलसत्त्वावबोधात् ल.अ.८०क/२७; जीवः, ओ वम् — {bdag dang gso ba sems can dang /} /{dus dang gang zag nyid dang ni//} आत्मा जीवं च सत्त्वं च कालः पुद्गल एव च । हे.त.१२क/३६ ३. जीविका — {sdug bsngal bas btsal ba'i longs spyod bdag rang gso ba'i phyir} दुःखपर्येषितैर्भोगैः स्वजीविकार्थम् शि.स.५१क/४९ ४. जीवनम् — {kun rmongs gso bas nag po ni/} /{brtsegs pa'i ri mos reg pa yis/} /{bdud rtsi'i tshogs kyis bskor ba bzhin//} सम्मोहनैर्जीवनैश्च…कालकूटच्छदस्पृष्टैरमृतोघैरिवावृताः ।। अ.क.११०क/१०.११५ ५. पोषणम् — {bud med la dga' ba de nyid kyis de gso ba'i phyir sbyin pa gtong bar mi nus} तेनैव स्त्रीप्रेम्णा तस्या एव पोषणाय न शक्नुवन्ति दानं दातुम् शि.स.५१ख/४९; {lugs kyi bstan bcos skye bo gso ba'i thigs pa zhes bya ba} नीतिशास्त्रजन्तुपोषणबिन्दुनाम क.त.४३३०; उपस्तम्भनम् — {lus gso ba'i yo byad 'di lta ste/} {mar ram 'bru mar ram}…{'bras bu'i khu ba} कायोपस्तम्भनान्युपकरणानि…यदुत सर्पिर्वा तैलं वा…फलरसो वा शि.स.७६ख/७५ ६. संस्कारः, स्तूपादेः — {skye gzhan la yang mchod rten ni/} /{zhig pa gso dang mchod pa dag kyang byas//} अन्यजन्मन्यपि शीर्णचैत्यसंस्कारपूजां स पुनश्चकार अ.क.६८ख/५९.१६८ ७. समुद्धरणम्, आपत्त्यादेः — {'di dag gso ba ni mdo sde nyid nas gsungs so//} तस्मिन्नेव सूत्रे समुद्धरणमासामुक्तम् बो.प.१०९ख/७९ ८. उद्बोधनम्, स्मृत्यादेः — {dran pa gso ba'i phyir yang dang yang nod par byed par zad kyi} स्मृत्युद्बोधनार्थं पुनः पुनरादानं करोति बो.भू.८६क/१०९ ९. = {gso ba nyid} [1] भैषज्यत्वम्— {chos ni sman lta bu yin te/} {nyon mongs pa'i nad gso ba'i phyir} भैषज्यभूतो धर्मः क्लेशव्याधिभैषज्यत्वात् अभि.स्फु.२३५क/१०२६ [2] प्रतिकरणता — {nyes pa byung na yang chos bzhin du gso bas nyes pa las gso bar bya'o//} व्यतिक्रान्तेन च यथाधर्मप्रतिकरणतया प्रत्यापत्तिः करणीया बो.भू.९७ख/१२४ • वि. १. विचिकित्सकः — {nad gso ba} व्याधिविचिकित्सकः सु.प्र.४९क/९८ २. पोषकः — {byang chub sems dpa'i pha ma ni bla ma lta bu mchog yin te/} {nu ma snun pa dang gso ba dang skyed pa yin} बोधिसत्त्वस्य मातापितरं परमगुरुस्थानीयमापायकं पोषकं संवर्धकम् बो.भू.६४क/८३; पोष्टा— {b+ha r+t+tA 'dzin dang gso ba la//} भर्ता धातरि पोष्टरि अ.को.२२२क/३.३.५९ • पा. जीवनम्, कर्मविशेषः — {gso ba la ljang gu ste gtsug tor du stong pa'i dkyil 'khor la a yig gi ri+igs kyi dbang gis so//} {de ltar}…{las 'grub pa} उष्णीषे शून्यमण्डले हरितमकारकुलवशाज्जीवने च । एवं… कर्मसिद्धिः वि.प्र.७७क/४.१५७; {gsad pa dang gso ba yang 'grub par 'gyur te} मारणं जीवनं च सिद्ध्यति वि.प्र.७४ख/४.१३९.
gso bar
चिकित्सितुम् — {gal te rnyed na ni des gso bar nus lags so//} यदि तस्य प्राप्तिः स्यात्, शक्यन्ते चिकित्सितुम् अ.श.८८क/७९; स्वस्थीकर्तुम् — {gso bar ma nus so//} न शक्नुवन्ति स्वस्थीकर्तुम् वि.व.१९१क/१.६५.
gso ba dka' ba
= {gso dka'/}
gso ba med pa
• वि. निष्पोषः — {sdug bsngal gyi phung po bdag med pa}… {gso ba med pa}… {rnam par 'phel lo//} दुःखस्कन्धो विवर्धते निरात्मा… निष्पोषः द.भू.२१३क/२८ • सं. अचिकित्सा — {gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig dang} चिकित्सापदमचिकित्सापदम् ल.अ.६८ख/१७.
gso ba med pa'i tshig
अचिकित्सापदम् — {tshig brgya rtsa brgyad po}… {gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig dang} अष्टोत्तरपदशतम्… चिकित्सापदमचिकित्सापदम् ल.अ.६८ख/१७.
gso ba mdzad pa
= {gso mdzad/}
gso ba rig pa
• पा. चिकित्साविद्या, विद्यास्थानविशेषः — {rig pa'i gnas ni rnam pa lnga ste/} {nang rig pa dang gso ba rig pa dang gtan tshigs rig pa dang sgra rig pa dang bzo'i las kyi gnas rig pa'o//} पञ्चविधं विद्यास्थानम्—अध्यात्मविद्या हेतुविद्या शब्दविद्या चिकित्साविद्या शिल्पकर्मस्थानविद्या च सू.व्या.१७६क/७०; बो.भू.११३क/१४६ • सं. = {sman pa} वैद्यः, चिकित्सकः मि.को.५१ख ।
gso ba'i cho ga
१. चिकित्सातन्त्रम् — {khams kyi cho ga dang gso ba'i cho ga dang} धातुतन्त्रचिकित्सातन्त्राणि द.भू.२१४ख/२९ । २. प्रतीकारः — {lus gang bkres dang skom sogs nad/} /{gso ba'i cho ga byed 'dod pas//} यो मान्द्यक्षुत्पिपासादिप्रतीकारचिकीर्षया । बो.अ.२८क/८.१२२.
gso ba'i bstan bcos
चिकित्साशास्त्रम् — {phyi rol gyi bstan bcos rnams ni mdor bsdu na rnam pa gsum ste/} {gtan tshigs kyi bstan bcos dang sgra'i bstan bcos dang gso ba'i bstan bcos so//} बाह्यकानि पुनः शास्त्राणि ।समासतस्त्रीणि— हेतुशास्त्रं शब्दशास्त्रं चिकित्साशास्त्रं च बो.भू.५२क/६८; {gso ba'i bstan bcos ni rnam pa bzhis 'jug ste} चिकित्साशास्त्रं चतुराकारं प्रवर्तते बो.भू.५२ख/६८.
gso ba'i don nyid
चिकित्सार्थता — {rang bzhin gyi kha na ma tho ba dang bcas pa las gzhan pa thams cad la gso ba'i don nyid ma gtogs so zhes bya ba'i lhag ma'o//} चिकित्सार्थतां मुक्त्वेत्य(मुक्त्वाऽन्ये भो.पा.)प्रकृतिसावद्ये सर्वत्र (इति) शेषः वि.सू.७७ख/९५.
gso ba'i dpyad
= {gso dpyad/}
gso ba'i spyod yul
चिकित्सागोचरः — {bdag ni rang gi nyes pas de'i/} /{gso ba'i spyod yul ma gyur to//} नैषामहं स्वदोषेण चिकित्सागोचरं गतः ।। बो.अ.८ख/४.१३.
gso ba'i sbyor ba
चिकित्साप्रयोगः — {gal te gso ba'i sbyor ba yod pa'i phyir slar ldog par rung ba nyid yin la} ननु चिकित्साप्रयोगात् प्रत्यानेयत्वम् प्र.अ.६८ख/७६.
gso ba'i sman
भैषज्यम् — {de dag gso ba'i sman gzhan ni/} /{phyogs rnams kun nas mi rnyed na//} येषां भैषज्यं सर्वदिक्षु न लभ्यते बो.अ.६क/२.५६.
gso ba'i gtsug lag
चिकित्साशास्त्रम् — {gso ba'i gtsug lag bzo rnams dang /} /{sgyu rtsal rig lung de bzhin te//} चिकित्साशास्त्रं शिल्पाश्च कलाविद्यागमं तथा ।। ल.अ.६६ख/१४.
gso ba'i tshig
चिकित्सापदम् — {tshig brgya rtsa brgyad po} …{gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig dang} अष्टोत्तरपदशतम्… चिकित्सापदमचिकित्सापदम् ल.अ.६८ख/१७.
gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig
पा. चिकित्सापदमचिकित्सापदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{gso ba'i tshig dang gso ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्… चिकित्सापदमचिकित्सापदम् ल.अ.६८ख/१७.
gso ba'i rig pa
= {gso ba rig pa/}
gso ba'i shes pa
चिकित्साज्ञानम् — {zhi ba'i blo gros}…{sman pa'i rgyal po 'tsho byed kyi 'jig rten gyi nad gso ba'i shes pa la ltos} पश्य शान्तमते जीवकस्य वैद्यराजस्य लौकिकव्याधिचिकित्साज्ञानम् शि.स.८९ख/८९.
gso bar dka'
= {gso dka'/}
gso bar dka' ba
= {gso dka'/}
gso bar bgyi
कृ. चिकित्सनीयः — {ci lags sbrul gyis zin ces gso bar mi bgyi'am} किं सर्पदष्ट इति नैव चिकित्सनीयः वि.व.२१७क/१.९४; चिकित्सा कर्तव्या लो.को.२४९९.
वि. परमचिकित्सकः, बुद्धस्य — {gso bar mdzad pa'i mchog sman pa chen po de bzhin gshegs pa rnams kyis} परमचिकित्सकैर्महावैद्यैस्तथागतैः प्र.प.८३ख/१०८.
gso bar 'dzin pa
पोषग्राहः — {de nyid de dag gi bdag tu 'dzin pa dang gso bar 'dzin pa dang skyes bur 'dzin pa dang gang zag tu 'dzin par 'gyur ro//} स एवैषामात्मग्राहः पोषग्राहः पुरुषग्राहः पु़द्गलग्राहः स्यात् ल.अ.९२क/३९.
gso bya
• कृ. १. चिकित्स्यः — {kun tu nad pa thams cad ni/} /{kun nas bdag gis gso bar bya//} सर्वे सर्वत्र रोगार्ताश्चिकित्स्याः सर्वथा मया । अ.क.२०४ख/८५.७; चिकित्सितव्यः लो.को.२४९९ २. पोष्यः — {gso bya gang zhig khyod gso ba//} पुष्णाति यस्त्वया पोष्यम् बो.अ.१७ख/६.८२ ३. प्रतिसंस्कर्तव्यः — {mchod rten zhig ral du gyur na yang de bzhin du bya'o//} {sbyin pa po dang sbyin bdag la gsol ba thob la mchod rten gso bar bya'o//} एवं स्तूपेऽपि प्रलुग्नेऽयमेव विधिः । दायकान् दानपतीन् वा समादाप्य प्रतिसंस्कर्तव्यः शि.स.३७क/३५ • सं. चिकित्सा — {sems can nad pa rnams la yang dag pa'i gso bar bya bar spro ba dang} ग्लानानां च सत्त्वानां भूतचिकित्सायै उत्सुको भवति शि.स.१५०क/१४६.
gso bya min
वि. अचिकित्स्यः — {'on te bdag 'di'i gso bya min//} अथाहमचिकित्स्योऽस्य बो.अ.२९क/८.१४५.
gso byed
• क्रि. पुष्णाति — {rang gi don ci zhig gso bar byed} कं स्वार्थं पुष्णाति प्र.वृ.३१४क/६२; पोषयति— {ma ni bu rnams la phan pa rnam pa lnga byed de/} {khong na 'dzin par byed/} {skyed par byed/} {snun par byed/} {gso bar byed/} {kun tu skyed par byed} माता हि पुत्रस्य पञ्चविधमुपकारं करोति—गर्भेण धारयति, जनयति, आपाययति, पोषयति, संवर्धयति सू.व्या.२४१क/१५५ • सं. १. = {sman pa} चिकित्सकः — {tshong dpon ral pa 'dzin ces bya ba sman pa gso bar byed pa}…{zhig byung bar gyur to//} जटिन्धरो नाम श्रेष्ठी बभूव वैद्यः चिकित्सकः सु.प्र.४७क/९३; {khro ba'i nad kyi gso byed} क्रोधव्याधिचिकित्सकः अ.क.२००क/८४.१० २. = {gso dpyad} चिकित्सा — {bde med las kyis yongs su gzir ba rnams/} /{gso byed chos kyis nyer bstan la chags yin//} अशर्मकर्मोपनिपीडितानां धर्मोपदेशप्रणयश्चिकित्सा ।। अ.क.५७क/५९.६९ ३. = {nyi ma} पूषा — {nyi ma 'od 'gyed}…{'od 'gro gso byed dang //} सूरसूर्य…अरुणपूषणः ।। अ.को.१३५ख/१.३.२९; पुष्णातीति पूषा । पुष पुष्टौ अ.वि.१.३.२९ ४. = {'bru} धान्यम्, ब्रीहिः मि.को.३६क • वि. पोषकः — {gang dag bud med gso byed dang /}…/{de dag rnams dang 'dris byed spang //} स्त्रीपोषकाश्च ये सत्त्वा वर्जयेत्तेहि संस्तवम् । शि.स.३२ख/३१; श्रा.भू.६१क/१५१.
gso byed min pa
वि. अचिकित्स्यः — {rtag phyir gso byed min pa la/} /{de ni lhan cig byed ma yin//} नित्यत्वादचिकित्स्यस्य नैव सा सहकारिणी ।। त.स.५क/७१.
gso sbyong
पा. पोषधः — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid/} /{de la bye brag smra ba bstan/} /{mdo sde pa yang de bzhin no//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । वैभाष्यं तत्र देशेत सूत्रान्तं वै पुनस्तथा ।। हे.त.२७क/९०; {de lta bas na dge slong rnams kyis deng phyin chad 'dug pa dang bya ba dang gso sbyong la tron bya bar rjes su gnang ngo //} तस्मादनुजानामि भिक्षुभिरद्याग्रेण निषद्याक्रिया पोषधश्च प्रतिजागर्तव्यः वि.व.१८४ख/२.१०८; {gso sbyong gi brtul zhugs} पोषधं व्रतम् अ.क.२७८क/३५.४२; उपोषधम् — {gso sbyong brtul zhugs ldan pa dang /} /{byams dang snying rje'i bdag nyid kyis//} उपोषधव्रतवता मैत्रेण करुणात्मना । अ.क.५९ख/६.७६.
gso sbyong gi skabs
पोषधगतम् — {gso sbyong gi gzhi las zhi gnas kyi gso sbyong gi skabs so//} ( इति) पोषधवस्तुनि शमथपोषधगतम् वि.सू. ५६ख/७१.
gso sbyong gi cho ga
ना. पोषधविधिः, ग्रन्थः क.त.३६७८.
gso sbyong gi gnas
पोषधामुखम् — {mchod rten dang}…{gso sbyong gi gnas dag tu phyag dar bya ba nyid do//} स्तूप… पोषधामुखेष्वपि… सम्मृज्यता वि.सू.६०ख/७७; वि.सू.५६ख/७१.
gso sbyong gi gzhi
पा. पोषधवस्तु — {gso sbyong gi gzhi las zhi gnas kyi gso sbyong gi skabs so//} ( इति) पोषधवस्तुनि शमथपोषधगतम् वि.सू.५६ख/७१.
सस्यम् — {de dag gser gyi khur ni bor nas su/} /{gso ma'i khur ni len par byed dang mtshungs//} तैः काञ्चनो भारमिवापविद्धः स सस्यभारः पुनरुद्गृहीतः ।। रा.प.२४३क/१४१; मुद्गः — {gso ma dang}…{'bras bu la sogs pa'i thug pa dag bsten par bya ba nyid ma yin par dogs par mi bya'o//} अनाशङ्क्यं मुद्ग…फलादियवागूनामनिषेध्यत्वम् वि.सू.७९ख/९७; द्र. {gso ma'i zhing /} {gso ma'i sa/}
gso ma'i zhing
भाङ्गीनम्, भङ्गाक्षेत्रम् मि.को.३४ख ।
gso ma'i sa
भङ्ग्यम्, भङ्गाक्षेत्रम् मि.को.३४ख ।
gso mdzad
• क्रि. चिकित्सति — {cho ga shin tu 'jam po yis/} /{nad chen dpag med gso bar mdzad//} मधुरेणोपचारेण चिकित्सति महातुरान् ।। बो.अ.२१क/७.२४ • वि. चिकित्सकः — {dad pa'i 'byung gnas gso mdzad thugs rje ldan/} / ग्. {yang sa chen po 'di las bdag phyung shig//} महाप्रपातादिह मां समुद्धर श्रद्धाकरा कारुणिका चिकित्सका ।। रा.प.२५१क/१५२; {yang dag pa'i gso ba mdzad pa} भूतचिकित्सकः ल.वि.२०३ख/३०७.
• वि. सुचिकित्सः — {khyed kyi sems can rnams go sla'am gdul sla'am gso sla'am} ते सत्त्वाः स्वाकाराः सुवैनेयाः सुचिकित्साः स.पु.१६०ख/२४६; सुपोषः — {gso sla ba dang dgang sla ba dang 'grogs na bde ba dang cho ga dang spyod yul bde ba} सुभरः सुपोषः सूपास्यकल्याणाचारगोचरः शि.स.११४क/११२ • सं. सुपोषता — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{gso sla ba zhes bya ba la sogs pa} कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…सुपोषतेत्यादि शि.स.६८ख/६७.
gsog
• वि. तुच्छः — {bdag dang bdag gi med pa gsob gsog stong pa} आत्मात्मीयविगतो रिक्तस्तुच्छः शून्यः द.भू.१८१क/११; रिक्तः म.व्यु.१०४क; रिक्तकः — {stong pa gsob gsog ya ma brla//} शून्यं तु वशिकं तुच्छरिक्तके अ.को.२१०क/३.१.५६; रिच्यते वस्तुभिर्हीयत इति रिक्तकम् । रिचिर् विरेचने अ.वि.३.१.५६ • सं. = {gsog nyid} परिलघुता {de lta bas na sel ba sgra'i don du smra ba'i sangs rgyas pa rnams la brjod pa 'di thams cad shin tu gsog yin pas gting ma tshugs pa 'ba' zhig tu zad} तस्मादपोहशब्दार्थवादिनो बौद्धान् प्रति सर्वमिदमुच्यमानमत्यन्तपरिलघुतया परिप्लवत एव केवलम् त.प.१९४क/८५२; • = {gsog pa/}
gsog 'jog
सन्निधिकारः म.व्यु.८४१६ (११६ख); द्र. {sog 'jog/}
gsog 'jog spang ba
सन्निहितवर्जनम् म.व्यु.८४६० (११७क).
gsog tu bgyid
क्रि. रिक्तीकरिष्यति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di gsog tu bgyid} रिक्तीकरिष्यति इमां प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.१५५क/८७.
gsog tu byed pa
क्रि. रिक्तीकरिष्यति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di gsog tu byed pa dang} रिक्तीकरिष्यति इमां प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.१५५ख/८८.
gsog pa
• सं. सञ्चयः — {gsog pa shes pa khyod la ni/} /{gser gyi gter chen yangs pa yod//} विपुलः सञ्चयज्ञस्य सुवर्णनिधिरस्ति ते ।। अ.क.२७५क/३५.६; चयनम् श.को.१३१३ • वि. तुच्छः लो.को.२५००.
gsog pa shes pa
वि. सञ्चयज्ञः — {khyim bdag gser ni yongs bsags pa/} /{khyod kyi dbyangs ni bdag gis shes/} /{gsog pa shes pa khyod la ni/} /{gser gyi gter chen yangs pa yod//} जानाम्यहं गृहपते हिरण्योपचितस्वरम् । विपुलः सञ्चयज्ञस्य सुवर्णनिधिरस्ति ते ।। अ.क.२७५क/३५.६.
gsong ldong
क्षोमः, ओ मम् — {gsong ldong ngam phug rdugs so//} {'og tu shing tsher ma can dag bskyed par bya'o//} क्षोमस्य तमङ्गस्य वा । कण्टकिनामधो वृक्षाणां रोपणम् वि.सू.८१क/९८.
gsong po
वि. पूर्वाभाषी — {khro gnyer ngo zum yongs thong ste/} /{'gro ba'i bshes dang gsong por gyis//} त्यजेद् भृकुटिसङ्कोचं पूर्वाभाषी जगत्सुहृत् ।। बो.अ.१३क/५.७१.
gsong por smra
= {gsong por smra ba/}
gsong por smra ba
• वि. पूर्वाभिलापी — {byang chub sems dpa' khro gnyer med la gsong por smra zhing} बोधिसत्त्वो विगतभृकुटिः पूर्वाभिलापी बो.भू.११५ख/१४९; कृतस्मितमुखः — {gsong por rtag tu smra ba yin} कृतस्मितमुखा नित्यम् सू.व्या.२२३ख/१३२ • सं. १. अभिवादनम् — {lus mi 'dud pa dang gsong por smra ba dang phyag 'tshal ba dang mngon du ldang ba dang}…{ma yin pa} अप्रणतकायो नाभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानानाम् श्रा.भू.७२ख/१८८ २. आलोकः — {A lo ka ni blta ba dang /} /{gsal dang gsong por smra ba} श्री.को.१६५.
gsong por gsung ba
वि. पूर्वालापी — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni gsong por gsung ba snyan par gsung ba} बुद्धा भगवन्तः पूर्वालापिनः प्रियालापिनः अ.श.११८क/१०७.
gsod
= {gsod pa/} {gsod du} हन्तुम् — {sngags kyi brtson 'grus kyis bskul nas/} /{mig dmar gsod du rab tu song //} प्रेरितो मन्त्रवीर्येण रक्ताक्षं हन्तुमुद्ययौ ।। अ.क.१९०क/२१.६५.
gsod 'gyur
क्रि. १. निहनिष्यति — {rngon pa'i ngang tshul ldan pa 'dis/} /{rang sangs rgyas ni gsod par 'gyur//} प्रत्येकबुद्धं मृगयाशीलोऽयं निहनिष्यति ।। अ.क.१७०ख/७६.१९ । २. निहन्यात् — {gang gi blo ni rab tu nyams gyur nas/} /{pha ma nyes pa med pa'ang gsod 'gyur zhing //} परिमुषितमतिर्यया निहन्यादपि पितरं जननीमनागसं वा । जा.मा.९३ख/१०७ । ३. जीविताद्व्यपरोप्यते — {mchod sbyin ngan pa yo lang chen por gang du srog chags mang po bsags nas gsod par 'gyur ba} क्षुद्रयज्ञेषु च महारम्भेषु येषु बहवः प्राणिनः सङ्घातमापद्य जीविताद्व्यपरोप्यन्ते बो.भू.६३ख/८२; घात्यते लो.को.२५००.
gsod bcas
= ग्. {yul} समरः, संग्रामः मि.को.४४ख ।
gsod rtags
वध्यचिह्नम् — {yum gcig gsod rtags 'di ni bdag la gsol//} ममैतदम्बार्पय वध्यचिह्नम् ना.ना.२४३क/१६२; {klu dag gsod pa'i rtags gyur gos dmar zung //} पन्नगवध्यचिह्नं… पाटलपट्टयुग्मम् अ.क.३०८क/१०८.१४९.
gsod du 'jug par 'gyur ba
क्रि. प्रघात्यते लो.को.२५००.
gsod 'dod
• वि. हन्तुकामः — {rab khros nyi ma 'char ka'i mig can ro 'dzin ral gri g}.{yo ba'i gsod 'dod ral pa can//} क्रुश्वो (क्रुद्धो भो.पा.) बालारुणाक्षो ललदसिरसनः केशरी हन्तुकामः वि.प्र.१११ख/१, पृ.८ • सं. = {mda'} इषुः, शरः मि.को.४६ख ।
gsod pa
• क्रि. (वर्त.; सक.; {gsad} भवि., {bsad} भूत., {sod} विधौ) हन्ति — {lug gsod pas na shan pa rnams te} उरभ्रान् घ्नन्तीति औरभ्रिकाः अभि.भा.१८७ख/६४१; निहन्ति — {gang zhig pha yis bu gtong zhing /} /{snying du sdug pas grogs gsod gang //} पिता त्यजति यत्पुत्रं सुहृन्मित्रं निहन्ति यत् । अ.क.२६३क/३१.४६; छिनत्ति — {ral gris glang po la sogs pa gsod pa} खड्गो हस्त्यादिकं छिनत्ति त.प.११६ख/६८३; हन्यते — {'di dag ni byis pa rnams la gsod pa ste/} {skye bo la sbrul mig gdug pa dang mtshungs so//} आभिर्बाला हन्यन्ते दृष्टिविषैरिव जन्तवः ल.वि.१०३ख/१५०; मारयते — {skrag na de ma thag tu gsod//} भीतं मारयते क्षणात् स.दु.१२१क/२१०; निपात्यते — {ci ste yang dgra'i lag pa nas ral gri phrogs te de nyid kyis dgra bo de gsod pa} यथा रिपुहस्तादाच्छिद्य खड्गं तेनैव स एव रिपुर्निपात्यते त.प.४०क/५२८ • सं. १. वधः — {'tshe ba ni srog chags gsod pa'o//} हिंसा प्राणिवधः त.प.३२६क/११२०; {rta'i mchod sbyin la sogs par yang srog chags gsod pa nye bar bstan te} अश्वमेधादौ प्राणिवधोपदेशः त.प.२१३क/८९६; {dud 'gro gsod pa} तिर्यग्वधः वि.सू.४४ख/५५; {mi gsod pa} मनुष्यवधः अभि.स्फु.३९क/६४३; हत्या — {bram ze gsod dang sbyin sogs la/} /{sdig dang bsod nams rnam gzhag pa//} ब्रह्महत्यादिदानादिपापपुण्यव्यवस्थितिः । प्र.अ.१९३क/५४७; हिंसा— {sems can gsod pa spongs} विसर्जय सत्त्वहिंसाम् जा.मा.१९८क/२३०; प्राणात्ययः — {rgyal po bzhad gad ldan dang bud med dang /} /{bag ma len pa'i tshe dang gsod pa dang /} /{nor bu} (? {nor kun} ){'phrog tshe brdzun byas gnod med de/} /{brdzun lngas ltung bar 'gyur ba min} न नर्मयुक्तं ह्यनृतं हिनस्ति न स्त्रीषु राजन् न विवाहकाले । प्राणात्यये सर्वधनापहारे पञ्चानृतान्याहुरपातकानि ।। त.प.२१३क/८९६; आघातः — {de nas mi bdag khro rdzun gyis/} /{de ni gsod du bskul bar gyur//} आघातं प्रेक्षितः सोऽथ मिथ्याकोपेन भूभुजा । अ.क.२७६ख/३५.२२; वैशसम् — {mchod sbyin las 'byung ba'i cho ga srog chags gsod pa'i} यज्ञविहितानां प्राणिवैशसानाम् जा.मा.६१क/७०; मारः — {chu srin byis pa gsod dam nya khyi ba dag gis} शिशुमारवुल्लकैः वि.सू.३६ख/४६; द्रोहः — {de slad smin legs bdag gi yid/} /{spun zla gsod la yongs mi 'jug//} तस्मान्न मे मनः सुभ्रु भ्रातृद्रोहे प्रवर्तते । अ.क.५ख/५०.४६; मारणम् — {skyon khungs la blta rgyal po yi/} /{bya ba gzhan dag gsod pa yin//} छिद्रसन्दर्शिनां राज्ञां व्यापारः परमारणम् ।। अ.क.२४८क/२९.१५; {ro la gsod pa bzhin du 'bras bu med pa nyid do//} मृतमारणवन्निष्फलः त.प.२६१ख/९९३; {'joms dang rdeg dang rdung ba dang /} /{rnam 'tshe 'tshe dang bsnun pa dang /}…{gsod dang} प्रमापणं निबर्हणं निकारणं निशारणम् ।।…मारणम् अ.को.१९३ख/२.८.११४; मार्यते मारणम् । मृङ् प्राणत्यागे अ.वि.२.८.११४; निषूदनम् — {rdzogs pa'i rim pa'i rnal 'byor gyis/} /{rnam par g}.{yeng ba'i dgra gsod cing //} उत्पन्नक्रमयोगेन विक्षेपारिनिषूदनम् । गु.सि.१६क/३४; विपादनम्— {zhe sdang nyid kyis ni mthar phyin par byed de/} {snying rje med pa ma yin par sems can gsod mi srid pa'i phyir ro//} द्वेषेणैव निष्ठा निर्घृणतामन्तरेण परसत्त्वविपादनासम्भवात् अभि.स.भा.४७ख/६६; शरणम् — {khyim dang skyabs dang srung byed dang gsod pa la/} {sha ra NaM} मि.को.८८क २. = {me gsod pa} निर्वाणम्— {nye ba'i nyon mongs pa de spang ba'i phyir mgo la me 'bar ba gsod pa lta bu'i brtson 'grus gang yin pa} तस्योपक्लेशस्य प्रहाणाय यदादीप्तशिरो निर्वाणोपमं वीर्यम् बो.भू.१०९ख/१४०; निर्वापणम् — {sbar ba dang gsod pa dang}…{mdag ma sbung ba dang 'bru ba dag la'o/} प्रज्वाल(न)निर्वापण…अङ्गारसमावर्तननिष्कर्षणेषु वि.सू.४१क/५१ ३. मरणम् — {yungs mar bkang ba'i snod bkur la/} /{ral gri thogs pas drung bsdad de/} /{bo na gsod bsdigs 'jigs pa ltar/} /{brtul zhugs can gyis de bzhin sgrim//} तैलपात्रधरो यद्वदसिहस्तैरधिष्ठितः । स्खलिते मरणत्रासात्तत्परः स्यात्तथा व्रती ।। बो.अ.२३क/७.७० ४. सवः {gang gis ba lang gsod pa la sogs pa dang bgrod par bya ba ma yin pa la 'gro ba la sogs pa'i spyod pa gsal bar byed pa'i phyir} येन गोसवादिष्वगम्यगमनादयोऽसमाचाराः सम्प्रकाशिता इति त.प.३२६क/११२१ • पा. मारणम्, कर्मविशेषः — {de dag las 'jig rten kun rdzob kyi rdo rje'i tshig ni gsod pa la sogs pa'i las la dam tshig grub pa ster bar byed pa'o//} तयोर्लोकसंवृत्या वज्रपदं मारणादौ समयसिद्धिदायकम् वि.प्र.१२१ख/१, पृ.१९; द्र. {bsad pa/} ।।। • वि. = {gsod pa po} वधकः — {byang chub sems dpa' gsod pa'i dgra phyir rgol ba rnams la shin tu rnam par dag cing skyon med pa'i sems kyis} बोधिसत्त्वो वधकेषु प्रत्यर्थिषु प्रत्यमित्रेषु सुविशुद्धेन निष्कलुषेण चेतसा बो.भू.११६क/१४९; घातकः — {pha ma gsod gang} पित्रोर्घातकं च यत् अभि.को.१३क/४.५४; {dug gsod pa sman dug sel dang} अगदो विषघातकः वि.व.२१६क/१.९२; मारकः — {de dag rgyal byed dpa' bo ste/} /{lhag ma ro la gsod pa 'o//} ते ते विजयिनः शूराः शेषास्तु मृतमारकाः ।। बो.अ.१५क/६.२०; प्राणापहारी — {bzod pa'i ni ngan pa stobs chung ngus gsod pa dag go//} क्षान्तेः प्राणापहारिणौ हीनदुर्बलौ सू.व्या.२०६ख/११० • कृ. १. हन्यमानः — {gsad pa de dag gsod pa'i tshe mi sdug pa che dgur byas pas na} तेषां च वध्यानां हन्यमानानां विविधाः कारणाः कार्यमाणानाम् ग.व्यू.२४ख/१२१; मार्यमाणः — {rang sde rim gyis gsod pa yang /} /{khyod kyis mthong bar ma gyur tam//} स्वयूथ्यान् मार्यमाणांस्त्वं क्रमेणैव न पश्यसि । बो.अ.२०क/७.५ २. ( {gsad pa} इत्यस्य स्थाने) वध्यः — {klu dag gsod pa'i rtags gyur gos dmar zung //} पन्नगवध्यचिह्नं…पाटलपट्टयुग्मम् । अ.क.३०८क/१०८.१३४ ३. ( {bsad pa} इत्यस्य स्थाने) हतः — {rab 'byor de ji snyam du sems/} {de la yang gang gis gang yang gsod pa'am}…{mi snang bar byas pa yod dam} तत्किं मन्यसे सुभूते अपि नु तत्र केनचित्कश्चिद्धतो वा… अन्तर्हितो वा अ.सा.१८क/१० • उ.प. द्रुहः — {dus kyis longs spyod ldan pa de'i/} /{bu ni de las skyes gyur te/} /{gang gi spyod tshul brtsis pa yis/} /{pha ni gsod par brjod gyur pa'o//} भोगिनस्तस्य कालेन तस्यां सूनुरजायत । ज्योतिष्कचरिते यस्य वृत्तमुक्तं पितृद्रुहः ।। अ.क.१७९ख/२०. ४७; घ्नः — {rab 'phyang gsod} प्रलम्बघ्नः अ.को.१२८ख/१.१.१८.
gsod par
हन्तुम् — {de yis 'bangs ni gsod par zhugs//} स दासं हन्तुमुद्ययौ अ.क.२१६ख/८८.३०; {de dag kyang ni}…{de la gsod par rgol//} तेऽप्येनं हन्तुमिच्छन्ति बो.अ.१४ख/६.४.
gsod pa po
वि. वधकः — {gal te za ba po med na gsod pa po yang mi 'byung ngo //} यदि भक्षको नास्ति वधकोऽपि न विद्यते वि.प्र.११८क/१, पृ.१६; हन्ता — {gsad par bya ba gson bzhin du gsod pa po la} ({srog gcod pa'i} ){kha na ma tho ba dang ldan pa yang med la} न हि वध्ये जीवति हन्तुः प्राणातिपातावद्येनास्ति योगः अभि.भा.२०३क/६८४; व्यपरोपकः — {'di lta ste gsod pa po sngar ram mnyam du shi bar gyur pa lta bu'o//} यथापि तद्व्यपरोपकः पूर्वं सह वा कालं कुर्यात् अभि.भा.२०३क/६८४.
gsod pa la mkhas pa
वि. वधदक्षः — {gnod sbyin gzhan gsod pa la mkhas pa mdangs 'phrog pa lnga zhig} ओजोहाराः पञ्च यक्षाः परवधदक्षाः जा.मा.३७क/४३.
gsod pa'i dgra
आततायिनी — {nus pa yod bzhin bdag gis yal bor na/} /{gsod pa'i dgra yang sdug bsngal bying ba la//} सत्यां च शक्तौ मम यद्युपेक्षा स्यादाततायिन्यपि दुःखमग्ने । जा.मा.५क/४.
gsod pa'i rtags
= {gsod rtags/}
gsod pa'i rdo
वध्यशिला— {gsod pa'i rdo 'di la myur bar bdag 'dzeg par bya'o//} वध्यशिलां त्वरितमहमारोहामि ना.ना.२४४क/१७३.
gsod pa'i gnas
वध्यस्थानम् — {lta bar 'ongs pa'i skye bos bskor/} /{gsod pa'i gnas su nye bar song //} प्रेक्षागतजनाकीर्णौ वध्यस्थानमुपागतौ ।। अ.क.२६१ख/९५.११; वध्यवसुधा — {bka' ni byed pa rnams dag gis/} /{blangs nas gsod pa'i gnas su khyer//} आकृष्य वध्यवसुधां नीतौ शासनकारिभिः ।। अ.क.२८६ख/१०६. १०; वध्यधाम — {klu dag gsod pa'i gnas su bdag mchi yis/} /{gos dmar mtshan ma 'di ni bdag la stsol//} गच्छाम्यहं पन्नगवध्यधाम प्रयच्छ शोणांशुकचिह्नमेतत् ।। अ.क.३०६ख/१०८.१३५; द्र. {gsod pa'i sa/}
gsod pa'i pham par 'gyur ba
पा. वधपाराजयिकम्, पाराजयिकभेदः — {gsod pa'i pham par 'gyur ba rnam par 'byed pa'o//} वधपाराजयिके विभङ्गः वि.सू.१७ख/१२०.
gsod pa'i gshed ma pa
वधकपुरुषः लो.को.२५०१.
gsod pa'i sa
• सं. वध्यभूमिः — {btsun mo ni/} /{gsod sar rab tu btang ba dag/} /{skyon med shes nas mi yi bdag/} /{'gyod pas gzir bas mya ngan byas//} निर्दोषां दयितां ज्ञात्वा…नृपः । वध्यभूमिसमुत्सृष्टां शुशोचानुशयाकुलः ।। अ.क.१४७ख/६८.७४; वध्यवसुधा — {brdzun gyis gsod pa'i sa ru ni/} /{'jigs pa bgyi slad bu btang gyur//} मिथ्यैव वध्यवसुधां भयाय व्यसृजत् सुतम् ।। अ.क.२९०ख/३७.३६; द्र. {gsod pa'i gnas/} ।।। • पा. घोषः, भिक्षोरगोचरभेदः — {dge slong gi spyod yul ma yin pa lnga ni/} {gsod pa'i sa dang smad 'tshong gi gnas dang chang 'tshong gi khyim dang rgyal po'i pho brang dang gdol pa'i khyim} पञ्च भिक्षोरगोचराः—घोषः वेशः पानागारं राजकुलं चण्डालकठिनमेव अभि.स.भा.५१ख/७१.
gsod pa'i sa gzhi
वध्यभूमिः — {lto 'phye chen po gsod pa'i sa gzhi der ni bdag phyin} प्राप्तोऽस्मि तामिह भुजङ्गमवध्यभूमिम् ना.ना.२४६क/१८८; द्र. {gsod pa'i sa/}
gsod pa'i sems
वधकचित्तम्— {gsod pa'i sems kyis dud 'gro la bsnun na'o//} वधकचित्तेन तिरश्चः प्रहृतौ वि.सू.४४क/५५.
gsod pa'i sems ma
वि.स्त्री. मारचित्ता — {mi mo 'dod la rjes su chags ma/} {srin mo mi'i khrag la dga' zhing gsod pa'i sems ma ste} नारी कामानुरक्ता नररुधिररता रा।क्षसी मारचित्ता वि.प्र.१६६क/३.१४६.
gsod par 'gyur
= {gsod 'gyur/}
gsod par 'gyur ba
= {gsod 'gyur/}
gsod par 'dod pa
= {gsod 'dod/}
gsod par 'dod ma
ना. मारणेच्छा, इच्छादेवी — {rdo rje dbyings kyi dbang phyug ma las skyes pa ni srid gsum skyed ma gsod par 'dod ma'o//} त्रिभुवनजननी मारणेच्छा वज्रधात्वीश्वरीजन्या वि.प्र.४४ख/४.४३.
gsod par byed
= {gsod byed/}
gsod par byed pa
= {gsod byed/}
gsod par byed pa po
वि. वधकः — {de dag gsod par byed pa po ni ro ldan na gnas pa} तेषां वधकः अडकवतीनिवासी वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७.
gsod par byed pa yin
क्रि. प्रघातयति — {spre'u'i sde dpon gyi kun tu spyod pa ni spre'u'i phru gu btsas shing btsas pa dag gsod par byed pa yin no//} आचरितं मर्कटयूथपतेर्जातं जातं मर्कटशावकं प्रघातयति वि.व.१२३क/१.१२.
gsod par mi 'dod pa
वि. अहन्तुकामः — {'tsho ba'i phyir yang gsod par mi 'dod pa rnams} जीवितहेतोरप्यहन्तुकामानाम् अभि.भा.१८८क/६४१.
gsod par mi byed
क्रि. न प्रघातयति लो.को.२५०१.
gsod par brtson
= {gsod brtson/}
gsod par zad
भू.का.कृ. मारणं कृतम् — {kun mkhyen spong ba'i 'bad pa gang /} /{de ni shi ba gsod par zad//} यः पुनः । सर्वज्ञवारणे यत्नस्तत्कृतं मृतमारणम् ।। त.स.११४ख/९९३.
gsod po
= {gsod pa po/}
gsod byed
• क्रि. १. हन्ति — {bya dang nya dang ri dwags dag/} /{gsod par byed} पक्षिमत्स्यमृगान् हन्ति बो.अ.२८क/८.१२२; मारयति — {res 'ga' bdag nyid kyang gsod par byed do//} आत्मानमपि कदाचिन्मारयन्ति सू.व्या.२४०ख/१५५; जीविताद्व्यपरोपयति — {de dag bltas pa tsam gyis gsod par byed do//} तान् प्रेक्षितमात्रेण जीविताद्व्यपरोपयति अ.श.१३८ख/१२८; विशसति— {srog chags nyes pa med pa rnams}…{gsod par byed do//} प्राणिनोऽनपराधिनः… विशसन्ति ल.अ.१५६क/१०३; प्रघातयति — {gzugs bzang po dang mi ldan pas bdag nyid gsod par byed kyis} रूपशोभाविरहादात्मानं प्रघातयति वि.व.१९१ख/१.६६ २. हनिष्यति — {dge bar khas len snying rje can/} /{srog chags gsod par su zhig byed//} साधुप्रतिज्ञः सघृणः प्राणिनं को हनिष्यति ।। जा.मा.१३७ख/१५९ ३. मारयेत् — {gang zhig khe dang rim gro'i phyir/} /{pha dang ma yang gsod byed cing //} यो लाभसत्क्रियाहेतोः पितरावपि मारयेत् । बो.अ.२८क/८.१२३; {mthar ni swA hA yang byas na/} /{lha dang mi rnams gsod par byed//} स्वाहान्तं च पुनः कृत्वा मारयेत् सुरमानुषाम् हे.त.२८क/९४ • सं. = {rngon pa} व्याधः, मृगवधाजीवः — {gsod byed ri dwags gsod pas 'tsho/} /{gshed ma rngon pa lings pa 'o//} व्याधो मृगवधाजीवो मृगयुर्लुब्धकोऽपि सः । अ.को.२०३ख/२.१०.२१; विध्यति मृगानिति व्याधः । व्यध ताडने अ.वि.२.१०.२१ • वि. वधकः — {bdud dang nyon mongs ri dwags rab gtum gsod byed} मारक्लेशमृगप्रचण्डवधकः वि.प्र.११३क/१, पृ.११; मारकः — {lus can thams cad gsod byed pa/} /{'jigs pa'ang 'jigs shing dngangs byed pa//} भयस्यापि भयत्रासं मारकं सर्वदेहिनाम् । म.मू.२७५क /४३२; हन्ता — {'di yi bu yis pha gsod ces/} /{gang phyir mtshan mkhan rnams kyis smras//} पितृहन्ता सुतो ह्यस्या निमित्तज्ञेन सूचितः ।। अ.क.१७९क /२०.४२; घातुकः — {brgya byin gsod byed glang myos dang /} /{char sprin g+ha nA g+ha nA 'o//} शक्रो घातुकमत्तेभो वर्षुकाब्दो घनाघनः । अ.को.२२५ख/३.३.११०; घातुको हिंस्रः अ.विव.३.३.११०; जिघांसुः — {snying rje chen po dang ldan pa rnams ni bdag la gsod par byed pa rnams kyang nyam nyes par gyur na/} {snying brtse bar byed kyi/} {yal bar mi 'dor ro//} जिघांसुमप्यापद्गतमनुकम्पन्त एव महाकारुणिका नोपेक्षन्ते जा.मा.१४५ख/१६९; शासनः — {skabs der smin pa gsod byed ni/} /{snying stobs brtag par 'dod pa yis//} तस्मिन्नवसरे सत्त्वं जिज्ञासुः पाकशासनः । अ.क.३८क/५५.१३; निषूदनी — {rnam rtog dgra rnams gsod byed pa//} सङ्कल्पारिनिषूदनी प्र.सि.३४क/८१ • कृ. व्यापाद्यमानः — {kyi hud bu sdug kyi hud bu sdug/} {dung gi gtsug khyod gsod par byed zer na bdag gis ji ltar blta bar bya} हा पुत्रक हा पुत्रक शङ्खचूड त्वं व्यापाद्यमान इति मया कथं प्रेक्षितव्यः ना.ना.२४१ख/१५८ • पा. मारणम्, कर्मविशेषः — {'di ni gsod byed mchog gi mchog/} /{dam tshig shin tu 'da' dka' ba'o//} एषो हि मारणाग्राग्रः समयो दुरतिक्रमः ।। गु.स.१२९क/८४; {oM g+hu swA hA/} {gsod par byed pa'i'o//} मारणम् — ॐ घुः स्वाहा हे.त.३ख/६ • ना. = {lha chen} शर्वः, महादेवः — {bde 'byung dbang ldan phyugs bdag dang /}…{gsod byed} शम्भुरीशः पशुपतिः…शर्वः अ.को.१२९ख/१.१.३१.
gsod byed pa
= {gsod byed/}
gsod byed gshed mar gyur pa
वि. वध्यघातकः — {'khor ba'i btson ra'i srung ma dmyal sogs su/} /{gsod byed gshed mar gyur pa 'di dag ni//} भवचारकपालका इमे नरकादिष्वपि वध्यघातकाः । बो.अ.९ख/४.३५.
gsod ma
= {lha mo u ma} शर्वाणी, पार्वती — {dka' zlog ka t+ya'i bu mo dang /}…{gsod ma} उमा कात्यायनी…शर्वाणी अ.को.१३०क/१.१.३८.
gsod ma mi
वध्यघातः, वधकः — {kho mos gsod ma mi'i lag tu phyin pa las rang gi lus dang srog yongs su btang ste btson ra de dag nas bkye ba de dag rnams} ये ते मया वध्यघातवशगताः स्वकायजीवितं परित्यज्य ततो बन्धनात् परिमोक्षिताः ग.व्यू.१९६क/२७७.
gsod brtson
वि. निधनोद्यतः— {khro ba mchog tu rab 'bar ba/} /{'phral la rgyas shing gsod brtson des/} /{stobs rab rgyas pas pho nya springs/} /{bu mo'i bu la rab bstan pa//} स दूतैः सहसोद्भूतमन्युः प्रज्वलितः परम् । सन्दिदेश बलोत्सेकाद्दौहित्रनिधनोद्यतः ।। अ.क.२७७ख/१०३.१२; वधोद्यतः— {ri dwags gsod par brtson mthong nas//} दृष्ट्वा मृगवधोद्यतम् अ.क.२४६ख/२८.६६.
gsod la dga' ba
वि. वधरतः — {mtshams med lnga ni byed pa dang /} /{srog chags gsod la dga' ba dang //} पञ्चानन्तर्यकारिणः प्राणिवधरताश्च हे.त.१४ख/४६.
gsod sa
= {gsod pa'i sa/}
gson
क्रि. (वर्त., विधौ; सक.; {gsan pa} भवि., भूत.) (अवि., अक.) १. जीवति — {byi'u 'di gson nam mi gson} किमयं चटको जीवति न वा अभि.स्फु.३२२क/१२१२; {legs byas dag gi ro yang gson/} /{sdig ldan shi ba min yang shi//} सुकृती जीवति शवः सपापस्तु मृतोऽमृतः । अ.क.२९३क/३७.६३ । २. = {gson cig/} = {gson pa/}
gson gyur
कृ. जीवन् — {gal te rnyed pas gson gyur na/} /{sdig zad bsod nams bya zhe na//} पापक्षयं च पुण्यं च लाभाज्जीवन् करोमि चेत् । बो.अ.१७क/६.६०
gson 'gyur
क्रि. जीवति — {gang zhig khyod ni shi gyur na/} /{'chi zhing gson na gson 'gyur ba//} म्रियते म्रियमाणे या त्वयि जीवति जीवति । ना.ना.२४३ख/१६६.
gson cig
क्रि. शृणोतु — {tshong pa khyed rnams dang}…{gson cig} शृण्वन्त्वत्रभवन्तः सांयात्रिकाः जा.मा.८४ख/९७; {mi dbang rgyal po bdag la gson} शृणु मम नृपते नरेन्द्र सु.प्र.५८क/११६; श्रूयताम् — {brgya byin gyis smras pa/} {rgyal po chen po gson cig} शक्र उवाच—श्रूयतां महाराज जा.मा.९२ख/१०५.
gson du re ba
जीविताशा — {des bsam pa/} {thabs ci 'ang med pas bdag ni de'u re 'di nyid du 'chi'o snyam du gson du re ba ni med} स निष्प्रतीकारं मर्तव्यमिह मया न चिरादिति विस्रस्यमानजीविताशः जा.मा.१४०ख/१६२; द्र. {gson du re ba med/}
gson du re ba med
वि. त्यक्तजीविताशः — {bdag cag ni rgya mtsho'i klong gi khar song ngo snyam nas gson du re ba med cing shi ba'i 'jigs pas sems blong blong por gyur te} वडवामुखमुपेता वयमिति त्यक्तजीविताशा मरणभयविक्लवीभूतमनसः जा.मा.८४क/९६.
gson pa
• सं. जीवः — {nor med skye bo mdzes pa ni/} /{gson la ma yin gshin la min//} न स जीवो न निर्जीवः शोभते निर्धनो जनः ।। अ.क.७२क/६१.७; जीवनम् — {ji ltar de'i skye ba 'am 'chi ba 'am gson pa rnam par 'jog} कथं वा तस्य जन्म, मरणम्, जीवनं वा व्यवस्थाप्यते त.प.१९२ख/१०२; असुधारणम् — {'tsho dang gson pa dang /} /{tshe ni ji srid 'tsho ba'i dus//} जीवोऽसुधारणम् ।। आयुर्जीवितकालः अ.को.१९४क/२.८.११९; असूनां धारणम् असुधारणम् । प्राणधारणनाम अ.वि.२.८.११९; • वि. जीवितः — {bu gnyis gson pa'i gtam thos pas} पुत्रयोर्जीवितप्रवृत्तिश्रवणात् जा.मा.५८ख/६७; जीवी — {gson nam yang na shi yang bla'i/} /{bdag la 'khrul 'khor 'dis ci bya//} किं ममानेन यन्त्रेण जीविना वा मृतेन वा । बो.अ.३०ख/८.१७९ • कृ. जीवन् — {gson pa'i lus 'di ni bdag med pa ma yin te} नेदं निरात्मकं जीवच्छरीरम् त.प.१९४ख/१०५; {mi ngan de 'dra gson te ci zhig rung //} किं जीवताऽनेन नराधमेन जा.मा.१५५ख/१७९; द्र. {gson po/}
gson pa'i lus
= {gson lus/}
gson po
• सं. जीवः — {de nas srung ma rnams kyis gson por bzung nas rgyal po ma skyes dgra la phul te} ततो रक्षिभिर्जीवग्राहं गृहीत्वा राज्ञोऽजातशत्रोरुपनीतः अ.श.२७६ख/२५३; {gson po'i 'jig rten} जीवलोकः बो.अ.३६ख/९.१५४; जीवितम् — {gson po rnams ni tha mar 'chi} मरणान्तं हि जीवितम् अ.श.२५५क/२३४; • वि. जीवन् — {gcer bu pa'i nyan thos shig gis bye'u gson po zhig bzung nas bcom ldan 'das la byi'u 'di gson nam mi gson zhes dris so//} निर्ग्रन्थश्रावकेण चटकं जीवन्तं गृहीत्वा भगवान् पृष्टः — किमयं चटको जीवति न वेति अभि.स्फु.३२२क/१२१२; द्र. {gson pa/}
gson po'i 'jig rten
जीवलोकः, सत्त्वलोकः — {dpyad na gson po'i 'jig rten 'di/} /{gang zhig 'dir ni 'chi 'gyur te//} विचारे जीवलोकः कः को नामात्र मरिष्यति । बो.अ.३६ख/९.१५४.
gson po'i lus
= {gson lus/}
gson byed
= {'tsho tshis} वृत्तिः, आजीवः — {kun 'tsho 'tsho ba ba rtA dang /} /{gson byed so ni 'tsho tshis so//} आजीवो जीविका वार्ता वृत्तिर्वर्तनजीवने ।। अ.को.१९४क/२.९.१; वर्ततेऽनयेति वृत्तिः, वर्तनं च । वृतु वर्तने अ.वि.२.९.१; वार्त्ता मि.को.३४क ।
gson bzhin
कृ. जीवन् — {gson bzhin du shi ba'i rgan rgon 'di dag} एतयोर्जीवन्मृतयोर्वृद्धयोः ना.ना.२२६क/९.
gson re
जीविताशा — {bdag ni gson re stobs dang ldan/} /{nor gyi bsam pa stobs ldan min//} जीविताशा बलवती धनाशा दुर्बला मम । का.आ.३२६ख/२.१३८.
gson lus
जीवच्छरीरम्— {bum sogs la mtshungs bdag med pa/} /{gzhan dag gis ni gson lus la/} /{bkag pa gang yin} घटादिषु समानं च यन्नैरात्म्यं निषिध्यते । परैर्जीवच्छरीरे त.स.९ख/११८; {de lta ma yin na gson po'i lus ni bdag med pa ma yin te} अन्यथा नेदं निरात्मकं जीवच्छरीरम् त.प.२०१ख/११८; जीवद्देहः — {gson pa yi ni lus 'di ni/} /{srog sogs dang yang bral 'gyur te//} प्राणादिभिर्वियुक्तश्च जीवद्देहो भवेदयम् । त.स.८ख/१०५; {mo gsham bu yis stong nyid ni/} /{gson lus srog sogs dang bral bar/} /{thal bar mi 'gyur} न बन्ध्यासुतशून्यत्वे जीवद्देहः प्रसज्यते । प्राणादिविरहे हि त.स.९क/११४.
gsob
• वि. तुच्छम् — {stong pa gsob gsog ya ma brla//} शून्यं तु वशिकं तुच्छरिक्तके अ.को.२१०क/३.१.५६; तुदति शून्यत्वात् मनः क्लेशयतीति तुच्छम् । तुद व्यथने अ.वि.३.१.५६; म.व्यु.७३१७ (१०४क); रिक्तम्— {rten cing 'brel bar 'byung ba}…{gsob dang}…{bdag med par yang dag par rjes su mthong ba} प्रतीत्यसमुत्पादं… रिक्ततः… अनात्मतश्च समनुपश्यति शि.स.१२७ख/१२३ • सं. = {gsob nyid} तुच्छता — {med dang rang bzhin med pa dang /} /{gsob ces bya sogs ji ltar yin//} अभावो निरुपाख्यत्वं तुच्छतेत्यादि वा कथम् । त.स.४२क/४२७.
क्रि. तुच्छीकरिष्यति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di gsob tu bgyid} तुच्छीकरिष्यति इमां प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.१५५क/८७.
gsob tu bgyid pa
= {gsob tu bgyid/}
gsob tu byed
= {gsob tu byed pa/}
gsob tu byed pa
क्रि. तुच्छीकरिष्यति — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di gsob tu byed pa} तुच्छीकरिष्यतीमां प्रज्ञापारमिताम् अ.सा.१५५ख/८८.
gsob pa
= {gsob/}
gsor
१. = {'bigs byed} आस्फोटनी, वेधोपकरणविशेषः — {gsor dang 'bigs byed ces bya'o//} आस्फोटनी वेधनिका अ.को.२०४ख/२.१०.३३; आस्फोट्यते विध्यतेऽनया आस्फोटनी । स्फुटिर् विशरणे अ.वि.२.१०.३३; मि.को.२६ख । २. आरा म.व्यु.५९०९ ( {A raH smyung ngam gsor} म.व्यु.८५ख); अरा (आरा?) — {dbyug gu skam kha bcang ngo /} /{gsor gyis btsugs pas brgyu'o//} * > अजपादकदण्डधारणम् । अरामथैनवाननम् वि.सू.९४क/११३; अराः — {a rAHgsor ram snyung bu} मि.को.२६क । ३. (= {gso bar})— {gsor gzhug} चिकित्सयेत् वि.सू.७७क/९४.। {gsor zhing} उल्ललयन् — {dgyes pas rdo rje gsor zhing shAkya'i bdag po dgyes pa thub pa'i dbang phyug la phyag 'tshal nas} प्रहर्षन् वज्रमुल्ललयन् शाक्याधिपं नन्दं मुनीश्वरं प्रणम्य स.दु.११२क/१८०.। {gsor nas} उल्लालयित्वा— {de nas gsor nas maN+Dal du dor bar bya'o//} तत उल्लालयित्वा मण्डले क्षिपेत् वि.प्र.१४५ख/३.८७.
gsor mdung
शल्यम् — {kun+ta/} {mdung /} {thag mdung la yang 'jug/} {shal+yaM/} {gsor mdung /} {shang+ku/} {phur bu ste de yang snga ma'i ming} मि.को.४७ख ।
gsor byed pa
कृ. प्रोल्लालयन् — {rang gi lag gis rdo rje mchog/} /{yang dang yang du gsor byed pa//} प्रोल्लालयन् वज्रवरं स्वकरेण मुहुर्मुहुः ।। ना.स.१क/२.
gsor mi rung
= {gsor mi rung ba/}
gsor mi rung ba
वि. अचिकित्स्यः — {gang stong pa nyid kho nar lta ba de ni gsor mi rung ngo zhes ngas bshad do//} यस्य खलु पुनः शून्यतैव दृष्टिः, तमहमचिकित्स्यमिति वदामि प्र.प.८४क/१०८.
gsor gzhug
क्रि. चिकित्सयेत् — {zhe 'gras pa gsor mi gzhug go//} न प्रदुष्टेन चिकित्सयेत् वि.सू.७७क/९४.
gsol
• क्रि. (अवि., सक.) १. अवोचत् — {bcom ldan 'das la rigs kyi lha mo byang chub yang dag par bsdus pas 'di skad ces gsol to//} बोधिसत्त्व(?)समुच्चया कुलदेवता भगवन्तमेतदवोचत् सु.प्र.४४ख/९०; अभाषत — {mgon med zas sbyin gyis gsol pa} अनाथपिण्डदः… अभाषत अ.क.२४८ख/९३.३; न्यवेदयत्— {rab tu btud byas bcom ldan la/} /{de yis byung ba'i mtha' rnams gsol//} सप्रणामं भगवते तद्वृत्तान्तं न्यवेदयत् ।। अ.क.३१२ख/४०.६३; व्यजिज्ञपत् — {phyag 'tshal nas ni mdun bsdad de/} /{gus pa yis ni der gsol ba//} उपविश्य प्रणम्याग्रे प्रणयात्तं व्यजिज्ञपत् ।। अ.क.१५९क/१७.२२; उवाच — {de rnams kyis thal mo sbyar te/} {bcom ldan 'das la gsol pa} ते कृतकरपुटा भगवन्तमूचुः वि.व.१५२ख/१.४१; संश्रावयति स्म — {bdag gi ming dang rigs bcom ldan 'das la gsol ba} स्वनामगोत्रं भगवते संश्रावयति स्म ल.अ.६४क/१० । २. [1] आरोचयति — {bcom ldan 'das la spyan 'dren gyis dus tshod gsol pa} भगवतो दूतेन कालमारोचयति वि.व.१६३क/१.५१; याचयति — {rgyal ba mya ngan 'da' bzhed la/} /{thal mo sbyar te gsol ba ni//} निर्वातुकामांश्च जिनान् याचयामि कृताञ्जलिः । बो.अ.६ख/३.५; कथयति — {des gsol pa} स कथयति वि.व.१२०ख/१.९; भाषते — {yang tshigs su bcad de gsol pa} गाथाश्च भाषते अ.श.४ख/३ [2] भुनक्ति — {phung po sogs kyi yam shing sogs/} /{bsregs pa thams cad gsol ba gang //} हुतं भुनक्ति यः सर्वं स्कन्धादिसमिधादिकम् । वि.प्र.१३५क/३.७१; परिभुङ्क्ते— {bcom ldan 'das ni dgra mtha' na nas gsol lo//} भगवान् वैरंभ्ये यवान् परिभुङ्क्ते वि.व.१४१क/१.३०; भुज्यते — {zhal zas ni gang zhig zhal bkang nas gsol ba'o//} भोज्यं यन्मुखमापूर्य भुज्यते बो.प.६२क/२६ ३. आह — {de nas rdo rje snying pos gsol pa} अथ वज्रगर्भ आह हे.त.१८ख/५८; {de nas dge slong gcig cig gis gsol pa} अथान्यतरो भिक्षुराह अभि.स्फु.१७७ख/९२८ । ४. विध्यर्थे सहायकक्रियात्वेन प्रयोगः [1] ( {bshad du gsol} देशयतु)— {bcom ldan 'das}…{bdag la bshad du gsol} देशयतु मे भगवान् ल.अ. ९०ख/३७; ( {gsan du gsol} शृणु) — {rgyal po chen po gsan du gsol} शृणु महाराज जा.मा.११३ख/१३२; ( {bstan du gsol} निगद) — {sems can rin chen spyod mchog bstan du gsol//} सत्त्वरत्न निगदोत्तमां चरिम् रा.प.२३१ख/१२४; ( {gshegs su gsol} विसर्जयेत्) — {de'i lte ba la bde ba chen po'i 'khor lo gshegs su gsol lo//} तस्य वरटके महासुखचक्रं विसर्जयेत् वि.प्र.६८ख/४.१२३; ( {dbang bskur du gsol} अभिषिञ्चन्तु) — {thugs rdo rje can gyis bdag la dbang bskur du gsol} अभिषिञ्चन्तु मां सर्वे चित्तवज्रिणः वि.प्र.५७ख/४.१००; ( {phan gdags su gsol} क्रियतामनुग्रहः) — {bdag la phan gdags su gsol} क्रियतामस्माकमनुग्रहः अ.श.१५३क/१४२ [2] ( {bstan du gsol} देशनीयम्) — {dkyil 'khor dag ni bstan du gsol} मण्डलं देशनीयम् वि.प्र.८८ख/३.१; ( {mdzad par gsol} करणीयः) — {de slan chad ni su ci dgyes pa de 'ang mdzad par gsol} ततो यथाकामं करणीयः ग.व्यू.१९३क/२७४.
gsol du
भोक्तुम्— {dge slong tshogs bcas gus pa yis/} /{gtsang ma'i bshos ni gsol du gshegs//} भक्तिपूतं ययौ भोक्तुं भक्तं भिक्षुगणैः सह ।। अ.क.२७२ख/३४.७.
gsol nas
भुक्त्वा — {bcom ldan gsol nas gshegs pa'i tshe//} भुक्त्वा गते भगवति अ.क.२७३क/३४.९; पीत्वा — {bdud rtsi gsol nas khyod kyi sras/} /{yang dag rdzogs sangs rgyas nyid gyur//} पुत्रस्तवामृतं पीत्वा सम्यक्संबुद्धतां गतः । अ.क.२३०ख/२५.७०; ज्ञापयित्वा — {dge 'dun la gsol nas bar chad dri bar bya'o//} ज्ञापयित्वा सङ्घान्तरायिकं पृच्छेत् वि.सू.२ख/२; • = {gsol ba/}
gsol ka ba
१. क्षत्ता — {gsol ka ba mchi mas brnangs shing skad 'dzer ba la dbugs kyis brnangs pa'i tshig mi gsal bas gcom chung ngus smras pa} क्षत्ता बाष्पवेगोपरुध्यमानगद्गदकण्ठः श्वासविस्खलितलुलिताक्षरं शनैरित्युवाच जा.मा.५०क/५८ । २. प्रतिहारी— {gsol ka ba'i lag na ral gri 'dug pa blangs te} प्रतिहारीहस्तादसिमादाय जा.मा.१६८क/१९४.
gsol kha ba
= {gsol ka ba/}
gsol cig
क्रि. १. परिभुङ्क्ताम् — {bder gsol cig} यथासुखं परिभुङ्क्ष्व वि.सू.३५ख/४५ । २. पिबतु — {'jam gsol cig} पिब…पेयाम् वि.व.१५७ख/१.४५ । ३. ददातु — {gsol cig ces bya ba yang de nyid yin no//} {song shig ces bya ba yang ngo //} {'tshal lags so zhes bya bas kyang ngo //} देहीत्यस्यैतत्, गच्छेत्यपि, भुक्तमिति च वि.सू.३५क/४४ । ४. आरोचयतु — {de dag thams cad nga la rgyas par gsol cig} तत् सर्वमस्माकं विस्तरेणारोचय वि.व.१३९ख/१.२९.
gsol btab
= {gsol ba btab pa/}
gsol btab pa
= {gsol ba btab pa/}
gsol gdab
= {gsol ba gdab pa/}
gsol gdab pa
= {gsol ba gdab pa/}
gsol 'debs
= {gsol ba 'debs pa/}
gsol pa
= {gsol ba/}
gsol ba
• सं. १. विज्ञप्तिः — {bcom ldan slad du gsol ba yi/} /{spring yig de dag rnams la bskur//} विज्ञप्तिलेखं प्रददौ तेषां भगवतः कृते ।। अ.क.७६क/७.५७; ज्ञपनम्— {dge 'dun gyi dbyen ni chos las tha dad pa'i dngos por gsol bas sam} ज्ञपनतो वा पृथग्भावस्य धर्मात् सङ्घभेदः वि.सू.८९ख/१०७; ज्ञापनम् — {de la gsol bas smad pa nyid byas te} जैगुप्स्यमत एनं कुर्युः ज्ञापनेन वि.सू.४२क/५३; आरोचनम् — {dge 'dun la 'du bar gsol lo/} /{tshul shing 'brim par 'gyur gyis thams cad kyis 'du bar bya'o zhes so//} सन्निपातायारोचनं सङ्घे—सर्वैः सन्निपति(त)व्यं शलाकाश्चारयिष्यामि वि.सू.९०ख/१०८ । २. याच्ञा— {bsngags pa dang bsngags pa ma yin pa dang gsol ba dang nye bar gsol ba dang}…{phyir smra ba sgrub pa dag la ni bye brag med pa nyid do//} अविशिष्टत्वं वर्णावर्णयाच्ञोपयाच्ञा… प्रत्यनुभाषणप्रतिपदाम् वि.सू.२०क/२३; याचनम् — {de la gsol ba nyams so//} ध्वंसोऽत्र याचनस्य वि.सू.८४क/१०१; उपयाचनम् — {de'i tshe bden pa gsol bas lhas char pa 'bebs pa} तदा सत्योपयाचनेन देवो वर्षति वि.व.१९३ख/१.६८; अर्थना — {de nas gzugs can snying po yis/} /{bcom ldan 'das la gsol byas nas//} बिम्बिसारस्ततस्तस्मै कृत्वा भगवतोऽर्थनाम् । अ.क.३१०क/४०.३५; सनिः — {gsol ba dang ni zhu ba 'o//} सनिस्त्वध्येषणा अ.को.१८३क/२.७.३२; सन्यतेऽस्मिन्निति सनिः । षणु दाने अ.वि.२.७.३२; उपनिमन्त्रणा — {'di ltar yang dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gi drung du ma ning zhig 'ongs nas mi 'tsham pa'i gsol bas gsol ba 'debs te} यथापि तद्वर्षोपगतं भिक्षुं षण्डक उपसंक्रम्याप्रतिरूपया उपनिमन्त्रणया उपनिमन्त्रयति वि.व.२४५ख/१४६ । ३. आराधनम् — {lha rnams la gsol ba mdzod cig} देवताराधनं कुरु वि.व.२०६ख/१.८०; अपचायना म.व्यु.१७५८ (३८ख) ४. = {bzhes pa} भोजनम् — {de dag gsol ba mthar phyin tshe/} /{zas lhag chung ngu za bar gyur//} तद्भोजनान्ते सम्प्राप्ते स्वल्पशेषान्नभोजनः ।। अ.क.२७८क/३५.४०; आहारः मि.को.४१क; अशितम् — {zos pa 'chos pa myangs pa dang /} /{ldad pa mid pa gsol dang zas//} भक्षितचर्वितलिप्तप्रत्यवसितगिलितखादितप्सातम् ।। अभ्यवहृतान्नजग्धग्रस्तग्लस्ताशितं भुक्ते । अ.को.२१४क/३.१.११०; अश्यत इत्यशितम् । अश भोजने अ.वि.३.१.११०; दग्धम् मि.को.४१क • पा. ज्ञप्तिः — {gsol ba la sogs pa'i las la 'dus pa dge slong dag la ma smras par 'gro na'o//} ज्ञप्त्यादिकर्मणि सन्निपतितस्यानवलोक्य भिक्षुं प्रक्रान्तौ वि.सू.४६ख/५९; {so sor thar pa'i sdom pa yang dag par len pa'i tshe gsol ba dang bzhi'i las kyis bsnyen par rdzogs par byed pa na} प्रातिमोक्षसंवरसमादानज्ञप्तिचतुर्थेन कर्मणा उपसम्पद्यमानेन श्रा.भू.१७ख/४२; {gdams ngag dang}…{gsol ba dang brjod pa dag gzhag par mi bya'o//} अस्थापनमववाद…ज्ञप्तिवाचनानाम् वि.सू.८७ख/१०५; प्रज्ञप्तिः— {gsol ba dang brjod pa dag khas mi blang ngo //} प्रज्ञप्तिवाचनयोश्चाप्रतीष्टिः वि.सू.८७क/१०५ • कृ. १. [1] निवेदितः — {ri dwags kyi khyu de rngon pas bya ra byas nas rgyal po la gsol to//} तच्च मृगयूथं लुब्धकेन विचार्य राज्ञे निवेदितम् अ.श.११४ख/१०४; विज्ञप्तः — {der btsun mo'i 'khor gyis rgyal po la gsol pa} तत्र चान्तःपुरिकाभी राजा विज्ञप्तः अ.श.१४६ख/१३६; प्रार्थितः — {nye du bcugs pas gsol na thams cad du dben pa'i phyogs su'o//} ज्ञातिना सर्वत्र हार्देन प्रार्थितः प्रतिगुप्ते प्रदेशे वि.सू.८०क/९७; समाख्यातः — {des gtam de rgyas par rgyal po la gsol to//} तेन स वृत्तान्तो विस्तरेण राज्ञे समाख्यातः अ.श.२७६ख/२५४; श्रावितः — {de bsad gdung ba can/} /{de dag gis gsol sa bdag} तद्वधसन्तप्तैः श्रावितस्तैर्महीपतिः अ.क.१५८क/७२.२०; परिदीपितः — {chos yang dag par sdud pa'i mdo las byang chub sems dpa' 'phags pa mthong dgas gsol pa} धर्मसङ्गीतिसूत्रे आर्यप्रियदर्शनेन बोधिसत्त्वेन परिदीपितम् शि.स.७१ख/७० [2] अध्येषितः — {lha dang lha min gyis bstod sngon/} /{zla bzang gis gsol de la 'dud//} स्तुतं सुरासुरैर्नत्वा सुचन्द्राध्येषितं पुरा ।। वि.प्र.१०८क/१, पृ.२ [3] भुक्तम् — {bur chu gzan dag gsol ba des//} भुक्तेनेक्षुरसान्नेन तेन अ.क.३४९ख/४६.३०; परिभुक्तम् — {de bzhin gshegs pa nyid kyis kyang gsol} स्वयं च किल तथागतेन परिभुक्तम् ल.अ.१५६क/१०३ २. विज्ञापितवती — {des thal mo sbyar te khyim bdag la gsol pa} सा कृतकरपुटा गृहपतिं विज्ञापितवती अ.श.१९४ख/१८०.
gsol ba na
आहरन् — {zhal zas gsol ba na 'bras chan 'brum bu gcig kyang legs par ma bcas par mi gsol ba} आहारमाहरतो नैकौदनपुलाकमप्यतिभिन्नं प्रविशति बो.भू.४१ख/५३.
gsol ba la
भोक्तुम् — {de yi khyim du gsol ba la/} /{brgya phrag lnga ni 'tshogs gyur te//} शतपञ्चकसङ्घातैर्भोक्तुं तस्य गृहं ततः । अ.क.३५०ख/४६.४४.
gsol ba gcig pu
मुक्तिकाज्ञप्तिः म.व्यु.८६५९ (१२०ख).
gsol ba btab
= {gsol ba btab pa/}
gsol ba btab pa
• क्रि. १. ययाचे — {pad+ma dang ldan}…{bdag la gsol ba btab//} पद्मावती… पतिं ययाचे अ.क.३६क/३.१८५; अध्येषते स्म — {bcom ldan 'das la}… {yang gsol ba btab pa} पुनरपि… भगवन्तमध्येषते स्म ल.अ.७६क/२४ २. प्रार्थयति— {sems can gang dag gis gser ram}…{gsol ba btab pa} ये च सत्त्वाः प्रार्थयन्ति सुवर्णं वा गु.स.१३२क/९० • सं. अध्येषणम् — {zla ba bzang pos gsol ba btab pa dang sangs rgyas bcom ldan 'das kyi lan gyi gsung tshigs su bcad pa dang pos 'khor chen po la rab tu bstan par gyur pa} सुचन्द्राध्येषणं बुद्धभगवतः प्रतिवचनं प्रथमवृत्तेन महापर्षदः प्रकाशयति स्म वि.प्र.२९क/४.१; अध्येषणा — {'bod 'grogs kyis gsol ba btab pa'i le'u ste dang po'o//} रावणाध्येषणापरिवर्तो नाम प्रथमः ल.अ.६३ख/९; {mchog gi dang po'i sangs rgyas las zla ba bzang pos gsol ba btab pa'i don rab tu ston par byed pa} परमादिबुद्धात् सुचन्द्राध्येषणार्थप्रतिपादकम् वि.प्र.८८ख/३.१; अभ्यर्थनम् — {rgya mtshor 'dong ba'i tshong pa don grub par 'dod pa rnams kyis gsol ba btab pa dang bkur sti cher byas te gru bo che'i nang du 'jog par byed do//} सांयात्रिकैर्यात्रासिद्धिकामैर्वहनमभ्यर्थनसत्कारपुरःसरमारोप्यते स्म जा.मा.७९ख/९२; आयाचनम् — {'jig rten na yang gsol ba btab pa'i rgyus bu dang bu mo skye bar 'gyur ro zhes bya ba'i gtam de yod mod kyi} अस्ति चैष लोके प्रवादो यदायाचनहेतोः पुत्रा जायन्ते दुहितरश्चेति अ.श.९८ख/८८; संज्ञप्तिः — {gzhan gyis gsol ba btab pa sems pa las gyur pa} परसंज्ञप्तिसञ्चेतनीयता अभि.स.भा.४६ख/६४ • भू.का.कृ. अर्थितः — {zhes smra de la gus pa yis/} /{de yis mang du gsol btab} इति ब्रुवाणः प्रणयाद्बहुशः स तयाऽर्थितः । अ.क.१३८क/६७.४७; {mdza' bas gnyen gyis gsol btab pa} स्नेहाद्बन्धुभिरर्थितः अ.क.१७५ख/७९.३; अभ्यर्थितः — {rgya cher yongs su tshims pa yi/} /{rgyal pos mchog tu gsol ba btab//} औदार्यपरितुष्टेन स राज्ञाऽभ्यर्थितः परम् । अ.क.३६२क/४८.५५; प्रार्थितः — {ma dang blon po rnams dang ni/} /{gnyen dang grong pa che rnams kyis/} /{gsol ba btab kyang nyin gsum de/} /{zas dang smra ba med par gyur//} जननीभिरमात्यैश्च बन्धुपौरमहत्तमैः । स प्रार्थितोऽप्यभून्मौनी निराहारो दिनत्रयम् ।। अ.क.२५०क/२९.३६; अध्येषितः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po blo gros chen po sngar gsol ba btab pas} महामतिर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः पूर्वमेवाध्येषितः ल.अ.६०ख/६; प्रयाचितः — {de nas bdag nyid chen po de de dag gis snying rje rje skad du gsol ba btab pa dang} अथ स महात्मा तै करुणैः प्रयाचितैः जा.मा.१८२ख/२१२; अधीष्टः — {de nas rgyal po des nad zhi bar bya ba'i phyir yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas zla ba la gsol ba btab} ततो राज्ञा व्याधिप्रशमनार्थं चन्द्रः सम्यक्संबुद्धोऽधीष्टः अ.श.४३ख/३७; याचितुं प्रवृत्तः — {nam mkha' la gyen du bltas nas gsol ba btab} ऊर्ध्वमुखश्च गगनतलमभिवीक्ष्य याचितुं प्रवृत्तः अ.श.१०५क/९५; आयाचितुं प्रवृत्तः — {bcom ldan 'das la gsol ba btab pa} भगवन्तमायाचितुं प्रवृत्तः अ.श.२ख/१; विज्ञप्तः — {gal te gang zag gis rang gi don du brjod na gsol ba btab pas mjug tu thabs yin no zhes so//} औपयिकमित्यन्ते स्वार्थं विज्ञप्तेन वचनं पुद्गलश्चेत् वि.सू.८३ख/१००; विज्ञापयितुमारब्धः — {rkang pa la phyag 'tshal nas gsol ba btab pa} पादयोर्निपत्य विज्ञापयितुमारब्धाः अ.श.१९०ख/१७६; विज्ञापितः — {des dge slong gi dge 'dun thams cad la gsol ba btab pa} तेन सर्व एव भिक्षुसङ्घो विज्ञापितः अ.श.२६४क/२४२; • पा. याचना, पूजाविशेषः — {de dag gis bskul ba brjod do//} {gsol ba btab pa bstan pa ni} एतावता अध्येषणा कथिता । याचनामुपदर्शयन्नाह बो.प.६९ख/३८; द्र.— {gsol ba gdab pa/}
gsol ba btab par gyur pa
भू.का.कृ. १. अध्येषितः — {zla ba bzang pos gsol ba btab par gyur pas zhes pa ni} सुचन्द्राध्येषितेनेति वि.प्र.११९ख/१, पृ.१७; {bcom ldan 'das 'jam dpal gyi sprul pa'i sku mi'i dbang po grags pa la nyi ma'i shing rtas gsol ba btab par gyur pas} मञ्जुश्रीर्भगवान् निर्मितकायो यशोनरेन्द्रः सूर्यरथाध्येषितः सन् वि.प्र.२९क/४.१ । २. अध्येषितवान्— {zhes pas gsol ba btab par gyur pa'i slob ma chung ma dang bcas pa gzigs nas slob dpon gyis} इत्यध्येषितवन्तं सपत्नीकं शिष्यं दृष्ट्वा आचार्यः वि.प्र.१५८ख/३.११९.
gsol ba dang gnyis
ज्ञाप्तिद्वितीयम् म.व्यु.८६६१ (१२०ख).
gsol ba dang bzhi
ज्ञाप्तिचतुर्थम् म.व्यु.८६६२ (१२१क).
gsol ba dang bzhi'i las kyis bsnyen par rdzogs pa
वि. ज्ञाप्तिचतुर्थकर्मणोपसम्पन्नः — {gsol ba dang bzhi'i las kyis bsnyen par rdzogs pa'i phyir dge slong} ज्ञाप्तिचतुर्थकर्मणोपसम्पन्नो भिक्षुः म.व्यु.८७५४ (१२२क).
gsol ba gdab
• क्रि. १. अध्येषयेत् — {blo ldan gus pas lha rnams la/} /{gsol ba gdab cing gus gnas bya//} अध्येषयेद् मतिमान् भक्तिमास्थाय देवताम् ।। स.दु.१२८क/२३६; विज्ञापयेत् — {de tshe snod 'dod ji lta bar/} /{dngos grub mchog ni gsol ba gdab//} तदा यथाभाजनमीप्सितोत्तमसिद्धिं विज्ञापयेत् । स.दु.१३०क/२४२; २. याचते— {de nas sngags shes dngos grub dang /} /{mchog gi lha la gsol ba gdab//} ततो याचते मन्त्रज्ञो वरसिद्धिं तु देवते । स.दु.१२१ख/२१२; • = {gsol ba gdab pa/}
gsol ba gdab pa
• सं. १. प्रार्थना — {'dir gsol ba gdab pa ni} अत्र प्रार्थना वि.प्र.१०७क/३.२६; याचनम् — {gsol ba gdab pa ni bskul ba dang don gcig pa'i phyir ro//} याचनमध्येषणायां एकार्थत्वात् शि.स.१५९क/१५२; आरोचनम् म.व्यु.९२९५ (१२८क) २. अध्येषणम् — {'pho ba dang}… {gsol ba gdab pa dang chos kyi 'khor lo chen po bskor ba dang} च्यवन…अध्येषणमहाधर्मचक्रप्रवर्तन(–) द.भू.१७७क/१०; द.भू.२६९ख/६१; अध्येषणा — {chos bshad pa'i phyir sangs rgyas la gsol ba gdab pa} धर्मदेशनार्थं च बुद्धाध्येषणा सू.व्या.१७७क/७१ • पा. याचना, पूजाविशेषः — {phyag 'tshal ba dang} …{gsol ba gdab pa dang bsod nams yongs su bsngo ba ste de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} वन्दना…याचना पुण्यपरिणामनेति । एवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५; बो.प.५९क/२२ • भू.का.कृ. ( {gsol ba btab pa} इत्यस्य स्थाने) प्रार्थितः — {gsol gdab rig 'dzin zhes bya ba/} /{de ni tsi tra blang ba'i slad/} /{ha sti na yi grong khyer song //} विद्याधरो नाम…प्रार्थितश्चित्रमानेतुं प्रययौ हस्तिनापुरम् ।। अ.क.९१ख/६४.३९ • = {gsol ba gdab/}।{gsol ba gdab par} अध्येषितुम् — {de nas rgyal po}…{drang srong de la gsol ba gdab par brtsams pa} ततो राजा…तमृषिमध्येषितुमारब्धः वि.व.१९४क/१.६९.
gsol ba gdab pa byas
भू.का.कृ. उपयाचनं कृतम् — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis bden pas gsol ba gdab pa byas} तीर्थिकोपासकेन सत्योपयाचनं कृतम् अ.श.२७क/२३.
gsol ba gdab pa'i sngags
अध्येषणमन्त्रः — {mdo sde de nyid las gsol ba gdab pa'i sngags sngar smos pa gang yin pa} योऽत्र सूत्रेऽध्येषणमन्त्रः पूर्वमुक्तः शि.स.४२ख/४०.
gsol ba gdab par bya
• क्रि. १. अध्येषयेत् — {de'i rjes la sangs rgyas rnams la gsol ba gdab par bya} ततो बुद्धानध्येषयेत् वि.प्र.१०८क/३.३१; प्रार्थयेत् — {zhes pas bstod nas de la gsol ba gdab par bya} इति स्तुत्वा प्रार्थयेत् ताम् वि.प्र.१०७क/३.२६; अनुनाययेत् — {sku'i rdo rje 'dzin pa bdag la dbang bskur du gsol zhes dbang bskur bar gsol ba gdab par bya} अभिषेकमनुनाययेत् । अभिषिञ्चन्तु मां कायवज्रधरा इति वि.प्र.५७क/४.१००; अधीच्छेत् — {mkhan po nyid du phyogs par gyur pas las byed pa dang gsang ste ston pa'i dge slong la gsol ba gdab par bya'o//} उपाध्यायतायामुन्मुखीभूतः कर्मकारकमधीच्छेद् रहोऽनुशासकं च भिक्षुम् वि.सू.२ख/२ २. अनुनाययति — {des khams gsum du bzhugs pa'i sangs rgyas thams cad spyan drangs la ma mo brgyad kyis yang dag par mchod nas gsol ba gdab par bya'o//} त्रैधातुकव्यवस्थितान् बुद्धान् आकृष्याष्टमातृभिः सम्पूज्यानुनाययति हे.त.५ख/१४ • कृ. आयाचितव्यः — {lha'i bu skya rengs la gsol ba gdab par bya} अरुणो देवपुत्र आयाचितव्यः शि.स.४२क/४०.
gsol ba 'debs
• क्रि. अध्येषति — {gsol ba yang dang yang 'debs pa//} अध्येषन्ति पुनः पुनः ल.अ.५८क/३; अध्येषते— {de bzhin gshegs pa la lan gsum gyi bar du gsol ba 'debs} त्रैतीयकमपि तथागतमध्येषसे स.पु.१६क/२६; अभियाचति — {gal te de la gsol ba 'debs pa gang yin pa de dag la mngon du ston par mi byed na} यदि तेषां सम्मुखं दर्शनं न ददाति, यस्तमभियाचति शि.स.४२क/४०; याचते — {phyogs bcu'i sangs rgyas bcom ldan 'das yongs su mya ngan las 'da' bar bzhed pa thams cad la mya ngan las mi 'da' bar gsol ba 'debs so//} दशसु दिक्षु सर्वबुद्धान् भगवतः परिनिर्वातुकामान् याचेऽपरिनिर्वाणाय स.दु.१०२क/१४०; आयाचते — {de bu med de/} {bu 'dod pa'i phyir gu lang dang}… {tshangs pa la sogs pa dang lha'i khyad par gzhan dag la yang gsol ba 'debs te} सोऽपुत्रः पुत्राभिनन्दी शिव…ब्रह्मादीनन्यांश्च देवताविशेषानायाचते अ.श.९८ख/८८; प्रार्थयति — {thal mo sbyar te gsol ba 'debs} अञ्जलिं कृत्वा प्रार्थयामि बो.प.९२ख/५६; उपनिमन्त्रयति — {'di ltar yang dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gi drung du ma ning zhig 'ongs nas mi 'tsham pa'i gsol bas gsol ba 'debs te} यथापि तद्वर्षोपगतं भिक्षुं षण्डक उपसंक्रम्याप्रतिरूपया उपनिमन्त्रणया उपनिमन्त्रयति वि.व.२४५ख/१४६; अध्येषयति — {khyod la gus pas gsol 'debs kyis//} अध्येषयामि त्वां भक्त्या ल.अ.५८क/४; विज्ञापयति— {khyim bdag mkhas pa la}… {gsol ba 'debs so//} विद्वांसं गृहपतिं…विज्ञापयन्ति ग.व्यू.१४क/११२; • = {gsol ba 'debs pa/}
gsol ba 'debs pa
• सं. १. याच्ञा — {bdag gi srog kyang yongs btang zhing /} /{gsol ba 'debs kyang gzi byin che//} स्वजीवितपरित्यागाद्याच्ञामप्यूर्जितक्रमाम् ।। जा.मा.१२४ख/१४३; अर्थना — {gus pas gsol ba 'debs pa de'i/} /{mchod pa dag ni blang bar mdzad//} प्रणयार्थनया चक्रे तस्य पूजाप्रतिग्रहम् ।। अ.क.७३क/६१.१४; आयाचनम् — {'jig rten na gang gsol ba 'debs pa'i rgyu las bu pho dang bu mo dag skye'o zhes bya ba'i gtam de lta bu yod} अस्ति चैष लोके प्रवादो यदायाचनहेतोः पुत्रा जायन्ते दुहितरश्च वि.व.२०६ख/१.८० २. अध्येषणम्— {de nas zla ba bzang po'i gsol ba 'debs pa'i tshig dag gsan nas} अतोऽध्येषणं सौचन्द्रवाक्यं श्रुत्वा वि.प्र.२२२ख/२.१; अध्येषणा — {gsol ba 'debs pa'i tshigs su bcad pa}({sa}) अध्येषणावृत्तेन वि.प्र.१४८क/१.२ • वि. अध्येषकः — {bdag ni chos rgyal khyod la gsol ba 'debs pa lags} अध्येषकोऽहं तव धर्मराज ल.वि.१८९क/२८८ • कृ. १. अध्येष्यमाणः — {de smra ba'i phyir gsol ba 'debs pa mi gnod par mi bya'o//} नाध्येष्यमाणोऽस्य भाषणार्थं न प्रतीच्छेत् वि.सू.५९ख/७६; याचमानः — {nga dang gnyen bshes gsol ba 'debs pa rnams/} /{bor nas ci zhig 'dod phyir bas mthar 'gro//} मां याचमानमिति बन्धुजनं च हित्वा किं वा त्वमन्यदभिवीक्ष्य वनं प्रयासि ।। जा.मा.१०६ख/१२३ २. प्रार्थयितुं प्रवृत्तः — {rgyal po'i bu de dag gis}… {rab tu byung bzhin du yang gsol ba 'debs so//} ते राजपुत्राः…प्रव्रजितामपि प्रार्थयितुं प्रवृत्ताः अ.श.२०४ख/१८९; • = {gsol ba 'debs/}
gsol ba 'debs pa po
वि. अध्येषकः — {ston pa po dang gsol ba 'debs pa po'i tshig bsdus pa} देशकाध्येषकप्रतिवचनसंग्रहः वि.प्र.८९ख/३.१; {rgyal po zla ba bzang po gsol ba 'debs pa po} सुचन्द्रो राजाऽध्येषकः वि.प्र.१२४ख/१, पृ.२२.
gsol ba 'debs pa lhur byed
वि. आयाचनपरः — {de yang gsol ba 'debs pa lhur byed cing 'dug la} स चैवमायाचनपरस्तिष्ठति अ.श.८ख/७.
gsol ba 'debs pa'i tshig
अध्येषणावचनम् — {de nas bcom ldan 'das phyag na rdo rjes tshangs pa la sogs pa lha rnams kyis gsol ba 'debs pa'i tshig gsan nas} अथ भगवान् वज्रपाणिर्ब्रह्मादीनां देवानां अध्येषणावचनमुपश्रुत्य स.दु.१२२क/२१४.
gsol ba 'debs pa'i tshigs su bcad pa
अध्येषणावृत्तम् — {'dir dang por gsol ba 'debs pa'i tshigs su bcad pa stong pa zhes pa la sogs pas rgyud kyi sbas pa'i don rab tu gsal bar byas na} शून्यमित्यादिना इह प्रथममध्येषणावृत्तेन तन्त्रगुप्तार्थः प्रकाशितः सन् वि.प्र.१४८क/१.२.
gsol ba 'debs par 'gyur
क्रि. अध्येषयेत् — {chos smra ba de dag la gsol ba 'debs par 'gyur ro//} तान्धर्मभाणकानध्येषयेयुः सु.प्र.३३ख/६५.
gsol ba 'debs lags
क्रि. विज्ञापयामि — {legs par bshad pa'i don du gsol ba 'debs lags so//} सुभाषितार्थं विज्ञापयामि स.दु.९८ख/१२४.
gsol ba byas
भू.का.कृ. १. अपचायितः — {de'i tshe na bcom ldan 'das 'khor bzhi po de dag gis yongs su bskor cing}…{gsol ba byas} तेन खलु पुनः समयेन भगवांश्चतसृभिः पर्षद्भिः परिवृतः…अपचायितः स.पु.३ख/२ २. याचितः — {bar chad dris nas so/} /{gsol ba byas nas so//} पृष्टान्तरायिकम् । याचितायाम् वि.सू.११ख/१२.
gsol ba ma btab pa
• भू.का.कृ. अनभ्यर्थितः — {gsol ba ma btab par dge ba la sbyor ba'i byang chub sems dpa'} अनभ्यर्थितकल्याणोपनेता बोधिसत्त्वः बो.प.५५ख/१७ • पा. अयाचितम्, वात्सल्याकारभेदः — {mnyes gshin pa rnam pa bdun gang zhe na/} {'jigs pa med pa dang}…{gsol ba ma btab pa dang}…{mnyam pa'o//} सप्ताकारं वात्सल्यं कतमत्? अभयं…अयाचितम् …समं च बो.भू.१६२क/२१४.
gsol ba ma byas pa
भू.का.कृ. अज्ञपितः — {gsol ba ma byas par de'i don du brjod par mi bya'o//} नाज्ञपिते तदर्थं वाचना वि.सू. ८२ख/१००.
gsol ba bzhi'i las
ज्ञाप्तिचतुर्थकर्म मि.को.१२१क ।
gsol ba yin
क्रि. सुमानितो भवति — {bram ze dang rgyal rigs dang tshong dpon dang khyim bdag rnams kyis rtag tu gsol ba yin} सदा सुमानितश्च भवति ब्राह्मणक्षत्रियश्रेष्ठिगृहपतिभिः शि.स.८३ख/८२. {gsol ba'i spring yig} विज्ञप्तिलेखः — {bcom ldan slad du gsol ba yi/} /{spring yig de dag rnams la bskur//} विज्ञप्तिलेखं प्रददौ तेषां भगवतः कृते ।। अ.क.७६क/७.५७.
• क्रि. अधीच्छेत् — {dge slong chos smros shig ces gsol bar bya'o//} अधीच्छेद्—वद भिक्षो धर्मम् वि.सू.५९ख/७६; याचेत — {gzhan gyis tshogs la gsol bar bya'o//} सामग्र(?)मितरे याचेरन् वि.सू.५९क/७५; ज्ञपयेत् — {gzhan gyis blang ba dang khas blang ba'i phyir dge 'dun la gsol ba bya'o//} ग्रहणोपशमनं(गमनं भो.पा.) प्रति सङ्घं ज्ञपयेदन्यः वि.सू.६१ख/७८ • सं. प्रतिज्ञपनम् — {ma grub na byin gyis brlab pa'i phyir gsol ba bya ba 'dod par bya'o//} असम्पत्तावधिष्ठानं प्रतिज्ञपनं कामयेरन् वि.सू.५८क/७४.
gsol bar bya ba
= {gsol bar bya/}
gsol bar byas
= {gsol byas/}
gsol bar byed
क्रि. अपचायनां करिष्यति— {'di sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong phrag sum cu la bkur sti byed}…{gsol bar byed} अयं… त्रिंशत एव बुद्धकोटीनयुतशतसहस्राणां सत्कारं करिष्यति… अपचायनां करिष्यति स.पु.५६क/९९.
gsol bar 'tshal
क्रि. आख्यास्यामि — {mdzod srungs na re brtsis te lha la gsol bar 'tshal lo zhes byas so//} कोष्ठागारिक आह—परिगण्य देव सस्यानि आख्या।स्यामीति अ.श.९०ख/८१.
gsol bar mdzod
क्रि. भुज्यताम् — {yongs rdzogs yod kyi der song la/} /{gang zhig 'dod pa gsol bar mdzod//} सम्पूर्णमस्ति तद्गत्वा भुज्यतां यदभीप्सितम् ।। अ.क.२७७ख/३५.३७; द्र. {gsol bar mdzod cig/}
gsol bar mdzod cig
क्रि. भुज्यताम् — {dpon khyod bag rkyang bzhugs te rtsa ba 'bras bu sna tshogs gsol bar mdzod cig} त्वं स्वस्थो भुवि भुज्यतां हि विविधं मूलं फलं च प्रभो वि.व.२१५ख/१.९२; द्र. {gsol bar mdzod/}
gsol byas
भू.का.कृ. १. = {bzhes pa} अभ्यवहृतम् मि.को.४१क २. याचितः लो.को.२५०४.
gsol mdzad
भू.का.कृ. = {bzhes pa} भुक्तम् — {bshos kyang phal pa gsol mdzad cing /} /{res 'ga' smyung ba dag kyang mdzad//} कदन्नान्यपि भुक्तानि क्वचित् क्षुदधिवासिता । श.बु.११४ख/११५.
gsos
= {gsos pa/}
gsos gyur
जीवनी — {ri dwags g}.{yo ba'i mig can ma/} /{lus med kyi ni gsos gyur te/} /{thub pas pang du bzung nas ni/} /{'gro ba'i bdag la rab smras pa//} गृहीत्वा मुनिरुत्सङ्गे कुरङ्गतरलेक्षणाम् । जीवनीं तामनङ्गस्य जगाद जगतीपतिम् ।। अ.क.२३क/३.४४.
gsos pa
• भू.का.कृ. १. भृतः — {gsos pa'i lan phyir gso bar shog shig} भृतः प्रतिबिभृयात् अ.श.९क/८; {sa hA kA ra'i snye ma rnams/} /{gzhan gyis gsos 'dis za bar byed//} दशत्यसौ परभृतः सहकारस्य मञ्जरीम् । का.आ.३३२क/२.२९३; उद्भृतः — {gang gi tshe de'i phyir 'o ma 'byung ba'i thabs sbyar ba thams cad las kyang 'o ma mi 'byung bar gyur pa de'i tshe 'de gus gsos} यदाऽस्य क्षीरसम्भवः सर्वैरप्युपायैर्न सम्भवति, तदाऽसौ लेहेनोद्भृतः अ.श.२६३ख/२४१; संवर्धितः — {pha ma gnyis kyis gsos so//} मातृपितृभ्यां संवर्धितः अ.श.१३४ख/१२४; पोषितः — {'di dag ni kho bos pha rol tu phyin pas bsdus te gsos pa'o//} मयैते पोषिताः पारमितोपसंहारैः ग.व्यू.१३क/१११ २. रूढः — {de nas bden tshig brjod pas skad cig la/} /{lag pa rkang pa 'byar zhing rma dag gsos//} ततः क्षणात् सङ्गतपाणिपादं रूढव्रणं प्रेत्य सदोदयेन । अ.क.२९६ख/३८.१८; संरूढः — {nyi ma 'ga' yis bcad pa gsos/} /{de yis de ni gdungs med byas//} स तं चक्रे दिनैरेव संरूढच्छेदनिर्व्यथम् ।। अ.क.२६६ख/३२.१६; चिकित्सितः — {bcom ldan 'das bla na med pa'i sman pa'i rgyal pos bdag gsos pa} अहं भगवता अनुत्तरेण वैद्यराजेन चिकित्सितः अ.श.१९ख/१६ • वि. स्वस्थः — {gsos kyang bgrod pa ma tshang bas/} /{gang du yang ni 'gro ma nus//} स्वस्थोऽपि गतिवैकल्यान्नैव गन्तं क्वचित् क्षमः । अ.क.२६६ख/३२.१७ • सं. जीवितम् — {brjid pa tshig sdud mang po nyid/} /{'di ni lhug pa dag gi gsos//} ओजः समासभूयस्त्वमेतद्गद्यस्य जीवितम् । का.आ.३२१क/१.८०; • द्र. {bsos pa/}
gsos min
= {gsos min pa/}
gsos min pa
वि. असाध्यः— {nad gsos min par rtogs pa'i rnal 'byor dang /} /{the tshom gyis ni bzhin log mthong gyur pa'i//} असाध्यरोगावगमाभियोगसन्देहसन्दर्शितखेदवक्रैः ।। अ.क.५६ख/५९.६४.
gsos sman
= {sman} भैषज्यम्, औषधम् मि.को.५३क ।
bsag
१ {gsag} इत्यस्य ले.भे. २. {gsog} ( भवि.) इत्यस्य ले.भे. ।
bsags
= {bsags pa/} {bsags te/} {o nas} सम्भृत्य — {mtha' yas pha rol tshogs rnams legs bsags nas//} सम्भृत्य सम्भारमनन्तपारम् सू.अ.१४६क/२५; सन्निपात्य — {byang chub sems dpa' thams cad dang nyan thos thams cad bsags te phyis don 'di yang dag par sgrogs so//} सर्वान् बोधिसत्त्वान् सर्वश्रावकांश्च सन्निपात्य पश्चादेतमर्थं संश्रावयति स.पु.७१ख/१२०; सङ्घातमापद्य— {gang du srog chags mang po bsags nas gsod par 'gyur ba} येषु बहवः प्राणिनः सङ्घातमापद्य जीविताद्व्यपरोप्यन्ते बो.भू.६३ख/८२.
bsags rgyas
ना. शीर्षकः, नागराजः म.व्यु.३२८३ ( {tsits+tsha ko nA ga rA dzA} म.व्यु.५६ख).
bsags pa
• भू.का.कृ. चितः — {yon tan bsags pa} गुणचितः रा.प.२४७ख/१४७; उपचितः — {sdig pa byas shing bsags pa zil gyis non par 'gyur ro//} कृतोपचितं पापमभिभवति शि.स.९०क/८९; {gdon mi za bar 'byung bar 'gyur ba'i las nga nyid kyis byas shing bsags pas} अवश्यम्भावीनि मयैवैतानि कर्माणि कृतान्युपचितानि वि.व.१३६क/१.२५; सञ्चितः — {yun ring rgyu bas bsags pa yi/} /{pha rol med pa'i kun nyon mongs/}…{de yis} चिरसञ्चारसञ्चितैः । तैरपारपरिक्लेशैः अ.क.२२६क/८९.५७; प्रचितः — {bsags pa'i ngo bo'i ri la sogs pa la phyogs cha'i dbye ba yod pa'i phyir ro//} भूधरादिप्रचितरूपाणां दिग्भागभेदस्य विद्यमानत्वात् त.प.११३क/६७७; आचितः— {de dag gis ni bsags pa'i las//} तैराचितानि कर्माणि ल.अ.१८६ख/१५६; निचितः म.व्यु.६८३९ (९७ख); सम्भृतः — {de bzhin du ni tshogs bsags pa'i/} /{rgyal sras gzod nas dag pa po//} तथा सम्भृतसम्भारो ह्यादिशुद्धो जिनात्मजः । सू.अ.१९०क/८८; {gzhan la phan 'dogs yon tan bsags pa yi//} परानुकम्पागुणसम्भृतस्य जा.मा.८४क/९७; संवर्धितः — {yun ring po nas bsags pa'i skyon rnams sman tri byid thun gcig gis 'byin pa lta bu} सुबहुकालसंवर्द्धितानां दोषाणां त्रिवृत्कर्षनिष्कर्षणवत् अभि.भा.२०क/९३८; आसादितः — {de ltar 'di dag kun byas te/} /{dge ba bdag gis bsags pa gang //} एवं सर्वमिदं कृत्वा यन्मयाऽऽसादितं शुभम् । बो.अ.६ख/३.६; समुदितः — {de bzhin du ba lang nyid la sogs pa la bsags pa las rdzas su bstan pa 'di la 'dus pa zhes brjod do//} तथा हि गवादिद्रव्याणि समुदितानि प्रतिपद्यमानेन समूहोऽभ्युपेयः वा.टी.१०९ख/७८; प्रतर्कितः — {mchod sbyin phyir ni nor rdzas bsags pa ni//} इदं च यज्ञाय धनं प्रतर्कितम् जा.मा.६४क/७४ • सं. १. चयः — {'jig pas na 'jig pa'o/} /{bsags pas na tshogs pa ste/} {mang po dang phung po zhes bya ba'i tha tshig go//} सीदतीति सत् । चयः कायः, सङ्घातः, स्कन्ध इत्यर्थः अभि.भा.२२९ख/७७२; सञ्चयः — {blo ldan chos dang mthun pa yis/} /{nor rnyed bsags par mi bya ste//} धनं हि लब्ध्वा धर्मेण न कुर्यात्सञ्चयं बुधः । वि.व.२०१ख/१.७६; {mig la sogs pa ni rdul phra rab bsags pa'i ngo bo yin} चक्षुरादयो हि परमाणुसञ्चयरूपाः न्या.टी.७९ख/२१२; उपचयः — {bsod nams kyi tshogs bsags pa las} पुण्यसम्भारोपचयात् शि.स.१०४क/१०३; निचयः— {bsags pa kun ni tha mar zad//} सर्वे क्षयान्ताः निचयाः अ.श.२५४ख/२३४; सन्निचयः — {mang du thos pa dang thos pa 'dzin pa dang thos pa bsags pa yin na nyes pa med do//} अनापत्तिर्बहुश्रुतः स्याच्छ्रुतधरः श्रुतसन्निचयः बो.भू.९४ख/१२०; समुच्चयः — {gcig bsags pa la sogs pa zhes bya ba ste} एकसमुच्चयो हि समूह इति वा.टी.१०९ख/७८; आचयः म.व्यु.७४३६ (१०५ख); समाहारः — {rags pa gang yin pa de ni cha shas bsags pa sngon du 'gro ba can yin te/} {dper na rgya mtsho'i thigs pa du ma bsags pa'i rang bzhin yod pa} यत् स्थूलं तदवयवोपचयपूर्वकम्, यथाऽनेकबिन्दुसमाहाररूपो जलसङ्घातः प्र.अ.३६क/४१; समूहः — {'byung ba 'dus pa zhes bya ba ni sa la sogs pa'i 'byung ba'i tshogs 'dus pa'i bsags pa'o//} भूतसङ्घात इति भूतानां पृथिव्यादीनां सङ्घातः समूहः न्या.टी.७४क/१९३ २. अर्जनम् — {bsags dang bsrung dang brlag pa'i gdung ba yis//} अर्जनरक्षणनाशविषादैः बो.अ.२६ख/८.७९; उपार्जनम् भा.क्र.१.१८७ • पा. सम्भृता, अधिमुक्तिभेदः — {mos pa rnam par dbye ba la tshigs su bcad pa gnyis so//}…{skyes pa}…{bsags dang ma bsags pa}…{bsags pa ni rtogs par rung ba'o//} अधिमुक्तिप्रभेदलक्षणविभागे श्लोकौ… जाता… सम्भृताऽसम्भृता च… सम्भृताऽधिगमयोग्या सू.व्या.१६२ख/५२. • (द्र.— {nye bar bsags pa/} {yang dag bsags pa/} {rab bsags/} {legs par bsags pa/} {tshogs bsags pa/}).
bsags pa rjes su dran pa
चयानुस्मरणम् — {bsags pa rjes su dran pas dga' ba yid la byed pa} चयानुस्मरणप्रीतिमनस्कारः सू.व्या.१७८क/७२.
bsags pa rjes su dran pas dga' ba yid la byed pa
पा. चयानुस्मरणप्रीतिमनस्कारः, मनस्कारविशेषः — {bsags pa rjes su dran pas dga' ba yid la byed pa ni/} {sbyin pa la sogs pa bsags na bsod nams dang ye shes kyi tshogs bsags par yang dag par mthong ba'i phyir ro//} चयानुस्मरणप्रीतिमनस्कारो दानाद्युपचये पुण्यज्ञानसम्भारोपचयसन्दर्शनात् सू.व्या.१७८क/७२.
bsags pa med pa
पा. असम्भृतम्, विशुद्धदानभेदः — {rnam par dag pa'i sbyin pa}…{rnam pa bcu rig par bya ste/} {thogs pa med pa dang}… {bsags pa med pa dang}…{rnam par smin pa la mi lta ba'o//} विशुद्धं दानम्…दशाकारं वेदितव्यम्—असक्तम्… असम्भृतम्… विपाकानपेक्षं च बो.भू.७२ख/९३.
bsags pa yin
= {bsags pa yin pa/}
bsags pa yin pa
• क्रि. चीयते — {dge ba'am 'on te mi dge ba'i/} /{las ni sems kyis bsags pa yin//} चित्तेन चीयते कर्म शुभं वा यदि वाऽशुभम् ।। शि.स.६९ख/६८ • सं. सञ्चितरूपत्वम् — {'dus pa yin pa'i phyir/} {bsags pa yin pa'i phyir} सङ्घातत्वात् सञ्चितरूपत्वात् न्या.टी.७०क/१८०.
bsags pa'i bdag nyid
वि. प्रचयात्मकः — {rang rtsom par byed pa'i cha shas kyi dbyibs ni bsags pa'i bdag nyid du sbyor ba'o//} स्वारम्भकाणामवयवानां सन्निवेशः प्रचयात्मकः संयोगः त.प.१६७क/५३.
bsags par gyur
भू.का.कृ. सन्निधिप्राप्तः — {yo byad dang sbyin par bya ba'i chos sna tshogs rgya chen po thams cad bsags par gyur du zin kyang} सर्वविचित्रोदारपरिष्कारदेयधर्मसन्निधिप्राप्तोऽपि बो.भू.६९ख/८९.
bsags par gyur pa
= {bsags par gyur/}
bsags par 'gyur
क्रि. उपचयं गच्छति — {las de dag kyang phra rgyas kyi dbang gis bsags par 'gyur gyi} तानि च कर्माण्यनुशयवशादुपचयं गच्छन्ति अभि.भा.२२६ख/७५९.
bsags par gnas pa
वि. चितस्थः — {thogs pa zhes bya ba ni shin tu gnod par byar rung ba'i phyir bsags par gnas pa'i gzugs te} अघं किल चितस्थं रूपम्, अत्यर्थं घातात् अभि.भा.३९ख/७७.
bsags par byed
क्रि. सञ्चीयते — {gnas pa bsags par byed dam ci/} /{rgyu de las ni sngon med pa/} /{skye} सञ्चीयन्ते स्थिताः सन्तः किमपूर्वोदयस्ततः । कारणात् प्र.अ.३६ख/४२.
bsags byas pa
• सं. प्रसवकरणम् — {bsod nams ma yin phung chen bsags byas yun ring du//} महाऽपुण्यस्कन्धप्रसवकरणाद्दीर्घसमयम् । सू.अ.१३२ख/५ • भू.का.कृ. सञ्चितः लो.को.२५०४.
bsang
= {bsang ba/}
bsang gtor
प्रोक्षणम् — {slob dpon gyis dgod pa sogs dang bsang gtor la sogs pa dang rang gi snying ga'i rdo rje dag las lha rnams spro bar bya'o//} न्यासाद्यं प्रोक्षणाद्यं स्वहृदयकुलिशेनोत्सर्जनं देवतानामाचार्येण कर्तव्यम् वि.प्र.९८क/३.१७; {bsang gtor 'thor 'thung sogs mchod} प्रोक्षणाचमनादिकं पूज्य स.उ.२९३क/२३.४४; *आचमनम् — {chu dang zan de phyi rol du rab tu gtor nas der bsang gtor byas la} तत्तोयभक्तं बाह्ये प्रक्षिप्य तत्राचमनं कृत्वा वि.प्र.१४०क/३.७६; द्र. {'thor 'thung /}
bsang gtor bya
क्रि. प्रोक्षयेत् — {las ni thams cad pa yi sngags/} /{spyi bor reg cing bzlas de nas/} /{bsang gtor yang bya de nyid kyis//} सर्वकर्मिकमन्त्रेण मूर्ध्न्यालभ्य ततो जपेत् । प्रोक्षयेच्चापि तेनैव स.दु.१२८क/२३४; अभ्युक्षयेत् — {de nas khro bo mngon bzlas pa'i/} /{chu yis spyi bor bsang gtor bya//} ततः क्रोधाभिजप्तेन वारिणाऽभ्युक्षयेच्छिरः । स.दु.१२७ख/२३४.
bsang dus
स्वाध्यायविश्रामकालः — {de nas de'i mkhan po slob ma thams cad kyi ngang tshul brtag pa'i phyir bsang dus dag tu bdag nyid dbul ba'i sdug bsngal rtag tu sgrogs so//} अथ तस्याध्यापकः सर्वेषामेव शिष्याणां शीलपरीक्षानिमित्तं स्वाध्यायविश्रामकालेष्वात्मनो दारिद्र्यदुःखान्यभीक्ष्णमुपवर्णयामास जा.मा.६९क/८०.
bsang ba
१. विनोदनम् — {gal te song ba dang gnyid kyis snyom pa bsang ba'i bar} स चेत् पुनरयं गतं यावन्निद्राक्लमविनोदनम् श्रा.भू.४७ख/१२०; विनोदना — {gnyid kyis snyom pa bsang ba la shes bzhin du spyod pa nyid} निद्राक्लमविनोदना(यां) सम्प्रजानद्विहारिता श्रा.भू.४७क/११८; प्रतिविनोदना— {gnyid kyis snyom pa bsang ba ni gang} कतमा निद्राक्लमप्रतिविनोदना श्रा.भू.४६ख/११८; प्रहाणम् — {nad med pas phongs pa'i mya ngan bsang ba'i phyir snyan par smra ba} आरोग्यव्यसनशोकप्रहाणाय प्रियवादिता बो.भू.११७ख/१५१; द्र.— {bdag gi ma bdag mya ngan bsang ba'i phyir khyim 'dir 'ongs so//} मद्व्यवस्थापनार्थमम्बा गृहमिदमभिगता जा.मा.१०५ख/१२२ २. प्रोक्षणम्— {de nas dpal ldan rdo rje rnams kyis bsang ba sogs dang} ततः श्रीवज्रैः प्रोक्षणाद्यम् वि.प्र.१३७ख/३.७५.
bsang bar bya
क्रि. प्रोक्षयेत् — {'dis thab kyi phyogs bcu rnams su ku shas mchod yon gyi snod nas dri'i chu blangs te dang por bsang bar bya'o//} अनेन कुण्डस्य दश दिक्षु कुशेनार्घपात्राद् गन्धतोयं गृहीत्वा प्रोक्षयेत् वि.प्र.१३७ख/३.७५; शोषयेत् — {dus dus su bsang bar bya bsrad par bya sprug par bya'o//} कालेन कालं शोषयेद् ।आतापयेत् स्फोटयेत् वि.सू.६६क/८३.
bsang byed
= {rtswa ku sha} कुशः — {de nas yar ngo'i zla ba nya la bsang byed kyi khres la 'dug ste} शुक्लपूर्णमास्यां कुशपिण्डकोपविष्टः म.मू.२८७क/४४५.
bsangs
= {bsangs pa/}
bsangs pa
भू.का.कृ. १. प्रोक्षितः — {khro bo chen po bzlas pa yi/} /{dri yi chu yis bsangs pa yi/} /{dbus su} महाक्रोधाभिजप्तेन प्रोक्षिते गन्धवारिणा ।। मध्ये स.दु.१२७क/२३२ । २. = {dag byas} मृष्टः — {bkrus dang sbyangs dang bsangs pa dang /} /{dag byas dri ma med par byas//} निर्णिक्तं शोधितं मृष्टं निःशोध्यमनवस्करम् । अ.को.२१०क/३.१.५६; मृज्यत इति मृष्टम् । मृजूष् शुद्धौ अ.वि.३.१.५६ । ३. प्रत्यागतः — {myos bsangs nas snying rje rje skad du ngu zhing phyogs der dong ngo //} मोहप्रत्यागताश्च करुणार्तस्वरं रोदमानास्तं देशमभिजग्मुः सु.प्र.५७क/११२. • (द्र.— {sngo bsangs/} {pa bsangs/}).
bsad
= {bsad pa/} {bsad de/} {o nas} मारयित्वा — {des de btsir nas bsad de ston par byed do//} स तं निपीडनेन मारयित्वा दर्शयेत् अभि.स्फु.३२२क/१२१२; हत्वा — {kun dga' ra ba'i sgor lhags nas ba lang ngam ma he'am ra dag bsad de} आरामद्वारमागत्य गां हत्वा महिषीं छागलिकां वा वि.व.२२९ख/२.१३३; निर्वाप्य — {de rnams kyi me bsad nas} तेषामग्निं निर्वाप्य वि.व.१२४क/१.१२.। {bsad na} मारयन् — {mtshon thabs gcig gis ma dang gzhan zhig kyang bsad na rnam par rig byed ma yin pa ni gnyis yin la} एकेन प्रहारेण मातरमन्यां च मारयतो द्वे अविज्ञप्ती भवतः अभि.भा.२१७ख/७३१.
bsad gyur
= {bsad par gyur/}
bsad pa
• क्रि. १. अवधीत् — {khro bas long bas rang sangs rgyas/} /{dug gis byugs pa'i mda' yis bsad//} प्रत्येकबुद्धं क्रोधान्धो विषदिग्धेषुणाऽवधीत् ।। अ.क.३२३क/४०.१८६; न्यवधीत् — {mig dag phyung nas long bar rab bsgrubs te/} /{ji ltar nye bar 'khor} (? {mkho} ){ba rim gyis bsad//} अन्धं विधायाक्षिविपाटनेन यथोपयुक्तं न्यवधीत् क्रमेण ।। अ.क.६८क/५९.१६६; जघान — {glang po che de lha sbyin gyis/} /{yongs su sdang ba dag gis bsad//} देवदत्तः परिद्वेषात् तं जघान महागजम् ।। अ.क.२१२ख/२४.५३ २. वध्यते— {blo gros chen po srog chags nyes pa med pa rin gyi phyir bsad pa ni phal che'i} मूल्यहेतोर्हि महामते प्रायः प्राणिनो निरपराधिनो वध्यन्ते ल.अ.१५५ख/१०३; जीविताद्व्यपरोपयति — {srog chags de bsad} तं प्राणिनं…जीविताद्व्यपरोपयति बो.भू.८९ख/११३ • भू.का.कृ. १. हतः — {bdag gi ma ni chom rkun gyis/} /{bsad} हता मे जननी चौरैः अ.क.१९४ख/८२.२८; {mchod sbyin la bsad mtho ris 'gro na ni//} हतश्च यज्ञे त्रिदिवं यदि व्रजेत् जा.मा.६२क/७२; {lhas byin gyis bsad pa'i glang po che} देवदत्तहतहस्ति(–) अभि.स्फु.२६९क/१०९०; {'phral la bsad pa'i sha dang} सद्योहतस्य मांसेन अ.क.२४ख/३.६२; निहतः — {kyi hud bsad tshe re med de dag bsad/} /{gsum gsod drag po'i 'bad 'di su zhig gis//} कष्टं हते तौ निहतौ निराशौ कस्यायमुग्रस्त्रिवधे प्रयत्नः ।। अ.क.२७२ख/१०१.१६; आहतः — {bsad pa'i phyugs de rnams kyi sha za bar byed} आहतानां पशूनां मांसं भक्षयिष्यन्ति वि.प्र.१२९क/१, पृ.२७; घातितः — {gdug pa'i sems dpas bsad na ni/} /{rdo rje 'dzin pa nyid kyang 'chi//} घातितं सर्वदुष्टेन (दुष्टसत्त्वेन पा.भे.) म्रियते वज्रधरः स्वयम् ।। गु.स.१२९क/८४; प्रघातितः, ओ ता— {des chom rkun pa de dag bsad pa mthong} तेन ते चोरा दृष्टाः प्रघातिताः वि.व.१२८ख/२.१०५; {kho bo'i rta rgod ma khyod kyis bsad kyis} त्वया मे वडवा प्रघातिता वि.व.१९९क/१.७२; मारितः — {mchod sbyin la sogs pa'i bya ba la bsad pa yang ma yin te} न…यज्ञादिकार्ये मारितम् वि.प्र.११८क/१, पृ.१६; {'phags pa maud gal gyi bu bsad do//} आर्यमहामौद्गल्यायनश्च मारितः अभि.स्फु.११७क/८१२; जीविताद् व्यवरोपितः — {rgyal po ma skyes dgra lhas sbyin gyis rbad de/} {yab}…{bsad} राज्ञा अजातशत्रुणा देवदत्तविग्राहितेन पिता… जीविताद्व्यवरोपितः अ.श.१४७क/१३६; पञ्चत्वमापादितः— {khras khyer te bsad do//} श्येनकेनापहृत्य पञ्चत्वमापादितः अ.श.१५३ख/१४३; निपातितः — {long ba nyes pa med pa nyid/} /{chom rkun dag tu 'phrul nas bsad//} निरपराध एवान्धश्चौरभ्रान्त्या निपातितः ।। अ.क.१५०ख/१४.१३३; विदारितः — {bsad pa de ras kyis btsags te snyigs ma dor nas shin tu dang ba'i dwangs ma gzung bar bya'o//} तस्य विदारितस्य कर्पटेन गालयित्वा स्वच्छं मस्तु ग्राह्यम् वि.प्र.७ख/२.१३१ । २. निरोधितः — {mar me de shi ba ni yod pa mod kyi/} {kho bos ni ma bsad do//} अस्ति निरुद्धः स प्रदीपः, न तु मया निरोधितः अभि.स्फु.११७क/८१२ • वि. घातकः — {ma bsad pa dang}…{de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba dang} मातृघातकः…तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादकः वि.सू.४ख/४ • सं. १. वधः — {bsad pa dang bcing ba dang brdeg pa dang sdig pa la sogs pa sna tshogs kyis sems can rnams la 'tshe ba ni rnam par 'tshe ba'o//} विविधैर्वधबन्धनताडनतर्जनादिभिः सत्त्वानां हिंसा विहिंसा त्रि.भा.१६०ख /६८; घातः — {gzhan dud 'gro ma yin pa dang sprul pa bsad pa la yang ngo //} अन्यघाते वा (ऽ)तिरश्चो निर्मितस्यापि वि.सू.१७क/१९; मारणम् — {khrus pa'i bus sbrang bu la sbyor ba byas pas pha bsad pa} धावकस्य च पुत्रेण मशकप्रयोगेण पितुर्मारणं च अभि.भा.२१७ख/७३१; हननम् म.व्यु.३८३९ (६३ख); वैशसम् — {pha bsad sdig pa drag po yi/} /{sdug bsngal dag gi gdung ba btang //} पितृवैशसपापोग्रदुःखसन्तापमत्यजत् ।। अ.क.३१८क/४०.१२७ २. निर्वापणम् — {dang por}…{me bsad pa dang gos kyi thu ba la sogs pas rlung g}.{yab pas 'bad par bya'o//} अग्निनिर्वापणेन चीवरकर्णकादिभिर्वातदानेनेत्यादौ प्रयत्नम् वि.सू.३७क/४६ • पा. मारणम्, कर्मविशेषः — {nag po la ni bsad pa la mi rus dang bskrad pa la bya rog gi mjug sgro dang} कृष्णायां मानुषास्थि मारणे, काकपिच्छान्युच्चाटने वि.प्र.९५ख/३.८; {bsad pa dang bskrad pa dang dbye ba la tsha ba dang bcas pa'i nag po tsher ma can rnams kyis so//} मारणे उच्चाटने विद्वेषे च सकटुकैः कृष्णैः सकण्टकैः वि.प्र.९९ख/३.२०. • (द्र.— {yi bsad pa/} {yid bsad pa/} {khyad du bsad pa/} {rnam par bsad/}).
bsad par
हन्तुम् — {sems dpa' chen po de}…{bsad par bsams te} तं महासत्त्वं हन्तुमुत्पतितनिश्चयः जा.मा.१४६क/१६९; निहन्तुम् — {ji srid bag phab bde bar gnyid log pa/} /{de yi bar du bdag gis bsad par nus//} यावच्च विस्रम्भसुखप्रसुप्तस्तावन्मया शक्यमयं निहन्तुम् । जा.मा.१४३क/१६५.
bsad pa nyid
१. मारितत्वम् — {bsad pa nyid ni ma brkus pa nyid ma yin no//} * > मारितत्वं कृतता वि.सू.१६क/१८ । २. वध एव — {dgra bcom bsad pa nyid/} /{zug rngu lta bus gzir ba yi//} अर्हद्वधेनैव शल्यतुल्येन पीडितः अ.क.३१८क/४०.१२९.
bsad pa yin
क्रि. वधो भवति — {pha ma de gnyis shin tu rtsa ba nas bcad na pha ma bsad pa yin no//} अनयोरुभयोर्मातापित्रोरत्यन्तमूलोपच्छेदान्मातृपितृवधो भवति ल.अ.११०क/५७.
bsad pa'i gnas
आघातनम्, वधस्थानम् — {'di na byis pa de dag ni gsod pa ste/} {bsad pa'i gnas su gsad par bya ba gsod pa dang mtshungs so//} इह ते बाला हन्यन्ते आघातन इव वध्याः ल.वि.१०३क/१४९.
bsad par gyur
• क्रि. हतोऽभूत् — {lag pa g}.{yas pas thal mo lan cig bsnun pas bsad par gyur to//} दक्षिणेन पाणिना चपेटया एकप्रहारेणैव हतोऽभूत् ल.वि.७४ख/१०१ • भू.का.कृ. हतः — {phyugs rnams mchod sbyin dag la bsad gyur kyang //} पशुः…हतोऽपि यज्ञे जा.मा.६२क/७२; निहतः — {de nas nam zhig skyed tshal du/} /{ngang pa sgro ldan rnon po yis/} /{lha sbyin gyis ni bsad par gyur//} ततः कदाचिदुद्याने हंसं निशितयन्त्रिणा(पत्रिणा भो.पा.) । देवदत्तेन निहतम् अ.क.२१३क/२४.६०.
bsad par byas pa
वि. वध्यगतः — {rgyal po zla ba'i bu zhes byar gyur te/} /{rjod pa grags shing nga ni spyod pa'i tshe/} /{nga yis bden pa'i tshul gyis rgyal po brgya/} /{bsad par byas pa myur du thar bar byas//} सुतसोम महीपतिरासीत् विश्रुतकीर्ति चरंश्च यदाऽहम् । वध्यगतं कृतकृत्य(सत्य भो.पा.)नयैर्मे राजशतं परिमोचितमाशु ।। रा.प.२३७ख/१३३.
bsad las byung ba
वि. वधोद्भवः — {srog chags bsad las byung ba'i sha//} मांसं प्राणिवधोद्भवम् अ.क.२५क/३.६६.
bsab pa
विनियोगः — {lag gi blas dkon mchog gi blangs pa nyid yin na de'i ji snyed pa de snyed mnyam par bsab bo//} * > रात्ना दीपित्वं सम्भावने यावद्भ्य एतत्तावत्सु नावकर्मिकस्य विनियोगः समम् वि.सू. ६८ख/८५; द्र.— {bslu ba'i tshig ni rtsub po de'i/} /{skyin pas bsab pa ci yang med//} विसंवादनरूक्षस्य वचसो नास्ति निष्कृतिः ।। जा.मा.१०ख/१०.
bsab par bya ba nyid
दस्युत्वम् — {khas blangs pa dang ldan pas ma mnos na bsab par bya ba nyid do//} दस्युत्वमग्रहणे प्रतिज्ञातवतः वि.सू.६७ख/८४.
bsam
• क्रि. ( {sems} इत्यस्य भवि.) १. चिन्तेत् — {sems can kun la phan byed ma/} /{spyan ma zhal gsum dag tu bsam//} लोचनां त्रिमुखां चिन्तेत् सर्वसत्त्वहितैषिणीम् । गु.स.११६क/५६; चिन्तयेत् — {dbang chen dkyil 'khor dam pa bsam//} चिन्तयेन्माहेन्द्रमण्डलं शुभम् गु.स.११५ख/५५; विचिन्तयेत् — {sku gsung thugs kyi rdo rje rnams/} /{dbu rgyan gyi ni bsam gtan bsam//} कायवाक्चित्तवज्राणां मुकुटे ध्यानं विचिन्तयेत् । गु.स. १४०ख/१०७ २. चिन्तयति — {des ci bsam pa dang ci gsol ba de thams cad so sor 'thob par 'gyur ro//} स यच्चिन्तयति यत्प्रार्थयते तत्सर्वं प्रतिलभते वि.व.१३१क/१.१९ ३. चिन्तामापेदे — {des bdog pa thams cad yongs su btang bas gos ya gcig tsam gyon par zad de lus nyi tshe lus par gyur nas bsam pa} स परित्यक्तविभवसर्वस्व एकशाटकनिवसितः स्वशरीरावशेषश्चिन्तामापेदे अ.श.९४क/८४ • = {bsam pa/}
bsam mkhyen
= {bsam mkhyen pa/}
bsam mkhyen pa
वि. आशयवित् — {khyod kyis dus dang bsam mkhyen pas/} /{res 'ga' zhus na'ang mi gsung la//} पृष्टेनापि क्वचिन्नोक्तम्…कालाशयविदा त्वया ।। श.बु.११५क/१२७.
bsam gyis mi khyab
= {bsam gyis mi khyab pa/}
bsam gyis mi khyab 'gyur ba
= {bsam gyis mi khyab par 'gyur ba/}
bsam gyis mi khyab pa
• वि. अचिन्त्यः — {sangs rgyas bcom ldan bsam mi khyab//} अचिन्त्यो भगवान् बुद्धः सु.प्र.६क/९; {rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa 'phags pa so so rang gi ye shes} नित्याचिन्त्यप्रत्यात्मार्यज्ञानम् ल.अ.७८ख/२६; अमितः — {bsam mi khyab par} (? {'bar} ){sum cu rtsa gnyis po/} /{'di dag ston pas mi dbang mtshan du gsungs//} द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि नरेन्द्रचिह्नानि वदन्ति शास्तुः ।। र.वि.१२१क/९५ • सं. १. अचिन्त्यता — {des de bzhin gshegs pa'i ye shes bsam gyis mi khyab pa'ang rjes su mthong ste} स तथागतज्ञानस्याचिन्त्यतां च समनुपश्यति द.भू.१९६क/१९ २. अचिन्त्यम्, संख्याविशेषः म.व्यु.७८१४ (११०ख) • पा. अचिन्त्यः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {de ltar byang chub sems dpa'i sa 'di dang ldan pa'i byang chub sems dpa' de byang chub sems pa'i rnam par thar pa bsam gyis mi khyab pa zhes bya ba rab tu 'thob bo//} सः … बोधिसत्त्व एवमिमां बोधिसत्त्वभूमिमनुगतोऽचिन्त्यं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते द.भू.२६७क/५९.
bsam gyis mi khyab pa bsgom pa
ना. अचिन्त्यपरिभावना, ग्रन्थः — {bsam gyis mi khyab pa bsgom pa zhes bya ba} अचिन्त्यपरिभावनानाम क.त.२३९९.
bsam gyis mi khyab pa nyid
अचिन्त्यता — {blo gros chen po mu stegs byed pa rnams kyi rgyu ni rtag pa dang bsam gyis mi khyab pa nyid 'thob par mi 'gyur ro//} न महामते तीर्थकराणां कारणस्य नित्याचिन्त्यतां प्राप्नोति ल.अ.७८ख/२६.
bsam gyis mi khyab pa'i dkyil 'khor la blo gros rnam par rol pa
ना. अचिन्तिकमध्यबुद्धिविक्रीडितः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७३३ ( {bsam gyis mi khyab pa'i dkyil la blos rnam par rol pa} म.व्यु.१७क).
bsam gyis mi khyab pa'i rgyal po zhes bya ba'i mdo
ना. अचिन्त्यराजसूत्रनाम, ग्रन्थः — {'phags pa bsam gyis mi khyab pa'i rgyal po zhes bya ba} ({theg pa chen po}){'i mdo} आर्याचिन्त्यराजसूत्रनाममहायानसूत्रम् क.त.२६८.
bsam gyis mi khyab pa'i 'chi 'pho dang ldan pa
वि. अचिन्त्यच्युतिगतः — {kun nas ldang ba'i nyon mongs pa rab tu spangs nas bag chags kyi nyon mongs pa rab tu ma spangs pa bsam gyis mi khyab pa'i 'chi 'pho dang ldan pa} पर्युत्थानक्लेशप्रहीणो वासनक्लेशाप्रहीणोऽचिन्त्या(य भो.पा.)च्युतिगतः ल.अ.८०क/२७.
bsam gyis mi khyab pa'i don gyi snying po
ना. अचिन्त्यार्थगर्भः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{bsam gyis mi khyab pa'i don gyi snying po dang}…{shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… अचिन्त्यार्थगर्भः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५.
bsam gyis mi khyab pa'i dpal
ना. अचिन्त्यश्रीः १. बुद्धः — {lag bzang dang}…{bsam gyis mi khyab pa'i dpal dang}… {shAkya thub pa dang /} {gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…अचिन्त्यश्रीः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५ । २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du} …{bsam gyis mi khyab pa'i dpal dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… अचिन्त्यश्रियः ग.व्यू.२६९क/३४८.
bsam gyis mi khyab pa'i bag chags
अचिन्त्यवासना — {bsam gyis mi khyab pa'i bag chags yongs su 'gyur ba'i rgyu las byung ba} अचिन्त्यवासनापरिणामहेतुकम् ल.अ.६९ख/१८.
bsam gyis mi khyab pa'i bag chags yongs su 'gyur ba'i rgyu las byung ba
वि. अचिन्त्यवासनापरिणामहेतुकम् — {blo gros chen po de la snang ba'i rnam par shes pa ni bsam gyis mi khyab pa'i bag chags yongs su 'gyur ba'i rgyu las byung ba'o//} तत्र ख्यातिविज्ञानं महामते अचिन्त्यवासनापरिणामहेतुकम् ल.अ.६९ख/१८.
पा. अचिन्त्यनयः, नयभेदः — {tshul gyi sgo ni gang du tshul drug gis don brjod pa ste/} {de kho na'i don gyi tshul dang}…{bsam gyis mi khyab pa'i tshul dang dgongs pa'i tshul gyis so//} नयमुखं यत्र षड्भिर्नयैरर्थो वर्ण्यते—तत्त्वार्थनयेन…अचिन्त्यनयेनाभिप्रायनयेन च अभि.स.भा.१०७क/१४४.
bsam gyis mi khyab pa'i mtshan nyid
अचिन्त्यलक्षणम् लो.को.२५०६.
bsam gyis mi khyab pa'i yul
अचिन्त्यविषयः लो.को.२५०६.
bsam gyis mi khyab pa'i ye shes
अचिन्त्यज्ञानम्— {sangs rgyas kyi ye shes dang rang byung gi ye shes dang bsam gyis mi khyab pa'i ye shes kyang 'jig rten du rab tu 'byed do//} बुद्धज्ञानं स्वयम्भूज्ञानमचिन्त्यज्ञानं लोके प्रभाव्यन्ते अ.सा.६७ख/३७.
bsam gyis mi khyab pa'i ye shes dang ldan pa
वि. अचिन्त्यज्ञानी — {de byang chub sems dpa'i dbang bcu po 'di dag thob ma thag nas bsam gyis mi khyab pa'i ye shes dang ldan pa yin/} {tshad med pa'i ye shes dang ldan pa yin} स आसां दशानां बोधिसत्त्ववशितानां सहप्रतिलम्भेन अचिन्त्यज्ञानी च भवति… अप्रमेयज्ञानी च द.भू.२४५ख/४६.
bsam gyis mi khyab pa'i rim pa'i man ngag
ना. अचिन्त्यक्रमोपदेशः, ग्रन्थः — {bsam gyis mi khyab pa'i rim pa'i man ngag ces bya ba} अचिन्त्यक्रमोपदेशनाम क.त.२२२८.
bsam gyis mi khyab par 'gyur ba
वि. अचिन्त्यपरिणामी — {las las skyes shing sred las byung /} /{bsam gyis mi khyab 'gyur ba na/} /{shi 'pho bag chags ldan pa ste//} कर्मजा तृष्णसम्भवा ।। अचिन्त्यपरिणामी च च्युतिर्वासनसंयुता । ल.अ.१७१क/१२९.
bsam gyis mi khyab par 'gyur ba'i shi 'pho
अचिन्त्यपरिणामच्युतिः — {chos la bdag med pa ma rtogs shing bsam gyis mi khyab par 'gyur ba'i shi 'pho ma thob pas nyan thos rnams la theg pa gsum du bstan} धर्मनैरात्म्यानवबोधाच्च अचिन्त्यपरिणामच्युतेरप्राप्तित्वाच्च यानत्रयं देशयामि श्रावकाणाम् ल.अ.१०८ख/५५.
bsam gyis mi khyab par bsgyur ba
वि. अचिन्त्यपरिणामिकी — {don mthong ba de gnyis ni 'phags pa'i lam thob pa srid pa dag tu bsgyur ba'i phyir/} /{bsam gyis mi khyab par bsgyur ba'i skye ba dang ldan par rig par bya'o//} तौ च दृष्टार्थौ लब्धस्यार्यमार्गस्य भवेषु परिणामनात् अचिन्त्यपरिणामिक्या उपपत्त्या समन्वागतौ वेदितव्यौ सू.व्या.१७५ख/६९.
bsam gyis mi khyab par bstod pa
ना. अचिन्त्यस्तवः, ग्रन्थः क.त.११२८.
bsam bcom
आशाभङ्गः — {blo gros rab 'phyar de yis ni/} /{ma yi bsam bcom khur lci bas/} /{gzings ni zhig par gyur pa des/} /{dmod pa bzhin du rmongs pa thob//} तस्योत्सिक्तमतेर्मातुराशाभङ्गगुरोर्भरात् । भग्ने प्रवहणे तस्मिन् समोहः शाप इवाभवत् ।। अ.क.२४४ख/९२.२२.
bsam gtan
• सं. १. ध्यानम्, चित्तैकाग्रता — {yid nang du 'dzin par byed pas na bsam gtan no//} धारयत्यध्यात्मं मन इति ध्यानम् सू.व्या.१९८क/९९; {bye brag med par dge ba'i sems rtse gcig pa ni bsam gtan yin te/} {ting nge 'dzin gyi rang bzhin yin pa'i phyir ro//} अभेदेन कुशलचित्तैकाग्रता ध्यानम्; समाधिस्वभावत्वात् अभि.भा.६५ख/११२६; {zhi ba'i bsam gtan snyoms 'jug la/} /{rtag tu snyoms par zhugs pa yin//} शान्तध्यानसमापत्तिप्रतिपन्नश्च सर्वदा ।। र.वि.१०२क/५२; अनुध्यानम् — {sngags kyi bsam gtan chas zhugs te/} /{bsgrub slad phyogs ni bcing ba byas//} मन्त्रानुध्यानसन्नद्धः सिद्ध्यै दिग्बन्धमादधे ।। अ.क.९१ख/६४.४२ २. = {bsam gtan nyid} ध्यानत्वम्— {nyon mongs pa can ji ltar bsam gtan yin zhe na} क्लिष्टस्य कथं ध्यानत्वम् अभि.भा.६६क/११२८ • कृ. ध्येयम् — {gang phyir rnam sems bsam gtan ni/} /{gang bsams de ni bsam gtan no//} यद् ध्येयं चिन्तितं यच्च ध्येयं यस्माद् विचिन्तनम् ।। हे.त.६ख/१८ • पा. ध्यानम् १. योगाङ्गविशेषः — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्राणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि.प्र.६४क/४.११२ २. चित्तविहारविशेषः — {bsam gtan dang rnam par thar pa la sogs pa sems kyi gnas pa gang gis gnas par 'dod pa des gnas par byed do//} येन वा ध्यानविमोक्षादिचित्तविहारेणाकांक्षति तेन विहरति बो.भू.१८२क/२४०; द्र.—
bsam gtan gyi yan lag bco brgyad
अष्टादश ध्यानाङ्गानि — १. {rtog pa} वितर्कः, २. {dpyod pa} विचारः, ३. {dga' ba} प्रीतिः, ४. {bde ba} सुखम्, ५. {sems rtse gcig pa nyid} चित्तैकाग्रता, ६. {nang rab tu dang ba} अध्यात्मसम्प्रसादः, ७. {dga' ba} प्रीतिः, ८. {bde ba} सुखम्, ९. {sems rtse gcig pa nyid} चित्तैकाग्रता, १०. {btang snyoms} उपेक्षा, ११. {dran pa} स्मृतिः, १२. {shes bzhin} सम्प्रज्ञानम्, १३. {bde ba} सुखम्, १४. {ting nge 'dzin} समाधिः, १५. {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba} अदुःखासुखा वेदना, १६. {btang snyoms yongs su dag pa} उपेक्षापरिशुद्धिः, १७. {dran pa yongs su dag pa} स्मृतिपरिशुद्धिः, १८. {ting nge 'dzin yongs su dag pa} समाधि(परिशुद्धि): अभि.भा.६९क/११४१.
bsam gtan rnam pa bzhi
चतुर्विधं ध्यानम् — १. {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan} बालोपचारिकं ध्यानम्, २. {don rab tu 'byed pa'i bsam gtan} अर्थप्रविचयं ध्यानम्, ३. {de bzhin nyid la dmigs pa'i bsam gtan} तथतालम्बनं ध्यानम्, ४. {de bzhin gshegs pa'i bsam gtan} ताथागतं ध्यानम् ल.अ.९३ख/४०.
bsam gtan gsum
ध्यानं त्रिविधम् — १. {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa} आस्वादनासम्प्रयुक्तम्, २. {dag pa} शुद्धकम्, ३. {zag pa med pa} अनास्रवम् अभि.स्फु.२८५क/११२८.
bsam gtan skyes
• वि. ध्यानजः — {bsam gtan las skyes pa'i bde ba la gang gang gi gnyen po yin} ध्यानजे सुखे कः कस्य प्रतीकारः अभि.भा.६ख/८८६ • पा. ध्यानजः, संवरभेदः — {sdom pa so sor thar zhes bya/} /{de bzhin zag med bsam gtan skyes//} संवरः प्रातिमोक्षाख्यो ध्यानजोऽनास्रवस्तथा ।। अभि.को.११क/४.१३; = {bsam gtan gyi sdom pa/}
bsam gtan skyong byed pa
वि. ध्यानपरायणः — {ri rab lhun po'i ngos la ni/} /{'dug nas bsam gtan skyong byed pa//} सुमेरुपरिषण्डायां स्थित्वा ध्यानपरायणाः । अ.क.२७०क /३३.३.
bsam gtan khyad par
ध्यानान्तरम् — {'og na'ang bar ma yod do zhes/} /{kha cig zer te gang gi phyir/} /{bsam gtan khyad par rnam smin las/} /{snga phyi med gsum smin 'dod phyir//} अधोऽपि मध्यमस्त्येके ध्यानान्तरविपाकतः । अपूर्वाचरमः पाकस्त्रयाणां चेष्यते यतः ।। अभि.को.१२ख/४.४८; द्र. {bsam gtan khyad par can/}
bsam gtan khyad par can
पा. ध्यानान्तरम् — {bsam gtan dang po kho na rtog pa dang mtshungs par mi ldan pa ni bsam gtan khyad par can yin te bsam gtan gyi khyad par yin pa'i phyir ro//}…{bsam gtan khyad par can de ni/} {rnam gsum/} {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa dang dag pa dang zag pa med pa yin no//} ( प्रथमं भो.पा.) ध्यानमेव हि वितर्कासम्प्रयुक्तं ध्यानान्तरम्, ध्यानविशेषत्वात्…तत् पुनर्ध्यानान्तरं त्रिधा—आस्वादनासम्प्रयुक्तम्, शुद्धकम्, अनास्रवं च अभि.भा.७५ख/११६२; ध्यानमन्तरम् — {rtog med bsam gtan khyad par can/} /{rnam gsum bde min sdug bsngal min/} /{de ni tshangs chen 'bras bu can//} अतर्कं ध्यानमन्तरम् ।। त्रिधा अदुःखासुखं तच्च महाब्रह्मफलं च तत् । अभि.को.२४ख/८.२३; ध्यानान्तरिका — {bsam gtan khyad par can de bsgoms nas tshangs pa chen por 'gyur ro//} तां हि ध्यानान्तरिकां भावयित्वा महाब्रह्मा भवति अभि.भा.७६क/११६३.
bsam gtan mkha' khyab
पा. आस्फानकध्यानम्, ध्यानविशेषः — {bsam gtan mkha' khyab la snyoms par zhugs pa}…{ci'i phyir mkha' khyab ces bya zhe na} आस्फानकध्यानं समापद्यते स्म । केन कारणेनोच्यते आस्फानकमिति ल.वि.१२४क/१८३.
bsam gtan gong ma'i sa pa
वि. उत्तरध्यानभूमिकः — {sa 'das pa mi shes pa ni bsam gtan 'og ma'i sa pas bsam gtan gong ma'i sa pa mi shes pa'o//} भूम्यतिक्रान्तं न जानातीति अधरध्यानभूमिकेनोत्तरध्यानभूमिकम् अभि.भा.४३ख/१०३८.
पा. ध्यानालङ्कारः, समाधिविशेषः — {bsam gtan gyi rgyan ces bya ba'i ting nge 'dzin} ध्यानालङ्कारो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
bsam gtan gyi sgron ma
ध्यानदीपः — {bsam gtan gyi sgron ma zhes bya ba'i man ngag} ध्यानदीपनामोपदेशः क.त.४०७३.
bsam gtan gyi cho ga
ध्यानविधिः — {lo ma'i spyil por zhugs te bsam gtan gyi cho ga tshul bzhin du rtsom mo//} प्रविश्य पर्णशालायां यथोचितं ध्यानविधिमारेभे जा.मा.१००ख /११६.
bsam gtan gyi chos drug rnam par gzhag pa
ना. ध्यानषड्धर्मव्यवस्थानम्, ग्रन्थः क.त.३९२६.
bsam gtan gyi 'jug pa la gnas pa mi mnga' ba
वि. अप्रतिष्ठाध्यानवर्तनी, बुद्धस्य म.व्यु.४३७ (११क).
bsam gtan gyi bde ba
ध्यानसुखम् — {bsam gtan gyi bde bas yid tshim par byas te/} {de na bdud rtsis ngoms pa bzhin du de gnas so//} ध्यानसुखप्रीणितमनास्तत्रामृततृप्त इव विजहार जा.मा.३२क/३७.
bsam gtan gyi bde ba la reg par gnas pa
ध्यानसुखविहारः लो.को.२५०७.
bsam gtan gyi sdom pa
पा. ध्यानसंवरः, संवरभेदः — {sdom pa rnam pa gsum ste/} {so sor thar pa'i sdom pa}…{bsam gtan gyi sdom pa}…{zag pa med pa'i sdom pa} त्रिविधः संवरः—प्रातिमोक्षसंवरः… ध्यानसंवरः… अनास्रवसंवरः अभि.भा.१७६क/६०५.
bsam gtan gyi sdom pa dang ldan pa
वि. ध्यानसंवरवान् — {bsam gtan sdom dang ldan pa ni/} /{rtag tu 'das dang ma 'ongs dang //} ध्यानसंवरवान् सदा । अतीताजातया अभि.को.११ख/४.२०.
पा. ध्यानपारमिता, पारमिताभेदः — {de bzhin du}…{bsam gtan gyi pha rol tu phyin pa dang shes rab kyi pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par bya'o//} एवं…ध्यानपारमिता प्रज्ञापारमिता परिपूरयितव्या का.व्यू.२२१ख/२८३; {bcom ldan 'das ni sbyin pa'i pha rol tu phyin pa'i bsngags pa mi gsung}…{bsam gtan gyi pha rol tu phyin pa'i ma lags} न भगवन् दानपारमिताया वर्णं भाषते…न ध्यानपारमितायाः अ.सा.७२क/४०.
वि. ध्यानचिन्तापरः— {de ni bsam gtan dgongs shing tshal stug 'di na bzhugs} अयमिह वनमाश्रितो ध्यानचिन्तापरः ल.वि.६८ख/९०.
bsam gtan dgongs pa
= {bsam gtan dgongs/}
bsam gtan dgyes
वि. ध्यानरतः लो.को.२५०७.
bsam gtan dgyes pa
= {bsam gtan dgyes/}
bsam gtan 'gro
पा. ध्यानगः, राशिविशेषः — {khyim sum cu rtsa drug la 'di lta ste/} {lug dang}…{bsam gtan 'gro dang}…{tha ma ste} षट्त्रिंशद् राशयः, तद्यथा—मेषः…ध्यानगः…अधमश्चेति म.मू.१०५क/१४.
bsam gtan sgrub par 'gyur
क्रि. ध्यानमादधाति लो.को.२५०७.
bsam gtan dngos gzhi'i ting nge 'dzin
पा. मौलः ध्यानसमाधिः — {bsam gtan dngos gzhi'i ting nge 'dzin ni dus su mngon sum du 'gyur ba'i phyir rnam par grol ba dus dang sbyor ba zhes kyang bya la} मौलो हि ध्यानसमाधिः समये सम्मुखीभावात् सामयिकी विमुक्तिरित्युच्यते अभि.भा.३३ख/९९७.
bsam gtan dngos gzhi'i sa pa
वि. मौलध्यानभूमिकम् — {gang zhig bsam gtan dngos gzhi'i sa pa'i nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa rnams skyed par byed pa} यो मौलध्यानभूमिकानि निर्वेधभागीयान्युत्पादयति अभि.भा.१५क/९१८.
bsam gtan gcig gzhol
वि. ध्यानैकनिष्ठः — {byang chub bsam gtan gcig gzhol mchog bde la gnas sgrub pa po sdigs dbang po'i pho nya gang} इन्द्रदूताः…बोधौ ध्यानैकनिष्ठं परमसुखगतं साधकं तर्जयन्ति । ये वि.प्र.११२ख/१, पृ.१०.
bsam gtan chen po
महाध्यानम् — {'khor}… {bsam gtan chen po dang ldan pa yang gzigs} पर्षदं पश्यति …महाध्यानवतीम् स.पु.७१ख/१२०.
bsam gtan chen po dang ldan pa
वि. महाध्यानवती — {'khor yongs su dag cing}… {bsam gtan chen po dang ldan pa yang gzigs} परिशुद्धं च पर्षदं पश्यति…महाध्यानवतीम् स.पु.७१ख/१२०.
bsam gtan gnyis pa
पा. द्वितीयं ध्यानम् — {bsam gtan gnyis pa la yan lag bzhi ste/} {nang rab tu dang ba dang dga' ba dang bde ba dang sems rtse gcig pa nyid do//} द्वितीये ध्याने चत्वार्यङ्गानि—अध्यात्मसम्प्रसादः, प्रीतिः, सुखम्, चित्तैकाग्रता च अभि.भा.६९क/११४०; {de}…{rnam par rtog pa dang rnam par dpyod pa med pa/} {ting nge 'dzin las skyes pa'i dga' ba dang bde ba bsam gtan gnyis pa nye bar bsgrubs te gnas so//} सः… अवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसम्पद्य विहरति द.भू.१९८क/२०.
bsam gtan gnyis pa'i 'bras bu
पा. द्वितीयध्यानफलम्— {bsam gtan gnyis pa'i 'bras bu ni gsum ste/} {'dod pa'i khams dang bsam gtan dang po dang gnyis pa'i sa pa dag go//} द्वितीयध्यानफलं त्रीणि कामधातुप्रथमद्वितीयध्यानभूमिकानि अभि.भा.६३ख/१११७.
bsam gtan gnyis pa'i sa pa
वि. द्वितीयध्यानभूमिकः — {de ni bsam gtan gnyis pa'i sa pa bas dman zhing tha chad yin pas} तद्धि… द्वितीयध्यानभूमिकान् निहीनं निकृष्टम् अभि.स्फु.२९६ख/११५१.
bsam gtan snyoms
वि. समध्यानः लो.को.२५०७.
bsam gtan snyoms pa
= {bsam gtan snyoms/}
bsam gtan gtogs pa
वि. ध्यानाप्तः — {bsam gtan gtogs pa'i dge ba ni/} /{sa 'phos nyams pa dag gis gtong //} भूमिसञ्चारहानिभ्यां ध्यानाप्तं त्यज्यते शुभम् । अभि.को.१२क/४.४०.
bsam gtan thams cad
पा. सर्वध्यानम्, ध्यानभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi bsam gtan thams cad gang zhe na/} {de ni rnam pa gnyis su rig par bya ste/} {'jig rten pa'i dang 'jig rten las 'das pa'i 'o//} कतमद्बोधिसत्त्वानां सर्वध्यानम् । तद् द्विविधं द्रष्टव्यम्—लौकिकं लोकोत्तरं च बो.भू.१११क/१४३.
bsam gtan thob pa
वि. ध्यानलाभी लो.को.२५०७.
bsam gtan mtha'
पा. ध्यानमन्त्यम्, चतुर्थं ध्यानम् — {rab kyi mtha' pa zhes bya ba ni ci zhe na/} {bsam gtan mtha'/} {bsam gtan bzhi pa yin no//} किं पुनरिदं प्रान्तकोटिकं नाम? ध्यानमन्त्यम्, चतुर्थं ध्यानम् अभि.भा.६०ख/११०६.
bsam gtan dag pa pa
पा. शुद्धकं ध्यानम् — {sprul pa'i sems ni bsam gtan dag pa pa'am sprul pa'i sems kyi mjug thogs su skye'i} शुद्धकाद् ध्यानादन्तरं निर्माणचित्तमुत्पद्यते निर्माणचित्ताद्वा अभि.भा.६३ख/१११८; शुद्धकध्यानम् — {bsam gtan dag pa pa 'dod chags dang bral bas 'thob par 'gyur la} शुद्धकध्यानं वैराग्येण प्रतिलभेत अभि.भा.७२ख/११५२.
bsam gtan dang dga' ba'i zas
ध्यानप्रीत्याहारः — {bsam gtan dang dga' ba'i zas kyi bde ba myong bar byang chub kyi shing drung du zhag bdun 'das par gyur to//} ध्यानप्रीत्याहारः सुखप्रतिसंवेदी सप्तरात्रं बोधिवृक्षमूलेऽभिनामयति स्म ल.वि.१७७क/२६९.
bsam gtan dang mngon par shes pa brnyes pa
वि. ध्यानाभिज्ञाप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bsam gtan dang mngon par shes pa brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…ध्यानाभिज्ञ(आ)प्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bsam gtan dang ldan pa
वि. ध्यानवती — {'khor yongs su dag cing}… {bsam gtan dang ldan pa bsam gtan chen po dang ldan pa yang gzigs} परिशुद्धं च पर्षदं पश्यति…ध्यानवतीं महाध्यानवतीम् स.पु.७१ख/१२०.
bsam gtan dang rnam par thar pa dang ting nge 'dzin la snyoms par 'jug pa mkhyen pa'i stobs
पा. ध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिज्ञानबलम्, तथागतबलविशेषः — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu}…{gnas dang gnas ma yin pa mkhyen pa'i stobs dang}…{bsam gtan dang rnam par thar pa dang ting nge 'dzin la snyoms par 'jug pa mkhyen pa'i stobs dang}…{zag pa zad pa mkhyen pa'i stobs te} दश तथागतबलानि…स्थानास्थानज्ञानबलं…ध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तिज्ञानबलम्…आस्रवक्षयज्ञानबलं च बो.भू.१९७ख/२६५.
bsam gtan dang po
पा. प्रथमध्यानम् — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang}… {tshangs chen rnams so//}… {de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः… महाब्रह्माणः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८१; प्रथमं ध्यानम्— {dge ba rtse gcig pa bsam gtan dang po ni dpyod pa dang dga' ba dang bde ba dang mtshungs par ldan pa yin no//} विचारप्रीतिसुखसंयुक्तं कुशलमैकाग्र्यं तत् प्रथमं ध्यानम् अभि.भा.६६क/११२९; आद्यध्यानम् — {'dod dang bsam gtan dang po na/} / ग्. {yo sgyu tshangs pas 'drid phyir ro//} माया शाठ्यं च कामाद्यध्यानयोः ब्रह्मवच(वञ्च भो.पा.)नात् । अभि.को.१८क/५.५३; आद्यं ध्यानम् — {de las 'gyod gnyid mi dge rnams/} /{bsam gtan dang po dag na med//} कौकृत्यमिद्धाकुशलान्याद्ये ध्याने न सन्त्यतः । अभि.को.५क/२.३१.। {bsam gtan dang po la yan lag lnga} प्रथमे ध्याने पञ्चाङ्गानि — १. {rtog pa} वितर्कः, २. {dpyod pa} विचारः, ३. {dga' ba} प्रीतिः, ४. {bde ba} सुखम्, ५. {sems rtse gcig pa nyid} चित्तैकाग्रता अभि.भा.६९क/११४०.
bsam gtan dang po pa
वि. प्रथमध्यानिकः — {bsam gtan dang po pa zhes bya ba ni bsam gtan dang po na yod pa'o//} प्रथमध्यानिकानीति प्रथमध्याने भवन्ति अभि.स्फु.२९१ख/११४१.
bsam gtan dang po'i 'bras bu
पा. प्रथमध्यानफलम् — {bsam gtan dang po'i 'bras bu sprul pa'i sems ni gnyis te/} {'dod pa'i khams dang bsam gtan dang po'i sa pa dag go//} प्रथमध्यानफलं द्वे कामधातुप्रथमध्यानभूमिके निर्माणचित्ते अभि.भा.६३ख/१११७.
bsam gtan dang po'i sa pa
वि. प्रथमध्यानभूमिकः, ओ का — {nges pa'i tshig so so yang dag par rig pa ni 'dod pa'i khams dang bsam gtan dang po'i sa pa dag yin te} निरुक्तिप्रतिसंवित्कामधातुप्रथमध्यानभूमिका अभि.भा.६०क/११०४.
bsam gtan du skye ba
ध्यानोपपत्तिः — {de la bsam gtan du skye ba rnams ni yang mi brjod de} तत्र ध्यानोपपत्तयः पुनर्न वक्तव्याः अभि.भा.६५ख/११२५.
bsam gtan du skye ba'i gzugs
ध्यानोपपत्तिरूपम् — {bsam gtan du skye ba'i gzugs kyang sa 'og ma'i dbang pos mi zin pa'i phyir de dang yang khyad par ci zhig yod} ध्यानोपपत्तिरूपस्यापि चाधरभूमिकेन्द्रियाग्रहणात् कस्तत्र विशेषः अभि.भा.६७क/११३२.
bsam gtan du bya ba
कृ. ध्येयम् — {'bras bu thob bar bya ba'i bsam gtan dang bsam gtan du bya ba dang bsam gtan pa las rnam par dben pa dang} फलाधिगमध्यानध्यातृध्येयविविक्तत्वात् ल.अ.१०३ख/४९.
bsam gtan du byed
क्रि. ध्यानं ध्यायति— {rnam pa thams cad kyi mchog dang ldan pa'i stong pa nyid kyi rnam pas mngon par bsgrubs pas bsam gtan du byed do//} सर्वाकारवरोपेतं शून्यताकाराभिनिर्हृतं ध्यानं ध्यायति शि.स.१५०ख/१४५.
bsam gtan sdom
= {bsam gtan gyi sdom pa/}
bsam gtan rnam thar ting nge 'dzin bzhugs pa
वि. ध्यानविमोक्षसमाधिविहारी — {bsam gtan rnam thar ting nge 'dzin bzhugs pa/} /{sems can dam pa 'gro ba kun la gsal//} ध्यानविमोक्षसमाधिविहारी भासति सर्वजगे वरसत्त्वः ।। रा.प.२२८ख/१२१.
bsam gtan pa
वि. ध्यायी — {dge slong bsam gtan pa ni zhing dam pa yin gyi} ध्यायी भिक्षुः सुक्षेत्रम् शि.स. ४२क/३९; {lta ba shas che ba'i bsam gtan pa} दृष्ट्युत्तरध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६; ध्याता — {'bras bu thob bar bya ba'i bsam gtan dang bsam gtan du bya ba dang bsam gtan pa las rnam par dben pa dang} फलाधिगमध्यानध्यातृध्येयविविक्तत्वात् ल.अ.१०३ख/४९.
bsam gtan phun sum tshogs pa
पा. ध्यानसम्पत्— {tshul khrims phun sum tshogs pas dag/} /{bsam gtan phun sum tshogs pas dang /} /{shes rab phun tshogs mi 'khrugs pas/} /{khyod ni bsod nams mtsho chen lags//} शीलोपसम्पदा शुद्धः प्रसन्नो ध्यानसम्पदा । त्वं प्रज्ञासम्पदाक्षोभ्यो ह्रदः पुण्यमयो महान् ।। श.बु.११३ख/९६.
bsam gtan byed
= {bsam gtan byed pa/}
bsam gtan byed pa
• क्रि. ध्यायति — {des chu klung gang gA'i 'gram du lo ma'i spyil po byas te bsam gtan byed do//} स गङ्गातीरे पर्णकुटिं कृत्वा ध्यायति अ.श.१२६ख/११६ • कृ. ध्यायन् — {rnam par g}.{yeng ba'i sems ni rnam spangs nas/}… /{rtse gcig sems su bsam gtan byed pa rnams//} विक्षेपचित्तं च विवर्जयन्तान् एकाग्रचित्तान्…ध्यायन्तः स.पु.६ख/८.
bsam gtan 'bras
पा. ध्यानफलम् — {bsam gtan gyi 'bras bu sprul pa'i sems ni rang gi sa pa dang sa 'og ma yin par rig par bya'o//} स्वभूमिकाधरभूमिकं निर्माणचित्तं ध्यानफलं वेदितव्यम् अभि.भा.६३ख/१११७.
bsam gtan sbyor ba
पा. ध्यानयोगः — {mngon par shes pa lnga ni thob par 'gyur te mi yi bdag po bsam gtan sbyor bas dag pa'o//} पञ्चाभिज्ञानलाभी भवति नरपते ध्यानयोगेन शुद्धः वि.प्र.६६ख/४.११८.
bsam gtan ma spel ba
वि. अव्यवकीर्णध्यानः — {gong du 'pho ba bsam gtan ma spel ba ni srid pa'i rtse mo'i mthar thug pa yin te} अव्यवकीर्णध्यान ऊर्ध्वस्रोता भवाग्रनिष्ठो भवति अभि.भा.२३क/९५२.
• वि. ध्यायी — {thub mchog chos gdan bzhugs nas bsam gtan mdzad//} धर्मासनस्थो मुनिश्रेष्ठ ध्यायी स.पु.१०ख/१५ • कृ. ध्यायमानः — {drang srong chen po thugs brtse thugs rje gnas pa bsam gtan mdzad} कृपकरुणविहारो ध्यायमानो महर्षिः अ.श.२११ख/१९५.
bsam gtan 'dzin pa
वि. ध्यानधारणः, ओ णा — {de mthong nas ni de dag rnams/} /{ya mtshan bsam gtan 'dzin par gyur//} तं विलोक्याभवत् तासां विस्मयध्यानधारणा ।। अ.क.२२९ख/२५.५६.
bsam gtan rdzogs pa
निकामध्यानम् — {bsam gtan rdzogs pas mnyam par gzhag pa rnams las} निकामध्यानसमाहितानाम् अभि.भा.९२क/१२२०; निकामं ध्यानम् — {bsam gtan rdzogs shing mthar phyin pas} निकामेन पर्याप्तेन ध्यानेन अभि.स्फु.३२६क/१२२०.
bsam gtan rdzogs pas mnyam par gzhag pa
वि. निकामध्यानसमाहितः — {de lta ma yin na bsam gtan rdzogs pas mnyam par gzhag pa rnams las lus dang sems 'dra ba skye na skad cig ma dang po dang khyad par med pa'i phyir phyis kyang bdag nyid ldang bar mi 'gyur ro//} अन्यथा हि निकामध्यानसमाहितानां सदृशकायचित्तोत्पत्तौ प्रथमक्षणनिर्विशेषत्वात् पश्चादपि न स्यात् स्वयं व्युत्थानम् अभि.भा.९२क/१२२०.
bsam gtan zhi ba
शान्तध्यानम् — {bsam gtan zhi ba'i bde bas kun tu rnam par gnon pa} शान्तध्यानसुखसमन्तविक्रमस्य ग.व्यू.९२ख/१८३; शान्तं ध्यानम् — {'dir zhi ba la bsam gtan zhi ba dang ri bong 'dzin pa ltar dkar ba'i lha zhi ba'i gzugs bsgom par bya'o//} इह शान्तौ ध्यानं च शान्तं शशधरधवला देवता शान्तरूपा ध्यातव्या वि.प्र.७३ख/४.१३८.
bsam gtan zhi ba'i bde bas kun tu rnam par gnon pa
पा. शान्तध्यानसुखसमन्तविक्रमः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa bsam gtan zhi ba'i bde bas kun tu rnam par gnon pa thob pa} अहं खलु कुलपुत्र शान्तध्यानसुखसमन्तविक्रमस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.९२ख/१८३.
bsam gtan bzhi
= {bsam gtan bzhi pa/}
bsam gtan bzhi pa
पा. चतुर्थध्यानम् — {bsam gtan bzhi pa las dben pa las skyes pa ni nam mkha' mtha' yas skye mched yin no//} चतुर्थध्यानविवेकजं ह्याकाशानन्त्यायतनम् अभि.भा.६६ख/११३०; {bsam gtan bzhi yi rtse mo 'chang //} चतुर्थध्यानकोटिधृक् वि.प्र.६२ख/४.११०; चतुर्थं ध्यानम् — {mtha' ma ni bsam gtan bzhi pa'o//} चतुर्थं ध्यानमन्त्यम् अभि.भा.६९क/११४१; द्र.—। {bsam gtan bzhi pa la yan lag bzhi} चतुर्थे ध्याने चत्वार्यङ्गानि — १. {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba} अदुःखासुखा वेदना, २. {btang snyoms yongs su dag pa} उपेक्षापरिशुद्धिः, ३. {dran pa yongs su dag pa} स्मृतिपरिशुद्धिः, ४. {ting 'dzin yongs su dag pa} समाधिपरिशुद्धिः अभि.भा.६९क/११४१.
bsam gtan bzhi pa thob pa
वि. चतुर्थध्यानलाभी— {'di ltar rab kyi mtha' pa'i bsam gtan bzhi pa thob pa ni tshe 'dor ba la dbang la} यत्प्रान्तकोटिकचतुर्थध्यानलाभिन आयुरुत्सर्गवशित्वम् अभि.स्फु.१८९ख/९४९.
bsam gtan bzhi pa'i rtse mo 'chang
वि. चतुर्थध्यानकोटिधृक् — {cha med cha las 'das pa po/} /{bsam gtan bzhi pa'i rtse mo 'chang //} अकलः कलनातीतश्चतुर्थध्यानकोटिधृक् ।। वि.प्र.१६०क/३.१२१; वि.प्र.६२ख/४.११०.
bsam gtan bzhi pa'i sa pa
वि. चतुर्थध्यानभूमिकः — {de bzhin du mthong ba'i lam bsam gtan bzhi pa'i sa pa yin na sa bdun pa'i kun rdzob shes pa thob pa'i bar du'o//} एवं यावच्चतुर्थध्यानभूमिके दर्शनमार्गे सप्तभूमिकं संवृतिज्ञानम् अभि.भा.५३क/१०७२.
bsam gtan bzhi'i rtse mo 'chang
= {bsam gtan bzhi pa'i rtse mo 'chang /}
bsam gtan bzung
वि. धृतध्यानः — {mdun na 'don gyis skad cig ni/} /{gus pa'i tshul 'chos bsam gtan bzung /} /{nang du mngon par 'dod pa bsams//} क्षणमन्तः पुरोहितः । भक्तिदम्भधृतध्यानः समीहितमचिन्तयत् ।। अ.क.१०१ख/६४.१६६.
bsam gtan 'og ma'i 'bras bu
पा. अधरध्यानफलम् — {bsam gtan 'og ma'i 'bras bu sa gong ma'i sprul pa'i sems ni med do//} नोर्ध्वभूमिकं निर्माणचित्तमधरध्यानफलमस्ति अभि.भा.६३ख/१११७.
bsam gtan 'og ma'i sa pa
वि. अधरध्यानभूमिकः — {sa 'das pa mi shes pa ni bsam gtan 'og ma'i sa pas bsam gtan gong ma'i sa pa mi shes pa'o//} भूम्यतिक्रान्तं न जानातीति अधरध्यानभूमिकेनोत्तरध्यानभूमिकम् अभि.भा.४३ख/१०३८.
bsam gtan la mkhas
ध्यानकौशल्यम्— {bsam gtan la mkhas shing rtogs pa'i blos rab tu rtog pa de yang thos pas mkhas pa med par mi 'byung ngo //} तच्च ध्यानकौशल्यविनिश्चयबुद्धिप्रत्यवेक्षणं नान्यत्र श्रुतकौशल्यात् द.भू.१९७क/१९.
bsam gtan la chags pa
वि. ध्यानासक्तः — {blon po gdung ba zhi byed bsam gtan la chags rtag tu phan pa zlos//} व्यसनशमनध्यानासक्ताः सदा हितजापिनः…मन्त्रिणः अ.क.१२७ख/६६.२७; ध्यानावधानः — {bsam gtan la chags phyed ni zum pa'i spyan//} ध्यानावधानार्धनिमीलिताक्षम् अ.क.७७ख/७.७०.
bsam gtan la snyoms par zhugs pa
वि. ध्यानसमापन्नः — {bsam gtan la snyoms par zhugs pa'i mig dang rna ba'i thon kor du sgra dang snang ba la gtod pa'i sbyor bas} ध्यानसमापन्नस्य शब्दालोकाभोगप्रयोगेण…चक्षुःश्रोत्रसामन्तके अभि.भा.६४ख/११२१.
bsam gtan la dpa' ba
वि. ध्यानशूरः — {byang chub sems dpa'} ({sems la dpa' ba})… {bsam gtan la dpa' ba} बोधिसत्त्वश्चित्तशूरः…ध्यानशूरः शि.स.१२ख/१३.
bsam gtan la zhugs
= {bsam gtan la zhugs pa/}
bsam gtan la zhugs pa
वि. ध्यानप्रसृतः — {byang chub sems dpa' yang yid bsam gtan la zhugs pas} बोधिसत्त्वोऽपि ध्यानप्रसृतमानसतया जा.मा.३२क/३७; = {bsam gtan la bzhugs pa/}
bsam gtan la bzhugs
= {bsam gtan la bzhugs pa/}
bsam gtan la bzhugs pa
वि. ध्यानापन्नः — {bsam gtan la bzhugs don kun gyi/} /{yul can sems rtse gcig 'dzin pas//} ध्यानापन्नश्च सर्वार्थविषयां धारणां दधत् । त.स.११८क/१०१८; ध्यानसमापन्नः — {de ni bsam gtan la bzhugs na/} /{yid bzhin rin chen bzhin bzhugs pas//} तस्मिन् ज्ञान(ध्यान पा.भे.)समापन्ने चिन्तारत्नवदास्थिते । त.स.११८क/१०१९; = {bsam gtan la zhugs pa/}
bsam gtan las skyes
= {bsam gtan skyes/}
bsam gtan las skyes pa
= {bsam gtan skyes/}
bsam gtan las byung
= {bsam gtan las byung ba/}
bsam gtan las byung ba
वि. ध्यानमयः — {bsam gtan las byung bde ba'i mngal/} /{snying rje bskyed pa'i ma ma'o//} ध्यानमये सुखगर्भे करुणा संवर्धिका धात्री ।। सू.अ.१४०क/१६.
bsam gtan las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa
ध्यानमयः पुण्याभिसंस्कारः — {byang chub sems dpa' dmigs pa can snga ma de dag thams cad kyi sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang}…{bsam gtan las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang} तेषां पौर्वकाणामौपलम्भिकानां बोधिसत्त्वानां यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः… यश्च ध्यानमयः पुण्याभिसंस्कारः अ.सा.१५३ख/८७.
bsam gtan gsum pa
पा. तृतीयध्यानम् — {gang zhig bsam gtan gsum pa las 'dod chags dang bral la/} {sa 'og ma brten te nges par 'jug pa} यस्तु तृतीयध्यानवीतरागोऽधरां भूमिं निश्रित्य नियाममवक्रामति अभि.भा.१९ख/९३६; तृतीयं ध्यानम् — {bsam gtan gsum pa la yang yan lag lnga ste} तृतीये तु ध्याने पञ्चाङ्गानि अभि.भा.६९क/११४०; द्र.—। {bsam gtan gsum pa la yan lag lnga} तृतीये ध्याने पञ्चाङ्गानि — १. {btang snyoms} उपेक्षा, २. {dran pa} स्मृतिः, ३. {shes bzhin} सम्प्रज्ञानम्, ४. {bde ba} सुखम्, ५. {ting nge 'dzin} समाधिः अभि.भा.६९क/११४०.
bsam gtan gsum pa las 'dod chags dang bral ba
वि. तृतीयध्यानवीतरागः — {gang zhig bsam gtan gsum pa las 'dod chags dang bral la/} {sa 'og ma brten te nges par 'jug pa} यस्तु तृतीयध्यानवीतरागोऽधरां भूमिं निश्रित्य नियाममवक्रामति अभि.भा.१९ख/९३६.
bsam gtan gsum pa'i sa pa
वि. तृतीयध्यानभूमिकम् — {de bzhin du bsam gtan gsum pa dang bzhi pa'i sa pa dag kyang bzhi dang lngar sbyor bar bya'o//} एवं तृतीयचतुर्थध्यानभूमिकानि चत्वारि पञ्च च योज्यानि अभि.भा.६३ख/१११७.
bsam gtan lhur byed
वि. ध्यानपरः — {bsam gtan pa gang yin pa de dag ni ri rab kyi bang rim la bsam gtan lhur byed cing 'khod do//} ये ध्यायिनस्ते सुमेरुपरिषण्डायां ध्यानपरा स्थिताः अ.श.२५१ख/२३१.
bsam gtan lhur byed pa
= {bsam gtan lhur byed/}
bsam dag
= {bsam pa dag pa/}
bsam dag pa
= {bsam pa dag pa/}
bsam du mi rung ba
वि. अचिन्त्यः — {'jig rten bsam du rung ba dang bsam du mi rung ba dang rnam par shes par rung ba dang rnam par shes par mi rung ba'i spyod pa yang dag par bstan pa la 'jug pa'i ye shes sam} चिन्त्याचिन्त्यलोकविज्ञेय(आ)विज्ञेयं चरिसन्दर्शनावतारज्ञानं वा द.भू.२६७क/५९.
bsam du med
= {bsam du med pa/}
bsam du med pa
वि. अचिन्त्यः — {bsam med gnyis med rtog med pa/} /{dag gsal gnyen po'i phyogs nyid kyis//} अचिन्त्याद्वयनिष्कल्पशुद्धिव्यक्तिविपक्षतः । र.वि.८०क/११; {bsam du med pa nyid} अचिन्त्यत्वम् र.व्या.८०क/११.
bsam du med pa nyid
अचिन्त्यत्वम् — {yon tan brgyad gang zhe na/} {bsam du med pa nyid dang gnyis su med pa nyid dang rnam par rtog pa med pa nyid dang}…{'dod chags dang bral ba'i rgyu'o//} अष्टौ गुणाः कतमे । अचिन्त्यत्वम्, अद्वयता, निर्विकल्पता… विरागहेतुरिति र.व्या.८०क/११.
bsam du rung ba
वि. चिन्त्यः — {rnam par rig par byed pa ni bsam du rung ba'i chos yang dag par ston pa'i phyir ro//} विज्ञापनीया चिन्त्यधर्मसम्यग्देशिकत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
bsam don
अभीप्सितार्थः — {yid bzhin nor bu rnam dag pa/} /{bsam don rdzogs byed ji lta ba//} चिन्तामणिर्यथा शुद्धोऽभीप्सितार्थप्रपूरणः । ग.व्यू.२९८क/१९; चिन्तितार्थः — {bsam pa'i don thams cad 'byor pa rton pa dang} सर्वचिन्तितार्थसमृद्ध्युपस्तम्भः अभि.स.भा.७९क/१०८.
bsam don 'grub
अर्थसिद्धिः श.को.१३१६.
bsam ldan pa
= {bsam ldan po/}
bsam ldan po
वि. चिन्तावान् — {tshul gnas thos dang bsam ldan po/} /{bsgom pa la ni rab tu sbyoro//} वृत्तस्थः श्रुतचिन्तावान् भावनायां प्रयुज्यते अभि.स्फु.१७४ख/९२२.
• सं. १. = {dgongs pa} आशयः, भावः — {'jig rten rtag ces bya ba la sogs pa yang 'dri ba po'i bsam pa la ltos nas lung ma bstan te} शाश्वतलोकादीनामप्यव्याकरणं प्रष्टुराशयापेक्षया अभि.भा.८९ख/१२१२; {ma dag rnam dag rab dag pa/} /{sems can rnams la bsam par 'dod//} सत्त्वेष्वाशय इष्यते । अशुद्धश्च विशुद्धश्च सुविशुद्धः सू.अ.२५०ख/१६८; {sems can} …{bdud kyi bsam pa thibs por nub pa} सत्त्वाः…माराशयगहनानुप्रविष्टाः द.भू.१९१ख/१७; अध्याशयः — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशो हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.व्या.१४१क/१८; भावः — {mngon par 'dod pa'i pho nya mo/} /{btang nas de la bsam pa bshad//} विसृज्याभिमतां दूतीं भावं तस्मै न्यवेदयत् ।। अ.क.१५७क/७२.७; {de mi 'thad do snyam du bsam pa yin no//} तत्किल नोपपद्यत इति भावः त.प.२६५क/९९९; {sems dpa' chen po de'i bsam pa brtag pa'i phyir} भावं वा जिज्ञासमानस्तस्य महासत्त्वस्य जा.मा.२०८क/२४२; अभिप्रायः — {rang rang gi grub pa'i mtha'i bsam pa'i dbang gis} स्वस्वसिद्धान्ताभिप्रायवशात् वि.प्र.१८९ख/१.५३; {tho 'tshams pa'i bsam pas bos na nyes pa med do//} अनापत्तिर्विहेठनाभिप्रायेण निमन्त्रितः स्यात् बो.भू.८७ख/१११; अन्तर्भावः — {nyes pa chung ngu dang 'gal ba chung ngu la ni bsam pa 'jam po dang sdang ba med pas sma dbab pa chung ngus sma 'bebs par byed do//} मृद्वपराधं मृदुव्यतिक्रमं स्निग्धेनान्तर्भावेनाविपन्नेन मृद्व्याऽवसादनिकया अवसादयति बो.भू.८१क/१०४; अभिसन्धिः — {rtsol ba'i las ni bsam pa sngon du btang ba'i lus la sogs pa'i las so//} व्यवसायकर्म अभिसन्धिपूर्वकं कायादिकर्म अभि.स.भा.४५ख/६३; अभिसन्धा — {dngos po gang dang gang 'dod pa'i bsam pas der lag pa bcug na de dang de thams cad phun sum tshogs par byed pa'o//} यद्यद्वस्तु अभिलषितमभिसन्धाय अस्मिन् हस्तं प्रक्षिपेत्, तत्सर्वं सम्पद्यते बो.प.७२क/४१; अभिप्रेतार्थः — {de'i phyir bsam pa la mi slu ba'i phyir tshad ma yin gyi} तस्मादभिप्रेतार्थाविसंवादात् प्रमाणम् प्र.अ.२०३क/२१७; आकूतम् — {khyim mtshes de yis de dag gi/} /{bsam pa rnam 'phrul dang bcas pa/} /{mthong nas longs spyod go byed pa'i/} /{brda rnams thams cad rig par gyur//} तयोः सविभ्रमाकूतं स दृष्ट्वा प्रातिवेशिकः । सम्भोगसूचकं सर्वं स सङ्केतममन्यत ।। अ.क.१९२ख/८२.८; विवक्षा — {bsam pa de rnams gcig pu ni/} /{rjes dpog yin par 'gal ba med/} /{nges par yod pa nyid kyi phyir//} तेषामपि विवक्षायाः केवलाया विरुध्यते । नानुमैकान्तसद्भावात् त.स.५६क/५४१; मतम् — {mu stegs can gyis brjod pa ni/} /{kun gzhi snying po lta bu bsam//} आलयं गर्भसंस्थानं मतं तीर्थ्यानुवर्णितम् । ल.अ.१८६क/१५६; {'di dag ni gzhan gyi bsam pa la ltos nas bshad pa yin gyi} एतच्च परमतापेक्षमुक्तम् वा.टी.६३ख/१७; मतिः — {gnas ma yin par god tshabs che ba dgag pa'i+i bsam pas} अस्थानातिव्ययनिवारणोद्यतमतिः जा.मा.१९१क/२२२; हृदयम् — {rdo rje lta bur bsam pa rab gzhag ste/} /{sangs rgyas ye shes mchog la mos byas shing //} वज्रोपमं हृदयं स्थापयित्वा बुद्धज्ञानं परमं चाधिमुच्य । द.भू.१७१क/४ २. = {re ba/} {'dod pa} आशा— {bdag ni gson re stobs dang ldan/} /{nor gyi bsam pa stobs ldan min//} जीविताशा बलवती धनाशा दुर्बला मम । का.आ.३२६ख/२.१३८; {sor mo gdangs shing g}.{yo ba yis/} /{nang 'jug bsam pa zlog byed cing //} निवारयन् प्रवेशाशामुन्नताङ्गुलिदोलया ।। अ.क.१८४क/८०.४२; मनोरथः — {de ring du ni bdag gi bsam pa rdzogs so//} अद्य मे हीदृशं चैव परिपूर्णं मनोरथम् ।। का.व्यू.२१२क/२७१; समीहा — {sngar gyi bsam pa ni de dag gi rgyu ma yin no//} (?) न हि पूर्वसमीहा न तेषां कारणम् त.प.४६ख/५४२; समीहितम् — {bcom ldan thams cad mkhyen pas kyang /} /{de dag bsam pa yongs mkhyen nas//} भगवानपि सर्वज्ञस्तयोर्ज्ञात्वा समीहितम् । अ.क.७३क/६१.१४; इच्छा — {sdig pa'i bsam pa bskyed pas rdzu 'phrul las yongs su nyams pa lta bu} पापकेच्छासमुत्पादादृद्धेः परिहीणः अभि.स्फु.९५क/७७२; प्रार्थना — {tshul khrims dang ldan pa de'i bsam pa grub pa dang} तस्य शीलवतः ऋध्यति प्रार्थना शि.स.८९क/८९; आशंसा — {bsam pa khro zhing gtum pa dang} क्रूराशंसश्चण्डश्च श्रा.भू.७२क/१८६ ३. चिन्ता — {khyim bsam gtam} गृहचिन्ताकथा अ.क.४ख/५०.३७; {yid la re ba bsam pas non//} चिन्ताक्रान्तमनोरथः अ.क.२०४क/२३.१०; {lha mo bsam pas ring ba'i} ({rid pa'i} ) {bu/} /{khyod kyis ci slad btang snyoms byed//} उपेक्ष्यते त्वया देवि कस्माच्चिन्ताकृशः सुतः ।। अ.क.३१७ख/४०.११९; {bsam pa'i gdung ba btang} चिन्तातापं तत्यजुः अ.क.३७ख/५५.९; चिन्तनम् — {nor la chags rnams nor don du/} /{sdig pa bsam par rigs ma yin//} न युक्तमर्थश(स लि.पा.)क्तानामर्थार्थं पापचिन्तनम् । अ.क.५ख/५०.४४; आध्यानम्— {log par rjes chags las skyes pa'i/} /{rig byed bsam pas rmongs byas pas//} मिथ्यानुरागसञ्जातवेदाध्यानजडीकृतैः । त.स.८९क/८१०; वित्तिः — {ye shes chags bral dbang phyug ni/} /{mi zad bcu dang ldan pa can/} /{bde byed ces ni gang grags pa/} /{de yang bdag bsam pa yis shes//} ज्ञानं वैराग्यमैश्वर्यमिति योऽपि दशाव्ययः । शङ्करः श्रूयते सोऽपि ज्ञानवानात्मवित्तया ।। त.स.११६ख/१०११ ४. = {bsam pa nyid} आशयता — {brtag pa'i mthu med pa'i sems kyi bsam pa} विलोकनासमर्थचित्ताशयता द.भू.१९६क/१९; {thibs po med pa'i bsam pa} अगहनाशयता द.भू.२०१ख/२३ • कृ. १. मन्तव्यः, ओ या — {yongs su bsngo ba chung ngus chog par mi bsam mo//} न परीत्तया परिणामनया तुष्टिर्मन्तव्या शि.स.१५५ख/१४९ २. ( {bsams pa} इत्यस्य स्थाने) अभिलषितः — {dam pa dag dang phrad pa 'di/} /{yun ring bsam pa grub par gyur//} चिराभिलषितः प्राप्तो यदयं सत्समागमः ।। जा.मा.१२५ख/१४४; अभिप्रेतः म.व्यु.७१२० (१०१ख); चिन्तितः — {ji ltar bsam pa ste yid kyi dngos po dang chang pa na gnas pa'i rdzas la mi slu bar byed pa bzhin te} यथाचिन्तितं च मनसा वस्तु, मुष्टिस्थं च द्रव्यं संवादयन्त्येव त.प.२७०ख/१००९; विचिन्तितः — {'di nas rgyal po'i gnas phyin te/} /{bsam pa dag ni ma thob na//} राजधानीमितो गत्वा मामप्राप्य विचिन्तितम् । अ.क.२४क/५२.४९ • पा. आशयः, विरोधभेदः — {'gal ba rnam pa lnga ste/} {bsam pa dang bstan pa dang sbyor ba dang rton pa dang dus 'gal ba dag gis so//} पञ्चभिर्विरोधैः । आशयोपदेशप्रयोगोपस्तम्भकालविरोधैः सू.अ.१३१ख/४. • (द्र.— {lhag pa'i bsam pa/} {yid la bsam pa/}).
bsam pa skul byed
वि. भाववाचकम् — {thugs rje'i bdag nyid de bzhin gshegs pa'i gsung /} /{ting 'dzin sems gtod bsam pa skul byed nyid//} तथागतानां तु रुतं महात्मनां समाधिचित्तार्पणभाववाचकम् ।। र.वि.१२४क/१०४.
भावोत्पादनियमः — {de'i phyir 'chi ba'i dus su yid kyis bsam pa gang zhig dran par gyur pa der ni skye bo yang dag skye zhes pa ste/} {bsam pa skye ba'i nges pa'o//} अतो यद्भावं मृत्युकाले स्मरति च मनसा सम्भवस्तत्र जन्तोरिति भावोत्पादनियमः वि.प्र.२७१क/२.९३.
bsam pa 'khrugs pa
वि. चिन्तान्तरः — {tshe yi rig byed sgrub shes shing /} /{'chi ba'i mtshan nyid shes pa des/} /{zla drug mjug nyid de yi tsher/} /{shes nas bsam pa 'khrugs par gyur//} आयुर्वेदविधानज्ञः स तस्यारिष्टलक्षणैः । षण्मासशेषमेवायुर्ज्ञात्वा चिन्तान्तरोऽभवत् ।। अ.क.६१ख/६.१०२
bsam pa gya gyu
वि. कुटिलाशयः — {bsam pa gya gyu rnams kyi grags pa gzhan/} /{de bzhin spyod tshul gzhan de mtshungs ma yin//} भवत्यतुल्यः कुटिलाशयानामन्यः प्रवादश्चरितं तथाऽन्यत् ।। अ.क.३१ख/५३.४२.
bsam pa dge ba
वि. कल्याणाशयः — {de nas sems can dag pa bsam pa dge ba} अथ तस्य शुद्धसत्त्वस्य कल्याणाशयस्य अ.श.६४क/५६.
bsam pa rgya che
= {bsam pa rgya che ba/}
bsam pa rgya che ba
• वि. उदाराशयः — {byang chub sems dpa'}…{bsam pa rgya che ba} बोधिसत्त्वाः…उदाराशयाः सु.प.३४ख/१३ • सं. उदाराध्याशयः — {des}…{bsam pa rgya chen pos rim gro byed do//} सः…उदाराध्याशयेन सत्करोति द.भू.१८२ख/१२.
bsam pa rgya chen po
= {bsam pa rgya che ba/}
bsam pa ngan
= {bsam pa ngan pa/}
bsam pa ngan pa
वि. दुर्मतिः — {gang gis thub pa'i tshig 'das te/} /{bsam pa ngan pa sha za na//} योऽतिक्रम्य मुनेर्वाक्यं मांसं भक्षति दुर्मतिः । ल.अ.१५७ख/१०४.
bsam pa can
• वि. आभिप्रायिकम् — {slob dpon gyis bsam pa can}…{zhes bshad la} आचार्य आह—आभिप्रायिकम्…इति अभि.स्फु.२४८ख/१०५२ • उ.प. आशयः — {mi bdag ni/} /{mi g}.{yo yangs pa'i bsam pa can//} नृपतिर्निष्कम्पविपुलाशयः अ.क.५१ख/५.५३; अभिप्रायः — {'dri ba po g}.{yon can rnam par tho 'tshams pa'i bsam pa can gyi 'dri ba lung bstan pa} शठस्य विहेठनाभिप्रायस्य प्रष्टुः परिपृच्छाव्याकरणम् अभि.स्फु.१११क/७९९; चित्तः — {skom pas gdungs pa'i bsam pa can//} पिपासाकुलचित्तस्य त.स.१२६क/१०८७; चित्तसन्तानः — {sangs rgyas kyi ye shes kyi rjes su song ba'i bsam pa can} बुद्धज्ञानानुगतचित्तसन्तानः द.भू.२१४ख/२९; चेष्टितः — ग्. {yo ldan gya gyu'i bsam pa can/} /{pad rtsa zhes pas nam zhig de/} /{mthong nas} तां कदाचिन्मृणालाख्यो विटः कुटिलचेष्टितः । दृष्ट्वा अ.क.७ख/५०.७३.
bsam pa bcom pa
= {bsam bcom/}
bsam pa che
महाशयः — {mi bsrun skye bo ngan pa'i gnod pa bzod dka' chen po yis/} /{bsam pa che rnams bsam pa rnam par 'gyur ba nyid ma yin//} दौर्जन्यदुःसहविशालखलापकारैर्नैवाशये विकृतिरस्ति महाशयानाम् । अ.क.२४०क/२८.१; {bsam pa che rnams yang dag mthong nyid na//} सन्दर्शनेनैव महाशयानाम् अ.क.२७१ख/३३.२०.
bsam pa ji lta ba bzhin
वि. यथाभिप्रायः — {da ltar ba rnams kyis ci lkog tu gyur pa'i ston pa po sangs rgyas la sogs pa'i tshig rnams kyi don bsam pa ji lta ba bzhin du rtogs par byed dam} किमिदानीन्तनाः परोक्षदेशिकानां बुद्धादिवचनानामर्थं यथाभिप्रायं प्रतीयन्ति त.प.२१०ख/८९१; यथाशयः लो.को.२५०८.
bsam pa ji bzhin
= {bsam pa ji lta ba bzhin/}
bsam pa ji bzhin dbyangs
यथाशयघोषः लो.को.२५०८.
bsam pa nyams
= {bsam pa nyams pa/}
bsam pa nyams pa
• वि. आशयविपन्नः — {gang zhig bsam pa nyams pas kun du gcod par byed pa de ni mthong ba'i chos kho na la nying mtshams sbyor bar 'gyur ro//} य आशयविपन्नः समुच्छिनत्ति, स दृष्टे धर्मे प्रतिसन्दधाति अभि.भा.२०९क/७०२ • सं. आशाभङ्गः — {nus med 'dod pa nyon mongs dang /} /{bsam pa nyams pa'ang skye bar 'gyur//} अशक्यमिच्छतः क्लेश आशाभङ्गश्च जायते । बो.अ.३०क/८.१७६.
bsam pa mnyam
= {bsam pa mnyam pa/}
bsam pa mnyam pa
समाशयः — {gang dag rtag tu sems can rnams/} /{bsam pa mnyam pas 'dzin byed cing //} समाशयेन सत्त्वानां धारयन्ति सदैव ये । सू.अ.२४१क/१५५.
bsam pa rtogs pa
आशयप्रतिवेधः — {yangs shing bdag nyid chen po'i bsam pa rtogs pa dang} उदारमाहात्म्याशयप्रतिवेधतः सू.व्या.१६७ख/५९.
bsam pa brtan
= {bsam pa brtan po/}
bsam pa brtan pa
= {bsam pa brtan po/}
bsam pa brtan po
वि. दृढाशयः — {tshul khrims dang brtul zhugs la sogs pa la dmigs pa ni rags pa dang ring du song ba ma yin pa dang bsam pa brtan po ma yin pa dang 'bad pa chung ngus gzhom par bya ba yin la} शीलव्रताद्यालम्बन औदारिकः, न दूरगतः, न दृढाशयः, अल्पयत्नघात्यः अभि.स्फु.९९क/७७७.
bsam pa tha dad
= {bsam pa tha dad pa/}
bsam pa tha dad pa
• सं. आशयभेदः — {sku yi cha lugs rnam mang dang /} /{gsung gis so so'i skad bzhin du/} /{gdul bya'i bsam pa tha dad pa/} /{de dang der ni khyod kyis mdzad//} बहूनि बहुरूपाणि वचांसि चरितानि च । विनेयाशयभेदेन तत्र तत्र गतानि ते ।। श.बु.११५क/१३० • वि. पृथगाशयः — {de bzhin sangs rgyas yid bzhin la/} /{brten nas bsam pa tha dad rnams//} बुद्धचिन्तामणिं तद्वत् समेत्य पृथगाशयाः । र.वि.१२६क/१०९.
bsam pa dag
= {bsam pa dag pa/}
bsam pa dag ldan pa
वि. आशयशुद्धियुक्तः लो.को.२५०९.
bsam pa dag pa
• वि. आशयशुद्धः — {bsam pa dag pa} …{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rnams kyi} बोधिसत्त्वानां महासत्त्वानामाशयशुद्धानाम् सु.प.२२क/२; शुद्धाशयः — {de nas byang chub sems dpa' rang bzhin gyis bsam pa dag pa} अथ स महासत्त्वः प्रकृत्या शुद्धाशयः जा.मा.१०६क/१२३ • सं. १. सुशुक्लभावः — {bsam pa dag cing ngo tsha shes pa yis//} सुशुक्लभावाच्च विरूढया ह्रिया जा.मा.६४क/७३ २. शुद्धाशयता — {gang sangs rgyas kyi chos rnams dran pa dang rjes su dran pa dang dga' ba dang}…{bsam pa dag pa dang} यावद्धर्मानुस्मरणात् प्रीतिः…शुद्धाशयता शि.स.१०३क/१०२ • पा. १. आशयशुद्धिः, पारमार्थिकचित्तोत्पादेऽर्थविशेषः — {don dam pa pa'i sems bskyed pa de nyid la don dam pa rnam pa drug tu rig par bya ste/} {skye ba dang}…{bsam pa dag pa dang}…{nges par 'byung ba'o//} तस्मिन्नेव च पारमार्थिकचित्तोत्पादे षडर्था वेदितव्याः—जन्म… आशयशुद्धिः… निर्याणं च सू.व्या.१४०क/१६ २. शुद्धाशयाः — {'di la byang chub sems dpa' thog ma nyid du lhag pa'i tshul khrims la gnas pa la bsam pa dag pa bcu po gang dag yid la byas shing brten te/} {rtogs par gyur pa} इह बोधिसत्त्वेन पूर्वमेवाधिशीलविहारे ते दश शुद्धाशया मनसिकृता भवन्ति जुष्टाः प्रतिविद्धाः बो.भू.१७३ख/२२९ ३. शुद्धाशयः, बोधिसत्त्वभेदः — {de dag ni mdor bsdu na rnam pa bcur rig par bya ste/} {rigs la gnas pa dang}…{bsam pa dag pa dang}… {srid pa tha ma pa'o//} ते समासतो दश वेदितव्या—गोत्रस्थः…शुद्धाशयः…चरमभविकश्च बो.भू.१५६ख/२०२.
bsam pa dag pa'i sa
पा. शुद्धाशयभूमिः — {bsam pa dag pa'i sa yan chad mthar thug par 'gro ba'i sa man chad yongs su bzung ba'i phyir rtogs pa dang ldan pa'o//} अधिगमोपेता शुद्धाशयभूमिमुपादाय यावन्निष्ठागमनभूमिपरिग्रहात् बो.भू.११४क/१४७.
bsam pa dang ldan pa
• वि. विवक्षावान् — {mi 'di shing gi bsam pa dang /} /{ldan pa yin par shes byas te//} पादपार्थविवक्षावान् पुरुषोऽयं प्रतीयते । त.स.५६क/५४२; आशयसहगतः — {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः सू.व्या.१४१क/१८; सचेतनः — {gang dag theg pa chen po rtag tu khong du chud par byed pa'i skyes bu dam pa de dag ni bsam pa dang ldan pa'o//} ते सत्पुरुषाः सचेतना ये महायानं सततसमितमवगाहयन्ति का.व्यू.२०६ख/२६४ • उ.प. आशयः — {byams pa dang snying rje chen po'i tshogs yang dag par sogs pas skyo ba med pa'i bsam pa dang ldan pa yin} अपरिखिन्नाशयश्च भवति महामैत्रीकृपासम्भारसम्भृततया द.भू.२१४क/२८; अभिप्रायः — {ded dpon chen po mkhas pas lam grogs yongs su gdon pa'i bsam pa dang ldan pa/} {grong rdal chen po'i sar phyin par bya bar 'dod pa ni} कुशलः सार्थवाहो महासार्थपरिकर्षणाभिप्रायो महानगरमनुप्रापयितुकामः द.भू.१८३ख/१३.
bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa
पा. आशयसहगतः चित्तोत्पादः— {bsam pa dang ldan pa'i sems bskyed pa ni gser bzang po dang 'dra ste/} {phan pa dang bde ba'i bsam pa gzhan du 'gyur ba mi sten pa'i phyir ro//} आशयसहगतश्चित्तोत्पादः कल्याणसुवर्णसदृशो हितसुखाध्याशयस्य विकाराभजनात् सू.व्या.१४१क/१८.
bsam pa dang bag la nyal ba thibs po rab tu rgyu ba
आशयानुशयगहनोपचारः — {de de lta bu'i shes par bya ba khong du chud pa'i blos sems can gyi sems thibs po rab tu rgyu ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te}…{bsam pa dang bag la nyal ba thibs po rab tu rgyu ba dang} स एवंज्ञानानुगतया बुद्ध्या सत्त्वचित्तगहनोपचारं च यथाभूतं प्रजानाति…आशयानुशयगहनोपचारं च द.भू.२५१ख/४९.
bsam pa dang bral ba
= {bsam bral/}
bsam pa dang sbyor ba mchog dang ldan pa
आशयप्रयोगवरोपेतः लो.को.२५०९.
bsam pa dang mos pa yangs pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa
पा. उदाराशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशः, धर्मालोकप्रवेशभेदः — {de chos snang ba la 'jug pa bcu yongs su gnon te}…{bsam pa dang mos pa yangs pa'i khams rnam par dpyad pa snang ba la 'jug pa dang} स दशभिर्धर्मालोकप्रवेशैराक्रमति…उदाराशयाधिमुक्तिधातुविचारणालोकप्रवेशेन च द.भू.२०४क/२४.
bsam pa dang bsam du med pa
वि. चिन्त्याचिन्त्यम् — {bsam pa dang bsam du med pa'i chos mngon par 'du bya ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} चिन्त्याचिन्त्यधर्माभिसंस्कारं च… यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
bsam pa dang bsam du med pa'i chos mngon par 'du bya ba
पा. चिन्त्याचिन्त्यधर्माभिसंस्कारः — {de byang chub sems dpa'i sa} ({dge ba'i blo gros} ){'di la gnas pa'i tshe/} {dge ba dang mi dge ba dang lung du ma bstan pa'i chos mngon par 'du bya ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}… {bsam pa dang bsam du med pa'i chos mngon par 'du bya ba dang} सोऽस्यां साधुमत्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः कुशलाकुशलाव्याकृतधर्माभिसंस्कारं च यथाभूतं प्रजानाति… चिन्त्याचिन्त्यधर्माभिसंस्कारं च द.भू.२५१ख/४९.
bsam pa dang lhag pa'i bsam pa'i sbyor ba
आशयाध्याशयप्रयोगः — {bsam pa dang lhag pa'i bsam pa'i sbyor ba ma tshang ba med pa} नाशयाध्याशयप्रयोगविकला शि.स.१५०ख/१४५.
bsam pa dang lhag pa'i bsam pas nan tan byed pa
पा. आशयाध्याशयप्रतिपत्तिः — {chos bzhi dang ldan}…{bzhi gang zhe na/} {'di lta ste/} {bsam pa dang lhag pa'i bsam pa nan tan byed pa dang} चतुर्भिः…धर्मैः समन्वागतः…कतमैश्चतुर्भि ? यदुत आरागा(आशया भो.पा.)ध्याशयप्रतिपत्त्या रा.प.२३२क/१२५.
bsam pa dang lhag pa'i bsam pas rab tu brtan pa
वि. आशयाध्याशयोपस्तब्धम् — {sems}… {bsam pa dang lhag pa'i bsam pas rab tu brtan pa}… {skye bar 'gyur} चित्तमुत्पद्यते… आशयाध्याशयोपस्तब्धम् द.भू.१७४ख/८.
bsam pa du ma tha dad
अनेकमतिभिन्नः लो.को.२५०९.
bsam pa drag
= {bsam pa drag po/}
bsam pa drag po
तीव्रं गौरवम् — {bcas pa'i kha na ma tho ba rnams dang rang bzhin gyi kha na ma tho ba rnams la yang bsam pa drag pos bslab pas} प्रज्ञप्तिसावद्येष्वपि प्रकृतिसावद्येष्विव तीव्रेण गौरवेण शिक्षणात् अभि.स.भा.५१ख/७१.
bsam pa gdug
वि. दुष्टाशयः — {tshig tu gzhan smra lus kyi spyod pa gzhan/} /{bsam pa gdug cing yid la gzhan du sems//} वागन्यथाऽन्यैव शरीरचेष्टा दुष्टाशयं मानसमन्यथैव । जा.मा.१६९क /१९४.
bsam pa rnam bcom pa
आशाविघातः — {de yi bsam pa rnam bcom pa'i/} /{gdung ba myur du zlog par mdzod//} आशाविघाते सन्तापस्तस्य तूर्णं निवार्यताम् ।। अ.क.५०ख/५.४४.
bsam pa rnam par dag pa
• सं. १. विशुद्ध आशयः — {phyogs bcu'i sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams la bsam pa rnam par dag pas phul zhing bsngos zin te} दशसु दिक्षु विशुद्धेनाशयेन बुद्धबोधिसत्त्वानां विसृष्टा भवन्ति विकल्पिताः बो.भू.६९ख/८९ २. विशुद्ध्याशयः — {lta ba dang nem nur dang dogs pa bstsal bas bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} दृष्टिकाङ्क्षाविमतिविलेखापनयनविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२१२क/२७ • पा. आशयविशुद्धिः, मूलभेदः — {rtsa ba gsum dran par bya ste byang chub tu sems bskyed pa dang bsam pa rnam par dag pa dang bdag tu 'dzin pa dang bdag gir 'dzin pa yongs su spong ba'o//} त्रीणि मूलानि स्मरेत्—बोधिचित्तोत्पादः, आशयविशुद्धिः, अहंकारममकारपरित्यागः कर्तव्यः वि.प्र.३१ख/४.५.
bsam pa rnam par dbye ba
आशयविभक्तिः — {bsam pa rnam par dbye ba'i tshul ji lta ba dang}…{chos ston te} यथाशयविभक्तितः…धर्मं देशयति द.भू.२५४क/५०.
bsam pa snod du gyur
वि. पात्रीकृताशयः — {de nas byang chub sems dpas de'i bsam pa snod du gyur cing chos mnyan pa la'ang yid rab tu 'dun par rig nas smras pa} अथैनं बोधिसत्त्वः पात्रीकृताशयं धर्मश्रवणप्रवणमानसमवेत्योवाच जा.मा.१९६ख/२२८.
bsam pa phun sum tshogs pa
पा. आशयसम्पत्तिः, सम्पत्तिभेदः — {phun sum tshogs pa gsum po sbyor ba phun sum tshogs pa dang bsam pa phun sum tshogs pa dang sngon gyi rgyu phun sum tshogs pa dang ldan pas} तिसृभिः सम्पत्तिभिः समन्वागतः…प्रयोगसम्पत्त्या आशयसम्पत्त्या पूर्वहेतुसम्पत्त्या च बो.भू.९८ख/१२५; आशयसम्पत् — {bsam pa phun sum tshogs pa gang zhe na} आशयसम्पत् कतमा बो.भू.९८ख/१२५.
bsam pa phrogs
वि. हृताशयः — {de nas zas dang rtse dga' btang /} /{legs bshad kyis ni bsam pa phrogs//} त्यक्ताहारविहारोऽथ सुभाषितकृ(हृ लि.पा.)ताशयः । अ.क.२८८ख/१०७.१०.
bsam pa blun po
वि. जडाशयः — {bdag ni 'phye min bdag lkugs min/} /{bsam pa blun po'ang bdag min te//} नाहं पङ्गुर्न मूकोऽहं नैव चाहं जडाशयः । अ.क.२९१क/३७.४४.
bsam pa ma dag
= {bsam pa ma dag pa/}
bsam pa ma dag pa
वि. अशुद्धाशयः — {de dag ni mdor bsdu na rnam pa bcur rig par bya ste/} {rigs la gnas pa dang}… {bsam pa ma dag pa dang}… {srid pa tha ma pa'o//} ते समासतो दश वेदितव्याः—गोत्रस्थः…अशुद्धाशयः …चरमभविकश्च बो.भू.१५६ख/२०२.
bsam pa mi mnyam
= {bsam pa mi mnyam pa/}
bsam pa mi mnyam pa
वि. विषमाशयः — {kye ma sems can 'di dag ni lta ba ngan par ltung ba dag ste/} {blo gros mi mnyam zhing bsam pa mi mnyam pa} कुदृष्टिपतिता बतेमे सत्त्वा विषममतयो विषमाशयाः द.भू.१९०ख/१७.
bsam pa min pa
वि. विमनाः — {de la des smras mdzes ma 'di/} /{bdag gi bsam pa min pa thob//} तमूचे देवकन्येयं प्राप्ता विमनसाऽऽत्मना । अ.क.१७९क/२०.४२.
bsam pa med
= {bsam med/}
bsam pa med pa
= {bsam med/}
bsam pa dman pa
हीनाशयः — {bsam pa dman pa rtogs pa dang} हीनाशयप्रतिवेधतः सू.व्या.१६७ख/५९.
bsam pa dman pa rtogs pa
पा. हीनाशयप्रतिवेधः, प्रतिवेधप्रायोगिकमनस्कारभेदः — {rtogs pa sbyor ba pa ni rnam pa bcu gcig tu rig par bya ste/} {glo bur ba nyid rtogs pa dang}…{bsam pa dman pa rtogs pa dang} प्रतिवेधप्रायोगिकश्च । स पुनरेकादशविधो वेदितव्यः— आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः… हीनाशयप्रतिवेधतः सू.व्या.१६७ख/५९.
bsam pa tshim par byed pa
वि. अभिप्रायाह्लादनकरः — {gang gis mngon par 'dod pa kha na ma tho ba med pas bsam pa tshim par byed pa de dag thams cad mchog tu brtse ba dang gus pa dang bkur sti dang snyan par smra ba sngon du song shing} यद्यस्याभिमतं तत् सर्वमनवद्यमभिप्रायाह्लादनकरं परमप्रेमगौरवसत्कारप्रियवचनपुरःसरम् बो.प.५६ख/१८.
bsam pa 'dzin par byed pa
वि. आशयग्राहकः — {gang gi phyir sangs rgyas dang rdo rje rnal 'byor ma rnams kyang bsam pa 'dzin par byed pa ste mchod pa la sogs pa'i dngos po 'dzin par byed pa ma yin pa'i phyir ro//} यस्मादाशयग्राहका बुद्धा वज्रयोगिन्यश्च न पूजादिवस्तुग्राहकाः वि.प्र.९४ख/३.५.
bsam pa rdzogs pa
= {bsam rdzogs/}
bsam pa bzang
= {bsam pa bzang po/}
bsam pa bzang po
• वि. कल्याणाशयः — {de yang dad pa dang ldan la dge zhing bsam pa bzang ba bdag la phan pa dang gzhan la phan pa la zhugs pa} स च श्राद्धो भद्रः कल्याणाशय आत्महितपरहितप्रतिपन्नः अ.श.२क/१ • ना. सुचिन्तिः, श्रेष्ठिदारकः — {de la tshong dpon gyi bu nor bzangs ni tshong dpon gyi bu brtul zhugs bzang po dang}…{bsam pa bzang po dang} तत्र सुधनः श्रेष्ठिदारकः सुव्रतेन च श्रेष्ठिदारकेण सार्धं… सुचिन्तिना च ग.व्यू.३१८ख/३९.
bsam pa bzang ba
= {bsam pa bzang po/}
bsam pa yangs pa
वि. विपुलाशयः — {de nas nor rnams ma lus pa/} /{gzhon nu bsam pa yangs pa yis/} /{byin nas} ततस्तदखिलं वित्तं वितीर्य विपुलाशयः । कुमारः अ.क.३२७ख/४१.४१; महाशयः— {blo che ba dang bsam yangs so//} महेच्छस्तु महाशयः अ.को.२०६क/३.१.३; महानाशयोऽभिलाषो यस्य सः महाशयः अ.वि.३.१.३.
bsam pa yongs su dag
= {bsam pa yongs su dag pa/}
bsam pa yongs su dag pa
• सं. १. आशयपरिशुद्धिः — {ser sna can la bsam pa yongs su dag pa zhes nga mi smra'o//} नाहं मत्सरिण आशयपरिशुद्धिं वदामि रा.प.२४२ख/१४१ २. आशयशुद्धता लो.को.२५०९ • वि. सुविशुद्धाशयः — {sems can}…{bsam pa yongs su dag pa} सुविशुद्धाशयानां…सत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
bsam pa rab bkrus
= {bsam pa rab bkrus pa/}
bsam pa rab bkrus pa
वि. प्रक्षालिताशयः — {bzod pas bsam pa rab bkrus pa/} /{rai ba ta yis de la smras//} क्षान्तिप्रक्षालिताशयः । तं रैवतोऽवदत् अ.क.२८४ख/१०५.३१.
bsam pa rab 'dar
वि. उत्कम्पिताशयः — {zhes pa de yi gdug pa'i tshig/} /{thos nas bsam pa rab 'dar zhing //} इति तस्या वचः श्रुत्वा क्रूरमुत्कम्पिताशयः । अ.क.५क/५०.४२.
bsam pa rab phyis
वि. उन्मार्जिताशयः — {ston pas chos bstan rab byung gis/} /{bsam pa rab phyis de dag} धर्मदेशनया शास्तुः प्रव्रज्योन्मार्जिताशयाः । अ.क.२६५क/९७.१०.
bsam pa la brten pa
वि. आशयसन्निश्रितः, ओ ता — {pha rol tu phyin pa sgom pa bsam pa la brten pa ni rnam pa drug ste} आशयसन्निश्रिता पारमिताभावना षडाकारा सू.व्या.१९८ख/१००.
bsam pa la yod pa
वि. आशयगतः — {blo gros chen po bstan pa ni byis pa'i bsam pa la yod pa'i lta bar byung ba yin te} देशना पुनर्महामते बालाशयगतदृष्टिप्रवृत्ता ल.अ.९२ख/३९.
bsam pa las 'das pa
वि. व्युत्थितचेताः — {rigs pa dang mi ldan pa'i tshig tsam las bsam pa las 'das pa'i rtog pa dang ldan pa gzhan de'i rang bzhin nges pa skye ba ma yin te} न हि वचनमात्रान्निर्युक्तिकात् परस्य प्रेक्षावतो व्युत्थितचेतसस्तत्स्वभावनिर्णयो ज्ञायते त.प.२४३क/९५८.
bsam pa las byung ba
वि. चिन्तामयः, ओ यी — {'dod pa na spyod pa ni thos pa dang bsam pa las byung ba yin no//} कामावचरं श्रुतचिन्तामयम् अभि.भा.५१ख/१०६७; {thos pa las byung ba'i shes rab la brten nas bsam pa las byung ba skye'o//} श्रुतमयीं प्रज्ञां निश्रित्य चिन्तामयी जायते अभि.भा.७ख/८९१.
bsam pa las byung ba nyid
औद्देशिकत्वम् — {de'i phyir brtag par bya ba bsam pa las byung ba nyid do//} (?) ततौ(तत) औद्देशिकत्वं पानीय(स्य) वि.सू.२७ख/३४.
bsam pa legs par mdzad pa
वि. सुचेतनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pas skyabs mdzod cig}… {bsam pa legs par mdzad pa} त्राणं भवाहि शुभपद्महस्त… सुचेतनकराय का.व्यू.२१५क/२७५.
bsam pa shin tu rnam par dag pa
सुविशुद्धाशयः लो. को.२५०९.
bsam pa shin tu sbyangs
= {bsam pa shin tu sbyangs pa/}
bsam pa shin tu sbyangs pa
वि. सुपरिशोधिताध्याशयः — {byang chub sems dpa'}…{bsam pa shin tu sbyangs pa} सुपरिशोधिताध्याशयानां बोधिसत्त्वानाम् द.भू.१७१क/५.
bsam pa shes
= {bsam pa shes pa/}
bsam pa shes pa
वि. आशयज्ञः — {skyes bu des gzhon nu de dag gi bsam pa shes pas} स च पुरुषस्तेषां कुमारकाणामाशयज्ञः स.पु.३०क/५२; {brgya byin bsam pa shes pa yis//} शक्रेण…आशयज्ञेन अ.क.२७क/५३.२.
bsam pa sems pa
क्रि. अभिप्रायं चिन्तयति — {gang gi tshe dri za de dag bsam pa sems pa} यदा ते गन्धर्वा अभिप्रायं चिन्तयन्ति का.व्यू.२२५ख/२८८.
bsam pa lhag pa
अध्याशयः — {'phags rigs bzhi la dga' zhing g}.{yo med tshul 'chos med/} /{bag yod de dag bsam pa lhag pas rab tu sbyor//} चतुरार्यवंशनिरता अकुहा अशाठ्या अध्याशयेन च प्रयुज्यति सोऽप्रमत्तः रा.प.२३३ख/१२७; द्र. {lhag pa'i bsam pa/}
bsam pa'i khams
आशयधातुः — {phyir zhing de'i bsam pa'i khams yongs su dag par 'gyur ro//} तस्य भूयस्या मात्रया आशयधातुश्च विशुद्ध्यति द.भू.२०८क/२५.
bsam pa'i rgyal po
ना. चिन्ताराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' bsam pa'i rgyal po la stsogs pa} चिन्ताराजबोधिसत्त्वप्रमुखेन ग.व्यू.३४६ख/६५.
वि. सुप्रतिष्ठिताशयबलः — {de ltar des byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba 'di thob pas}…{bsam pa'i stobs shin tu brtan pa yin} स एवमिमामचलां बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तः सुप्रतिष्ठिताशयबलश्च भवति द.भू.२४६क/४६.
bsam pa'i don
= {bsam don/}
bsam pa'i don thams cad 'byor pa rton pa
पा. सर्वचिन्तितार्थसमृद्ध्युपस्तम्भः, उपस्तम्भभेदः— {rton pa bco brgyad ni/} {lus rton pa dang}…{bsam pa'i don thams cad 'byor pa rton pa dang} अष्टादशोपस्तम्भाः — कायोपस्तम्भः… सर्वचिन्तितार्थसमृद्ध्युपस्तम्भः अभि.स.भा.७९क/१०८.
bsam pa'i gdung ba
चिन्तातापः — {de yi rkang stegs zla shel gyi/} /{rang bzhin la ni 'phos gyur cing /} /{mdun du rab btud slong ba rnams/} /{slar yang bsam pa'i gdung ba btang //} चन्द्रकान्तमये तस्य संक्रान्ताः प्रणताः पुरः । पादपीठे पुनश्चिन्तातापं तत्यजुरर्थिनः ।। अ.क.३७ख/५५.९.
bsam pa'i bdag nyid che
आशयमाहात्म्यम् — {snga mar bsam pa'i bdag nyid che/} /{'dir ni mngon par 'byor pas brling //} पूर्वत्राशयमाहात्म्यमत्राभ्युदयगौरवम् । का.आ.३३२क/२.३००.
bsam pa'i dpung gnyen
वि. चिन्तापरायणः — {gzhan gyi bsam pa'i dpung gnyen ni/} /{nor bu 'ga' zhig yod pa yin//} जायन्ते मणयः केचित् परचिन्तापरायणाः ।। अ.क.६२ख/६.१०८.
bsam pa'i ming
वि. भावसंज्ञः — {tshogs pa'i dbang gis 'dzin pa'i khams gang yin pa de ni lus kyi ming du 'gyur ro/} /{tshogs pa'i dbang gis gzung ba gang yin pa de ni bsam pa'i ming du 'gyur ro//} यो ग्राहको धातुः सामग्रीवशात् स कायसंज्ञो भवति; यो ग्राह्यः सामग्रीवशात् स भावसंज्ञो भवति वि.प्र.२३१ख/२.२९.
bsam pa'i tshul legs par shes pa
वि. आशयसुविधिज्ञः — {sems can thams cad kyi bsam pa'i tshul legs par shes pa} सर्वसत्त्वाशयसुविधिज्ञः र.वि.७५ख/४.
चिन्ताविषयः — {zhes bsam pa'i yul la 'jug par bya ba nyid de} इति वश्चिन्ताविषयमवतरत्येव वा.टी.५६क/९.
bsam par gyis
क्रि. चिन्त्यताम् — {tha snyad 'jug pa byed na ni/} /{'jig rten gzhan yang bsam par gyis//} वर्तते व्यवहारश्चेत् परलोकोऽपि चिन्त्यताम् ।। प्र.अ.५०क/५७.
bsam par bgyi
क्रि. चिन्तयामि — {khyod kyis bstan pa rang nyid kyi/} /{brtul zhugs bdag gis bsam par bgyi//} अहं तु भवताऽऽदिष्टं चिन्तयामि निजव्रतम् ।। अ.क.३२९क/४१.५६.
bsam par gtogs pa
वि. आशयगतः — {bsam par gtogs pa ni byang chub sems dpa'i phan pa'i bsam pa dang bde ba'i bsam pa ste/} {sems can rnams la snying brtse ba zhes bya'o//} आशयगतो हिताशयः सुखाशयश्च बोधिसत्त्वस्य सत्त्वेष्वनुकम्पेत्युच्यते बो.भू.१५७ख/२०७.
bsam par 'dod pa
वि. चिन्तयितुकामः — {byang chub sems dpa' ji skad thos pa'i chos rnams bsam par 'dod pa} बोधिसत्त्वः…यथाश्रुतान् धर्मांश्चिन्तयितुकामः बो.भू.६४ख/७६.
bsam par bya
= {bsam bya/}
bsam par bya ba
= {bsam bya/}
bsam par byas
= {bsam byas/}
bsam par byos
क्रि. चिन्त्यताम् — {rgyu yang 'dir ni bsam par byos//} कारणं त्वत्र चिन्त्यताम् का.आ.३२४क/२. ५६.
bsam par mdzod
क्रि. चिन्त्यताम् — {'di las lhag pa cung zad cig/} /{bskur 'os khyed rnams thams cad kyis/} /{bsam par mdzod} उचितं चिन्त्यतां किंचित् प्रेषणीयमतोऽधिकम् । अ.क.३०८क/४०.१४; विचिन्त्यताम् — {gzi brjid gter de rab tu 'gugs pa yi/} /{gnod med rigs pa ci yang bsam par mdzod//} तेजोनिधेरानयने तु तस्य विचिन्त्यतां काऽप्यनपाययुक्तिः ।। अ.क.११९क/६५.२०.
bsam pas gdungs pa
वि. चिन्तातप्तः — {longs spyod las ni chags bral bdag/} /{dga' ba'i rab byung blangs nas ni/} /{nags su gnas shing bsam pa yis/} /{gdungs pa sems kyi gzir ba 'phrog//} भोगाद्विरक्तः प्रव्रज्यामादाय दयितां वने । विहरामि हरन् चिन्तां चिन्तातप्तस्य चेतसः ।। अ.क.३२८क/४१.४६.
bsam pas byin
आशादत्तः लो.को.२५०९.
bsam pas byin pa
= {bsam pas byin/}
bsam pas zil non
वि. चिन्ताक्रान्तः, ओ ता— {tho rangs bsam pas zil non des/} /{'gro dang sdod par nus ma gyur//} प्रातर्न गन्तुं न स्थातुं चिन्ताक्रान्ता शशाक सा ।। अ.क.१४८ख/१४.११३.
bsam phyod
> हेतुरम्, संख्याविशेषः — {brgya stong phrag brgya na bye ba'o//}…{thung thung thung thung na bsam phyod do//} शतं शतसहस्राणां कोटिः… वितूर्णं वितूर्णानां हेतुरम् ग.व्यू.३क/१०३; वरणम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can bsam phyod kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्ववरणस्य ग.व्यू.३७०क/८२; अचिन्त्यम् — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can bsam phyod kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वाचिन्त्यस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
bsam phyod la bsgres pa
अचिन्त्यपरिवर्तः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can bsam phyod la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय…न सत्त्वाचिन्त्यपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
bsam bya
• क्रि. १. चिन्तयेत् — {hU}~ {M yig gis sna tshogs rdo rje bsam par bya} हूँकारेण विश्ववज्रं चिन्तयेत् ख.टी.१६३क/२४५; विचिन्तयेत् — {tshogs kyi 'khor lo'i cho gas dpa' bo dang dpa' bo'i dbang phyug ma rnams kyi gnas rnams bsam par bya'o//} वीरवीरेश्वरीणां गणचक्रविधानेन स्थानानि विचिन्तयेत् वि.प्र.१६१ख/३.१२६; चिन्त्यताम् — {nges par sbyor ba zhes bya ba 'di gang gi chos yin zhes bsam par bya'o//} नियोगो नामायं हि कस्य धर्म इति चिन्त्यताम् प्र.अ.७क/९ २. चिन्त्यते — {smra ba po rab tu byed pa mdzad par rtsol ba'i dgos pa dang nyan pa rnams nyan pa'i dgos pa yang 'dir bsam par bya ste} प्रयोजनं चात्र वक्तुः प्रकरणकरणव्यापारस्य चिन्त्यते, श्रोतुश्च श्रवणव्यापारस्य न्या.टी.३७क/११ • कृ. चिन्त्यम् — {chos de ni don rnam pa lnga'i dbang du byas nas ston te/} {bsgrub par bya ba dang bye brag tu shes par bya ba dang bsam par bya ba dang bsam gyis mi khyab pa dang yongs su grub pa rtogs pa'i don} स हि धर्मः पञ्चविधमर्थमधिकृत्य देशितः साध्यं व्युत्पाद्यं चिन्त्यमचिन्त्यं परिनिष्पन्नं चाधिगमार्थम् सू.व्या.१३०क/२; चिन्तयितव्यम् — {yid kyis bsam par bya'o//} मनसा चिन्तयितव्यम् बो.प.९२क/५५; ध्येयम् — {bsam gtan bsam bya bsam gtan pa/} /{spong dang bden pa mthong ba dang /} /{de dag rtog pa tsam yin par/} /{gang gis rtogs pa de 'grol lo//} ध्याता ध्यानं च ध्येयं च प्रहाणं सत्यदर्शनम् । कल्पनामात्रमेवेदं यो बुध्यति स मुच्यते ।। ल.अ.१०३ख/५०; सम्भावनीयम् — {gzhan du ni bsam par bya ba ma yin no//} नान्यथा सम्भावनीयम् प्र.अ.६३क/७१; समन्वाहर्तव्यम् — {der byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'ongs nas byin gyi rlabs 'di ltar bsam par bya ste} तत्र बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन उपसंक्रम्य एवमधिष्ठानं समन्वाहर्तव्यम् अ.सा.३३७क/१९० • सं. चिन्ता — {rtags ngo bo ji lta bu zhig las don rtogs par bya zhes bsam par bya ba la} किंरूपाद् हेतोरनुमेयोऽर्थो ज्ञातव्य इति चिन्तायाम् हे.बि.२५४क/७१.
• वि. निश्चेष्टः — {bsam bral dus kyi kha sgor gnas/} /{de dag rnams kyis cho nge bton//} निश्चेष्टाः कालवक्त्राग्रवर्तिनस्ते प्रचुक्रुशुः ।। अ.क.२७५ख/१०२.११ • सं. नैराश्यम् — {zhes brjod mi bdag la gsol nas/} /{bsam bral dug gis gzir ba de//} इत्युक्त्वा नृपमामन्त्र्य स नैराश्यविषातुरः । अ.क.१८०क/७९.५५.
bsam mi khyab
= {bsam gyis mi khyab pa/}
bsam mi khyab pa
= {bsam gyis mi khyab pa/}
bsam mi khyab 'bar
वि. अमितद्युतिः — {bsam mi khyab 'bar sum cu rtsa gnyis po/} /{'di dag ston pas mi dbang mtshan du gsungs//} द्वात्रिंशदेतान्यमितद्युतीनि नरेन्द्रचिह्नानि वदन्ति शास्तुः ।। र.वि.१२१क/९५.
bsam min
= {bsam min pa/}
bsam min pa
वि. अचिन्त्यम् — {bsam min pa yi byed po yang /} /{bsam min brjod pas ci zhig bya//} अचिन्त्यस्य च कर्तृत्वमप्यचिन्त्यं किमुच्यते ।। बो.अ.३५ख/९.१२१.
bsam med
वि. अचिन्त्यः — {bsam med gnyis med rtog med pa/} /{dag gsal gnyen po'i phyogs nyid kyis//} अचिन्त्याद्वयनिष्कल्पशुद्धिव्यक्तिविपक्षतः । र.वि.७९ख/११; {ljags ring mtha' med bsam med pa/} /{ro bro ba yi mchog nyid dang //} प्रभूतजिह्वताऽनन्ताचिन्त्यरसरसाग्रता । र.वि.१२१क/९५; निरभिप्रायः — {bsam pa med pa'i dngos po 'di dag ci la ltos she na} ननु निरभिप्रायाणां भावानां केयमपेक्षा त.प.१८२ख/८१; निश्चिन्तः — {zas kyi bya ba byas pa dang /} /{bsam pa med par lus bsrang nas//} कृतभक्तपिण्डो निश्चि(न्)तमृजुं संस्थाप्य वै तनुम् । ल.अ.१७१ख/१३०.
bsam med nyid
अचिन्त्यता— {brtag min phyir dang brjod min phyir/} /{'phags pas mkhyen phyir bsam med nyid//} अतर्क्यत्वादलाप्यत्वादार्यज्ञानादचिन्त्यता । र.वि.८०क/११.
bsam tshogs
चिन्ताचयः — {byams pas 'khrul bzhin bzod pas nyes byas bzhin dang shes rab kyis ni bsam tshogs bzhin//} मैत्रीव स्खलितं क्षमेव कुकृतं प्रज्ञेव चिन्ताचयम् अ.क.१८क/५१.४४.
bsam rdzogs
वि. पूरिताशयः — {byang chub yon tan kun gyis bsam rdzogs nas/} /{de dag ring por mi thogs mi mchog 'gyur//} सर्वबोधिगुणपूरिताशयाः ते भवन्ति नचिरान्नरोत्तमाः ।। रा.प.२४४ख/१४३; पूर्णमनोरथः लो.को.२५०९.
bsam bzhin skye ba
सञ्चिन्त्योपपत्तिः लो.को.२५०९.
bsam yangs
= {bsam pa yangs pa/}
bsam yas
वि. अचिन्त्यः — {bskal pa bye ba khrag khrig bsam yas su//} कल्पकोटिनयुतानचिन्तियान् रा.प.२२९ख/१२२; सू.अ.१५७ख/४४.
bsams
• क्रि. ( {sems} इत्यस्य भूत.) १. अचिन्तयत्— {de yis bsams pa bdag la yang /} /{ma la gnod byas sdig pa yod//} सोऽचिन्तयन्ममाप्यस्ति पापं मातुः कृतागसः । अ.क.२४६क/९२.४४; समचिन्तयत्— {gnyid kyis dbul ba de yis ni/} /{rang gi khyim du yun ring bsams//} निद्रादरिद्रः स्वगृहे स चिरं समचिन्तयत् ।। अ.क.२८९क/१०७.१०; अमन्यत — {brgya byin gyis springs pa/} /{thams cad mchog ldan yin par bsams//} शक्रप्रहितं सर्वं दिव्यममन्यत अ.क.२३६क/२७.१७; {bla ma bsten pa'i brtul zhugs dang mtshungs pa/} /{dam pa'i spyod pa gzhan dag med par bsams//} गुरुसेवाव्रतसदृशं नान्यममन्यन्त सद्वृत्तम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३८; बुद्धिरभवत् — {des bsams pa} तस्य बुद्धिरभवत् जा.मा.८ख/८; मेने — {nyin par de dang dga' byed cing /} /{mtshan mo yang ni sa bdag dang /} /{sbas pa'i 'dod ldan mdza' bos ni/} / ग्. {yon ma'i spyod pa nyid la bsams//} रममाणा दिवा तेन निशायां च महीभुजा । मेने वामाचरिततां तां प्रियो गूढकामुकः ।। अ.क.१४८ख/१४; विममर्श — {'dod pa'i rang bzhin can yin pa'i phyir de 'phrog pa'i thabs bsams so//} लोलस्वभावत्वात्तदपहरणोपायं विममर्श जा.मा.१११ख/१२९; प्रदध्यौ — {sa 'dzin rnam par zhig pa der/} /{thugs ni byung bzhin de yis bsams//} विशीर्णभूधरे तस्मिन् स प्रदध्यौ विषण्णधीः । अ.क.२२६ख/२५.२५; चिन्तामापेदे — {des}…{bsams pa} सः…चिन्तामापेदे अ.श.९४क/८४ २. मन्येत— {de nyid skyes bu byis pa'i rang bzhin can shes rab 'chal pa'i rang bzhin can gyis yongs su longs spyod par bsams te} तदेव बालजातीयो दुष्प्रज्ञजातीयः पुरुषः परिभोक्तव्यं मन्येत अ.सा.१३४क/७७ ३. चिन्तयति — {des bsams pa} स चिन्तयति अ.श.११९क/१०८; चिन्त्यते — {ji lta ji ltar don bsams pa/} /{de lta de ltar rnam 'bral zhes//} यथा यथाऽर्थाश्चिन्त्यन्ते विशीर्यन्ते तथा तथा ।। प्र.वा.१२६ख/२.२०९; संलक्षयति — {bran gyis bsams pa/} {skyong bas ded dpon sbran grang snyam mo//} दासकः संलक्षयति—पालकः सार्थवाहं शब्दापयिष्यति वि.व.२५५क/२.१५७; • = {bsams pa/}
bsams na
चिन्तेत् — {rdo rje can gyis sta re sogs/} /{gsheg cing gtub par bsams na ni//} स्फालनं कुट्टनं चिन्तेत् कुठाराद्यद्धि वज्रिणः । गु.स.१२९क/८४.
bsams pa
• भू.का.कृ. चिन्तितः — {bdag nyid kyis bsams pa gang yin pa de ni rtogs pa'o//} मतं यत् स्वयं चिन्तितम् अभि.भा.२०६क/६९१; {bdag gis ci bsams mchog tu smad 'os 'di//} किं चिन्तितं निन्द्यपरं मयैतत् अ.क.२०२क/२२.९२; सञ्चिन्तितः— {gang zhig bsams pa nyid na 'dar ba skyed byed de ni thos par yongs mi bzod//} यत्सञ्चिन्तितमेव कम्पजनकं श्रोतुं न तत् शक्यते अ.क.३१६ख/४०.११०; चिन्तयितुं प्रवृत्तः — {des bsams pa} सा चिन्तयितुं प्रवृत्ता अ.श.१५०क/१४०; अभिप्रेतः — {de la 'dun pa ni bsams pa'i dngos po la 'dod pa ste} तत्र छन्दोऽभिप्रेते वस्तुन्यभिलाषः त्रि.भा.१५५क/५२; अभिमतः — {blta ba dang mnyan par bya ba la sogs pa'i yul bsams pa'i dngos po gang yin pa de ni bsams pa'o//} दर्शनश्रवणादिक्रियाविषयत्वेन यदभिमतं वस्तु तदभिप्रेतम् त्रि.भा.१५५क/५२; ध्यातः — {mig stong ldan pa'i tshig gis ni/} /{bi shwa karmas sprul pa'i snod/} /{bsams pa tsam gyis de yi ni/} /{lag tu 'phral la byung bar gyur//} ध्यातमात्रं सहस्राक्षवचसा विश्वकर्मणा । निर्मितं सहसा तस्य प(पा लि.पा.)त्रमाविरभूत्करे ।। अ.क.३५५ख/४७.५२; अभिसंहितः — {gang bsams pa de dang 'brel bas ma bsams pa blangs pa ni brkus pa ma yin no//} न हारे(? रो) यदभिसंहितं तत्सम्बन्धादनाभि(नभि भो.पा.)संहितस्यापक्रमः(मे) वि.सू.१६ख/१८ • सं. १. भावः — {de lta yin dang khyod nal phrug nyid du 'gyur ro snyam du bsams pa yin no//} ततश्च जारजातत्वमापन्नं भवत इति भावः त.प.२८७ख/१०३७; अभिप्रायः — {de'i sde'i gang zag btags par yod pa yin pas nyes pa med do snyam du bsams pa'o//} तन्निकाये प्रज्ञप्तिसत् पुद्गल इत्यदोष एष इत्यभिप्रायः अभि.स्फु.३१३ख/११९१ २. चिन्ता — {yun ring bsams pas don gnyer ba/}… {de'i/} /{bag mar slong ba'i skyes pa 'ongs//} तस्याश्चिरचिन्ताभिरर्थितः । वरः… वरणार्थी समाययौ ।। अ.क.३२३ख/४०.१९३; {gnyis ka nyams pas de yi ni/} /{bsams pa mig ni g}.{yo med gyur//} स बभूवोभयभ्रंशाच्चिन्तानिश्चललोचनः ।। अ.क.१५१क/१४.१३७; प्रेक्षा — {bzhad gad bya bar bsams pas kyang rung ste sngangs par 'dod pas 'jigs pa'i rgyu nye bar sgrub pa sngon du btang bas}…{go bar byed na} हासप्रेक्षयाऽपि भीषणच्छन्देन भयनिमित्तोपसंहारपूर्वकं विज्ञपने वि.सू.४५क/५६; चिन्तनम् — {log pa'i bstan bcos thos pa dang bsams pa las bsgos pa'i bag chags yongs su smin pa} मिथ्याशास्त्रश्रवणचिन्तनाहितवासनापरिपाकः त.प.११५ख/६८१ ३. आशंसनम्, प्रार्थनम् — {phan par bsams pa tsam gyis kyang /} /{sangs rgyas mchod las khyad 'phags na//} हिताशंसनमात्रेण बुद्धपूजा विशिष्यते । बो.अ.३क/१.२७; • = {bsams/} ।। • (द्र.— {rnam bsams pa/} {yang dag par bsams pa/} {rab tu bsams/} {yid la bsams pa/}).
bsams pa las byung
= {bsams pa las byung ba/}
bsams pa las byung ba
वि. चिन्तामयः, ओ यी — {de yang thos pa las byung ba dang bsams pa las byung ba dang bsgoms pa las byung ba ste} स पुनः श्रुतमयश्चिन्तामयो भावनामयश्च त्रि.भा.१५५ख/५४; {thos pa dang bsams pa dang bsgoms pa las byung ba'i shes rab gang zag pa dang bcas pa} याऽपि च श्रुतचिन्ताभावनामयी सास्रवा प्रज्ञा अभि.भा.२७क/१२; = {bsam pa las byung ba/}
bsams pa las byung ba'i shes rab
पा. चिन्तामयी प्रज्ञा — {thos pa dang bsams pa dang bsgoms pa las byung ba'i shes rab gang zag pa dang bcas pa} याऽपि च श्रुतचिन्ताभावनामयी सास्रवा प्रज्ञा अभि.भा.२७क/१२.
bsams pa las byung ba'i sems kyis so sor brtag pa
चिन्तामयी चित्तप्रतिसंख्या लो.को.२५१०.
bsams pa'i rgya mtsho
चिन्ताजलधिः — {des sdug pa dang bral ba'i mya ngan shin tu che ba skyes nas mchi ma'i sprin 'thibs po'i gdong gis bsams pa'i rgya mtshor zhugs pa na} सोऽतीव समुपजातप्रियाविरहशोकाश्रुदुर्दिनवदनश्चिन्ताजलधिमवगाहमानः त.प.२६६क/१००१.
bsams pa'i don
चिन्तितार्थः — {nam mkha'i 'du shes gzhan gyur na/} /{bsams pa'i don ni 'byor pa dang /} /{'gro gzugs rnam par 'byed pa la/} /{'byor pa dam pa 'thob par 'gyur//} आकाशसंज्ञाव्यावृत्तौ विभुत्वं लभ्यते परम् । चिन्तितार्थसमृद्धौ च गतिरूपविभावने ।। सू.अ.१५७ख/४४.
bsams pa'i 'bras bu
१. चिन्तितफलम् — {bsams pa'i 'bras bu ster bar byed pa} चिन्तितफलदाता बो.प.७२क/४१ २. अभिप्रायकार्यत्वम् — {bsams pa'i 'bras bu'i sgra ni dngos kho nar 'dod de} अभिप्रायकार्यत्वं च वास्तवमेव शब्दस्य न्या.टी.७१ख/१८७.
bsams pa'i 'bras bu ster bar byed pa
वि. चिन्तितफलदाता— {yid bzhin gyi nor bu zhes bya ba ni bsams pa'i 'bras bu ster bar byed pa'i rin po che'i khyad par ro//} चिन्तामणिरिति चिन्तितफलदाता रत्नविशेषः बो.प.७२क/४१.
bsams pa'i las
पा. चेतयित्वा कर्म, कर्मभेदः — {drang srong mchog des mdo las sems pa'i las dang bsams pa'i las so zhes gsungs so//} तेन परमर्षिणा चेतना कर्म,चेतयित्वा च कर्मेत्युक्तं सूत्रे प्र.प.१०२क/१३३.
bsams pas non
वि. चिन्ताक्रान्तः — {yid la re ba bsams pas non//} चिन्ताक्रान्तमनोरथः अ.क.२०४क/२३.१०.
bsams pas 'byung ba
भू.का.कृ. ( {bsams pa las byung ba} इत्यस्य स्थाने) विचिन्तितः, ओ ता— {lha yi dga' ba rnam mang ji snyed pa/} /{yid kyis bsams pas 'byung ba dpal ldan pa//} या काचि रतिवियूहा दिव्या मनसा विचिन्तिता श्रीमान् । ल.वि.२३क/२६.
bsams byung
वि. चिन्तामयः — {sbyor byung de gnyis kho na'i yid/} /{thos dang bsams byung la sogs pa//} प्रयोगजास्तयोरेव श्रुतचिन्तामयादिकाः । अभि.को.६क/२.५३.
bsams bzhin pa
सञ्चेतनम् — {bsams bzhin pa dang rdzogs pa dang /} /{mi 'gyod gnyen po med pa dang /} /{'khor dang rnam par smin pa las/} /{bsags pa'i las shes bya ba yin//} सञ्चेतनसमाप्तिभ्यां निष्कौकृत्यविपक्षतः । परिवाराद् विपाकाच्च कर्मोपचितमुच्यते ।। अभि.को.१५ख/४.१२०.
bsal
• क्रि. ( {sel} इत्यस्या भवि., भूत.) १. जहाति — {srog chags rnams kyi the tshom mya ngan bsal//} काङ्क्षां च शोकं च जहाति प्राणिनाम् । स.पु.२५ख/४४; निराक्रियते — {sgra rtag pa nyid du dam bca' ba ni mi rtag pa nyid du rjes su dpag pas grub pa bsal to//} शब्दस्य प्रतिज्ञातं नित्यत्वमनित्यत्वेनानुमानसिद्धेन निराक्रियते न्या.टी.७१क/१८३; अपोद्यते — {tshad ma nyid ni bsal ba min//} न प्रामाण्यमपोद्यते त.प.२२७ख/९२६; नाशयति— {sems can rnams kyi klad nad tsam/} /{bsal lo//} शिरःशूलानि सत्त्वानां नाशयामि बो.अ.३क/१.२१ २. अपनयेत् — {sems can thams cad kyi nyon mongs pa'i dri nga ba rnams bsal lo//} सर्वसत्त्वानां सर्वक्लेशवासनामपनयेयम् शि.स.१८७ख/१८६; • = {bsal ba/}
bsal gyur
= {bsal bar gyur pa/}
bsal te 'ongs pa
वि. आवीतः म.व्यु.४५७८ (७१क); मि.को.१०१क ।
bsal du gsol
क्रि. अपनयतु — {bcom ldan the tshom bsal du gsol//} भगवान् संशयमपनयतु हे.त.१९ख/६२; नाशयतु — {'jigs pa myur du bsal du gsol//} भयं नाशयत द्रुतम् बो.अ.६क/२.५४.
bsal 'dod
= {bsal bar 'dod pa/}
bsal snod
मोचनघटिका — {snga ma gzhug pa'i phyir bsal snod bcang bar bya'o//} मोचनघटिकायाः पूर्वावतारणार्थं वा(धा भो.पा.)रणम् वि.सू.३९ख/४९.
bsal ba
• सं. १. निरासः, विप्रतिपत्त्यादेः — {ma 'khrul ba smos pa ni log par rtogs pa bsal ba'i phyir yin no//} अभ्रान्तग्रहणं विप्रतिपत्तिनिरासार्थम् न्या.टी.४१क/४६; निराकृतिः — {rnam pa de dag nyid kyis ni/} /{gsal ba dang ni rnam pa dag/}…{bsal//} एतेनैव प्रकारेण व्यक्त्याकृत्योर्निराकृतिः । त.स.३३क/३४६; निवृत्तिः — {mtshan nyid de gnyi ga yang log par rtogs pa bsal ba'i phyir yin gyi/} {rjes su dpag pa bsal ba'i phyir ni ma yin te} एतच्च लक्षणद्वयं विप्रतिपत्तिनिरासार्थम्, न त्वनुमाननिवृत्त्यर्थम् न्या.टी.४०ख/४४; विनिवृत्तिः — {dri mi zhim pa bsal ba'i phyir bdug spos blugs so//} दौर्गन्ध्यविनिवृत्तये धूपदानम् वि.सू.६क/६; अपनयः — {the tshom byung ngo cog bsal ba'i phyir chos bstan pa dang 'bel ba'i gtam rnam par nges par bya ba'o//} उत्पन्नोत्पन्नानां च संशयानामपनयाय या धर्मदेशना सांकथ्यविनिश्चयक्रिया बो.भू.११६ख/१५०; {kun tu rmongs pa rnams kyi kun tu rmongs pa ma lus pa bsal ba'i phyir} सम्मूढानां तत्सम्मोहाशेषापनयाय बो.भू.६१क/७९; अपगमः — {yid mi dga' ba bsal ba'i phyir} दौर्मनस्यापगमाय बो.भू.१८८क/२५०; विगमः — {rtsol bas bsgribs pa bsal ba'i phyir} प्रयत्नादावरणविगमात् प्र.अ.३८ख/४४; अपोहः — {de yi srid pa bsgrub pa ni/} /{gzhan ni smra bar ma byas na/} /{gnod pa can bsal ba tsam gyis/} /{de ni srid par rtogs par 'gyur//} अनुक्तेऽप्यथ वा तस्मिंस्तस्य सम्भवसाधने । बाधकापोहमात्रेण गम्यते तस्य सम्भवः ।। त.स.१२६ख/१०८९; व्यपोहः — {rtag pa'i rdzas ni bsal ba yis/} /{de yang mi srid mtshan nyid yin//} नित्यद्रव्यव्यपोहेन तेऽप्यसम्भविलक्षणाः ।। त.स.३१क/३२४; व्युदासः — {rang gi ngo bo smos pa ni brjod par bya ba bsal ba'i don du'o//} स्वरूपग्रहणमभिधेयव्युदासार्थम् त.प.२१५क/९००; {'khrul pa bsal ba'i phyir} भ्रान्तिव्युदासार्थम् प्र.अ.१२४क/४६८; प्रतीकारः — {'di bkres pa'i sdug bsngal bsal ba'i rgyu} अस्याः क्षुद्दुःखप्रतीकारहेतुः जा.मा.५क/३; विनोदः — {bdag nyid kyi lung dang rtogs pa la nem nur za ba bsal ba'i phyir} आगमाधिगमयोरात्मनः काङ्क्षाविनोदार्थम् वि.सू.६३ख/८०; अपायः — {de ni rigs la yang mtshungs te/} {gsal ba rnams bsal na rigs 'ba' zhig 'dug pa'i phyir ro//} तत्तुल्यं जातावपि, व्यक्तीनामपाये केवलायाः जातेरवस्थानात् प्र.वृ.२८७ख/३०; अपवादः — {chos can la ni tshogs pa dag/} /{bsal ba 'gal ba ma yin te//} समुदायापवादो हि न धर्मिणि विरुध्यते । प्र.वा.१४१क/४.४१; प्रहाणम् — {nad byung ba bsal ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa dang} उत्पन्नस्याबाधस्य प्रहाणकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; विभवः — {bsal zhes bya ba ni spangs pa dang btang ba'o//} विभव उच्यते प्रहाणं त्यागः बो.भू.२८क/३४; हानिः — {the tshom bsal ba rtogs pa} संशयहानिबोधः सू.व्या.२५०क/१६७; त्यागः— {skyon rnams bsal bar 'dod pa yis//} दोषत्यागाभिवाञ्छया त.स.२२ख/२४२; निर्वेदः— {mngon par zhen pa thams cad bsal ba'i phyir pham pa med pa'i sems skyed cig} अपराजितचित्तं सर्वाभिनिवेशनिर्वेदाय…उत्पादयितव्यम् ग.व्यू.३९ख/१३४; विनयः — {de la ser sna'i dri ma bsal ba ni/} {sems kyi kun tu 'dzin pa yongs su btang ba'i phyir ro//} तत्र मात्सर्यमलविनयश्चित्ताग्रहपरित्यागात् बो.भू.७२क/९२; निराकरणम् — {log par rtogs pa bsal ba'i sgo nas so sor bstan pa ni bstan to//} विप्रतिपत्तिनिराकरणेन प्रतिपाद्यते व्युत्पाद्यते न्या.टी.३९ख/३४; {gzhan gyi phyogs bsal ba} परपक्षनिराकरणम् वा.टी.७२क/२७; वारणम् — {mngon sum nyid gnas 'di rnams na/} /{rjes su dpag bya nyid bsal ba//} प्रत्यक्षत्वे स्थिते चास्यामनुमेयत्ववारणम् । त.स.५९क/५६५; निवारणम् — {zhe sdang la sogs pa mi mthun pa'i phyogs bsal na} विपक्षविद्वेषादिनिवारणे प्र.अ.१००ख/१०८; व्यावर्तनम् — {de dag ni gzhan gyi rmongs pa bsal ba'i don du 'dod pa yin no//} परव्यामोहव्यावर्तनं तु तेषामर्थोऽभिमतः प्र.अ.१२८क /४७२; निवर्तनम् — {sna tshogs pa yi nad/} /{bsal na} नानारोगनिवर्तने त.स.२७ख/२९६; अपनयनम् — {de 'thob pa'i gegs bsal ba'i phyir} तत्प्राप्तिविबन्धापनयनात् अभि.स्फु.१८७क/९४४; विनोदनम् — {mya ngan bsal ba} शोकविनोदनम् क.त.४५०५; म.व्यु.२६०५ (४९क); प्रतिविनोदनम् — {mya ngan dang 'gyod pa bsal bas bsnyen bkur byed pa} शोककौकृत्यप्रतिविनोदनपरिचर्या बो.भू.४५क/५९; अपकर्षणम् — {chu la sogs pa la ni bcom pas ro la sogs pa bsal bar mi 'thad pa'i phyir ro//} जलादिषूपक्रमेण रसाद्यपकर्षणानुपपत्तेः अभि.स्फु.१६०ख/८९०; निष्कर्षणम् — {btsun pa shA ra dwa ti'i bu 'ong ba zhes bya ba de ni bsdu ba'i tshig go/} {btsun pa shA ra dwa ti'i bu 'gro ba zhes bya ba de ni bsal ba'i tshig go/} अगतिरिति भदन्त शारद्वतीपुत्र सङ्कर्षणपदमेतत् । गतिरिति भदन्त शारद्वतीपुत्र निष्कर्षणपदमेतत् । प्र.प.३७ख/४१; विनाशनम् — {dper na mar me ma 'ongs pa'i mun pa bsal bar nus pa} यथा प्रदीपस्यानागतस्य तमोविनाशने सामर्थ्यम् अभि. स्फु.१७४ख/९२३; विधमनम् — {nyi mas mun bsal gang lags} तमोविधमने भानोर्यः श.बु.१११ख/४५; उद्घाटनम् — {mun pa bsal ba dang po chung ngu'i tshad} तमस उद्घाटन(ने) प्रथममृदुमात्रा वि.प्र.१५९क/१.८ २. = {bsal ba nyid} अपकर्षणता — {bstan pa nub par byed pa dam pa'i chos ltar bcos pa rnams yongs su shes pa dang bstan pa dang bsal bas chos kyi tshul yun ring por yongs su sdud cing yang dag par 'dzin pa} धर्मनेत्र्याश्च दीर्घकालं परिकर्षणं सन्धारणं सद्धर्मप्रतिरूपकाणां शासनान्तर्धायकानां परिज्ञानप्रकाशनापकर्षणतया बो.भू.३१ख/३८; प्रतिप्रस्रम्भणता — {sems can ngan song gi sar skyes pa rnams kyi ngan song gi sdug bsngal de'i mod la bsal ba'i phyir 'od zer 'gyed pa'i bsam gtan no//} अपायभूम्युपपन्नानां च सत्त्वानां तत्कालापायिकदुःखप्रतिप्रस्रम्भणतायै रश्मिप्रमोचकं ध्यानम् बो.भू.११२ख/१४५ • कृ. १. निराकृतः — {rjes su dpag pas bsal ba ni sgra rtag go zhes bya ba lta bu ste} अनुमाननिराकृतो यथा नित्यः शब्द इति न्या.टी.७०ख/१८३; {mngon sum gyis bsal ba} प्रत्यक्षनिराकृतः अभि.अ.५ख/७; {de 'dir rtag pa'i bdag nyid kyi/} /{yongs su gyur pa bsal ba} तदत्र नित्यसत्त्वस्य परिणामो निराकृतः । त.स.६०ख/५७८; विनिवारितः — {blo yi rnam pa'i sgra don yang /} /{gong du bsal ba nyid kyis na//} बुद्ध्याकारोऽपि शब्दार्थः प्रागेव विनिवारितः । त.स.३४क/३५५; निवर्तितः — {rtog pa dang bral ba smos pa nyid kyis rjes su dpag pa bsal ba yin} कल्पनापोढग्रहणेनैवानुमानं निवर्तितम् न्या.टी.४०ख/४५; प्रतिक्षिप्तः — {'bad mi dgos par de dag la/} /{rang las tshad ma nyid kyang bsal//} स्वतःप्रामाण्यमप्येषां प्रतिक्षिप्तमयत्नतः ।। त.स.१०२ख/९०३; प्रत्याख्यातः — {de ltar na nges par sbyor ba bsal ba yin no/} एवं नियोगः प्रत्याख्यातः प्र.अ.१३क/१५; विधूतः — {rtog pa'i dra ba rnams bsal ba} विधूतकल्पनाजालम् प्र.वा.१२९क/२.२८१; {shes rab kyi nyi ma'i 'od zer snang bas ma rig pa'i mun pa ma lus pa bsal ba} प्रज्ञाभास्करतेजोऽवभासविधूतनिरवशेषाविद्यान्धकारः ग.व्यू.५१ख/१४५; व्याधूतः— {snying po ma yin pa yi tshul bsal ba dag} व्याधूतफल्गुक्रमाः प्र.अ.१क/३; व्यस्तः — {gtan tshigs the tshom la brjod phyir/} /{bsal ba gtan tshigs rten ma yin//} सन्दिग्धे हेतुवचनाद् व्यस्तो हेतोरनाश्रयः ।। प्र.वा.१४३क/४.९१; अपोढः — {de ni bsal te/} {bdag gzhan yin pa'i phyir de ni bor bar 'gyur ro+o//} अपोढम् अपास्तं तद् भवति; आत्मनोऽन्यत्वात् अभि.स्फु.३१९क/१२०४; अपास्तः — {bsal zhes bya ba 'di sun phyung ba ste} अपास्तमिति प्रतिक्षिप्तम् त.प.१७८ख/८१६; अपकर्षितः — {'jig rten gyi dri ma bsal ba'i lhag pa'i bsam pa mchog rab} लोकमलापकर्षितेन प्रवरेणाध्याशयेन शि.स.१८ख/१८; अपाकृतः— {myur bar 'jug pas cig car bar/} /{'khrul pa zhe na de la'ang bsal//} आशुवृत्तेः सकृद्भ्रान्तिरिति चेत् साऽप्यपाकृता । त.स.४९क/४८५; अपनीतः — {phyags ma blangs nas mchod rten yang phyags me tog rnyis pa yang bsal to//} सम्मार्जनीं गृहीत्वा स्तूपः सम्मृष्टो निर्माल्यं चापनीतम् अ.श.१७३ख/१६०; अपहस्तितः — {rdzas la sogs pa 'brel pa can rnam pa lnga bsal ba yin na gang du gang gis 'du ba yin} द्रव्यादौ च सम्बन्धिनि पञ्चप्रकारेऽपहस्तिते क्व कस्य समवायः त.प.२७३ख/२६२; वीतः — {rab rib tshogs ni des bsal te//} प्रतीत(वीत लि.पा.)तिमिरोत्करे अ.क.१४६क/१४.८३; निरस्तः — {'di}… {skad cig mar 'jig pa bsgrubs pa nyid kyis bsal ba yin no//} एतत्…क्षणभङ्गप्रसाधनेनैव निरस्तं भवति त.प.२२५ख/१६७; प्रत्यस्तः — {de thams cad 'di nyid kyis bsal ba yin te} तत्सर्वमनेनैव प्रत्यस्तं भवति त.प.१७६क/८१०; प्रहीणः — {nad bsal nas phyis mi 'byung bar bya ba la mkhas pa ston pa'i rnam pa'o//} प्रहीणस्य चाबाधस्यायत्यामनुत्पादकौशलपरिदीपनाकारम् बो.भू.५२ख/६८; वाहितः — {bram ze sdig pa'i chos bsal ba} ब्राह्मणो वाहितपापधर्मा वि.सू.१८ख/२१; प्रतिव्यूढः, ओ ढा — {de lta yin dang dpe ma grub par rgol ba yang bsal ba yin no//} तथा च दृष्टान्तासिद्धिचोदनाऽपि प्रतिव्यूढा प्र.वृ.२६३ख/३; विभूतः — {'di na dge slong sdums byed ni sa la sar 'du shes pa gang yin pa de bsal ba yin no//} इह संथ भिक्षोर्या पृथिव्यां पृथिवीसंज्ञा सा विभूता भवति बो.भू.२८क/३४; वान्तीकृतः म.व्यु.२५४८ (४८क); प्रत्युक्तः — {zhes bya ba la sogs pa gang smras pa de yang 'di nyid kyis bsal ba yin te} यदुक्तम्…इत्यादि, तदप्यनेनैव प्रत्युक्तम् त.प.१९१ख/८४७; प्रोत्सारितः — {shes pa dang po la yang gang goms pa la sogs pas 'khrul pa'i rgyu mtshan bsal ba} आद्येऽपि ज्ञाने यत्राभ्यासादिना प्रोत्सारितं भ्रान्तिनिमित्तम् त.प.२३६ख/९४४; अपकृष्टः — {dri ma bsal ba'i phyir drud par bya'o//} भजेत लेखं मलापकृष्टेन वि.सू.५ख/५; हृतः — {'di yi rags pa bsal min nam//} स्थौल्यं तस्य हृतं ननु बो.अ.३४क/९.९१; उद्धृतः — {bdag gi lta ngan mun pa khyod kyis bsal//} मे दृष्टितमस्त्वयोद्धृतम् जा.मा.१७८क/२०७; {dus ngan rnyog pa bsal zhing rab tu zhi thugs ldan//} कलिकलुष उद्धृत सुदान्तमना ल.वि.१७२ख/२६१ २. हरन् — {grags pa snyan pa'i 'gro ba'i sdug bsngal bsal//} जगद्व्यथां कीर्तिमनोहरं हरन् जा.मा.१७८ख/२०८ ३. व्युदास्यः — {don de bsal ba 'di la ni/} /{gzhan sel ba brjod 'dod pa yin//} व्युदास्यं तस्य चार्थोऽयमन्यापोहोऽभिधित्सितः ।। त.स.४४क/४४१ • वि. अपहः— {skyo ngal kun bsal ba'i/} /{byang sems shing rta zhon nas ni//} बोधिचित्तरथं प्राप्य सर्वखेदश्रमापहम् ।। बो.प.४७क/७; प्रतिघातकः — {dug dang ro langs kyi sbyor ba bsal ba} विषवेतालप्रयोगप्रतिघातकानि द.भू.२१४ख /२९; प्रतिषेधकः — {skem pa dang brjed byed dang 'byung po'i gdon bsal ba} शोषापस्मारभूतग्रहप्रतिषेधकानि द.भू.२१४ख/२९. • (द्र.— {rnam par bsal ba/}).
bsal ba'i phyir
अपनेतुम् — {'gro ba yi/} /{'khor gyi 'jigs pa bsal ba'i phyir//} पर्षच्छारद्यभयमप्यपनेतुं जनस्य हि ।। बो.अ.२८क/८.११८; निराकर्तुम् लो.को.२५१२; हन्तुम् — {de bas sgrib pa bsal ba'i phyir/}…/{bdag gis mnyam par gzhag par bya//} तस्मादावरणं हन्तुं समाधानं करोम्यहम् । बो.अ.३०ख/८.१८६.
bsal bar
प्रतिविनोदयितुम् — {gau ta ma des bdag gi som nyi de bsal bar nus pa'i re ba yang bdag la yod do//} प्रतिबलश्च मे स भगवान् गौतमः तत्काङ्क्षायितत्वं प्रतिविनोदयितुम् अ.श.१११ख/१०१; निराकर्तुम् लो.को.२५१२; हर्तुम् — {'khor ba'i sdug bsngal tshad med pa bsal bar 'dod pa} अप्रमाणं संसारदुःखं…हर्तुमिच्छतः बो.प.५३क/१४.
bsal ba min
= {bsal ma yin/}
bsal ba med
= {bsal ba med pa/}
bsal ba med pa
अनुत्क्षेपः — {gnyis ka bsal ba med pa dang bzhag pa med pa mnyam pa nyid kyi ye shes kyi chos thams cad mnyam pa nyid du mngon par byang chub pa} तदुभयोरनुत्क्षेपाप्रक्षेपसमताज्ञानेन सर्वधर्मसमताभिसंबोधः र.वि.८१ख/१३.
bsal ba yin
• क्रि. १. अपोह्यते — {de yis de nyid kyi/} /{tshad ma nyid ni bsal ba yin//} तेन तस्यैव प्रमाणत्वमपोह्यते त.स.१०४ख/९२१; अपोद्यते — {gnod dang rgyu skyon bcas nyid kyi/} /{shes pa dag gis de bsal yin//} बाधकारणदुष्टत्वज्ञानाभ्यां तदपोद्यते ।। त.स.१०९क/९५३; वार्यते — {rgyu mtshan khas blangs phyir na 'dod/} /{nyer len nyid ni bsal ba yin//} निमित्तोपगमादिष्टमुपादानं तु वार्यते ।। प्र.वा.११४ख/१.१८९; निरस्यति — {dogs pa bsal ba yin} शङ्कां निरस्यति बो.प.५१क/११; निराक्रियते लो.को.२५१२ २. व्याहन्येत — {tshad ma bzhi yin no zhes bya bas grangs nges pa bsal ba yin te} चत्वारि प्रमाणानीति संख्यानियमो व्याहन्येत त.प.५३क/५५७ ३. निरस्तं भवति — {'di}…{skad cig mar 'jig pa bsgrubs pa nyid kyis bsal ba yin no//} एतत्… क्षणभङ्गप्रसाधनेनैव निरस्तं भवति त.प.२२५ख/१६७; प्रत्यस्तं भवति — {de thams cad 'di nyid kyis bsal ba yin te} तत्सर्वमनेनैव प्रत्यस्तं भवति त.प.१७६क/८१० • भू.का.कृ. अपास्तः — {ba lang nyid rtag bsal ba yin//} गोत्वं नित्यमपास्तम् त.प.१७८क/८१६; निरस्तः — {nyid kyi tshig gis ni phyogs gcig la ma grub pa bsal ba yin te} एवकारेण पक्षैकदेशासिद्धो निरस्तः न्या.टी.४७ख/९२; अपोदितः — {phyogs dang mthun pa'i phyogs dag las/} /{gang rung nyid sogs bsal yin te//} पक्षसपक्षान्यतरत्वादिरपोदितः प्र.वा.१२२क/२.९७ • द्र.— {gzhal bya gnyis ni mthong ba'i phyir/} /{gsum gcig grangs ni bsal ba yin//} त्र्येकसंख्यानिरासो वा प्रमेयद्वयदर्शनात् । प्र.वा.१२१क/२.६४.
bsal ba las gyur pa
वि. प्रातिक्षेपिकम् म.व्यु.७६०४ (१०८ख).
bsal ba'i rnam pa bsgom pa
पा. निर्विघाटनाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni}…{bsal ba'i rnam pa bsgom pa dang} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च… तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः… निर्विघाटनाकारभावनः सू.व्या.१६७क/५८.
bsal ba'i phyir bsgom pa
पा. निर्धावनभावना, मार्गभावनाभेदः — {lam bsgom pa rnam pa bzhi ni}… {bsal ba'i phyir bsgom pa ni bsal ba'i don du bsgom pa ste/} {kun 'byung ba'i gnas skabs su mi dge ba'i chos sel ba'i phyir ro//} चतुर्विधा मार्गभावना…निर्धावनाय भावना निर्धावनभावना; समुदाचारावस्थाकुशलधर्मनिर्वासनात् अभि.स.भा.६०ख/८३.
bsal bar gyur
= {bsal bar gyur pa/}
bsal bar gyur pa
भू.का.कृ. निराकृतः — {de yang bsal bar gyur pa yin la} तदपि निराकृतं भवति बो.प.४४क/३; वान्तीभूतः — {bsil bar gyur cing bsal bar gyur pa zhes gsungs pa'i phyir} शीतीभूतं वान्तीभूतमिति चाभिधानात् अभि.स्फु.२२१ख/१००२; विध्वंसितः — {dogs pa kun bsal gyur} विध्वंसित सर्वसंशयाः स.पु.२६क/४७; विगतः — {bdag gi mya ngan kyang /}… {thams cad bsal bar gyur//} मम यश्च शोको विगतोऽस्ति सर्वम् स.पु.२५ख/४४.
• सं. निराचिकीर्षा— {gzhan gyi sdug bsngal bsal bar 'dod pas} परदुःखनिराचिकीर्षया प्र.अ.१००ख/१०८ • वि. हर्तुकामः, अपनेतुकामः — {sems can mi bde bsal bar 'dod pa dang //} सत्त्वव्यसनानि हर्तुकामैः बो.अ.२क/१.८ • कृ. जिहीर्षन् — {re re'i mi bde ba/} /{dpag tu med pa bsal 'dod cing //} अप्रतिमं शूलमेकैकस्य जिहीर्षतः । बो.अ.३क/१.२२.
bsal bar bya
• क्रि. अपोह्येत — {gang tshe gsal ba rnams sgra yis/} /{brjod bya min phyir bsal bya min/} /{de tshe spyi ni bsal bya} यदा चाशब्दवाच्यत्वान्न व्यक्तीनामपोह्यता । तदाऽपोह्येत सामान्यम् त.स.३६क/३७४; वार्येत — {gang dag me med du ba las/} /{gal te du ba 'byung na ni/} /{brgya byin spyi bo'ang de bzhin no/} /{de ni gang gis bsal bar bya//} अतश्चानग्नितो धूमो यदि धूमस्य सम्भवः । शक्रमूर्ध्नस्तथा तस्य केन वार्येत सम्भवः ।। वा.टी.६२ख/१६; विहन्यात् — {kun nas chags pa'i shes pa bsal bar bya'o//} संरागप्रत्ययं विहन्युः वि.सू.९२ख/११०; • = {bsal bar bya ba/}
bsal bar bya ba
• कृ. अपोह्यः — {gang yang de lta bu dang zhes bya ba la sogs pa'i sgra de dag la yang bsal bar bya ba cung zad kyang ma dmigs te} ये च ‘एवम्’, ‘इत्थम्’ इत्यादयः शब्दाः, तेषामपि न किञ्चिदपोह्यमुपलभ्यते त.प.३३५ख/३८५; अपनेयः — {'di la bsal bya ci yang med/} /{gzhag par bya ba cung zad med//} नापनेयमतः किञ्चिदुपनेयं न किंचन । र.वि.११३ख/७६; अपनेतव्यः — {rten la yod pa'i gnas ngan len bsal bar bya ba dang} आश्रयगतं च दौष्ठुल्यमपनेतव्यम् बो.भू.५९ख/७७ • सं. १. निराकरणम् — {zhes bya ba'i klan ka 'di bsal bar bya ba'i phyir}…{'di smos te} इत्येतच्चोद्यनिराकरणायेदमाह त.प.२११क/८९२; उद्धरणम् — {nang par sngar langs te sgo dbye ba dang mar me'i kong bu bsal bar bya'o//} काल्यमुत्थाय द्वारमोक्षो दीपस्थालकोद्धरण(–) वि.सू.८७ख/१०५; निष्कासनम् — {mi 'gro na dbyu gu skam khas dal bus rdza ma'am bum par bcug ste kha bcad nas bu gu dag btod de bsal bar bya'o//} अ(आ भो.पा.)स्थितावजपदकेन दण्डेन शनैष्कुम्भे कुण्डके वा प्रक्षिप्य छिद्राणि कृत्वा मुखं पिधाय निष्कासनम् वि.सू.३९क/४९; प्रतिविनोदनम् — {zhen pa la brten pa'i dran pa'i kun tu rtog pa rnams bsal bar bya ba'i phyir} गर्धाश्रितानां स्मरसङ्कल्पानां प्रतिविनोदनाय अभि.भा.३९ख/१०२२; धावनम् — {wa'i kha dag bsal bar bya'o//} प्रणाडिकामुखानां धावनम् वि.सू.८७ख/१०५ २. = {bsal bya nyid} अपोह्यता — {gang tshe gsal ba rnams sgra yis/} /{brjod bya min phyir bsal bya min//} यदा चाशब्दवाच्यत्वान्न व्यक्तीनामपोह्यता । त.स.३६क/३७४; अपोह्यत्वम्— {med pa rnams ni bsal bya min//} नापोह्यत्वमभावानाम् त.स.३६क/३७४.
bsal bar bya ba nyid
अपोह्यता — {gal te'ang sgra gzhan rnams la yang /} /{dngos su gsal bya nyid 'gyur na//} यद्यप्यन्येषु शब्देषु वस्तुनः स्यादपोह्यता । त.स.३६क/३७५.
bsal bar bya ba yin
क्रि. अपोह्यते — {ma lus par go byed de la/} /{cha shas cung zad bsal bya yin//} सामस्त्यं गम्यते तत्र कश्चिदंशस्त्वपोह्यते ।। त.स.४४क/४४१; अपास्यते लो.को.२५१२.
bsal bar byas
= {bsal bar byas pa/}
bsal bar byas pa
• भू.का.कृ. निराकृतः — {kho bo cag gis rtag pa'i ngag/} /{sngar ni rgyas par bsal bar byas//} वाक्यं नित्यं पुराऽस्माभिर्विस्तरेण निराकृतम् । त.स.११०ख/९६०; विनिवारितः — {'dir ni gzugs brnyan 'byung ba ni/} /{sngar ni bsal bar byas nyid yin//} प्रतिबिम्बोदयस्त्वत्र प्रागेव विनिवारितः । त.स.९३क/८४७; परिक्षिप्तः — {don gcig rang gi rang bzhin la/} /{ngo bo gnyis nyid bsal bar byas//} एकस्यार्थस्वभावस्य परिक्षिप्ताद् द्विरूपता । त.स.१००ख/८८७ • सं. अपोहः — {der bshad bdag sogs bsal byas pas/} /{des na tshad mar mi 'thad do//} तदुक्तात्माद्यपोहेन तस्मान्मानं न युज्यते ।। त.स.११३क/९७७.
bsal bar byas zin
भू.का.कृ. निराकृतः — {me nyid la sogs spyi nyid ni/} /{rgyas pa ru ni bsal byas zin//} तेजस्त्वादि च सामान्यं विस्तरेण निराकृतम् । त.स.८९ख /८१३; विनिवारितः — {bum pa sogs kyi spyi yang ni/} /{sngar nyid bsal bar byas zin to//} घटादावपि सामान्यं प्रागेव विनिवारितम् । त.स.९६क/८५८.
bsal bar mi 'gyur
क्रि. नैवापोहते — {de phyir snga ma'i shes pa ni/} /{'di yis bsal bar mi 'gyur ro//} तेन नैवायं पूर्वज्ञानमपोहते त.स.१०९ख/९५५.
bsal bar bzhed
= {bsal bar bzhed pa/}
bsal bar bzhed pa
निराचिकीर्षा— {de ltar phyogs mthun pa la skyon brjod nas phyogs mi mthun pa la yang bsal bar bzhed nas bshad pa} एवं समे पक्षे दूषणमुद्भाव्य विषमपक्षस्यापि निराचिकीर्षया आह प्र.प.६२ख/७७.
bsal bar gsol
क्रि. व्यपनयतु — {dag gi the tshom skyes pa bsal bar gsol//} उत्पन्नं व्यपनय संशयम् अ.श.४ख/३.
bsal bya
= {bsal bar bya ba/}
bsal bya nyid
= {bsal bar bya ba nyid/}
bsal bya ba
= {bsal bar bya ba/}
bsal bya yin
= {bsal bar bya ba yin/}
bsal byar 'gyur
क्रि. निराक्रिया भवेत् — {thams cad min par cung zad kyang /} /{med pas gang zhig bsal byar 'gyur//} नासर्वनाम किञ्चिद्धि भवेद्यस्य निराक्रिया ।। त.स.३७क/३८६.
bsal byar byed
क्रि. अपोह्यते — {gang gis ba lang ba min pa/} /{bzhed cing gang gis bsal byar byed//} केन ह्यगोत्वमासक्तं गौर्येनैतदपोह्यते ।। त.स.३७क/३८७.
bsal byas
= {bsal bar byas pa/}
bsal byas pa
= {bsal bar byas pa/}
bsal byas zin
= {bsal bar byas zin/}
bsal ma yin
• क्रि. नापोद्यते — {mi shes nyid phyir skyon rnams kyis/} /{tshad ma nyid ni bsal ma yin//} दोषैश्चाज्ञायमानत्वान्न प्रामाण्यमपोद्यते । त.स.१०५ख/९२५; नातिवर्तते — {ming dang sbyor ba yang dag rig/} /{dran pa nyid ni bsal ba min//} तन्नामयोगसंवित्तिः स्मार्ततां नातिवर्तते ।। त.स.५८क/५५५ • भू.का.कृ. अनपोदितः — {de med pas/} /{tshad ma ma yin dngos nyid ni/} /{des na spyir bstan bsal ba min//} तदभावतः । प्रमाणरूपनास्तित्वं तेनोत्सर्गोऽनपोदितः ।। त.स.१११ख/९६९.
bsal min
= {bsal ma yin/}
bsal tshags
मोचनपट्टकम् — {chu tshags gru gsum mam/} {ril ba zhabs tshags can nam/} {bsal tshags kyang ngo //} खल्लगं ध(च?)र्मकरकं मोचनपट्टकं वा वि.सू.३८ख/४९.
bsal zin
भू.का.कृ. निराकृतः — {de 'di yin zhes bshad pa ni/} /{mngon sum yin par bsal zin to//} प्रत्यक्षस्तु स एवेति प्रत्ययः प्राङ् निराकृतः । त.स.९३ख/८५१; अपास्तः, ओ ता — {gnas pa sngar ni bsal zin te//} अपास्ता च स्थितिः पूर्वम् त.स.९९ख/८८१; व्यपास्तः, ओ ता — {de yang de ma thag bsal zin} व्यपास्ता साऽप्यनन्तरम् त.स.१६ख/१८५; व्यस्तः — {bsal zin zhes bya ba ni gang zag la sogs pa dgag pa rnams su ste} व्यस्तमिति पुद्गलादिपरीक्षायाम् त.प.१८३क/८२८; अपहस्तितः — {bskul ba las byung shes pa la/} /{brtan pa nyid ni sngar bsal zin//} चोदनाजनिते ज्ञाने दार्ढ्यं प्रागपहस्तितम् । त.स.११२ख/९७३; निरस्तः — {legs par byas pa tha dad pa dang tha mi dad pa ni sngar bsal zin to//} व्यतिरिक्तोऽव्यतिरिक्तश्च संस्कारः पूर्वं निरस्तः त.प.१८९क/८४०; परिहृतः — {'di yang thug pa med pa'i skyon ni dang po nyid du bsal zin to//} अत्र चानवस्थादोषः पूर्वमेव परिहृतः त.प.२४८क/९६९; प्रतिक्षिप्तः — {de ltar sngar ni bsal zin te//} इति पूर्वं प्रतिक्षिप्तम् प्र.अ.३३ख/३८; विनोदितः लो.को.२५१२.
bsal yas
अवान्तः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७९६ (११०क).
bsal yin
= {bsal ba yin/}
bsil
= {bsil ba/} ( द्र.— {zhabs bsil/} {zhal bsil/}).
bsil khang
हर्म्यम् — {grong khyer chen po yangs pa can 'di ni}… {stegs bu dang ba gam dang rta babs dang skar khung dang bsil khang dang khang pa brtsegs pa dang khang bzangs dag gis legs par brgyan pa ste} इयं वैशाली महानगरी… वितर्दिनिर्यूहतोरणगवाक्षहर्म्यकूटागारप्रासादतलसमलङ्कृता ल.वि.१४क/१५; कक्ष्या मि.को.८८ख; द्र.— {dri gtsang khang dang sgo khang dang steng khang gi bsil khang dag ni} गन्धकुटिवाताग्रपोतिकयोः वि.सू. ९४क/११२.
वि. शिशिरः — {de'i ngos mi bzad pa las babs pas dum bur 'gyur ba'i chu rgyun las 'thor ba'i thigs pa bsil po 'dzin pa} विषमतटपतनजर्जरीक्रियमाणनिर्झरोच्छलितशिशिरशीकरासारवाही ना.ना.२२६ख/१५.
bsil ba
• वि. शीतः — {de yis bsil ba'i chus bran te/} /{dal gyis 'du shes thob pa des//} तया शीताम्बुना सिक्तः शनैः संज्ञामवाप्य सः । अ.क.२३४क/८९.१५७; {bsil ba'i rim gros gdung ba bral} शीतोपचारैरपनीततापः अ.क.२०१ख/२२.८७; {me yi rang bzhin spro ba ste/} /{gzhan gyi ngor ni bsil zhes grag//} सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान्प्रति ।। का.आ.३३२क/२.३०२; शीतलः — {ser bu'i bsil ba yang btang} शीतलाश्च वायवः प्रेषिताः अ.श.३९क/३४; {de la dpyid sa gang yin pa de ni shin tu bsil ba'o//} तत्र यो ग्रैष्मिकः स एकान्तशीतलः ल.वि.९४ख/१३५; {grib ma bsil ba la yongs su bsten to//} शीतलां छायां परिसेवन्ति का.व्यू.२०६क/२६३; शिशिरः — {bsil ba'i chus bran 'du shes rnyed pa des//} स लब्धसंज्ञः शिशिरैः पयोभिः अ.क.१९३क/२२.११; जडः — {de nas mtshan bdag zla ba'i 'od/} /{skyug cing nyams ldan nyid kyis bsil//} ततः क्षपापतिर्ज्योत्स्नां वमन्नेव क्षपा(मनरसता लि.पा.)जडः । अ.क.१६९ख/१९.६८; तुहिनः — {lus ni spu long gis byugs bsil zer can ltar dkar ba yis/} /{snying stobs rab gsal 'od zer myu gus khengs par gyur pa bzhin//} रोमाञ्चचर्चिततनोस्तुहिनांशुशुभ्रसत्त्वप्रकाशकिरणाङ्कुरपूरितेव ।। अ.क.१८ख/५१.४५; हिमः — {bsil zer dri ma ldan pa yis/} /{skyengs pa zhi bar byed pa bzhin//} कलङ्ककलनाक्लैब्यं शमयन्तीं हिमत्विषः ।। अ.क.९४ख/६४.८१; स्निग्धः— {rngul gyi chu yi thigs rgyas pas/} /{nags tshal gzhi ni bsil bar sleb//} स्वेदवारिकणाकीर्णः प्रभा(प्राप्त भो.पा.)स्निग्धवनस्थलीम् । अ.क.२१६ख/२४.९८ • सं. = {bsil ba nyid} शैत्यम् — {bsil ba 'thob par byed pas na tshul khrims} शैत्यं लम्भयतीति शीलम् सू.व्या.१९८क/९९; शैशिर्यम्— {'dod ldan gyis ni gzhan la de/} /{bsil ba khas blangs bdag nyid la/} /{tsha ba nyid du rab bstan phyir/} /{'di ni yul la bsnyon pa 'o//} शैशिर्यमभ्युपेत्यैव परेष्वात्मनि कामिना । औष्ण्यप्रदर्शनात्तस्य सैषा विषयनिह्नुतिः ।। का.आ.३३२क/२.३०३; जाड्यम् — {ha ri tsan dan gyis brlan do shal gyis/} /{mi bdag snying la bsil ba reg par byed//} संसक्तजाड्यं हृदयं नृपाणां कुर्वन्ति हारा हरिचन्दनार्द्राः ।। अ.क.१९६ख/२२.४१.
bsil ba nyid
शीतता — {chog shes bdud rtsi'i rgyun gyis yid la bsil ba nyid ni dal bus thob gyur na//} सन्तोषामृतनिर्झरेण मनसि प्राप्ते शनैः शीतताम् । अ.क.९३ख/९.८२; शीतलता — {sdang ba'i dug tshan gdung bas gtses pa yang /}…/{zhi ba'i bdud rtsis bsil ba nyid du 'gyur//} हिंस्रा अपि द्वेषविषोष्मतप्ताः शमामृतैः शीतलतां व्रजन्ति ।। अ.क.२७१ख/३३.२०.
bsil ba tshal
= {bsil ba'i tshal/}
bsil ba tshal chen mo
= {bsil ba'i tshal chen mo/}
bsil ba'i dngos po
शीतीभावः — {bya ba byas shing mchog tu bsil ba'i dngos po thob par gyur pa} कृतकृत्यो भवति परमशीतीभावप्राप्तः श्रा.भू.१२ख/२६.
bsil ba'i snod
= {tsan+dan gyi snod} शीतपात्रम्, चन्दनपात्रम् — {nag mo yi ni dang po'i phyag gi mthil na spos kyi snod dang gnyis pa dag na bsil ba'i snod de tsan+dan gyi snod} कृष्णाया धूपपात्रं प्रथमकरतले, शीतपात्रं चन्दनपात्रं द्वितीये वि.प्र.३७ख/४.१७.
bsil ba'i spos
शीतो धूपः — {zhi ba dang rgyas pa dag la bsil ba'i spos te/} {bsil ba ni a ga ru dang sih+la ka dang ga bur rnams kyi spos sbrang rtsi dang sha ka ra la sogs pa dang bcas pa ni bsil ba'i spos zhes brjod de bsil ba'i rdzas rnams kyis so//} शान्तिपुष्ट्योः शीतो धूपः; शीतागुरुसिह्लककर्पूरैर्धूपो मधुशर्करासहितः शीतो धूप इत्युच्यते शीतद्रव्यैः वि.प्र.१००क/३.२०.
bsil ba'i tshal
ना. शीतवनम्, श्मशानम् — {de nas sdig can de yis de/} /{bsil ba'i tshal gyi dur khrod du/} /{rab tu bskyal tshe} ततः शीतवनं तस्यां श्मशानं तेन पापिना । प्रापितायाम् अ.क.८८क/९.१९; अ.श.२५५क/२३४.
शीतद्रव्यम् — {bsil ba ni a ga ru dang sih+la ka dang ga bur rnams kyi spos sbrang rtsi dang sha ka ra la sogs pa dang bcas pa ni bsil ba'i spos zhes brjod de bsil ba'i rdzas rnams kyis so//} शीतागुरुसिह्लककर्पूरैर्धूपो मधुशर्करासहितः शीतो धूप इत्युच्यते शीतद्रव्यैः वि.प्र.१००क/३.२०.
bsil ba'i ri
= {bsil ri/}
bsil ba'i rlung ldan
वि. शीतानिलम् — {rgyal po'i bu mo la chags bdag/} /{spu long rgyas pa srung ba pos/} /{rig par gyur la kye ma tshal/} /{bsil ba'i rlung ldan yin par shes//} राजकन्यानुरक्तं मां रोमोद्भेदेन रक्षकाः । अवगच्छेयुराज्ञातमहो शीतानिलं वनम् ।। का.आ.३३१क/२.२६३.
bsil bar gyur
= {bsil bar gyur pa/}
bsil bar gyur pa
• क्रि. १. शीतलोऽभूत् — {ro sreg me dag de la ni/} /{ha ri tsan dan ltar bsil gyur//} अभूच्चितानलस्तस्य हरिचन्दनशीतलः ।। अ.क.८९क/९.३१ २. शीतीभवति — {der dron po dag blugs pa dang bsil bar gyur pa} यत्रासौ तप्तः शीतीभवति वि.व.१५५ख/१.४३ • भू.का.कृ. शीतीभूतः — {tsha ba'i sems can dmyal ba gang yin pa de dag tu ni bsil bar gyur te 'bab bo//} ये उष्णनरकास्तेषु शीतीभूता निपतन्ति अ.श.३ख/२; शीतीभावमुपगतम् — {skyes bu ji ltar 'dod pa'i gzugs can}… {phyin pa dang bsil bar gyur} शीतीभावमुपगतम् । कामरूपी च तत्र पुरुषः प्रविष्टः का.व्यू.२०४ख/२६२ • वि. शीतलः — {kye ma rdzas la chags pa'i blo/} /{pha rol gdung bas bsil gyur pa/} /{rang nyid bde ba kho na'i phyir/} /{ma rungs spyod la rab tu rgyug//} अहो विभवलुब्धानां परसन्तापशीतलाः । स्वसुखायैव धावन्ति नृशंसचरिता धियः ।। अ.क.२८क/३.१०१ • सं. = {de bzhin gshegs pa} शीतीभूतः, तथागतः— {'di lta ste tshangs pa zhes bya ba dang zhi ba zhes bya ba dang bsil bar gyur pa zhes bya ba de ni de bzhin gshegs pa'i tshig bla dwags yin} तथागतस्यैतदधिवचनं यदुत ब्रह्मा इत्यपि शान्तः शीतीभूत इत्यपि बो.भू.१९८क/२६६.
bsil bar bgyi
क्रि. शीतीकरोमि — {byang chub yan lag bde bsil char rgyun 'dra ba yis/} /{'gro ba yun ring dus nas gdungs pa bsil bar bgyi//} बोध्यङ्गधारसुखशीतलवृष्टिजालैः शीतीकरोमि च जगच्चिरकालतप्तम् ।। रा.प.२४८ख/१४९.
bsil bar 'gyur
क्रि. शीतीभवति — {tshor ba de dang de dag 'gag par 'gyur/} {nye bar zhi bar 'gyur/} {bsil bar 'gyur/} {med par 'gyur ro//} तास्ता वेदना निरुध्यन्ते, व्युपशाम्यन्ति, शीतीभवन्ति, अस्तं गच्छन्ति अ.श.२८१क/२५८; शीतीभावमनुगच्छति — {de'i tshe yi dwags kyi grong khyer de bsil bar 'gyur} तदा स प्रेतनगरः शीतीभावमनुगच्छति का.व्यू.२०६क/२६३.
bsil bar byas
क्रि. प्रह्लादयामास — {chu dang ri ma la ya'i tsan+dan gyi 'de gus rgyal po dang btsun mo'i lus bsil bar byas so//} सलिलमलयचन्दनपङ्कैः राज्ञो देव्याश्च शरीरं प्रह्लादयामास सु.प्र.५७क/११३.
bsil bar byas pa
= {bsil bar byas/}
bsil bar byed
= {bsil bar byed pa/}
bsil bar byed pa
• क्रि. शिशिरयति — {'khri shing khang bzangs bkod pa byas mthar tsan dan dag las zags pa rnams kyis bsil bar byed//} निःष्यन्दश्चन्दनानां शिशिरयति लतामण्डपे कुट्टिमान्तात् ना.ना.२३८क/११६; • सं. प्रह्लादनता — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {'dod chags kyi gdung ba bsil bar byed pas kha ba'i tsan dan lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र…हिमचन्दनभूतं रागसन्तापप्रह्लादनतया ग.व्यू.३१०क/३९७.
bsil bar shog
क्रि. शीतलः भवतु — {'phags pa spyan ras gzigs dbang gi/} /{phyag nas 'bab pa'i 'o rgyun gyis/} /{yi dwags rnams ni tshim byas shing /} /{khrus byas rtag tu bsil bar shog//} सन्तर्प्यन्तां प्रेताः स्नाप्यन्तां शीतला भवन्तु सदा । आर्यावलोकितेश्वरकरगलितक्षीरधाराभिः ।। बो.अ.३८ख/१०.१८; शीतलोऽस्तु — {grang bas nyam thag dro thob shog/}…/{tsha bas nyam thag bsil bar shog//} शीतार्ताः प्राप्नुवन्तूष्णमुष्णार्ताः सन्तु शीतलाः । बो.अ.३७ख/१०.५.
bsil sbyin ma
पा. शीतदा, नाडीविशेषः — {rtsa rnams ni sum cu rtsa gnyis te}… {bsil sbyin ma dang} द्वात्रिंशन्नाड्यः…शीतदा हे.त.२ख/४.
bsil ma
वि. शिशिरः— {zla ba'i rkang pa'i 'od zer bdud rtsi bsil ma rnams ni dra mig nang nas zhugs pa na//} पादानिन्दोरमृतशिशिराञ्जालमार्गप्रविष्टान् मे.दू.३४९क/२.२९.
bsil 'dzin
सातला, सप्तला — {de nas bdun/} /{dri med bsil 'dzin b+hU ri dang /} /{phe nI tsa rma ka she ti//} अथ सप्तला । विमला सातला भूरिफेना चर्मकषेत्यपि ।। अ.को.१६४ख/२.४.१४३; सातं सुखं लातीति सातला । सतां सुखं लातीति वा अ.वि.२.४.१४३.
ना. = {zla ba} शीतांशुः, चन्द्रः — {snying rje las bzhin bsil zer gyi/} /{zla 'od bdud rtsi'i thur ma yis/} /{rab gsal skar ma 'gro ba'i mig/} /{de nas rab rib bral bar byas//} कारुण्यादिव शीतांशुर्ज्योत्स्नामृतशलाकया । स्फारतारं जगन्नेत्रं चक्रे वितिमिरं ततः ।। अ.क.१६७क/१९.३६; हिमांशुः — {bsil zer sim byed ga pur dang /} /{dbang po ku mud gnyen byed dang /}…{mtshan mor byed//} हिमांशुश्चन्द्रमाश्चन्द्र इन्दुः कुमुदबान्धवः ।।…क्षपाकरः । अ.को.१३४क/१.३.१३; हिमा अंशवो यस्य हिमांशुः अ.वि.१.३.१३; हिमत्विट् — {dpral ba'i rgyan du grogs mo yis/} /{gla rtsi'i ri mo 'bri byed pa/} /{bsil zer dri ma ldan pa yis/} /{skyengs pa zhi bar byed pa bzhin/} कस्तूरीलेखया सख्या लिख्यमानललाटिकाम् । कलङ्ककलनाक्लैब्यं शमयन्तीं हिमत्विषः ।। अ.क.९४ख/६४.८१; द्र. {bsil zer can/}
bsil zer can
= {zla ba} शीतांशुः, चन्द्रः — {bsil zer can gyis nyams byed mod/} /{dpyid kyis bdag ni ci la gdung //} क्षिणोतु कामं शीतांशुः किं वसन्तो दुनोति माम् । का.आ.३२८क/२.१७५; हिमांशुः — {bsil zer can gyi dkyil 'khor 'phangs} क्षिप्त्वा बिम्बं हिमांशोः ना.ना.२४४ख/१७५; तुहिनांशुः — {bsil zer can ltar dkar ba yis/} /{snying stobs rab gsal 'od zer myu gus khengs par gyur pa bzhin} तुहिनांशुशुभ्रसत्त्वप्रकाशकिरणाङ्कुरपूरितेव अ.क.१८ख/५१.४५; शिशिरांशुः — {bsil zer can gyi 'gran zla dang /} /{dpal dang ldan dang dri bzangs kyis/} /{khyod kyi gdong ni chu skyes bzhin/} /{zhes pa sbyar ba'i dpe ru bshad//} शिशिरांशुप्रतिद्वन्द्वि श्रीमत् सुरभिगन्धि च । अम्भोजमिव ते वक्त्रमिति श्लेषोपमा मता ।। का.आ.३२३क/२.२८; सितांशुः — {dal gyis bsil zer can ni nam mkhar 'dzegs//} शनैर्जगाहे गगनं सितांशुः अ.क.१०८क/६४.२३९; तुषाररश्मिः — {byis pa'i 'dzum bu bsil zer can ltar mdzes pa la yang rab tu sems byed cing //} बालस्यापि तुषाररश्मिरुचिरं सञ्चिन्तयन्त्याः स्मितम् अ.क.२३२ख/८९.१४१.
bsil yab
= {bsil g}.{yab/}
bsil ri
ना. = {gangs ri} शीताद्रिः, हिमालयपर्वतः — {ri bo ni bdun te/} {'od sngon man+dar ri ni Sha Ta dang nor bu'i 'od zer dro Na bsil ri rdo rje'o//} शैलाः सप्त—नीलाभो मन्दराद्रिर्निषधमणिकरो द्रोणशीताद्रिवज्राः वि.प्र.१६९ख/१.१६; {bsil ba'i ri ni lag pa'i rus pa'o//} {dro Na ni nye ba'i dpung pa'i rus pa'o//} शीताद्रिः करास्थीनि, द्रोण उपबाह्वस्थीनि वि.प्र.२३५क/२.३५; शीतशैलः — {byang du de ni bsil ba'i ri ste pad 'dab bzang po bzhin du} वामे तच्छीतशैलं सुकमलदलवत् वि.प्र.१९०क/१.५३.
bsu
= {bsu ba/} {bsu ste/} {o nas} प्रत्युद्गम्य — {mi dpa' bo gzhan dag cig yod pa de dag gis bsu nas dris pa} अपरे वीरपुरुषास्तैः प्रत्युद्गम्य पृष्टाः वि.व.१४८ख/१.३७; {bsu ste 'ongs pa legs so zhes bya ba la sogs te tshig snyan pa brjod de} प्रत्युद्गम्य स्वागतादिप्रियवचनपुरःसरम् जा.मा.५४क/६३.
bsu ba
• सं. अभिगमनम् — {khyod la bsu bas dpal du byed//} श्रीकरं तेऽभिगमनम् श.बु.११३ख/९५; अभ्युद्गमनम् — {bsu ba la sogs pa bkur sti cher byas te/} {de rang gi yul du bzhag nas} अभ्युद्गमनादिसत्कारपुरःसरं चैनं प्रवेश्य स्वविषयम् जा.मा.१२९क/१४९; प्रत्युद्गमनम् — {gal te dus su na khyer te bsu bar bya'o//} काले चेत् प्रत्युद्गमनमादाय वि.सू.१७ख/१९; • भू.का.कृ. ( {bsus} इत्यस्य स्थाने) प्रत्युद्गतः— {brtan zhing gsal la zhi bas bsu ba bzhin 'khyud pa bzhin du bltas pa dang} धीरप्रसन्नसौम्यया प्रत्युद्गत इव परिष्वक्त इव च दृष्ट्या जा.मा.९क/९; {rol mo'i sgra sna tshogs kyis gzhon nu nor bzangs bsu'o//} नानाविधतूर्यनिनादैः सुधनं कुमारं प्रत्युद्गताः वि.व.२११ख/१.८६ • द्र.— {dogs pa bsu ba} आशङ्कते त.प.२१५क/१४७.
bsu bar bgyi
कृ. प्रत्युत्थातव्यः लो.को.२५१४.
bsu bar bya
• क्रि. प्रत्युद्गच्छेत् — {mdo sde 'dzin pa 'ong ba gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan la sogs pa dag gis bsu bar bya'o//} आगच्छन्तं सूत्रधरं प्रत्युद्गच्छेयुः छत्रध्वजपताकाभिः वि.सू.५८ख/७५; प्रतिशामयेत् — {mi shes na mu gcig pa yin yang bsu bar mi bya'o//} नाज्ञायमानः प्रतिशामयेत् सतीर्थ्यमपि वि.सू.७१क/८८; • कृ. प्रत्युद्गन्तव्यः लो.को.२५१४; प्रत्युत्थातव्यः लो.को.२५१४ • सं. प्रतिशामनम् — {rgyus shes pa dang ldan pas bsu bar bya'o//} सप्रभवेनास्य प्रतिशामनम् वि.सू.७१क/८८.
bsu bar byed
क्रि. प्रत्युद्गच्छति — {kha cig ni gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan dag gis bsu bar byed} केचिच्छत्रध्वजपताकाभिः प्रत्युद्गच्छन्ति वि.व.८ख/२.८०; सम्प्रतीच्छति — {stan dang gnas sbyin pas kyang bsu bar byed do//} आसनस्थानानुप्रदानेन च सम्प्रतीच्छति बो.भू.७९क/१०१.
• सं. विलोपः — {rdul tshon gyi sa la ni me tog la sogs pa dbul bar mi bya ste phul na rdul tshon bsubs par 'gyur ro//} रजोभूम्यां पुष्पादिकं न दातव्यम् । दत्ते रजोविलोपो भवति वि.प्र.१४१ख/३.७८; • भू.का.कृ. निर्लिखितम् म.व्यु.२५९५( {ni rli khi taM/} {shin tu phyis pa'am bsrabs pa'am bzhar ba} म.व्यु.४८ख); द्र.— {kun nas bsubs pa} संमृदितम् वि.सू.७०क/८६.
bsubs par 'gyur
क्रि. विलोपो भवति — {rdul tshon gyi sa la ni me tog la sogs pa dbul bar mi bya ste phul na rdul tshon bsubs par 'gyur ro//} रजोभूम्यां पुष्पादिकं न दातव्यम् । दत्ते रजोविलोपो भवति वि.प्र.१४१ख/३.७८.
दाडिमपुष्पकः, रोहितकः — {ro hi ro hi ta ka dang /} /{mchin dgra bse 'bru'i me tog go//} रोही रोहितकः प्लीहशत्रुर्दाडिमपुष्पकः । अ.को.१५७ख/२.४.४९; दाडिमस्येव पुष्पाण्यस्य दाडिमपुष्पकः अ.वि.२.४.४९.
bse yab
१. चिञ्चा, तिन्तिडीवृक्षः — {ti N+Di bse yab shing /} /{skyur mo} तिन्त्रिणी चिञ्चाम्लिका अ.को.१५७क/२.४.४३; चिञ्चिमायते मुखमाम्लत्वादनया चिञ्चा अ.वि.२.४.४३ २. चुक्रम्, तिन्तिडीफलम् — {ti n+ti la ka bse yab dang /} /{shing skyur} तिन्त्रिणीकं च चुक्रं च वृक्षाम्लम् अ.को.१९६ख/२.९.३५; चुक्वयति व्यथयति दन्तानिति चुक्रम् । चुक्व व्यथने अ.वि.२.९.३५; यो.श.३क/३१.
bse yab shing
= {bse yab/}
bse ru
१. खड्गः [1] जन्तुविशेषः — {bse ltar gcig pur gnas shing bsam pa dri med dag la dri ma bral//} एकाकी विहरन्ति खड्गविमलाः शुद्धाशया निर्मलाः रा.प.२३३क/१२६; {ga N+Da bse dang bse ru 'o//} गण्डके खड्गखड्गिनौ अ.को.१६६ख/२.५.४; खडयति जिघांसन्तं भिनत्तीति खड्गः । खडि भेदने अ.वि.२.५.४; खड्गी — {hUM zhes g+har g+har sgra dag gis/} /{bse ru drus ma rnam par 'bros//} हूँकारघर्घरारावैर्दुद्रुवुः खड्गिधेनवः ।। अ.क.१३०ख/६६.६४; {phyogs rnams su khyi gdong ma'i 'khor lo'i 'og tu bse dang phag gdong ma'i dom dang} दिक्षु श्वानास्यायाश्चक्रतले खड्गी, शूकरास्याया ऋक्षः वि.प्र.४४क/४.४१; {ga N+Da bse dang bse ru 'o//} गण्डके खड्गखड्गिनौ अ.को.१६६ख/२.५.४; खड्गो हिंस्रं शृङ्गमस्यास्तीति खड्गी अ.वि.२.५.४; गण्डः — {bse'i pags pa} गण्डचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६; म.व्यु.४७९३(७४क); गण्डकः— {ga N+Da ka ni bse ru dang /} /{grangs dang rig pa'i rab dbye dang /} /{rnam par dpyod pa'i khyad par la 'o//} श्री.को.१६६ख [2] = {rang sangs rgyas} प्रत्येकबुद्धः — {thub chen gzhan don 'jug can gyi/} /{bse ru la sogs khyad 'di yin//} परार्थवृत्तेः खड्गादेर्विशेषोऽयं महामुनेः । प्र.वा.११२ख/१.१४०; {ston dang bse ru byang chub bar/} /{bsam gtan mtha' rten gcig la kun//} आबोधेः सर्वमेकत्र ध्यानान्त्ये शास्तृखड्गयोः । अभि.भा.१५ख/९२०; द्र. {bse ru lta bu/} ।2. = {bse'i rwa co} खड्गविषाणः, ओ णम्— {bse ru lta bu kho na dmigs kyis bkar ba'i phyir ro//} खड्गविषाणकल्पस्यैवावधारणात् अभि.स्फु.१७४क/९२१.
bse ru lta bu
= {rang sangs rgyas} खड्गः, प्रत्येकबुद्धः — {nyan thos mthong ba'i skad cig gnyis/} /{rig ste bse ru lta bus gsum/} /{sangs rgyas sbyor ba med par kun//} दर्शनक्षणौ । श्रावको वेत्ति खड्गस्त्रीन् सर्वान् बुद्धोऽप्रयोगतः ।। अभि.को.२२क/७.६; {chos mngon pa pa gang dag gi gzhung lugs kyis bse ru lta bu las gzhan pa'i rang sangs rgyas kyang yod par 'dod pa} येषाम् आभिधार्मिकाणां मतेन खड्गादन्योऽपि प्रत्येकबुद्धोऽस्ति अभि.स्फु.१७४क/९२०; खड्गविषाणकल्पः — {ston pa ni sangs rgyas so/} /{bse ru lta bu ni rang sangs rgyas} शास्ता बुद्धः, खड्गविषाणकल्पः प्रत्येकबुद्धः अभि.भा.१५ख/९२०.
bse ru lta bu'i lam
पा. = {rang sangs rgyas kyi theg pa} खड्गमार्गः, प्रत्येकबुद्धयानम् — {gzung don rtog pa spong phyir dang /} /{'dzin pa mi spong phyir dang ni/} /{rten gyis bse ru lta bu'i lam/} /{yang dag bsdus par shes par bya//} ग्राह्यार्थकल्पनाहानाद् ग्राहकस्याप्रहाणतः । आधारतश्च विज्ञेयः खड्गमार्गस्य संग्रहः ।। अभि.अ.५क/२.८; खड्गपथः — {mog mog por byed la sogs dang /} /{slob ma bse ru'i lam gang dang /} /{'di dang gzhan pa'i yon tan gyis/} /{phan yon che ba mthong ba'i lam//} ध्यामीकरणतादीनि शिष्यखड्गपथौ च यौ । महानुशंसो दृङ्मार्ग ऐहिकामुत्रिकैर्गुणैः ।। अभि.अ.२क/१.८.
bse ru mo
गण्डा — {rnal 'byor ma rnams kyi gzugs yongs su bsgyur bas dam tshig sum cu rtsa drug gsungs 'dir khyi mo ni sgrol ma dang}…{bse ru mo ni shin tu stobs ma dang} षट्त्रिंशत्समया उच्यन्ते योगिनीनां रूपपरिवर्तेन… इह श्वा तारा… गण्डो(?डा) जम्भी (अतिबला भो.पा.) वि.प्र.१६७क/३.१४९.
bse ru'i lam
= {bse ru lta bu'i lam/}
bse shing
भल्लातकः — {bse shing gi 'bru mar gyis} भल्लातकतैलेन वि.प्र.१००क/३.२०.
bse shing gi 'bru mar
भल्लातकतैलम् — {rmongs pa dang rengs pa la zar ma'i 'bru mar dang bse shing gi 'bru mar gyis so zhes pa la sogs pa mar me'i nges pa'o//} मोहने स्तम्भने ज्योतिष्मतीतैलेन भल्लातकतैलेनेत्यादिनेति दीपनियमः वि.प्र.१००क/३.२०.
bsegs ka
अव्य. तिर्यक् — {de'i gre bar zhugs te/} {rus pa'i tshal pa bsegs kar zug pa} प्रविश्य चास्य गलमूलं तत्तिर्यगवस्थितमस्थिशकलम् जा.मा.२१०ख/२४६.
bseng bseng po
वि. उत्पाण्डुकः — {de rnams ston ka'i nad kyis btab pas skya bo bseng bseng por gyur} ते शारदकेन रोगेण बाध्यमाना उत्पाण्डूत्पाण्डुका भवन्ति वि.व.२७८क/१.१.
bse'i pags pa
गण्डचर्म — {'di rnams kyi gdan rnams ni bse'i pags pa dang}…{ne'u le'i pags pa dang} आसामासनानि गण्डचर्म …नकुलचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
bser ba
वि. शिशिरः मि.को.१४४क ।
bser bu
प्रा. = {rlung} पवनः — {rdzing bu'i 'gram na}…{bser bu bsil zhing bde la bsung zhim po'i ngad ldang ba} पुष्करिण्यास्तीरे… मृदुसुरभिशिशिरसुखपवने जा.मा.१२क/१२; समीरणः — {bser bu yid du 'ong ba bde ba ldang //} ववौ मनोज्ञात्मगुणः समीरणः जा.मा.१३क/१३; {bser ma langs pas rlabs bskyod rgya mtsho'i gos gyon pa'i//} समीरणाकुञ्चितसागराम्बराम् जा.मा.१६ख/१८; नभस्वान् — {bser bu bde ba dri zhim ngad kyang ldang //} सुखः सुगन्धिः प्रववौ नभस्वान् जा.मा.५३ख/६२; वायुः — {gdos 'dzin pa 'di skad ces zer te/} {bser ma ni sing g+ha la'i gling du langs kyis} कर्णधार एवमाह—यत्खलु देवो जानीयात् सिंहलद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/ २८५; {lha'i dbang po brgya byin gyis dbang chen gyi char phab la/} {ser bu bsil ba yang btang na legs so//} अहो बत शक्रो देवेन्द्रो माहेन्द्रं वर्षमुत्सृजतु, शीतलाश्च वायवो वान्त्विति अ.श.३९क/३४; वातः — {bser mas gzir cing rgyas pa'i lus la nor bu rin po che bzhag} वातेनापि बाध्यमानस्य धम्यमाने शरीरे तन्मणिरत्नं स्थाप्येत अ.सा.८६ख/४९; मारुतः — {tshong dpon gyi bu nor bzangs} …{thabs kyi ser bu bde zhing bsil bas blags pa'i ye shes kyi me tog gis rgyas pa} सुधनः श्रेष्ठिदारकः…सुखशीतलोपायमारुतेरितज्ञानकुसुमावकीर्णः ग.व्यू.५१ख/१४५.
bser ma
= {bser bu/}
bser ma langs
क्रि. वायवो वान्ति — {bser ma ni sing g+ha la'i gling du langs kyis lha mkhyen par mdzod cig} यत्खलु देवो जानीयात् — सिंहलद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५.
bser ma'i bro nad mchis pa
वि. वाय्वाबाधिकः — {bcom ldan 'das bdag ni bser ma'i bro nad mchis pas dgung zla gsum du nas kyis longs spyad par mi spro lags so//} भगवन्नहं वाय्वाबाधिको नोत्सहे त्रैमासीं यवान् परिभोक्तुम् वि.व.१३६ख/१.२५.
bsel pa
= {bsel ba/}
bsel ba
१. अनुयात्रम् — {ji tsam dus gzhan zhig na don mthun bsel ba dang bcas pa yul ma ga d+ha nas yul ko sa lar 'phags pa} यावदपरेण समयेन मगधविषयात् सानुयात्रः सार्थः कोसलविषयं सम्प्रस्थितः वि.व.१७८ख/२.१०४ । २. धारणम् — {mkhur bar bsel ba dang lus skud pa ni sbyor ba dang 'dra'o//} प्रयोगवद् गण्डूषधारणगात्रम्रक्षणे वि.सू.४७क/५९.
bsel byed pa
द्र.— {bsel byed pa ni ma gtogs so//} उत्सृज्यातियात्रन्तीम् वि.सू.४५ख/५७.
bsog pa
चयः — {tsa yaHbsog pa'am 'phel ba} मि.को.२४क ।
bsogs
= {bsogs pa/} {bsogs te/} {o nas} सन्निपात्य — {des dge 'dun thams cad bsogs nas rtsod pa de dge 'dun gyi nang du glengs nas} तेन सर्वसङ्घं सन्निपात्य तदधिकरणं सङ्घमध्ये उपनिक्षिप्य वि.व.१५०ख/१.३८; समुपानीय — {'bru mar gyi bum pa bye ba bsogs nas mar me'i phreng ba bltam par brtsams so//} तैलस्य च कुम्भकोटिं समुपानीय दीपमालामभ्युद्यतो दातुम् वि.व.१६८क/१.५७.
bsogs pa
भू.का.कृ. सन्निपतितः — {btsun pa gnod sbyin bong bu'i gnas na dge slong ji snyed nye bar rten cing mchis pa de dag thams cad rim gro'i gnas su bsogs lags te} यावन्तो भदन्त भिक्षवो गर्दभस्य यक्षस्य भवनमुपनिश्रित्य विहरन्ति सर्वे ते उपस्थानशालायां सन्निषण्णाः सन्निपतिताः वि.व.१२८ख/१.१८.
bsogs pa yin
क्रि. संबिभर्ति लो.को.२५१४.
bsogs pa'i tshogs
समाहारः — {rmi lam du ri dwags ru ru zhig rin po che thams cad bsogs pa'i tshogs bzhin du dpal rab tu 'bar ba}…{mthong ngo //} स्वप्नं पश्यति स्म सर्वरत्नसमाहारमिव श्रिया ज्वलन्तं…रुरुमृगम् जा.मा.१५३क/१७६.
bsogs tshogs
= {bsogs pa'i tshogs/}
bsod
= {bsod pa/}
bsod skyabs
ना. काश्यपः, तथागतः — {de'i 'og tu kho mos de bzhin gshegs pa bsod skyabs bsnyen bkur te} तस्यानन्तरं काश्यपस्तथागतः आरागितः ग.व्यू.१४३ख/२२७.
bsod nyams
• सं. = {bde ba} कम्, सुखम् — {bsod nyams zhes bya ba ni bde ba ste} कमिति सुखस्याख्या त्रि.भा.१५७क/५९; सुखल्लिका— {gang 'dod pa rnams la bsod nyams su sbyor ba} यश्च कामेषु कामसुखल्लिका योगः ल.वि.१९९ख/३०३ • अव्य. सुखम् — {khyod kyi chos kyi ros tshim pas/}…/{brtan rnams bsod nyams nyal bar bgyid//} अशेरत सुखं धीरास्तृप्ता धर्मरसस्य ते ।। श.बु.११५क/१२६.
bsod nyams su 'dug
वि. विस्रब्धविहारी — {bdag bsod nyams su 'dug 'dug ste brtson 'grus ma byas so//} अहं विस्रब्धविहारी न व्यायतवान् अ.श.११५ख/१०५.
bsod nyams su sbyor ba
पा. सुखल्लिका योगः — {gang 'dod pa rnams la bsod nyams su sbyor ba dman pa grong pa'i cha} यश्च कामेषु कामसुखल्लिका योगो हीनो ग्राम्यः ल.वि.१९९ख/३०३; सुखल्लिकानुयोगः — {bsod nyams su sbyor ba dang ldan par gnas} सुखल्लिकानुयोगमनुयुक्तो विहरति लो.को.२५१४.
bsod snyoms
पिण्डपातः — {na bza' chos gos dang bsod snyoms dang gzims cha dang snyun dpyad kyi rkyen sman gyi yo byad rnams 'bul} अधिवासयतु…चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैः वि.व.१३४ख/१.२३; पिण्डः — {de yang nad bu can zhig ste bA rA Na sIr bsod snyoms la song ngo //} स व्याधितो वाराणसीं पिण्डाय प्रविशति अ.श.१२३क/११३; पिण्डकः, ओ कम् — {bdag la bsod snyoms ster ba ni 'ga' yang med} न च मेऽस्ति कश्चित्पिण्डकस्य दाता वि.व.३४२क/२.१४६; भिक्षा — {gang gi tshe dge 'dun gyi nang ngam grong ngam yul lam ljongs su bsod snyoms kyi phyir gnas par 'dod pa} यदा सङ्घे वा ग्रामे वा देशे वा जनपदे वा भिक्षाहेतोर्विहर्तुकामो भवति अ.श.२५३क/२३२; भैक्षम् — {bsod snyoms rab tu bzang zhing shin tu mang du bslangs so//} सम्पन्नतरं प्रभूततरं च भैक्षमुपसंहरन्ति स्म जा.मा.६९ख/८०; द्र.— {mkhas pa rnams ni bkur ba dang /} /{bsod snyoms dag kyang rnyed par shog//} पण्डिताः संस्(सत् भो.पा.)कृताः सन्तु लाभिनः पैण्डपातिकाः । बो.अ.३९ख/१०.४६; {'dod pa'i bsod snyoms dang bdag nyid dub par byed pa'i mtha' gnyis spangs pa'i phyir} कामसुखल्लिकात्मक्लमथान्तद्वयविवर्जितत्वात् बो.भू.९९ख/१२७.। {bson snyoms byas nas} पिण्डाय चरित्वा — {rgyal po'i khab tu bsod snyoms byas nas zan zos te} राजगृहं पिण्डाय चरित्वा कृतभक्तकृत्यः अ.श.१३१ख/१२१.
bsod snyoms kyi kha zas
भैक्षोपहारः — {bsod snyoms kyi kha zas kyis su'i dbul phongs la'ang phyed par mi 'gyur gyi} न भैक्षोपहाराः कस्यचिद्दारिद्र्यक्षामतां क्षपयन्ति जा.मा.६९ख/८०.
bsod snyoms kyi phud
अग्रपिण्डकः — {ji srid bram ze rnams la ma phul}…{je khyod kyis dge sbyong mgo breg de la bsod snyoms kyi phud sbyin nam} यावद् ब्राह्मणानां न दीयते…तावत् त्वया तस्मै मुण्डकाय श्रमणकायाग्रपिण्डकं दत्तम् वि.व.२६०क/२.१६३.
bsod snyoms kyis chog shes pa
वि. पिण्डपातसन्तुष्टः म.व्यु.२३७४ (४५ख).
bsod snyoms thob
वि. सम्प्राप्तपिण्डकः — {sngon tshe yang dag rdzogs pa yi/} /{sangs rgyas bcom ldan gtsug tor can/} /{grong khyer las ni bsod snyoms thob//} पुरा प्रत्येकसंबुद्धः पुरात्सम्प्राप्तपिण्डकः ।… भगवान् शिखी अ.क.८२क/६२.९५.
bsod snyoms thob pa
= {bsod snyoms thob/}
bsod snyoms pa
• पा. पिण्डपातिकः, धूतगुणभेदः — {gal te dgon pa pa zhig yin nam gal te bsod snyoms pa zhig yin nam} सचेदारण्यको भविष्यति, सचेत्पिण्डपातिको भविष्यति अ.सा.३४०क/१९२; {dgon pa pa dang bsod snyoms par/} /{rgyal ba'i bka' yis de gyur to//} स शासनाज्जिनस्याभूदारण्यपिण्डपात्रि(ति लि.पा.)कः । अ.क.१०२ख/१०.३४; वि.सू.९क/१०; पैण्डपातिकः म.व्यु.११३१ (२४ख); मि.को.१२२ख • सं. पैण्डिलिकः — {bdag ni bsod snyoms pa ste bdag gi 'tsho ba gzhan la rag lus so//} पैण्डिलिकोऽस्मि संवृत्तः, परप्रतिबद्धा च मे जीविका शि.स.८५क/८३.
bsod snyoms spyod pa
• पा. पिण्डपातचारिकः, धूतगुणभेदः — {rtag tu bsod snyoms spyod pa dang rtag tu cog pu pa ste nam yang glos ma phab bo//} नित्यं पिण्डपातचारिकोऽनैषद्यिकः, न जातु पार्श्वं दत्तवान् रा.प.२५५ख/१५८ • वि. पिण्डचारिकः — {de la dge slong bsod snyoms spyod pa gang yin pa} तत्र यो भिक्षुः पिण्डचारिको भवति शि.स.३६ख/३५.
bsod snyoms blang ba'i spyod yul
पिण्डपातगोचरः — {gnas gang dag na bsod snyoms blang ba'i spyod yul dang ha cang yang mi ring ha cang yang mi nye ba} येषु च स्थानेषु नातिदूरे पिण्डपातगोचरो भवति नातिसन्निकृष्टे शि.स.११०क/१०९.
bsod snyoms la rgyu ba
पिण्डपातचर्या — {bsod snyoms la rgyu ba dang}…{chos mnyan pa nyams su myong ba las gzhan pa'i bya ba la snam sbyar gyon par mi bya'o//} न पिण्डपातचर्या…धर्मश्रवणानुभवनान्यस्यां व्यापृतौ साङ्घाट्याः वि.सू.७०ख/८७.
bsod snyoms la zhugs
क्रि. पिण्डाय प्राविक्षत् — {de nas bcom ldan 'das snga dro na bza' sham thabs mnabs lhung bzed dang chos gos bsnams te/} {o ta lar bsod snyoms la zhugs} अथ भगवान् पूर्वाह्णे निवास्य पात्रचीवरमादाय ओतलायां पिण्डाय प्राविक्षत् वि.व.१२९ख/१.१९.
bsod snyoms len
ना. पिण्डोलः, महास्थविरः — {de nas dge slong gnas brtan gnas brtan rnams kyis tshe dang ldan pa b+ha ra dwa dza bsod snyoms len la 'di skad ces smras so//} अथ स्थविरस्थविरा भिक्षवः आयुष्मन्तं पिण्डोलभरद्वाजमिदमवोचन् वि.व.२८९ख/१.१११; म.मू.९९ख/९; मि.को.११०ख ।
bsod nams
• सं. १. = {dge las} पुण्यम् — {bdag spyod bsod nams sdig pa yis/} /{bde dang sdug bsngal dag tu dor//} चर्या मत्पुण्यपापाभ्यां पतितः सुखदुःखयोः ।। अ.क.१६९क/१९.६०; {bu zhig bsod nams dag gis btsas//} अजायत सुतस्तस्य पुण्यैः अ.क.१६४क/१९.४; सुकृतम् — {de nas dus kyis sa yi bdag/} /{bsod nams them skas dag las ni/} /{lha yi gnas su yang dag 'dzegs//} ततः कालेन सुकृतसोपानैः पृथिवीपतौ । दिव्यधामसमारूढे अ.क.२२क/३.३२; धर्मः — {sbyin pa'i bsod nams mi 'phel bar gyur pas mgu bar ma gyur to//} दानधर्मस्यानुत्सर्पणान्न तुष्टिमुपजगाम जा.मा.८ख/८; वृषः — {bsod nams dgyes des glang bu rnams/} /{nyon mongs dag las grol bar byas//} स वृषाणां वृषरतः क्लेशमुक्तिमकारयत् ।। अ.क.२१६क/२४.९६; लक्ष्मीः — {srid pa bye ba brgya dag tu ni bsod nams spel ba de yi mthu yis rdzu 'phrul stobs bzlog go//} भवशतगुणकोटिसंवर्धितस्तस्य लक्ष्मी निवर्तेति ऋद्धेर्बलम् ल.वि.६८ख/९० २. = {bsod nams nyid} पुण्यत्वम् — {bskal par mtho ris dga' gnas phyir/} /{bzhi yi tshangs pa'i bsod nams yin//} चतुर्णां ब्राह्मपुण्यत्वं कल्पं स्वर्गेषु मोदनात् ।। अभि.को.१५ख/४.१२४ ३. पुण्यकम् — {nges dang brtul zhugs dang /} /{mo min gso sbyong bsod nams so//} नियमो व्रतमस्त्री तच्चोपवासादि पुण्यकम् ।। अ.को.१८३ख/२.७.३७; पुण्यहेतुत्वात् पुण्यकम् । उपवासादिव्रतनामनी अ.वि.२.७.३७ • पा. पुण्यम् १. सम्भारभेदः — {nam zhig dmigs pa med tshul du/} /{gus pas bsod nams tshogs bsags te//} संवृत्यानुपलम्भेन पुण्यसम्भारमादरात् ।। बो.अ.३७ख/९.१६८ २. कर्मभेदः — {bsod nams bsod nams min mi g}.{yo/} /{bde ba myong 'gyur la sogs gsum//} पुण्यापुण्यमनिञ्जं च सुखवेद्यादि च त्रयम् ।। अभि.को.१२ख/४.४५ • ना. पुण्या, नक्षत्रम्— {byi bzhin legs par spyod pa dang /} /{grub dang bsod nams rab tu grags//} अभिजित् सुचरितश्चैव सिद्धि पुण्या प्रकीर्तिता ।। म.मू.१९४क/२०५ • वि. = {bsod nams rang bzhin} पुण्यमयः — {shes rab phun tshogs mi 'khrugs pas/} /{khyod ni bsod nams mtsho chen lags//} त्वं प्रज्ञासम्पदाक्षोभ्यो ह्रदः पुण्यमयो महान् ।। श.बु.११३ख/९६.
bsod nams kyi
वि. पुण्यमयः — {bsod nams kyi 'du byed rnams kyis chog mi mkhyen pa} पुण्यमयैः संस्कारैरतृप्तः अ.श.९३ख/८४.
पुण्याभिष्यन्दः — {de'i gzhi las sbyin pa po'i sbyin bdag gi bsod nams kyi rgyu mthun pa dang} …{tshad med par re bar bya'o//} अप्रमाणस्तन्निदानदायकस्य दानपतेः पुण्याभिष्यन्दः…प्रतिकाङ्क्षितव्यः अभि.भा.१७०ख/५८५.
पा. पुण्यानुमोदना, स्कन्धभेदः — {phung po gsum ni sdig pa bshags pa dang bsod nams kyi rjes su yi rang ba dang sangs rgyas la bskul ba zhes bya ba ste} त्रयः स्कन्धाः पापदेशनापुण्यानुमोदनाबुद्धाध्येषणाख्याः शि.स.१५९क/१५२.
वि. आलयः (आगमः म.व्यु.३७६) पुण्यनिधानानाम्, तथागतस्य म.व्यु.९ख ।
bsod nams kyi stobs
पुण्यबलम् — {de nas bcom ldan 'das kyis nyid kyi bsod nams kyi stobs mngon du bstan pa}…{'i phyir} ततो भगवान् स्वपुण्यबलप्रत्यक्षीकरणार्थम् अ.श.४७ख/४१.
bsod nams kyi mtha' yas pa bsags pa
वि. अनन्तपुण्योपचितः लो.को.२५१५.
bsod nams kyi mthu
पुण्यानुभावः — {de nas de yi bsod nams mthu yis der/} /{'dam rdzab med par 'dam las skyes pa byung //} पुण्यानुभावादथ तस्य तस्मिन् अपङ्कजं पङ्कजमुद्बभूव । जा.मा.२१क/२३; पुण्यस्य प्रभावः — {yang na bdag gi bsod nams mthus/} /{ma lus tshal ni me tog rgyas//} मत्पुण्यानां प्रभावाद्वा निखिलं पुष्पितं वनम् । अ.क.१८२क/८०.१८; पुण्यतेजः — {bsod nams kyi mthus}…{gru de yang slar log par gyur to//} पुण्यतेजसा…तां नावं निवर्तयामास जा.मा.८५क/९८.
bsod nams kyi mthu chen po dang ldan pa
वि. पुण्यमहेशाख्यः — {dge slong kun dga' bo ni bsod nams kyi mthu chen po dang ldan pa yin te} आनन्दो भिक्षुः पुण्यमहेशाख्यः वि.व.१४२क/१.३१.
bsod nams kyi gnas
= {bsod nams gnas/}
bsod nams kyi rnam par smin pa
पुण्यविपाकः — {gnas brtan ma 'gags pa 'di ni bsod nams kyi rnam par smin pas che bar grags pa yin gyis} अयं स्थविरानिरुद्धः (पुण्य)विपाकमहेशाख्यः अ.श.२२०ख/२०४.
bsod nams kyi rnam par smin pas che bar grags pa
वि. पुण्यविपाकमहेशाख्यः — {gnas brtan ma 'gags pa 'di ni bsod nams kyi rnam par smin pas che bar grags pa yin gyis} अयं स्थविरानिरुद्धः (पुण्य)विपाकमहेशाख्यः अ.श.२२०ख/२०४.
bsod nams kyi snod
वि. पुण्यभाक् — {mi bsgrungs pa rnams chad pas bcad na/} {rgyal po bsod nams kyi snod du 'gyur ro//} दुष्टानां किल निग्रहं कुर्वन्तो राजानः पुण्यभाजो भवन्ति अभि.भा.२०१ख/६८०.
bsod nams kyi dpal gyi zhing
वि. पुण्यश्रीक्षेत्रः मि.को. ११६ख ।
bsod nams kyi pha rol tu phyin pa
पा. पुण्यपारमिता, पारमिताभेदः — {de ni rtag tu nyer gnas pas/} /{rgyal ba'i sras po phyir mi ldog/} /{bsod nams pha rol phyin rdzogs dang /} /{yongs su dag pa nyid du 'gyur//} तच्चित्त(तन्नित्य भो.पा.)प्रत्युपस्थानादविवर्त्यो जिनात्मजः । पुण्यपारमितापूरिपरिशुद्धिं निगच्छति ।। र.वि.१२८क/११६.
bsod nams kyi phung po
पुण्यस्कन्धः — {bsod nams kyi phung po 'di tsam bskyed do//} इयन्तं पुण्यस्कन्धं प्रसूयते अ.सा.१६९क/९५; {gang de bzhin gshegs pa de dag las bsod nams} ({kyi phung po} ){'phel bar 'gyur ba} यश्च तेषां तथागतानां पुण्यस्कन्धः प्रभवति का.व्यू.२०९क/२६७; पुण्यराशिः लो.को.२५१७.
bsod nams kyi blo
पुण्यबुद्धिः — {lag pod kyi las kyis las bya zhing bsod nams kyi blos kyang gla rngan gyis ni ma yin no//} कुत्या (कृत्या?) प्रतिकर्मणा कर्म पुण्यबुद्ध्या च, न भृतिकया वि.सू.१५क/१७.
bsod nams kyi me tog
पुण्यपुष्पम् — {rang gi yon tan bsgrags pa yis/} /{bsod nams me tog rnyis shing 'brul//} स्वगुणोदीरणम्लानं पुण्यपुष्पं हि शीर्यति ।। अ.क.२२९क/२५.५०; पुण्यकुसुमम् — {bsod nams kyi me tog 'od} पुण्यकुसुमप्रभम् सु.प्र.३१ख/६१.
bsod nams kyi me tog 'od
ना. पुण्यकुसुमप्रभम्, उद्यानम् — {lcang lo can gyi pho brang 'khor na skyed mos tshal dam pa bsod nams kyi me tog 'od ces bya ba na} अलकावत्यां राजधान्यां पुण्यकुसुमप्रभोद्यानवने(वरे भो.पा.) सु.प्र.३१ख/६१.
bsod nams kyi tshogs
• पा. पुण्यसम्भारः, सम्भारभेदः — {des bsod nams kyi tshogs so//} {de'i phyir bsod nams kyi tshogs kyi rgyur dbang bdun sbyin par bya} तेन पुण्यसंभारः, तस्मात् पुण्यसम्भारहेतोः सप्ताभिषेका देयाः वि.प्र.९४क/३.५; {dmigs pa med tshul du/} /{gus pas bsod nams tshogs bsags te//} संवृत्यानुपलम्भेन पुण्यसम्भारमादरात् ।। बो.अ.३७ख/९.१६८ • सं. पुण्यस्य सम्भृतिः — {sbyin dang tshul khrims bsod nams kyi/} /{tshogs yin shes rab ye shes kyi//} दानं शीलं च पुण्यस्य प्रज्ञा ज्ञानस्य सम्भृतिः । सू.अ. २२४ख/१३४; पुण्यौघः— {bsod nams kyi tshogs skad cig so so la nam mkha'i khams khyab par byed pa chen po'i nang du chud par gyur pas} प्रतिक्षणमाकाशधातुव्यापके महति पुण्यौघेऽन्तर्भूततया बो.प.५०क/१०; पुण्यसञ्चयः — {e ma'o bsod nams tshogs ni don yod pa//} अमोघरूपा बत पुण्यसञ्चयाः जा.मा.१३ख/१४; पुण्योपचयः — {de dag bsod nams kyi tshogs ji tsam zhig dang ldan par 'gyur} ते कियता पुण्योपचयेन समन्वागता भविष्यन्ति द.भू.२७९क/६७; पुण्यनिवहः — {snying stobs chu gter bsod nams tshogs ni yongs rdzogs sprin gyi bzhon pa} सत्त्वाब्धिः परिपूर्णपुण्यनिवहैर्जीमूतवाहः अ.क.३१३ख/१०८.२०५.
पुण्यसम्भारोपचयता — {bsod nams kyi tshogs nye bar stsogs pas ngoms mi shes pa yin} अतृप्तश्च भवति पुण्यसम्भारोपचयतया द.भू.२१४क/२८.
bsod nams kyi tshogs mtha' yas pa bsags pa
वि. अनन्तपुण्योपचितः लो.को.२५१५.
bsod nams kyi tshogs bsags pa
पुण्यसम्भारोपचयः — {mtshan dang dpe byad bzang po yongs su bsgrub par 'gyur ba'i bsod nams kyi tshogs bsags pa las mi phyed pa} न भिद्यते लक्षणानुव्यञ्जनपरिनिष्पत्तिगतात् पुण्यसम्भारोपचयात् शि.स.१०४क/१०३.
bsod nams kyi mdzod
पुण्यकोषः — {byang chub sems dpa'i rnam par thar pa bsod nams kyi mdzod mi zad pa'i rgyan ces bya ba thob pa} अक्षयव्यूहपुण्यकोषस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.७क/१०६.
bsod nams kyi mdzod mi zad pa'i rgyan
पा. अक्षयव्यूहपुण्यकोषः, बोधिसत्त्वविमोक्ष — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa bsod nams kyi mdzod mi zad pa'i rgyan ces bya ba thob pa} अहं कुलपुत्र अक्षयव्यूहपुण्यकोषस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.७क/१०६.
bsod nams kyi zhing
पुण्यक्षेत्रम् — {de bzhin gshegs pa ni de dag mnga' ba'i phyir bsod nams kyi zhing bla na med pa zhes bya'o+o//} तद्भावादनुत्तरं पुण्यक्षेत्रमुच्यते तथागत इति अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; {bla na med pa'i bsod nams kyi zhing 'phags pa'i dge 'dun la sbyin pa byin na} अनुत्तरे पुण्यक्षेत्र आर्यसङ्घे दानं ददता जा.मा.१८क/१९.
bsod nams kyi zhing chen po
वि. महापुण्यक्षेत्रः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bsod nams kyi zhing chen po zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…महापुण्यक्षेत्र इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
bsod nams kyi zhing bla na med pa
अनुत्तरं पुण्यक्षेत्रम् — {de nyid kyi phyir de bzhin gshegs pa rnams ni bsod nams kyi zhing bla na med pa zhes bya} अत एव तथागता अनुत्तरं पुण्यक्षेत्रमुच्यन्ते अभि.भा.५८ख/१०९९.
bsod nams kyi gzhi
= {bsod nams gzhi/}
bsod nams kyi 'od
ना. पुण्यप्रभः, भिक्षुः — {dge slong drug cu tsam gyis bskor}… {'di ltar dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{bsod nams kyi 'od dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा…पुण्यप्रभेण च ग.व्यू.३१४ख/३६.
bsod nams kyi 'od zer
ना. पुण्यरश्मिः, राजकुमारः — {yul 'khor skyong rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer de btsas ma thag tu 'dzam bu'i gling pa'i sems can thams cad yi rangs par gyur to//} तस्य खलु पुना राष्ट्रपाल पुण्यरश्मे राजकुमारस्य जातमात्रस्यैव सर्वे जाम्बूद्वीपकाः सत्त्वा आत्तमनसोऽभूवन् रा.प.२४४क/१४२; {rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer gyis de thos nas rnam par thar pa zhes bya ba'i gzungs thob bo//} यं श्रुत्वा पुण्यरश्मिना राजकुमारेण विमोक्षा नाम धारणी प्रतिलब्धा रा.प.२५१ख/१५३.
bsod nams kyi lus
पुण्यकायता — {bsod nams kyi lus dang ye shes kyi lus dang chos kyi lus kyang rab tu shes so//} पुण्यकायतां च ज्ञानकायतां च धर्मकायतां च प्रजानाति द.भू.२४५क/४५.
ना. पुण्यप्रसवाः, रूपधातौ स्थानम् — {de la bsam gtan dang po ni tshangs ris rnams dang} …{bzhi pa ni}…{bsod nams skyes rnams dang}…{de ltar na gnas bcu bdun po 'di dag de na gnas pa'i sems can rnams dang bcas pa ni gzugs kyi khams yin no//} तत्र प्रथमध्यानम्—ब्रह्मकायिकाः…चतुर्थम्…पुण्यप्रसवाः…इत्येतानि सप्तदश स्थानानि रूपधातुः सह तन्निवासिभिः सत्त्वैः अभि.भा.१०९क/३८२; अ.श.४क/३.
bsod nams bskyed pa
क्रि. पुण्यं प्रसवति लो.को.२५१६.
bsod nams 'khri shing
सुकृतवल्ली — {'di de bsod nams 'khri shing gi/} /{me tog rab 'thon dang po yin//} सोऽयं सुकृतवल्लीनां प्रथमः कुसुमोद्गमः ।। अ.क.३९क/४.२४.
bsod nams grags pa
पुण्यकीर्तिः — {rang gi chos btang bsod nams grags pa nyams/} /{mya ngan bya ba'i gnas skabs gnas pa la//} त्यक्तस्वधर्मे हतपुण्यकीर्तौ शोच्यां दशामित्यनुवर्तमाने ।। जा.मा.१८८क/२१९.
bsod nams glang po
पुण्यहस्ती लो.को.२५१६.
bsod nams dgyes
पुण्यप्रियः लो.को.२५१६.
bsod nams rgya chen
विपुलपुण्यम् — {lhun po'i rgyal po lta bur spyi gtsug 'phags/} /{bsod nams rgya chen byung ba lam mer bzhugs//} मेरुराज इव उष्णिषोद्गतो भासते विपुलपुण्यसम्भवः ।। रा.प.२३०क/१२३.
bsod nams rgya mtsho
• वि. पुण्योदधिः — {bsod nams rgya mtsho rin chen gter/} /{yon tan 'byung gnas chos kyi tshogs/} /{khyod la sems can gang 'dud pa/} /{de dag la yang phyag 'tshal legs//} पुण्योदधिं रत्ननिधिं धर्मराशिं गुणाकरम् । ये त्वां सत्त्वा नमस्यन्ति तेभ्योऽपि सुकृतं नमः ।। श.बु.११६क/१४९ • सं. पुण्यसागरः — {sngon gyi sdig pa zad byed cing /} /{bsod nams rgya mtsho sdud byed cing //} क्षपयन् पूर्वपापानि प्रतीच्छन् पुण्यसागरान् । बो.अ.२१क/७.२९; पुण्यसमुद्रः — {ting nge 'dzin la nges par gzhag pa'i sgo thams cad mkhyen pa'i ye shes dang bsod nams rgya mtsho stsogs pa'i snying po dang /} सर्वज्ञज्ञानपुण्यसमुद्रोपचयगर्भेण च समाधिनिध्यप्तिमुखेन ग.व्यू.२५९क/३४२.
bsod nams rgyal mtshan
पुण्यध्वजः लो.को.२५१६.
bsod nams rgyas pa
पुण्योदयः — {de ltar dam pa'i smon lam bsod nams rgyas pa las ni sa bdag nor lha'i bu/} /{mi yi bdag po dung zhes bya ba} एवं सत्प्रणिधानतः क्षितिपतिः पुण्योदयाद्वासवः शङ्खो नाम नृपः अ.क.१५७क/१६.२९.
ना. पुण्यप्रदीपध्वजः, तथागतः— {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa bsod nams sgron ma'i rgyal mtshan zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं पुण्यप्रदीपध्वजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.२४९ख/३३१.
bsod nams brgya pa
शतपुण्यः लो.को.२५१६.
bsod nams brgya pa las skyes pa
वि. शतपुण्यनिर्जातः लो.को.२५१६.
bsod nams brgya las skye
वि. पुण्यशतजम् — {re re'ang bsod nams brgya las skye//} एकैकं पुण्यशतजम् अभि.को.१५क/४.११०.
bsod nams brgyan
ना. पुण्यालङ्कारः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong}… ग्. {yas rol nas bsod nams brgyan gyis smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्… दक्षिणे पुण्यालङ्कार आह ल.वि.१५३क/२२७.
bsod nams ngang tshul
वि. पुण्यशीलः — {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{sa bdag me tog lha la ni/} /{nyi ma zla ba zhes pa yi/} /{bsod nams ngang tshul bu gnyis byung //} मिथिलायां विदेहेषु पुष्पदेवस्य भूपतेः । सूर्यचन्द्राभिधौ पुत्रौ पुण्यशीलौ बभूवतुः ।। अ.क.१९६ख/८३.९.
bsod nams mngon par 'joms pa'i bya ba can
वि. पुण्याभिचारक्रियः, ओ या— {na chung bden pa nyams pa'i sa gzhi bsod nams mngon par 'joms pa'i bya ba can/} /{phra ma ldan pa rang 'dun rmad byung smra byed mkha' la ri mo'i las sbyor rnams//} सत्यव्यत्ययभूमयो युवतयः पुण्याभिचारक्रियाः । स्वच्छन्दाद्भुतवादिनश्च पिशुनाः खे चित्रकर्मोद्यताः अ.क.१४७क/६८.७१.
bsod nams mngon par 'du byed pa
पा. पुण्याभिसंस्कारः — {byang chub sems dpa' dmigs pa can snga ma de dag thams cad kyi sbyin pa las byung ba'i bsod nams mngon par 'du byed pa gang yin pa dang}… {tshul khrims las byung ba gang yin pa dang} तेषां पौर्वकाणामौपलम्भिकानां बोधिसत्त्वानां यश्च दानमयः पुण्याभिसंस्कारः… यश्च शीलमयः अ.सा.१५३ख/८७; अ.सा.१६३क/९२.
bsod nams mngon par spel ba
पुण्यवृद्धिः — {de dag gis bsod nams mngon par spel ba rtsom mo//} एभिः…पुण्यवृद्धिमारभेत शि.स.१५९क/१५२.
bsod nams can
वि. पुण्यवान् — {bur shing zhing pa bsod nams can/} /{de ni rgyal po gsal rgyal 'di//} राजा प्रसेनजित् सोऽयं पुण्यवान् गुडकर्षकः । अ.क.३४९ख/४६.३१; शुभान्वितः — {dge ldan dang ni bsod nams can//} शुभंयुस्तु शुभान्वितः । अ.को.२०९ख/३.१.५०.
bsod nams bcud len
पुण्यरसायनम् — {bsod nams bcud len} … {mgrin pa'i bar du rab tu 'dod pas 'thung //} पुण्यरसायनं पिब हठादाकण्ठमुत्कण्ठितः ।। अ.क.३०९क/४०.२६.
bsod nams chu bo
पुण्यतटिनी — {byams pas dag cing rnam 'gyur med pa rgya che'i snying stobs dang /} /{lugs bzang bsod nams chu bo 'jig rten rnams su grags pa dang //} मैत्रीपवित्रमविकारमुदारसत्त्वं सौजन्यपुण्यतटिनी भुवनेषु कीर्तिः । अ.क.१९क/५१.४८.
bsod nams chung ba
वि. अल्पपुण्यः — {de bsod nams chung bar grags shing bsod nams chung ba zhig ste} सोऽल्पेशाख्योऽल्पपुण्यश्च अ.श.२६३ख/२४१; मन्दपुण्यः — {bsod nams chung ba'i mi yis kyang /} /{de ni grub par the tshom med//} स सिध्यति न सन्देहो मन्दपुण्योऽपि मानवः ।। हे.त.१०क/३०.
bsod nams chud za dga'
वि. पुण्यनाशनिरतः — {rgyal po gang zhig 'dod pas g}.{yen spyo sems 'khol ba/} /{de ni bsod nams chud za dga' zhing mtho ris ldog/} कामातुरो भवति यो नृप चित्तदासः स हि पुण्यनाशनिरतो विनिवृत्तस्वर्गः । रा.प.२४८ख/१४८.
bsod nams che
• वि. महापुण्यः — {byang chub sems dpa'i mtshan spyi}…{byang chub sems dpa'}…{bsod nams che} बोधिसत्त्वसामान्यनाम…बोधिसत्त्वः…महापुण्यः सू.व्या.२४९क/१६६; {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{bsod nams che ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…महापुण्य इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ • सं. महत्पुण्यम् — {skyes pa da ltar byung ba'i ni bsod nams chen po'o//} {'das pa'i ni 'gyod pa med pa ste/} {yid la gcags pa med pa'i phyir ro//} जातायां प्रत्युत्पन्नायां पुण्यं महत् । अतीतायामकौकृत्यमविप्रतिसारात् सू.व्या.१६३क/५३ • ना. पुण्ड्रः, नगरम् — {de tshe shar gyi phyogs dag na/} /{bsod nams che ba'i grong mchog song //} पूर्वदेशं तदा जग्मुः पुण्ड्राख्यं पुरमुत्तमम् । म.मू.३१७ख/४९६.
bsod nams che ldan
वि. महापुण्यः, ओ या — {bsod nams che ldan lha mos rnam mdzes} विराजितः… देव्या महापुण्यया ना.ना.२४५क/१८१; {de ni kun gyis shes pa/} {bsod nams chen po dang ldan pa} स ज्ञातो महापुण्यः अ.श.२६२ख/२४०.
bsod nams che ba
= {bsod nams che/}
bsod nams che 'byung bdag nyid
वि. महापुण्योदयात्मकः — {khams gsum gtogs pa ma yin dang /} /{chung dang 'bring dang chen po yi/} /{bsngo ba gzhan ni rnam gsum po/} /{bsod nams che 'byung bdag nyid do//} त्रैधातुकाप्रपन्नश्च परिणामोऽपरस्त्रिधा । मृदुर्मध्योऽधिमात्रश्च महापुण्योदयात्मकः ।। अभि.अ.५ख/२.२३.
bsod nams chen po
= {bsod nams che ba/}
bsod nams rjes su yi rang ba
= {bsod nams la rjes su yi rang ba/}
bsod nams nyams
वि. पुण्यैर्विहीनः — {bsod nams nyams shing gzhan gyi chung ma chags/} /{tshul khrims ma dag} पुण्यैर्विहीनाः परदारगृद्धा अशुद्धशीलाः रा.प.२४३ख/ १४१.
bsod nams mnyam
ना. पुण्यसमः — {nga ni bsod nams mnyam zhes byar gyur tshe/} /{grong dang grong khyer dag dang lam srang sgo/} /{thams cad du yang rgya che sman gyi rnams/} /{de dag sems can don phyir ngas bzhag go//} सर्वत्र ग्रामनगरेषु वीथिमुखेषु भैषजमुदारम् । सत्त्वार्थ स्थापित मया ते पुण्यसमो बभूव च यदाऽहम् ।। रा.प.२३८क/१३४.
bsod nams snying po
वि. पुण्यगर्भः, बोधिसत्त्वस्य— {bsod nams snying po shes rab che/} /{byang chub spyod pa'i tshul rtogs shing /} /{'jig rten kun la bde byed pa'i/} /{bde gshegs sku las skyes pa ltos//} पुण्यगर्भान् महाप्रज्ञान् बोधिचर्यागतिंगतान् । क्षेमङ्करान् सर्वलोके पश्यध्वं सुगतात्मजान् ।। ग.व्यू.२९६ख/१८.
bsod nams gter
वि. पुण्यनिधिः — {bsod nams gter khyod bsod nams don gnyer ba'i/} /{bsod nams bgyi ba rtag tu mi bas te//} पुण्यार्थिकस्य तव पुण्यनिधेः सतताक्षया भवति पुण्यक्रिया । शि.स.१७२ख/१७१.
वि. पुण्यनिक्षेपदक्षः — {legs byas rnam par rgyas pa'i dpang po bsod nams ster la mkhas//} विततसुकृतसाक्षी पुण्यनिक्षेपदक्षः अ.क.२३२क/२५.८४.
bsod nams stobs
ना. पुण्यबलः, नृपः — {dpal ldan bsod nams stobs zhes pa'i/} /{sa yi bdag po sngon byung ste//} श्रीमान् पुण्यबलो नाम पुराऽभूत्पृथिवीपतिः । अ.क.४७क/५८.३.
bsod nams thams cad kun las bsdus pa
पा. सर्वपुण्यसमुच्चयः, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po sang sang po'i dbyangs kyis ting nge 'dzin mang po thob pa 'di lta ste}… {bsod nams thams cad kun las bsdus pa'i ting nge 'dzin thob pa} बहुसमाधिप्रतिलब्धश्च स गद्गदस्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः; तद्यथा… सर्वपुण्यसमुच्चयसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८क/२४४.
bsod nams thams cad bsdus pa'i ting nge 'dzin
ना. सर्वपुण्यसमुच्चयसमाधिः, ग्रन्थः — {'phags pa bsod nams thams cad bsdus pa'i ting nge 'dzin zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यसर्वपुण्यसमुच्चयसमाधिनाममहायानसूत्रम् क.त.१३४.
bsod nams them skas
सुकृतसोपानम्— {de nas dus kyis sa yi bdag/} /{bsod nams them skas dag las ni/} /{lha yi gnas su yang dag 'dzegs/} /{gtsug na nor bu mi bdag gyur//} ततः कालेन सुकृतसोपानैः पृथिवीपतौ । दिव्यधामसमारूढे मणिचूडोऽभवन्नृपः ।। अ.क.२२क/३.३२
bsod nams thob pa
पुण्यप्राप्तिः — {bsod nams thob pa'i yongs su bsngo ba 'di ni 'bras bu rgyas par gnas pa yin//} परिणतिरियं पुण्यप्राप्तेः स्फुरत्फलशालिनी अ.क.१७५ख/१९.१४०.
bsod nams mthu
= {bsod nams kyi mthu/}
bsod nams dang ldan
= {bsod nams ldan/}
bsod nams dang ldan pa
= {bsod nams ldan/}
bsod nams dang bral ba
वि. पुण्यविरहितः — {sems can}…{bsod nams dang bral ba} सत्त्वाः पुण्यविरहिताः स.पु.१२०क/१९१; पुण्यहीनः — {bsod nams dang bral ba bsod nams dang ldan par 'gyur} पुण्यहीनाः पुण्यवन्तो भवन्ति स.दु.१२४ख/२२२.
bsod nams dang dbang che bar grags pa
वि. पुण्यमहेशाख्यः — {bsod nams dang dbang che bar grags par 'gyur ba'i las} पुण्यमहेशाख्यसंवर्तनीयानि कर्माणि वि.व.१३३क/१.२२; द्र. {bsod nams kyi mthu chen po dang ldan pa/}
bsod nams dang ye shes kyi stobs kyis mngon par 'phags pa
वि. पुण्यज्ञानबलाभ्युद्गतः — {byang chub sems dpa'}…{bsod nams dang ye shes kyi stobs kyis mngon par 'phags pa} बोधिसत्त्वः… पुण्यज्ञानबलाभ्युद्गतः द.भू.२३९ख/४२.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs kyi rnam par bstsags par bya ba
पुण्यज्ञानसम्भारोपचयः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs kyi rnam par bstsags par bya ba ji lta bur bstsags pas} यथारूपेण पुण्यज्ञानसम्भारोपचयेन सम्भृतेन द.भू.२१३ख/२८.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po
महापुण्यज्ञानसम्भारः — {tshogs ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen pos yang dag par 'grub pa'i phyir ro//} सम्भारेण महापुण्यज्ञानसम्भारसमुदागमात् अभि.भा.५७क/१०९४; महत्पुण्यज्ञानसम्भारः — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po mnga' ba} बुद्धा भगवन्तो महत्पुण्यज्ञानसम्भाराः शि.स.१७३ख/१७१.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po mnga' ba
वि. महत्पुण्यज्ञानसम्भारः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das rnams ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po mnga' ba} बुद्धा भगवन्तो महत्पुण्यज्ञानसम्भाराः शि.स.१७३क/१७१.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po yang dag par grub pa
समुदागतपुण्यज्ञानमहासम्भारः लो.को.२५१६.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen po yongs su zin pa
वि. सुपरिगृहीतमहापुण्यज्ञानसम्भारः — {byang chub sems dpa'}…{bsod nams dang ye shes kyi tshogs} ({chen po} ){yongs su zin pa} बोधिसत्त्वः…सुपरिगृहीतमहापुण्यज्ञानसम्भारः द.भू.२६१ख/५५.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen pos yang dag par 'grub pa
महापुण्यज्ञानसम्भारसमुदागमः — {tshogs ni bsod nams dang ye shes kyi tshogs chen pos yang dag par 'grub pa'i phyir ro//} सम्भारेण महापुण्यज्ञानसम्भारसमुदागमात् अभि.भा.५७क/१०९४.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs thams cad la goms pa
पा. सर्वपुण्यज्ञानसम्भाराभ्यासः, हेतुसम्पद्भेदः — {rgyu phun sum tshogs pa ni rnam pa bzhi ste/} {bsod nams dang ye shes kyi tshogs thams cad la goms pa dang}…{gus par byas te goms pa'o//} चतुर्धा हेतुसम्पत्—सर्वपुण्यज्ञानसम्भाराभ्यासः…सत्कृत्याभ्यासश्च अभि.भा.५८क/१०९६.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa
वि. पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs dang ldan pa ni mdzod lta bu ste} पुण्यज्ञानसम्भारसहगतः कोष्ठागारोपमः सू.व्या.१४१ख/१८.
bsod nams dang ye shes kyi tshogs yang dag par ma grub
असमुदागतपुण्यज्ञानसम्भारः लो.को.२५१६.
bsod nams 'dod pa
वि. पुण्यकामः — {de bas bsod nams 'dod pa yis/} /{sbyin pa tshul bzhin btang byas na//} तस्माद्धि पुण्यकामेन देयं दानं यथाविधि । वि.व.१८०ख/१.६१; {sems can bsod nams 'dod pa rnams la bsod nams kyi gnas bstan pa'i phyir} पुण्यकामानां सत्त्वानां पुण्यतीर्थोपदर्शनार्थम् अ.श.१०६ख/९६.
bsod nams ldan
= {bsod nams ldan pa/}
bsod nams ldan pa
• वि. पुण्यवान् — {de ni phyug cing nor cher 'gyur/} /{bsod nams ldan zhing brdzi ba med//} आढ्यो महाधनश्चासौ अधृष्यः पुण्यवानपि । शि.स.१६३क/१५६; {bsod nams ldan pas sgrol bar 'gyur//} तरति पुण्यवान् अ.क.६०क/६.७७; पुण्यसम्पन्नः — {bsod nams ldan pa yongs su skyob//} त्रायते पुण्यसम्पन्नम् अ.क.५९ख/६.७२; पुण्यशाली — {bsod nams ldan pa'i nyer mkho rnams/} /{'bad pa med par phun sum tshogs//} अप्रयत्नोपकरणाः सम्पदः पुण्यशालिनाम् ।। अ.क.२३८ख/२७.४१; पुण्यभाक् — {bdag nyid gcig pu 'gro ba na/} /{bsod nams ldan pa 'di na bslus//} पुण्यभाजि जगत्यस्मिन्नेक एवास्मि वञ्चितः । अ.क.२१२क/२४.४६; धन्यः — {gsung gi bdud rtsi gsan pa yi/} /{snyim pas bsod nams ldan pas 'thungs//} तस्य वागमृतं धन्याः कृ(श्रु लि.पा.)ताञ्जलिपुटाः पपुः ।। अ.क.७१क/७.३ • सं. कृतपुण्यत्वम्— {de bsod nams dang ldan zhing}… {nan tan che ba'i yon tan dang ldan pa} स कृतपुण्यत्वात्…प्रतिपत्तिगुणसौष्ठवाच्च जा.मा.१२८ख/१४९ • ना. पुण्यवती, राजधानी — {de yi rgyal po'i pho brang ni/} /{bsod nams ldan zhes bya ba ste/} /{shel gyi rnam par yid 'ong zhing /} /{mtshan mo'i bdag po'i 'od bzhin mdzes//} तस्य पुण्यवती नाम राजधानी व्यराजत । स्फटिकागा(का लि.पा.)ररुचिरा ज्योत्स्नेव रजनीपतेः ।। अ.क.४७क/५८.४.
bsod nams sde
ना. पुण्यसेनः १. नृपः — {de nas spyod tshul rig pa yis/} /{sa la spyod pa bsod nams sdes//} ततो विदितवृत्तेन पुण्यसेनेन भूभुजा । अ.क.२६५क/३१.६८ २. सार्थनायकः — {don mthun 'dren pa bsod nams sde/} {zhes pa} पुण्यसेनाभिधः… सार्थनायकः अ.क.१९०क/८१.९.
bsod nams nags
पुण्योपवनम् — {bcom ldan 'das kyi bsod nams nags/}…{der ni de song gyur//} तद्भगवतः सा पुण्योपवनं ययौ अ.क.७१ख/७.१२.
bsod nams gnas
१. पुण्याश्रमः — {rmongs pa zad cing sred pa 'phos/} /{bsod nams gnas la yid dga' byas//} क्षतो मोहश्च्युता तृष्णा कृतं पुण्याश्रमे मनः ।। का.आ.३३०क/ २.२४५; पुण्यस्थानम्— {yongs rtog rnams kyis bsod nams kyi/} /{gnas la yongs btags phyi nas dor//} पश्चात्परीक्ष्य त्यज्यन्ते पुण्यस्थाने परीक्षकैः ।। अ.क.२३३क/८९.१४२ । २. पुण्यस्थितिः — {sems can snying po drang zhing legs spyad bsod nams gnas de su yang phyag byar 'os//} श्लाघ्यः कोऽपि स सत्त्वसारसरलः सौजन्यपुण्यस्थितिः अ.क.२५४ख/३०.१.
bsod nams sna tshogs kyi sprin
ना. पुण्यमेघचित्रः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa bsod nams sna tshogs kyi sprin ces bya ba bsnyen bskur to//} तस्यानन्तरं पुण्यमेघचूडो(चित्रो भो.पा.) नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५४ख/२३८.
bsod nams snang ba
पुण्यालोकः — {gang yang dri med bsod nams snang ba phyogs mthar rnam par 'phro ba yis//} किमपि विमलैः पुण्यालोकैर्दिगन्तविसारिभिः अ.क.५३क/५.७४.
bsod nams dpal
ना. १. पुण्यकेतुः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {bsod nams dpal dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पुण्यकेतुना च ग.व्यू.२७५ख/२ । २. पुण्यश्रीः, आचार्यः — {bla ma dam pa bsod nams dpal zhes bya ba la bstod pa} परमगुरुपुण्यश्रीनामस्तोत्रम् क.त.३७५९.
bsod nams dpal gyi snying po
ना. पुण्यश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bsod nams dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… पुण्यश्रीगर्भेण च द.भू.१६७क/१.
bsod nams spel ba
पुण्योपचयः — {de nas rgyal po de'i bden pa'i byin gyis brlabs kyi mthu dang bsod nams spel ba'i khyad par gyis} अथ तस्य राज्ञः सत्याधिष्ठानबलात्पुण्योपचयविशेषाच्च जा.मा.१२ख/१३.
bsod nams spyod
= {bsod nams spyod pa/}
bsod nams spyod pa
पुण्यकर्म— {de yang 'di ltar byang chub sems dpa' yun ring po nas bsod nams spyod pa la rab tu goms shing} बोधिसत्त्वः किलानल्पकालस्वभ्यस्तपुण्यकर्मा जा.मा.६६क/७७; पुण्यप्रसङ्गः — {de bas bsod nams spyod pa dpal ldan pa/} /{bde ba rab 'byung bsgrub la blo byos shig//} श्रीमत्सु सौख्योदयसाधनेषु पुण्यप्रसङ्गेषु मतिं कुरुध्वम् ।। जा.मा.२७क/३१.
bsod nams sprin
पुण्यमेघः — {bsod nams sprin las legs 'khrungs pa'i/} /{rang gi bde ba'i tshogs char gyis//} पुण्यमेघसमुद्भूतैः सुखोपकरणैः स्वकैः ।। बो.अ.३७क/९.१६७.
bsod nams phung po
= {bsod nams kyi phung po/}
bsod nams phun tshogs
पुण्यसम्पत्— {mi bdag}…{'byer 'jig ces bya ba/} /{bsod nams phun tshogs gnas su gyur//} नृपः…अभूत्पुरंदरो नाम मन्दिरं पुण्यसम्पदः ।। अ.क.२५९ख/३१.३; पुण्यसमृद्धिः— {de ltar sems dpa' chen po de de na lang tsho la bab cing bsod nams phun sum tshogs pa'i mthu las byung ba'i rol mo byed pa la lta zhing 'dug 'dug pa las} इति स महासत्त्वो यौवनानुवृत्त्या पुण्यसमृद्धिप्रभावोपनतं क्रीडाविधिमनुभवन् जा.मा.१८७ख/२१८.
bsod nams phun sum tshogs
= {bsod nams phun tshogs/}
bsod nams 'phel
• क्रि. पुण्यं प्रसवते — {gzhan dag la ni zas byin pa'i/} /{bsod nams 'phel ba ji lta bar//} यथा पुण्यं प्रसवते परेषां भोजनं ददत् । सू.अ.१६३ख/५४ • सं. १. पुण्यवृद्धिः — {bsod nams 'phel ba ni spel ba rnams kyi rtsa ba yin la} पुण्यवृद्धिः सर्ववृद्धीनां मूलम् शि.स.१५२क/१४७; पुण्योदयः — {bsod nams 'phel bar 'dod pas} पुण्योदयाकांक्षिणः त.प.१३३ख/१ २. पुण्यप्रसवाः, अकनिष्ठे देवाः — {'thab bral dang}…{bsod nams 'phel dang}…{'og min gyi lha} यामाः…पुण्यप्रसवाः… अकनिष्ठाश्च देवाः अ.सा.१४१ख/८१; अ.सा.७८ख/४४; द्र. {bsod nams skyes/}
bsod nams 'phel bar 'dod pa
वि. पुण्योदयाकाङ्क्षी — {'on kyang bsod nams 'phel bar 'dod pas rang don mchog gi bdag gi blo gros 'di/} /{dge ba 'phel ba'i 'bras bu can gyi de nyid goms pas 'di byed pa la brtson//} किन्तु स्वार्थपरस्य मे मतिरियं पुण्योदयाकाङ्क्षिणः तत्त्वाभ्यासमिमं शुभोदयफलं कर्तुं समभ्युद्यता ।। त.प.१३३ख/१
bsod nams bya ba'i dngos po
पा. पुण्यक्रियावस्तु— {dgra bcom pa de dag gi sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po dang tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po dang bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po gang yin pa} तेषां चार्हतां यद्दानमयं पुण्यक्रियावस्तु शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु शि.स.१८९ख/१८८; अ.सा.११९ख/६९; द्र.—
bsod nams bya ba'i dngos po bzhi
चत्वारि पुण्यक्रियावस्तूनि — १. {sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} दानमयं पुण्यक्रियावस्तु, २. {tshul khrims las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} शीलमयं पुण्यक्रियावस्तु, ३. {bsgoms pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} भावनामयं पुण्यक्रियावस्तु, ४. {rdzas las byung ba'i bsod nams bya ba'i dngos po} औपधिकं पुण्यक्रियावस्तु म.व्यु.१६९९ (३७ख).
bsod nams bya ba'i gzhi
पा. पुण्यक्रियावस्तु — {sbyin pa las byung ba'i bsod nams bya ba'i gzhi gang yin pa de ni 'bras bu longs spyod chen po can yin no//} तच्चैतद् दानमयं पुण्यक्रियावस्तु महाभोग्यफलम् अभि.भा.२२१ख/७४१; द्र. {bsod nams bya ba'i dngos po/}
bsod nams byas pa
• वि. पुण्यकृतः — {bsod nams byas pa'i 'jig rten gyi/} /{skye dgu'i dpal gyi stobs can 'byung //} बली पुण्यकृताल्लोकात्प्रजाभाग्याद्भविष्यति । ल.अ.१८९क/१६०; पुण्यवान् — {dar la babs pa'i na chung 'byor pa yang /} /{bsod nams byas pa rnams la dga' ster yin//} प्रीतिप्रदाः पुण्यवतां भवन्ति प्रौढा युवत्यश्च विभूतयश्च ।। अ.क.३५७क/४८.१ • सं. १. कृतपुण्यम् — {khyod ni rang gi sdig byas la/} /{mya ngan med par ma zad kyi/} /{bsod nams byas pa gzhan dag dang /} /{lhan cig 'gran par byed 'dod dam//} न केवलं त्वमात्मानं कृतपापं न शोचसि । कृतपुण्यैः सह स्पर्धामपरैः कर्तुमिच्छसि ।। बो.अ.१८क/६.८६ २. कृतपुण्यता — {sngon yang bsod nams byas pa'o//} पूर्वे च कृतपुण्यता म.व्यु.१६०६ (३६ख).
bsod nams byin
पुण्यदत्तः लो.को.२५१७.
bsod nams byed
= {bsod nams byed pa/}
bsod nams byed pa
• वि. पुण्यकर्ता — {'jug ngogs bzhin du bsten 'os gang /} /{bsod nams byed gtsang gzi byin dang /} /{snying stobs rang bzhin gang gA ltar/} /{dri med yid ldan dag tu gnas//} सेव्यैः प्रभासत्त्वमयैर्गङ्गाविमलमानसैः । तीर्थैरिव स्थितं यत्र पवित्रैः पुण्यकर्तृभिः ।। अ.क.१९ख/३.३; पुण्यकारी — {bsod nams byed pa rnams la gya nom par 'gyur ro//} पुण्यकारिषु च प्रणीताः सू.अ.२३३क/१४५; पुण्यकर्मा — {sems can tshad yod pa la zas dang skom tsam sbyor zhing ster bas na bsod nams byed pa yin no zhes}…{mchod par byed} परिमितसत्त्वानामाहारपानमात्रदानसमादानमादिशन् पुण्यकर्मा अयमिति पूज्यते बो.प.५५ख/१७; कृतपुण्यः — {de ni bsod nams byed byed pa dang dge ba byed byed pa dang} तत्कृतपुण्यः सत्त्वः कृतकुशलः अ.श.१०१क/९१ • सं. पुण्यक्रिया — {bsod nams byed pa'i 'bad pa don med par mthong ba'i phyir ro//} पुण्यक्रियाया नैरर्थक्यदर्शनात् अभि.स्फु.१३७क/८४९.
bsod nams byed pa po
वि. पुण्यकर्ता — {'ga' zhig sngar mtshams med pa lnga byed pa po phyis bsod nams byed pa por 'gyur} कश्चित् पूर्वं पञ्चानन्तर्यकारी पश्चात् पुण्यकर्ता भवति वि.प्र.१५१ख/३.९७.
वि. पुण्योज्ज्वलः, ओ ला — {dbyangs can zhes bya spyan ni yangs shing bsod nams 'bar//} सरस्वती नाम विशालनेत्रा । पुण्योज्ज्वला सु.प्र.३०ख/५८.
bsod nams 'bar ba
= {bsod nams 'bar/}
bsod nams ma yin
= {bsod nams ma yin pa/}
bsod nams ma yin pa
• सं. अपुण्यम् — {de'i tshe 'jig rten na ji ltar bsod nams dang bsod nams ma yin pa rtogs par 'gyur} तदा लोके कथं पुण्यापुण्यावगतिर्भवति त.प.२६१ख/९९३; {skye rgu'i bsod nams ma yin pa/} /{yongs su smin pas} अपुण्यपरिपाकेण प्रजानाम् अ.क.९१क/९.६१ • पा. अपुण्यम्, कर्मभेदः — {las ni gsum ste/} {bsod nams dang bsod nams ma yin pa dang mi g}.{yo ba'o//} त्रीणि कर्माणि—पुण्यम्, अपुण्यम्, आनिञ्ज्यं च अभि.भा.१९२क/६५२.
bsod nams ma yin par nye bar 'gro ba
पा. अपुण्योपगाः, संस्कारभेदः — {de ltar ma rig pa yod pa na 'du byed rnam pa gsum mngon par 'grub ste/} {bsod nams su nye bar 'gro ba dang bsod nams ma yin par nye bar 'gro ba dang mi g}.{yo bar nye bar 'gro ba} एवमविद्यायां सत्यां त्रिविधाः संस्काराः अभिनिर्वर्तन्ते—पुण्योपगा अपुण्योपगा आनिञ्ज्योपगाश्च शि.स.१२५क/१२१.
bsod nams ma yin spyod pa
अपुण्याचरणम् — {kha cig} …/{bsod nams ma yin spyod pa yis/} /{rang la gnod pa byed pa yin//} निघ्नन्ति केचिदात्मानमपुण्याचरणेन च ।। बो.अ.१६क/६.३६.
bsod nams ma lags pa
अपुण्यम् — {de ltar ngag gis nongs par smra ba de lta bu'i ngo bos bsod nams ma lags pa'i phung po chen po 'di skyes pa lags so//} एवंरूपेण वाग्दुर्भाषितेन इयान् महाऽपुण्यस्कन्धः प्रसूयते अ.सा.१६३क/९२.
bsod nams mi ldan
वि. अपुण्यवान् — {bdag ni bsod nams mi ldan bkren chen te/} /{mchod pa'i nor gzhan bdag la cang ma mchis//} अपुण्यवानस्मि महादरिद्रः पूजार्थमन्यन्मम नास्ति किञ्चित् । बो.अ.४क/२.७.
bsod nams mi dman
वि. अदीनपुण्यः — {gnyen ni bcings pa dgrol ba'i slad/} /{mi bdag slong ba lha yi shing /} /{bsod nams mi dman blta ba la/} /{gser don gnyer ba bdag 'ongs so//} आयातोऽहं हिरण्यार्थी बन्धुबन्धनमुक्तये । अदीनपुण्यं नृपतिं द्रष्टुमर्थिसुरद्रुमम् ।। अ.क.२३क/५२.३९.
वि. मन्दपुण्यः — {bsod nams med pa me yis kun tshig cing /} /{de na sha za mang po phan tshun rgyu//} पिशाचकास्तत्र बहू भ्रमन्ति सन्तापिता अग्निन मन्दपुण्याः । स.पु.३४ख/५८.
bsod nams myu gu
पुण्यप्ररोहः — {gang zhig bcom ldan rang nyid kyis/} /{gzigs pas rjes su bzung byas pa/} /{'di 'dra bsod nams myu gu rnams/} /{gang zhig yongs su smin pa'i 'bras//} केषां पुण्यप्ररोहाणां परिपाकोऽयमीदृशः । कृतोऽयं यद्भगवता दर्शनानुग्रहः स्वयम् ।। अ.क.१००ख/१०.१०.
bsod nams dman
वि. मन्दपुण्यः — {kye ma bdag ni bsod nams dman//} अहो नु मन्दपुण्योऽहम् अ.क.२५क/५२.५८.
bsod nams dman pa
= {bsod nams dman/}
bsod nams smon lam
पुण्यप्रणिधानम् — {de yi bsod nams smon lam gyis/} /{rab gsal nyid thob de yis ni/} /{sems la byang chub myu gu bskrun/} /{da lta bdag la 'bras 'di grub//} तत्पुण्यप्रणिधानेन तस्याप्तस्य प्रभासताम् । बोधिरङ्कुरिता चित्ते फलितेयं ममाधुना ।। अ.क.२७०ख/१००.१६.
bsod nams tshogs
= {bsod nams kyi tshogs/}
bsod nams zhing
= {bsod nams kyi zhing /}
bsod nams gzhi
पुण्याश्रयः — {bsod nams gzhi las 'bar ba'i yon tan rnams/} /{nan tan sgrub pa'i byin gyis dga' bar gyur//} गुणा हि पुण्याश्रयलब्धदीप्तयो ।गताः प्रियत्वं प्रतिपत्तिशोभया । जा.मा.१२८ख/१४९.
bsod nams zad
= {bsod nams zad pa/}
bsod nams zad pa
• सं. पुण्यक्षयः — {de nas de dag gi nang nas sems can gang yang rung ba zhig tshe zad cing bsod nams zad pa las zad pas gnas de nas shi 'phos te} अथान्यतरः सत्त्व आयुःक्षयात् पुण्यक्षयात् कर्मक्षयात् तस्मात् स्थानाच्च्युत्वा अभि.स्फु.९४क/७७० • वि. पुण्यपरिक्षीणः — {sdig can khyod ni sprang po bsod nams zad pa ltar dus mi shes pa'o//} अकालज्ञस्त्वं पापीयं पुण्यपरिक्षीण इव भैक्षुकः । ल.वि.१६२क/२४३.
bsod nams zong
पुण्यपणः — {bsod nams zong gis bdag gi ni/} /{brtson pa'i grogs mchog gyur pa gang //} व्यवसायसहायो मे योऽभूत्पुण्यपणैः परम् । अ.क.६४क/६.१२८; पुण्यपण्यम्— {skye gzhan bsod nams zong gis} जन्मान्तरपुण्यपण्यैः अ.क.३०७ख/१०८.१४३.
bsod nams gzi brjid
पुण्यतेजः लो.को.२५१७.
bsod nams 'od
• ना. १. पुण्याभः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{bsod nams 'od dang}…{shAkya thub pa dang /gzhan} {yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः… पुण्याभः… शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३ख/५ २. पुण्यप्रभः, उपासकः — {de la dge bsnyen shes rab chen po ni dge bsnyen bzang pos byin dang lhas byin dang bsod nams 'od dang} तत्र महाप्रज्ञोपासकः सुदत्तेन चोपासकेन सार्धं वसु(देव भो.पा.)दत्तेन च पुण्यप्रभेण च ग.व्यू.३१८ख/३९ • सं. पुण्यप्रभा — {ye shes phun sum tshogs pa'i bsod nams 'od ces bya ba'i mtshan mo'i lha mo} ज्ञानश्रीपुण्यप्रभा नाम रात्रिदेवता ग.व्यू.१४२क/२२६.
bsod nams 'od zer
ना. पुण्यरश्मिः, राजकुमारः — {thos nas kyang yul 'khor skyong rgyal bu gzhon nu bsod nams kyi 'od zer spu zing zhes byed par gyur nas mchi ma zag} श्रुत्वा च राष्ट्रपाल पुण्यरश्मी राजकुमारः संहृष्टरोमकूपजातः अश्रु निपातयति रा.प.२४९क/१४९; रा.प.२३८क/१३४.
bsod nams 'od bzang
सुपुण्याभः लो.को.२५१७.
bsod nams 'os pa
वि. पुण्योचितः — {bsod nams 'os pa'i kun spyod ldan/} /{khyod lta bsod nams kyis mthong gang /} /{'di nyid phyir na dbang po yi/} /{tshogs las mig nyid dga' ba'i gnas//} अत एवेन्द्रियग्रामे चक्षुरेव स्पृहास्पदम् । पुण्यैः पुण्योचिताचारा दृश्यन्ते यद्भवद्विधाः ।। अ.क.४४ख/४.९५.
bsod nams ye shes kyis sprul
वि. पुण्यज्ञानविनिर्मितः — {bsod nams ye shes kyis sprul bcom ldan 'das ni 'dul dka'i sems can rnams kyis rtag tu ni/} /{'jigs byed 'jigs su rung ba'i gzugs dang skye bo mkhas pa rnams kyis dregs dang bral bar mthong //} पुण्यज्ञानविनिर्मितं भगवतो दुर्दान्तसत्त्वाः सदा रूपं भैरवभीषणं गतमदं पश्यन्ति सन्तो जनाः । वि.प्र.२९क/४.१.
bsod nams yongs zad
पुण्यपरिक्षयः — {skye bo'i bsod nams yongs zad las/} /{dpal ldan de ni mtho ris song //} स ययौ निधनं श्रीमान् जनपुण्यपरिक्षयात् ।। अ.क.३५ख/५४.१३.
bsod nams yongs su bsngo ba
पा. पुण्यपरिणामना, पूजाविशेषः — {phyag 'tshal ba dang}…{bsod nams yongs su bsngo ba ste de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} वन्दना… पुण्यपरिणामनेति । एवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५.
bsod nams yon tan
पुण्यगुणः — {de bsams bsod nams yon tan lhag gnas shing /} /{dbyangs can gnas dang mtsho las skyes pa'i dpal//} सोऽचिन्तयत्पुण्यगुणाधिवासं सरस्वतीवाससरोरुहश्रि । अ.क.१९२क/२२.३.
bsod nams rang bzhin
वि. पुण्यमयी — {mi yi sa 'das nas/} /{de ni shin tu che ba'i sa/} /{bsod nams rang bzhin gyis 'thob ste//} मर्त्यभूमिमतिक्रम्य सा हि भूमिर्महीयसी । आसाद्यते पुण्यमयी अ.क.५८ख/६.६४.
bsod nams rab ldan
वि. सुपुण्यः, ओ या — {nyes pa mang po ldan pa'i ngan song lam/} /{shin tu mi bzad khyod kyi mthu yis bcad/} /{bsod nams rab ldan mtho ris 'gro ba phye//} तवानुभावात् पिहितः सुघोरो ह्यपायमार्गो बहुदोषयुक्तः । अपावृता स्वर्गगतिः सुपुण्या अ.श.७८क/६९.
bsod nams rab ldan pa
= {bsod nams rab ldan/}
bsod nams ri bo'i gzi brjid
ना. पुण्यपर्वततेजाः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{bsod nams ri bo'i gzi brjid dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पुण्यपर्वततेजसा च ग.व्यू.२७५क/२.
bsod nams ri bos 'phags pa
ना. पुण्यसुमेरूद्गतः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{bsod nams ri bos 'phags pa dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…पुण्यसुमेरूद्गतेन च ग.व्यू.२७६क/३.
bsod nams la rjes su yi rang ba
पा. पुण्यानुमोदना १. स्कन्धभेदः — {phung po gsum pa ste/} {phung po gsum po rnams ni sdig pa bshags pa dang bsod nams la rjes su yi rang ba dang byang chub tu bsngo ba rnams kyis mdor bsdus pa} त्रिस्कन्धः । त्रयाणां स्कन्धानां पापदेशनापुण्यानुमोदनाबोधिपरिणामनानां समाहारः बो.प.१०५ख/७५ २. अनुत्तरपूजाविशेषः— {phyag 'tshal ba dang} …{bsod nams la rjes su yi rang ba dang}…{bsod nams yongs su bsngo ba ste de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} वन्दना… पुण्यानुमोदना… पुण्यपरिणामनेति । एवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५.
bsod nams la sems gcig tu 'dud pa can
वि. पुण्यैकप्रवणचेताः — {bsod nams la sems gcig tu 'dud pa can gzhan la phan pa'i mthar thug pa'i bden par smra ba bzhin du} पुण्यैकप्रवणचेताः परहितनिरतः सन् वदान्य इव त.प.१६९क/७९४.
पुण्यधारा— {deng nas bzung ste gnyid log gam/} /{bag med gyur kyang bsod nams shugs/} /{rgyun mi 'chad par du ma zhig/} /{nam mkha' mnyam par rab tu 'byung //} ततःप्रभृति सुप्तस्य प्रमत्तस्याप्यनेकशः । अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः ।। बो.अ.२ख/१.१९.
bsod nams bshes gnyen
ना. पुण्यमित्रः, गृहपतिः — {mnyan yod du ni khyim gyi bdag/} /{bsod nams bshes gnyen dag gi bu/} /{grags pa'i bshes gnyen zhes bya ba/} …{byung //} श्रावस्त्यां पुण्यमित्रस्य सूनुर्गृहपतेरभूत् । यशोमित्र इति ख्यातः अ.क.२५९क/९४.२.
bsod nams sa gzhi
ना. = {'phags yul} पुण्यभूमिः, आर्यावर्तः — {'phags 'khrungs bsod nams sa gzhi dang /} /{'bigs byed gangs ri dag gi dbus//} आर्यावर्तः पुण्यभूमिर्मध्यं विन्ध्यहिमालयोः । अ.को.१५०ख/२.१.८; पुण्या भूमिः पुण्यभूमिः । हिमवद्विन्ध्यमध्यदेशनामनी अ.वि.२.१.८; मि.को.१३८ख ।
bsod nams su nye bar 'gro ba
पा. पुण्योपगाः, संस्कारभेदः — {de ltar ma rig pa yod pa na 'du byed rnam pa gsum mngon par 'grub ste/} {bsod nams su nye bar 'gro ba dang bsod nams ma yin par nye bar 'gro ba dang mi g}.{yo bar nye bar 'gro ba} एवमविद्यायां सत्यां त्रिविधाः संस्काराः अभिनिर्वर्तन्ते पुण्योपगा अपुण्योपगा आनिञ्ज्योपगाश्च शि.स.१२५क/१२१.
bsod nams bsags pa
पुण्यसञ्चयः — {sngon gyi bsod nams bsags pa las byung dge ba mngon brjod pa'i/} /{dpag bsam shing ni nges par dus su ma tshang med 'bras skyed//} प्राक्पुण्यसञ्चयमयः कुशलाभिधानः काले फलत्यविकलः किल कल्पवृक्षः ।। अ.क.३४७क/४६.१; पुण्योपचयः — {bsod nams bsags pa'i mthu dang bsrungs pa legs par byas pas gdon rnams kyis ma tshugs so//} पुण्योपचयप्रभावात्सुसंविहितत्वाच्च रक्षाया नामानुषाः प्रसेहिरे जा.मा.२०१ख/२३४; पुण्यसमुच्चयः — {bsod nams bsags pa'i 'od zer} पुण्यसमुच्चय रश्मि शि.स.१७९ख/१७८.
bsod nams bsags pa'i 'od zer
पुण्यसमुच्चयरश्मिः, रश्मिविशेषः — {bsod nams bsags pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{sems can gang dag 'od des bskul byas pa//} पुण्यसमुच्चय रश्मि प्रमुञ्ची ताय प्रभासय चोदित सत्त्वा । शि.स.१७९ख/१७८.
bsod nams bsod nams min dbang byas
वि. पुण्यापुण्यवशीकृतः — {des na bsod nams bsod nams min/} /{dbang byas rna bug gis yongs bcad/} /{phyogs rdzas cha yi rna gang yin/} /{de ni legs par bya bar 'gyur//} तस्माद् दिग्द्रव्यभागो यः पुण्यापुण्यवशीकृतः । कर्णरन्ध्रपरिच्छिन्नः श्रोत्रं संस्क्रियते च सः ।। त.स.८०ख/७४४.
bsod pa
• वि. प्रणीतम् — {nyin re zhing lnga brgya'i bza' ba dang bca' ba bsod pa rab tu mang po sta gon gyis shig} प्रतिदिवसं पञ्चानां शतानामाहारं सज्जीकुरु । प्रणीतं प्रभूतं च वि.व.१४२ख/१.३१; {kha zas bsod pa sta gon byas pa} प्रणीतमाहारं सज्जीकृतम् वि.व.३६२ख/२.१६२ • सं. सारः — {ji ltar sman gyi bsod pa dang /} /{ji ltar me ni shing rnams la/} /{rigs pa mi shes pas mi mthong /} /{de bzhin gang zag phung po la'o//} औषधीनां यथा सारमग्निं वा इन्धनैर्यथा । न पश्यन्ति अयुक्तिज्ञास्तथा स्कन्धेषु पुद्गलम् ।। ल.अ.१८७क/१५७.
• क्रि. पुष्णाति — {bdag cag btsir nas g}.{yo can dang /} /{bran dang glu mkhan rnams dag bsos//} अस्मान्निपीड्य पुष्णाति विटचेटकगायनान् ।। अ.क.९०क/६४.१९ • भू.का.कृ. रूढः — {bden pa'i stobs kyis de lus rma bsos}…{gyur//} अभूद्वपुः सत्यबलेन तस्य रूढव्रणम् अ.क.३५ख/३.१८३; संरूढः — {bden pa des/} /{bdag gi lus 'di rma bsos shing /} /{mdzes ldan rnal du gnas gyur cig//} सत्येन तेन मे । संरूढव्रणसच्छायः स्वस्थ एवास्तु विग्रहः ।। अ.क.१८८ख/८०.९६ • सं. स्वास्थ्यम् — {nad pa 'ongs rnams rtag tu ni/} /{de yis reg pas bsos par gyur//} रोगिणोऽभ्येत्य सततं तत्स्पर्शात्स्वास्थ्यमाययुः ।। अ.क.३५क/५४.९ • द्र. {bsos pa nyid/}
bsos pa nyid
स्वस्थता — {nad pa'i tshogs kun slar yang ni/} /{de yis yang dag reg tsam gyis/} /{'phral la bsos pa nyid du gyur//} सर्वरोगिगणाः पुनः । तस्य संस्पर्शमात्रेण सहसा स्वस्थतां ययुः ।। अ.क.३६क/५४.१९.
bsrang
= {bsrang ba/} {bsrang ste/} {o nas} अभ्युन्नमय्य — {de yang yid dga' zhing dga' nas ro stod bsrang ste lag pa g}.{yas pa brkyang nas}…{ces ched du brjod pa ched du rjod par byed do//} सोऽप्यात्तमनात्तमनाः पूर्वं कायमभ्युन्नमय्य दक्षिणबाहुमभिप्रसार्योदानमुदानयति…इति वि.व.२०७क/१.८१; ऋजुं संस्थाप्य — {zas kyi bya ba byas pa dang /} /{bsam pa med par lus bsrang nas//} कृतभक्तपिण्डो निश्चितमृजुं संस्थाप्य वै तनुम् । ल.अ.१७१ख/१३०.
bsrang ba
• सं. उन्मज्जनम् — {las sbyin pa dang}…{bsrang ba yang ngo //} कर्मदान… उन्मज्जनं च वि.सू.८४ख/१०२ • भू.का.कृ. ( {bsrangs pa} इत्यस्य स्थाने) उच्छ्रितः — {lus gsal bar bsrang ste bzhag pa dang} कायस्य स्पष्टोच्छ्रितप्रणिहितता श्रा.भू.१३१ख/३६१.
bsrad pa
आतापनम् — {bsrad pa dang skam pa dang sprug pa dang bu gu dag glan par bya'o//} आतापनं स्ये(?) शोषणं प्रस्फोटनं छिद्रेर्गडकदानम् वि.सू.९६ख/११६.
bsrad par bya
क्रि. आतापयेत् — {dus dus su bsang bar bya bsrad par bya sprug par bya'o//} कालेन कालं शोषयेदातापयेत् स्फोटयेत् वि.सू.६६क/८३.
bsran thub pa
तितिक्षा मि.को.१२५क ।
bsrab pa
वि. अल्पः — {gal te rung bar bya ba yod na sngo bsrab par byed du bzhug go//} संश्चेत् कल्पकारोऽल्पहरिततां कारयेत् वि.सू.९८क/११८; तनुः लो.को.२५१८.
bsrab pa'i sa
= {bsrabs pa'i sa/}
bsrabs pa
• वि. तनुः — {'dod chags dang zhe sdang dang gti mug rnams bsrabs pa'i phyir} रागद्वेषमोहानां तनुत्वात् अभि.स्फु.१८८क/९४६; • सं. १. = {bsrabs pa nyid} तनुत्वम् — {dge ba'i rtsa ba chen po 'di dag bsrabs pa dang yongs su byang ba dang yongs su zad par 'gyur ro//} इमानि महान्ति कुशलमूलानि तनुत्वं परिक्षयं पर्यादानं गच्छन्ति शि.स.८४क/८२ २. निर्लेखः — {ma dad pa la sogs pa'i mi mthun pa'i phyogs bsrabs pas lhag par bstan pa ste} उक्तम्—आश्रद्ध्यादिविपक्षनिर्लेखश्चाधिक इति अभि.स.भा.६४ख/८८ • भू.का.कृ. संलिखितम् {sdug bsngal shin tu rgyas la ma bsrabs pa ni 'dod pa'i khams na spyod pa'i dge ba'i rtsa ba ma bsags pa rnams kyi}… {bsrabs pa ni de nyid thar pa'i cha dang mthun pa skyes pa rnams kyi ste/} विपुलदुःखमसंलिखितं कामावचरमनुपचितकुशलमूलानाम्…संलिखितं तदेवोत्पन्नमोक्षभागीयानाम् अभि.स.भा.३८ख/५४; निर्लिखितम् ( {ni rli khi taM/} {shin tu phyis pa 'am bsrabs pa'am bzhar ba} म.व्यु.४८ख); द्र. {bsubs pa/}
bsrabs pa nyid
तनुत्वम् लो.को.२५१८.
bsrabs pa'i sa
पा. तनुभूमिः, श्रावकभूमिः म.व्यु.११४५ (२४ख).
bsrabs par 'gyur
क्रि. तनु भवति — {'dod pa'i bcings pa thams cad bsrabs par 'gyur ro//} सर्वाणि कामबन्धनानि तनूनि भवन्ति द.भू.२०१क/२२.
bsri
= {bsri ba/}
bsri ba
परिहाणिका — {de dang lhan cig tu gom pa bsri ba nyid las gzhan pas bcag par mi bya'o//} यद(पद भो.पा.)परिहाणिकातोऽन्यथाऽनेन सार्द्धमचंक्रमणम् वि.सू.८७क/१०५.
bsring bar bgyi
क्रि. ददामि — {bcom ldan 'das bdag gis rgyal po chen po de'i tshe bsring bar 'gyi'o//} अहं भगवन् तस्य महाराज्ञ आयुर्ददामि स.दु.११७ख/१९८.
bsrings pa
• भू.का.कृ. १. व्यपकृष्टः — {de lta bas na lus kyis bsrings pa yin no//} तस्मात् कायेन व्यपकृष्टो भवति अभि.स्फु.१६१क/८९२ २. प्रेषितः — {yangs pa can pas dga' ba'i slad/} /{de la glang chen myos pa bsrings//} वैशालिकैः प्रियायास्मै प्रेषितो मत्तकुञ्जरः ।। अ.क.२१२ख/२४.५२ ३. दीर्घीकृतः — {na chung de dag de yi dri yis myos/} /{snar snom dbugs ni bsrings pas mig kyang btsums/} तद्गन्धमत्ताः क्षणमङ्गनास्ता दीर्घीकृतोच्छ्वासविकुञ्चिताक्ष्यः । जा.मा.१५८क/१८२ ४. रचितम् — {ra tsi taM/} {spras pa'am bsrings pa'am bkod pa} म.व्यु.६०५७ (८६ख) • सं. व्यपकर्षः — {'o na bsrings pa de gnyis su la sla zhe na} तत्तर्हि व्यपकर्षद्वयं कस्य सुकरं भवति अभि.भा.८क/८९२ • अव्य. आरात् — {chos 'dzin bsrings phyir mos pa dman phyir dgra bcom rnams kyi chos spong byed//} आराद्धर्मभृतां च हीनरुचयो धर्मान् क्षिपन्त्यर्हताम् र.वि.१२८ख/११८.
bsrings par gyur
क्रि. प्राहिणोत् — {'di brjod de la mi bdag gis/}…/{skyes bus 'phrin ni bsrings par gyur//} इत्युक्त्वा प्राहिणोत्तेभ्यः सन्देशं पुरुषैर्नृपः । अ.क.४०क/४.४२.
bsrung
= {bsrung ba/}
bsrung 'dod pa
= {bsrung bar 'dod pa/}
bsrung ba
• क्रि. ( {srung ba} इत्यस्य भवि.) रक्षति — {lang tsho tsha bas rab gdungs pa/} /{khyod kyis spyod pa ji ltar bsrung //} कथं रक्षसि चारित्रं सन्तप्ता यौवनोष्मणा । अ.क.२३२क/८९.१३३; रक्षते — {mi yi rgyal po de la bsrung //} रक्षन्ते तान्नराधिपान् सु.प्र.३९ख/७६ • सं. रक्षा — {'di nyid kyis ni tshogs bsrung zhing /} /{de bzhin bdag kyang bsrung ba nyid//} गणरक्षा त्वनेनैवात्मरक्षा तथैव च । हे.त.१९ख/६२; {gnas bsrung ba} स्थानरक्षा वि.प्र.३२ख/४.७; {rgyal srid bsrung ba yongs mi shes//} राज्यरक्षां न जानाति अ.क.३१७क/४०.११४; अनुरक्षा — {gzhan gyi sems bsrung ba'i phyir byang chub sems dpas lus dang ngag gi kun tu spyod pa de gtong bar byed do//} प्रतिसंहरति बोधिसत्त्वस्तं कायवाक्समुदाचारं परचित्तानुरक्षया बो.भू.८०ख/१०३; आरक्षा — {mdo sde'i dbang po 'dzin pa'i dge slong dang dge slong ma dang dge bsnyen dang dge bsnyen ma bsrung ba}… {bya'o//} तेषां सूत्रेन्द्रधारकाणां भिक्षुभिक्षुण्युपासकोपासिकानामारक्षा कर्तव्या सु.प्र.२६ख/५१; {bton zin pa bsrung ba'i phyir} निष्कासितस्य…आरक्षायै वि.सू.३२ख/४१; परिरक्षा — {rang gi srog bsrung ba dang bla ma'i don du brdzun byas kyang sdig tu mi 'gyur bar rig byed la mkhas pa dag gis bshad pa'i phyir ro//} अपातकं हि स्वप्राणपरिरक्षानिमित्तं गुरुजनार्थं चानृतमार्गो वेदविहित इति जा.मा.१९२ख/२२४; रक्षणम् — {longs spyod rnams sgrub pa dang bsrung ba dang bsdu ba dang}…{grogs byed du 'gro bar byed kyi} भोगानामर्जने रक्षणे सन्निधौ… सहायीभावं गच्छति बो.भू.४ख/४; संरक्षणम् — {de nges par bsrung ba sgrub pa'i don du g}.{yo sgyu ni sa bon skyed pa la tsher ma'i rib ma byed pa bzhin no//} तत्त्वाध्यवसायसंरक्षणार्थं जल्पवितण्डे, बीजप्ररोहसंरक्षणार्थं कण्टकशाखावरणवत् वा.टी.१०५ख/६९; आरक्षणम् — {longs spyod rnams bsrung ba dang bye ba rnams phan tshun sdum pa dang} भोगानामारक्षणे विभिन्नान्योऽन्यप्रतिसन्धाने बो.भू.७८क/१००; त्राणम् — {gzhan srog bsrung la rab mang spu long gis brgyan lus can gzhon nu dag//} कुमारः…परप्राणत्राणप्रबलपुलकालंकृततनुः । अ.क.३०९क/१०८.१५५; {sa ni bsrung bar chas gyur cing //} भुवनत्राणसन्नद्धः अ.क.३८ख/४.२३; गुप्तिः — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}… {spyod lam bsrung ba'i bar dang} कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः… यावदीर्यापथगुप्तिः शि.स.६८ख/६७; पालनम् — {bsrung ba'i cho ga ni 'dra'o//} समानः पालनविधिः वि.सू.२६ख/३३ • वि. आरक्षकः — {grong khyer tsam pa bsrung ba bzhag pa} चम्पायामारक्षकः स्थापितः वि.व.६क/२.७८; अनुरक्षी — {chos smra ba'i sems bsrung na nyes pa med do//} अनापत्तिर्धार्मकथिकचित्तानुरक्षिणः बो.भू.९४ख/१२०; {bden pa'i tshig bsrung} सत्यानुरक्षी जा.मा.१९५क/२२६; गोप्ता — {gang rnams bsrung ba rgyal po khyod bzhugs pa'i/} /{e ma'o 'bangs rnams skal ba phun sum tshogs//} अहो प्रजानामतिभाग्यसम्पद्यासां त्वमेवं नरदेव गोप्ता । जा.मा.७८ख/९१; पालिका — {skyed tshal bsrung ba sngon/} /{'phreng ba can zhes bya bar gyur//} बभूव मालती नाम पूर्वमुद्यानपालिका ।। अ.क.१८३ख/२०.९९ • कृ. १. रक्ष्यः — {reg pa bsrung ngo //} रक्ष्यस्संसर्गः वि.सू.७७ख/९४ २. ( {bsrungs pa} इत्यस्य स्थाने) गुप्तः — {gup+taHsbas pa'am bsrung ba} मि.को.१२क; धृतः — {ngang pa'i rgyal po yul 'khor bsrung zhes bya bar gyur to//} धृतराष्ट्रो नाम हंसराजो बभूव जा.मा.११५ख/१३५ ३. अनुरक्षन् — {rgyal po la gnod pa bsrung na nyes pa med do//} अनापत्ती राजापथ्यमनुरक्षतः बो.भू.९६क/१२२. • (द्र.— {yongs su bsrung ba/} {yang dag par bsrung ba/} {rab tu bsrung /} {legs par bsrung ba/}).।{bsrung bar} रक्षितुम् — {sems 'di bsrung bar ma byas na/} /{bslab pa bsrung bar yong mi nus//} न शिक्षा रक्षितुं शक्या चलं चित्तमरक्षता ।। बो.अ.१०क/५.१; {nga ni 'bangs rnams bsrung bar rab tu sems//} परा मनीषा मम रक्षितुं प्रजा जा.मा.६४क/७४.
bsrung ba lnga
पञ्चरक्षा — {bsrung ba lnga'i cho ga} पञ्चरक्षाविधिः क.त.३५९६.
• वि. निरारक्षः — {bsrung med bsnyel ba mi mnga' bas/} /{'khor sdud khyod la phyag 'tshal lo//} निरारक्ष असम्मोष गणकर्ष नमोऽस्तु ते ।। सू.अ.२५८ख/१७८ • पा. अरक्ष्यम् — {dran pa nye bar gzhag pa gsum dang bsrung ba med pa gsum} त्रीणि स्मृत्युपस्थानानि त्रीण्यरक्ष्याणि बो.भू.४८क/६२; अरक्षम् — {'dis ni bcom ldan 'das kyi bsrung ba med pa gsum dang dran pa nye bar gzhag pa gsum}…{yongs su bstan te} अनेन त्रीण्यरक्षाणि त्रीणि च स्मृत्युपस्थानानि भगवतः परिदीपितानि सू.व्या.२५८ख/१७८; अरक्षणम् — {bsrung ba med pa rnam gsum} अरक्षणं त्रिविधम् अभि.अ.११ख/८.४; द्र.—। {bsrung ba med pa bzhi} चत्वारि अरक्ष्याणि — १. {de bzhin gshegs pa'i sku'i phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa ste/} {de bzhin gshegs pa la sku'i phrin las yongs su ma dag pa med pa} परिशुद्धकायसमुदाचारस्तथागतः, नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धकायसमुदाचारता, २. {de bzhin gshegs pa la gsung gi phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa ste/} {de bzhin gshegs pa la gsung gi phrin las yongs su ma dag pa med pa} परिशुद्धवाक्समुदाचारस्तथागतः, नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धवाक्समुदाचारता, ३. {de bzhin gshegs pa la thugs kyi phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa ste/} {de bzhin gshegs pa la thugs kyi phrin las yongs su ma dag pa med pa} परिशुद्धमनःसमुदाचारस्तथागतः, नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धमनःसमुदाचारता, ४. {de bzhin gshegs pa la 'tsho ba yongs su dag pa ste/} {de bzhin gshegs pa la 'tsho ba yongs su ma dag pa med pa} परिशुद्धजीवस्तथागतः, नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धजीवता म.व्यु.१९१ (५ख); द्र.—। {bsrung ba med pa gsum} त्रीण्यरक्षाणि— {bsrung ba med pa gsum ni/} {de bzhin gshegs pa'i sku'i phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa ste/} {de bzhin gshegs pa la sku'i phrin las yongs su ma dag pa med de/} {bdag la gzhan gyis shes su 'ong ngo zhes bcab par dgongs pa med pa dang /} {de bzhin du gsung dang thugs kyi phrin las la yang rig par bya'o//} त्रीण्यरक्षाणि । परिशुद्धकायसमुदाचारस्तथागतः । नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धकायसमुदाचारता यां तथागतः प्रतिच्छादयितव्यां मन्येत कच्चिन्मे परे वि(जा)नीयुरिति । एवं वाङ्मनःसमुदाचारते वेदितव्ये अभि.स.भा.९७क/१३१; द्र. {bsrung ba med pa bzhi/}
bsrung ba med pa'i tshig
अरक्ष्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}…{bsrung ba'i tshig dang bsrung ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…रक्ष्यपदमरक्ष्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
bsrung ba'i 'khor lo
पा. रक्षाचक्रम् — {'chad par 'gyur ba'i rim pas bdud dang bgegs dang log 'dren rnams phur bus gdab pa'i don dang gnas bsrung ba'i don du sngags pas bsrung ba'i 'khor lo bsgom par bya'o//} वक्ष्यमाणक्रमेण मारविघ्नविनायकानां कीलनार्थं स्थानरक्षार्थं रक्षाचक्रं भावयेन्मन्त्री वि.प्र.१०२ख/३.२३.
bsrung ba'i 'khrul 'khor
रक्षणयन्त्रम् — {rdzong 'joms pa dang bsrung ba'i 'khrul 'khor gyi ngo bo nyid kyis gnas pa dang} दुर्गभेदरक्षणयन्त्रस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५क/१, पृ.१३.
bsrung ba'i cho ga
रक्षाविधिः — {bsrung ba'i cho ga las thams cad pa zhes bya ba} रक्षाविधिसर्वकर्मनाम क.त.२९०३.
bsrung ba'i tshig
रक्ष्यपदम् — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa}… {bsrung ba'i tshig dang bsrung ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह…रक्ष्यपदमरक्ष्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
bsrung ba'i tshig dang bsrung ba med pa'i tshig
पा. रक्ष्यपदमरक्ष्यपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{bsrung ba'i tshig dang bsrung ba med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम्? भगवानाह—उत्पादपदमनुत्पादपदम्…रक्ष्यपदमरक्ष्यपदम् ल.अ.६८ख/१७.
bsrung ba'i yig 'phreng
रक्षाक्षरावलिः — {phyogs su bsrung ba'i yig 'phreng dag/} /{gur gum gyis ni 'dri ba bzhin//} लिखन्तं कुङ्कुमेनेव दिक्षु रक्षाक्षरावलिम् ।। अ.क.२३क/३.४०.
bsrung bar bskos pa
वि. अधिकृतः — {de nas mtsho de bsrung bar bskos pa'i mi rnams} अथ तस्मिन् सरस्यधिकृताः पुरुषाः जा.मा.१२०क/१३८.
bsrung bar gyur
भू.का.कृ. रक्षितः — {nor rnams bsrung bar gyur mod kyang /} /{skad cig gis ni brlag par 'gyur//} क्षणेनायान्ति वित्तानि रक्षितान्यपि संक्षयम् ।। अ.क.५क/५०.४४.
bsrung bar bgyi
क्रि. १. रक्षयिष्यामि — {yul dang phyogs dang grong khyer rnams kyang bsrung bar bgyi'o//} विषयदेशग्रामगोष्ठं च रक्षयिष्यामः स.दु.१२२क/२१२; रक्षां करिष्यामि — {dge slong chos smra ba de bsrung bar bgyi'o//} तस्य धर्मभाणकस्य भिक्षो रक्षां करिष्यामि सु.प्र.३५ख/६८ । २. रक्षामि — {phung po dang dbang po'i tshogs pa bsrung bar bgyi'o//} स्कन्धेन्द्रियसमूहं रक्षामि वि.प्र.१४५क/३.८६; रक्षां करोमि — {chung ma la sogs pa yang bsrung bar bgyi'o//} भार्यादिरक्षां च करोमि स.दु.११८क/२००.
bsrung bar 'gyur
• क्रि. रक्षति — {ngo tsha shes pa dang khrel yod par gyur na/} {tshul khrims yang dag par blangs pa bsrung bar 'gyur ro//} ह्रीव्यपत्राप्यात् शीलं समात्तं रक्षति बो.भू.७४क/९५ • वि. रक्षाभूतः — {rga shis zil gyis mi non cing /} /{rtag tu bsrung bar 'gyur ba yin//} जरामृत्युर्न बाधेत रक्षाभूतः सदा भवेत् ।। हे.त.७क/२०.
bsrung bar 'gyur ba
= {bsrung bar 'gyur/}
bsrung bar 'dod pa
वि. रक्षितुकामः — {bslab pa bsrung bar 'dod pa yis/} /{rab tu bsgrims nas sems bsrung ste//} शिक्षां रक्षितुकामेन चित्तं रक्ष्यं प्रयत्नतः । बो.अ.१०क/५.१.
bsrung bar bya
• क्रि. रक्षेत् — {cho ga spyod yul bsrung bya} आचारगोचरं रक्षेत् शि.स.३२क/३०; वि.सू.६९ख/८६; अनुरक्षेत् — {dge 'dun gyi khrims su bya ba bsrung bar bya'o//} साङ्घिकं क्रियाकारमनुरक्षेत् वि.सू.२४क/२९; पालयेत्— {lus la sogs pa bsrung bar bya//} आत्मभावादि पालयेत् । शि.का.२क/१ • कृ. रक्ष्यः — {sa snad pa bsrung bar bya'o//} रक्ष्यो भूमिनाशः वि.सू.८१क/९८; {gzhon nu shin tu gzhon pa'i lus can 'di/} /{rang gi lus byin bdag gis bsrung bar bya//} अयं कुमारः सुकुमारमूर्तिर्मयैव रक्ष्यः स्वतनुप्रदेन ।। अ.क.३०६ख/१०८.१३४; रक्षितव्यः, ओ या — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni bdag gis bsrung bar bya'o//} रक्षितव्या मम प्रज्ञापारमिता अ.सा.९१क/५२; रक्षणीयः — {bde ba chen po byang chub sems/} /{brtul zhugs brtan pos bsrung bar bya//} रक्षणीयं महासौख्यं बोधिचित्तं दृढव्रतैः ।। वि.प्र.१५९ख/३.१२०; {de slad bdag gis skye rgu rnams/} /{mtha' dag mdzod kyis bsrung bar bya//} तस्मात्समस्तकोषेण रक्षणीया मया प्रजाः । अ.क.३३३ख/४२.१४; पालनीयः — {bde dang sdug bsngal mnyam pas na/} /{thams cad bdag bzhin bsrung bar bya//} समदुःखसुखाः सर्वे पालनीया मयाऽऽत्मवत् ।। बो.अ.२७क/८.९०.
bsrung bar bya ba
= {bsrung bar bya/}
bsrung bar byas
= {bsrung bar byas pa/}
bsrung bar byas pa
भू.का.कृ. रक्षा कृता— {de bzhin gnyen gyi skye bo bdag mtshungs nyid byas rgyal srid dag kyang bsrung bar byas//} नीतो बन्धुजनस्तथाऽऽत्मसमतां राज्येऽपि रक्षा कृता ना.ना.२२६क/११; {de bzhin du lan stong gi bar du bzlas na dmag gi tshogs bsrung ba byas par yang 'gyur ro//} एवं यावत् सहस्रजप्तेन कटकचक्ररक्षा कृता भवति म.मू.१४६क/५८.
bsrung bar mdzad
वि. रक्षकः — {sangs rgyas rnams ni mngon sum spyan/} /{bstan pa dag kyang bsrung bar mdzad//} प्रत्यक्षचक्षुषो बुद्धाः शासनस्य च रक्षकाः । सू.अ.१३१क/३.
bsrung bar bzod
= {bsrung bar bzod pa/}
bsrung bar bzod pa
वि. रक्षाक्षमः — {mkhas shing rtul phod bsrung bar bzod//} दक्षा रक्षाक्षमाः शूराः अ.क.१७७क/२०.१७; रक्षणक्षमः — {rgud pa bsrung bar bzod pa yi/} /{dge sbyong 'ga' zhig bstsal bar mdzod//} मृग्यतां श्रमणः कश्चिद्व्यसने रक्षणक्षमः ।। अ.क.१७३ख/७८.९; संरक्षणक्षमः — {rngon pa pad ma can zhes pa/} /{de yis bdag ni bsrung bar bzod//} लुब्धकः पद्मको नाम स मे संरक्षणक्षमः ।। अ.क.९२क/६४.४८.
bsrung bar 'os
= {bsrung bar 'os pa/}
bsrung bar 'os pa
• वि. रक्षार्हः — {dug mtshon me rnams bsrung 'os pa/}…{go cha} कवचं…विषशस्त्राग्निरक्षार्हम् अ.क.३०७ख/४०.११ • कृ. रक्षणीयः — {bcom ldan bdag gi sha dag gis/} /{da ni srog gi rten po dag/} /{mdzod cig chos ni sgrub bgyid pa/} /{khyod kyi lus ni bsrung bar 'os//} भगवन् मम मांसानां सम्प्रति प्राणवर्तनम् । क्रियतां रक्षणीयं तत्(ते लि.पा.) शरीरं धर्मसाधनम् ।। अ.क.८२क /८.३२.
रक्षाचित्तम् — {de bzhin gzhan la bsrung sems dang /} /{snying rje'i sems ni de ltar bya//} रक्षाचित्तं दयाचित्तं करोम्येवं परेष्वपि ।। बो.अ.२७ख/८.११०.
bsrungs
= {bsrungs pa/} {bsrungs shing} रक्षन् — {khro bas 'khrugs pa'i yid dag ni/} /{bzod pas bsrungs shing de yis bsams//} रक्षन् मन्युमनःक्षोभं क्षमया समचिन्तयत् ।। अ.क.२५३क/२९.६७.
bsrungs gyur
• क्रि. शशास — {de 'og ba glang spyod gling dang /}…/{lhun po yi ni ngos rnams kyang /} /{nyams med bstan nas bsrungs par gyur//} गोदानीयं ततो द्वीपम्…। पार्श्वानि स सुमेरोश्च शशासाहतशासनः ।। अ.क.४१क/४.५० • भू.का.कृ. गुप्तः — {khyod kyi dpung pas bsrungs gyur}…/{skye bo rnams la dbul po med//} त्वद्भुजगुप्तानां… जनानां नास्ति दारिद्र्यम् अ.क.३६१ख/४८.४८; रक्षितः — {khyod kyis bdag nyid nyams bya'i slad/} /{dug gi rkang 'thung bsrungs par gyur//} त्वयैवात्मविनाशाय रक्षितो विषपादपः ।। अ.क.२५८क/३०.३७; संरक्षितः — {bdag gi srog ni bsrungs par gyur//} मम संरक्षिताः प्राणाः ना.ना.२४६ख/१९४.
bsrungs pa
• क्रि. ( {srung} इत्यस्य भूत.) १. ररक्ष — {'jigs pa de las bsrungs} तद्भयात्… ररक्ष अ.क.८६क/६३.४०; संररक्ष — {rang gi nor kun byin nas ni/} /{rjes su 'brang ba'i nor rnams bsrungs//} निजसर्वस्वदानेन संररक्षानुयायिनम् ।। अ.क.५७ख/६.५० २. रक्षति — {khyod kyis bsrungs la tsher ma ni/} /{pad ma'i yu ba nyid la} पद्मानामेव दण्डेषु कण्टकस्त्वयि रक्षति । का.आ.३३२ख/२.३१७; रक्ष्यते — {grong khyer gsum rgyal mig gi mes/} /{gang du skrag pas yid 'byung ni/} /{stobs med g}.{yo zhing rtse ba yi/} /{smin ma 'khyog po nyid kyis bsrungs//} यत्र त्रिपुरजिन्नेत्रशिखित्रस्तो मनोभवः । अबलाभिश्चलक्रीडभ्रूभङ्गैरेव रक्ष्यते ।। अ.क.४७क/५.४; पाल्यते लो.को.२५२० • भू.का.कृ. रक्षितः — {go cha drug po rnams kyis bsrungs//} षड्भिः कवचैस्तु रक्षितम् स.उ.२८१ख/१३.३७; {dge 'dun bsrungs khyod kyis sems can rtsig pa lta bu gang dag mthong ba} यांस्त्वं सङ्घरक्षित सत्त्वानद्राक्षीः कुड्याकारान् शि.स.३७ख/३६; संरक्षितः — {khyod kyi lag pa mal stan las/} /{'phyang ba 'jigs nas bdag gis bsrungs//} बाहुस्ते शयनालम्बी भीत्या संरक्षितो मया ।। अ.क.८६ख/६३.४५; अभिरक्षितः — {rgyal pos bsrungs pa'i yul} देशः क्षितिपाभिरक्षितः जा.मा.१३८ख/१६१; गुप्तः — {dbang po rnams kyi sgo bsrungs shing zas kyi tshod rig pa yin no//} इन्द्रियैश्च गुप्तद्वारो भोजने मात्रज्ञः बो.भू.७५क/९७; अभिगुप्तः — {ri phug seng ges bsrungs pa'i ri dwags bzhin/} /{sa yi bdag po gzhan rnams glags mi lta//} अतर्कणीयाऽन्यमहीपतीनां सिंहाभिगुप्तेव गुहा मृगाणाम् ।। जा.मा.४६क/५५; अधिष्ठितः — {chab sgo chen po ni chab sgo pa ral gri dang dbyig pa thogs pa rnams kyis bsrungs} सासियष्टिभिः प्रतीहारैरधिष्ठितप्रद्वाराम् जा.मा.१२९ख/१५४; परिपालितः — {tshangs par spyod pa'i gnas bsrungs pa} ब्रह्मचर्यवासश्च परिपालितः अ.श.२१६ख/२००; प्रतिपालितः — {des der lo khri'i bar du tshangs par spyod pa'i gnas bsrungs pa} तत्रानेन दश वर्षसहस्राणि ब्रह्मचर्यावासः प्रतिपालितः अ.श.२४६ख/२२६; लालितः — {gang gis yang dag bskyangs bsrungs pas/} /{'jig rten mya ngan med byed pa//} येनाशोकः कृतो लोकः सम्यक्पालनलालितः ।। अ.क.१५१क/६९.२ • सं. १. रक्षा — {thams cad bsrungs pa'i nor bu gang //} विश्वरक्षामणेर्यस्य अ.क.२५१क/९३.३०; संरक्षणम् — {gang gis gcig nyid ni/} /{bsrungs pas gang du mang po dag/} …{nyams par gyur} एकसंरक्षणेनैव यः करोति बहुक्षयम् । अ.क.३८क/५५.१७; पालनम् — {rdo rje kun gyis bsrungs pa ni/} /{sngags kyi spyod pa zhes bshad do//} पालनं सर्ववज्रैस्तु मन्त्रचर्येति कथ्यते ।। गु.स.१५१ख/१२६; अनुपालना — {bslab pa'i gzhi dag la rtag tu byed pa dang gus par byed par bsrungs pa gang yin pa'o//} या…शिक्षापदेष्वनुपालना सातत्यकारिता सत्कृत्यकारिता च बो.भू.४४ख/५७ २. = {bsrungs pa nyid} गुप्तता — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{bsrungs pa dang} कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…गुप्तता शि.स.६८ख/६७ • वि. गोप्ता — {yab khyod kyis ni bsrungs pa yi/} /{skye bo 'di la ci zhig med//} किं वा नास्ति जनस्यास्य पितरि त्वयि गोप्तरि ।। अ.क.२७५क/३५.८ • उ.प. पालः — {rdzong bsrungs} दुर्गपालः म.व्यु.३७०७ (६२क). • (द्र.— {yongs su bsrungs pa/} {yang dag bsrungs pa/} {rab tu bsrungs pa/}).
bsrungs par gyur
= {bsrungs gyur/}
bsrungs par gyur pa
= {bsrungs gyur/}
bsrungs par ma gyur
भू.का.कृ. न रक्षितः — {'on te lan du gnod byas na/} /{de dag bsrungs par ma gyur la//} अथ प्रत्यपकारी स्यां तथाऽप्येते न रक्षिताः । बो.अ.१६ख/६.५१.
bsrungs ma
रक्षिजनः — {ji lta ji ltar skye bo chos 'bad pa/} /{de lta de ltar bsrungs ma khyad par du/} /{tshul bzhin mi byed skye bo tshol bar gyur//} यथा यथा धर्मपरोऽभवज्जनस्तथा तथा रक्षिजनो विशेषतः । चकार दुःशीलजनाभिमार्गणाम् जा.मा.६४क/७३; आरक्षकः — {sdig to thams cad las rnam par zlog pas bsrungs ma lta bu'o//} आरक्षकभूतं सर्वपापविनिवर्तनतया ग.व्यू.३११ख/३९८; आरक्षः — {srungs ma yang bkod} आरक्षान् स्थापयति स्म ल.वि.९७क/१३९; द्र.— {bdag rang gi pho brang dam pa bsrung ba'i bsrungs ma legs par bsgos nas} सम्यक् पुरवरे स्वे रक्षाविधानं सन्दिश्य जा.मा.१५९क/१८३.
bsrungs ma nyug rum
अन्तःपुररक्षी — {bsrungs ma nyug rum bcas par bud med rnams/} /{bdag gi gnas su rang dgar lhags pa la//} स्त्रियोऽभियाता यदि ते ममाश्रमं यदृच्छयाऽन्तःपुररक्षिभिः सह । जा.मा.१७०क/१९६.
bsrungs ma lta bu
वि. आरक्षकभूतम् — {rigs kyi bu byang chub kyi sems ni}… {sdig to thams cad las rnam par zlog pas bsrungs ma lta bu'o//} बोधिचित्तं हि कुलपुत्र …आरक्षकभूतं सर्वपापविनिवर्तनतया ग.व्यू.३११ख/३९८.
bsrub pa
१. मन्थः — {man+thaHbsrub pa ste 'o ma dkrogs pa} मि.को.३७क; मथनम्— {ma tha naHbsrub pa'am btsub pa} मि.को.३८क । २. मन्थानः — {srub dang bsrub pa'i sbyor ba las/} /{chom rkun ma yang phyung nas ni//} मन्थमन्थानयोगेन चौरिका निःसृता पुनः । हे.त.२४क/७८ । ३. मथितम्, निर्जलघोलम्— {ma thi taM/} {bsrub pa ste chu ma 'dres pa'i dar ba'o//} मि.को.३७ख ।
bsrubs pa
• सं. मन्थः — {bdud rtsi'i chu gter bsrubs pa yi/} /{mjug tu ngal gso bzhin du mdzes//} मन्थावसानविश्रान्तः स दुग्धाब्धिरिवाबभौ ।। अ.क.२२८क/२५.४१; प्रमाथः — {rang nyid rab bsrubs gdung ba'i nyams myong shes shing ri byi'i lto ba'i phug tu blugs byas te/} /{smin byed me yis rab tu gdung ba'i byed pas khyab cing 'tshed pa'i bya ba yongs su 'dris gyur kyang //} ज्ञातास्वादोऽप्यगस्त्योदरकुहरलुठज्जाठराग्निप्रतापव्यापारव्याप्यमानक्वथनपरिचितः स्वप्रमाथव्यथानाम् ।। अ.क.२४क/५२.५१; मथनम् — {dam chos 'o ma bsrubs pa las/} /{mar gyi nying khu byung ba yin//} सद्धर्मक्षीरमथनान्नवनीतं समुत्थितम् ।। बो.अ.७ख/३.३१; मन्थनम् — {gang zhig shes bya'i rgya mtsho bsrubs pa'i stobs kyis}… {de nyid rtogs pa'i bdud rtsi thugs rjes 'gro ba tshim mdzad pa//} ज्ञेयाम्भोनिधिमन्थनादधिगतैस्तत्त्वामृतैर्यः जगत्… कारुण्यतोऽतर्पयत् त.प.१३३ख/१; मन्थानम् {mkha' yi pad+mar te skye gnas su bsrubs pa la phyi rol du khu ba mi 'pho ba'i tshangs par spyod pa nges pa'o//} खपद्मे योनौ मन्थाने ब्रह्मचर्येणेति बाह्ये शुक्राच्यवनेनेति नियमः वि.प्र.१५२क/३.९८ • भू.का.कृ. विरोलितः — {bi ro li taHdkrugs pa'am bsrubs pa} म.व्यु.५३३९ (७९ख).
bsrul ba
द्र.— {gzhan gyis bsrul na yang ngo //} अन्यथा वासं स्यन्दने वि.सू.४२क/५३.
bsre
= {bsre ba/}
bsre ba
• सं. १. संसर्गः — {de bzhin du mchod rten gyi dang phan tshun bsre ba yang bkag go//} एवं स्तौपिकेन सहान्योन्यसंसर्गप्रतिषेधः शि.स.३६ख/३५; योजना — {de sbyor ba ni bsre ba} तस्य घटना योजना त.प.६ख/४५८ २. प्रत्यवमर्शः — {kha cig nus pa nges pa yis/} /{mtshungs par bsre ba la sogs pa'i/} /{rgyu nyid thob kyi} केचिन्नियतशक्तितः । तुल्यप्रत्यवमर्शादेर्हेतुत्वं यान्ति त.स.२८क/२९७; परामर्शः — {mngon sum rang gi bya ba yi/} /{stobs nyid kyis ni shes pa bsre/} /{gal te skyed byed ma yin par//} स्वव्यापारबलेनैव प्रत्यक्षं जनयेद्यदि । न परामर्शविज्ञानम् त.स.७२क/६७३; आमर्शनम् — {de tsam las ni byung ba yi/} /{bsre ba'i shes pas nges par 'gyur//} निश्चीयते च तन्मात्रभाव्यामर्शनचेतसा ।। त.स.१०८क/९४२ • वि. संसर्गी — {de'i ming dang bsre ba'i rnam par rtog pa} तन्नामसंसर्गिणो विकल्पस्य त.प.७क/४५९; संसृष्टः — {de la bsre ba'i rnam pa can gyi blo ni 'khrul pa kho na yin la} तत्र संसृष्टाकारा बुद्धिर्भ्रान्तिरेव प्र.वृ.२९२ख/३६ • कृ. संसृजन्ती — {sgra'i rten can gyi blo thog ma med pa'i bag chags kyi mthus chos ma 'dres pa dag bsre zhing skye'o//} शब्दाश्रया बुद्धिरनादिवासनासामर्थ्यादसंसृष्टानपि धर्मान् संसृजन्ती जायते प्र.वृ.२८०क/२२.
bsre ba shes pa
प्रत्यवमर्शः — {so so'i bsre ba shes pa yis/} /{ba lang ba lang min pa'ang 'grub//} गावोऽगावश्च संसिद्धा भिन्नप्रत्यवमर्शतः । त.स.३९ख/४०७; द्र. {bsre ba'i shes pa/}
bsre ba'i shes pa
आमर्शनचेतः — {de tsam las ni byung ba yi/} /{bsre ba'i shes pas nges par 'gyur//} निश्चीयते च तन्मात्रभाव्यामर्शनचेतसा ।। त.स.१०८क/९४२.
bsre bar bya
क्रि. मिश्रीक्रियते — {mthong ba'i lam gyis 'bras bu spangs pa yang der bsre bar bya} दर्शनमार्गफलमपि प्रहाणं तत्र मिश्रीक्रियते अभि.भा.३०क/९८१.
bsre bar byed pa
क्रि. सङ्कीर्यते — {de la ji ltar la lar de dag gis}… {sgra rnams bsre bar byed pa} तत्र यथा क्वचित् तैः…सङ्कीर्यन्ते शब्दाः त.प.१९८ख/८६३.
bsre bar mtshungs pa
तुल्यप्रत्यवमर्शः — {de gsal byed par nus bdag nyid/} /{gal te de nyid yin 'dod na/} /{bsre bar mtshungs pa yin na yang /} /{nus pa de ni rta yi min//} तस्य व्यक्तौ समर्थात्मा स एवेति यदीष्यते । ।तुल्यप्रत्यवमर्शेऽपि स शक्तो न तुरङ्गमः ।। त.स.३९ख/४०६.
bsre bo
वि. शवलम् म.व्यु.२०८९ ( {sha ba laM sre bo} म.व्यु.४२क).
bsreg
• क्रि. ( {sreg} इत्यस्य भवि.) १. जुहेत्— {tsher ma'i me la khros pas bsreg//} कण्टकाग्नौ जुहेत् क्रुद्धः गु.स. १२६क/७७ २. दहति — {pho ba bsreg go//} पक्वाशयं दहति शि.स.४७क/४४; • = {bsreg pa/}
bsreg khang
चिता श.को.१३२३; द्र. {bsreg pa'i gnas/}
bsreg pa
• सं. १. दाहः — {gang ma thos pas dmyal ba la sogs g}.{yang sar ni/} /{bsreg la sogs pa'i sdug bsngal} …{myong gyur pa//} यस्याश्रवेण नरकादिमहाप्रपातदाहादिदुःखमनुभूतमभूत् शि.स.३क/३; {bsreg pa dang btso ba la sogs pa'i don byed pa} दाहपाकाद्यर्थक्रिया प्र.अ.३क/४; परिदाहः मि.को.५१ख; दहनम् — {bsreg dang gzhog dang brdung dang gzhig pa dang /} /{gnod pa mang pos rtag tu sdug bsngal na//} दहनतक्षणपेषणभेदनैः । विशसनैर्विविधैश्च सदातुरः जा.मा.१७७ख/२०६; दाहनम् — {dang por bsnun par bya ba ste/} /{de nas dbab dang bsreg pa dang //} प्रथमं ताडनं कुर्यादावेशं दाहनं ततः । वि.प्र.८१ख/४.१६८ २. हवनम् — {'bru la sogs pa rnams bsreg pa'i don du zhal thab khung ngo //} वक्त्रं कुण्डं सस्यादीनां हवनार्थम् वि.प्र.१३६ख/३.७३; म.व्यु.६७क ३. चिता — {myur du slar log shog cig dang /} {nga'ang khyed bsreg pa'i sta gon byed cing sdod do//} शीघ्रमायाहि यावत्ते चितां सज्जीकरोम्यहम् ।। जा.मा.१९१क/२२२ ४. साधनम् — {des btso ba dang bsreg pa legs par byas pa} ( सः) शोभनं साधनपचनं करोति वि.व.१९०ख/१.६५ • कृ. दाह्यः — {lan grangs du mar bcad pa dang /} /{dbug dang bsreg dang gshags 'gyur gyi//} छेत्तव्यश्चास्मि भेत्तव्यो दाह्यः पाट्योऽनेकशः बो.अ.२१क/७.२१ • = {bsreg/}
• सं. = {me} हव्यवाहनः, अग्निः — {zla ba'i 'od zer rab bsil bas/} /{bsreg bya 'dzin pa 'dod ldan ni/} /{bud med dang bral nyon mongs kyis/} /{'khrugs pa 'di yis rtsi bar byed//} ऐन्दवादर्चिषः कामी शिशिरं हव्यवाहनम् । अबलाविरहक्लेशविह्वलो गणयत्ययम् ।। का.आ.३४१क/३.१८३ • = {bsreg bya 'dzin/}
bsreg bya 'dzin pa'i sngags
हव्यवाहनमन्त्रः— {de bzhin du nyi ma'i yang 'dir bsreg bya 'dzin pa'i sngags kyi dam tshig ni} तथा सूर्यस्यापीह हव्यवाहनमन्त्रसमयम् वि.प्र.१३९क/३.७५.
bsreg bya za ba'i me
पा. आहवनीयः, अग्निभेदः — {me gsum gsungs te/} {'dir lus la lho'i me dang khyim bdag gi me dang bsreg bya za ba'i me'o//} इह शरीरे दक्षिणाग्निर्गार्हपत्यमावहनीयोऽग्नित्रयम् वि.प्र.२३५ख/२.३६.
bsreg bya yin
क्रि. दह्यते — {sprin ni mes bsreg par bya ba yin te} अभ्रपटलमग्निना दह्यते त.प.३६ख/५२२.
bsreg bya las skyes pa
वि. हविजः — {mkha' rlung bsreg bya las skyes pa'i gnas so//} खपवनहविजे स्थाने वि.प्र.२६४क/१.९.
bsreg blug gi rdzas
आहुतिद्रव्यम् म.व्यु.४२५३ ( {A hu ti dra byaM/} {sreg blugs kyi rdzas} म.व्यु.६७क).
bsreg 'dzin
ओषध्यः, फलपाकान्तवृक्षः — {chu shing sogs 'bras bu 'byin nas 'jig pa'i shing gi ming la/} {o Sha d+h+yaHbsreg 'dzin zer} मि.को.१४८क ।
bsreg rdzas
१. हव्यम् — {mi dbang bu mo lag par lag bkod cing /} /{bag ma'i bsreg rdzas me la rnam par bkod//} नरेन्द्रकन्याकरसक्तपाणिर्विवाहहव्यावहितं हुताशम् । अ.क.१२४ख/६५.७१ । २. = {zhun mar} हविः, घृतम् — {zhun mar zhun ma bsreg rdzas mar//} घृतमाज्यं हविः सर्पिः अ.को.१९७ख/२.९.५१; हूयतेऽग्नाविति हविः । हु दानादनयोः अ.वि.२.९.५१.
bsreg bzhin pa
कृ. इध्यमानम् — {mngon sum gyis bud shing mes bsreg bzhin pa dmigs pa} अग्निना इध्यमानमिन्धनं प्रत्यक्षत उपलभ्यते प्र.प.७२क/९०; द्र. {sreg bzhin pa/}
bsreg za
= {me} हुताशनः, अग्निः — {lha mo de ni ro khang dag/} /{bsreg za ldan par ji ltar nyal//} साऽधिशेते कथं देवी हुताशनवतीं चिताम् ।। का.आ.३३१ख/२.२८३; हुताशः — {sa'i snying po dag ni bsreg za mer 'gyur ro//} पृथ्व्या गर्भो हुताशोऽग्निर्भवति वि.प्र.२२७ख/२.१८; हुतभुक् — {de bzhin du sa chu bsreg za rlung gi khor yug rnams} एवं क्षितिजलहुतभुग्वायुवलयेषु वि.प्र.१२५ख/३.४९.
• क्रि. दहेत् — {gal te mes bud shing bsregs na} यदि अग्निरिन्धनं दहेत् प्र.प.७२क/९० • कृ. दह्यमानः— {mar ram 'bru mar mes bsregs na du ba yang mi mngon zhing thal ba'i lhag ma yang mi mngon par 'gyur ro//} सर्पिषो वा तैलस्य वा अग्निना दह्यमानस्य न मषिर्न छारिका प्रज्ञायते शि.स.१३५ख/१३२; {bskal pa 'tshig pa na ni bsregs kyang sa'i rang bzhin mi 'dor ro//} कल्पोद्दाहे दह्यमानाऽपि न पृथिवीस्वभावं विजहाति ल.अ.१४७ख/९४.
bsregs gyur
= {bsregs par gyur/}
bsregs 'gyur
= {bsregs par 'gyur/}
bsregs pa
• क्रि. ( {sreg} इत्यस्य भूत.) दहति — {mi bzad dmyal ba'i me yis bsregs} दहति…नारकः क्रूरवह्निः । अ.क.६९क/६०.१; {lte bar gtum mo 'bar ba yis/} /{de bzhin gshegs pa lnga bsregs} चण्डाली ज्वलिता नाभौ दहति पञ्चतथागतान् । वि.प्र.६२ख/४.११०; ज्वलति — {nga yi sems ni yang yang bsregs pa bzhin//} मुहुर्मुहुर्मे ज्वलतीव चेतसि जा.मा.६४क/७४; दह्यते — {yan lag dang nying lag thams cad gshegs gtubs nas bsregs} सर्वाङ्गप्रत्यङ्गशः पाट्यते विशस्यते दह्यते शि.स.४६क/४३; विदीर्यते— {me dang nyi ma phrad pa'i phyir/} /{'dod pa'i khams ni bsregs} वह्न्यादित्यसमायोगात् कामधातुर्विदीर्यते ।। ल.अ.१८८क/१५९ • कृ. १. दग्धः — {shing bsregs lta bu'i yi dwags rnams/} /{mthong bas} दग्धकाष्ठोपमान्…प्रेतान् दृष्ट्वा अ.क.१६५ख/१९.२२; {rdo dreg skud pa'i gos dag ni/} /{me yis bsregs pa nyid kyis dag 'gyur ba//} दग्धं शिखिनैव शिलावल्कलसूत्रांशुकं भवति शुद्धम् वि.प्र.११०क/१, पृ.६; निर्दग्धः — {rang sangs rgyas} ({ye shes kyi mes} ) {nyon mongs pa'i bud shing thams cad bsregs pa} ज्ञानाग्निनिर्दग्धसर्वक्लेशेन्धनः प्रत्येकबुद्धः जा.मा.१८ख/२०; निदग्धः — {de yi dug gi dbugs kyis ni/} /{bsam gtan sbyor ba bdag cag bsregs//} वयं तद्विषनिश्वासैर्निदग्धा ध्यानयोगिनः । अ.क.२७०ख/३३.७; प्रुष्टः — {bsregs dang tshig} प्रुष्टप्लुष्टोषिता दग्धे अ.को.२१३ख/३.१.९९; प्रष्यत इति प्रुष्टः । प्रुष दाहे अ.वि.३.१.९९; तप्तः— {mdag ma rdo bsregs mtshon gyi char pa dag//} अङ्गारतप्तोपलशस्त्रवृष्टिः बो.अ.३७ख/१०.९; हुतः — {phung po sogs kyi yam shing sogs/} /{bsregs pa thams cad gsol ba gang //} हुतं भुनक्ति यः सर्वं स्कन्धादिसमिधादिकम् । वि.प्र.१३५क/३.७१; ध्मापितः — {shing dri zhim po thams cad kyis phung por spungs nas bsregs so//} सर्वगन्धकाष्ठैश्चितां चित्वा ध्मापितः वि.व.१२४ख/१.१३ २. परिदह्यमानः — {bskal pa bye ba mang por bsregs pa yi/} /{sdug bsngal dag las ngas ni rab tu bton//} मया च निष्कासित यूयं दुःखात् । परिदह्यमाना बहुकल्पकोट्यः स.पु.३६ख/६३ • सं. १. दाहः — {shing la mes byas pa'i khyad par bsregs pa la sogs pa'i mtshan nyid} काष्ठस्य हि वह्न्याहितो विशेषो दाहादिलक्षणः प्र.अ.९९क/१०६; ग्. {yul dang nags bsregs pa dang} संग्रामे वनदाहे च वि.प्र.१८०ख/१.३६; तापः — {gser}… {bsregs pa la sogs pa rnams kyis mi 'gyur ba} कलधौतम्…तापादिभिर्न विक्रियां प्रतिपद्यते त.प.३०२ख/१०६३; दहनम् — {thams cad mi 'jug pa'i phyir bsregs pa'o//} सर्वेषामप्रवृत्तिरिति दहनम् वि.प्र.६३क/४.११० २. साधनम् — {de la btsos pa dang bsregs pa de bstabs so//} स तं साधनपचनं समर्पयति वि.व.१९०ख/१.६५.
bsregs pa dang ldan
वि. विप्लुष्टः — {brtan pa'i sbrul ni rgan po'i dbugs kyis bsregs pa dang ldan grib ma dman gyur pa//} जरदजगराश्वासविप्लुष्टपत्राः क्लिष्टच्छायाः अ.क.२९२क/३७.५२.
bsregs par gyur
क्रि. १. ददाह — {ka ling ka yi mi bdag sngon/}…{dum bu gling /} /{zhes pa'i nags tshal bsregs par gyur//} पुरा कलिङ्गनृपतिः खण्डद्वीपाभिधावनीम् । ददाह अ.क.८१ख/८.२७ २. धक्ष्यति — {dmyal me bzod dkas dus ring du/} /{bdag gi lus la bsregs gyur na//} चिरं धक्ष्यति मे कायं नारकाग्निः सुदुःसहः । बो.अ.९क/४.२५.
bsregs par 'gyur
क्रि. १. धक्ष्यते — {smad pa'i gnas su khyod gyur na/} /{'di dang pha rol bsregs par 'gyur//} स धिग्वादास्पदीभूतः परत्रेह च धक्ष्यसे ।। जा.मा.७७ख/८९ २. दह्यते — {me yis mnan na bsregs par 'gyur//} दह्यते वह्निनाऽऽक्रान्ता वि.प्र.८१ख/४.१६८.
• क्रि. धारयेत् — {ltung ba blangs na yun ring du mi bsrel lo//} नापभ्रष्टमात्रमतिचिरं धारयेत् वि.सू.१५क/१७ • = {bsrel ba/}
bsrel ba
• सं. धारणम् — {yongs su 'dzin par byed pa gnyis kyang gnang ba dang bsrel ba dang zhu ba dag la pha ma nyid dang 'dra'o//} परिग्रहीत्रोरनुज्ञानधारणारोचनेषु पितृत्वम् वि.सू.१२क/१३; • वि. धारकः — {ku sha gtsang bsrel} कुशपवित्रधारकः म.व्यु.४३४० (६८ख) • = {bsrel/}
bsrel bar bya
• क्रि. उपस्थापयेत् — {dge 'dun gyis mgar spyad dag bsrel bar bya'o//} उपस्थापयेत्सङ्घः कर्मारभाण्डिकाम् वि.सू.७ख/८; धारयेत् — {rab tu 'byung bar 'dod pa pha ma gson zhing de gnyis kyis ma gnang ba yul thag mi ring ba ni zhag bdun pa bsrel bar bya'o//} जीवत्पितृकमननुज्ञातं ताव्या(भ्या भो.पा.)मदूरदेशं प्रव्रज्यापेक्षं सप्ताहं धारयेत् वि.सू.४क/४ • सं. उपस्थापनम् — {de'i ched du rdza bo bsrel bar bya'o//} कटाहकस्य तदर्थमुपस्थापनम् वि.सू.७ख/८.
bsrel bar mi bya
कृ. न उपादातव्यम् — {dngos po gang la de gtong ba'i sems mi skye ba}…{'i dngos po de bsrel bar mi bya'o//} न तद्वस्तूपादातव्यं यस्मिन् वस्तुनि नास्य त्यागचित्तमुत्पद्यते शि.स.१५ख/१६.
bsres
= {bsres pa/} {bsres te/} {o nas} मिश्रीकृत्य — {bsres te bshad pa yin no zhes bya ba'i don to//} मिश्रीकृत्योक्ता इत्यर्थः अभि.स्फु.१२८ख/८३२; {lud pa dang ni snabs dag gis/} /{bsres nas brtul zhugs can gyis btung //} श्लेष्मसिङ्घाणकानां तु मिश्रीकृत्य पिबेद् व्रती ।। हे.त.१८ख/५८.
bsres pa
• भू.का.कृ. मिश्रितः — {bsam gtan bsres pa dang bsres pa ma yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig ste} मिश्रितामिश्रितध्यानत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१९०क /९५१; विमिश्रितः — {de nas tsan dan la sogs pa/} /{bsres pa'i chu la mngon par bsngags//} ततोऽभिमन्त्रयेत् तोयं चन्दनेन विमिश्रितम् ।। स.दु.१२७क/२३२; मिलितः — {dbyangs ni a la sogs pa thung ngu lnga dang ring po lnga ste bsres pa ni bcur 'gyur ro//} मात्रा अकारादयः पञ्च ह्रस्वाः पञ्च दीर्घा दश मिलिता भवन्ति वि.प्र.१६१क/१.८; पिण्डितः — {'phags pa 'jam dpal gyi mtshan yang dag par brjod pa'i cho ga mdo dang bsres pa} आर्यमञ्जुश्रीनामसङ्गीतिविधिसूत्रपिण्डितम् क.त.२५७२; श्लिष्टः — {de dag bsres pa sbrel ba} ताभ्यां श्लिष्टः सम्बद्धः त.प.३२१ख/३५८ • वि. मिश्रः — {de bzhin du rnam shes ye shes bsres pa ste ye shes dang bcas pa} एवं विज्ञानं ज्ञानमिश्रं ज्ञानसहितम् वि.प्र.२२९क/२.२१; • सं. १. संसृष्टिः — {tha dad rgyan rnams bsres pa ni/} /{spel ma dag tu brjod pa ste//} नानालङ्कारसंसृष्टिः संसृष्टिः कथ्यते का.आ.३३४क/२.३५६; मिश्रणम् — {skad cig ma ni bsres pas 'grub//} निष्पत्तिक्षणमिश्रणात् अभि.भा.२५क/९६० २. प्रत्यवमर्शः — {de lta bu yi bsres pa yang /} /{dngos po gang la yod gyur pa//} तादृक् प्रत्यवमर्शश्च विद्यते यत्र वस्तुनि । त.स.३९ख/४०६ ३. = {bsres pa nyid} मिश्रत्वम् — {'jig rten pa yis thob 'bras ni/} /{bsres dang zag med thob 'dzin phyir//} लौकिकाप्तं तु मिश्रत्वानास्रवाप्तिः धृतेः फलम् ।। अभि.को.२०ख/९८१.
bsres pa ma yin pa
वि. अमिश्रितः— {bsam gtan bsres pa dang bsres pa ma yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig ste} मिश्रितामिश्रितध्यानत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१९०क /९५१.
bsro khang
जेन्ताकः — {tshe dang ldan pa dag kho bo'i phyir dge 'dun la bsro khang gyis shig/} {de rnams kyis de'i phyir bsro khang byas so//} आयुष्मन्तो जेन्ताकं मे उद्दिश्य कुरुत । तैस्तमुद्दिश्य जेन्ताकः कृतः वि.व.१२५ख/२.१०२; {bsro khang bsten par bya'o//} प्रतिसेवेत जेन्ताकम् वि.सू.६क/६; *करण्डः — {bsro khang gi bya ba ni gram sa che bar bzang ngo //} करण्डस्य करणमुच्छर्करे साधु वि. सू.६क/६.
bsro khang gi khang pa
जेन्ताकशाला — {bsro khang gi khang par lag na myu gu dang bum pa thogs pa dag go//} जेन्ताकशालायामङ्कुरकलशहस्तानाम् वि.सू.९५ख/११४; द्र. {bsro khang gi gnas/} {bsro khang gi ra ba/}
bsro khang gi khrus
जेन्ताकस्नानम् — {des sems can dmyal ba rnams kyi nang nas shi 'phos pa dang /} {rgyal chen bzhi'i ris kyi lha rnams kyi nang du skyes pa dang /} {dge 'dun la bsro khang gi khrus byas pas skyes pa mthong ngo //} स पश्यति । नरकेभ्यश्च्युतश्चातुर्महाराजिकेषु देवेषूपपन्नः सङ्घजेन्ताकस्नानं कृत्वेति वि.व.१२६क/२.१०२.
bsro khang gi gnas
जेन्ताकशाला — {bsro khang gi gnas kyi ni bsro khang ngam snum bag gi rnyed par ro//} जेन्ताकशालायां जेन्ताकस्य स्नेहलाभस्य वा वि.सू.७२क/८९; द्र. {bsro khang gi khang pa/} {bsro khang gi ra ba/}
bsro khang gi ra ba
जेन्ताकशाला — {sgo khang dang}… {bsro khang gi ra ba dag ni bsko bar mi bya'o//} द्वारकोष्ठक…जेन्ताकशाला नोद्दिशेयुः वि.सू.६१ख/७८; द्र. {bsro khang gi khang pa/} {bsro khang gi gnas/}
• भू.का.कृ. प्रतप्तः — {mda' mkhan dag gis mda' bsros shing /} /{drang por byed pa mthong gyur nas//} दृष्ट्वा यष्टीकृतं शरम् । प्रतप्तमिषुकारेण अ.क.३२८ख/४१.५१; आतप्तः लो.को.२५२१ • सं. सन्तापना — {mda' de nyid mes bsros pa dang drang por 'gyur ba} अग्निसन्तापनया तदेव काण्डं ऋजु भवति सू.व्या.१७१क/६३.
bslang
= {bslang ba/} {bslang ste/} {o nas} उत्थाप्य — {rtsod pa 'di bslang nas lan gdab pa'i zol gyis}…{smos te} इत्येतच्चोद्यमुत्थाप्योत्तराभिधानव्याजेन…आह त.प.१४९ख/२५; व्युत्थाप्य — {mi dge ba'i gnas nas bslang ste/} {dge ba'i gnas la yang dag par gzung ba'i phyir} अकुशलस्थानात् व्युत्थाप्य कुशले स्थाने सन्नियोजनार्थम् बो.भू.७६क/९७.
bslang dgos
याचनता— {byang chub sems dpa' ni slong ba po yang dang yang bslang dgos pa dang}…{nyon mongs shing sbyin pa sbyin par yang mi byed de} न च पुनर्बोधिसत्त्वो याचनकं पुनः पुनर्याचनतया…परिक्लेशयित्वा दानं ददाति बो.भू.६५ख/८५.
bslang rnyed ma
ना. आलिकावेन्दा, यक्षिणी — {de bzhin du gnod sbyin mda' can dang gnod sbyin nags ldan dang gnod sbyin mo bslang rnyed ma dang mchu rnams btul to//} एवं शरो यक्षो वनो यक्षः आलिकावेन्दा मघा यक्षिणी विनीता वि.व.१२९क/१.१८.
bslang ba
• क्रि. ( {slong} इत्यस्य भवि.) १. उत्थाप्यते — {dge slong gzhon nu des gnas brtan de bslang} तरुणभिक्षुणा स्थविर उत्थाप्यते अ.श.२६०क/२३८ २. व्युत्थापयेत् — {sems can thams cad nyon mongs pa kun nas ldang ba rnams las bslang ngo //} सर्वसत्त्वान् व्युत्थापयेयं सर्वक्लेशपर्युत्थानेभ्यः शि.स.१८७ख/१८६; • सं. १. उत्थापनम् — {yang rdo rje can gyis lha mo de rnams thams cad la gzigs nas/} {bslang ba'i phyir yang dag par bstod pa} ताः सर्वदेवीर्दृष्ट्वा संस्तौति वज्री पुनरुत्थापनाय च ।। हे.त.२२क/७०; म.व्यु.६४३२ (९२क); व्युत्थापना — {ltung ba las bslang ba dang rjes su mthun pa'i 'tsho ba'i yo byad bsgrub pa la brtson par bya'o//} व्युत्थापनायामापत्तेरानुलोमिकाजीवितपरिष्कारसम्पत्तौ चोद्योगः वि.सू.९ख/१०; व्युत्थानम् म.व्यु.८६४८ (१२०ख) २. याच्ञा — {de la ni/} /{bslang ba'i tshig 'bru ngan pa brjod ma nus//} न प्रसेहे वक्तुं स याच्ञाविरसाक्षरं तम् जा.मा.२११क/२४६; अर्थना— {rang sangs rgyas/} /{nam mkha' las ni mngon phyogs te/} /{de la zas ni bslang bar mdzad//} व्योम्ना समभ्येत्य…प्रत्येकबुद्धस्तस्याथ विदधे भोजनार्थनाम् ।। अ.क.३३३ख/४२.१७ ३. आप्यायनम्— {dang por bsnun par bya ba ste/} /{de nas dbab dang bsreg pa dang /} /{de nas sngags pas bslang ba dang //} प्रथमं ताडनं कुर्यादावेशं दाहनं ततः । आप्यायनं ततो मन्त्री वि.प्र.८१ख/४.१६८ ४. = {bslang ba nyid} उत्थापितत्वम् — {'o na ni sems dang mtshungs pas bslang ba'i phyir 'byung ba rnams kyang mthong bas spang bar bya bar 'gyur ro//} भूतान्यपि तर्हि दर्शनप्रहातव्यानि स्युः; समानचित्तोत्थापितत्वात् अभि.भा.१७५क/६०२ • उ.प. उत्थः — {gal te mgo bo mi ster na/} /{sbyin pas bslang ba'i grags nyams 'gyur//} यशस्त्याज्यते दानोत्थं शिरश्चेन्न प्रदास्यति । अ.क.४९ख/५.३०; {rgyus bslang ba} हेतूत्थः त.स.४९क/४८४; समुत्थः — {smon lam log pas bslang ba'i sems sdig pa can bskyed kyis} मिथ्याप्रणिधानसमुत्थं पापकं चित्तमुत्पादितम् वि.व.१३१ख/१.२० • भू.का.कृ. ( {bslangs pa} इत्यस्य स्थाने) उत्थापितः — {de nas chus gtor ba dang phyir sangs te sems rtas nas kha lo pa rgyu ba'i bu ring pos bslang ngo //} ततो जलपरिषेकप्रत्यागतप्राणचेतसो लब्धमानसश्चारायणेन सारथिनोत्थापितः अ.श.२४५ख/२२५; उद्भूतः — {de yi rta tshogs kyis bslang ba/} /{rdul tshub sprin ltar rgyas pa yis//} तस्य वाजिव्रजोद्भूतरजःपुञ्जघनोदयः । अ.क.१००ख/६४.१५८. • (द्र.— {kun nas bslang ba/} {gleng bslang ba/}).
bslang bar
याचितुम् — {ku sha'i chung ma yang bslang bar brtsams pa} कुशस्यापि दारिकां याचितुमारब्धः वि.व.१८९ख/१.६४.
bslang ba yin
क्रि. उत्थापयति — {bshags par bgyi zhes pa ni ngag gi rnam par rig byed bslang ba yin la} देशयामीति वाग्विज्ञप्तिमुत्थापयति बो.प.६८ख/३६.
bslang bar 'gyur
क्रि. आप्यायते — {me yis mnan na bsregs par 'gyur/} /{de bzhin chu yis bslang bar 'gyur//} दह्यते वह्निनाऽऽक्रान्ता तोयेनाप्यायते तथा ।। वि.प्र.८१ख/४.१६८.
bslang bar bya ba
= {bslang bya/}
bslang bya
• कृ. याच्यम्— {de nas nam zhig mi bzad pa'i/} /{mu ge skye bo zad byed pa/} /{bslang bya slong byed mtshungs pa nyid/} /{slong ba'i 'tsho ba chad pa byung //} ततः कदाचिदक्षीणदुर्भिक्षक्षयिते जने । याच्ययाचकतुल्यत्वे पिण्डच्छेदोऽर्थिनामभूत् ।। अ.क.३२४ख/४१.५ • सं. १. याचनम् — {de ni chos bshad pas bslang bar bya'o//} {rin phyed du nye bas kyang ngo //} याचनं धर्मदेशनया । उपार्द्धमूल्येन वि.सू.१५क/१७ २. व्युत्थानम् — {bslab pa'i gzhi phra ba dang shin tu phra ba gang dag la lhung ba byung ba dang bslang bar bya ba yod pa} क्षुद्रानुक्षुद्राणि शिक्षापदानि येष्वध्यापत्तिर्व्युत्थानं च प्रज्ञायते श्रा.भू.१७क/४१.
bslangs
= {bslangs pa/} {bslangs te/} {o nas} व्युत्थाप्य — {mi dge ba'i gnas nas bslangs te dge ba'i gnas su dgod pa'i phyir} अकुशलात् स्थानाद् व्युत्थाप्य कुशले स्थाने प्रतिष्ठापनार्थम् बो.भू.११७क/१५१; विबोध्य — {mtshan mo nyal ba bslangs nas ni/} /{byang chub rab tu gsal bar byas//} विबोध्य निशि सुप्तस्य चक्रे बोधिप्रकाशनम् ।। अ.क.३११क/४०.४७; उद्यम्य — {dpung pa bslangs nas slong rnams la/} /{de yi khyim ni rtag tu bstan//} भुजमुद्यम्य तद्वेश्म दर्शितं नित्यमर्थिनाम् ।। अ.क.२७७ख/३५.३३; भिक्षणं कृत्वा — {de'i nyan thos rnams kyis dad pa las bslangs nas sangs rgyas dang chos dang dge 'dun la bya ba byed do//} तस्य श्रावकाश्छन्दकभिक्षणं कृत्वा बुद्धधर्मसङ्घेषु कारान् कुर्वन्ति वि.व.१५३ख/१.४२.
bslangs gyur
= {bslangs par gyur/}
bslangs pa
• क्रि. ( {slong} इत्यस्य भूत.) अयाचत — {bdag po'i brtul zhugs ldan tshig gis/} /{skye bo rnams la bsod snyoms bslangs//} जनं पतिव्रताऽस्मीति गिरा भिक्षामयाचत ।। अ.क.२६८ख/३२.३८; {rgyal po'i sras la btsun mo ni/} /{sdug ma 'bangs mo'i don du bslangs//} भृत्यार्थी दयितां पत्नीं राजपुत्रमयाचत ।। अ.क.२०६ख/२३.३७; ययाचे — {khyim bdag nor ni chen po la/} /{mdzes ma mchog ni bram zes bslangs//} महाधनं गृहपतिं ययाचे कन्यकां द्विजः ।। अ.क.१८५क/२१.८ • कृ. १. [1] याचितः, ओ ता — {phrag dog med pa dang bslangs pa thams cad rab tu sbyin} अनीर्षुर्भवति सर्वयाचितप्रदश्च भवति बो.भू.१४५क/१८६; {gang gi ched du bram ze des/} /{khyod ni 'bad pas bslangs pa'o//} यत्कृते तेन विप्रेण त्वं प्रयत्नेन याचिता ।। अ.क.८५ख/६३.३१; अर्थितः, ओ ता — {de dag gis ni de skad bslangs la} इत्यर्थितस्तैः अ.क.३२ख/३.१५४; {grub bdag sna tshogs nor las bu mo de/} /{khyod kyi yab kyis khyod kyi don du bslangs//} विश्वावसोः सिद्धपतेस्त्वदर्थे कन्याऽर्थिता त्वज्जनकेन सा हि ।। अ.क.३००ख/१०८.७८; मार्गितः — {bdag cag re ba ma mchis mi 'tshal ma bslangs ma btsal}…{'phral la}…{thams cad mkhyen pa'i rin po che thob bo//} सहसैवास्माभिर्निःस्पृहैरकाङ्क्षितममार्गितमपर्येषितम्…सर्वज्ञतारत्नं प्रतिलब्धम् स.पु.४३ख/७५; याचितवान् — {nga ni rgyal po zla 'od gyur pa'i tshe/} /{mi bzang mig can khros par gyur nas ni/} /{de yis nga yi mgo bo bslangs pa na/} /{de tshe nga yis mgo bo bcad de byin//} रौद्राक्ष एव च रुषित्वा याचितवान् स चापि मम शीर्षम् । दत्तं निकृत्य च मया तद् राज यदा च चन्द्रप्रभ आसीत् ।। रा.प.२३७ख/१३४ [2] उद्गतः — {ri bo man da ra bslangs bzhin/} /{nam mkha' kun tu gang gyur cing /} /{kha gdangs phug ltar gyur pa ni/} /{tshong pa kun gyis mdun du mthong //} ददृशुर्वणिजः सर्वे पुरः सम्पूरिताम्बरम् । विसारितास्यकुहरं मन्दराद्रिमिवोद्गतम् ।। अ.क.२२२क/८९.१०; उदीर्णः — {de nas glang po rta 'gros kyis/} /{bslangs pa'i rdul gyis nags khengs pa//} गजवाजिव्रजोदीर्णरेणुप्रावरणं वनम् ।। अ.क.२५७ख/३०.३३ २. याचमानः — {tshol ba med pa ni ma bslangs kyang don du gnyer ba nyid dam phongs par khong du chud nas bdag nyid kyis sbyin pa'i phyir dang yon gnas mi 'dam pa'i phyir ro//} निर्मृग्यमयाचमानेऽप्यर्थित्वं विघातं वाऽवगम्य स्वयमेव दानात् दक्षिणीयापरिमार्गणाच्च सू.व्या.२१९क/१२६ • सं. अर्थना — {lha rnams kyis bslangs bsrubs pas shin tu 'khrugs shing 'o ma'i chu gter ring zhig 'dar//} दुग्धाब्धिर्विबुधार्थनातिविधुरः क्षुब्धश्चकम्पे चिरम् अ.क.४६ख/५.१; याच्ञा— {nor gyis dman zhing bslangs pa yis/} /{'tsho ba'i yon tan rnams kyis ci//} किं धनेन विहीनानां याच्ञाभिर्जीवितैर्गुणैः ।। अ.क.७२ख/६१.८ • उ.प. उत्थः — {shA ri'i bu yi mthus bslangs pa'i/} /{rlung stug chen po che ba yis/} /{mu stegs byed kyi spro ba bzhin/} /{rtsa nas 'thon zhing dum bur gyur//} शारिपुत्रप्रभावोत्थैर्विपुलैस्तन्मुखा(तुमुला लि.पा.)निलैः । उन्मूलितः शकलतां तीर्थ्योत्साह इवाप सः ।। अ.क.१८९ख/२१.६२.
bslangs pa yin
क्रि. परिगृहीतो भवति — {cung zad skye ba yang med la 'gag pa yang med pas ya mtshan can 'tsho byed rnams kyi rtsod pa bslangs pa yin no//} न तु कश्चिदुत्पादो नापि निरोध इत्याजीवकानां पाषण्डिनां वादः परिगृहीतो भवति अभि.स्फु.११८ख/८१४.
bslangs par gyur
भू.का.कृ. अर्थितः — {rang sangs rgyas ni lnga brgya yis/} /{de la 'tsho ba bslangs par gyur//} भोज्यं प्रत्येकबुद्धानां सोऽर्थितः पञ्चभिः शतैः ।। अ.क.३५०ख/४६.४२; याचितः — {bslangs par gyur na srog dag kyang /} /{mi sbyin par ni ci ltar nus//} याचितेन कथं शक्यं न दातुमपि जीवितम् । जा.मा.५८क/६७.
bslad
= {bslad pa/}
bslad pa
• क्रि. ( {slod} इत्यस्या भवि., भूत.) प्लवते — {de phyir grub mtha' mi shes pa/} /{log pa'i nga rgyal gyis ni bslad//} तस्मादज्ञान(त पा.भे.)सिद्धान्ताः प्लवन्तेऽलीकमानिनः ।। त.स.१००क/८८६ • सं. १. विप्लवः — {ngo shes pa ni bslad pa ru/} /{sngar ni rab tu bstan zin pas//} विप्लवे प्रत्यभिज्ञायाः पुरस्तादुपपादितः । त.स.९०क/८१७; {dbang po'i blos bslad pa ma log par yang} अनिवृत्तेऽप्यक्षविप्लवे त.प.१७क/४८०; अभिप्लवः — {don la 'khrul pa'ang}…/{spyir 'dod de yang bslad phyir} अर्थभ्रान्तिरपीष्येत सामान्यं साऽपि अभिप्लवात् ।। प्र.वा.११९ख/२.३१; उपप्लवः — {ma rig gis bslad 'jig rten gyis/} /{sna tshogs nyid du mngon par sems//} अविद्योपप्लवाल्लोको विचित्रं त्वभिमन्यते ।। त.स.७क/९१; {tha dad med can shes pa yi/} /{tha dad snang ba bslad pa nyid//} ज्ञानस्याभेदिनौ भिन्नौ प्रतिभासो ह्युपप्लवः ।। प्र.वा.१२६ख/२.२१२; विभ्रमः — {dgra bcom nyid kyang sems bslad pa'o//} अर्हत्त्वं चित्तविभ्रमम् ल.अ.८१क/२८ २. = {bslad pa nyid} सम्भ्रमितत्वम् — {nyon mongs pa can gyi bde bas bslad pa'i phyir} क्लिष्टसुखसम्भ्रमितत्वात् अभि.स्फु.२९६क/११४९; • कृ. १. उपप्लुतः — {'dod 'jigs mya ngan gyis brlams dang /} /{rkun po rmi sogs kyis bslad pas/} /{mdun na gnas pa bzhin du ni/} /{yang dag min pa mthong bar 'gyur//} कामशोकभयोन्मादचौरस्वप्नाद्युपप्लुताः । अभूतानपि पश्यन्ति पुरतोऽवस्थितानिव ।। प्र.वा.१२९क/२.२८२; {mig rab rib la sogs pas ma bslad pa} तिमिरादिदोषानुपप्लुतं चक्षुः त.प.१३२क/७१४; विप्लुतः — {skyes bu thams cad 'dod chags la sogs pa dang ma rig pas}…{bslad pa yin te} सर्व एव हि पुरुषा रागादिभिरविद्यया च…विप्लुताः त.प.२५८ख/९८८; मूढः — {gor ma chag par 'di dag ni phyogs bslad nas lam nor ba dag cig yin nam} व्यक्तं त्वेते परिभ्रष्टा मार्गाद्वा मूढदैशिकाः । जा.मा.१८०क/२०९; {mu stegs rgyu yi phyogs kyis bslad/} /{gzhan yang rkyen gyis rnam par rmongs//} तीर्थ्या कारणदिग्मूढा अन्ये प्रत्ययविह्वलाः । ल.अ.१९१क/१६४ २. प्लवमानः — {'on kyang de tha dad pa'i phyir te/} {don la bslad pa yin pa'i phyir ro//} अपि त्वभिप्लवादर्थेषु प्लवमानत्वादर्थरूपतया प्र.अ.१८६ख/२०१. • (द्र.— {nye bar bslad pa/} {rnam par bslad pa/}).
bslad pa gnyis kyis stong pa can
वि. द्वयोपप्लवशून्यः, ओ या— {blo ni}…/{bslad pa gnyis kyis stong pa can/} /{sangs rgyas rnams kyis de gsal mdzad//} बुद्धिः…द्वयोपप्लवशून्या च सा सम्बुद्धेः प्रकाशिता ।। त.स.१२९क/११०४.
bslad pa med pa
अविभ्रमः — {zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}…{sems bslad pa med pa dang} कतमा शमथाक्षयता? या चित्तस्य शान्तिः…चित्ताविभ्रमः शि.स.६८ख/६७.
bslad par 'gyur ba yin
क्रि. प्लवते — {rnam par rtog pa tsam gyi blo ni thog ma med pa'i bag chags kyi stobs las skye ba na/} {de lta de ltar bslad par 'gyur ba yin pas} विकल्पिका हि बुद्धिरनादिरनादि(नादि भो.पा.)वासनासामर्थ्यादुपजायमाना तथा तथा प्लवते प्र.अ.८८क/९५.
bslan pa
विनिवेशनम् — {yang dag pa'i don bsgom pa ni yang nas yang du sems la bslan pa'o//} भूतस्य भावना पुनः पुनश्चेतसि विनिवेशनम् न्या.टी.४३ख/६७.
bslan par bya
कृ. निक्षेप्तव्यः — {de dag las dang po ni yongs su 'gyur bar smra ba'i phyir grangs can gyi phyogs la bslan par bya'o//} एषां तु प्रथमः परिणामवादित्वात् सांख्यपक्षे निक्षेप्तव्यः अभि.भा.२४०क/८०७.
bslab
• क्रि. ( {slob} इत्यस्य भवि.) १. शिष्यापयिष्यति — {yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} आसां… चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८ २. शिक्षेत् — {dpal 'byung ba yi rnam thar las/} /{bla ma bsten pa'i tshul ltar bslab//} श्रीसम्भवविमोक्षाच्च शिक्षेद् यद् गुरुवर्तनम् । बो.अ.१४क/५.१०३; शिक्षेत — {rnal 'byor gzhol ba'i rnal 'byor pas/} /{bzo yi rig pa mi bslab bo//} शिल्पविद्यां न शिक्षेत योगी योगपरायणः ।। ल.अ.१७१क/१२९ • = {bslab pa/}
bslab btus
= {bslab pa kun las btus pa/}
bslab dang dbang
शिक्षादीक्षा — {bslab dang dbang las rnam par grol//} शिक्षादीक्षाविनिर्मुक्तः हे.त.७ख/२०.
bslab dang dbang las rnam par grol
वि. शिक्षादीक्षाविनिर्मुक्तः — {bslab dang dbang las rnam par grol/} /{de bzhin ngo tsha'i 'bras bu nyid//} शिक्षादीक्षाविनिर्मुक्तो लज्जाकार्यं तथैव च । हे.त.७ख/२०.
bslab ldan
= {bslab pa dang ldan pa/}
bslab ldan pa
= {bslab pa dang ldan pa/}
bslab gnas
= {bslab pa'i gnas/}
bslab pa
• सं. १. शिक्षा [1] शिक्षणम् — {byang chub sems dpa'i bslab pa 'di ni chos yang dag par sdud pa'i mdo las/} {'phags pa rtsom med kyis ji skad bstan pa lta bu ste} एषा तु बोधिसत्त्वशिक्षा यथा आर्यनिरारम्भेण धर्मसङ्गीतिसूत्रे निर्दिष्टा शि.स.८२क/८१; {gar dang glu dang rol mo'i sgra bslab pa} नृत्तगीतवादितशिक्षा बो.भू.६४क /८३; शिक्षणम् — {bcas pa'i kha na ma tho ba rnams dang rang bzhin gyi kha na ma tho ba rnams la yang bsam pa drag pos bslab pas} प्रज्ञप्तिसावद्येष्वपि प्रकृतिसावद्येष्विव तीव्रेण गौरवेण शिक्षणात् अभि.स.भा.५१ख/७१; अध्ययनम् — {rig byed bslab pa'i phyir} वेदाध्ययननिमित्तम् जा.मा.६९क/८० [2] वेदाङ्गविशेषः — {yan lag ni rig byed kyi yan lag drug ste/} {bslab pa dang rtog pa dang byA ka ra Na dang sdeb sbyor dang nges tshig dang skar ma shes pa'o//} अङ्गानि वेदानां षट् — शिक्षा कल्पो व्याकरणं छन्दो निरुक्तं ज्योतिषमिति त.प.२६२क/९९४ २. चारणम्— {rta mkhan mkhas pas}…{rta rin po che de la bslab pa thams cad nyin zhag gcig la slob par byed} संख्यातोऽश्वदमकः…तदश्वरत्नमेकाह्ना सर्वचारणैरुपसंक्रामति वि.व.१३९क/१.२८ • पा. शिक्षा, अधिशीलादयः — {bslab gsum dbang du mdzad nas ni/} /{rgyal bas pha rol phyin pa drug/} /{yang dag bshad de} शिक्षात्रयमधिकृत्य च षट् पारमिता जिनैः समाख्याताः । सू.अ.१९७क/९८; {lhag pa'i tshul khrims kyi bslab pa ni pha rol tu phyin pa dang po gsum} आद्या अधिशीलं शिक्षा तिस्रः पारमिताः सू.व्या.१९७क/९८.
bslab pa kun las btus pa
ना. शिक्षासमुच्चयः, ग्रन्थः— {bslab pa kun las btus par yang byang chub sems dpa' rnams kyi bya bar 'os pa bstan pa yin te} शिक्षासमुच्चयेऽपि बोधिसत्त्वानां करणीयमुपदिष्टम् बो.प.१०९ख/७९; क.त.३९४०.
bslab pa 'ga' tsam
एकशिक्षा — {la la zhig gis zas 'ga' tsam byin nas sam/} {bslab pa 'ga' tsam yang mnos nas} कश्चिदेकभिक्षामपि दत्त्वा, एकशिक्षामपि चादाय अभि.भा.१६क/९२२.
bslab pa lnga'i phan yon gyi mdo
ना. पञ्चशिक्षानुशंससूत्रम्, ग्रन्थः क.त.३७.
bslab pa bca' ba
शिक्षाप्रज्ञप्तिः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}…{mi rtsub pa ni bslab pa bca' ba'i thabs bde ba'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…अकर्कशा शिक्षाप्रज्ञप्तिसुखोपायत्वात् सू.व्या.१८२ख/७८.
bslab pa bcu'i cho ga
ना. दशशिक्षाविधिः, ग्रन्थः क.त.४१४८.
bslab pa dang ldan pa
वि. शिक्ष्यमाणः — {gang gi tshe rdo rje'i spun rgan po'am gzhon nu bslab pa dang ldan pa la rab tu khro bar byed na'o//} यदा ज्येष्ठे वा कनिष्ठे वा वज्रभ्रातरि शिक्ष्यमाणे प्रकोपं करोति वि.प्र.१५४क/३.१०२; दीक्षितः — {'tshe med mchod sbyin bslab ldan pa/} /{gang gis bsod nams mi 'jigs yon/} /{'byung po kun la byin par gyur//} अहिंसासत्रदीक्षितः । ददौ यः सर्वभूतानां पुण्यामभयदक्षिणाम् ।। अ.क.२०क/३.८.
bslab pa dang mi mthun pa
वि. शिक्षाविलोमः — {bslab pa dang mi mthun pa'i chos bcu} दशशिक्षाविलोमा धर्माः श्रा.भू.९९क/२६८.
bslab pa dral
= {bslab pa dral ba/}
bslab pa dral te khyim du 'jug pa
कुलशिक्षाभङ्गप्रवृत्तिः — {bslab pa dral te khyim du 'jug pa'i so sor bshags par bya ba ste gsum pa'o//} कुलशिक्षाभङ्गप्रवृत्तिः तृतीयं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८ख/६२.
bslab pa 'dod
= {bslab pa 'dod pa/}
bslab pa 'dod pa
वि. शिक्षाकामः — {ngo tsha shes shing bslab pa 'dod pa'o//} लज्जिनः शिक्षाकामस्य वि.सू.९०क/१०८.
bslab pa phul
शिक्षानिक्षेपणम् — {bslab pa phul dang shi 'phos dang /} /{mtshan gnyis dag ni byung ba dang /} /{rtsa ba chad dam mtshan 'das las/} /{so sor thar pa'i 'dul ba gtong //} प्रातिमोक्षदमत्यागः शिक्षानिक्षेपणाच्च्युतेः । उभयव्यञ्जनोत्पत्तेर्मूलच्छेदान्निशात्ययात् ।। अभि.को.१२क/४.३८.
bslab pa phul ba
= {bslab pa phul/}
bslab pa byin pa
शिक्षादत्तकः — {bslab pa byin pa las de blang du rung ngo //} कल्पिकं शिक्षादत्तकात् तद्ग्रहणम् वि.सू.५७क/७२; म.व्यु.८७२३ (१२१ख); मि.को.१२१क; द्र. {bslab pa sbyin pa po/}
bslab pa byed pa
ना. शिक्षाकारः, ग्रन्थकारः — {bslab pa byed pa dag la/} {bshad pa byed pa na re}… {zhes zer ro//} शिक्षाकारान् प्रति भाष्यकृतोक्तम् त.प.१८६ख/८३४.
bslab pa bla na med pa
पा. शिक्षानुत्तर्यम्, आनुत्तर्यभेदः — {bla na med pa drug gi ming la}…{bslab pa bla na med pa} षडानुत्तर्याणि…शिक्षानुत्तर्यम् म.व्यु.१५७७ (३५ख).
bslab pa dbul
क्रि. शिक्षां निक्षिपेत् — {ci ste de las sems can gyi don du 'gyur ba lhag par mthong na bslab pa dbul lo//} अथ ततोऽप्यधिकं सत्त्वार्थं पश्येत्, शिक्षां निक्षिपेत् शि.स.९३ख/ ९३.
bslab pa sbyin pa po
शिक्षादत्तकः — {gal te 'chal ba'i tshul khrims las dge slong ma yin par 'gyur na bslab pa sbyin pa po med par 'gyur ro//} यदि हि दौःशील्यादभिक्षुः स्यात् शिक्षादत्तको न स्यात् अभि.भा.१८९ख/६४६.
bslab pa mi gtong ba
शिक्षानुत्सर्जनता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{byang chub sems dpa'i bslab pa mi gtong ba dang} स श्रद्धाधिपतेयतया…बोधिसत्त्वशिक्षानुत्सर्जनतया द.भू.१७६ख/९.
bslab pa me tog snye ma
ना. शिक्षाकुसुममञ्जरी, ग्रन्थः — {bslab pa me tog snye ma zhes bya ba} शिक्षाकुसुममञ्जरीनाम क.त.३९४३.
bslab pa zhig pa
वि. शिक्षाभ्रष्टः म.व्यु.९१४९ (१२६ख).
bslab pa zhig ral ldan pa
वि. छिद्रशिक्षासमन्वितः — {bslab pa zhig ral ldan pa rnams/} /{nyes pa 'di dag mthong gyur nas//} अ(सं पा.भे.)पश्यन्त इमं दोषं छिद्रशिक्षासमन्विताः । स.पु.१९ख/२९.
bslab pa gzung
वि. शिक्षाधारी — {gang yang nga'i phyir rab tu byung ste skra dang kha spu bregs nas gos ngur smrig gyon pa/} {bslab pa gzung yang rung ma gzung yang rung} यः पुनर्मामुद्दिश्य शिरस्तुण्डमुण्डकाषायवस्त्रप्रावृतः शिक्षाधारी वा अशिक्षाधारी वा शि.स.३८ख/३७.
bslab pa la nye bar 'jog pa spang ba
पा. शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bslab pa la nye bar 'jog pa spang ba'i ltung byed do//} शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपे (प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४६क/५८.
bslab pa la nye bar 'jog pa spong ba
शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपः म.व्यु.८५०२ (११७ख); द्र.— {bslab pa la nye bar 'jog pa spang ba/}
bslab pa la brtson pa
वि. शिक्षाप्रयुक्तः — {byang chub sems dpa' rang gi 'dul ba la bslab pa la brtson pa} स्वविनये शिक्षाप्रयुक्तो बोधिसत्त्वः बो.भू.९८ख/१२५.
bslab pa la slob
क्रि. शिक्षायां शिक्षते — {zhi byed bslab pa la slob cing bslab pa la slob pas ni de'i phyir slob pa zhes bya'o//} शिक्षायां शिक्षते, शिक्षायां शिक्षत इति शिवक तस्माच्छैक्ष इत्युच्यते अभि.भा.२७क/९७२.
bslab pa las 'das pa
शिक्षाव्यतिक्रमः लो.को.२५२२.
bslab pa gsum
शिक्षात्रयम् — {zag pa zad par bya ba'i phyir bslab pa gsum po lhag pa'i tshul khrims dang lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab la rtag tu slob pa'i ngang tshul can yin pa'i phyir ro//} आस्रवक्षयाय नित्यं शिक्षणशीलत्वाच्छिक्षात्रये — अधिशीलमधिचित्तमधिप्रज्ञं च अभि.भा.२७क/९७२; {bslab gsum dbang du mdzad nas ni/} /{rgyal bas pha rol phyin pa drug/} /{yang dag bshad} शिक्षात्रयमधिकृत्य च षट् पारमिता जिनैः समाख्याताः । सू.अ.१९७क/९८.
bslab pa gsum yongs su sbyong ba'i lam
पा. शिक्षात्रयपरिशोधनो मार्गः, मार्गभेदः — {lam rnam pa bcu gcig} …{dngos po la yongs su rtog pa'i lam}…{bslab pa gsum yongs su sbyong ba'i lam ni chos kyi gnas bzhi ste} एकादशविधो मार्गः… वस्तुपरीक्षामार्गः… शिक्षात्रयपरिशोधनो मार्गः चत्वारि धर्मपदानि अभि.स.भा.६१ख/८४.
शिक्षासंवृतिः — {sbyin pa ni bslab pa'i sdom pa zhes bya bas so//} शिक्षासंवृतिरिति दानम् वि.सू.११ख/१२; {dad pa can la gal te byin na de phongs par 'gyur ba lta na khyim gyi bslab pa'i sdom pa sbyin par bya'o//} श्राद्धस्य विघातश्चेदस्य दाने कुलशिक्षासंवृतिं दद्युः वि.सू.४८ख/६१; वि.सू.६३क/७९.
bslab pa'i gnas
शिक्षापदम् — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । हे.त.२७क/९०; {skyabs su 'gro ba gsum dag dang /} /{bslab pa'i gnas ni lnga yang ngo //} तिस्रः शरण्या गतयः पञ्च शिक्षापदानि च ।। अ.क.७७क/७.६५.
वि. पञ्चशिक्षापदी — {zhes pa ste/} {de bzhin gshegs pa'i nges pas bslab pa'i gnas lnga dang ldan pa'o//} इति तथागतनियमात् पञ्चशिक्षापदी वि.प्र.१४७ख/३.९३.
bslab pa'i gnas bcu
दश शिक्षापदम् — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । हे.त.२७क/९०.
bslab pa'i tshig
शिक्षापदम् — {bslab pa'i tshig gi dngos po la khyad du gsod pa} शिक्षापदद्रव्यताव्यवचारः म.व्यु.८५१० (शिक्षापदद्रव्यताध्यवचारः म.व्यु.११८क).
bslab pa'i tshig gi dngos po la khyad du gsod pa
शिक्षापदद्रव्यताव्यवचारः म.व्यु.८५१० (शिक्षापदद्रव्यताध्यवचारः म.व्यु.११८क); द्र.— {bslab pa'i gzhi'i dngos po la khyad du gsod pa/}
bslab pa'i gzhi
शिक्षापदम् — {dge 'dun tshogs pas bslab pa'i gzhi bag yangs su byas pa'i phyir bag yangs su byas pa} प्रस्रब्धिः समग्रेण सङ्घेन शिक्षापदस्य प्रतिप्रस्रम्भणात् सू.व्या.१६५क/५६.
bslab pa'i gzhi bca' ba
शिक्षापदप्रज्ञप्तिः म.व्यु.९२०८ (१२७क).
bslab pa'i gzhi gzung ba
शिक्षापदग्रहणम् — {sbyin pa dang}…{bslab pa'i gzhi gzung ba dag la de dag nges par sbyar bar bya'o//} दान…शिक्षापदग्रहणेष्वेनान्नियुञ्जीत वि.सू.११क/११.
bslab pa'i gzhi las 'gal ba
शिक्षापदसमतिक्रमः लो.को.२५२२.
bslab pa'i gzhi'i dngos po la khyad du gsod pa
पा. शिक्षापदद्रव्यताध्याचारः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bslab pa'i gzhi'i dngos po la khyad du gsod pa'i ltung byed do//} ( इति) शिक्षापदद्रव्यताध्याचारः(रे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४७ख/६०.
bslab pa'i gzhi'i gnas
शिक्षापदम् — {byung ba dang bcas pa'i bslab pa'i gzhi'i gnas su 'cha' bar byed de} स्थाने सोत्पत्तिकं शिक्षापदं प्रज्ञपयन्ति बो.भू.११६ख/१५०. {bslab par gyis} क्रि. शिक्षेत् लो.को.२५२२.
bslab par bgyi
क्रि. १. शिक्षिष्यामि — {de bzhin du ni bslab pa la'ang /} /{rim pa bzhin du bslab par bgyi//} तद्वदेव च ताः शिक्षाः शिक्षिष्यामि यथाक्रमम् ।। बो.अ.७ख/३.२३ २. कथयामि — {gal te kho bo la cho lo'i dor thabs slob pa de lta na bslab par bgyi'o//} कथयामि यदि नाम त्वमप्यक्षहृदयं कथयसि त.प.२६६क/१००१.
bslab par 'dod pa
वि. शिक्षितुकामः — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i bslab pa dag la bslab par 'dod pas thog ma kho nar mos pa mang bar bya'o//} आदित एव बोधिसत्त्वेन बोधिसत्त्वशिक्षासु शिक्षितुकामेनाधिमुक्तिबहुलेन भवितव्यम् बो.भू.५१ख/६७.
bslab par bya
• क्रि. शिक्षयेत् — {bslab par mi bya'o//} न शिक्षयेत् वि.सू.४३ख/५५ • कृ. शिक्षितव्यम् — {don dang bcas pa'i bstan bcos rnams bslab par bya'o//} सार्थकानि शास्त्राणि शिक्षितव्यानि शि.स.१०८क/१०६; अध्येतव्यम् — {gsang sngags dag kyang bslab par bya} मन्त्रमध्येतव्यम् वि.व.२१६क/१.९२.
bslab par bya ba
= {bslab par bya/}
bslab par mi bya
कृ. न शिक्षितव्यम् — {gzhan dag kyang 'di la bslab par mi bya'o zhes 'dzin du 'jug pa'o//} परानपि ग्राहयिष्यन्ति—नात्र शिक्षितव्यमिति अ.सा.१६२क/ ९१.
bslab pas byin pa
= {bslab pa byin pa/}
bslab bya
= {bslab par bya/}
bslab gzhi
= {bslab pa'i gzhi/}
bslab las nyams
शिक्षाविपत्तिः — {bslab las nyams la smod pa dang /} /{phun sum tshogs pa bsngags pa nyid//} शिक्षाविपत्तिं निन्दन्ति शंसन्त्येव च सम्पदम् ।। सू.अ.२४१ख/१५६; {bslab pa nyams pa dang phun sum tshogs pa dag la go rims bzhin du smod pa dang bsngags pa'i phyir} शिक्षाविपत्तिसम्पत्त्योर्यथाक्रमं निन्दनात्प्रशंसनाच्च सू.व्या.२४१ख/१५६.
bslab las mi 'da' ba
शिक्षानतिक्रमः — ग्. {yel ba med par rtag tu yang /} /{bslab las mi 'da' 'bad par bya//} शिक्षानतिक्रमे यत्नं कुर्यान्नित्यमतन्द्रितः ।। बो.अ.८क/४.१.
bslabs
= {bslabs pa/} {bslabs te/} {o nas} शिक्षयित्वा — {khyim bdag cig gis rol mo'i cha byad rnam pa sna tshogs dang mi la rol mo bslabs te/} {mchod rten de la phul} अन्यतरेण गृहपतिना विचित्राणि वाद्यभाण्डानि पुरुषाश्च शिक्षयित्वा तत्र स्तूपे निर्यातिताः अ.श.१८२क/१६८; पठित्वा— {de'i phas rig pa'i gnas thams cad slob tu bcug nas des lo brgyad gnyis kyis dbang po'i brda sprod pa bslabs nas rgol ba thams cad tshar bcad par gyur to//} स पित्रा सर्वविद्यास्थानानि (समाप्य वर्षाष्टद्वयेन ऐन्द्रव्याकरणं पठित्वा सर्ववादिनो निगृ)ह्णाति वि.व.१५क/२.८५; विदित्वा — {de nas rgyal po rkang gis cho lo'i dor thabs dus 'dab las bslabs nas slar yang rgyal srid de las rgyal te slar khugs so//} ततो नलेन राज्ञाऽक्षहृदयमृतुपर्णतो विदित्वा पुनरपि तद्राज्यं जित्वा प्रत्यानीतम् त.प.२६६क/१००१.
bslabs pa
भू.का.कृ. १. शिक्षितः — {nyan thos kyi chos rnams la gang dag brtul ba dang bslabs pa dang} ये च…श्रावकधर्मेषु वा विनीताः शिक्षिताः अ.सा.१२१ख/७०; अधीतः — {khyim gyi nang du 'dug bzhin du bstan bcos rnams bslabs so//} अन्तर्गृहस्थेनैव शास्त्राण्यधीतानि अ.श.९ख/८; शिक्षापितः — {sangs rgyas kyi chos rnams la bslabs so//} बुद्धधर्मेषु च शिक्षापितः अ.सा.४३२ख/२४३; {sngar bslabs pa'i bu mos yang dag par blangs te} पूर्वशिक्षापितकन्यया संहृत्य म.मू.१३०ख/३९; अध्यापितः — {chung mas rtag tu mtshan mo na/} /{sdang ba'i rig byed bslabs pa yi/} /{spun zla bye ba'i brgyud dag ni/} /{nges pa nyid du ji ltar zlog//} भ्रातॄणां सन्ततो भेदः कथं नाम निवर्तते । अध्यापितानां पत्नीभिर्द्वेषविद्यां सदा निशि ।। अ.क.२८२क/३६.२०; प्रभावितः — {yun rings drang srong dka' thub gang /}…{des ni ji ltar bslabs//} ऋषिर्दीर्घतपाः केन कथं तेन प्रभावितम् ।। ल.अ.६५ख/१३ २. शिक्षितवान् — {gang la 'das pa'i byang chub sems dpa' thams cad kyis bslabs pa dang} यत्रातीताः सर्वबोधिसत्त्वाः शिक्षितवन्तः बो.भू.९८क/१२५.
bslabs pa la ma bslabs pa bsnyen par rdzogs par byed pa
पा. अशिक्षितशिक्षोपसम्पादनम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bslabs pa la ma bslabs pa bsnyen par rdzogs par byed pa'i ltung byed do//} ( इति) अशिक्षितशिक्षोपसम्पादन(ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२क/६६.
bslabs pa la bslabs pa bsnyen par rdzogs par mi byed pa
पा. शिक्षितशिक्षानुपसम्पादनम्, प्रायश्चित्तिकभेदः — {bslabs pa la bslabs pa bsnyen par rdzogs par mi byed pa'i ltung byed do//} ( इति) चरित(शिक्षित भो.पा.)शिक्षानुपसम्पादन(ने प्रायश्चित्तिक)म् वि.सू.५२ख/६७.
bslu
= {bslu ba/}
bslu ba
• सं. १. विप्रलम्भः — {ma tshogs pa dang} ({bslu ba dang ni} पा.भे.) {bag ma dang /} /{gzhon nu skye dang 'phel ba dang //} विप्रलम्भैर्विवाहैश्च कुमारोदयवर्णनैः । का.आ.३१९क/१.१७; वञ्चनम्— {ri yi ri dwags chung ma ltar rmongs pha rol bslu la mchog tu sgrin//} नगमृगवधूमुग्धास्तीक्ष्णाः परं परवञ्चने अ.क.२६९क/३२.४९; विसंवादनम् — {bslu ba'i tshig ni rtsub po de'i//} विसंवादनरूक्षस्य वचसः जा.मा.१०ख/१० २. = {bslu ba nyid} विसंवादनता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {skur ba mang ba dang gzhan gyis bslu ba'o//} मृषावाद…अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति … अभ्याख्यानबहुलतां च परैर्विसंवादनतां च द.भू.१९०क/१७ • वि. विसंवादि — {tshe ni skad cig bslu ba ste/} /{lus ni thang cig brnyan po bzhin//} आयुःक्षणं विसंवादि कायोपाचितकोपमः ।। बो.अ.८ख/४.१६; का.आ.३२४क/२.५८.
bslu bar
अभिसन्धातुम् — {'di ni sbyin pa la dga' bas bslu bar nus so//} शक्यमयमभिसन्धातुं दानानुरागवशगत्वात् जा.मा.४७क/५६.
bslu ba med
= {bslu med/}
bslu ba med can
वि. संवादि — {bslu ba med can gang yin de/} /{bsgoms byung mngon sum tshad mar 'dod//} प्रमाणं संवादि यत्… तद् भावनाजं प्रत्यक्षमिष्टम् प्र.वा.१२९क/२.२८६; द्र. {slu ba med can/}
bslu ba med pa
= {bslu med/}
bslu ba'i chos
= {slu ba'i chos/}
bslu ba'i chos can
= {slu ba'i chos can/}
bslu bar bgyid
क्रि. ग्राहयिष्यति — {rgyal po rnams kyang bslu bar bgyid/} /{skye bo chen po 'byed 'gyur yang //} राजानो ग्राहयिष्यन्ति भेत्स्यन्ति च महाजनाः । शि.स.३२क/३०.
bslu bar nus
क्रि. विमोहयति — {mang po 'dus pa'i nang na sgyu ma mkhan/} /{skye bo rnams kyi mig kyang bslu bar nus//} मायाविधिज्ञाश्च महासमाजे जनस्य चक्षूंषि विमोहयन्ति । जा.मा.२०५क/२३८.
bslu bar mi byed pa
= {slu bar mi byed pa/}
bslu med
• वि. निरत्ययः — {stong dang g}.{yul 'gyed lho phyogs pa/}…/{de yi bslu med grogs por gyur//} सहस्रयोधस्तस्याभूद् दाक्षिणात्यो निरत्ययः ।…प्रियः अ.क.२४५ख/२८.५९; न विनश्वरः — {'di yi mtshan rtags 'di dag ni/} /{thar pa'i dpal 'byor phun tshogs sam/} /{'khor lo sgyur ba'i dpal du brjod/} /{'bras bu 'di dag bslu ba med//} एतानि लक्षणान्यस्य मोक्षलक्ष्मीसमागमम् । वदन्ति चक्रवर्तिश्रीः फलं नैषां विनश्वरम् ।। अ.क.२११ख/२४.४३ • सं. अविसंवादः — {bslu med phyir de tshad ma nyid//} प्रमाणमविसंवादात् प्र.वा.१२१क/२.६९; = {slu med/}
bslu med can
वि. अविसंवादि — {tshad ma bslu med can shes pa//} प्रमाणमविसंवादि ज्ञानम् प्र.वा.१०७ख/१.३.
bslus
= {bslus pa/} {bslus te} वञ्चयित्वा लो.को.२५२३.
bslus pa
• कृ. १. वञ्चितः — {ma chags ye shes bsam gyis mi khyab pas/} /{kye ma bdag ni bslus zhes rnam par sems//} हा वञ्चितोऽस्मीति विचिन्तयामि असङ्गज्ञानातु अचिन्तियातः ।। स.पु.२५ख/४५; {rang nyid bde slad bslus pa 'di/} /{sa bdag khyod kyis yongs ma shes//} वञ्चिता स्वसुखायेति न जानीषे विशाम्पते ।। अ.क.१४७क/६८.६९; परिवञ्चितः — {kye ma bdag ni sdig pa'i sems kyis bslus//} अहोऽस्मि परिवञ्चितु पापचित्तैः स.पु.२५ख/४५; प्रलुब्धः — {phongs pas bsngags pa'i tshig gis bslus nas ni/} /{sbyin la zhugs pas gang gi nor chud gsan//} अर्थिप्रशंसावचनप्रलुब्धा दित्सन्ति दानव्यसनेन येऽर्थान् । जा.मा.१९ख/२१; विप्रलब्धः— {der yang 'dra ba gzhan dang gzhan 'byung ba las bslus pas te/} {bregs pa las yang skyes pa'i skra dang sen mo la sogs pa bzhin no//} अत्रापि सदृशा(परा भो.पा.)परोत्पत्तिविप्रलब्धो लूनपुनर्जातकेशनखादिवत् प्र.अ.१३४ख/१४४; {'dis}… {zas mi za ba la sogs pas bslus la} अनेन विप्रलब्धा अनशनादिभिः अभि.भा.२४७क/८३३; विसंवादितः — {'jig rten bslus par 'gyur} लोको विसंवादितः स्यात् शि.स.९ख/१०; विडम्बितः — {'dod pas bslus pa'i glen pa dag/} /{khe phyir bran du 'gro bar byed//} माना(लाभा भो.पा.)र्थं दासतां यान्ति मूढाः कामविडम्बिताः ।। बो.अ.२६ख/८.७७; {'dod pas bslus pa rnams te/} {'dod pa'i ched du'am 'dod pas bslus pa ste spyos pa'o//} कामविडम्बिताः कामाय कामेन वा विडम्बितास्तिरस्कृताः बो.प.१६३क/१५२; मूर्च्छितः — {ci ste de ltar mthong na yang ci ltar bslus she na} नन्वेवं पश्यन्नपि कथं मूर्च्छितोऽसि बो.प.६५क/३१; खण्डितः — {grogs mo mdza' bo'i skye bo la/} /{khengs pa 'di dag 'grogs ma byed/} /{bslus pa'i mgrin pa nas 'khyud la/} /{de nyid ngo tsha ldan par gyis//} मानेन मानेन सखि प्रणयोऽभूत् प्रिये जने । खण्डिता कण्ठमाश्लिष्य तमेव कुरु सत्रपम् ।। का.आ.३३४ख/३.४ २. प्रलोभ्यमानः — {'bras bu phun sum tshogs pa 'dod pas bslus/} /{mar me'i 'od kyis phye ma leb brid bzhin//} प्रलोभ्यमानाः फलसम्पदाशया पतङ्गमूर्खा इव दीपशोभया ।। जा.मा.१५६क/१७९ • सं. वञ्चना — {'di las bslus pa gzhan med de/} /{'di las rmongs pa'ang gzhan med do//} नातः परा वञ्चनाऽस्ति न च मोहोऽस्त्यतः परः । बो.अ.९क/४.२३; प्रतारणा — {khyod kyis nor ni zad par gyur pa'ang ma bsams shing /} /{bdag gi bde nyams nga yis bslus pa'ang ma bsams par//} अचिन्तयित्वा तु धनक्षयं त्वया स्वसौख्यहानिं मम च प्रतारणाम् । जा.मा.२५क/२८; द्रोहः — {gal te ma nges na/} /{phyag na rdo rje bslus pa yin//} करोम वज्रपाणिस्तु द्रोहं यदि न निश्चयात् । स.दु.११७क/१९८.
bslus par gyur
क्रि. वञ्चयते— {'jig rten 'di dag yun ring nas/} /{'di yis de ltar bslus par gyur//} चिरात्प्रभृति लोकोऽयमेवमेतेन वञ्चयते । जा.मा.१६८क/१९४.
bslus par 'gyur
क्रि. वञ्चयते — {'on kyang 'chi bdag de ni legs par mi byed nges/} /{bag med gyur pa de dag nyin re bslus par 'gyur//} अवश्यमृत्युर्न करोति यः शुभं प्रमादभाक्प्रत्यहमेष वञ्चयते ।। जा.मा.१६६क/१९१; विप्रलभ्यते — {de skyes pa'i dus nyid na mi slu ba dang cig shos kyi shes pa'i rnam par dbye ba shes nas 'jug na 'ga' yang bslus par mi 'gyur la} न च तदुत्पत्तिकाल एव संवादीतरज्ञानविभागसंवेदने प्रवर्तमानः कश्चिद् विप्रलभ्यते प्र.अ.२०क/२३; विसंवादयति— {theg pa chen pos lha dang bcas pa'i 'jig rten bslus par 'gyur ro//} विसंवादयति देवमनुष्यान् महायानेन शि.स.४०ख/३९.
bslus par 'gyur ba
= {bslus par 'gyur/}
ha
व्यञ्जनोनत्रिंशवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम्— {skye gnas mgrin pa dang /} {byed pa mgrin pa/} {nang gi rtsol ba mgrin pa phye ba dang /} {phyi'i rtsol ba srog chen dro zhing sgra ldan pa/} ह (देवनागरीवर्णः) — {ha zhes brjod pa dang nyon mongs pa bcom zhing 'dod chags dang bral ba'i sgra byung ngo //} हकारे हतक्लेशविरागशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६८क/८९; {sa ha de ba} सहदेवा वि.प्र.१४९क/३.९६; {sa ha kA ra} सहकारः का.आ.३३०ख/२.२४८.
ha cang
अव्य. अति — {ha cang brjod pa} अत्युक्तिः का.आ.३२१ख/१.९२; {ha cang nyung ba dang mang du zos pas} अत्यल्पबहुभोजनेन अभि.स.भा.६७क/९२; {dmigs pa'i bgegs byed pa ha cang nye ba dang ha cang ring ba la sogs pa med na} असत्युपलब्धिविघ्नेऽतिसन्निकर्षातिविप्रकर्षादिके अभि.स्फु.३१२ख/११९०; अतीव — {gal te ngo shes stobs kyis 'dir/} /{ha cang thal bar med ce na//} प्रत्यभिज्ञाप्रभावाच्चेत् नात्रातीव प्रसज्यते । प्र.अ.१४१ख/१५१.
ha cang kun du bsten pa
भू.का.कृ. अत्यासेवितः — {srog gcod pa ha cang kun du bsten pas ni phyi'i dngos po rnams gzi mthu chung bar 'gyur ro//} प्राणातिपातेनात्यासेवितेन बाह्या भावा अल्पौजसो भवन्ति अभि.भा.२११ख/७११.
ha cang dka' bar spyod pa
वि. अतिदुष्करकारी — {ha cang dka' bar spyod khyod kyis/} /{de yang ring du spangs par gyur//} त्वयाऽपविद्धा सा दूरमतिदुष्करकारिणा ।। जा.मा.१४३ख/१६६.
ha cang skyur ba
वि. अत्यम्लः — {zas rnams}… {ha cang skyur ba ma yin pa rnams dang} आहारैः… नात्यम्लैः अ.श.९क/८.
ha cang skyur ba ma yin pa
वि. नात्यम्लः — {sman pas bstan pa'i zas rnams}…{ha cang skyur ba ma yin pa rnams dang} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः…नात्यम्लैः अ.श.९क/८.
ha cang bska ba
वि. अतिकषायः — {zas rnams}…{ha cang bska ba ma yin pa rnams te} आहारैः…नातिकषायैः अ.श.९क/८.
ha cang bska ba ma yin pa
वि. नातिकषायः — {sman pas bstan pa'i zas rnams}…{ha cang bska ba ma yin pa rnams te} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः…नातिकषायैः अ.श.९क/८.
ha cang kha ba
वि. अतितिक्तः — {zas rnams}…{ha cang kha ba ma yin pa rnams dang} आहारैर्नातितिक्तैः अ.श.९क/८.
ha cang kha ba ma yin pa
वि. नातितिक्तः — {sman pas bstan pa'i zas rnams dang /} {ha cang kha ba ma yin pa rnams dang} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैर्नातितिक्तैः अ.श.९क/८.
ha cang khyab
= {ha cang khyab pa/}
ha cang khyab ches pa
वि. अतिव्यापी — {de'i tshe dam bcas pa ni bsgrub par bya ba bstan pa'o zhes bya ba dam bca' ba'i mtshan nyid ha cang khyab ches par 'gyur te} तदा साध्यनिर्देशः प्रतिज्ञेति प्रतिज्ञालक्षणमतिव्यापि भवेत् प्र.अ.१४५क/४९१.
ha cang khyab pa
पा. अतिव्यापिता, लक्षणदोषः — {ji ltar skra shad 'dzings pa la sogs pa'i blo rnams kyang tshad ma nyid du thal bar 'gyur ba'i phyir ha cang khyab pa'i skyon du 'gyur du 'ong ba de'i phyir gdon mi za bar ma 'khrul par smos par bya'o//} केशोण्ड्रकादिबुद्धीनामपि प्रामाण्यप्रसङ्गान्मा भूदतिव्यापिता लक्षणदोषः, इत्यतोऽवश्यकरणीयमभ्रान्तग्रहणम् त.प.२३क/४९३.
ha cang 'gro ba
अतिगमनम् — {yongs su ngal ba'i gnas ngan len ni ha cang 'gro ba las gyur pa'i lus dub pa'o//} परिश्रमदौष्ठुल्यमतिगमनादिकृतोऽङ्गमर्दः अभि.स.भा.६७क/९२.
ha cang rgya che
= {ha cang rgya che ba/}
ha cang rgya che ba
वि. अतिविस्तृतः — {bstan bcos mdor bsdus pa rnams rab tu rgyas par byed pa dang ha cang rgya che ba rnams mdor bsdus pa dang} संक्षिप्तानां…शास्त्राणां प्रविस्तरणतया, अतिविस्तृतानां चाभिसंक्षेपणतया बो.भू.१४०क/१८०.
ha cang mngar ba
वि. अतिमधुरः — {zas rnams}…{ha cang mngar ba ma yin pa rnams dang} आहारैः… नातिमधुरैः अ.श.९क/८.
ha cang mngar ba ma yin pa
वि. नातिमधुरः — {sman pas bstan pa'i zas rnams}… {ha cang mngar ba ma yin pa rnams dang} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः… नातिमधुरैः अ.श.९क/८.
ha cang lci
वि. अतिगुरुः — {lus ha cang yang lci na ni gnyid kyis non par 'gyur ro//} अतिगुरुकायो मिद्धावष्टब्धो भवति शि.स.७३ख/७२.
ha cang brjod pa
अत्युक्तिः — {'di ni ha cang brjod pa na/} /{gau Da pa la mdzes par brjod//} इदमत्युक्तिरित्युक्तमेतद्गौडोपलालितम् । का.आ.३२१ख/१.९२.
ha cang nyung ba
वि. अत्यल्पः — {zas kyi gnas ngan len ni ha cang nyung ba dang mang du zos pas sbyor ba'i 'os su ma gyur pa nyid do//} आहारदौष्ठुल्यमत्यल्पबहुभोजनेन प्रयोगायोग्यता अभि.स.भा. ६७क/९२.
ha cang nye ba
अतिसन्निकर्षः — {dmigs pa'i bgegs byed pa ha cang nye ba dang ha cang ring ba la sogs pa med na} असत्युपलब्धिविघ्नेऽतिसन्निकर्षातिविप्रकर्षादिके अभि.स्फु.३१२ख/११९०.
ha cang brtad pa
वि. अतिचपलः — {ha cang ring ba} ({rings pa} ) {ma yin pa dang ha cang brtad pa ma yin pa dang gcig tu 'gro ba dang ldog pa la sbyor ba} ({ma} ){yin par} नातिद्रुतम्, नातिचपलम्, नैकान्तेन गमनप्रत्यागमनप्रतिसंयुक्तेन श्रा.भू.५०क/१२५.
ha cang thal
= {ha cang thal ba/}
ha cang thal 'gyur
• क्रि. १. अतिप्रसज्यते— {de yang don byed nus min te/} /{gzhan du ha cang thal 'gyur phyir//} तत्राप्यर्थक्रियावाप्तिरन्यथाऽतिप्रसज्यते ।। त.स.४९क/४८३ २. अतिप्रसङ्गः स्यात् — {de dang lhan cig 'brel pa med pa'i phyir ro//}…{'brel pa med par yang ston par byed pa na ha cang thal bar 'gyur ro//} तेन सह प्रतिबन्धाभावादिति… प्रतिपादयतामतिप्रसङ्गः स्यात् त.प.१९४ख/८५३; • सं. अतिप्रसङ्गः — {ha cang thal bar 'gyur ba ma yin no zhes kyang brjod par rigs pa ma yin te} नापि… अतिप्रसङ्ग इति युक्तं वक्तुम् त.प.१२२ख/६९५; अतिप्रसङ्गापत्तिः — {ha cang thal bar 'gyur ba ni bzlog pa la gnod pa can gyi tshad ma'o//} अतिप्रसङ्गापत्तिर्विपर्यये बाधकं प्रमाणम् त.प.१६२ख/४६.
ha cang thal ba
• पा. १. अतिप्रसङ्गः — {des na ha cang thal ba ma yin no//} अतो नातिप्रसङ्गः प्र.अ.१९ख/२२ २. अतिव्यापिता, लक्षणदोषः — {de lta bas na mtshan nyid ha cang thal ba'i skyon yin no//} तस्मादतिव्यापिता लक्षणदोषः त.प.३५३ख/४२५; • भू.का.कृ. अतिसृतः — {gnas ma yin par 'gyod pa med pa'i phyir ha cang thal ba ma yin pa} नातिसृतं भवत्यस्थानकौकृत्यापगतत्वात् बो.भू.१००ख/१२८.
ha cang thal bar 'gyur
= {ha cang thal 'gyur/}
ha cang thal bar 'gyur ba
= {ha cang thal 'gyur/}
ha cang thal bar 'gyur ba yin
क्रि. अतिप्रसज्यते— {skyes bu nyid sogs gtan tshigs kyis/} /{nus pa med par nges byed na/} /{bdag nyid dpe ru byas pa yis/} /{ha cang thal bar 'gyur ba yin//} आत्मोदाहरणेनान्यसामर्थ्याभावा (न सामर्थ्याभाव भो.पा.) निश्चये । पुरुषत्वादिहेतुभ्यः कार्ये चातिप्रसज्यते ।। त.स.१२६ख/१०८८.
ha cang thung
वि. अतिह्रस्वः — {ha cang ring dang ha cang thung /} /{skem po} अतिदीर्घातिह्रस्वाश्च कृशाः वि.सू.५क/५.
ha cang thung ba
= {ha cang thung /}
ha cang spyad pa
भू.का.कृ. अत्युपयुक्तः — {ha cang spyad pa ni ha cang yongs su spyad pa'o//} अत्युपयुक्ता अतिपरिभुक्ताः अभि.स्फु.१५५क/८८०.
ha cang 'phro bar mi bya
क्रि. नातिसरेत् म.व्यु.७०२५ (१००क).
ha cang bag med pa
वि. अतिनिष्ठुरः — {ji ltar stag mos 'di'i lus mche bas smas par 'gyur na mi rung ngo snyam nas sos ha cang bag med par bzung ste yang phru gu mi khyer mi khrid la} यथा व्याघ्री नातिनिष्ठुरेण दन्तग्रहणेन स्वपोतमपहरति नयति ‘माऽस्य दंष्ट्रया शरीरं क्षतं भूत्’ इति अभि.स्फु.३२२क/१२११.
ha cang sbom
वि. अतिस्थूलः — {skra ser dang ni}… {ha cang sbom dang} हरिद्रकेशाः…अतिस्थूलाः वि.सू.४ख/५.
ha cang mang ba
• वि. बहुतरः, ओ रा — {sems mngon par sdud pa dang rnam par g}.{yeng bar dogs pas ha cang mang ba dang nyung ngur ni ma yin no//} चित्ताभिसंक्षेपविक्षेपभयान्नाल्पबहुतरा अभि.भा.१०ख/८९९; • सं. प्राभूत्यम् — {ha cang mang bas 'dar bar gyur na phru blugs so//} प्राभूत्येन द्रवीभूतावास्तरदानम् वि.सू.१३क/१४.
ha cang mi dkar ba
वि. नातिगौरः, ओ री— {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa/} {ha cang mi dkar ba/} {ha cang mi sngo ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी नातिगौरी नातिश्यामा वि.व.१३९ख/१.२८; रा.प.२४६ख/१४५.
ha cang mi skem pa
वि. नातिकृशः, ओ शा— {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa}…{ha cang mi skem pa/} {ha cang mi tsho ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी…नातिकृशा नातिस्थूला वि.व.१३९ख/१.२८; रा.प.२४६ख/१४५.
ha cang mi sngo ba
वि. नातिश्यामः, ओ मा — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa/} {ha cang mi dkar ba/} {ha cang mi sngo ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी नातिगौरी नातिश्यामा वि.व.१३९ख/१.२८; रा.प.२४६ख/१४५.
ha cang mi nye
वि. नात्यासन्नम् म.व्यु.५११३ ( {ha cang yang mi nye} म.व्यु.७७क).
ha cang mi nye ba
= {ha cang mi nye/}
ha cang mi thung ba
वि. नातिह्रस्वः, ओ वा— {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa}…{ha cang mi ring ba/} {ha cang mi thung ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी…नातिदीर्घा नातिह्रस्वा वि.व.१३९ख/१.२८; रा.प.२४६ख/१४५.
ha cang mi sbom pa
वि. नातिस्थूलः, ओ ला — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa}…{ha cang mi sbom pa} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी…नातिस्थूला वि.व.१३९ख/१.२९; रा.प.२४६ख/१४५.
ha cang mi tsho ba
वि. नात्युत्सदमांसः, ओ सा — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa}…{ha cang mi tsho ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी…नात्युत्सदमांसा वि.व.१३९ख/१.२९.
ha cang mi ring ba
वि. १. नातिदीर्घः, ओ र्घा — {'khor los sgyur ba'i rgyal po'i btsun mo ni gzugs bzang ba/} {mdzes pa/} {blta na sdug pa}… {ha cang mi ring ba/} {ha cang mi thung ba} राज्ञश्चक्रवर्तिनः स्त्री भवति अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिकी…नातिदीर्घा नातिह्रस्वा वि.व.१३९ख/१.२८; रा.प.२४६ख/१४५ २. नातिदूरम् म.व्यु.५११२ ( {ha cang yang mi ring} म.व्यु.७७क).
ha cang mig ches
वि. अतिबृहदक्षः — {mig dmar ha cang mig ches dang //} लोहिताक्षा तिवदा (? क्षातिबृहद)क्षाः वि.सू.५क/५.
अतिशयवत्त्वम्— {log par zhugs pa'i lta ba thams cad log par lta ba yin pa las mar} (? {rma} ) {dri nga ba bzhin du ha cang tshabs chen po dang ldan pa'i phyir gcig kho na bshad} सर्वैव हि विपरीतस्वभावप्रवृत्ता दृष्टिर्मिथ्यादृष्टिः एकैव तूक्ता; अतिशयवत्त्वात् दुर्गन्धक्षतवत् अभि.भा.२३०क/७७२.
ha cang zhan pa
वि. अतिलीनः — {brtson 'grus ha cang zhan pas khyad par mi 'thob} अतिलीनवीर्यस्य विशेषासम्प्राप्तिः श्रा.भू.९९ख/२६९.
ha cang zhum pa
• क्रि. अतिलीयते — {brtabs pa med cing ha cang zhum mi mnga'//} न च धावसि नातिलीयसे वि.व.१२५ख/१.१४; • वि. अतिलीनः — {dang po nyid nas nyes par blangs pa dang ha cang zhum pa dang}… {yang dag par blangs pa yongs su nyams par gyur pa'o//} आदित एव दुर्गृहीतो भवत्यतिलीनो भवति…समादानपरिभ्रष्टश्च भवति श्रा.भू.१९क/४५.
ha cang yang nyams dma' ba
वि. अतिसंलिखितः — {ji ltar ha cang yang nyams dma' ba dang ha cangayang lus lci bar mi 'gyur ba de ltar za'o//} तथा परिभुङ्क्ते यथा नातिसंलिखितो भवति, नातिगुरुकायः शि.स.७३ख/७१.
ha cang yang mi dkar ba
= {ha cang mi dkar ba/}
ha cang yang mi skem pa
= {ha cang mi skem pa/}
ha cang yang mi grang
वि. नातिशीतम् म.व्यु.६३५८ (९०ख).
ha cang yang mi sngo ba
= {ha cang mi sngo ba/}
ha cang yang mi thung ba
= {ha cang mi thung ba/}
ha cang yang mi dro
वि. नात्युष्णम् म.व्यु.६३५९ (९०ख).
ha cang yang mi sbom pa
= {ha cang mi sbom pa/}
ha cang yang mi ring ba
= {ha cang mi ring ba/}
ha cang yang lus lci ba
वि. अतिगुरुकायः — {ji ltar ha cang yang nyams dma' ba dang ha cang yang lus lci bar mi 'gyur ba de ltar za'o//} तथा परिभुङ्क्ते यथा नातिसंलिखितो भवति, नातिगुरुकायः शि.स.७३ख/७१.
ha cang yun ring du 'da' bar byed pa
अतिनामनम् — {'dug pas de 'greng bas ha cang yun ring du 'da' bar byed na stan la 'dug tu gzhug go//} * > निषाद एनां स्थितातिनामने निषण्णो निमुञ्चीत वि.सू.५४क/६९.
ha cang yongs su spyad pa
भू.का.कृ. अतिपरिभुक्तः — {ha cang spyad pa ni ha cang yongs su spyad pa'o//} अत्युपयुक्ता अतिपरिभुक्ताः अभि.स्फु.१५५क/८८०.
ha cang ring
वि. अतिदीर्घः— {ha cang ring dang ha cang thung /} /{skem po} अतिदीर्घातिह्रस्वाश्च कृशाः वि.सू.५क/५.
ha cang ro myang ba
अत्यास्वादनम्— {tshe dang ldan pa gnag tshogs can slob pa gyur pa ha cang ro myang ba'i phyir} आयुष्मान् गौतिकः शैक्षीभूतः…अत्यास्वादनात् अभि.भा.३४क/९९९.
ha cang ro tsha ba
वि. अतिकटुकः — {zas rnams}…{ha cang ro tsha ba ma yin pa rnams dang} आहारैः… नातिकटुकैः अ.श.९क/८.
ha cang ro tsha ba ma yin pa
वि. नातिकटुकः — {sman pas bstan pa'i zas rnams}…{ha cang ro tsha ba ma yin pa rnams dang} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः…नातिकटुकैः अ.श.९क/८.
ha cang lan tshwa che ba
वि. अतिलवणः — {zas rnams}…{ha cang lan tshwa che ba ma yin pa rnams dang} आहारैः… नातिलवणैः अ.श.९क/८.
ha cang lan tshwa che ba ma yin pa
वि. नातिलवणः — {sman pas bstan pa'i zas rnams}… {ha cang lan tshwa che ba ma yin pa rnams dang} वैद्यप्रज्ञप्तैराहारैः…नातिलवणैः अ.श.९क/८.
ha sti na pu ra
ना. हस्तिनापुरम्, महानगरम् — {la la na re grong khyer ha sti na pu ra 'di'i rgyal po ni skya bseng gi bu'i rigs kyi rgyud las skyes pa} अयं हस्तिनापुरे महानगरे राजा पाण्डवकुलवंशप्रसूतः ल.वि.१४ख/१५; = {ha sti na yi grong khyer/}
ha sti na'i grong
= {ha sti na'i grong khyer/}
ha sti na'i grong khyer
ना. हस्तिनापुरम्, नगरम् — {de ltar nges bsgrubs de dag rnams/} /{ha sti na yi grong khyer song //} इति निश्चयमाधाय ययुस्ते हस्तिनापुरम् । अ.क.९०ख/६४.२४; {grong mchog ha sti na yi grong /}…/{rgyal po nor zhes bya ba byung //} सत्पुरे हस्तिनापुरे । राजा धनाभिधानोऽभूत् अ.क.८९क/६४.६९.
ha nu
हनुः, हट्टविलासिनी — {dza na ke shi d+ha ma n+yaM/} /{ha nu haT+Te rnam sgeg ma//} धमन्यञ्जनकेशी च हनुर्हट्टविलासिनी । अ.को.१६३ख/२.४.१३०; हन्त्यामयमिति हनुः । हन हिंसागत्योः अ.वि.२.४.१३०.
ha nu mAn
ना. हनुमान् — {phyi rol du ha nu mAn gang yin pa de nyan thos kyi ye shes te rang gi lus la} यो बाह्ये हनुमान् स स्वदेहे श्रावकज्ञानम् वि.प्र.२४०ख/२.४८.
ha ya grI ba
ना. = {rta mgrin} हयग्रीवः, क्रोधः — {'phags pa spyan ras gzigs dbang phyug ha ya grI ba'i gzungs} आर्यावलोकितेश्वरहयग्रीवधारणी क.त.९०६.
ha ri ke la
ना. हरिकेलम्, छन्दोहम् — {ts+tshan do ha ri ke la dang /} /{lan tshwa rgya mtsho'i nang skyes dang //} छन्दोहं हरिकेलं च लवणसागरमध्यजम् । हे.त.८क/२२.
ha ri tsan dan
हरिचन्दनः, ओ नम्— {ha ri tsan dan nags tshal du//} हरिचन्दनकानने अ.क.३०९क/१०८.१५८; ना.ना.२७९क/११८.
ha la gnas
ना. = {tshogs bdag} हेरम्बः, गणेशः — {log 'dren}…/{mche ba gcig pa ha la gnas/} /{lto ba 'phyang dang glang po gdong //} विनायकः…अप्येकदन्तहेरम्बलम्बोदरगजाननाः ।। अ.को.१३०क/१.१.३९ ; हिरते वर्धयति नेतॄन् हेरम्बः । हिर वृद्धौ । हे रम्बते शब्दायते वा हेरम्बः । हेरम्बशब्दं करोतीति वा अ.वि.१.१.३९.
ha la ha la
= {ha lA ha la/}
ha lA ha la
• सं. हालाहलः, ओ लम्, विषविशेषः — {rab rgyas me tog las skyes rdul tshogs hA la hA la'i rtse mo can//} पुष्पप्रसरजरजःपुञ्जहालाहलोऽग्रैः अ.क.११६ख/६४.३३६; {kha yi nang du de bsam zhing /} /{dug ni ha la ha la 'dra//} वक्त्रमध्यगतं चिन्तेद्विषं हालाहलप्रभम् । गु.स.१२९ख/८५; हलाहलः, ओ लम्, विषविशेषः — {ha la ha la bzhin du ni/} /{rab grags tshig gi tshul gyis spros//} विससर्ज वचोरूपहलाहलमिवोत्कटम् ।। अ.क.२५२क/२९.५६; • ना. हलाहलः, लोकेश्वरः — {de bzhin du zhal brgyad pa la sogs pa nas ha lA ha la gdong brgya pa'i bar du khams rnams kyis dag pa gtso bor 'gyur ro//} एवमष्टमुखादीनां हलाहलः शताननो यावद्धातुभिः शुद्धो नायको भवति वि.प्र.१८८ख/५.११; हालाहलः — {'jig rten dbang phyug hA la hA la'i sgrub thabs} हालाहललोकेश्वरसाधनम् क.त.३४२०.
ha le
अव्य. हले, सम्बोधने — {ha le kA lIny+dzar pa Ni a i/} {dun+du bAdz+dzi a i//} हले कालिञ्जर पणिऐ दुन्दुरु तहि वज्जिऐ । हे.त.१९ख/६२.
ha ha zhes
= {ha ha zhes pa/}
ha ha zhes pa
हाहाकारः — {ha ha zhes pa'i sgra byung bar gyur na 'jigs par mi bya} हाहाकारशब्दं भवति । न भेतव्यम् म.मू.२०९ख/२२८; {ha ha zhes ca co dang ga zha bton te skad chen po phyung nas} हाहाकारकिलकिलाप्रक्ष्वेडोच्चैर्नादं कुर्वाणाः अ.श.३६क/३२; {de tshe skye bo'i tshogs rnams kyis/} /{hA hA zhes pa chen por gyur//} तदा जनसमूहस्य हाहाकारो महानभूत् ।। अ.क.८८ख/९.२९.
ha ha zhes zer ba
ना. हाहवः, नरकः — {ha ha zhes zer ba'i sems can dmyal ba chen por skyes pa} हाहवे महानरके उपपन्नाः का.व्यू.२२९क/२९२.
हर्मिः — {de'i steng du har mi ring ba nyid du sor phyed brgyad pa'o//} तदुपरि अष्टार्धाङ्गुला दीर्घत्वेन हर्मिः वि.प्र.१२१क/३.३९.
hA la hA la
= {ha lA ha la/}
hA hA zhes pa
= {ha ha zhes pa/}
hi ng+gu
= {hing+gu/}
hi ma ka la
(?) ना. हिमरती, नदी — {chu bo chen po}…{si ta dang gang gA dang}…{hi ma ka la dang /} {ke da ba ri} महानद्यः… गङ्गा सीता… हिमरती कलशोदरी च का.व्यू.२३२क/२९४.
hi ru ka
ना. हिरुकः, अमात्यः — {grong khyer sgra sgrogs zhes/} /{bya bar mi bdag dpal dang ldan/}… /{u drA ya na zhes pa}… /{hi ru ka dang b+hi ru ka/} /{zhes pa de yi blon po gnyis//} रौरुकाख्ये पुरे नृपः । श्रीमानुद्रायणो नाम…हिरुको भिरुकश्चेति तस्यामात्यौ बभूवतुः । अ.क.३०७क/४०.६.
हिङ्गु — {stong 'bigs shing kun me ldan dang /} /{hi ng+gu dang ni shing kun no//} सहस्रवेधि जतुकं बाह्लीकं हिङ्गु रामठम् । अ.को.१९७क/२.९.४०; हिनोति गन्धेन गृहान्तरमपि गच्छतीति हिङ्गु । हि गतौ अ.वि.२.९.४०.
hin ta la
हिन्तालः, वृक्षविशेषः — {shing sA la dang ba ku la dang pi ya la dang hin ta la dang}…{ni tsu la mang po dang} सालबकुलपियालहिन्ताल… निचुलक्षुपबहुले जा.मा.१५०ख/१७४.
hu na'i yi ge
हूणलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am} …{hu na'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… हूणलिपिं … चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
hu lu ta
ना. हुल्लुरः, नागराजः — {klu'i rgyal po hu lu ta} हुल्लुरश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८; द्र.— {hu lu ru/}
hu lu du
ना. हुलुटः, नागः — {des klu gdug pa hu lu du btul} स हुलुटं दुष्टनागं वि(नेष्यति) वि.व.१२०क/१.८; द्र. {hu lu ru/} {hu lu ta/}
hu lu ru
ना. हुल्लुरः, नागराजः — {klu'i rgyal po hu lu ru} हुल्लुरो नागराजा म.व्यु.३२७९ (५६ख); द्र. {hu lu du/} {hu lu ta/}
hu hu
थुत्थुकारम् — {hu hu mi bya'o//} न थुत्थुकारम् वि.सू. ४९ख/६३.
hung
हुं — {hung zhes bya ba gcig la 'di yis rtsi nus na/} /{lnga brgya tsam dag gi lta ngo mtshar ci zhig che//} हुंकारेण न्यसेय एकिनैषो को पुनि विस्मयु पञ्चभिः शतेभिः ।। ल.वि.७८क/१०५.
hud hud po
वि. रूक्षम् म.व्यु.७४९३ (१०६ख).
hur 'dums
साहसम् — {kye 'dun pa rta bsngags ldan khrid de 'ong gis/} {de la ma dris kyi bar du hur 'dums ma byed cig} मा तावद्भोः साहसं मा कार्ष्ट । एष छन्दकोऽभ्यागच्छति कण्ठकमादाय, यावदेनं प्रक्ष्यामः ल.वि.११३ख/१६५.
hur hur
छमच्छम्— {tseg tseg zhes pa'i sgra 'byung zhing /} /{hur hur gyi ni sgra gang ldan//} चटचटति नादाद् यश्च छमच्छमिति घोषवान् । स.उ.२९४क/२३.३९.
हूँकारवज्रः — {hu}~ {M yig rdo rje'i sprul pa rkang pa brgyad pa'i shing rta dag la gnas} हूँकारवज्रनिर्माणं…अष्टाङ्घ्रिस्यन्दनस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
huM yig rdo rje'i sprul pa
वि. हूँकारवज्रनिर्माणः — {hu}~ {M yig rdo rje'i sprul pa rkang pa brgyad pa'i shing rta dag la gnas} हूँकारवज्रनिर्माणं… अष्टाङ्घ्रिस्यन्दनस्थम् वि.प्र.४९ख/४.५२.
hUM
हूँ — {hU}~ {M gi yi ge} हूँकारः हे.त.५क/१४; {hU}~ {M gi de nyid} हूँतत्त्वम् हे.त.५क/१२; {hU}~ {M gi rnam pa} हूँकृतिः हे.त.५क/१२.
hUM gi de nyid
हूँतत्त्वम् — {rdo rje lte ba'i dbus gnas par/} /{yang ni hU}~ {M gi de nyid bsgom//} वज्रवराटकमध्यस्थं हूँतत्त्वं विभावयेत् ।। हे.त.५क/१२.
hUM gi rnam pa
हूँकृतिः — {der ni hU}~ {M gi rnam pa nyid/} /{thabs dang shes rab rang bzhin can//} तत्रैव हूँकृतिं चैव प्रज्ञोपायस्वभावकम् ।। हे.त.५क/१२.
hUM gi yi ge
हूँकारः — {hU}~ {M gi yi ge 'don pa'i bdag//} हूँकारोच्चारणात्मकः हे.त.५क/१४.
hUM gi yi ge 'don pa'i bdag
वि. हूँकारोच्चारणात्मकः — {hU}~ {M gi yi ge 'don pa'i bdag/}… /{dur khrod du ni mgon po rol//} हूँकारोच्चारणात्मकः ।। श्मशाने क्रीडते नाथः हे.त.५क/१४.
hUM phaT
हूँफट् — {A li kA li snyoms 'jug dang /} /{hU}~ {M phaT yi ge sogs spangs kyang /} /{'gyur ba med las 'khrungs pa'i sku//} आलिकालिसमापत्तिहूँफट्कारादिवर्जितम् । अक्षरोद्भवकायं च वि.प्र.१०८क/१, पृ.२.
hUM byung
वि. हूँभवः — {nyi der hU}~ {M byung sna tshogs rdo rje} तस्मिन् नाभौ (रवौ पा.भे.) हूँभवविश्ववज्रम् हे.त.४ख/ १२; द्र.— {hU}~ {M las byung ba'i rdo rje ni/} /{kha dog nag po 'jigs chen po//} कृष्णवर्णं महाघोरं हूँकारं वज्रसम्भवम् । हे.त.५क/१२.
hUM mdzad
ना. हूँकरः, महाक्रोधः मि.को.७ख ।
hUM yig
हूँकारः — {hU}~ {M yig sems nyid thig le bsgom pa'i rim pa zhes bya ba} हूँकारचित्तबिन्दुभावनाक्रमः क.त.२४००.
हे पा. १. महाकरुणा— {he ni snying rje chen po nyid/} /{badzra 'ang shes rab brjod par bya/} /{thabs dang shes rab bdag nyid rgyud/} /{de ni nga yis bshad kyis nyon//} हेकारेण महाकरुणा वज्रं प्रज्ञा च भण्यते । प्रज्ञोपायात्मकं तन्त्रं तन्मे निगदितं शृणु ।। हे.त.२क/२ २. हेत्वादिशून्यता — {shrI ni gnyis med ye shes te/} /{he ni rgyu sogs stong pa nyid/} /{ru ni tshogs dang bral ba nyid/} /{ka ni gang du'ang mi gnas pa'i//} श्रीकारमद्वयं ज्ञानं हेकारं हेत्वादिशून्यता । रुकारापगतव्यूहं ककारं न क्वचित् स्थितम् ।। हे.त.८ख/२४.
हेरुकत्वम् — {de steng rnal 'byor pa gnas nas/} /{he ru ka nyid rnam par bsgom//} योगी तस्योपरि स्थित्वा हेरुकत्वं विभावयेत् ।। हे.त.५क/१२.
he ru ka mnyam
वि. हेरुकप्रतिरूपः — {he ru ka mnyam rnal 'byor gyis/} /{nang gi ma rungs sems kyis ni/} /{'di ni bsgoms pa tsam gyis ni/} /{sangs rgyas kyang ni nges par 'jig//} हेरुकप्रतिरूपेणाध्यात्मकक्रूरचेतसा । भावनामात्रकेनैव बुद्धोऽपि नश्यते ध्रुवम् ।। हे.त.२७ख/९०.
he ru ka dpal
ना. श्रीहेरुकः, बुद्धः — {rnal 'byor ma bsgom shes rab can/} /{yang na he ru ka dpal gzugs//} भावयेद् योगिनीं प्राज्ञोऽथवा श्रीहेरुकाकृतिम् ।। हे.त.१४ख/४४.
ना. हेरुकषोडशभुजः, बुद्धः — {dpa' bo gcig pa dpal he ru ka phyag bcu drug pa'i sgrub pa'i thabs zhes bya ba} एकवीरश्रीहेरुकषोडशभुजसाधननाम क.त.१२८३.
he ru ka sbyor
वि. हेरुकयोगः — {he ru ka sbyor skyes bu ste/} /{kha dog lnga la rnam par gnas//} हेरुकयोगस्य पुंसो विहारः पञ्चवर्णेषु ।। हे.त.६ख/१८.
he ru ka'i rnam pa'i gzugs
वि. हेरुकाकाररूपः — {sangs rgyas de rnams he ru ka'i rnam pa'i gzugs kyis de bzhin gshegs pa lnga'i bdag nyid kyi bdud rtsi lngas gang ba'i bum pa lngas dbang bskur bar bya'o//} तैर्बुद्धैर्हेरुकाकाररूपैः पञ्चामृतभृतैः पञ्चतथागतात्मकैः कलशैः पञ्चभिरभिषिच्यते हे.त.५ख/१४.
he'i rnam pa
हेकारः — {he yi rnam pas ci zhig bshad//} हेकारेण किमाख्यातम् हे.त.२क/२.
पाजी (वेगी?), पक्षिविशेषः — {khro bo las skyes pa rnams kyi dam tshig bcu ni bya rog dang bya rgod dang 'ug pa dang ri dwags dgra zhes pa hor pa chen po}…{hor pa dang} क्रोधजानां समया दश—काकः, गृध्रः, उलूकः, मृगरिपुरिति महाया(पा पा.भे.)जी…याजी(पाजी पा.भे.) वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
hor pa chen po
महापाजी (महावेगी?), पक्षिविशेषः — {khro bo las skyes pa rnams kyi dam tshig bcu ni bya rog dang bya rgod dang 'ug pa dang ri dwags dgra zhes pa hor pa chen po} क्रोधजानां समया दश—काकः, गृध्रः, उलूकः, मृगरिपुरिति महाया(पा पा.भे.)जी वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
hwags
फाणितम्, खण्डविकारः — {sbrang rtsi dang hwags dang bu ram dang kha 'da' dang sha kha ra la sogs pa'i zas rnams 'os shing brtags pa yin} मधुफाणितगुडखण्डमत्स्यण्डिकादिषु समुपपद्यमानं भोजनं कल्प्यम् ल.अ.१५५क/१०२; {ka ra sbu ba hwags dang ni//} मत्स्यन्दी फाणितं खण्डविकारे अ.को.१९७क/२.९.४३; फाण्यते पक्वसमये घाटान्तरे निक्षिप्यते फाणितम् । फण गतौ अ.वि.२.९.४३.
hwags kyi ro
खण्डरसः — {hwags kyi ro dang}…{tha na chu yang rung ste/} {btung bar bya ba gang yin pa de ni 'thungs pa zhes bya'o//} यत्पुन पीयते खण्डरसं वा…अन्ततः पानीयमपि । इदमुच्यते पीतम् श्रा.भू.४६ख/११७.
hrIH
ह्रीः — {hrIHlas byung ba'i lha mo} ह्रीःकारसम्भवा देवी हे.त.१३ख/४२.
hrIHlas byung
= {hrIHlas byung ba/}
hrIHlas byung ba
वि. ह्रीःकारसम्भवः, ओ वा — {hrIHlas byung ba'i lha mo ni/} /{kha dog dmar zhing phyag bzhi ma//} ह्रीःकारसम्भवा देवी रक्तवर्णा चतुर्भुजा । हे.त.१३ख/४२.
hrud pa
वि. रूक्षम् म.व्यु.७४९३.
hrud hrud pa
= {hrud hrud po/}
hrud hrud po
वि. परुषः — {yang mi skya bo rbab rbab po/} {lus gas shing hrud hrud po}…{mthong ngo //} पुनरपि पुरुषं पश्यत्युत्पाण्डोत्पाण्डुकं स्फुटितपरुषगात्रम् वि.व.१५४ख/१.४२; = {rud rud pa/}
hrul
वि. पूतिः — {gos hrul} पूतिवस्त्र(–) र.वि.१०६ख/६०; {nyon mongs pa ni gos hrul po dang 'dra la} पूतिवस्त्रसदृशाः क्लेशाः र.व्या.१०८क/६५; विपूतिः — {nyon mongs gos hrul gyis gtums} क्लेशविपूतिवस्त्रनिवृतम् र.वि.१०८क/६५; प्रक्लिन्नः — {gos hrul nang na rgyal ba'i sku} प्रक्लिन्नवस्त्रेषु जिनात्मभावः र.वि.१०६ख/६०; जीर्णः — {'dab ma che hrul n+ya gro d+ha/} /{gang 'di rnying par mthong gyur pa//} योऽयं जीर्णमहाशाखः पुराणो दृश्यते वटः । अ.क.२०८ख/८६.९; शीर्णः — {gos hrul} शीर्णवस्त्रम् अ.क.२७९क/३५.५५.
hrul po
= {hrul/}
lha
• सं. देवः १. सुरः — {lha ni dbang phyug la sogs pa} देवाः ईश्वरादयः त.प.८३ख/६१९; देवकः — {de bzhin gshegs pa la lha dang bcas pa'i 'jig rten 'gas kyang ngan sems skyed par mi nus} न हि कश्चित् तथागते सदेवकोऽपि लोको दुष्टचित्तमुत्पादयितुं क्षमते बो.प.५७क/१९; देवता — {de ni a ru ra zos na lhas 'khru bar byed do zhes pa'i tshul du 'gyur ro//} सोऽयं हरीतकीं प्राप्य देवता विरेचयतीति न्यायः प्र.अ.१८३ख/५३७; सुरः — {lha dang lha min la sogs dga' bar gyis//} अभिनन्दन्तु सुरासुरादयः बो.अ.८क/३.३३; अमरः — {byang chub sems skyes gyur na skad cig gis/} /{'jig rten lha mir bcas pas phyag byar 'gyur//} सनरामरलोकवन्दनीयो भवति स्मोदित एव बोधिचित्ते ।। बो.अ.२क/१.९; त्रिदशः — {de nas tshangs dbang nor sbyin la/} /{sogs pa'i lha rnams dag gis bskor//} अथ ब्रह्मेन्द्रधनदप्रमुखास्त्रिदशैर्वृतः । अ.क.२२२ख/२४.१६६; विबुधः — {sangs rgyas bcom ldan 'das/} /{yon tan dpal ldan lha dbang gis/} /{phyag byed dag gi slob ma yin//} शिष्यो भगवतस्त्वहम् । बुद्धस्य विबुधाधीशवन्द्यमानगुणश्रियः ।। अ.क.२३५ख/२७.१०; मरुत् — {ngas lha'i dbang po brgya byin lha'i 'khor gyis bskor ba dgug go//} यन्न्वहं शक्रं देवेन्द्रं मरुद्गणपरिवृतमाह्वयेयम् अ.श.३६क/३१; दिवौकाः — {lha rnams kyis ni rnga bo che dag kyang /} /{zab cing snyan pa'i sgra chen sgrogs par gyur//} प्रसक्तगम्भीरमनोज्ञनिस्वनाः प्रसस्वनुर्दुन्दुभयो दिवौकसाम् ।। जा.मा.१३क/१३; लेखः — {sa bdag lha yi 'od zer can/} /{de gnyis spring yig gis mdza' gyur//} जाता भूमिभुजः प्रीतिर्लेखैर्लेखत्विषस्तयोः । अ.क.३०७ख/४०.७; दैवतम् — {'jig rten lhar bcas 'di ni mtha' dag la/} /{nga rgyal mi mnga' khyad du gsod mi mdzad//} न च मन्यसि नावमन्यसे सकलं लोकमिमं सदैवतम् ।। वि.व.१२६क/१.१५; अनिमिषः — {lha dang nya la ni mi Sha//} सुरमत्स्यावनिमिषौ अ.को.२३४क/३.३.२१९; न निमिषतीत्यनिमिषः । सुरा देवाः । मत्स्यो मीनः अ.विव.३.३.२१९; अग्निमुखः — {a g+ni mu kha lha dang ni/} /{gnyis skyes dang ni rlung gi ming //} श्री.को.१७२ख; खगः — {kha ga bya dang mda' dang ni/} /{nyi ma lha dang gza' la 'o//} श्री.को.१७२ख २. सम्बोधने — {lha ang ga'i rgyal pos dpung gi tshogs yan lag bzhi pa}… {go bskon te/} {yul ma ga d+ha 'joms par bgyid do//} देव अङ्गराजेन चतुरङ्गबलकायसमन्वितेन मगधदेशः समाक्रान्तः वि.व.२ख/२.७४; • पा. देवः, गतिभेदः — {sems can dmyal ba dang yi dwags dang dud 'gro dang lha dang mi'i bye brag gis 'gro ba lnga'i bdag nyid ni 'khor ba'o//} नरकप्रेततिर्यग्देवमनुष्यभेदेन पञ्चगत्यात्मकः संसारः त.प.३२०ख/११०७; • वि. = {lha'i} दिव्यः — {lha rdzas kyi mchod pa sna tshogs bsgrub pa} विविधदिव्यद्रव्यपूजाविधान(–) र.व्या.७६क/४.
lha'i
दिव्यः — {lha'i zhal zas dang}…{mchod pa byas so//} दिव्येनाहारेण…पूजितः अ.श.३६ख/३२; दैवतः — {lha yi rnga chen brdungs pa'i sgra rnams kyis//} दैवतदुन्दुभिस्वनैः जा.मा.५८ख/६८; दैवी — {lha dag gi nang na yod pas na lha'i yin no//} देवेषु भवा दैवी अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.
lha khang
देवकुलम् — {khang khyim gyi dngos po dang}…{lha khang dang gtsug lag khang gi dngos po'i rnam pa dag} गृहवस्तु …देवकुलविहारवस्तुप्रकारैः श्रा.भू.१८३क/४८२; {skyed mos tshal dang lha khang rnams ni zhig ral du gyur pa} उद्यानदेवकुलानि भिन्नप्रभग्नानि वि.व.२०३क/१.७७; देवगृहम् — {dang por las thams cad pa la lha khang nas me blangs nas tsan+dan gyi shing gis rab tu sbar bar bya'o//} प्रथमं चन्दनकाष्ठैरग्निं प्रज्वाल्य सर्वकर्मणि देवगृहादानयित्वा वि.प्र.१३८ख/३.७५; विहारः — {lha khang kun dga' ra ba rdzing /} /{skyed mos tshal dang bkad sa ni/} /{de tshe dpal ldan byed 'gyur zhing //} विहारारामवापीश्च उद्याना मण्डवकां सदा ।। करिष्यति तदा श्रीमान् म.मू.३१४ख/४९२; शिबिरम्— {lha khang sgo ni mchod pa la/} /{de yis lhag par nyer gnas byas//} स चक्रे शिबिरद्वारे पूजाधिष्ठानसन्निधिम् ।। अ.क.१८६क/२१.२०; शिबिका — {sgo yi lha khang du phyin pas/} /{de yis lha dang yang dag phrad//} शिबिकाद्वारमासाद्य सम्प्राप्त इव देवताम् । अ.क.१८७क/२१.३६.
देवलकः — {la la ni lha khyer ba'i gzugs} ({su}) …{rgyal po'i pho brang 'khor du phyin par snang} केचिद्देवलकरूपेण… राजधानीषूपसंक्रान्ताः संदृश्यन्ते स्म ग.व्यू.३१३ख/३५.
lha dgas pa'i cho ga
पा. देवतास्फाटनविधिः — {gang phyag byas pa de 'gas so//} {lha dgas pa'i cho ga'o//} यं च लगति स स्फुटति । देवतास्फा(स्फु पा.भे.)टनविधिः हे.त.४क/८.
lha bsgom pa
देवताभावना — {de bzhin du lha bsgom pa la rnal 'byor pas rnam par sbyang bar bya'o//} तथा देवताभावनायां विशोधनीयो योगिना वि.प्र.५५क/४.९५.
lha nga
मण्डलः, ओ लम् — {pus mo g}.{yas pa'i lha nga sa la btsugs shing} दक्षिणं जानुमण्डलं पृथिव्यां संस्थाप्य वि.प्र.१३०क/१, पृ.२९.
lha chen
• वि. महावीरः, बुद्धस्य— {sangs rgyas 'jig rten mkhyen pa'i phul/} /{lha chen gyis ni gsan pa dang //} इदं श्रुत्वा महावीरो बुद्धो लोकविदां वरः । ल.अ.६६क/१४; • ना. महादेवः १. = {dbang phyug chen po} शिवः — {lha chen po la sogs pa'i lha} महादेवादयः सुराः गु.स.१२२क /६९; {bde 'byung dbang ldan phyugs bdag dang /} /{zhi ba mdung thogs dbang phyug che/}…{lha chen po} शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…महादेवः अ.को.१२९ख/१.१.३३; महांश्चासौ देवश्च महादेवः अ.वि.१.१.३३ २. नृपः — {mi thi lar ni mchod sbyin byed/} /{lha chen rgyal po'i skye ba la/} /{bsod nams phun tshogs bdag gis thob/} /{byang chub de ni thob ma gyur//} मिथिलायां महादेवनृपजन्मनि यज्वना । मयाऽऽप्ता पुण्यसम्पत्तिर्बोधिर्नाधिगता तु सा ।। अ.क.१६०क/१७.३७; {yul mi thi lar rgyal po lha chen po zhes bya ba 'khor los sgyur ba'i rgyal po}…{zhig byung} मिथिलायां महादेवो नाम राजाऽभूच्चक्रवर्ती वि.व.१९४ख/१.६९ ३. राजकुमारः — {rgyal po shing rta chen po}… {zhig byung ste/} {de la bu lha gzhon nu dang 'dra ba gsum zhig yod de/} {sgra chen po dang lha chen po dang sems can chen po'o//} महारथो नाम राजाऽभूत् । तस्य देवकुमारसदृशास्त्रयः पुत्रा बभूवुः । महाप्रणादो महादेवो महासत्त्वश्च सु.प्र.५४ख/१०७; • सं. महादेवः — {de nas tshangs pa la sogs pa lha chen po rnams kyis bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas 'di skad ces gsol to//} अथ ब्रह्मादयो महादेवा भगवन्तं नमस्यैवमाहुः स.दु.१२१क/२१०.
lha chen po
= {lha chen/}
lha mchog
वि. देवोत्तमः — {gang na gnas pa'i lha mchog gsum/} /{gang na mi ni sangs rgyas sogs//} क्व च बुद्धादयो मर्त्याः क्व च देवोत्तमत्रयम् । त.स.११७क/१०१२.
lha mchod
= {mchod sbyin} यागः, यज्ञः मि.को.२९क ।
lha rjes su dran pa
पा. देवतानुस्मृतिः, अनुस्मृतिभेदः — {sangs rgyas rjes su dran pa dang chos rjes su dran pa dang lha rjes su dran pa'i bar du rtag tu rgyun mi 'chad par sgom par byed pa/} {gzhan dag kyang yang dag par 'dzin du 'jug go//} बुद्धानुस्मृतिं सततसमितं भावयति परेषां च समादापयति धर्मानुस्मृतिं सङ्घानुस्मृतिं यावद्देवतानुस्मृतिम् बो.भू.१३९ख/१७९.
lha nyid
देवत्वम् — {mya ngan las 'das pa nyid ni lha nyid do//} देवत्वं निर्वृतस्य वि.सू.१५ख/१७; अमरत्वम्— {skad cig mig ni 'dzum bral bas/} /{lha nyid thob pa bzhin du gyur//} अमरत्वमिव प्राप निर्निमेषेक्षणः क्षणम् ।। अ.क.१४२ख/६८.१८.
१. देवकुलम् — {lha rten rnams su phyugs gsod pa sbyin par yang mi byed do//} नापि च देवकुलेषु पशुवधमनुप्रयच्छति बो.भू.६३ख/८२ २. देवच्छन्दः — {lha rten bcang bar mi bya'o//} न देवच्छन्दं धारयेत् वि.सू.५१ख/६५.
वि. सुरासुरशिरोरत्नभूतः — {lha dang lha min gtsug nor bur/} /{gyur pa'i kun mkhyen 'di grub 'gyur//} नरामर(सुरासुर भो.पा.)शिरोरत्नभूतः सिद्धोऽत्र सर्ववित् ।। त.स.१२५ख/१०८५.
lha bdag
= {lha'i bdag/}
lha mdun ma
= {lha'i mdun ma/}
lha ldan
ना. १. नेपालः, देशः — {lha ldan yul zhes bya ba yi/} /{gangs can ri yi nang gnas pa'i/} /{rgyal po mi yi lha zhes pa/} /{li ts+tsha bI rnams rigs su byung //} नेपालमण्डले ख्याते हिमाद्रेः कुक्षिमाश्रिते ।। राजा मानवेन्द्रस्तु लिच्छवीनां कुलोद्भवः ।…भविष्यति म.मू.३११क/४८५ ०. सुरवती — {de nas lha mo de yis der/} /{kA t+yA ya na'i mchod rten byas/} /{gang zhig da lta'ang lha ldan la/} /{mchod rten phyag byed phyag 'tshal byed//} तत्राथ देवता चक्रे चैत्यं कात्यायनस्य सा । सुरवत्यां यदद्यापि वन्दन्ते चैत्यवन्दकाः ।। अ.क.३२२क/४०.१७५.
lha gnas
= {lha'i gnas/}
lha gnas 'khyams
= {phug} देवखातबिलम्, गुहा — {lha gnas 'khyams dang phug dang khung //} देवखातबिले गुहा । गह्वरम् अ.को.१५३ख/२.३.६; देवैः खन्यत इति देवखातम् । खनु अवदारणे । बिल्यत इति बिलम् । बिल भेदने । देवखातं च तद्बिलं च देवखातबिलम् अ.वि.२.३.६.
lha rnams dga' ba
वि. देवानाम्प्रियः — {lha rnams dga' ba nyi ma la ltos shig/} {gang gcig yin na'ang yul du mar gnas pa lta bur mngon te} आदित्यं पश्यतु देवानाम्प्रियो य एकः सन्ननेकदेशावस्थ इव लक्ष्यते त.प. १९२क/८४७.
lha dpal
वि. महाभागः — {lha dpal bdag ni mi zhig lags/} /{'khyams nas nags na rgyu ba las//} मानुषोऽस्मि महाभाग प्रनष्टो विचरन् वने । जा.मा.१४१ख/१६३.
lha byin
= {lhas byin/}
lha dbang
• ना. १. = {brgya byin} देवेन्द्रः, इन्द्रः — {ngas lha'i dbang po brgya byin lha'i 'khor gyis bskor ba dgug go//} यन्न्वहं शक्रं देवेन्द्रं मरुद्गणपरिवृतमाह्वयेयम् अ.श.३६क/३१; सुरेन्द्रः — {lha dbang dpal yang 'dod pa ma yin} न कामये सुरेन्द्रलक्ष्मीमपि जा.मा.४४क/५२; सुरेश्वरः — {me yi dbus nas lha yi dbang /} /{srin po'i gzugs su yang dag langs//} रक्षोरूपः समुत्तस्थौ वह्निमध्यात् सुरेश्वरः ।। अ.क.२४ख/३.५८; त्रिदशेश्वरः — {nged kyang ring por mi thogs par/} /{lha dbang 'di 'drar gyur cig} न चिरादेवं भवेमस्त्रिदशेश्वराः र.वि.१२२ख/१००; त्रिदशेन्द्रः — । {lha yi dbang pos 'di brjod tshe//} इत्युक्ते त्रिदशेन्द्रेण अ.क.४४ख/४.९६; सुराधिपः — {yul gru mchog la sogs pa'ang nga mi 'dod/} /{lha dbang nga yin rgyal pos shes par byos//} अर्थोऽस्ति न ग्रामवरादिना मे सुराधिपं मामभिगच्छ राजन् । जा.मा.९४ख/१०८; विबुधाधीशः — {sangs rgyas bcom ldan 'das/} /{yon tan dpal ldan lha dbang gis/} /{phyag byed dag gi slob ma yin//} शिष्यो भगवतस्त्वहम् । बुद्धस्य विबुधाधीशवन्द्यमानगुणश्रियः ।। अ.क.२३५ख/२७.१०; सुराधीशः — {lha yi dbang po nyams byas nas//} च्यावयित्वा सुराधीशम् अ.क.४५क/४.१०५; देवाधिपतिः — {da ni slar ldog pa'i dus la bab bo snyam nas lha'i dbang po'i shing rta slar bzlog go//} अपयानमत्र प्राप्तकालमिति मत्वा देवाधिपतेः स्यन्दनमावर्तयामास जा.मा.६७ख/७८; अमराधिपतिः — {sum cu rtsa gsum 'jig rten lha dbang ltar/} /{dgyes pa'i cho ga mkhyen pa dgyes par rol//} रमतां च रतिविधिज्ञां अमराधिपतिर्यथा त्रिदशलोके । ल.वि.१०६क/१५३; {des mthong ba/nam} {mkha'i dkyil na lha'i dbang po mig stong dang ldan pa} सोऽद्राक्षीद् गगनतलगतममराधिपतिं दशशतनयनम् ल.वि.१०४ख/१५१; सुरपतिः — {bdag rang gcig pu lha dbang du/} /{mthu yis 'gyur ba min pa ci//} अहमेकः सुरपतिः प्रभावान्न भवामि किम् । अ.क.४५क/४.१०४; दिवस्पतिः — {lha dbang pho brang gser gyi rta babs can//} दिवस्पतेः काञ्चनगोपुरं पुरम् जा.मा.१७८क/२०७; मरुत्पतिः — {lha dbang rgyal srid bsten 'os ni/} /{de yis 'bras bu thob gyur cing //} तत्फलादाप्तवान्राज्यं स्पृहणीयं मरुत्पतेः ।। अ.क.४६क/४.११२ २. सुरेश्वरः, नृपः — {zla ba lha dbang}…{pad dkar rim pas so//} {'das pa'i rgyal po nyi ma'i 'od//} चन्द्रः सुरेश्वरः…पुण्डरीकः क्रमात् । सूर्यप्रभो गतो राजा वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५; • सं. देवाधिपत्यम् — {blo gros chen po dbang pos kyang} …{lha'i dbang po thob par gyur nas} इन्द्रेणापि च महामते देवाधिपत्यं प्राप्तेन ल.अ.१५५क/१०२; सुरेन्द्रता — {lha dbang phyir yang ngo tsha bor nas ni/} /{yid la chos dang 'gal bar byed pa bas/} /{gyo mo'i snod thogs gos ngan gyon nas ni/} /{dgra yi khyim du 'byor pa mthong yang bla//} कपालमादाय विवर्णवाससा वरं द्विषद्वेश्मसमृद्धिरीक्षिता । व्यतीत्य लज्जां न तु धर्मवैशसे सुरेन्द्रताऽर्थेऽप्युपसंहृतं मनः ।। जा.मा.७१ख/८३.
lha dbang snying po
ना. देवेन्द्रगर्भः, तथागतः — {brgya byin du gyur te de bzhin gshegs pa lha dbang snying po zhes bya ba bsnyen bkur to//} शक्रभूतेन देवेन्द्रगर्भो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९७ख/२७८.
lha dbang ldan
ना. सुरेशानः, नृपः — {zla ba}…{lha dbang ldan/} /{grags pa pad dkar rim pas so//} {'das pa'i rgyal po nyi ma'i 'od//} चन्द्रः…सुरेशानः यशः पुण्डरीकः क्रमात् । सूर्यप्रभो गतो राजा वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
lha dbang phyug
• सं. १. सुरेश्वरः, सुराणामीश्वरः — {lha yi dbang phyug brgya byin sogs//} शक्राद्याश्च सुरेश्वराः म.मू.१९५ख/२०७ २. भवः — {yod pa dang skye ba dang srid pa dang 'khor ba dang bde legs dang lha dbang phyug dang thob pa rnams la/} {b+ha ba} मि.को.८८क; • ना. सुरेश्वरः, नृपः — {zla ba lha dbang gzi brjid can/} /{zla bas byin dang lha dbang phyug/}… {pad dkar rim pas so//} {'das pa'i rgyal po nyi ma'i 'od//} चन्द्रः सुरेश्वरस्तेजी सोमदत्तः सुरेश्वरः ।।…पुण्डरीकः क्रमात् । सूर्यप्रभो गतो राजा वि.प्र.१२७क/१, पृ.२५.
lha dbang phreng ba
ना. सुरेन्द्रमाला, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo lha dbang phreng ba zhes bya ba} सुरेन्द्रमाला नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
lha dbang blo
ना. देवेन्द्रबुद्धिः, आचार्यः म.व्यु.३४९० (५९ख).
lha dbang gtsug phud
ना. देवेन्द्रचूडः, तथागतः — {ngal bso po zhig tu gyur te de bzhin gshegs pa lha dbang gtsug phud ces bya ba bsnyen bkur to//} वैश्रवणभूतेन देवेन्द्रचूडो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
lha dbang 'od
ना. सुरेन्द्राभा, देवकन्या — {sum cu rtsa gsum gyi dbang po'i gnas de nyid na lha'i bu dran pa dang ldan pa'i bu mo lha dbang 'od ces bya ba 'dug gis} इहैव त्रिदशेन्द्रभवने सुरेन्द्राभा नाम देवकन्या स्मृतिमतो देवपुत्रस्य दुहिता ग.व्यू.२७१क/३४९.
lha dbab pa
दिव्यावेशः — {'dir lha dbab pa gang yin pa de ni nges par zhes pa mtha' gcig tu 'gyur te sngags pa slob dpon rnams kyi sgom pa'i stobs dang} इह दिव्यावेशो यः स मन्त्रिणामाचार्याणां वै एकान्तं भवति भावनाया बलेन वि.प्र.१४६ख/३.९१.
lha 'bangs
कल्पकारः — {gang nas gtsug lag khang du sgra mi 'byung ba der lha 'bangs kyi khyim byed du gzhug go//} यतो नागतिः शब्दस्य विहारे तत्र कल्पकारमापनम् वि.सू.७८ख/९६; कल्पिकारः म.व्यु.३८४० (कल्पिकारः {'bangs} म.व्यु.६३ख).
lha sbyin
= {lhas byin/}
lha ma yin
= {lha min/}
lha ma yin gyi dbang mo
ना. असुरेन्द्रा, किन्नरकन्या — {mi'am ci'i bu mo lha ma yin gyi dbang mo zhes bya ba} असुरेन्द्रा नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
lha ma yin gyi tshogs
असुरगणः — {thags zangs ris lha ma yin gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} वेमचित्रीवासुरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
lha ma yin gyi tshogs kyis bskor ba
वि. असुरगणपरिवृतः — {de nas bcom ldan 'das}… {thags zangs ris lha ma yin gyi tshogs kyis bskor ba lta bu} अथ भगवान्…वेमचित्रीवासुरगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
lha ma yin gyi lugs
पा. आसुर्यम्, कर्मकलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{lha ma yin gyi lugs dang}…{spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…आसुर्ये … गन्धयुक्तौ—इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८.
पा. असुरसञ्चोदनः, समाधिविशेषः — {lha ma yin la skul ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} असुरसञ्चोदनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
lha mig
= {lha'i mig/}
lha min
१. असुरः, दैत्यः — {gang su dag phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams gzhal du med grangs med pa dag na yod pa'i lha dang klu dang gnod sbyin dang dri za dang lha ma yin dang} ये केचिद्दशसु दिक्षु अप्रमेयेष्वसंख्येयेषु लोकधातुषु देवा नागा यक्षा गन्धर्वा असुराः अ.सा.७९क/४४; {lha dang lha ma yin} देवासुराः ल.अ.६६क/१४; दैत्यः — {rmad du byung ba'i dpal de lha ma yin rnams kyis ma bzod nas//} तां च लक्ष्मीमत्यद्भुताममृष्यमाणा दैत्यगणाः जा.मा.६६ख/७७; दितिसुतः — {gang phyir lha ma yin rnams tsham tshom med par ni/} /{phyogs kyi glang chen mche ba lto bas zed 'ong ba//} यस्याः कृते दितिसुता रभसाऽऽगतानि दिङ्नागदन्तमुसलान्युरसाऽभिजग्मुः जा.मा.६६ख/७७; दानवः — {lha dang lha min dpa' bo dang} देवदानववीरेषु जा.मा.६७ख/७८ २. = {bden bral} दनुकः, र्नैऋत्यः — {lha min bden bral te} दनुक इति र्नैऋत्यः वि.प्र.४२क/४.३३ ३. = {ske tshe} आसुरी, कृष्णसर्षपः — {ske tshe k+Shu d+hA mngon skyes dang /} /{rgyal po nag po lha min no//} क्षवः क्षुताभिजननो राजिका कृष्णिकाऽऽसुरी ।। अ.को.१९५ख/२.९.१९; कटुरसेन असुरस्त्रीवदनिष्टकारिणीत्वात् आसुरी अ.वि.२.९.१९.
lha min gyi
आसुरः — {rnal 'byor goms pa rnam pa gsum ste/} {sangs rgyas pa'i dang lha min gyi dang 'byung po'i'o//} इह खलु त्रिविधो योगाभ्यासः बौद्ध आसुरो भौतिकश्च वि.प्र.२७३क/२.९८; {de nas lha min mdas 'phangs bdas pa dang /} /{lha dbang dpung ni 'jigs pas byer bar gyur//} अथ प्रतप्तासुरशस्त्रसायकैर्भयात्प्रदुद्राव सुरेन्द्रवाहिनी । जा.मा.६७ख/७८.
lha min gyi chos
= {kla klo'i chos} दैत्यधर्मः, म्लेच्छधर्मः — {lha min gyi chos ni kla klo'i chos te mi bya'o zhes pa nye ba'i sdig pa lnga} दैत्यधर्मं म्लेच्छधर्मं न कुर्यादित्युपपापकानि पञ्च वि.प्र.१४८क/३.९४.
lha min gyi 'jig rten
असुरलोकः — {lha dang lha ma yin gyi 'jig rten tshig dang yi ge sna tshogs kyis rnam par rmongs par byed do//} देवासुरलोकं विचित्रपदव्यञ्जनैर्व्यामोहयति ल.अ.१२४ख/७१.
lha min gyi gdan
पा. दैत्यासनम्, आसनविशेषः — {'dod pa'i lha la bstod pa'i dus su}…{kla klo rnams la lha min gyi gdan bsngags so//} इष्टदेवतास्तुतिकाले… म्लेच्छानां दैत्यासनं प्रशस्तम् वि.प्र.२७४क/२.९९.
lha min gyi 'dug stangs
पा. दैत्यासनम्, आसनविशेषः — {lha min zhes pa ni lha min gyi 'dug stangs te bsad pa la} दैत्यमिति दैत्यासनं मारणे वि.प्र.९९क/३.१९.
lha min gyi gnas
असुरभवनम् — {byung nas kyang phyogs bcur lha dang lha ma yin gyi gnas rnams snang bar byas nas} निश्चर्य दशदिशम्…देवासुरभवनानि अवभासयन्ति द.भू.२६३क/५६.
lha min gyi rnal 'byor pa
आसुरयोगी — {de rnams las nyin mo'i cha la sangs rgyas pa'i rnal 'byor pa rnams kyi ye shes skye'o/} /{mtshan mo'i cha la lha min gyi rnal 'byor pa rnams kyi'o//} तेषु दिवाभागे बौद्धयोगिनां ज्ञानोत्पत्तिः, रात्रिभागे आसुरयोगिनाम् वि.प्र.२७३क/२.९८.
lha min gyi bud med
दैत्यस्त्री — {'di ni dran na lha min gyi/} /{bud med mngal ni lhung bar byed//} स्मरणं यस्य दैत्यस्त्रीगर्भपाताय कल्पते ।। का.आ.३३१ख/२.२८८.
lha min gyi dbang po
दैत्येन्द्रः १. असुरेन्द्रः — {phyag gi phyag rgya lta stangs kyis/} /{gang gis lha min dbang skrag mdzad/} /{dus kyi 'khor lo de btud nas/} /{phyag rgya la sogs mtshan nyid bshad//} दैत्येन्द्रा करमुद्राभिस्त्रासिता येन दृष्टिभिः । प्रणम्य कालचक्रं तं वक्ष्ये मुद्रादिलक्षणम् ।। वि.प्र.१७३क/३.१७०; असुरेन्द्रः — {lha ma yin gyi dbang po sgra gcan} राह्वसुरेन्द्रः ग.व्यू.१०४क/१९३; {lha ma yin gyi dbang po gtor ma} बलिरसुरेन्द्रः का.व्यू.२१५क/२७४ २. देवपुत्रमारः — {lha min dbang po zhes pa ni lha'i bu'i bdud de} दैत्येन्द्र इति देवपुत्रमारः वि.प्र.७१क/४.१३१.
lha min gyi dbang pos mngon par btud pa
वि. असुरेन्द्राभिप्रणतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {lha ma yin gyi dbang pos mngon par btud pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… असुरेन्द्राभिप्रणत इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
lha min dgra
• सं. = {lha} दानवारिः, देवः — {'chi med rgas med skabs gsum lha/}…{lha min dgra} अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशाः… दानवारयः अ.को.१२७ख/१.१.९; दानवानाम् अरयः दानवारयः अ.वि.१.१.९; • ना. = {brgya byin} वृत्रशत्रुः, शक्रः — {skabs der lha min dgra bo yis/} /{skabs gsum pa yi lha yi bu/} /{blo bzang zhes pa lhung ba yi/} /{dus la bab pa mthong gyur te//} अत्रान्तरे वृत्रशत्रुर्देवपुत्रं त्रिविष्टपे । सुमतिं नाम सम्प्राप्तच्युतिकालं व्यलोकयत् ।। अ.क.७६ख/६२.३५.
lha min dgra bo
= {lha min dgra/}
lha min 'joms
= {lha min 'joms pa/}
lha min 'joms pa
ना. १. = {khyab 'jug} कैटभजित्, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/}…{lha min 'joms pa} विष्णुर्नारायणः कृष्णः…कैटभजित् अ.को.१२८ख/१.१.२२; कैटभं जयतीति कैटभजित् । जि अभिभवे अ.वि.१.१.२२ २. पुलहः, ऋषिः मि.को.३३क ।
• सं. असुरी, असुरस्त्री — {lha ma yin nam/} {lha ma yin mo'am} असुरो वा असुरी वा ल.अ.१५८ख/१०६; • वि. आसुरी — {sde bdun brtsegs pa la gnas de rnams k+Sha ya ra wa lar ldan pa ni brgyad de dur khrod brgyad du lha min mo rnams kyi'o//} ते च कूटस्थाः सप्तवर्गाः क्षयरवलयुताश्चाष्टौ इत्यासुरीणाम्, श्मशानाष्टके वि.प्र.५५क/४.८५.
lha mi'i bla ma
वि. त्रिदशनरगुरुः — {bdag cag srungs shig lha mi'i bla ma rdo rje ldan pa} अस्मान् रक्षाहि वज्रिन् त्रिदशनरगुरो वि.प्र.४८क/४.५०.
lha mo
• सं. १. देवी [1] सुरस्त्री — {lha'am lha mo'am} देवो वा देवी वा ल.अ.१५८क/१०६; {thugs rdo rje rigs kyi lha mo rnams kyis} चित्तवज्रकुलदेवीभिः वि.प्र.५७ख/४.१००; देवता — । {mtho ris lha mo sngar med na/} /{dngos su byed par nus pa min//} न स्वर्गदेवताऽपूर्वप्रत्यक्षीकरणक्षमः ।। त.स.११५ख/१०००; देवती — {de rnams yongs su gyur pa las lha dang lha mo'i tshogs kyi dkyil 'khor rten dang brten pa'i mtshan nyid can no//} तत्परावृत्तं देवतादेवतीगणमण्डलमाधाराधेयलक्षणम् वि.प्र.३८क/४.१९; सुरस्त्री — {lha mo stong phrag bstod dbyangs sgrogs ldan} स्तुतिमुखरसुरस्त्रीसहस्रोपगीतैः बो.अ.३८क/१०.१४; सुरनारी — {gzhal yas khang dang lha mo rnams/} /{skad cig gis ni mi snang gyur//} विमानं सुरनार्यश्च क्षणाददृश्यतां ययुः । अ.क.१६७ख/१९.४७; सुरवनिता — {lha mo rnams dang lhan cig dal gyis 'bab gnas shog//} सह सुरवनिताभिः सन्तु मन्दाकिनीस्थाः बो.अ.३८क/१०.१०; सुराङ्गना— {gang du chu skyes bzhin ras dang /} /{bung ba lan bus mtshungs gyur pa/} /{lha yi bu mo'i pad ljon dang /} /{pad ma'i shing gi lha mo 'o//} यत्राब्जैर्वदनैर्भृङ्गैरलकैस्तुल्यतां गताः । पद्मिन्यः सुरनारीणां पद्मिनीनां सुराङ्गनाः ।। अ.क.४३क/४.७८; त्रिदशाङ्गना — {rgyal po'i btsun mo rnams kyis rab 'bad nas/} /{mngon par mchod cing lha mo bzhin du de//} सा राजपत्नीभिरतिप्रयत्नादभ्यर्च्यमाना त्रिदशाङ्गनेव । अ.क.१५०क/६८.१०१; दिव्यललना — {de yis mdun du nor bu yi/} /{gzhal med khang gnas lha mo mthong //} सोऽपश्यद्दिव्यललनामग्रे मणिविमानगाम् । अ.क.१७१क/१९.८८; दिव्ययोषित्— {lha mo rnams kyis khyod kyi bu/} /{'tsho zhes brjod nas rab tu bsrungs//} सुतस्ते जीवतीत्युक्वा रक्षिता दिव्ययोषिता ।। अ.क.१२९ख/६६.५१; द्र. {yang ni lha yi gzhal yas khang /} /{lha mo de dang gzhon nu de'ang /} /{ma zad lus can lha yi ni/} /{rgyan gyis brgyan pa rab tu byung //} प्रादुरासन् पुनर्दिव्यविमानं सा च कामिनी । युवा स चाद्भुततनुर्दिव्याभरणभूषितः ।। अ.क.१७०क/१९.७४ [2] राजपत्नी — {de nas lha mo grags 'dzin mas/} /{rgyal po'i bu las mngal thob pa//} राजपुत्रादथ प्राप्तगर्भा देवी यशोधरा । अ.क.२१९क/२४.१२४; {lha mo gang la dbang bskur ba/} /{gzhan rnams la ni b+ha T+Ti nI//} देवी कृताभिषेकायामितरासु च भट्टिनी ।। अ.को.१४३ख/१.८.१३; दीव्यतीति देवी । अभिषिक्तराजपत्नीनाम अ.वि.१.८.१३ २. अप्सरा — {kun las rgyal nas de ring khyod/} /{btsun mo rnams dang rtse bar byed/} /{khyod kyi dgra de mtho ris song /} /{lha mo rnams dang rtse bar byed//} जित्वा विश्वं भवानद्य विहरत्यवरोधनैः । विहरत्यप्सरोभिस्ते रिपुवर्गो दिवं गतः ।। का.आ.३२६क/२.११८ ३. = {rnal 'byor ma} देवती, योगिनी— {de bzhin du rab mchog rgyal ba'i bdag po lha mo rnams kyis zhes pa rnal 'byor ma rnams kyis bkru bar bya'o//} तथा परमजिनपतिं स्नापयेद् देवतीभिर्योगिनीभिः वि.प्र.५७क/४.१००; • ना. उर्वशी, अप्सरा — {skyes bu yi/} /{bshad pas lha mo'i spyod sogs bzhin//} पुरुषाख्यानादुर्वशीचरितादिवत् त.स.८६क/७८७; {'dis b+ha ra ta dang lha mo la sogs pa'i spyod pa brjod pa yin no//} भरतोर्वश्यादिचरितमनेनाभिधीयते त.प.१६६क/७८७.
lha mo dga' byed
ना. = {khyab 'jug} देवकीनन्दनः, विष्णुः — {khyab 'jug nag po sred med bu/}…{lha mo dga' byed} विष्णुर्नारायणः कृष्णः…देवकीनन्दनः अ.को.१२८ख/१.१.२१; देवक्या नन्दनः देवकीनन्दनः अ.वि.१.१.२१.
lha mo sgyu 'phrul
= {lha mo sgyu 'phrul ma/}
lha mo sgyu 'phrul chen mo
ना. महामायादेवी, गौतमबुद्धस्य माता — {shAkya'i rigs mi'i dbang po zas gtsang ma'i lha mo sgyu 'phrul chen mo'i lhums nas bltams pa shAkya thub pa} शाक्यकुले शुद्धोदननरेन्द्रस्य महामायादेवीकुक्षिसम्भूतः शाक्यमुनिः वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३; मि.को.१०८ख; द्र. {lha mo sgyu 'phrul ma/}
lha mo sgyu 'phrul ma
ना. मायादेवी, गौतमबुद्धस्य माता — {lha mo sgyu 'phrul ji bzhin du/} /{sbrum ma'ang gnod med btsa' bar shog//} गर्भिण्यश्च प्रसूयन्तां मायादेवीव निर्व्यथाः ।। बो.अ.३८ख/१०.१९; म.व्यु.१०६९ ( {lha mo sgyu 'phrul} म.व्यु.२३ख); द्र. {lha mo sgyu 'phrul chen mo/}
lha mo sgyu 'phrul sras
ना. मायादेवीसुतः, शाक्यमुनिः बुद्धः मि.को.२ख ।
lha mo sgyu ma
ना. मायादेवी, गौतमबुद्धस्य माता — {lha mo sgyu ma grong khyer chen po ser skya'i gnas nas byung ba'i tshe} मायादेव्याः कपिलवस्तुनो महानगरान्निष्क्रमन्त्या ग.व्यू.२०९ख/२९१; = {lha mo sgyu 'phrul ma/}
lha mo chen mo
वि. महादेवी — {lha mo chen mo dbyangs can} सरस्वती महादेवी सु.प्र.२क/२.
lha mo rnam par rgyal ma
ना. विजयादेवी, सुचन्द्रस्य माता — {sham+b+ha la'i yul ka lA pa'i grong gi bdag po nyi ma'i 'od kyi lha mo rnam par rgyal ma'i mngal nas byung ba rgyal po zla ba bzang po gsol ba 'debs pa por gyur} सम्भलविषयकलापग्रामाधिपतेः सूर्यप्रभस्य विजयादेवीगर्भसम्भूतः सुचन्द्रो राजाऽध्येषकः वि.प्र.१२४ख/४७.
lha mo spyan
ना. = {spyan ma} लोचनादेवी, देवी — {e yi rnam pas lha mo spyan/} /{ba}~ {M gi rnam pas bdag mar brjod//} एकारेण लोचनादेवी वङ्कारेण मामकी स्मृता हे.त.२ख/४.
lha mo dbyangs can
ना. सरस्वती, देवी — {mig las ni nyi ma dang zla ba byung}…{mche ba gnyis las ni lha mo dbyangs can} चक्षुषोश्चन्द्रादित्यावुत्पन्नौ… दंष्ट्राभ्यां सरस्वती का.व्यू.२०७क/२६५.
lha mo gzhon nu
देवकुमारिका — {byang phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de//} उत्तरेऽस्मिन् दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । ल.वि.१८६ख/२८४.
lha mo u ma
= {u ma/}
lha mo'i phyag rgya
देवीमुद्रा — {rigs sum cu rtsa drug gi lha mo'i phyag rgya dang lta stangs dang mtshan ma dang dam tshig gi brda dang rigs la sogs pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} षट्त्रिंशत्कुलदेवीमुद्रदृष्टिचिह्नसमयसङ्केतजात्यादिस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.
lha gtso
= {lha'i gtso bo/}
lha gtso bo
= {lha'i gtso bo/}
lha rtsen
= {nam mkha'} द्यौः, आकाशम् — {lha rtsen rol gnas gnyis po mo//} द्योदिवौ द्वे स्त्रियाम् अ.को.१३३क/१.२.१; दीव्यतीति द्यौः अ.वि.१.२.१.
= {mtho ris} सुरलोकः, देवलोकः — {de rnams grags pa lha yul du yang grags//} यशो यदेषां सुरलोकमप्यगात् जा.मा.२६क/३०; सुरेन्द्रलोकः — {nor sbyin pas ni dmyal bar 'gro ba dang /} /{len pa lha yul 'gro zhes bya ba yang //} यच्चात्थ (र्थ भो.पा.)दाता नरकं प्रयाति प्रतिग्रहीता तु सुरेन्द्रलोकम् । जा.मा.२०ख/२२; दिवलोकः — {khro ba'i zil non blo dang lha yul 'dod pa dang //} क्रोधाभिभूतमतिभिर्दिवलोककामैः ल.वि.१६३क/२४४; दिव्यः विषयः — {lha rgyags shing bag ma mchis par gnas pa rnams kyis kyang lha yul bor te/} {bcom ldan 'das la mchod pa bgyid pa} देवाः प्रमत्ताः सन्तः प्रमादविहारिणो दिव्यान् विषयानपहाय भगवन्तं पूजयन्ति अ.श.४८क/४१; त्रिदिवम् — {lha yul bzhugs shing gnas pa las/} /{dbang po drug gi dus 'das gyur//} षडिन्द्रः प्रणयौ(ययौ लि.पा.) कालस्त्रिदिवे वसतः सतः ।। अ.क.४४ख/४.९७; {ji ltar sems ni dga' 'gyur ba/} /{de 'dra lha yi yul na'ang med//} प्रसीदति यथा चेतस्त्रिदिवेऽपि तथा कुतः ।। जा.मा.९७ख/११३; द्यौः — {ji ltar gtso bo dang skyes bu de dag ni lha yul dang sa stengs dang /} {bar snang thams cad du khyab pa nyid kyis 'jug pa} यथा च प्रधानपुरुषौ दिवि भुवि चान्तरिक्षे च सर्वत्र व्यापितया वर्तेते त.प.१४८क/२२; खम् — {kha ni nam mkha' lha yul} श्री.को.१७२क ।
lha yul nas bab pa
ना. देवावतारः, प्रदेशः मि.को.१३८क; द्र. {lha yul nas babs pa/}
lha yul nas babs pa
ना. देवावतारः, प्रदेशः म.व्यु.४१०३ (६५ख).
lha rigs
= {lha'i rigs/}
lha ris
= {mtho ris} द्यौः, स्वर्गः— {de nas de ni nad btab nas/} /{lus zhig nas ni lha ris 'gro//} ततो ज्वरेणाभिभूतोऽसौ भिन्नदेहो दिवं गतः ।। म.मू.३०६क/४७७.
lha la gtor ba
हव्यम् म.व्यु.६८४७ (९७ख).
lha lag na gzhong thogs
करोटपाणयो देवाः, देवसमुदायविशेषः म.व्यु.३१५०; = {lag na gzhong thogs/}
ना. = {tshangs pa} सुरज्येष्ठः, ब्रह्मा — {tshangs pa bdag skyes lha las rgan/} /{mchog la gnas dang mes po dang //} ब्रह्मात्मभूः सुरज्येष्ठः परमेष्ठी पितामहः । अ.को.१२८क/१.१.१६; सुरश्चासौ ज्येष्ठश्च सुरज्येष्ठः । सुराणां ज्येष्ठो सुरज्येष्ठः अ.वि.१.१.१६.
lha las babs
= {lha las babs pa/}
lha las babs pa
देवावतरणम् — {byang chub chen po dang chos kyi 'khor lo dang cho 'phrul chen po dang lha las babs pa rnams kyi de dag las gzhan pa ni ma gtogs so//} उत्सृज्य (महा)बोधिधर्मचक्रमहाप्रतिहार्यदेवावतरणानामेभ्योऽन्यत्र वि.सू.२८ख/३६.
lha las byung
देवयोनिः — {rig 'dzin chu skyes gnod sbyin dang /} /{srin po dri za mi 'am ci/} /{sha za gsang ba grub pa dang /} /{'byung po 'di rnams lha las byung //} विद्याधराप्सरोयक्षरक्षोगन्धर्वकिन्नराः । पिशाचो गुह्यकः सिद्धो भूतोऽमी देवयोनयः ।। अ.को.१२७ख/१.१.११.
ना. नैवेद्या, पूजादेवी — {rol mo ma dang gar ma dang}…{lha bshos ma dang}…{'dod ma ste/} {de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} नृत्या वाद्या…नैवेद्या…कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१क/४.४.
lhag
१. = {lhag pa/} 2. = {lhag ma/}
lhag skyes
= {lhag las skyes/}
lhag khrims
= {lhag pa'i tshul khrims/}
lhag ge
क्रि. भासते — {sems can thams cad kyi sdug bsngal thams cad dang nyon mongs pa thams cad rab tu zhi bar byas te lhag ge lham me lhang nger gnas par gyur to//} सत्त्वानां सर्वदुःखानि संक्लेशांश्च प्रशमयित्वा तिष्ठन्ति भासन्ते तपन्ति विरोचन्ते स्म ग.व्यू.२१०ख/२९२.
lhag bcas
= {lhag ma dang bcas pa/}
lhag chad
द्र.— {lhag chad med pa/}
lhag chad med pa
वि. अनूनमनधिकम्— {de ngas kyang lhag chad med par khong du chud do//} तन्मयाऽप्यधिगतमनूनमनधिकम् ल.अ.११२क/५८; अनूनानधिकः — {de dag gi gsung gi rnam par rtog pa yang}… {bye brag med cing lhag chad med do//} तेषामपि…वाग्विकल्पः प्रवर्ततेऽनूनानधिका निर्विशिष्टाः ल.अ.१११ख/५८; अन्यूनमधिकम् — {des lhag chad med par byas shing gzhan la 'doms par byed pa} अनेनान्यूनमधिकं कृत्वा परानववदते श्रा.भू.९६ख/२६०.
lhag mthong
• पा. विपश्यना, योगविशेषः — {lhag mthong bsgrub par bya ba'i phyir/} /{zhi gnas grub par gyur pa yis/} /{dran pa nyer gzhag bsgom par bya//} निष्पन्नशमथः कुर्यात् स्मृत्युपस्थानभावनाम् । विपश्यनायाः सम्पादनार्थम् अभि.भा.११ख/९०२; {zhi gnas rab tu ldan pa'i lhag mthong gis/} /{nyon mongs rnam par 'joms par shes byas nas//} शमथेन विपश्यनासुयुक्तः कुरुते क्लेशविनाशमित्यवेत्य । बो.अ.२३ख/८.४; विदर्शनम् — {zhi gnas lhag mthong bcas pa dang /} /{zung du 'brel ba'i lam gang dang //} शमथः सविदर्शनः । युगनद्धश्च यो मार्गः अभि.अ.३ख/१.४७; विदर्शना — {lhag mthong gi tshogs ni chos snang ba'i sgo ste/} {shes rab kyi mig thob par 'gyur ro//} विदर्शनासम्भारो धर्मालोकमुखं प्रज्ञाचक्षुःप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२२क/२५; • ना. = {rnam par gzigs} विपश्यी, तथागतः — {rigs kyi bu de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas lhag mthong zhes bya ba}…{sngon 'jig rten du byung bar gyur to//} भूतपूर्वं कुलपुत्र विपश्यी नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो लोक उदपादि का.व्यू.२०७क/२६४.
lhag mthong gi tshogs
पा. विदर्शनासम्भारः १. सम्भारभेदः — {tshogs brgyad yongs su rdzogs par 'gyur te}…{lhag mthong gi tshogs yongs su rdzogs par 'gyur ba dang} अष्टौ सम्भारान् परिपूरयिष्यति… विदर्शनासम्भारं परिपूरयिष्यति ल.वि.२१४ख/३१७ २. धर्मालोकमुखभेदः — {lhag mthong gi tshogs ni chos snang ba'i sgo ste/} {shes rab kyi mig thob par 'gyur ro//} विदर्शनासम्भारो धर्मालोकमुखं प्रज्ञाचक्षुःप्रतिलम्भाय संवर्तते ल.वि.२२क/२५.
lhag mthong spyad pa
वि. विपश्यनाचरितः — {'di ni zhi gnas spyad pa yin no/} /{snga ma ni lhag mthong spyad pa yin no//} शमथचरितो ह्येषः । पूर्वकस्तु विपश्यनाचरितः अभि.भा.२३क/९५२.
lhag dang lhag
अधिकाधिकम्— {ma sha la sogs lhag yod min/} /{dma' med de ni nyer mtshon te/} /{gzugs sogs lhag dang lhag ci bzhin/} /{rang gi dbang pos mthong med phyir//} माषकादेरनाधिक्यमनतिः सोपलक्षणम् । यथास्वमक्षेणादृष्टे रूपादावधिकाधिके ।। प्र.वा.१४६ख/४.१६२.
lhag ldan
वि. १. = {lhag ma dang ldan pa} शेषवान् — {de yi yan lag dngos po dang /} /{rgyu nyid 'gog la mi dmigs pa/} /{nges 'byed min par rab tu bshad/} /{dbang sogs kyang ni lhag ldan yin//} तदङ्गभावहेतुत्वनिषेधेऽनुपलम्भनम् । अनिश्चयकरं प्रोक्तं इन्द्रियाद्यपि शेषवत् ।। प्र.वा.११२क/१.११८ २. = {lhag par ldan pa} अधियुक्तः — {de phyir shes rab lhag ldan sdig pa'i dri ma 'phrog cing sngags pa rnams la dngos grub sbyin par 'gyur} तस्मात् प्रज्ञाधिमुक्तं(युक्तं पा.भे.) कलुषमलहरं मन्त्रिणां सिद्धिदं स्यात् वि.प्र.१६६क/३.१४७.
lhag na med
= {lhag na med pa/}
lhag na med pa
वि. अनुत्तमः म.व्यु.२५१४ (४७ख).
lhag gnas
• सं. अधिवासः — {byed por rab gnas kyis bsgrubs bsod nams rgyas pa yi/} /{me tog lhag par gnas pas mchog tu dga' bar gyur//} कर्तुः प्रतिष्ठार्जितपूर्णपुण्यपुष्पाधिवासेन भृशं ननन्दुः ।। अ.क.१९१ख/२१.८६; {skye ba gzhan gyi lhag gnas kyis/} /{yid ni sangs rgyas la dmigs shing //} जन्मान्तराधिवासेन बुद्धालम्बनमानसा ।। अ.क.७४ख/७.४२; अधिवासनम् — {sa sogs lhag gnas bshad par bya//} वक्ष्ये…भूम्यादिष्वधिवासनम् वि.प्र.१०१ख/३.२३; {sa lhag par gnas pa'i cho ga'o//} इति भूम्यधिवासनविधिः वि.प्र.११२ख/३.३५; अधिवासना — {thal mo sbyar nas de la ni/} /{ji srid 'tsho bar lhag gnas byas//} चक्रे कृताञ्जलिस्तस्य यावज्जीवाधिवासनाम् ।। अ.क.७१क/६०.२५; {gsal rgyal gyis ni bcom ldan gyi/} /{mchod ston lhag par gnas par byas//} प्रसेनजित् भगवतश्चक्रे भोज्याधिवासनाम् ।। अ.क.१५८क/१७.१२; अधिष्ठानम् — {mtshan mo phyed dam snga dro thun mtshams la sangs rgyas pa rnams kyi ye shes lhag par gnas par 'gyur ro//} अर्द्धरात्रे पूर्वसन्ध्यायां वा ज्ञानाधिष्ठानं भवति बौद्धानाम् वि.प्र.२७३क/२.९८; • वि. अधिरूढः — {rdo rje theg pa la lhag par gnas pa} वज्रयानाधिरूढः वि.प्र.८९ख/३.२.
lhag gnas bya
क्रि. अधिवासयेत् — {de nas rdo rje bum pa rnams lhag par gnas pa bya} ततो वज्रकलशानधिवासयेत् वि.प्र.११२ख/३.३५; {slob ma rnams brtags nas/} /{cho ga yis ni lhag gnas bya//} शिष्यान् परीक्षयेद् विधिना चाधिवासयेत् । स.दु.१२७ख/२३४.
lhag gnas byas
• क्रि. अधिवासनां चक्रे — {thal mo sbyar nas de la ni/} /{ji srid 'tsho bar lhag gnas byas//} चक्रे कृताञ्जलिस्तस्य यावज्जीवाधिवासनाम् ।। अ.क.७१क/६०.२५; • भू.का.कृ. अधिवासितः— {de dag 'gran pas rjes bsgrubs pa'i/} /{longs spyod kyis de lhag gnas byas//} भोगैः स्पर्धानुबन्धेन स ताभ्यामधिवासितः । अ.क.९४क/९.९०.
lhag gnas byas pa
= {lhag gnas byas/}
lhag pa
• वि. १. = {gong /} {shas che ba} अधिकः — {gang zhig dbang 'das thams cad nyid/} /{des ni lhag par shes byed nus//} सर्व एवाधिको ज्ञातं शक्यते योऽप्यतीन्द्रियः ।। त.स.१२६क/१०८८; {khyod ni dung gtsug las lhag bdag gi bu//} त्वं शङ्खचूडादधिकः सुतो मे अ.क.३०६ख/३८.१२१; अभ्यधिकः— {'ga' zhig bdag las lhag pa dang /} /{gzhan ni bdag las dman pa yi//} अस्मदभ्यधिकाः केचिदस्मत्प्रत्यवराः परे । अ.क.६९ख/६०.६; अधिकाधिकः — {'di nyid yon tan lhag pa thob par bya ba'i phyir zhugs pa ni lhag pa'i bsam pa zhes bya'o//} अयमेव च अधिकाधिकगुणाधिगमप्रवृत्तोऽध्याशय इत्युच्यते शि.स.१५७क/१५१; उद्दामः — {lhag par mdza' sdug ldan pas skal bzang nor bu byin pa blangs byas nas//} प्रेमोद्दामप्रणयसुभगं दत्तमासाद्य रत्नम् अ.क.६९ख/६.१८९; गाढः — । {de yis}… /{lhag par mdza' ba go byed cing /} /{thams cad bsrung bar bzod pa yi/} /{go cha 'di ni bdag la springs//} इदं मे प्रहितं तेन…सर्वरक्षाक्षमं वर्म गाढप्रेमनिवेदकम् ।। अ.क.३०७ख/४०.१२; अतिरिक्तः — {tshad de las lhag pa ni blang bar bya ba nyid ma yin no//} अतिरिक्तस्यातः प्रमाणादविज्ञप्यत्वम् वि.सू.२५क/३०; उत्तरः — {bskal pa gcig gam}… {bskal pa brgya stong ngam de las lhag par yang} एकं वा कल्पं…कल्पशतसहस्रं वा ततो वा उत्तरे अ.सा.४३२ख/२४४; ऊर्ध्वः — {tshad las lhag par byed dam byed du 'jug pa la'o//} प्रमाणादूर्ध्वं करणकारणे वि.सू.४७ख/६०; {dge tshul gcig las lhag pa nye bar gzhag par mi bya'o//} नैकत ऊर्ध्वं श्रमणोद्देशमुपस्थापयेत् वि.सू.४क/३; उपरिकः — {'di la sred pa shas che zhing sred pa lhag pa sgom pa'i ngang tshul yod pas na sred pa shas che ba'i bsam gtan pa'o//} तृष्णोत्तरं तृष्णोपरिकम्, ध्यातुं शीलमस्येति तृष्णोत्तरध्यायी अभि.स्फु.१०९ख/७९६; भूयः— {'di las gong na yang med do//} {'di las lhag pa yang med do//} नात उत्तरि नातो भूयः बो.भू.३९ख/५१; सविशेषः — {sa yi bdag po de ltar gyur na yang /} /{gzi mdangs gsal bas lhag par ya mtshan skyes//} तथागतस्यापि तु तस्य भूपतेर्मुखप्रसादात्सविशेषविस्मयः । जा.मा.४५ख/५३; रूढः — {lhag pa la ni bag yangs med de/} {bar chad kyi dbang gis ma 'ongs pa la nyes pa med do//} अप्रस्रब्धिरूढम् । अदोषोऽन्तरायवशेनागतौ वि.सू.२८क/३५; अधिकृतः — {sred pa lhag pa'i gang zag gi dbang du mdzad nas bstan to snyam du bsams pa yin no//} तृष्णाधिकृतं पुद्गलमधिकृत्य कृत इत्यभिप्रायः अभि.स्फु.१५९क/८८७; प्रचयिनी — {shing nyid ni lhag pa yin la/shing} {sha pa ni chad pa} वृक्षता प्रचयिनी शिंशपात्वं त्वपचयवत् प्र.अ.२७३ख/६३९ २. = {lhag ma} शेषः — {gro bzhin brtul zhugs drag ldan yang /} /{bag chags lhag pa'i 'du byed las/} /{nam zhig gnyen dang longs spyod kyi/} /{bde ba dran pa skyes par gyur//} तीव्रव्रतेऽपि श्रोणस्य कदाचित्समजायत । वासनाशेषसंस्काराद्बन्धुभोगसुखस्मृतिः ।। अ.क.२३९क/२७.४८; परिशिष्टः — {lhag pa dag ni sngar nyid du/} /{bstan phyir brjod par bya ba min//} परिशिष्टं तु प्रागेव प्रत्ययादीति नोच्यते । प्र.अ.१६१क/१७४ ३. ( {lhags pa} इत्यस्य स्थाने) शीर्णम् म.व्यु.७२३५ (१०३क); • सं. १. अधिकम् — {de dag gsum lhag pa'i bzhi brgya'i phung po la bsres pa} तन्मिश्रं त्र्यधिकचतुःशतवर्षम् वि.प्र.१७५क/१.२७; {bzhi lhag brgya} चतुरधिकशतम् वि.प्र.२४३ख/२.५४; अतिरेकः— {chos gos gsum las lhag pa'i gos gzhan mi 'chang ba yin} त्रयाणां चीवराणामतिरेकमुत्तरं न धारयति श्रा.भू.६४क/१५९; {lha'i dbang po brgya byin bas kyang lhag par gzi brjid rab tu 'bar bas} शक्रदेवेन्द्रातिरेकेण तेजसा ज्वालयन् ग.व्यू.१७१क/२५३ २. = {lhag pa nyid} आधिक्यम् — {de'i phyir sbyin pa po brtse ba dang ldan pas lhag par ldan pa'i sgo nas de dag thams cad zil gyis gnon to//} अतो दाता कृपालुस्तां सर्वमभिभवत्याधिक्ययोगात् सू.व्या.२०४ख/१०७; {gang du yi ge chad lhag dang /} /{lci yang ji ltar bzhin mi gnas//} वर्णानां न्यूनताधिक्ये गुरुलघ्वयथास्थितिः । का.आ.३४०क/३.१५६; तीव्रता — {des na khu ba mtshungs pa yin pa'i phyir gcig la 'dod chags lhag par mi 'gyur ro//} तेन समानमदभावात् एकस्यां तीव्रता रागस्य न स्यात् प्र.अ.११५क/१२३ ३. उत्सदः, नरकप्रदेशः — {de yi steng na dmyal ba bdun/} /{brgyad po kun las lhag bcu drug/} /{de dag gi ni ngos bzhi na//} तदूर्ध्वं सप्त नरकाः सर्वेऽष्टौ षोडशोत्सदाः ।।… तेषां चतुर्दिशम् अभि.को.९क/३.५८; • अव्य. अधि — {lhag pa'i tshul khrims} अधिशीलम् अभि.भा.२७क/९७२; {lhag pa'i lha} अधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७; {lhag pa'i bsam pa} अध्याशयः अ.सा.३३९क/१९१; अति — {lhag pa'i stobs kyis} अतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५; अभि — {lhag pa'i nga rgyal can du gyur pa rnams} अभिमानप्राप्ताः स.पु.१५ख/२५; • पा. (ती.द.) अधिकम्, निग्रहस्थानभेदः — {tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis}… {dam bca' la gnod pa dang}…{lhag pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams} द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः …अधिकम्…हेत्वाभासाश्च वा.टी.१०७क/७३; • ना. बुधः, ग्रहः; = {gza' lhag/}
lhag par
अतीव — {de bA rA Na sI na gnas pa'i skye bo'i tshogs kyis lhag par bkur sti byas} वाराणसीनिवासिनो जनकायस्यातीव सत्कृतः वि.व.३१६ख/१.१३०; अत्यर्थम् — {'jig rten thams cad kyis kyang lhag par bkur sti byas} सर्वलोकस्य चात्यर्थं सत्कृतः वि.व.१४५ख/१.३३; भूयस्या मात्रया — {de nas lha'i}।{dbang po brgya byin lhag par dga' bar gyur nas} ततः शक्रो देवेन्द्रो भूयस्या मात्रयाऽभिप्रसन्नः अ.श.९४ख/८५; सुष्ठुतरम् — {de lho phyogs kyi lam der 'gror mi ster ba dang lhag par yang der 'gro 'dod par gyur nas} स यतो दक्षिणायाः पद्धतेर्निवार्यते, ततः सुष्ठुतरमुत्कण्ठितो गन्तुम् अ.श.१००ख/९०; विशेषतः — {de'i phyir yang khyod lhag par yal bar dor du mi rung ngo //} अत एव तु त्वां विशेषतो नोपेक्षितुमर्हामि जा.मा.७७ख/८९; विशेषवत्तरम् — {chos kyi gtsug lag rnams la lhag par yang blo zhan par ma gyur} विशेषवत्तरं धर्मशास्त्रेष्ववहितमतिः जा.मा.१२८ख/१४९; प्रसभम्— {gang zhig lhag par gus pa rab rgyas pas/} /{bla ma'i zhabs kyi pad ma zung mi bsten//} सेवितं प्रसभभक्तिनिर्भरैः पादपुष्करयुगं गुरोर्न यैः । अ.क.२४२ख/९२.५.
lhag pa can
वि. अधिकः, ओ का — {de lta de lta bu las ni/} /{ci phyir lhag pa can srid min//} तादृशी तादृशादेव किं न सम्भाव्यतेऽधिका ।। त.स.१२५क/१०८१.
lhag pa nyid
आधिक्यम्— {snga mar dbye ba tsam zhig bstan/} /{'dir ni lhag pa nyid bstan to//} पूर्वस्मिन् भेदमात्रोक्तिरस्मिन्नाधिक्यदर्शनम् । का.आ.३२८ख/२.१८९; बाहुल्यम् — {zla ba'i 'od ni lhag pa nyid/} /{khyad 'phags ldan brjod de bzhin du//} चन्द्रातपस्य बाहुल्यमुक्तमुत्कर्षवत्तथा । का.आ.३२९क/२.२१३; अतिमात्रत्वम्— {chu dang zheng gnyis kar lhag pa nyid yin na bcad par bya'o//} दैर्घ्यविस्तारयोरतिमात्रत्वे छेदनम् वि.सू.२५ख/३१; द्र.— {gzhan du de rnam can min na/} /{ci ltar shes la gnas par 'gyur/} /{'di ltar phyi ma phyi ma yi/} /{shes pa rnam gcig lhag pa nyid//} अन्यथा ह्यतथारूपं कथं ज्ञानेऽधिरोहति । एकाकारोत्तरं ज्ञानं तथा ह्युत्तरमुत्तरम् ।। प्र.वा.१३३क/२.३८०.
lhag pa ma yin pa
वि. अनतिरिक्तम्— {ci ste lung las lhag pa ma yin par mdor bsdus nas rjod par byed pa yin na} ननु आगमानतिरिक्तं संक्षेपेणाभिधीयमानमपि बो.प.४४क/३.
lhag pa med pa
= {lhag med/}
lhag pa'i nga rgyal
• सं. अधिमानः — {lhag pa'i nga rgyal bskyed nas shes shing rtogs bzhin du bsngags par 'os pa'i gang zag rnams kyi bsngags pa 'chab pa} अधिमानं चोत्पाद्याजानन्नबुध्यमानो वर्णार्हाणां पुद्गलानां वर्णं प्रतिच्छादयति शि.स.८६क/८४; • पा. अतिमानः, मानभेदः — {nga rgyal bdun}… {nga rgyal dang lhag pa'i nga rgyal dang}… {log pa'i nga rgyal lo//} सप्त मानाः—मानः, अतिमानः…मिथ्यामानश्च अभि.भा.२३२क/७८२.
lhag pa'i nga rgyal can
वि. अधिमानिकः — {sems can mu rgod dge ba'i rtsa ba chung ba lhag pa'i nga rgyal can} शठकाः सत्त्वाः…परीत्तकुशलमूला अधिमानिकाः स.पु.१०१क /१६२; आभिमानिकः — {dge slong dang}… {lhag pa'i nga rgyal can} आभिमानिकानां भिक्षूणाम् स.पु.१६क/२६.
lhag pa'i nga rgyal can du gyur pa
वि. अभिमानप्राप्तः — {dge slong lhag pa'i nga rgyal can du gyur pa rnams g}.{yang sa chen por lhung bar 'gyur ro//} अभिमानप्राप्ताश्च भिक्षवो महाप्रपातं प्रपतिष्यन्ति स.पु.१५ख/२५.
lhag pa'i cho ga
अध्याचारः — {ji ltar na skul bar byed pa yin zhe na/} {'di lta ste/} {lhag pa'i tshul khrims la tshul khrims nyams pa dang /} {lhag pa'i cho ga la cho ga nyams pas} कथं चोदको भवति? यदुताधिशीले च शीलविपत्त्या, अध्याचारे आचारविपत्त्या श्रा.भू.५४क/१३१.
lhag pa'i stobs
अतिबलम् — {zhabs gnyis dag gis 'byung po'i mgon po ste yi dwags kyi mgon po gzhan gyis mi thub pa lhag pa'i stobs kyis mnan} पादाभ्यां भूतनाथमपराजितप्रेतनाथमाक्रमितमतिबलात् वि.प्र.७२ख/४.१३५.
lhag pa'i spyod pa
= {lhag spyod/}
lhag pa'i dbang phyug
अधीश्वरः — {rgyal po ma lus kun gyis ni/} /{phyag byas lhag pa'i dbang phyug go//} राजा तु प्रणताशेषसामन्तः स्यादधीश्वरः । अ.को.१८५क/२.८.२; अधिसामन्तानामुपरि ईष्टे अधीश्वरः । ईश ऐश्वर्ये अ.वि.२.८.२.
lhag pa'i tshul khrims
पा. अधिशीलम्, शिक्षाभेदः — {bslab pa gsum po lhag pa'i tshul khrims dang lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab la rtag tu slob pa'i ngang tshul can yin pa'i phyir} नित्यं शिक्षणशीलत्वाच्छिक्षात्रये—अधिशीलमधिचित्तमधिप्रज्ञं च अभि.भा.२७क/९७२; {rigs dang de bzhin mos pa dang /} /{rab tu dga' dang lhag khrims dang} गोत्रं तथाऽधिमुक्तिश्च प्रमुदितोऽधिशीलम् बो.भू.१६४क/२१७.
lhag pa'i tshul khrims kyi bslab pa
पा. अधिशीलं शिक्षा, शिक्षाभेदः — {de la lhag pa'i tshul khrims kyi bslab pa ni pha rol tu phyin pa dang po gsum ste/} {tshogs dang bcas pa dang 'khor dang bcas pa gzung ba'i phyir ro//} तत्राद्या अधिशीलं शिक्षा तिस्रः पारमिताः ससम्भारसपरिवारग्रहणात् सू.व्या.१९७क/९८.
lhag pa'i tshul khrims la gnas pa
पा. अधिशीलविहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {byang chub sems dpa'i gnas pa bcu gnyis}…{lhag pa'i tshul khrims la gnas pa dang} द्वादशबोधिसत्त्वविहाराः…अधिशीलविहारः बो.भू.१६४ख/२१७.
lhag pa'i zla ba
पा. अधिकमासः — {lhag pa'i zla ba dang bcas pa ste lo gang zhig zla ba bcu gsum gyi bdag nyid do//} अधिकमासेन सहितं यद्वर्षं त्रयोदशमासात्मकम् वि.प्र.७१क/४.१३१.
lhag pa'i shes
देवतज्ञानम् — {lhag pa'i shes la 'jug par dga' rnams dang /}…/{de dag tu yang de dag slob dpon 'gyur//} देवतज्ञानप्रवेशरतानां…तेष्वपि आचरिया हि भवन्ति ।। शि.स.१७८क/१७६.
lhag pa'i shes rab
पा. अधिप्रज्ञम्, शिक्षाभेदः — {bslab pa gsum po lhag pa'i tshul khrims dang lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab la rtag tu slob pa'i ngang tshul can yin pa'i phyir} नित्यं शिक्षणशीलत्वाच्छिक्षात्रये—अधिशीलमधिचित्तमधिप्रज्ञं च अभि.भा.२७क/९७२.
lhag pa'i shes rab kyi bslab pa
पा. अधिप्रज्ञं शिक्षा, शिक्षाभेदः — {rnam pa gnyis zhes bya ba ni/} {lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab kyi bslab pa'o/} /{de ni tha ma gnyis kyis bsdus te/} {bsam gtan dang shes rab dang go rims bzhin no//} द्विधेत्यधिचित्तमधिप्रज्ञं च शिक्षा । सा अन्तेन द्वयेन संगृहीता यथाक्रमं ध्यानेन प्रज्ञया च सू.व्या.१९७क/९८.
lhag pa'i shes rab la gnas pa
पा. अधिप्रज्ञविहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {byang chub sems dpa'i gnas pa bcu gnyis}…{lhag pa'i shes rab la gnas pa gsum po byang chub kyi phyogs dang ldan pa dang} द्वादशबोधिसत्त्वविहाराः… अधिप्रज्ञविहारास्त्रयः बोधिपक्ष्यप्रतिसंयुक्ताः बो.भू.१६४ख/२१७.
lhag pa'i sems
पा. अधिचित्तम्, शिक्षाभेदः — {bslab pa gsum po lhag pa'i tshul khrims dang lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab la rtag tu slob pa'i ngang tshul can yin pa'i phyir} नित्यं शिक्षणशीलत्वाच्छिक्षात्रये—अधिशीलमधिचित्तमधिप्रज्ञं च अभि.भा.२७क/९७२.
lhag pa'i sems kyi bslab pa
पा. अधिचित्तं शिक्षा, शिक्षाभेदः — {rnam pa gnyis zhes bya ba ni/} {lhag pa'i sems dang lhag pa'i shes rab kyi bslab pa'o/} /{de ni tha ma gnyis kyis bsdus te/} {bsam gtan dang shes rab dang go rims bzhin no//} द्विधेत्यधिचित्तमधिप्रज्ञं च शिक्षा । सा अन्तेन द्वयेन संगृहीता यथाक्रमं ध्यानेन प्रज्ञया च सू.व्या.१९७क/९८.
lhag pa'i sems la gnas pa
पा. अधिचित्तविहारः, बोधिसत्त्वविहारविशेषः — {byang chub sems dpa'i gnas pa bcu gnyis}…{lhag pa'i sems la gnas pa dang} द्वादशबोधिसत्त्वविहाराः… अधिचित्तविहारः बो.भू.१६४ख/२१७.
lhag pa'i sems las byung ba
वि. आधिचैतसिकः — {'dis lhag pa'i sems las byung ba mthong ba'i chos la bde bar gnas pa bzhi po thob pa gang dag yin pa} येऽनेन चत्वार आधिचैतसिका दृष्टधर्मसुखविहारा अधिगताः अभि.स्फु.२१८ख/९९७.
lhag pa'i bsam pa
• सं. अध्याशयः — {lhag pa'i bsam pa dang ldan pa} अध्याशयसहगतः सू.व्या.१४१क/१८; • पा. १. अध्याशयः, अग्र्याशयादयः — {de la sangs rgyas kyi chos rnams la mos pa dang so sor rtogs pa dang nges par 'byed pa dang dad pa sngon du 'gro ba dang chos rnam par 'byed pa sngon du 'gro ba gang yin pa de ni byang chub sems dpa' de'i lhag pa'i bsam pa zhes bya'o//}…{de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya} तत्र श्रद्धापूर्वको धर्मविचयपूर्वकश्च बुद्धधर्मेषु योऽधिमोक्षः प्रत्यवगमो निश्चयो बोधिसत्त्वस्य सोऽध्याशय इत्युच्यते । ते पुनः…समासतः पञ्चदश वेदितव्याः बो.भू.१६२ख/२१५ २. विनिर्मुक्ताशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}… {mchog gi bsam pa dang}… {lhag pa'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः… अग्र्याशयः… विनिर्मुक्ताशयः बो.भू.१६२ख/२१५; द्र.—
पा. अध्याशयमहत्त्वम्, महत्त्वभेदः — {chen po bdun po 'di dag ni gang dang ldan na byang chub sems dpa' rnams kyi theg pa la theg pa chen po zhes bya bar 'gyur ba ste}…{chos chen po}…{sems bskyed pa chen po}…{lhag pa'i bsam pa chen po} सप्तेमानि महत्त्वानि यैर्युक्तं बोधिसत्त्वानां यानं महायानमित्युच्यते… धर्ममहत्त्वम्… चित्तोत्पादमहत्त्वम्… अध्याशयमहत्त्वम् बो.भू.१५६क/२०१.
lhag pa'i bsam pa dag pa
वि. शुद्धाध्याशयिकः, बोधिसत्त्वस्य — {byang chub sems dpa' rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa bcu ste/} {gcig ni mos pa dang ldan pa/} /{lhag pa'i bsam pa dag pa gzhan//} बोधिसत्त्वविभागे दश श्लोकाः । आधिमोक्षिक एकश्च शुद्धाध्याशयिकोऽपरः । सू.व्या.२४७ख/१६५.
lhag pa'i bsam pa dag pa la spyod pa
पा. शुद्धाध्याशयचारी, अवस्थाविशेषप्राप्तपुद्गलः — {rgyun du zhugs pa} …{lhag pa'i bsam pa dag pa la spyod pa} स्रोतापन्नः…शुद्धाध्याशयचारी म.टी.२८३ख/१४४.
lhag pa'i bsam pa dag pa'i sbyor ba
पा. अध्याशयशुद्धिप्रयोगः, सम्यक्प्रयोगभेदः — {byang chub sems dpa'i yang dag pa'i sbyor ba thams cad ni/} {sbyor ba rnam pa lngas bsdus par rig par bya ste}…{rjes su bsrung ba'i sbyor ba dang}… {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sbyor ba dang /} {nges par 'gyur ba'i sbyor ba'o//} पञ्चभिः प्रयोगैर्बोधिसत्त्वस्य सर्वसम्यक्सम्प्रयोगसंग्रहो वेदितव्यः…अनुरक्षणाप्रयोगेण…अध्याशयशुद्धिप्रयोगेण, नियतपतितप्रयोगेण च बो.भू.१५१क/१९५.
lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa
पा. शुद्धाध्याशयभूमिः, बोधिसत्त्वभूमिः — {sa bdun yod par rig par bya ste/} {byang chub sems dpa'i sa drug dang}…{'dren ma gcig ste/} {rigs kyi sa dang mos pas spyod pa'i sa dang lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa dang}… {mthar thug par 'gro ba'i sa'o//} सप्त भूमयो वेदितव्याः—षट् बोधिसत्त्वभूमयः, एका व्यामिश्रा…। गोत्रभूमिः, अधिमुक्तिचर्याभूमिः, शुद्धाध्याशयभूमिः…निष्ठागमनभूमिश्च बो.भू.१८९ख/२५३.
lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa la gnas pa
वि. शुद्धाध्याशयभूमिस्थितः — {lhag pa'i bsam pa dag pa'i sa la gnas pa'i byang chub sems dpa' lhag pa'i bsam pa dag pa} शुद्धाध्याशयभूमिस्थितो बोधिसत्त्वः शुद्धाध्याशयः बो.भू.४६क/६०.
lhag pa'i bsam pa dang ldan pa
पा. अध्याशयसहगतः, चित्तोत्पादभेदः — {lhag pa'i bsam pa dang ldan pa ni me dang 'dra ste/} {shing gi bye brag dag gis me bzhin du gong nas gong du khyad par du 'gro ba'i phyir ro//} अध्याशयसहगतो वह्निसदृश इन्धनाकरविशेषेणेवाग्निस्तस्योत्तरोत्तरविशेषाधिगमनात् सू.व्या.१४१क/१८.
lhag pa'i bsam pa rnam par dag pa
पा. शुद्धाध्याशयिकः, चित्तोत्पादभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems bskyed pa ni rnam pa bzhi ste}… {mos pa las 'byung ba}… {lhag pa'i bsam pa rnam par dag pa}…{rnam par smin pa}…{sgrib pa med pa} चतुर्विधो बोधिसत्त्वानां चित्तोत्पादः—आधिमोक्षिकः…शुद्धाध्याशयिकः…वैपाकिकः…अनावरणिकः सू.व्या.१३९क/१५.
lhag pa'i bsam pa phun sum tshogs pa
वि. अध्याशयसम्पन्नः — {lhag pa'i bsam pa phun sum tshogs pa}…{byang chub sems dpa'} अध्याशयसम्पन्नान्…बोधिसत्त्वान् अ.सा.३३९क/१९१.
lhag pa'i bsam pa shin tu rgya chen po
विपुलाध्याशयः — {sems can}…{lhag pa'i bsam pa shin tu rgya chen po can} विपुलाध्याशयोपगतानां…सत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
lhag pa'i bsam pa shin tu rgya chen po can
वि. विपुलाध्याशयोपगतः — {sems can}…{lhag pa'i bsam pa shin tu rgya chen po can} विपुलाध्याशयोपगतानां… सत्त्वानाम् द.भू.१७४ख/८.
lhag pa'i bsam pa shin tu brtan pa
द्र. {lhag pa'i bsam pa'i stobs shin tu brtan pa/}
lhag pa'i bsam pa'i khams
पा. अध्याशयधातुः — {phyir zhing de'i bsam pa'i khams yongs su dag par 'gyur ro//} {lhag pa'i bsam pa'i khams dang rnam par mi 'bral lo//} तस्य भूयस्या मात्रया आशयधातुश्च विशुद्ध्यति, अध्याशयधातुश्च न विप्रवसति द.भू.२०८क/२५.
वि. सुप्रतिष्ठिताध्याशयबलः — {de ltar des byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba 'di thob pas}…{lhag pa'i bsam pa}({'i stobs} ){shin tu brtan pa yin} स एवमिमामचलां बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तः…सुप्रतिष्ठिताध्याशयबलश्च भवति द.भू.२४६क/४६.
lhag pa'i bsam pas spyod pa can
वि. अध्याशयचारी — {lhag pa'i bsam pas spyod pa can ni sa bcu rnams su 'jig rten las 'das pa thob pas bsam pa dag pa'i phyir ro//} अध्याशयचारी दशसु भूमिषु लोकोत्तरेणाधिगमेन विशुद्धाशयत्वात् अभि.स.भा.८९क/१२१.
lhag pa'i lha
अधिदेवः — {mnyam gnas ni shar gyi 'dab ma'i rtsa snar ma la lhag pa'i lha'o//} समानः पूर्वदलेऽधिदेवो रोहिणीनाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; अधिदेवता — {sku gsung thugs dang chags pa'i bdag/} /{rdo rje sems dpa' lhag pa'i lha//} कायवाक्चित्तरागात्मा वज्रसत्त्वोऽधिदेवता । वि.प्र.१३४क/१, पृ.३२; अधिदैवः, ओ वम् — {'dir dbye ba la dbus su lhag pa'i lha ya} इह मध्येऽधिदैवो विद्वेषे य वि.प्र.८६क/४.१८९; {'dir chu srin la sogs pa'i dus sbyor rnams kyi lhag pa'i lha ni kA khA gA g+hA ngA zhes pa la sogs pa'o//} इह मकरादिलग्नेष्वधिदैवाः का खा गा घा ङा इत्यादयः वि.प्र.८४ख/४.१८६; {de ltar dang por thabs ni drug po dag kyang de bzhin gshegs pa'i rigs kyi dbang gis dkyil 'khor gyi lhag pa'i lha ru 'gyur ro//} एवमादौ चोपायषट्कं भवति तथागतकुलवशाद् मण्डलस्याधिदैवम् वि.प्र.५०ख/४.५७.
lhag pa'i lha'i yi ge
पा. अधिदैवाक्षरम् — {da ni rtsa rnams kyi lhag pa'i lha'i yi ge brjod par bya ste} इदानीं नाडीनामधिदैवाक्षराण्युच्यन्ते वि.प्र.२५६क/२.६७.
lhag par gyur
= {lhag par gyur pa/}
lhag par gyur pa
• वि. अवशिष्टः — {gang zhig lhag par gyur pa de ni de la rtag par yod do zhes yang dag pa ji lta ba bzhin du shes so//} यत्पुनरत्रावशिष्टं भवति तत्सदिहास्तीति यथाभूतं प्रजानाति र.व्या.११४क/७६; • सं. पारिशेष्यम् — {des na lhag par gyur pas yon tan du gyur pa'i nam mkha'i rtags yin no//} अतः पारिशेष्याद् गुणो भूत्वाऽऽकाशस्य लिङ्गम् त.प.२७०क/२५६; द्र. {lhag mar gyur pa/}
lhag par bgrang ba
पा. अधिकगणना, गणनादोषः — {bgrang ba}…{de la skyon ni gsum yod}…{ma tshang bar bgrang ba'i skyon}…{lhag par bgrang ba'i skyon}…{'chol bar 'grang ba'i skyon} गणना…तस्यां तु त्रयो दोषाः—ऊनगणना…अधिकगणना…सङ्करः अभि.भा.११क/८९९.
lhag par 'gyur ba
आधिक्यसम्पत्तिः — {gal te de ltar 'dun pa sbyin pas tshogs pa na chos ma yin pa'i tshul shing lhag par 'gyur bar sems na brim par mi bya'o//} तथा चेदधर्मशलाकाधिक्यसम्पत्तिं मन्येत, न छन्दानुप्रदानेन सामग्र्ये चारयेत् वि.सू.९१क/१०९.
lhag par rgyug
वि. जवाधिकः — {bong mgyogs dang ni lhag par rgyug//} जवनस्तु जवाधिकः अ.को.१८८ख/२.८.४५.
lhag par sgro btags pa
• भू.का.कृ. अध्यारोपितः — {'chad pa po yi byed pa'i yul/} /{lhag par sgro btags pa yi phyir/} /{don gang blo la rab gsal ba/} /{de la sgra ni tshad ma nyid//} वक्तृव्यापारविषयो योऽर्थो बुद्धौ प्रकाशतेऽध्यारोपितः । प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य प्र.अ.१८ख/२१; • सं. अध्यारोपः — {tshad ma lhag par sgro btags pas/} /{tha snyad rjes su rtogs par byed//} प्रमाणमध्यारोपेण व्यवहारावबोधकृत् ।। प्र.अ.४क/५.
lhag par mngon par 'phel ba
अभिवृद्धिः — {byang chub sems dpa' de'i stobs dang mthu}…{lhag par mngon par 'phel bar snang ngo //} तस्य बोधिसत्त्वस्य बलस्थामाभिवृद्धिः प्रज्ञायते द.भू.२६४क/५७.
lhag par chags
= {lhag par chags pa/}
lhag par chags pa
• क्रि. अध्यावसति — {kun dga' bo de bzhin du gang dag de bzhin gshegs pa'i chos dkon mchog la lhag par chags pa} एवमेवानन्द ये तथागतस्य धर्मरत्नमध्यावसन्ति सु.प.३४ख/१३; • सं. अध्यवसायः — {dben pa de la brten pa dang zhen pa dang chags pa dang lhag par chags pa dang ldan} तत्र च विवेके निश्रितः आलीनोऽध्यवसितोऽध्यवसायमापन्नः अ.सा.३४६क/१९५; अध्यवसानम् — {de la gcig ni lhag par chags par byas pas sbrul du skyes so//} तत्रैकोऽध्यवसानं कृत्वा आशीविषेषूपपन्नः वि.व.२०१क/१.७५; • भू.का.कृ. अतीव सक्तः — {lha gzhon nu nor bzangs ni yid 'phrog ma la lhag par chags pa} देव सुधनः कुमारो मनोहरया अतीव सक्तः वि.व.२१०ख/१.८५; अध्यवसितः — {'thob pa dang bkur sti la lhag par chags pas} लाभसत्काराध्यवसितस्य त्रि.भा.१५९ख/६६.
lhag par chags pa dang ldan
वि. अध्यवसायमापन्नः — {dben pa de la brten pa dang zhen pa dang chags pa dang lhag par chags pa dang ldan} तत्र च विवेके निश्रितः आलीनोऽध्यवसितोऽध्यवसायमापन्नः अ.सा.३४६क/१९५.
lhag par chags pa'i sred pa
पा. अध्यवसानतृष्णा, तृष्णाभेदः — {sred pa rnam pa bcu gcig gi skabs kyi}…{bltas pa'i sred pa dang}… {lhag par chags pa'i sred pa dang}…{nye ba la sred pa ste} एकादशविधात्तृष्णाप्रकारात् … अपेक्षातृष्णा… अध्यवसानतृष्णा… सन्निकृष्टतृष्णा च अभि.स.भा.१४ख/१९.
lhag par chags par gyur pa
वि. अध्यवसानमापन्नः म.व्यु.२१९७ (४३ख).
lhag par mchi
भू.का.कृ. ( {lhag par mchis} इत्यस्य स्थाने) अधिगतः — {bdag ni de ring nyid nas rgyal ba rnams la skyabs su lhag par mchi ste byang chub kyi bar du'o//} अद्यैवाहं जिनानां शरणमधिगतो बोधिसीम्नः वि.प्र.१४४ख/३.८५.
lhag par 'jug pa
अध्याहारः— {lan gsum gyi bar du yang me la yongs su spyod par byed pa'am chur lhag par 'jug par byed} यावत् त्रिरप्यग्निं परिच(रति) उदकमध्याहारो भवति श्रा.भू.२१क/५०.
lhag par 'jug par byed pa
क्रि. अध्याहरति — {lan gsum gyi bar du yang chur lhag par 'jug par byed pa} यावत् त्रिरप्युदकमध्यावैह(हर?)ति श्रा.भू.२१क/५०.
lhag par brjod pa
अध्याहारः *अ.त.२८९क ।
lhag par rtog pa
मीमांसा — {sman pa mkhas pa}…{lhag par rtog pa dang ldan pa} वैद्यः पण्डितः…मीमांसया समन्वागतः सु.प.२५ख/५.
lhag par rtogs par 'gyur
क्रि. अधिगच्छति— {nyan thos rnams}…{'phags pa so so rang gis rig pa'i bde ba la gnas pa lhag par rtogs par 'gyur ro//} प्रत्यात्मार्यगतिलक्षणसुखविहारं… अधिगच्छन्ति श्रावकाः ल.अ.७८क/२६.
lhag par 'dod pa las gyur pa
पा. आधिकामिकम्, मोक्षभागीयभेदः — {thar pa'i cha dang mthun pa bzhi ste/} {skabs su gtogs pa dang mos pa las gyur pa dang lhag par 'dod pa las gyur pa dang thob pa las gyur pa'o//} चतुर्विधं मोक्षभागीयम्—आधिकारिकमाधिमोक्षिकमाधिकामिकमाभिगामिकं च अभि.स.भा.८६ख/११८.
lhag par gnas
= {lhag gnas/}
lhag par gnas pa
= {lhag gnas/}
lhag par gnas pa bya
= {lhag gnas bya/}
lhag par spyod pa
= {lhag spyod/}
lhag par bya ba
अधिकारः — {khyod ni sngon gyi rgyal ba la lhag par bya ba byas pa} यूयं पूर्वजिनकृताधिकाराः सु.प्र.१६ख/३७.
lhag par bya ba byas pa
वि. कृताधिकारः — {'jam dpal gzhon nur gyur pa 'di sngon gyi rgyal ba rnams la lhag par bya ba byas pa} अयं मञ्जुश्रीः कुमारभूतः पूर्वजिनकृताधिकारः स.पु.४ख/३.
lhag par byas
वि. कृताधिकारः — {sangs rgyas rnams la lhag par byas/} /{de la dge ba'i rtsa ba bskrun//} कृताधिकारा बुद्धेषु तेषूप्तशुभमूलकाः । अभि.अ.७क/४.६; द्र. {lhag par bya ba byas pa/}
lhag par byas pa
= {lhag par byas/}
lhag par byed
= {lhag par byed pa/}
lhag par byed ldan
पा. अधिकृतिः, छन्दोभेदः मि.को.९३ख ।
lhag par byed pa
अधिकारः — {tshe dang ldan pa kun dga' bo nga rgyal zhes bya ba de ni lhag par byed pa sgro 'dogs pa'i tshig bla dwags so//} अधिमान इत्यायुष्मन्नानन्द अधिकारसमारोपस्यैतदधिवचनम् सु.प.३३क/१२; ब.मा.१६८ख ।
lhag par dben pa
विवेकः — {yo byad bsnyungs pa ni yo byad rnams las lhag par dben pa'o//} संलेखः परिष्कारैर्विवेकः म.टी.२२४ख/५७.
lhag par 'bad pa
अध्यवसायः मि.को.१२३क ।
lhag par 'byung ba
वि. अधिभूतः — {'byung ba chen por rnam brtags pa/} /{'byung dang 'byung min la sogs shes/} /{'byung ba min dang 'byung ba dang /} /{lhag par 'byung ba de la brjod//} महाभूतविकल्पस्तु भूतो (ऽ)भूताधिकः स्मृतः । अधिभूतं तथाऽभूतैरधिभूतः स उच्यते ।। म.मू.१८८क/१२१.
lhag par mos pa
पा. अधिमुक्तिः — {dag rgyu lhag par mos pa la/} /{sogs pa'i chos ni rnam bzhi nyid//} अधिमुक्त्यादयो धर्माश्चत्वारः शुद्धिहेतवः ।। र.वि.८९क/२७; विमोक्षः — {'on kyang sbrul nyid du lhag par mos pa'i yul yin no//} अपि तु सर्पतया विमोक्षविषयः प्र.अ.१२८क/१३७.
lhag par dmigs pa
अध्यालम्बनम् — {stobs dang mi 'jigs pa dang sangs rgyas kyi chos la lhag par dmigs pa'i rjes su song ba} बलवैशारद्यबुद्धधर्माध्यालम्बनानुगतः द.भू.२६१ख/५५.
lhag par dmigs par bya
कृ. अध्यालम्बितव्यः — {khyad par du 'phags pa'i chos rnams las ches khyad par du 'phags pa'i chos rnams la lhag par dmigs par bya'o//} विशिष्टेभ्यो हि धर्मेभ्यो विशिष्टतमा धर्मा अध्यालम्बितव्याः अ.सा.३०क/१७.
lhag par smod pa
अधिक्षेपः — {lhag par smod cing smod pas gzhan gyi brtan pa nyams byas} अधिक्षेपात् क्षेपक्षपितपरधैर्यैः अ.क.१६६क/१९.२८.
lhag par 'tshe ba med pa
वि. अध्यविहिंसकः — ( {yongs su rdzogs pa ni} ){dge ba bcu'i las kyi lam yongs su rdzogs pa'i phyir 'tshe ba med pa ni lhag par 'tshe ba med pa} परिपूर्णो ह्यविहिंसकोऽध्यविहिंसको दशकुशलकर्मपथपरिपूरितः सू.व्या.१५१क/३४.
lhag par 'dzeg pa
भू.का.कृ. ( {lhag par 'dzegs pa} इत्यस्य स्थाने) अधिरूढः — {rgyu skar bdag po de ni mkha' la lhag par 'dzeg pa ma yin nam//} स नूनं ताराणां गगनमधिरूढः परिवृढः अ.क.१०९ख/१०.१०८.
lhag par 'dzegs
क्रि. अधिरोहति — {de dag 'gran las tshar gcod dang /} /{de dag mtshungs las lhag par mdzes} ({'dzegs} पा.भे.)// तेन सार्धं विगृह्णाति तुलां तेनाधिरोहति । का.आ.३२४क/२.६३.
lhag par zhen
= {lhag par zhen pa/}
lhag par zhen pa
• क्रि. अध्यवस्यति — {de dag myong ba dang mngon par dga' ba dang lhag par zhen pa dang} तां…आस्वादयति, अभिनन्दति, अध्यवस्यति शि.स.१२५ख/१२१; • सं. अध्यवसायः — {bdag gis de ltar bstan to/} /{bdag gis de ltar rtogs so zhes gnyi ga yang lhag par zhen pa'i phyir ro//} एवं मया प्रतिपादितम्, एवं मया प्रतिपन्नमिति द्वयोरप्यध्यवसायात् प्र.अ.१३ख/१५; अध्यवसानम् — {'dod pa la lhag par zhen pa la rnam par smad pa} कामाध्यवसानं विगर्हन्ति श्रा.भू.४०क/१०२; • भू.का.कृ. अध्यवसितः — {rnyed pa dang bkur sti la lhag par zhen te/} {bdag la bstod pa dang gzhan la smod pa byang chub sems dpa'i phas pham pa'i gnas lta bu'i chos} लाभसत्काराध्यवसितस्यात्मोत्कर्षणा परपंसना बोधिसत्त्वस्य पाराजायिकस्थानीयो धर्मः बो.भू.८५क/१०८; • वि. अध्यवसायी— {'dis dngos po'i rang gi ngo bo ma rtogs su zin kyang rnam par rtog pa'i gzugs brnyan de lta bu kho na la der lhag par zhen pas mgu bar 'gyur} अयमप्रतिपद्यमानोऽपि भावस्वभावं तथाभूत एव विकल्पप्रतिबिम्बे तदध्यवसायी सन्तुष्यति प्र.वृ.२८२क/२४.
lhag par zhen pa med pa
अनध्यवसानम् — {lta ba de ni}…{lhag par zhen pa med par 'gyur ro//} इयं दृष्टिः…अनध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९ख/२५६.
lhag par zhen par gyur pa
भू.का.कृ. अध्यवसितः — {rang gi lta ba la lhag par zhen par gyur pa de'i dgra bor gyur pa gzhan gyi lta ba la zhe sdang 'jug go//} स्वदृष्ट्यध्यवसितस्य तत्प्रत्यनीकभूतायां परदृष्टौ द्वेषः प्रवर्तते अभि.भा.२४५ख/८२९.
lhag par zhen par 'gyur
क्रि. अध्यवसानाय संवर्तते — {lta ba de ni}…{lhag par zhen par 'gyur ro//} इयं दृष्टिः…अध्यवसानाय संवर्तते अ.श.२७९क/२५६.
lhag par zhen par byas pa
• भू.का.कृ. अध्यस्तः — {de'i rang bzhin der lhag par zhen par byas pa'i phyir ro zhe na//} तस्य रूपं तत्राध्यस्तमिति चेत् प्र.अ.१७८ख/१९३; • सं. अध्यासः — {gang lhag par zhen par byas pa de nyid la 'jug par 'gyur gyi/} {phyi rol gyi don la ni ma yin no//} यत्र चाध्यासः तत्रैव प्रवर्तनं न बाह्येऽर्थे भवेत् प्र.अ.१७८ख/१९३.
lhag par za ba
आभक्षणम् — {lhag par za ba rnams dang 'du zhing za bar 'dod pa rnams dang bya ba'i grogs 'dod pa'i sems can rnams la} आभक्षणसम्भक्षणार्थिकानां कृत्यसहायार्थिकानां च सत्त्वानाम् बो.भू.१४१ख/१८१.
lhag po
निरिक्तम् — {lhag por bya ba mi 'byung ngo //} न…निरिक्तकरणस्योत्थानम् वि.सू.३५ख/४४; द्र. {lhag por ma gtogs pa/}
lhag por bya ba
निरिक्तकरणम् — {mtshams kyi phyi rol dang mi 'thob pa'i phyogs dang mdun ma yin pa na 'dug pa las lhag por bya ba mi 'byung ngo //} न बहिःसीमानभिसम्भावनीयप्रदेशानग्रतस्थे निरिक्तकरणस्योत्थानम् वि.सू.३५ख/४४.
lhag por byas pa
वि. कृतनिरिक्तम् — {lhag por byas pa gzhan gyis bza' bar bya'o//} भुञ्जीतान्यस्य कृतनिरिक्तम् वि.सू.३५ख/४५.
lhag por ma gtogs pa
वि. अतिरिक्तम् — {lhag por ma gtogs pa rang gi don gyi sngags pa yang ngo //} स्वार्थातिरिक्तमन्त्रोक्तिः वि.सू.८३क/१००.
lhag spyod
• सं. अध्याचारः — {lhag pa'i spyod pa dang 'dul ba dang so sor thar pa la yang de bzhin no//} एवमध्याचारविनयप्रातिमोक्षम् वि.सू.३ख/३; {kha na ma tho ba dang bcas pa'i sbyin pa la sogs pa'i dge ba la lhag par spyod pa} सावद्यस्य च दानादिकस्य कुशलस्याध्याचारः बो.भू.१५१ख/१९६; अध्याचरणम् — {pham par 'gyur ba lhag par spyod pas dge slong nyams pa la yang ngo //} पाराजयिकाध्याचरणस्य भिक्षोर्ध्वस्तस्यापि वि.सू.२१ख/२६; • ना. रुद्रकः, आचार्यः — {dge slong dag yang de'i tshe rangs byed kyi bu lhag spyod rgyal po'i khab kyi grong khyer chen por gnas bcas nas} तेन खलु पुनर्भिक्षवः समयेन रुद्रको नाम रामपुत्रो राजगृहं नाम महानगरमुपनिसृत्य विहरति स्म ल.वि.११९ख/१८०.
lhag spyod kyi bu
ना. उद्रायणः, श्रावकः म.व्यु.१०६० (२३ख).
lhag byas
भू.का.कृ. शेषितः, शेषः कृतः — {lhag byas na/} /{mngon du gyur pa'i sgo nas kyang /} /{dmyal bcas sgra mi snyan ma gtogs//} शेषिते । सम्मुखीभावतश्चापि हित्वा सनरकान् कुरून् ।। अभि.को.१३क/४.८४; {lhag mar byas pas na lhag byas te} शेषः कृतः शेषितः अभि.भा.२११क/७१०.
lhag ma
• वि. शिष्टः — {lhag ma ni thos pas bsgrags pas kyang ngo //} श्रुतश्रावणेनापि शिष्टस्य वि.सू.५८क/७२; अवशिष्टः — {mngon par shes pa lhag ma gsum gyis go rims bzhin du}…{gdams ngag stsol bar mdzad do//} अववादं ददात्यवशिष्टाभिस्तिसृभिरभिज्ञाभिर्यथाक्रमम् सू.व्या.२५७ख/१७७; परिशिष्टः, ओ टा— {de bzhin sa ni lhag ma la/} /{mthun pa yi ni chos spyod do//} अनुधर्मं चरत्येवं परिशिष्टासु भूमिषु ।। सू.अ.१८७क/८४; शेषः — {mtshan nyid yongs su tshol ba la tshigs su bcad pa brgyad de/} {gcig gis ni bstan to//} {lhag ma rnams kyis ni bshad do//} लक्षणपर्येष्टौ श्लोका अष्टौ । एकेनोद्देशः शेषैर्निर्देशः सू.व्या.१७२क/६४; परिशेषः, ओ षा — {lhag ma rnams kyang ci tshul ci nus su yang dag par mi bsgrub pa ma yin no//} न च परिशेषासु न समुदागच्छति यथाबलं यथाभजमानम् द.भू.१८२ख/१३; शेषितः — {lhag ma ni/} /{sa rnams kun na} शेषितम् । सर्वभूमिषु अभि.को.२२ख/७.३०; उच्छिष्टः, ओ टा — {mi bdag brgya lhag}…/{bdag la gzhan du mi 'gror sems//} नृपवंशशतोच्छिष्टां मन्यते मामनन्यगाम् । अ.क.२४८क/२९.१६; उत्सृष्टः — {bdag gi lhag ma nyid kyis ni/} /{rab tu bsos pa 'bangs phrug 'di//} दाससूनुर्मयैवायमुत्सृष्टेन विवर्धितः । अ.क.२१६क/८८.२६; • सं. १. अवशेषः — {mkha' dus chu des rab tu phye ba'i lhag ma'i phyogs gang yin pa de dag thub pa lag pas bsgyur bar 'gyur ro//} तेन खर्त्वम्भोधिना प्रभक्ता ये अवशेषपक्षास्ते मुनिकरगुणिता भवन्ति वि.प्र.१८३ख/१.३९; उपधिः — {'dir nyan thos dang rang sangs rgyas rnams ni lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa la gnas pa'i phyir} इह श्रावक(प्रत्येक)बुद्धानां सोपधिनिर्वाणे स्थितत्वात् वि.प्र.१३९ख/१, पृ.३८; अतिरेकः — । {lhung bzed lhag ma zhag gcig las 'das par 'chang ba la'o//} अतिरेकपात्रस्यैकाहा(? ह्नः) ऊर्ध्वं धारणे वि.सू.५१ख/६५ २. पारिशेष्यम् — {lhag ma ni mi rtag pa'i rnam pa kho nar ro//} पारिशेष्यादनित्याकारेणैव अभि. स्फु.३०२ख/११६६ ३. उच्छिष्टम् मि.को.४१क; • ना. १. शेषः, नागराजः — {klu yi rgyal po lhag ma rang /} /{sa gzhi brtol nas yang dag 'thon/} /{slong rnams 'dod pa rab tu byin//} भित्त्वा भूमिं समुद्गतः । नागराजः स्वयं शेषः प्रादादर्थिसमीहितम् ।। अ.क.३२५क/४१.१३ २. उत्तरः, नागराजः म.व्यु.३२६१ ( {ltag ma} म.व्यु.५६ख).
lhag ma kun las rnam grol
वि. सर्वोपधिविनिर्मुक्तः — {de nas yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas kyi mtshams kyi thugs kyi dbang gis ye shes kyi spyan gyis gzigs te} ।{lhag ma kun las rnal grol zhing zhes so//} ततो ज्ञानचक्षुषा पश्यति सम्यक्संबोधावधिचित्तवशात् सर्वोपधिविनिर्मुक्त इति वि.प्र.८७क/४.२३२.
lhag ma can
• वि. उच्छिष्टः — {snod de dag kyang lhag ma can du bgyis so//} तानि च भाण्डान्युच्छिष्टीकृतानि का.व्यू.२१५क/२७५; • ना. शेषः, नागराजः — {ri gling rgya mtshor bcas pa yi/} /{sa gzhi mtha' dag 'dzin mod kyang /} /{lag 'gro rnams kyi rjer gyur phyir/} /{lhag ma can ni khyod bas dman//} वहन्नपि महीं कृत्स्नां सशैलद्वीपसागराम् । भर्तृभावाद्भुजङ्गानां शेषस्त्वत्तो निकृष्यते ।। का.आ.३२८क/२.१८५.
lhag ma can du bgyis
भू.का.कृ. उच्छिष्टीकृतम् — {snod de dag kyang lhag ma can du bgyis so//} तानि च भाण्डान्युच्छिष्टीकृतानि का.व्यू.२१५क/२७५.
lhag ma mnyam pa nyid
शेषसमता — {snam phran snel zhi nyid dang lhag ma mnyam pa nyid dang}… {mtha' bskor ba nyid dag gis so//} भक्तिचित्रताशेषसम(ता)… परिमण्डितत्वैः वि.सू.६७क/८४.
lhag ma dang bcas pa
वि. सावशेषः — {de bzhin du 'di las kyang ma rig pa la sogs pa rnams yongs su rdzogs pa kho nar bstan pa yin gyi lhag ma dang bcas par ni ma yin no//} एवमिहाप्यविद्यादीनां परिपूर्ण एव निर्देशः, न सावशेषः अभि.भा.१२८ख/४५०; सोपधिः — {'dir nyan thos dang rang sangs rgyas rnams ni lhag ma dang bcas pa'i mya ngan las 'das pa la gnas pa'i phyir} इह श्रावक(प्रत्येक)बुद्धानां सोपधिनिर्वाणे स्थितत्वात् वि.प्र.१३९ख/१, पृ.३८; द्र. {phung po lhag ma dang bcas pa/}
lhag ma ma lus pa
वि. निरवशेषः — {lhag ma ma lus pa'i me tog dang 'bras bu rnams yin no//} निरवशेषाणि पुष्पाणि फलानि चैव बो.प.५९ख/२२; न शेषितः, ओ ता — {ji ltar bdag gi rgyud la de/} /{bag chags lhag ma'ang ma lus pa/} /{de ltar rnam pa thams cad du/} /{nyes pa khyod kyis rab tu bcom//} तथा सर्वाभिसारेण दोषेषु प्रहृतं त्वया । यथैषामात्मसन्ताने वासनाऽपि न शेषिता ।। श.बु.१११क/३१.
lhag ma med
= {lhag med/}
lhag ma med pa
= {lhag med/}
lhag ma med par byas
भू.का.कृ. निःशेषितः — {dran pa'i sa gzhi bag med gnas ni lhag ma med par byas//} निःशेषितस्मृतिभुवः प्रमदाश्रयस्य अ.क.२५१क/९३.२७.
lhag ma za bar 'dod ma
ना. उच्छिष्टभक्तेच्छा, इच्छादेवी — {bya rog gdong ma las skyes pa lhag ma za bar 'dod ma dang}…{ste/} {'dod ma sum cu rtsa bdun rnams ni gsung gi dkyil 'khor la rang gi rigs kyi dbye bas rang rang gi phyogs rnams su'o//} उच्छिष्टभक्तेच्छा काकास्याजन्या…इति । सप्तत्रिंशदिच्छा वाङ्मण्डले स्वकुलभेदेन स्वस्वदिक्षु वि.प्र.४५क/४.४६.
lhag ma la mkhas pa
पा. परिशिष्टकौशल्यम्, पारमार्थिकचित्तोत्पादभेदः — {don dam pa pa'i sems bskyed pa de nyid la don dam pa rnam pa drug tu rig par bya ste/} {skye ba dang rgya che ba dang spro ba dang bsam pa dag pa dang lhag ma la mkhas pa dang nges par 'byung ba'o//}…{lhag ma la mkhas pa ni/} {sa gzhan dag la mkhas pa'o//} तस्मिन्नेव च पारमार्थिकचित्तोत्पादे षडर्था वेदितव्याः । जन्म औदार्यमुत्साह आशयशुद्धिः परिशिष्टकौशल्यं निर्याणं च… परिशिष्टकौशल्यमन्यासु भूमिषु कौशल्यम् सू.व्या.१४०ख/१७.
lhag ma las skyes pa
= {lhag las skyes/}
lhag ma lus pa
वि. सावशेषः — {'dod chags kyi lhag ma lus pas mig lci bar gyur} सावशेषमदगुरुनयनः जा.मा.१६७क/१९३.
lhag mar gyur pa
• वि. उच्छिष्टम् — {zas dang skom lhag mar gyur pa} उच्छिष्टं वा पानभोजनम् बो.भू.६५ख/८४; • सं. पारिशेष्यम् — {lhag mar gyur pas dngos po med pa nyid kyis go bar bya ba yin pas} पारिशेष्यादभावेनैव गम्यत इति त.प.२७४क/१०१६; द्र. {lhag par gyur pa/}
lhag mar 'gyur ba
पारिशेष्यम् — {lhag mar 'gyur ba gzugs la sogs pa de dag nyid yin par 'gyur na} पारिशेष्याद् रूपादय एव ते प्र.अ.८३क/९१.
lhag mar byas pa
= {lhag byas/}
lhag med
वि. निःशेषः — {gos dmar kun du thams cad dang /} /{lhag med de bzhin ma lus pa//} रक्तं वासोऽखिलं सर्वं निःशेषं निखिलं तथा । त.स.२३क/२४७; {sangs rgyas thams cad ma lus pa lhag ma med pa dang mtha' dag la mchod cing rim gro bya ba'i phyir} अशेषनिःशेषानवशेषसर्वबुद्धपूजोपस्थापनाय द.भू.१७७क/९.
lhag yod min
अनाधिक्यम् — {ma sha la sogs lhag yod min/} /{dma' med de ni nyer mtshon te//} माषकादेरनाधिक्यमनतिः सोपलक्षणम् । प्र.वा.१४६ख/४.१६२.
lhag rol
• वि. शिष्टः — {sha'i lhag rol cung zad yod pa dag la ni rnam par 'thor bar mos par byed do//} किञ्चिच्छिष्टमांसेषु विक्षिप्तकमित्यधिमुच्यते श्रा.भू.१३६क/३७२; • सं. शेषः — {de la lhung bzed kyi lhag rol sbyin no//} पात्रशेषस्यास्मै दाने वि.सू.९३क/१११.
lhag las skyes
वि. शेषजः — {rnam smin kun 'gro de gnyis dang /} /{skal mnyam ma gtogs lhag las skyes//} विपाकं सर्वगं हित्वा तौ सभागं च शेषजाः ।। अभि.को.६क/२.६०; {lhag skyes mthong dang bsgom gnyis kyis//} शेषजाः । दृग्भावनाभ्याम् अभि.को.१६क/५.६.
lhags
= {lhags pa/} {lhags te/} {o nas} आगत्य — {lha'i bu}… {de bzhin du lha'i ris gzhan dag nas kyang lhags nas} एवमन्येभ्योऽपि देवनिकायेभ्यो देवपुत्रा आगत्य अ.सा.१४१क/८०; अभ्यागत्य — {rgyal po'i khab nas gang po'i nye du rnams lhags te/} {gang po'i mdun du sangs rgyas dang chos dang dge 'dun gyi bsngags pa brjod do//} राजगृहात्पूर्णस्य ज्ञातयोऽभ्यागत्य पूर्णस्य पुरस्ताबुद्बुद्धस्य वर्णं भाषयितुं प्रवृत्ता धर्मस्य सङ्घस्य च अ.श.२ख/१.
lhags gyur
भू.का.कृ. समागतः — {'byung po gang dag 'dir ni lhags gyur cing /} /{sa'am 'on te bar snang 'khod pa dag//} यानीह भूतानि समागतानि स्थितानि भूम्यामथवाऽन्तरीक्षे । वि.व.११२क/२.९३; अभिगतः — {mya ngan gdungs 'phongs khyed su zhig/} /{khyed cag gang nas 'dir lhags gyur//} शोकक्लमार्ताः के यूयमिह चाभिगताः कुतः ।। जा.मा.१८०ख/२१०.
lhags gyur pa
= {lhags gyur/}
lhags pa
• क्रि. (अवि.; अक.) १. [1] = {bslebs pa} उपसंक्रामति स्म — {de bzhin gshegs pa ga la ba der lhags so//} येन तथागतस्तेनोपसंक्रामन्ति स्म ल.वि.१७७क/२६९ [2] शीर्यते स्म — {ba spu rul ba thams cad lus las lhags so//} पूतिरोमाणि कायाच्छीर्यन्ते स्म ल.वि.१२६क/१८६ २. विशीर्यते— {so yang lhags} दन्तानि विशीर्यन्ते का.व्यू.२१६ख/२७६; • भू.का.कृ. १. आगतः — {slong ba po lhags shing lhags pa rnams}…{khyim de dag tu gtong bar byed do//} तेषु कुलेषु आगतागतान् याचनकानुपसंहरति बो.भू.६८क/८८; अभिगतः — {de nyin re bzhin slong ba lhags pa rnams la}…{nor gtong} स प्रत्यहमभिगतमर्थिजनम्…अर्थविसर्गैः जा.मा.४६ख/५५; समभिगतः — {drang srong de dag}…{byang chub sems dpa'i shing lo'i spyil por go rims bzhin du lhags pa} ऋषयस्ते यथोचितं बोधिसत्त्वस्य पर्णशालां समभिगताः जा.मा.१०१क/११६; अभ्युपेतः — {khyed cag gang nas lhags pa'i yul de yi/} /{mi} देशे जनः… यतोऽभ्युपेताः जा.मा.३८ख/४५; उपसंक्रान्तः — {'ongs shing lhags pa yin no//} आगत इति, उपसंक्रान्त इति अ.सा.८०ख/४५; उपसृतः — {nu zho 'dod phyir lhags pa la} स्तन्यतर्षादुपसृतान् जा.मा.४ख/३; अभियातः — {bud med rnams/} /{bdag gi gnas su rang dga' lhags pa la} स्त्रियोऽभियाता यदि ते ममाश्रमं यदृच्छया जा.मा.१७०क/१९६; उपनतः — {dus su lhags pa'i glo bur ba rnams mgron gyis la} कालोपनतमतिथिजनं प्रतिपूज्य जा.मा.२६ख/३१ २. विशीर्णः — {gru bo che de dum bu dum bur lhags} तद्यानपात्रं खण्डखण्डं विशीर्णम् का.व्यू.२२२ख/२८५; विकीर्णः — {phan tshun bdas pas rdul rnams lhags pa yis//} परस्पराश्लेषविकीर्णरेणुभिः जा.मा.२७ख/३२; शातितः — {'bar ba'i ral gri mdung thung gis bsnun sha yi dum bu brgyar lhags shing //} ज्वलदसिशक्तिघातशतशातितमांसदलः बो.अ.२२क/७.४५; विच्युतः— {shing tin du'i 'bras bu smin nas lhags pa} परिपाकवशाद्विच्युतानि… तिन्दुकीफलानि जा.मा.१४०क/१६२; पतितः — {de skad ces brjod pa'i mod la me tog de dag ni sa la lhags so//} एवं प्रव्याहृतमात्रे तानि पुष्पाणि भूमौ पतितानि अ.श.२७क/२३; • सं. १. आगमनम् — {ngang pa de dag der lhags pa rgyal po la gdas par gsol pa} तेषां हंसानां तत्रागमनं राज्ञे प्रत्यवेदयन्त जा.मा.१२०क/१३८ २. शटनम् — {me 'byung ba'am khrag 'dzag pa'am yal ga 'gul ba'am lo ma lhags pa la sogs pa} अग्निमोक्षरुधिरस्यन्दनशाखाकम्पनपत्रशटनादिः वि.सू.३०क/३८.
lhags par gyur pa
= {lhags gyur/}
lhags par shog shig
क्रि. शीर्यताम्— {des bya gar rnams la 'dab gshog rnams lhags par shog shig ces dmod pa bor ro//} तेन पक्षिणां शापो दत्तः शीर्यन्तामेषां पक्षाः वि.व.१७१क/१.५९.
lhang nge
क्रि. विरोचते — {sdug bsngal thams cad dang nyon mongs pa thams cad rab tu zhi bar byas te/} {lhag ge lham me lhang nger gnas par gyur to//} सर्वदुःखानि संक्लेशांश्च प्रशमयित्वा तिष्ठन्ति भासन्ते तपन्ति विरोचन्ते स्म ग.व्यू.२१०ख/२९२; अभिविरोचते — {blo rnam par dag pa khyod ni gdugs dang po shar ba ltar lhang nge ba'o//} अभिविरोचसे त्वं विशुद्धबुद्ध(द्धि भो.पा.) सूर्य इव प्रोदयमानः ।। ल.वि.१६१क/२४२.
lhang nge ba
= {lhang nge /}
lhang nger 'gyur ba
क्रि. विरोचते — {de yang dge sbyong gi yon tan gyi rgyan sna tshogs de dag gis brgyan na mdzes shing lham me/} {lhan ne/} {lhang nger 'gyur ba} स विविधैः श्रमणालङ्कारैर्गुणैरलंकृतो भासते, तपति, विरोचते श्रा.भू.६६ख/१६६.
lhang nger bzhugs pa
वि. विरोचमानः — {nyi ma stong bas lhag pa'i 'od kyis 'khor gyi dkyil 'khor thams cad zil du brlag par mdzad nas shin tu lhang nger bzhugs pa mthong} सूर्यसहस्रातिरेकया प्रभया सर्वपर्षन्मण्डलं जिह्मीकुर्वन्तमतीव विरोचमानं दृष्ट्वा रा.प.२२८क/१२०.
lhang tsher
१. अभ्रकम्, धातुविशेषः — {lhang tsher gyis bar du chod pa bzhin no//} {gang gi tshe bsgom par bya ba'i don mthong ba} अभ्रकव्यवहितमिव यदा भाव्यमानं वस्तु पश्यति न्या.टी.४४क/६८; अभ्रम्— {smyig tshal gyi gzeb dar dkar ram lhang tsher srab mos g}.{yogs pa ni de zhes bya'o//} पञ्जरं वंशविदलिकानां शुक्लवस्त्रस्य वेष्टितमभ्रपटलेन वा तदाख्यम् वि.सू.३९क/४९; अमलम् मि.को.६०ख २. स्वानः — {sgra dang}…/{lhang tsher nges sgrogs nges smra dang /} /{ding 'ur dang ni shu sgra sgrogs//} शब्दे… स्वाननिर्घोषनिर्ह्रादनादनिस्वाननिस्वनाः ।। अ.को.१४२क/१.७.१; स्वनतीति स्वनः । स्वानश्च । स्वन शब्दे अ.वि.१.७.१.
lhad
द्र.— {tshig gi lhad} वाक्योपन्यासः मि.को.६३क ।
lhad lhod
वि. शिथिलः — {sos ha cang lhad lhod du bzung ste yang de mi khyer gyi} नाप्यतिशिथिलेन दन्तग्रहणेन तमपहरति अभि.स्फु.३२२क/१२११.
lhan skyes
= {lhan cig skyes pa/}
lhan skyes bde ba'i go 'phang
सहजसुखपदम् — {de dag rnams kyi ye shes sku/} /{de yi lhan skyes bde ba'i go 'phang 'gyur med gcig 'di de dag de nyid gang gis dran} तयोर्ज्ञानकायः । एकोऽसावक्षरं तत्सहजसुखपदं तौ तदेव स्मरेद् यः वि.प्र.११३क/१, पृ.१०.
पा. सहजसुखम्, अक्षरसुखम् — {shes rab pad+mar zhes pa gsang ba'i pad+mar sems kyi thig le gnas par gyur pa dag la lhan cig skyes pa'i} ({bde ba'i} ){dbang gis zhes pa mi 'gyur ba'i bde ba'i dbang gis} प्रज्ञाब्जे गुह्यकमले चित्तबिन्दौ स्थिते सति सहजसुखवशादित्यक्षरसुखवशात् वि.प्र.६४क/४.११२; सहजानन्दः — {lhan cig skyes pa'i bde ba skyed pa} सहजानन्दजनकम् वि.प्र.६९ख/४.१२५.
lhan cig skyes pa'i bde ba skyed pa
वि. सहजानन्दजनकम् — {lhan cig skyes pa'i bde ba skyed pa gang yin pa de ni rnal 'byor pa rnams kyi chang btung bar gsungs so//} तत् सहजानन्दजनकं मद्यपानं योगिनामुक्तम् वि.प्र.६९ख/४.१२५.
वि. सहजरूपी — {kye yi rdo rje zhes bya ba/} /{lhan cig skyes pa'i gzugs can nyid/} /{de la lha mo des zhus pa//} पृच्छते तत्र सा देवी हेवज्रं सहजरूपिणम् ।। हे.त.२६क/८६.
lhan cig skyes pa'i gzugs can ma
वि.स्त्री. सहजरूपिणी — {lhan cig skyes pa'i gzugs can ma/} /{de rnyed nas ni dngos grub 'gyur//} तां च प्राप्य भवेत् सिद्धिः सहजानन्द(सहज भो.पा.)रूपिणी ।। हे.त.२७क/९०.
पा. सहज आशयः, अध्याशयभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste}…{mchog gi bsam pa dang}…{lhan cig skyes pa'i bsam pa dang} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः…अग्र्याशयः…सहजश्चाशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
lhan cig skyes ma
सहजा, योगिनीविशेषः — {rtag tu sha dang chang la dga'/} /{'jigs dang ngo tsha 'joms byed gang /} /{mkha' 'gro ma'i rigs yang dag 'byung /} /{lhan cig skyes ma zhes byar bshad//} मद्यमांसप्रिया नित्यं लज्जाभयनाशनी च या । डाकिनीकुलसम्भूता सहजा इति कथ्यते ।। स.उ.२७५ख/९.१२.
lhan cig skyes shing tha mi dad pa
सहजाविनिर्भागता — {de ni nyon mongs pa rnams ring du song ba yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//}…{lhan cig skyes shing tha mi dad pa dang} स क्लेशानां दूरानुगततां च यथाभूतं प्रजानाति…सहजाविनिर्भागतां च द.भू.२५२क/४९.
lhan cig gi dngos po
सहभावः — {yon tan las rnams lhan cig gi/} /{dngos po brjod pa lhan cig brjod//} सहोक्तिः सहभावस्य कथनं गुणकर्मणाम् । का.आ.३३४क/२.३४८; सह्यम् — {lhan cig gi dngos pos gleng ba nyid du yang ngo //} {gleng ba po nyid kyang de bzhin no//} कल्पते सह्येन चोद्यत्वम् । तथा चोदकत्वम् वि.सू.९१ख/१०९.
lhan cig 'gyur
सहभावः — {khyab min lhan cig 'gyur gang yin/} /{de las rjes dpog skye min te//} सहभावस्तयोर्व्याप्त्या न तस्मादनुमोदयः । प्र.अ.२१ख/२४.
lhan cig 'grogs pa
= {lhan cig tu 'grogs/}
lhan cig 'grogs pa'i 'brel pa
सहचरसम्बन्धः म.व्यु.४५७९ (७१ख); मि.को.१०१क ।
lhan cig rgyu ba
= {lhan cig tu rgyu ba/}
lhan cig brjod
पा. सहोक्तिः, अलङ्कारभेदः — {lhan cig brjod dang yongs brjes shis/} /{rab spel de nas dgongs pa can/} /{'di dag tshig rnams dag gi ni/} /{rgyan du sngon gyi mkhas pas bstan//} सहोक्तिः परिवृत्त्याशीः संसृष्टिरथ भाविकम् । इति वाचामलङ्कारा दर्शिताः पूर्वसूरिभिः ।। का.आ.३२२क/२.७.
lhan cig nyal ba
सह शय्या — {lhan cig nyal ba la'o//} {rig pa'i skyes pa med pa'i bud med dang lhan cig lam du 'gro ba la'o//} सह शय्यायाम् । अध्वन्यविज्ञपुरुषया सार्द्धमूढौ वि.सू.१९ख/२२.
lhan cig nyid
साहित्यम् — {lhan cig nyid na nus dpog cing /} /{rjes dpag las kyang der 'dod pas//} साहित्येऽनुमितिः शक्तेरनुमानाच्च तन्मतम् । प्र.अ.८३क/९१.
lhan cig tu
अव्य. सह — {sgra tsam gyis ni legs byas can/} /{yongs su smin pa skyed pa na/} /{mtha' ma'i sgra dang lhan cig tu/} /{sgra ni blo la snang bar 'gyur//} नादेनाहितबीजायामन्त्येन ध्वनिना सह । आवृत्तपरिपाकायां बुद्धौ शब्दोऽवभासते ।। त.स.९९क/८७६; सार्धम् — {tshe dang ldan pa gnas brtan rgan po dang lhan cig tu}…{gtam rnam pa sna tshogs kyis 'dres nas phyogs gcig tu 'dug go//} आयुष्मता स्थविरेण स्थविरनाम्ना भिक्षुणा सार्धं…विविधां कथां व्यतिसार्य एकान्ते निषण्णः अ.श.२५७क/२३६; साहित्येन — {lhan cig tu ni skyes pa yang /} /{de dag rang bzhin du ni snang //} साहित्येनापि जातास्ते स्वरूपेणैव भासिनः । त.स.७२क/६७२.
lhan cig tu gyur
वि. सहितः — {de'i tshe ni so so nus pa med pa gnyis lhan cig tu gyur kyang de dang 'dra ba nyid yin pa'i phyir rigs 'dzin par nus par mi 'gyur ro//} तदा द्वयमसमर्थं पृथक् सहितमपि तादृशमेवेति न जातिग्रहणे सामर्थ्यमासादयेत् प्र.अ.९क/१०.
lhan cig tu 'grogs
वि. सहितः — {de lta na dbang po lnga po 'di dag ni lhan cig tu 'grogs shing rjes su 'brel pa ste/} {sangs rgyas kyi chos thams cad yongs su rdzogs par byed do//} एवमिमानि पञ्चेन्द्रियाणि सहितान्यनुप्रबद्धानि सर्वबुद्धधर्मान् परिपूरयन्ति शि.स.१७१क/१६८; सहचरः — {lhan cig 'grogs pa'i 'brel pa} सहचरसम्बन्धः म.व्यु.४५७९ (७१ख)
lhan cig tu rgyu ba
• वि. सहचारी — {tshig ni 'dod chags la sogs pa'i 'bras bu ma yin yang lhan cig tu rgyu ba yin no//} मा भूद्रागादिकार्यं वचनं सहचारि तु भवति न्या.टी.७८ख/२०९; • सं. सहचारित्वम् — । {don gzhan rgyu ma yin pa log pas lhan cig tu rgyu ba mthong ba tsam gyi sgo nas gzhan tshig la sogs pa ldog pa ni ma yin te} अर्थान्तरस्य चाकारणस्य निवृत्तौ सहचारित्वदर्शनमात्रेण नान्यस्य वचनादेर्निवृत्तिः न्या.टी.७८ख/२०९; सहचरितत्वम् — {lag pa la sogs pa'i rnam par 'gyur ba dang lhan cig rgyu ba'i phyir de ltar tha snyad byed do//} हस्तादिविकारसहचरितत्वात्तथा व्यपदेशः प्र.अ.८०ख/८८.
lhan cig tu gnas pa
= {lhan cig gnas pa/}
lhan cig tu byed pa
= {lhan cig byed pa/}
lhan cig tu 'byung ba
= {lhan cig 'byung ba/}
lhan cig tu mi gnas pa
= {lhan cig mi gnas pa/}
lhan cig 'dug pa
वि. सहितः — {de dag lhan cig 'dug pa'i phyir ro zhes bya ba ni lhan cig 'dug pa'i phyir ro//} तत्सहितत्वात् सदा(हा भो.पा.)वस्थितत्वात् अभि.स्फु.१२७क/८२८; सहावस्थितः — {lhan cig 'dug pa'i phyir ro//} सदा(सहा भो.पा.)वस्थितत्वात् अभि.स्फु.१२७क/८२८.
lhan cig gnas
= {lhan cig gnas pa/}
lhan cig gnas pa
• सं. सहस्थितिः — {sems med nyid phyir gzhan las min/} /{rgyu gcig phyir na lhan cig gnas//} अचेतनत्वान्नान्यस्माद्धेत्वभेदात् सहस्थितिः । प्र.अ.५६क/६४; सहावस्थितिः {ci ste de lta de la 'gal ba med na bum pa dang snam bu gnyis bzhin du de gnyis kyang lhan cig tu gnas par snang bar 'gyur ba zhig na} यदि नास्त्येव विरोधो घटपटयोरिव स्यादपि तयोः सहावस्थितिदर्शनम् न्या.टी.७८क/२०८; सहवासः — {lhan cig gnas pas gnyen dang 'dra bar gyur//} ज्ञातेयजाता सहवासयोगात् जा.मा.१६१क/१८५; सङ्गमः — {gnam stong lhan cig byed dang mthong /} /{nyi ma zla ba lhan cig gnas//} अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसङ्गमः । अ.को.१३६ख/१.४.९; सहस्थानम् — {de rgyu lhan cig byed pa las/} /{skye ba'i 'bras bu lhan cig gnas/} /{me dang zangs ma'i zhu nyid bzhin//} तद्धेतोः कार्यजन्मनः । सहकारात्सहस्थानमग्निताम्रद्रवत्ववत् ।। प्र.अ.६९ख/७८; सहावस्थानम् — {ci ste rtag pa yin na de'i tshe dngos po 'jig pa dang lhan cig gnas par 'gyur te} अथ नित्यः? तदा भावस्य विनाशेन सहावस्थानं प्राप्नोति त.प.२२९क/१७३; {de bas na 'gal ba gnyis ni skad cig gcig la yang lhan cig tu gnas par bya ba} ({spang bar bya'o//}) ततो विरुद्धयोरेकस्मिन्नपि क्षणे सहावस्थानं परिहर्तव्यम् न्या.टी. ७६क/१९९; • वि. सार्धविहारी — {'di ni nga yi gnas su bskos pa ste/} /{'di ni nga yi lhan cig gnas pa yin//} लयनं ममैतदुद्दिष्टं सार्धविहारिणोऽपि च ममेदम् । रा.प.२४१क/१३९; सार्धं विहारी — {lhan cig gnas pa dang nye gnas rnams kyis kyang mthun par smras pa} सार्धं विहार्यन्तेवासिकैश्चानुसंवर्णितम् वि.व.१५०ख/१.३९.
lhan cig gnas pa nges pa
= {lhan cig gnas par nges pa/}
lhan cig gnas pa mi mthun pa
पा. सहावस्थानविरोधः, विरोधहेतुभेदः — {mi mthun pa'i rgyu ni mdor bsdu na rnam pa drug ste/}…{lhan cig gnas pa mi mthun pa ni 'di lta ste/} {snang ba dang mun pa gnyis dang /} {'dod chags dang zhe sdang gnyis dang /} {bde ba dang sdug bsngal gnyis lta bu yin no//} विरोधः समासतः षड्विधः… सहावस्थानविरोधः; तद्यथा आलोकतमसो रागद्वेषयोः सुखदुःखयोः बो.भू.५३क/६९.
lhan cig gnas pa min
वि. असहस्थितः — {du ma'i ngo bo sna tshogs te/} /{gcig nyid lhan cig gnas pa min//} अनेकरूपं वैचित्र्यमेकत्वेनासहस्थितम् ।। त.स.६४क/६०३.
lhan cig gnas par nges pa
पा. सहस्थितिनियमः — {gang dag lhan cig gnas par nges pa de dag ni} ({nye bar len pa dang} ){nye bar blang bar bya bar 'gyur ba dag yin te/} {mar me dang 'od dag bzhin no//} {lus dang yid kyi rnam par shes pa dag kyang lhan cig gnas par nges pa yod pa yin no zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} ययोः सहस्थितिनियमस्तावुपादानोपादेयभूतौ, यथा — प्रदीपप्रभे । अस्ति च सहस्थितिनियमः शरीरमनोविज्ञानयोरिति स्वभावहेतुः त.प.९६ख/६४५.
lhan cig pa
• वि. सहायः — {'on te nam mkha'i phyogs khyab pa'i rdul phra rab rnams nyid ma mthong ba lhan cig pas rtsom par byed do zhe na} अथाकाशदेशव्यापितः परमाणवोऽदृष्टसहायाः सञ्चीयन्ते प्र.अ.३६ख/४२; सहितः — {dbang phyug dang gtso bo zhes bya ba gnyi ga lhan cig pa 'di yang skye ba can te/} {skye ba dang ldan pa'i byed pa ste/} {skyed par byed pa zhes bya bar ma grub pa'o//} सहितमपि नेदमीश्वरप्रधानाख्यमुभयं जन्मिनाम् उत्पत्तिमताम्, कर्तृ जनकम् इति सिद्धम् त.प.१७९क/७४; • सं. = {lhan cig pa nyid} सहकारित्वम् — {des na mthong ba dang sngon gyi rnam par shes pa dag ni ci ltar lhan cig pa yin zhe na} ततो दर्शनपूर्वविज्ञानयोः कथं सहकारित्वम् प्र.अ.६७ख/७६; साहित्यम् — {lhan cig pa zhes bya ba ni lhan cig byed pa nyid do//} साहित्यं नाम सहकारित्वम् त.प.१७९क/७४.
lhan cig pa nyid
साहित्यम् — {lhan cig pa nyid yin yang gzhan gyi ngo bos byed pa po ni ma yin la} नहि स साहित्येऽपि पररूपेण कर्ता स्यात् हे.बि.२४४ख/६०.
वि. सहगतः — {nyon mongs pa can gnyid dang lhan cig par gyur pa las gzhan pa'i nyon mongs pa can gang yin pa} मिद्धसहगताद्धि क्लिष्टाद्यदन्यत् क्लिष्टम् अभि.स्फु.२४७क/१०५०.
lhan cig spyod
= {lhan cig spyod pa/}
lhan cig spyod pa
• वि. सहचरः — {mig dang reg pa dag gis bdag nyid ji lta ba bzhin du yul tha dad pa dmigs pa de dang lhan cig spyod pa'i spyi'i yul can gzhan tha mi dad pa dran pa'i shes pa skye'o//} चक्षुःस्पर्शनाभ्यां यथास्वं भिन्नं विषयमुपलभ्यान्यदेव तत्सहचरं समुदायविषयं स्मार्त्तमभेदज्ञानमुत्पद्यते त.प.१७०ख/५९; सहचारी — {lhan cig spyod pa yis zhes bya ba ni rjes su 'brel bar spyod pa ste/} {phan tshun bar chad med pas so//} सहचारिणेत्यनुसंबद्धचारिणा अन्योन्यनैरन्तर्येण सू.व्या.१८७क/८३; सहचारिणी — {chos rjes 'gro 'di khyod kyi lhan cig spyod/} /{'di yi bdag po khyod} धर्मानुगा ते सहचारिणीयं पत्नी त्वमस्याः पतिः अ.क.१२५क/६५.७६; • सं. १. सचिवः — {blon po dang /} /{gzhan ni las dang lhan cig spyod//} अमात्योऽन्ये कर्मसचिवाः अ.को.१८५ख/२.८.४; कर्म सचन्ति कर्मसचिवाः अ.वि.२.८.४ २. साहचर्यम् — {dper na 'di na du ba yod pas zhes du ba smos pas me yang smras pa yin te}…{lhan cig spyod pa'i phyir ro+o//} यथा ‘धूमोऽत्र’ इति धूमवचनेनाग्निरप्युक्तो भवति; साहचर्यात् अभि.स्फु.२८५ख/११२९; {phal cher gzugs kyi dbye ba dang /}…/{kha cig lhan cig spyod las kyang /} /{pho mo ma ning shes par bya//} प्रायशो रूपभेदेन साहचर्याच्च कुत्रचित् । स्त्रीपुंनपुंसकं ज्ञेयम् अ.को.१२७क/१.१.३.
lhan cig spyod pa'i ngang tshul can
वि. सहचरिष्णुः — {de dag ni sems dang lhan cig spyod pa'i ngang tshul can yang ma yin} न चैत्ताः(ताः पा.भे.) सहचरिष्णवः अभि.भा.८७ख/२८९.
lhan cig byung
समप्रवृत्तिः — {sngar lung ma bstan lhan cig byung /} /{spyod yul ma yin grub pa dang //} आदावव्याकरणात्समप्रवृत्तेरगोचरात्सिद्धेः । सू.अ.१३०ख/३.
lhan cig byed
= {lhan cig byed pa/}
lhan cig byed pa
• वि. सहकारी — {lhan cig byed pas phan 'dogs phyir/} /{'di yi de dag rim 'byung na//} क्रमाद् भवन्ति तान्यस्य सहकार्युपकार्यतः । प्र.वा.१३४ख/२.४२२; सहकारिणी — {rtag phyir gso byed min pa la/} /{de ni lhan cig byed ma yin//} नित्यत्वादचिकित्स्यस्य नैव सा सहकारिणी ।। त.स.५क/७१; • सं. १. सहकारः — {lhan cig byed pa'i don yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun du phan pa byed pa}…{don gcig la byed pa} द्विविधश्च सहकारार्थः—परस्परोपकारः… एकार्थक्रिया त.प.१८४ख/८३०; सहक्रिया— {lhan cig byed pa ni thams cad du bogs 'byin pa skyed pa 'ba' zhig kyang ma yin no//} न वै सर्वत्रातिशयोत्पादनं सहक्रिया हे.बि.२४३ख/५८; सहकरणम् — {de nyid kyi phyir lhan cig tu byed pa'i yang rigs pa ma yin te/} {rten med pa'i phyir ro//} अत एव सहकरणमप्ययुक्तम्; आ(अना भो.पा.)श्रितत्वात् त.प.२२२ख/९१४ २. अमावस्या — {gnam stong lhan cig byed dang mthong /} /{nyi ma zla ba lhan cig gnas/} /{zla mthong zla ba gzhon nu 'o/} /{zla ba nyams dang cha nyams so//} अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसङ्गमः । सा दृष्टेन्दुः सिनीवाली सा नष्टेन्दुकला कुहूः ।। अ.को.१३६ख/१.४.९; चन्द्रार्कौ अमा सह वसतः अत्रेति अमावास्या, अमावस्या च अ.वि.१.४.९.। {lhan cig byed pa rnam pa gnyis} द्विविधः सहकारी — १. {phan tshun phan pa byed pa} परस्परोपकारी, २. {bya ba gcig la byed pa} एककार्यकारी न्या.टी.४२ख/५८.
lhan cig byed pa can
वि. सहकारिणी — {'on te ji ltar pha dang ma dag 'du byed pa bsgrub pa'i 'don pa po la sogs pa'i lhan cig byed pa can de'i ngo bo nyid du 'gyur ba de bzhin du bu yang yin no zhe na} अथ यथा पितुर्मातुर्वा संस्काराधायिपाठकादिसहकारिणी तत्स्वभावता तथाऽपत्यस्यापि स्यात् प्र.अ.७८ख/८६.
lhan cig byed pa nyid
सहकारित्वम् — {lhan cig pa zhes bya ba ni lhan cig byed pa nyid do//} साहित्यं नाम सहकारित्वम् त.प.१७९क/७४.
lhan cig byed pa'i rkyen
पा. सहकारिप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः — {snal ma bsdoms par bya ba nye bar len pa'i rgyur gyur pa tha ga la sogs pa'i lhan cig byed pa'i rkyen las} पिण्डीकृतेभ्यस्तन्तुभ्य उपादानकारणभूतेभ्यः कुविन्दादिसहकारिप्रत्ययसन्निधानात् वा.टी.८२ख/३९.
lhan cig byed pa'i rgyu
पा. १. सहकारिहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu bcu po dag gang zhe na/} {rjes su tha snyad 'dogs pa'i rgyu dang}…{lhan cig byed pa'i rgyu dang}…{mi mthun pa med pa'i rgyu'o//} दश हेतवः कतमे । अनुव्यवहारहेतुः…सहकारिहेतुः…अविरोधहेतुश्च बो.भू.५२ख/६९ २. सहकारिकारणम्, कारणभेदः — {de'i phyir lhan cig byed pa'i rgyu khyad par can las don khyad par can nyid skye ba can yin gyi} तस्मात् सहकारिकारणविशेषाद्विशिष्ट एव पदार्थ उत्पद्यते प्र.अ.७२क/८०.
भू.का.कृ. सहकारिकृतः — {de ltar lhan cig byed byas pas/} /{gang tshe la lar khyad med na//} सहकारिकृतश्चैवं यदा नातिशयः क्वचित् । त.स.१७ख/१९२.
lhan cig 'byung
= {lhan cig 'byung ba/}
lhan cig 'byung rgyu
= {lhan cig 'byung ba'i rgyu/}
lhan cig 'byung ba
• वि. सहभावी — {rtog bcas yid kyi rnam shes dang /} /{lhan cig 'byung bar shes byas te/} /{de phyir dbang po'i shes pa 'di/} /{rtog pa med par gsal ba yin//} विकल्पकमतो ज्ञानसहभाव्यनुभूयते । तस्मादिन्द्रियविज्ञानमकल्पनमिदं स्फुटम् ।। त.स.४६क/४५८; सहकालभावी — {skye ba'i gnas skabs 'di na ci bdag nyid kyis tshad ma zhes nges sam/} {'on te lhan cig tu 'byung ba'i shes pa gzhan gyis sam} उत्पत्त्यवस्थायां किमात्मनैव प्रमाणमिति निश्चीयते? आहोस्विद् विज्ञानान्तरेण सहकालभाविना त.प.२५१ख/९७७; सहचारिणी — {phra rgyas gzhan dang lhan cig mi 'byung ba zhes bya ba'i tha tshig go//} नान्यानुशयसहचारिणीत्यर्थः अभि.स्फु.१०३ख/७८६; सहभूतः — {rten nam lhan cig 'byung ba dag yin par 'gyur zhes bya ba ni rten du gyur pa dang lhan cig 'byung bar 'gyur ro zhes bya ba'i tha tshig} आश्रयसहभूताः प्राप्नुवन्तीति । आश्रयभूताः, सहभूताश्च प्राप्नुवन्तीत्यर्थः अभि.स्फु.३१५क/११९४; • सं. १. सहभावः — {lhan cig 'byung ba'i don zhes bya ba ni lhan cig 'byung ba'i don bud shing dang lhan cig 'byung ba nyid du bzung nas zhes bya ba'i don to//} सहभावोऽर्थो वेति सहोत्पादार्थः, इन्धनं सहभूत्वेनागृह्येत्यर्थः अभि.स्फु.३१५क/११९४; सहोत्पादः — {lhan cig 'byung ba'i don zhes bya ba ni lhan cig 'byung ba'i don} सहभावोऽर्थो वेति सहोत्पादार्थः अभि.स्फु.३१५क/११९४ २. सहभाविता — {de'i tshe nges par lhan cig 'byung bar 'gyur ro//} तदा सहभाविता नियमेन स्यात् त.प.२५१ख/२१९; • पा. सहभूः, हेतुभेदः — {byed rgyu lhan cig 'byung ba dang /}…/{rgyu ni rnam pa drug tu 'dod//} कारणं सहभूश्च…षड्विधो हेतुरिष्यते ।। अभि.को.५ख/२.४९.
lhan cig 'byung ba nyid
सहभूत्वम्— {lhan cig 'byung ba'i don zhes bya ba ni lhan cig 'byung ba'i don bud shing dang lhan cig 'byung ba nyid du bzung nas zhes bya ba'i don to//} सहभावोऽर्थो वेति सहोत्पादार्थः, इन्धनं सहभूत्वेनागृह्येत्यर्थः अभि.स्फु.३१५क/११९४.
lhan cig 'byung ba'i rgyu
पा. सहभूहेतुः, हेतुभेदः — {rgyu ni drug po 'di dag ste/} {byed pa'i rgyu dang lhan cig 'byung ba'i rgyu dang}…{rnam par smin pa'i rgyu'o//} षडिमे हेतवः—कारणहेतुः, सहभूहेतुः… विपाकहेतुः अभि.भा.८६क/२८०; {lhan cig 'byung rgyu bzhin de yang /} /{rigs pas 'thad min} सहभूहेतुवत्तच्च न युक्त्या युज्यते त.स.२०ख/२१८.
lhan cig 'byung ba'i don
सहभावार्थः — {gal te rgyur byas pa'i don rten gyi don nam lhan cig 'byung ba'i don yin no zhe na} यद्याश्रयार्थः उपादायार्थः सहभावार्थो वा अभि.भा.८३क/११९४.
lhan cig mi gnas
= {lhan cig mi gnas pa/}
lhan cig mi gnas pa
• वि. सहानवस्थायी — {gang yang lhan cig mi gnas pa de dag ni yul gcig tu gnas par 'gal ba yin no//} ये तु सहानवस्थायिनः, तेषामेकदेशावस्थानं विरुद्धम् त.प.३२६क/११२१; • सं. सहानवस्थानम् — {lhan cig mi gnas pa'i mtshan nyid dam phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid ni yod pa ma yin te} न सहानवस्थानलक्षणः परस्परपरिहारलक्षणो वा प्र.अ.५५क/६३; {'gal ba 'di lhan cig tu mi gnas pa yang yin te} सहानवस्थानविरोधश्चायम् न्या.टी.७६क/१९९; असहस्थानम्— {de nyid kyang /} /{cis 'grub lhan cig mi gnas phyir/} /{zhe na} असावपि ।। सिद्धः केन असहस्थानादिति चेत् प्र.वा.१२१ख/२.८८; • पा. सहानवस्थानता, विरोधभेदः— {dngos po rnams kyi 'gal ba ni gnyis te phan tshun spangs te/} {gnas pa'i mtshan nyid dang lhan cig mi gnas pa'o//} द्विविध एव हि भावानां विरोधः—परस्परपरिहारस्थितलक्षणता, सहानवस्थानता च त.प.३२६क/११२१.
lhan cig mi gnas pa'i 'gal ba
पा. सहानवस्थानविरोधः, अन्यतरो विरोधः — {phan tshun spangs pa ni dngos po dang dngos po med pa mtha' dag la yin la/} {lhan cig tu mi gnas pa'i 'gal ba ni dngos po nyid 'ba' zhig la yin no//} सकले वस्तुन्यवस्तुनि च परस्परपरिहारविरोधः । वस्तुन्येव कतिपये सहानवस्थानविरोधः न्या.टी.७८क/२०७.
lhan cig mi gnas pa'i mtshan nyid
पा. सहानवस्थानलक्षणः, विरोधभेदः — {dngos po rnams kyi 'gal ba ni rnam pa gnyis kho na}… {phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dam}…{lhan cig mi gnas pa'i mtshan nyid do//} द्विविध एव भावानां विरोधः…परस्परपरिहारस्थितलक्षणो वा… सहानवस्थानलक्षणो वा त.प.३०३क/१०६५.
lhan cig myong ba'i nges pa
पा. सहसंवित्तिनियमः, सहोपलम्भनियमः — {phyi rol la ni brten nas su/} /{tshul gnyis brjod yin de yang ni/} /{lhan cig myong ba'i nges pas 'grub//} बाह्यं त्वाश्रित्य वर्ण्यते । द्वैरूप्यं सहसंवित्तिनियमात् तच्च सिध्यति ।। प्र.वा.१३३ख/२.३९८; = {lhan cig dmigs pa nges pa/}
lhan cig dmigs pa nges pa
पा. सहोपलम्भनियमः — {ji skad du bshad pa'i lhan cig dmigs pa nges pa ni gtan tshigs so//} यथोक्तः सहोपलम्भनियमो हेतुः । त.प.१२०ख/६९१; = {lhan cig myong ba'i nges pa/}
lhan cig yod pa
सहभावः — {lhan cig yod par 'gyur zhe na/} /{med pa rtag nyid gang las yin//} सहभावप्रसङ्गश्चेदसतो नित्यता कुतः । प्र.वा.१०५क/३.२७६.
आसेवकः, ओ कम् (?) — {de la gal te 'byor na lhan thabs su glan no//} आसेवकानामत्र दानं सम्भवश्चेत् वि.सू.६७क/८४.
lhan du
अव्य. साकम् मि.को.६८क; = {lhan cig/}
lhan ne
क्रि. तपति — {de yang dge sbyong gi yon tan gyi rgyan sna tshogs de dag gis brgyan na mdzes shing lham me/} {lhan ne/} {lhang nger 'gyur ba} स विविधैः श्रमणालङ्कारैर्गुणैरलंकृतो भासते, तपति, विरोचते श्रा.भू.६६ख/१६६.
lhan pa
पट्टकः — {mi}…{lhan pa rnams kyis dkris pa zhig shugs ring po ring po 'byin cing khar ba la brten nas 'theng zhing 'gro bar chas pa mthong ngo //} पुरुषं पश्यति…पट्टकोपनिबद्धैः दीर्घदीर्घैः प्रश्वसन्तं दण्डमवष्टभ्य खञ्जमानगतिं सम्प्रस्थितम् वि.व.१५४ख/१.४२; थिग्गलिका — {lhan rings dang tham phran dang lhan pa chu srin gyi so lta bu dag bzang ngo //} साधु पट्टिकाकीलिकाथिग्गलिकामकरदन्तिकाभिः वि.सू.७ख/८; बन्धनम् — {lhan pa bzhi man chad nas de dag rung zhing yongs su spyad bzod pa'o//} आचतुर्बन्धनं तदर्हा । क्षमस्य परिभोगे वि.सू.२७क/३४.
lhan pa can
द्र.— {'thud ma can dang lhan rings can dang lhan pa can dang chag can dang gzungs can ma yin pa'o//} असम्बन्धानिमपट्टिकगण्डूषकपट्टिकपरिषण्डन वि.सू.६५ख/८२.
lhan pa ring po
= {lhan rings/}
lhan rings
दण्डकः — {ral ba la lhan rings so//} दण्डकस्य स्फोटे वि.सू.९६ख/११६; दण्डः — {nus pa nyid yin na btsem pa dang lhan pa ring po dang glan pas phyir bcos par bya'o//} शक्यतायां प्रतिसंस्करणं सेवनदण्डार्गडकदानैः वि.सू.७३क/९०; पट्टिका — {lhan rings dang tham phran dang lhan pa chu srin gyi so lta bu dag bzang ngo //} साधु पट्टिकाकीलिकाथिग्गलिकामकरदन्तिकाभिः वि.सू.७ख/८.
lhan rings can
द्र.— {'thud ma can dang lhan rings can dang lhan pa can dang chag can dang gzungs can ma yin pa'o//} असम्बन्धानिमपट्टिकगण्डूषकपट्टिकपरिषण्डन वि.सू.६५ख/८२.
lhab lhub
अलङ्कारः — {rim khang gsum pa'i nang na rin po che thams cad kyi rgyan dang lhab lhub yongs su gtong ba mthong ngo //} तृतीये पुरे सर्वरत्नाभरणालङ्कारपरित्यागम्…अद्राक्षीत् ग.व्यू.१७क/११४; विभूषणम् — {byang chub sems dpa' thams cad mdzes par byed pas lhab lhub lta bu'o//} विभूषणभूतं सर्वबोधिसत्त्वोपशोभनतया ग.व्यू.३१०क/३९७; आभरणम् — {'jig rten gyi khams de}…{lhab lhub thams cad kyi sprin gyi bla res kun nas khyab pa} सा लोकधातुः…सर्वाभरणमेघवितानसञ्छादिता ग.व्यू.११८क/२०७; भूषणम् — {lhab lhub bkod pa} भूषणव्यूहः शि.स.१८१ख/१८१.
lhab lhub bkod pa
भूषणव्यूहः, रश्मिविशेषः — {lhab lhub bkod pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{gcer bu gos gyon rgyan dang ldan par 'gyur//} भूषणव्यूह प्रमुञ्चतु रश्मीन्नग्न अचेल सुभूषण भोन्ती । शि.स.१८१ख/१८१; विभूषणः — {gos dang bgo ba rgyan phreng sna tshogs dag/} /{sbyin pa byas pas lhab lhub bkod pa grub//} वस्त्रनिबन्धनहारविचित्रं दत्व विभूषण रश्मि निवृत्ता ।। शि.स.१८१ख/१८१.
• क्रि. = {lham me} तपति — {byang chub sems dpa' legs par smra ba yin pa ste/} /{bshad pas skye bo'i nang na nyi ma bzhin du lham//} भवति सुकथिको हि बोधिसत्त्वस्तपति जने कथितैर्यथैव सूर्यः ।। सू.अ.१८६क/८२; • सं. उपानत् — {khri dang khri'u dang gdugs dang lham la sogs pa dang} मञ्चपीठच्छत्रोपानहादीनां च बो.भू.११२ख/१४५; पदत्राणः — {mal dang 'brel ba'i khri nye 'khor gyi phyogs su rkang pa bkru bar mi bya'o//} {lham yod pas so//} न शय्यास्थानगतमञ्चानुपहिते प्रदेशे पादौ प्रक्षालयेत् । सन्निहितपदत्राणः वि.सू.४७ख/६०; पादुका — {nor bu'i lham zung du bskon} मणिपादुकायुगं प्रावृतम् वि.व.१९८क/१.७१; {de nas lham dang chags bcag lham//} अथ पादुका । पादूरुपानत्स्त्री अ.को.२०४ख/२.१०.३०; पद्यतेऽनया पादूः । पादूरेव पादुका । पद गतौ अ.वि.२.१०.३०; पादूः — {lham mkhan} पादूकृत् अ.को.२०२ख/२.१०.७; • पा. पादुका, सिद्धिविशेषः — {ral gri dang mig sman dang lham dang bum pa bzang po la sogs pa'i dngos grub stsol ma bcom ldan 'das ma sgrol ma} खड्गाञ्जनपादुकाभद्रघटादिसिद्धिदे भगवति तारे ब.मा.१७२क ।
lham mkhan
१. चर्मकारः — {sngon gyi tshe rabs gzhan rnams su/} /{bdag ni lham mkhan gyur pa na//} चर्मकारोऽहमभवं पूर्वमन्यासु जातिषु । वि.व.२९४क/१.११८; पादूकृत् — {lham mkhan dang ni ko lpags mkhan//} पादूकृच्चर्मकारः स्यात् अ.को.२०२ख/२.१०.७; पादूं पादुकां करोतीति पादूकृत् । डुकृञ् करणे अ.वि.२.१०.७; मि.को.२६क; मोचिकः म.व्यु.३७९६ (६३क); मौचिकः मि.को.२६क २. = {shing rta mkhan} रथकारः — {lham mkhan dang gdol pa dang g}.{yung po dang de lta bu rab tu dbyung bar mi bya'o//} न रथकारचण्डालपुक्कसतद्विधान् प्रव्राजयेत् वि.सू.४ख/४; म.व्यु.३७९७ (६३क).
lham sgro gu can
पूला— {zhwa dang lham sgro gu can dang stod kor nang tshangs can rgya cang dang lcag po dang shur bu phre'u la sogs pa'i don du de tsam dag la ni nyes pa med do//} निर्दोषं खोलापूलालेप्यकायष्कुञ्चकलोढकवप्ररुचिकार्थं तन्मात्राणाम् वि.सू.२६क/३२; वि.सू.६९क/८६.
• सं. प्रतपनम् — {nyi ma bzhin du lham pa'i phan yon yin te} सूर्यवत्प्रतपनं चानुशंसः सू.व्या.१८६क/८२; • पा. वृत्तम्, रूपायतनभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang}…{lham pa dang zlum po dang} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते—विंशतिधा; तद्यथा—नीलम्… वृत्तम्, परिमण्डलम् अभि.भा.३०क/३२; म.व्यु.१८८० (३९ख).
lham bu chu gsher
इन्द्रगोपः म.व्यु.४८६७ (७४ख); प्र.को.१६.
lham me
क्रि. भासते — {de yang dge sbyong gi yon tan gyi rgyan sna tshogs de dag gis brgyan na mdzes shing lham me/} {lhan ne/} {lhang nger 'gyur ba} स विविधैः श्रमणालङ्कारैर्गुणैरलंकृतो भासते, तपति, विरोचते श्रा.भू.६६ख/१६६; तपति — {sems can thams cad kyi sdug bsngal thams cad dang nyon mongs pa thams cad rab tu zhi bar byas te lhag ge lham me lhang nger gnas par gyur to//} सत्त्वानां सर्वदुःखानि संक्लेशांश्च प्रशमयित्वा तिष्ठन्ति भासन्ते तपन्ति विरोचन्ते स्म ग.व्यू.२१०ख/२९२.
lham yu chad
मुण्डपूला— {sna dang rting pa'i sbubs can bcang bar bya'o//} {kha chu chus byung ngo //} {lham yu chad kyang ngo //} धारयेत् पुरः पार्ष्णिपुटके । लालाम्बुजाम् । मुण्डपूलां वा वि.सू.७४ख/९१.
lha'i sku
देवतामूर्तिः — {da ni zhi ba la sogs pa la lha'i sku gsungs te} इदानीं शान्त्यादौ देवतामूर्तिरुच्यते वि.प्र.९८ख/३.१८.
lha'i skye gnas
देवयोनिः — {lha yi skye gnas la brten pa'i/} /{'og min gzugs dang ldan pa dang //} देवयोनिं समाश्रित्य अकनिष्ठाद्याश्च रूपिणाम् । म.मू.२३४ख/२५७.
lha'i bskal pa
दिव्यकल्पः — {lha'i bskal par na bza' dang bshos dang mal stan dang na ba'i rkyen gyi sman dang yo byad rnams kyis bsnyen bkur byas nas} दिव्यकल्प…चीवरपिण्डपात्रशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारैरुपस्थिता भवन्ति का.व्यू.२०९क/२६७.
lha'i kha dog
दिव्यो वर्णः — {khyim bdag cig gi bu mi'i kha dog las ni 'das/} {lha'i kha dog ni ma thob pa zhig btsas} अन्यतमस्य गृहपतेः पुत्रो जातोऽतिक्रान्तो मानुषं वर्णमसम्प्राप्तश्च दिव्यं वर्णम् अ.श.२८५क/२६१.
lha'i 'khor
देवपर्षत् — {lha'i 'khor gyi nang na sangs rgyas la shes nas dad pa dang ldan te lus dang bral nas 'dir skyes pa'i lha de lta bu dag kyang mchis so//} सन्त्यस्यां देवपर्षदि देवता या बुद्धेऽवेत्य प्रसादेन समन्वागताः कायस्य भेदादिहोपपन्नाः अ.श.२३३क/२१४; मरुद्गणः — {ngas lha'i dbang po brgya byin lha'i 'khor gyis bskor ba dgug go//} यन्न्वहं शक्रं देवेन्द्रं मरुद्गणपरिवृतमाह्वयेयम् अ.श.३६क/३१.
lha'i 'khor gyis bskor ba
वि. मरुद्गणपरिवृतः — {ngas lha'i dbang po brgya byin lha'i 'khor gyis bskor ba dgug go//} यन्न्वहं शक्रं देवेन्द्रं मरुद्गणपरिवृतमाह्वयेयम् अ.श.३६क/३१.
lha'i grong
सुरपुरम्— {ji ltar lha yi grong na rnga sgra'i rgyus 'byung mi 'jigs sbyin pa} दुन्दुभ्याः शब्दहेतुप्रभवमभयदं यद्वत् सुरपुरे । र.वि.१२३ख/१०२.
lha'i glang po
ना. सुरगजः, ऐरावतः — {de yi chu 'thungs bsams nas lus phyed snga ma mkha' las 'phyang ba ni/} /{lha yi glang po bzhin te} तस्याः पातुं सुरगज इव व्योम्नि पूर्वार्धलम्बी मे.दू.३४६क/१.५५.
lha'i glu mkhan
दिव्यगायनः — {rta dang bar do'i sems can dang /} /{lha yi glu mkhan ga n+d+ha rba//} अन्तराभवसत्त्वेऽश्वे गन्धर्वो दिव्यगायने । अ.को.२२७ख/३.३.१३३.
lha'i rgyan gyis bklubs pa
वि. दिव्यालङ्कारभूषिता — {bu mo gzugs bzang zhing blta na sdug la mdzes pa lha'i rgyan gyis bklubs pa}…{zhig btsas} दारिका जाता अभिरूपा दर्शनीया प्रासादिका दिव्यालङ्कारभूषिता अ.श.१८९ख/१७५.
lha'i rgyal po
ना. देवराजः १. = {brgya byin} इन्द्रः — {'di la bdag gis khyod mnyes par bgyi yis/} {lha'i rgyal po khyod ma bkyon cig} अलं ते मन्युप्रणयेन । समनुनेष्याम्यहमत्रभवन्तं देवराज जा.मा.३६क/४२; सुरराजः — {zhes brjod lha yi rgyal po yis/} /{blo gros ldan pa dri za'i bu//} इत्युक्तः सुरराजेन धीमान् गन्धर्वदारकः । अ.क.१७४ख/७८.१९; पर्जन्यः— {lha yi rgyal pos char phab kyang /} /{sa bon mi rung mi 'khrungs ltar//} वर्षत्यपि हि पर्जन्ये नैव बी(वाबी पा.भे.)जं प्ररोहति । अभि.अ.११ख/८.१० २. तथागतः — {lhas byin 'di}…{de bzhin gshegs pa}…{lha'i rgyal po zhes bya bar 'gyur ro//} एष देवदत्तः…देवराजो नाम तथागतः…भविष्यति स.पु.९७ख/१५९.
lha'i nges pa'i yi ge
रोचमाना, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{lha'i nges pa'i yi ge'am}…{'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge'am/} {kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…रोचमानां…सर्वभूतरुतग्रहणीम् । आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
lha'i rnga
देवदुन्दुभिः — {sangs rgyas gzugs brnyan lta bu ste/} /{dbyangs dang mi ldan de 'dra min/} /{lha yi rnga bzhin thams cad du/} /{don byed min pa de 'dra min//} बुद्धत्वं प्रतिबिम्बाभं तद्वन्न च न घोषवत् । देवदुन्दुभिवत् तद्वन्न च नो सर्वथाऽर्थकृत् ।। र.वि.१२७क/११३.
lha'i cod pan
ना. देवमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {byang chub sems dpa' lha'i cod pan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…देवमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
lha'i chu bo
ना. = {chu bo gang gA} सुरनिम्नगा, गङ्गा — {gang gA khyab 'jug rkang pa dang /} /{dza hu'i bu mo lha yi chu//} गङ्गा विष्णुपदी जह्नुतनया सुरनिम्नगा ।। अ.को.१४९क/१.१२.३१; सुराणां निम्नगा सुरनिम्नगा अ.वि.१.१२.३१.
देवलोकः, देवानां लोकः— {kau shi ka yang ci nor bu rin po che de dag lha'i 'jig rten 'ba' zhig na yod dam} किं पुनः कौशिक देवलोक एव तानि मणिरत्नानि सन्ति अ.सा.८७क/४९; सुरलोकः — {dgra thub la ni bskor ba byas nas kyang /} /{lha yi 'jig rten kha bltas lha yul song //} परिगम्य च दक्षिणं जितारिं सुरलोकाभिमुखी दिवं जगाम ।। अ.श.१४५ख/१३५; खम् मि.को.८९क ।
lha'i ljon shing
देवतरुः, मन्दारादयः — {lnga po lha yi ljon shing ste/} {ma n+dA ra ba}… {ha ri tsan dan} पञ्चैते देवतरवो मन्दारः…हरिचन्दनम् अ.को.१३१क/१.१.५१.
lha'i snyan
दिव्यं श्रोत्रम् — {de nas bcom ldan 'das nyin par gnas pa la zhugs pas/} {lha'i snyan rnam par dag pa mi las 'das pas rgyal po gzugs can snying po smon pa gsan to//} अश्रौषीद्भगवान् दिवाविहारोपगतो दिव्येन श्रोत्रेण विशुद्धेनातिक्रान्तमानुषेण राजा बिम्बिसार उत्कण्ठित इति अ.श.१५२क/१४२; द्र. {lha'i rna ba/}
lha'i ting nge 'dzin
पा. देवतासमाधिः — {da ni lha bsgrubs pa'i rjes la zhi ba la sogs pa'i las bya ba'i slad du lha'i ting nge 'dzin gsungs pa} इदानीं देवतायां साधितायां सत्यां शान्त्यादिकर्मकरणाय देवतासमाधिरुच्यते वि.प्र.७६क/४.१४४.
lha'i theg
= {lha'i theg pa/}
lha'i theg pa
देवयानम् — {lha yi theg dang tshangs pa'i theg} …/{theg pa de dag ngas bshad do//} देवयानं ब्रह्मयानं…यानानेतान् वदाम्यहम् ।। ल.अ.१०९क/५५.
lha'i them skas
ना. देवसोपाना, लोकधातुः — {lhas byin 'di}…{'jig rten gyi khams lha'i them skas zhes bya bar de bzhin gshegs pa}…{lha'i rgyal po zhes bya bar 'gyur ro//} … एष देवदत्तः…देवराजो नाम तथागतः…भविष्यति …देवसोपानायां लोकधातौ स.पु.९७ख/१५९.
lha'i mthu
देवतानुभावः — {de nas sangs rgyas rnams kyi sangs rgyas mthu dang lha rnams kyi lha'i mthus me tog de dag bcom ldan 'das kyi steng du me tog gi khang par gyur te 'dug go//} अथ तानि पुष्पाणि बुद्धानां बुद्धानुभावेन देवतानां च देवतानुभावेनोपरि भगवतः पुष्पमण्डपं क्षिप्त्वा तस्थुः अ.श.२ख/१.
lha'i de kho na nyid
पा. देवतातत्त्वम्, तत्त्वभेदः — {de kho na nyid bzhi ni/} {bdag gi de kho na nyid dang sngags kyi de kho na nyid dang lha'i de kho na nyid dang ye shes kyi de kho na nyid do//} चत्वारि तत्त्वानि—आत्मतत्त्वं मन्त्रतत्त्वं देवतातत्त्वं ज्ञानतत्त्वं च हे.त.३क/४.
lha'i do shal
देवच्छन्दः, हारभेदः — {do shal mu tig phreng ba dang /} /{lha yi do shal bkod pa dang /} /{khris ma brgya dang ldan pa 'o//} हारो मुक्तावली देवच्छन्दोऽसौ शतयष्टिकः । अ.को.१७७ख/२.६.१०५; देवानामपि चित्तं चन्दयति आह्लादयतीति देवच्छन्दः । चदि आह्लादने अ.वि.२.६.१०५.
lha'i drang srong
देवर्षिः— {de nas bdag nyid chen po lha'i drang srong de} अथ स महात्मा देवर्षिः जा.मा.१७३ख/२००.
lha'i bdag
ना. १. = {brgya byin} मरुत्पतिः, इन्द्रः — {zhes pa dga' ma'i tshig thos nas/} /{de bzhin zhes smra lha yi bdag//} इति प्रियावचः श्रुत्वा तथेत्युक्त्वा मरुत्पतिः । अ.क.१७४क/७८.११; सुराधिपः — {de nas lha yi bdag pos 'di ci zhes/} /{brtags par gyur nas de yi rgyu rtog cing //} किमेतदित्यागतसम्भ्रमस्ततः सुराधिपस्तत्र विचिन्त्य कारणम् जा.मा.४५क/५३; सुरपतिः— {dbang po lnga ldan mchod byed dang /}…{lha yi bdag} इन्द्रो मरुत्वान् मघवा…सुरपतिः अ.को.१३०ख/१.१.४४; सुराणां पतिः सुरपतिः अ.वि.१.१.४४ २. = {gza' phur bu} बृहस्पतिः, सुराचार्यः — {lha bdag lha yi slob dpon dang /} /{dbyangs bdag blo ldan bla ma dang //} बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः । अ.को.१३५क/१.३.२४; बृहतां वेदमन्त्राणां पतिः बृहस्पतिः अ.वि.१.३.२४.
lha'i bdag nyid
वि. देवतात्मकः — {dang por lha yi bdag nyid kyi/} /{rnal 'byor pas ni nor 'dzin sbyang //} वसुधां शोधयेद् योगी प्रथमं देवतात्मकः । हे.त.११ख/३४.
देवसमितिः — {lha'i bu mo}…{lha'i 'dun sa'i nang du song ngo //} देवकन्या… देवसमितिमुपसंक्रान्ता अ.श.१४७ख/१३७; देवसभा — {lha'i dbang po brgya byin yang lha'i 'dun sa chos bzang na lha'i tshogs kyi nang na sangs rgyas dang chos dang dge 'dun gyi bsngags pa brjod cing 'dug pa} देवेन्द्रः सुधर्मायां देवसभायां देवगणस्य मध्ये बुद्धस्य वर्णं भाषते, धर्मस्य सङ्घस्य च अ.श.१४४ख/१३४.
lha'i sde
• सं. देवनिकायः — {gzhan yang lha'i sde sum cu rtsa gnyis kyi lha'i bu dag 'du bar 'gyur ro//} अन्ये च द्वात्रिंशद्देवनिकायाः देवपुत्राः सन्निपतिताः का.व्यू.२३०क/२९२; • ना. देवसेनः, गृहपतिः — {rgyal byed tshal gyi kun rar sngon/} /{rgyal ba bzhugs shing sngon dgyes tshe/} /{dpal ldan khyim bdag lha yi sde/} /{zhes pa mnyan yod dag na gnas//} जिने जेतवनारामविहाराभिगते पुरा । श्रावस्त्यां देवसेनाख्यः श्रीमानासीद्गृहाधिपः ।। अ.क.३३४ख/४३.२.
lha'i nor bu rin po che
दिव्यमणिरत्नम् — {ka ba ni lha'i nor bu rin po ches brgyan par snang ngo //} दिव्यमणिरत्नोपलिप्ताः स्तम्भाः परिशोभिता एव दृश्यन्ते स्म का.व्यू.२०३ख/२६१; दिव्यरत्नम्— {lha'i nor bu rin po che las byas pa'i skyed mos tshal du} दिव्यरत्नमयोद्याने का.व्यू.२०४ख/२६२.
lha'i nor bu rin po che las byas pa
वि. दिव्यरत्नमयः — {rigs kyi bu ji ltar 'khor los sgyur ba'i rgyal po lha'i nor bu rin po che las byas pa'i skyed mos tshal du 'jug pa} यथा कुलपुत्र राजा चक्रवर्ती दिव्यरत्नमयोद्याने प्रविशति का.व्यू.२०४ख/२६२.
lha'i gnas
• सं. १. = {mtho ris} सुरालयः, स्वर्गः — {bcom ldan kun mkhyen gzims mal du/} /{lha yi gnas las mngon phyogs te/} /{rab bzang nang du dong zhig ces/} /{kun dga' bo la gsung cher gsungs//} भगवानपि सर्वज्ञः शय्यां प्राप्य सुरालयात् । उच्चैरानन्दमवदत्सुभद्रः प्रविशत्विति ।। अ.क.१८५क/८०.५१; सुरावासः — {lha'i gnas te mtho ris} सुरावासः स्वर्गः वि.प्र.२२२ख/२.२; त्रिदशालयः — {dang ba'i yid kyis dus byas nas/} /{lha yi gnas su khyod bgrod 'gyur//} प्रसन्नमानसः काले यास्यसि त्रिदशालयम् ।। अ.क.२९८ख/३९.१९; त्रिदिवम् — {de la ni/} /{rgyal chen bzhi zhes bya ba'i lhas/} /{shel las byas pa'i lhung bzed bzhi/} /{phul nas lha yi gnas su song //} तस्य महाराजाभिधाः सुराः । दत्वा स्फटिकपात्राणि चत्वारि त्रिदिवं ययुः ।। अ.क.२३२क/२५.८२; द्यौः — {brgya byin gyis kyang de blangs nas/} /{gus pas lha yi gnas su khyer//} शक्रश्च तं समादाय निनाय दिवमादरात् ।। अ.क.२२३ख/२४.१७२; देवनिलयः — {de nas dus kyis lus kyi mthar/} /{blo gros bzang gis lha yi gnas/} /{dga' ldan zhes pa thob gyur te//} ततः कालेन सुमतिर्देहान्ते तुषिताभिधम् । अवाप देवनिलयम् अ.क.२३०ख/८९.११८; देवभवनम् — {ji ltar tshangs pa tshangs pa yi/} /{gnas nas 'pho ba med bzhin du/} /{lha yi gnas ni thams cad du/} /{snang ba 'bad med ston pa ltar//} सर्वत्र देवभवने ब्राह्म्यादविचलन् पदात् । प्रतिभासं यथा ब्रह्मा दर्शयत्यप्रयत्नतः ।। र.वि.१२५क/१०७ २. सुरालयः, मेरुपर्वतः— {lhun po ri rab gser gyi ri/} /{rin chen brtsegs dang lha yi gnas//} मेरुः सुमेरुर्हेमाद्री रत्नसानुः सुरालयः ।। अ.को.१३१क/१.१.५०; सुराणाम् आलयः सुरालयः अ.वि.१.१.५० ३. देवकुलम् — {lha'i gnas la sogs pa dang mu stegs can gyi gnas su song ste rtsod par byed pa la'o//} देवकुलादौ तीर्थ्याश्रये गत्वा वादस्य करणे वि.सू.५४ख/७०; देवायतनम् — {sems can gang lha'i gnas 'ba' zhig la mos} ये च सत्त्वाः…कस्मिंश्चिद्देवायतनेऽधिमुक्ताः बो.भू.१८६क/२४७ ०. दिवौकाः — {rnam par rgyal ba'i khang bzangs dang /} /{lha gnas de las gzhan dag dang //} प्रासादो वैजयन्तश्च तदन्ये च दिवौकसः । र.वि.१२२ख/१००; • पा. दिव्यो विहारः — {bsam gtan bzhi dang gzugs med pa'i snyoms par 'jug pa rnams ni lha'i gnas pa zhes bya'o//} चत्वारि ध्यानान्यारूप्यसमापत्तयश्च दिव्यो विहार इत्युच्यते बो.भू.४९क/६३; • ना. दिवौकसः, यक्षः — {gzhon nu nga las nu'i mdun nas 'gro ba gnod sbyin lha gnas zhes bya ba} मान्धातुः कुमारस्य दिवौकसो नाम यक्षः पुरोजवः वि.व.१५७क/१.४५.
lha'i gnas pa
= {lha'i gnas/}
lha'i rna cha
पा. देवकुण्डलः, समाधिविशेषः — {lha'i rna cha zhes bya ba'i ting nge 'dzin} देवमण्डलो(कुण्डलो भो.पा.) नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
lha'i rna ba
पा. दिव्यश्रोत्रम्, अभिज्ञाभेदः — {rdzu 'phrul dang lha'i rna ba dang lha'i mig gi mngon par shes pa gsum po dag gi} ऋद्धिदिव्यश्रोत्रदिव्यचक्षुरभिज्ञानां तिसृणाम् अभि.स्फु.२७९ख/१११०; अभि.भा.६१क/११०७.
lha'i rna ba'i mngon par shes pa
पा. दिव्यश्रोत्राभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {de dang de dag tu skyes pa rnams ci smra ba'i tshig shes pa ni/} {lha'i rna ba'i mngon par shes pa yin no//} वाचि ज्ञानं दिव्यश्रोत्राभिज्ञायां(ज्ञा यां) वाचं तत्र गत्वोपपन्ना भाषन्ते सू.व्या.१४७क/२७.
lha'i rnam pa'i rnal 'byor
देवताकारयोगः — {lha yi rnam pa'i rnal 'byor du/} /{sgrub pa po yis yongs su bsgyur//} सा एव परिवर्तेत देवताकारयोगतः । स.दु.१२४क/२२०.
lha'i rnal 'byor
पा. देवतायोगः — {lha'i rnal 'byor ting nge 'dzin gsum mchog 'bad pas bsgoms te/} {ngan song yongs su sbyong bar grub par 'gyur ro//} भावयेत् देवतायोगं समाधित्रयमुत्तमं यत्नतो दुर्गतिपरिशोधनसिद्धिर्भवति स.दु.९९ख/१३०.
lha'i dpal
ना. देवश्रीः, भिक्षुः — {dge slong drug cu tsam gyis bskor cing}…{'di ltar dge slong rgya mtsho'i blo dang}…{lha'i dpal dang} षष्टिभिर्भिक्षुभिः परिवृतः…यदुत सागरबुद्धिना च भिक्षुणा… देवश्रिया च ग.व्यू.३१४ख/३६.
lha'i spos chu
दिव्यगन्धोदकम् — {rin po che'i rdzing lha'i spos chus gang ba} दिव्यगन्धोदकपरिपूर्णा रत्नमयी पुष्करिणी अ.श.२८५क/२६२.
वि. दिव्यलोचनः — {lha yi spyan ldan des smras pa//} सोऽवदद्दिव्यलोचनः अ.क.२१०क/२४.२१.
lha'i spyod pa
देवविचेष्टितम् — {chos las gzhan ni byed pa min/} /{lha yi spyod pa gsal ba yin//} धर्मान्नान्यच्च कारित्रं व्यक्तं देवविचेष्टितम् ।। त.स.६६क/६१९.
lha'i pho nya
देवदूतः — {lha yi pho nya mngon phyogs te/} /{rab dga' rnam par rgyas pas smras//} अभ्येत्य देवदूतस्तान् प्रहर्षाकुलितोऽवदत् ।। अ.क.४१क/४.५५.
lha'i bu
देवपुत्रः — {lha rnams kyi dbang po brgya byin dang 'khor lha'i bu nyi khri} शक्रेण च देवानामिन्द्रेण सार्धं विंशतिदेवपुत्रसहस्रपरिवारेण स.पु.३क/२; {lha'i bu ud ka li zhes bya ba} उत्खली च नाम देवपुत्रः ल.वि.१३७क/२०२.
lha'i bu mo
अप्सरा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo ti la mchog ces bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसः शतसहस्राः सन्निपतिताः; तद्यथा—तिलोत्तमा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९; {lha'i bu mo dga' ba'i tshal na rnam par rgyu ba bzhin du} अप्सरसमिव नन्दनवनविचारिणीम् अ.श.९क/८; देवकन्या म.व्यु.३१६९ (५५ख); देवकन्यका — {lha'i bu'am lha'i bu mo skyes nas ring po ma lon pa ni chos nyid kyis sems rnam pa gsum skye bar 'gyur te} धर्मता खलु देवपुत्रस्य वा देवकन्यकाया वा अचिरोपपन्नस्य त्रीणि चित्तान्युत्पद्यन्ते अ.श.१२५क/११५; त्रिदशाङ्गना — {der ni lha yi bu mo dag/} /{rgyags pa dang bcas bzhi mthong ste//} तस्मिन्नपश्यत्समदाश्चतस्रस्त्रिदशाङ्गनाः । अ.क.१६७क/१९.४०; सुरवधूः म.व्यु.३१६८ (५५ख).
lha'i bu gzhon nu
देवकुमारः — {lha'i bu gzhon nu bshos 'brim par chas shing} परिवेषणसज्जान्…देवकुमारान् जा.मा.३६क/४२.
lha'i bud med
दिव्ययोषित्— {gnas 'di na lha dag mnyes par byed cing lha'i bud med rgyud mangs dang ldan pa'i glu len par byed do//} अस्मिन्नायतने देवतामाराधयन्ती काचिद् दिव्ययोषिद् उपवीणयति ना.ना.२२७ख/२३.
ना. = {phur bu} सुरगुरुः, बृहस्पतिः — {lha'i bla ma dag la so me rig byed de bzhi stong sum brgya sum cu rtsa gnyis su 'gyur ro//} दन्ताग्निवेदं द्वात्रिंशदधिकत्रिशतचतुःसहस्रं सुरगुरोर्भवति वि.प्र.२०१क/१.८०.
lha'i blo gros 'od
ना. देवमतिप्रभः, किन्नरः म.व्यु.३४१५ (५८ख).
lha'i dbang
= {lha dbang /}
lha'i dbang po
= {lha dbang /}
lha'i dbang po brgya byin
ना. शक्रो देवेन्द्रः म.व्यु.३१३९ (५५क).
lha'i dbang po'i rgyal po
ना. देवेन्द्रराजः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{lha'i dbang po'i rgyal po dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…देवेन्द्रराजेन च ग.व्यू.२७६क/३.
lha'i dbang po'i sgra dbyangs ltar snyan pa
पा. देवेन्द्रमधुरनिर्घोषा, वागाकारभेदः — {de bzhin gshegs pa'i gsung ni rnam pa drug cu dang ldan par 'byung ste/} {mnyen pa dang}… {lha'i dbang po'i sgra dbyangs ltar snyan pa ni mi 'da' bar bya ba yin pa'i phyir ro//} तथागतस्य षष्ट्याकारोपेता वाग् निश्चरति—स्निग्धा…देवेन्द्रमधुरनिर्घोषा अनतिक्रमणीयत्वात् सू.व्या.१८३क/७८.
lha'i dbang po'i dam tshig
देवेन्द्रसमयम्, राजशास्त्रविशेषः — {rgyal po'i bstan bcos lha'i dbang po'i dam tshig ces bya ba} देवेन्द्रसमयं नाम राजशास्त्रम् सु.प्र.३७क/७०.
lha'i dbang po'i blo
= {lha dbang blo/}
lha'i dbang pos bsti stang du byas pa
वि. देवेन्द्रसत्कृतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{lha'i dbang pos bsti stang du byas pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…देवेन्द्रसत्कृत इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
lha'i dbang phyug
= {lha dbang phyug/}
lha'i dbang phyug 'od
ना. सुरेश्वरप्रभः, नृपः — {rgyal po lha'i dbang phyug 'od} सुरेश्वरप्रभो नाम राजा सु.प्र.४७क/९३.
lha'i dbyig
ना. वासुदेवः, बोधिसत्त्वः— {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{lha'i dbyig dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…वासुदेवस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
lha'i ma
देवमातृकः — {yul/} /{char 'bab 'bru rnams phun tshogs skyong /} /{gtsang po'i ma dang lha yi ma/} /{rim pa ji lta ba bzhin no//} देशो नद्यम्बुवृष्ट्यम्बुसम्पन्नव्रीहिपालितः । स्यान्नदीमातृको देवमातृकश्च यथाक्रमम् ।। अ.को.१५१क/२.१.१२; देवो मातेव यस्य देवमातृकः । वृष्ट्यम्बुसम्पन्नव्रीहिपावितदेशनाम अ.वि.२.१.१२.
lha'i mig
पा. दिव्यचक्षुः १. चक्षुःविशेषः — {'dir gang gi tshe mig mi 'dzums par gyur pa de'i tshe lha'i mig tu 'gyur ro//} इह यदाऽनिमिषितचक्षुर्भवति तदा दिव्यचक्षुर्भवति वि.प्र.६७क/४.११८; दिव्यदृक् — {ji ltar mi sdug pad ma zum la bde bar gshegs pa ni/} /{de yi khong gnas lha mig mthong nas 'dab ma gcod byed ltar//} यद्वत् स्याद्विजुगुप्सितं जलरुहं सम्मिञ्जितं दिव्यदृक् तद्गर्भस्थितमभ्युदीक्ष्य सुगतं पत्राणि सञ्छेदयेत् । र.वि.१०६ख/१.१०१; दिव्याक्षि— {rigs mthun lha mig dag pas mthong //} सजातिशुद्धदिव्याक्षिदृश्यः अभि.को.७ख/३.१४; दिव्याक्षः — {srid pa bar ma ni rigs mthun lha mig dag pas mthong bar brjod} सजातिशुद्धदिव्याक्षदृश्योत्तरा(ऽन्तरा भो.पा.)भवो वर्ण्यते त.प.१०६क/६६२; द्र. {lha'i spyan/} 2. अभिज्ञाभेदः — {lha'i mig gi mngon par shes pa} दिव्यचक्षुरभिज्ञा अभि.भा.६२क/११११.
lha'i mig gi mngon par shes pa
पा. दिव्यचक्षुरभिज्ञा, अभिज्ञाभेदः — {rdzu 'phrul dang lha'i rna ba dang lha'i mig gi mngon par shes pa ni gzugs la dmigs pa yin pa'i phyir dran pa nye bar gzhag pa} ऋद्धिदिव्यश्रोत्रदिव्यचक्षुरभिज्ञाः स्मृत्युपस्थानम्… रूपालम्बनत्वात् अभि.भा.६२क/११११.
lha'i mig dang ldan pa
= {lha'i mig ldan/}
lha'i mig ldan
वि. दिव्यचक्षुः — {lha'i mig dang ldan pa'i tshig ni bdag cag lta bu'i mngon sum gyis gnod pa ma yin te} न खलु दिव्यचक्षुषां वचनमस्मदादिप्रत्यक्षेण बाध्यते प्र.अ.१५६क/५०४; दिव्यलोचनः — {mtshan stong gis 'bar de bzhin gshegs pa ni/} /{dri med lha yi mig ldan mis mthong nas//} तथागतं दीप्तसहस्रलक्षणम् । नरः समीक्ष्यामलदिव्यलोचनः र.वि.१०६ख/६०.
lha'i me tog
= {li shi} देवकुसुमम्, लवङ्गम् — {li shi lha yi me tog dpal/} /{ming can} लवङ्गं देवकुसुमं श्रीसंज्ञम् अ.को.१७९ख/२.६.१२५; देवकुसुमद्युतियोगाद् देवकुसुमम् अ.वि.२.६.१२५.
lha'i dmigs pa
देवतालम्बनम् — {da ni 'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i dngos grub kyi slad du lha'i dmigs pa gsungs pa} इदानीं लोकोत्तरलौकिकसिद्धये देवतालम्बनमुच्यते वि.प्र.८७क/४.२३२.
lha'i gtso
= {lha'i gtso bo/}
lha'i gtso bo
वि. सुरगुरुः — {lha yi gtso bo tshangs pa des/} /{'jig rten skyong la 'di skad smras//} सुरगुरुर्ब्रह्मा लोकपालानिहाब्रवीत् सु.प्र.३७ख/७१; {khyod ni lha gtso tshangs pa ste/} /{khyod ni lha rnams dbang phyug lags//} त्वं नः सुरगुरुर्ब्रह्मा देवतानां त्वमीश्वरः । सु.प्र.३७क/७०; सुरश्रेष्ठः — {lha yi gtso bo de bas na/} /{snying rje che bar gyur pa yang //} इत्यगत्या सुरश्रेष्ठ करुणाप्रवणैरपि । जा.मा.३४ख/४०.
lha'i tshig
• सं. देवपदम् — {tshig brgya rtsa brgyad po}…{lha'i tshig dang lha ma yin pa'i tshig dang} अष्टोत्तरपदशतम्…देवपदमदेवपदम् ल.अ.६८ख/१७; • ना. देववचना, गन्धर्वकन्या — । {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang}…{dri za'i bu mo lha'i tshig ces bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या…देववचना नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०२क/२६०.
देवगणः — {de nas slar tshangs pa la sogs pa'i lha'i tshogs rnams kyis kyang 'di skad ces gsol to//} अथ पुनरपि ब्रह्मादयो देवगणा एवमाहुः स.दु.९८ख/१२४; {lha tshogs lha ma yin dang mi'am ci klu dang}…{zil mnan} अभिभूय…देवगणासुरकिन्नरनागान् रा.प.२२८क/१२०; देवतागणः — {de ltar gsung dang sku'i dkyil 'khor la yang lha'i tshogs ni gsung rdo rje'o//} एवं वाक्कायमण्डलेऽपि वाग्वज्रं देवतागणम् वि.प्र.४६क/४.४९; मरुद्गणः — {kye ma lha'i dbang po brgya byin lha'i tshogs kyis g}.{yog byas pas/} {tsan dan sa mchog pa'i ka ba khyer te/} {'ongs na legs so//} अहो बत शक्रो देवेन्द्रो मरुद्गणसहायो गोशीर्षचन्दनमयं स्तम्भमादाय (आ भो.पा.)गच्छेत् अ.श.३६क/३२; अमरसङ्घः — {lha yi tshogs kyi gnas} अमरसङ्घनिवासः रा.प.२२८ख/१२१.
lha'i tshogs kyi gnas
अमरसङ्घनिवासः — {lhun po lha yi tshogs kyi gnas lta bur//} मेरुरिवामरसङ्घनिवासः रा.प.२२८ख/१२१.
lha'i mtshan ma
देवताचिह्नम् — {khams rnams las lha'i mtshan ma 'byung ba'i ngo bo nyid kyis gnas pa} धातुभ्यो देवताचिह्नोत्पादस्वभावतयाऽवस्थितः वि.प्र.११५ख/१, पृ.१३.
lha'i gzhu
सुरधनुः — {de nas skar ma phra mo dang skar ma sbom po'o//} {de bzhin du lha'i gzhu'o//} ततः सूक्ष्मतारा, बृहत्तारा, एवं सुरधनुः वि.प्र.१५८क/१.७.
lha'i gzugs
देवताबिम्बः, ओ बम्— {de ltar lha'i gzugs rdzogs pa'o//} एवं देवताबिम्बनिष्पत्तिः वि.प्र.५६ख/४.९९; देवतामूर्तिः — {bsam pa thams cad yongs spangs nas/} /{lha yi gzugs su sems pa yis/} /{nyi ma gcig tu ma chad par/} /{bsgom pas yongs su brtag par gyis//} सर्वचिन्तां परित्यज्य देवतामूर्तिचेतसा । दिनमेकमविच्छिन्नं भावयित्वा परीक्षेथाः ।। हे.त.१४ख/४६.
lha'i gzugs kyi sems
पा. देवतारूपचित्तम् — {lha yi gzugs kyi sems dang ni/} /{dam tshig sems dang gcig pa nyid/} /{zla ba gcig gis skal ldan par/} /{'gyur ba 'di la the tshom med//} देवतारूपचित्तं च समयं चैकचित्तताम् । मासमेकेन भव्या सा भवेन्नैवात्र संशयः ।। हे.त.१५क/४६.
lha'i gzugs dgod pa
देवतारूपन्यासः — {rags pa'i dbye ba ni rdo rje la sogs pa'i mtshan ma yongs su gyur pa'i lha'i gzugs dgod pa'o//} स्थूलभेदो वज्रादिचिह्नपरिणतो देवतारूपन्यासः वि.प्र.१२८ख/३.५७.
lha'i gzugs can
वि. दिव्यरूपिणी — {lha'i gzugs can zhi ba'i zhal ma} दिव्यरूपिणि सौम्यमुख ब.मा.१६८ख ।
lha'i bzo
= {lha'i bzo bo/}
lha'i bzo bo
देवशिल्पी, विश्वकर्मा — {lha yi bzo ni twa Sh+Ta 'o//} देवशिल्पिन्यपि त्वष्टा अ.को.२२०ख/३.३.३५; सुरशिल्पी — {bi shwa ka rmAn nyi ma dang /} /{lha yi bzo bo dag yin no//} विश्वकर्मार्कसुरशिल्पिनोः अ.को.२२५ख/३.३.१०९.
lha'i 'od
ना. देवप्रभः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang} … {lha'i 'od dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…देवप्रभेण च ग.व्यू.२७५ख/२.
lha'i yang lha
= {lha'i lha/}
lha'i yid
दिव्यमनः — {gang gi tshe lha'i yid phebs par gyur na de'i tshe gzhan gyi sems shes par 'gyur ro//} यदा दिव्यमनावेशो भवति, तदा परचित्तज्ञानं(चित्तं भो.पा.) जानाति वि.प्र.१४६ख/३.९०.
lha'i yul
= {lha yul/}
lha'i rang bzhin
वि. देवतास्वरूपः— {sems can de rnams thams cad}… {lha'i rang bzhin shes rab dang thabs kyi bdag nyid can}…{bsgom par bya'o//} तान्…सर्वसत्त्वान् …देवतास्वरूपान् प्रज्ञोपायात्मकान्…भावयेत् वि.प्र.४६ख/४.४९.
lha'i ri bo
ना. = {lhun po} अमराद्रिः, सुमेरुपर्वतः— {mtho ris gang gA'i dbu ba rab gsal brtsegs/} /{mdzes shing dgod pa'i lha yi ri bo bzhin//} स्वर्गीयगङ्गास्फुटफेनकूटविलासहासाङ्ग इवामराद्रिः ।। अ.क.१९३क/२२.१३.
lha'i rigs
१. = {lha'i ris} देवनिकायः — {yi dwags byol song las/} /{grol te lha rigs rnams su skyes//} तिर्यग्भ्यश्च मुक्ता देवनिकायेषूत्पद्यन्ते स.दु.१३०ख/२४४; देवकायः—। {ji ltar rgyal srid srung bar 'gyur/} /{lha yi rigs la rnam pa du//} रक्ष्यं भवेत्कथं राज्यं देवकायाः कथंविधाः । ल.अ.६५क/१२ २. देवकुलम् — {rdo rje rigs kyi dngos med na/} /{rang 'dod lha yi rigs kyis bya//} वज्रकुलाभावात् स्वेष्टदेवकुलेन क्रीयते । हे.त.७क/१८.
lha'i rigs nas rigs su skye ba
पा. देवकुलङ्कुलः, कुलङ्कुलभेदः — {rigs nas rigs su skye ba de ni rnam pa gnyis te/} {lha'i rigs nas rigs su skye ba}…{mi'i rigs nas rigs su skye ba} स एव कुलङ्कुलो द्विविधः—देवकुलङ्कुलः…मनुष्यकुलङ्कुलः अभि.भा.२१ख/९४६.
lha'i ris
देवनिकायः — {de ni shi nas dga' ldan gyi lha'i ris su skyes so//} स च कालं कृत्वा तुषिते देवनिकाये उपपन्नः अ.श.१०२क/९२.
lha'i shing
सुरपादपः — {slong ba kun gyi lha yi shing /} /{khyod can 'dod pa thob phyir 'ongs//} प्राप्तस्त्वामीप्सितप्राप्त्यै सर्वार्थिसुरपादपम् ।। अ.क.५१क/५.४९.
lha'i bshes gnyen ma
ना. वसुमित्रा, भागवती — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid kyi yul bgrod dka' ba na grong khyer rin po che'i rgyan ces bya ba yod de/} {de na bcom pa ma lha'i bshes gnyen ma zhes bya ba 'dug gis} इहैव दक्षिणापथे दुर्गे जनपदे रत्नव्यूहं नाम नगरम् । तत्र वसुमित्रा नाम भागवती प्रतिवसति ग.व्यू.६१ख/१५३.
• वि. देवातिदेवः, बुद्धस्य — {rdzogs sangs rgyas pa lha yi lha/} /{thub mchog gis ni de gsungs nas//} देवातिदेवसंबुद्ध इत्युक्त्वा मुनिसत्तमः ।। म.मू.१९३ख/१३०; म.व्यु.१६ (२क); • ना. देवातिदेवः, गौतमबुद्धः — {'di ni lha rnams dag gi yang /} /{lha zhes gzi brjid dag gis nges/} /{sa yi bdag pos de yi mtshan/} /{lha yi lha zhes btags par gyur//} देवानामपि देवोऽयमिति निश्चित्य तेजसा । देवातिदेव इत्यस्य नाम चक्रे महीपतिः ।। अ.क.२११ख/२४.३९.
lha'i lha mchog
वि. देवातिदेवः — {tha mar gyur pa mar me mdzad pa ste/} /{lha yi lha mchog drang srong mang pos mchod//} दीपङ्करः पश्चिमको अभूषि । देवातिदेवो ऋषिसङ्घपूजितः स.पु.१२क/१९.
lhar
= {lha ru/}
lhar skye
= {lhar skye ba/}
lhar skye ba
देवोपपत्तिः — {lhar skye bar lung ston par bzhed na ni lte bar mi snang bar 'gyur ro//} देवोपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, नाभ्यामन्तर्धीयन्ते अ.श.४ख/३.
lhar gyur
= {lhar gyur pa/}
lhar gyur pa
वि. देवभूतः — {mchog la mngon par dga' ba de dag gi ni rnam par smin pa yang lha rnams kyi nang du lhar gyur pa rnams sam/} {mi rnams kyi nang du mir gyur pa rnams kyi mchog 'ba' zhig tu 'gyur bar shes par bya} तेषामग्रेऽभिप्रसन्नानामग्र एव विपाकः प्रतिकाङ्क्षितव्यो देवेषु वा देवभूतानां मनुष्येषु वा मनुष्यभूतानाम् अ.श.२८क/२४.
lhar bcas
ना. सहदेवः, पाण्डुपुत्रः — ग्. {yul ngor brtan pa la ni chos kyi bu zhes zer}…{rigs med dang lhar bcas la ni tha skar gyi bu zhes zer ro//} युधिष्ठिरो धर्मस्य पुत्र इति कथयति… नकुलसहदेवावश्विनोरिति ल.वि.१४ख/१६.
lhas
१. घोषः — {yul gyi 'khor dang}…{lhas kyi 'khor dang}…{dag tu dge slong blta na sdug pa yongs su tshol tshol ba las} सुदर्शनं भिक्षुं मार्गयमाणो जनपदव्यवचारेषु…घोषव्यवचारेषु ग.व्यू.३९२क/९९; व्रजः — {bra dzaHlhas te phyugs lhas} मि.को.३६ख; शाला — {sems can chen po glang po che'i lhas ga la ba der song la} उपसंक्रम महासत्त्व येन हस्तिशाला सु.प्र.५०क/१०० २. (= {lha yis}) — {lhas byin} देवदत्तः अ.क.२४०ख/२८.४; {lhas khyab pa} देवकृत्स्नम् ग.व्यू.२९५क/१६.
lhas bskos
= {skal ba} दैवम्, भाग्यम् — {lhas bskos lhas bstan skal ba dang /} /{mo 'o sngon byas sngon gyi las//} दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः ।। अ.को.१३८ख/१.४.२८; देवस्येदं दैवम् अ.वि.१.४.२८.
lhas khyab pa
पा. देवकृत्स्नम्, समाधिविशेषः— {sas khyab pa'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs pa'am}…{lhas khyab pa'am} पृथिवीकृत्स्नं समाधिं समापद्येत्…देवकृत्स्नं वा ग.व्यू.२९५क/१६.
lhas bcom
दैवोपघातः — {bdag gi 'di ni lhas bcom zhes/} /{brjod kyang su zhig bden par 'dzin//} मम दैवोपघातोऽयमित्युक्ते कोऽनुमन्यते । अ.क.२८३क/१०५.१७.
lhas bstan
= {skal ba} दिष्टम्, भाग्यम् — {lhas bskos lhas bstan skal ba dang /} /{mo 'o sngon byas sngon gyi las//} दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः ।। अ.को.१३८ख/१.४.२८; शुभाशुभं दिशतीति दिष्टम् । दिश अतिसर्जने अ.वि.१.४.२८.
lhas byin
• ना. देवदत्तः १. शाक्यकुमारः — {gzugs can snying po dag gi bu/} /{ma skyes dgra zhes bya bar gyur/} /{lhas byin zhes pa shAkya'i rigs/} /{de yi snying gi grogs por gyur//} अजातशत्रुनामाऽभूद् बिम्बिसारसुतो नृपः ।। शाक्यवंश्यः सुहृत्तस्य देवदत्ताभिधोऽभवत् । अ.क.२४०ख/२८.४; {de nas bzang ldan dang ma 'gags pa dang nam gru dang lha sbyin la sogs pa shAkya'i bu lnga brgya rab tu 'byung bar chas so//} ततो भद्रिकानिरुद्धरेवतदेवदत्तप्रभृतीनि पञ्च कुमारशतानि प्रव्रजितानि अ.श.२४४क/२२४ २. कश्चित् पुरुषः — {rig byed du lhas byin la sogs pa bram ze nyid du nye bar ston pa ni med de} न हि वेदो देवदत्तादीनां ब्राह्मणत्वमुपदिशति प्र.अ.१०क/१२; । {lha sbyin 'tshed par byed do//} देवदत्तः पचेत् प्र.अ.१४क/१६; • पा. देवदत्तः, देहे वायुविशेषः — {srog gi rlung}… {lha sbyin dang nor las rgyal ba ste rlung bcu'o//} प्राणवायुः…देवदत्तो धनञ्जयश्चेति दशवायवः वि.प्र.१५८क/१.७; {chu'i khams las lha sbyin no//} उदकधातोर्देवदत्तः वि.प्र.२३०क/२.२४; {lha sbyin ni byang gi 'dab mar rtsa i Da la'o//} देवदत्त उत्तरदले इडानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२; {glal ba dag kyang lha sbyin gyis byed do//} जृम्भिकां देवदत्तः करोति वि.प्र.२३८ख/२.४४.
lhas ma
वेणी — {'dod pa'i me yi du bas sngo chags lhas ma gcig pa can//} मदनदहनधूमश्यामसक्तैकवेणी अ.क.१०९क/६४.२५०; द्र. {skra lan/}
विधिः — {khyod kyi spyod pa thams cad 'bangs la phan par gzhol/} /{mi rje lhas mdzad de la 'gal bar ga la bgyid//} सर्वाः क्रियास्तव हितप्रवणाः प्रजानां तत्रावमाननविधेर्नरदेव कोऽर्थः । जा.मा.६३क/७३.
lhug pa
पा. गद्यम्, काव्यशरीरभेदः — {de yang tshigs bcad lhug pa dang /} /{spel ma rnam gsum nyid du gnas//} पद्यं गद्यं च मिश्रं च तत् त्रिधैव व्यवस्थितम् । का.आ.३१८ख/१.११.
lhug par gtong ba
• पा. मुक्तत्यागः — {lhug par gtong ba dang}… {zhes bya'i tshig 'di dag ni mi gnas par sbyin pa la sogs pa dang go rims bzhin du rig par bya'o//} मुक्तत्यागः…इत्येभिः पदैर्यथाक्रममनिश्रितदानतादयो वेदितव्याः अभि.स.भा.५१क/७१; • वि. मुक्तत्यागः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{lhug par gtong ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…त्यक्त(मुक्त पा.भे.)त्याग इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
lhug lhug po
वि. विगलितम् — {gos lhug lhug po gyon pa} विगलिताम्बरधारिण्यः ल.वि.२८ख/३६.
lhung
= {lhung ba/}
lhung gyur
• क्रि. च्युतं भवेत् — {ji ltar rab tu rgyu tshe mi yi gser/} /{ljan ljin rul pa'i gnas su lhung gyur la//} यथा सुवर्णं व्रजतो नरस्य च्युतं भवेत्सङ्करपूतिधाने । र.वि.१०७क/६२; • भू.का.कृ. पतितः — ग्. {yang sa 'di nas ngas phyung nas/} /{khyod ni gzhan du lhung bar gyur//} प्रपातादुद्धृतोऽन्यस्मादन्यत्र पतितो ह्यसि ।। जा.मा.१४३ख/१६६; निपतितः — {dge slong phyogs su lhung gyur pa/} /{khyod kyang de dang mtshungs sam ci//} भिक्षुपक्षे निपतितः कथं त्वमपि तादृशः ।। अ.क.३०३ख/३९.७१; प्रपतितः — {nyon mongs mi gtsang chen por lhung gyur rdzogs sangs rin po che} क्लेशमहाशुचिप्रपतितं संबुद्धरत्नम् र.वि.१०७ख/६३; विस्रस्तः — {grogs mo'i lag pas bskyod pa'i rnga yab rtses/} /{rna ba'i ut+pa la yal 'dab lhung gyur pa//} सखीकरान्दोलितचामराग्रविस्रस्तकर्णोत्पलपल्लवेन । अ.क.३०३क/१०८.१०६.
lhung gyur pa
= {lhung gyur/}
lhung 'gyur
= {lhung bar 'gyur/}
lhung ba
• क्रि. ( {ltung} इत्यस्या भूत.) १. निपतति स्म — {sa la lhung} भूमौ निपतन्ति स्म ल.वि.१२४ख/१८४ २. निपतति — {de phyogs der lhung} स तस्मिन् देशे निपतति शि.स.४५ख/४३; प्रपतति — ग्. {yang du lhung} श्वभ्रे प्रपतति शि.स.४५ख/४३; • भू.का.कृ. पतितः — {ljan ljin rul pa'i nang du lhung ba'i gser} सङ्करपूतिधानपतितं चामीकरम् र.वि.१०७ख/६३; {mtha' gnyis su lhung ba} अन्तद्वयपतितः श्रा.भू.२.४५; निपतितः — {rgyal po de grog po'i nang du lhung ba gor ma chag go//} नियतमत्र प्रपाते निपतितः स राजा जा.मा.१४६ख/१६९; प्रपतितः — {khye'u de mi gtsang ba'i dong du lhung ba de mthong la} पश्येयुस्तं दारकं मीढकूपे प्रपतितम् र.व्या.१००क/४७; विनिपतितः — {der lhung ba rnams mi'i skye gnas kyang 'thob par dka' na mya ngan las 'das pa lta ci smos te} यत्र विनिपतितानां दुःखेन मानुष्ययोनिरपि समापद्यते, प्रागेव निर्वृतिः ल.अ.१५५ख/१०२; च्युतः — {'jigs rung dmyal bar lhung ba de/} /{'phral la kun mkhyen gyis gzigs nas//} सर्वज्ञः सहसा दृष्ट्वा तं घोरनरके च्युतम् । अ.क.३४३क/४५.१२; स्रस्तः — {rna ba'i ut+pal lhung ba} स्रस्तकर्णोत्पल(–) अ.क.२९९क/१०८.७०; प्रपन्नः — ग्. {yang sa zab mo 'dir ni lhung ba yis/} /{lus la chag grugs byung bar ma gyur tam//} प्रपातपातालमिदं प्रपन्नः । कच्चिन्न ते विक्षतमत्र गात्रम् जा.मा.१४७क/१७१; शीर्णः — {ngang tshul me+e tog lhung ba des/} /{'khri shing bzhin du de rab btud//} सा शीर्णशीलकुसुमा लतेव प्रणनाम तम् ।। अ.क.१४८क/१४.१०८; अन्तरगतः — {gti mug gis ldongs srid pa'i mtshor lhung} मोहान्धाश्च भवार्णवान्तरगताः र.वि.१२६क/१०९; पातितः — {bdag nyid ngan 'gro rnams su lhung //} पातितो दुर्गतावात्मा जा.मा.१४४क/१६६; • सं. पातः — {so rnams lhung bar 'gyur ba} दन्तानां पातो भवति वि.प्र.२२७क/२.१६; {tsan dan byug pa lhung ba yang /} /{mtshon lhung 'khyams pa rnams la 'o//} चर्चाचन्दनपातश्च शस्त्रपातः प्रवासिनाम् ।। का.आ.३२५ख/२.१०३; निपातः — {lhung ba'i shugs kyis yan lag grugs par gyur//} निपातवेगादभिरुग्णगात्रः जा.मा.१४७क/१७०; अवपातः — {sdig par lhung tshe dri mas 'jigs pa bzhin/} /{tshul khrims gtsang mas rnam par btang gyur cing //} पापावपाते शुचिना कलङ्कभीत्येव शीलेन विमुच्यमाना ।। अ.क.५२ख/५९.२८; पतनम् — ग्. {yang sa nas ni lhung ba yis/} /{sdug bsngal} प्रपातपतनक्लेशात् जा.मा.१४७ख/१७१; {mu stegs can gyi rnal 'byor gyi gnas su lhung ba ni ma yin no//} न तीर्थ्ययोगाश्रयपतनम् ल.अ.५९ख/५; निपतनम् — {'gro ba dang 'ong ba dang 'greng ba dang 'phar ba dang lhung ba dang bskum pa dang brkyang pa la sogs pa'i go skabs kyang 'byed la} अवकाशं ददाति…गमनागमनस्थानोत्पतननिपतनाकुञ्चनप्रसारणादीनाम् बो.भू.१४०ख/१८१; द्र.— ग्. {yang sa nas ni lhung ba yis/} /{cung zad snad pa bdag gis bzod//} प्रपातनिष्पेषकृताः सह्या एव च मे रुजः ।। जा.मा.१४७ख/१७१; • उ.प. पाती — {las ngan smin pa nyer gnas bzod dka' yi/} /{rnam pa 'di ni bdag la dus min lhung //} अकालपाती मम दुःसहोऽयं दुष्कर्मपाकोपनतप्रकारः ।। अ.क.३०५ख/१०८.१२५.
lhung bar gyur
= {lhung gyur/}
lhung bar gyur pa
= {lhung gyur/}
lhung bar 'gyur
क्रि. १. पतति — {nags su dus min rdo rje bzhin/} /{bzod dka'i dus ni lhung bar 'gyur//} वने वज्र इवाकालकालः पतति दुःसहः ।। अ.क.३०१ख/३९.५०; {gcig 'phags na ni gcig lhung 'gyur//} एकः क्षिप्तः पतत्येकः ल.अ.१८८ख/१६० २. प्रपतिष्यति — {dge slong lhag pa'i nga rgyal can du gyur pa rnams g}.{yang sa chen por lhung bar 'gyur ro//} अभिमानप्राप्ताश्च भिक्षवो महाप्रपातं प्रपतिष्यन्ति स.पु.१५ख/२५ ३. सम्पतेत् — {lam log par ni lhung bar 'gyur//} कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् त.प.१६८क/७९१.
lhung bar 'gyur ba
= {lhung bar 'gyur/}
lhung bar byas
भू.का.कृ. निपातितवान् — {rdzu 'phrul gyis snod de sa la lhung bar byas so//} तद् भाजनमृद्ध्या पृथिव्यां निपातितवान् वि.व.२८१क/१.९८.
lhung bar byed
= {lhung bar byed pa/}
lhung bar byed pa
• क्रि. निपातति — {nyan thos dag dang rang rgyal gyi/} /{spyod yul du'ang lhung bar byed//} श्रावकत्वे निपातन्ति प्रत्येकजिनगोचरे ।। ल.अ.९४ख/४१; पातयति — {byis pa rnams phal cher}…{mtha' gnyis su lhung bar byed} प्रायेण हि… बालानन्तद्वये पातयति ल.अ.१२७क/७३; • वि. निपातिनी — {bud med thur bgrod gya gyu can/} /{rigs dang 'jug ngogs lhung bar byed//} कुलकूलनिपातिन्यो निम्नगाः कुटिलाः स्त्रियः ।। अ.क.२६४क/३१.५९.
lhung bar zad
भू.का.कृ. अनुपतितः — {btags pa la lhung bar zad ces bya ba ni} प्रज्ञप्तिमनुपतित इति अभि.स्फु.३१८ख/१२०२.
lhung bzed
पात्रम् — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९; पात्रिका — {g+ha sma rI yi g}.{yas na sbrul/} / ग्. {yon pas rnal 'byor lhung bzed nyid//} घस्मर्या दक्षिणे सर्पः वामेन योगपात्रिका ।। हे.त.२४ख/८०; मृत्पात्रम् — {lhung bzed la sogs nyi tshe dang rkun la mi mkho'i gos 'chang zhing //} मृत्पात्रमात्रविभवश्चौरासम्भोगचीवरः । बो.अ.२४ख/८.२९.
lhung bzed kyi gzhi
पात्राधिष्ठानम् — {lhung bzed kyi gzhi la rkang pas reg par mi bya'o//} न पदा पात्राधिष्ठानं स्पृशेत् वि.सू.७९ख/९६.
lhung bzed kyi las
पात्रकर्म — {de la lhung bzed kyi las shig byung ba} तस्य पात्रकर्म प्रत्युपस्थितम् शि.स.३८क/३६.
lhung bzed khas dbub par bya
क्रि. निकुब्जयेत — {skur pa dang gshe ba dang spyo ba la lhung bzed khas dbub par bya'o//} क्रोशकं परिभाषकं च निकुब्जयेरन् वि.सू.८६क/१०३.
lhung bzed khas sbubs pa
निकुब्जितत्वम्— {gang du las bya ba der gtogs pa dag la lhung bzed khas sbubs pa yin no//} यत् कर्म करणं तद्गतानां निकुब्जितत्वम् वि.सू.८६क/१०३.
lhung bzed chung ngu
कुपात्रकम् — {'jigs pa dang bcas pa nyid du lhung bzed chung ngus 'gro bar bya'o//} चरेत् समय(भय भो.पा.)तायां कुपात्रकेण वि.सू.७क/७; विपात्रकम् — {sa'i snod spyad dag las ni lhung bzed dang lhung bzed chung ngu dang sla nga dang bum pa dang bya ma bum dang gzhong pa dang ril pa spyi blugs dang chu snod dag go//} मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्रकपचनिकाघटिकाकरककुण्डककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् वि.सू.७२ख/८९.
वि. पात्रचीवराध्यवसितः — {bcom ldan 'das bdag ni sems can dman pa la mos pa rnams kyi slad du de bzhin gshegs pa la zhu ba ma lags} … {lhung bzed dang chos gos la chags pa rnams kyi slad du ma lags} न च वयं भगवन् हीनाधिमुक्तिकानां सत्त्वानां कृतशस्तथागतं परिपृच्छामः…न पात्रचीवराध्यवसितानाम् सु.प.२१ख/२.
lhung bzed nag po can
वि. कालपात्रिकः — {dga' bo nye dga' lhung bzed nag po can 'di dag ni btsas 'phrog pa dang 'dra} नन्दोपनन्द एते कालपात्रिका जातापहारिणः वि.व.१३०क/२.१०७.
lhung bzed 'brel ba med pa
उन्नतं पात्रम् — {tshe dang ldan pa dag bdag sang lhung bzed 'brel ba med pa 'drim par 'gyur gyis} श्वोऽहमायुष्मन्त उन्नतं पात्रं चारयिष्यामि वि.सू.२७ख/३४.
कूटः — {phrag pa'i lhun gnyis las gnod sbyin dang srin po'i dbang po}…{sangs rgyas kyi zhing grangs med pa'i rdul shin tu phra ba snyed byung nas} अंसकूटाभ्यामसंख्येयबुद्धक्षेत्रपरमाणुरजःसमान् यक्षराक्षसेन्द्रान्निश्चरित्वा ग.व्यू.३५३क/७०; कायः {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin sangs rgyas kyi zhing thams cad kyi lhun dang rang bzhin yang dag par ston pa zhes bya ba la snyoms par zhugs so//} सर्वबुद्धक्षेत्रकायस्वभावसन्दर्शनं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते द.भू.२७१ख/६२; शरीरम् — {'od gzer tshad med pas} ({me tog} ){shin tu rgyas pa'i lhun can} अपरिमितरश्मिसङ्कुसुमितशरीरम् द.भू.२६२क/५५.
lhun gyis grub
= {lhun gyis grub pa/}
lhun gyis grub rtogs
पा. अनाभोगगतिः — {lhun gyis grub rtogs zhi ba ste/} /{smon lam dag gis rnam par sbyangs//} अनाभोगगतिः शान्ता प्रणिधानैर्विशोधिता । ल.अ.१६८ख/१२४.
lhun gyis grub pa
• वि. अनाभोगः — {byang chub sems dpa' rnams kyi mtshan ma med pa la gnas pa lhun gyis grub pa gang zhe na} कतमो बोधिसत्त्वानाम् अनाभोगो निर्निमित्तो विहारः बो.भू.१८१ख/२३९; निराभोगः — {rnam par rtog med lhun gyis grub/} /{dus gsum sangs rgyas sku 'chang ba//} निर्विकल्पो निराभोगस्त्र्यध्वसम्बुद्धकायधृक् ।। वि.प्र.१३९ख/८६ {rnam par rtog med lhun grub par/} /{'dod pa ji bzhin yongs skong phyir//} निर्विकल्पं निराभोगं यथाभिप्रायपूरितः । र.वि.११८ख/८७; • सं. अनाभोगः — {bstan pa ni lhun gyis grub par 'jug pa yin no//} अनाभोगेनैव देशनाः प्रवर्तन्ते त.प.९०क/६३३.
lhun gyis grub pa nyid
अनाभोगता — {btang snyoms ni sems mnyam pa nyid dang sems rnal du 'jug pa nyid dang sems lhun gyis grub pa nyid} उपेक्षा चित्तसमता चित्त(आ)प्रशठता चित्तानाभोगता त्रि.भा.१५७क/५८.
lhun gyis grub pa'i chos nyid thob
वि. अनाभोगधर्मताप्राप्तः — {byang chub sems dpa'i sa brgyad pa mi g}.{yo ba 'di thob ma thag tu ched du bya ba thams cad dang bral te lhun gyis grub pa'i chos nyid thob} अस्या अष्टम्या अचलाया बोधिसत्त्वभूमेः सहप्रतिलम्भात्सर्वाभोगविगतोऽनाभोगधर्मताप्राप्तः द.भू.२४०क/४२.
lhun gyis grub pa'i spyod pa rtogs par khong du chud pa
वि. अनाभोगचर्यागतिंगतः — {lhun gyis grub pa'i spyod pa rtogs par khong du chud pas gzugs sna tshogs kyi nor bu dang 'dra ba} अनाभोगचर्यागतिंगतो विश्वरूपमणिसदृशः ल.अ.७१ख/२०.
lhun gyis grub pa'i sa
पा. अनाभोगभूमिः, अचला भूमिः — {byang chub sems dpa'i ye shes kyi sa brgyad pa ste/} {mi 'phrogs pa'i phyir mi g}.{yo ba zhes bya'o//}…{sngon gyi mtha' mngon par bsgrubs pas lhun gyis grub pa'i sa zhes bya'o//} बोधिसत्त्वस्य अष्टमी ज्ञानभूमिरचलेत्युच्यतेऽसंहार्यत्वात्… अनाभोगभूमिरित्युच्यते पूर्वान्ताभिनिर्हृतत्वात् द.भू.२४६ख/४७.
lhun gyis grub par gyur pa
वि. अनाभोगगतः — {blo gros chen po snying rje chen po dang thabs la mkhas pa lhun gyis grub par gyur pa'i sbyor ba dang} महाकरुणोपायकौशल्यानाभोगगतेन महामते प्रयोगेन ल.अ.७१ख/१९.
lhun gyis grub par 'jug pa
वि. अनाभोगवाहनः — {spros pa'i 'du shes thams cad la lhun gyis grub par 'jug pa} सर्वप्रपञ्चसंज्ञासु अनाभोगवाहनः बो.भू.१३८क/१७७.
lhun grub
= {lhun gyis grub pa/}
lhun grub pa
= {lhun gyis grub pa/}
lhun po
ना. मेरुः १. = {ri rab} सुमेरुपर्वतः — {lhun po gnya' shing 'dzin/}…{mu khyud 'dzin ri'o//} मेरुर्युगन्धरः ।…निमिन्धरगिरिः अभि.को.८ख/३.४८; {lhun po bzhin du mi g}.{yo ba} मेरुवदकम्प्यम् अ.श.९६ख/८७ २. तथागतः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa mi 'khrugs pa zhes bya ba dang}… {de bzhin gshegs pa lhun po zhes bya ba dang} पूर्वस्यां दिशि अक्षोभ्यो नाम तथागतः…(मेरुर्नाम तथागतः) सु.व्यू.१९८क/२५६ ३. नृपः म.व्यु.३५७४ (६०ख).
lhun po chen po
ना. महामेरुः १. पर्वतः — {de'i steng du ma}~ {M yig yongs su gyur pa las lhun po chen po rdo rje'i rang bzhin 'og gi rgyar} तदुपरि मँकारपरिणतं वज्रमयं महामेरुमधो विस्तारेण वि.प्र.३३क/४.८ २. तथागतः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa mi 'khrugs pa zhes bya ba dang}…{de bzhin gshegs pa lhun po chen po zhes bya ba dang} पूर्वस्यां दिशि अक्षोभ्यो नाम तथागतः…महामेरुर्नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६.
lhun po chen po snang ba
ना. महामेरुप्रभासः, तथागतः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa mi 'khrugs pa zhes bya ba dang}…{de bzhin gshegs pa lhun po chen po snang ba zhes bya ba dang} पूर्वस्यां दिशि अक्षोभ्यो नाम तथागतः…(महा भो.पा.)मेरुप्रभासो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६.
lhun po lta bu
ना. मेरुकल्पः, तथागतः — {nub byang gi phyogs na}…{de bzhin gshegs pa}…{lhun po lta bu zhes bya ba} पश्चिमोत्तरस्यां दिशि… मेरुकल्पश्च नाम तथागतः स.पु.७१क/११९.
lhun po brtsegs pa
ना. मेरुकूटः, तथागतः — {shar phyogs na}…{de bzhin gshegs pa}…{lhun po brtsegs pa zhes bya ba} पूर्वस्यां दिशि…मेरुकूटश्च नाम तथागतः स.पु.७०ख/११९.
ना. मेरुध्वजः, तथागतः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa mi 'khrugs pa zhes bya ba dang de bzhin gshegs pa lhun po'i rgyal mtshan zhes bya ba dang} पूर्वस्यां दिशि अक्षोभ्यो नाम तथागतः, मेरुध्वजो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८क/२५६.
lhun po'i sgron ma
ना. मेरुप्रदीपः, तथागतः — {lho phyogs na de bzhin gshegs pa nyi zla'i sgron ma zhes bya ba dang}…{de bzhin gshegs pa lhun po'i sgron ma zhes bya ba dang} दक्षिणस्यां दिशि चन्द्रसूर्यप्रदीपो नाम तथागतः…मेरुप्रदीपो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६.
lhun po'i stobs 'joms pa
ना. मेरुबलप्रमर्दी, यक्षः म.व्यु.३३७५ (५८क).
lhun po'i dpal
ना. मेरुश्रीः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{lhun po'i dpal dang}… {shAkya thub pa dang /} {'di dag dang gzhan yang sangs rgyas bcom ldan 'das mang po dag gis} सुबाहुः…मेरुश्रीः…शाक्यमुनिश्चेति । एतैश्चान्यैश्च बहुभिर्बुद्धैर्भगवद्भिः म.मू.९३क/५.
गर्भः — {skabs der byang chub sems dpa' ni/} /{rang nyid 'jig rten la brtse bas/} /{dga' ldan lha yi gnas dag las/} /{de yi lhums su yang dag byon//} अत्रान्तरे बोधिसत्त्वस्तुषितात् त्रिदशालयात् । गर्भं तस्याः समापेदे स्वयं लोकानुकम्पया ।। अ.क.२०९क/२४.८; कुक्षिः — {lha mo sgyu 'phrul chen mo'i lhums nas bltams pa shAkya thub pa} महामायादेवीकुक्षिसम्भूतः शाक्यमुनिः वि.प्र.१२५क/१, पृ.२३; योनिः — {dga' ldan gyi gnas rab na bzhugs pa dang lhums su zhugs pa dang bltams pa dang} तुषितभवनावस्थानं योनिप्रवेशो जातिः म.टी.३१७क/१९०.
lhums 'jug
= {lhums su 'jug pa/}
lhums na bzhugs pa
पा. गर्भस्थितिः, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi pho brang na bzhugs pa thog mar mdzad de/} {'pho ba dang gshegs pa dang lhums na bzhugs pa dang bltams pa dang} तुषितभवनवासमादिं कृत्वा च्यवनचंक्रमणगर्भस्थितिजन्म(–) शि.स.१६०क/१५३; द्र. {lhums su 'jug pa/}
lhums su 'jug pa
पा. गर्भाक्रान्तिः, बुद्धकृत्यविशेषः — {'pho dang lhums 'jug bltams dang yab kyi khab gshegs dang //} च्युतिं गर्भाक्रान्तिं जननपितृवेश्मप्रविशनम् र.वि.१२५ख/१०७; गर्भावक्रान्तिः म.व्यु.७१५३ (१०२क); गर्भावक्रमणम् — {ji ltar bcom ldan 'das kyis lhums su 'jug pa dang bltams pa dang mngon par 'byung ba dang mngon par rdzogs par byang chub pa la sogs pa kun tu bstan pa de bzhin med pa'i phyir te} तथाऽभावाद्यथा सन्दर्शिता बुद्धेन गर्भावक्रमणजन्माभिनिष्क्रमणाभिसंबोध्यादयः सू.व्या.१७०क/६२.
lhums su zhugs pa
पा. योनिप्रवेशः, बुद्धकृत्यविशेषः — {dga' ldan gyi gnas rab na bzhugs pa dang lhums su zhugs pa dang bltams pa dang} तुषितभवनावस्थानं योनिप्रवेशो जातिः म.टी.३१७क/१९०; द्र.— {lhums su 'jug pa/}
lhur
वि. परः — {chos shes pa ni lhur 'dod pa'i khams rnam par sun 'byin pa yin} कामधातुविदूषणपरं धर्मज्ञानम् अभि.स्फु.२५५क/१०६४; निपुणः — {lhur sbyor ba'i phyir gus pa'i brtson 'grus dang} सत्कृत्यवीर्यं निपुणप्रयोगितया बो.भू.१०९क/१४०.
lhur gtad pa
तात्पर्यम् — {gang zhig lhur gtad pas 'phangs nas/} /{gnyid log pa de dang mthun pa nyid du 'di'i bag chags sad par 'gyur ba yin gyis} यदेव तात्पर्येणाक्षिप्य प्रसुप्तस्तदनुरूप एव वासनाप्रबोधोऽस्य भवति प्र.अ.६६ख/७६.
lhur byed
= {lhur byed pa/}
lhur byed pa
उ.प. परः — {de dag ni ri rab kyi bang rim la bsam gtan lhur byed cing 'khod do//} ते सुमेरुपरिषण्डायां ध्यानपरा स्थिताः अ.श.२५१ख/२३१; परमः — {nyan thos bdag gi don lhur byed cing gzhan gyi don la mi lta ba} श्रावकः स्वार्थपरमः परार्थनिरपेक्षः बो.भू.८९क/११३; गुरुकः — {rigs kyi bu byang chub sems dpa' bden pa lhur byed par 'gyur bar bya} सत्यगुरुकेण कुलपुत्र बोधिसत्त्वेन भवितव्यम् शि.स.९ख/१०.
lhur blang
तात्पर्यम्, निपुणता — {sgyid lug med dang dpung tshogs dang /} /{lhur blang bdag nyid dbang bya dang //} अविषादबलव्यूहतात्पर्यात्मविधेयता । बो.अ.२०ख/७.१६; {gus pas ni lhur blang ba nas so//} आदरात् तात्पर्येण बो.प.९२क/५५.
lhur blangs pa
आतापः — {gus pa yang zhi gnas kyi bdag nyid chen po khong du chud nas lhur blangs pa las skye} आदरोऽपि शमथमाहात्म्यमवगम्य आतापेन जायते बो.प.९३ख/५८.
lhur mi bgyid
न परः — {skye bo dag ni phan bgyid la'ang /} /{phan pa de ltar lhur mi bgyid//} नोपकारपरेऽप्येवमुपकारपरो जनः । श.बु.११४ख/११९.
lhur mdzad
• वि. तत्परः — {gdul bya rnam pa sna tshogs pa'i blo'i pad+ma'i tshogs kha 'byed pa lhur mdzad pa} विविधविनेयजनमतिकमलकुड्मलविबोधनतत्परम् प्र.प.१४४ख/१९२; • उ.प. परः — {khyod ni gnod bgyid la/} /{phan pa lhur mdzad} अपकारपरेऽपि त्वमुपकारपरः श.बु.११४ख/११९.
lhur mdzad pa
= {lhur mdzad/}
lhur len
= {lhur len pa/}
lhur len pa
• उ.प. परः — {rang don lhur len bram zes brjod//} उक्तः स्वार्थपरैर्विप्रैः वि.प्र.१४३क/१, पृ.४२; {gcig tu nges pa de lhur len pa'i 'dun pa bzlog pa'i phyir na nyes pa med do//} अनापत्तिः ऐकान्तिकस्य तत्परस्य विच्छन्दनार्थम् बो.भू.९३ख/११९; परमः — {nyan thos rnams ni bdag gi don lhur len pa tsam du zad} श्रावकास्तावदात्मार्थपरमाः बो.भू.८८ख/११२; प्रधानः — {srid pa dang 'dod pa lhur len pas nye bar ma zhi ba} अर्थकामप्रधानत्वादनौपशमिकम् जा.मा.१६३क/१८९; • सं. १. व्यसनम् — {sems ni yun ring legs bshad goms pas lhur len bskyed phyir 'di la dga' ba skyes//} सूक्ताभ्यासविवर्द्धितव्यसनमित्यत्रानुबद्धस्पृहम् ।। प्र.वृ.२६१ख/३ २. तात्पर्यम् — {mos dang nga rgyal dga' dang dor/} /{lhur len dbang bsgyur stobs kyis ni/} /{brtson 'grus spel phyir 'bad par bya//} यतेतोत्साहवृद्धये । छन्दमानरतित्यागतात्पर्यवशिताबलैः ।। बो.अ.२१क/७.३२.
lho
• वि. दक्षिणः — {rigs kyi bu g}.{yon du ma lta bar song zhig/} ग्. {yas su ma yin/} {shar du ma yin/} {lho ru ma yin/} {nub tu ma yin} मा च कुलपुत्र वामेनालोकयन् गाः, मा दक्षिणेन, मा पूर्वेण, मा पश्चिमेन, मोत्तरेण अ.सा.४२२ख/२३८; • सं. दक्षिणा मि.को.१७क; अवाची मि.को.१७क ।
• वि. दक्षिणपश्चिमः, ओ मा — {lho nub kyi phyogs na} दक्षिणपश्चिमायां दिशि स.पु.७०ख/११९; • सं. दक्षिणपश्चिमा, दिग्भेदः मि.को.१७क ।
lho phyogs
• वि. दक्षिणः — {lho phyogs dang nub phyogs dang byang phyogs kyi rlung} दक्षिणाः पश्चिमा उत्तरा वायवः शि.स.१३७ख/१३३; {tsan dan zla 'od dal bu yis/} /{lho phyogs dri yi bzhon pa 'di/} /{me yi rang bzhin spro ba ste/} /{gzhan gyi ngor ni bsil zhes grags//} चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । सेयमग्निमयी सृष्टिश्शीता किल परान्प्रति ।। का.आ.३३२क/२.३०२; • सं. = {lho phyogs kyi rgyud} दक्षिणापथः — {thub pa'i tshogs/} /{'jug ngogs don gnyer lho phyogs nas/} /{'ongs pa} मुनिगणास्तीर्थार्था दक्षिणापथात् । आगताः अ.क.२७६ख/३५.२६.
lho phyogs na
दक्षिणेन — {lho phyogs na de bzhin gshegs pa rin chen tog ces bya ba} दक्षिणेन रत्नकेतुर्नाम तथागतः सु.प्र.३२ख/६३.
lho phyogs kyi rgyud
दक्षिणापथः — {song rigs kyi bu lho phyogs kyi rgyud na grong khyer rgyas pa'i 'gram zhes pa yod} गच्छ कुलपुत्र दक्षिणापथे । तत्र भरुकच्छं नाम नगरम् ग.व्यू.२७६ख/३५५.
lho phyogs kyi lnga len pa
दक्षिणपञ्चालः, दक्षिणपञ्चालदेशस्य राजा — {rgyal po chen po sngon byung ba yul lnga len par rgyal po gnyis byung ste/} {byang phyogs kyi lnga len dang lho phyogs kyi lnga len pa'o//} भूतपूर्वं महाराज पञ्चालविषये द्वौ राजानौ बभूवतुः । उत्तरपञ्चालो दक्षिणपञ्चालश्च वि.व.२०२ख/१.७७.
lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po
दक्षिणपञ्चालराजः — {de'i tshe byang phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po lho phyogs kyi pany+tsa la'i rgyal po dang mi 'thun par gyur to//} तेन खलु समयेनोत्तरपञ्चालराजो दक्षिणपञ्चालराजेन सह प्रतिविरुद्धो बभूव अ.श.२४क/२०.
lho phyogs kyi ri bo
ना. दक्षिणागिरिः, जनपदः — {de nas lho phyogs kyi ri bo zhes bya ba'i ljongs na bram ze che zhing mtho ba gang po zhes bya ba}…{zhig gnas so//} अथ दक्षिणागिरिषु जनपदे सम्पूर्णो नाम ब्राह्मणमहाशालः प्रतिवसति अ.श.२क/१.
lho phyogs gnas pa
दक्षिणस्थः — ग्. {yas sdod lho phyogs gnas pa dag/} /{shing rta'i gnyen zhes bya ba 'o//} सव्येष्ठदक्षिणस्थौ च संज्ञा रथकुटुम्बिनः । अ.को.१८९ख/२.८.६०; दक्षिणभागगतानश्वान् प्रेरयितुं कदाचित् दक्षिणभागे तिष्ठतीति दक्षिणस्थः । ष्ठा गतिनिवृत्तौ अ.वि.२.८.६०.
lho phyogs pa
दाक्षिणात्यः— {de lta'i rjes khrid ni/} /{lho phyogs pa rnams mi sbyor ro//} नैवमनुप्रासं दाक्षिणात्याः प्रयुञ्जते का.आ.३२०ख/१.६०; {sngon tshe ded dpon lho phyogs pa} दाक्षिणात्याः पुरा सार्थवाहाः अ.क.२७५ख/१०२.८.
lho phyogs pa'i yi ge
दाक्षिण्यलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{lho phyogs pa'i yi ge'am}…{yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं…दाक्षिण्यलिपिं…चतुष्षष्टीलिपीनाम् ल.वि.६६ख/८८.
दक्षिणजम्बूद्वीपः — {zur phyed gzhan na gnas pa ni lho 'dzam bu'i gling du 'gro} अपरकोणार्द्धस्थो दक्षिणजम्बूद्वीपं वज्रति वि.प्र.१८३ख/१.६०.
lhogs shig
क्रि. पठतु — {theg pa chen po lhogs shig} महायानं पठ शि.स.३९ख/३८; वाचयतु — {chos kyi rnam grangs 'di yi ger bris shig /chongs} {shig /lhogs} {shig} इमं धर्मपर्यायं लिखितं धारयत वाचयत ल.वि.२१४क/३१७; अधीताम् — {re zhig khyod kyis ni yang dag par ldan pa lhogs shig} त्वं तावत् संयुक्तकमधीष्व वि.व.१०३ख/२.८९.
lhod
= {lhod pa/}
lhod pa
• वि. शिथिलः — {lus kyi las kyi mtha' lhod pa} शिथिलकायकर्मान्तः श्रा.भू.७२क/१८७; श्लथः — {rtag tu gus par byed pa'i sbyor bas rgyun du sems par byed do//} {lhod par mi byed do//} प्रततं च चिन्तयति सातत्य सत्कृत्य प्रयोगेण, न श्लथम् बो.भू.६४ख/७६; {lhod pa dang lhod pa ma yin pa} श्लथमश्लथम् म.व्यु.७५७४ (१०८क); शैथिलिकः — {byang chub sems dpas tshul khrims kyi sdom pa yang dag par blang ba de}…{dad pa med pa}…{lhod pa las kyang mnod par mi bya'o//} बोधिसत्त्वेन नाश्राद्धस्यान्तिकात् प्रग्रहीतव्यम्…शीलसंवरसमादानं…न शैथिलिकस्य बो.भू.८४ख/१०७; • सं. शैथिल्यम् — {zhes sogs sbyor ba rtsub pa dang /} /{lhod pa yang ni ster bar byed/} /{de phyir de lta'i rjes khrid ni/} /{lho phyogs pa rnams mi sbyor ro//} इत्यादि बन्धपारुष्यं शैथिल्यं च नियच्छति । अतो नैवमनुप्रासं दाक्षिणात्याः प्रयुञ्जते ।। का.आ.३२०ख/१.६०.
lhod pa nyid
शिथिलता — {bdag la lhod pa nyid gyur te/} /{rgan po yi ni lus po bzhin//} शेफ इव वृद्धस्य यातः शिथिलतां मम ।। अ.क.१७६ख/२०.१२.
lhod pa ma yin pa
वि. अश्लथम् — {lhod pa dang lhod pa ma yin pa} श्लथमश्लथम् म.व्यु.७५७४ (१०८क); मि.को.१५क ।
lhod pa min
= {lhod pa ma yin pa/}
lhod pa min pa
= {lhod pa ma yin pa/}
lhod par gyur
वि. शिथिलः — {dge sbyong dang bram ze rnams la ni dul ba dang bkur sti dang gus par bya ba la ni lhod par gyur} शिथिलविनयोपचारगौरवबहुमानः श्रमणब्राह्मणेषु जा.मा.१७३क/२००.
lhod par gyur pa
= {lhod par gyur/}
lhod par 'gyur
क्रि. शिथिलीभवति — {sngon phan 'dogs 'dogs pa la snying brtse ba lhod par mi 'gyur ro//} पूर्वोपकारिष्वनुकम्पा न शिथिलीभवति जा.मा.१२८ख/१४९.
lhod par bya
क्रि. स्रंसयेत्— {brtson 'grus lhod par mi bya'o//} न वीर्यं स्रंसयेत् वि.सू.५९क/७५.
lhod par byas
= {lhod par byas pa/}
lhod par byas pa
भू.का.कृ. शैथिल्यं कृतम् — {des bag med pa'i dbang gis bslab pa'i gzhi la lhod par byas so//} तया प्रमादाच्छिक्षाशैथिल्यं कृतम् अ.श.१२९ख/११९; अ.श.१६३ख/१५१.
lhod par byed pa
वि. शैथिलिकः — {'gyod pa chung ba dang lhod cing g}.{yel bar byed pa yin} मन्दकौकृत्यः शैथिलिकः शिथिलकारी…भवति श्रा.भू.१९क/४६.
lho'i me
पा. दक्षिणाग्निः, अग्निविशेषः — {me rnam pa gsum ni lho'i me dang khyim bdag gi me dang mchod sbyin gyi me'o//} वैश्वानरस्त्रिविधः—दक्षिणाग्निः, गार्हपत्यः, आहवनीयः वि.प्र.१३९क/३.७५; {lho yi me dang khyim gyi me/} /{ha ba nI yo me gsum pa//} दक्षिणाग्निर्गार्हपत्याहवनीयौ त्रयोऽग्नयः ।। अ.को.१८२क/२.७.१९; वेद्या दक्षिणतो वर्तते दक्षिणाग्निः अ.वि.२.७.१९.
lho'i ri
ना. दक्षिणाद्रिः, मलयपर्वतः — {lho yi ri las nyer btud pa'i/} /{rlung gis tsU ta'i rkang 'thung ni/} /{yal 'dab rol par bskyod pa yis} ({rol par bskyod pa byi ru yi} पा.भे.) / / {myu gu mdzes dang ldan par byed//} दक्षिणाद्रेरुपसरन् मारुतश्चूतपादपान् । कुरुते ललिताधूतप्रबालाङ्कुरशोभिनः ।। का.आ.३४०क/३.१५०.
lhor bgrod
= {lhor bgrod pa/}
lhor bgrod pa
पा. दक्षिणायनम् — {ka rka Ta la sogs pa lhor bgrod pa'i zla ba drug ste/} {gang du mtshan mo 'phel ba de lhor bgrod pa'o//} कर्कटादिकं षण्मासदक्षिणायनम्, यत्र रात्रेर्वृद्धिस्तद् दक्षिणायनम् वि.प्र.२७४ख/२.१०१; {de bzhin du byang du bgrod pa dang lhor bgrod pa'o//} तथा उत्तरायणं दक्षिणायनम् वि.प्र.१५२ख/१, पृ.५१; {ut+ta rA ya naM/} {byang bgrod/} {dak+Shi NA ya naM/} {lho bgrod/} {de gnyis la/} {bat+sa raH/} {lo zhes bshad} मि.को.१३५क ।
a
व्यञ्जनत्रिंशत्तमवर्णः । अस्योच्चारणस्थानम् — {skye gnas mgrin pa dang /} {byed pa mgrin pa lce rtsa dang sbyar ba/} {nang gi rtsol ba mgrin pa btsum pa/} {phyi'i rtsol ba srog chen sgra ldan/} अ (देवनागरीवर्णः) — {gang gi tshe a zhes brjod pa de'i tshe 'du byed thams cad mi rtag pa'i sgra byung ngo //} यदा अकारं परिकीर्तयन्ति स्म, तदा अनित्यः सर्वसंस्कारशब्दो निश्चरति स्म ल.वि.६७क/८९; {'dir dbyangs ni sngar brjod pa'i a yig la sogs pa rnams te a i r}-{i u l}-{i lnga'o//} इह स्वराः पूर्वोक्ता अकारादयः अ इ ऋ उ Ḷ पञ्च वि.प्र.१६३ख/१, पृ.६४; {rdzogs pa'i sangs rgyas a las byung //} संबुद्धोऽकारसम्भवः वि.प्र.८८क/४.२३४.
a ka ru
= {a ga ru/}
a ka ra
= {a kA ra/}
a kA ra
अकारः — {oM a kA ro mu khaM sarba d+harmA NAM Ad+ya nut+pa n+na twAta} ॐ अकारो मुखं सर्वधर्माणामाद्यनुत्पन्नत्वात् । हे.त.२३क/७४.
a rka
= {arka/}
a khu
= {pha'i spun} पितृव्यः, पितुः भ्राता— {pha yi spun dang a khu 'o//} पितृभ्राता पितृव्यः स्यात् अ.को.१७२क/२.६.३१; पितुः भ्राता पितृव्यः । पितृसोदरनाम अ.वि.२.६.३१.
a ga ti
= {a gasti/}
a ga ru
अगुरु १. सुगन्धिकाष्ठविशेषः — {ha ri tsan dan gla rtsi dang /} /{a ga ru dang ga pur 'tshong //} हरिचन्दनकस्तूरीकर्पूरागुरुविक्रयी । अ.क.१५७क/७२.५; {de nas nus ldan rgyud can dang /} /{a ga ru dang rgyal mnyes byed/} /{dmar po srin skyes dzoM ga kaM//} अथ समार्थकम् । वंशकागुरुराजार्हलोहक्रिमिजजोङ्गकम् ।। अ.को.१७९ख/२.६.१२६; न गुरु अगुरु अ.वि.२.६.१२६ २. शिंशपा — {de nas pi ts+tsha a ga ru/} /{shiM sha pa} अथ पिच्छिलागुरु शिंशुपा(शपा पा.भे.) अ.को.१५८ख/२.४.६२; न गुरु अगुरु अ.वि.२.४.६२.
a ga ru nag po
कालागुरु, अगुरुभेदः — {rigs kyi bu mtsho ma dros pa'i ngogs nas 'byung ba a ga ru nag po pad mo'i snying po zhes bya ba yod} अस्ति कुलपुत्र अनवतप्तह्रदतीरसम्भवं पद्मगर्भं नाम कालागरु ग.व्यू. ४७ख/१४१; मि.को.५५क; कृष्णागुरु — {a ga ru nag po 'ba' zhig gis bdug par byed} शुद्धं कृष्णागुरु धूप्यते स्म अ.सा.४४३क/२५०; मि.को.५५क; वायसागुरु — {u t+pa la yi drir 'gyur zhing /} /{a ga ru ni nag po mtshungs//} उत्पलस्य भवेद् गन्धं वायसागुरुसन्निभम् ।। हे.त.२७क/९०.
a ga ru'i spos
अगरु, ओ रुः — {des zho'i bzhi cha gcig gis a ga ru'i spos nyos nas rgyal bu rgyal byed kyi tshal du song ngo //} स कार्षापणद्वयेनागरुं क्रीत्वा जेतवनं गतः अ.श.१३ख/१२.
a gasti
ना. अगस्तिः, ऋषिः — {drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}…{a ma ti} ({ga sti} ){dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः, तद्यथा—आत्रेयः… अगस्तिः…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२.
a gar nag po
= {a ga ru nag po/}
a chu zer
ना. हुहुवः, नरकः — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang}… {a chu zer dang ud pa la ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः सञ्जीवं…हुहुवमुत्पलं पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२; म.व्यु.४९३३ (७५ख); मि.को.१३७क ।
a chu zer ba
= {a chu zer/}
a che
स्वसा, सोदरी — {bu mo dang ni a che 'o//} भगिनी स्वसा अ.को.१७१ख/२.६.२९; सोदरायासं सुष्ठु अस्यति हिंसतीति स्वसा । असु क्षेपणे । सोदरीनामनी अ.वि.२.६.२९.
a ti ni sha
अतिनिशः, वृक्षविशेषः — {shing sha pa dang a ti ni sha dang}…{smig ma'i nags tshal stug po dang} शिंशपातिनिश…शरवणगहने जा.मा.१४९ख/१७४.
अतिमुक्तः, लताविशेषः — {a ti muk+ta'i 'khri shing} अतिमुक्तलता ना.ना.२३३ख/८०; द्र.— {a ti muka ta ka/} {a ti muka ta ka} अतिमुक्तकम्, पुष्पविशेषः — {me tog a ti muka ta ka dang tsam pa ka dang}… {rin po che'i shing ljon pa chen pos brgyan pa} अतिमुक्तकचम्पक…रत्नवृक्षोपशोभिते ल.वि.८क/८.
a ti muka ta ka'i phreng ba can
ना. अतिमुक्तकमाला, दारिका — {grong pa'i bu mo bcu ni bu mo stobs ldan ma zhes bya ba dang}… {a ti muka ta ka'i phreng ba can dang}…{legs skyes ma zhes bya ba ste} बला च नाम दारिका…अतिमुक्तकमाला च…सुजाता च नाम (दश) ग्रामिकदुहिताः ल.वि.१३०ख/१९४.
a ti muka ta'i 'khri shing
अतिमुक्तलता — {shing mya ngan med pa 'di nyid la/} {a ti muk+ta'i 'khri shing 'di dag gis btags te/} {bdag nyid 'chi bar 'gyur ba de ltar re zhig bya'o//} यावदिहैव रक्ताशोकपादपेऽनयाऽतिमुक्तलतयोद्बध्यात्मानं व्यापादयिष्यामि ना.ना.२३३ख/८०.
a ti muk+ta
= {a ti muka ta/}
a ti mug ta ka
= {a ti muka ta ka/}
a t+ti kA
अत्तिका, ज्येष्ठा भगिनी — {sring mo che ba a t+ti kA//} अत्तिका भगिनी ज्येष्ठा अ.को.१४३ख/१.८.१५.
a Ta
ना. तुट्टिः, नृपः— {wA rA Na sIr sngon dus na/} /{sa bdag a Ta zhes pa byung //} पूर्वस्मिन्नभवत्काले वाराणस्यां महीपतिः । तुट्टिर्नाम अ.क.२४५ख/२८.५८.
a di ti
ना. अदितिः, देवमाता — {lu m+bi ni yi nags gnas pa'i/} /{lha mo de la sras bltams te/} /{a di ti las nyin byed bzhin//} लुम्बिनीवने स्थिता । असूत तनयं देवी दिवाकरमिवादितिः ।। अ.क.२०९क/२४.१२.
a di'i bu
= {lha} आदित्यः, देवः — {'chi med rgas med skabs gsum lha/}…{a di'i bu dang} अमरा निर्जरा देवास्त्रिदशाः…आदित्याः अ.को.१२७ख/१.१.८.
a d+ho puSha pi ka
अधोपुष्पिका, औषधिविशेषः — {tsartsi kA zhes pa ni a d+ho puSh+pi ka ste/} {cha gcig go zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} चर्चिकेति अधोपुष्पिका भाग १ । इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
a d+ho puSha pi kA
= {a d+ho puSh+pi ka/}
a 'dus
= {dbyangs kyi tshogs pa} असमयः, स्वरमेलापकः — {a'i 'dus pa ni a 'dus te dbyangs kyi tshogs pa zhes brjod do//} अस्य समयोऽसमयः, स्वरमेलापक इत्युच्यते वि.प्र.१४७क/१, पृ.४६.
a 'dra'i skad
आन्ध्रभाषा — {tha mal ba dang zur chag pa dang 'gro lding ba dang a 'dra'i skad bzhin no//} प्राकृतापभ्रंशद्रमिडान्ध्रादिभाषावत् वा.न्या.३४७ख/१०३.
a na ka'i rnga can
ना. आनकदुन्दुभिः, कृष्णपिता ङ.को.७/रा.को.१.१७५.
a ni la
पा. अनिलः, आसुरीणां समयविशेषः — {khyi gdong ma la sogs pa lha min rnams kyi dam tshig brgyad ni mig sngon dang tsa ko ra dang a ni la dang} श्वानास्याद्यष्टौ आसुरीणां समयाः—नीलाक्षः, चकोरः, अनिलः वि.प्र.१६७ख/३.१५१.
a n+ti kA
= {a t+ti kA/}
a pa marga
अपामार्गः, वृक्षविशेषः — {shing a pa marga'i yam shing zho dang sbrang rtsi dang mar la btags pas stong rtsa brgyad sbyin sreg bya'o//} अपामार्गसमिधानां दधिमधुघृताक्तानां अष्टशतं (सहस्रं भो.पा.) होतव्यम् म.मू. १२८ख/३७.
a pa rA dzi ta
= {gzhan gyis mi thub pa/}
a pad dza ra
ना. आपज्जुरम्, वनम् — {kye bcom ldan 'das ni da ste zhag bdun na sum cu rtsa gsum pa'i lha yul nas 'dzam bu'i gling du grong khyer snang ldan gyi 'dab a pad dza ra'i nags su shing u dum bA ra'i drung du gshegs so//} अवतरिष्यति भवन्तो भगवानितः सप्तमे दिवसे देवेभ्यस्त्रायस्त्रिंशेभ्यो जम्बूद्वीपं साङ्काश्ये नगरे आपज्जुरे दावे उदुम्बरमूले इति अ.श. २३४क/२१५.
a pA mA rga
= {a pa marga/}
a phu
ना. अफूः, नागी— {klu mo a phu zhes bya ba'i man ngag} नाग्यफूपदेशः क.त.२०५१.
a phreng
आलिः, अकारादिस्वरवर्णमाला — {a phreng ka phreng gi sngags kyi rim pa zhes bya ba} आलिकालिमन्त्रज्ञान(क्रम भो.पा.)नाम क.त.२४०४.
a ba d+hU tI
पा. = {rtsa dbu ma} अवधूती, मध्यमानाडी — {la la nA dang ra sa nA dang a ba d+hU tI'i steng du drag po lus med gnyis kyi} ललनारसनावधूतीमूर्ध्नि रुद्रानङ्गयोर्द्वयोः वि.प्र.३५ख/४.११; {til gyi mar me ltar 'bar zhing /} /{byang chub sems ni mnyam 'bab de/} /{a ba d+hu tIr shes bya ste/} /{lhan cig skyes pa} ({bde} ){ster byed pa'o//} तैलवह्निरिवादीप्ता बोधिचित्तसमावहा । साऽवधूतीति विज्ञेया सहजानन्ददायिका ।। स.उ.२७३क/७.१८.
a ba d+hU tI'i lam
पा. अवधूतीमार्गः — {'dir lha la lte ba dang gtsug tor gyi a ba d+hU tI'i lam du hoHyig thog ma tha mar bkod de} अत्र नाभाववधूतीमार्गे उष्णीषे च होःकारमाद्यन्ते देवतायां विन्यस्य वि.प्र.४८क/४.५०.
a ban+ti skyes
अवन्तिसोमम् मि.को.६०क ।
a ma
= {ma} अम्बा, माता — {ji ltar byis pa slob pa ni/} {a mar mi gsal a mar brjod//} अम्बाम्बेति यथा बालः शिक्ष्यमाणः प्रभाषते । त.प.२००क/८६६.
a ma ti
= {a gasti/}
a ming can
= {a ga ru} अनामकम्, अगरु मि.को.५५क ।
a mra
१. आम्रः, वृक्षविशेषः — {A mra 'dzag byed ro ldan no//} आम्रश्चूतो रसालः अ.को.१५६ख/२.४.३३; अम्यते भक्ष्यत इत्याम्रः । अम गत्यादिषु अ.वि.२.४.३३; द्र.— {shing a mra'i 'bras bu sa hA ka ra smin pa'i dri bas kyang lhag par dri zhim pa} परिपक्वसहकारफलसुरभितरेण च निर्हारिणा अतिमनोज्ञेन गन्धेन जा.मा. १५९क/१८३ २. आम्रम्, आम्रफलम् — {ji ltar a mra la sogs shing 'bras la//} यथाम्रतालादिफले र.वि.१०७ख /६३.
a mra skyong
= {a mra skyong ma/}
a mra skyong ma
ना. आम्रपाली, कन्या — {chen po zhes bya ba/} /{yangs pa can gyi tshogs kyi gtsos/} /{a mra'i nags las chu shing gi/} /{sdong po las 'khrungs mdzes ma thob/} /{gnyen gyis mdza' las de yi ming /} /{a mra skyong ma zhes su btags//} महान्नाम वैशालिकगणाग्रणीः । कन्यामाम्रवनात्प्राप कदलीस्कन्धनिर्गताम् ।।…प्रणयादाम्रपालीति बन्धुभिः सा कृताभिधा । अ.क.१७९ख/२०.५१; आम्रपालिका — {bsod nams me tog 'bras bu'i longs spyod ldan/} /{de nyid mchog gi lus ldan a mra skyong //} पुण्यपुष्पफलभोगशालिनी सैव दिव्यतनुराम्रपालिका । अ.क.१८४क/२०.१०२.
a mra brtsegs
ना. आम्रकूटः, पर्वतः — {lam du yongs su ngal ba'i tshe na ngos ldan a smra brtsegs pa'i ri rtser gnas bya ste//} मूर्ध्ना वक्ष्यत्यध्वश्रमपरिगतं सानुमानाम्रकूटः मे.दू.१४२ख/१.१७.
a mra'i 'bras
आम्रम्, आम्रफलम् — {ta la dang ni a mra'i 'bras sbubs gseb nas shing skyes ji lta bar//} यद्वत् तालफलाम्रकोशविवरादुत्पद्यते पादपः र.वि.१०७ख/६४.
a mra'i 'bras bu
= {a mra'i 'bras/}
a sma
पाषाणभित् यो.श.२ख/२४.
a sma ka'i rgyal po
अश्मकराजः (ओ जा इति पाठः) म.व्यु.३५९० (६०ख).
a sma gar b+ha
अश्मगर्भः, हरिन्मणिः — {gser dang}…{a sma gar b+ha dang}…{rin po che'i sdong po de dag} ते रत्नाङ्कुराः…सुवर्णस्य…अश्मगर्भस्य ग.व्यू.३१९क/४०.
a dza kar+N+NA
अजकर्णा, औषधिविशेषः — {tsha mo ni a dza ka r+N+NA ste cha lnga dang rang skyes ma ni mo ha nI ba Ta pa tri kA ste cha gnyis so zhes pa ni bzhi pa lnga'o//} भागिनेया अजकर्णा भाग ५, स्वजा मोहनी वटपत्रिका भाग २ इति चतुर्थपञ्चकम् वि.प्र.१४९क/३.९६.
a dzi na
अजिनम् — {bdag gi lpags pa a dzi na gyon//} स्वचर्माजिनसंवीतः जा.मा.२५ख/३०.
a dzi na dang dbyig pa thogs
दाण्डाजिनिकता — {a dzi na dang dbyig pa thogs/} / ग्. {yo sgyu'i brjid bag 'chos pa 'di/} /{bden pa bzhin du mthar phyin kyang /} /{thub pa bzhin du nga la lta//} दाण्डाजिनिकताऽनेन प्रकर्षं गमिता यथा । उद्वहन् कपटाटोपं मुनिवन्मामपीक्षते ।। जा.मा.१६९ख/१९५.
a dzi ra ba ti
ना. अजिरवती, नदी— {drag sde rnams kyis chu bo a dzi ra ba ti la phar yang rkyal tshur yang rkyal ba dang} षड्वर्गिका अजिरवतीमुत्तरन्त्यपि स्रोत उत्तरन्त्यपि वि.व.२७१क/२.१७३.
a rdza ka
अर्जकः, वृक्षविशेषः — {de'i mgo tshal ba bdun du 'gas/} /{a rdza ka yi dog pa bzhin//} सप्तधाऽस्य स्फुटेन्मूर्धा अर्जकस्येव मञ्जरी । स.पु.१४९क/२३५.
a zhang
= {zhang po/}
a za mo
= {la la phud} अजमोदा, यवानिका मि.को.५८ख ।
a yig byung
वि. अकारसम्भवः, बुद्धस्य — {rdzogs pa'i sangs rgyas a yig byung //} संबुद्धोऽकारसम्भवः ना.स. ३क/२८.
a ra pa tsa na
ना. अरपचनः, मण्डलनायको देवः — {'phags pa a ra pa tsa na'i mchod pa'i cho ga zhes bya ba} आर्यारपचनपूजाविधिनाम क.त.२७१९.
a ru
= {a ru ra/}
a ru ma'i ka
द्र.— {'di lta ste/} {rgun 'brum dang bal po se'u dang 'bra go dang sta rga dang bA tA ma dang a ru ma'i ka dang ku ru ma'i ka dang kham bu dang rgya shug dang sar dag ni de zhes bya'o//} (?) तद्यथा द्राक्ष्यदाडिमखर्जूराक्षोष्टौ वाताम् उरुमानरामापिकाकुरुमायिकानेकोचोबभूः पिञ्चितिकापुष्करं च तदाख्यम् वि.सू.७८क/९५.
a ru ra
हरीतकी, वृक्षविशेषः — {'jigs med sogs mtshungs zhes bya ba ni a ru ra la sogs pa dang mtshungs pa ste/} {don gcig byed pa nyid du 'dra'o//} अभयादिसमा इति हरीतक्यादितुल्याः । एकार्थकारितया साम्यम् त.प.३३७ख/३९०; {'jigs med nad med phan pa can/} /{tshi can bdud rtsi na tshod gnas/} /{a ru ra dang gser ldan dang /} /{sems byed dpal dang zhi ba dang //} अभया त्वव्यथा पथ्या कायस्था पूतनामृता । हरीतकी हैमवती रेचकी श्रेयसी शिवा ।। अ.को.१५८क/२.४.५९; हरति रोगानिति हरीतकी । हृञ् हरणे अ.वि.२.४.५९; मि.को.५३क; अभया— {a ru ra sogs nus rnams kyi/} /{nyer bstan de lta'i rnam can bzhin//} यथाऽभयादिशक्तीनामुपदेशस्तथाविधः ।। त.स.११७ख/१०१४.
a ru ra'i 'bras bu
हरीतकीफलम् — {sman pa'i rgyal po phyag gcig gis a ru ra'i 'bras bu bsnams} भैषज्यराजं…एकेन हस्तेन हरीतकीफलं धारयन्तम् स.दु.१२९ख/२४०.
a rog bya
द्र.— {phyag 'tshal ba la a rog bya zhes mi bya bar mi bya'o//} न वन्दमानं नारोग्ययेत् वि.सू.९३ख/११२.
पा. अलम्बुषा, नाडीविशेषः — {rtsangs pa ni rlung gi 'dab mar rtsa a laM bu Sha la'o//} कृकरो वायव्यदलेऽलम्बुषानाड्याम् वि.प्र.२३८क/२.४२.
a lak+ta
अलक्तकः — {'bru mar dang a lak+ta'i khu ba} तैलमलक्तकरसं च हे.त.४ख/१०.
a lak+ta'i khu ba
अलक्तकरसः — {'bru mar dang a lak+ta'i khu ba la sngags 'di nyid kyis lan brgya rtsa brgyad mngon par bsngags so//} तैलमलक्तकरसं चानेनैव मन्त्रेणाष्टोत्तरशतवारानभिमन्त्रयेत् हे.त.४ख/१०.
a las byung
वि. अकारसम्भवः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das/} /{rdzogs pa'i sangs rgyas a las byung //} भगवान् बुद्धः संबुद्धोऽकारसम्भवः वि.प्र.८८क/४.२३४.
a lu ka
ना. अलुकः — {a lu ka zhes bya ba'i sgrub thabs} अलुकनामसाधनम् क.त.२०७५.
a le
अव्य. अये — {a le 'di yang rgyal po'i bu mo'o//} अये इयमपि राजपुत्री ना.ना.२२९क/३८.
a sho ka
१. अशोकः, वृक्षाविशेषः — {mdangs dga' a sho ka yi tshal//} रम्यां चाशोकवनिकाम् ल.अ.५७ख/३ २. अशोकम्, पुष्पविशेषः — {me tog a sho ka dang me tog man dA ra ba dang me tog man dA ra ba chen po la sogs pa me tog rnam pa sna tshogs pas nye bar mdzes pa} अशोकमान्दारवमहामान्दारवादिभिर्नानाविधैः पुष्पैरुपशोभिते स.दु.९६ख/१२०.
a sho ka'i me tog
अशोकस्तबकः — {de ni a sho ka'i me tog la sogs par 'dzin pa'i shes pa la yang yod pa} साऽशोकस्तबकादिग्राहिविज्ञाने विद्यते त.प.२३६ख/९४५.
a sho ka'i tshal
ना. अशोकवनिका, उद्यानम् — {khyim dang lha mo tshogs rnams dang /} /{se mo do yang sna tshogs dang /} /{mdangs dga' a sho ka yi tshal/} /{thub pa chen po bzhes su gsol//} गृहमप्सरवर्गाश्च हाराणि विविधानि च । रम्यां चाशोकवनिकां प्रतिगृह्ण महामुने ।। ल.अ.५७ख/३.
a shwa ta ra
ना. अश्वतरः, नागराजः — {klu'i rgyal po ka m+ba la dang a shwa ta ra gnyis} कम्बलाश्वतरौ नागराजानौ म.व्यु.३२९३ (५७क).
a shwata tha
= {a shwa t+tha/}
a shwa t+tha
अश्वत्थः, वृक्षविशेषः— {shing rtsa a shwa t+thar 'dug nas/} /{sems ni shin tu dang bar gyur//} अश्वत्थेऽश्वत्थतां गच्छेत् तरुमूले निषद्य वै । म.मू.२९१ख/४५३; {'o ma'i shing rnams zhes pa ni/} {u dum wa ra dang a shwad tha dang n+ya gro d+hA dang parka TI dang ma d+hu br}-{i k+Sha rnams so//} क्षीरवृक्षाणामिति उदुम्बराश्वत्थन्यग्रोधपर्कटीमधुवृक्षाणामिति वि.प्र.९७क/३.१४.
a shwad tha
= {a shwa t+tha/}
a sa na
असनः, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१७१ (८८क).
a i
अव्य. अये — {a i rings par ma byed cig} अये त्वरस्व मा ना.ना.२३५क/९०; हन्त — {gal te rig byed skyes bus ma byas pa nyid du bsgrubs nas de las tshad ma nyid du bsgrub na/} {a'i 'o na rig byed gzhan las tshad ma nyid du 'gyur te} यदि वेदस्यापौरुषेयत्वमेवं प्रसाध्य प्रामाण्यं प्रसाध्यते, हन्त तर्हि परतः प्रामाण्यं प्रयुक्तं वेदस्य त.प.१३३क/७१७.
a e
= {a i/}
arka
• सं. अर्कः १. वृक्षविशेषः — {shing arka'i me rab tu sbar te} अर्ककाष्ठैरग्निं प्रज्वाल्य म.मू.२०९क/२२८; वि.प्र.१४९क/३.९६; {a rka nyi ma a rka'i 'dab/} /{brgya byin shel dang zangs dag la//} श्री.को.१६४क २. = {shel} स्फटिकः श्री.को.१६४क ३. = {zangs} ताम्रम् श्री.को.१६४क; • ना. १. = {nyi ma} अर्कः, सूर्यः — {a rka shel dang nyi ma la'o//} अर्कः स्फटिकसूर्ययोः अ.को.२१८क/३.३.४; अर्च्यत इत्यर्कः । अर्च पूजायाम् । कर्मणि घञ् अ.वि.३.३.४; {a rka nyi ma a rka'i 'dab/} /{brgya byin shel dang zangs dag la//} श्री.को.१६४क २. = {brgya byin} शक्रः श्री.को.१६४क ।
arka las skyes pa
वि. अर्कजः — {rmongs pa la arka las skyes pa dang rengs pa la bil ba las skyes pa'o//} मोहनेऽर्कजाः, स्तम्भने विल्वजा इति वि.प्र.९६क/३.१२.
arka'i 'dab
अर्कः, अर्कपर्णवृक्षः — {a rka nyi ma a rka'i 'dab/} /{brgya byin shel dang zangs dag la//} श्री.को.१६४क ।
arka'i me tog
अर्कपुष्पम् — {gu gul gyi bdug pa dang arka'i me tog la sogs pa dang /} {gzhan yang yo byad rung ba ma yin pa dag gis mi byed pa} न…गुग्गुलुधूपार्कपुष्पादिभिरन्यैश्चाकल्पिकैरुपकरणैः बो.भू.१२५ख/१६१.
ag tsom
श्मश्रु — {sen mo dang skra dang ag tsom ring por 'jog pa} दीर्घनखकेशश्मश्रु ल.वि.१०५क/१५२; कूर्चः, ओ र्चम् — {de ltar ag tshom 'chos shing ngag gi yan lag bcur rab tu dgod par bya'o//} एवं कूर्चशोभामारच(य)ता दशावयवं वाक्यं प्रयोक्तव्यम् प्र.अ.१४२क/४८८.
ag tsom ring du 'jog
वि. श्मश्रुचीरः — {skra dang sen mo ag tsom ring du 'jog} सुदीर्घकेशानखा श्मश्रुचीरास्तथा ल.वि.१०६ख/१५३.
ag tshom
= {ag tsom/}
ar+g+ha
= {mchod yon} अर्घः — {ar+g+ha'i cho ga} अर्घविधिः क.त.१९०३.
ang ga
ना. अङ्गः, देशः — {ang ga'i yul du gnod 'gyur te/} /{ma ga d+ha rgyal de bzhin no//} अङ्गदेशाश्च पीड्यन्ते मागधो नृपतिस्तथा । म.मू.१९९ख/२१५.
ang gi ra sa
ना. अङ्गिरसः, ऋषिः — {drang srong dang drang srong chen po de dag la 'di lta ste/} {rgyun shes kyi bu dang}…{ang gi ra sa dang}…{nyi ma'i rigs te} येऽपि ते ऋषयो महाऋषयः; तद्यथा—आत्रेयः…अङ्गिरसः…मार्कण्डश्चेति म.मू.१०३ख/१२.
ang+ga
= {ang ga/}
any+dza na bu
ना. आञ्जनेयः, हनुमान् — {lang ka'i dbang phyug de kho na/} /{any+dza na bus dka' bas shes//} ज्ञातो लङ्केश्वरः कृच्छ्रादाञ्जनेयेन तत्त्वतः ।। का.आ.३३२क /२.२९९.
arbu da
ना. अर्बुदः १. उपक्षेत्रम् — {nye zhing ku la ta zhes brjod/} /{de bzhin a rbu da nyid dang //} उपक्षेत्रं कुलता प्रोक्तं अर्बुदश्च तथैव च । हे.त.८क/२२ २. पीठम् — {de bzhin ar bu da yang gnas//} पीठमर्बुदमेव च स.उ.२७५ख/९.१४.
am ba ri ka
अम्बरीकः, पक्षिविशेषः — {b+he ru N+Da dang am ba ri ka ste mi'i bdag po bya rog gdong ma la sogs pa lha min mo rnams kyi mchog gi 'dab chags brgyad du 'gyur ro//} भेरुण्डः, अम्बरीक इति नरपते काकास्यादीनामासुरीणां भवति दिव्यपक्ष्यष्टकम् वि.प्र.१६७ख/३.१५२.
asma gar b+ha
अश्मगर्भः, मणिविशेषः — {rin po che'i pad mo}…{asma gar b+ha rab kyi ze ba can} महारत्नराजपद्मं…महाश्मगर्भकेसरम् द.भू.२६२क/५५.
asma gar b+ha rab kyi ze ba can
वि. महाश्मगर्भकेसरम् — {rin po che'i pad mo}… {asma gar b+ha rab kyi ze ba can} महारत्नराजपद्मं…महाश्मगर्भकेसरम् द.भू.२६२क/५५.
asma pa ran ta
अश्मापरान्तकः — {asma pa ran ta dag tu ni ko lpags mi bcang bar mi bya'o//} नानस्(नाश् भो.पा.)मापरान्तकेषु चर्म धारयेत् वि.सू.७५क/९२.
ardza ka
अर्जकः, वृक्षविशेषः — {gal te mi 'bab na/} {de'i mgo ardza ka'i dog pa ltar 'gas so//} यदि न वर्षन्ति तदा मूर्धा स्फुटति यथाऽर्जकस्येव मञ्जरी हे.त.४क/८.
ardzu na
अर्जुनः, वृक्षविशेषः — {shing ka dam pa dang sardza dang ardzu na dang}…{ku Ta dza stug po yod pa} कदम्बसर्जार्जुन…कुटजनिचिते जा.मा.१४९ख/१७४.
a'i
= {a i/}
ar bu da
= {arbu da/}
ar mo ni ga
चिलिमिनिका — {ar mo ni ga ni bsnyen par ma rdzogs pa dang bcas pa'i dge 'dun 'dus pa las gzhan par stan nyid yin no//} आसनत्वं चिलिनिमि (?मिनि/मिलि) कायाः सोप (सानुप भो.पा.) सम्पत्सङ्घसन्निपातादन्यत्र वि.सू.९६ख/११६; द्र.— {ar mo nig lta bu'i rdo leb/}
ar mo nig lta bu'i rdo leb
पाण्डुकम्बलशिलातलम् म.व्यु.७१२७ (१०१ख).
aM
अं — {aM zhes brjod pa dang bdag gi ba mi 'byung zhes bya ba'i sgra byung ngo //} अंकारे अमोघो (अममो भो.पा.) त्पत्तिशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
aH
अः — {aHzhes brjod pa dang nub pa zhes bya ba'i sgra byung ngo //} अःकारे अस्तङ्गमनशब्दो निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
A
आ — {A zhes brjod pa dang bdag med pa'i sgra byung ngo //} आकारे परिकीर्त्यमाने आत्मपर(र भो.पा.)हितशब्दो निश्चरति स्म ल.वि.६७क/८९.
A di'i bu
= {a di'i bu/}
A mra
= {a mra/}
A mra'i bu
ना. आम्रतीर्थः, नागराजः — {klu'i rgyal po A mra'i bu} आम्रतीर्थो नागराजा म.व्यु.३२७२ (५६ख).
A li
पा. = {shes rab} आलिः, प्रज्ञा— {A li zla ba'i gzugs kyis gnas/} /{kA li'i gzugs kyis snang byed do//} स्थिताऽऽलिश्चन्द्ररूपेण कालिरूपेण भास्करः ।। हे.त.९क/२६; {A li kA li snyoms 'jug dang /} /{hUM phaT yi ge sogs spangs} आलिकालिसमापत्तिहूँफट्कारादिवर्जितम् । वि.प्र.१०८क/३.
i
इ — {i zhes brjod pa dang dbang po shin tu yangs pa'i sgra byung ngo //} इकारे इन्द्रियवैकल्य(वैपुल्य पा.भे.)शब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७क/८९.
i ku
हिक्का यो.श.३ख/४०.
i Da
• पा. इडा, नाडीविशेषः — {nyi ma'i lam ni dmar ser ram ra sa nA'o/} /{zla ba'i lam ni i Da'am la la nA} अर्कपथः पिङ्गला, रसना वा; शशिपथ इडा, ललना वा वि.प्र.२३८क/२.४३; • सं. इला — {i Da sa phyugs ngag zla bu//} गोभूवाचस्त्विडा इलाः अ.को.२२१क/३.३.४२; इल्यत इति इला इडा च । इल स्वप्नक्षेपणयोः अ.वि.३.३.४२.
i Shu ka
इषुकः — {i Shu ka ni mkha' lding gdong ma dang rtsangs pa mo ni 'ug gdong ma ste brgyad ni lha min las skyes pa rnams kyi dam tshig dang gzugs yongs su bsgyur ba'o//} इषुको गरुडास्या, कृकलासः उलूकास्येत्यष्टौ असुरजातीनां समयाः, रूपपरिवर्तनं च वि.प्र.१६७क/३.१५०.
in dra ni la
= {in dra nI la/}
in dra nI la
इन्द्रनीलः, मणिविशेषः — {ba spu'i khung bu de nyid na ri brgya phrag du ma yod de}… {kha cig ni rin po che in dra nI la'i'o//} तस्मिन्नेव रोमविवरे अनेकानि पर्वतविवराणि शतसहस्राणि…केचिदिन्द्रनीलमयाः का.व्यू.२२८ख/२९१.
in+d+ra bA ru Ni
इन्द्रवारुणी, औषधिविशेषः — {dbang mo zhes pa ni in+d+ra bA ru Ni ste cha gsum dang}… {tsartsi kA zhes pa ni a d+ho pu Sh+pi ka ste cha gcig go zhes pa ni gnyis pa lnga dgod pa'o//} ऐन्द्रीति इन्द्रवारुणी भाग ३…चर्चिकेति अधोपुष्पिका भाग १ । इति द्वितीयपञ्चकन्यासः वि.प्र.१४९क/३.९६.
in+d+ra b+hU ti
ना. इन्द्रभूतिः, सिद्धाचार्यः — {dpal u rgyan nas byung ba ye shes grub pa zhes bya ba'i sgrub thabs slob dpon in+d+ra b+hU tis mdzad pa rdzogs so//} श्रीमदोडियानविनिर्गता ज्ञानसिद्धिर्नाम साधनोपायिका समाप्ता । कृतिरियं श्रीइन्द्रभूतिपादानाम् ज्ञा.सि.६०ख/१५७.
I
ई — {I zhes brjod pa dang 'gro ba ni yams kyi nad mang ba zhes bya ba'i sgra byung ngo //} ईकारे ईतिबहुलं जगदिति (शब्दः निश्चरति स्म) ल.वि.६७क/८९.
I shu ka pa shu'i pags pa
इसुकपशुचर्म — {'di rnams kyi gdan rnams ni go d+hA'i pags pa dang}… {I shu ka pa shu'i pags pa dang} आसामासनानि गोधाचर्म…इसुकपशुचर्म वि.प्र.१६२ख/३.१२६.
u
उ — {u zhes brjod pa dang 'gro ba ni 'tshe ba mang ngo zhes bya ba'i sgra byung ngo //} उकारे उपद्रवबहुलं जगदिति (शब्दः निश्चरति स्म) ल.वि.६७क/८९.
u khu li
ना. उत्खली, बोधिसत्त्वपरिचारका देवता — {byang chub sems dpa' la rim gro byed pa'i lha mo bzhi yod de/} {u khu li zhes bya ba dang} सन्ति खलु पुनश्चतस्रो बोधिसत्त्वपरिचारका देवताः—उत्खली च नाम ल.वि.३७क/५०; द्र. {ud ka li/}
u rgyan
ना. उड्डियानः, देशः — {dpal u rgyan gyi sgrol ma'i mngon par rtogs pa'i rim pa zhes bya ba} श्रीउड्डियानताराभिसमयक्रमनाम क.त.१७०७.
u t+pa la
= {ut+pal/}
u dI ts+ya
उदीच्यम् यो.श.२क/१५.
u dum ba
ना. उदुम्बः, यक्षः — {gnod sbyin}…/ {u dum ba zhes bya ba} उदुम्बनामा…यक्षः अ.क.२९४ख/३८.२.
u dum ba ra
१. उदुम्बरः, वृक्षविशेषः — {de yis u dum bA ra'i shing /} /{me tog gsar pas khyab pa mthong //} व्याप्तान्नवैर्मुकुलितैः स दृष्ट्वोदुम्बरद्रुमान् । अ.क.१८१ख/८०.९; {u dum wA ra'i me tog bzhin du shin tu dkon pa'i lhag pa'i bsam pa dang} उदुम्बरपुष्पवत् सुदुर्लभाध्याशयतया बो.भू.१२६ख/१६३; {u dum ba ra dza n+tu'i 'bras/} /{mchod sbyin yan lag gser 'o ma//} उदुम्बरो जन्तुफलो यज्ञाङ्गो हेमदुग्धकः । अ.को.१५५ख/२.४.२२; उन्नतत्वाद् उल्लङ्घितमम्बरं येनेत्युदुम्बरः । उन्दनाद्वा । उन्दी क्लेदने अ.वि.२.४.२२ २. औदुम्बरम्, उदुम्बरपुष्पम् — {me tog u dum ba ra} औदुम्बरपुष्पम् वि.व.२६४क/२.१६७.
u dum ba ra'i me tog ltar dkon pa
वि. उदुम्बरपुष्पदुर्लभः — {kyi hud 'di ltar sangs rgyas bcom ldan 'das 'byung ba/} {u dum bA ra'i me tog ltar dkon pa dang phrad kyang} हा कष्टम्…उदुम्बरपुष्पदुर्लभप्रादुर्भावं बुद्धं भगवन्तमासाद्य अ.श.४७क/४०.
u dum ba ra'i me tog dang mtshungs pa
वि. उदुम्बरपुष्पसदृशः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{u dum ba ra'i me tog dang mtshungs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…उदुम्बरपुष्पसदृश इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३१०.
u dum bA ra
= {u dum ba ra/}
u dum wa ra
= {u dum ba ra/}
u dum wA ra
= {u dum ba ra/}
u drA ya na
ना. उद्रायणः, नृपः — {grong khyer sgra sgrogs zhes/} /{bya bar mi bdag dpal dang ldan/} /{grags pa zla ba'i chu gter che/} /{u drA ya na zhes pa byung //} बभूव… रौरुकाख्ये पुरे नृपः । श्रीमानुद्रायणो नाम यशश्चन्द्रमहोदधिः ।। अ.क.३०७क/४०.४.
u ma
ना. उमा, देवी — {de nas lha mo u ma song nas byang chub sems dpa' sems dpa' chen po spyan ras gzigs kyi dbang po'i rkang pa la mgo bos phyag 'tshal nas} अथ सा उमादेव्युपसंक्रम्यावलोकितेश्वरस्य पादौ शिरसा वन्दित्वा का.व्यू.२४२ख/३०४; {ji ltar nyi ma drag po dang /} /{de bzhin zla ba u mar 'dod ces pa'o//} आदित्यो हि यथा रुद्रस्तथा चन्द्र उमा मता ।। वि.प्र.३०क/४.२; भवानी — {u mas sras ni dga' bar byed pa chu skyes 'dab ma bzhin du rna bar byed pa yod//} भवानी पुत्रप्रेम्णा कुवलयदलप्रापि कर्णे करोति मे.दू.३४५क/१.४८.
ना. उमेश्वरः, तथागतः — {sring mo khyod}…{u ma'i dbang phyug ces bya ba'i de bzhin gshegs pa}…{'byung bar 'gyur ro//} भविष्यसि त्वं भगिनि उमेश्वरो नाम तथागतः का.व्यू.२४२ख/३०४.
u yig
उकारः — {de ltar snga ma bzhin du rnam par bcad pa u yig ste/} {thog ma dang tha ma'i A yig dag dbyi'o//} एवं पूर्ववदुकारो विसर्गस्य आद्यन्ताकारयोर्लोपः वि.प्र.१२८ख/३.५६.
u ral la
ना. उशीरकः, पर्वतः — {lhun po man dar mo} (? {mai} ) {na dang /} /{ti se u ral la la sogs/} /{de yi rang bzhin yin pa'i phyir/} /{dpe 'ga' yang ni yod ma yin//} मेरुमन्दरमैनाककैलाशोशीरकादयः । एकैकरूपाः सन्त्येव ततो नैकाऽप्युदाहृतिः ।। प्र.अ.१८७क/५४१; द्र. {u shi ra/}
u shi ra
• सं. उशीरः, ओ रम्, वीरणमूलम् — {rtswa u shi ra dang tsan+dan dkar po dang gur gum dang ga pur la sogs pas bsre ba bya ste} उशीरश्वेतचन्दनकुङ्कुमं वा कर्पूरादिभिर्व्यतिमिश्रयित्वा म.मू.१५०ख/६४; • ना. उशीरः, पर्वतः — {byang du ni u shi ra'i ri zhes bya'o//} उशीरगिरिरुत्तरेण वि.सू.७४क/९१; द्र. । {u shi ra'i ri/}
u shi ra'i ri
ना. उशीरगिरिः, पर्वतः — {byang du ni u shi ra'i ri zhes bya'o//} उशीरगिरिरुत्तरेण वि.सू.७४क/९१; {byang phyogs na u shi ri'i ri zhes bya ba yod} उत्तरेण उशीरगिरिः वि.व.२६६ख/२.१६९; मि.को.१३८ख ।
u shi ri
= {u shi ra/}
u Sha'i bdag
ना. उषापतिः, कामपुत्रः — {tshangs spong i dang 'gro ba'i tog/} /{ma 'gags pa dang u Sha'i bdag//} ब्रह्मर्सूऋश्यकेतुः स्यादनिरुद्ध उषापतिः ।। अ.को.१२९क/१.१.२७; उषायाः पतिः उषापतिः अ.वि.१.१.२७.
u ShA'i bdag
= {u Sha'i bdag/}
uta ta ra
ना. उत्तरः, शास्ता — {ston pa ud ta ra/} /{zhes pa'i bstan la rab 'byung 'gyur//} शास्तुरुत्तरसंज्ञस्य…शासने प्रव्रजिष्यति ।। अ.क.१७०ख/७६.२१.
uta pa la
= {ut+pal/}
ut+pa la
= {ut+pal/}
ut+pal
• सं. १. उत्पलम्, कमलम् — {ut+pa la'i 'dab ma brgya 'bigs pa bzhin} उत्पलपत्रशतवेधवत् त.प.१८४ख/८३०; {spyan ni ud pal 'dra zhing yid du mchi//} नेत्र उत्पलनिभं मनोरमम् रा.प.२३०ख/१२३; सृकः — {sr}-{i ka rlung dang ut+pa la mda'//} श्री.को.१६५क २. = {ut+pal sngon po} इन्दीवरम्, नीलोत्पलम् — {rab dngas ldan pa grags don can/} /{zla ba'i mtshan ma ut+pa la yi/} /{'od kyis mdzes pa rgyas zhes pa/} /{rtogs pa'i skal bzang ldan pa'i tshig//} प्रसादवत् प्रसिद्धार्थमिन्दोरिन्दीवरद्युति । लक्ष्म लक्ष्मीं तनोतीति प्रतीतिसुभगं वचः ।। का.आ.३२०क/१.४५; नीलोत्पलम् — {de'i kha nas me tog ud pa la'i dri 'byung la} तस्य मुखान्नीलोत्पलगन्धो वाति अ.श. १६९ख/१५७; कुवलयम् — {mig dag rna ba'i rtsa bar shin tu byams par gyur pa 'di/} /{ut+pa la gsar pa rol pa'i rgyan gyis mdzes pa rab tu 'dzin//} इयमतिशयमैत्री नेत्रयोः श्रोत्रमूले नवकुवलयलीलोत्तुङ्गकान्तिं तनोति ।। अ.क.१४३क/६८.२१ ३. कुवलम्, बदरीफल म् — {ut+pal dang skyu ru ra dang bil ba la sogs pa chen po la yang}…{de 'dra ba'i ut+pal ma yin no zhes bya ba ste} कुवलामलबिल्वादिषु च महत्स्वपि…न तादृशं कुवल इति त.प.२७६क/२६६ ४. उत्पलकः, कल्पविशेषः— {bskal pa ud pa la zhes bya ba zhig byung ba} उत्पलको नाम कल्पोऽभूत् ग.व्यू.२७१ख/३५० ०. शालूकः — {'on te lci ba las ut+pal skye ba yin la} अथ गोमयादुत्पद्यते शालूकः प्र.अ.५८ख/६७; {ut+pal las byung ut+pal yang /} /{ji ltar ba lang lci ba las//} शालूकादपि शालूकः कथं भवति गोमयात् ।। प्र.अ.४८क/५५; • पा. उत्पला, हस्तमुद्राविशेषः — {de bzhin lag pa yang dag sbyar/}…/{srin lag gnyis ni rtse sprad bkug/} /{u t+pa la ru bstan pa yin//} तदेव करसंयुक्तौ…अनामिकां वेष्टयित्वा तु उत्पलेति उदाहृतम् ।। म.मू.२४७ख/२७९; • ना. १. उत्पलः, नृपः — {grong khyer ut+pa la ldan par ni/} /{mi bdag ut+pa la zhes bya ba/} /{gnas skabs der ni tshe rdzogs shing /} /{nad kyi sbyor bas lhung bar gyur//} नगर्यामुत्पलावत्यामस्मिन्नवसरे नृपः । उत्पलाक्षः(उत्पलः भो.पा.) समाप्तायुर्व्याधियोगाद् व्यपद्यत ।। अ.क.१५ख/५१.१७ २. उपलालः, नागराजः — {'khor de na klu'i rgyal po brgya stong du ma tshogs pa rnams 'di lta ste/} {klu'i rgyal po ud pa la dang} तस्मिन् पर्षदि अनेकानि च नागराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि; तद्यथा — उपलालश्च नागराजः का.व्यू.२००ख/२५८; उत्पलकः — {klu'i rgyal po ut+pa la} उत्पलको नागराजा म.व्यु.३२८७ (५७क) ३. कुवलयः, मालीपुत्रः — {bA rA Na sIr sngon byung ba/} /{pad ma zhes bya 'phreng rgyud mkhan/}…/{chung ma yal 'dab can zhes dang /} /{bu ni ut+pa la zhes pa dang /} /{mna' ma pa Ta la zhes pa/}…{gyur//} वाराणस्यामभूत्पूर्वं मालिकः कमलाभिधः ।…पत्नी पल्लविका नाम पुत्रः कुवलयाभिधः । पाटलाऽऽख्या स्नुषा चेति बभूवुः अ.क.२३८क/९०.२१ ४. कुवलया, नटाचार्यस्य दुहिता— {de nas re zhig na lho phyogs nas/} {zlos gar mkhan gyi slob dpon zhig 'ongs pa/} {de'i bu mo ud pa la zhes bya ba} यावद्दक्षिणापथान्नटाचार्य आगतः । तस्य दुहिता कुवलया नाम अ.श.२००क/१८५.
ut+pal dkar
= {ut+pal dkar po/}
ut+pal dkar po
श्वेतकुवलयम् — {dbang ldan du chu'i khams kyi U'am ut+pal dkar po'o//} हरगतम् ऊ श्वेतकुवलयं वा तोयधातोः वि.प्र.१२९ख/३.५८.
ut+pal sngo
= {ut+pal sngon po/}
ut+pal sngon po
इन्दीवरम्, पुष्पविशेषः — {ut+pa la sngon po ma bsnams sam} नाघ्रातमिन्दीवरं किम् ना.ना.२३१ख/५८; नीलोत्पलम् — {ut+pa la sngo sogs 'brel pa las/} /{me long dang ni shel la sogs//} नीलोत्पलादिसम्बन्धाद्दर्पणस्फटिकादयः । त.स.११क/१३२; {ud pa la sngon po'i dri} नीलोत्पलगन्धः का.व्यू.२२२क/२८४; नीलकुवलयम् — {ud pa la sngon po lta bu'i spyan dang ldan pa} नीलकुवलयदलसदृशनयनः ल.वि.५८क/७५.
ut+pal sngon po lta bu'i spyan dang ldan pa
पा. नीलकुवलयदलसदृशनयनः, अनुव्यञ्जनभेदः — {rgyal po chen po gzhon nu don thams cad grub pa ni mche ba zlum pa dang}…{ud pa la sngon po lta bu'i spyan dang ldan pa} वृत्तदंष्ट्रश्च महाराज सर्वार्थसिद्धः कुमारः…नीलकुवलयदलसदृशनयनः ल.वि.५८क/७५.
ut+pal sngon po 'dra
वि. नीलोत्पलाभः, ओ भा — {spyan dag bung ba'i tshogs dang ud pa la sngon po 'dra//} भ्रमरगणविशुद्धा नेत्र नीलोत्पलाभा रा.प.२४९ख/१५०.
ut+pal sngon po'i dri
पा. नीलोत्पलगन्धः, समाधिविशेषः — {ud pa la sngon po'i dri zhes bya ba'i ting nge 'dzin} नीलोत्पलगन्धो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
ut+pal can
ना. उत्पलकः, लुब्धकपुत्रः — {ut+pa la can zhes bya ba yi/} /{bu la zhags pa byin nas 'das//} पुत्रायोत्पलकाख्याय पाशं दत्वा व्यपद्यत ।। अ.क.९३ख/६४.६५.
ut+pal chen
= {pad+ma} महोत्पलम्, पद्मम् — {yang na pho ni pad ma 'o/} /{sdong bu skyes dang rtsibs 'bigs dang /} /{ut+pa la chen po} वा पुंसि पद्मं नलिनमरविन्दं महोत्पलम् अ.को.१४९ख/१.१२.४०; महच्च तदुत्पलं च महोत्पलम् अ.वि.१.१२.४०.
ut+pal ltar gas
= {ut+pal ltar gas pa/}
ut+pal ltar gas pa
ना. उत्पलः, नरकः — {'og tu 'gro ba gang yin pa de dag ni sems can dmyal ba yang sos dang}…{ud pa la ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa dang pad ma ltar gas pa chen por song nas} या अधस्ताद्गच्छन्ति, ताः सञ्जीवं…उत्पलं पद्मं महापद्मं नरकान् गत्वा अ.श.३ख/२.
ut+pal mthing ga
नीलोत्पलम्— {btso blag mkhan ni bdag nyid che/} /{bu mo ut+pa la mthing ga'i mdog//} नीलोत्पलदलाकारां रजकस्य महात्मनः । कन्याम् गु.स.१२५ख /७६.
ut+pal mdog
ना. उत्पलवर्णा, काचित् स्त्री — {de yi tshe na spun du gyur/} /{sring mo ut+pa la mdog yin no//} भ्रातरस्तदा ।। भगिन्युत्पलवर्णाऽऽसीत् जा.मा.१०४क/१२०.
ut+pal ldan pa
ना. उत्पलावती, नगरम् — {grong khyer ut+pa la ldan par ni/} /{grong khyer gtso bo'i bud med dag/} /{sbyin dang tshul khrims brtse ba can/} /{gser ldan ma zhes grags pa byung //} नगर्यामुत्पलावत्यां दानशीलदयान्विता । ख्याता रुक्मवती नाम पौरमुख्याङ्गनाऽभवत् ।। अ.क.१४ख/५१.६.
ut+pal mig
ना. उत्पलनेत्रः, नृपः — {rgyal po ud pal mig ces byar gyur tshe/} /{pad ma sngon po bzang po'i mdog 'dra'i mig/} /{yid du 'ong zhing snying du sdug gyur pa/} /{'gro ba'i don du nga yis btang ba byas//} शुभ नीलपद्मसमवर्णा नेत्र मनोरमा हृदयकान्ता । त्यक्ता मया च जगदर्थे उत्पलनेत्र पार्थिव यदासीत् ।। रा.प.२३८क/१३४.
ut+pal mig can
वि. कुवलयनयना — {bud med zla ba'i bzhin dang ut+pal mig can} वनिता…चन्द्रवक्त्रा कुवलयनयना वि.प्र.१६३क/३.१२९.
ut+pal me tog can
= {nye shing} इन्दीवरी, शतमूली मि.को.५८क ।
ut+pal dmar po
= {pad+ma dmar po} रक्तसरोरुहम्, रक्तोत्पलम् — । {de nas chu skyes dmar po dang /} /{ut+pa la dmar po pad ma dmar//} अथ रक्तसरोरुहे । रक्तोत्पलं कोकनदम् अ.को.१४९ख/१.१२.४२; रक्तं च तत् सरोरुहं च रक्तसरोरुहम् अ.वि.१.१२.४२.
ut+pal las byung
शालूकम् — {ut+pa la las byung ut+pa la yang /} /{ji ltar ba lang lci ba las//} शालूकादपि शालूकः कथं भवति गोमयात् ।। प्र.अ.४८क/५५.
ut+pal shing
द्रुमोत्पलः, कर्णिकारः — {ut+pa la shing /} /{lte ba can dang yos nad dang //} द्रुमोत्पलः । कर्णिकारः परिव्याधे अ.को.१५८क/२.४.६०; अस्य द्रुमस्योत्पलानीव पुष्पाणि सन्तीति द्रुमोत्पलः अ.वि.२.४.६०.
ut+pala'i mdog
ना. उत्पलवर्णा, श्राविका म.व्यु.१०७२ (२३ख).
ut+pala'i 'dab ma
उत्पलपत्रम् — {shes pa myur du skye bas dus tha dad du mi 'dzin pa'i phyir log pa'i shes pa nyid yin te/} {ut+pa la'i 'dab ma brgya 'bigs pa bzhin no//} ज्ञानानामाशूत्पत्तेः कालभेदस्याग्रहणान्मिथ्याप्रत्यय एष उत्पलपत्रशतवेधवत् त.प.१८४ख/८३०.
ut+pala'i mig
ना. उत्पलनेत्रः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{ut+pala'i mig dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…उत्पलनेत्रेण च ग.व्यू.२७५क /२.
ut+pala'i rtsa ba
शालूकम् — {'di lta ste/} {pad+ma'i rtsa ba dang pad+ma'i rtsa lag dang be ta dang ut+pala'i rtsa ba dang pad+ma'i snying po dag ni de zhes bya'o//} तद्यथा विम्मं(बिसं भो.पा.) मृणालिकावेट्ट(वेत्र भो.पा.)शालूकं पद्मकर्कटिका(कर्णिका भो.पा.) वि.सू.७८ख/९५; म.व्यु.६२४६ (८८ख).
ud ka li
ना. उत्खली, देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li zhes bya ba} उत्खली च नाम देवपुत्रः ल.वि.१३७क/२०२; द्र. {u khu li/}
ud ta ra
= {uta ta ra/}
ud pa la
= {ut+pal/}
ud pal
= {ut+pal/}
um be ka
ना. उम्बेकः, आचार्यः — {um be ka na re rtogs pa'i bdag nyid ces bya ba shes pa rnams kyi tshad ma nyid ni ma yin no//} उव्वेयक (उम्बेक भो.पा.) स्त्वाह—न बोधात्मकत्वं नाम ज्ञानानां प्रामाण्यम् त.प.२५४ख/९८२.
ur ba shI
ना. उर्वशी, योगिनी/पत्रदेवी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}… {ur ba shI'i l+R}-{i'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…उर्वश्या Ḷ वि.प्र.१३२ख/३.६४; {dbang mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la rdo rje 'od dang}… {Ur ba sI dang} ऐन्द्र्याः पूर्वपत्रादौ वज्राभा…उर्वशी वि.प्र.४१ख/४.३१.
ur ba sI
= {ur ba shI/}
Ur ba sI
= {ur ba shI/}
uSh+mA
उष्मा — {dang por rnam par snang mdzad sbyin/} /{u Sh+mA rnams kyi bzhi pa la//} आदौ वैरोचनं दत्त्वा उष्माणां च चतुर्थकम् । हे.त.२८क/९२.
U
ऊ — {U zhes brjod pa dang 'gro ba ni dma' ba'o zhes bya ba'i sgra byung ngo //} ऊकारे ऊनसत्त्वं(अवनतं भो.पा.) जगदिति (शब्दः निश्चरति स्म) ल.वि.६७क/८९.
e
ए — {e zhes brjod pa dang nyes pa ni btsal ba las byung ngo zhes bya ba'i sgra byung ngo //} एकारे एषणासमुत्थानदोषशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७क/८९.
e ko na
एकोत्सवा, वाद्यविशेषः — {pi wang dang}…{e ko na dang rab tu snyan 'byin pa//} वीणाश्च…एकोत्सवा वा सुकुमारका वा स.पु.२२क/३६.
e na
= {e Na/}
e na ya
वि. एणेयः — {byin pa e na ya'i 'dra phyag ring mdzes//} एणेयजङ्घश्च पटूरुबाहुः अभि.अ.१२क/८. १४; द्र. {e Na'i byin pa/}
e Na
एणः, हरिणः — {sa hA kA ra las 'khrungs nyid/} /{yid 'ong dri bzang ldan pa yi/} /{dpyid kyi e Na'i mig can gyi/} /{khengs pa sgra yi lhag mar byed//} मधुरेणदृशां मानं मधुरेण सुगन्धिना । सहकारोद्गमेनैव शब्दशेषं करिष्यति ।। का.आ.३३५क/३.२०.
e Na'i byin pa
वि. एणजङ्घः — {rang byung e n+ya'i} (? {Na'i} ) {byin pa glang po'i sna 'dra'i brla//} ऊरु गजकरो वा एणजङ्घः स्वयम्भूः रा.प.२५०क/१५१.
e n+ya'i byin pa
= {e Na'i byin pa/}
e baM
एवम् — {e ba}~ {M ma yA ni/} {e yi rnam pas lha mo spyan/} /{ba}~ {M gi rnam pa bdag mar brjod//} एवं मया । एकारेण लोचनादेवी वंकारेण मामकी स्मृता । हे.त.२ख/४.
e baM rnam pa
पा. एवंकारः, योनिचक्रम् — {e ba}~ {M rnam par rgyu mthun nyid/} /{rnam smin chos kyi 'khor lo las//} एवंकारे च निष्यन्दं विपाकं धर्मचक्रतः । हे.त.२१ख/६८; {sangs rgyas kun gyi sdom pa ni/} /{e ba}~ {M rnam par rab tu gnas//} संवरं सर्वबुद्धानामेवंकारे प्रतिष्ठितम् । हे.त. १६ख/५२.
e ma
अव्य. अहो — {nyon mongs chu bo spang dka' ste/} /{e ma sdug bsngal brgyud par gyur//} क्लेशौघो दुर्निवारश्चेत्यहो दुःखपरम्परा ।। बो.अ.३७क/९.१६३; बत — {e ma dzam+bu'i gling du chos kyi 'khor lo bskor ba lan gnyis su byung bar snang ngo //} द्वितीयं बतेदं धर्मचक्रप्रवर्तनं जम्बूद्वीपे पश्यामः अ.सा.१८०क/१०१; द्र. {e ma'o//}
e ma kyi hud
अव्य. अहो बत — {e ma kyi hud gnam du phyogs pa ltar shin tu phyin ci log tu gyur pas mya ngan las 'das pa'i grong khyer du 'gro ba'i lam zhi ba drang po bor nas} अहो बत भवानत्यु (भवो भो.पा.) न्मुख इव अत्यन्तविपर्यासान्निर्वाणपुरगामिनं शिवमृजुं परमं पन्थानमवधूय प्र.प.८३ख/१०८; बत हाहा कष्टम् म.व्यु.६३९३ (९१ख).
e ma kye hud
= {e ma kyi hud/}
e ma ho
अव्य. अहो — {e ma ho/} {'di ni ngo mtshar che} अहो महाश्चर्यमिदम् वि.प्र.१३०क/१, पृ.२८.
e ma a la la
हाहा, आश्चर्यबोधकोद्घोषः — {de'i tshe lha dang mi brgya stong mang po e ma a la la zhes zer zhing ca co dang ga zha'i sgra brgya stong 'byin la} तत्र देवमनुजाः शतसहस्राणि हाहाकारकिलकिलाप्रक्ष्वेडितशतसहस्राणि प्रामुञ्चन् ल.वि.७५क/१०१.
e ma'o
अव्य. अहो — {e ma'o chos/} {e ma'o chos/} {e ma'o chos rnams kyi chos nyid} अहो धर्मः, अहो धर्मः, अहो धर्मस्य धर्मता अ.सा.४२ख/२४; अये — {e ma'o dbang bdag la yod cing rnyed sla ba bdag gi lus nyid}…{nor kha na ma tho ba med pa bdag la yod bzhin du} अये—स्वाधीनसुलभमेतन्निरवद्यं विद्यते ममैव खलु ।…शरीरधनम् जा.मा.२७क/३२; बत— {e ma'o 'di ni ngo mtshar che'o//} आश्चर्यं बतेदम् जा.मा.३८ख/४५; अहहहह बत — {e ma'o ngo mtshar che bas che/} /{de bzhin rmad du byung bas rmad//} अहहहह—आश्चर्याणां बताश्चर्यमद्भुतानां तथाऽद्भुतम् । जा.मा.१९३ख/२२५.
e waM
एवम् — {e wa}~ {M gi yi ge} एवंकारः वि.प्र.१३६क/७६; = {e ba}~ {M/}
e yig
पा. एकारः. सर्वाकारशून्यता — {e yig dang gsang ba dang pad+ma dang}…{gsang ba'i ming rnams kyi nang nas e yig gcig pu gtso bo'i ming ma yin te thams cad kyis rnam pa thams cad pa'i stong pa nyid go bar byed pa'i phyir ro//} एकाररहस्यपद्म…गुह्यसंज्ञानां मध्ये नैका एकारसंज्ञा प्रधाना, सर्वासां सर्वाकारशून्यताप्रतिपादकत्वात् वि.प्र.१३५ख/१,पृ.३४.
e ran
= {e raN+Da/}
e raN
= {e raN+Da/}
e raN+Ta
= {e raN+Da/}
e raN+Da
एरण्डः, वृक्षविशेषः — {de nas stag mjug dri za'i lag/} /{u ru bu ka e ra N+Da/} /{ru tsa ka dang ri mo can/} /{tsu ny+tsu dang ni sor bdun pa/} /{a ma N+Da dang 'phel ldan dang /} /{bya Di bu ka} अथ व्याघ्रपुच्छगन्धर्वहस्तकौ ।। एरण्ड उरुबूकश्च रुचकश्चित्रकश्च सः । चञ्चुः पञ्चाङ्गुलो मण्डवर्धमानव्यडम्बकाः ।। अ.को.१५७ख/२.४.५१; ईरयति वातं नाशयतीति एरण्डः । ईर क्षेपे अ.वि. २.४.५१; यो.श.२ख/२४.
e ren da
= {e raN+Da/}
e ren da rtsa
एरण्डमूलम् — {e ren da rtsa nas tshig thal/} /{le brgan rtsi dang gze ma dang //} एरण्डमूलं यवक्षारं कुसुम्भं चापि कण्टकम् । म.मू.२७७क/४३५.
e la
एला — {ka ko la dang zla stobs dang /} /{e la mang 'dzin ni Sh+ku Ti//} पृथ्वीका चन्द्रबालैला निष्कुटी बहुला अ.को.१६३क/२.४.१२५; एलयति नाशयति मुखदौर्गन्ध्यमिति एला । इल स्वप्नक्षेपणयोः अ.वि.२.४.१२५.
e la phra mo
= {sug smel} सूक्ष्मैला मि.को.५४क ।
e la bye ma
एलावालुकम्, वालुकम् — {e la bye ma me le ya/} /{dri bzang ha ri bA lu kaM/} /{bA lu ka} एलावालुकमैलेयं सुगन्धि हरिवालुकम् । वालुकं च अ.को.१६२ख/२.४.१२१; एलावत् प्रियगन्धेन वनस्थलं वलते संवृणोतीत्येलावालुकम् । वल संवरणे अ.वि.२.४.१२१.
ना. एलापत्रः, नागराजः — {klu yi dbang po ma dros dang /} /{de bzhin du yang rgya mtsho dang /} /{e la'i 'dab dang btang bzung dang //} अनवतप्तो हि नागेन्द्रः सागरोऽपि तथैव च । मुचिलिन्दैरेलापत्रौ(? देलापत्रौ च) सु.प्र.४३ख/८७.
e la'i lo ma
एलापर्णी— {e la'i lo ma legs 'bab dang /} /{ra snA yu k+ta ra sA dang //} एलापर्णी तु सुवहा रास्ना युक्तरसा च सा । अ.को.१६४क/२.४.१४०; एलाया इव पर्णान्यस्या इति एलापर्णी अ.वि.२.४.१४०.
e'i rnam pa
एकारः — {e yi rnam pas lha mo spyan/} /{ba}~ {M gi rnam pas bdag mar brjod//} एकारेण लोचनादेवी वङ्कारेण मामकी स्मृता । हे.त.२ख/४.
ना. ओतलायनः, ब्राह्मणः — {de nas bcom ldan 'das o ta lar gshegs}… {de na bram ze shing sA la chen po lta bu o ta la'i bu zhes bya ba}… {zhig gnas so//} अथ भगवान् ओतलामनुप्राप्तः…तत्र ओतलायनो नाम ब्राह्मणमहाशालः प्रतिवसति वि.व.१२९क/१.१९.
o tri
= {o dri/}
o dri
ना. ओड्रः, क्षेत्रम् — {zhing ni kAm rU'i ming can te/} /{o drir mngon par brjod pa'ang zhing //} कामरूपमद्वयं(पाह्वयं भो.पा.) क्षेत्रमोड्रक्षेत्राभिधानकम् । स.उ.२७५ख/९.१६.
o D+ya na
= {o D+yan/}
o D+yan
ना. ओड्डियानम्, पीठम् — {gnas ni dzA lan d+ha rar bshad/} /{de bzhin du ni o D+yan nyid//} पीठं जालन्धरं ख्यातं ओड्डियानं तथैव च । हे.त.८ख/२२.
o sa ra
ओसरः — {legs sbyar sargas bcings la sogs/} /{rang bzhin ska n+d+ha ka sogs gang /} /{zur chag o sa ra sogs te/} /{zlos gar la sogs 'dres pa'o//} संस्कृतं सर्गबन्धादि प्राकृतं स्कन्धकादि यत् । ओसरादीन्यपभ्रंशो नाटकादि तु मिश्रकम् ।। का.आ.३१९ख/१.३७.
oT+Ta'i gnas skabs
पा. ओट्टावस्था, मैथुनेऽवस्थाविशेषः — {oT+Ta'i gnas skabs ni thig le 'pho ba'i dus su sku dang gsung dang thugs kyi thig le rnams kyi mthar thig le bzhi pa 'byung ba'i dus na lhan cig skyes pa'i dga' ba byed do//} ओट्टावस्था बिन्दुच्यवनकाले कायवाक्चित्तबिन्दूनामवसाने चतुर्बिन्दुनिर्गमकाले सहजानन्दं करोति वि.प्र.१६०क/३.१२१.
ॐ — {oM yig sku rdo rje} ॐकारः कायवज्रः वि.प्र.१२७ख/३.५६; प्रणवः — {oM ni sgra thams cad dang don thams cad kyi rang bzhin yin par grags pas de yang rig byed yin te} प्रणवो हि किल सर्वेषां शब्दानां सर्वेषां चार्थानां प्रकृतिः, स च वेदः त.प.१८४ख/८६.
oM gi yi ge
= {oM yig/}
oM yig
ॐकारः — {oM yig pra Na ba dag mtshungs//} ॐकारप्रणवौ समौ अ.को.१४०ख/१.६.४; ओमित्यक्षरम् ॐकारः अ.वि.१.६.४; {oM yig sku rdo rje} ॐकारः कायवज्रः वि.प्र.१२७ख/३.५६.
