तिब्बती-संस्कृत-शब्दकोशः(जीत सैन नेगी-कृतः)/भाग-८

mthang: =(प्रा.) {lus smad kyi brda rnying} द.को.३४४; {gsham mam smad} छो.को.३७९; द्र. {mthang gos/}
mthang gos: अन्तर्वासः — {ji ltar na chos gos gsum pa yin zhe na/} {chos gos gsum po snam sbyar dang bla gos dang mthang gos kyis 'tsho bar byed} कथं त्रैचीवरिको भवति । त्रिभिश्च चीवरैर्यापयति—सङ्घाटिना, उत्तरासङ्गेन, अंतर्वासेन च श्रा.भू.६४क/१५९; {bla gos dang mthang gos gnyis kyi tshig} ({gcig} ) {kyang ngo //} एक उत्तरासङ्गान्तर्वासनो (ओ र्वासयोः) वि.सू.२३ख/२८; अध्ॐऽशुकम् — अन्तरीयोपसंव्यानपरिधानान्यध्ॐऽशुके । अ.को.२.६.११७.
mthang sprad pa: लिङ्गितम् — {khu tshur thal mo dang mthang sprad pa dang 'o byed pa dang 'khyud pa dang snom pa dang mig zur gyis blta ba dag gi 'dod chags de dag de la mi 'byung ngo //} खटचपेटलिङ्गितचुम्बितपरिष्वक्ताघ्रातकटाक्षेक्षितैः तस्य…रागो न प्रवर्तते ल.अ.१०३क/४९; परिष्वङ्गः — {mthang sprad pa tsam} परिष्वङ्गमात्रम् म.व्यु.९४६८; कायसंसर्गः म.व्यु.९४६७.
mthang sbyar ba: आलिङ्गनम् श.को.५९६.
mthang la sbyor bar byed: क्रि. आलिङ्गते — {des rang gi lag pa bzung ste 'o byed cing mthang la 'jor} ({sbyor} ) {bar byed la} स स्वकं हस्तं गृहीत्वा आलिङ्गते चुम्बति अ.श.२६१क/२३९.
mthangs kyis tshor ba: = {snyam du shes pa} पा. (वै.द.) प्रतिभा, प्रमाणविशेषः — {zhes grags pa dang de bzhin du/} /{mthangs kyis tshor ba la sogs pa/} /{'di 'dra'i 'khrul bcas du ma dag /tshad} {mar mi sbyar thal 'gyur phyir//} ऐतिह्यप्रतिभादीनां भूयसा व्यभिचारिता । नैवेदृशां प्रमाणत्वं घटतेऽतिप्रसङ्गतः ।। त.स.६२क/५९०; (?) {yul dang dus nges pa med par glo bur du yod pa dang med pa ston par byed pa'i shes pa ni snyam du shes pa ste} अनियतदेशकालमाकस्मिकं सदसत्सूचकं ज्ञानं प्रतिभा त.प.६९ख/५९०; म.व्यु.४६३८; द्र. {mthongs kyis tshor ba/} {mthong bas tshor ba/}
mthan pa: =(?) उत्सूढिः म.व्यु.७६८३.
mtha': •सं. १. = {mjug gam mu} अन्तः, अवसानम् — {sdug bsngal gyi mtha' ni sdug bsngal gyi mjug ces bya ba'i tha tshig go/} दुःखस्यान्तो दुःखावसानमित्यर्थः अभि.स्फु.१८७क/९४४; {nyin mo'i mtha'} दिवसान्तः वि.सू.५०ख/६४; पर्यन्तः — {de bas na rdzogs pa'i gnas skabs las snga rol gyi gnas skabs kyi gsal ba'i snang ba ni rab kyi mtha' zhes bya'o//} ततः सम्पूर्णावस्थायाः प्राक्तन्यवस्था स्फुटाभत्वप्रकर्षपर्यन्त उच्यते न्या.टी. ४४क/६८; पर्यन्तोऽवसानम् ध.प्र.६८; {der ni de dag mtshan mo'i mthar//} ते तत्र रात्रिपर्यन्ते अ.क.७५ख/७. ५१; {gang la mtha' ste 'di tsam zhes byar med pa de ni mtha' yas pa ste} न विद्यते पर्यन्तः इयत्ता अस्येति अपर्यन्तस्य बो.प.५२ख/१३; अवसानम् — {'du ba gang yod mtha' ni 'bral bar 'gyur//} यत्संप्रयोगा विरहावसानाः जा.मा.२६ख/३१; पर्यवसानम् — {de'i phyir mthar bde ba la sogs pa dang ldan pa'i rang bzhin mthong bas} तस्मात् पर्यवसाने सुखाद्यर्थितरूपतादर्शनात् प्र.अ.३४क/३९; कोटिः — {yang dag pa ni gang phyin ci ma log pa'o/} /{de'i mtha' ni mur thug pa ste} भूतं यदविपरीतम्, तस्य कोटिः पर्यन्तः अभि.स.भा.११ख/१४; {snga phyi yi ni mtha' dag la//} पूर्वापरयोः कोट्यः त.स.७६ख/७१८; द्र. {mtha' ma/} 2. ={ngos sam 'gram} प्रान्तः — {ri mchog mtha'} गिरिवरप्रान्तः अ.क.३०९ख/१०८.१४५; उपान्तः — {grong mtha' dka' thub nags su phyin//} प्राप्य पुरोपान्ततपोवनम् अ.क.२२ख/५२. ३६; तीरम् — {chos dang chos ma yin pa don du gnyer ba'i skyes bu ni mtha' ma mthong ba'i bya bzhin du rig byed ni tshad mar 'dod par byed de} धर्माधर्मावगमार्थी नरस्तीरादर्शीव शकुनिर्वेदमेव किल प्रमाणमिष्यति त.प.२५८ख/९८८; {tshu rol pha rol mtha' la min} नापरे न परे तीरे अभि.अ.३.१; कच्छः, ओ छम् — {rgya mtsho'i mtha' nas 'byung ba'i spos gzhan gyis thub pa med pa zhes bya ba} सागरकच्छसम्भवो अपराजितो नाम गन्धः ग.व्यू.४७ख/१४१ ३. = {'jig pa} निधनः, ओ नम्, नाशः त.प.; {thog mtha' med} अनादिनिधनः वि.प्र.१०८क/१, पृ.२ ५. = {mtshams} सीमा — {rang gi rigs kyi brtul zhugs kyi mtha' spangs nas 'jug pa} स्वकुलव्रतसीमानमतिपत्यापि वर्त्तमानाः त.प.३२३क/१११३; •पा. अन्तः — {'dod pa'i bsod snyoms dang bdag nyid dub par byed pa'i mtha' gnyis spangs pa'i phyir} कामसुखल्लिकात्मक्लमथान्तद्वयविवर्जितत्वात् बो.भू.९९ख/१२७; {bdag tu mngon par 'dod pa'i dngos po de nyid la rtag par lta ba'am chad par lta ba ni mthar 'dzin par lta ba ste/} {rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa'i phyir ro//} तस्यैवात्माभिमतस्य वस्तुनो ध्रुवदृष्टिरुच्छेददृष्टिर्वा अन्तग्राहदृष्टिः, शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणात् अभि.भा.२२९ख/७७२; •वि. अन्त्यः — {mtha'i gnas skabs thob pa nyid skyed par byed pa'i rang bzhin du khas blangs pa'i phyir} अन्त्यावस्थाप्राप्तस्यैव जनकस्वभावत्वाभ्युपगमात् त.प.२३१क/१७७; निष्ठः — {lus kyi khog pa gnas pa'i mtha' shes shing /} /{skye bo rnams la bzod pa goms gyur pas//} परिविदितशरीरयन्त्रनिष्ठः परिचितया च जने क्षमानुवृत्त्या ।। जा.मा.१७१क/१९७; पश्चिमः — {na tshod mtha' ru} पश्चिमे वयसि अ.क.२४३ख/९२.११; पर्याप्तः — {'di ni na tshod mtha' thob kyang /} /{mtha' ni bsten par mi byed ces//} वयः पर्याप्तमाप्तोऽपि पर्याप्तं नाश्रयत्ययम् ।। अ.क.२१४क/२४.७०.
mtha' gnyis: अन्तद्वयः • १. {rtag pa} शाश्वतः, २. {chad pa} उच्छेदः अभि.स्फु.९१क/७६६; • १. {'dod pa'i bsod snyoms} कामसुखल्लिका, २. {bdag nyid ngal ba} आत्मक्लमथः श्रा.भू.२१क/४९;
mtha' drug: षट्कोटिः १. {dgongs pa} आभिप्रायिकः, २. {dgongs min} अनाभिप्रायिकः, ३. {drang don} नेयार्थः, ४. {nges don} नीतार्थः, ५. {sgra ji bzhin pa} यथारुतः, ६. {sgra ji bzhin min pa} अयथारुतः ।
mtha' nas: अन्ततः मि.को.७२क ।
mtha' klas: = {mtha' klas pa/}
mtha' klas pa: •सं. पर्यन्तः — {rang gi lus dang rgya mtsho'i mtha' klas pa la dmigs pa'i phyir ro//} स्वकायसमुद्रपर्यन्तालम्बनात् अभि.भा.१०क/८९७; {nam mkha' ma lus mtha' klas pa'i/} /{lus can} अशेषाकाशपर्यन्तवासिनां … देहिनाम् ।। बो.अ.४.१०; पर्यवसानम् — {phyogs bcu'i 'jig rten gyi khams mtha' klas par} दशदिग्लोकधातुपर्यवसानेषु गु.स.१०५क/३१; द्र. {mthas klas pa/} ।। •वि. = {khyab pa} अनुव्यापिनी — {'jig rten thams cad kyi mtha' klas pa} सर्वलोकानुव्यापिनी जा.मा.६६ख/७७.
mtha' skor: १. परिखा — {sa chen po 'di rgya mtsho'i mtha' skor dang bcas pa rgya mtsho'i mur thug pa dang bcas pa kun tu bskor} इमामेव महापृथिवीं समुद्रपरिखां समुद्रपर्यन्तां समन्ततोऽन्वाहिण्ड्य ल.वि.११क/१२ २. प्रान्तपट्टिकः, चीवरप्रान्तदेशपट्टिका म.व्यु.९१९१; द्र. {mtha' bskor/}
mtha' bskor: •सं. परिषण्डा — {chos gos kyi mtha' zegs na mtha' bskor gyis glan zhing phyir bcos so//} परिषण्डादानमन्तस्य चीवरे ध्वस्तोऽ (ध्वस्ते ) प्रतिविधानम् वि.सू.७१ख/८८; •भू.का.कृ. वेष्टितम् — {rgyu ma gzangs} ({gzungs} ) {te grong khyer de thams cad kyi mtha' bskor ba dang} अन्त्राण्याकृष्य सर्वं तन्नगरमन्त्रैर्वेष्टितम् वि.व.२११ख/१.८६; परिमण्डितम् — {mtha' bskor ba nyid} परिमण्डितत्वम् वि.सू.६७क/८४; द्र. {gnyen bshes kun gyis mtha' bskor yang //} बन्धुमध्येऽपि तिष्ठता बो.अ.२.४१.
mtha' bskor ba: = {mtha' bskor/}
mtha' bskor ba nyid: परिमण्डितत्वम् — {snam phran snel zhi nyid dang lhag ma mnyam pa nyid dang dbus nas gzhan du glegs bu'i 'phro phyogs phyogs su lta ba nyid dang mtha' bskor ba nyid dag gis so//} भक्तिचित्रताशेषसममध्यान्यत्तद्गतपत्रमुखत्वपरिमण्डितत्वैः वि.सू.६७क/८४.
mtha' khob: = {mtha' 'khob/}
mtha' 'khob: •सं. १. प्रत्यन्तः — {lho phyogs na}…{'dam bu can zhes bya ba'i chu bo yod pa}…{de phan chad ni mtha' 'khob bo//} दक्षिणेन…शरावती नाम नदी…ततः परेण प्रत्यन्तः वि.व.३७१ख/२.१६९; प्रत्यन्तो म्लेच्छदेशः अ.को.२.१.७; प्रतिगतोऽन्तं प्रत्यन्तः । शरावत्यन्तप्रतिगतशिष्टाचाररहितदेशनाम अ.वि.२.१.७; {rngon pa gdug pa can zhes pa/} /{nags rgyu mtha' 'khob dag na gnas//} लुब्धकः क्रूरको नाम प्रत्यन्तेऽस्ति वनेचरः । अ.क.३०क/५३.२७; *प्रत्यस्तः — {ma nyams sa 'di rang 'dod kyis/} /{stsol cig gal te ma yin na/} /{rang nyid 'ongs khyod mtha' 'khob tu/} /{skyangs pa'i mgron du bdag gis bya//} आच्छिन्नामुर्वरीमेतां प्रयच्छ स्वेच्छया न चेत् । स्वयमेत्य करोमि त्वां प्रत्यस्तशरणातिथिम् ।। अ.क.२७७ख/१०३.१४ २. कान्तारः — {de bas na de lta bu yul mtha' 'khob nas 'dir lhags pa ni khyed rnams la skal ba cung zad cig yod do//} तदस्ति वो भाग्यशेषं यत्तादृशाद्देशकान्तारादिहागताः स्थ जा.मा.३८ख/४५; •वि. प्रत्यन्तः — {bu ni nges par rab bskrad de/} /{mtha' 'khob nags kyi mgron du byas//} पुत्रं…। निष्कास्य…चक्रे प्रत्यन्तगहनातिथिम् ।। अ.क.२८६ख/१०६.१२; प्रत्यन्तिमः — {yul mtha' 'khob rnams su} प्रत्यन्तिमेषु जनपदेषु वि.व.३७१क/२.१६९.
mtha' 'khob skye bo: = {mtha' 'khob kyi skye bo/}
mtha' 'khob kyi skye bo: प्रत्यन्तजनपदम् — {mtha' 'khob kyi skye bo dag tu skye ba ni nyung /} {phal cher yul gyi dbus su skye'o//} अल्पकाः प्रत्यन्तजनपदेषु प्रत्याजायन्ते, यद्भूयस्त्वेन मध्यदेशे प्रत्याजायन्ते अ.सा.२९६ख/१६७; द्र. {mtha' 'khob kyi skye bo'i gnas/}
mtha' 'khob kyi skye bo'i gnas: प्रत्यन्तजनपदम् — {slar yang mtha' 'khob kyi skye bo'i gnas su skyes nas 'on pa dang dig pa dang lkugs pa'i rang bzhin can lo stong phrag drug cu sdug bsngal myong bar 'gyur ro//} पुनरपि प्रत्यन्तजनपदेषूत्पन्नो बधिरमूकाव्यक्तस्वभावतामनुभवति षष्टिवर्षसहस्राणि स.दु.१२५/१२४; द्र. {mtha' 'khob kyi skye bo/}
mtha' 'khob kyi gling: वि. प्रत्यन्तद्वीपः — {mtha' 'khob kyi gling gi bram ze} प्रत्यन्तद्वीपिका ब्राह्मणाः लो.को.१०५९.
mtha' 'khob kyi mi: १. प्रत्यन्तजनपदम् अष्टस्वक्षणेषु अन्यतमः म.व्यु.२३०३; द्र. {mtha' 'khob kyi skye bo/} {o 'i gnas/} 2. प्रत्यन्तजानपदः, नृजातिविशेषः म.व्यु.३८७५.
mtha' 'khob tu skyes pa: प्रत्यन्तजनपदम्, अष्टस्वक्षणेषु अन्यतमः म.व्यु.२३०३; द्र. {mtha' 'khob kyi skye bo/} {o 'i gnas/}
mtha' 'khob pa'i skye bo: दस्युजनः — {yul dbus ni}… {mtha' 'khob pa'i skye bos spangs pa} मध्यदेशः…दस्युजनविवर्जित वि.व.१०ख/२.७९.
mtha' 'khob pa'i mi'i nang du skye ba: पा. प्रत्यन्तजनपदोपपत्तिः, बोधिपरिपन्थकरधर्मभेदः — {ngan song gsum du skye ba dang}…{mtha' khob pa'i mi'i nang du skye ba dang}…/{yul 'khor skyong chos brgyad po de dag ni byang chub kyi bar chad byed par brjod do//} अपायोपपत्तिः… प्रत्यन्तजनपदोपपत्तिः…इमान्राष्ट्रपाल अष्टौ धर्मान् बोधेः परिपन्थकरान् वदामि रा.प.२४२ख/१४१.
mtha' 'khob yul: प्रत्यन्तदेशः, प्रत्यन्तजनपदम् श. को.५९७.
mtha' rgyu: अन्त्यहेतुः — {de lta na yang de bral 'di/} {byed pa ma yin mtha' rgyu bzhin//} तथाऽपि तद्वियुक्तोऽयं कारको नान्त्यहेतुवत् ।। त.स.१६ख/१८६.
mtha' gcig tu smra ba: एकान्तवादः — {mtha' gcig tu smra ba 'di rnam pa gnyis dgag pa'i phyir rab tu byed pa 'di brtsams so//} इत्यस्य द्विप्रकारस्याप्येकान्तवादस्य प्रतिषेधार्थः प्रकरणारम्भः त्रि.भा.१४७क/२७.
mtha' gcig pa: एकान्तम् — {de dag kyang ni bsal ba yin/} /{mtha' gcig pa nyid srid phyir ro//} प्रतिक्षिप्तं तदप्येकान्तसम्भवात् प्र.वृ.३११क/५९; द्र. {mtha' gcig}
mtha' gcig pu: = {mtha' gcig/} {mtha' gcig pa/}
mtha' gcig pu spyod: वि. एकान्तचारी — {'jig rten nyan thos mtha' gcig pu/} /{spyod dang blo ldan rang byung rnams//} लौकिकश्रावकैकान्तचारिधीमत्स्वयंभुवाम् ।। र.वि.१२१ख/९७.
mtha' gcig pu spyod pa: = {mtha' gcig pu spyod/}
mtha' gnyis: पा. अन्तद्वयः {ji ltar na mtha' gnyis su lhung ba yin zhe na/} {'di ltar 'di na la la 'dod pa'i bsod snyoms la rjes su brtson par byed} … {gzhan yang 'di na la la bdag nyid ngal ba la rjes su brtson par byed} कथमन्तद्वयपतितं भवति ? यथापीहैकत्यः कामसुखल्लिकानुयुक्तो भवति…पुनरपरमिहैकत्य आत्मक्लमथानुयुक्तो भवति श्रा.भू.२१क/४९; {mtha' gnyis kyi lta bar lhung} अन्तद्वयदृष्टिपतिताः ल.अ.७५क/२३; द्र. {de bzhin du mthar 'dzin par lta ba yang phung po de dag nyid la rtag pa dang chad pa'i mthar 'dzin pa'i phyir la} एवमन्तग्राहदृष्टिः तेषामेव स्कन्धानां शाश्वतोच्छेदान्तग्रहणात् अभि.स्फु.९१क/७६६.
mtha' gnyis kyi lta bar lhung ba: वि. अन्तद्वयदृष्टिपतितः — {blo gros chen po mtha' gnyis kyi lta bar lhung zhing sems tsam du ma rtogs pa'i blo can de dag} ते महामते अन्तद्वयदृष्टिपतिताश्चित्तमात्रानवधारितमतयः ल.अ.७५क/२३.
mtha' gnyis rnam par spangs pa sgrub pa: पा. अन्तद्वयवर्जिता प्रतिपत्तिः, प्रतिपत्तिभेदः — {rnam pa drug po 'di dag ni sgrub pa ste/} {'di ltar dam pa sgrub pa dang}… {mtha' gnyis rnam par spangs pa sgrub pa dang}…{khyad par med pa sgrub pa'o//} इत्येषा षड्विधा प्रतिपत्तिर्यदुत परमा प्रतिपत्तिः… अन्तद्वयवर्जिता प्रतिपत्तिः… अविशिष्टा च प्रतिपत्तिः म.भा.२०क/५.१.
mtha' gnyis su 'dzin pa: वि. अन्तद्वयग्राही — {mtha' gnyis su 'dzin pa}…{sbyin pa'i pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs par byed do//} अन्तद्वयग्राहिणः…दानपारमितां परिपूरयन्ति ल.अ.१५०क/९६.
mtha' gnyis lhung ba: वि. द्वयान्तपतितः — {'jig rten mtha' gnyis lhung ba ni/}…{zhi ba yi ni rgyu mi rtogs//} द्वयान्तपतितो लोकः…शमहेतुर्न बुध्यते । ल.अ.१८४ख/१५३.
mtha' rtul: संख्या, संख्याविशेषः — {mchog yal mchog yal na mtha' rtul to//} पद्मं पद्मानां संख्या ग.व्यू.३ख/१०३; उपवर्तः, ओ तम् म.व्यु.७९२०; म.व्यु.७७९१.
mtha' mthong ba: दृष्टान्तः — {mtha' mthong ba dang mtha' mi mthong ba mtshungs par sbyar zhing bstan pa} दृष्टान्तेनादृष्टस्यान्तसमीकरणसमाख्यानम् म.व्यु.७६१४; द्र. {mthong ba'i mtha'/}
mtha' dag: = {thams cad} ।। •वि. समस्तम् — {de kho na'i don mtha' dag} समस्तस्तत्त्वार्थः बो.भू.२३क/२५; {dngos po mtha' dag brjod par 'dod pa na} समस्तवस्तुविवक्षायाम् त.प.२६३क/२४३; समग्रम् — {rje yi thugs ngor 'khrugs pa yis/} /{mtha' dag nyid ni mel tshe byed//} प्रभुचित्तग्रहव्यग्राः समग्रा एव जाग्रति ।। अ.क.२२०क/२४.१३५; अखिलम् — {skye bo mtha' dag} अखिलो जनः अ.क.२९क/५३.२०; सकलम् — {de yi spros pa mtha' dag ni/} /{sdeb sbyor gzhung du nges par bstan//} छन्दोविचित्यां सकलस्तत्प्रपञ्चो निदर्शितः । का.आ.१.१२; विश्वम् — {mtha' dag gi sna tshogs nyid rgyu med pa can du 'gyur ba'am thams cad las thams cad skye bar 'gyur ro//} अकारणं विश्वस्य वैश्वरूप्यं स्यात्, सर्वं वा सर्वस्माज्जायेत प्र.वृ.२७३क/१४; कृत्स्नम् — {dngos po rnam pa bcu po 'dis theg pa chen po mtha' dag bsdus te} एतेन दशविधेन वस्तुना कॄत्स्नं महायानं संगृहीतम् सू.अ.२४७ख/१६४; न्यक्षम् — {rgyal rigs rnams kyi phyogs mtha' dag /skad} {cig gis ni nyams par byas//} न्यक्षेण पक्षः क्षपितः क्षत्रियाणां क्षणादिति । का.आ.१.७२; अनवशेषः — {sangs rgyas thams cad ma lus pa lhag ma med pa dang mtha' dag la mchod cing rim gro bya ba'i phyir} अशेषनिःशेषानवशेषसर्वबुद्धपूजोपस्थापनाय द.भू.१७७क/९; •सं. = {mtha' dag nyid} साकल्यम् — {gzugs can gyi rnam par thar pa'i sgrib pa mtha' dag spangs pas} रूपिविमोक्षावरणसाकल्यप्रहाणात् अभि.स्फु.३०८क/११७९; कार्त्स्न्यम् — {spros pas 'jigs phyir dbye ba ni/} /{mtha' dag brjod par mi 'dod de//} न प्रपञ्चभयाद्भेदाः कार्त्स्न्येनाख्यातुमीप्सिताः । का.आ.३.३८.
mtha' dag gis bcings pa: पा. सकलबन्धनः, विनेयसत्त्वभेदः — {'dul ba ni}…{rnam pa gnyis kyang yod de/} {mtha' dag gis bcings pa dang mtha' dag ma yin pas bcings pa'o//} विनेयाः … स्याद् द्विविधः । सकलबन्धनो विकलबन्धनश्च बो.भू.१५४ख/२००.
mtha' dag ma yin pas bcings pa: पा. विकलबन्धनः, विनेयसत्त्वभेदः — {'dul ba ni}…{rnam pa gnyis kyang yod de/} {mtha' dag gis bcings pa dang mtha' dag ma yin pas bcings pa'o//} विनेयाः…स्याद् द्विविधः । सकलबन्धनो विकलबन्धनश्च बो.भू.१५४ख/२००.
mtha' dag gzugs can: पा. सकलरूपकम्, रूपकभेदः — {sor mo la sogs 'dab sogs dang /} /{rkang pas pad ma nyid byas nas/} /{de 'os gnas su rnam bkod pa/} /{'di ni mtha' dag gzugs can nyid//} अङ्गुल्यादौ दलादित्वं पादे चारोप्य पद्मताम् । तद्योग्यस्थानविन्यासादेतत् सकलरूपकम् ।। का.आ.२.६९.
mtha' dang mtha' med spangs pa: वि. अन्तानन्तविवर्जितम् — {sems can rnams kyi nyer len ni/} /{mtha' dang mtha' med spangs pa 'o//} उपादानं हि सत्त्वस्य अन्तानन्तविवर्जितम् ।। ल.अ.१८६ख/१५६.
mtha' dang ldan: = {mtha' dang ldan pa/}
mtha' dang ldan pa: वि. अन्तवान्— {'jig rten mtha' dang ldan no//} {'jig rten mtha' dang mi ldan no//} अन्तवान् लोकः, अनन्तवान् लोकः अभि.स्फु.३२२ख/१२१२.
mtha' dang ldan pa nyid: अन्तवत्त्वम् — {mtha' dang ldan pa nyid du ni ma yin pas gang las mtha' dang ldan pa nyid du 'gyur} न तु पर्यन्तवर्त्तितयेति कुतोऽन्तवत्त्वप्रसङ्गः त.प.३२७ख/११२३.
mtha' dang bral: •वि. अपर्यन्तः — {zol gyis bstod pa'i rnam pa rnams/} /{rab tu rgya che mtha' dang bral//} व्याजस्तुतिप्रकाराणामपर्यन्तः प्रविस्तरः ।। का.आ.२.३४४; अमर्यादः — {e ma brtan pa mtha' dang bral//} अहो धैर्यममर्यादम् अ.क.२६क/३.७५; निरवधिः — {mtha' dang bral ba'i srid pa'i nad 'di ji ltar rnam par ldog 'gyur ba//} निरवधिरयं दृष्ट्वा व्याधिर्यथा हि निवर्तते अ.क.७२ख/७.२३.
mtha' dang bral ba: = {mtha' dang bral/}
mtha' dang dbus med pa: वि. अनन्तमध्यः — {drang srong chen po'i lam}…{mtha' dang dbus med tshig gis brjod du med//} पदं महर्षिणाम्… अनन्तमध्यं वचसानुदीरितम् द.भू.१७४क/७.
mtha' dang dbus med pa'i sangs rgyas kyi sa mnyam pa nyid thugs su chud pa: वि. अनन्तमध्यबुद्धभूमिसमताधिगतः म.व्यु.३६९; मि.को.३ख ।
mtha' dang mi ldan: वि. अनन्तवान्— {'jig rten mtha' dang ldan no//} {'jig rten mtha' dang mi ldan no//} अन्तवान् लोकः, अनन्तवान् लोकः अभि.स्फु.३२२ख/१२१२.
mtha' dang mi ldan pa: = {mtha' dang mi ldan/}
mtha' drug: पा. षट्कोटिः — {rgyud ni mtha' drug mtshan nyid do//} तन्त्रं षट्कोटिलक्षणम् वि.प्र.१३७क/१, पृ. ३५.
mtha' na gnas pa: = {mtha' ru gnas pa/}
mtha' snang: टिटिभः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१६; मि.को.२०ख ।
mtha' snang chen po: महाटिटिभः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१७; मि.को.२०ख ।
mtha' pa: वि. कोटिकम् — {rab kyi mtha' pa'i bsam gtan} प्रान्तकोटिकं ध्यानम् अभि.स्फु.१८९ख/९४९.
mtha' 'byam: अपर्यन्तम्, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin/}…{sems can mtha' 'byam gyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्वापर्यन्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३; चरमम् म.व्यु.७९१५.
mtha' 'byam la bsgres pa: अपर्यन्तपरिवर्तः, संख्याविशेषः — {sems can brgya'i phyir ma yin/}…{sems can mtha' 'byam la bsgres pa'i phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय … न सत्त्वापर्यन्तपरिवर्तस्य ग.व्यू.३७१ख/८३.
mtha' ma: = {tha ma} ।। •सं. १. निष्ठा — {ting 'dzin myos pas rab myos te/} /{mtha' mar phyin pa de la med//} समाधिमदमत्तास्ते…निष्ठागतिर्न तस्यास्ति ल.अ.१०९क/५५; कोटिः — {mtha' ma'i zur bas de la rma byung nas/} /{rdo leb steng du ser ba bzhin du bab//} कोट्येकदेशेन तु तं रुजन्ती शिला तले साशनिवत्पपात ।। जा.मा.१४३क/१६५; विरामः — {lus 'di yongs bsgyur brgya yi mtha' mar mi phyin cing /} /{mgyogs par bros pa dag la rnam par 'chad mi 'gyur//} नायाति कायपरिवृत्तिशतैर्विरामं विच्छेदमेति न जवेन पलायितस्य । अ.क.१२५ख/६५.१ २. = {'gram} तटः — {'gram zhes bya ba 'di dngos po gcig la 'gram pa dang mtha' ma dang ngogs zhes bya ba'i rtags gsum dang ldan pa'i sgra 'jug pas} एकस्मिंस्तटाख्ये वस्तुनि तटी, तटः, तटमिति लिङ्गत्रययोगिशब्दप्रवृत्तेः त.प.३५३क/४२४ ३. = {'chi ba} अन्तः, मृत्युः — स्यात्पञ्चता कालधर्मो दिष्टान्तः प्रलयोऽत्ययः । अन्तो नाशो द्वयोर्मृत्युर्मरणं निधनोऽस्त्रियाम् । अ.को.२.८.११६; अन्त्यते बध्यते अन्तः अ.वि.२.८.११६; निधनः, ओ नम् — {thog ma ni skye ba'o//} {mtha' ma ni 'jig pa'o//} {gang la thog ma dang tha ma yod pa ma yin pa 'di ni thog mtha' med pa'o//} आदि उत्पादः, निधनं नाशः, न विद्यते आदिनिधने यस्यासावनादिनिधनः त.प.९१ख/६३६ ५. कर्णिकः — {gos kyi mtha' mas mchi ma phyis nas} चीवरकर्णिकेनाश्रूण्युन्मृज्य वि.व.१६९ख/१.५८; {gos kyi mtha' ma}({sa}) चीवरकर्णिकेन शि.स.१३७ख/१३३; •वि. अन्तः — अन्तो जघन्यं चरममन्त्यपाश्चात्यपश्चिमाः । अ.को.३.१.७९; पर्यन्तः — {yon tan mtha' ma shes par mi nus so//} न शक्य पर्यन्तगुणानि ज्ञातुम् सु.प्र.९ख/१८; अन्त्यः — {mtha' ma'i sgra dang lhan cig tu//} अन्त्येन ध्वनिना सह । त.स.९९क/८७६; अन्तिमः — {mi 'gyur ba'i bde ba chen po'i skad cig ma rnams kyi mtha' ma mngon par rdzogs par byang chub pa'i mtshan nyid} महाक्षरसुखक्षणानामन्तिमोऽभिसंबोधिलक्षणः वि.प्र.९१ख/३.३.
mtha' ma mthong: = {mtha' ma mthong ba/}
mtha' ma mthong ba: वि. तीरादर्शी — {chos dang chos ma yin pa don du gnyer ba'i skyes bu ni mtha' ma mthong ba'i bya bzhin du rig byed ni tshad mar 'dod par byed de} धर्माधर्मावगमार्थी नरस्तीरादर्शीव शकुनिर्वेदमेव किल प्रमाणमिष्यति त.प.२५८ख/९८८.
mtha' mar phyin pa: निष्ठागतिः — {ting 'dzin myos pas rab myos te/} {mtha' mar phyin pa de la med//} समाधिमदमत्तास्ते…निष्ठागतिर्न तस्यास्ति ल.अ.१०९क/५५.
mtha' med: = {mtha' med pa/}
mtha' med pa: •वि. अनन्तः — {mtha' med pa'i gtam} …{mtha' med pa'i mtha'} अनन्तकथा…अनन्तकोटिः ल.अ.१४८ख/९५; अपर्यन्तः — {rin chen char pa mtha' med ni/} /{sa gzhi dag la babs par gyur//} रत्नवृष्टिरपर्यन्ता निपपात महीतले ।। अ.क.३५६ख/४७.६०; अपरिमितः — {mtha' med pa dang ni 'gal ba spangs par nus pa ma yin no//} न ह्यपरिमितो विरोधः शक्यपरिहारः प्र.अ.१५७ख/५०६; •सं. १. अनिष्ठा — {de la'ang gzhan yin pas/} /{mtha' med par ni thal bar 'gyur//} तस्य चान्यस्य भावेऽनिष्ठा प्रसज्यते त.स.२२ख/२४०; निरवधिः — {mtha' med nad dang gdung ba ste/} /{kye ma skyes bu'i yongs 'dzin no//} अहो निरवधिः पुंसामाधिव्याधिपरिग्रहः ।। अ.क.९२ख/९.७३ २. = {nam mkha'} अनन्तम्, आकाशम् अ.को.१.२.१; न विद्यतेऽन्तो यस्य तदनन्तम् अ.वि.१.२.१ ३. = {gze ma} अनन्ता, गोक्षुरः मि.को.५८क ।
mtha' med pa'i mtha': अनन्तकोटिः — {blo gros chen po mtha' med pa'i mtha' zhes bya ba 'di ni rnam par rtog pa'i rnam grangs te} विकल्पस्यैव महामते पर्यायोऽनन्तकोटिरिति ल.अ.१४८ख/९५.
mtha' med par byas pa: व्यन्तीकृतम् म.व्यु.२५५०; मि.को.१२९ख ।
mtha' bzhi: वि. चातुष्कोटिकः — {mtha' bzhi'i tshul} चातुष्कोटिकनयः ल.अ.१२३क/७०; चतुष्कोटिका — {de la blo gros chen po mtha' bzhi ni 'di lta ste/} {gcig pa dang tha dad pa dang gnyis ka dang gnyis ka ma yin pa dang yod pa dang med pa dang rtag pa dang mi rtag pa dang bral ba ni mtha' bzhi zhes bshad do//} तत्र महामते चतुष्कोटिका यदुत एकत्वान्यत्वोभयनोभयास्तिनास्तिनित्यानित्यरहितां चतुष्कोटिकामिति वदामि ल.अ.१०४क/५०; चतुरन्तः {mtha' bzhir rgyal ba} चतुरन्तो विजेता म.व्यु.३६१७.
mtha' bzhi'i phyi rol: वि. चातुष्कोटिकबाह्यम् — {gang yod pa'ang ma yin/} {med pa'ang ma yin pa de ni mtha' bzhi'i phyi rol to//} यच्च न सन्नासत्, तच्चातुष्कोटिकबाह्यम् ल.अ.१३०क/७६.
mtha' bzhi'i tshul: चातुष्कोटिकनयः — {mtha' bzhi'i tshul rnam par dag pa rang gi grub pa'i mtha'i tshul la ni rab tu mi sgom mo//} न स्वसिद्धान्तनयं चातुष्कोटिकनयविशुद्धं प्रतिविभावयन्ति ल.अ.१२३क/७०.
mtha' bzhir rgyal ba: वि. चतुरन्तो विजेता म.व्यु.३६१७.
mtha' bzhir rnam par rgyal ba: वि. चातुरन्तं विजितवान् म.व्यु.६५४२; मि.को.४३ख ।
mtha' bzang ba: वि. स्वन्तम् — {'bras bu mtha' bzang ba ni 'bras bu mya ngan las 'das pa yin pa'i phyir yin te} स्वन्तफलं निर्वाणफलत्वात् अभि.स्फु.२७४ख/१०९९.
mtha' yas: •वि. अनन्तः — {blo ldan sems mchog skyes ma thag tu yang /} /{mtha' yas nyes pa byed las sems rab bsdoms//} सहोदयाच्चित्तवरस्य धीमतः सुसंवृतं चित्तमनन्तदुष्कृतात् । सू.अ.१४२क/१९; अपर्यन्तः — {gang nas bzung ste sems can khams/} /{mtha' yas rab tu dgrol ba'i phyir//} यतःप्रभृत्यपर्यन्तसत्त्वधातुप्रमोक्षणे । बो.अ.१.१८; {gang la mtha' ste 'di tsam zhes byar med pa de ni mtha' yas pa ste} न विद्यते पर्यन्तः इयत्ता अस्येति अपर्यन्तस्य बो.प.५२ख/१३; अमितः — {dngos po mtha' yas so sor gnas pa mang po rnams//} भिन्नाश्रयान् बहुविधानमितांश्च भावान् जा.मा.१३२ख/१५३; बहुः — {sems can mtha' yas pa yongs su smin par byed pa'i phyir ro//} बहुसत्त्वपरिपाचनात् सू.अ.१३८ख/१३; •सं. १. = {mtha' yas nyid} अनन्तता — {ci ste de yang dgag bya yi/} /{dbye ba mtha' yas phyir mtha' yas//} अथास्य पुनराक्षेप्यभेदानन्त्यादनन्तता ।। का.आ.२.११९; अनन्तत्वम् — {rnam pa dag gi dbye bas ni/} /{mtha' yas par ni thal ba yin//} प्रकारभेदे तु पुनरनन्तत्वं प्रसज्यते ।। प्र.अ.४७ख/५४; आनन्त्यम् — {ci ste de yang dgag bya yi/} /{dbye ba mtha' yas phyir mtha' yas//} अथास्य पुनराक्षेप्यभेदानन्त्यादनन्तता ।। का.आ.२.११९ २. अनन्ता [1] = {sa gzhi} पृथिवी मि.को.१४६क [2] = {rtswa dur ba} दूर्वा मि.को.५९क ३. द्रबुद्धः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७४२; •ना. अनन्तः १. नागराजा — {gang yang klu'i rgyal po chen po}…{'di lta ste/} {dga' bo dang nye dga' bo dang}…{mtha' yas dang} … {rgya mtsho dang nye ba'i rgya mtsho ste} येऽपि ते महानागराजानः… तद्यथा नन्द उपनन्द… अनन्त… सागर उपसागरश्चेति म.मू.१०३क/१२ २. नृपः — {bcu gsum de dag rim pa yis/} /{rigs ldan rigs la 'byung bar 'gyur/}…{mtha' yas dang ni sa skyong dang //} कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशाऽन्ये क्रमेण ते ।…अनन्तश्च महीपालः वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.
mtha' yas dge ba mig gi seng ge: ना. अनन्तशुभनयनकेसरी, कुम्भाण्डाधिपतिः म.व्यु.३४४५.
mtha' yas nges par bstan pa'i gnas: पा. अनन्तनिर्देशप्रतिष्ठानः, समाधिविशेषः — {mtha' yas nges par bstan pa'i gnas zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs te} अनन्तनिर्देशप्रतिष्ठानं नाम समाधिं समापन्नोऽभूत् स.पु.३ख/२.
mtha' yas tog: ना. अनन्तकेतुः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang}… {mtha' yas tog dang}…{shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः …अनन्तकेतुः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.
mtha' yas gnon: ना. अनन्तविक्रामी, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' mtha' yas gnon dang} तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…अनन्तविक्रामिणा च स.पु.२ख/२.
mtha' yas mnan pa: वि. अनन्ताक्रान्तः — {de'i dbus su mtha' yas mnan pa'i kye'i rdo rje}…{bri'o//} तन्मध्येऽनन्ताक्रान्तं हेवज्रं लिखेत् हे.त.३ख/८.
mtha' yas rnam rgyal: ना. अनन्तविजयः, नृपः — {bcu gsum de dag rim pa yis/} /{rigs ldan rigs la 'byung bar 'gyur/}…{mtha' yas rnam rgyal rigs ldan dang //} कल्किगोत्रे भविष्यन्ति त्रयोदशाऽन्ये क्रमेण ते ।…अनन्तविजयः कल्की वि.प्र.१२७ख/१, पृ.२५.
mtha' yas pa: = {mtha' yas/}
mtha' yas pa dang ldan pa'i gzungs: पा. अनन्तधारणी, धारणीविशेषः — {don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin/}…{mtha' yas pa dang ldan pa'i gzungs dang} अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति…अनन्तधारणी द.भू.२५६क/५२.
mtha' yas pa'i pha rol tu phyin pa: अनन्तपारमिता, प्रज्ञापारमिता — {kau shi ka sems can mtha' yas pa'i phyir 'di lta ste shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni mtha' yas pa'i pha rol tu phyin pa'o//} सत्त्वानन्ततया कौशिक अनन्तपारमितेयं यदुत प्रज्ञापारमिता अ.सा.४१क/२३.
mtha' yas pa'i brtson 'grus dang ldan pa: वि. अनन्तवीर्यः — {rgyun ma chad pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin/} …{mtha' yas pa'i brtson 'grus dang ldan pa yin} अप्रस्रब्धवीर्यश्च भवति… अनन्तवीर्यश्च द.भू.२०८क/२५.
mtha' yas pa'i sangs rgyas kyi zhing du 'gro ba la mkhas pa: वि. अनन्तबुद्धक्षेत्राक्रमणकुशलः, बोधिसत्त्वस्य म.व्यु.८१७.
mtha' yas pa'i bsam pa: पा. अनन्ताशयता {mi phyed pa'i bsam pa yongs su rdzogs pa 'thob bo//}…{mtha' yas pa'i bsam pa dang} अभेद्याशयता च परिपूर्यते… अनन्ताशयता च द.भू.२२४क/३४.
mtha' yas par snang ba'i ye shes kyi rgyal po: ना. अनन्तावभासज्ञानराजः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang} … {mtha' yas par snang ba'i ye shes kyi rgyal po dang}… {shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः सुरत्नः…अनन्तावभासज्ञानराजः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.
mtha' yas pha rol: वि. अनन्तपारम् — {mtha' yas pha rol tshogs rnams legs bsags nas//} संभृत्य संभारमनन्तपारम् सू.अ.१४६क/२५; {dus rab tu dbye ba grangs med pas 'di'i pha rol yongs su rdzogs pas na mtha' yas pha rol yin no//} असंख्येयप्रभेदकालं पारमस्य परिपूरणमित्यनन्तपारम् सू.अ.१४६क/२६.
mtha' yas be'u: पा. अनन्तवत्सः, समाधिविशेषः — {mtha' yas be'u zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनन्तवत्सो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
mtha' yas blo gros: ना. अनन्तमतिः, राजकुमारः — {nyi zla sgron ma}…{sngon}…{sras brgyad yod par gyur te/} {'di lta ste/} {rgyal bu gzhon nu blo gros zhes bya ba dang}…{mtha' yas blo gros dang} चन्द्रसूर्यप्रदीपस्य…पूर्वं…अष्टौ पुत्रा अभूवन् । तद्यथा मतिश्च नाम राजकुमारोऽभूत् …अनन्तमतिश्च नाम स.पु.८ख/१२.
mtha' yas ma: = {lha mo u mA} अनन्ता, उमा ङ.को.३४/रा.को.१.४४.
mtha' yas rtswa: = {klu lce} अनन्तमूलम्, नागजिह्वा श.को.५९८.
mtha' yas brtson 'grus ma: ना. अनन्तवीर्या, स्तम्भकस्य मुद्रा — {nub kyi sgor rengs byed dang de'i phyag rgya mtha' yas brtson 'grus ma} पश्चिमद्वारे स्तम्भकोऽनन्तवीर्या तस्य मुद्रा वि.प्र.५१क/४.५८.
mtha' yas bzhugs pa: ना. अनन्तासनः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {mtha' yas bzhugs pa}({'i}) जननी… यथा च मैत्रेयस्य… तथा…अनन्तासनस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
mtha' yas bzang po: ना. अपर्यन्तभद्रः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{mtha' yas bzang po}({'i}) जननी… यथा च मैत्रेयस्य…तथा …अपर्यन्तभद्रस्य ग.व्यू.२६९क/३४८.
mtha' yas 'od: ना. अनन्ताभः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang rin chen bzang po dang}…{mtha' yas 'od dang}… {shAkya thub pa dang} तद्यथा सुबाहुः, सुरत्नः… अनन्ताभः…शाक्यमुनिश्चेति म.मू.९३ख/५.
mtha' yod: •वि. अन्तवान् म.व्यु.४६५९; •सं. पर्यन्तः — {gzugs can dpe yi rnam rtog rnams/} /{mtha' yod ma yin} न पर्यन्तो विकल्पानां रूपकोपमयोः का.आ.२.९५.
mtha' yod kyang yod la mtha' med kyang med: पा. अन्तवांश्चानन्तवांश्च, चतुर्दशाव्याकृतवस्त्वन्तर्गताव्याकृतवस्तुविशेषः म.व्यु.४६५९.
mtha' yod pa: = {mtha' yod/}
mtha' yod pa ma yin: वि. अनन्तवान् — {'jig rten mtha' yod pa ma yin} अनन्तवान् लोकः म.व्यु.४६५८.
mtha' yod pa yang ma yin med pa yang ma yin: पा. नैवान्तवान्नानन्तवान्, चतुर्दशाव्याकृतवस्त्वन्तर्गताव्याकृतवस्तुविशेषः म.व्यु.४६६०.
mtha' ru gnas pa: वि. अन्तेवासी, प्रान्तवासी — {dri med yid ldan rnams kyi mtha' ru gnas pas dben pa'i gter chen ni/}…{'thob//} लभते…विमलमनसामन्तेवासी विवेकमहानिधिम् अ.क.२७४ख/३४.२८; द्र. {mthar gnas pa/}
mtha' las rgal ba: वि. अत्यन्तः — {mtha' las rgal bar bde ba la ni sems can rab tu dgod par bya} अत्यन्तसुखे सत्त्वाः प्रतिष्ठापयितव्याः ग.व्यू.२४०ख/३२१; द्र. {mtha' las 'das/}
mtha' las 'das: वि. अनन्तः — {sdug bsngal rgya mtsho mtha' las 'das//} अनन्ता दुःखसागराः बो.अ.९.१५९; अपर्यन्तः — {nye ba'i nyon mongs sbubs kyi ni/} /{dbye bas bye ba mtha' las 'das//} अपर्यन्तोपसंक्लेशकोशकोट्यस्तु भेदतः र.वि.१०८ख/६७; अत्यन्तः — {mtha' las 'das pa stong pa nyid} अत्यन्तशून्यता म.भा.४ख/१. १७; अतीतान्तः — {gzugs rtag ma yin mi rtag min/} /{mtha' las 'das dang rnam dag dang //} रूपं न नित्यं नानित्यमतीतान्तं विशुद्धकम् । अभि.अ.३.१२.
mtha' las 'das pa: = {mtha' las 'das/}
mtha' las 'das pa stong pa nyid: पा. अत्यन्तशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{mtha' las 'das pa stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता । अध्यात्मशून्यता… अत्यन्तशून्यता…अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/१.१७.
mtha' las byung: = {mtha' las byung ba/}
mtha' las byung ba: वि. अन्तिकः — {der ni bden pa rnam par 'jog pa mngon par rtogs pa'i mtha' las byung ba kun rdzob shes pa rnams} तत्र पुनः सत्यव्यवस्थापनान्यभिसमयान्तिकानि संवृतिज्ञानानि अभि.स.भा.८९ख/१२२; पर्यन्तजः लो.को.१०६२.
mtha' legs: अन्ध्यम्, संख्याविशेषः मि.को.२०क; = {rgya mtsho bcu/}
mtha' shes pa: अन्त्यज्ञानम् — {de lta na yang mtha' shes pa gang yin pa de su zhig gis nyams su myong bar byed ces bya ba brjod par bya dgos so//} तथापि यत्तदन्त्यज्ञानं तत् केनानुभूयेतेति वक्तव्यम् । त.प.११९ख/६८९.
mtha'i rgyal po: सामन्तराजः — {dge sbyong gau ta ma ni mtha'i rgyal po thams cad kyis bkur sti byas} श्रमणो गौतमः सर्वसामन्तराजानां सत्कृतः वि.व.१३४क/१.२३.
mtha'i shwa: अन्तश्वः — {de la dam tshig bza' bya ba/} /{na dang ga ha dang po dang /} /{mtha' yi shwa dang dang po'i shwa//} समयं भक्षयेत् तत्र…नादिं गादिं तथा हादिमन्तश्वमादिश्वं च वा ।। हे.त.१३ख/४०.
mthar: = {mtha' ru} ।। •अव्य. अन्ते — {bskal pa'i mthar ni 'jig par 'gyur//} कल्पान्ते नाशयिष्यति ।। ल.अ.१८८ख/१६०; अवसाने — {de nas bzlas pa de yi mthar/} /{dkyil 'khor snga ma bzhin bsams la//} ततो जापावसाने मण्डलं पूर्ववच्चिन्तयित्वा । स.दु.२४१/२४०; •सं. काष्ठा, कालपरिमाणभेदः — {dus ni snga ma dang phyi ma dang skad cig dang thang cig dang mig btsums pa dang mthar dang cha dang yud tsam dang nyin zhag dang zla ba phyed dang zla ba la sogs pa'i shes pa skye ba'i rgyu yin la} कालः पूर्वापरक्षणलवनिमेषकाष्ठाकलामुहूर्त्ताहोरात्रा (रात्रमासा) र्धमासादिप्रत्ययप्रसवहेतुः त.प.२७२ख/२६०.
mthar gyis: अनुपूर्वम् — {lus 'di mthar gyis 'grub pa dang mthar gyis 'jig pa dang} अयं कायो अनुपूर्वसमुदागतोऽनुपूर्वविनाशः शि.स.१२९क/१२४; अनुपूर्वेण — {mthar gyis rgyu zhing gshegs pa dang bA rA Na sIr byon} अनुपूर्वेण चारिकां चरन् वाराणसीमनुप्राप्तः अ.श.२४ख/२१; अनुपूर्वशः — {thog ma nyid du nur nur 'gyur/}…/{dbang po gzugs can rnams dang ni/} /{mtshan rnams mthar gyis 'byung bar 'gyur//} कललं प्रथमं भवति…इन्द्रियाणि च रूपाणि व्यञ्जनाद्यनुपूर्वशः ।। अभि.स.भा.३९ख/५५; आनुपूर्वेण — {rnam par rig pa tsam 'bras bu dang bcas pa la mthar gyis 'jug par bya ba'i phyir rab tu byed pa 'di brtsams so//} सफले विज्ञप्तिमात्रे आनुपूर्वेण प्रवेशार्थं प्रकरणारम्भः त्रि.भा.१४६ख/२७; आनुपूर्व्या — {ded dpon ltar snang ba med pa brgya rtsa brgyad dang /}…{mthar gyis rab tu bzhag go/} सार्थवाहवदानुपूर्व्या अष्टोत्तरे निराभासपदशते प्रतिष्ठापयन्ति ल.अ.९३ख/४०; आनुपूर्वीकम् — {mthar gyis pa'i rgyun du zhugs pa mthong bas spang bar bya ba rnams spangs nas} स्रोतापन्नस्यानुपूर्वीकस्य दर्शनप्रहातव्येषु प्रहीणेषु अभि.स्फु.१८७क/९४५; क्रमेण — {de nas re zhig na mthar gyis shA ri'i bu btsas te} यावत्क्रमेण शारिपुत्रो जातः अ.श.२७८ख/२५५; क्रमशः — {de nas mthar gyis rgyal po'i khab tu phyin pa dang} ततः क्रमशो राजगृहमनुप्राप्तः अ.श.२७८ख/२५६; क्रमागतम् — {de nas re zhig cig rgyal po de mthar gyis bdag rang gi grong khyer na me tog ku mu da'i dga' ston bzang po byung ba lta bar 'dod nas} अथ कदाचित्स राजा क्रमागतां कौमुदीं स्वस्मिन् पुरवरे वि (नि) षक्तशोभां द्रष्टुमुत्सुकमना जा.मा.७४क/८५; द्र. {mthar gyis na dang po'o//} क्रमे प्रथमम् वि.सू.६८ख/८५; आ — {de ltar mthar gyis bcad na ni/} /{khyod kyi lus ni med par 'gyur//} एवं आच्छिद्यमानस्य नाशमेष्यति ते तनुः । जा.मा.१७१क/१९७.
mthar skyes: वि. अन्त्यजः, ओ जा — {mthar skyes chos khams ma} धर्मधात्वन्त्यजा वि.प्र.१५८क/३.११९.
mthar skyes chos khams ma: वि. स्त्री. धर्मधात्वन्त्यजा — {dmangs rigs mo}… /{ko pags byed ma gtum mo ni/} /{mthar skyes chos khams ma ste bcu//} शूद्री…चर्मकारी च चाण्डाली धर्मधात्वन्त्यजा दश वि.प्र.१५८क/३.११९.
mthar skyes pa: = {mthar skyes/}
mthar skyes ma: वि.स्त्री. अन्त्यजा — {mthar skyes ma'am mig dang lag pa dang bral ba'am} अन्त्यजा वा गतनयनकरा वा वि.प्र.१६४ख/३.१३८.
mthar gyis bsgos pa: अनुपूर्वाधिवासितता — {lam gyi rgyud gang dang ji ltar 'brel ba'i bag chags kyis bsgos pa dang /}…{mthar gyis bsgos pa dang /}…{rab tu shes so//} यथागतिसम्बन्धवासनावासिततां च…अनुपूर्वाधिवासिततां च…प्रजानाति द.भू.२५३ख/५०.
mthar gyis bsgyur: परिवर्त्तनम् — {lag pa gnyis kyis mthar gyis bsgyur zhing ngo //} परिवर्त्तनं हस्ताभ्याम् वि.सू.६९ख/८६.
mthar gyis 'jug pa: आनुपूर्विकम् — {mthar gyis 'jug pa brjod par bya ste} आनुपूर्विकं तु वक्तव्यम् अभि.भा. १९ख/९३७.
mthar gyis 'thob: = {mthar gyis 'thob pa/}
mthar gyis 'thob pa: अनुपूर्वाधिगमः — {mthar gyis 'thob pa'i phyir de skad ces bshad kyi} अनुपूर्वाधिगमं प्रत्येवमुच्यते अभि.भा.२७ख/९७३.
mthar gyis gnas pa: आनुपूर्वविहारः — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{mthar gyis gnas pa'i snyoms par 'jug pa dgu la mkhas pa} बुद्धानां भगवतां…नवानुपूर्वविहारसमापत्तिकुशलानाम् अ.श.१०क/९.
mthar gyis gnas pa'i snyoms par 'jug pa dgu: पा. नवानुपूर्वविहारसमापत्तिः, समापत्तिविशेषः {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{mthar gyis gnas pa'i snyoms par 'jug pa dgu la mkhas pa} बुद्धानां भगवतां… नवानुपूर्वविहारसमापत्तिकुशलानां अ.श.१०क/९; म.व्यु.१४९८.
mthar gyis gnas pa'i snyoms par 'jug pa dgu la mkhas pa: वि. नवानुपूर्वविहारसमापत्तिकुशलः, बुद्धस्य — {sangs rgyas bcom ldan 'das}…{mthar gyis gnas pa'i snyoms par 'jug pa dgu la mkhas pa} बुद्धानां भगवतां…नवानुपूर्वविहारसमापत्तिकुशलानां अ.श.१०क/९.
mthar gyis pa: वि. आनुपूर्वीकः — {mthar gyis pa 'dod chags dang bral ba sngon du 'gro ba ma yin pa gang yin pa} आनुपूर्वीको यो न वीतरागपूर्वी अभि.स्फु.१४९ख/८६९.
mthar gyur pa: वि. अन्तगः — {chags pa ni dkar po'i phyogs te de'i mthar gyur pa'o//} {chags bral ni nag po'i phyogs te de'i dang po'o//} रागः शुक्लपक्षः, तस्यान्तगा, अरागः कृष्णपक्षः, तस्याद्या वि.प्र.१६१ख/३.१२६.
mthar 'gro zhon: ना. शालिवाहनः, राजा म.व्यु.३६५४.
mthar chags: सावदानम् — {thams cad du legs par zas blang bar bya'o//} {mu dang kha da chad du ma yin par ro/} /{tshod ma dang mnyam pa ma yin par ro//} {mthar chags su'o//} सर्वं सत्कृत्य पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् । न समतित्ति (समतिरे) कम्, समसूपिकम् । सावदानम् वि.सू.४९क/६२.
mthar 'jig pa: वि. भेदनात्मकः — {'dod pa 'di dag ni mi rtag pa} … {snod so ma btang ba ltar mthar 'jig pa} अनित्याः खल्वेते कामाः…आमभाजनवद्भेदनात्मकाः ल.वि.१०६क/१५३.
mthar gtugs: = {mthar gtugs pa/}
mthar gtugs pa: •भू.का.कृ. पर्यवसितम् — {don gyi mthar gtugs pa} पर्यवसितार्थः म.व्यु.४३१; •उ.प. निष्ठः — {tha mar thal ba'i mthar gtugs shing /} /{mi g}.{yo gzhan gyis bskyod bya ba//} भस्मनिष्ठावसानेयं निश्चेष्टान्येन चाल्यते । बो.अ.८.१७८; पर्यवसानः — {nam mkha'i khams kyi mthar gtugs} आकाशधातुपर्यवसानः म.व्यु.६४३०.
mthar thug: = {mthar thug pa/}
mthar thug gnas: व्यवस्था — {de dang der ni der 'dod pas/} /{mthar thug gnas rnyed mi 'gyur ro//} (?) तव तत्रैवमिच्छन्तो न व्यवस्थां लभेमहि ।। त.स.१०४क/९१८; द्र. {mthar thug pa'i gnas/}
mthar thug pa: •सं. १. पर्यन्तः — {sdug bsngal mthar thug pa ni ma mthong} दुःखस्य पर्यन्तमपश्यमानः सू.अ.१९३ख/९३; अवसानम् — {mi zad pa yang ma yin te/} {phung po'i lhag ma med pa'i mya ngan las 'da' bar mthar thug pa'i phyir ro//} न चाक्षयाण्यनुपधिशेषनिर्वाणावसानत्वात् सू.अ.१३७ख/११; पर्यवसानम् — {gang zhig sa gang la zhugs pa'i sa de ni de'i mthar thug pa yin no//} यस्यां भूमौ यः प्रयुक्तस्तस्य तद्भूमिपर्यावसानः सू.अ. १३९ख/१६; निष्ठा — {de dag la mthar thug pa ste/} {yongs su rdzogs pa gang la yod pa zhes tshig rnam par sbyar ro//} तेषु निष्ठा परिसमाप्तिर्यस्या इति विग्रहः त.प.२७८क/२६९; {rang gyi don gyi mthar thug pa'i dbang du byas nas sangs rgyas kyi chos stobs dang mi 'jigs pa la sogs pa shin tu rdzogs pa'i ngo bo nyid kyi phyir ro//}… {gzhan gyi don gyi mthar thug pa'i dbang du byas nas} बौद्धैर्धर्मैर्बलवैशारद्यादिभिः सुसंपूर्णस्वभावत्वात् स्वार्थनिष्ठामधिकृत्य…परार्थनिष्ठामधिकृत्य सू.अ.१५३ख/३८; परिनिष्ठा — {skyes bu gcig 'ga' zhig kyang ni/} /{mthar thug shes pa yod pa min//} नैकत्र परिनिष्ठास्ति ज्ञानस्य पुरुषे क्वचित् ।। त.स.११५ख/१००१; कोटिः — {bstan pa mthar thug gi bar du} यावच्छासनकोटिम् वि.व.१४०क/२.८६; अवधिः — {'jig pa'i mthar thug pa rtogs pa} विनाशावधिप्रतीतिः प्र.अ.५३क/६१; व्यवस्था — {de dang de de ltar 'dod na/} /{mthar thug rnyed par mi 'gyur ro//} तत्र तत्रैवमिच्छन्तो न व्यवस्थां लभेमहि ।। त.स.१०४क/९१८; निश्चितम् — {phyir rgol ba mi smra ba nyid kyang rgol ba rnam pa 'di lta bu rgyas pa zhar la 'ongs pa zol gyi rjes su smra ba yod pa'i phyir dang /} {mthar thug pa ma yin pa'i phyir ro//} प्रतिवादिनोऽप्यननुभाषणस्यैवम्प्रकारस्य प्रसङ्गस्य विस्तरेणानुभाषणव्याजेन सम्भवाद्, अनिश्चितत्वाच्च वा.न्या.३३५ख/६६ २. = {mthar thug pa nyin} निष्ठता — {byed pa po nyid kyang bya ba'i mthar thug pa yin} क्रियानिष्ठता च कर्त्तृत्वम् प्र.अ.११क/१२ ०. परिवासः — {dus kyi mthar thug pa tsam las} कालपरिवासमात्रात् प्र.अ.९४क/१०१; निष्ठानम् — {mthar thug na dngos gzhi'o/} /{sbyor ba la ni nyes byas kyi'o//} मौलस्य निष्ठाने (निष्ठान्ते ?) प्रयोगे दुष्कृतस्य वि.सू.३१ख/४०; •ना. निष्ठागतः, देवः — {lha'i dbang po brgya byin dang}… {mthar thug pa dang 'og min pa dang /} {de dag la sogs pa dang gzhan yang lha brgya stong mang po 'dus te} शक्रश्च देवानामिन्द्रः … निष्ठागतश्चाकनिष्ठश्च एतानि चान्यानि चानेकानि देवशतसहस्राणि सन्निपत्य ल.वि.२६ख/३१; •वि. निष्ठागतः — {mthar thug pa'i byang chub sems dpa' rnams kyi} निष्ठागतानां बोधिसत्त्वानाम् बो.भू.१३२क/१६९; निष्ठः — {ba lang gi gsal ba gcig ni mthar thug pa'i phyir ro//} एकगोव्यक्तिनिष्ठत्वात् त.प.१३७क/७२५; प्र.वा.४.१८४; कोटिनिष्ठः — {mthar thug 'bras bu'i sgron ma zhes bya ba} कोटिनिष्ठफलप्रदीपनाम क.त.२३२०; परिनिष्ठितः — {thog ma med pa'i bag chags las byung ba'i rnam par rtog pa'i mthar thug pa'i sgra las byung ba} अनादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितः शाब्दः त.प.२००ख/८६७; अभि.स्फु.२१२क/९८६; परमः — {'og min gyi mthar thug par bshad pa gang yin pa de ni shes rab la dga' ba yin te} योऽसावकनिष्ठपरम उक्त, स प्रज्ञाप्रियः अभि.स्फु.१९१ख/९५२; पारमिप्राप्तः — {dag pa'i mthar thug pa} विशुद्धिपारमिप्राप्तैः र.वि.११८ख/८७; निरतः — {gzhan la phan pa'i mthar thug pa} परहितनिरतः त.प.१६९क/७९४; परायणः — {zhes khyed cag la ngo shes pa'i mthar thug pa'i rnam par gzhag par mi 'gyur te} इति व्यवस्था प्रत्यभिज्ञानपरायणानां भवतां नैव भवेत् त.प.१७७क/८१२; पश्चिमः — {dran pa nyer gzhag nas bzung ste/} /{sangs rgyas rnam pa'i mthar thug rnams//} स्मृत्युपस्थानमारभ्य बुद्धत्वाकारपश्चिमाः । अभि.अ.४.४.
mthar thug pa mngon par rtogs pa: पा. निष्ठाभिसमयः, अभिसमयभेदः — {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bcu ste/} {de la chos mngon par rtogs pa ni} …{mthar thug pa mngon par rtogs pa ni gnas ngan len thams cad shin tu sbyangs pa zhes bya ba la sogs pas ji ltar lam gyi bden pa las mthar phyin pa'i lam bstan pa lta bu'o//} अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् । तत्र धर्माभिसमयः…निष्ठाभिसमयः सर्वदौष्ठुल्यानां प्रतिप्रस्रब्धिरित्येवमादिर्यथा मार्गसत्ये निष्ठामार्गो निर्दिष्टः अभि.स.भा.९०क/१२२.
mthar thug pa med: = {mthar thug pa med pa/}
mthar thug pa med pa: अपर्यन्तः — {brgya phrag ni mthar thug pa med pa'i tshogs so//} शतानि अपर्यन्तसमूहाः बो.प.४७क/७; अपर्यवसानम् — {de ltar na khyad par dang de'i nus pa rnams nus pa gzhan dag kho na la mthar thug pa med par sbyor ba'i phyir} एवमुपाधीनां तच्छक्तीनां चापरापरास्वेव शक्तिष्वपर्यवसानेन घटनात् प्र.वृ.२७७ख/१९; अनवस्था — {mthar thug med dang byas pa dang /} /{srid par byas las mi skye 'o//} अनवस्थाकृतकत्वं च न कॄत्वा जायते भवः ल.अ.१८३ख/१५१.
mthar thug pa'i gnas: पा. निष्ठापदम् — {mthar thug pa'i gnas kyi 'jug pa rnam par dbye ba shes pa} निष्ठापदगतिविभागज्ञः ल.अ.१४०क/८७; {smon lam de dag kyang mthar thug pa'i gnas bcus mngon par bsgrub ste} तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति द.भू.१७९ख/११.
mthar thug pa'i gnas bcu: दश निष्ठापदानि : १. {sems can gyi khams kyi mthar thug pa} सत्त्वधातुनिष्ठा, २. {'jig rten gyi khams kyi mthar thug pa} लोकधातुनिष्ठा, ३. {nam mkha'i khams kyi mthar thug pa} आकाशधातुनिष्ठा, ४. {chos kyi khams kyi mthar thug pa} धर्मधातुनिष्ठा, ५. {mya ngan las 'das pa'i khams kyi mthar thug pa} निर्वाणधातुनिष्ठा, ६. {sangs rgyas 'byung ba'i khams kyi mthar thug pa} बुद्धोत्पादधातुनिष्ठा, ७. {de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi khams kyi mthar thug pa} तथागतज्ञानधातुनिष्ठा, ८. {sems kyi dmigs pa'i khams kyi mthar thug pa} चित्तालम्बनधातुनिष्ठा, ९. {ye shes mngon par bsgrub pa'i khams kyi mthar thug pa} बुद्धविषयज्ञानप्रवेश (? ज्ञानाभिनिर्हार)धातुनिष्ठा, १०. {'jig rten gyi rgyud dang chos kyi rgyud dang ye shes kyi rgyud kyi khams kyi mthar thug pa} लोकवर्तनीधर्मवर्तनीज्ञानवर्तनीधातुनिष्ठा द.भू.१७९ख/११.
mthar thug pa'i gnas kyi 'jug pa rnam par dbye ba shes pa: वि. निष्ठापदगतिविभागज्ञः, बोधिसत्त्वस्य — {byang chub sems dpa' rnams ni}…{mthar thug pa'i gnas kyi 'jug pa rnam par dbye ba shes pas yongs su mya ngan las mi 'da' ste} बोधिसत्त्वाः…निष्ठापदगतिविभागज्ञा न परिनिर्वान्ति ल.अ.१४०क/८७.
mthar thug pa'i sbyor ba la gnas pa: पा. निष्ठाप्रायोगिकः, अवस्थाविशेषप्राप्तपुद्गलः — {de'i tshe na ni mthar thug pa'i sbyor ba la gnas pa zhes bya'o//} तदा निष्ठाप्रायोगिक इत्युच्यते श्रा.भू.१३क/२७.
mthar thug pa'i ye shes: पा. नैष्ठिकं ज्ञानम् — {'on kyang des mthar thug pa'i ye shes bskyed ni ma nus so//} न चानेन शकितं (शक्तं) नैष्ठिकं ज्ञानमुत्पादयितुम् अ.श.१३७ख/१२७.
mthar thug pa'i sa: = {sa mi g}.{yo ba} पा. परिनिष्ठितभूमिः, अचला भूमिः — {ye shes kyi rnam par dbye ba shin tu bya bas mthar thug pa'i sa zhes bya'o//} परिनिष्ठितभूमिरित्युच्यते सुकृतज्ञानविचयत्वात् द.भू.२४६ख/४७.
mthar thug par gyur: = {mthar thug par gyur pa/}
mthar thug par gyur pa: वि. निष्ठागतः — {de la gang zag mthar thug par gyur pa gang zhe na} तत्र निष्ठागतः पुद्गलः कतमः श्रा.भू.१२ख/२६; निष्ठितः — {nges pa dang mthar thug par gyur pa ni smin pa chen po yin no//} नियतो निष्ठितश्चाधिमात्रपरिपाकः बो.भू.४६ख/६०.
mthar thug par 'gyur ba'i sa: पा. निष्ठागमनभूमिः, भूमिविशेषः — {mthar thug par 'gyur ba'i sa la gnas pa'i byang chub sems dpa' mthar thug par 'gyur ba yin no//} निष्ठागमनभूमिस्थितो बोधिसत्त्वो निष्ठागतः बो.भू.४६क/६०; द्र. {mthar thug par 'gro ba'i sa/}
mthar thug par 'gro ba'i sa: पा. निष्ठागमनभूमिः, भूमिविशेषः — {de bzhin gshegs pa'i mthar thug par 'gro ba'i sa} ताथागतीञ्च निष्ठागमनभूमिम् बो.भू.१९२ख/२५९; {bsam pa dag pa'i sa yan chad mthar thug par 'gro ba'i sa man chad yongs su bzung ba'i phyir rtogs pa dang ldan pa'o//} अधिगमोपेता शुद्धाशयभूमिमुपादाय यावन्निष्ठागमनभूमिपरिग्रहात् बो.भू.११४क/१४७.
mthar thug par ma gyur pa: वि. अनिष्ठागतः — {mthar thug par ma gyur pa'i byang chub sems dpa'i rgyud la yod pa} अनिष्ठागतबोधिसत्त्वसान्तानिकाः र.वि.१०९ख/६८.
mthar thug par ma byas pa: वि. अपर्यन्तीकृतम् — {las kyi lam rnams mthar thug par ma byas pa dang} अपर्यन्तीकृतत्वात्कर्मपथानाम् अ.श.२५४क/२३३.
mthar thug med: = {mthar thug pa med pa/}
mthar gnas: = {mthar gnas pa/}
mthar gnas pa: = {mthar gnas} 1. = {'dreg mkhan} अन्तावसायी, नापितः — क्षुरी मुण्डी दिवाकीर्तिनापितान्तावसायिनः । अ.को.२.१०.१०; ग्रामस्यान्ते समीपे आवसत इति अन्तावसायी । अन्तेऽवसातुं शीलमस्येति वा अ.वि.२.१०.१० २. = {gtum po} अन्तेवासी, चण्डालः अ.को.२.१०.२०; ग्रामान्ते वसतीति अन्तेवासी अ.वि.२.१०.२० ३. = {mtha' ru gnas pa/}
mthar phyin: = {mthar phyin pa/}
mthar phyin pa: •क्रि. निर्याति म.व्यु.२५४५; •सं. निष्ठा — {mthar phyin pa'i dam pa} परार्धनिष्ठा सू.अ.१४८ख/३०; निष्ठागतिः — {mthar phyin pa ni de la med/} /{phyir yang ldog par mi 'gyur te//} निष्ठागतिर्न तत्तस्या न च भूयो निवर्तते । ल.अ.१७५ख/१३६; पर्यवसानम् — {bden pa la rab tu gzhog pa'i mthar phyin pa} सत्यप्रतिष्ठापनपर्यवसानम् ग.व्यू.१५६ख/२३९; पर्यन्तः — {de nas kha ton mthar phyin te/} /{bla ma'i yon ni don gnyer ba'i//} अथाध्ययनपर्यन्ते गुरवे दक्षिणार्थिने । अ.क.२२८क/८९.८१; •वि. निष्ठागतः — {mthar phyin pa'i byang chub sems dpa'} निष्ठागतो बोधिसत्त्वः बो.भू.३४क/४३; पारमिप्राप्तः — {stobs bcu yon tan mthar phyin pa} दशबलगुणपारमिप्राप्तम् ल.वि.१८०क/२७४; पर्याप्तः — {bsam gtan rdzogs shing mthar phyin pas} निकामेन पर्याप्तेन ध्यानेन अभि.स्फु.३२६क/१२२०; पारगः — {rig byed dang rig byed kyi yan lag gi mthar phyin pa} वेदवेदाङ्गपारगः अ.श.५६क/४८.
mthar phyin pa'i dam pa: परार्धनिष्ठा {mthar phyin pa'i dam pa ni bsam gyis mi khyab pa'i gnas thams cad la the tshom med pa'o//} परार्धनिष्ठा सर्वाचिन्त्यस्थाननिर्विचिकित्सता सू.अ.१४९क/३०.
mthar phyin pa'i lam: पा. निष्ठामार्गः — {de ltar gnas ngan len 'di dag thams cad ji ltar mthun mthun du rgyun bcad pa ni mthar phyin pa'i lam ste} इत्येवमेषां यथायोगं सर्वदौष्ठुल्यानां प्रतिप्रस्रब्धेर्निष्ठामार्गः अभि.स.भा. ६७क/९३; अभि.स.भा.६६ख/९२.
mthar phyin par brgal ba: निस्तरः (‘निस्तारः’ इत्यपि पाठः) म.व्यु.७२०९.
mthar phyin par byed pa: = {mthar phyin byed/}
mthar phyin byed: निष्ठा — {gsod dang gnod sems tshig rtsub po/} /{zhe sdang gis ni mthar phyin byed//} वधव्यापादपारुष्यनिष्ठा द्वेषेण अभि.को.४.७०; समाप्तिः — {srog gcod pa dang gnod sems dang tshig rtsub po dang 'di dag ni zhe sdang gis mthar phyin par byed de} एषां प्राणातिपातव्यापादपारुष्याणां द्वेषेण समाप्तिः अभि.भा. २०२ख/६८३.
mthar phyung: = {mthar phyung ba/}
mthar phyung ba: भू.का.कृ. अवसितः — {tshig mi gsal ba ni gang}… {legs par sbyar ba las brtsams te tha mal pas mthar phyung ba dang} अप्रदीप्तवचनं यत्…संस्कृतेनारभ्य प्राकृतेनावसितम् अभि.स.भा.११४ख/१५४; पर्यवसितः — {tshig mi gsal ba ni gang}…{tha mal ba las brtsams te legs par sbyar bas mthar phyung ba'o//} अप्रदीप्तवचनं यत्…प्राकृतेनारभ्य संस्कृतेन पर्यवसितं च अभि.स.भा.११४ख/१५४; अन्तः कृतः — {skye ba dang rga ba dang 'chi ba'i sdug bsngal mthar phyung ngo //} जातिजरामरणदुःखस्यान्तः कृतः ल.वि.१८०क/२७४.
mthar byas: = {mthar byas pa/}
mthar byas pa: अवधीकृतम् — {dngos po'i mthar ni byas pa las/} /{gal te 'dra min dang bral ba'i/} /{dngos po de ni tha dad min//} अवधीकृतवस्तुभ्यो वैरूप्यरहितं यदि । तद्वस्तु न भवेद् भिन्नम् त.स.६२ख/५९५.
mthar byed: •क्रि. अन्तं करोति — {sdug bsngal gyi mthar byed do//} दुःखस्यान्तं करोति अभि.भा.२१क/९४४; व्यन्तीभवति म.व्यु.७०४२; •वि. अन्तकः — {bdag gi mthar byed sbas pa'i mngal/} /{nya pa dag la yongs gtad nas//} गूढगर्भं परित्यज्य कैवर्तेषु मदन्तकम् । अ.क.१२७ख/६६.२४; अन्तकरः — ग्. {yul du dgra yi glang po rnams/} /{khyod kyi lag pa mthar byed kyis/} /{bsnan pa'i khrag ni rab zag pa/} /{mthun mtshams dag gi sprin bzhin mdzes//} करेण ते रणेष्वन्तकरेण द्विषतां हताः । करेणवः क्षरद्रक्ता भान्ति सन्ध्याघना इव ।। का.आ.३.२६; अन्तकृत् — {des na lus mthar byed pa ste/} /{des na shes bya mthar byed 'gyur//} कायान्तकृद्भवेत्तेन तेन ज्ञेयान्तकृद्भवेत् ।। गु.स.१५१क/१२५; •सं. = {gshin rje} अन्तकः, यमराजः अ.को.१.१.६०; अन्तं करोतीति अन्तकः अ.वि.१.१.६०; कृतान्तः — {de nas gzings ni mthar byed kyi/} /{kha yi phug dang nye ba'i tshe//} कृतान्तवक्त्रकुहरासन्ने प्रवहणे ततः । अ.क.२२२क/८९.१२; कङ्कः श्री.को.१६४क ।
mthar byed pa: = {mthar byed/}
mthar dbyung ba: निस्तारणम् — {byang chub sems dpa'i brtsams pa chen po mthar dbyung ba rnam par dag pa} बोधिसत्त्वमहारम्भनिस्तारणविशुद्धिः ग.व्यू.२७ख/१२४.
mthar 'byin pa: वि. अन्तकरः — {chags sdang gti mug mthar 'byin pa} अन्तकरा रागदोष (द्वेष) मोहानाम् ल.वि.१७७ख/२६९.
mthar 'byung ba: •वि. अन्त्यभावी — {gang yang bye brag ces bya ba/} /{mthar dbyung} ({'byung} ) {bar brtags de dag ni//} ये पुनः कल्पिता एते विशेषा अन्त्यभाविनः । त.स.३१क/३२४.
mthar ma thug pa: वि. निरतः — {gzhan la phan pa'i mthar ma thug pa} परहितनिरतः त.प.१६९क/७९४;
mthar ma phyin pa: वि. अनिष्ठितः — {rang gi don dgos pa mthar ma phyin pa bar ma do'i gnas 'dor du 'jug pa'o//} अनिष्ठितस्वकार्यस्य चान्तराधिष्ठानपरित्यागः बो.भू.६०क/७८.
mthar mdzad: •क्रि. अन्तं करिष्यति — {sdug bsngal rnams ni thar} ({mthar} ) {mdzad de//} दुःखस्यान्तं करिष्यति स.दु.१६५/१६४;
mthar 'dzin: = {mthar 'dzin pa/}
mthar 'dzin lta ba: = {mthar 'dzin par lta ba/}
mthar 'dzin pa: पा. अन्तग्राहः, दृष्टिभेदः — {mthar 'dzin pa la sogs pa yang de'i gzhi la zhugs pa yin pas gzhi med pa dag ces bya'o//} तदधिष्ठानानुप्रवृत्ताश्चान्तग्राहादय इत्यवस्तुका उच्यन्ते अभि.भा.३३क/९९५; अन्तग्रहणम् — {de nas mthar 'dzin} ततोऽन्तग्रहणम् अभि.को.५.३२; {'jig tshogs la lta ba las mthar 'dzin par lta ba 'jug ste} सत्कायदृष्टेरन्तग्राहदृष्टिः प्रवर्तते अभि.भा.२४५ख/८२८.
mthar 'dzin par lta ba: पा. अन्तग्राहदृष्टिः, दृष्टिभेदः — {lta ba lnga ste 'jig tshogs dang /} /{log dang mthar 'dzin lta ba dang //} दृष्टयः पञ्च सत्कायमिथ्यान्तग्राहदृष्टयः । अभि.को.५.३; {lta ba'i rang bzhin lnga ni 'jig tshogs la lta ba dang}…{mthar 'dzin par lta ba dang} पञ्चदृष्टिस्वभावाः—सत्कायदृष्टिः… अन्तग्राहदृष्टिः अभि.भा.अभि.भा.२२८क/७६५; द्र. {lta ba'i rang bzhin lnga /}
mthar son: = {mthar son pa/}
mthar son pa: वि. कोटिस्थः — {'khor ba'i pha rol mthar son pa} संसारपारकोटिस्थः वि.प्र.२७५क/२.१०२; पारमिगतः — {lha dang tshangs gnas mthar son} दिव्यब्रह्मविहारपारमिगतः र.वि.१२८क/११५.
mthas: = {mtha' yis/}
mthas klas: = {mthas klas pa/}
mthas klas pa: पर्यन्तः — {rgya mtsho'i mthas klas pa'i bar gyi sa gzhi} समुद्रपर्यन्तां पृथिवीम् अभि.भा.९ख/८९६; पर्यवसानम् — {nam mkha'i khams kyi mthas klas pa} आकाशधातुपर्यवसानाः शि.स.१३९ख/१३४; द्र. {mtha'/sa} {pa/}
mthas gtugs: = {mthas gtugs pa/}
mthas gtugs pa: = {mthar thug pa} ( उ.प.) निष्ठः — {nam mkha'i mthas gtugs pa'i} आकाशनिष्ठस्य बो.अ.३.२१; पर्यन्तः — {phyogs bcu nam mkha'i mthas gtugs pa'i/} /{'gro ba} दशदिग्व्योमपर्यन्तजगत् बो.अ.४.४१; पर्यवसानम् — {'jig rten gyi khams} … {nam mkha'i mthas gtugs pa thams cad} आकाशधातुपर्यवसानाः सर्वलोकधातवः ग.व्यू.२८०ख/६; अवधिः — {nam mkha'i khams kyi rab 'byam mthar gtugs pa zhes bya ba la/} {nam mkha'i khams rab 'byam ni skabs sam rgya che ba'o//} {de srid kyi mthar gtugs pa ni de'i mthar thug pa'o//} आकाशधातुप्रसरावधीनि आकाशधातोः प्रसरोऽवकाशः विस्तारो वा, तावदवधीनि तत्पर्यन्तानि बो.प.६०क/२३.
mthing: •सं. नीलः — {rin chen mthing} नीलरत्नम् अ.क.२२५ख/३०.६; •वि. = {sngon po} अभिनीलः — {spyan mthing rdzi ma ba yi 'dra//} अभिनीलाक्षगोपक्ष्मः अ.क.२११क/२४.३४; द्र. {mthon mthing /} {mthing ga/} {mthon ka/}
mthing ka: = {mthing ga/}
mthing kha: = {mthing ga/}
mthing ga: वि. नीलः — {ut+pa la mthing ga} नीलोत्पलम् जा.मा.४३क/५०; {byang du ut+pa la mdzes pa ni/} /{mthing ka sprin dang 'dra ba bri//} उत्तरेणोत्पलं कुर्यान्नीलाभ्रमिव शोभनम् ।। गु.स.९७क/१४; द्र. {mthon mthing /} {mthon ka/}
mthing nag: वि. श्यामः — {khyab 'jug glang rdzi'i tshul bzung rma bya'i sgro yi 'od kyis khyab par gyur pa bzhin/} /{khyod sku mchog tu mdzes pa mthing nag gang gis kun tu khyab par byed pa thob par 'gyur//} येन श्यामं वपुरतितरां कान्तिमापत्स्यते ते बर्हेणेव स्फुरितरुचिना गोपवेषस्य विष्णोः ।। मे.दू.१४२ख/१.१५.
mthing ril: कादम्बः, कलहंसः — {mthing ril ngur pa dag dang ngang pa dang /} /{bzhad sogs skad snyan 'byin pas mdzes gyur cig/} कादम्बकारण्डवचक्रवाकहंसादिकोलाहलरम्यशोभैः बो.अ.१०.७.
mthing shing: राजपट्टम् म.व्यु.५९२१.
mthil: तलम् — {sa yi mthil gyi gnas dag tu} क्षितितलनिलये वि.प्र.१५६ख/३.११७; {rkang pa'i mthil} पादतलम् अ.सा.३२२क/१८१; बुध्नः — {de'i snod ni glang po che'i rmig mthil lta bu} पात्रमस्य हस्तिपदबुध्नम् वि.सू.७क/७; वि.सू.८०ख/९८.
mthil mi reg: अतलस्पर्शः, अगाधम् — अगाधमतलस्पर्शे अ.को.१.१२.१६; न विद्यते तलस्पर्शोऽत्र अतलस्पर्शः अ.वि.१.१२.१६.
mthil lham: = {lham} उपानत् १. पादुका २. हस्तचिह्नविशेषः — {'od zer can ma'i mthil lham dang tsun dA'i spu gri} उपानत् मारीच्याः । क्षुरकः चुन्दायाः वि.प्र. १६९क/३.१५७.
mthu: •सं. प्रभावः — {mthu ni nus pa'i khyad par yin te} प्रभावः सामर्थ्यविशेषः अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; {rdzu 'phrul gyi mthus} ऋद्धिप्रभावात् जा.मा.१३३क/१५३; {dka' thub kyi mthu} तपःप्रभावः जा.मा.१११ख/१२९; अनुभावः — {sangs rgyas kyi mthus long ba rnams ni mig thob bo//} बुद्धानुभावेन अन्धाश्चक्षूंषि प्रतिलभन्ते सू.अ.१५३ख/३८; {lha'i mthus bram ze 'di'i gdon mi za bar cho ga 'dis mig dang ldan par 'gyur ro//} नूनमस्य ब्राह्मणस्य भवित्री देवतानुभावादनेन विधिना चक्षुःसम्पत् जा.मा.९ख/९; सामर्थ्यम् — {lta ba'i stobs bskyed pa ni mthu'o//} दृष्टेर्बलाधानं सामर्थ्यम् अभि.स्फु.१०४ख/७८७; प्रतापः — {khyod mthu me ni go byed pa//} त्वत्प्रतापाग्निसूचकः अ.क.१६४क/७३.९; पराक्रमः — {slob dpon bdag cag ni rgas pas mthu nyams par ma gyur} वयमुपाध्याय जरयानुपहतपराक्रमाः जा.मा.७०क/८१; बलम् — {lus rnam par phye ba tshad med pas byang chub sems dpa'i spyod pa'i mthu yongs su sdud de} अप्रमाणकायविभक्तितो बोधिसत्त्वचर्याबलं समुदागच्छति द.भू.२४१ख/४३; शक्तिः — {sngags kyi mthus} मन्त्रशक्तिभिः जा.मा.६२क/७१; {bdud kyi mthu bcom la sogs pa//} माराणां शक्तिहान्यादिः अभि.अ.४.१२; प्रतिबलः — {gal te dbyung ba'i mthu yod na de 'dra ba'i gang zag ni rgyal srid las kyang 'byin par byed do//} राज्यादपि च तांस्तथाविधान् पुद्गलांश्च्यावयति स चेत् प्रतिबलो भवति च्यावयितुम् बो.भू.६५क/८३; तेजः — {bsod nams kyi mthus} पुण्यतेजसा जा.मा.८५क/९८; वीर्यम् — {skyes bu dpa' bo khyod kyi mthus bskyabs pa'i/} /{'jig rten} त्वद्वीर्यगुप्तं नरदेव लोकम् जा.मा.४१क/४८; स्थाम — {kye ma gang bdag gi brtson pa chen pos stobs dang mthus rdul phra rab kyi rdul 'di rdo rjes phye ste} यन्न्वहं महावीर्यबलस्थाम्ना एतत्परमाणुरजो भित्वा र.वि.८६ख/२३; भुजवीर्यम् — {khyod kyi mthu yis bsrungs pa'i nags tshal na//} तपोवने त्वद्भुजवीर्यरक्षिते जा.मा.१७०क/१९६; ऋद्धिः — {mtshungs med mthu bsung ro dang gzi ldan pa'i/} /{bdud rtsi zas mchog} अतुल्यगन्धर्द्धिरसौजसं शुभां सुधाम् जा.मा.६२क/७२; अवदानम् — {dgra rnams kyis ni de'i mthu sngar mthong zhing //} दृष्टावदाना रिपवस्तु तस्य जा.मा.६८क/७९; लक्ष्मीः — {su'i mthu zhig gis na rdzu 'phrul stobs bzlog gyur} भोः कस्य लक्ष्मी निवर्तेति ऋद्धेर्बलम् ल.वि.६८ख/९०; •पा. अनुभावः — {mthus dga' ba yid la byed pa ni mthu rnam pa bzhi yang dag par mthong nas dga' ba'i phyir ro//} अनुभावप्रीयणामनसिकारश्चतुर्विधानुभावदर्शनप्रीयणा सू.अ.१७७क/७१; द्र. {mthu rnam pa bzhi/}
mthu rnam pa bzhi: चतुर्विधानुभावः — १. {mi mthun pa'i phyogs spong ba} विपक्षप्रहाणम्, २. {tshogs yongs su smin pa} संभारपरिपाकः, ३. {rang dang gzhan la phan pa} स्वपरानुग्रहः, ४. {tshe phyi ma la rnam par smin pa dang rgyu mthun pa'i 'bras bu 'byin pa nyid} आयत्यां विपाकफलनिःष्यन्दफलदानता सू.अ.१७६ख/७१.
mthu brgya: पा. शतवीर्यः, समाधिविशेषः — {mthu brgya zhes bya ba'i ting nge 'dzin} शतवीर्यो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
mthu bsgyings: ना. विस्फूर्जितः, नागः म.व्यु.३३४४.
mthu mnga': = {mthu mnga' ba/}
mthu mnga' ba: वि. प्रतिबलः — {de bzhin gshegs pa ni} …{sems can kun la thams cad mkhyen pa'i ye shes dang ldan pa'i chos bstan pa'i mthu mnga' ba'i phyir ro//} तथागतो हि… प्रतिबलः सर्वसत्त्वानां सर्वज्ञज्ञानसहगतं धर्ममुपदर्शयितुम् स.पु.३३ख/५५; द्र. {mthu can/}
mthu can: वि. प्रबलः — {mthu can nyid} प्रबलत्वम् सू.अ. १४८ख/३०; बलिकः लो.को.१०६६; द्र. {mthu mnga' ba/} {mthu dang ldan pa/}
mthu can nyid: प्रबलत्वम् — {mthu can nyid ni rtogs par bya ba la'o//} प्रबलत्वमधिगमे सू.अ.१४८ख/३०.
mthu chung: = {mthu chung ba/}
mthu chung ba: •वि. दुर्बलः — {sems can mthu chung ba rnams la bzod} दुर्बलानां च सत्त्वानां क्षमते शि.स.१५१क/१४६; {mthu chung 'khrul pa dag la ni/} /{mthu yod bzhin du bzod na rung //} शक्त एव तितिक्षते दुर्बलस्खलितं यतः । जा.मा.२०८ख/२४३; •सं. = {mthu chung ba nyid} अल्पस्थामता — {mdog ngan pa dang mthu chung de dag 'dzin//} दौर्बल्यमथाल्पस्थामतां गृह्णन्ति ते रा.प.२४३क/१४१.
mthu chung bar gyur: भू.का.कृ. दुर्बलः संवृत्तः — {su ma dad pa de dag ni mthu dang ldan par gyur to//} {dad pa can rnams ni mthu chung bar gyur to//} ये अश्राद्धास्ते बलवन्तो जाताः, श्राद्धास्तु दुर्बलाः संवृत्ताः अ.श.४४क/३८.
mthu chung bar gyur pa: = {mthu chung bar gyur/}
mthu chung bar bya ba: दुर्बलीकरणम् — {de nas byang chub sems dpas bdud mthu chung bar bya ba'i phyir} अथ बोधिसत्त्वो मारस्य दुर्बलीकरणहेतोः ल.वि.१५५क/२३१.
mthu che: = {mthu che ba/}
mthu che ba: वि. महानुभावः — {dge sbyong gau ta ma 'di ni rdzu 'phrul che zhing mthu che ba yin no//} महर्द्धिकोऽयं श्रमणो गौतमो महानुभावः वि.व.१३३ख/१.२२; {nyi ma dang zla ba 'di dag 'di ltar rdzu 'phrul che zhing 'di ltar mthu che la}…{lag pas nyug} इमावपि चन्द्रसूर्यावेवंमहर्द्धिकौ एवंमहानुभावौ पाणिना परामृशति द.भू.१९९क/२१; बलवान् — {kha zas ci 'ongs zos pas mthu che zhing 'dab gshog rnams kyang rgyas par gyur to//} यथोपनीतमाहारमभ्यवहरन्तो बलवन्तः सन्जातपक्षाश्च बभूवुः जा.मा.८९क/१०२; बलवती — {rtsi de ni de ltar mthu che'o//} एवं बलवती हि सा ओषधी अ.सा.४६ख/२६; द्र. {mthu chen/}
mthu chen: •वि. महानुभावः — {sangs rgyas mthu chen rnams kyang mi tshol zhing /} /{sdug bsngal mthar 'gro ba yi chos mi tshol//} न बुद्धमेषन्ति महानुभावं न धर्मं मार्गन्ति दुःखान्तगामिनम् ।। स.पु.२३क/३९; महर्द्धिकः — {sman sbyin pa yi rnam smin ni/} /{mthu chen 'di ni blta bar gyis//} पश्य भैषज्यदानस्य विपाकोऽयं महर्द्धिकः । वि.व.२९३ख/१.११७; द्र. {mthu che ba/} ।। •सं. महास्थाम — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mthu chen thob} महास्थामप्राप्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८.
mthu chen thob: ना. महास्थामप्राप्तः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{byang chub sems dpa' mthu chen thob dang} तद्यथा मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…महास्थामप्राप्तेन च स.पु.२ख/१; {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po mthu chen thob dang} महास्थामप्राप्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन का.व्यू.२००क/२५८.
mthu chen ldan pa: •वि. महेशः — {dge slong kun dga' bo ni bsod nams kyi mthu chen po dang ldan pa yin te} आनन्दो भिक्षुः पुण्यमहेशाख्यः वि.व.१४२क/१.३१; •ना. महेशः, देवता — {de la rmi lam du/} /{lha ni mthu chen ldan pas smras//} तं… महेशाख्या स्वप्ने प्रोवाच देवता अ.क.५८क/६.५७; {mthu chen lnga yi} (? {mthu chen mnga' yis/mthu} {chen ldan pas} ) {rmi lam du/} /{de la mngon par phyogs nas smras//} जगाद देवता स्वप्ने महेशाख्या समेत्य तम् ।। अ.क.६६क/६.१५०.
mthu chen pa: = {mthu chen/}
mthu chen po: = {mthu chen/}
mthu chen po dang ldan pa: = {mthu chen ldan pa/}
mthu chen dpal gyi snying po: ना. नारायणश्रीगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje'i snying po dang /} … {mthu chen dpal gyi snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…नारायणश्रीगर्भेण च द.भू.१६७क/१.
mthu rnyed pa: वि. स्थामप्राप्तः लो.को.१०६६.
mthu snyems pa: वि. मानी — {gzhon nu lha sbyin nga rgyal can mthu snyems pa de} देवदत्तः कुमारो गर्वितश्च मानी च ल.वि.७८ख/१०६.
mthu stobs: १. बलम् — {mthu stobs med par ji ltar thar bar 'gyur//} कथं तरिष्यामि बलेन हीनः जा.मा.१४२ख/१६५; प्रभावः — {blo yi mthu stobs gsal ba med pa dang //} पटुत्वहीनेऽपि मतिप्रभावे जा.मा.१७४ख/२०२ २. = {mthu dang stobs/}
mthu stobs ldan par gyur: वि. स्थामबलान्वितः — {ri dwags rgyal po seng ger gyur pa'i tshe/} /{mthu stobs ldan par gyur cing snying rjer ldan//} सिंहो बभूव यदा मृगराजा स्थामबलान्वित कारुणिकश्च । रा.प.२३९क/१३६.
mthu dang ldan: = {mthu dang ldan pa/}
mthu dang ldan pa: = {mthu ldan} ।। •वि. प्रभाववान् — {chos bla ma'i mthu dang ldan pa ni ma gtogs so//} मुक्त्वोत्तरधर्मप्रभाववन्तम् वि.सू.३३ख/४२; स्थामवान्— {mthu dang ldan pa dang brtson 'grus dang ldan pa dang spro ba can dang pha rol gnon pa brtan pa dang dge ba'i chos rnams la brtson pa ma btang ba} स्थामवान् वीर्यवानुत्साही दृढपराक्रमो अनिक्षिप्तधुरः कुशलेषु सू.अ.२०८ख/११२; बलवान्— {khams kyi rgyal phran 'di dag ni mthu dang ldan pa yin la} इमे कोट्टराजानो बलवन्तः वि.व.१८९ख/१.६३; बली — {mthu med rnams ni mthu ldan zhing //} दुर्बला बलिनः सन्तु बो.अ.१०.२२; शक्तः — {sman rnams mthu dang ldan pa dang //} शक्ता भवन्तु चौषध्यः बो.अ.१०.४०; प्रभावितः — {de dag gis gnas brtan mthu dang ldan pa la'o/} /{thug pa med par ro//} तैः प्रभाविते स्थविरे अपर्यन्तस्य वि.सू.९०ख/१०८; •सं. पराक्रमसम्पन्नता — {chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{mthu dang ldan pa dang} कतमो धर्मसम्भारयोगः ? येयमल्पार्थता…पराक्रमसम्पन्नता शि.स.१०७ख/१०६.
mthu dang ldan par gyur: भू.का.कृ. बलवान् जातः — {su ma dad pa de dag ni mthu dang ldan par gyur to//} {dad pa can rnams ni mthu chung bar gyur to//} ये अश्राद्धास्ते बलवन्तो जाताः, श्राद्धास्तु दुर्बलाः संवृत्ताः अ.श.४४क/३८; द्र. {rgyal po me long gdong zhes bya ba mthu dang ldan par gyur to//} आदर्शमुखो नाम राजा प्राभाव्यः वि.व.१९९क/१.७२.
mthu dam pa: पा. प्रभावपरमता, परमताभेदः — {dam pa bdun}…{sku dam pa dang}…{mthu dam pa dang}…{gnas pa dam pa'o//} सप्त परमता… आश्रयपरमता… प्रभावपरमता…विहारपरमता च बो.भू.४८ख/६३.
mthu ldan: = {mthu dang ldan pa/}
mthu rnam par dag pa: प्रभावविशुद्धिः लो.को.१०६६.
mthu dpal: स्थामश्रीः लो.को.१०६६.
mthu phun sum tshogs pa: पा. प्रभावसम्पत्, फलसम्पद्भेदः — {'bras bu phun sum tshogs pa yang rnam pa bzhi ste/} {ye shes phun sum tshogs pa dang} … {mthu phun sum tshogs pa dang gzugs kyi sku phun sum tshogs pa'o//} चतुर्विधा फलसम्पत् । ज्ञानसम्पत्…प्रभावसम्पत्, रूपकायसम्पच्च अभि.भा.५८क/१०९७.
mthu bo che: •वि. महाप्रभावः — {'di ni phyag rgya mthu bo che//} महाप्रभावो मुद्रोऽयम् *म.मू.२४७क/२७; •सं. नारायणः — {ye shes kyi mthu bo che rdo rje'i mtshon cha can dpa' bo}…{zhig ni 'di nas tshur 'ong ngo//} अयं स ज्ञाननारायणवज्रप्रहरणशूर आगच्छति ग.व्यू.७७ख/१६९; •ना. नारायणः, देवपुत्रः — {gzhan yang dbang phyug dang mthu bo che la sogs pa lha'i sde sum cu rtsa gnyis kyi lha'i sras po rnams kyang tshogs so//} अन्ये च द्वात्रिंशद्देवनिकाया देवपुत्राः सन्निपतिता महेश्वरनारायणदेवपुत्रपूर्वंगमाः का.व्यू.२००ख/२५८.
mthu bo che chen po: ना. महानग्नः — {mthu bo che chen po khros te rngam pa'i 'phral} ({dpral} ) {ba la thor bu ji srid du gnas pa} क्रोधाविष्टस्य महानग्नस्य यावल्ललाटे पिटकास्तिष्ठन्ति ग.व्यू.३१९क/४०३.
mthu byung ba: = {mthu las byung ba/}
mthu ma nyams pa can: वि. अनुपहतप्रभावः — {rten gyi khyad par dang mya ngan dang rnam par g}.{yengs pa la sogs pas mthu ma nyams pa can las so//} अनुपहतप्रभावत्वाद् आश्रयविशेषशोकव्याक्षेपादिभिः अभि.भा.९०ख/१२१५.
mthu med: •वि. असमर्थः — {shugs drag pos bdas te blta ba'i mthu med pa} महावेगग्रस्ता अवलोकनासमर्थाः शि.स.१५८ख/१५२; दुर्बलः — {mthu med rnams ni mthu ldan zhing //} दुर्बला बलिनः सन्तु बो.अ.१०.२२; •सं. अप्रतिबलता — {mthu med pa la gnas par mi byed cing mos pa mang ba yin te} नाप्रतिबलतायामवतरति । अधिमुक्तिबहुलो भवति श्रा.भू.१४ख/३१.
mthu med pa: = {mthu med/}
mthu rtsal: विक्रमः — {bya 'di rnyi yis zin pas na/} /{'phur te 'gro ba'i mthu rtsal med//} अयं पाशेन महता द्विजः संहृतविक्रमः । जा.मा.१२२क/१४०; बलसम्पत् — {nor dang thabs dang mthu rtsal gang dag gis/} /{nga yis thub par gyur pa ma yin pa'i//} यन्नापहर्तुं प्रभुता मम स्याद्धनेन नीत्या बलसम्पदा वा ।। जा.मा.१०६ख/१२३; भुजयो रुष् — {de bas rang gi mthu rtsal bstan par gyis//} दर्शय स्वां भुजयो रुषं जा.मा.११३क/१३१; पराक्रमः — {mthu rtsal dang ldan pa} दृढपराक्रमः अ.श.२४१ख/२२२; द्र. {mthu rtsal chen po/}
mthu rtsal chen po: विक्रमः — {mthu rtsal chen pos rnyed pa las//} विक्रमार्जितवृत्तये जा.मा.२११ख/२४७; द्र. {brtson 'grus rab tu bskyed nas su/} /{mthu rtsal chen pos bzlog pa'i rigs//} विनिवारणशौटीरविक्रमो रोद्धुमर्हसि जा.मा.१४३ख/१६६.
mthu rtsal stobs: विक्रान्तबलम् लो.को.१०६७.
mthu rtsal brtan pa: दृढविक्रमः लो.को.१०६७.
mthu rtsal mtha' yas: अनन्तविक्रामी लो.को.१०६७.
mthu rtsal dang ldan: = {mthu rtsal dang ldan pa/}
mthu rtsal dang ldan pa: वि. दृढपराक्रमः — {chos rnams la}… {mthu rtsal dang ldan pa} दृढपराक्रमेण… धर्मेषु अ.श.२४१ख/२२२.
mthu mtshungs: = {mthu mtshungs pa/}
mthu mtshungs pa: तुल्यबलत्वम् — {dang zhes bya ba ni mngon sum dang rjes su dpag pa ni gnyis ka yang mthu mtshungs par sdud pa yin te} चकारः प्रत्यक्षानुमानयोस्तुल्यबलत्वं समुच्चिनोति न्या.टी.४०क/४०.
mthu zad pa: वि. आतुरः — {mi rgan po}… {'khar ba la rten pa mthu zad pa}…{zhig lam kar bstan par gyur to//} मार्गे पुरुषो जीर्णः…दण्डपरायण आतुरः…दर्शितोऽभूत् ल.वि.९५ख/१३६.
mthu yod: = {mthu yod pa/}
mthu yod pa: •वि. समर्थः — {dge slong}…{kun kyang}… {sangs rgyas kyi phyogs rnam par blta ba la mthu yod pa} सर्वे च ते भिक्षवः…बुद्धदिग्विलोकनसमर्थाः ग.व्यू.३१५क/३७; प्रतिबलः — {des gzugs rnams zil gyis gnon pa dang sgra rnams dang dri rnams dang ro rnams dang reg bya rnams dang chos rnams zil gyis gnon par nus shing mthu yod par yang 'gyur ro//} येन शक्तो भवति प्रतिबलश्च रूपाणामभिभवाय शब्दानां गन्धानां रसानां स्प्रष्टव्यानां धर्माणामभिभवाय श्रा.भू.२६क/६६; शक्तः — {mthu chung 'khrul pa dag la ni/} /{mthu yod bzhin du bzod na rung //} शक्त एव तितिक्षते दुर्बलस्खलितं यतः । जा.मा.२०८ख/२४३; •सं. = {mthu yod pa nyid} प्रतिबलता — {dam pa'i chos mngon sum du bya ba'i skal ba dang mthu yod par rig nas} सद्धर्मसाक्षात्क्रियायै भव्यां प्रतिबलतां जानतां (?) विदित्वा श्रा.भू.४ख/८.
mthu yod pa nyid: प्रतिबलत्वम् — {gzhan la 'khrig pa brten pa'i mthu yod pa nyid yin na dngos gzhi'o//} अन्यत्र प्रतिसेवने मिथुनस्येति प्रतिबलत्वे मौलस्य वि.सू.१९ख/२३.
mthu las byung: = {mthu las byung ba/}
mthu las byung ba: वि. बलभावी — {'dod chags la sogs pa'i nyon mongs pa 'di dag ni}…{phyi rol gyi don gyi mthu las byung ba ni ma yin te} अमी रागादयः क्लेशाः… न बाह्यार्थबलभाविनः त.प.२९५क/१०५३; सामर्थ्यसमुद्भूतः — {de dag gi ni mthu byung ba/} /{rtog dang 'brel ba'i bdag nyid can//} तत्सामर्थ्यसमुद्भूतकल्पनानुगतात्मकम् । त.स.४क/५८.
mthug: = {mthug po} पीनम्, पीवरः — पीनपीव्नी तु स्थूलपीवरे अ.को.३.१.५९.
mthug po: वि. स्थूलः — {kha sor drug pa mchu mthug po sor gnyis pa'o//} {bum pa'i nges pa ste} षडङ्गुलास्याः स्थूलोष्ठा अङ्गुष्ठद्वयेनेति कलशनियमः वि.प्र.९६ख/३.१३.
mthud: द्र. {mthud cing sbyar du rung bas kyang ngo //} सन्दर्भसमुदागमने वा वि.सू.२५ख/३२.
mthun: = {mthun pa/}
mthun dngos: = {mthun pa'i dngos po} वि. सजातीयः — {mthun dngos mi mthun dngos dag las/} /{ldog pa'i don ni 'dzin par 'dod//} सजातीयविजातीयव्यावृत्तार्थग्रहान्मतः त.स.४७क/४६५.
mthun nyid: = {mthun pa nyid/}
mthun mthun du sbyor ba: पा. यथायोगम्, अर्थचर्याभेदः — {sems can rnams la don spyod pa rnam pa lnga}… {kha na ma tho ba med pa dang phyin ci mi ldog pa dang rims su 'bab pa dang kun tu 'gro ba dang mthun mthun du sbyor ba} पञ्चविधा सत्त्वेष्वर्थचर्या… अनवद्याऽपरावृत्ताऽनुपूर्वा सर्वत्रगा यथायोगं च बो.भू. ११९ख/१५४.
mthun dang mi mthun ngo bo: वैषम्यसमभावः — {mthun dang mi mthun ngo bo yis/} /{'di dag shes bya yin 'dod la/} /{spyi dang bye brag tu gnas par/} /{bdag nyid kyis ni rab tu brtags//} वैषम्यसमभावेन ज्ञायमाना इमे किल । प्रकल्पयन्ति सामान्यविशेषस्थितिमात्मनि ।। त.स.४७क/४६७; द्र. {mthun dang mi mthun pa'i dngos/}
mthun dang mi mthun pa'i dngos: वैषम्यसमभावः — {gal te mthun dang mi mthun pa'i/} /{dngos ni tha dad par 'dod na//} वैषम्यसमभावोऽयं प्रविभक्तो यदीष्यते । त.स.४७क/४६८; द्र. {mthun dang mi mthun pa'i ngo bo/}
mthun pa: •क्रि. संस्यन्दते — {yi ge dang yi ger 'thun zhing 'dra ba ni ngo mtshar lags so//} आश्चर्यं…व्यञ्जनेन व्यञ्जनं संस्यन्दते समेति अ.श.२५९क/२३७; •सं. १. सभागः — {grogs bzang po ni grogs tshul khrims dang lta ba mthun pa'i phyir ro//} सुसहायकः सभागशीलदृष्टिसहायकत्वात् सू.अ.१८७ख/८४; अनुलोमनम् — {theg pa dang mthun pa ni mthun pa ste/} {theg pa gsum char dang mi 'gal ba'i phyir ro//} यानानुलोमनादानुलोमिकैर्यानत्रयाविरोधेन सू.अ.१८२क/७७; {bstan dang de bzhin bshad pa dang /} /{theg dang mthun dang bde ba dang //} उद्देशान्निर्देशात्तथैव यानानुलोमनात् श्लाक्ष्ण्यात् । सू.अ.१८२क/७७; अनुरोधः — {mthun pa dang 'gal ba med pa} अनुरोधाप्रतिरोधः म.व्यु.६०८; *समनुज्ञा म.व्यु.६६२० २. = {'cham pa} सामग्री — {dge 'dun mthun pa bde ba yin/} /{mthun pa rnams kyi dka' thub bde//} सुखा सङ्घस्य सामग्री समग्राणां तपः सुखम् ।। अभि.भा.३१क/३५; {las la mthun pa mi sbyin pa} सामग्र्यदानं कर्मणि वि.सू.९०क/१०८; वि.सू.८३क/१०० ३. सामीची — {chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa yin/} {mthun par zhugs pa yin/} {mthun pa'i chos la spyod pa yin} धर्मानुधर्मप्रतिपन्नो भवति सामीचीप्रतिपन्नोऽनुधर्मचारी सू.अ.१८६ख/८३; माननापर्यायः मि.को.११७क ४. = {mthun pa nyid} सादृश्यम् — {lus can dang lus can ma yin pa'i tshul 'dra ba yang med de mthun pa med pa'i phyir ro//} न च सारूप्यं मूर्त्तामूर्त्तयोः सादृश्याभावात् प्र.अ.१७८ख/१९३; आनुकूल्यम् — {phan tshun mthun pas} अन्योन्यानुकूल्येन सू.अ.१५१ख/३५; आनुगुण्यम् — {sa de dag pa'i rkyen rnams ni de dag bskyed par bya ba la mthun par mi 'gyur ro//} न तद्भूमिकाः प्रत्ययास्तदुपपत्तये आनुगुण्येन वर्तन्ते अभि.स्फु.१०७ख/७९३; अविषमत्वम् — {dus tshigs rnams kyang dus bzhin mthun par bde//} अविषमत्वसुखा ऋतवः जा.मा.६४ख/७५ ०. प्रतिभा — {legs bshad rnams dang mthun rnams dang /} /{dog pa rnams kyang rgyas pa ni//} सूक्तीनां प्रतिभाणां च मञ्जरीणां च जम्भितम् । अ.क.२८क/५३.११; •पा. आनुलोमिकः, उपायभेदः — {thabs rnam pa drug}… {mthun pa dang}…{dag pa} षड्विध उपायः…आनुलोमिकः … विशुद्धश्च बो.भू.१४०क/१८०; •वि. = {mtshungs pa'am gcig pa} प्रतिरूपः — {de dang mthun pa} तत्प्रतिरूपः अभि.स्फु.२८५क/११२८; {tshigs su bcad pa 'dis ni mthun pa'i yul du gnas pa ston to//} अनेन श्लोकेन प्रतिरूपदेशवासं दर्शयति सू.अ.१८७क/८४; प्रतिरूपकः — {yid ches pa'i tshig ni 'bras bu dang mthun pa yin la} आप्तवचनं कार्यप्रतिरूपकम् प्र.अ.१७३क/५२४; समः — {mthun pas 'tsho ba} समजीवी बो.भू.१३५ख/१७४; समानः — {mthun pa'i sgra} समानशब्दः का.आ.३.१०३; सामान्यः — {bdun tshan du mthun pa'i phyir} सप्तकसामान्यात् अभि.स्फु.१८४ख/९४०; प्रदक्षिणः — {tshig 'bru 'byor ba rnams dang}…{mthun pa rnams dang 'grus skyong gi yan lag gi tshogs rnams kyis chos ston to//} धर्मं देशयति युक्तैः पदव्यञ्जनैः…प्रदक्षिणैः निपकस्याङ्गसंभारैः बो.भू.७८ख/१०१; सजातीयः — {mthun pa kho na la yod pa zhes bya ba mi mthun pa las ldog pa grub mod kyi} सजातीय एव सत्त्वमिति सिद्धेऽपि विजातीयव्यतिरेके प्र.वृ.२६१ख/१; भागीयः — {de lta bu dang mthun pa} एवंभागीयानि श्रा.भू.१४ख/३१; स्थानीयः — {rnam par rtog pa dang mthun pa'i dngos po la} वितर्कस्थानीये वस्तुनि श्रा.भू.६८क/१७१; एकः — {gser ni ngag mthun pa nyid kyis bden par 'gyur gyi bram ze ni ma yin no//} एकवाक्यतया हि सुवर्णं सत्यं भवति न तु ब्राह्मण्यम् प्र.अ.९ख/११; = {mi 'gal ba} निर्विरोधः — {chos dang bde dang srid rnams mthun lags sam//} अपि धर्मसुखार्थनिर्विरोधाः जा.मा.१२५क/१४४; अविरोधिनी — {chos dang mthun pa'i 'tsho ba la gnas pa} प्रवृत्त्या धर्माविरोधिन्या जा.मा.२६क/३०; = {rjes su mthun pa} अनुकूलः — {mthun pa'i zas dang skom la sogs pa} अनुकूलपानभोजनादि बो.भू.४४ख/५८; {'di ltar rten khyad par can ma nyams pa lam mngon du 'gyur ba dang mthun pa thob pa} यस्माच्चाश्रयविशेषमनुपहतं मार्गसम्मुखीभावानुकूलं प्रतिलभते अभि.स्फु.१८६क/९५९; अनुगुणः — {yon tan grags dang mthun pa} गुणान् कीर्त्यनुगुणान् जा.मा.१५७क/१८०; अनुलोमम् — {bden pa mthong ba dang mthun pa'i zhes bya ba} सत्यदर्शनस्यानुलोममिति अभि.स्फु.१६१क/८९१; आनुलोमिकम् — {theg pa dang mthun pa ni mthun pa ste/} {theg pa gsum car dang mi 'gal ba'i phyir ro//} यानानुलोमनादानुलोमिकैर्यानत्रयाविरोधेन सू.अ.१८२क/७७; {mthun pa'i chos kyang ston no//} आनुलोमिकञ्च धर्मं देशयति बो.भू.५०ख/५९; आनुलोमिकी — {de nas skyes bu rnyis pa des 'thun pa'i chos bshad nas de yang bdag gi khang par song ngo //} अथ स जीर्णपुरुषः आनुलोमिकीं धर्मदेशनां कृत्वा स्वकं गृहं निवेशनं प्रत्युद्गतः का.व्यू.२२०ख/२८३; अनुलोमिकी मि.को.१९क; = {'cham po} समग्रः — {dge 'dun mthun pa bde ba yin/} /{mthun pa rnams kyi dka' thub bde//} सुखा सङ्घस्य सामग्री समग्राणां तपः सुखम् ।। अभि.भा.३१क/३५; = {'os pa'am rigs pa} उचितः — {rigs dang mthun pa} कुलोचितम् जा.मा.२४क/२७; {skye bo dka' thub can dang mthun pa'i tshul dag dang //} वृत्त्या च तापसजनोचितया जा.मा.३६क/४२; युक्तः — {mthun pa'i rlung dang sbyar te de gang du 'gro bar 'dod pa'i phyogs su mthar gyis song na} युक्तेन वातेनाभिप्रेतां दिशमनुपूर्वेण गच्छेत् अ.सा.२५६क/१४४; हितः — {de dang mthun pa ni 'dod pa'i 'dod chags kyi kun nas dkris pa dang mthun pa dag go/} तस्मै हिताः कामरागपर्यवस्थानीयाः अभि.स्फु.१२७ख/८२९; साम्प्रेयः — {re zhig na de la sman pas 'thun} ({mthun} ) {pa'i zas bstan} यावदस्य वैद्येन साम्प्रेयं भोजनमुपदिष्टम् अ.श.१२३क/११३; *उपनतः — {mngal na gnas pa dang med pa dang nges pa dang mi brten pa dang nyos pa dang mthun pa dang bdag gi smyan byed pa ni sbom po'o//} स्थूलं गर्धासन्निपतासेवनक्रीडो(गर्भासन्नियतासेवनक्रीतो)पनतात्मनां सांचरित्रे वि.सू.२१क/२५; •अव्य. अनु — {mthun pa'i rlung} अनुवातः म.मू.२८१क/४३९; {chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa} धर्मानुधर्मप्रतिपन्नः सू.अ. १८६ख/८३; {'on te khams gnyis kyi ming ni don dang mthun pa yin te} अथ मतम्, द्वयोर्धात्वोरन्वर्था संज्ञा अभि.स्फु.२८७ख/११३२; स — {mthun pa'i phyogs} सपक्षः न्या.बि.२३२क/९७; सम् — {mthun par rtogs pas mtshungs par ldan pa} सम्प्रतिपत्तिसंप्रयोगः अभि.स.भा.३४ख/४७.
mthun pa nyid: अनुकूलता — {nyon mongs pa can ma yin par 'khor ba dang mthun pa nyid ston to//} अक्लिष्टसंसारानुकूलतां…दर्शयति सू.अ.२२२क/१३०; अनुलोम्यम् — {de dang mthun nyid phyir} तदनुलोम्यतः अभि.को.६.६७; = {byang chub dang mthun pa'i phyir ro//} बोधेरनुलोमत्वात् अभि.भा.३८ख/१०१६.
mthun pa dang 'gal ba med pa: पा. अनुरोधाप्रतिरोधः, समाधिविशेषः {'thun} ({mthun} ) {pa dang 'gal ba med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} अनुरोधाप्रतिरोधो नाम समाधिः म.व्यु.६०८.
mthun pa dang mi mthun pa: अनुकूलप्रतिकूलौ लो.को.१०६८.
mthun pa byed pa: = {mthun par byed pa/}
mthun pa ma yin: = {mthun pa ma yin pa/}
mthun pa ma yin pa: वि. विरुद्धः — {phan tshun mthun pa ma yin pa} परस्परविरुद्धः लो.को.१०६८); न प्रतिरूपः लो.को.१०६८.
mthun pa'i 'khor: अनुपरिवारः — {de la mthun pa'i 'khor bya'o//} अनुपरिवारस्यात्र करणम् वि.सू.९९क/१२०.
mthun pa'i sgra: पा. समानशब्दा, प्रहेलिकाविशेषः — {rnam grangs sgra ni bkod pa yis/} /{bsgrubs pa dag ni mthun pa'i sgra//} समानशब्दोपन्यस्तशब्दपर्यायसाधिता । का.आ.३.१०३.
mthun pa'i chos: अनुधर्मः — {mthun pa'i chos la spyod pa} अनुधर्मचारी सू.अ.१८६ख/८३; {chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa} धर्मानुधर्मप्रतिपन्नः सू.अ.१८६ख/८३.
mthun pa'i chos la spyod pa: वि. अनुधर्मचारी — {don kun shes shing chos kun shes nas chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa yin/} {mthun par zhugs pa yin/} {mthun pa'i chos la spyod pa yin} अर्थमाज्ञाय धर्ममाज्ञाय धर्मानुधर्मप्रतिपन्नो भवति सामीचीप्रतिपन्नोऽनुधर्मचारी सू.अ.१८६ख/८३.
mthun pa'i thabs: पा. आनुलोमिक उपायः — {de la byang chub sems dpa'i mthun pa'i thabs ni 'di yin te} तत्रायं बोधिसत्त्वस्यानुलोमिक उपायः बो.भू.१४०क/१८०;
mthun pa'i rnal 'byor: पा. अनुयोगः — {zhi gnas dang lhag mthong dang mthun pa'i rnal 'byor yid la byed pa 'dor bar byed pa} रिञ्चन्ति शमथविपश्यनानुयोगमनस्कारम् शि.स.४१ख/३९.
mthun pa'i phyogs: = {mthun phyogs} पा. सपक्षः — {mthun pa'i phyogs ni bsgrub par bya ba'i chos kyi spyi dang don mthun pa'o//} साध्यधर्मसामान्येन समानोऽर्थः सपक्षः न्या.बि.२३२क/९७; प्र.वा.२.९७.
mthun pa'i phyogs kyi phyogs gcig la yod pa: वि. सपक्षैकदेशवृत्ति — {mi rtag pa 'di ni glog la sogs pa la yod la/} {nam mkha' la sogs pa la med pas na mthun pa'i phyogs kyi phyogs gcig la yod pa yin no//} इत्यनित्यत्वं सपक्षैकदेशवृत्ति—विद्युदादावस्ति, नाकाशादौ न्या.टी.७५क/१९६.
mthun pa'i phyogs la yod pa: पा. सपक्षे सत्त्वम्, त्रिरूपलिङ्गस्य द्वितीयं रूपम् — {rjes su 'gro ba ni mthun pa'i phyogs la yod pa'o//} अन्वयः सपक्षे सत्त्वम् त.प.२६ख/५००; सपक्षे भावः — {mthun pa'i phyogs la yod pa'i phyir 'gal ba yang ma yin no//} नापि विरुद्धता, सपक्षे भावात् त.प.१३ख/४७३; द्र. {mthun pa'i phyogs la yod pa nyid/}
mthun pa'i phyogs la yod pa nyid: पा. सपक्षे सत्त्वम्, त्रिरूपलिङ्गस्य द्वितीयं रूपम् — {phyogs kyi chos nyid dang mthun pa'i phyogs la yod pa nyid dang mi mthun pa'i phyogs thams cad las ldog pa zhes bya ba de lta bu'i mtshan nyid kyi tshul gsum pa'i rtags las} त्रिरूपाल्लिङ्गात्पक्षधर्मत्वम्, सपक्षे सत्त्वम्, विपक्षाच्च सर्वतो व्यावृत्तिः इत्येवंलक्षणात् त.प.२४क/४९४; सपक्षसत्त्वम् — {go rims bzhin du phyogs kyi chos nyid dang mthun pa'i phyogs la yod pa nyid dang mi mthun pa'i phyogs las ldog pa tsam yod pa'i phyir ro//} यथाक्रमं पक्षधर्मत्वसपक्षसत्त्वविपक्षव्यावृत्तिमात्रस्य विद्यमानत्वात् त.प.२४क/४९५; द्र. {mthun pa'i phyogs la yod pa/}
mthun pa'i mtshan nyid: अनुलक्षणम् — {skye ba'i skye ba'i ming can mthun pa'i mtshan nyid du gyur pa'i skye bas ni rtsa ba'i skye ba kho na skyed par byed do//} उत्पादोत्पादसंज्ञकस्तु अनुलक्षणभूत उत्पादो मौलमेवोत्पादं जनयति प्र.प.५०क/६०.
mthun pa'i gzugs: पा. समानरूपा, प्रहेलिकाविशेषः — {btags pa'i don bkod tshig dag gis/} /{bsdebs pa dag ni mthun pa'i gzugs//} समानरूपा गौणार्थारोपितैर्ग्रथिता पदैः । का.आ.३.१००.
mthun pa'i yul na gnas: = {mthun pa'i yul na gnas pa/}
mthun pa'i yul na gnas pa: प्रतिरूपदेशवासः — {tshigs su bcad pa 'dis ni mthun pa'i yul du gnas pa ston to//} अनेन श्लोकेन प्रतिरूपदेशवासं दर्शयति सू.अ.१८७क/८४.
mthun pa'i rlung: अनुवातः — {mthun pa'i rlung dang sbyar te thal ba gtor te/} अनुवाते च भस्ममुत्सृजेत् म.मू.२८१क/४३९.
mthun par skyes pa: अनुजातः म.व्यु.७४०७.
mthun par sgrub pa: पा. अनुवर्तकः, उपायभेदः — {thabs rnam pa bzhi}… {phan 'dogs pa dang 'dzin du 'jug pa dang 'jug par byed pa dang mthun par sgrub pa'o//} चतुर्विध उपायः…अनुग्राहको ग्राहकः अवतारकोऽनुवर्तकश्च बो.भू.६०ख/७९.
mthun par 'jug: = {mthun par 'jug pa/}
mthun par 'jug pa: •क्रि. अनुवर्तते — {sems dang mthun par 'jug pa} चित्तमनुवर्तते बो.भू.१११ख/१४३; •सं. अनुवृत्तिः — {nye bar rab tu sbyin pa dang mthun par 'jug pa'i kun tu spyod pa dag gis} उपप्रदानानुवृत्तिसमुदाचारैः बो.भू.१४०क/१८०; •वि. अनुवर्तनी — {de dang skal ba mnyam par mthun par 'jug pa'i skye ba} तत्सभागानुवर्तनी उपपत्तिः बो.भू.१८६क/२४७.
mthun par rjes su mtshams sbyar ba: अनुप्रबन्धः — {'a}({ma}) {thun par rjes su mtshams sbyar ba rgyun mi 'chad pa} अनुप्रबन्धानुपच्छेदता द.भू.२५४ख/५१.
mthun par rjes su mtshams sbyar ba rgyun mi 'chad pa: अनुप्रबन्धानुपच्छेदता — {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pas chos rnams mthun par rjes su mtshams sbyar ba rgyun mi 'chad pa rab tu shes so//} प्रतिभानप्रतिसंविदा अनुप्रबन्धानुपच्छेदतां धर्माणां प्रजानाति द.भू.२५४ख/५१.
mthun par bsnyad: कृ. अनुसंवर्णयेयम् — {gal te bdag gis de dang mthun par bsnyad na} यद्यहमेनमनुसंवर्णयेयम् वि.व.१३५क/१.२४.
mthun par rtogs pa: सम्प्रतिपत्तिः {mthun par rtogs pas mtshungs par ldan pa} सम्प्रतिपत्तिसंप्रयोगः अभि.स.भा.३४ख/४७.
mthun par rtogs pas mtshungs par ldan pa: पा. सम्प्रतिपत्तिसंप्रयोगः, सम्प्रयोगभेदः — {mthun par rtogs pas mtshungs par ldan pa ni gzhan gyi dngos po dang yin gyi/} {rang gi dngos po dang ni ma yin pa ste/} {'di ltar sems ni sems gzhan dang mtshungs par ldan pa ma yin} सम्प्रतिपत्तिसम्प्रयोगः परभावेन, न स्वभावेन । तद्यथा चित्तं चित्तान्तरेण न सम्प्रयुज्यते अभि.स.भा.३४ख/४७.
mthun par lta: = {mthun par lta ba/}
mthun par lta ba: वि. अनुदर्शी — {lus la lus kyi rjes su lta ba dang lus dang mthun par lta zhing} काये कायानुपश्यी कायानुदर्शी अभि.स्फु.१६५क/९०४.
mthun par gnang ba: समनुज्ञा म.व्यु.६६२०.
mthun par spyod pa: अनुव्यवहारः — {'jig rten pa'i don dang mthun par spyod pa} लौकिकार्थानुव्यवहारतः बो.भू.७५ख/९७.
mthun par bya ba: अनुवर्तनम् — {sems dang mthun par bya ba}… {'dun par bya ba la} चित्तानुवर्तने… आवर्जने बो.भू.७९क/१०१.
mthun par byas: = {mthun par byas pa/}
mthun par byas pa: = {mthun byas} भू.का.कृ. अनुलोमितम् — {de ni sa kun gyis mthun byas/} /{'phel ba'i rab tu phyin pa yin//} सर्वभूम्यनुलोमितम् । वृद्धिकाष्ठगतं तच्च अभि.को.७.४१; {ji ltar na sa thams cad kyis mthun par byas pa yin zhe na} कथं सर्वभूम्यनुलोमितम् अभि.भा.६०ख/११०६; {sa thams cad kyis mthun par byas pa zhes bya ba ni sa kun gyis mthun par byas pa zhes bya ba'i don to//} सर्वभूम्यनुलोमितमिति सर्वभूम्यनुकूलितमित्यर्थः अभि.स्फु.२७७क/११०६; म.भा.२ख/१३; अनुकूलितम् — {sa kun gyis mthun par byas pa} सर्वभूम्यनुकूलितम् अभि.स्फु.२७७क/११०६.
mthun par byed: = {mthun par byed pa/}
mthun par byed pa: •क्रि. अनुकूलं करोति — {las} ({gnas} ) {bdag nyid skye ba dang mthun par byed do//} आश्रयमात्मोत्पत्त्यनुकूलं करोति अभि.स्फु.८८क/७६०; अनुविधीयते — {ji ltar 'bras bu ni cung zad kyang mi byed mod kyi 'dra bar bdag nyid thob pa'i phyir rgyu dang mthun par byed do}…{zhes bya'o//} यथा तु कार्यं कारणमनुविधीयत इत्युच्यते, सादृश्येनात्मलाभादकुर्वदपि किञ्चित् अभि.भा.९२क/१२१९; •सं. १. अनुवर्तनम् — {yid kyi dbang po ni yang srid par mtshams sbyor ba dang dbang gi ngo bo dang mthun par byed pa dag la dbang byed de} मनिन्द्रियस्य पुनर्भवसम्बन्धवशिभावानुवर्तनयोः । अभि.भा.५३ख/१३८ २. = {mthun par byed pa nyid} अनुवर्तनता — {sems dang mthun par byed pa} चित्तानुवर्तनता बो.भू.७६क/९७; {'phags pa'i rigs bzhi dang 'thun} ({mthun} ) {par byed pa} चतुर्णामार्यवंशानामनुवर्तनता रा.प.२३३ख/१२७; •वि. अनुवर्तकः — {pha ma'i sems dang mthun par yang byed do//} चित्तानुवर्तकश्च मातापित्रोर्भवति बो.भू.१८७ख/२४९; अनुवर्ती — {byang chub sems dpa' gzhan gyi sems dang mthun par byed pa} परचित्तानुवर्ती बोधिसत्त्वः बो.भू.८०ख/१०३; अनुकारी — {rang gi mtshan nyid rtogs nas de'i mthu las skyes pa can rnam par rtog pa de dang mthun par byed pa ni} अधिगते तु स्वलक्षणे तत्सामर्थ्यजन्मा विकल्पस्तदनुकारी हे.बि.२३९ख/५३.
mthun par smin par byed pa: अनुपाचना — {yongs smin rab smin mthun par smin byed gzhan//}…{'tsham par smin par byed pa ni mthun par smin par byed pa'o//} परिपाचना तथा प्रपाचना चाप्यनुपाचनापरा ।…अनुरूपा पाचना अनुपाचना सू.अ.१५०ख/३३.
mthun par smin byed: = {mthun par smin par byed pa/}
mthun par smra ba: अनुवादः म.व्यु.७५९९; मि.को.९७क ।
mthun par smra bar byed pa: वि. अनुवादकः — {gzhan gyis de'i mngon sum du gzhan gyi yon tan smra bar byed pa na/} {de dang mthun par smra bar byed pas de'i mngon sum du brjod par bya'o//} परेण तु तत्समक्षमन्यस्य गुणे भाष्यमाणे तदनुवादकतया समक्षमपि ब्रूयात् बो.प.१००क/६७.
mthun par smras: भू.का.कृ. अनुसंवर्णितम् — {lhan cig gnas pa dang nye gnas rnams kyis kyang mthun par smras pa} सार्धं विहार्यन्तेवासिकैश्चानुसंवर्णितम् वि.व.१५०ख/१.३९; द्र. {mthun par gsungs/}
mthun par smras pa: = {mthun par smras/}
mthun par 'dzin pa: •वि. प्रदक्षिणग्राही — {dge ba'i bshes gnyen thams cad kyi gdams ngag dang rjes su bstan pa la mthun par 'dzin pa} प्रदक्षिणग्राही सर्वकल्याणमित्राववादानुशासनीषु ग.व्यू.३०८क/३९५; म.व्यु.२३६५; •सं. प्रदक्षिणग्राहिता — {bstan pa la mthun par 'dzin pa} प्रदक्षिणग्राहिता अनुशासनीषु शि.स.१५७ख/१५१.
mthun par zhugs pa: वि. सामीचीप्रतिपन्नः — {don kun shes shing chos kun shes nas chos dang mthun pa'i chos la zhugs pa yin/} {mthun par zhugs pa yin} यथार्थमाज्ञाय धर्ममाज्ञाय धर्मानुधर्मप्रतिपन्नो भवति सामीचीप्रतिपन्नः सू.अ.१८६ख/८३.
mthun par len pa: = {mthun par 'dzin pa} ।। •वि. प्रदक्षिणग्राही; •सं. = {mthun par len pa nyid} प्रदक्षिणग्राहिता — {mthun par len pa 'di lta bus byang chub kyi yan lag yongs su sgrub pa dang} ईदृश्या प्रदक्षिणग्राहितया सर्वबोध्यङ्गानि समार्जयन्ति ग.व्यू.३०८ख/३९५.
mthun par gsungs: भू.का.कृ. अनुवर्णितम् — {spyod pa rnams kyi gnyen por ni/} /{chos kyi phung po mthun par gsungs//} चरितप्रतिपक्षस्तु धर्मस्कन्धोऽनुवर्णितः ।। अभि.को.१.२६; द्र. {mthun par smras/}
mthun par gsungs pa: = {mthun par gsungs/}
mthun pas 'tsho ba: वि. समजीवी — {mthun pas 'tsho ba dang 'jig rten pa'i bzo dang las kyi gnas rnams la mkhas par gyur pa yin no//} समजीवी च लौकिकेषु च शिल्पकर्मस्थानेषु कौशल्यप्राप्तः बो.भू.१३५ख/१७४.
mthun phyogs: = {mthun pa'i phyogs/}
mthun byas: = {mthun par byas pa/}
mthun byas pa: = {mthun par byas pa/}
mthun byed: = {mthun par byed pa/}
mthun byed pa: = {mthun par byed pa/}
mthu'i dpal: स्थामश्रीः लो.को.१०६७.
mthu'i las: प्रभावकर्म — {mthu'i las shes pa sla ba ma yin} न सुकरं… प्रभावकर्म वा ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
mthu'i bsam pa: पा. प्रभावाशयः, अध्याशयभेदः — {lhag pa'i bsam pa}…{bco lnga}…{mchog gi bsam pa}… {mthu'i bsam pa}…{lhan cig skyes pa'i bsam pa'o//} अध्याशयाः… पञ्चदश… अग्र्याशयः… प्रभावाशयः …सहजश्चाशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
mthus: = {mthu yis} स्थामशः — {de'i 'dod pa'i 'dod chags kyis kun nas dkris pa de'i mthus yang dag par shin tu kun nas 'joms shing phra rgyas dang bcas par spong bar byed do//} तस्य तत्कामरागपर्यवस्थानं स्थामशः सम्यक्त्वसुसमवहतं सानुशयं प्रहीयते अभि.भा.२२७क/७६१.
mthus dga' ba yid la byed pa: पा. अनुभावप्रीयणामनसिकारः, मनसिकारभेदः — {mthus dga' ba yid la byed pa ni mthu rnam pa bzhi yang dag par mthong nas dga' ba'i phyir ro//} अनुभावप्रीयणामनसिकारश्चतुर्विधानुभावदर्शनप्रीयणा सू.अ.१७६ख/७१.
mthus rnam par gnon pa: ना. पराक्रमविक्रमः, बोधिसत्त्वः — {byams pa'i yum du ji ltar 'gyur pa de bzhin du}…{mthus rnam par gnon pa}({'i}) जननी…यथा च मैत्रेयस्य… तथा… पराक्रमविक्रमस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
mthe: = {mthe bong /}
mthe chung: कनिष्ठा, कनिष्ठाङ्गुलिः — {mthe bo ser po dang}…{mthe chung ljang khu'o//} अङ्गुष्ठः पीतः… कनिष्ठा हरिता वि.प्र.३६क/४.१२; अङ्गुल्यः करशाखा स्युः पुंस्यङ्गुष्ठः प्रदेशिनी । मध्यमानामिका चापि कनिष्ठा चेति ताः क्रमात् ।। अ.को.२.६.८२; अतिशयेन अल्पा कनिष्ठा अ.वि.२.६.८२.
mthe thung: = {mthe chung /}
mthe bo: = {mthe bong /}
mthe bo rgan po: वृद्धाङ्गुष्ठः, अङ्गुष्ठः — {lag pa g}.{yas pa'i mthe bo rgan po'i rtse mo'i tshigs nas brtsams te} दक्षिणकरे वृद्धाङ्गुष्ठोर्ध्वपर्वादारभ्य वि.प्र.११०क/३. ३५; द्र. {mthe bong rgan po/}
mthe bong: अङ्गुष्ठः — {zhabs kyi/} /{mthe bong} पादाङ्गुष्ठः अ.क.३ख/५०.२५; {rkang pa yi/} /{mthe bong} पादाङ्गुष्ठः अ.क.१२५ख/६६.३; अङ्गुष्ठकः — {de la sa'i khams kyi dbang gis mthe bong du 'gyur te} ततः पृथ्वीधातुवशादङ्गुष्ठको भवति वि.प्र.२३०ख/२.२६.
mthe bong rgan po: वृद्धाङ्गुष्ठः — {bsngags pa'i mthe bong rgan po la} मन्त्रिणो वृद्धाङ्गुष्ठम् हे.त.४ख/१०; द्र. {mthe bo rgan po/}
mthe bo'i tshigs: अङ्गुष्ठपर्व — {mthe bo'i tshigs nas gtsug tor dag tu zhes pa ni} उष्णीषेऽङ्गुष्ठपर्वादिति वि.प्र.६९ख/४.१२५.
mthe mo: = {mthe bong /}
mtheb: अङ्गुष्ठः — {zhabs mtheb snad nas khrag byung ba'i//} पादाङ्गुष्ठक्षतासृजः अ.क.१२५ख/६६.२; द्र. {mtheb chung /} {sor mo chung ngu la'ang/} {mtheb chen/} {mthe bong la'ang} छो.को.३८२.
mtheb chung: = {mthe chung /}
mtheb chen: = {mthe bong /}
mtheb mo: = {mthe bong /}
mthe'u: = {mthe'u chung /}
mthe'u chung: = {mthe chung} कन्यसी — {gung mo'i sor mo'i dbus su ni/} /{mthe'u chung gnyis ni yang dag sbyar//} मध्यमाङ्गुलिमध्ये तु कन्यसी तु समा भवेत् । म.मू.२४७ख/२८०; कनिष्ठिका — {nam mkha'i khams kyi rang bzhin gyis mthe'u chung ngo //} आकाशधातुस्वभावेन कनिष्ठिका वि.प्र.२३०ख/२.२६; {gang zhig ming med ston byed pa/} /{de la mthe'u chung bstan par bya//} अनामिकां तु यो दद्याद् दद्यात्तस्य कनिष्ठिकाम् । स.उ.९.३; हे.त.७ख/२२.
mthe'u thung: = {mthe chung} कनीनिका, कनिष्ठाङ्गुलिः म.व्यु.३९८१; द्र. {mthe'u chung /}
mtho: १. वितस्तिः — {sor bcu gnyis la ni mtho gang ngo //} द्वादशाङ्गुलिपर्वाणि वितस्तिः ल.वि.७७क/१०४; वितस्तिर्द्वादशाङ्गुलः अ.को.२.६.८४; वितस्यते हस्तापेक्षया उपक्षीयत इति वितस्तिः अ.वि.२.६.८४; किष्कुः — किष्कुर्हस्ते वितस्तौ च अ.को.३.३.७ २. तालः — प्रादेशतालगोकर्णास्तर्जन्यादियुते तते ।। अ.को.२.६.८३; तलति प्रतिष्ठते परिमेयमस्मिन्निति तालः अ.वि.२.६.८३; मध्यमया सह विस्तृतेऽङ्गुष्ठे तालः स्यात् अ.पा.२.६.८३ ३. = {mtho ba/}
mtho gang: वितस्तिः — {mtho gang gi spang ba} वितस्तिनैस्सर्गिकः वि.सू.२५ख/३२; म.व्यु.८४००; द्र. {mtho/}
mtho gang gi spang ba: पा. वितस्तिनैस्सर्गिकः, नैस्सर्गिकभेदः — {mtho gang gi spang ba'o//} ( इति) वितस्तिनैस्सर्गिकः वि.सू.२५ख/३२.
mtho ba: •सं. १. उन्नतिः — {mchod bya'i tshogs la rab 'dud dul bas phyag byed de dag mtho ba thob par 'gyur//} पूज्यगुणाः (पूज्यगणाः)) प्रणामविनयैस्ते प्राप्नुवन्त्युन्नतिम् । अ.क.२०७ख/८६.१; {'on kyang blun pos bcom ldan 'das/} /{bcom ldan 'das zhes mtho ba thob//} नीतः किं तून्नतिं मूर्खौर्भगवान् भगवानिति ।। अ.क.८०क/८.७; उत्कर्षः — {kye ma kwa ye dar rgyas che/} /{che zhing mtho ba'i rtser 'dzegs pa//} अहो बत महोत्कर्षशृङ्गारोहो महोदयः । अ.क.४५ख/४.१११; उदयः, द्र. {mngon par mtho ba} अभ्युदयः; उच्छ्रयः मि.को.१४८ख; समुच्छ्रयः — {gzhan ma thos pa} ({gzhan mtho ba} ) {dag la phrag dog} परसमुच्छ्रयेष्वीर्ष्या बो.भू.१४५क/१८६; म. व्यु.७२२०; *उत्सादः — {sku'i bdun mtho ba} सप्तोत्स(सा) दकायः बो.भू.१९३क/२५९ २. = {mtho ba nyid} उच्चत्वम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di ni chos gang 'bri ba'i phyir ram 'phel ba'i phyir nye bar gnas pa ma yin no//}…{mtho ba'i phyir ram dma' ba'i phyir ram} न खलु पुनरियं सुविक्रान्तविक्रामिन् प्रज्ञापारमिता कस्यचिद्धर्मस्य हानाय वा विवृद्धये वा प्रत्युपस्थिता…नीचत्वाय वा उच्चत्वाय वा सु.प.४७क/२४; •पा. उन्नतम्, संस्थानरूपविशेषः म.व्यु.१८८४; द्र {mthon po/} ।। •ना. उन्नतः, तथागतः — {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang chos kyi tog dang mar me mdzad dang}…{mtho ba dang} भगवता पद्मोत्तरेण च धर्मकेतुना च दीपंकरेण च …उन्नतेन च ल.वि.४क/४; •वि. = {mthon po} तुङ्गः — {shangs mtho} तुङ्गा नासिका अभि.अ.८.२९; {sen mo mtho} तुङ्गाश्च नखाः अभि.अ.८.२१; {mgyogs shing mtho ba'i rta ldan pa'i/} /{shing rta dag la zhon te gshegs//} प्रययौ रथमारुह्य वल्गुतुङ्गतुरङ्गमम् ।। अ.क.२१३ख/२४.६७; उच्चप्रांशून्नतोदग्रोच्छ्रितास्तुङ्गे अ.को.३.१. ६८; समुत्तुङ्गः मि.को.१०२क; उच्चः — {mtho ba gang yin pa de ni dma' bar 'gyur la} यदुच्चं तन्नीचीभवति अभि.स्फु.२७४क/१०९८; उन्नतः — {nu ma mtho} उन्नतस्तनम् का.आ.२.३३३; {'di nyid bdag nyid che rnams kyi/} /{snying stobs spro bas mtho ba'i rtags//} एतदेवोन्नतं लक्ष्म सत्त्वोत्साहमहात्मनाम् । अ.क.६३ख/६.१२२; समुद्गतः — {'jig tshogs la lta ba'i ri'i rtse mo nyi shu mtho ba} विंशतिशिखरसमुद्गतोऽयं सत्कायदृष्टिशैलः त.प.२२५क/१६६; उच्छ्रितः — {mi rnams rigs kyis mtho ba} जात्युच्छ्रिता हि पुरुषाः जा.मा.१९४ख/२२६; समुच्छ्रितः — {tshul dang ldan kyang nor tsam gyis ni mtho ba la//} शीलान्वितोऽपि धनमात्रसमुच्छ्रितेभ्यः जा.मा.१६क/१७; प्रांशुः — {yon tan kun ldan rigs su mtho//} गुणिनः प्रांशुवंशस्य अ.क.३७क/४.५; पीनः — {phrag mtho pus mor lag pas sleb de la//} पीनांसमाजानुविलम्बबाहुम् अ.क.५२क/५९.२३; = {khyad 'phags sam mchog} विशिष्टः — {mtho la phrag dog mi mdzad cing /} /{dma' la rngan can mi mdzad la//} अकृत्वेर्ष्यां विशिष्टेषु हीनाननवमत्य च । श.बु.१११क/२७; उत्कृष्टः — {mtho la phrag dog} ईर्ष्योत्कृष्टात् बो.अ.८.१२; {bdag las khyad par mchog tu gyur pa'i rigs dang rig pa dang nor la sogs pa dang ldan pa la phrag dog} आत्मनो विद्याकुलधनादिभिरुत्कृष्टादुत्तमादीर्ष्या बो.प.१५२ख/१३९; प्रणीतः — {shi 'pho zhing skye bar 'gyur ba mtho ba dang dma' ba dang} च्यवत उपपद्यमानान् हीनान् प्रणीतान् ग.व्यू.१९७क/२७८; •अव्य. उच्चैः श्री.को.१४७ख; उच्चकैः — {bdag skyid gzhan ni mi skyid la/} /{bdag mtho gzhan ni dma' ba dang //} अहं सुस्थः परो दुःस्थो नीचैरन्योऽहमुच्चकैः बो.अ.८.१६०.
mtho bar 'don pa: उदात्तः, स्वरभेदः मि.को.६२ख ।
mtho dman: उच्चावचम् — {mtho dman gyi ni rnam pa de/} /{brjod pa la sogs rnams la mthong //} उच्चावचप्रकारं तद् दृश्यमाख्यायिकादिषु ।। का.आ.१.८१; उत्कूलनिकूलम् मि.को.१८ख; निकूलम् म.व्यु.२७०९.
mtho btsam par bya ba: विचक्षुःकरणम् — {bdud kyi ris kyi lha rnams mtho btsam par bya ba'i phyir 'ong bar mi 'gyur ro//} न… मारकायिका वा देवता उपसंक्रमयिष्यन्ति विचक्षुःकरणे शि.स.१९१क/१९०.
mtho btsams: = {mtho btsams pa/}
mtho btsams pa: भू.का.कृ. विहेठितम् — {bcom ldan 'das la mngon par dad pa}… {bdag cag gis mtho btsams pa} भगवत्यभिप्रसन्नः…सोऽस्माभिर्विहेठितः वि.व.१४०क/२.८६; द्र. {tho matsams pa/}
mtho 'tsham par byed: = {mtho 'tsham par byed pa/}
mtho 'tsham par byed pa: •क्रि. विहेठयिष्यति — {bram ze'i bu mo rtsaD+ra mi} ({tsanya tsA} ) {'di ni bcom ldan 'das dang dge slong gi dge 'dun la}…{mtho 'tshams par byed do//} इयं चञ्चा माणविका भगवन्तं विहेठयिष्यति भिक्षुसङ्घं च वि.व.२८१क/१.९८; •वि. विडम्बनकरः — {de bas na sems can rnams la de ltar ser snas mtho 'tsham par byed pa mthong nas} अत एव मात्सर्यं सत्त्वानां विडम्बनकरं दृष्ट्वा अ.श.१२८क/११८.
mtho 'tshams pa: विहेठनम् — {de ni dpe ste/} {tho 'tshams par 'dun pas dge slong la tho 'tshams pa dag kyang ngo //} निदर्शनमेतद् विहेठनच्छन्देन भिक्षोर्विहेठनानाम् वि.सू.३३क/४१; संचग्घनम् — {tho 'tshams pa dang kun tu rtse ba dang kun tu ca co 'don pa dang rgod pa dang dregs pa dang lus la rdeg pa dag mi bya'o//} न संचग्घनसंक्रीडनसंकिलिकिलायनौद्धत्यद्रवकायताद्या (ओ त्यदर्पकायताडना) नि कुर्यात् वि.सू.४३ख/५५.
mtho 'tshams pa las gyur pa: पा. विहेठनगतम् — {tho 'tshams pa las gyur pa'i ltung byed do//} ( इति) विहेठनगतम् (ओ ते प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.५४क/६९.
mtho zhing dma' ba: बन्धुरम्, {mtho zhing dma' ba ste mtho yang gzhan las cung dma' ba'o//} मि.को.१८क ।
mtho yor: = {tho yor} स्थाणुः, निःशाखवृक्षः — {rtogs pa po gang gis de'i bdag nyid de mtho yor nyid du nges pa de la de skad ces bya'o//} निश्चितं तादात्म्यं स्थाणुत्वं येन प्रतिपत्रा स तथोक्तः त.प.२३३क/९३६.
mtho ris: •सं. स्वर्गः — {'di nas shi 'phos mtho ris su/} /{song nas} च्युतश्चास्माद् गतः स्वर्गम् शि.स.१६३क/१५६; {bde 'gro mtho ris kyi 'jig rten du lha rnams kyi nang du skye'o//} सुगतौ स्वर्गलोके देवेषूपपद्यते अ.श.१०६ख/९६; {mtho ris dang byang grol} स्वर्गापवर्गः त.प.; नाकः — {rtul phod gzugs ni srang gzhal ba/} /{mtho ris 'dren pa'i lha su yis//} शौर्यरूपतुलारोहे देवाः के नाकनायकाः । अ.क.१८१क/२०.६८; सुरलोकः — {mchod sbyin cho ga mtho ris them skas la/} /{ji ltar khyod thugs bag med dbang du gyur//} यज्ञाभिधाने सुरलोकसेतौ प्रमादतन्त्रेव कथं मतिस्ते ।। जा.मा.६१ख/७१; दिवम् — {pu lo ma'i dgra mtho ris dang /} /{khyod ni sa srung mel tshe byed//} दिवो जागर्ति रक्षायै पुलोमारिर्भुवो भवान् । का.आ.२.४९; द्यु — {mtho ris mdzes ma'i lag pad kyis gtor ba/} /{man+da ra ba'i 'phreng} द्युसुन्दरीपाणिसरोजमुक्तमन्दारमाला अ.क.१९३क/२२.१३; द्योः — {tha mar mtho ris 'gro bar 'gyur} प्रयात्यन्ते च द्याम् जा.मा.१६६ख/१९३; त्रिदिवः — {mchod sbyin la bsad mtho ris 'gro na ni//} हतश्च यज्ञे त्रिदिवं यदि व्रजेत् जा.मा.६२क/७२; त्रिविष्टपम् — {lus de bor nas mtho ris song bar gyur//} तनुमपहाय ययौ त्रिविष्टपम् जा.मा.१६२ख/१८८; रा.प.२४७ख/१४७; सुखम् श्री.को.१७२क; गौः श्री.को.१७२ख; मि.को.८६ख; धरुणः श्री.को.१८३ख; स्वः मि.को.७२ख; •वि. = {mtho ris kyi} स्वर्गीयः — {mtho ris gang gA'i dbu ba rab gsal brtsegs/} /{mdzes shing dgod pa'i lha yi ri bo bzhin//} स्वर्गीयगङ्गास्फुटफेनकूटविलासहासाङ्ग इवामराद्रिः ।। अ.क.१९३क/२२.१३.
mtho ris kyi 'jig rten: स्वर्गलोकः — {bde 'gro mtho ris kyi 'jig rten du lha rnams kyi nang du skye'o//} सुगतौ स्वर्गलोके देवेषूपपद्यते अ.श.१०६ख/९६; {'dir lus la tshangs pa'i yul sa gtsug tor nas mgrin pa'i mthar thug pa ni mtho ris kyi 'jig rten du 'gyur ste} इह शरीरे ब्रह्माण्डमुष्णीषात् कण्ठचक्रपर्यन्तं स्वर्गलोको भवति वि.प्र.२३५क/२.३५; {bgegs dang bral te ci bde bar/} /{mtho ris 'jig rten mi rnams nyid/} /{ji snyed khams gsum 'jig rten spyod//} निर्विघ्नश्चरते सुखम् । स्वर्गलोकेषु मानुष्ये यावत् त्रैलोक्यधातुषु ।। स.दु.२२५/२२४.
mtho ris klung: = {lha'i chu bo} स्वर्णदी, मन्दाकिनी — मन्दाकिनी वियद्गङ्गा स्वर्णदी सुरदीर्घिका अ.को.१.१.५०; स्वः स्वर्गे नदी स्वर्णदी अ.वि.१.१.५०.
mtho ris grags: = {'dreg mkhan} दिवाकीर्तिः, नापितः — क्षुरी मुण्डी दिवाकीर्तिनापितान्तावसायिनः । अ.को.२.१०.१०; दिवैव कीर्त्यते दिवाकीर्तिः अ.वि.२.१०.१०.
mtho ris 'gro ba: स्वर्गगतिः, सुगतिविशेषः — {nyes pa mang po ldan pa'i ngan song lam/} /{shin tu mi bzad khyod kyi mthu yis bcad/} /{bsod nams rab ldan mtho ris 'gro ba phye//} तवानुभावात्पिहितः सुघोरो ह्यपायमार्गो बहुदोषयुक्तः । अपावृता स्वर्गगतिः सुपुण्या अ.श.७८क/६९.
mtho ris rgyal: = {mtho ris rgyal po/}
mtho ris rgyal po: = {brgya byin} स्वाराट्, इन्द्रः अ.को.१.१. ४४; स्वः स्वर्गे राजतीति स्वाराट् अ.वि.१.१.४४.
mtho ris 'jig rten: = {mtho ris kyi 'jig rten/}
mtho ris bdag: = {brgya byin} दिवस्पतिः, इन्द्रः अ.को.१.१.४३; दिवः स्वर्गस्य पतिः दिवस्पतिः अ.वि.१.१.४३.
mtho ris bdag po: = {brgya byin} नाकपतिः, इन्द्रः — {mtho ris bdag pos phyag 'tshal 'di skad smras//} नाकपतिः प्रणम्य…इत्युवाच अ.क.२९५क/३८.४.
mtho ris 'dod pa: स्वर्गकामः — {mtho ris 'dod pas mchod sbyin bya'o//} स्वर्गकामो यजेत त.प.४२क/५३३.
mtho ris 'dren pa: = {brgya byin} नाकनायकः, इन्द्रः छो. को./रा.को.२.८४६.
mtho ris ldan pa: = {dge bsnyen} गोमी मि.को.११२ख ।
mtho ris ldog: वि. विनिवृत्तस्वर्गः — {rgyal po gang zhig 'dod pas g}.{yen spyo sems 'khol ba/} /{de ni bsod nams chud za dga' zhing mtho ris ldog/} कामातुरो भवति यो नृप चित्तदासः स हि पुण्यनाशनिरतो विनिवृत्तस्वर्गः । रा.प.२४८ख/१४८.
mtho ris gnas pa: वि. सुगतिसंस्थितः — {na bza' ser po gyon byas nas/} /{mtho ris gnas pa rjes dran zhing //} पीताम्बरधरो भूत्वानुस्मृत्य सुगतिसंस्थितम् । स.दु. २२५/२२४.
mtho ris snang byed: = {lha} दिवौकाः, देवः अ.को.१.१.७; द्यौ ओकः स्थानमेषां ते दिवौकसः अ.वि.१.१.७.
mtho ris bu mo: स्वर्गस्त्री — {gal te mtho ris bu mo yin na 'phrog byed mig stong ldan des don byas 'gyur} स्वर्गस्त्री यदि तत् कृतार्थमभवच्चक्षुःसहस्रं हरेः ना.ना.२२८क/२८; दिव्यनारी — {smin 'khyog rab 'dar glal 'dzum logs su lta ba mtho ris bu mo'i skye bo dang //} भ्रूभङ्गोत्कम्पजृह्मास्मितचलितदृशं दिव्यनारीजनेन ना.ना.२२५क/३.
mtho ris sman pa: स्वर्वैद्यौ, अश्विनीसुतौ — सनत्कुमारो वैधात्रः स्वर्वैद्यावश्विनीसुतौ । नासत्यावश्विनौ दस्रावाश्विनेयौ च तावुभौ ।। अ.को.१.१.५२.
mtho ris mdzes: = {gza' sgra gcan} स्वर्भानुः, राहुः — तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ।। अ.को.१.३.२६; स्वः अन्तरिक्षे भाति स्वर्भानुः अ.वि.१.३.२६.
mtho ris 'dzin: = {sgang bshong} गोलः मि.को.३३ख ।
mtho ris la sred pa: स्वर्गतृष्णा — {mtho ris la sred pa dang nga'o snyam pa'i nga rgyal dag kyang de ltar thal bar 'gyur ro//} स्वर्गतृष्णाऽस्मिमानयोरप्येष प्रसङ्गः अभि.भा.२३६क/७९४.
mtho ris su skye: = {mtho ris su skye ba/}
mtho ris su skye ba: स्वर्गोपपत्तिः — {'o na gang me dang chur 'jug pa la sogs pas mtho ris su skye ba'am tshul khrims dang brtul zhugs kyis 'dag par lta ba ji lta bu yin} यस्तर्हि जलाग्निप्रवेशादिभिः स्वर्गोपपत्तिं पश्यति शीलव्रतेन वा शुद्धिम् अभि.भा.२३०ख/७७४.
mtho ris su 'gro ba: स्वर्गोपगः म.व्यु.५०९३.
mtho ris song: = {mtho ris song ba/}
mtho ris song ba: •क्रि. निधनं ययौ — {skye bo'i bsod nams yongs zad las/} /{dpal ldan de ni mtho ris song //} स ययौ निधनं श्रीमान् जनपुण्यपरिक्षयात् ।। अ.क.३५ख/५४.१३; •भू.का.कृ. त्रिदिवं गतः — {dus kyis n+ya gro d+ha yi tog /chung} {mar bcas pa mtho ris song //} न्यग्रोधकल्पे कालेन सभार्ये त्रिदिवं गते । अ.क.८७क/६३.४९; त्रिदिवं यातः — {yab ni mtho ris song ba'i tshe//} पितरि त्रिदिवं याते अ.क.१९६ख/८३.१०.
mtho ris gsal byed: = {gza' sgra gcan} स्वर्भानुः, राहुः मि.को.३२ख; द्र. {mtho ris mdzes/}
mthong: १. = {gnam gang} दर्शः, अमावस्या — अमावास्या त्वमावस्या दर्शः सूर्येन्दुसङ्गमः । अ.को.१.४.९; दृश्येते सूर्यचन्द्रमसावत्रेति दर्शः अ.वि.१.४.९; द्र. {mthong ba gang /} 2. = {mthong ba/}
mthong nas: दृष्ट्वा — {phyogs bzhir skyabs med mthong nas ni//} त्राणशून्या दिशो दृष्ट्वा बो.अ.२.४७; पश्य — {bya rgod kyis gsal byas mthong nas/} /{da lta ci phyir 'byer bar byed//} गृध्रैर्व्यक्तीकृतं पश्य किमिदानीं पलायसे ।। बो.अ.८.४५; विलोक्य — {snang ba'i gter de mthong nas} तमालोकनिधिं विलोक्य अ.क.१९३ख/२२.१७; आलोक्य — {de yis byang chub sems dpa' de/} /{mthong nas de yi zhabs la gtugs//} तं बोधिसत्त्वमालोक्य निपपातास्य पादयोः ।। अ.क.२१०क/२४. २५; वीक्ष्य — {'ga' mthong nas} किंचिद्वीक्ष्य अ.क.१६ख/५१.२६; अभिवीक्ष्य — {mu stegs can gyi dge bsnyen gyis de mthong nas} यमभिवीक्ष्य तीर्थ्योपासकः अ.श.२७ख/२३; समीक्ष्य — {go bar byed pa nyid mthong nas/} /{tha snyad nges par sbyar ba yin//} समीक्ष्य गमकत्वं हि व्यपदेशो नियुज्यते । प्र.वा.२.१९२; अभिसमीक्ष्य — {slong ba'i skye bo 'du ba nyung bar mthong nas} विरलं याचकजनसम्पातमभिसमीक्ष्य जा.मा.८क/८.
mthong ka: उरः, वक्षस्थलम् — {mthong ka'i dpal gyi be'u nas lha ma yin gyi dbang po}…{byung ste} उरस्तः श्रीवत्सात् …असुरेन्द्रान्निश्चरित्वा ग.व्यू.३५२क/६९.
mthong gyur: = {mthong bar gyur/} {mthong gyur nas} दृष्ट्वा — {ji ltar ljan ljin rul pa'i nang du lhung ba'i gser ni lha yis mthong gyur nas//} यद्वत् सङ्करपूतिधानपतितं चामीकरं देवता दृष्ट्वा र.वि.१०७ख/६३; आलोक्य — {nam zhig gzhon nu 'dod pa yi/} /{gzugs mtshungs rgyal po'i bu mo ni/} /{sa 'tsho zhes pa mthong gyur nas//} कदाचिद् गोपिका नाम कुमारं राजकन्यका । कन्दर्परूपमालोक्य अ.क.२१३क/२४.६२; विलोक्य — {de de mthong gyur nas} तत्तद्विलोक्य अ.क.३५ख/५४.१५.
mthong gyur cig: क्रि. पश्यतु लो.को.१०७१.
mthong gyur pa: = {mthong bar gyur/}
mthong dga': = {mthong na dga' ba/}
mthong dga' ba: = {mthong na dga' ba/}
mthong 'gyur: = {mthong bar 'gyur ba/}
mthong 'gyur ba: = {mthong bar 'gyur ba/}
mthong chos: = {mthong ba'i chos/}
mthong chos 'bras bu: दृष्टधर्मफलम्, दृष्टधर्मवेदनीयम् — {de ni mthong chos 'bras bu yin//} दृष्टधर्मफलं तच्च अभि.को.४.५३; {srid pa bar ma'i las nges pa rnam pa bcu gcig bshad pa gang yin pa de ni mthong ba'i chos la myong bar 'gyur ba yin} अन्तराभविकं कर्म यन्नियतमेकादशविधमुक्तं दृष्टधर्मवेदनीयं तत् अभि.भा.१९५क/६६०; द्र. {mthong chos 'bras bu can/}
mthong chos 'bras bu can: वि. दृष्टधर्मफलम् — {mthong chos 'bras bu can gyi las/} /{zhing dang bsam pa'i khyad par las//} दृष्टधर्मफलं कर्म क्षेत्राशयविशेषतः । अभि.को.४.५५; द्र. {mthong chos 'bras bu/}
mthong thob: = {mthong bas thob pa/}
mthong thob rgyu las byung: वि. दृष्टिप्राप्तान्वयः, दृष्टिप्राप्तपूर्वकः — {de'i phyir de dus mi sbyor grol/} /{de ni mthong thob rgyu las byung //} अतोऽसमयमुक्तोऽसौ दृष्टिप्राप्तान्वयश्च सः । अभि.को.६.५७.
mthong 'dod pa: = {mthong bar 'dod pa/}
mthong na dga': = {mthong na dga' ba/}
mthong na dga' ba: •वि. प्रियदर्शनः — {mthong na dga' ba thugs rje mchog ldan pa//} प्रियदर्शना परमकारुणिका रा.प.२५३क/१५५; •ना. प्रियदर्शनः [1] कल्पः — {rigs kyi bu sngon byung ba 'das pa'i dus na bskal pa mthong na dga' ba la 'jig rten gyi khams gzugs thams cad shin tu ston par} भूतपूर्वं कुलपुत्र अतीतेऽध्वनि… सर्वरूपसंदर्शनायां लोकधातौ प्रियदर्शने कल्पे स.पु.१६१ख/२४७ [2] बोधिसत्त्वः — {chos yang dag par sdud pa'i mdo las byang chub sems dpa' 'phags pa mthong dgas gsol pa} आर्यधर्मसङ्गीतिसूत्रे आर्यप्रियदर्शनेन बोधिसत्त्वेन परिदीपितम् शि.स.७१ख/७०.
mthong na legs pa: •वि. सुदर्शनः — {sems can ji snyed 'od zer de shes pa/} /{de dag mthong legs} यावत सत्त्व विजानित रश्मि । तेषु सुदर्शन भोति शि.स.१७८ख/१७७; •सं. सुदर्शना, रश्मिविशेषः — {mthong na legs pa'i 'od zer rab gtong zhing /} /{sems can ji snyed 'od zer de shes pa/} /{de dag mthong legs don med ma yin te/} /{bla na med pa'i ye shes mchog gi rgyu//} रश्मि प्रमुञ्चिय दर्शयमाना (प्रमुञ्चि यद सुदर्शना)) यावत सत्त्व विजानित रश्मि । तेषु सुदर्शन भोति अमोघं हेतु अनुत्तरि ज्ञानवरस्य ।। शि.स.१७८ख/१७७.
mthong nus: द्रष्टुं क्षमः — {skyes bu shes rab can yang ni/} /{phra ba'i don mthong nus yin yang //} प्राज्ञोऽपि हि नरः सूक्ष्मानर्थान् द्रष्टुं क्षमोऽपि सन् । त.स.११५क/९९९.
mthong gnod: = {mthong bas gnod pa/}
mthong spang: = {mthong bas spang bar bya ba/}
mthong spang bya: = {mthong bas spang bar bya ba/}
mthong spang bya ba: = {mthong bas spang bar bya ba/}
mthong ba: •क्रि. (सक., अवि.) १. ईक्षते — {khyod kyi sku de gang gis ni/} /{lan brgyar mthong dang gang zhig gis/} /{dang por mthong ba} येनापि शतशो दृष्टं योऽपि तत् पूर्वमीक्षते । रूपम् श.बु.११२क/५३; वीक्षते — {ji ltar sbal pa'i zhag gis mig byugs pas gdung ma sbrul gyi ngo bor mthong ste} यथा च मण्डूकवसयाऽक्तचक्षुषो वंशानुरगरूपेण वीक्षन्ते त.प.१३९ख/७३०; पश्यति — {mig gis mthong ngo //} चक्षुः पश्यति त.प.८२ख/६१७; {'jig rten khams kun sgyu ma lta bur mthong} मायोपमान् पश्यति लोकधातून्सर्वान् सू.अ.१४७ख/२७; विपश्यति — {shes rab ldan pa rnams dag ni/} /{'byung ba 'jig pa mthong ba med//} न संभवं न विभवं प्रज्ञायुक्तो विपश्यति ।। ल.अ.१६०ख/१०९; प्रपश्यति — {yod min med min yod med min/} /{de ltar 'jig rten rnams mthong na//} न सन्नासन्न सदसद्यदा लोकं प्रपश्यति । ल.अ.११६क/६२; उत्पश्यति — {gang kho na'i tshe gar mkhan mthong ba de kho na'i tshe glu la sogs pa'i sgra thos pa} यदैव नर्त्तकीमुत्पश्यति तदैव गीतादिशब्दं शृणोति त.प.७ख/४६०; पश्यते — {sems can rang gi sa bon rgyud/} /{sangs rgyas snang bar mthong ba 'o//} सत्त्वाः स्वबीजसन्तानं पश्यन्ते बुद्धदर्शनैः ।। ल.अ.१७३क/१३२; दृश्यते — {mthong ba 'am ni reg pa yang /} /{rmi lam sgyu 'dra'i bdag nyid kyis//} दृश्यते स्पृश्यते चापि स्वप्नमायोपमात्मना । बो.अ.९.१००; ईक्ष्यते — {ji ltar gzugs ma phrad pa dang ma khyab pa 'dzin pa na gsal ba dang mi gsal bar mthong ba} यथा रूपमप्राप्य गृह्यमाणमव्यापि च स्पष्ट(आस्पष्ट)मीक्ष्यते त.प.१८४क/८२९; समीक्ष्यते — {khyad par mthong ba ma yin no//} न विशेषः समीक्ष्यते त.प.२८क/५०३; वीक्ष्यते — {chu skyar dang lha khang la sogs pa dkar po yin na yang sre bo'i ngo bor mthong ste} बलाकावकुलादयोऽपि धवलाः सन्तः श्यामरूपा वीक्ष्यन्ते त.प.२६०क/२३६ २. अद्राक्षीत् — {lha yi tsan dan dag tu mthong //} दिव्यचन्दनमद्राक्षीत् अ.क.२८२ख/३६.२९; {khyod kyis sems can gtun lta bu gang mthong ba de yang sngon dge slong yin te} यं त्वं सत्त्वमद्राक्षीरुदूखलाकारं सोऽपि भिक्षुरासीत् शि.स.३८क/३६; व्यलोकयत् — {shA ri'i bu yis zhugs pa na/} /{slob ma nyi ma bzhin du mthong //} शारिपुत्रः प्रविश्यार्कमिव शिष्यं व्यलोकयत् ।। अ.क.३३०क/४१.६७; समपश्यत् {de bzhin gshegs pa mngon par shes pa'i blo gros thams cad kyi rgyal po zhes bya ba snying po byang chub tu gshegs te bzhugs par mthong ngo //} सर्वाभिज्ञामतिराजं नाम तथागतं बोधिमण्डवरगतं समपश्यत् द.भू.२७२क/६२ ३. द्रक्ष्यति — {de lta mod kyis ci nas dad pa dang ldan pa rnams kyis ni mthong la/} {ma dad pa rnams kyis ni mi mthong bar bya'o//} अपि तु तथा करिष्यामि यच्छ्राद्धा द्रक्ष्यन्ति नाश्राद्धा इति अ.श.१७९क/१६५ ४. पश्येत् — {de yi yon tan phun tshogs ni/} /{gang gis dbang 'das mthong bas mthong //} योऽप्यतीन्द्रियदृक् पश्येत् तदीयगुणसम्पदम् । त.स.११०ख/९६१; समीक्ष्येत — {de bzhin du mig ser gyis nyams pa'i mig can la yang dmigs par mthong ngo //} तथा कामलाद्युपहतनयनोपलब्धमपि समीक्ष्येत त.प.१२७ख/७०६; •सं. १. दृष्टिः, दर्शनम् — {bdag nyid chen po mthong ba yid la byed pa} महात्मदृष्टिमनस्कारः सू.अ. १७८ख/७३; {dmigs pa mngon sum ma yin na/} /{don mthong rab tu 'grub mi 'gyur//} अप्रत्यक्षोपलम्भस्य नार्थदृष्टिः प्रसिद्ध्यति ।। त.प.२३०क/९३०; {ri mo la yang mthong tsam gyis/} /{'bras bu yongs su rdzogs pa yin//} चित्रेऽपि दृष्टिमात्रेण फलं परिसमाप्तिमत् ।। प्र.अ.४क/५; दर्शनम् — {'di 'og tu bden pa mthong ba dang mthun pa'i thos pa 'dzin pa'am don nyan par byed do//} ततः सत्यदर्शनस्यानुलोमं श्रुतमुद्गृह्णाति, अर्थं वा शृणोति अभि.भा.७ख/८९१; संदर्शनम् — {don chen po mthong ba yid la byed pa} माहार्थ्यसंदर्शनमनस्कारः सू.अ.१७८क/७२; {da lta skal ba zhan pa bdag /mthong} {ba yis ni khyod la ci//} अधुना मन्दभाग्यायास्तव संदर्शनेन किम् ।। अ.क.१५८ख/७२.२७; अनुदर्शनम् — {rmi lam dang sgyu ma la sogs pa'i chos thams cad mthong bas} स्वप्नमायादिसर्वधर्मानुदर्शनात् ल.अ.११९क/६५; ईक्षणम् — {byang chub sems dpa' des chos thams cad sgyu ma lta bur mthong ba'i phyir} मायोपमसर्वधर्मेक्षणात्स बोधिसत्त्वः सू.अ.१४२ख/१९; संप्रेक्षणम् — {'di ni sdug bsngal 'di rgyu 'di ni 'gog ces shes pas mthong phyir ro//} इदं दुःखं हेतुरयं निरोध इति च ज्ञानेन सम्प्रेक्षणात् ।। र.वि.१२५क/१०६; आलोकनम् — {gang zhig 'dod pa mthong ba ni/} /{dga' bas rang bzhin rgyas par gyur//} ईप्सितालोकनप्रीत्या स्वभावो हि विभाव्यते ।। अ.क.२१५ख/२४.९०; आलोचनम् — {rgyu mthong ba'i them skas kyi lam yod pa las} निबन्धनालोचनसोपानपद्धतिसम्भवात् प्र.अ.११०क/११७; {rab rib kyis nyams pa las skra shad kyi tshogs mthong pa'i rnam pa lta bu} तिमिरोपहतकेशकलापालोचनाकारवत् प्र.अ.५७क/६५; पश्यना — {don yod pa dang med par mthong //} सदसत्तार्थपश्यना सू.अ.१७२ख/६५; उपलब्धिः — {dge} (? {ngag} ) {dang tshig don 'jig rten na/} /{la lar nye bar bslad par mthong //} लोके वाक्यपदार्थानां विप्लवस्योपलब्धितः । प्र.अ.८क/१० २. रूपणम्, अवधारणम् — {bsgrub bya nyid du shes pa dang /} /{de bzhin byung gyur sogs mthong ba'ang //} साध्यत्वप्रत्ययश्चात्र तथा भूतादिरूपणम् । त.स.३६ख/३८३; (?) {byung sogs ngo bo zhes bya ba ni byung ba la sogs pa nges pa 'dzin pa'i shes pa zhes bya ba'i tha tshig go/} भूतादिरूपणमिति भूतादीनामवधारणम्, प्रत्यय इति यावत् त.प.३३४ख/३८३; निरूपणम् — {sgrub pa la sogs don sogs} ({tshogs} ) {kyang /} /{gzhan sel ba la mthong min pa//} विध्यादावर्थराशौ च नान्यापोहनिरूपणम् । त.स.३६ख/३८३ ३. दृष्टम् [1] = {mngon sum} प्रत्यक्षम् — {ldog pa yang ni ma mthong phyir/} /{'dir ni mthong ba ldog byed min//} व्यतिरेकस्य चादृष्टेर्नात्र दृष्टं निवर्त्तकम् ।। त.स.७८क/७२८; {mthong ba ni mngon sum mo//} दृष्टं प्रत्यक्षम् त.प.१३८ख/७२८; {mthong ba ni gang mig gis myong ba'o//} दृष्टं यच्चक्षुषानुभूतम् अभि.स.भा.३क/२ [2] भयविशेषः — अदृष्टं वह्नितोयादि दृष्टं स्वपरचक्रजम् । अ.को.२.८.३०; सर्वैर्दृश्यत इति दृष्टम् । आत्मनः शत्रोश्च सैन्यजातभयनाम अ.वि.२.८.३०; •पा. दर्शनम्, अभिनिर्हारप्रभेदः — {mngon par sgrub pa rnam drug gang zhe na/} {mthong ba dang ni gdams ngag dang //}…{de la mthong ba ni spyan rnam pa lnga po} षड्विधोऽभिनिर्हारः कतमः । दर्शनस्याववादस्य…तत्र दर्शनं चक्षुः पञ्चविधम् सू.अ.२२७क/१३७; •कृ. अवलोकितम् — {kye ma kun tu spyod pa 'di/} /{shin tu yun ring lon nas mthong //} अहो बतायमाचारः सुचिरादवलोकितः । अ.क.२५०क/९३.१८; दृष्टवान् — {bdag gis 'dir ni gang mthong ba/} /{mgal me bskor tam du ba 'am//} अलातचक्रधूमो वा यदहं दृष्टवानिह ।। ल.अ.५८ख/४; संपश्यन् — {bdag nyid dge ba'i rtsa ba'i rkyen du gyur par mthong ba} संपश्यन् कुशलमूलप्रत्ययभूतमात्मानम् शि.स.१६ख/१७; पश्येयम् — {kho bo yun ring po nas mngon par 'dod pa'i bu'i ngo mthong ba dang} अप्येवाहं चिरकालाभिलषितं पुत्रमुखं पश्येयम् वि.व.२०७क/१.८१; •वि. द्रष्टा — {de'i phyir dbang po las 'das don/} /{dngos su mthong ba yod ma yin//} तस्मादतीन्द्रियार्थानां साक्षाद् द्रष्टा न विद्यते । त.प.१६८ख/७९४; दर्शी — {skyes bu dam pa rnams mthong ba} सत्पुरुषाणां दर्शी श्रा.भू.१५ख/३६.
mthong bar: ईक्षितुम् — {da ltar ba'i rang bzhin 'dzin pa la 'jug pa'i mngon sum ni snga ma dang phyi ma'i rang bzhin mthong bar nus pa ma yin no//} न खलु वर्त्तमानरूपोपग्रहप्रवृत्तमध्यक्षं पूर्वापररूपमीक्षितुं क्षमते प्र. अ.७ख/९.
mthong ba gang: = {gnam gang} दर्शः, अमावस्या — दर्शश्च पौर्णमासश्च अ.को.२.७.४८; द्र. {mthong /}
mthong ba nyid: दृष्टत्वम् — {byis pa rnams kyang ji srid du nu ma mthong ba na de nyid 'di yin no zhes sngon mthong ba nyid du mi 'dzin pa} बालोऽपि हि यावद् दृश्यमानं स्तनं ‘स एवायम्’ इति पूर्वदृष्टत्वेन न प्रत्यवमृशति न्या.टी.४१ख/५०; दर्शित्वम् — {'di ltar 'di rig byed kyi don yongs su shes pa'i sgo nas dbang po las 'das pa'i don mthong ba nyid yin gyi rang dbang du ni ma yin la} तथा हि, वेदार्थपरिज्ञानद्वारेणातीन्द्रियार्थदर्शित्वमस्य, न स्वातन्त्र्येण त.प.१६७ख/७९१.
mthong ba nyid du shes pa: दृष्टत्वेन ज्ञातः — {de la mthong ba nyid du shes pa'i don gang yin pa de ni mngon sum nyid kyis 'jug pa'i yul du byas pa yin no//} तत्र योऽर्थो दृष्टत्वेन ज्ञातः स प्रत्यक्षेण प्रवृत्तिविषयीकृतः न्या.टी. ३८क/२०.
mthong ba dang 'gal: = {mthong ba dang 'gal ba/}
mthong ba dang 'gal ba: १. दृष्टविरोधः — {de lta ma yin te/} {rang rgyud kyis sgrub par byed na mthong ba dang 'gal bar 'gyur te} अन्यथा हि स्वातन्त्र्येण साधने दृष्टविरोधः स्यात् त.प.४३क/५३५ २. = {mthong bas 'gal ba nyid} दृष्टविरुद्धत्वम् — {gal te phyogs 'dis gsal ba rnams/} /{gcig tu 'gyur ba byed pas na/} /{de tshe tshad ma thams cad kyis/} /{mthong ba dang 'gal brjod par bya//} व्यक्तीनामेकतापत्तिं कुर्याच्चेदनया दिशा । तदा दृष्टविरुद्धत्वं वाच्यं सर्वप्रमाणकम् ।। त.प.१३८क/७२७.
mthong ba dang thos pa don yod pa: वि. अमोघदर्शनश्रवणः, तथागतस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{mthong ba dang thos pa don yod pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम् । यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते … अमोघदर्शनश्रवण इत्युच्यते ल.वि.२०६ख/३०९.
mthong ba don yod: ना. अमोघदर्शी १. तथागतः — {shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{mthong ba don yod la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये… नमोऽमोघदर्शिने शि.स.९४ख/९४ २. सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug 'di lta ste/} {bzang skyong dang} …{mthong ba don yod dang}…{thabs cig} भद्रपालपूर्वंगमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः सार्धम् । तद्यथा भद्रपालेन च…अमोघदर्शिना च स.पु.३क/२ ३. बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१७; {mthong ba don yod kyi phyag rgya} अमोघदर्शिनः मुद्रा स.दु.१५५/१५४.
mthong ba po: वि. दर्शकः — {gcig so sor nges pa yin na yang spyi gzhan mthong ba por mi 'gyur la} एकप्रतिनियमे च सामान्यान्तरस्य दर्शको न स्यात् प्र.वृ.३०२ख/४८; द्रष्टा — {de'i phyir dbang po las 'das don/} /{dngos su mthong ba po yod min//} तस्मादतीन्द्रियार्थानां साक्षाद् द्रष्टा न विद्यते त.प.१६७ख/७९१; पश्यकः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs la shes pa po'am mthong ba po gang yang med do//} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपस्य कश्चिज्जानको वा पश्यको वा सु.प.४१क/१९.
mthong ba bla na med: = {mthong ba bla na med pa/}
mthong ba bla na med pa: पा. दर्शनानुत्तर्यम्, षडनुत्तर्येषु अन्यतमम् म.व्यु.१५७४.
mthong ba min: •क्रि. न पश्यति — {rtag pa'i tshig ni med pa'i phyir/} /{des ni cung zad mthong ba min//} नित्यस्य वचसोऽसत्त्वात्तेन कश्चिन्न पश्यति ।। त.स.१२६ख/१०९१; न दृश्यते — {gang phyir bar du chod pa yi/} /{gzugs ni mthong ba min phyir lo//} दृश्यते रूपं न किलान्तरितं यतः ।। अभि.को.१.४२; •सं. अनीक्षणम् — {'du bas ma yin tha dad pa/} /{kun kyang mthong ba min phyir ro//} समवायान्न भेदस्य सर्वेषामप्यनीक्षणात् ।। त.स.३१ख/३३०.
mthong ba min pa: = {mthong ba min/}
mthong ba yin: क्रि. १. पश्यति — {mngon sum gyis ni sgra dang ni/} /{rgan rabs brjod bya mthong ba yin//} शब्दवृद्धाभिधेयानि प्रत्यक्षेणात्र पश्यति । त.स.९६ख/८६१ २. दर्शनं भवेत् — {lha la sogs pa rnams kyis ni/} /{phra dang bsgribs sogs mthong yin te//} देवादेर्दर्शनं भवेत् । सूक्ष्मव्यवहितादीनाम् त.स.१२४क/१०७६.
mthong ba legs: वि. सुदृष्टः — {'jig rten sgron ma mthong ba legs//} सुदृष्टो लोकप्रद्योतः शि.स.१६७क/१६५.
mthong ba'i skad cig: दर्शनक्षणः — {nyan thos mthong ba'i skad cig gnyis/} /{rig ste bse ru lta bus gsum/} /{sangs rgyas sbyor ba med par kun//} दर्शनक्षणौ । श्रावको वेत्ति खड्गस्त्रीन् सर्वान् बुद्धोऽप्रयोगतः ।। अभि.को.७.६.
mthong ba'i mngon rtogs: = {mthong ba'i mngon par rtogs pa/}
mthong ba'i mngon par rtogs pa: पा. दर्शनाभिसमयः, अभिसमयभेदः — {de ni rnam gsum ste/} {mthong dmigs bya ba zhes bya'o/} /{mthong ba'i mngon par rtogs pa ni zag pa med pa'i shes rab kyis bden pa rnams mngon par rtogs pa'o//} त्रिधा । दर्शनालम्बकार्याख्यः । दर्शनाभिसमयोऽनास्रवया प्रज्ञया सत्यानाम् अभि.भा.१७क/९२५; {mthong ba'i mngon par rtogs pa zhes bya ba ni mthong ba nyid mngon par rtogs pa yin} दर्शनाभिसमय इति दर्शनमेवाभिसमयः अभि.स्फु.१७५ख/९२५.
mthong ba'i chos: = {mthong chos} दृष्टधर्मः — {de ni mthong chos 'bras bu yin//} दृष्टधर्मफलं तच्च अभि.को.४. ५३; {mthong ba'i chos la bde bar gnas pa} दृष्टधर्मसुखविहारः अभि.स्फु.२८५क/११२८.
mthong ba'i chos la bde ba med pa'i tshig: अदृष्टधर्मसुखपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}… {mthong ba'i chos la bde ba'i tshig dang /} {mthong ba'i chos la bde ba med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…दृष्टधर्मसुखपदम्, अदृष्टधर्मसुखपदम् ल.अ.६८क/१७.
mthong ba'i chos la bde ba'i tshig: दृष्टधर्मसुखपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang /} {mi skye ba'i tshig dang /}…{mthong ba'i chos la bde ba'i tshig dang /} {mthong ba'i chos la bde ba med pa'i tshig} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…दृष्टधर्मसुखपदम्, अदृष्टधर्मसुखपदम् ल.अ.६८क/१७.
mthong ba'i chos la bde bar gnas pa: दृष्टधर्मसुखविहारः — {rgyu gsum gyis na bsam gtan spel bar byed de/} {phyir mi 'ong ba dbang po rnon po rnams ni gnas gtsang ma rnams su skye bar bya ba'i phyir dang mthong ba'i chos la bde bar gnas par bya ba'i phyir ro//} त्रिभिः कारणैर्ध्यानं व्यवकिरन्ति । तीक्ष्णेन्द्रिया अनागामिनः शुद्धावासोपपत्त्यर्थं दृष्टधर्मसुखविहारार्थं च अभि.भा.२५क/९६१.
mthong ba'i chos la bde bar gnas pa'i mchog thob pa: वि. परमदृष्टधर्मसुखविहारप्राप्तः, श्रावकस्य म.व्यु.१११२.
mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba: क्रि. दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते — {ting nge 'dzin bsgom pa kun tu brten bsgoms par byas lan mang du byas na/} {mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba yang yod} अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते अभि.भा.७७क/११६८; द्र. {mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa/}
mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa: पा. दृष्टधर्मसुखविहाराय समाधिभावना — {dge ba'i bsam gtan dang po ste/} {dag pa pa'am zag pa med pa ni mthong ba'i chos la bde bar gnas par 'gyur ba'i ting nge 'dzin bsgom pa yin no//} कुशलं प्रथमं शुद्धकमनास्रवं दृष्टधर्मसुखविहाराय समाधिभावना अभि.भा.७७क/११६८.
mthong ba'i chos la spyod pa: वि. दृष्टधर्मविहारी — {'di ni rnal 'byor ldan pa dag /mthong} {ba'i chos la spyod pa'i gnas//} योगिनां निलयो ह्येष दृष्टधर्मविहारिणाम् । ल.अ.५७ख/३.
mthong ba'i chos la myong bar 'gyur ba: वि. दृष्टधर्मवेदनीयम् — {mthong ba'i chos la myong bar 'gyur ba'i las ni tshe gang la byas pa de nyid la gang rnam par smin par 'gyur ba'o//} दृष्टधर्मवेदनीयं कर्म यत्र जन्मनि कृतं तत्रैव यद्विपच्यते अभि.स.भा.४९ख/६९.
mthong ba'i chos la yongs su mya ngan las 'da' ba: वि. दृष्टधर्मपरिनिर्वायी — {gzhan ni tshe 'di kho na la yongs su mya ngan las 'da' ste/} {mthong ba'i chos la yongs su mya ngan las 'da' ba de ni bdun pa yin no//} इहैव जन्मन्यपरः परिनिर्वाति । स दृष्टधर्मपरिनिर्वायी सप्तमः अभि.भा.२३ख/९५३.
mthong ba'i mtha': = {dpe} दृष्टान्तः — {de la mthong ba yang de yin la/} {mthar yang rnam par gnas pa yin pa'i phyir mthong ba'i mtha' ste} तत्र दृष्टश्चासावन्ते च व्यवस्थित इति दृष्टान्तः वा.न्या.३३८क/७४; द्र. {mtha' mthong ba/}
mthong ba'i dug: दृग्विषः — {nus chung bram ze rmongs pa 'dir/} /{mthong ba'i dug gis zin pas na/} /{dbyugs 'byin par yang mi nus na/} /{smra bar byed par ji ltar nus//} दृग्विषैरिह दृष्टो (? दष्टो) ऽपि स्वल्पशक्तिर्द्विजो जडः । उच्छ्वासमपि नो कर्तुं शक्नोति किमु बाधितुम् (वादितुम्) ।। त.स.१२३क/१०७१.
mthong ba'i dus: दर्शनकालः — {mthong ba'i dus kyang gzhan phrad pa'i dus kyang gzhan yin pa'i phyir ro//} अन्यो हि दर्शनकालः, अन्यश्च प्राप्तिकालः न्या.टी.३८ख/२६.
mthong ba'i don: दृष्टार्थः — {mthong ba'i don la tshor ngas dang bral ba} दृष्टार्थकुतूहलविरमणम् त.प.२४६ख/२०७.
mthong ba'i bdag nyid: वि. दृश्यात्मकः — {'di ltar rnam par rtog pa'i yul gyi me la yang mthong ba'i bdag nyid kho nar nges pa yin no zhe na} तथा हि विकल्पविषयोऽपि वह्निर्दृश्यात्मक एवावसीयत इति न्या.टी.४४ख/७५.
mthong ba'i rnam pa bsgom pa: पा. दर्शनाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {bsgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa}…{gang zag la bdag med pa'i rnam pa bsgom pa dang chos la bdag med pa'i rnam pa bsgom pa dang mthong ba'i rnam pa bsgom pa dang shes pa'i rnam pa bsgom pa'o//} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः…पुद्गलनैरात्म्याकारभावनो धर्मनैरात्म्याकारभावनो दर्शनाकारभावनो ज्ञानाकारभावनश्च सू.अ.१६६क/५८.
mthong ba'i yul: दर्शनविषयः, ओ त्वम् — {brda'i dus na yod pa'i mthong ba'i yul gyi dngos po nyid ni da ltar yod pa ma yin no//} न च सङ्केतकालभावि दर्शनविषयत्वं वस्तुनः सम्प्रत्यस्ति न्या.टी.४२क/५३.
mthong ba'i lam: = {mthong lam} ।। •सं. दर्शनपथः — {'jug pa dang ldog pa'i chos gnyis las tha dad pa'i chos can dmigs pa'i mtshan nyid du gyur pa mthong ba'i lam du 'jug pa ni 'ga' yang med pa'i phyir} न चापि प्रवर्त्तमाननिवर्त्तमानधर्मद्वयव्यतिरिक्तो धर्मी उपलब्धिलक्षणप्राप्तो दर्शनपथमवतरति कस्यचित् त.प.१५३ख/३१; दृष्टिपथः — {yon tan rnams kyi rang bzhin mchog /mthong} {ba'i lam du 'gro ma yin//} गुणानां सुमहद्रूपं न दृष्टिपथमृच्छति प्र.अ.१३४ख/४८०; •पा. दर्शनमार्गः — {'phags pa'i bden pa rnams bzlas pa dang po ste mthong ba'i lam} आर्यसत्यानां प्रथमपरिवर्तो दर्शनमार्गः म.व्यु.१३१०; {mthong ba'i lam ni 'jig rten pa'i chos kyi mchog gi 'og gi rnam par mi rtog pa'i zhi gnas dang lhag mthong gi mtshan nyid du rig par bya'o//} दर्शनमार्गो लौकिकाग्रधर्मानन्तरं निर्विकल्पशमथविपश्यनालक्षणः वेदितव्यः अभि.स.भा.५५क/७६; दृक्पथः — {mthong ba'i lam la bzod pa dang /} /{shes pa'i skad cig bcu drug ni//} क्षान्तिज्ञानक्षणाः षट् च पञ्च पञ्च च दृक्पथे । अभि.अ.४.४६; {gong na mthong lam med//} नोर्ध्वं हि दृक्पथः अभि.स्फु.१७१ख/९१६; दृङ्मार्गः — {de las lkad cig bco lnga ni/} /{ma mthong mthong phyir mthong ba'i lam//} अदृष्टदृष्टेर्दृङ्मार्गस्तत्र पञ्चदश क्षणाः ।। अभि.को.६.२८.
mthong ba'i lam bkag pa: वि. दर्शनमार्गप्रतिषिद्धम् — {gzhan gyi sems shes pa thams cad ni}…{mthong ba'i lam bkag pa dang} सर्वं च परचित्तज्ञानं…दर्शनमार्गप्रतिषिद्धम् अभि.भा.४८क/१०५४; {mthong ba'i lam bkag pa zhes bya ba ni mthong ba'i lam la gnas pa na gzhan gyi sems shes pa mngon du mi byed pas de'i phyir mthong ba'i lam gyis bsdus pa med de} दर्शनमार्गप्रतिषिद्धमिति । दर्शनमार्गे वर्तमानः परचित्तज्ञानं न सम्मुखीकरोति, अतो दर्शनमार्गसंगृहीतं नास्ति अभि.स्फु.२५०ख/१०५५.
mthong ba'i lam gyi 'khor: दर्शनमार्गपरिवारः — {mthong ba'i lam gyi 'khor yin pa'i phyir gong na med do//} नोर्ध्वम्, दर्शनमार्गपरिवारत्वात् अभि.भा.१४ख/९१५; {mthong ba'i lam gyi 'khor yin pa'i phyir gzugs med pa dag na ni nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa med de/} {mthong ba'i lam gyi sbyor ba med pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go/} (?) नारूप्येषु निर्वेधभागीयमस्ति, दर्शनमार्गपरिवारत्वात् । दर्शनमार्गप्रयोगत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.१७१क/९१५.
mthong ba'i sa: पा. दर्शनभूमिः, श्रावकभूमिविशेषः म. व्यु.११४४.
mthong bar dka': = {mthong bar dka' ba/}
mthong bar dka' ba: वि. दुर्दृशः — {kye ma ngas thob cing mngon par rdzogs par sangs rgyas pa'i chos 'di ni zab pa}…{mthong bar dka' ba} गम्भीरो बतायं मया धर्मोऽधिगतोऽभिसंबुद्धः… दुर्दृशः ल.वि.१८७ख/२८६; वि.व.१६९क/१.५८; सुदुर्लभदर्शनः — {srid pa stong du mthong bar dka' ba las/} /{thub pa khyod ni deng mthong 'bras bu yod//} भवसहस्रसुदुर्लभदर्शन सफलमद्य मुने तव दर्शनम् ।। अ.श.७८ख/६९.
mthong bar gyur: = {mthong bar gyur pa/}
mthong bar gyur pa: = {mthong gyur} ।। •क्रि. दृश्यते — {der ni 'od tsam g}.{yo ba nyid/} /{mthong bar gyur gyi rten ma yin//} प्रभामात्रं हि तरलं दृश्यते तत्र नाश्रयः ।। का.आ.२.१२८; •भू.का.कृ. दृष्टम् — {yid 'phrog ces bya khyod kyis mthong gyur tam//} दृष्टा त्वया…मनोहरनामदेया ।। वि.व.२१५क/१.९१; दर्शनं कृतम् — {ser sna'i dri ma spangs te bden pa mthong bar gyur to//} मात्सर्यमलं प्रहाय सत्यदर्शनं कृतम् अ.श.१२५क/११५; सन्दर्शितम् — {the tshom gyis ni bzhin log mthong gyur pa'i//} सन्देहसन्दर्शितखेदवक्त्रैः अ.क.५६ख/५९.६४; •सं. संदर्शनम् — {'di ni mthong bar gyur pa tsam gyis kyang /} /{drang srong rnams la'ang dngos grub gegs gyur na//} इयं हि संदर्शनमात्रकेन कुर्यान्मुनीना (कुर्यादृषीणा) मपि सिद्धिविघ्नम् । जा.मा.७३ख/८५.
mthong bar 'gyur: = {mthong bar 'gyur ba/}
mthong bar 'gyur ba: = {mthong 'gyur} ।। •क्रि. १. (वर्त.) दर्शनं भवति — {ji ltar na de dag mthong bar 'gyur ba brjod par bya te} कथं पुनस्तेषां दर्शनं भवति, वक्तव्यम् अभि.भा.७ख/८९१; पश्यति — {gang zhig rtag pa'i tshig gis ni/} /{mthong bar byed pa des mthong 'gyur//} वचनेन तु नित्येन यः पश्यति स पश्यति ।। त.स.११५ख/१००२; का.व्यू.२१६क/२७६; समनुपश्यति — {'on te dmigs pa gang yin pa de nyid sems yin na ni sems kyis sems de nyid ji ltar mthong bar 'gyur} अथ यदेवालम्बनं तदेव चित्तम्, तत्कथं चित्तं चित्तं समनुपश्यति शि.स.१३१ख/१२७; व्यवलोकयति — {khyab bdag gzugs}…{mthong bar 'gyur} विभोर्विभूतिं …व्यवलोकयन्ति र.वि.१२१क/९६; समीक्ष्यते — {logs gnyis gnas pa dag gis kyang/} /{shel rdo bzhin du} ({shin tu} ) {dkar po ru/} /{mthong 'gyur 'di yi phyir 'dis kyang /} /{gzugs brnyan thob par 'gyur ba min//} पार्श्वद्वितयसंस्थाश्च सुशुक्लं स्फटिकोपलम् । समीक्ष्यन्ते तदेषोऽपि न च्छायां प्रतिपन्नवान् ।। त.स.११क/१३३ २. (भवि.) द्रक्ष्यति — {pad mo de dag la bdag gi lus 'dug pa mthong bar 'gyur ba} तैः पद्मैः स्वकायं निषण्णं द्रक्ष्यसि ल.अ.६१क/७; {de yi yon tan phyis mthong 'gyur//} द्रक्ष्यस्येतद्गुणान् पश्चात् बो.अ.८.१५६ *३. पश्येत् — {phyogs mthong bar 'gyur ba} दिशो वा पश्येयुः शि.स.१५५क/१४९; •वि. दृश्यमानः — {ji ltar yang yang mthong 'gyur ba/} /{de ni dus dbyes phye mi 'gyur//} यथा चैको दृश्यमानः पुनः पुनः । न भिन्नः कालभेदेन त.स.८१क/७५१.
mthong bar 'gyur ba yin: क्रि. पश्यति — {rtag pa'i tshig gis gang mthong ba/} /{de ni mthong bar 'gyur ba yin//} वचनेन हि नित्येन यः पश्यति स पश्यति ।। त.स.८६ख/७९१.
mthong bar 'dod pa: वि. द्रष्टुकामः — {gang rmad du byung ba mthong 'dod pa de dag 'dir shog cig} येऽद्भुतानि द्रष्टुकामाः आगच्छन्तु अ.श.१०८ख/९८; {bden pa rnams mthong bar 'dod pa ni dang po kho nar tshul khrims srung bar byed do//} सत्यानि हि द्रष्टुकाम आदित एव शीलं पालयति अभि.भा.७ख/८९१.
mthong bar bya ba: = {mthong bya} ।। •वि. दृश्यम् — {chags med sdang ba med dang}…{mthong bya med//} रागः न द्वेषः न… न दृश्यम् हे.त.१२ख/३८; •सं. दर्शनम् — {dge ba'i bshes gnyen thams cad mthong bar bya ba} सर्वकल्याणमित्रदर्शनम् शि.स.१५२ख/१४७.
mthong bar byed: = {mthong byed/}
mthong bar byed pa: = {mthong byed/}
mthong bar mi 'gyur: क्रि. नेक्ष्यते — {tshad ma gnyis kyis gnod pa can/} /{cung zad mthong bar mi 'gyur zhing //} यस्य बाधा प्रमाणाभ्यामणीयस्यपि नेक्ष्यते ।। त.स.१३१ख/११२०.
mthong bar shog: क्रि. पश्यतु ब.वि.१६९ख ।
mthong bas thob: = {mthong bas thob pa/}
mthong bas thob pa: पा. दृष्टिप्राप्तः, अवस्थाविशेषप्राप्तः पुद्गलः — {gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de/} …{'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}…{mthong bas thob pa dang}…{gnyi ka'i cha las rnam par grol ba'o//} पुद्गलाः अष्टाविंशतिः…तद्यथा मृद्विन्द्रियः…दृष्टिप्राप्तः… उभयतोभागविमुक्तश्च श्रा.भू.६७ख/१७०; {slob pa bco brgyad gang zhe na/} {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu mngon du bya ba'i phyir zhugs pa dang}…{mthong bas thob pa dang}…{gong du 'pho ba} अष्टादश शैक्षाः कतमे ? स्रोतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः…दृष्टिप्राप्तः …ऊर्ध्वस्रोताः अभि.स्फु.१९७ख/९६३; {dbang po rnon po sngon chos kyis rjes su 'brang ba gang yin pa de ni mthong bas thob pa zhes bya ste} यस्तीक्ष्णेन्द्रियो धर्मानुसारिपूर्वी स दृष्टिप्राप्त इत्युच्यते अभि.भा.१९क/९३५; दृष्ट्याप्तः — {de'i tshe dbang po rno rtul dag /dad} {pas mos dang mthong bas thob//} श्रद्धाधिमुक्तदृष्ट्याप्तौ मृदुतीक्ष्णेन्द्रियौ तदा ।। अभि.को.६.३१.
mthong bas thob pa sngon du 'gro ba: वि. दृष्टिप्राप्तपूर्वकः — {mi g}.{yo ba'i chos can de ni mthong bas thob pa sngon du 'gro ba yin par rig par bya'o//} स चाकोप्यधर्मा दृष्टिप्राप्तपूर्वको वेदितव्यः अभि.भा.३१ख/९९०.
mthong bas gnod pa: पा. दृष्टबाधा — {khyed cag sangs rgyas pa la rig byed don med par sgrub par byed pa ni dam bca' ba mthong bas gnod par 'gyur te} ननु चानर्थक्यं वेदस्य साधयतो बौद्धस्य दृष्टबाधा प्रतिज्ञाया भवेत् त.प.१६६क/७८७; {yang dag yin na mthong gnod 'di/} /{thams cad gnyis med thal bar 'gyur//} सम्यक्त्वे दृष्टबाधैवं प्रसक्तं सर्वमद्वयम् ।। त.स.११८ख/१०२१.
mthong bas spang bar bya ba: = {mthong spang} वि. दर्शनप्रहातव्यम् — {'di skad du mthong bas spang bar bya ba'i sems kyis 'dod pa dang ldan pa'i chos rnams shes par 'gyur ba yod dam zhe na} स्याद्दर्शनप्रहातव्येन चित्तेन कामप्रतिसंयुक्तान्धर्मान्विजानीयादिति अभि.भा.४८ख/१०५६; दर्शनहेयम् — {nyon mongs pa rnams mthong bas spang bar bya ba dang bsgom pas spang bar bya ba yin no//} दर्शनहेया भावनाहेयाश्च क्लेशाः अभि.भा.१क/८७१; दृष्टिहेयम् — {nyon mongs can min mthong spang min//} न दृष्टिहेयमक्लिष्टम् अभि.को.१.४०; दृग्घेयम् — {sdug bsngal rgyu mthong spang bya ba/}… {kun tu 'gro//} सर्वत्रगा दुःखहेतुदृग्घेयाः अभि.को.५.१२.
mthong bas spang bar bya ba'i dmigs pa can: वि. दर्शनहेयालम्बनः — {gang dag gang zhig mthong bas spang bar bya ba'i dmigs pa can de dag ni de mthong bas spang bar bya ba yin la} ये यद्दर्शनहेयालम्बनास्ते तद्दर्शनहेयाः अभि.भा.२२८ख/७६७.
mthong bas spang bya: = {mthong bas spang bar bya ba/}
mthong bas mi ngoms pa: वि. असेचनकदर्शनः — {mthong bas mi ngoms pa ste/} {sangs rgyas bcom ldan 'das} असेचनकदर्शना बुद्धा भगवन्तः शि.स.१७३ख/१७१; द्र. {blta bas mi ngoms pa/}
mthong bas tshor ba: प्रातिभम् म.व्यु.४६३८; द्र. {mthangs kyis tshor ba/} {mthongs kyis tshor ba/} {snyam du shes pa/}
mthong bas shin tu rtogs pa: दृष्ट्या सुप्रतिविद्धः म.व्यु.२४१६.
mthong bya: = {mthong bar bya ba/}
mthong byed: = {mthong bar byed pa} ।। •क्रि. पश्यति — {gang zhig rtag pa'i tshig gis ni/} /{mthong bar byed pa des mthong 'gyur//} वचनेन तु नित्येन यः पश्यति स पश्यति ।। त.स.११५ख/१००२; •सं. = {mig} ईक्षणम्, लोचनम् — लोचनं नयनं नेत्रमीक्षणं चक्षुरक्षिणी । दृग्दृष्टी च अ.को.२.६.९३; ईक्ष्यतेऽनेनेति ईक्षणम् अ.वि.२.६.९३; •वि. दर्शयिता म.व्यु.२७६५; पश्यकः — {mthong byed snang las byung ba na/} /{snang ba ci yi rgyu las 'byung //} पश्यको दृश्यनिर्जातो दृश्यं किं हेतुसम्भवम् ।। ल.अ.१८७क/१५८.
mthong ma yin: = {mthong min/}
mthong mi 'gyur: क्रि. न दृश्यते — {lus spangs nas ni sems kyi ni/} /{gnas pa gzhan du mthong mi 'gyur//} चित्तं विहाय कायस्य स्थितिरन्या न दृश्यते । हे.त.२२ख/७२.
mthong min: •क्रि. १. न पश्यति — {rtag pa'i tshig ni 'ga' zhig gis/} /{mthong min mi srid pa yi phyir//} न तु नित्येन वचसा कश्चित् पश्यत्यसम्भवात् ।। त.स.११९क/१०२४ २. नेक्ष्येत — {de ni yod kyang gzhan rtog bzhin/} /{rmongs pas dngos su mthong ma yin//} स हि सन्नपि नेक्ष्येत जडैरन्यविकल्पवत् । साक्षात् त.स.१२०ख/१०४२; •वि. अदृश्यम् — {mthong min mig sman bdag la stsol//} देह्यदृश्याञ्जनं मम का.आ.२.१५०.
mthong min pa: = {mthong min/}
mthong med: अदृष्टम्, भयविशेषः — अदृष्टं वह्नितोयादि दृष्टं स्वपरचक्रजम् । अ.को.२.८.३०; न दृष्टम् अदृष्टम् । महीभुजामग्नितोयादिजातभयनाम अ.वि.२.८.३०.
mthong tshor: = {mnyes gshin} वत्सलः, स्निग्धः — स्निग्धस्तु वत्सलः अ.को.३.१.१२.
mthong bzhin: = {mthong bzhin pa/}
mthong bzhin pa: व.का.कृ. पश्यन् — {nyon mongs ma de mthong bzhin phrogs gyur kyang //} हृतां च पश्यन्नपि तां वराननाम् जा.मा.११३क/१३१; परिदृश्यमानः — {'dir 'dra ba phyogs chos su rtogs} ({rtog} ) {pa'am mthong bzhin pa'i ba lang} ({ba men} ) {la sogs pa yin grang} अत्र पक्षधर्मः सादृश्यं वा परिकल्प्यते, परिदृश्यमानो गवयादिर्वा त.प.४८क/५४६.
mthong yin: = {mthong ba yin/}
mthong la gnas: = {mthong la gnas pa/}
mthong la gnas pa: वि. दर्शनस्थः, दर्शनमार्गस्थः — {gcig la gnas min mthong la gnas pa ni/} /{lnga pa'i bar dang yang dag ldan//} नैकया पञ्चभिर्यावद् दर्शनस्थः समन्वितः । अभि.को.५.६९.
mthong lam: = {mthong ba'i lam/}
mthong legs: = {mthong na legs pa/}
mthong legs 'od zer: सुदर्शनरश्मिः, रश्मिविशेषः — {des na mthong legs 'od zer grub par 'gyur} तेन सुदर्शनरश्मि निवृत्ता शि.स.१७८ख/१७७; द्र. {mthong na legs pa/}
mthong slebs kyi dpon: =( {po}) प्रशास्ता म.व्यु.३७१६.
mthongs: छिद्रम् — {de'i phyogs gcig tu mthongs gdod do//} छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् वि.सू.९५क/११४; विवरम् — {nags tshal chen po'i mthongs na} महावनविवरे ग.व्यू.६९क/१५९.
mthongs kyis tshor ba: प्रातिभम् मि.को.१०१ख; द्र. {mthong bas tshor ba/} {mthangs kyis tshor ba/} {snyam du shes pa/}
mthon ka: = {mthing ga} इन्द्रनीलः, मणिविशेषः — {khye'u}… {mgo bo la lha'i nor bu rin po che mthon ka thogs pa zhig btsas te} पुत्रो जातः…दिव्येनेन्द्रनीलमणिरत्नेन शिरस्याबद्धेन अ.श.१७८क/१६५; नीलः — {de'i mthus phyogs dang phyogs mtshams thams cad mthon ka'i mdog lta bur 'dug par byas so//} तस्यानुभावेन दिग्विदिशः सर्वा नीलाकारा अवस्थिताः अ.श.१८०क/१६६.
mthon ka chen po: महानीलः, रत्नविशेषः — {mar ka ta'i phye mas ljang gu dang}…{mthon ka chen pos sngon po'o//} मरकतैर्हरितचूर्णम्…महानीलैर्नीलमिति वि.प्र.१२२ख/३.४२; महदिन्द्रनीलकः — {des de'i nang nas nor bu rin po che mthon ka chen po zhig khyer te 'ongs te} अभ्यागतः । तेन तत्र महदिन्द्रनीलकं रत्नमानीतम् अ.श.१७९ख/१६६.
mthon ka'i mdog lta bu: वि. नीलाकारः — {de'i mthus phyogs dang phyogs mtshams thams cad mthon ka'i mdog lta bur 'dug par byas so//} तस्यानुभावेन दिग्विदिशः सर्वा नीलाकारा अवस्थिताः अ.श.१८०क/१६६.
mthon ga: = {mthon ka/}
mthon ting: = {mthon mthing} वि. = {sngon po} नीलः — {skra mthon ting dri ma med pa'i dkyil 'khor} नीलविमलकेशमण्डलम् ग.व्यू.१३ख/१११; अभिनीलः — {skra mthon ting g}.{yas phyogs su 'khyil ba dang ldan pa} अभिनीलप्रदक्षिणावर्तकेशम् ग.व्यू.२३क/१२०; इन्द्रनीलवर्णः —
gzhon nu de mi chen po'i mtshan skra mthon ting du 'dug pa thob par 'gyur: इन्द्रनीलवर्णकेशतामहापुरुषलक्षणप्रतिलब्धः स कुमारोऽभूत् ग.व्यू.२३४ख/३११.
mthon mthing: •वि. = {sngon po} नीलः — {kha dog mthon mthing} नीलवर्णः वि.प्र.११०क/३.३५; •सं. इन्द्रनीलः, रत्नविशेषः — {mthon mthing ut+pa la la sogs dag /sngo} {nyid 'ba' zhig nyid min te//} इन्द्रनीलोत्पलादीनां नीलत्वं न तु केवलम् । प्र.अ.८९क/९७; महेन्द्रनीलः — {dbu skra dri med rin chen mthon mthing bzhin//} महेन्द्रनीलामलरत्नकेशः र.वि.१२१क/९५; द्र. {mthon ting /}
mthon po: •सं. समुच्छ्रयः — {mthon po'i mtha' ni ltung bar 'gyur//} पतनान्ताः समुच्छ्रयाः वि.व.१९८ख/१. ७२; उन्नतिः — {skye bo nor chen rnyed pa yis/} /{'phral la mthon po thob gyur pa//} धनलाभेन महता सद्यः प्राप्तोन्नतिर्जनः । अ.क.३२६ख/४१.२९; •पा. उन्नतम्, संस्थानरूपविशेषः — {ring po dang}…{mthon po dang}… {mun pa'o//} दीर्घम्…उन्नतम्…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२; म.व्यु.१८८४; •वि. उच्चः — {de yis ba gam mthon por 'dzegs//} उच्चहर्म्यसमारूढा…सा अ.क.१९४ख/८२.२६; {'dir gza' mthon pos gza' dma' mo la rnam par sbyang ngo zhes pa ni nges pa ste} अत्रोच्चग्रहो नीचग्रहेण विशोध्य इति नियमः वि.प्र.१८५क/१.४३; उन्नतः — {ma brtsigs mthon po nyid dag kyang /} /{de ltar skyes pa shin tu nyung //} अनुद्धतोन्नतानां च विरलं जन्म तादृशाम् ।। अ.क.९१ख/९.६४; उच्चप्रांशून्नतोदग्रोच्छ्रितास्तुङ्गे अ.को.३.१.६८; उदग्रः — {mthon po'i rigs las skyes gyur cing /} /{stug po'i lang tsho rab rgyas pa//} उदग्रगोत्रप्रभवा घनयौवननिर्भरा । अ.क.११३ख/६४.३००; उच्छ्रपितः — {khyod kyi rgyal srid} … {khang bzangs mthon po rnam par rgyal ba'i khang pa mtshungs} राज्यं तव…प्रासादुच्छ्रेपितं वैजयन्तासमम् ल.वि.१०६ख/१५३; श्लाघनीयः — {rigs mthon po'i nang nas gtso bor gyur pa} श्लाघनीयकुलतिलकभूतः जा.मा.११५ख/१३५.
mthon por: उच्चैस्त्वेन — {ri'i dbang po lhun po ltar mthon por gnas par gyur to//} मेरुपर्वतेन्द्रवदुच्चैस्त्वेन स्थितोऽभूत् ल.वि.१८१ख/२७६; ऊर्ध्वम् — {des mthon por 'jug ste} तेन ऊर्ध्ववृत्तिर्भवति अभि.स्फु.१०९ख/७९६.
mthon po'i dbyangs: तारः, अत्युच्यशब्दः — तारोऽत्युच्चैः अ.को.१.८.२; तारयति सन्देहं तारः । अत्युच्चध्वनिनाम अ.वि.१.८.२.
mthon po'i lha: = {khyab 'jug} ऊर्ध्वदेवः, विष्णुः ङ.को.२५/रा.को.१.२८१.
mthon por 'gyur: क्रि. उच्चीभवति — {dma' ba gang yin pa de ni mthon por 'gyur ro//} यन्नीचं तदुच्चीभवति अभि.स्फु.२७४क/१०९८.
mthon por 'jug pa: = {mthor 'jug} ऊर्ध्ववृत्तिः — {rnam gnyis mthor 'jug phyir de las/} /{gzhan min} द्वैधोर्ध्ववृत्तेर्नातोऽन्यौ अभि.को.५.२१; {nga rgyal ni khengs pa'i mtshan nyid kyis mthon por 'jug pa'i phyir ma yin te/} {rtsa ba dang chos mi mthun pa'i phyir ro//} (?) उन्नतिलक्षणेनोर्ध्ववृत्तेर्न मानो मूलम् अभि.भा.२३६ख/७९६.
mthon dman: निम्नोन्नतम् — {ri mo bris pa'i gzhi mthon dman med pa la byis pa rnams mthon dman du rnam par rtog go/} चित्रकरकृतप्रदेशा अनिम्नोन्नताः सन्तो निम्नोन्नता बालैः कल्प्यन्ते ल.अ.९१ख/३८; नतोन्नतम् — {ji ltar tshul bzhin bris pa'i ri mo la/} /{mthon dman med kyang snang ba} यथैव चित्रे विधिवद्विचित्रिते नतोन्नतं नास्ति च दृश्यतेऽथ च । सू.अ.१८८ख/८६; उत्कूलनिकूलम् — {dge slong dag bcom brlag na ni nyes dmigs lnga po 'di dag yod de}… {mthon dman dang}… {bud med mang ba yin no//} पञ्चेमे भिक्षव आदीनवा मथुरायाम्…उत्कूलनिकूलाः…प्रचुरमातृग्रामा इति वि.व.१२७ख/१.१७; उन्नामावनामौ — {srang mda'i mthon dman bzhin du} तुलादण्डोन्नामावनामवत् शि.स.१२७क/१२३; नामोन्नामौ — {dper na srang mda'i mthon dman dang mtshungs pa yin pa} यथा तुलान्तयोर्नामोन्नामौ समं भवतः त.प.२४७ख/२१०.
mthon dman can: वि. उत्कूलनिकूलम् — {rigs kyi bu 'jig rten gyi khams mi mjed de ni mthon dman can dang} सा खलु पुनः कुलपुत्र लोकधातुरुत्कूलनिकूला स.पु.१५९क/२४४.
mthon dman mnyam par byed pa'i rkang mthil gyi stabs: पा. उत्कूलनिकूलसमकरचरणगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs gang yin pa}… {mi bskyod pa'i stabs dang}…{mthon dman mnyam par byed pa'i rkang mthil gyi stabs dang} यासौ महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…उत्कूलनिकूलसमकरचरणगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
mthon dman du 'dug pa: वि. उत्कूलनिकूलम् — {sa'i phyogs mthon dman du 'dug pa rnams kyang mnyam par gnas par gyur pa dang} उत्कूलनिकूलाश्च पृथिवीप्रदेशाः समाः समवस्थिताः ल.वि.४३क/५७.
mthon dman med: = {mthon dman med pa/}
mthon dman med pa: वि. अनिम्नोन्नतम् — {ri mo bris pa'i gzhi mthon dman med pa la byis pa rnams mthon dman du rnam par rtog go/} चित्रकरकृतप्रदेशा अनिम्नोन्नताः सन्तो निम्नोन्नता बालैः कल्प्यन्ते ल.अ.९१ख/३८; अनुन्नामावनामम् — {mthon dman med pa'i bsam pa} अनुन्नामावनामाशयता द.भू.२०१ख/२३.
mthon dman med pa'i bsam pa: अनुन्नामावनामाशयता — {de'i}…{mthon dman med pa'i bsam pa dang}…{thibs po med pa'i bsam pa yongs su dag par 'gyur te} तस्य … अनुन्नामावनामाशयता च… अगहनाशयता च परिशुद्ध्यति द.भू.२०१ख/२३.
mthor: = {mthon por/}
mthor 'jug: = {mthon por 'jug pa/}
mthor thos: उच्चैःश्रवाः, इन्द्रस्याश्वः — हय उच्चैःश्रवाः अ.को.१.१.४६; उच्चैः श्रवः कीर्तिः यस्य सः उच्चैःश्रवाः । उच्चैः उन्नते श्रवसी यस्येति वा । इन्द्रहयनाम अ.वि.१.१.४६.
mthol: १. = {mthol ba/} 2. = {mthol cig}
mthol cig: क्रि. देशय — {nyes pa la nyes par mthol cig} अत्ययमत्ययतो देशय शि.स.३८क/३६.
mthol ba: भू.का.कृ. निवेदितम् — {de nas de rgyal po'i drung du song ste mthol ba} ततस्तेन राज्ञे गत्वा निवेदितम् वि.व.२८३ख/१.१००.
mthol zhing bshags: भू.का.कृ. देशितम् — {nyes pa la nyes so zhes 'thol zhing bshags} अत्ययमत्ययतो देशितम् अ.श.२६३क/२४०; द्र. {mthol lo bshags/}
mthol lo bshags: क्रि. प्रतिदेशयामि — {thog ma'i sdig pa mthol lo bshags so//} पौर्विकं पापं प्रतिदेशयामि का.व्यू.२१४क/२७३; द्र. {mthol zhing bshags/}
'thag: = {'thag pa/}
'thag tu bcug pa: वायनम् — {rin med par bsgo bas sam gzhan gyis kyang 'thag tu bcug na'o//} विना मूल्येन विज्ञप्त्यान्येनापि वायने वि.सू.२७ख/३४.
'thag tu 'jug pa: वायनम् — {'thag tu 'jug pa'i spang ba} वायननैःसर्गिकः वि.सू.२७ख/३४.
'thag tu 'jug pa'i spang ba: पा. वायननैःसर्गिकः, नैःसर्गिकभेदः — {'thag tu 'jug pa'i spang ba'o//} ( इति) वायननैःसर्गिकः वि.सू.२७ख/३४.
'thag pa: •क्रि. (वर्त., सक.; {btag pa} भवि., {btags pa} भूत, {thogs} विधौ) १. (पटं) करोति — {'on te tha ga pa thag zong med par ras yug mi 'thag la} अथापि स्यान्न वेमरहितः कुविन्दः पटं करोति प्र.वृ.२९१क/३४ २. पिनष्टि — {phye 'thag go/} सक्तुं पिनष्टि अभि.भा.१२२क/४३०; •सं. १. ऊतिः मि.को.२७क; द्र. {tha ga pa zhig thags 'thag cing 'dug pa} कुविन्दो वस्त्रं सूयमानः वि.व.१९९ख/१.७३ २. = {'joms pa} निर्ग्रन्थनम् मि.को.५०ख ।
'thag par: वयितुम् — {ras 'thag par brtsams so//} वस्त्रं वयितुमारब्धः वि.व.१६४ख/१.५३.
'thag pa bskyed pa'i spang ba: पा. उप्यमानवर्द्धननैःसर्गिकः — {'thag pa bskyed pa'i spang ba'o//} ( इति)) *उप्यमानवर्द्धननैःसर्गिकः वि.सू.२७ख/३४.
'thags: क्रि. (पटं) करोति — {'on te tha ga pa thag zong med par ras yug mi 'thag la/} {tha ga pa thag zong re re med kyang 'thags pas de kho na las ras yug 'byung ba ni ma yin no//} अथापि स्यान्न वेमरहितः कुविन्दः पटं करोति । प्रत्येकं वेमाभावेऽपि कुविन्दः करोतीति न तत एवोत्पत्तिः प्र.वृ.२९१क/३४.
'thad: = {'thad pa/}
'thad dka': = {'thad par dka' ba/}
'thad dka' ba: = {'thad par dka' ba/}
'thad 'gyur: = {'thad par 'gyur/}
'thad nyid: उपपन्नत्वम् — {gzhan du yang ni 'bad} ({'thad} ) {nyid phyir/} /{chos kyi} ({don gyi} ) {go bas rtogs mi nus//} अन्यथाप्युपपन्नत्वान्नार्थापत्तिरियं क्षमा । त.स.११७ख/१०१५.
'thad ldan: वि. उपपत्तिभाक् — {gal te mngon par gsal ba dang /} /{'brel pa rtag la'ang 'thad ldan na//} यद्यभिव्यक्तिसम्बन्धो नित्यस्याप्युपपत्तिभाक् ।। प्र.अ.३८ख/४४.
'thad pa: •क्रि. (अक., अवि.) उपपद्यते — {thos pa po la ltos pa'i phyir/} /{de ni rang don nyid du 'thad//} श्रोतृव्यपेक्षयाऽप्येतत् स्वार्थमेवोपपद्यते । त.स.५४क/५२२; घटते — {'di nyid don dam pa'i rigs pas mi 'thad de} एतदेव परमार्थयुक्त्या न घटते वि.प्र.१४५क/१, पृ.४४; सङ्गच्छते — {'di dag ma lus mi 'thad de//} नासौ सङ्गच्छतेऽखिलः त.स.२६ख/२८२; आप्नुवति — {yid du 'thad pas na yid du 'ong ba rnams so//} मन आप्नुवन्तीति मनापाः अभि.स्फु.१५२ख/८७५; •सं. = {rigs pa} उपपत्तिः — {rigs pa dang ldan pa'i phyir zhes bya ba ni 'thad pa dang ldan pa'i phyir ram thabs dang ldan pa'i phyir ro//} योगयुक्तत्वाद् । उपपत्तियुक्तत्वात्, उपाययुक्तत्वाद्वा अभि.स्फु.२५२क/१०५८; {'di la 'thad pa smras pa ni} तत्रोपपत्तिमाह त.प.२०४क/८७६; अभ्युपपत्तिः — {rtag pa skyabs med rnams kyi ni/} /{skyabs la sogs pa 'thad phyir ro//} नित्यमशरणानां च शरणाभ्युपपत्तितः ।। र.वि.११९क/८९; युक्तिः — {rnal 'byor shes pas mdo 'dul dang /} /{'thad pas yang dag bsdus nas ni//} विनयात्सूत्रयुक्तिभ्यां तत्त्वं संहृत्य योगवित् । ल.अ.१७१ख/१३०; योगः — {yongs su dag par bya ba'i don yon tan dang ldan na de yongs su dag pa'i yongs su sbyong ba 'thad pa'i phyir ro//} विशोध्येऽर्थे गुणवति तद्विशुद्धिपरिकर्मयोगात् र.वि.७६ख/५; घटनम् — {mthu la mos pa'i sgo nas 'thad pa'i phyir ro//} प्रभावाधिमुक्तितो घटनात् सू.अ.१३२ख/५; समञ्जसम् — {'di dag thams cad 'thad pa yin//} सर्वमेतत् समञ्जसम् प्र.अ.१४ख/१७; •भू.का.कृ. = {rigs pa} युक्तः — {'dri ba ni ma nges pa nyid la 'thad pa'i phyir ro//} अनिश्चित एव प्रश्नस्य युक्तत्वात् प्र.अ.१५ख/१८; सङ्गतः — {ji ltar 'thad pa yin} सङ्गतं कथम् प्र.अ.१२८क/४७२; उपपन्नः — {gang yang kho bo cag lta bus tshad mas 'thad pa'i don 'dzin pa nyid kyis rigs pa kho na don du gnyer ba} ये तु पुनरस्मद्विधाः प्रमाणोपपन्नार्थग्राहितया युक्तिमेव प्रार्थयन्ते त.प.२७६क/१०२०; •अव्य. साम्प्रतम् — {rjes su zhugs pa dang ma zhugs pas tha dad do zhes bya ba yang 'thad pa ma yin te} अन्वितानन्वितत्वेन भेद इति न साम्प्रतम् प्र.अ.७२क/८०; •वि. अनुकूलम् म.व्यु.६८२६.
'thad pa bsgrub pa'i rigs pa: पा. उपपत्तिसाधनयुक्तिः, युक्तिभेदः — {rigs pa gdags pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bzhi ste/} {ltos pa'i rigs pa dang bya ba byed pa'i rigs pa dang 'thad pa sgrub pa'i rigs pa dang chos nyid kyi rigs pa'o//} युक्तिप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं चतुर्विधम् । अपेक्षायुक्तिः, कार्यकारणयुक्तिः, उपपत्तिसाधनयुक्तिः, धर्मतायुक्तिश्च सू.अ.२४५क/१६१; श्रा.भू.७६क/१९६.
'thad pa nyid: = {'thad nyid/}
'thad pa dang bcas: = {'thad pa dang bcas pa/}
'thad pa dang bcas pa: वि. सोपपत्तिकम्, सयुक्तिकम् — {'di ni 'thad pa dang bcas par/} /{lag bzangs kyis ni zhus pa las/} /{dman mos sems can don gyi phyir/} /{de bzhin gshegs pa nyid kyis gsungs//} इदं सुबाहुपृच्छायां सोपपत्तिकमुक्तवान् । हीनाधिमुक्तिसत्त्वार्थं स्वयमेव तथागतः ।। बो.अ.१.२०.
'thad pa dang ldan pa: = {'thad ldan/}
'thad pa dang bral ba: वि. निरुपपत्तिकम् — {gal te yang 'thad pa dang bral ba nyid kyis 'di brdzun pa'i don can nyid yin pa'i phyir} यद्यपि चेयं…निरुपपत्तिकत्वेन मृषार्थत्वात् प्र.प.५२क/६३.
'thad pa ma yin: = {'thad pa ma yin pa/}
'thad pa ma yin pa: •क्रि. नोपपद्यते — {dngos po gcig la ni bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa 'thad pa ma yin} न चैकं वस्तु साध्यं साधनं चोपपद्यते न्या.टी.४६क/८१; त.स.८२क/७५७; न युज्यते — {rtag pa la khyad par byar med pa'i phyir legs par byed pa 'thad pa ma yin te} नित्यस्यातिशयाभावान्नैव संस्कृतिर्युज्यते त.प.१८८क/८३८; त.स.८६ख/७९१; •सं. अयोगः — {ngag ni 'thad pa ma yin pas/} /{de phyir rtag pa nyid mi rigs//} वाक्यस्यायोगतस्तस्मान्नित्यत्वं नोपपद्यते ।। त.स.१०१क/८९०; •भू.का.कृ. अयुक्तम् — {lus ni bdag nyid} ({shes ni lus bdag} ) {mi rigs phyir/} /{khyed kyi de yang 'thad par min//} साऽप्ययुक्ता न हि ज्ञानं युक्तं कायात्मकं तव ।। त.स.६९ख/६५४; प्र.वा.२.१५; न युक्तम् — {gang 'thad pa med pa'i yul la de'i yul can 'thad pa ma yin te/} {rta'i rwa bzhin no//} यदनुपपद्यमानविषयं न तद्विषयि युक्तम्, यथा वाजिविषाणम् वा. टी.५४क/७; असङ्गतम् — {yul dus rang gi ngo bo las/} /{tha dad pa ni 'thad ma yin//} स्वरूपव्यतिरेकेण देशकालावसङ्गतौ ।। प्र.अ.२७ख/३१.
'thad pa min: = {'thad pa ma yin pa/}
'thad pa med pa'i yul: वि. अनुपपद्यमानविषयम् — {gang 'thad pa med pa'i yul la de'i yul can 'thad pa ma yin te/} {rta'i rwa bzhin no//} यदनुपपद्यमानविषयं न तद्विषयि युक्तम्, यथा वाजिविषाणम् वा.टी.५४क/७.
'thad pa yin: क्रि. उपपद्यते — {gang phyir shi bar dogs pa las/} /{gzhan du na ni 'thad pa yin//} मरणाशङ्कया यस्मादन्यथाऽप्युपपद्यते ।। त.स.६०क/५७२.
'thad pa'i tshul: उपपत्तिक्रमः — {'di dag ston pa la 'thad pa'i tshul sngar brjod pa gang yin pa} यश्चैषां प्रतिपादने उपपत्तिक्रमः प्रागुपवर्णितः प्र.प.७३ख/९२.
'thad par dka': = {'thad par dka' ba/}
'thad par dka' ba: = {'thad dka'} वि. दुर्घटः — {skad cig 'jig pa'i dngos rnams la/} /{ngo shes pa yang 'thad par dka'//} क्षणभङ्गिषु भावेषु प्रत्यभिज्ञा च दुर्घटा । त.प.२५६क/२२९; प्र.अ.६७ख/७५.
'thad par 'gyur: क्रि. उपपद्यते — {de ji ltar 'thad par 'gyur} तत् कथमुपपद्यते त.प.२८५ख/२८३; {de nyid du ni stong pa nyid/} /{sgom pa} ({dngos la} ) {de phyir mi 'thad 'gyur//} तत्त्वतः शून्यता तस्माद्भावानां नोपपद्यते ।। बो.अ.९.१३९; द्र. {'thad par 'gyur ba yin/}
'thad par 'gyur ba yin: क्रि. उपपद्यते — {gsal ba du ma la gnas phyir/} /{'brel pa 'thad par 'gyur ba yin//} अनेकव्यक्तिनिष्ठत्वात् सम्बन्ध उपपद्यते । त.स.९०क/८१६.
'thad par byed: क्रि. उपपद्यते — {da ltar ba ni yul nyid na/} /{rig pa 'thad par byed do zhes//} वर्त्तमाने तु विषये प्रवेद्मीत्युपपद्यते । त.स.१०क/१२४.
'thad par mi 'gyur: क्रि. नोपपद्यते — {'brel pa 'thad par mi 'gyur ro//} सम्बन्धो नोपपद्यते त.स.९१ख/८२७.
'thad par min: = {'thad pa ma yin pa/}
'thad ma yin: = {'thad pa ma yin pa/}
'thad min: = {'thad pa ma yin pa/}
'thad min pa: = {'thad pa ma yin pa/}
'thab: = {'thab pa/}
'thab krol: कलहः — {'thab krol gyis 'phrog tu 'jug na'o//} कलहेन हारणे वि.सू.२१क/२५; कलिः — {'thab krol byed pa} कलिकृत् वि.सू.६३ख/८०.
'thab krol can: वि. कलहकारकः — {gal te rang bzhin gyis 'thab krol ba can zhig yin te}…{nyes pa med do//} अनापत्तिः स चेत् प्रकृत्या कलहकारकः बो.भू. ९२क/११७; कलिकरः — {'thab krol can gyis gnas mi thob par bya ba'i phyir} कलिकरनिवेशासम्पत्त्यर्थम् वि.सू.६२क/७८; कलिकृत् — {'thab krol can dag dang 'bral ba} कलिकृद्भ्यो विमुक्तिः वि.सू.५८ख/७५; द्र. {'thab krol byed pa/}
'thab krol ba can: = {'thab krol can/}
'thab krol byed pa: •वि. कलहकारकः — {gang na dge slong 'thab krol byed pa}…{der 'gro bar ma gtogs par mi bya'o//} (?) न गन्तव्यं…यत्र भिक्षवो भवन्ति कलहकारकाः वि.व.३०९क/२.१३१; कलिकृत् — {'gyod pa la sogs pas sde snod 'dzin pa dang 'thab krol byed pa yod pa dang med pa dag ma bsdus pa nyid ma yin no//} नानुत्पादितादौ पिटकधरकलिकृत्सदसत्त्वयोरसंश्रितत्वम् (?) वि.सू.६३ख/८०; •पा. कलहवृत्तम् — {'thab krol byed pa'i dge 'dun lhag ma'o//} ( इति) कलहवृत्तम् (ओत्ते सङ्घावशेषः)) वि.सू.५१क/६५.
'thab dka' ba: वि. दुर्योधनः म.व्यु.४३११.
'thab dka' ba'i brtson 'grus kyi ye shes kyi phyag rgya: पा. दुर्योधनवीर्यज्ञानमुद्रा म.व्यु.४३११.
'thab bcas: वि. सरणः — {gang dag zag bcas}…{de dag 'thab bcas kyang //} ये सास्रवाः…ते सरणा अपि अभि.को.१.८; {'thab pa ni nyon mongs pa rnams te/} {bdag dang gzhan la gnod pa'i phyir ro//} {de dag gis rgyas par byas pa'i phyir 'thab bcas dag ste} रणा हि क्लेशाः, आत्मपरव्याबाधनात् । तदनुशयितत्वात् सरणाः अभि.भा.२९ख/२९.
'thab pa: •क्रि. (सक., अवि.) १. युध्यते — {de dag dang de mtshon chas 'thab pa la} स तैः सह शस्त्रेण युध्यते शि.स.४७क/४५; आक्रोशति — {'gran dang}… {'thab pa dang}…{smod pa dang //} स्पर्धते…आक्रोशति… निन्दति का.आ.२.६१; कलहयति म.व्यु.५२२८ २. संग्रामयेत् — {mi zhig nyal ba'i rmi lam na dgra dang 'thab pa zhig rmis la} पुरुषः सुप्तः स्वप्नान्तरे शत्रुणा सार्धं संग्रामयेत् शि.स.१४०ख/१३५; •सं. कलहः — {'thab dang spro ba'i rgyu dag gis/} /{rab tu 'khrug dang dga' bar byed//} प्रकुप्यन्ति प्रहृष्यन्ति कलहोत्सवहेतुभिः ।। बो.अ.९.१५५; कलिः — {'gyed pa ni rtag tu 'thab pa dang rtsod pa'i rgyu mtshan la sems pa ste} संरम्भः सदाकलिविवादनिमित्तचित्तप्रदोषः बो.प.९६ख/६२; {sems can gyi 'thab pa'i rnyog pa rnams kyis} सत्त्वकलिकलुषैः शि.स.१५३ख/१४८; युद्धम् — {glang po che 'thab pa la lta ba la sogs pa la yang} हस्तियुद्धदर्शनादीन्यपि अभि.भा.२१२ख/७१४; विग्रहः — {'khrug cing de bzhin dpung 'cha' 'thab pa dang} डमराथ डिम्बास्तथ विग्रहाश्च स.पु.३८क/६७; रा.प.२३५क/१३०; रणः — {mtshon cha len pa la sogs pa ni 'thab pa ste/} {'dod chags la sogs pa ni rgyu yin pas 'thab pa'o//} शस्त्रादानादिरणहेतवो रागादयो रणाः अभि.स.भा. १८ख/२४; संग्रामः — {rmi lam du rmis pa'i dgra de'am dgra de dang 'thab pa yod dam} किं…संविद्यते स्वप्नान्तरे शत्रुः, शत्रुणा वा सार्धं संग्रामः शि.स.१४१क/१३५; संरम्भः — {'dod chags dang zhe sdang dang mi bzod pa dang 'thab pa dang dregs pa dang nga rgyal dang ser sna la sogs pa'i skyon rnams kyi gnas} रागद्वेषमोहामर्षसंरम्भमदमानमात्सर्यादिदोषरजसामापातम् जा.मा.१६३क/१८९; संघट्टनम् — {ri dbang rgyal po 'thab pa'i dbyangs dang} शैलेन्द्रराजसंघट्टनघोषेण च ग.व्यू.२७६क/३; •पा. विग्रहः, गुणविशेषः — सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः । षड्गुणाः अ.को.२.८.१८; अन्योन्यं विगृह्यते विरुध्यते विग्रहः अ.वि.२.८.१८.
'thab pa nyid: कलिहितत्वम् — {gal te de dbang ba chung ma ma yin par bsgrags pa nyid kyang ngo //} {'thab pa nyid kyi mod la dang 'og tu}…{srog dang ldan pa nyid dag bzhin no//} तद्वशा चेदभार्यानुश्रावितत्वे प्राणिवत्त्वं तदन्तरसमनन्तरकलिहितत्वतिलिन्तिलिकात् (?) वि.सू.२१क/२४.
'thab par gyur: भू.का.कृ. कलहजातः — {khyed cag legs par gsungs pa'i chos 'dul ba la rab tu byung nas 'thab par gyur} यूयं स्वाख्याते धर्मविनये प्रव्रज्य कलहजाताः वि.सू.९०ख/१०८.
'thab par gyur pa: = {'thab par gyur/}
'thab par bya: क्रि. योधयिष्यामि — {sum cu rtsa gsum pa'i lha rnams dang 'thab par bya'o//} देवांस्त्रायस्त्रिंशान् योधयिष्यामः अ.सा.६५ख/३६.
'thab par byed: = {'thab par byed pa/}
'thab par byed pa: = {'thab byed} ।। •क्रि. युध्यते — {lha dang lha min g}.{yul dag tu'ang /} /{rdzu 'phrul chen pos 'thab par byed//} संग्रामं देवदैत्यानां युध्यन्ते च महर्द्धिकाः म.मू.२८४क/४४२; •वि. विग्रहकारकः — {gang na dge slong} … {'thab par byed pa} … {der 'gro bar ma gtogs par mi bya'o//} (?) न गन्तव्यं…यत्र भिक्षवो भवन्ति…विग्रहकारकाः वि.व.३०९क/१३१.
'thab phod: वि. रणशौण्डः — {'thab phod stong phrag nyi shu sna tshogs go cha can} विंशत्सहस्र रणशौण्ड विचित्रवर्मा ल.वि.२६क/३१; द्र. {'thab mo la dpa' ba/} {'thab mo mos pa/}
'thab ber: •क्रि. *कच्चति म.व्यु.६०७७; •सं. = {go cha} वारबाणः, कञ्चुकः — {de de na 'thab ber ni rdul gyis g}.{yogs}…{mthong ngo //} (?) ददर्श चैनं तत्र रेणुसंसर्गान् मृदितवारबाणशोभम् जा.मा.१४७क/१७०; कवचिका म.व्यु.६०७८.
'thab bral: = {'thab bral ba/}
'thab bral ba: यामाः, देवयोनिविशेषः — {gzhan 'phrul dbang byed dang}… {'thab bral dang}… {rgyal chen bzhi'i ris zhes bya ba ni 'dod pa na spyod pa'i lha drug ste} परनिर्मितवशवर्त्तिनः…यामाः…चातुर्महाराजकायिका इति षट् कामावचरा देवाः वि.प्र.१६८ख/१७७; {steng du 'gro ba gang yin pa de dag ni/} {rgyal chen bzhi'i ris rnams dang sum cu rtsa gsum pa rnams dang 'thab bral rnams dang dga' ldan rnams dang} या उपरिष्ठाद् गच्छन्ति, ताश्चातुर्महाराजिकांस्त्रयस्त्रिंशान् यामांस्तुषितान् अ.श.४क/२; {bsod nams kyis song bas na 'thab bral ba'o//} {yang na de'i sdug bsngal zad par byed pas 'thab bral ba rnams so//} (?) ‘दुःखाद् याताः पुण्येन नेति यामाः । दुःखानि वा यामयन्तीति यामाः ।। अभि.स्फु.२४२ख/३८०.
'thab mo: = ग्. {yul} कलहः — {'di yi 'thab mo'i smra brjod kyis/} /{skye bo rnams kyang rab sad gyur//} तदस्याः कलहालापैर्जनोऽपि प्रतिबुध्यते ।। अ.क.१९३ख/८२.१७; अ.सा.२९६क/१६७; विवादः — {'thab mo byed pa} विवादकारकः वि.व.३०९क/१३१; विग्रहः — {de 'dod pa rnams la 'thab mo dang rtsod pa dang}…{mang ba dang} स कामान् विग्रहविवाद… प्राचुर्यात् जा.मा.११०क/१२८; युद्धम् — {'di dang 'thab mo sngon} ({mngon} ) {du sprad gyur na/} /{seng ge dag kyang pham du dogs pa skye//} इमं हि युद्धाभिमुखं समेत्य सिंहोऽपि सम्भाव्यपराजयः स्यात् ।। जा.मा.१४३क/१६५; रणः — {zan gyi gral du 'thab mo bgyis pa} भक्ताग्रे रणमुत्पादितम् वि.व.१४७ख/२.९१; संरम्भः — {'thab mo'i 'khrug pa yong mi 'byung} न संरम्भक्षोभः प्रभवति जा.मा.१५७क/१८१; अनीकः मि.को.४४ख; द्वन्द्वम् मि.को.८७ख; द्र. {'thab pa/}
'thab mo 'gyed pa: = ग्. {yul} सम्परायः मि.को.४४ख ।
'thab mo pa: योधः, योद्धा — {dir g}.{yul gyi sar} … {'thab mo pa gzhan}…{lhung bar gyur pa'am} इह संग्रामभूमौ…पतितोऽन्यो वा योधः वि.प्र.७८ख/४.१६०.
'thab mo byed: = {'thab mo byed pa/}
'thab mo byed pa: •क्रि. युध्यते — {de nas de bzhin gshegs pa'i 'phags pa'i dmag mi rnams dang bdud thab} ({'thab} ) {mo byed do//} अथ खलु तथागतस्यापि आर्या योधा मारेण सार्धं युध्यन्ते स.पु.१०८ख/१७४; •सं. अङ्ककारः — {lha min zhes pa ni lha min gyi 'dug stangs te/} {bsad pa la 'thab mo byed pa'i rus sbal gyi stabs bzhin no zhes pa ni lha min gyi 'dug stangs so//} दैत्यमिति दैत्यासनम्, मारणे अङ्ककारकूर्मपादवदिति दैत्यासनम् वि.प्र.९९क/३.१९; •वि. विवादकारकः — {gang na dge slong}…{'thab mo byed pa}…{der 'gro bar ma gtogs par mi bya'o//} न गन्तव्यं… यत्र भिक्षवो भवन्ति…विवादकारकः वि.व.३०९क/१३१.
'thab mo mos pa: वि. युद्धशौण्डः — {'thab mo mos pa'i skyes bu} … {sgo khar bkod} द्वारे स्थापित युद्धशौण्डपुरुषाः ल.वि.९७क/१३९; द्र. {'thab mo la dpa' ba/} {'thab phod/}
'thab mo la dpa' ba: वि. रणशौण्डः — {yan lag bzhi pa'i dpung chen po stobs che ba 'thab mo la dpa' ba} महतीं चतुरङ्गिनीं सेनाम्… महाबलरण्डशौण्डां ल.वि.१४९ख/२२१; द्र. {'thab mo mos pa/} {'thab phod/}
'thab mo bshams nas phebs pa: कलहजितः म.व्यु.३६१५.
'thab mo'i tshig: कलहवचनम्, ओता — {de nas ci ste mir skyes na yang rnam par smin pa gnyis mngon par 'grub pa 'di lta ste/} {yid du mi 'ong ba thos pa dang 'thab mo'i tshig go/} अथ चेत्पुनर्मनुष्येषु उपपद्यते, द्वौ विपाकावभिनिर्वर्तयति अमनापश्रवणतां च कलहवचनतां च द.भू.१९०ख/१७.
'thab rtsod: = ग्. {yul} कलिः मि.को.४४ख ।
'thab 'dzing: = ग्. {yul} विग्रहः मि.को.४४ख ।
'thab yas: द्रबुद्धः, संख्याविशेषः म.व्यु.७७४२; द्र. {mtha' yas/}
'thab ra: = {shing rta sgrib} वरूथः, रथगुप्तिः — रथगुप्तिर्वरूथो ना अ.को.२.८.५७; व्रियते रथोऽनेनेति वरूथः । रथस्य द्वीपिचर्मादिगुप्तेर्नामनी अ.वि.२.८.५७.
'thab ra can: = {dmag tshogs} वरूथिनी, सेना मि.को.४४ख ।
'thab la dga': वि. युद्धशौण्डः — {nam gru las skye dpal dang ldan/} /{'thab la dga' zhing 'jigs pa med//} रेवत्या जायते श्रीमान् युद्धशौण्डो विशारदः ।। म.मू.१९४क/२०५.
'tham pa: = {spyo ba} परिभाषा म.व्यु.७०९०; द्र. {'thams pa/}
'thams pa: = {spyo ba} परिभाषा म.व्यु.७०९०; द्र. {mdza' bor 'thams pas} सुहत्प्रतिज्ञैः जा.मा.१०८क/१२५; {ngang pa'i bdag po dang yang grogs por 'thams pa'i rigs//} स्थानेऽसि हंसपतिना गमितः सखित्वम् जा.मा.१२६ख/१४६; {gnyen du 'thams pa rim gro byas pa rnams la log par zhugs pa'i} ज्ञातिशब्दमानितासु च विप्रतिपत्तेः शि.स.४८क/४६.
'thams par byed: क्रि. क्रोडमाश्लिष्यति — {spre'u la sogs pa'i phru gu}… {'jigs te ma la shin tu 'thams par byed} वानरादिशिशुः…भीतो मातुरतीव क्रोडमाश्लिष्यति त.प.१००क/६४९.
'thas pa: •सं. = {sra ba'am mkhregs pa} संहतिः — {snga ma shos} ({bshos} ) {pa ni zla ba gsum lon pa'i 'thas pa'o//} त्रीन् मासान् पर्युषिता संहतिः पूर्वा वि.सू.४५ख/५८; •वि. क्रूरः म.व्यु.७४९०; मि.को.१८ख ।
'thing yug: आलोकः, संख्याविशेषः — {sang yal sang yal na 'thing yug go/} हरिः हरीणामालोकः ग.व्यू.३क/१०३.
'thibs po: •वि. घनः — {mun nag 'thibs po} घनान्धकारः जा.मा.१७६क/२०३; •सं. = {mi mngon pa} व्यवधा, आच्छादनम् — अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्वन्तर्धिरपवारणम् । अपिधानतिरोधानपिधानाच्छादनानि च ।। अ.को.१.३.१२; व्यवधीयतेऽनया व्यवधा…मेघाद्यैश्चन्द्रादेरन्तर्धाननामानि अ.वि.१.३.१२.
'thu: = {'thu ba/}
'thu ba: उच्चयः — {sa skyong bud med de dag der/} /{me tog 'thu bas brel gyur pa//} ता भूमिपालललनास्तत्र पुष्पोच्चयाकुलाः । अ.क.१६९ख/७६.१२; अवचयः — {de ni rol cing me tog 'thu ba yis//} विलासपुष्पावचयेन तस्य अ.क.११९ख/६५.२४.
'thug po: = {mthug po} वि. घनः — {dam tshig 'od zer 'thug po mchog ces bya ba'i ting nge 'dzin} समयरश्मिघनाग्रं नाम समाधिः गु.स.१२०ख/६६.
'thung: = {'thung ba/}
'thung gcod: पा. पीलवम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}… /{'thung gcod nye ba'i 'thung gcod nyid//} पीठञ्चोपपीठञ्च… पीलवं चोपपीलवम् हे.त.८क/२२.
'thung du bcug: पायितम् — {spyi bo phug pa las byung ba/} /{bdag gi khrag ni 'thung du bcug/} शिरोवेधसमुद्भूतं पायिता निजशोणितम् ।। अ.क.२६६क/३२.११.
'thung 'dod: पिपासा, पानेच्छा मि.को.४०ख ।
'thung ba: •क्रि. (वर्त.; सक.; {btung ba} भवि., {'thungs pa} भूत., {thungs} विधौ) पिबति — {de dag nags skyes kyi/} /{glang po'i chang gis dro zhing kha ba'i chu ni ji ltar 'thung //} कथं ते वनजगजमदोष्णं तिक्तमम्भः पिबन्ति अ.क.३१५क/४०.९२; आपिबति — {stobs ji lta ba dang yul ji lta ba dang mthu ji lta ba bzhin du rtswa dang shing gel pa dang sman dang nags tshal la sogs pas chu 'thung ste} यथाबलं यथाविषयं यथास्थामं च ते तृणगुल्मौषधिवनस्पतयो वार्यापिबन्ति स.पु.४८क/८५; •सं. पानम् — {nu zho 'thung ba} स्तनपानम् जा.मा.१७४ख/२०२; {chang 'thung} मधुपानम् का.आ.१.१६; •वि. (उ.प.) पा — {nu zho 'thung ba} स्तनपः जा.मा.१७५क/२०२.
'thung bar gyur cig: पिबेयम् — {bdag bu'i khrag 'thung bar gyur cig} पुत्रस्याहं रुधिरं पिबेयम् अ.श.९२क/८३.
'thung bar 'gyur: क्रि. पास्यति — {srid pa'i mya ngam gdung bar 'jig rten nyan pa'i snod kyis 'thung bar 'gyur//} लोकः… तप्ते भवमरुतटे पास्यति श्रोत्रपात्रैः अ.क.१८४क/८०.३८.
'thung bar byed: = {'thung byed} क्रि. पिबति — {khrag ni rtag tu 'thung bar byed//} सदा पिबति शोणितम् अ.क.१३०क/६६.५८; पिबयति — {bdud rtsi lnga'i ro yang 'thung bar byed do//} पिबयन्ति च वज्रा (? पञ्चा) मृतरसम् हे.त.१८क/५८; पीयते — {rgya mtsho 'thung byed} समुद्रः पीयते का.आ.३.१२९; निपीयते — {gzhan gyi nor gyis gang zhig za byed gang zhig 'thung bar byed//} यद्भुज्यते परधनेन निपीयते यत् अ.क.२६१ख/९५.९.
'thung bar byed pa: = {'thung bar byed/}
'thung byed: = {'thung bar byed/}
'thung shig: = {thungs shig} क्रि. पिब — {re zhig skom 'thung shig} पानीयं तावत् पिब वि.सू.३०क/३९; पास्यथ — {sman 'di 'thung shig} इमामोषधी पास्यथ वि.व.१८९क/१.६३.
'thungs: = {'thungs pa/} {'thungs nas} पीत्वा — {pad mas nyi zer skyugs pa rnams/} /{'thungs nas} पद्मान्यर्कांशुनिष्ठ्यूताः पीत्वा का.आ.१.९६; निपीय — {bde gshegs gsung ni}…{mchog tu 'thungs nas} सुगतवचः …परं निपीय अ.क.२४०क/२७.६०.
'thungs gyur: = {'thungs gyur pa/}
'thungs gyur pa: भू.का.कृ. निपीतम् — {dus kyis snying po ma lus 'thungs gyur pa'i/} /{dngos po rnams ni 'bral ba'i rang bzhin yin//} कालेन निःशेषनिपीतसारा भवन्ति भावा विरसस्वभावाः ।। अ.क.१४९ख/६८.९७.
'thungs pa: •क्रि. पीयते — {lha rnams kyis ni zla ba 'thungs//} चन्द्रमाः पीयते देवैः का.आ.२.८९; {kye ma dka' slad dag gis 'thungs//} अहो कृच्छ्रेण पीयते अ.क.७३ख/७.३५; •भू.का.कृ. पीतम् — {des ku sha bkrus nas 'thungs pa dang} तया कुशाः प्रक्षाल्य पीतः वि.व.१८९क/१.६३; निपीतम् — {dug ni 'thungs pa} विषं निपीतम् अ.क.५५ख/५९.५६; • उ.प. पा — {sbrang rtsi 'thungs} मधुपः अ.क.२४३क/२८.२८; {nu ma 'thungs pa} स्तनपः अ.क.१०७क/१०.७८.
'thungs zin: भू.का.कृ. पीतम् — {skom 'thungs zin to//} पीतं पानकम् शि.स.३८क/३६.
'thud ma can: वि. *असम्बन्धः — {chos gos gsum mo//} … {kha bsgyur ba'o//} {yongs su ma spyad pa'o/} /{sra ba'o/} /{'thud ma can dang}…{ma yin pa'o//} त्रिचीवरम्…न न वर्णितकम् । अपरिभुक्तम् । दृढम् । असम्बन्धम् वि.सू.६५ख/८२.
'thun pa: = {mthun pa/}
'thub: = {'thub pa/}
'thub pa: •क्रि. कुट्टयति म.व्यु.६९४५; वि. = {bcad pa} छितम्, छिन्नम् — छिन्नं छातं लूनं कृत्तं दातं दितं छितं वृक्णम् ।। अ.को.३.१.१०१.
'thul: = {'thul ba/}
'thul ba: उत्थितम् — {spos sna tshogs kyi bdug spos phyogs kun nas 'thul ba'i sprin} सर्वदिक्समुत्थितनानागन्धधूपमेघः ग.व्यू.२८१क/६; द्र. {khron pa rnying pa de de bzhin du thug pas gang nas rlangs pa 'thul zhing 'dug par 'gyur ba} जीर्णकूपो वाष्पायमानस्तथैव पेयापूर्णोऽवस्थितः वि.व.१५७ख/१.४६; {bsreg pa'i gnas kyang da cung dud pa 'thul//} धूमाकुला तावदियं चितापि जा.मा.१९४क/२२५.
'theng: = {'theng po/}
'theng po: = {'theng} ।। •वि. खञ्जः — {de ni}…{nam yang long zhing 'theng mi 'gyur//} न जातु सोऽन्धः खञ्जो वा शि.स.१६३क/१५६; लङ्गकः — {nam zhig mi lus thob par gyur pa na/}…/{de na de dag lus gnag 'theng por gyur//} पुरुषात्मभावं च यदा लभन्ते ते कुण्ठका लङ्गक भोन्ति तत्र । स.पु.३७ख/६७; *कुणिः — {sgur por mi 'gyur 'theng por mi 'gyur zha bor mi 'gyur} न कुब्जो भवति, न कुणिर्भवति, न न लङ्गो भवति अ.सा.३७२ख/२११; •ना. खञ्जः, महाग्रहः — {'di lta ste/} {nyi ma dang zla ba dang}…{'theng po dang gzugs ngan te/} {gza' chen po de dag kyang} तद्यथा—आदित्यसोम …खज (खञ्जः) विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
'then: द्र.— {khyod ni rngan 'then bgyid la skul//} स्थायिनां त्वं परिक्षेप्ता श.बु.१०२.
'theb nyid: भागित्वम् — {mchod rten dang dge 'dun gyi don ma yin par song bar shes pa la ni 'theb nyid las bsko bar bya'o//} (?) ज्ञात्वोद्देशमस्य स्तूपसङ्घार्थे गतस्य गन्त्र्या भागित्वम् वि.सू.६१ख/७८.
'thog: = {'thog pa/}
'thog pa: •क्रि. (वर्त., सक.; {btog pa} भवि., {btogs pa} भूत., {thogs} विधौ) प्रचिनोति — {'bras bu ma smin shing las gang 'thog pa//} द्रुमाद्यदामं प्रचिनोति यः फलम् जा.मा.१३८ख/१६१; लुञ्चते म.व्यु.६९३८; •सं. अपनुतिः — {de las spu 'thog par byed dam byed du 'jug pa la'o//} रोमापनुतेरतः करणकारणयोः वि.सू.५२ख/६७.
'thon: = {'thon pa/} {'thon te} उत्तीर्य — {klu yi khang pa las 'thon te//} उत्तीर्य नागभवनात् अ.क.९३ख/६४.६४.
'thon pa: •क्रि. (वर्त., भवि.; {thon pa} भूत., {thon} विधौ) (?) (भूत.) निर्ययौ — {bcom ldan 'das kyi phyag las der/} /{gdong lnga ldan pa lnga 'thon te//} तत्र पञ्चाननाः पञ्च निर्ययुर्भगवत्करात् । अ.क.२४२ख/२८.२४; •भू.का.कृ. निर्गतः — {khyim las 'thon} गृहनिर्गतः अ.क.२४९क/२९.२६; {ri dwags mtshan ma'i mtshan ma las/} /{sgra gcan dogs pas 'thon pa bzhin//} अङ्कादिव मृगाङ्कस्य निर्गतं राहुशङ्कया ।। अ.क.२५६ख/३०.२२; निःसृतः — {rol mtsho las 'thon pa'i/} /{klu rnams} नागाः… प्रख्यातोदकनिर्गताः अ.क.४२ख/४.७२; विमुक्तः — {ji ltar bsil zhing mngar dang 'jam pa dang /} /{yang ba'i chu ni sprin de las 'thon pa//} शीतं स्वादु प्रसन्नं मृदु लघु च पयस्तत्पयोदाद्विमुक्तम्…यद्वत् र.वि.१२४ख/१०५; अभ्युद्गतः — {sa'i 'og nas 'thon to//} धरणीतलादभ्युद्गतानि ग.व्यू.७८क/१६९; द्र. {rtsa nas 'thon/} {phyir 'thon/}
'thon par: निर्गन्तुम् — {gnas khang pa las 'thon pa nyid du 'dod} वासभवनान्निर्गन्तुमेवेहते ना.ना.२३७ख/११२;
'thon par gyur: क्रि. समुन्मज्जते स्म — {de dag 'jig rten gyi khams mi mjed 'di'i sa rum 'di nas 'thon par gyur} ते इतः सहाया लोकधातोर्धरणीविवरेभ्यः समुन्मज्जन्ते स्म स.पु.१११ख/१७९.
'thon par gyur pa: = {'thon par gyur/}
'thob: = {'thob pa/}
'thob 'gyur: = {'thob par 'gyur/}
'thob pa: •क्रि. (वर्त., भवि.; {thob pa} भूत.) १. (वर्त.) लभति — {dbang dang sa bcu rnams kyang 'thob//} दश भूमीश्च वशिताः…लभन्ति ते ।। ल.अ.१७२ख/१३१; लभते — {des 'jig rten las 'das pa'i ye shes bla na med pa 'thob bo//} ज्ञानं स लभते लोकोत्तरमनुत्तरम् सू.अ.१८७क/८३; प्रतिलभते — {de bzhin du ci yang med pa'i skye mched las 'dod chags dang bral bas ni srid pa'i rtse mo 'thob pa'i bar du 'o//} एवं यावत् आकिञ्चन्यायतनवैराग्याद् भवाग्रं प्रतिलभते अभि.स्फु.२९७क/११५२; सु.प.३४ख/१३; आप्नोति — {la las lnga 'thob bo zhes bya ba 'di med do//} ‘कश्चित् पञ्च आप्नोति’ इत्येतन्नास्ति अभि.स्फु.१४९क/८६९; प्राप्नोति — {ji skad bshad pa'i nyes pa med pa dang yon tan dang ldan pa 'thob bo//} यथोक्तदोषाभावं गुणयोगं च प्राप्नोति सू.अ.२२१ख/१२९; अनुप्राप्नोति — {ma tshang ba med pa brgyad 'thob} अष्टावविकलता अनुप्राप्नोति शि.स.१६७ख/१६५; अवाप्नोति म.व्यु.६९०८; आपद्यते — {sa bon la sogs pa'i cha shas gang yin pa de dag kyang bkod pa snga ma yongs su btang nas bkod pa gzhan 'thob ste} ये बीजावयवास्ते पूर्वव्यूहपरित्यागेन व्यूहान्तरमापद्यन्ते त.प.२५०ख/२१६; आसाद्यते — {gang phyir mi yi sa 'das nas/} /{de ni shin tu che ba'i sa/} /{bsod nams rang bzhin gyis 'thob ste//} मर्त्यभूमिमतिक्रम्य सा हि भूमिर्महीयसी । आसाद्यते पुण्यमयी अ.क.५८ख/६.६४; लभ्यते — {yang sdom pa de dag ji ltar 'thob ce na} अथैते संवराः कथं लभ्यन्ते अभि.भा. १८०क/६१८; {gang gis phun sum 'thob pa} सम्पत्तिर्येन लभ्यते वि.व.२०२क/१.७६; आप्यते — {dus gcig 'thob} एकाध्विकाप्यते अभि.को.२.४२; भाव्यते — {sa du pa'i kun rdzob shes pa 'thob ce na} कतिभूमिकं पुनस्तत्संवृतिज्ञानं भाव्यते अभि.भा.५३क/१०७१ २. (भवि.) लप्स्यते — {bdud rtsi'i go 'phang 'thob} लप्स्यन्तेऽमृतं पदम् अभि.भा.५८ख/१०९९; •सं. = {rnyed pa} प्राप्तिः — {lam rnam pa gnyis thob pas de ji ltar 'thob pa yang bstan te} परिदीपिता यथा च तत्प्राप्तिर्द्विविधमार्गलाभात् सू.अ.१५४क/३९; आप्तिः — {'das pa la sogs ming btang nas/} /{de yi ming gis sbyor byed 'thob//} अतीताद्यभिधात्यागात् तन्नामघटनाप्तितः ।। त.स.४६क/४५८; अवाप्तिः — {gyur pa ni snga ma dang phyi ma'i ngo bo 'dor dang 'thob pa'i mtshan nyid yin pa'i phyir ro//} पूर्वापररूपत्यागावाप्तिलक्षणत्वाद् विकारस्य वा.टी.९६ख/५६; सम्प्राप्तिः — {mya ngan 'das sogs gong nas gong /} /{'thob pa la ni dbang byed phyir//} उत्तरोत्तरसम्प्राप्तिनिर्वाणाद्याधिपत्यतः ।। अभि.को.२.४; लाभः — {pha rol tu phyin pa yongs su rdzogs pa lung bstan pa 'thob par dga' ba yid la byed pa} पारमितापरिपूरिव्याकरणलाभस्पृहामनस्कारः सू.अ.१७९क/७३; प्रतिलम्भः — {bsod nams dang ye shes 'thob pa dang gnas pa dang 'phel bar bya ba'i phyir} पुण्यज्ञानप्रतिलम्भस्थित्युपचयाय बो.भू.१९क/२३; अभि.स्फु.२४६ख/१०४९; अधिगमः — {de ni nyan thos kyi theg par yang mi 'gyur na theg pa chen po la 'jug pa'i khyad par 'thob pa lta smos kyang ci dgos} श्रावकयानमेवास्य न भवति, प्रागेव महायानस्यावतारविशेषाधिगमः शि.स.४१क/३९; अधिगमनम् — {des kyang bdud rtsi 'thob pa nyid du lung bstan to//} सोऽपि तथैवामृताधिगमनमेव व्याकृतवान् ल.वि.१३२क/१९५; लम्भनम् — {bsil ba 'thob} शैत्यस्य च लम्भनात् सू.अ.१९८क/९९; •पा. १. प्राप्तिः, चित्तविप्रयुक्तसंस्कारविशेषः मि.को.१६ख; द्र. {thob pa} 2. भावना — {'thob pa ni rnam pa bzhi ste} चतुर्विधा हि भावना अभि.भा.५५क/१०८१; {rnyed pa nyid 'thob pa yin pas na rnyed pa 'thob pa ste} प्रतिलम्भ एव भावना प्रतिलम्भभावना अभि.स्फु.२६४क/१०८१; द्र. {'thob pa'i bsgom pa/} ।। •वि. प्रतिलम्भिकः — {gang dag gis lha'i mig skye bas 'thob pa yin} दिव्यं चक्षुः केषामुपपत्तिप्रतिलम्भिकम् अभि.स्फु.२८३क/११२२; लाभिकः — {zad pa shes pas 'thob pa} क्षयज्ञानलाभिकाः अभि.भा.५५क/१०७९ लब्धा — {rnyed pa ni ji ltar rnam par nges par byed pa ltar rnam par gzhag go/} {'thob pa rnams kyis kyang ngo //} यथाविनियतिलाभस्य व्यवस्था । लब्धृभिश्च वि.सू.६८क/८४; प्रापी — {'bras bu thams cad 'thob pa'i dbang du byas nas} सर्वफलप्रापिणमधिकॄत्य अभि.स्फु.१८४क/९३९; प्रह्वः — {bsod nams kyis 'thob yid 'ong smin ma'i 'khri shing g}.{yo ldan sgeg cing rol//} पुण्यप्रह्वं ललितललितभ्रूलतालास्यलीलारम्यम् अ.क.१०९ख/१०.१०९; समावहः — {byang chub thams cad 'thob pa ni/} /{ye shes rdo rje dag gis bya//} कर्तव्यं ज्ञानवज्रेण सर्वबोधिसमावहम् ।। गु.स.१०६क/३४; •कृ. लभ्यम् — {dran pa nye bar gzhag pa rnams sbyor ba las byung ba yin gyi skye bas 'thob pa ni ma yin pas so//} स्मृत्युपस्थानानि प्रायोगिकाणि नोपपत्तिलभ्यानि अभि.स्फु.१६४ख/९०३.
'thob pa drug: षड् भावनाः {chos mngon pa pa nyi 'og pa rnams kyi ltar na 'thob pa drug ste/} {bzhi po de dag dang} बाह्याभिधार्मिकाणां षड् भावनाः । एताश्चतस्रः (द्र. {'thob pa rnam pa bzhi}), 5. {sdom pa 'thob pa} संवरभावना, ६. {rnam par 'jig pa 'thob pa} विभावनभावना अभि.भा.५५क/१०८२.
'thob pa rnam pa bzhi: चतुर्विधा भावना १. {rnyed pa 'thob pa} प्रतिलम्भभावना, २. {bsten pa 'thob pa} निषेवणभावना, ३. {gnyen po 'thob pa} प्रतिपक्षभावना, ४. {thag bsring ba 'thob pa} विनिर्धावनभावना अभि.भा.५५क/१०८१.
'thob pa khyad par can la sgrib pa: पा. प्राप्तिविशेषावरणम्, आवरणप्रभेदः — {'thob pa khyad par can la sgrib pa ni len pa dang spong ba gang yin pa'o//} प्राप्तिविशेषावरणं यदादानविवर्जने म.भा.१०क/२.१७.
'thob pa thob par 'gyur: क्रि. लब्धलाभा भविष्यति — {yi ge drug pa'i rig pa chen po 'thob pa thob par 'gyur} षडक्षरी महाविद्या लब्धलाभा भविष्यति का.व्यू.२१६क/२७५.
'thob pa dang bkur sti dang bsngags pa la chags pa med pa: अनध्यवसितलाभसत्कारश्लोकता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang}…{'thob pa dang bkur sti dang bsngags pa la chags pa med pa dang} स श्रद्धाधिपतेयतया…अनध्यवसितलाभसत्कारश्लोकतया द.भू.१७६ख/९.
'thob pa dang 'brel ba: प्राप्त्यनुषङ्गः म.व्यु.७२५७.
'thob pa ma yin: क्रि. न लाभी भवति — {de dag ma tshang bar ni so so yang dag par rig pa 'thob pa ma yin no//} न हि विकलाभिस्ताभिः प्रतिसंविल्लाभी भवति अभि.भा.६०क/११०५.
'thob pa med: = {'thob pa med pa/}
'thob pa med pa: अप्राप्तिः म.व्यु.१९८६.
'thob pa yin: क्रि. लभ्यते — {de phyir 'dir ni mi rnams la/} /{don gyi mi slu 'thob pa yin} ({min}) // लभ्यते नार्थसंवादः तस्मादिह नरादिषु ।। त.स.११२ख/९७३.
'thob pa'i bsgom pa: पा. प्रतिलम्भभावना, भावनाभेदः — {'thob pa dang bsten pa'i bsgom pa dag gis} प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्याम् अभि.भा.४६ख/१०४९; {'thob pa dang bsten pa'i bsgom pa dag gis zhes bya ba ni sngon ma thob pa las 'thob pa ni 'thob pa'o/} /{mngon du byed pa ni bsten pa'o//} प्रतिलम्भनिषेवणभावनाभ्यामिति अलब्धपूर्वस्य प्राप्तिः प्रतिलम्भः । सम्मुखीभावः निषेवणम् अभि.स्फु.२४६ख/१०४९.
'thob pa'i rnam pa bsgom pa: पा. प्रतिलम्भाकारभावनः, भावनाकारप्रविष्टभेदः — {sgom pa'i rnam pa la zhugs pa ni/} {rnam pa bzhi bsgom pa dang rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa'o//}…{de la rnam pa sum cu rtsa bdun bsgom pa ni/}…{'thob pa'i rnam pa bsgom pa} भावनाकारप्रविष्टश्चतुराकारभावनः सप्तत्रिंशदाकारभावनश्च…तत्र सप्तत्रिंशदाकारभावनः…प्रतिलम्भाकारभावनः सू.अ.१६७क/५८.
'thob pa'i byed rgyu: पा. प्राप्तिकारणम्, कारणभेदः — {byed rgyu bcu la 'byung ba'i byed rgyu ni}…{'thob pa'i byed rgyu ni dper na mya ngan las 'das pa la sogs pa'i lam la sogs pa lta bu'o//} दश कारणानि—उत्पत्तिकारणम्… प्राप्तिकारणम्, तद्यथा मार्गादयो निर्वाणादीनाम् म.भा.७ख/२.९.
'thob pa'i las: पा. प्राप्तिकर्म, कर्मभेदः — {'thob pa'i las ni 'phags pa'i lam la sogs pa ste/} {mya ngan las 'das pa 'thob pa la sogs pa'o//} प्राप्तिकर्मार्यमार्गादीनां निर्वाणाधिगमादि अभि.स.भा.४५ख/६३.
'thob par dka': वि. दुष्प्रापः — {'thob par dka' zhing rtogs par dka' ba'i byang chub} दुष्प्रापा दुरधिगमा च बोधिः बो.भू.१६१ख/२१३.
'thob par dka' ba: = {'thob par dka'/}
'thob par 'gyur: = {'thob par 'gyur ba/}
'thob par 'gyur ba: •क्रि. = {'thob 'gyur} 1. ( वर्त.) आप्नोति — {de ltar rgyal sras ngo tsha ldan/} /{phan yon de dag 'thob par 'gyur//} इत्येतमानुशंसं ह्रीमानाप्नोति जिनपुत्रः ।। सू.अ.२२१ख/१२९; प्राप्नोति — {sgrib pa yod pa 'thob 'gyur te//} प्राप्नोत्यावृतिसद्भावः त.स.७४ख/६९९; {'dod pa'i don 'thob par mi 'gyur} न… प्रार्थितमर्थं प्राप्नोति सू.अ.१३१ख/४; प्राप्तिर्भवति — {skye ba zad pas thar pa 'thob par 'gyur ba nyid do//} जन्मक्षयान्मोक्षप्राप्तिर्भवत्येव सू.अ.१४६क/२५; भावनां गच्छति— {'dod chags dang bral bas sa gang zhig thob pa de'i sa pa dang sa 'og ma pa'i zag pa med pa'i shes pa rnams 'thob par 'gyur ro//} यां च भूमिः लभते वैराग्यतः तद्भूमिकान्यधोभूमिकानि वानास्रवाणि ज्ञानानि भावनां गच्छन्ति अभि.भा.५५क/१०७९; लभते — {phan yon lnga 'thob par 'gyur} पञ्चानुशंसान् लभते सू.अ.१९१ख/९०; प्रतिलभते — {sna tshogs kyi 'du shes dang bral ba'i chos kyi dga' ba la'ang dga' ba 'thob par 'gyur} नानात्वसंज्ञाविगतिं च धर्मारामरतिः प्रतिलभते सू.अ.२५४ख/१७३; अवाप्नुते — {byang chub dam pa 'thob par 'gyur} परां बोधिमवाप्नुते सू.अ.१७५ख/६९; आप्यते — {'dod gtogs thams cad gnyi ga dang /} /{da ltar dag las 'thob par 'gyur//} सर्वोभयभ्यः कामाप्तो वर्तमानेभ्य आप्यते । अभि.को.४.३५; अधिगम्यते — {de dag spangs na thar pa 'thob par 'gyur ro//} तेषु प्रहीणेषु मोक्षोऽधिगम्यते त्रि.भा.१४६ख/२७ २. (भवि.) प्राप्स्यति — {nga yi sangs rgyas chos kyi sku/} /{de dag de tshe 'thob par 'gyur//} तथा ते बुद्धधर्माख्यं कायं प्राप्स्यन्ति मामकम् ।। ल.अ.१७५ख/१३७; लप्स्यति — {byang chub mchog kyang 'thob 'gyur ba} लप्स्यति चाग्रबोधिम् स.पु.१२क/१९ *३. प्रतिलभेत — {bsam gtan dag pa pa 'dod chags dang bral bas 'thob par 'gyur la} स्याच्छुद्धकध्यानं वैराग्येण प्रतिलभेत अभि.भा.७२ख/११५२; •वि. संप्रापकः — {ngas 'khor ba na lha dang mir skye ba 'thob par 'gyur ba'i bde ba chen po nyams su myong la} देवमनुष्यसंप्रापकं संसारे महत्सुखमनुभूतम् अ.श.४३ख/३७.
'thob par bya ba: •कृ. लभ्यम् मि.को.४३ख; •सं. प्रतिलम्भः — {byang chub sems dpa'i sa dang po de nyid kyi rnam pa dang 'thob par bya ba dang rgyu mthun pa'i 'bras bu}…{yongs su dri bar bya'o//} अस्या एव प्रथमाया बोधिसत्त्वभूमेराकारप्रतिलम्भनिष्यन्दाः …परिप्रष्टव्याः द.भू.१८३क/१३.
'thob par byed: = {'thob par byed pa/}
'thob par byed pa: •क्रि. आवहति — {sgyu ma ni}…{gnas ngan len gyi nyes pa 'thob par mi byed do//} न हि…माया दौष्ठुल्यदोषमावहति ल.अ.९८ख/४५; लम्भयति — {bsil ba 'thob par byed pas na tshul khrims} शैत्यं लम्भयतीति शीलम् सू.अ.१९८क/९९; •सं. उत्प्लावनम् — {bya sla bas ches lhag par gang 'gyur ba de la 'thob par byed pa zhes brjod de} सौकर्यादधिकतरं यद्भवति तदुत्प्लावनमुच्यते बो.प.४६ख/६; •वि. संप्रापकः — {mya ngan las 'das pa nad med pa 'thob par byed pa'i phyir ro//} निर्वाणारोग्यसंप्रापकत्वात् अभि.स्फु.२३५क/१०२६; वाहकः — {sdug bsngal skye ba 'thob par byed pa} दुःखजन्मवाहकः ल.अ.१२८क/७४; आवाहकः — {sgra ni rnam par rtog pa dang 'brel ba ste/} {'khor ba 'thob par byed do//} रुतं विकल्पसंबद्धं संसारावाहकम् ल.अ.१३४क/७९; आवहः — {de yang}…{rigs gnyis 'thob par byed pa yin no//} सा पुनः… गोत्रद्वयावहा भवति ल.अ.९८क/४४; समावहः — {oM yig ye shes snying po ste/} /{rdo rje sku ni 'thob byed pa'o//} ॐकारं ज्ञानहृदयं कायवज्रसमावहम् । गु.स.१०६क/३४.
'thob par byed pa yin: क्रि. आवहा भवति — {ji ltar na mkhas pa rnams kyis nor ba de nyid la rnam par brtags pas sangs rgyas kyi theg pa'i rigs 'thob par byed pa yin zhe na} तत्र कथं पुनः… पण्डितैः सैव भ्रान्तिर्विकल्प्यमानाः बुद्धयानगोत्रावहा भवति ल.अ.९८क/४५.
'thob par mi 'gyur: क्रि. न प्राप्नोति — {'dod pa'i don 'thob par mi 'gyur} न…प्रार्थितमर्थं प्राप्नोति सू.अ.१३१ख/४; न भावनां गच्छति — {ci'i phyir lam la rjes su shes pa na 'thob par mi 'gyur zhe na} कस्मान्न मार्गान्वयज्ञाने भावनां गच्छति अभि.भा.५२ख/१०७०.
'thob bya: = {'thob par bya ba/}
'thob byed: = {'thob par byed pa/}
'thob byed pa: = {'thob par byed pa/}
'thom pa: वि. = {mi shes} मूर्खः, अज्ञः — अज्ञे मूढयथाजातमूर्खवैधेयबालिशाः । अ.को.३.१.४६.
'thoms: = {'thoms pa/}
'thoms pa: वि. *प्रपाती — {sems can sdug bsngal mun 'thoms la/} /{chos kyi sgron me sbar du gsol//} धर्मप्रदीपं कुर्वन्तु मोहाद्दुःखप्रपातिनाम् बो.अ.३.४.
'thor: = {'thor ba/}
'thor 'thung: १. आचमनम् — {de nas 'thor 'thung byin nas ni/} /{me ni yang dag gnas par bsam//} (?) आचमनं ततो दद्यादग्निः सन्तुष्टमानसः ।। स.उ.२३.४२ २. आचमनिका — {'thor 'thung gi rkang rten dag zer ma dag gis mi nyams pa nyid du khad kyis dal bu dal bus so//} सशनैर्मन्दमन्दमनाशयताविस्कम्भिनाचमनिकापादुकाम् (?) वि.सू.८१ख/९८; {'thor 'thung bya ba'i nye 'khor du mi bya'o//} नाचामनिकासामन्तके वि.सू.७०क/८७.
'thor ba: •क्रि. १. अवकिरति — {lha'i me tog man dA ra ba dang man dA ra ba chen pos rin po che'i mchod rten de la 'thor ro//} दिव्यैर्मान्दारवमहामान्दारवैः पुष्पैस्तं रत्नस्तूपमवकिरन्ति स.पु.८९क/१४९; अ.सा.४४३क/२५०; सिञ्चति — {tshig par gyur pa dag la khrag gis 'thor} रुधिरेण सिञ्चन्ति च दह्यमानाः स.पु.३४ख/५८ २. क्षिपेत् — {me tog la sogs 'thor ba} पुष्पादीनि क्षिपेयुः र.वि.१२३क/१०१; •सं. १. क्षेपः — {slob ma rnams dkyil 'khor du 'jug pa'i dus su me tog 'thor ro//} शिष्याणां मण्डलप्रवेशकाले पुष्पक्षेपः वि.प्र.४९क/४.५१; विकिरणम् — {rtag tu bsku ba dang} …{'thor ba dang 'jig pa'i chos can 'di byung ngo cog ni sdug bsngal sel ba tsam du 'gyur bar zad} नित्योत्सदन …विकिरणविध्वंसनधर्मेण उत्पन्नोत्पन्नदुःखमात्रप्रतीकाराय सम्वर्तन्ते श्रा.भू.१६६क/४४२ २. सेकः — {chus 'thor ba la} पानीयेन सेके वि.सू.५४क/६९; •पा. १. विकिरिणः, समाधिविशेषः — {'thor ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विकिरणो नाम समाधिः का.व्यू.२२१ख/२८४ २. रेचकः, ध्यातृनासिकया प्राणायामाङ्गमुच्यमानवायुः — {'thor dang dgang ba'i sbyor ba yis/} /{lus kyi dkyil 'khor sbyang bar bya//} रेचकं पूरकं योगं शोधयेद् देहमण्डलम् । स.उ.१९.२८; भू.का.कृ. प्रकीर्णः — {yi ge 'thor bar rab smras pa//} प्रकीर्णाक्षरमभ्यधात् अ.क.३१२क/१०८.१७२; विप्रकीर्णः — {bstan bcos 'dis de kho na nyid de dag de dang der 'thor ba rnams}…{bsdu bar byed pa yin no//} अनेन शास्त्रेण तेषां तत्त्वानामितस्ततो विप्रकीर्णानाम्…संग्रहः क्रियते त.प.१३९ख/११; क्षिप्तः {dur khrod na rus pa phyogs dang phyogs mtshams su 'thor ba} शिवपथिकायामस्थीनि दिग्विदिक्षु क्षिप्तानि शि.स.११९ख/११६.
'thor byed: १. = {rlung} प्रभञ्जनः, वायुः — {'thor byed ni rlung ngo //} प्रभञ्जनः वायुः त.प.३१क/५१० २. = {ne tso} शुकः, पक्षिविशेषः श्री.को.१६४ख ।
'thol: = {mthol/}
Tha: ठ, ठकारः — {Tha zhes brjod pa dang dri ba bzhag pa'i sgra byung ngo //} ठकारे ठपनीयप्रश्नशब्दः… निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९.
da: १. व्यञ्जनैकादशवर्णः । {'di'i nga ro 'don tshul la skye gnas so dang /} {byed pa lce rtse/} {nang gi rtsol ba so lce phrad pa dang /} {phyi'i rtsol ba srog chung sgra ldan} बो.को.१२३२ २. द (नागरीवर्णः) — {ma da na} मदनम् हे.त.१७ख/५४; {de ba dA li} देवदाली वि.प्र.१४९क/३.९६; {da zhes brjod pa dang sbyin pa dang dul ba dang yang dag par sdom pa dang des pa'i sgra byung ngo //} दकारे दानदमसंयमसौरभ्यशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९ ३. = {da lta} एतर्हि — {bcom ldan 'das la'ang da zhu'o//} भगवन्तमप्येतर्हि पृच्छामि ल.अ.६१ख/७; {tshe dang ldan pa dag khyed gang nas da 'dir 'ongs} कुतो यूयमायुष्मन्तः एतर्ह्यागच्छथ वि.व.२४१क/२.१४२; द्र. {da ni/}
da ni: इदानीम् — {da ni mthong ba dang bsgom pa'i lam de dag ci zag pa med pa'am zag pa dang bcas pa zhes brjod par bya zhe na} तावदिदानीं दर्शनभावनामार्गौ किमनास्रवौ ? सास्रवौ ? इति वक्तव्यम् अभि.भा.१क/८७१; सम्प्रति — {da ni 'phags pa la rnam pa la sogs pa de dag kun tu mi 'byung bar bstan pa'i phyir}…{zhes bya ba smos so//} सम्प्रति तेषां विधादीनामार्यस्यासमुदाचार उच्यते अभि.स्फु.१०३क/७८४; साम्प्रतम् — {da ni 'jigs pa che mthong nas/} /{khyed la skyabs su mchi lags kyis//} साम्प्रतं भयदर्शनात् । शरणं यामि वो भीतः बो.अ.६क/२.५४; त.प.१३४क/७१९; साम्प्रतं तु — {da ni bdag bde ba sgrub pa'i dge ba la zhugs par} साम्प्रतं तु मम सुखाहारके कुशले प्रयुक्तस्य बो.भू.१०३ख/१३२; अधुना — {da ni de dag la khyad brjod//} तेभ्यो विशेषः कथ्यतेऽधुना त.स.११६क/१००४; {da ni khyod kyi bzod pa blta'o//} क्षान्तं पश्यामि तेऽधुना अ.क.२५२ख/२९.६३.
da ko: = {da dung} अद्यापि — {mngon du gdul bya'i tshogs kyang ni/} /{mdzes bzang yan chad btul lags pas/} /{da ko khyod la sems can gyi/} /{bu lon lhag ma ci mchis na//} साक्षाद्विनेयवर्गीयान् सुभद्रान्तान् विनीय च । ऋणशेषं किमद्यापि सत्त्वेषु यदभूत्तव ।। श.बु.११५ख/१४३; द्र. {da dung yang /} {da cung /}
da go: = {da ko/}
da cung: = {da dung} अद्यापि — {pha ma'i mya ngan zug rngu da cung du/} /{bdag cag yid la rma ni ma sos bzhin//} अद्यापि तावत्पितृशोकशल्यक्षतानि रोहन्ति न नो मनांसि । जा.मा.९९क/११४.
da cha: = {da lta/} {da lta'i cha/}
da chu: = {dngul chu/}
da ta ki: = {d+hA ta kI} धातकी, पुष्पविशेषः — {me tog ni ba sha ka dang nim pa dang da ta ki dang klu shing dang pad+ma'i ze ba dag go/} पुष्पाणि वासकनिम्बधातकीनागानां पद्मकेसरश्च वि.सू.७५ख/९३.
da trig: = {d+hA trI} धात्री, वृक्षविशेषः — {dpe 'di nyid dbang byas nas ni/} /{de skad bshad min mtshan nyid phyir/} /{de bzhin da trig shing min zhes/} /{brjod pa la yang gnod phyir ro//} नोदाहरणमेवैकमधिकृत्येदमुच्यते । लक्षणत्वात् तथा वृक्षोऽधात्रीत्युक्तौ च बाधनात् ।। प्र.वा. ५१क/४.१२१.
da lta: •अव्य. अधुना — {da lta gzugs kyi sku yis ni/} /{bsod nams kyis ni bdag gis mthong //} अधुना रूपकायेन पुण्यैरालोकितो मया ।। अ.क.१७४क/१९.१२५; अद्य — {khyod kyi mi dge grogs gyur pa/} /{ma de da lta gang na gnas//} साप्यकल्याणमित्रं ते जननी क्वाद्य वर्तते । अ.क.२९८क/३९.१४; इदानीम् त.प.; एतर्हि — {da lta'i bar du yang yi dwags rnams su skyes pa yin no//} यावदेतर्ह्यपि प्रेतेष्वेवोपपन्नाः वि.व.१५३ख/१.४२; जा.मा.१२ख/१३; सम्प्रति — {yab cig bag ma len pa 'di/} /{da lta bdag la thob 'dod med//} प्राप्तः परिणयस्तात सम्प्रत्येष न मे मतः ।। अ.क.२६०क/३१.७; साम्प्रतम् — {khyod nyid thob nas da lta ni/} /{skye dgu rgyal po bzang ldan gyur//} राजन्वत्यः प्रजा जाता भवन्तं प्राप्य साम्प्रतम् । का.आ.३३४ख/३.६; द्र. {da ltar/} ।। •= {da lta ba/} {da ltar ba/}
da lta na: एतर्हि म.व्यु.८३००; मि.को.१३४क; अधुना मि.को.१३४क; इदानीम् मि.को.१३४क; साम्प्रतम् मि.को.१३४क; सद्यः मि.को.१३४क ।
da lta'i: अद्यतनः, ओ नी — {rnam pa gcig tu na da lta'i ba lang gi sgra'i blo ni chos can no//} अथ वा अद्यतनी गोशब्दबुद्धिर्धर्मिणी त.प.१३६क/७२३; द्र. {da ltar gyi/} {da ltar ba'i/}
da lta'i bar du: यावदेतर्हि — {da lta'i bar du yang yi dwags rnams su skyes pa yin no//} यावदेतर्ह्यपि प्रेतेष्वेवोपपन्नाः वि.व.१५३ख/१.४२.
da lta'i bar du yang: यावदेतर्ह्यपि — {da lta'i bar du yang yi dwags rnams su skyes pa yin no//} यावदेतर्ह्यपि प्रेतेष्वेवोपपन्नाः वि.व.१५३ख/१.४२.
da lta'i tshe na: अधुनातनम्, इदानीन्तनम् — {snga ma yi ni myong ba nyid/} /{da lta'i tshe na yod par 'gyur//} सम्वेदनस्य पूर्वस्य सत्त्वं स्यादधुनातनम् ।। प्र.अ.१५१क/१६१.
da lta ba: १. वर्त्तमानः — {byed pa la ni gang gnas pa/} /{de ni da lta ba ru brjod//} कारित्रे वर्त्तते यो हि वर्त्तमानः स उच्यते । त.स.६५ख/६१७; द्र. {da ltar ba/} 2. = {da lta ba nyid} वर्त्तमानता — {da lta ba tsam gcig yin na ni grub pa la sgrub pa nyid do//} वर्त्तमानतामात्रस्यैकत्वे सिद्धसाधनमेव प्र.अ.१९क/२१.
da lta bar gyur: = {da lta bar gyur pa/}
da lta bar gyur pa: भू.का.कृ. वर्त्तमानीभूतम् — {de'i tshe da lta bar gyur pa'i dngos pos bum pa'i brjod pa 'thob par 'gyur ba zhig na} तदा वर्त्तमानीभूतो भावो घटाख्यां प्रतिलभेत प्र.प.५४ख/६६.
da lta'i don: वार्त्तमानाथ्र्यम्, वर्त्तमानविषयत्वम् — {da lta'i don phyir dang po lnga//} प्राक् पञ्च वार्त्तमानार्थ्यात् अभि.को.२ख/१.२३.
da ltar: •अव्य. अद्य — {da ltar yang gnas so zhes gzung na ni gnas pa po de ltar gzung bar 'gyur ro//} अद्याप्यवतिष्ठत इति हि ग्रहणेऽवस्थाता तथा गृहीतो भवति प्र. अ.७३ख/८१; त.स.११९ख/१०३८; अधुना — {bsdus dang sdud par 'gyur ba dang /} /{gang dag da ltar sdud byed pa//} संगृहीता ग्रहीष्यन्ते संगृह्यन्ते च येऽधुना । सू.अ. २१०ख/११४; इदानीम् — {mig} ({bdag} ){sogs rnams kyis kun mkhyen ni/} /{da ltar re zhig mthong mi 'gyur//} सर्वज्ञो दृश्यते तावन्नेदानीमस्मदादिभिः । त.स.११६क/१००४; एतर्हि — {de la da ltar gyi rnam par rtog pa yongs su ma shes pa ni/} {phyi ma la de'i dmigs pa'i dngos po 'byung ba'i rgyu'o//} तत्रैतर्हि विकल्पस्यापरिज्ञानमायत्यां तदालम्बनस्य वस्तुनः प्रादुर्भावाय (हेतुः) बो.भू.२९ख/३६; सम्प्रति — {brda'i dus na yod pa'i mthong ba'i yul gyi dngos po nyid ni da ltar yod pa ma yin no//} न च सङ्गेतकालभावि दर्शनविषयत्वं वस्तुनः सम्प्रत्यस्ति न्या.टी.४२क/५३; साम्प्रतम् मि.को.१३४क; •वि. = {da ltar gyi} इदानीन्तनः — {da ltar rig par byed po bzhin//} इदानीन्तनबोद्धृवत् त.स.१०ख/१२५; वर्तमानः मि.को.१३४क; सद्यः मि.को.१३४क; •सं. = {da ltar nyid} अद्यत्वम् — {ji ltar da ltar yid mi ches/} /{de bzhin 'das pa'i don bstan la//} यथाऽद्यत्वे न विस्रम्भस्तथातीतार्थकीर्तने ।। त.स.१०२क/८९८.
da ltar gyi: प्रत्युत्पन्नः — {'phags pa da ltar gyi sangs rgyas mngon sum du bzhugs pa'i ting nge 'dzin zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यप्रत्युत्पन्नबुद्धसम्मुखावस्थितसमाधिनाममहायानसूत्रम् क.त.१३३; अद्यतनः — {yang na gang dang gang ba lang gi sgra'i yul can gyi blo yin pa de ni da ltar gyi ba lang gi sgra'i yul can yin te} अथ वा, या या गोशब्दविषया बुद्धिः साऽद्यतनगोशब्दविषया त.प.१३६क/७२३; द्र. {da lta'i/} {da ltar ba'i/}
da ltar dus su: इदानीम् — {da ltar dus su ci khyod la/} /{thams cad mkhyen pa mi snang la//} दृश्यते न च सर्वज्ञ इदानीमिति किं त्वया । त.स.१२७ख/१०९७.
da ltar na: अधुना — {sangs rgyas rnams la bgyi ba bgyis/} /{da ltar na yang shin tu bgyid//} कृताधिकारा बुद्धेषु करिष्यन्त्यधुना च वै । ल.अ.५७ख/३; एतर्हि लो.को.१०८३.
da ltar na yang: अधुना च — {sangs rgyas rnams la bgyi ba bgyis/} /{da ltar na yang shin tu bgyid//} कृताधिकारा बुद्धेषु करिष्यन्त्यधुना च वै । ल.अ.५७ख/३.
da ltar yang: अद्यापि — {da ltar yang gnas so zhes gzung na ni gnas pa po de ltar gzung bar 'gyur ro//} अद्याप्यवतिष्ठत इति हि ग्रहणेऽवस्थाता तथा गृहीतो भवति प्र.अ.७३ख/८१; एतर्ह्यपि — {log par lta ba la spyad par gyur cing da ltar yang log par lta ba la spyod do//} विपर्यासे चरिताविनः, एतर्ह्यपि विपर्यासे चरन्ति अ.सा.३३२ख/१८७.
da ltar gyi dus: वर्त्तमानकालः — {dper na bsgrub byas stong zhes bya ba ni da ltar gyi dus su mthong ba bzhin no//} साध्यशून्यं निदर्शनमिति वर्तमानकालवत् त.प.२१४ख/८९९.
da ltar gyi dus la: = {da ltar dus su/}
da ltar gyi dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes gzigs pa: पा. प्रत्युत्पन्नेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनम्, आवेणिको बुद्धधर्मः — {da ltar gyi dus la ma chags ma thogs pa'i ye shes gzigs par 'jug go/} प्रत्युत्पन्नेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनं प्रवर्तते म.व्यु.१५३.
da ltar gyi bar du yang: एतर्ह्यपि लो.को.१०८२.
da ltar gyi sangs rgyas: प्रत्युत्पन्नबुद्धः — {'phags pa da ltar gyi sangs rgyas mngon sum du bzhugs pa'i ting nge 'dzin zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यप्रत्युत्पन्नबुद्धसम्मुखावस्थितसमाधिनाममहायानसूत्रम् क.त.१३३; द्र. {da ltar byung ba'i sangs rgyas/}
da ltar gyi sangs rgyas mngon sum du bzhugs pa: पा. प्रत्युत्पन्नबुद्धसम्मुखावस्थितः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः म.व्यु.७४५.
da ltar du byed pa: = {da ltar byed pa/}
da ltar dus: = {da ltar gyi dus/}
da ltar ba: •वि. वर्त्तमानः — {de skyes pa yi skad cig gang /} /{de ni da lta ba ru brjod//} यः क्षणो जायते तत्र वर्तमानो भवत्यसौ । त.स.६७क/६२७; इदानीन्तनम् — {ji ltar da ltar ba'i rnam shes} ({sems} ) {bzhin no//} {sngar gyi rnam par shes pa bzhin no zhes bya ba'i dpe 'di gnyis nye bar bkod pa yin no//} कथम् ‘इदानीन्तनचित्तवत्’, ‘पूर्वविज्ञानवत्’ इत्येतयोर्दृष्टान्तयोरुपन्यासः त.प.१०२क/६५३; •अव्य. सम्प्रति — {da ltar ba yi rnam rtog bzhin//} विकल्प इव सम्प्रति त.स.७१क/६६४.
da ltar ba yi: = {da ltar ba'i/}
da ltar ba'i: इदानीन्तनम् — {da ltar ba'i blo 'di yang shes pa po dang nga'i shes pas rtogs par bya ba yin no//} {zhes bya ba ni rang bzhin gyi gtan tshigs so//} (?) अहंप्रत्ययगम्यश्चायमिदानीन्तनो बोद्धेति स्वभावहेतुः त.प.२०४ख/१२५.
da ltar ba ma yin: = {da ltar ba ma yin pa/}
da ltar ba ma yin pa: अवर्त्तमानः, ओ ता — {da ltar ba ni ma yin na/} /{nus pa thams cad dang bral phyir//} अवर्तमानतायां तु सर्वशक्तिवियोगिनः । त.स.६७क/६२८.
da ltar byung: = {da ltar byung ba/}
da ltar byung ba: वि. प्रत्युत्पन्नः — {'das pa dang ma byon pa dang da ltar byung ba'i de bzhin gshegs pa} अतीतानागतप्रत्युत्पन्नास्तथागताः अ.सा.४९ख/२८; अभि.भा. ४८क/१०५४; वर्त्तमानः — {rgyu dang 'bras bu'i dngos po 'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba'i dus dang yul khyab par lhan cig spyod pa'i rang bzhin ni thams cad mkhyen pa ma yin pa'i yul ma yin te} (?) कार्यकारणभावो ह्यतीतानागतवर्तमानकालदेशव्यापिसाहचर्यरूपो न खलु सर्वज्ञज्ञानस्य विषयः प्र.अ.२६क/२९.
da ltar byung ba mi gnas pa: प्रत्युत्पन्नाव्यवस्थितता — {byang chub sems dpa' byang chub sems dpa'i sa gsum pa la gnas pa ni 'du byed kyi rnam pa thams cad la}…{da ltar byung ba mi gnas par rab tu rtog go/} बोधिसत्त्वः तृतीयायां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः…प्रत्युत्पन्नाव्यवस्थिततां च सर्वसंस्कारगतस्य प्रत्यवेक्षते द.भू.१९६क/१९.
da ltar byung ba'i bskal pa: प्रत्युत्पन्नकल्पः — {da ltar byung ba'i bskal pa}… {ma 'ongs pa dang 'das pa dang da ltar byung ba'i bskal par yang dag par 'jug pa} प्रत्युत्पन्नकल्प…अनागतकल्पातीतकल्प(प्रत्युत्पन्नकल्प)समवसरणता द.भू.२६६ख/५९.
da ltar byung ba'i dngos po: प्रत्युत्पन्नभावः — {de bzhin du da ltar byung ba nas 'das pa'i dus su 'gro ba na da ltar byung ba'i dngos po 'dor gyi} एवं प्रत्युत्पन्नादतीतमध्वानं गच्छन् प्रत्युत्पन्नभावं जहाति अभि.भा.२३९ख/८०६.
da ltar byung ba'i sangs rgyas: प्रत्युत्पन्नबुद्धः — {da ltar byung ba'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid} प्रत्युत्पन्नबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता द.भू.२११ख/२७; द्र. {da ltar gyi sangs rgyas/}
da ltar byung ba'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid: पा. प्रत्युत्पन्नबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमता, चित्ताशयविशुद्धिसमताभेदः — {de sems kyi bsam pa rnam par dag pa'i mnyam pa nyid bcus 'jug go/}…{da ltar byung ba'i sangs rgyas kyi chos kyis bsam pa rnam par dag pa mnyam pa nyid dang} स दशभिश्चित्ताशयविशुद्धिसमताभिरवतरति…प्रत्युत्पन्नबुद्धधर्मविशुद्ध्याशयसमतया च द.भू.२११ख/२७.
da ltar byung ba'i sangs rgyas thams cad mngon sum du bzhugs pa: पा. प्रत्युत्पन्नसर्वबुद्धसम्मुखावस्थितः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {da ltar byung ba'i sangs rgyas thams cad mngon sum du bzhugs pa zhes bya ba}({'i byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin} ){mngon du 'gyur} प्रत्युत्पन्नसर्वबुद्धसम्मुखावस्थितश्च नाम बोधिसत्त्वसमाधिरामुखीभवति द.भू.२६२क/५५.
da ltar byed pa: वर्त्तमानीकरणम् — {ci ste de yang yod na/} {de ni gang zhig gang du nus pa yin/} {da ltar byed pa la nus pa yin no zhe na} अथ तदप्यस्ति । कस्येदानीं क्व सामर्थ्यम् । वर्तमानीकरणसामर्थ्यमिति चेत् त.प.८८क/६२९; {rnam par grol ba'i lam gyis ni bral ba'i thob pa da ltar du byed pa'i sgo nas sgo gcod par byed do//} विमुक्तिमार्गेण च विसंयोगप्राप्तिकपाटं पिधीयते वर्तमानीकरणतः अभि.स्फु.१७८ख/९२९.
da ltar 'byung ba: वि. प्रत्युत्पन्नः म.व्यु.८३१४.
da ltar yod: = {da ltar yod pa/}
da ltar yod pa: वि. अधुनातनम्, ओ नी — {gang yang da ltar yod pa de'i don byed par nus pa ma bkag pa ni} याऽप्यधुनातनी, न तस्या अर्थक्रियासामर्थ्यमवधारितम् त.प.१५३ख/७६०.
da dung: अद्यापि — {chu gter da dung rta gdong me/} /{gdung ba nang du 'bar ba bzhin//} इतीवाद्यापि तप्तोन्तर्ज्वलदौर्वानलोऽम्बुधिः ।। अ.क.५७ख/६.४६; तावत् — {khyod bdag nyid kyang da dung gzhan dag gis bskul ba dang dran par bya ba dang yang dag par len du gzhug dgos so//} त्वमेव तावत् परैश्चोदयितव्यः स्मारयितव्यः समादापयितव्यः बो.भू.४५ख/५९; द्र. {da dung yang /}
da dung yang: अद्यापि — {da dung yang ni mi 'bral te//} नाद्यापि विरज्यते अ.क.१०८क/१०.९०; अपीदानीम् — {da dung yang bram ze rnams gser bres 'jal zhing 'ged} ({'gyed} ){pas gser gyi bre gser gyi bre zhes bya bar grags so//} अपीदानीं ब्राह्मणैः प्रस्थेन सुवर्णो भाजितः । सुवर्णप्रस्थः सुवर्णप्रस्थ इति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१५६क/१.४४; द्र. {da dung /}
da dru: = {da druH} दद्रुः, रोगविशेषः — {da dru 'joms} दद्रुघ्नः श.को.६११.
da dru 'joms: दद्रुघ्नः, चक्रमर्दकः श.को.६११.
da d+hi tsa: = {da d+hI tsaH} ना. दधीचः, मुनिः — {stobs ldan sa 'og rab tu zhugs/} /{da d+hi tsa yang rus lhag nyid//} बलिः प्रयातः पातालं दधीचोऽप्यस्थिशेषताम् । अ.क.४१ख/४.६१.
da gdod: = {da dung} एतर्हि — {maud gal gyi bu tshur shog khyod 'ongs pa legs so//} {khyod da gdod ga las 'ongs} एहि मौद्गल्यायन स्वागतं ते, कुतस्त्वमेतर्ह्याच्छसि अ.श.११८क/१०८; द्र. {da gzod/}
da nang: = {de ring} अव्य. अद्य — {da nang bdag ni lha mchod bgyid pa'i tshe/} /{gnod sbyin gcig gcig mngon sum mchis nas ni//} (?) अद्यार्चयन्तं नरदेव देवान् साक्षादुपेत्याम्बुरुहाक्ष यक्षः । जा.मा.७५ख/८७.
da nu: = {da nuH} दनुः, दानवमाता — {da nu'i bu} दानवः छो.को.३८८/रा.को.२.७०१; द्र. {da nu'i rgyud/}
da nu'i rgyud: = {lha min} दानवः, असुरः छो.को.३८८/रा.को.२.७०१.
da nu'i bu: = {lha min} दानवः, असुरः छो.को.३८८/रा.को.२.७०१; द्र. {dA nu'i bu/}
da pus: गदा १. अस्त्रविशेषः — {da pus 'dra bya ba} गदाकारं कुर्यात् म.मू.२४९क/२८२ २. हस्तमुद्राविशेषः — {'di ni da pus phyag rgyar gsungs/} /{lha min thams cad 'joms par byed//} एतन्मुद्रा गदा प्रोक्ता सर्वदानवनाशिनी ।। म.मू.२४९क/२८२.
da ba: = {d+ha baH} धवः, वृक्षविशेषः — {'di ltar nags tshal zhes brjod pa na da ba'am seng ldeng ngam pa la sha zhes rnam par brtags pas rtogs par 'gyur ba ma yin la} तथा हि, ‘वनम्’ इत्युक्ते धवो वा खदिरो वा पलाशो वेति न विकल्पेन प्रतीतिर्भवति त.प.३१८क/३५०.
da byid: = {skyin gor} निहाका, गोधिका — निहाका गोधिका समे अ.को.१.१२.२२; निजहाति जलं निहाका अ.वि.१.१२.२२.
da tsam: द्र. {rgyal po de da tsam ji lta ba zhig tu 'dug} का नु खलु तस्य राज्ञोऽवस्था जा.मा.१३२क/१५२.
da gzod: = {da lta} अव्य. सम्प्रति — {'di la chos 'di yod par bdag gis da gzod shes so//} सम्प्रति मया ज्ञातमयमप्यत्र धर्मो विद्यते वि.सू.४७ख/६०; एतर्हि — {khyod da gzod slar bstod de 'ong ngam} स त्वमेतर्हि स्तुत्वा आगतः वि.व.१२७ख/१.१७.
da ra: = {dar ba} छोलम् म.व्यु.५६८७; मथितम् म.व्यु.५६८८.
da rung: = {da dung} अद्य; अद्यापि — {de nyid da rung thugs la bcangs pa 'dra//} अद्यापि तदेव चित्ते निवर्त्यमानास्मि जा.मा.११३क/१३१.
da li sa: = {tA lI sham} तालीशम्, तालीशपत्रम् श.को.६१२.
da lis: = {da li sa/}
da sha ba la shrI: ना. दशबलश्रीः, आचार्यः ब.अ.१०५३.
dA chen po: ना. दानश्रीः, आचार्यः ब.अ.२४३.
dA ri ka pa: ना. दारिकः, सिद्धाचार्यः ब.अ.८५६.
dA sa b+ha la shrI: = {da sha ba la shrI/}
dag: १. द्विवचने — {'byung ba dang rngub pa dag} प्राणापानौ प्र.अ.६१ख/७०; {nyi zla dag} चन्द्रार्कौ अ.क.२२०ख/२४.१४०; {nye ba dang mi nye ba dag las} सन्निधानासन्निधानाभ्याम् त.प.२१८ख/९०७; {lag pa dag gis} पाणिभ्याम् अ.क.२५८ख/३०.४४; द्वयम् — {mgo yis}…{zhabs dag la/} /{phyag 'tshal} शिरसा चरणद्वयं…नत्वा अ.क.२४४ख/२८.४३ २. बहुवचने — {de dag mdzes shing blta na sdug pa dang //} प्रासाधिकास्ते हि सुदर्शनीयाः शि.स.५०क/४७; {blon po de dag gis} तैरमात्यैः जा.मा.१३२क/१५२; {de dag gis bltas pa} तैरवलोकिताः अ.श.१५०ख/१४०; {de dag la} तेषु त.प.२८१क/१०२८; {de dag la} तेषाम् ल.अ.१२८क/७४ ३. = {dag pa/} 0. {dur khrod dag tu bor ba'i lus/} /{mi gtsang gzhan yang blta bar gyis//} श्मशाने पतितान् घोरान् कायान् पश्यापरानपि ।। बो.अ.२५ख/८.६३.
dag cing shel dang mtshungs pa: वि. शुद्धस्फटिकतुल्यम् — {dag cing shel dang mtshungs pa yi/} /{ye shes kyis kun mkhyen pa yin//} शुद्धस्फटिकतुल्येन सर्वं ज्ञानेन बुद्ध्यते ।। त.स.११८क/१०१८.
dag ldan: ना. शुद्धमती, ग्रन्थः — {mngon par rtogs pa'i rgyan gyi tshig le'ur byas pa'i 'grel pa dag ldan zhes bya ba} अभिसमयालङ्कारकारिकावृत्तिः शुद्धमती नाम क.त.३८०१.
dag pa: •वि. = {gtsang ma} शुद्धः — {sems can thog ma nas dag pa'i phyir} आदिशुद्धत्वाद्…सत्त्वस्य अ.सा.४२ख/२४; {gzhan yang tshul khrims rnam par dag pa ni nam mkha' dag pa ste/} {tshul khrims de yang dag pa'o//} पुनरपरा शीलविशुद्धिः—शुद्धं गगनम्, शुद्धं तच्छीलम् शि.स.१५०क/१४५; संशुद्धः — {dag pa'i chos ni bstan pa mdzad//} संशुद्धां विदधे धर्मदेशनाम् अ.क.३२२ख/४०.१७९; स्वच्छः — {rdo rje seng ge mkha' dag dang /} /{chu yi zla ba'i dpes bstan to//} वज्रसिंहाम्बरस्वच्छदकचन्द्रनिदर्शनम् ।। र.वि.१२१ख/९६; शुचिः — {gang phyir gdul bya dag pa yi/} /{chu yi snod ni thams cad la//} यतः शुचिनि सर्वत्र विनेयसलिलाशये । र.वि.१२५ख/१०८; पवित्रः — {dag phyir yon tan rdzas kyis ni/} /{dbul ba sel bar byed phyir dang /} /{rnam grol 'bras bu smin byed phyir/} /{gser dang gter dang ljon pa bzhin//} पवित्रत्वाद् गुणद्रव्यदारिद्र्यविनिवर्तनात् । विमुक्तिफलदानाच्च सुवर्णनिधिवृक्षवत् ।। र.वि.११६ख/८२; पूतः — {sngon gyi sangs rgyas rnams kyi zhabs pad dag dang mdza' ba las/} /{dag pa'i rdo ba'i gzhi ldan nags tshal rgyu zhing bsten par mdzad//} भेजे वनानि विहरन्नथ पूर्वबुद्धपादाम्बुजप्रणयपूतशिलातलानि ।। अ.क.४४ख/५६.२५; प्रयतः — पवित्रः प्रयतः पूतः अ.को.२.७.४५; मृष्टः — {gang gi char med kyis dag pa'i/} /{mu ge lo ni bcu gnyis la/} /{zas kyis sems can kun gyi srog /rab} {tu 'tsho ba nyid du bsgrubs//} अवृष्टिमृष्टे दुर्भिक्षे येन द्वादशवर्षके । विहितं सर्वसत्त्वानामशनप्राणवर्तनम् ।। अ.क.१६१क/१७.५०; अवदातः — {gser ltar dag pa} कनकावदातः अ.क.५०ख/५९.६; व्यवदातः — {gtsug gtor dbu ldan dag cing srab pa dang /} /{pags pa gser gyi mdog 'dra sems can mchog/} उष्णीषशीर्षव्यवदातसूक्ष्मसुवर्णच्छविरग्रसत्त्वः ।। र.वि.१२१क/९५; शुक्लः — {nam mkha' dang 'dra dag pa yi/} /{gzhi min de dang 'dra ba'ang min//} आकाशसदृशं तद्वन्न च शुक्लास्पदं च तत् ।। र.वि.१२७ख/११३; सुशुक्लः — {bsam pa dag cing ngo tsha shes pa yis//} सुशुक्लभावाच्च विरूढया ह्रिया जा.मा.६४क/७३; •सं. १. शुद्धिः — {bsam pa dag pa} आशयशुद्धिः सू.अ.१४०क/१६; विशुद्धिः — {cung zad tsam zhig dag pas kyang /} /{'phags pa rtsed mo la mi 'jug/} किञ्चिन्मात्रविशुद्ध्यापि नार्यः क्रीडासु वर्तते ।। प्र.अ.३५क/४०; मर्जूः श्री.को.१७६क २. = {dag pa nyid} शुद्धत्वम् — {dag pa'i dngos po yang spyi gnyis kyis dben pa'i phyir ro//} शुद्धत्वं पुनर्वस्तुनः सामान्यद्वयविविक्तत्वात् त.प.१२ख/४७१ ३. सती, साध्वी स्त्री — {nam mkha'i me tog 'phreng ba bzhin/} /{dag pa rnam kun nyid du med//} खपुष्पमालेव सती सर्वथा नैव जायते ।। अ.क.१५०क/१४.१३०; {ma ning 'dod ldan bde ldan mkhas/} /{nor ldan dud pa rje bzod ldan/} /{slong ba khengs pa mi bsrun des/} /{bud med dag ces gtam nyid ci//} क्लीबः कामी सुखी विद्वान् धनी नम्रः प्रभुः क्षमी । अर्थी मान्यः खलः स्निग्धः स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७१; का.आ.३४१क/३.१८४; • पा. १. शुद्धः, स्वभावहेतोः प्रयोगभेदः — {gang yod pa de thams cad ni mi rtag ste/} {dper na bum pa la sogs pa lta bu'o zhes bya ba ni rang bzhin dag pa'i sbyor ba'o//} यत् सत् तत् सर्वमनित्यम्, यथा घटादिरिति शुद्धस्य स्वभावहेतोः प्रयोगः न्या.बि.२३३क/१५६; {dag pa zhes bya bas ni bye brag med pa'i rang bzhin gyi sbyor ba'o//} शुद्धस्येति निर्विशेषणस्य स्वभावस्य प्रयोगः न्या.टी.६३क/१५७; {de ltar na rang bzhin gyi gtan tshigs kyis sbyor ba rnam pa gsum du bstan te/} {dag pa dang tha dad pa ma yin pa'i bye brag can dang tha dad pa'i bye brag can no//} तदेवं त्रिविधः स्वभावहेतुप्रयोगो दर्शितः शुद्धोऽव्यतिरिक्तविशेषणो व्यतिरिक्तविशेषणश्च न्या.टी.६४क/१६० २. शुद्धकम् [1] ध्यानभेदः — {bsam gtan ni rnam pa gsum ste/} {ro myang ba dang mtshungs par ldan pa dang dag pa dang zag pa med pa'o//} ( ध्यानं त्रिविधम्) आस्वादनासंप्रयुक्तं शुद्धकमनास्रवम् अभि.स्फु.२८५क/११२८ [2] = {dag pa pa} समापत्तिद्रव्यभेदः — {'jig rten pa yi dge ba ni/} /{dag pa} लौकिकं शुभम् । शुद्धकं अभि.को.२४क/८.६; {'jig rten pa'i dge ba snyoms par 'jug pa'i rdzas ni dag pa zhes bya ste/} {ma chags pa la sogs pa chos dkar po dang ldan pa'i phyir ro//} लौकिकं कुशलं समापत्तिद्रव्यं शुद्धकमुच्यतेऽलोभादिशुद्धधर्मयोगात् अभि.भा.६८ख/११३९ ३. शुद्धकः, प्रयोगभेदः — {'bras bu rin chen sbyin byed dang /} /{de ni dag pa mtshams dang bcas//} फलरत्नप्रदाता च शुद्धकः सावधिश्च सः ।। अभि.अ.४.११ ४. = {rnam par dag pa} विशुद्धः, बोधिसत्त्वस्य उपायविशेषः — {byang chub sems dpa' de'i sems can gyi don rnam pa bzhi mngon par 'grub par byed pa 'di la yang mdor bsdu na thabs rnam pa drug kho na yod par rig par bya ste/} {mthun pa dang}…{dag pa} अत्रापि बोधिसत्त्वस्य चतुर्विधस्याप्यस्य सत्त्वार्थस्याभिनिष्पत्तये समासतः षड् विध एवोपायो वेदितव्यः । आनुलोमिकः…विशुद्धश्च बो.भू.१४०क/१८०; •ना. केवलकः, जनपदः — {yul ma ga d+ha 'di nyid kyi ljongs dag pa zhes bya ba'i grong khyer 'tsho ba zhes bya ba na dge bsnyen ma bzang mo'i mchog ces bya ba 'dug gis} इहैव मगधविषये केवलके जनपदे वर्तनके नगरे भद्रोत्तमा नामोपासिका प्रतिवसति ग.व्यू.२७६क/३५४.
dag pa nyid: शुद्धत्वम् — {ji srid rgyu yi dag pa nyid/} /{tshad ma gzhan gyis ma rtogs na//} यावत् कारणशुद्धत्वं न प्रमाणान्तराद् गतम् ।। त.स.१०९क/९५०; शुद्धता लो.को.१०५५; विशुद्धत्वम् — {rgyu rnams kyi ni dag pa nyid/} /{'bad mi dgos par rtogs par 'gyur//} कारणानां विशुद्धत्वमयत्नेनैव गम्यते ।। त.स.१०९क/९५१; निर्मादितत्वम् — {lhung bzed ni bsam pa thag pas lan gnyis lan gsum bkru bshal byas na sgra mi snyan yang dag pa nyid yin no//} निर्मादितत्वमाशयतो द्वित्रवधिकं (?) दाने विस्वनतोऽपि पात्रस्य वि.सू.३६क/४६.
dag pa dang ma dag pa'i lus gnas par byed pa: पा. शुद्धाशुद्धाश्रयस्थितिकः, आहारभेदः — {dag pa dang ma dag pa'i lus gnas par byed pa ni slob pa rnams dang /} {gzugs dang gzugs med pa na spyod pa'i so so'i skye bo rnams kyi ste/} {'ching ba'i lhag ma lus pa'i phyir ro//} शुद्धाशुद्धाश्रयस्थितिकः शैक्षाणां रूपारूप्यवचराणां च पृथग्जनानाम्, सावशेषबन्धनत्वात् अभि.स.भा.३२ख/४५.
dag pa dam pa: पा. शुद्धसारः, समाधिविशेषः — {dag pa dam pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} शुद्धसारो नाम समाधिः म.व्यु.५४३.
dag pa snang ba gsal ba: पा. शुभप्रतिभासः, समाधिविशेषः — {dag pa snang ba gsal ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} शुभप्रतिभासो नाम समाधिः म.व्यु.५५६.
dag pa pa: पा. १. शुद्धकम् — {dag pa pa ni nyams pa'i cha dang mthun pa dang gnas pa'i cha dang mthun pa dang khyad par gyi cha dang mthun pa dang nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa dang rnam pa bzhi'o//} हानभागीयम्, विशेषभागीयम्, स्थितिभागीयम्, निर्वेधभागीयमिति चतुर्विधं शुद्धकम् अभि.भा.७३ख/११५६ २. शुद्धकः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin rnam pa gsum po 'di dag ni rnam pa gnyis te/} {dag dang dri ma med/} {'jig rten pa dang 'jig rten las 'das pa yin pa'i phyir ro//} {dag pa pa yang yin la zag pa med pa dag kyang yin te} त एते त्रयः समाधयो द्विविधाः—शुद्धामलाः । शुद्धकाश्च अनास्रवाश्च, लौकिकलोकोत्तरत्वात् अभि.भा.७६ख/११६४; द्र. {dag pa/}
dag pa pa rnam pa bzhi: चतुर्विधं शुद्धकम् : १. {nyams pa'i cha dang mthun pa} हानभागीयम् २. {khyad par gyi cha dang mthun pa} विशेषभागीयम् ३. {gnas pa'i cha dang mthun pa} स्थितिभागीयम् ४. {nges par 'byed pa'i cha dang mthun pa} निर्वेधभागीयम् अभि.भा.७३ख/११५६.
dag pa byin: शुद्धिदत्तः लो.को.१०८५.
dag pa ma yin: = {dag pa ma yin pa/}
dag pa ma yin pa: = {dag min} ।। •सं. अशुद्धिः — {dag pa ma yin pa'i tshig} अशुद्धिपदम् ल.अ.६८क/१७; •वि. अविशुद्धः — {dag min des na de dag las/} /{dag pa'i 'bras bu skye mi 'gyur//} अविशुद्धास्ततः शुद्धं फलं तेभ्यो न जायते ।। त.स.१२७ख/१०९६.
dag pa ma yin pa'i tshig: अशुद्धिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dag pa'i tshig dang dag pa ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…शुद्धिपदम्, अशुद्धिपदम् ल.अ.६८क/१७.
dag pa med: = {dag pa med pa/}
dag pa med pa: अशुद्धिः लो.को.१०८५.
dag pa'i sku: पा. = {lhan cig skyes pa'i sku} शुद्धकायः, सहजकायः — {de nyid ni shrI yig las gnyis su med pa'i ye shes so/} /{kun rdzob tu dag pa'i sku ste/} {lhan cig skyes pa'i sku'o zhes pa'i don to//} तदेव श्रीकारादद्वयं ज्ञानं संवृत्या शुद्धकायः, सहजकाय इत्यर्थः वि.प्र.६१क/४.१०७; वि.प्र.२२६ख/२.१५.
dag pa'i khams: = {dngul chu/}
dag pa'i 'khor lo: पा. शुद्धचक्रम् — {thig le la zhes pa spyi bo'i chu skyes dag pa'i 'khor lo la sprul pa'i sku lhag pa'i lha'o//} बिन्दाविति शिरसोऽब्जे शुद्धचक्रे निर्माणकायोऽधिदेवता वि.प्र.२३१क/२.२७.
dag pa'i rgya mtsho: शुद्धसागरः लो.को.१०८५.
dag pa'i rgyu: शुद्धकारणम् — {dag pa'i rgyu yis bskyed pa'i phyir/} /{de ni tshad yin de gzhan min}({bzhin})// शुद्धकारणजन्यत्वात् तत्प्रमाणं तदन्यवत् ।। त.स.११२ख/९७३.
dag pa'i rgyu yis bskyed pa: शुद्धकारणजन्यः, ओ त्वम् — {dag pa'i rgyu yis bskyed pa'i phyir/} /{de ni tshad yin de gzhan min}({bzhin})// शुद्धकारणजन्यत्वात् तत्प्रमाणं तदन्यवत् ।। त.स.११२ख/९७३.
dag pa'i chos: शुद्धधर्मः — {dag pa'i chos te stong pa nyid kyi chos la} शुद्धधर्मे शून्यताधर्मे वि.प्र.१५४ख/३.१०३; शुक्लधर्मः — {sangs rgyas nyid ni dbyer med pa/} /{dag pa'i chos kyis rab dbye ba//} बुद्धत्वमविनिर्भागशुक्लधर्मप्रभावितम् । र.वि.११६क/८०.
dag pa'i mtha' can: १. = {btsun mo'i khang pa} शुद्धान्तः, अन्तःपुरम् — अन्तःपुरं स्यादवरोधनम् ।। शुद्धान्तश्चावरोधश्च अ.को.२.२.१२; शुद्धाः सुरक्षिता अन्तिकाः समीपवर्तिनोऽत्रेति शुद्धान्तः अ.वि.२.२.१२ २. शुद्धान्तिकम् — {dag pa'i mtha' can zla ba bzhi la'o//} चतुरो मासान् शुद्धान्तिकम् वि.सू.८६ख/१०४.
dag pa'i mtha' can nyid: शुद्धान्तिकत्वम् — {spyad par bya ba nyid la dag pa'i mtha' can nyid kyi bye brag gi'o//} चरितव्यतायां शुद्धान्तिकत्वोत्तरस्य वि.सू.८६ख/१०४.
dag pa'i bya ba: प्रायश्चित्तम् — {de sems drag po'i sdig pas gdungs/} /{spyod tshul ngan pas sun phyung ste/} /{phyi nas gdung ba'i me la der/} /{dag pa'i bya ba byed pa bzhin//} तस्यातितीव्रपापार्तं चित्तं दुर्वृत्तदूषितम् । पश्चात्तापाग्निपतनं प्रायश्चित्तमिवाकरोत् ।। अ.क.३३८ख/४४.२६.
dag pa'i blo can: वि. शुद्धधीः — {gal te rig byed 'don pa dag pa'i blo can rnams kyang gzhan gyis rig byed bshig pa na} यदि वेदाध्यायिनः शुद्धधियोऽपि परैर्विनाश्यमानं वेदम् त.प.२५२ख/९७९.
dag pa'i tshig: शुद्धिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dag pa'i tshig dang dag pa ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…शुद्धिपदम्, अशुद्धिपदम् ल.अ.६८क/१७.
dag pa'i zhing: पा. क्षेत्रशुद्धिः — {dag pa'i zhing dang phun sum tshogs 'khor dang /}…/{byang chub spyod pa dri med bshad du gsol//} क्षेत्रशुद्धिपरिवारसम्पदं…बोधिचर्याममलां प्रकाशय रा.प.२३१ख/१२४.
dag pa'i 'od: शुद्धप्रभः लो.को.१०८५.
dag pa'i rigs: शुद्धजातिः — {de ltar pho nya ma rnams dag pa'i rigs ni 'ga' zhig dag tu 'dir 'gyur} एवं दूतीनां शुद्धजातिः क्वचिदिह हि भवेत् वि.प्र.१६५ख/३.१४२.
dag pa'i lus: शुद्धाश्रयः — {dag pa'i lus gnas par byed pa} शुद्धाश्रयस्थितिकः अभि.स.भा.३३क/४५.
dag pa'i lus gnas par byed pa: पा. शुद्धाश्रयस्थितिकः, आहारभेदः — {dag pa'i lus gnas par byed pa ni dgra bcom pa rnams kyi ste/} {'ching ba thams cad las rnam par grol ba'i phyir ro//} शुद्धाश्रयस्थितिकोऽर्हताम्, सर्वबन्धनविनिर्मुक्तत्वात् अभि.स.भा.३३क/४५.
dag pa'i shel 'dra: वि. शुद्धस्फटिकसन्निभः — {gzhan dag gis ni bdag brten} ({brtan} ){zhing /} /{dag pa'i shel 'drar shes de dag/} ज्ञायते हि स्थिरात्मान्यैः शुद्धस्फटिकसन्निभः । त.स.१२९क/११०५.
dag pa'i sems: शुद्धचित्तम् — {dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba} शुद्धचित्ताशयमनस्कारः द.भू.१९५ख/१९.
dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba: पा. शुद्धचित्ताशयमनस्कारः, चित्ताशयमनस्कारभेदः — {de sems kyi bsam pa yid la bya ba bcus yongs su gnon te/}…{'di lta ste/} {dag pa'i sems kyi bsam pa yid la bya ba dang} स दशभिश्चित्ताशयमनस्कारैराक्रमति…यदुत शुद्धचित्ताशयमनस्कारेण च द.भू.१९५ख/१९.
dag pa'i bsam pa: पा. शुद्धाशयः, अध्याशयप्रभेदः — {byang chub sems dpa'i lhag pa'i bsam pa de dag kyang mdor bsdu na rnam pa bco lngar rig par bya ste/}…{mchog gi bsam pa dang}…{dag pa'i bsam pa dang}…{lhan cig skyes pa'i bsam pa'o//} ते पुनरध्याशया बोधिसत्त्वस्य समासतः पञ्चदश वेदितव्याः ।…अग्र्याशयः…शुद्धाशयः…सहजाशयश्च बो.भू.१६२ख/२१५.
dag pa'i lha: ना. देवशुद्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dag pa'i lha dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…देवशुद्धस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
dag par gyur: = {dag par gyur pa/}
dag par gyur pa: भू.का.कृ. शुद्धः — {de'i tshe srog rtsol gyis dag par gyur pas na byang chub sems dpa' rnams kyis mchod} तदा प्राणायामेन शुद्धः सन् पूज्यते बोधिसत्त्वैः वि.प्र.६७क/४.११८.
dag par 'gyur: क्रि. शुध्यति — {des dag par 'gyur/} {grol bar 'gyur} स तेन शुध्यति मुच्यते अभि.भा.२३०ख/७७४; परिशुध्यते — {ras dang 'dra bar dag par 'gyur//} वस्त्रवत् परिशुध्यते ल.अ.१८६ख/१५७.
dag par 'gyur ba: = {dag par 'gyur/}
dag par lta ba: शुद्धिदृष्टिः — {gang la mchog dang dag par lta ba yod pa de la de'i don du gnyer ba yod} यत्राग्रशुद्धिदृष्टी तत्र प्रार्थना अभि.भा.२३३ख/७८६.
dag par byas: = {dag byas/}
dag par byas pa: = {dag byas/}
dag par byed pa: = {dag byed/}
dag par 'dzin pa: शुद्धिग्राहः — {yang dag pa'i don du dag pa yin pa'i phyir de gnyis la dag par 'dzin pa ni tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa yang ma yin no//} भूतार्थशुद्धित्वान्न तयोः शुद्धिग्राहः शीलव्रतपरामर्शः अभि.भा.२३५क/७९२.
dag byas: भू.का.कृ. पवित्रितम् — {chags bral yongs su smin pa yis/} /{der ni sems can thams cad la/} /{byams pas dag byas brtse ba dag /dben} {pa'i grogs su de yis bsten//} वैराग्यपरिपाकेन तत्र मैत्रीपवित्रिताम् । भेजे स सर्वसत्त्वेषु विवेकदयितां दयाम् ।। अ.क.२५०ख/२९.३९; मार्जितम् — {khyod bkrus bram zes dag byas shing //} स्नातस्त्वं मार्जितो विप्रैः अ.क.१०२क/६४.१७३; शोधितम् — संमृष्टं शोधितं समे अ.को.२.९.४६; निर्णिक्तं शोधितं मृष्टं निशोध्यमनवस्करम् अ.को.३.१.५४.
dag byas pa: = {dag byas/}
dag byed: = {dag par byed pa} ।। •वि. पावनः — {skye bo med pa'i dka' thub nags tshal dag par byed pa min//} नो पावनानि विजनानि तपोवनानि । अ.क.१३८क/६७.४८; अ.क.२९२ख/१०८.१०; पवित्रकः — {khyod kyi lag pa ku sha yis/} /{dag byed bkra bas kun tu spras//} आसूत्रयति ते पाणिश्चित्रैः कुशपवित्रकैः । अ.क.१४४क/६८.३१; पुप्रयम् — {dag byed dri ma med pa'i chu yi rgyun dang ldan gyur cing //} पुण्यसलिलामलनिर्झरेषु अ.क.४४ख/५६.२७; {de nas dag byed klung gi tshogs/} /{yongs su 'phen byed dri med chu//} ततः पुण्यनदीसङ्घपरिक्षिप्तामलाम्भसि । अ.क.१क/५०.३; •सं. १. मार्जनम् — {yid kyi me long dag byed} मनोमुकुरमार्जनम् अ.क.३२ख/५३.५०; {sems kyi me long dag byed pa//} चित्तदर्पणमार्जनम् अ.क.२५१ख/२९.५४; {sdom brtson rnams kyi yid ni dag byed pa//} मुनिमानसमार्जनेषु अ.क.४४ख/५६.२७; संशोधनम् — {bdag nyid dag byed} आत्मसंशोधनम् अ.क.३३क/५३.५१ २. = {me} पावकः. वह्निः — {dag byed kyis bzhin rgyal po yi/} /{chad pas sdig can gtsang bar 'gyur//} पूयते पावकेनेव राजदण्डेन किल्विषम् । अ.क.१९८क/८३.२३; वि.प्र.२२७ख/२.१८; शुचिः — अग्निः…शुचिः अ.को.१.१.५७; शोचयतीति शुचिः अ.वि.१.१.५७ ३. सती — {dag byed kun gyi phyag 'tshal ma//} सतीति वन्दिता सर्वैः अ.क.२६८ख/३२.४० ४. = {phyags ma} शोधनी, संमार्जनी — संमार्जनी शोधनी स्यात् अ.को.२.२.१८; शोधयत्यनयेति शोधनी अ.वि.२.२.१८ ५. = {mdog dkar po} शुभ्रः, श्वेतवर्णः — शुक्लशुभ्रशुचिश्वेतविशदश्येतपाण्डराः अ.को.१.५.१२; शोभत इति शुभ्रः अ.वि.१.५.१२ ६. = {so ba sogs gad byed pa} पवः मि.को.३६ख ।
dag byed pa: = {dag byed/}
dag min: = {dag pa ma yin pa/}
dag ra: = {dang ra/}
dang: १. च, समुच्चयार्थे ( {sdud pa la}) — {so sor sdud dang bsam gtan dang /} /{de bzhin srog rtsol 'dzin pa dang /} /{rjes su dran dang ting nge 'dzin/} /{sbyor ba yan lag drug tu 'dod//} प्रत्याहारस्तथा ध्यानं प्रणायामश्च धारणा । अनुस्मृतिः समाधिश्च षडङ्गो योग इष्यते ।। वि.प्र.६४क/४.११२; {dang zhes bya ba ni mngon sum dang rjes su dpag pa ni gnyis ka yang mthu mtshungs par sdud pa yin te} चकारः प्रत्यक्षानुमानयोस्तुल्यबलत्वं समुच्चिनोति न्या.टी.४०क/४०; {byin pa dang brla'i tshigs la} जानूरुसन्धौ वि.प्र.२५६क/२.६७; {lhums su 'jug pa dang bltams pa dang mngon par 'byung ba dang mngon par rdzogs par byang chub pa la sogs pa} गर्भावक्रमणजन्माभिनिष्क्रमणाभिसम्बोध्यादयः सू.अ.१७०क/६२; {a ru ra dang skyu ru tshal//} हरीतक्यामलीवनम् ल.अ.६६क/१४; तथा — {de'i tshe brda 'dzin pa las snga rol du dang brda brjed pa'i so sor nges pa'i rtogs pa po de'i shes pa thams cad kyi tshe 'jug par 'gyur} तदा सङ्केतग्रहणात् पूर्वं तथा विस्मृतसङ्केतस्य तस्यैव प्रतिनियतस्य प्रतिपत्तुः सर्वदा ज्ञानप्रवृत्तिः प्राप्नोति त.प.१९७ख/८६० २. वियोजनार्थे ( {'byed pa la}) च — {rdzas ni rnam pa gnyis te blta bar bya ba dang reg par bya ba'o//} द्विविधं द्रव्यं दार्शनं स्पार्शनञ्च प्र.अ.१७२ख/१८७; {yang dag pa'i shes pa ni rnam pa gnyis te/} {mngon sum dang rjes su dpag pa'o//} द्विविधं सम्यग्ज्ञानम् । प्रत्यक्षमनुमानञ्चेति न्या.बि.२३१क/३५; {'gal ba rnam pa lnga ste/} {bsam pa dang bstan pa dang sbyor ba dang rton pa dang dus 'gal ba dag gis so//} पञ्चभिर्विरोधैः । आशयोपदेशप्रयोगोपस्तम्भकालविरोधैः सू.भा.१३१ख/४; {tha dad pa dang tha mi dad pa phan tshun spangs te gnas pa'i mtshan nyid dag} भेदाभेदौ परस्परपरिहारस्थितलक्षणौ त.प.१८३ख/८२८; {bdug pa 'di dang chu 'di de rnams kyi thad du song shig} अयं च धूपः इदं च पानीयं तानुपगच्छन्तु अ.श.२७क/२३ ३. हेत्वर्थे ( {rgyu mtshan la}) — {tha zhes brjod pa dang mthu stobs dang shugs dang mi 'jigs pa'i sgra byung ngo//} थकारे स्थामबलवेगवैशारद्यशब्दः…निश्चरति स्म ल.वि.६७ख/८९; {mthar gyis rgyu zhing gshegs pa dang bA rA Na sIr byon} अनुपूर्वेण चारिकां चरन् वाराणसीमनुप्राप्तः अ.श.२४ख/२१; {de lta yin dang tha snyad thams cad rgyun chad par 'gyur ro//} ततश्च सर्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गः त.प.२२९ख/९२९ ०. सह — {seng ge mo dang 'tshogs par gyur} सिंह्या सह मैथुनं गतवताम् ल.अ.१५५ख/१०२; {kun mkhyen dang 'dra} “ सर्वज्ञसदृशः त.प.२७२ख/१०१३; {khyod zhal pad ma nyid dang mtshungs/} /{gzhan ni 'ga' zhig dang yang min//} त्वन्मुखं कमलेनैव तुल्यं नान्येन केनचित् का.आ.३२२ख/२.१९; {zhes snga ma dang sbyar ro//} इति पूर्वेण सम्बन्धः त.प.२८३क/१०३१; {bstan bcos dang 'gal ba ni bla'i mdo dang 'gal ba ni ma yin no//} वरं शास्त्रविरोधः, न सूत्रविरोधः अभि.भा.४६ख/१०५०; {bsten pa ni yang dang yang du mngon sum du byed pa'o//} निषेवणं पुनः पुनः सम्मुखीकरणम् अभि.स्फु.२६४क/१०८१; {bla ma bsten pa'i brtul zhugs dang mtshungs pa/} /{dam pa'i spyod pa gzhan dag med par bsams//} गुरुसेवाव्रतसदृशं नान्यममन्यन्त सद्वृत्तम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३८; {gang dang gang rnam par gcod par byed pa de dang de ni gzhan yin te} यद् यस्य व्यवच्छेदकं तत्तस्मादन्यत् वा.टी.७२ख/२८; {myur du slar log shog cig dang /} {nga'ang khyed bsreg pa'i sta gon byed cing sdod do//} शीघ्रमायाहि यावत्ते चितां सज्जीकरोम्यहम् ।। जा.मा.१९१क/२२१; •= {dang ba/}
dang ka: रुचिः — {dang ka med la bsngags} अरुचिषु प्रशस्तम् यो.श.४.
dang ka med: अरुचिः, रोगविशेषः — {dang ka med la bsngags} अरुचिषु प्रशस्तम् यो.श.४; {gsus lci shes pa rmongs shing dang ka med//} गुरूदरत्वारुचिसुप्ताभिः यो. श.११४.
dang ga: = {dang ka/}
dang ga med: = {dang ka med/}
dang du blang bar bya: क्रि. अधिवासयेत् — {khyim gzhan du yang zan la bos pa dang du blang bar bya'o//} अधिवासयेद् भक्तोपनिमन्त्रणमन्तर्गृहेऽपि वि.सू.३४ख/४३.
dang du blangs: भू.का.कृ. अधिवासितम् — {sdug bsngal mang po drag po dag nyams su blangs shing dang du blangs la nyams su myong ba} प्रभूतानि तीव्राणि दुःखान्यभ्युपगतानि अधिवासितान्यनुभूतानि बो.भू.१०३ख/१३२; अङ्गीकृतम् — {gnod pa'ang bdag gis dang du blangs//} पीडाप्यङ्गीकृता मया बो.अ.२९क/८.१४४.
dang du blangs nas: अधिवास्य — {de ltar byang chub sems dpas phongs pa las gyur pa'i sdug bsngal de dang du blangs nas sbyin pa sbyin par byed do//} इत्येवं बोधिसत्त्वस्तद्विघातकृतं दुःखमधिवास्य दानं ददाति बो.भू.७०ख/९०.
dang du blangs pa: = {dang du blangs/}
dang du mi len: = {dang du mi len pa/}
dang du mi len pa: •क्रि. नाधिवासयति म.व्यु.७०४१; •सं. अनधिवासना — {nyes pa thams cad la dang du mi len pa} सर्वदोषेष्वनधिवासना सू.भा.२२२क/१३०; {dang du mi len pa yid la byed pa} अनधिवासनामनस्कारः सू.भा.१७९क/७३.
dang du mi len pa yid la byed pa: पा. अनधिवासनामनस्कारः, मनस्कारप्रभेदः — {dang du mi len pa yid la byed pa ni/} {ser sna la sogs pa'i mi mthun pa'i phyogs sbyin pa la sogs pas 'dul bar mngon par 'du byed pa'i phyir ro//} (?) अनधिवासनामनस्कारो मात्सर्यादिविपक्षविनयनाभिसंस्करणात् सू.भा.१७९क/७३.
dang du len: = {dang du len pa/}
dang du len pa: = {dang len} ।। •क्रि. अधिवासयति — {nyon mongs dag /dang} {du len} क्लेशानधिवासयति सू.अ. २२१क/१२८; {byang chub sems dpa' 'dod pa la 'dun pa'i sgrib pa byung ba dang du len cing sel bar mi byed na/} {nyes pa dang bcas}… {par 'gyur} बोधिसत्त्व उत्पन्नं कामच्छन्दनिवरणमधिवासयति न विनोदयति, सापत्तिको भवति बो.भू.९३क/११८; सहति — {de dag grogs don gnod pa dang du len//} तेभिः सहाय सहन्ति य पीडाम् शि.स.१७७क/१७५; •सं. अधिवासः — {sdug bsngal dang len rang gi bder ma chags//} दुःखाधिवासात् स्वसुखेष्वसक्तः सू.अ.२४८क/१६५; {kun la dang du len pa dang /} /{kun la dang du mi len zhing /} /{kun la mi 'jug 'jug pa ni/} /{khrel ldan khrel bas byas pa'i rtags//} सर्वेषु नाधिवासा सर्वेष्वधिवासनाप्रवृत्तिश्च । सर्वेषु च प्रवृत्तिह्नीविहितं ह्नीमतो लिङ्गम् ।। सू.अ.२२२क/१३०; अधिवासनम् — {sdug bsngal thams cad dang du len pa'i phyir} सर्वदुःखाधिवासनात् सू.भा.१४३क/२१; अधिवासना — {byang chub sems dpa'i sdug bsngal dang du len pa'i bzod pa} बोधिसत्त्वस्य दुःखाधिवासनाक्षान्तिः बो.भू.१०३ख/१३२; {yon tan thams cad la dang du len zhing 'jug pa'o//} सर्वगुणेष्वधिवासना च प्रवृत्तिश्च सू.भा.२२२क/१३०; •वि. अधिवासकः — {gzhan gyi gnod pa dang du len pa} परोपघातेष्वधिवासकः सू.अ. २४८क/१६५.
dang du len par byed: = {dang du len par byed pa/}
dang du len par byed pa: •क्रि. अधिवासयति — {byang chub sems dpa'}…{sdug bsngal dang du len par byed do//} बोधिसत्त्वः…दुःखमधिवासयति बो.भू.१०३ख/१३२; •सं. अधिवासनम् — {zhes zer ba la cang mi smra bas dang du len par byed na'o//} इत्युक्तस्य तूष्णीम्भावेनाधिवासने वि.सू.१८ख/२१.
dang po: वि. १. = {thog ma} प्रथमः — {shing gi phreng ba la sogs pa mthong ba'i dus su shing dang po 'dzin pa las} तरुपंक्त्यादिदर्शनकाले प्रथमवृक्षग्रहणात् त.प.५०क/५५०; {rnam pa thams cad mkhyen pa nyid kyi spyod pa'i le'u zhes bya ba ste dang po'o//} सर्वाकारज्ञताचर्यापरिवर्तो नाम प्रथमः अ.सा.२९क/१६; प्रथमी — {bcu po pa ni dang po yin} दशमी तु भवेत्प्रथमी ल.अ.१६६ख/१२१; आदिः — {dang po'i rgyu} आदिकारणम् अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; {sa dang po rab tu dga' ba la} आदिभूमौ प्रमुदितायां भूमौ सू. अ.१८७क/८३; पुंस्यादिः पूर्वपौरस्त्यप्रथमाद्या अथास्त्रियाम् अ.को.३.१.७८; आद्यः — {de la lhag pa'i tshul khrims kyi bslab pa ni pha rol tu phyin pa dang po gsum ste} तत्राद्या अधिशीलं शिक्षा तिस्रः पारमिताः सू.भा.१९७क/९८; पूर्वम् — {re zhig dang po 'di 'dra'i sems//} पूर्वं तावदिदं चित्तम् बो.अ.११ख/५.३४; अ.क.२५५ख/३०.८; प्राक् — {chos can la dang por yod pa nyid rab tu bsgrubs nas} धर्मिणि प्राक् सत्त्वं प्रसाध्य वा.न्या.३२७क/८; अर्वाक् — {dang po nyid du ltung bar thal bar 'gyur ba'i phyir ro//} अर्वागेव पतनप्रसङ्गात् त.प.२८५ख/२८३; प्राथमिकम् — {dang po rig byed kyi don yongs su spangs nas/} {blo'i bya ba'i yul gyi don gang yin pa de la ni/} {skyes bu'i blo nyid tshad ma yin gyi} वेदार्थं प्राथमिकं परित्यज्य योऽर्थो बुद्धिव्यापारविषयस्तत्र प्रामाण्यं पुरुषबुद्धेरेव प्र.अ.१४क/१६; अग्रः — {dang por skyes pa} अग्रजः अ.क.८४ख/६३.१७ २. = {gtso bo} प्रथमः, मुख्यः — मुख्यः स्यात् प्रथमः अ.को.२.७.४०; मुखमिव प्रधानत्वात् मुख्यः । प्रथम आद्यः कल्पः विधिः । मुख्यशास्त्रार्थनाम अ.वि.२.७.४०.
dang po kho nar: आदित एव — {phyir mi 'ong ba'i 'bras bu ma thob par dang po kho nar dgra bcom pa nyid thob par ni mi nus so//} अनागामिफलमप्राप्यादित एवार्हत्त्वं प्राप्तुं न शक्यते अभि.स्फु.१८१क/९३४.
dang po kho na nas: आदित एव — {ci dgra bcom pa drug po 'di dag dang po kho na nas de'i rigs can kho na dag cig yin nam 'on te/} {phyis yin zhe na} किं पुनरेते षडर्हन्त आदित एव तद् गोत्रा भवन्ति ? अथ पश्चात् अभि.भा.३१ख/९९०.
dang po nas: = {thog mar} आदितः, प्रथमतः — {gal te dang po nas de'i rtsom pa zhig med na} यदि तस्यादितस्तत्प्रारम्भो नासीत् अभि.स्फु.१५८क/८८६.
dang por: प्रथमम् — {gang gi phyir re zhig dang por mngon sum gyis}…{dngos po mthong la} यस्मात् प्रथमं तावत् प्रत्यक्षेण…वस्तु पश्यति त.प.१९७ख/८६१; पूर्वम् — {dang por 'byor pa brtags nas ni/} /{brtsam mam yang na mi brtsam bya//} पूर्वं निरूप्य सामग्रीमारभेन्नारभेत वा । बो.अ.२२क/७.४७; प्राक् — {thub pa'i byang chub kyis thob bya/} /{dang por ma yin} बोधिलभ्या मुनेः न प्राक् अभि.को.५ख/२.४४; प्रथमतः — {dang por khyod la phyag bgyi 'am/} /{'on te} कं नु प्रथमतो वन्दे त्वां…उत श.बु.११२क/५९; आदितः — {'gog pa dang por mi'i nang du//} निरोधाख्यादितो नृषु अभि.को.५ख/२.४४; आदौ — {dang por thos pa la brten nas tshul bzhin yid la byed pa 'byung ngo//} श्रुतं निश्रित्यादौ (योनिशो) मनस्कारः प्रभवति सू.भा.१३३क/६; अग्रे — {dang por ston pa'i blang ngo //} शास्तुरग्रे ग्रहणम् वि.सू.६१ख/७८.
dang po 'jug pa: पा. आदिप्रस्थानम्, परिपाकोपायभेदः — {thog ma kho nar skyo bar bya ba'i chos rnams la yid byung ba la brten nas/} {rigs pas don bsgrub pa'i phan yon yang khong du chud nas 'jug pa gang yin pa de ni dang po 'jug pa zhes bya'o//} य एव तत्प्रथमतः संवेजनीयेषु धर्मेषु संवेगमागम्य न्यायार्थप्रतिपादने चानुशंसां विदित्वावतारः । इदमेवादिप्रस्थानमित्युच्यते बो.भू.४४क/५७.
dang po 'jug pa ma yin pa: पा. अनादिप्रस्थानम्, परिपाकोपायभेदः — {dang po 'jug pa ma yin pa gang zhe na/} {gang zag zhugs zin pa yongs su smin par bya ba la rag las par gyur pa/} {byang chub sems dpa' dang sangs rgyas rnams kyi btang snyoms mi mdzad par gyur pa la brten cing bkrol ba'i gnas rnams yang dang yang du gsal bar byed pa la yang brten nas/} {phyir zhing yongs su smin par gyur pa gang yin pa'o//} अनादिप्रस्थानं कतमत् ? या अवतीर्णस्य पुद्गलस्य परिपाच्यमानतायां वर्तमानस्य बोधिसत्त्वेभ्यो बुद्धेभ्यश्चानध्युपेक्षामागम्य विवृतानाञ्च स्थानानां भूयो भूयः उत्तानक्रियामागम्य उत्तरोत्तरपरिपाकगमनता बो.भू.४४क/५७.
dang po pa: १. प्रथमी — {dang po pa ni brgyad po yin} प्रथमी चाष्टमी भवेत् ल.अ.१६६ख/१२१ २. = {rnying pa} पुरातनम्, चिरन्तनम् — पुराणे प्रतनप्रत्नपुरातनचिरन्तनाः अ.को.३.१.५.
dang po ba: = {dang po pa/}
dang po sbyor ba: पा. आदियोगः, समाधिविशेषः — {de ltar nges par bsgom bzhin pa'i/} /{dkyil 'khor dang po sbyor ba las//} एवं भावयमानां वै मण्डलमादियोगतः ।। स.दु.१६१/१६०.
dang po'i mkhan po: पूर्वोपाध्यायः — {dang po'i mkhan po nyid kyis bar chad dris nas yongs su dag pa la skabs dbye'o//} पृष्टान्तरायिकं परिशुद्धाय पूर्वोपाध्यायत्वेनावकाशं कुर्यात् वि.सू.१क/१.
dang po'i dga' ba: पा. प्रथमानन्दः, आनन्दः — {sna tshogs dang po'i dga' ba nyid/} /{rnam smin la ni mchog dga' nyid//} विचित्रे प्रथमानन्दः परमानन्दो विपाके । हे.त.१७क/५४.
dang po'i rgyal srid: ना. आदिराज्यः, प्रदेशः — {kun dga' bo phyogs 'dir rgyal po mang pos bkur ba dang po rgyal srid kyi dbang bskur bas dbang bskur ba de ni dang po'i rgyal po yin no//} {de'i phyir 'di dang po'i rgyal srid ces bya bar grags so//} अस्मिन्नानन्द (प्रदेशे) महासम्मतो राजा प्रथमतो राज्याभिषेकेणाभिषिक्तः । अभिषिक्तोऽयं च राज्ञामादिरतोऽस्यादिराज्यः आदिराज्य इति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१२२ख/१.११.
dang po'i rgyu: आदिकारणम् — {rgyu dang po'am dang po'i rgyu yin pas na dang po'i rgyu ste} आदिः कारणम्, आदौ वा कारणम् आदिकारणम् अभि.स्फु.२५३ख/१०६०; निदानम् — {e ma sbyin pa dpal gyi dang po'i rgyu//} फलमहो दानं निदानं श्रियः अ.क.३७क/४.१.
dang po'i bsgom: = {dang po'i bsgom pa/}
dang po'i bsgom pa: आदिभावना — {da ni zhi ba la sogs pa bsgrub pa'i slad du dang po'i bsgom pa gsungs pa} इदानीं शान्त्यादिसाधनाय आदिभावनोच्यते वि.प्र.७५क/४.१४१.
dang po'i chang: = {chang gi nying khu} कारोत्तमः मि.को.४०क ।
dang po'i theg pa: आदियानम्, श्रावकप्रत्येकबुद्धयानम् — {de bas kyang dge ba'i dbang gis dang po'i theg pa nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa la rab tu 'jug par 'gyur ba'o//} ततोऽपि शुभवशादादियाने प्रवृत्तिर्भवति श्रावकप्रत्येकबुद्धयाने वि.प्र.२२६क/२.१३.
dang po'i gnas skabs: आदिप्रस्थानम् — {zhes pa 'di lan gdab par byed pas/} {rnam pa gsum kho na zhes pa la sogs pas dang po'i gnas skabs mdzad de} इत्येतत् परिजिहीर्षु आदिप्रस्थानमारचयति — त्रिविधमेवेत्यादिना वा.टी.५३ख/६.
dang po'i rnal 'byor: पा. आदियोगः — {'dir bsnyen pa zhes pa ni dang por du ba la sogs pa'i mtshan ma sgom pa'o//} {bsnyen pa de las dang po'i rnal 'byor ni sems kyis du ba la sogs pa'i mtshan ma 'dzin pa'o//} इह सेवेत्यादिधूमादिनिमित्तभावना, तस्यां सेवायामादियोगो धूमादिनिमित्तग्रहणं चित्तस्य वि.प्र.६७ख/४.१२०.
dang po'i byed pa po: आदिकर्त्ता — {ci ste dang po'i byed pa po ma mthong ngo zhes bya bar 'dod na} अथादिकर्त्ता न दृष्ट इतीष्टम् त.प.१७३क/८०३.
dang po'i dbyangs yig: आदिस्वरः, अकारः — {dang po'i dbyangs yig rang bzhin} आदिस्वरस्वभावा हे.त.२१क/६६.
dang po'i dbyangs yig rang bzhin: वि. आदिस्वरस्वभावः, ओ वा — {dang po'i dbyangs yig rang bzhin te/} /{blo zhes sangs rgyas rnams kyis brtags//} आदिस्वरस्वभावा सा धूती बुद्धैः प्रकल्पिता । हे.त.२१क/६६.
dang po'i 'bras bu: = {'bras bu dang po} प्रथमफलम् — {dang po'i 'bras bu la zhugs pa dag} प्रथमफलप्रतिपन्नकौ अभि.भा.१८ख/९३३.
dang po'i 'bras bu la zhugs pa: वि. प्रथमफलप्रतिपन्नकः — {gal te sngon 'jig rten pa'i lam gyis bsgoms te spang bar bya ba 'dod pa na spyod pa rnams las rnam pa lnga'i bar du spangs pa zhig yin na yang de kho na bzhin du dang po'i 'bras bu la zhugs pa dag ces bya'o//} यदि पूर्वं लौकिकेन मार्गेण कामावचराणां भावनाहेयानां यावत् पञ्च प्रकाराः प्रहीणा भवन्ति, तथैव प्रथमफलप्रतिपन्नकावुच्येते अभि.भा.१८ख/९३३.
dang po'i yi ge: आद्यक्षरम् — {ming gi dang po'i yi ge} नामस्याद्यक्षरम् वि.प्र.७९ख/४.१६७.
dang po'i shes pa: पा. प्रथमं ज्ञानम्, मूलज्ञानम् — {rtsa ba ni dang po'i shes pa'o//} मूलं प्रथमं ज्ञानम् त.प.२२४ख/९१७; प्रथमः प्रत्ययः — {rgyu 'dis dang po'i shes pa yang /} /{tshad ma nyid du nges pa yin//} प्रत्यये प्रथमेऽप्यस्माद्धेतोः प्रामाण्यनिश्चयः ।। त.स.१०८क/९४३.
dang po'i shwa: आदिश्वः — {na dang ga ha dang po dang /} /{mtha' yi shwa dang dang po'i shwa//} नादिं गादिं तथा हादिमन्तश्वमादिश्वं च वा ।। हे.त.१३ख/४०.
dang po'i sangs rgyas: = {rdo rje 'chang} आदिबुद्धः — {dang po'i sangs rgyas rtag tu ni/} /{dngos grub kun tshogs mtshan nyid can//} आदिबुद्धं सदा सर्वं सिद्धिसन्दोहलक्षणम् । वि.प्र.१३४ख/१, पृ.३३; प्राग्बुद्धः — {dang po'i sangs rgyas rdzu 'phrul che ldan spyod pa dag ste skyob pa de la phyag 'tshal lo//} प्राग्बुद्धस्य महर्द्धिकस्य चरितं तस्मै नमस्तायिने ।। वि.प्र.२२२क/२.१.
dang po'i slob dpon: पूर्वाचार्यः — {pha ma gnyis ni tshangs pa ste/} /{de bzhin dang po'i slob dpon yin//} ब्रह्मा हि मातापितरौ पूर्वाचार्यौ तथैव च । अ.श.९७ख/८८.
dang po'i lha: आदिदेवता — {dang po'i lha yi rang bzhin du/} /{rdo rje sems dpa' rnam par bzhugs//} आदिदेवतारूपेण वज्रसत्त्वव्यवस्थितः स.उ.४.२९.
dang por skyes: = {dang por skyes pa/}
dang por skyes pa: = {phu bo} अग्रजः — {dang por skyes pas brtan byas nas//} स कृत्वा धैर्यमग्रजः अ.क.८४ख/६३.१७; अग्रे जातः अग्रजः अ.वि.२.६.४३; अग्रियः — पूर्वजस्त्वग्रियोऽग्रजः अ.को.२.६.४३; अग्रे भवः अग्रियः अ.वि.२.६.४३.
dang por 'gro: प्रष्ठः, पुरोगामी — पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतःसराः । पुरोगमः पुरोगामी अ.को.२.८.७२; प्रतिष्ठते पुरो गच्छतीति प्रष्ठः अ.वि.२.८.७२.
dang por 'gro ba: = {dang por 'gro/}
dang por 'grogs: = {dang por 'grogs pa/}
dang por 'grogs pa: प्रथमसङ्गमः — {dang por 'grogs par 'dod pa'i dga' ma la mgrin pa nas bzung ba bzhin du} प्रथमसङ्गमोत्कण्ठितप्रियाकण्ठग्रह इव ना. ना.२२६ख/१५.
dang ba: •सं. १. प्रसादः — {dang ba tsam dang ldan pa}… {rnams kyi} प्रसादमात्रकसमन्वागतानाम् अ.सा.१५९ख/९०; {de la dad pa ni sems dang ba'o//} तत्र श्रद्धा चेतसः प्रसादः अभि.भा.६५क/१८८; अभिप्रसादः — {chos nyid kyi rgyu mthun pa'i dang bas chos dang dge 'dun la yang skyabs su 'gro'o//} धर्मतानिष्यन्दाभिप्रसादेन धर्मं च सङ्घं च शरणं गच्छन्ति र.वि.७७ख/७; प्रसादनम् — {sangs rgyas yon tan dga' ba dang ba dang //} प्रसादनं बुद्धगुणप्रियाणाम् जा.मा.५ख/४; भक्तिः — {la la dang bas de la mchod pa'i phyir//} तमर्चितुं भक्तिवशेन केचन जा.मा.१८३ख/२१३ २. = {dang ba nyid} स्वच्छता — {mar gyi nying khu dang ba lta bu} घृतमण्डस्वच्छतावत् अभि.स्फु. २३६ख/१०२९; प्रसन्नता त.प.; •वि. प्रसन्नः — {dang ba'i yid kyis chos nyan par bya} प्रसन्नमानसेन धर्मः श्रोतव्यः बो.भू.१२८क/१६५; अभिप्रसन्नः — {theg pa mchog la dang ba} यानाग्रेऽभिप्रसन्नानाम् र.वि.१२५क/१०५; स्वच्छः — {dri ma can la gzugs brnyan snang ba med pa'i phyir dang ba zhes bya ba smos so//} मलिनस्य च्छायाप्रतिपत्त्यभावात् स्वच्छ इत्युक्तम् त.प.२०५ख/१२७; अच्छः — {gzugs dang ba'i phyir gzugs med pa dag} रूपस्याच्छत्वादारूप्याः अभि.स्फु.२८७क/११३२.
dang ba bskyed nas: अभिप्रसाद्य — {de nas bcom ldan 'das la sems dang ba bskyed nas shi'o//} ततो भगवतोऽन्तिके चित्तमभिप्रसाद्य कालगताः वि.व.१५३क/१.४१.
dang ba'i bdag nyid: वि. प्रसन्नात्मा — {gsang sngags 'chad byed slob dpon de/} /{dang ba'i bdag nyid dbang po thul//} मन्त्रव्याख्याकृदाचार्यः प्रसन्नात्मा जितेन्द्रियः ।। वि.प्र.९१ख/३.३.
dang bar bgyid: क्रि. प्रसादयति — {rtag tu lus can rnams kyi snying /} /{brtse ba bzhin du dang bar bgyid//} सदा दयेव हृदयं प्रसादयति देहिनाम् ।। अ.क.५६क/६.३२.
dang bar 'gyur: क्रि. प्रसीदति — {sems dang ba la brten te dang bar 'gyur bas dang ba zhes bya'o//} चित्तं श्रद्धामागम्य प्रसीदतीति चेतसः प्रसाद उच्यते त्रि.भा.१५६क/५५.
dang bar bya ba: संप्रसाधनम् लो.को.१०८८.
dang bar byas: भू.का.कृ. प्रसादितम् — {de yi bzod pa'i gnas de la/} /{gus pa yis ni dang bar byas//} स तया क्षान्तिनिलयः प्रणयेन प्रसाधितः । अ.क.२१२क/८७.२६.
dang bar byas nas: प्रसाद्य — {ston dus lta bus mdzes ma ni/} /{dang bar byas nas} कान्तां शरत्काल इव प्रसाद्य अ.क.१५०ख/६८.१०५.
dang bar byas pa: = {dang bar byas/}
dang bar byed: = {dang bar byed pa/}
dang bar byed pa: •वि. प्रसादनकरी — {bdag dang gzhan gyi sems dang bar byed pa} स्वसन्तानपरसन्तानप्रसादनकरी द.भू.१८८ख/१६.
dang bar mdzod: क्रि. प्रसीद — {gdung ba thong la dang bar mdzod//} प्रसीद त्यज सन्तापम् अ.क.१४८ख/६८.८५.
dang ra: अङ्गणम् — {khang pa'i dag ra}({dang ra}) गृहाङ्गणम् न्या.टी.५५ख/१२६; {de la khang pa'i yang thog na gnas pa na khang pa'i dag ra} ({dang ra} ) {ma mthong du zin kyang dag ra'i} ({dang ra'i} ){ngos bzhi'i rtsig pa mtha' dag mthong} तत्र धवलगृहोपरिस्थितो गृहाङ्गणमपश्यन्नपि चतुर्षु पार्श्वेष्वङ्गणभित्तिपर्यन्तं पश्यति न्या.टी.५५ख/१२६.
dang ra ba: = {dang ra/}
dang rwa: = {dang ra/}
dang len: = {dang du len pa/}
dngas: = {dwangs pa/}
dngas pa: = {dwangs pa/}
dad thob: वि. श्रद्धाप्राप्तः — {dad dang mthong thob} श्रद्धादृष्टिप्राप्तौ अभि.अ.१.२४.
dad dang shes rab brtser ldan: वि. श्रद्धाप्रज्ञाकृपान्वितः — {mi dal kun las thar ba dang /} /{dad dang shes rab brtse ldan zhing /} /{zas dang spyod pa phun tshogs nas/} /{rtag tu tshe rabs dran gyur cig/} सर्वाक्षणविनिर्मुक्ताः श्रद्धाप्रज्ञाकृपान्विताः । आकाराचारसम्पन्नाः सन्तु जातिस्मराः सदा ।। बो.अ.३८ख/१०.२७.
dad: = {dad pa/}
dad bskyed: = {dad pa bskyed pa/}
dad 'gyur: = {dad par 'gyur/}
dad dang ldan: = {dad pa dang ldan pa/}
dad dang ldan pa: = {dad pa dang ldan pa/}
dad ldan: = {dad pa dang ldan pa/}
dad pa: •क्रि. (अवि., अक.) श्रद्दधाति — {'khor ba na spyod pa'i 'jig rten pa'i yang dag pa'i lta ba la dad pa} संसारावचरीं लौकिकीं सम्यग्दृष्टिं श्रद्दधाति शि.स.१७०ख/१६८; अभिश्रद्दधाति — {dad pa gang gis chos bzhi la dad pa} यया श्रद्धया चतुरो धर्मानभिश्रद्दधाति शि.स.१७०ख/१६८; प्रसीदति — {sems tsam du ni rnam gzhag pa/} /{lta ba ngan pas mi dad do//} चित्तमात्रव्यवस्थानं कुदृष्ट्या न प्रसीदति ।। ल.अ.१७५क/१३६; •सं. श्रद्धा — {rab tu dang ba dad pa yin zhes bya ba ni/} {dad pa nyid rab tu dang ba yin pas rab tu dang ba dad pa yin no//} श्रद्धाप्रसाद इति । श्रद्धैव प्रसादः श्रद्धाप्रसादः अभि. स्फु.२९६क/११४८; प्रसादः — {dad pa ni de ston par byed pa la'o//} प्रसादस्तद्धेशिके सू.भा.१४८ख/३०; अभिप्रसादः — {ston pa la sogs pa la dad pa skye ba'i phyir ro//} दैशिकादिष्वभिप्रसादोत्पादात् अभि.स.भा.६८ख/९५; छन्दः — {de'i tshe dad pa 'dri ba'i dge slong yang nyung bar gyur to//}… {de'i tshe dad pa 'dri ba'i dge slong yang mang bar gyur to//} तदाल्पाश्छन्दयाचका भिक्षवः… तदा बहवश्छन्दयाचका भिक्षवः संवृत्ताः वि.व.१५३ख/१.४२; छन्दकः — {de'i nyan thos rnams kyis dad pa las bslangs nas sangs rgyas dang chos dang dge 'dun la bya ba byed do//} तस्य श्रावकाश्छन्दकभिक्षणं कृत्वा बुद्धधर्मसङ्घेषु कारान् कुर्वन्ति वि.व.१५३ख/१.४२; भक्तिः — {de la dad pa ni mos pa dang yid ches pa'o//} तत्र भक्तिरधिमुक्तिः संप्रत्ययः सू.भा.१८४क/७९; रुचिः — {dad pa yid la byed pa ni yang dag pa la'o//} रुचिमनस्कारो भूतायाम् सू.भा.१७९क/७३; •पा. श्रद्धा, चैतसिकविशेषः — {dad dang bag yod shin tu sbyangs/} /{btang snyoms ngo tsha shes khrel yod/} /{rtsa ba gnyis rnams mi 'tshe dang /} /{brtson 'grus rtag tu dge la 'byung //} श्रद्धाप्रमादः प्रश्रब्धिरुपेक्षा ह्नीरपत्रपा । मूलद्वयमहिंसा च वीर्यं च कुशले सदा ।। अभि.को.५क/२.२५; {de la dad pa ni sems dang ba'o//} तत्र श्रद्धा चेतसः प्रसादः अभि.भा. ६५क/१८८; •वि. = {dad pa can} अभिप्रसन्नः — {de gnyis las gcig ni rdzogs byed la dad/} {gcig ni sangs rgyas bcom ldan 'das la dad do//} ताभ्यामेकः पूरणेऽभिप्रसन्नः, द्वितीयो बुद्धे भगवति अ.श.२७क/२३; श्राद्धः — {yon bdag dad pa chen po yis//} श्राद्धो दानपतिर्महान् स.उ.८.४; भक्तः — {lha la dad pa} देवताभक्तः म.मू.२८०क/४३८; प्रतीतः — {dad pa'i sems} प्रतीतहृदयः जा.मा.१५क/१६.
dad pa skye bar 'gyur: क्रि. प्रसादयति — {khyod thos pas ni spro ba skye/} /{mthong bas dad pa skye bar 'gyur//} श्रवणं तर्पयति ते प्रसादयति दर्शनम् । श.बु.११३ख/९२.
dad pa skyed: क्रि. छन्दं जनयति — {de sdig to dang mi dge ba'i chos ma skyes pa rnams mi skye ba'i phyir dad pa skyed do//} सोऽनुत्पन्नानां पापकानामकुशलानां धर्माणामनुत्पादाय च्छन्दं जनयति द.भू.२०५क/२४.
dad pa bskyed pa: प्रसादसंजननम् — {de nas de dag dad pa bskyed pa'i phyir bcom ldan 'das sprul pa bgyed par mdzad de} तेषां प्रसादसंजननार्थं भगवान्निर्मितं विसर्जयति अ.श.३ख/२; श्रद्धापनम् — {theg pa mchog la brten pa dad bskyed cing //} श्रद्धापनं यानवराश्रितानाम् जा.मा.५ख/५.
dad pa can: वि. श्राद्धः, श्रद्धावान् — {bram ze dang khyim bdag dad pa can rnams las} श्राद्धानां ब्राह्मणगृहपतीनामन्तिकात् बो.भू.७९ख/१०२; प्रसादवान्, ओ वती — {dad pa can gyi ting nge 'dzin thob} प्रसादवतीसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४; श्रद्धालुः मि.को.८२क ।
dad pa can gyi ting nge 'dzin: पा. प्रसादवतीसमाधिः, समाधिविशेषः — {dad pa can gyi ting nge 'dzin thob} प्रसादवतीसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४.
dad pa chung: = {dad pa chung ba/}
dad pa chung ba: वि. हीनाधिमुक्तः — {mkhas pa ma yin dad pa chung ba'i mi//} हीनाधिमुक्ता हि अविद्वसू नराः स.पु. २३ख/४०.
dad pa che ba: लम्पटः म.व्यु.२२०४.
dad pa mchog: परमहंसः — {sangs rgyas par gyur kyang rung}…{gcer bu pa dad} ({ngang} ){pa mchog tu gyur pa'am} बौद्धो वा भवतु…अथ नग्नो भवतु परमहंसः वि.प्र.१७३क/३.१६९.
dad pa nyams: = {dad pa nyams pa/}
dad pa nyams pa: वि. श्रद्धाविपन्नः — {dad pa nyams na tshul khrims rab tu nyams//} श्रद्धाविपन्नस्य प्रनष्टशीलम् रा.प.२४३क/१४१.
dad pa rnyed: भू.का.कृ. प्रसादं प्रवेदितवान् — {mthong nas kyang 'gyod pa skyes te dad pa chen po rnyed do//} दृष्ट्वा च पुनर्विप्रतिसारजातो महान्तं प्रसादं प्रवेदितवान् अ.श.४८क/४१.
dad pa thob pa: ना. प्रसादप्रतिलब्धः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong po}… ग्. {yas rol nas dad pa thob pas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…दक्षिणे प्रसादप्रतिलब्ध आह ल.वि.१५२ख/२२६.
dad pa thob par 'gyur: क्रि. श्रद्दधति लो.को.१०९०.
dad pa 'thob: = {dad pa 'thob pa/}
dad pa 'thob pa: •क्रि. प्रसादं प्रतिलभते — {nyan thos kyi dge 'dun la shes nas dad pa 'thob ste} श्रावकसङ्घेऽवेत्यप्रसादं प्रतिलभते अभि.भा.४०ख/१०२५; •सं. प्रसादलाभः — {byang chub kyi phyogs dang mthun pa rnams la gnas pa gnas skabs gang du shes nas dad pa 'thob par rig par bya zhe na} बोधिपक्षेषु वर्तमानस्य कस्यामवस्थायामवेत्यप्रसादलाभो वेदितव्यः अभि.भा.४०ख/१०२४.
dad pa dang ldan: = {dad pa dang ldan pa/}
dad pa dang ldan pa: = {dad ldan} वि. श्राद्धः — {byang chub sems dpa' 'am nyan thos dad pa dang ldan pa} श्राद्धो बोधिसत्त्वः श्रावको वा बो.भू.१४९ख/१९२; {dad ldan mi min tshogs dang ni/} /{ston pas kyang ni btang snyoms mdzad//} श्राद्धामानुषसङ्घाच्छास्त्रा चोपेक्ष्यते सू.अ.२२१क/१२९; श्रद्धालुः — {gang dag dad pa dang ldan pa de dag la tshad ma med pa 'di brjod pa ni mdzes par 'gyur gyi} ये श्रद्धालवस्तान् प्रतीदमप्रमाणकमुपवर्ण्यमानं शोभेत त.प.२७५ख/१०१९; श्रद्दधानः — {de lta bu sogs brjod pa ni/} /{dad dang ldan la mdzes pa yin//} इत्यादि कीर्त्त्यमानं तु श्रद्दधानेषु शोभते । त.स.११८क/१०१९; प्रसादवान् — {su zhig tshul 'di rigs pas dpog byed pa/} /{dad ldan rnal 'byor brtson zhing mi rtog pa//} इमं नयं योऽनुमिनोति युक्तितः प्रसादवान् योगपरो ह्यकल्पनः । ल.अ.१९१क/१६४; प्रसादेन समन्वागतः — {lha'i 'khor gyi nang na sangs rgyas la shes nas dad pa dang ldan te lus dang bral nas 'dir skyes pa'i lha de lta bu dag kyang mchis so//} सन्त्यस्यां देवपर्षदि देवता या बुद्धेऽवेत्यप्रसादेन समन्वागताः कायस्य भेदादिहोपपन्नाः अ. श.२३३क/२१४.
dad pa 'dri ba: वि. छन्दयाचकः — {de'i tshe dad pa 'dri ba'i dge slong yang nyung bar gyur to//}…{de'i tshe dad pa 'dri ba'i dge slong yang mang bar gyur to//} तदाल्पाश्छन्दयाचका भिक्षवः…तदा बहवश्छन्दयाचका भिक्षवः संवृत्ताः वि.व.१५३ख/१.४२.
dad pa sdud pa: छन्दकभिक्षणम् — {jo bo bcom ldan 'das kyi bstan pa la dad pa sdud pa la phul gyis dgyes pa bskyed du gsol/} {dad pa bskyed du gsol zhes byas so//} आर्यपुत्र प्रीतिं जनय, प्रसादमुत्पादय, भगवच्छासने छन्दकभिक्षणे दत्त इति अ.श.२०७ख/१९१.
dad pa sdud pa la zhugs: छन्दकभिक्षणं कर्तुं प्रवृत्तः — {de bzhin gshegs pa'i nyan thos rnams kyi phyir dad pa sdud pa la zhugs} तथागतस्य सश्रावकसङ्घस्यार्थाय छन्दकभिक्षणं कर्तुं प्रवृत्तः अ.श.१५०क/१३९.
dad pa sdud par 'dod: = {dad pa sdud par 'dod pa/}
dad pa sdud par 'dod pa: वि. छन्दकभिक्षणं कर्तुकामः — {de bzhin gshegs pa'i nyan thos rnams kyi phyir}…{dad pa sdud par 'dod kyis} तथागतस्य सश्रावकसङ्घस्यार्थाय च्छन्दकभिक्षणं कर्तुकामः अ.श.१४९ख/१३९.
dad pa phun sum tshogs pa: श्रद्धासम्पत् — {dad pa phun sum tshogs pa ni legs par thob bo//} सुप्रतिलब्धा श्रद्धासम्पत् अ.श.२७६ख/२५४.
dad pa phyir bsgyur ba: छन्दप्रत्युद्धारः म.व्यु.८४७७.
dad pa 'bul ba: छन्ददायकः म.व्यु.९४०९.
dad pa mi phyed pa: अभेद्यप्रसादः म.व्यु.६८२४.
dad pa med: = {dad pa med pa/}
dad pa med pa: अश्रद्धा — {dad pa med pa dang}…{shes rab med pa'i sgrib pa zad pas dad pa la sogs pa'i stobs rnams su 'gyur ro//} अश्रद्धा…अप्रज्ञानामावरणक्षयेण श्रद्धादीनि बलानि भवन्ति वि.प्र.६०क/४.१०४; अप्रसादः — {ma dad gzhan la rag las pas/} /{dad pa med la khyod bzod na//} परायत्तप्रसादत्वादप्रसादिषु ते क्षमा । बो.अ.१७क/६.६३.
dad pa smra ba: श्रद्धाप्रलापः — {dad pa smra ba zhes bya ba'i bstod pa} श्रद्धाप्रलापनामस्तवः क.त.१८३७.
dad pa yid la byed pa: पा. रुचिमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {dad pa yid la byed pa ni yang dag pa la'o//} रुचिमनस्कारो भूतायाम् सू.भा.१७९क/७३.
dad pa la dbang bsgyur ba: श्रद्धाधिपतेयता — {de dad pa la dbang bsgyur ba dang mos pa mang ba dang} स श्रद्धाधिपतेयतया प्रसादबहुलतया द.भू.१७६क/९.
dad pa la rab tu gnas pa: वि. श्रद्धाप्रतिष्ठितः लो. को.१०९०.
dad pa log pa: वि. श्रद्धाविपन्नः श.को.६१७.
dad pa'i rjes su 'brang ba: = {dad pas rjes su 'brang ba/}
dad pa'i rjes su 'brang ba min: वि. अश्रद्दधानः — {kho bo rigs pa don gnyer gang /} /{dad pa'i rjes su 'brang ba min//} वयमश्रद्दधानास्तु ये युक्तीः प्रार्थयामहे ।। त.स.११८क/१०१९.
dad pa'i rjes su sbyin par byed pa: क्रि. श्राद्धमनुप्रदास्यन्ति म.व्यु.२८६८.
dad pa'i stobs: पा. श्रद्धाबलम्, बलविशेषः — {stobs rnams kyis zhes pa dad pa'i stobs dang brtson 'grus kyi stobs dang dran pa'i stobs dang ting nge 'dzin gyi stobs dang shes rab kyi stobs} बलैरिति श्रद्धाबलं वीर्यबलं स्मृतिबलं समाधिबलं प्रज्ञाबलम् वि.प्र.६०क/४.१०४.
dad pa'i nor: श्रद्धाधनम्, आर्यधनविशेषः — ( {'phags pa'i} ){nor bdun gyi ming la/} {dad pa'i nor}…{shes rab kyi nor} सप्त धनानि । श्रद्धाधनम्… प्रज्ञाधनम् म.व्यु.१५६६.
dad pa'i dbang po: पा. श्रद्धेन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {mdo las/} {mig gi dbang po dang}…{dad pa'i dbang po dang}…{kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang /} {dbang po nyi shu rtsa gnyis gsungs pa} द्वाविंशतिरिन्द्रियाण्युक्तानि सूत्रे । चक्षुरिन्द्रियम्…श्रद्धेन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; द.भू.२०५ख/२४.
dad pa'i 'byung gnas: वि. श्रद्धाकरः — {dad pa'i 'byung gnas gso mdzad thugs rje ldan/} / ग्. {yang sa chen po 'di las bdag phyung shing //} महाप्रपातादिह मां समुद्धर श्रद्धाकरा कारुणिका चिकित्सका ।। रा.प.२५१क/१५२.
dad pa'i gzhi: श्रद्धाधिष्ठानम् — {de dag ni dad pa'i gzhi'i bye brag las ming gi sgo nas shes nas dad pa bzhi zhes bya ba'o//} सैव श्रद्धाधिष्ठानभेदान्नामतश्चत्वारोऽवेत्यप्रसादा उच्यते अभि.भा.४०ख/१०२५.
dad pa'i las: श्राद्धकर्म, पितृकर्म — पितृदानं निवापः स्याच्छ्राद्धं तत्कर्म शास्त्रतः । अ.को.२.७.३१; श्रद्धया भक्त्या दीयते श्राद्धम् । मन्वादिस्मृत्युक्तनियमोपेतपितृकर्मनाम अ.वि.२.७.३१.
dad pa'i shugs: श्रद्धावेगः — {e ma'o byang chub sems dpa' che/} /{dad pa'i shugs kyis rab tu nyams//} श्रद्धावेगेन नष्टोऽयं महाबोधिसत्त्व इति । हे.त.१५ख/४८.
dad pa'i sa: श्रद्धाभूमिः लो.को.१०९१.
dad par gyis shig: क्रि. श्रद्दधत — {theg pa chen po'i gtam 'di nyid la dad par gyis shig} श्रद्दधत महायानकथाम् शि.स.४०क/३८.
dad par gyur: = {dad par gyur pa/}
dad par gyur pa: वि. श्रद्दधानः — {dad par gyur pa ni 'bras bu'i don du brtson 'grus rtsom par byed do//} श्रद्दधानो हि फलार्थं वीर्यमारभते अभि.भा.३९क/१०२०.
dad par bgyis pa: वि. आवर्जनकरः — {lha dang mi dad par bgyis pa'i spyod lam shin tu zhi bas bsod snyoms blangs te} देवमनुष्यावर्जनकरेणातिप्रशान्तेनेर्यापथेन पिण्डपातमादाय अ.श.२४५ख/२२५.
dad par 'gyur: = {dad par 'gyur ba/}
dad par 'gyur ba: •क्रि. = {dad par 'gyur} 1. वर्त. प्रसीदति — {'di ltar gzhan gyis cho ga dang spyod yul phun sum tshogs pa de dag mthong na/} {ma dad pa rnams kyang dad par 'gyur la} तथापि परे तामाचारगोचरसम्पदमुपलभ्याप्रसन्नाश्च प्रसीदन्ति श्रा.भू.१८क/४३ २. भवि. श्रद्धास्यति — {bcom ldan 'das kyis bshad pa la dad par 'gyur} भगवतो भाषितं श्रद्धास्यन्ति स.पु.१६क/२६; •वि. प्रसादनीयम् — {de'i tshe sgra dga' bar 'gyur ba tshim par 'gyur ba mgu bar 'gyur ba dad par 'gyur ba}…{grag par gyur to//} तस्मिन् समये हर्षणीयास्तोषणीयाः प्रेमणीयाः प्रसादनीयाः…शब्दाः श्रूयन्ते स्म ल.वि.३०क/३९.
dad par bya: = {dad bya} क्रि. आवर्जयेयम् — {ngas bram ze gang po rdzu 'phrul gyi cho 'phrul gyis dad par bya'o//} यन्न्वहं पूर्णब्राह्मणमृद्धिप्रातिहार्येणावर्जयेयम् अ.श.२ख/२.
dad par bya ba: = {dad bya} ।। •सं. प्रसादनम् — {gzhan dad par bya ba'i thabs} अन्यप्रसादनोपायः शि.स.१५०क/१४४; •वि. श्रद्धानीयः — {rlung la kha dog ji ltar yod ce na/} {don 'di ni dad par bya ba yin gyi rjes su dpag par bya ba ni ma yin no//} कथं वायौ वर्णसद्भावः ? श्रद्धानीय एषोऽर्थः, नानुमानीयः अभि.भा.६३ख/१८३.
dad par byas: = {dad par byas pa/}
dad par byas pa: भू.का.कृ. अभिप्रसन्नः — {sems dad par byas pa} चित्तमभिप्रसन्नम् अ.श.४७ख/४१; आवर्जितः — {de tshe dang ldan pa maud gal gyi bu chen pos dad par byas te/} {bstan pa la btsud nas bcom ldan 'das la shin tu dga' bar gyur to//} स आयुष्मता महामौद्गल्यायनेनावर्जितः शासने चावतारितो भगवत्यत्यर्थमभिप्रसन्नः अ.श.५९ख/५१.
dad par byas nas: प्रसाद्य — {skyed tshal lha yang dad byas nas//} प्रसाद्योद्यानदेवताम् अ.क.५२ख/५.७०.
dad par byed: = {dad par byed pa/}
dad par byed pa: •क्रि. आदरं करोति — {sangs rgyas la gus pa'i bar du mi byed de/} {dad par mi byed do zhes bya ba'i tha tshig go/} यावत् बुद्धं नाद्रियन्ते । बुद्धे नादरं कुर्वन्तीत्यर्थः अभि.स्फु.२७४ख/१०९९; •वि. आवर्जनकरः — {de nas bu mo grags ldan mas lha dang mi dad par byed pa'i cho 'phrul shin tu rmad du byung ba de mthong nas} अथ यशोमती दारिका तदत्यद्भुतं देवमनुष्यावर्जनकरं प्रातिहार्यं दृष्ट्वा अ.श.६क/५; आवर्जनकरी — {so so'i skye bo rnams ni rdzu 'phrul gyis myur du dad par byed} आशु पृथग्जनस्य ऋद्धिरावर्जनकरी अ.श.१९०ख/१७६.
dad par mdzad pa: भू.का.कृ. आवर्जितम् — {khyod ni bdud las rnam rgyal te/} /{'gro kun dad par mdzad pa yang //} सर्वं चावर्जितं मारविजयं प्रति ते जगत् ।। श.बु.१११ख/४२.
dad pas rjes su 'brang ba: •सं. श्रद्धानुसारः — {dad pas rjes su 'brang bas na dad pas rjes su 'brang ba'o/} /{de 'di la yod pas sam/} {'di dad pas rjes su 'brang pa'i ngang tshul can yin pas na dad pas rjes su 'brang ba ste} श्रद्धयानुसारः श्रद्धानुसारः, सोऽस्यास्तीति श्रद्धानुसारी । श्रद्धयानुसर्तुं शीलमस्येति वा अभि.भा.१८ख/९३३; •पा. श्रद्धानुसारी, पुद्गलभेदः — {dbang po rtul po de dag la gnas pa ni dad pas rjes su 'brang ba zhes bya'o//} मृद्विन्द्रियस्तेषु वर्तमानः श्रद्धानुसारीत्युच्यते अभि.भा.१८ख/९३३; अभि.स्फु.१८३ख/९३९.
dad pas rtogs 'gyur: वि. श्रद्धागम्यम् — {kha med lung 'bogs byed pa po/} /{gal te dad pas rtogs 'gyur gyi//} विमुखस्योपदेष्टृत्वं श्रद्धागम्यं परं यदि । त.स.५क/६७.
dad pas 'dun pa'i sems: वि. प्रसादावर्जितहृदयः — {dga' ba dang mgu ba dang dad pas 'dun pa'i sems kyis stan las langs nas} हृष्टतुष्टः प्रसादावर्जितहृदय उत्थायासनात् रा.प.२२८क/१२०.
dad pas byin: = {dad pas byin pa/}
dad pas byin pa: वि. श्रद्धादेयम् — {gang yang 'di dag gis gtsug lag khang gi bdag po'i dad pas byin pa zos nas ma bklags ma bton} यदेभिर्विहारस्वामिसन्तकं श्रद्धादेयं परिभुज्य न पठितं न स्वाध्यायितम् वि.व.१५९ख/१.४८.
dad pas sbyin par bya ba: वि. श्रद्धादेयम् लो.को.१०९१.
dad pas mos pa: पा. श्रद्धाधिमुक्तः, पुद्गलभेदः — {slob pa bco brgyad gang zhe na/} {rgyun du zhugs pa'i 'bras bu mngon du bya ba'i phyir zhugs pa dang}…{dad pas mos pa dang}… {gnyi ga'i cha las rnam par grol ba} अष्टादश शैक्षाः कतमे ? स्रौतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकः…श्रद्धाधिमुक्तः…उभयतोभागविमुक्तः अभि.स्फु.१९७ख/९६३; श्रद्धाधिमुक्तकः — {yang na ni theg pa chen po la dad pas mos pa dag la stsal bar bgyi'o//} अथवा महायानश्रद्धाधिमुक्तकस्य दातव्या का.व्यू.२३४क/२९६.
dad pas mos pa sngon du 'gro ba: वि. श्रद्धाधिमुक्तपूर्वकः — {mi g}.{yo ba'i chos can ma gtogs pa gzhan lnga ni dad pas mos pa sngon du 'gro ba dag yin no//} अकोप्यधर्माणं वर्जयित्वाऽन्ये पञ्च श्रद्धाधिमुक्तपूर्वकाः अभि.भा.३१ख/९८८.
dad pas mos pas skyes: = {dad pas mos las skyes/}
dad pas mos las skyes: वि. श्रद्धाधिमुक्तजः — {de dag las/} /{lnga ni dad pas mos las skyes//} तेषां पञ्च श्रद्धाधिमुक्तजाः अभि.भा.३१ख/९८८.
dad bya: = {dad par bya/} {o ba/}
dad byas: = {dad par byas pa/}
dad rdzas: = {dkor rdzas} अभिसारः — {dad rdzas ni gnas pa dang gzhon nu dang rgan po dag gis blang ngo //} अभिसारस्य निःश्रितैस्तरुणवृद्धैश्च नयनम् वि.सू.१००क/१२१; {dad pa can gyis phul ba'i dngos rdzas} बो.को.१२४३.
dan ti: = {dan tI/}
dan tI: •सं. दन्ती, वृक्षविशेषः यो.श.५१; निकुम्भः यो.श.८५.
dan da ka: = {daN Da kam} ।। •ना. दण्डकम्, वनम् — {dan da ka yi nags tshal tshig /lo} {mang zhig tu rtswa ma skyes//} उद्धग्धदण्डकवनं वर्षैर्बहुभिस्तृण न जाता ।। ल.वि.१५४ख/२३१.
dan rog: जयपालः श.को.६१८.
dam: १. ( {'byed sdud kyi phrad}) वा — {de dag chos la byed pa 'di/} /{gzhan nyid dam ni de nyid du//} तैः कारित्रमिदं धर्मादन्यत् तद्रूपमेव वा । त.स.६५ख/६१७; स्वित् — {za bar byed dam} स्विद्भोक्ष्यसे मि.को.६५क २. = {dam du} गाढम् — {de dag gis ni de la dam 'khyud smras//} गाढं परिष्वज्य तमूचतुस्तौ अ.क.२७४क/१०१.३४ ३. = {dam pa/} 4. = {dam po/} 5. = {dam tshig}
dam gyi 'og tu bcug nas: प्रतिज्ञायां प्रतिष्ठाप्य — {de nas rgyal pos gnod sbyin dam gyi 'og tu bcug nas yul thams cad du dril bsgrags te} ततो राज्ञा गुह्यकं प्रतिज्ञायां प्रतिष्ठाप्य सर्वविजिते घण्टावघोषणं कारितम् अ.श.१०८ख/९८.
dam du: गाढम् — {dam du 'khyud dang 'o byed pas/} /{dkyil 'khor yid du 'ong ba zhus//} पृच्छते मण्डलं रम्यं गाढालिङ्गनचुम्बनैः ।। हे.त.२४ख/८२; दृढम् — {dam du 'dzin pa'i gdon} दृढग्रहा ग्रहाः जा.मा.२०५क/२३८; {de nas yal ga de la dam du 'jus//} ततः समालम्ब्य दृढं स शाखाम् जा.मा.१६०क/१८४.
dam rgya: लेखः — {sangs rgyas kyi bstan bcos kyi glegs bam dang myur du mi 'grub pa'i dam rgya ni dang por 'os pa nyid yin no//} (?) बुद्धशास्त्रपुस्तकानां सु(दुः)साध्यलेखानां प्रथमार्हत्वम् वि.सू.६९क/८६; लेख्यम् — {glegs bam gzhan dang dam rgya gzhan dang tshon rtsi gzhan dag ni gnyis par 'os pa nyid yin no//} अन्यपुस्तकलेख्यवर्णकानां द्वितीयस्य (अर्हत्वम्) वि.सू.६९क/८६.
dam bca': = {dam bca' ba/}
dam bca' dang 'gal ba: पा. प्रतिज्ञाविरोधः, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{dam bca' dang 'gal ba dang}… {gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…प्रतिज्ञाविरोधः… हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
dam bca' ba: •पा. प्रतिज्ञा — {de la 'og nas 'dus byas thams cad skad cig ma zhes 'byung ba 'di ni dam bca' ba yin par rig par bya'o//} तत्र क्षणिकं सर्वं संस्कृतमिति पश्चाद्वचनादियं प्रतिज्ञा वेदितव्या सू.भा.२३१ख/१४३; {yang na sgrub par byed pa de nyid kyi yan lag ma yin pa dam bca' ba dang nye bar sbyar ba dang mjug bsdu ba la sogs pa sgrub par byed pa'i yan lag ma yin pa ste/} {sgrub pa'i ngag tu nye bar sbyor ba'i rgol ba dag tshar bcad pa'i gnas yin te/} {don med brjod par byed pa'i phyir ro//} अथवा तस्यैव साधनस्य यन्नाङ्गं प्रतिज्ञोपनयनिगमनादि तस्यासाधनाङ्गस्य साधनवाक्ये उपादानं वादिनो निग्रहस्थानम्, व्यर्थाभिधानात् वा.न्या.३३४ख/५९; •सं. = {khas len} प्रतिज्ञातम् — {sgra'i brjod bya nyid du dam bca'} शब्दवाच्यतया प्रतिज्ञातम् त.प.४ख/४५३; प्रतिज्ञानम् — संविदागूः प्रतिज्ञानं नियमाश्रवसंश्रवाः । अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः ।। अ.को.१.५.५; प्रतिज्ञायतेऽनेन प्रतिज्ञानम् अ.वि.१.५.५.
dam bca' bar: प्रतिज्ञातुम् — {phung po rnams las gzhan yin par dam bca' bar yang mi nus te} न चान्यः स्कन्धेभ्यः शक्यते प्रतिज्ञातुम् अभि.भा.८२ख/११९३; प्रज्ञपयितुम् — {bud shing las me gzhan yin par dam bca' bar yang mi nus la} न चान्य इन्धनादग्निः शक्यते प्रज्ञपयितुम् अभि.भा.८२ख/११९३.
dam bca' ba bkag pa: पा. प्रतिज्ञासंन्यासः, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{dam bca' ba bkag pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…प्रतिज्ञासंन्यासः…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
dam bca' ba brdzod pa: पा. प्रतिज्ञावचनम् — {sgra yang byas pas zhes bya ba de tsam zhig brjod pa na dam bca' ba brjod pa med par yang sgra mi rtag go zhes rtogs par 'gyur ro//} ‘कृतकश्च शब्दः’ इत्येतावन्मात्रे प्रोक्ते ‘अनित्यः शब्दः’ इति प्रतीतिर्भवत्यन्तरेणापि प्रतिज्ञावचनम् त.प.३२क/५१२.
dam bca' ba nyams pa: = {dam bcas pa nyams pa/}
dam bca' ba dang 'gal ba: = {dam bca' dang 'gal ba/}
dam bca' ba sbyor ba: प्रतिज्ञाप्रयोगः — {dam bca' ba sbyor bar smra ba} प्रतिज्ञाप्रयोगवादी त.प.३२ख/५१३.
dam bca' ba sbyor bar smra ba: प्रतिज्ञाप्रयोगवादी — {gang gi phyir gzhan gyi sde dam bca' ba sbyor bar smra ba rnams kyis rgol bas sgrub par byed pa skabs min te/} {skabs su ma phab pa nyid smra ba ma yin no//} यतो न अकाण्ड एव अप्रस्ताव एव परस्यापि प्रतिज्ञाप्रयोगवादिनः वादी साधनमाह त.प.३२ख/५१३.
dam bca' ba ma tshang ba: = {dam bca' ma tshang ba/}
dam bca' ba gzhan: पा. प्रतिज्ञान्तरम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang dam bca' ba gzhan dang}… {gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः प्रतिज्ञान्तरम्…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
dam bca' ba la gnas: = {dam bca' ba la gnas pa/}
dam bca' ba la gnas pa: वि. प्रतिज्ञारूढः — {dam bca' ba la gnas pa'i slob ma ni rdo rje slob dpon bdag po'i slad du bla mas dbang bskur bar bya'o//} शिष्यो गुरुणाऽभिषेचनीयो वज्राचार्याऽधिपतये प्रतिज्ञारूढः वि.प्र.१५५क/३.१०४.
dam bca' ba la gnod pa: पा. प्रतिज्ञाहानिः, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः… हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३; प्रतिज्ञाबाधा — {'dir sgra la sogs pa'i tshad mas dam bca' ba la gnod pa rgyas par ston pa yin te} अत्र शाब्दादिप्रमाणैः प्रतिज्ञाबाधां विस्तरेण प्रतिपादयति त.प.१३४ख/७१९.
dam bca' ba'i skyon: पा. प्रतिज्ञादोषः — {'dis kyang dam bca' ba'i skyon bstan pa'i sgo nas gtan tshigs khyab pa med pa gsal bar byed pa'i phyir gtan tshigs kyi skyon nyid du blta bar bya'o//} एते च प्रतिज्ञादोषोद्भावनमुखेन हेतोरव्याप्तिप्रकाशनाद् हेतुदोषा एव द्रष्टव्याः त.प.२३५क/९४१.
dam bca' ba'i don: प्रतिज्ञार्थः — {gzhan dag gis dam bca' ba'i don rnams gzhan du yang rjod par byed de} अपरे त्वन्यथा प्रतिज्ञार्थं वर्णयन्ति त.प.२५४क/९८१.
dam bca' ba'i don gyi phyogs gcig nyid: पा. प्रतिज्ञार्थैकदेशता — {de nyid kyang bsgrub bya yin pa'i phyir dam bca' ba'i don gyi phyogs gcig nyid yin no//} तदेव च साध्यमिति प्रतिज्ञार्थैकदेशता त.प.४९क/५४७.
dam bca' ba'i don gyi phyogs gcig pa: पा. प्रतिज्ञार्थैकदेशः, ओ ता — {de'i tshe dam bca' ba'i don gyi phyogs gcig pa ma yin no//} तदा न प्रतिज्ञार्थैकदेशता त.प.२८ख/५०४.
dam bca' ba'i don mi 'gal ba: प्रतिज्ञार्थाविरोधः — {de ltar dam bca' ba'i don mi 'gal bar bsgrubs nas de'i ngo bo nges pa'i phyir zhes bya ba'i gtan tshigs 'di'i khyab pa bsgrub par bya ba'i phyir}…{smos te} एवं प्रतिज्ञार्थाविरोधं समथ्र्य हेतोस्तद्भावनियतत्वादित्यस्य व्याप्तिं प्रसाधयन्नाह त.प.२२४ख/९१७.
dam bca' bar bya: = {dam bca' bar bya ba/}
dam bca' bar bya ba: कृ. प्रतिज्ञायमानः — {de la dam bca' bar bya ba med pa'i phyir ro//} तत्र प्रतिज्ञायमानस्याभावात् त.प.१६६क/७८७.
dam bca' bar byed pa: प्रतिज्ञा — {sgrogs pa ste zhes bya ba ni dam bca' bar byed pa'o//} अवघोषणेति प्रतिज्ञा त.प.२४४ख/२०४.
dam bca' bar mi nus: न शक्यते प्रतिज्ञातुम् — {phung po rnams las gzhan yin par dam bca' bar yang mi nus te} न चान्यः स्कन्धेभ्यः शक्यते प्रतिज्ञातुम् अभि.भा. ८२ख/११९३.
dam bca' ma tshang: = {dam bca' ma tshang ba/}
dam bca' ma tshang ba: पा. प्रतिज्ञान्यूनम्, दोषविशेषः — {mi sdug zhig cig kun mkhyen srid/} /{yang na la lar kun mkhyen nyid/} /{yod kyang sgrub gang rab sbyar byas/} /{de ni dam bca' ma tshang nyid//} नरः कोऽप्यस्ति सर्वज्ञस्तत्सर्वज्ञत्वमित्यपि । साधनं यत् प्रयुज्येत प्रतिज्ञान्यूनमेव तत् ।। त.स.११७ख/१०१६; प्रतिज्ञान्यूनता — {dam bca' ma tshang ba'i skyon gyis/} /{skyon dang bcas pa} प्रतिज्ञान्यूनतादोषदुष्टम् त.स.१३१क/१११५.
dam bca' la gnod pa: = {dam bca' ba la gnod pa/}
dam bca'i don du yul gcig nyid: पा. प्रतिज्ञार्थैकदेशता — {grub min dang po'i bsgrub bya yang /} /{dam bca'i don du yul gcig nyid//} असिद्धिराद्यसाध्ये च प्रतिज्ञार्थैकदेशता ।। त.स.५६ख/५४७.
dam bcas: = {dam bcas pa/} {dam bcas byas gyur kyang} प्रतिज्ञायापि — {de ni dam bcas byas gyur kyang /} /{bya 'am btang zhes brtags pa'i rigs//} तत्र कुर्यान्न वेत्येवं प्रतिज्ञायापि युज्यते ।। बो.अ.८क/४.२.
dam bcas nyams: = {dam bcas pa nyams pa/}
dam bcas pa: •सं. प्रतिज्ञा — {de las kyang dam bcas pa'i don mi byed par phyir rgol ba tshar gcad pa'i gnas so zhes dkyus ma dang sbrel lo//} ततश्च प्रतिज्ञातार्थाकरणात् वादिनो निग्रहाधिकरणमिति प्रकृतेन सम्बन्धः वा.टी.५३क/५; संविद् — {gser sbyin dam bcas de dag gis//} तैः… सुवर्णार्पणसंविदा अ.क.९१ख/६४. ३९; •भू.का.कृ. प्रतिज्ञातम् — {dam bcas pa'i don} प्रतिज्ञातार्थः त.प.१३५ख/५; {byang chub sems dpa' ni ji skad smras pa dang /} {ji ltar dam bcas pa las bsnyungs te slong ba la sbyin pa sbyin par yang mi byed kyi} न च बोधिसत्त्वो यथोक्ताद्यथाप्रतिज्ञाताद्याचनकाय न्यूनं दानं ददाति बो.भू.६५क/८४; उपगतम् — {dbyar gnas par dam bcas pa'i dge slong gis mtshams kyi phyi rol du 'gro bar mi bya'o//} न भिक्षुणा वर्षोपगतेन बहिःसीमा गन्तव्या वि.व.२४१क/२.१४२; प्रतिश्रुतम् — {dam bcas pa dag sbyin par mdzod//} दीयतां च प्रतिश्रुतम् अ.क.२४०ख/९१.२१; •वि. प्रतिज्ञः — {ma skye bar ni dam bcas pa'i} अनुत्पादप्रतिज्ञस्य ल.अ.१८४ख/१५३.
dam bcas pa ji lta ba bzhin pa: वि. यथाप्रतिज्ञः — {ma smad pa ni dam bcas pa ji lta ba bzhin pa'i phyir ro//} अनिन्दिता यथाप्रतिज्ञत्वात् सू.भा.१८३ख/७९.
dam bcas pa nyams pa: पा. प्रतिज्ञाहानिः — {blo gros chen po yod pa dang med pa las 'byung bar smra ba las dam bcas pa nyams pa dang /} {nges pa las 'gal ba dang /} {bya ba dang las dang byed pa don med par yang 'gyur ro//} प्रतिज्ञाहानिर्नियमविरोधश्च महामते प्रसज्यते, क्रियाकर्मकरणवैयथ्र्यं च सदसतो ब्रुवतः ल.अ.७१क/१९; ल.अ.१२१ख/६८.
dam bcas pa las nyams pa: = {dam bcas pa nyams pa/}
dam bcas pa'i don gyi phyogs gcig: पा. प्रतिज्ञार्थैकदेशः, हेतुदोषः — {ci ste bsgrub par bya ba'i rang bzhin sgrub par byed pa yin na bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa tha mi dad pa'i phyir dam bcas pa'i don gyi phyogs gcig gtan tshigs su 'gyur ro zhe na} यदि साध्यस्वभावं साधनं साध्यसाधनयोरभेदात् प्रतिज्ञार्थैकदेशो हेतुः स्यात् न्या.टी.५२ख/११३; प्रतिज्ञार्थैकदेशता — {yang brtsal ma thag tu 'byung ba nyid ni dam bcas pa'i don gyi phyogs gcig ni ma yin te} यद्वा, न प्रयत्नानन्तरीयकत्वस्य प्रतिज्ञार्थैकदेशता वा.टी.१०६ख/७१.
dam chos: = {dam pa'i chos} सद्धर्मः, बुद्धधर्मः — {ston pa'i dam chos rnam gnyis te/} /{lung dang rtogs pa'i bdag nyid do//} सद्धर्मो द्विविधः शास्तुरागमाधिगमात्मकः । अभि.भा.८१ख/११८६; {blo gros chen po dam pa'i chos yongs su bzung bas sangs rgyas kyi rigs mi 'chad par byas pa yin no//} सद्धर्मपरिग्रहाच्च महामते बुद्धवंशस्यानुपच्छेदः कृतो भवति ल.अ.१३३ख/७९; सुधर्मः — {sangs rgyas kyis gsungs pa'i dam pa'i chos legs par bzhag pa'i} बुद्धविहिते सुधर्मे सुव्यवस्थापिते सू.भा.१४६ख/२६.
dam chos nub pa: सद्धर्मान्तर्धितः— {gzhan dag dam chos nub pa las//} सद्धर्मान्तर्धितोपरे अभि.को.१२क/४.३९.
dam chos nyi ma: वि. धर्मदिवाकरः — {sdang dang rab rib rnam par 'joms mdzad dam chos nyi ma de la 'dud//} तस्मै धर्मदिवाकराय…रागदोषतिमिरव्याघातकर्त्रे नमः र. वि.७९ख/११.
dam chos pad dkar: = {dam pa'i chos pad+ma dkar po/}
dam chos ma lags: असद्धर्मः — {dam chos rab tu bstod pa dang /} /{dam chos ma lags smod mdzad kyang //} प्रशंससि च सद्धर्मान्नसद्धर्मान् विगर्हसि । श.बु.१११ख/४७.
dam chos smra ba: सद्धर्मभाणकः लो.को.१०९३.
dam 'cha': = {dam 'cha' ba/}
dam 'cha' ba: •क्रि. उपगच्छति — {rgyal po'i pho brang 'khor de dang de rnams su dbyar gnas par dam 'cha'o//} तासु तासु… राजधानीषु वर्षामुपगच्छन्ति वि.व.२६३ख/२.१६६; प्रतिज्ञायते — {de'i phyir de dag rtag pa nyid ma yin par dam 'cha'o//} अतस्तेषामशाश्वतत्वं प्रतिज्ञायते अभि.स्फु.११३क/८०४; •सं. प्रतिज्ञा — {de la bdag gis ni mig gis gzugs rnams mthong ngo}…{dam 'cha' ba gang yin pa} तत्र या प्रतिज्ञा अहं चक्षुषा रूपाणि पश्यामि बो.भू.१३४ख/१७३.
dam 'cha' ba yin: क्रि. प्रतिज्ञायते — {phung po rnams kyang}…{gzhan nyid du gsal bar dam 'cha' ba yin no//} स्कन्धतः स्पष्टमन्यत्वं प्रतिज्ञायते अभि.भा.८३क/११९४.
dam 'cha' bar byed: = {dam 'cha' bar byed pa/}
dam 'cha' bar byed pa: क्रि. प्रतिज्ञायते — {gal te khyed cag gis dngos po'i tshogs thams cad mi rtag par dam 'cha' bar byed pa} यदि सर्वमेव वस्तुजातं (अनित्यं) प्रतिज्ञायते भवद्भिः त.प.२४६ख/२०७.
dam 'char gsol ba: भू.का.कृ. प्रतिज्ञां कारितः — {bdag gis snga nas btsun pa gzhan lung bstan par mi bya'o zhes dam 'char gsol ba ma lags sam} ननु भदन्तः पूर्वमेव प्रतिज्ञां कारितः नान्यद् व्याकर्तव्यमिति अभि.भा.८८ख/१२१०.
dam btags: भू.का.कृ. बद्धः — {kun nas dran pa'i thag pa yis/} /{sems kyi glang po dam btags na//} बद्धश्चेच्चित्तमातङ्गः स्मृतिरज्ज्वा समन्ततः । बो.अ.१०क/५.३.
dam du bcang ba: अभिनिपीडनम् — {ril gyis bcang ba dang dam du bcang ba ni med par yang ngo //} विनाप्यभिनिग्रहाभिनिपीडनाभ्याम् वि.सू.१८ख/२१.
dam du bcings: = {dam du bcings pa/}
dam du bcings pa: भू.का.कृ. गाढबद्धः — {spu gri yis/} /{dam du bcings pa de yi ni/} /{rkang pa rnam par bcad par byas//} क्षुरेण गाढबद्धस्य पादयोस्तद्विकर्तनम् ।। अ.क.३३७ख/४४.१५; दृढबन्धः — {de nas de dag rnams kyis mig /ras} {kyis dam du bcings pas bkab//} ततस्ताभिर्निरुद्धाक्षी दृढबन्धेन वाससा । अ.क.१४६ख/६८.६०.
dam du chings: क्रि. निबध्यताम् — {yun ring bcings pa nges par grol/} /{gsar du 'ongs pa dam du chings//} चिरबद्धाः प्रमुञ्च्यन्तां निबध्यन्तां नवागताः अ.क.२४६ख/९२.४७.
dam du 'ching bar byed pa: बन्धनगाढीकरणम् — {de'i phyir dam du 'ching bar byed pas na thar pa thob pa'i bar du gcod pa'i phyir rnam par gzhag par rig par bya'o//} अतो बन्धनगाढीकरणान्मोक्षप्राप्तिपरिपन्थार्थेनास्य व्यवस्थानं वेदितव्यम् अभि.स.भा.२७क/३७.
dam du sbyor ba: अभिनिपीढः — {nom pa dang nyug pa dang sprod pa dang 'dzin pa dang 'dren pa dang yongs su 'dren pa dang 'og nas 'khyud pa dang dam du sbyor ba rnams la ni bye brag med pa nyid do//} (?) अविशिष्टत्वमामर्षयामंशा(? ओर्षपरामर्शा)लम्भग्रहणाकर्षपरिकर्षोल्लिङ्गावलिङ्गाभिनिपीडानाम् वि.सू.१९ख/२३.
dam du btsir ba: निष्पीडनम् — {de gnyis ka la yang dam du btsir na phan pa nyid do//} निष्पीडनस्य द्वयेऽप्यस्मिन्नुपकरत्वम् वि.सू.३९ख/४९.
dam dum du gyur pa: पाखण्डतोपगतिः — {dam dum du gyur pa la byin gyis brlabs pa med par mi 'gyur ro//} (?) न पाखण्डतोपगतावधिष्ठानस्य वि.सू.२३क/२८.
dam pa: •वि. सत् — {skyes bu dam pa} सत्पुरुषः अ.सा. २९४ख/१६६; साधुः — {skyes bu dam pa} साधुजनः प्र.अ.३५क/४०; उत्तमम् — {gnyis med theg pa dam pa yin//} अद्वयं यानमुत्तमम् प्र.अ.२७ख/३२; सू.अ.१५३क/३८; परम् — {dam pa'i de nyid nges bsgom bya//} भाव्यन्ते वै परं तत्त्वम् हे.त.१०क/३०; परमम् — {mdza' bo dam pa} परमे मित्रे जा.मा.१२७क/१४६; {gsang ba'i dam pa} परमं गुह्यम् बो.अ.२८क/८.१२०; {byang chub dam pa} परमा बोधिः बो.भू.४८ख/६३; वरम् — {yon gnas dam pa} वरदक्षिणीयाः बो.अ.४क/२.६; प्रवरम् — {da lta dal ba dam pa rnyed pa la//} लब्धोऽधुना स प्रवरः क्षणः शि.स.११४क/११२; उत्तरम् — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन ग.व्यू.२७५क/१; वरिष्ठम् — {bcom ldan gtso bo mchog /mi} {la mchog stsol dam pa srid bcings grol//} भगवन्…ज्येष्ठ श्रेष्ठ नृणां वरद वरिष्ठ मोक्षवह सु.प्र.५३ख/१०६; श्रेष्ठम् — {de dag las byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i rjes su yi rang ba yongs su bsngo ba dang ldan pa'i bsod nams bya ba'i dngos po 'di nyid mchog ces bya'o/} /{dam pa zhes bya'o//} इदमेव ततो बोधिसत्त्वस्य महासत्त्वस्य अनुमोदनापरिणामनासहगतं पुण्यक्रियावस्तु अग्रमाख्यायते, श्रेष्ठमाख्यायते अ.सा.११९ख/६९; दिव्यम् — {rdul mtshon dam pa'i tshon dang ni//} दिव्येन रजोलेखेन हे.त.११ख/३४; विशिष्टम् — {skye gnas dam pa 'thob pa de dag tu} तेषु विशिष्टायतनप्रतिलम्भेषु ल.अ.१३३ख/७९; शुभम् — {dbang chen dkyil 'khor dam pa bsam//} चिन्तयेन्माहेन्द्रमण्डलं शुभम् गु.स.११५ख/५५; अग्र्यः — {bcom ldan 'das ni brnyes pa dam pa dang grags pa dam pa brnyes kyang} लाभाग्र्ययशोग्र्यप्राप्तश्च भगवान् ल.वि.२ख/२; अग्रणीः — {gtsang gnas dam pa gau ta ma//} स्नातको गौतमोऽग्रणीः वि.प्र.१५६क/३.१०५; अतिशयः — {'jig rten mchog gi spyod pa dam pa'i phyogs tsam gyis//} लोकोत्तमस्य चरितातिशयप्रदेशैः जा.मा.२ख/१; परार्धम् — {mthar phyin pa'i dam pa ni/} {bsam gyis mi khyab pa'i gnas thams cad la the tshom med pa'o//} परार्धनिष्ठा सर्वाचिन्त्यस्थाननिर्विचिकित्सता सू.भा. १४८ख/३०; •सं. १. = {'phags pa} सत्, सज्जनः — {dam par phyag bya} सन्तः प्रणम्याः अ.क.३०२क/३९.५३; आर्यः — {phan pa'i tshul med dam pas smad pa dag/} हितक्रमोन्माथि यदार्यगर्हितम् जा.मा.१७०क/१९६; सज्जनः — {dam pa rnams kyi go cha bzod pa yin//} क्षमामये वर्मणि सज्जनानाम् जा.मा.१६७क/१९३; शिष्टः — {dam pas rtsi ba min zhe na/} /{phan tshun brten par 'gyur ba yin//} न चेदादृतता शिष्टैरित्यन्योन्यसमाश्रयः । प्र.अ.८ख/१०; साधुः — {dam pa rnams la legs byas ni/} /{chung yang chung ngu nyid min 'gyur//} सुकृतानां च साधूनामल्पोऽप्यायात्यनल्पताम् ।। अ.क.३४९ख/४६.३२; सुजनः — {dam pa'i mdza' ba mdza' ba'i mtha'//} स्नेहान्ताः सुजनैः स्नेहाः अ.क.२७ख/३.९७ २. = {mchog} वरः — {dam pa sbyin pa} वरप्रदानम् अभि.भा.२७क/१०; {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{dam pa stsol ba}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…वरदाय का.व्यू.२०५क/२६२ ३. = {dam pa nyid} आर्यता — {'jig rten las nyid de 'dra phyir de la/} /{de byed nus med na 'di dam pa min//} कर्मैव लोकस्य तथेति तत्कृदशक्तिरस्मिन्निति नार्यतास्य । प्र.अ.४२ख/४८; •पा. परमता — {dam pa bdun gang zhe na/} {sku dam pa dang}…{gnas pa dam pa'o//} सप्तपरमताः कतमाः ? आश्रयपरमता… विहारपरमता च बो.भू. ४८ख/६३; •अव्य. १. सु — {skye bo dam pa} सुजनः जा.मा.१५२ख/१७५ २. = {dam po} गाढम् — {ji ltar sred pa'i 'ching ba dam pa} यथा गाढबन्धना तृष्णा रा.प.२५०ख/१५२; दृढम् — {las kyi mtha' dam pa dang}… {brtul zhugs dam pa dang} दृढकर्मान्तः…दृढव्रतः श्रा.भू.७१ख/१८५; वाढम् म.व्यु.६७७६.
dam pa mchog: वि. वरिष्ठः — {rin chen theg pa 'di ni dam pa mchog/} रत्नमयं यानमिदं वरिष्ठम् स.पु.३६ख/६३; अग्रवरः लो.को.१०९४.
dam pa 'debs: ना. भरुकच्छः, नागः म.व्यु.३३१८.
dam pa rnams kyi dmigs: सतामुपलब्धिः म.व्यु.६३६१.
dam pa sbyin: = {dam pa sbyin pa/}
dam pa sbyin pa: •सं. वरप्रदानम् — {rdzu 'phrul dang dam pa sbyin pa'i mthus ni ma yin no//} न त्वृद्धिवरप्रदानप्रभावेण अभि.भा.२७क/१०; •ना. वरदः, चिन्ताणिरत्नराजः — {rigs kyi bu de na nyi ma dang zla ba mi snang ste/} {nor bu yid bzhin rin po che dam pa sbyin pa zhes bya ba de snang bar byed do//} यत्र कुलपुत्र चन्द्रादित्यौ न ज्ञायेते, तत्र च पृथिवीप्रदेशे वरदो नाम चिन्तामणिरत्नराजोऽस्ति । स च तत्रावभासं कुरुते का.व्यू.२१७ख/२७७; •वि. वरदः मि.को.१२ख ।
dam pa sbyin par byed pa: •वि. वरदः — {dam pa sbyin par byed pa'i yid bzhin gyi nor bu bzhin du blta bar bya'o//} वरदश्चिन्तामणिरिव द्रष्टव्यः का.व्यू.२३५ख/२९८; •पा. वरदः, समाधिविशेषः — {dam pa sbyin byed ces bya ba'i ting nge 'dzin} वरदो नाम समाधिः का.व्यू.२४४क/३०५.
dam pa sbyin byed: = {dam pa sbyin par byed pa/}
dam pa ma yin: = {dam pa ma yin pa/}
dam pa ma yin pa: = {dam min} वि. असत् — {khyod}…{dam pa ma yin pa'i chos sdig pa de las log shig} विरम त्वमस्मात् पापकादसद्धर्मात् वि.व.१२१ख/१.१०; {dam pa dam min 'jug mi 'jug/} सदसद्वृत्त्यवृत्तिभ्याम् अभि.को.६.४०; असाधुः — {yang dag pa ma yin pa ni dam pa ma yin pa'i rnam par gzhag pa'am mi bden pa'i rnam par gzhag pa ste} असतामसाधूनां व्यवस्थाः, असत्यो वा व्यवस्थाः वा.टी.५१ख/३; अशिष्टः — {rigs min smra dang dam pa ma yin smra/} /{rnam pa kun tu yongs su spang bar bya//} सर्वेण सर्वं परिवर्जनीया अयुक्तमन्त्राश्च अशिष्टमन्त्राः । शि.स.६४क/६२.
dam pa min pa: = {dam pa ma yin pa/}
dam pa stsal ba'i 'os: वि. वरार्हः — {bcom ldan 'das bdag ni dam pa stsal ba'i 'os lags kyis} वरार्होऽस्मि भगवन् अ.श.५५क/४७.
dam pa stsal bar 'os pa: = {dam pa stsal ba'i 'os/}
dam pa stsol ba: वि. वरदः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}… {dam pa stsol ba}… {la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…वरदाय का.व्यू.२०५क/२६२.
dam pa rab mchog: वि. परमप्रवरः — {smra ba rnams kyi dam pa rab mchog lags/} /{skyon med dbang po shin tu mnyam par bzhag/} परमप्रवरोऽसि वादिनामनवद्यः सुसमाहितेन्द्रियः । वि.व.१२५ख/१.१४.
dam pa'i kun spyod: सदाचारः, शिष्टाचारः — {dam pa'i kun spyod yon tan gyis mdzes gzugs/} /{legs ldan rigs kyi rjes mthun rnam par 'dzin//} बिभर्ति भव्याभिजनानुरूपं रूपं सदाचारगुणेन शोभाम् ।। अ.क.२९६क/१०८.३०.
dam pa'i skye bo: साधुजनः, सज्जनः — {dam pa'i skye bo rnams ni reg pa tsam yang mi mdzad do//} न स्पर्शमात्रमपि साधुजनः करोति ।। अ.क.३६१ख/४८.५०.
dam pa'i grogs: सत्सङ्गः — {dam pa'i grogs nyid dge ba spro ba'i rang bzhin pho nya yin//} सत्सङ्ग एव शुभसर्गनिसर्गहेतुः अ.क.२७९क/१०४.१.
dam pa'i 'gro ba: सद्गतिः, सत्पुरुषगतिः— {gong du 'pho ba ma phye bar/} /{dam pa'i 'gro ba bdun du 'dod//} ऊर्ध्वस्रोतुरभेदेन सप्त सद्गतयो मताः । अभि.भा.२४क/९५६.
dam pa'i rgyu: उत्तमहेतुः — {sangs rgyas 'gro ba dag gi dam pa'i rgyur gyur pa//} बुद्धा जगत्युत्तमहेतुभूताः अ.श.४ख/३.
dam pa'i rgyur gyur pa: वि. उत्तमहेतुभूतः — {sangs rgyas 'gro ba dag gi dam pa'i rgyur gyur pa//} बुद्धा जगत्युत्तमहेतुभूताः अ.श.४ख/३.
dam pa'i dngos: सद्भावः — {sngags kyi dam pa'i dngos spangs rnams//} मन्त्रसद्भाववर्जिताः वि.प्र.८२क/४.१६८.
dam pa'i chos: = {dam chos/} {dam pa'i chos rnam pa gnyis} द्विविधः सद्धर्मः — १. {lung} आगमः २. {rtogs pa} अधिगमः अभि.भा.८१ख/११८६.
dam pa'i chos kyi rgyal po: सद्धर्मराजः — {dam pa'i chos kyi rgyal po theg pa chen po'i mdo} सद्धर्मराजमहायानसूत्रम् क.त.२४३.
dam pa'i chos kyi char: सद्धर्मवृष्टिः म.व्यु.६३५३.
dam pa'i chos kyi mdzod 'dzin pa: वि. सद्धर्मकोशधरः — {kun dga' bo bzang po 'di ni sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyi dam pa'i chos kyi mdzod 'dzin par 'gyur} अयं पुनरानन्द भद्रो बुद्धानां भगवतां सद्धर्मकोशधर एव भवति स्म स.पु.८२क/१३८.
dam pa'i chos kyi gzugs brnyan: सद्धर्मप्रतिरूपकः — {bar gyi bskal pa sum cu rtsa gnyis su dam pa'i chos kyi gzugs brnyan gnas par 'gyur ro//} द्वात्रिंशदन्तरकल्पान् सद्धर्मप्रतिरूपकः स्थास्यति स.पु.२७ख/४८.
dam pa'i chos mnyan pas yang dag par thob pa: पा. सद्धर्मश्रवणसमुदागता, सत्पुरुषप्रज्ञायाः प्रभेदः — {skyes bu dam pa'i shes rab}…{de ni rnam pa lngar blta bar bya ste/} {dam pa'i chos mnyan pas yang dag par thob pa dang}…{nyon mongs pa rnam par spong ba'i shes rab bo//} सत्पुरुषप्रज्ञा । सा पञ्चविधा द्रष्टव्या । सद्धर्मश्रवणसमुदागता… क्लेशविजहना च प्रज्ञा बो.भू.११४क/१४७.
dam pa'i chos dran pa nye bar gzhag pa: ना. सद्धर्मस्मृत्युपस्थानम्, ग्रन्थः — {'phags pa dam pa'i chos dran pa nye bar gzhag pa} आर्यसद्धर्मस्मृत्युपस्थानम् क.त. २८७.
dam pa'i chos pad+ma dkar po: पा. सद्धर्मपुप्रडरीकः १. धर्मपर्यायः — {dam pa'i chos pad+ma dkar po'i chos kyi rnam grangs 'di sems can rnams la ston} इमं सद्धर्मपुण्डरीकं धर्मपर्यायं सत्त्वानां देशयति स्म स.पु.१६२ख/२४८ २. समाधिविशेषः — {dam pa'i chos pad+ma dkar po'i ting nge 'dzin thob} सद्धर्मपुण्डरीकसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८क/२४४.
dam pa'i chos spong ba: सद्धर्मप्रतिक्षेपकः — {yul 'khor skyong byang chub sems dpas dam pa'i chos spong ba'i gang zag bsten par mi bya ba dang} सद्धर्मप्रतिक्षेपकः पुद्गलो राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वेन न सेवितव्यः रा.प.२३६क/१३१.
dam pa'i chos spyod la 'jug pa: सद्धर्मचर्यावतारः — {dam pa'i chos spyod la 'jug pa'i yan lag bdun pa} सप्ताङ्गसद्धर्मचर्यावतारः क.त.३९८०.
dam pa'i chos ma yin pa la 'jug pa: वि. असद्धर्मप्रसृतः — {ngo tsha mi shes pa dang}…{dam pa'i chos ma yin pa la 'jug pa dang}…{rdzogs pa'i byang chub kyi sems dang bral bar gyur to//} अह्नीकाः…असद्धर्मप्रसृताः…बोधिचित्तविरहिताः रा.प.२५६क/१५९.
dam pa'i chos tshol ba la mngon par brtson pa: वि. सद्धर्मपर्येषणाभियुक्तः — {zhes de de ltar shin tu brtags pa'i shes pa dang ldan pas de bas kyang shas cher dam pa'i chos tshol ba la mngon par brtson par gnas te} स एवं प्रत्यवेक्षितज्ञानो भूयस्या मात्रया सद्धर्मपर्येषणाभियुक्तो विहरति द.भू.१९७क/२०.
dam pa'i chos yongs su 'dzin pa: सद्धर्मपरिग्राहकः म.व्यु.६३५२.
dam pa'i chos la skur ba: सद्धर्मापवादकः — {dam pa'i chos la skur ba rnams bdag dang gzhan dag kyang log par ltung bar byed do//} सद्धर्मापवादका आत्मानं परांश्च विनिपातयिष्यन्ति ल.अ.९२क/३८.
dam pa'i don: = {don dam} परमार्थः — {rnam rig gnyis po spangs pa ni/} /{dam pa'i don gyi sgo mo ste//} द्वारं हि परमार्थस्य विज्ञप्तिर्द्वयवर्जिता । ल.अ.८१क/२८; सदर्थः — {gang zhig skyes par gyur na ni/} /{dam pa'i don la spyod mi 'gyur//} उत्पद्यमाने यस्मिंश्च सदर्थं न प्रपद्यते । जा.मा.११४क/१३२.
dam pa'i don gyi: पारमार्थिकः — {dam pa'i don gyi ngo bo nyid} स्वभावः पारमार्थिकः ल.अ.१७०ख/१२७.
dam pa'i don du: परमार्थतः — {gal te dam pa'i don du na/} /{bye brag cung zad yod min na//} यदि नोपाधयः केचिद् विद्यन्ते परमार्थतः । त.स.३२ख/३३८; परमार्थेन — {dam pa'i don du brjod bya dang /} /{rjod byed cung zad kyang yod min//} न वाच्यं वाचकं वापि परमार्थेन किञ्चन । त.स.४०ख/४१५.
dam pa'i bdag: वि. परमात्मा — {bdag dang bdag med spros pa dag /nye} {bar zhi ba dam pa'i bdag/} परमात्मात्मनैरात्म्यप्रपञ्चक्षयशान्तितः ।। र.वि.९३क/३४.
dam pa'i snod: सत्पात्रम् — {dam pa'i snod/} /{bdud rtsi dag gis yongs su bkang //} सत्पात्रं सुधया समपूरयत् अ.क.१५८क/१७.९.
dam pa'i spyod: = {dam pa'i spyod pa/}
dam pa'i spyod ldan: वि. सद्वृत्तः — {gzhan dang thun mong ma lags pa'i/} /{bde ba gang de gya nom yang /} /{dam pa'i spyod ldan khyod 'dra la/} /{gnod par byas kyi sman} ({phan} ){ma mchis//} त्वादृशान्पीडयत्येव नानुगृह्णाति तत्सुखम् । प्रणीतमपि सद्वृत्तं यदसाधारणं परैः ।। श.बु.१११क/२३.
dam pa'i spyod pa: सच्चरितम् — {dam pa'i spyod la bag med khyod kyi dga' ma gang //} तव प्रियासच्चरितप्रमत्तया का.आ.३३६क/३.४१; सद्वृत्तम् — {dam pa'i spyod gzhol ba} सद्वृत्तवात्सल्यम् जा.मा.३०क/३५; {bla ma bsten pa'i brtul zhugs dang mtshungs pa/} /{dam pa'i spyod pa gzhan dag med par sems//} गुरुसेवाव्रतसदृशं नान्यममन्यन्त सद्वृत्तम् ।। अ.क.२७४ख/१०१.३८.
dam pa'i dbang phyug: परमेश्वरः — {dam pa'i dbang phyug bsten pas yon tan dag ni zum gyur pas//} मीलद् गुणेन परमेश्वरसेवनेन अ.क.३६१ख/४८.५०.
dam pa'i tshul: सद्वृत्तम्, सदाचारः — {dam pa'i tshul gzung ngam 'on te 'dod chen} ({'jig rten} ){gyi tshul gzung} सद्वृत्तमनुगच्छाम्युताहो लोकवृत्तम् जा.मा.१५३ख/१७७.
dam pa'i tshul khrims: सद्वृत्तम्, सदाचारः — {dam pa'i tshul khrims zhes bya ba ni thog ma dang bar dang tha mar dge ba tshangs par spyod pa'o//} सद्वृत्तमादिमध्यान्ते कल्याणं ब्रह्मचर्यम् त.प.३२६क/११२०.
dam pa'i lam: सन्मार्गः — {dam pa'i lam ni yongs ma btang//} सन्मार्गस्यापरित्यागात् अ.क.२८१ख/३६.१५; सत्पथः — {legs byas ldan pa rnams kyi re ba ni/} /{nges par dam pa'i lam du 'gro bar 'gyur//} भवत्यवश्यं सुकृतोचितानां मनोरथः सत्पथपान्थ एव ।। अ.क.३००क/१०८.६०.
dam pa'i las: सत्कर्म, कुशलकर्म — {gang yang dam pa'i las kyi rnam smin skyes//} कोऽपि सत्कर्मविपाकजन्मा अ.क.२०२ख/२२.९७.
dam pa'i slob ma: सच्छिष्यः — {de bzhin du dam pa'i slob ma rnams ni slu ba don du gnyer zhing zhes pa ni brdzun smra ba po ste spang bar bya'o//} तथा सच्छिष्याणां वञ्चनार्थी मिथ्यावादीति वर्जनीयः वि.प्र.९०ख/३.३.
dam par sgrub pa: पा. परमा प्रतिपत्तिः, प्रतिपत्तिभेदः — {rnam pa drug po 'di dag ni sgrub pa ste/} {'di ltar dam par sgrub pa dang}…{khyad par can sgrub pa dang khyad par med pa sgrub pa'o//} इत्येषा षड् विधा प्रतिपत्तिर्यदुत परमा प्रतिपत्तिः… विशिष्टा प्रतिपत्तिः, अविशिष्टा च प्रतिपत्तिः म.भा.२०क/५.१.
dam po: अव्य. गाढम् — {'ching ba dam pos bcings pa'i phyir ro//} गाढबन्धनबद्धत्वात् सू.भा.२१५क/१२०; दृढम् — {de dang de dag tu rnyi dam po rnams mi mngon par byas te btsugs so//} तत्र तत्र दृढान्निगूढान् पाशान् न्यदधात् जा.मा.१२०ख/१३९.
dam po ma yin: शिथिलम् श.को.६१९.
dam po ma yin pa: = {dam po ma yin/}
dam por byed: = {dam por byed pa/}
dam por byed pa: क्रि. १. वर्त. दृढीक्रियते श.को.६१९ २. भवि. आगाढीकरिष्यति म.व्यु.६९९७.
dam ma bcas: = {dam ma bcas pa/}
dam ma bcas pa: अप्रतिज्ञानम् — {nyon mongs pa can gyi gnyid dang lhan cig par gyur pa rnam par g}.{yengs pa nyid du dam ma bcas pa'i phyir ro//} मिद्धसहगतस्य क्लिष्टस्य विक्षिप्तत्वाप्रतिज्ञानात् अभि.भा.४६ख/१०५०.
dam mi 'cha': क्रि. न प्रतिज्ञायते — {bye brag tu smra ba rnams ni 'dus byas kyi mtshan nyid dang ldan pa'i phyir 'dus byas rnams rtag pa nyid du dam mi 'cha'o//} न संस्काराणां शाश्वतत्वं प्रतिज्ञायते वैभाषिकैः संस्कृतलक्षणयोगात् अभि.भा.२३९क/८०३.
dam min: = {dam pa ma yin pa/}
dam tshig: •सं. समयः — {mdzes ma tshogs kyi nyer spyad bya/} /{zhes pa'i dam tshig 'das gyur pa//} गणोपभोग्या कन्येति समयस्य व्यतिक्रमम् ।। अ.क.१८०क/२०.५२; {gnas der bdag la thub pa yis/} /{mi smra ba yi dam tshig byas//} अस्मिन्मे मुनिना मौनसमयः संश्रयः कृतः । अ.क.१३८क/६७.४६; अभिसमयः — {lang ka'i bdag po 'di ni rgyal ba'i sras rnal 'byor chen po'i rnal 'byor ldan pa}…{theg pa chen po la spyod pa rnams kyi dam tshig go/} एष लङ्काधिपते अभिसमयो महायोगिनां…जिनपुत्राणां महायानचरितानाम् ल.अ.५९क/५; नियमः — {des gsungs sngags dang rnal 'byor sogs/} /{dam tshig cho ga bzhin byas pas//} तदुक्तमन्त्रयोगादिनियमाद् विधिवत् कृतात् । त.स.१२७क/१०९३; •पा. समयः, रक्षणीयादि — {lha yi gzugs kyi sems dang ni/} /{dam tshig sems dang gcig pa nyid/} /{zla ba gcig gis skal ldan par/} /{'gyur ba 'di la the tshom med//} देवतारूपचित्तञ्च समयञ्चैकचित्तताम् । मासमेकेन भव्या सा भवेन्नैवात्र संशयः ।। हे.त.१५क/४६; समयो रक्षणीयादि यो.र. १३७;
dam tshig bskyang: क्रि. समयेत् — {sangs rgyas rdo rje 'dzin pas ni/} /{rigs bdun rnams kyi dam tshig bskyang //} (?) बुद्धधरो राजानां समयेत् सप्तकुलानि तु ।। स.दु.२३७/२३६.
dam tshig gi dkyil 'khor: पा. समयमण्डलम् — {dkyil 'khor lnga'i rang bzhin gyis sangs rgyas nam mkhar gnas pa rnams phung po khams dang skye mched la sogs pa'i rang bzhin gyis dam tshig gi dkyil 'khor gyi don du rang gi lus la bcug ste} गगनस्थान् स्कन्धधात्वायतनादिस्वभावेन समयमण्डलार्थं बुद्धान् पञ्चमण्डलस्वभावान् स्वकाये प्रवेश्य वि.प्र.४९क/४.५१; स.दु.१४९/१४८.
dam tshig gi skad: समयभाषा — {dam tshig gi skad rnam pa bzhi po 'di ni rdo rje'i mchod pa la gsungs so//} चतुर्धा समयभाषा वज्रपूजायामुक्ता वि.प्र.१६५क/३.१३९.
dam tshig gi 'khor lo: पा. समयचक्रम् — {dam tshig gi 'khor lo 'dus pa dang dam tshig gi mchod pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} समयचक्रमेलापकसमयपूजास्वभावतयावस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.
dam tshig gi rgyan: ना. समयालद्घारः, ग्रन्थः क.त. २२०९; {dam tshig gi rgyan gyi rnam par bshad pa zhes bya ba} समयालङ्गारटीकानाम क.त.२२१२.
dam tshig gi mchod pa: पा. समयपूजा — {dam tshig gi 'khor lo 'dus pa dang dam tshig gi mchod pa'i ngo bo nyid kyis gnas pa} समयचक्रमेलापकसमयपूजास्वभावतयावस्थितः वि.प्र.११६क/१, पृ.१४.
dam tshig gi brda: पा. समयसङ्केतः — {'di ni dam tshig gi brda'i cho ga rim par phye ba ste brgyad pa'o//} इति समयसङ्केतविधिपटलोऽष्टमः स.उ.८.
dam tshig gi phyag rgya: पा. समयमुद्रा — {thugs khar rdo rje thal mo byas sor mo dbus ma rtse mo sbyar ba 'di rdo rje rigs kyi dam tshig gi phyag rgya'o//} हृदि वज्राञ्जलिं कृत्वा मध्यमाङ्गुलीसूची योजयति । (इयं) वज्रकुले समयमुद्रा स.दु.१८५/१८४.
dam tshig gi rdzas: पा. समयद्रव्यम् — {rdo rje mkha' 'gro ma thams cad bdud rtsi lnga thogs shing dam tshig gi rdzas thogs pas bcom ldan 'das rdo rje sems dpa' la mchod par byed} सर्ववज्रडाकिन्यः पञ्चामृतं गृहीत्वा समयद्रव्यञ्च भगवन्तं वज्रसत्त्वं पूजयन्ति हे.त.१८क/५८; {des gang byin pa'i dam tshig gi rdzas de bza' bar bya} तया यद्धत्तं समयद्रव्यं तद्भक्षणीयम् वि.प्र.१६९ख/३.१५९.
dam tshig gi lha: पा. समयदेवता — {da ni skyed pa'i zhes pa sogs pas skyed pa'i rim pas gnas so sor ye shes kyi lha rnams dam tshig gi lha rnams dang lhan cig tu gcig pa nyid gsungs te} इदानीमुत्पत्तिक्रमेण प्रत्येकस्थाने ज्ञानदेवतानां समयदेवताभिः सार्धमेकत्वमुच्यते वि.प्र. ५०क/४.५४.
dam tshig sgrol ma: ना. समयतारा, देवी — {de la la la ni sangs rgyas spyan gyi rnam par ro//}…{la la ni dam tshig sgrol ma'i rnam par yang dag par gnas par gyur to//} तत्र केचित् बुद्धलोचनाकारेण…केचित् समयताराकारेण संस्थिता अभूवन् गु.स.९०ख/२.
dam tshig lnga pa: ना. समयपञ्च*, ग्रन्थः क.त.१२२४.
dam tshig can: वि. समयी — {ji ltar dam tshig can rnams bdag nyid chags pa dang bral bas dam tshig dral bar mi 'gyur ba'o zhes pa'i don to//} यथात्मसमयिनां विरागो न भवति समयभेद इत्यर्थः वि.प्र.६९ख/४.१२४; समयिनी — {de bzhin du lte bar lta bas bdag ni dam tshig can zhes brjod} तथा नाभिदृष्ट्याऽहं समयिनीति वदति वि.प्र.१८०क/३.१९६.
dam tshig che: पा. महासमयः, गुप्तसङ्केतः — {rnal 'byor ma yi dam tshig che/} /{nyan thos la sogs mi shes pa//} योगिनीनां महासमयं श्रावकाद्यैर्न छिद्रितम् ।। हे.त.१९क/६०; महासमयमिति गुप्तसङ्केतम् यो.र.१४५.
dam tshig chen po: पा. महासमयः — {mgon po khyed rnams kyis dam tshig chen po'i dngos grub bdag la stsal du gsol} मां…नाथा महासमयसिद्धिञ्च प्रयच्छन्तु स.दु.१४५/१४४.
dam tshig chen po'i rgyud kyi rgyal po: ना. महासमयतन्त्रराजः, ग्रन्थः — {dpal dam tshig chen po'i rgyud kyi rgyal po} श्रीमहासमयतन्त्रराजनाम क.त.३९०.
dam tshig chen po'i dngos grub: पा. महासमयसिद्धिः — {mgon po khyed rnams kyis dam tshig chen po'i dngos grub bdag la stsal du gsol} मां…नाथा महासमयसिद्धिञ्च प्रयच्छन्तु स.दु.१४५/१४४.
dam tshig nyams: = {dam tshig nyams pa/}
dam tshig nyams pa: •सं. समयविद्रोहनम्, समयखण्डनम् — {de yi dam tshig nyams par ni/} /{'gyur ba 'di la the tshom med//} समयविद्रोहनं तस्य जायते नात्र संशयः ।। हे.त.१९क/६०; समयविद्रोहनम् समयखण्डनम् यो. र.१४५; •वि. समयभ्रष्टः — {dam tshig nyams shing skyon ldan la/}…/{khro bo'i rgyal pos 'joms par byed//} समयभ्रंशानुच्छिद्रिणे । हन्यन्ते क्रोधराजेन म.मू.२७४क/४३०.
dam tshig dral ba: समयभेदः — {ji ltar dam tshig can rnams bdag nyid chags pa dang bral bas dam tshig dral bar mi 'gyur ba'o zhes pa'i don to//} यथात्मसमयिनां विरागो न भवति समयभेद इत्यर्थः वि.प्र.६९ख/४.१२४.
dam tshig 'das: = {dam tshig 'das pa/}
dam tshig 'das pa: वि. समयातिक्रमी — {bla ma smod byed ma rungs rnams/} /{dam tshig 'das la brjod mi bya//} गुरुनिन्दकान् दुष्टान् समयातिक्रामिनोऽपि तथैव च ।। स.दु.२३९/२३८.
dam tshig 'dus: = {dam tshig 'dus pa/}
dam tshig 'dus: = {dam tshig 'dus pa/}
dam tshig 'dus pa: समयमेलापकः — {'dir dam tshig 'dus pa la ming rnam pa bzhi ni} इह समयमेलापके चतुर्धा संज्ञा वि.प्र.१६५क/३.१३९.
dam tshig 'dral ba: वि. समयभेदी, समयभेदकर्त्ता — {de ni mtshams med pa lnga byed pa rnams dang sangs rgyas kyi bstan pa la gnod pa byed pa rnams dang dam tshig 'dral ba rnams so//} तत्पञ्चानन्तर्यकारिणां बुद्धशासनापकारिणां समयभेदिनामिति नियमः वि.प्र.१५१ख/३.९७.
dam tshig rdo rje: ना. समयवज्रः, आचार्यः ब.अ.५५२.
dam tshig ldan: वि. समयी — {bzang ngan shes shing dus shes pa/} /{khyab bdag dam shes dam tshig ldan//} शुभाशुभज्ञः कालज्ञः समयज्ञः समयी विभुः । ना.स.८९.
dam tshig ldan pa: = {dam tshig ldan/}
dam tshig sdom las rnam par grol: वि. समयसंवरविनिर्मुक्तः — {dam tshig sdom las rnam par grol/} /{rnal 'byor ldan pas spyod par byed//} समयसंवरविनिर्मुक्तश्चर्यां कुरुते सुयोगवान् ।। हे.त.७ख/२०.
dam tshig brda: पा. समयसङ्केतः — {dgongs pa skad ni skad chen po/} /{dam tshig brda ni rgyas pa ru/} /{rdo rje snying po ngas bshad kyis/} /{khyod ni rtse gcig sems kyis nyon//} वक्ष्याम्यहं वज्रगर्भ *शृणु त्वमेकचेतसा । सन्ध्याभाषं महाभाषं समयसङ्केतविस्तरम् ।। हे.त.१९क/६०.
dam tshig byin rlabs rnal 'byor: पा. समयाधिष्ठानयोगः, देवीरूपभावनम् — {de yang dam tshig can nges pas/} /{dam tshig byin rlabs rnal 'byor las//} तयापि समयिन्या वै समयाधिष्ठानयोगतः ।। हे.त.२६क/८६.
dam tshig blangs: क्रि. समयं चक्रे — {'jam pa'i dbyangs kyi drung du ni/} /{de tshe de dag dam tshig blangs//} समयं च तदा चक्रे मञ्जुघोषस्य अन्तिके म.मू.२७२ख/४२७.
dam tshig med: = {dam tshig med pa/}
dam tshig med pa: वि. असमयः — {dam tshig med pa dang gnang ba med pa dang dkon mchog gsum gyi gdung rgyun gcod par byed pa dang}…{gzhon nu khyod kyis gsang ba'i dkyil 'khor la dbang ma bskur ba} असमया(न)नुज्ञातत्रिरत्नवंशानुच्छेदनकरे…अनभिषिक्त तव कुमार परमगुह्यतमे मण्डले म.मू.२४२ख/२७२.
dam tshig shes: = {dam shes/}
dam tshig sems dpa': पा. समयसत्त्वः — {rdo rje sems dpa' dang}…{dam tshig sems dpa' chen po snying po kye'i rdo rje zhes bya ba nyon cig} बोधिसत्त्वस्य… समयसत्त्वस्य हृदयं हेवज्रसंख्यं शृणु हे.त.२क/२.
dam tshig gsum bkod pa'i rgyal po: ना. त्रिसमयव्यूहराजः, ग्रन्थः — {dam tshig gsum bkod pa'i rgyal po zhes bya ba'i rgyud} त्रिसमयव्यूहराजनाम तन्त्रम् क.त.५०२; {dam tshig gsum bkod pa'i rgyal po'i yi ge brgya pa'i sgrub thabs} त्रिसमयव्यूहराजशताक्षरसाधनम् क.त.२६९७.
dam tshig gsum gyi rgyal po: ना. त्रिसमयराजः — {dam tshig gsum gyi rgyal po'i sgrub thabs} त्रिसमयराजसाधनम् क. त.३४०१.
dam bzhag: प्रा. संविधानम् — {der dge 'dun gyi gnas brtan gyis dge skos la dam bzhag byas pa dri bar bya'o//} कृततामत्र संविधानस्य उपधिवारिकं सङ्घस्थविरः पृच्छेत् वि.सू.९८क/११८; सम्वित्तिः — {de'i tshig yi ger bri ba'i dam bzhag la nan tan bya'o//} यत्राभिलिखितता सम्पत्ति(सम्वित्ति ?)मस्यानुतिष्ठेत् वि.सू.२७क/३३.
dam shes: = {dam tshig shes pa} वि. समयज्ञः — {bzang ngan shes shing dus shes pa/} /{khyab bdag dam shes dam tshig ldan//} शुभाशुभज्ञः कालज्ञः समयज्ञः समयी विभुः । ना.स. ८९.
dar: १. = {dar gos} कौशेयम् — कौशेयं कृमिकोशोत्थम् अ.को.२.६.१११; कृमिकोशस्येदं कौशेयम् अ.वि.२.६. १११; पटः, ओटम् — {dar tha dad pa sna tshogs kyi bla re ni bres} नानाविचित्रपटवितानविततः ल.वि.९५ख/१३६; पट्टः, ओट्टम् — {dar dang ras yug chen po dang be'u ras dang dar la dang du gu la'i ras dang ko tam pa'i ras kyi reg pa lta bu nyid sgrogs pa'o//} पट्टपटप्रावारांशुकदुकूलकोट्टकस्पर्शानाम् वि.सू.४५क/५७; {khang pa brtsegs pa de'ang dar gyi chun po sna tshogs rnam pa tha dad pa 'phyang bas brgyan to//} तच्च कूटागारं नानाचित्रपट्टदामभिः प्रलम्बमानैरलंकृतमभूत् अ.सा.४४३क/२५०; पट्टकम् म.व्यु.९१६७; वस्त्रम् — {dar dkar} शुक्लवस्त्रस्य वि.सू.३९क/४९; प्रावारः — {ke'u sha'i dar} कौशेयप्रावारः जा.मा.१३९ख/१६२; अंशुकम् — स्याज्जटांशुकयोर्नेत्रम् अ.को.३.३.१८०; नेत्रम् म.व्यु.५८६५ २. = {dar ba} यौवनम् — {mi}…{dar yol ba} पुरुषः…गतयौवनः ल.वि.९५ख/१३६ ३. = {da ra} तक्रम् — {kanya dzi ka dar btags} काञ्जिकतक्रपिष्टाः यो.श.४२.
dar khyim: = {gur} पटकुटी मि.को.१४१ख ।
dar khra: चित्रपट्टम् श.को.६२०.
dar gyi lda ldi: पन्दाम — {dar gyi lda ldi mang po btags pa} अवसक्तपटदामकलापः म.व्यु.६०५८; म.व्यु.६१२६; मि.को.९क ।
dar gyi lda ldi mang po btags pa: अवसक्तपटदामकलापः म.व्यु.६०५८.
dar gyi tshogs: पटकलापः — {sgo rgyab na mu tig dang dar gyi tshogs rab tu dpyangs so//} द्वारकोष्ठे च मुक्तापटकलापप्रलम्बितानि का.व्यू.२०३ख/२६१.
dar gyi 'bu: = {dar gyi srin bu/}
dar gyi srin bu: कोशकीटः — {rang gi lus las byung ba'i skud pa rnams kyis bdag nyid 'ching bar byed pa dar gyi srin bu ji bzhin nyid do//} कोशकीटो यथैवात्मानं गुणैः स्वतनुनिर्गतैस्तन्तुभिर्बध्नाति वि.प्र.२६८क/२.८५; कोशकारकीटः म.व्यु.४८५०; कोशकारकीटकः — {mngon par 'dus byas nas phyir phyir zhing dar gyi srin bu bzhin du} अभिसंस्कृत्य पुनः पुनः कोशकारकीटका इव ल.अ.१४५क/९२; कौशेयक्रिमिः — {dar gyi srin bu bzhin du} कौशेयक्रिमय इव ल.अ.११९ख/६६.
dar thug: द्र. {nas kyi dar thug} कुल्मासपिण्डिका वि.व.१६६ख/१.५५.
dar thod: पटः म.व्यु.६०१८.
dar da: दरदः — {sngon ni gsang ba'i kai bar ta/} /{da ra da btul bcom ldan 'das//} गुह्यकैवर्त्तदरदौ विनीय भगवान् पुरा अ.क.१४ख/५१.२.
dar dir: कलकलः — {nor bu'i dril chung sgra sgrogs pa/} /{dar dir tshogs kyi rtsed 'jo dag gis sa gzhi'ang sred pa ldan par gyur//} क्वणन्मणिकिङ्किणीकुलकलकलक्रीडालोला बभूव च मेदिनी अ.क.४६ख/५७.१६; किलिकिलायितम् म.व्यु.२७८७.
dar dir sgra: झंकारः, ध्वनिविशेषः — {pad tshal sbrang rtsi byed pa'i dar dir sgra dag ci zhig bdag gis ma mnyan nam//} झंकारः कमलाकरे मधुलिहां किं वा मया न श्रुतः ना.ना.२३१ख/५८.
dar do: = {dar da/}
dar paN: = {dar pa NA tsA r+yaH} ना. दर्पणाचार्यः , आचार्यः ब.अ.१०४५.
dar dpyangs: •सं. पट्टः, ओट्टम् — {rdo rje nor bu dang}…{rdo rje dar dpyangs dang rdo rje phreng ba dang stag gi pags pa'i gos 'dzin pa} वज्रमणि…वज्रपट्टवज्रमालाव्याघ्रचर्माम्बरधरम् वि.प्र.३६क/४.११; •पा. पट्टम्, अभिषेकभेदः — {re zhig 'jig rten pa ni chu dang cod pan dang dar dpyangs dang}… {shes rab ye shes te mngal nas skyes pa rnams kyi 'jig rten kun rdzob kyi dbang bcu} लौकिकास्तावत् उदकं मुकुटः पट्टं…प्रज्ञाज्ञानमिति गर्भजानां लोकसंवृत्या दशाभिषेकाः वि.प्र.१२३ख/१, पृ.२१; द्र. {dar dpyangs kyi dbang /}
dar dpyangs kyi dbang: पा. पट्टाभिषेकः, अभिषेकविशेषः — {gsung rnam par dag pa'i don du dar dpyangs kyi dbang la skye ba'i gnas lngar sngags 'dis dbang bskur bar bya ste} वाग्विशुद्ध्यर्थं नीत्वा शिष्यं पञ्चसु जन्मस्थानेषु अभिषिञ्च्य पट्टाभिषेकेऽनेन मन्त्रेण वि.प्र. १५०क/३.९६; द्र. {dar dpyangs/}
dar phyid: =(?) = {dar yol ba} गतयौवनः म.व्यु.४०९८.
dar ba: •क्रि. (अक., अवि.) वर्धते — {su ni rgud/} {su ni dar} को हीयते, को वर्धते अ.श.१०क/९; •सं. १. = {rgyas pa} उदयः — {lha yi rgyal po 'tshe med cing /} /{dar ba dang ni rgyal bar gyur//} बभूव सुरराजस्य निरापायोदयो जयः अ.क.४४ख/४.९८; अभ्युदयः — {gros dang pho nya bgrod pa dang /} / ग्. {yul dang 'dren pa dar bas kyang //} मन्त्रदूतप्रयाणाजिनायकाभ्युदयैरपि ।। का.आ.३१९क/१.१७; समुच्छ्रयः — {dar ba yod na ngan dang rgud pa'i mtha'} समुच्छ्रयाः पातविरूपनिष्ठाः जा.मा.२६ख/३१; वृद्धिः — {dar ba 'dod pas bsdam par byas na legs//} वृद्ध्यर्थिनः संयम एव पन्थाः जा.मा.२३क/२६; {nya rigs de dag rab tu dar bar gyur//} वृद्धिं परां मीनकुलं जगाम जा.मा.८६ख/९९; प्रौढिः — {dar ba thob nas pha ni gzi byin gter de snang ba min pa dag tu bkod//} प्राप्य प्रौढिमदर्शनं स जनकस्तेजोनिधिः प्रापितः । अ.क.२३६ख/८९.१८८; विस्तरः — {chos dang srid dar ba gnyis kyis}…{rab tu dar bar gyur to//} धर्मार्थविस्तराभ्यां परां वृद्धिमवाप जा.मा.११६क/१३५; प्रवृत्तिः — {khyod kyi bu dang tsha bo la sogs pas kla klo'i chos dar bar byas nas} युष्मत्पुत्रपौत्रादयो म्लेच्छधर्मे प्रवृत्तिं कृत्वा वि.प्र. १२९क/१, पृ.२७ २. यौवनम् — {skyes pa dang bud med gzhon nu dar la bab pa dar ba'i nyams drod kyis myos pa} नरनारीगणानां दहराणां तरुणानां यौवनमदमत्तानाम् ग.व्यू.१५९ख/२४३ ३. = {da ra} तक्रम् — {bu mo ri dwags mo dag dang /} /{'grogs nas dar ba 'tshong du song //} हरिण्या सुतया सह…तक्रं विक्रेतुमाययौ ।। अ.क.१९८ख/८३.३०; श्रा.भू.४६ख/११७; उदश्वित् — {dar ba'i dwangs ma} उदश्विन्मण्डकानि वि.सू.७५क/९२; घोलम् म.व्यु.५६८७; अरिष्टम् मि.को.३७ख ४. (= {dar b+haH}) = {ku sha} दर्भः, कुशः — {dar ba rtswa'i gos gyon} दर्भचीवरवासिनी सु.प्र.३०क/५७; •वि. पुष्टः — {mi rnams rab tu dga' mgu zhing dar ba mthong nas} प्रमुदिततुष्टपुष्टजनमभिसमीक्ष्य जा.मा.३७क/४३; स्फीतः — {'jig rten dag kyang dar bar shog/} स्फीतो भवतु लोकश्च बो.अ.३९ख/१०.३९; विवृद्धः — {de ltar byed pa gzhan la phan 'dogs de ni dga' bas dar//} विवृद्धा तस्यैवं परहितरुचिः जा.मा.१५७क/१८०; ऊर्जितः — {lha cig gang gis rgyal po ni/} /{nor dang skye bo dar ba nyon//} श्रूयतां देव येनासौ राजा धनजनोर्जितः ।। अ.क.९१क/६४. ३२; रूढः — {ngan spyod dor} ({dar} ){ba bzlog pa las//} रूढदुष्टाचारनिवारणात् अ.क.३२४क/४०.१९९.
dar ba rtswa'i gos gyon: वि. दर्भचीवरवासिनी — {lha mo chen mo dbyangs can mchod 'os dka' thub che/}…/{dar ba rtswa yi gos gyon rkang pa gcig gis gnas//} सरस्वती महादेवी पूजनीया महत्तपाः ।…दर्भचीवरवासिनी… एकपादेन तिष्ठति ।। सु.प्र.३०क/५७.
dar ba rtswa'i gos gyon pa: = {dar ba rtswa'i gos gyon/}
dar bab: = {dar bab pa/}
dar bab pa: •वि. युवा — {yid srubs mngon du gyur pa bzhin/} /{dar bab mdzes pa 'ga' zhig mchi//} स्थितः कोऽपि युवा कान्तः प्रत्यक्ष इव मन्मथः ।। अ.क.११२ख/६४.२९०; प्रौढः — {rim gyis de dag cher skyes te/} /{chom rkun dar bab nyid du gyur//} क्रमेण वर्धमानौ तौ प्रौढचौरत्वमागतौ । अ.क.२६१क/९५.७; द्र. {dar bab ma/} ।। •सं. तारुण्यम् — {dar bab rgyan gyi nye bar longs spyod rba rlabs rtswa yi rtse dgas btang byas nas//} तारुण्याभरणोपभोगलहरीं त्यक्त्वा तृणक्रीडया । अ.क.२९३क/१०८.१; अ.क.२०ख/३.११.
dar bab ma: वि.स्त्री. तरुणी — {de yi bu mo dar bab mas//} तत्सुता तरुणी अ.क.१९८ख/८३.३१.
dar babs: = {dar la bab pa/}
dar ba'i dwangs ma: उदश्विन्मण्डकम् — {bcos pa'i tshwa dang 'bru'i tshwa dang zho ga chu dang dar ba'i dwangs ma dang}… {de dang 'dra'o//} तद्वच्छुक्तशुलुकदधिमण्डोदश्विन्मण्डकानि वि.सू.७५क/९२.
dar bar gyur: क्रि. वृद्धिमवाप — {chos dang srid dar ba gnyis kyis}…{rab tu dar bar gyur to//} धर्मार्थविस्तराभ्यां परां वृद्धिमवाप जा.मा.११६क/१३५.
dar bar gyur pa: = {dar bar gyur/}
dar bar 'gyur: क्रि. विरूढायते — {'jig rten na dar bar 'gyur gyi} विरूढायते लोके जा.मा.२४क/२७.
dar b+ha: =(= {dar b+haH}) = {ku sha} दर्भः, कुशः — {des rtswa dar b+ha brim par bya'o//} दर्भानसौ चारयेत् वि.सू.६४क/८१.
dar ma: •वि. युवा — {skyed tshal mchog tu dar ma de/} /{nam zhig shing rtas 'gro ba na//} स कदाचिद्वरोद्याने स्यन्दनेन युवा व्रजन् । अ.क.३५२क/४७.७; तरुणः, ओणी — {bu mo rgan mo dar ma rnams sam} बाला वृद्धास्तरुण्यो वा वि.प्र.१६४ख/३.१३८; प्रौढः, ओढा — {bud med dar ma} प्रौढाङ्गना अ.क.५५क/५९.५०; का.आ.३२९क/२. २०४; •सं. तारुण्यम् — {dar ma nyon mongs dag la ni/} /{ma nyams gzugs} ({dag}){bdag ci zhig bya//} क्लेशेऽप्यक्लिष्टरूपाहं तारुण्यस्य करोमि किम् ।। अ.क.२१६क/८८.२४.
dar tsam: = {myur ba} आशु — अथ शीघ्रं त्वरितं लघु क्षिप्रमरं द्रुतम् । सत्वरं चपलं तूर्णमविलम्बितमाशु च ।। अ.को.१.१.६६; अश्नुते आशु । अशू व्याप्तौ अ.वि.१.१.६६.
dar yug: पट्टः म.व्यु.५८६७; *पुस्तम् — {dar yug chen po de la yang stong gsum gyi stong chen po'i 'jig rten gyi khams rdzogs par bris par gyur} तस्मिन् खलु पुनर्महापुस्ते त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुः सकलसमाप्त आलिखितो भवेत् र.वि.८६क/२२.
dar yol: = {dar yol ba/} {oma/}
dar yol ba: वि. गतयौवनः — {mi}…{dar yol ba mid pa nas sgra ngar ngar po 'byung ba lus sgu bas 'khar ba la brten nas} पुरुषः…गतयौवनः खरखरावसक्तकण्ठः प्राग्भारेण कायेन दण्डमवष्टभ्य ल.वि.९५ख/१३६; द्र. {dar yol ma/}
dar yol ma: वि.स्त्री. अर्धवृद्धा — कात्यायन्यर्धवृद्धा या काषायवसनाऽधवा अ.को.२.६.१७; द्र. {dar yol ba/}
dar ri mo can: =*पृङ्गः म.व्यु.५८६६; चित्रपट्टकम् श. को.(लो.को.१०९८).
dar la: = {ras srab mo} अंशुकम् — {dar dang ras yug chen po dang be'u ras dang dar la dang du gu la'i ras dang ko tam pa'i ras kyi reg pa lta bu nyid sgrogs pa'o//} पट्टपटप्रावारांशुकदुकूलकोट्टम्बकस्पर्शानाम् वि.सू.४५क/५७; {dar lwa srab mos g}.{yogs pa'i mig la snang ba bzhin no//} तत्त्वं(तन्वं)शुकावच्छादितलोचनस्येवाभासमायाति म. टी.१९१क/५; पट्टांशु म.व्यु.५८८१; अवश्यायपट्टः म. व्यु.५८८०.
dar la bab: = {dar la bab pa/}
dar la bab pa: •वि. तरुणः — {spyod tshul snying rje dar la bab pa'i dbang gyur rab tu dang ba'i rang bzhin blo//} तरुणकरुणायत्ता वृत्तिः प्रसादमयी मतिः । अ.क.१८८क/२१.४३; तरुणी — {chung ma g}.{yo ldan ma zhes pa/} /{dar la bab cing mig g}.{yo ma//} पत्नी तरलिका नाम तरुणी तरलेक्षणा । अ.क.१७६क/७९.४; त.प.१०२क/६५३; युवा — {bdag rgas so//} {bdag dar la bab bo//} {zhes} जीर्णोऽहम्, अहं युवेति अभि.भा.९३ख/१२२६; दहरः म.व्यु.४०८१; प्रौढा — {dar la bab pa'i na chung} प्रौढा युवतिः अ.क.३५७क/४८.१; मध्यमः — {lang tsho dang dar la bab pa dang rgan po'i gnas skabs} युवमध्यमवृद्धावस्थासु सू.भा.२३३ख/१४५; •सं. यौवनम् — {byis pa nor spel mi nus pas/} /{dar la bab na 'dis ci bde//} शिशोर्नार्जनसामथ्र्यं केनासौ यौवने सुखी । बो. अ.८.७२.
dar lwa: = {dar la/}
dal: = {dal ba/} {dal bu/} {dal gyis} शनैः — {rgyal sras rgyal srid ni/} /{bzhed cing}… {kAM pi lar ni dal gyis song //} राज्यकामः शनैः प्रायात्काम्पिल्यं पार्थिवात्मजः ।। अ.क.१३१ख/६६.७९; स्वैरम् — {khyed gnyis dal gyis 'dug par mdzod//} युवाभ्यां स्वैरमास्यताम् का.आ.३३२क/२.२९३; अवहेलया — {rtse mo rlung gis dal gyis bskyod pa yi//} अनिलावहेलातरङ्गिताग्रैः अ.क.३०ख/५३.३४.
dal gyis ma yin par: अशनैः — {dal gyis ma yin par mi bya'o//} नाशनैः वि.सू.९क/९.
dal gyis 'gro: •वि. मन्थरः, मन्दगामी — मन्दगामी तु मन्थरः अ.को.२.८.७२; मन्थति गच्छन् संक्लिश्यते मन्थरः अ.वि.२.८.७२; •सं. शिथिलगतिः — {mgo la sems can khur chen khyer ba yi/} /{sems can mchog ni dal gyis 'gro mi mdzes//} शिरसि विनिहितोच्चसत्त्वभारः शिथिलगतिर्न हि शोभतेऽग्रसत्त्वः । सू.अ.१४२ख/२०; द्र. {dal bar 'gro ba/}
dal gyis 'gro ba: = {dal gyis 'gro/}
dal gyis 'bab: = {dal 'bab} ना. मन्दाकिनी, नदी — {bdag gi dge ba'i stobs kyis lha yi lus thob nas/} /{lha mo rnams dang lhan cig dal gyis 'bab gnas shog/} मम कुशलबलेन प्राप्तदिव्यात्मभावाः सह सुरवनिताभिः सन्तु मन्दाकिनीस्थाः ।। बो.अ.३८क/१०.१०; {dal 'bab ngogs su} मन्दाकिनीतटे अ.क.१७१क/७७.४.
dal gyis bzhud: शनैर्गामी लो.को.१०९८.
dal 'gro: १. = {gza' spen pa} शनैश्चरः — समौ सौरिशनेश्चरौ अ.को.१.३.२६; शनैः चरतीति शनैश्चरः । चर गतिभक्षणयोः अ.वि.१.३.२६; शनिः मि.को.३२क; मन्दः मि.को.३२क २. = {dal gyis 'gro/}
dal 'gros pa: वि. मन्दगामी, मन्थरः मि.को.५०क ।
dal rgyu: = {gza' spen pa} ना. मन्दः, शनिग्रहः छो.को.३९३/रा.को.३.६२२; द्र. {dal 'gro/}
dal ster: = {mtshan mo} क्षणदा, रात्रिः — अथ शर्वरी ।। निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा । विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी ।। अ.को.१.४.४; विश्रमाय क्षणमवसरं ददातीति क्षणदा । दा दाने अ.वि.१.४.४.
dal ba: •वि. मन्दः — {gal te nyi ma las 'og dang steng du rnam par gnas na/} {de'i tshe myur ba dang dal ba dag tu phrad par mi 'gyur te} यद्यध ऊर्ध्वं सूर्याद् व्यवस्थिताः, तदा शीघ्रमन्दानां समागमो न स्यात् वि.प्र.१८९ख/१.५३; श्रा.भू.९क/२०; शिथिलः — {mgo la sems can khur chen khyer ba yi/} /{sems can mchog ni dal gyis 'gro mi mdzes//} शिरसि विनिहितोच्चसत्त्वभारः शिथिलगतिर्न हि शोभतेऽग्रसत्त्वः । सू.अ.१४३क/२०; विलम्बितः — {myur ba dang dal ba dang bar ma la sogs par snang ba'i khyad par tha dad pa} द्रुतमध्यविलम्बितादिप्रतिभासभेदभिन्नाः त.प.१३५ख/७२२; •सं. क्षणः — {bcings pa grol ba nam yang ni/} /{mi srid gcig tu 'jug phyir ro/} /{de phyir thar pa don gnyer rnams/} /{dal ba don ni med par 'gyur//} मोक्षो नैव हि बद्धस्य कदाचिदपि सम्भवी । एकान्तनाशतस्तेन व्यर्थो मुक्त्यर्थिनां क्षणः ।। त.स.१९ख/२१३; •पा. १. क्षणः — {slar yang dal ba rnyed dka' zhing //} पुनश्च क्षणदौर्लभ्यम् बो.अ.३७क/९. १६३; {slar yang dal ba rnyed dka' ba yin te/} {mi khom pa brgyad dang bral ba rnyed par dka' zhing mchog tu rnyed par dka' ba nyid yin te} पुनश्च क्षणदौर्लभ्यम्, अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य दौर्लभ्यं परमदुर्लभत्वम् बो.प. २८५क/२७९ २. विलम्बितम्, लयविशेषः — विलम्बितं द्रुतं मध्यं तत्त्वमोघो घनं क्रमात् । अ.को.१.८.९; विलम्बितं द्रुतं मध्यमिति लयविशेषाः क्रमात् तत्त्वमोघः घनमित्युच्यन्ते अ.वि.१.८.९; लम्बितम् — {myur ba dang bar ma dang dal ba'i stobs} ({stabs} ){rnam pa gsum rab tu gsal bar yongs su bcad de} विस्पष्टो द्रुतमध्यलम्बितपरिच्छन्नस्त्रिधायं लयः ना. ना.२६६क/२५.
dal ba ster: = {dal ster/}
dal ba'i 'gro ba thob pa: वि. क्षणगतिप्रतिलब्धः — {bdag kha lo sgyur ba}… {bdag dal ba'i 'gro ba thob pa} मया सारथिना… मया क्षणगतिप्रतिलब्धेन शि.स.१५५क/१४९.
dal bar skye ba: क्षणोपपत्तिः लो.को.१०९८.
dal bar 'gro: = {dal bar 'gro ba/}
dal bar 'gro ba: •सं. मन्दगमनम् — {'dir 'go la la gza' brgyad po dag gi myur ba dang dal bar 'gro ba'i dbye bas khyim longs spyod pa ni mnyam ste} अत्र किल गोले अष्टग्रहाणां शीघ्रमन्दगमनभेदेन राशिभोगतुल्य इति वि.प्र.१८९ख/१.५३; मन्दगतिः — {'dir khyim gyi 'khor lo la dal bar 'gro ba'i dbang gis gza' 'ga' zhig nyi ma'i rgyab nas 'ong ngo //} इह राशिचक्रे मन्दगतिवशेन कश्चिद् ग्रहः सूर्यस्य पृष्ठतः आगच्छति वि.प्र.१९०क/१.५३; •वि. मन्दगामी — {ka ba la nye bar 'khor ba gang yin pa de ni dal bar 'gro zhing gom pa nyung ngus skor bar byed} यः स्तम्भसमीपं भ्रमति, स मन्दगामी स्तोकपदैः प्रदक्षिणां करोति वि.प्र.१८९ख/१.५३; वि.प्र. १६५ख/३.१४३; द्र. {dal gyis 'gro/}
dal bu: अव्य. मन्दम् — {rlung ni dal bur rgyu ba yis/} /{bud med 'gram pa'i dkyil 'khor la//} मन्दानिलेन चरता अङ्गनागण्डमण्डले । का.आ.३४०क/३.१६०; द्र. {dal bur/} {dal bus/} {dal bu dal bur/} {dal bu dal bus/}
dal bu dal bur: मन्दमन्दम् — {dal bu dal bur rnga yab 'dab ma ni/} /{nyer 'khod mdzes pa'i lag pas rnam bskyod pa//} आसन्नकान्ताकरमन्दमन्दविस्पन्दिना चामरपल्लवेन । अ.क.५६ख/५९.६६.
dal bu dal bus: शनैः शनैः — {de nas lam ring gis dub cing /} /{yongs ngal dal bu dal bu yis/} /{skom pas yongs gdungs long ba bzhin/} /{'od byed ri las lhung bar gyur//} अथ दूराध्वसन्तप्तः परिश्रान्तः शनैः शनैः । निपपाताचलादन्धस्तृष्णार्त इव भास्करः ।। अ.क.१६६ख/१९.३३.
dal bur: स्वैरम् — {de yis dris la dal bur ni/} /{ri mo mkhas pas de la smras//} इति पृष्टस्तया स्वैरं तामूचे चित्रकोविदः । अ.क.१८१क/२०.६७.
dal bus: मन्दम् — {mgal me la sogs pa dal bus bskor na 'khor los 'khrul pa mi 'byung bas} मन्दं हि भ्रम्यमाणेऽलातादौ न चक्रभ्रान्तिरुत्पद्यते न्या.टी. ४२क/५५; मन्दमन्दम् — {dal bus khad kyis dgog par bya'o//} मन्दमन्दमपनयनम् वि.सू.७०ख/८७; शनैः — {dal bus smras pa} शनैरुवाच जा.मा.८३क/९६; {'di bsams de yis rdo gzhi la/}…/{dal bus bris} इति संचिन्त्य स शनैरालिलेख शिलातले । अ.क.१०४ख/१०.५४; शनकैः — {dal bus ma snad par phyung ste} शनकैरक्षतमुत्पाट्य जा.मा.११ख/११; स्वैरम् — {dal bus smras} स्वैरमब्रवीत् अ.क.१७६ख/२०.१०; {dal bu yis ni kha dag sbyor//} स्वैरं मुखमचुम्बताम् का.आ.३३९क/३.११९; हेलया — {bde sogs gus btud rol pas g}.{yo zhing dal bus rnga yab dag ni rab bskyod par//} भक्तिप्रह्वशचीविलासचलनाहेलोच्छ्वसच्चामरम् अ.क.९४ख/९.९४.
dal bus bgyid: वि. मन्दगामी — {khyod ni}… {dal bus bgyid la gzhen skul 'debs//} त्वं…प्रेरको मन्दगामिनाम् श.बु.१०२.
dal bus 'gro: = {dal 'gro/}
dal 'bab: = {dal gyis 'bab pa/}
dal 'byor: = {dal ba dang 'byor pa} क्षणसम्पत् — {dal 'byor 'di ni rnyed par shin tu dka'/} /{skyes bu'i don sgrub thob par gyur pa la//} क्षणसम्पदियं सुदुर्लभा प्रतिलब्धा पुरुषार्थसाधनी । बो.अ.१क/१.४; {mi khom pa brgyad spangs pa ni dal ba 'byor pa'o//} {tshogs pa 'di ni shin tu rnyed dka' ba ste/} {shin tu dka' bas rnyed par bya ba yin no//} अष्टाक्षणविनिर्मुक्तस्य क्षणस्य सम्पत्तिः समग्रता । इयं सुदुर्लभा सुष्ठु दुःखेन लभ्यत इति बो.प.४५क/४.
dal 'byor phun sum: क्षणसम्पत् — {dal 'byor phun sum rnyed dka' 'di/} /{las kyis mnar ba rnams kyis bcom//} हता दैवहतेनेयं क्षणसम्पत्सुदुर्लभा ।। बो.अ.२६ख/८.८१.
dal sbyin ma: = {mtshan mo} क्षणदा, रात्रिः छो.को.३९४/रा.को.२.२२४.
dal ma: वि.स्त्री. धीरा — {sngo bsangs dal ma rigs bzang ma/} /{siha la ga pur 'byung ba'i gnas//} श्यामां धीरां कुलीनां तु सिह्लकर्पूरसम्भवाम् ।। हे.त.२०ख/६६.
dal 'dzin: = {mtho ris} मन्दरः, स्वर्गः ङ.को.१२/रा.को.३.६२२.
dal bzhud: = {dal gyis bzhud/}
dA nu'i bu: = {da nu'i bu} दानवः, असुरः — {khyab 'jug rnam gnon la gnas pas/} /{dA nu'i bu yi 'byor pa dag /gang} {du btang zhing lha rnams kyi/} /{phun tshogs gang na gnas pa blangs//} विष्णुना विक्रमस्थेन दानवानां विभूतयः । क्वापि नीता कुतोप्यासन्नानीता दैवतर्धयः ।। का.आ.३२५ख/२.१००.
dAta yU ha: = {dAta yU haH} दात्यूहः, पक्षिविशेषः — {de bzhin du khyi gdong ma la sogs pa lha min rnams kyi dam tshig brgyad ni mig sngon dang tsa ko ra dang}…{bug ki zhes pa dAd pU ha} ({dAta yU ha} ){dang} तथा श्वानास्याद्यष्टौ आसुरीणां समयाः । नीलाक्षः, चकोरः…वुक्कीति दात्यूहः वि. प्र.१६७ख/३.१५१.
dAd pU ha: = {dAta yU ha/}
di ti: = {di tiH} ना. दितिः, दैत्यमाता — {di ti'i bu} दितिसुतः छो.को.३९४/रा.को.२.७१०.
di ti'i bu: = {lha ma yin} दितिसुतः, दैत्यः छो.को.३९४/रा.को.२.७१०.
di li pa: = {di lI pa/}
di lI pa: = {di lI paH} ना. दिलीपः, नृपः — {di lI pa dang na hu sha/} /{nga las nu dang dug chen mtsho/} /{rgyal bas bshad pa'i 'khor los sgyur/} /{sngags ni de dag sgrub par byed//} दिलीपो नहुषश्चैव मान्धाता सगरस्तथा ।। साधयित्वा तु ते मन्त्रां चक्रिणां जिनभाषिताम् । म.मू.३०५क/४७५; {rgyal po de} ({di} ){li pa dang mang pos bkur ba la sogs pa'i sgra da ltar ba yin la} दिलीपमहासम्मतादिशब्दा वर्त्तमानाः त.प.४१ख/५३२.
dig: = {dig pa/}
dig snyan: = {phug ron} कलरवः, कपोतः — पारावतः कलरवः कपोतः अ.को.२.५.१४; कलो रवोऽस्येति कलरवः अ.वि.२.५.१४.
dig snyan pa: = {dig snyan/}
dig pa: मूकः — {slar yang mtha' 'khob kyi skyo bo'i gnas su skyes nas 'on pa dang dig pa dang lkugs pa'i rang bzhin can lo stong phrag drug cu sdug bsngal myong bar 'gyur ro//} पुनरपि प्रत्यन्तजनपदेषूत्पन्नो बधिरमूकाव्यक्तस्वभावतामनुभवति षष्टिवर्षसहस्राणि स.दु.१२५/१२४; अज्ञः — जडोऽज्ञः अ.को.३.१.३६; कल्लः म.व्यु.७१५६.
dig par mi 'gyur: क्रि. न कल्लो भवति म.व्यु.७१५६.
ding: = {deng} अव्य. अद्य, वर्त्तमानदिनम् — {bsod snyoms ma thob lhung bzed ni/} /{stong par ding khyod la smad ci//} (?) शून्यपात्रः किमप्राप्य भिक्षामद्यागतो भवान् । अ.क.३ख/५०.२६; द्र. {ding sang /}
ding yang: = {deng sang du yang} अद्यापि — {chu gter ding yang 'khrug mi 'dor//} जलधिः क्षोभमद्यापि नोज्झति अ.क.४१ख/४.६१.
ding 'ur: = {sgra} नादः, शब्दः — शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः । स्वाननिर्घोषनिर्ह्नादनादनिस्वाननिस्वनाः ।। आरवारावसंरावविरावाः अ.को.१.७.१; नदतीति नादः । णद अव्यक्ते शब्दे अ.वि.१.७.१.
ding sang: = {deng sang} अव्य. अद्य — {zla ba'i dkyil 'khor gang ba la/} /{ding sang du yang ri bong gzugs/} /{me long dkyil na gzugs brnyan bzhin/} /{rab tu mngon par mdzes par snang //} सम्पूर्णेऽद्यापि तदिदं शशबिम्बं निशाकरे । छायामयमिवादर्शे राजते दिवि राजते ।। जा.मा.३०क/३५; द्र. {ding /}
dI pa: = {mar me} दीपः — {oM badzra dI pe AHhU}~ {M swA hwa} ॐ वज्रदीपे आः हूँ स्वाहा हे.त.१३ख/४२.
dI paM ka ra shrI dz+nyA na: ना. दीपङ्करश्रीज्ञानः, आचार्यः क.त.२३७४.
du: •वि. कति, कियत्परिमाणम् — {pha rol phyin pa du} पारमिताः कति ल.अ.६५क/१२; कियत् — {khyed cag du yod} कियन्तोऽत्र भवन्तः जा.मा.१८१क/२१०; •प्रत्य. [1] विभक्तिप्रत्ययविशेषः (व् (९)) {la don} — {de ni gang zhig gang du nus pa yin/} कस्येदानीं क्व सामथ्र्यम् त.प.८८क/६२९; {bdug pa 'di dang chu 'di de rnams kyi thad du song shig} अयं च धूपः इदं च पानीयं तानुपगच्छन्तु अ.श.२७क/२३; {'jam pa'i dbyangs kyi drung du ni/} /{de tshe de dag dam tsig blangs//} समयं च तदा चक्रे मञ्जुघोषस्य अन्तिके म.मू.२७२ख/४२७ [2] त्रल्प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {gzhan du} अन्यत्र त.प.२७३ख/१०१४; {thams cad du} सर्वत्र त.प.२००ख/८६८ [3] थाल्प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {gzhan du} अन्यथा त.स.७२क/६७२; {thams cad du} सर्वथा त.स.७१ख/६६९ [4] दाच्प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {thams cad du} सर्वदा त.प.१८८ख/८३९; • = {du ba/} = {du ma/}
du ku la: = {du kU lam} दुकूलम्, क्षौमवस्त्रम् — {du ku la las byas pa} दुकूलिका वि.सू.७३क/९०; द्र. {du ku la'i ras/}
du ku la las byas pa: वि. दुकूलिका — {de ni rnam pa bzhi'o//} {bal las byas pa dang zar ma las byas pa dang du ku la las byas pa dang ras bal las byas pa'o//} चातुर्विध्यमस्याः । और्णिका क्षौमिका दुकूलिका कार्पासिकेति वि.सू.७३क/९०.
du ku la'i gos can: वि. दुकूलिनी — {de ni ting 'dzin la zhugs tshe/} /{nor 'dzin 'dzin ma 'dzin byed bcas/} /{ma lus chu gter chu rlabs kyis/} /{du ku la yi gos can g}.{yos//} तस्मिन् समाधिसन्नद्धे वसुधा सधराधरा । विचचालाखिलाम्भोधिजललोलदुकूलिनी ।। अ.क.३२९क/४१.५९.
du ku la'i ras: दुकूलम्, क्षौमवस्त्रम् — {dar dang ras yug chen po dang be'u ras dang dar la dang du gu la'i ras dang ko tam pa'i ras kyi reg pa lta bu nyid sgrogs pa'o//} पट्टपटप्रावारांशुकदुकूलकोट्टम्बकस्पर्शानाम् वि.सू.४५क/५७; दौकूलकम् म.व्यु.९१६२; = {du ku la/}
du gu la: = {du ku la/}
du rga: = {du rgA} ना. दुर्गा, देवी — {du rga'i gnas} दुर्गायतनम् अ.क.२०२क/८४.३२.
du rgA: = {du rga/}
du rga'i gnas: दुर्गायतनम् — {du rga'i gnas ni nags nang du/} /{shin tu 'jigs su rung ba mthong //} दुर्गायतनमत्युग्रं ददर्श गहनोदरे ।। अ.क.२०२क/८४.३२.
du pa: वि. कति, कियत्परिमाणम् — {sa du pa'i shes pa thob} कति भूमिकं ज्ञानं भाव्यते अभि.भा.५४ख/१०७८; द्र. {du/} {du zhig}
du ba: •सं. १. धूमः — {du bas bud shing 'gyur ba bzhin} धूमेन्धनविकारवत् त.प.३१क/५१०; {du ba yod pa'i phyir zhes bya ba ni gtan tshigs so//} धूमादिति हेतुः न्या. टी.५१क/१०७ २. = {mig sman du ba} पुष्पम्, पुष्पाञ्जनम् — {mig sman du ba dang sbrus pa dang phye ma rnams kyi ni dong bu'o//} पुष्पकल्कचूर्णाञ्जनानां नाडिका वि.सू.७६ख/९३ ३. मषिः (मसिः) — {de mes tshig na ni du ba yang mi mngon} तस्या अग्निना दह्यमानाया मषिरपि न प्रज्ञायते शि.स.१३५ख/१३२; मशी (मसी) — {du ba yang med do//} मशीरपि न प्रज्ञायते म.व्यु.५२५४; •पा. धूमः १. वर्णरूपभेदः — {yang gzugs kyi skye mched de nyid rnam pa nyi shu zhes bya ste/} {'di lta ste/} {sngon po dang du ba dang}…{mun pa'o//} तदेव रूपायतनं पुनरुच्यते विंशतिधा । तद्यथा—नीलम्…धूमः…अन्धकारमिति अभि.भा.३०क/३२; म.व्यु.१८७० २. निमित्तभेदः — {du ba la sogs pa'i mtshan ma sgom pa} धूमादिनिमित्तभावना वि.प्र.६७ख/४.१२०; {dang po'i mtshan ma ni du ba la sogs pa'i lam dang} आदिनिमित्तं धूमादिमार्गः वि.प्र. १२१ख/१, पृ.१९; •ना. = {du ba ma} धूमा, देवी — {'dir snying ga'i pad+mar mnyam gnas la sogs pa'i rlung rnams kyi rten du gyur pa'i rtsa brgyad de de rnams kyi du ba la sogs pa'i lha mo nag mo 'bar ma'i mthar thug pa rnams dag pa'o//} इह हृदयकमले समानादिवायूनामाधारभूता अष्टनाड्यस्ताभिः धूमादिदिव्याः कृष्णदीप्तान्ताः शुद्धाः वि.प्र.५९क/४.१०३.
du ba yang med do: मशीरपि न प्रज्ञायते म.व्यु.५२५४.
du ba rngub: = {du ba rngub pa/}
du ba rngub pa: पा. धूमपानम्, तपविशेषः — {du ba rngub pa dang me rngub pa dang nyi ma la lta ba dang gdung ba lnga byed pa dang rkang pa gcig dang lag pa gcig bstod pa dang rkang pa gcig btsugs pa dang gnas gcig na 'dug pas dka' thub la sogs pa dang} (?) धूमपानाग्निपानादित्यनिरीक्षणपञ्चतपैकपादोर्ध्वबाहुस्थानैकचरणैश्च तपः संचिन्वन्ति ल.वि.१२३क/१८३.
du ba can: कालिका श्री.को.१६५ख ।
du ba mjug ring: = {du ba mjug rings/}
du ba mjug rings: ना. धूमकेतुः, ग्रहः — {dud pa phyogs ni mtha' dag tu/} /{du ba mjug rings rab tu snang //} धूम्रा दिशः समन्ताद् वै धूमकेतुः प्रदृश्यते । म.मू.१९८ख/२१३.
du ba 'thul: क्रि. धूमयति — {me'i phung po chen po bzhin du du ba 'thul lo//} {me lce 'bar ro//} धूमयति प्रज्वलति तद्यथापि नाम महानग्निस्कन्धः द.भू.१९९क/२१; धूमायति म.व्यु.५२४८; धूमायते — {'di na byis pa de dag ni du ba 'thul ba ste/} {bskal pa zad pa'i sa chen po dang mtshungs so//} इह ते बाला धूमायन्ते कल्पसंक्षय इव महापृथिवी ल.वि.१०३क/१४९.
du ba 'thul ba: = {du ba 'thul/}
du ba 'thul bar byed: क्रि. धूमायते — {ji ste du ba 'thul bar byed na mi snang bar byed pa thams cad kyi rgyal por 'gyur ro//} अथ धूमायते, सर्वान्तर्धानिकानां राजा भवति म.मू.२११क/२३०.
du ba dang bral ba: वि. धूमविविक्तः — {rtsig pa mtha' dag dang lhan cig tu snang ba zhes bya ba'i nam mkha'i phyogs du ba dang bral ba mthong ngo //} भित्तिपर्यन्तसमं चालोकसंज्ञकमाकाशदेशं धूमविविक्तं पश्यति न्या.टी.५५ख/१२६.
du ba ma: ना. धूमा, देवी — {de la lha mo ni du ba ma dang smig rgyu ma dang mkha' snang ma dang mar me ma dang ser mo 'bar ma dang dkar mo 'bar ma dang dmar mo 'bar ma dang nag mo 'bar ma dang cha dang thig le gzugs can ma ste bde ba chen po'i 'khor lo'i bde ba chen po'i pad+ma'i 'dab ma rnams la'o//} तत्र दिव्या (देव्यः) धूमा मरीचिः खद्योता प्रदीपा पीतदीप्ता श्वेतदीप्ता (रक्तदीप्ता) कृष्णदीप्ता शशिकलाबिन्दुरूपिणीति महासुखकमलदले (महा)सुखचक्रे वि.प्र.५५क/४.९५; वि.प्र.५३क/४.८१.
du ba med: = {du ba med pa/}
du ba med pa: वि. निर्धूमः — {lha'i dbang po brgya byin gyis}…{mdag ma'i phung po}…{du ba med pa zhig mngon par sprul to//} अथ शक्रो देवानामिन्द्रः…निर्धूममङ्गारराशिमभिनिर्ममे जा.मा.२९ख/३४.
du ba 'tshub pa: भृह्नः श्री.को.१७३क ।
du ba'i skye gnas: = {sprin} धूमयोनिः, मेघः — अभ्रं मेघो वारिवाहः स्तनयित्नुर्बलाहकः ।। धाराधरो जलधरस्तडित्वान् वारिदोऽम्बुभृत् । घनजीमूतमुदिरजलमुग्धूमयोनयः ।। अ.को.१.३.७; धूमो योनिर्यस्य सः धूमयोनिः अ.वि.१.३.७.
du ba'i tog: = {me} धूमकेतुः, अग्निः छो.को.३९५/रा.को.२.८०२.
du ba'i bdag nyid: वि. धूमात्मा — {me la 'khrul pa med par ni/} /{du ba'i bdag nyid skya bo mthong //} धूमात्मा धवलो दृष्टः पावकाव्यभिचारवान् । त.स.४क/६२.
du ba'i mdog: वि. धूम्रः — {mi ni rtsub mdog du ba'i mdog /ser} {skya'i mdog tu'ang skye ba yin//} रूक्षवर्णोऽथ धूम्रो वा कपिलो वा जायते नरः ।। म.मू.१८३क/११३.
du ba'i mig: ना. धूमनेत्रः, पर्वतः — {de nas du ba'i mig ces ri/} /{phyogs ngos du bas tshig gyur pa/} /{ma rung sbrul gdug dkyil 'khor gyi/} /{mthong ba reg pa'i dug gis khyab//} अद्रिधूमनेत्राख्यो धूमनिर्दिग्धदिक्तटः । दृष्टिस्पर्शविषैर्व्याप्तः क्रूराशीविषमण्डलैः ।। अ.क.६०ख/६.८८.
du ba'i lam: पा. धूममार्गः, मार्गभेदः — {'dir lam ni rnam pa gsum ste/} {'od zer gyi lam dang du ba'i lam dang rnam par 'dres pa'i lam mo//} इह खलु त्रिविधो मार्गः । ज्योतिर्मार्गो धूममार्गो विमिश्रमार्गः वि.प्र.२७४ख/२.१०१.
du bar 'thul: = {du ba 'thul/}
du ma: •वि. अनेकः — {rnam grangs du mar} अनेकपर्यायेण श्रा.भू.७ख/१७; {ci sgra 'di'i nges pa} ({nus pa} ){don du ma gsal bar byed pa gcig nyid yin nam/} {'on te du ma yin} किमेकस्य शब्दस्य नानार्थद्योतिका शक्तिरेकैव, आहोस्विदनेका त.प.१९८क/८६२; नैकः — {de ni bskal pa stong phrag du mar bsgrub par dka'//} दुःसाधोऽसौ नैकसहस्रैरपि कल्पैः । सू.अ.१३४ख/९; नाना — {nus pa de don gcig la nges pa yin nam don du ma la nges pa yin} सा शक्तिरेकार्थनियता वा भवेत्, नानार्थनियता वा त.प.१९८ख/८६३; नानात्मा — {chu la sogs par nyi ma 'od/} /{gcig ni du mar snang ba min//} जलादिषु न चैकोऽयं नानात्मा सवितेक्ष्यते । त.स.९५ख/८४३; अनल्पः — {bskal pa du mar rab dgongs mdzad pa yi//} कल्पाननल्पान् प्रविचिन्तयद्भिः बो.अ.२क/१.७; प्रभूतः — {de la bskal pa du mar sangs rgyas gcig kyang mi 'byung la} तत्र प्रभूतैरपि कल्पैरेकस्यापि बुद्धस्य प्रादुर्भावो न भवति बो.भू.५०क/६५; •सं. = {du ma nyid} बहुता — {'on te gzhan nyid phrad pa 'am/} /{bye ba du ma bzhin yin na//} अथान्य एव संयोगविभागबहुतादिवत् । त.स.३२ख/३३७.
du mar: अनेकधा — {pho nya pho nya mo yis sngon/} /{gang phyir du mar gsol btab cing //} यदर्थं दूतदूतीनां कृताञ्जलिरनेकधा ।…पुरा बो.अ.२५क/८.४१; द्र. {lan grangs du mar} अनेकशः बो.अ.२१क/७.२१.
du ma nyid: अनेकता — {gal te du ma nyid yin na gcig gis so//} अनेकता चेदेकः वि.सू.५९ख/७५; अनेकत्वम् त.प.; नानात्वम् — {snang ba dang /} /{blta ba du ma nyid med pas//} दृश्यदर्शननानात्वाभावात् त.स.१२९क/११०६; बहुता — {shes las tha mi dad pa'i phyir/} /{rnam pa du ma nyid mi 'gyur//} ज्ञानादव्यतिरिक्तत्वान्नाकारबहुता भवेत् । त.स.७४क/६९६.
du ma zhig: = {du ma/}
du ma las bral ba'i dngos po'i brda: अनेकविश्लिष्टवस्तुसङ्केतः — {rang sa bon gyi du ma las/} /{bral ba'i dngos po'i brda rnams kyi/} /{nus pa'i rnam rtog gis dbye ba/} /{de yi ngo bor nges pa yin//} स्वबीजानेकविश्लिष्टवस्तुसङ्केतशक्तितः । विकल्पास्तु विभिद्यन्ते तद्रूपाध्यवसायिनः ।। त.स.३९क/४०३.
du ma'i ngo bo: वि. अनेकरूपम् — {dngos po du ma'i ngo bo la/} /{brjod par 'dod pas ngo bor 'dod//} वस्तुनोऽनेकरूपस्य रूपमिष्टं विवक्षया । त.स.६४क/६०२.
du ma'i bdag nyid: वि. नानात्मा — {du ma'i bdag nyid sna tshogs te/} /{gcig pu nyid dang 'gal ba yin//} नानात्मना हि वैचित्र्यमेकत्वेन विरुध्यते ।। त.स.६३ख/६००.
du ma'i bdag nyid can: वि. अनेकात्मकम् — {gal te nor bu gzi lta bur/} /{dngos po du ma'i bdag nyid can//} नन्वनेकात्मकं वस्तु यथा मेचकरत्नवत् । त.स.६२ख/५९३.
du ma'i rang bzhin: वि. अनेकस्वभावः — {gcig ni ma grub pa yi phyir/} /{du ma'i rang bzhin yang mi srid//} एकानिष्पत्तितोऽनेकस्वभावोऽपि न सम्भवी ।। त.स.७३क/६८०.
du mar gnas: अकौटस्थ्यम्— {yi ge rnams rim pa bzhin du mar gnas te/} {rtag pa nyid yin na yang tha snyad rtag pa nyid kyis don rtogs pa'i tha snyad 'grub pa ma yin no//} न हि वर्णानां क्रमवदकौटस्थ्यनित्यत्वेऽपि व्यवहारनित्यतयाऽर्थप्रतिपत्तिव्यवहारः सिद्ध्यति त.प.१५७क/७६८.
du zhig: वि. कति, कियत्परिमाणम् — {sdug bsngal gyi dbang po la dmigs pa'i rnam par shes pa la phra rgyas du zhig rgyas par 'gyur} दुःखेन्द्रियालम्बने विज्ञाने कत्यनुशया अनुशेरते ? अभि.स्फु.१२६ख/८२७; द्र. {du/} {du pa/} {du zhig mchis/}
du zhig mchis: वि. कति, कियत्परिमाणम् — {btsun pa dge slong dgra bcom pa zag pa zad pa'i stobs du zhig mchis} कति भदन्तार्हतो भिक्षोः क्षीणास्रवस्य बलानि ? अभि.स्फु.२२१ख/१००२; द्र. {du/} {du pa/} {du zhig}
duHkha: = (= {duHkham}) = {sdug bsngal} दुःखम् छो.को.३९५/रा.को.२.७२३.
dug: विषम् — {de la 'di ni dug thams cad dgug pa'i snying po'o//} तत्रेदं सर्वविषाकर्षणहृदयम् गु.स.१२९ख/८५; {dug zhi bar bya ba'i phyir 'jog po'i gtsug gi rin po che'i rgyan gyi man ngag lta bu} विषशमनाय तक्षकफणारत्नालङ्गारोपदेशवत् प्र.वृ.३२२क/७२; क्ष्वेडस्तु गरलं विषम् अ.को.१.१०.६; देहं वेवेष्टीति विषम् । विष्Ḷ व्याप्तौ अ.वि.१.१०.६.
dug gi ljon pa: विषवृक्षः — {mongs pa las/}…{ma mi gcig pa'i spun/} /{dug gi ljon pa rnam par bskyed//} मोहादसोदरो भ्राता विषवृक्षो विवर्धितः ।। अ.क.५क/५०.३८; द्र. {dug shing /} {dug sdong /}
dug gi dum bu: विषखण्डः — {dug gi dum bu gang nyid kyis/} /{skye bo thams cad 'chi bar 'gyur//} येनैव विषखण्डेन म्रियन्ते सर्वजन्तवः । हे.त.१६क/५०.
dug gi de nyid shes: = {dug gi de nyid shes pa/}
dug gi de nyid shes pa: वि. विषतत्त्वज्ञः — {dug gi de nyid shes pa des/} /{dug gis dug ni 'bigs par byed//} तेनैव विषतत्त्वज्ञो विषेण स्फोटयेद्विषम् ।। हे.त.१६क/५०.
dug gi me tog: विषपुष्पः, ओपम् छो.को.३९५/रा.को.४.४४५.
dug gi sman pa: = {dug sel} विषवैद्यः, जाङ्गलिकः — विषवैद्यो जाङ्गलिकः अ.को.१.१०.८.
dug gi mtshon cha: = {sbrul} विषायुधः, सर्पः छो.को.३९५/रा.को.४.४५०; द्र. {dug gi mtshon cha can/}
dug gi mtshon cha can: = {sbrul} विषायुधः, सर्पः ङ.को.८९/रा.को.४.४५०; द्र. {dug gi mtshon cha/}
dug gi shing: = {dug shing /}
dug can: •वि. सविषः — {zas dug can}…{bzhin du} सविषमिवान्नम् जा.मा.८०क/१२८; सद्विषः — {dug can dug med ro yi mchog tu 'gyur//} सद्विष निर्विष भोन्ति रसाग्राः शि.स.१८२क/१८२; विषाक्तः — विषाक्ते (बाणे) दिग्धलिप्तकौ अ.को.२.८.८८; •सं.= {rgya mtsho} सागरः, समुद्रःप्र.को.१३; द्र. {dug can pa/} {dug can mtsho/} ।। • ना. १. सगरः, नृपः — {dug can rgyal po'i bu ni mtho ris de yi them skas bgrod pa bzhin} सगरतनयस्वर्गसोपानपंक्तिम् मे.दू.३४५ख/१.५४ २. सागरः, नागराजा म.व्यु.३२६४.
dug can mda': दिग्धः, विषलिप्तबाणः — विषाक्ते दिग्धलिप्तकौ अ.को.२.८.८८; विषेण दिह्यते उपलिप्यते दिग्धम् अ.वि.२.८.८८; विशेषणत्वे त्रिलिङ्गाः अ.पा.२.८.८८; द्र. {dug mda'/}
dug can pa: = {rgya mtsho} सागरः, समुद्रः मि.को.८९क; द्र. {dug can/} {dug can mtsho/}
dug can pa'i lha: ना. सगरदेवः, नृपः ब.अ.१५.
dug can mtsho: = {rgya mtsho} सागरः, समुद्रः — समुद्रोऽब्धिरकूपारः पारावारः सरित्पतिः । उदन्वानुदधिः सिन्धुः सरस्वान् सागरोऽर्णवः ।। रत्नाकरो जलनिधिर्यादःपतिरपांपतिः । अ.को.१.१२.१; सगरपुत्रैः खातः सागरः अ.वि.१.१२.१; द्र. {dug chen mtsho/}
dug bcas: = {dug dang bcas pa/}
dug bcom: = {dug bcom pa/}
dug bcom pa: = {sangs rgyas} हतविषः, बुद्धः म.व्यु.४४.
dug chen: वि. महाविषः — {mi bzad gdug pa'i sbrul rnams de na yod/} /{dug chen drag po rnams kyang phyogs phyogs na//} आशीविषा दारुण तत्र सन्ति देशप्रदेशेषु महाविषोग्राः । स.पु.३४क/५६; द्र. {dug chen pa/}
dug chen pa: = {dug chen mtsho} ना. सगरः, नृपः — {rgyal po chen po dug chen pa/} /{gdugs dkar po yang grub pa yin/} /{de bzhin rgyal po di lI pa/} /{yi ge gcig pa'i sngags kyang grub//} राजा सितातपत्रस्तु सिद्धस्तु सगरस्य वै । दिलीपस्य तथा मन्त्रं सिद्धमेकमक्षरम् ।। म.मू.३०५क/४७५; द्र. {dug chen/}
dug chen mtsho: = {dug chen pa} ना. सगरः, नृपः — {di lI pa dang na hu sha/} /{nga las nu dang dug chen mtsho/} /{rgyal bas bshad pa'i 'khor los sgyur/} /{sngags ni de dag sgrub par byed//} दिलीपो नहुषश्चैव मान्धाता सगरस्तथा ।। साधयित्वा तु ते मन्त्रां चक्रिणां जिनभाषिताम् । म.मू.३०५क/४७५; द्र. {dug can mtsho/}
dug 'jil ba: विषघ्नः लो.को.११०१; द्र. {dug gzhil ba/}
dug 'joms: = {mkha' lding} गरुडः, तार्क्ष्यः — गरुत्मान् गरुडस्तार्क्ष्यो वैनतेयः खगेश्वरः अ.को.१.१.३०; सर्पान् गिरतीति गरुडः । गृऋ निगरणे । गरुद्भिः डीयते इति वा गरुडः । डीङ् विहायसा गतौ अ.वि.१.१.३०.
dug 'joms pa: = {dug 'joms/}
dug nyid bzhin du spyod: क्रि. विषायते — {zhe sdang skyon gyis gzir ba la/} /{bdud rtsi dug nyid bzhin du spyod/} /{me tog rdo rje bzhin du spyod/} /{tsan dan sreg byed bzhin du spyod//} विषायते तु पीयूषं कुसुमं कुलिशायते । द्वेषदोषोत्तर(द्वेषदोषार्दित)स्यैव चन्दनं दहनायते ।। अ.क.८१ख/८.२५.
dug nyung: = {dug mo nyung /}
dug nyung 'bras bu: कलिङ्गम्, कुटजस्य फलम् मि.को.५७क ।
dug tu 'gro: क्रि. विषतां याति — {ma dag pas ni dug tu 'gro/} /{dag pas bdud rtsi lta bur 'gyur//} अविशुद्धं विषतां याति विशुद्धं पीयूषवद्भवेत् ।। हे.त.२७ख/९२.
dug thams cad las thar bar byed pa: सर्वविषविनाशनी, ओषधिविशेषः — {gangs kyi ri'i rgyal po la sman sna bzhi yod de/}…{gsum pa dug thams cad las thar bar byed pa zhes bya ba dang} सन्ति तु हिमवति पर्वतराजे चतस्र ओषधयः…तृतीया सर्वविषविनाशनी नाम स.पु. ५१ख/९१.
dug 'thungs pa: वि. विषपीतः — {dug 'thungs pa rnams kyang dug med par gyur to//} विषपीता निर्विषीभवन्ति अ.श.५८क/४९.
dug dang bcas: = {dug dang bcas pa/}
dug dang bcas pa: वि. सविषम् — {dug dang bcas pa'i snod} सविषभाजनम् ल.वि.१०६क/१५३; द्र. {dug ldan/}
dug dang ldan: = {dug ldan/}
dug dang ldan pa: = {dug ldan/}
dug ldan: वि. सविषम् — {de ltar bsams nas de yis ni/} /{de la dug ldan bza' ba byin//} इति संचिन्त्य सा तस्य सविषं भोजनं ददौ । अ.क.८५क/८.६९; द्र. {dug dang bcas pa/}
dug mda': विषकाण्डः — {dper na dug mdas phog ste shi ba'i} यथा हि विषकाण्डविद्ध {sa} स्य मृतस्य अभि.स्फु.२४०क/१०३७; लिप्तः मि.को.४७क; द्र. {dug can mda'/}
dug ldud pa: वि. गरदायकः — {de na srog chags rku ba}… {dug ldud pa}…{brgya stong mang po} तत्र बहूनि प्राणिशतसहस्राणि चोराणां…गरदायकानाम् ग.व्यू.२४क/१२१.
dug sdong: = {dug shing} विषस्तम्बः — {rgyal po 'di na dug sdong me tog rgyas 'dra'i lus/} /{chu bo rnams kyis bdas na bdag 'dir ji ltar dga'//} विषस्तम्बपुष्पित इवेह नरेन्द्र कायः ओघेऽतिरुह्यति कथं नु रतिर्ममात्र ।। रा.प.२४८ख/१४८; द्र. {dug ljon/}
dug phyis: विषकुम्भः — {de dag dug phyis bzhin du rtag tu spong //} विषकुम्भवत्ते सद वर्जयन्ति रा.प.२३६क/१३१.
dug 'phrog: विषापहा श.को.६२७.
dug sbyar: गरः — {dug rims dug sbyar la sogs pa/} /{khu tshur gyis kyang kun sel na/} /{sbrul mgo phyag rgyas smos ci dgos//} विषज्वरगरादिकम् । मुष्ट्या वै हरेत् सर्वं किं पुनः फणमुद्रयेति स.दु.२०७/२०६.
dug ma mchis pa: निर्विषः — {de'i dug rnams dug ma mchis par bgyi'o//} निर्विषं चापि विषं करिष्यामः स.दु.२०७/२०६.
dug med: वि. निर्विषः — {dug can dug med ro yi mchog tu 'gyur//} सद्विष निर्विष भोन्ति रसाग्राः शि.स.१८२क/१८२.
dug med byas nas: निर्विषीकृत्य — {dag pas dug med byas nas ni/} /{bsten bya 'di dag bsten pa nyid//} सेवितव्या इमे सेव्या निर्विषीकृत्य शुद्धितः ।। हे.त.११क/३२.
dug med pa: = {dug med/}
dug med par 'gyur: क्रि. निर्विषीभवति — {dug 'thungs pa rnams kyang dug med par gyur to}({'gyur ro})// विषपीता निर्विषीभवन्ति अ.श.५८क/४९.
dug med par byed pa: निर्विषीकरणम् — {'khrul 'khor 'di zhi ba dang rgyas pa dang rims 'phrog pa dang dug med par byed pa la} इदं यन्त्रं शान्तिपुष्टौ ज्वरापहरणे निर्विषीकरणे वि.प्र.८५क/४.१८६.
dug med bong dkar: = {bong nga dkar po} अतिविषा मि.को.५८क ।
dug med sbrul: डुण्डुभः, सर्पविशेषः — समौ राजिलडुण्डुभौ अ.को.१.१०.२; डुण्डतीति डुण्डुभः । डुडि मज्जने । डुण्डु इति भेकशब्दानुकारेण भाषते वा अ.वि.१.१०.२.
dug mo nyung: = {dug nyung} कुटजः, वृक्षविशेषः — अथ कुटजः शक्रो वत्सको गिरिमल्लिका अ.को.२.४.६६; यो.श.३०; वत्सकः यो.श.१५; इन्द्राह्वयः यो.श.८५; शक्राह्वः यो.श.८४; कलिङ्गः यो.श.६२.
dug 'tshong ba: विषविक्रयः म.व्यु.२५००.
dug 'dzin: = {sbrul} विषधरः, सर्पः — {dug 'dzin nges par zhi ba yon tan bstod par gyur//} विषधरनियमनगुणनुतिरुदभूत् अ.क.२७२क/३३.२६.
dug 'dzin bdag po: = {klu'i rgyal po} विषधरपतिः, नागराजः — {de yis sngar zos dug 'dzin bdag po gang yin de dag rnams kyang thams cad sos par byas//} तेन प्राग् भक्षिता ये विषधरपतयो जीवितास्तेऽपि सर्वे ना.ना. २५२क/२४२.
dug gzhil ba: •सं. विषापहरणम् — {zhi ba la ji lta ba de bzhin du rgyas pa dang rims nye bar zhi ba dang dug gzhil ba la 'gyur ro//} यथा शान्तौ तथा पुष्टौ ज्वरोपशमने विषापहरणे च भवति वि.प्र.७३ख/४.१३८; विषदूषणम् — {dug gzhil ba dang dug gzhom pa dang} विषदूषणं विषनाशनम् स.दु.११८क/२००; •वि. निर्विषः — {yang yig las dug gzhil ba la sogs pa la yang rim pa ji lta bas te nges pa'o//} चकारान्निर्विषादिकेऽपि यथाक्रमेण नियमः वि.प्र.९५क/३.८.
dug gzhom pa: विषनाशनम् — {dug gzhil ba dang dug gzhom pa dang} विषदूषणं विषनाशनम् स.दु.२०१/२००.
dug za byed ma: वि.स्त्री. विषभक्षिणी ब.वि.१७०क ।
dug rims: गरः — {dug rims dug sbyar la sogs pa/} /{khu tshur gyis kyang kun sel na/} /{sbrul mgo phyag rgyas smos ci dgos//} विषज्वरगरादिकम् । मुष्ट्या वै हरेत् सर्वं किं पुनः फणमुद्रयेति स.दु.२०७/२०६.
dug rwa can: विषशृङ्गी, कीटविशेषः छो.को./रा.को.४. ४४९.
dug las brgyal: = {bong nga dkar po} अतिविषा मि.को.५८क ।
dug shing: = {dug gi shing} विषद्रुमः — {srid pa'i nags 'dir rtag tu ni/} /{yon tan skyon gyis yang dag gang /} /{dpag bsam shing rnams rab skyes te/} /{dug gi shing rnams skyes par gyur//} अस्मिन् भववने नित्यं गुणदोषसमाकुले । कल्पवृक्षाः प्रजायन्ते जायन्ते च विषद्रुमाः ।। अ.क.४९ख/५.३३; विषवल्लरी — {kye ma dpal dang dug shing bsnams tsam gyis/} /{skyes bu rnams ni rnam par nyams par byed//} आघ्रातमात्रैव करोति पुंसामहो विनाशं विषवल्लरी श्रीः ।। अ.क.२०२क/२२.९४; द्र. {dug gi ljon pa/} {dug sdong /}
dug sun 'byin ma: वि.स्त्री. विषदूषणी ब.वि.१७०क ।
dug sel: १. विषापगमः — {dug sel 'byor pa zhes bya ba ni dug sel ba la 'byor pa ste/} {nus pa'i mthu yod pa zhes bya ba'i tha tshig go/} विषापगमभूत्यादीति । विषापगमे भूतिः सामर्थ्यम्, प्रभाव इति यावत् त.प.२१३क/८९७; विषनिर्वहणम् — {dug sel sgom pa'i rim pa zhes bya ba} विषनिर्वहणभावनाक्रमनाम क.त.२४२१ २. जाङ्गुली, विषविद्या — {'phags pa dug sel zhes bya ba'i rig sngags} आर्यजाङ्गुलीनामविद्या क.त.५७१, ९९० ३. = {dug gi sman pa} जाङ्गलिकः, विषवैद्यः — विषवैद्यो जाङ्गलिकः अ.को.१.१०.८; जाङ्गलं विषविद्या । जाङ्गुलिर्जाङ्गुली वा । तां वेत्तीति जाङ्गलिकः, जाङ्गुलिको वा अ.वि.१.१०.८ ३. अगदः — {nor bu 'od dang ldan pa dang dug gsod pa sman dug sel dang} मणयोऽवभासात्मकाः अगदो विषघातकः वि.व.२१६क/१.९२.
dug sel ba: = {dug sel/}
dug sel 'byor pa: विषापगमभूतिः, विषापगमे भूतिः — {dug sel 'byor pa zhes bya ba ni dug sel ba la 'byor pa ste/} {nus pa'i mthu yod pa zhes bya ba'i tha tshig go/} विषापगमभूत्यादीति । विषापगमे भूतिः सामर्थ्यम्, प्रभाव इति यावत् त.प.२१३क/८९७.
dug sel ma: ना. जाङ्गुली, देवी — {'phags ma sgrol ma dug sel ma'i sgrub thabs} आर्यजाङ्गुलीतारासाधनम् क.त. ३४९९; {dug sel ma'i sgrub thabs} जाङ्गुलीसाधनम् क.त.३२४५.
dug gsod pa: वि. विषघातकः — {nor bu 'od dang ldan pa dang dug gsod pa sman dug sel dang} मणयोऽवभासात्मकाः अगदो विषघातकः वि.व.२१६क/१.९२.
dug ha lA ha la: = {dug hA lA ha la/}
dug hA lA ha la: = {hA lA ha lam} हालाहलम्, विषविशेषः म.व्यु.७१४६.
dugs: परिणाहः — {nad de dag thams cad zhi bar bya ba yang shes te}…{sna'i cho ga dang nya ra dang dugs dang}… {rab tu shes} तेषां च सर्वव्याधीनां प्रशमं प्रजानामि… नासाकर्म कर्षुपरिणाहं…प्रजानामि ग.व्यू.२०क/११७.
dung: •सं. १. शङ्खः, कम्बुः — {chos kyi dung 'bud pa} धर्मशङ्खप्रपूरणम् अ.सा.१२१क/६९; {dung gi sgra} शङ्खशब्दः वि.व.१८९ख/१.६३; कम्बुः — {de min med kyang rig pa'i phyir/} /{dung la ser sogs ngo bo bzhin//} तन्नासतोऽपि संवित्तेः कम्बुपीतादिरूपवत् । त.स.७२ख/६७६; २. निधिविशेषः — {sgo yi mtha' dang nye ba dag na dung dang pad+ma'i gzugs bris mthong bar byas pa na} द्वारोपान्ते लिखितवपुषौ शङ्खपद्मौ च दृष्ट्वा मे.दू.३४८क/२.१९ ३. नखनामगन्धद्रव्यविशेषः — शुक्तिः शङ्खः खुरः कोलदलं नखम् अ.को.२.४.१३०; शङ्खसाम्यात् शङ्खः अ.वि.२.४.१३० ४. संख्याविशेषः मि.को.२०क ५. अष्टसु माङ्गल्यचिह्नेष्वेकम् मि.को.८ख; •ना. शङ्खः १. नागराजा — {'di lta ste/} {dga' bo dang nye dga' bo dang}…{dung dang}…{rgya mtsho dang nye ba'i rgya mtsho ste/} {de dag dang gzhan yang klu'i rgyal po} तद्यथा नन्द उपनन्द…शङ्ख… सागर उपसागरश्चेति । एतैश्चान्यैश्च महानागराजानैः म.मू.१०३क/१२ २. चक्रवर्ती राजा — {dung zhes bya ba'i sa skyong ni/} /{'khor los sgyur bar khyod 'gyur te//} शङ्खो नाम महीपालश्चक्रवर्ती भविष्यसि । अ.क.१५७क/१६.२८; {rgyal po mang pos bkur ba byung bar gyur to//} {'khor los sgyur ba'i rgyal po dung 'byung bar 'gyur ro//} अभून्महासम्मतः, भविष्यति शङ्खश्चक्रवर्ती त.प.८१ख/६१६ ३. ऋषिः — {sngon byung ba bA rA Na sI'i grong khyer na drang srong dung dang bris pa zhes bya ba gnyis shig nye bar rten cing gnas so//} भूतपूर्वं वाराणस्यां नगर्यामुपनिसृत्य द्वौ ऋषी प्रतिवसतः । शङ्खश्च लिखितश्च वि.व.२८४ख/१.१०१.
dung dkar po: शुक्लशङ्खः, शुक्लवर्णशङ्खः — {nye ba'i yul can gyi dung dkar por 'dzin pa'i shes pa bzhin du tshad ma nyid du nges pa yin no//} सन्निकृष्टविषयशुक्लशङ्खग्राहिज्ञानवत् प्रामाण्यनिश्चयः त.प.२४०क/९५१.
dung skyong: ना. शङ्खपालः, नागराजा — {'di lta ste/} {dga' bo dang nye dga' bo dang}…{dung dang dung skyong dang}…{rgya mtsho dang nye ba'i rgya mtsho ste/} {de dag dang gzhan yang klu'i rgyal po} तद्यथा नन्द उपनन्द…शङ्ख शङ्खपाल…सागर उपसागरश्चेति । एतैश्चान्यैश्च महानागराजानैः म.मू.१०३क/१२; {me'i dkyil 'khor la nor rgyas kyi bu dang dung skyong dag gi hra hrA'o//} ह्र ह्रा वासुकिशङ्खपालयोर्वह्निमण्डले वि.प्र.५५क/४.८५; {rgya che grags 'bar dung skyong rigs nyid kyi/} /{myu gu bdag gi bu gzhon 'di la ni//} विशालकीर्त्त्युज्ज्वलशङ्खपालकुलाङ्कुरे वत्सतरे ममास्मिन् अ.क.३०५ख/१०८.१११.
dung skyong ma: ना. शङ्खपाली, देवी श.को.११०२.
dung mkhan: = {dung bzo ba} काम्बविकः, शङ्खकारः — स्याच्छाङ्खिकः काम्बविकः अ.को.२.१०.८; कम्बोर्विकारः काम्बवम् । तत्पण्यमस्येति काम्बविकः अ.वि.२.१०.८.
dung gi kha: ना. शङ्खमुखः, सारमेयः — {de la dung gi kha zhes pa/} /{khyi ni 'jigs su rung ba yod//} तस्य शङ्खमुखो नाम सारमेयोऽस्ति भीषणः । अ.क.१३०क/६६.५६.
dung gi sgra: शङ्खशब्दः — {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba}… {'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am}… {dung gi sgra'am} विविधाः ये…शब्दा निश्चरन्ति…तद्यथा । हस्तिशब्दा वा…शङ्खशब्दा वा स.पु.१३२ख/२१०.
dung gi lte: ना. शङ्खनाभः, निशाचरः — {de nas kun 'khor zhes pa'i ri/} /{gang na mtshan rgyu dung gi lte/} /{'jigs su rung zhing srog 'phrog pa/} /{skabs gsum pa yang skrag byed gnas//} आवर्ताख्यस्ततः शैलः शङ्खनाभो निशाचरः । घोरः प्राणहरो यत्र त्रिदशत्रासकृत् स्थितः ।। अ.क.५९ख/६.७१.
dung gi lte ba: = {dung gi lte/}
dung gi phyag rgya: पा. शङ्खमुद्रा, मुद्राविशेषः — {de bzhin du mdzub mo dang mthe bo dag sbyar te mthe bo'i 'og tu mthe chung la sogs pa khu tshur dang /} {mthe bo dang mdzub mo rab tu brkyang ba dag dung gi phyag rgya'o//} तथा तर्जन्यङ्गुष्ठयोर्योगोऽङ्गुष्ठाधः कनिष्ठादिमुष्टिरङ्गुष्ठतर्जनी प्रसारिता शङ्खमुद्रेति वि.प्र.१७६क/३.१८१.
dung gi me tog can: शङ्खपुष्पी, चण्डा श्री.को.१८०ख ।
dung gi gtsug: = {dung gi gtsug phud/}
dung gi gtsug phud: ना. शङ्खचूडः, नागकुमारः — {kyi hud dung gi gtsug phud 'gro ba'i rgyan/} /{gsar par} ({gsad sar} ){'gro la 'di ltar khyod rings ci//} हा शङ्खचूड त्वरसे किमेवं गन्तुं जगन्मण्डनवध्यभूमिम् । अ.क.३०६क/१०८.११६; {khyod ni dung gtsug las lhag bdag gi bu//} त्वं शङ्खचूडादधिकः सुतो मे अ.क.३०६ख/१०८.१२१; {kyi hud bu sdug kyi hud bu sdug dung gi gtsug khyod gsod par byed zer na bdag gis ji ltar blta bar bya} हा पुत्रक हा पुत्रक शङ्खचूड त्वं व्यापाद्यमान इति मया कथं प्रेक्षितव्यः ना.ना.२४१ख/१५८.
dung gi gtsug phud can: = {dung gi gtsug phud/}
dung gi lag pa: ना. = {khyab 'jug} शङ्खभृत्, विष्णुः छो.को.३९५/रा.को.
dung gi sen mo: = {dung phran} शङ्खनखः, क्षुद्रशङ्खः — क्षुद्रशङ्खाः शङ्खनखाः अ.को.१.१२.२४; शङ्खा नखा इव शङ्खनखाः अ.वि.१.१२.२४.
dung sgrogs pa: शङ्खप्रव्याहरणम् — {chos kyi dung 'bud pa dang chos kyi dung sgrogs pa dang} धर्मशङ्खप्रपूरणम्, धर्मशङ्खप्रव्याहरणम् अ.सा.१२१क/६९.
dung can: १. शङ्खः, निधिविशेषः — महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ । मुकुन्दकुन्दनीलाश्च चर्चाश्च निधयो नव ।। अ.को.१.१.७४; शमयति दुःखं शङ्खः । शमु उपशमे अ.वि.१.१.७४ २. शङ्खिनी, चोरपुष्पी — शङ्खिनी चोरपुष्पी स्यात् अ.को.२.४.१२६; शङ्खाभपुष्पयोगात् शङ्खिनी अ.वि.२.४.१२६.
dung can ma: •सं. शङ्खिनी १. योगिनीजातिविशेषः — {grangs bzhin du dpal ldan bzang mo dang pad+ma can ma dang dung can ma dang sna tshogs ma dang glang chen ma ste}…{gos dkar mo ni dung can ma} यथासंख्यं श्रीभद्रा पद्मिनी शङ्खिनी चित्रिनी हस्तिनी…पाण्डरा शङ्खिनी वि.प्र. १६५क/३.१४० २. नाडीविशेषः — {de nas dor nas zla ba nyi ma'i rtsa la la la nA dang ra sa nA dag dang dung can ma a ba d+hU tIr srog gi rlung dag nyin gcig rab 'jug ste} ततस्त्यक्त्वा चन्द्रार्कनाडीं ललनारसनां प्रविशति शङ्खिनीमवधूतीं प्राणवायुर्दिनैकं वि.प्र.२७७क/२.१०६; {thur sel ni phyogs kyi grangs dung can ma gang gis byang chub kyi sems zag par byed pa de la lhag pa'i lha'o//} दिक्संख्या शङ्खिनीया स्रवति बोधिचित्तं तस्यामपानोऽधिदेवता वि.प्र.२३८क/२.४२; {dung can mas byang chub kyi sems bde ba'i mthar zag par byed do//} शङ्खिनी बोधिचित्तं स्रवति सुखान्ते वि.प्र.२३८ख/२.४५; •ना. शङ्खिनी ब.वि.१६९ख ।
dung can ma'i dbang po: पा. शङ्खिनीन्द्रियम् — {khu ba 'dzag pa ni shes rab bo//} {dung can ma'i dbang po ni thabs so//} शुक्रच्यवनप्रज्ञा शङ्खिनीन्द्रियमुपायः वि.प्र.२३२ख/२.३०.
dung mdog 'dra: वि. शङ्खवर्णः लो.को.११०२.
dung 'dra ba: = {na kha} शङ्खः, गन्धद्रव्यविशेषः मि.को.५९क; द्र. {dung /}
dung 'dra'i mgrin: कम्बुग्रीवा, कम्बुवत् रेखात्रयशोभिता ग्रीवा छो.को.३९६/रा.को.२.२९.
dung phu: = {dung 'bud pa} शङ्खद्मः, शङ्खवादकः छो.को.३९६/रा.को.५.१२.
dung phyis kyi snod: शङ्खशुक्तिका — {bdud rtsi lnga lan bdun mngon par bsngags pa byas nas nya phyis kyi snod dam dung phyis kyi snod du gzhag go/} पञ्चामृतं सप्ताभिमन्त्रितं कृत्वा मुक्ताशुक्तिकायां स्थापयेत् शङ्खशुक्तिकायां वा वि.प्र.१४०ख/३.७७.
dung phyur: न्यर्बुदम्, संख्याविशेषः म.व्यु.८०५९; अर्बुदम् मि.को.२०क; मद्यः म.व्यु.७९९७; मि.को.२०ख ।
dung phran: = {dung gi sen mo} क्षुद्रशङ्खः, शङ्खनखः — क्षुद्रशङ्खाः शङ्खनखाः अ.को.१.१२.२४; क्षुद्राश्च ते शङ्खाश्च क्षुद्रशङ्खाः अ.वि.१.१२.२४.
dung 'bud: = {dung 'bud pa/}
dung 'bud pa: •क्रि. शङ्खमापूरयति — {de nam dung 'bud pa de'i tshe dung gi sgras dpung rnams}…{'bros so//} स शङ्खमापूरयति । तदा शङ्खशब्देन सेना विद्रावयति वि.व.१८९ख/१.६३; •सं. १. शङ्खप्रपूरणम् — {chos kyi dung 'bud pa dang chos kyi dung sgrogs pa dang} धर्मशङ्खप्रपूरणम्, धर्मशङ्खप्रव्याहरणम् अ.सा.१२१क/६९ २. शङ्खद्मः, शङ्खवादकः छो.को.३९६/रा.को.५.१२.
dung mo: शङ्खः — {de bzhin du kum b+hi ra mo ni tsa rtsi kA}… {dung mo ni dpal chen mo ste 'byung po las skyes pa brgyad do//} तथा कुम्भीरः चर्चिका…शङ्खो महालक्ष्मीति भूतजाष्टकम् वि.प्र.१६७क/३.१४९.
dung gtsug: = {dung gi gtsug phud/}
dung bzo ba: = {dung mkhan} शाङ्खिकः, शङ्खकारः — स्याच्छाङ्खिकः काम्बविकः अ.को.२.१०.८; शङ्खस्य विकारः शाङ्खम् । तत्पण्यमस्येति शाङ्खिकः अ.वि.२.१०.८.
dung yag: वि. सुजीर्णः — {skyed mos tshal dung yag} सुजीर्णोद्यानम् अ.श.२७२ख/२५०.
dung rab gnas pa: शङ्खप्रस्थः, चन्द्रस्य चिह्नम् छो.को.३९६/रा.को.५.१२.
dung las byas: = {dung las byas pa/}
dung las byas pa: वि. शाङ्खम् — {lcags dang rdo dang kham pa dang /} /{dung dang shel las byas pa yi/} /{ma ga d+ha yi bre gang tshad/} /{lhung bzed rnal 'byor can gyis bcang //} शैलीकं मृन्मयं लोहं शाङ्खं वै स्फटिकमयम् । पात्रार्थं धारयेद्योगी परिपूर्णं च मागधम् ।। ल.अ.१७१क/१२९.
dung ser po: पीतशङ्खः, दृष्टिदोषजनितः पीतवर्णशङ्खः — {dung ser po la sogs pa'i shes pa 'khrul pa yang mngon sum ma yin pa}({mngon sum yin pa}){'i phyir ro//} भ्रान्तस्यापि पीतशङ्खादिज्ञानस्य प्रत्यक्षत्वात् त.प.१८क/४८२.
dud: = {dud pa/}
dud ka: धूम्रः, श्यामरक्तमिश्रितवर्णः — {dud ka'i mdog gam nag po ni/} /{rgyal po 'chi bar ston pa yin//} धूम्रवर्णोऽथ कृष्णो वा राज्ञो मृत्युं समादिशेत् । म.मू.२००ख/२१६.
dud kha: = {dud ka}
dud 'gro: •सं. १. तिर्यक्, तिर्यञ्च् — {dud 'gro rnams ni gcig la gcig /za} {ba'i 'jigs dang bral bar shog/} अन्योन्यभक्षणभयं तिरञ्चामपगच्छतु । बो.अ.३८क/१०.१७; पशुः — {dud 'gro skyong} पाशुपाल्यम् अ.को.२.९.२ २. तिरः, तिर्यक्´ — तिरोऽन्तर्धौ तिर्यगर्थे अ.को.३.३.२५६ ३. विनिपातः — {dam pa rnams dud 'gror lhung ba'i spyod pa la'ang skyes bu dam pa ma yin pa rnams kyis rjes su mthun par bya ba tsam yang mi nus so//} (?) विनिपातगतानामपि सतां वृत्तं नालमनुगन्तुमसत्पुरुषाः, प्रागेव सुगतिस्थानाम् जा.मा.११५क/१३५; •पा. तिर्यञ्चः १. गतिभेदः — {sems can dmyal ba dang yi dwags dang dud 'gro dang lha dang mi'i bye brag gis 'gro ba lnga'i bdag nyid ni 'khor ba'o//} नरकप्रेततिर्यग्देवमनुष्यभेदेन पञ्चगत्यात्मकः संसारः त.प.३२०ख/११०७ २. अष्टसु अक्षणेषु एकः म.व्यु.२३००.
dud 'gro skyong: पाशुपाल्यम्, वृत्तिविशेषः — स्त्रियां कृषिः पाशुपाल्यं वाणिज्यं चेति वृत्तयः अ.को.२.९.२; पशून् पालयतीति पशुपालः, तस्य कर्म पाशुपाल्यम् अ.वि.२.९.२.
dud 'gro nyid: तिर्यक्त्वम् — {mi dge ba 'bring po'i dbang gis rdul gyi bsam pa ste/} {rdul gyi bsam pa der gyur na shi ba'i mthar dud 'gro nyid du 'gyur ro//} मध्यमाऽशुभवशाद् राजसो भावस्तस्मिन् राजसे भावे सति तिर्यक्त्वं भवति मरणान्ते वि.प्र.२७१क/२.९३.
dud 'gro gzhon: वर्करः, युवपशुनाम — वर्करस्तरुणः पशुः अ.को.२.१०.२३; वर्कते आदत्ते तृणमिति वर्करः । वृक आदाने अ.वि.२.१०.२३.
dud 'gro gsod pa: पा. तिर्यग्वधः, प्रायश्चित्तिकभेदः — {dud 'gro gsod pa'i ltung byed do//} ( इति) तिर्यग्वधः(ओधे प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४४ख/५५.
dud 'gro'i skye gnas: पा. तिर्यग्योनिः, योनिविशेषः — {dud 'gro'i skye gnas spangs na legs/} /{'on kyang mtho ris 'gro bar 'gyur//} तिर्यग्योनिं विराग्येह ततः स्वर्गं गमिष्यसि ।। अ.श.१३९ख/१२९.
dud 'gro'i skye gnas pa: पा. तैर्यक्योनिकः, विनेयसत्त्वभेदः — {rnam pa bcu ni/} {sems can dmyal ba dang dud 'gro'i skye gnas pa dang}…{'du shes can yang ma yin 'du shes can ma yin pa yang ma yin pa} दशविधः । नारकः तैर्यक्योनिकः…नैवसंज्ञीनासंज्ञी च बो.भू.१५५क/२००.
dud 'gro'i skye gnas su skyes pa: वि. तिर्यग्योनावुपपन्नः — {drang srong chen po gang bdag gis dud 'gro'i skye gnas su skyes pas bya mi bya mi shes nas khyod la cung zad nongs pa ci mchis pa bdag la khyod kyis bzod pa bzod cig} क्षमस्व मम महर्षे यन्मया ऊहापोहविरहितेन तिर्यग्योनावुपपन्नेन तव किंचिदपकृतं स्यात् अ.श.१०४ख/९४; तिर्यग्योनिगतः — {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa 'di dag ni sdug cing sogs pa la sred pas na} यस्मादिमे तिर्यग्योनिगताः प्राणिनः सञ्चयपरा इति अ.श.१०४ख/९४; द्र. {dud 'gro'i skye gnas su song ba/}
dud 'gro'i skye gnas su song ba: वि. तिर्यग्योनिगतः म. व्यु.४७५२; द्र. {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa/}
dud 'gro'i 'gro ba: तिर्यग्गतिः — {las kyi dbang gis mi mkhas rnam par rmongs/} /{dmyal ba'am 'on te dud 'gro'i 'gro rnams sam/} /{yi dwags 'gro ba rnams su sdug bsngal rnyed//} कर्मवशादबुधो हि विमूढः । नरकेष्वथ तिर्यग्गतिषु प्रेतगतिषु च विन्दति दुःखम् ।। रा.प.२३६ख/१३२.
dud 'gro'i 'jig rten: तिर्यग्लोकः — {khyim dang grong dang grong khyer dang zhing dang sems can dmyal ba'i 'jig rten dang dud 'gro'i 'jig rten dang}… ग्. {yo bar byed do//} गृहमपि ग्रामनगरक्षेत्रमपि नरकलोकमपि तिर्यग्लोकमपि…कम्पयति बो.भू.३२ख/४१.
dud 'gro'i gdong can: तिर्यङ्मुखी — {rigs kyi phyag rgya dud 'gro'i gdong can rnams la bstan par bya'o//} जातिमुद्रा तिर्यङ्मुखीनां दर्शनीया वि.प्र.१७७ख/३.१८५.
dud 'gro'i srid pa: पा. तिर्यघ्भवः, भवभेदः — {srid pa ni bdun te/} {dmyal ba'i srid pa dang dud 'gro'i srid pa dang yi dwags kyi srid pa dang lha'i srid pa dang mi'i srid pa dang las kyi srid pa dang srid pa bar ma'o//} सप्त भवाः । नरकभवः, तिर्यघ्भवः, प्रेतभवः, देवभवः, मनुष्यभवः, कर्मभवः, अन्तराभवः अभि.भा.१११ख/३९०.
dud 'gror skye ba: तिर्यगुपपत्तिः — {dud 'gror skye bar lung ston par bzhed na ni zhabs kyi rting par mi snang bar 'gyur ro//} तिर्यगुपपत्तिं व्याकर्तुकामो भवति, पार्ष्ण्यामन्तर्धीयन्ते अ.श.४क/३.
dud 'gror skyes: = {dud 'gror skyes pa/}
dud 'gror skyes gyur: वि. तिर्यग्गतः — {dam pa rnams ni dud 'gror skyes gyur kyang /} /{dbang thang lhag ma bde ba'i gnas su 'gyur//} तिर्यग्गतानामपि भाग्यशेषं सतां भवत्येव सुखाश्रयाय । जा.मा.१५७ख/१८२.
dud 'gror skyes pa: वि. तिर्यग्योनिगतः — {khyod ni dud 'gror skyes pa la/} /{da ni nga yis ci byar med//} इदानीं किं करिष्यामि तिर्यग्योनिगतस्य ते । अ.श.१३९ख/१२९; द्र. {dud 'gro'i skye gnas su skyes pa/}
dud ldan: ना. धूम्रः, महाग्रहः — {nyi ma dang}…{dud ldan dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po} आदित्य…धूम्र… विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
dud brda brtul bar bya: क्रि. धूमं कुर्यात् — {'jigs pa dang bcas pa nyid yin na dud brda brtul bar bya'o//} सभयतायां धूमं कुर्यात् वि.सू.४८ख/६२.
dud pa: •वि. = {dma' gyur} नम्रः — {yal ga dud pa} नम्रशाखा बो.अ.३ख/२.३; {mgo bo dud cing mig dman pa//} नम्रेण शिरसा दीनया दृशा का.आ.३३८ख/३.११५; {khang bzang nang du son zhing rnam par blta ba'i ro las bzhin gyi chu skyes dud//} हर्म्योत्सङ्गगता विलोकनरसान्नम्राननाम्भोरुहा अ.क.१९३ख/८२.१९; आनम्रः — {rlung gis dud pa'i 'khri shing bzhin//} लतेव पवनानम्रा अ.क.७१ख/७.१४; अवनम्रः — {rlung gis bskyod pa rtse dgas g}.{yo ba dang /} /{me tog phun bus dud pa nu mas sgu/} /{yal 'dab} लीलाविलोलाः पवनाकुलालीस्तनावनम्राः स्तबका लतानाम् । अ.क.२९५ख/३८.११; उपनम्रः — {rang 'dod du 'jug mdza' bas dud pa yi/} /{bud med dar ma skal ldan nyid la 'gyur//} स्वेच्छाप्रवृत्तप्रणयोपनम्राः प्रौढाङ्गना भाग्यवतां भवन्ति ।। अ.क.५५क/५९.५०; आनमितः — {shing tin du zhig}…{yal ga 'bras bu smin pa'i lcid kyis dud cing ser por gyur pa zhig mthong ngo //} ददर्श…परिपक्वफलानमितपिञ्जराग्रशाखं तिन्दुकीवृक्षम् जा.मा.१४०ख/१६२; अवनमितः — {de nas dka' thub can de dag /ngal} {zhing ngo tsha bzhin dud pas//} ततस्ते तापसाः श्रान्ता लज्जावनमिताननाः । अ.क.२६४ख/९७.७; •सं. १. नतिः — {gnyen dang grogs la chags bral zhing /} /{sems ni rang bdes myos gyur pa/} /{dpal ldan rnams la dud pa bzhin/} /{bud med rgyal la blo gros gang //} बन्धुमित्रविरक्तानां स्वसुखक्षीबचेतसाम् । श्रीयुतानामिव नतिः स्त्रीजितानां मतिः कुतः ।। अ.क.६क/५०.५० २. = {du ba} धूमः — {gang gi tshe khang mig gi nang nas dud pa'i tshogs chen po byung bar mthong ba} यदा विशिष्टं धूमकलापं निर्यान्तमपवरकात् पश्यति न्या.टी.५६ख/१३१; {gang zhig du sogs rtags las ni/} /{me sogs 'ga' la 'jug byed pa//} धूमादेर्लिङ्गतो वृत्तिरग्न्यादावपि या क्वचित् । प्र.अ.१५८क/१७२; •ना. धूमः, महाग्रहः — {nyi ma dang}…{dud pa dang}…{gzugs ngan te/} {gza' chen po} आदित्य…धूम्र…विरूपश्चेति । इत्येते महाग्रहाः म.मू.१०४ख/१३.
dud pa'i tshogs: धूमकलापः — {gang gi tshe khang mig gi nang nas dud pa'i tshogs chen po byung bar mthong ba} यदा विशिष्टं धूमकलापं निर्यान्तमपवरकात् पश्यति न्या.टी.५६ख/१३१.
dud pa'i lus can: वि. नताङ्गी — {lho yi rlung gis 'khri shing ni/} /{'dab ma rnying pa lhung bar byed/} /{dud pa'i lus can rnams kyi yang /} /{khengs pa gsar du 'joms par nus//} पवनो दक्षिणः पर्णं जीर्णं हरति वीरुधाम् । नवाय च नताङ्गीनां मानभङ्गाय कल्पते ।। का.आ.३२५क/२.९७.
dud par gyur: = {dud par gyur pa/}
dud par gyur pa: भू.का.कृ. नतः — {mthu 'di khyod kyi drin no zhes/} /{smras nas gdong ni dud par gyur//} त्वत्प्रसादप्रभावोऽयमित्युवाच नताननः ।। अ.क.४४ख/४.९६; अवनतः — {rgyan dang me tog dang 'bras bu sna tshogs kyis rtse mo'i lo ma dud par gyur pa'i dpag bsam gyi shing dag gis mdzes par byas pa} कल्पवृक्षैः नानालङ्कारपुष्पफलावनताग्रविटपैरुपशोभितः म.व्यु.६०६०.
dud sol ma: ना. धूमाङ्गारी, देवी — {dud sol ma'i sgrub thabs} धूमाङ्गारीसाधनम् क.त.१७६९.
dun las: पुष्परागः म.व्यु.५९७०.
dun+du ra: दुन्दुरः हे.त.१९ख/६२; दुन्दुराः रागादयः क्लेशाः यो.र.१४६.
dub: = {dub pa/}
dub pa: •सं. १. क्लमः — {mngon par brtson pas dub pa} अभियोगक्लमः बो.भू.१०४क/१३२; क्लमथः — {kha na ma tho ba med pa'i yongs su spyad pa rjes su gnang ba'i sgo nas bdag nyid dub pa la sbyor ba'i mtha'o//} अनवद्यपरिभोगानुज्ञानत आत्मक्लमथानुयोगान्तस्य सू.भा.१६४क/५५; खेदः — {kun dga' bo dub par ma byed cig} मा खेदमानन्दापत्स्यसे वि.व.१६८ख/१.५८; {brgyal dang dub dang 'chol sogs pa'i/} /{de yi 'bras bu nges bskyed na/} /{de'i bdag nyid du rtogs 'gyur te//} मूर्च्छास्वेद(खेद)प्रलापादितत्फलोत्पत्तिनिश्चये । तादात्म्यं गम्यते त.स.१०३ख/९१०; मर्दः — {yongs su ngal ba'i gnas ngan len ni ha cang 'gro ba las gyur pa'i lus dub pa'o//} परिश्रमदौष्ठुल्यमतिगमनादिकृतोऽङ्गमर्दः अभि.स.भा.६७क/९२ २. श्रमः — {lam ring gis dub bde med des/} /{mthong nas de yis rab bsams pa//} साचिन्तयत्तमालोक्य दूराध्वश्रमनिःसुखम् । अ.क.२१४ख/८८.७; परिश्रमः — {de ltar na rtogs pa po'i brgyud pas dub pa yongs su spangs pa yin te} एवं हि प्रतिपत्तिपरम्परापरिश्रमः परिहृतो भवति वा.न्या.३४७क/१०१; बो.अ.२६ख/८.८२; आयासः — {ma bstan pa nyid bla ste/} {bdag nyid dub pas ci bya} अवचनमेव वरं किमायासेन प्र.अ.१७३ख/५२५; •वि. श्रान्तः — {srid lam 'khyam zhing dub pa yi/} /{'gro ba'i ngal gso ljon shing yin//} भवाध्वभ्रमणश्रान्तजगद्विश्रामपादपः ।। बो.अ.७ख/३. २९; परिश्रान्तः — {spre'u'i bdag po 'di}…{dub pa'i phyir gdon mi za bar bdag rang ldang mi nus kyi} परिश्रान्तो व्यक्तमयं वानराधिपतिः, न चायमतः शक्ष्यति स्वयमात्मानं संहर्तुम् जा.मा.१६०ख/१८५; {lam gyis dub pa} अध्वपरिश्रान्तस्य वि.सू.४१ख/५२; क्लान्तः — {bkres pa dang ni skom pa yis/} /{dub cing sdug bsngal dag gis nyen//} बुभुक्षया पिपासया क्लान्तो व्यसनपीडितः । अ.श.११८क/१०८; सन्तप्तः — {lam ring gis ngal dub pa des/} /{chu yis gang ba 'thungs par gyur//} दूराध्वश्रमसन्तप्तः स पयःपूर्णमापपौ ।। अ.क.३७ख/४.९; आलसः — {de nas zhag bdun 'das pa'i tshe/} /{stag mo mngal gyi khur gyis dub//} ततः प्रयाते सप्ताहे व्याघ्री गर्भभरालसा । अ.क.१७क/५१.३५.
dub pa med: = {dub pa med pa/}
dub pa med pa: अकिलासिकत्वम् — {mi skyo ba ni dub pa med pa'i phyir ro//} अखिन्ना अकिलासिकत्वात् सू.भा.१८२क/७७.
dub pa'i tshegs: परिश्रमः — {chen po min phyir} ({lus kyi ched byas} ){dus kun tu/} /{dub pa'i tshegs byung gang yin pa//} कायस्यार्थे कृतो योऽयं सर्वकालं परिश्रमः ।। बो.अ.२६ख/८.८२.
dub par 'gyur ba med pa: वि. अक्लान्तः — {dge ba'i bshes gnyen thams cad bsnyen bkur bas lus la dub par 'gyur ba med pa'o//} अक्लान्तकायः सर्वकल्याणमित्रपर्युपासनेन ग.व्यू.३०८क/३९५.
dum: = {dum bu/}
dum bu: •सं. १. खण्डः, ओडम् — भित्तं शकलखण्डे वा पुंस्यर्धोऽर्धं समेंऽशके अ.को.१.३.१६; खण्ड्यत इति खण्डम् । खडि भेदने अ.वि.१.३.१६; {da ni sa dum bu bcu gnyis la 'khor los sgyur ba chen po 'khor ba gsungs pa} इदानीं महाचक्रवर्त्तिभ्रमणं द्वादशभूमिखण्डेषूच्यते वि.प्र.१७१क/१.२२; खण्डकः — {ko ba'i dum bu} चर्मखण्डकः *वि.व.१८६क/२.११०; खण्डिका — {de la mkhas pas lcer mthong gi /sha} {dum nyid du min nam ci//} न सा जिह्वा बुधैर्दृष्टा केवलं मांसखण्डिका ।। शि.स.४७क/४४; शकलः — {rdo yi dum bu'i ri mo bzhin//} शिलाशकललेखेव अ.क.३३९ख/४४.३९; {zla ba'i dum bu 'dra} चन्द्रिकाशकलैरिव जा.मा.११७क/१३६; शकलिकः म.व्यु.६७०२; दलः — {sha'i dum bu} मांसदलः बो.अ.७.४५; पेशी — {sha'i dum bu} मांसपेशी वि.सू.१९क/२२; भित्तम् — {zla ba'i cha shas} चन्द्रभित्तम् मि.को.१४३ख; कपालः — {bum pa ni 'bras bur gyur pa'o//} {dum bu la sogs pa'am sngon po la sogs pa dag ni yan lag tu gyur pa yin la/} {bum pa ni yan lag can yin no//} घटः कार्यभूतः । कपालादयो नीलादयो वावयवभूताः, घटोऽवयवी प्र.प.७४क/९२; विच्छेदः — {seng ge}…{ston ka'i sprin gyi dum bu mtshams kyi dus la bab pa'i mdog 'dra bar 'dug pa mthong ngo //} सिंहं…संध्याप्रभासमालब्धं शरन्मेघविच्छेदमिव ददर्श जा.मा.२११क/२४६ २. = {le'u} खण्डः, ओडम्, परिच्छेदः — {rnam par bshad pa rigs pa'i mdo sde'i dum bu brgya} व्याख्यायुक्तिसूत्रखण्डशतम् क.त.४०६०; •ना. खण्डः, अमात्यः — {lus 'phags kyi ni mi thi lar/} /{mi bdag chu yi sems dpa'i ming /}…/{nyes med phun sum tshogs pa de'i/} /{blon chen dum bu zhes pa ni/} /{yon tan drug po ma lus pa/} /{yongs shes phur bu lta bu byung //} मिथिलायां विदेहेषु जलसत्त्वाभिधो नृपः ।…खण्डो नाम महामात्यस्तस्याखण्डलसम्पदः । बभूवाशेषषाड्गुण्यपरिज्ञानबृहस्पतिः ।। अ.क.१७६क/२०.३.
dum bu dum bur: खण्डशः — {lus ni dum bu dum bur bcad kyang de dag sems la g}.{yo ba med//} कायश्छिद्यति खण्डशश्च न भवेत्तेषां च चित्तेञ्जना रा.प.२३३ख/१२७; खण्डखण्डम् — {sdong po de dum bu dum bur gcad par brtsams} तान् स्तम्भान् खण्डखण्डं छेत्तुमारब्धः वि.व.२१८क/१.९५.
dum bur: खण्डशः — {'phral du dum bur byas nas ni//} कृत्वा सपदि खण्डशः अ.क.१५५ख/१६.१५.
dum bu 'dzin pa: वि. खण्डधरः — {dum bu 'dzin pa nyid} खण्डधरता वि.सू.६१क/७७.
dum bu 'dzin pa nyid: खण्डधरता — {dum bu 'dzin pa nyid yin na ji snyed kyis 'grub pa dag gis so//} खण्डधरतायां यावद्भिः सम्पत्तिः वि.सू.६१क/७७.
dum bu gsum pa: त्रिकाण्डकः म.व्यु.६७१६.
dum bu'i gling: ना. खण्डद्वीपः, वनम् — {ka ling ka yi mi bdag sngon/} /{ri dwags tshogs rnams 'joms pa la/} /{yang dag brtson pas dum bu gling /} /{zhes pa'i nags tshal bsregs par gyur//} पुरा कलिङ्गनृपतिः खण्डद्वीपाभिधावनीम् । ददाह मृगसङ्घानां संक्षेपे स समुद्यतः ।। अ.क.८१ख/८.२७; खण्डकद्वीपः — {dum bu'i gling du nags tshal spyod yul pa/} /{sreg pa'i phrug gu byams la gnas gyur tshe//} वनगोचरि खण्डकद्वीपे तित्तिरिपोतक मैत्रविहारी । रा.प.२३९क/१३६.
dum bur 'gyur ba: वि. जर्जरीक्रियमाणः — {ri'i ngos mi bzad pa las babs pas dum bur 'gyur ba'i churgyun las 'thor ba'i thigs pa bsil po 'dzin pa} विषमतटपतनजर्जरीक्रियमाणनिर्झरोच्छलितशिशिरशीकरासारवाही ना.ना.२२६ख/१५.
dum bur byas: = {dum bur byas pa/}
dum bur byas pa: भू.का.कृ. शकलीकृतम् — {rdo yis dum bur byas pa yi/} /{nor bu slar yang 'byar ba min//} न मणिः श्लिष्यति पुनः पाषाणशकलीकृतः ।। अ.क.१७६ख/२०.१३.
dum bur byed pa yin: क्रि. खण्डशो भिद्यते — {gcig gi bdag nyid du min zhing /} /{dum bur byed pa'ang ma yin gyi//} नैकात्मतां प्रपद्यन्ते न भिद्यन्ते च खण्डशः । त.स.३९क/४०३.
dums: पा. १. साम, उपायभेदः — सामदाने भेददण्डावित्युपायचतुष्टयम् अ.को.२.८.२०; वैरं स्यतीति साम अ.वि.२.८.२० २. सन्धिः, गुणभेदः — सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः ।। षड्गुणाः अ.को.२.८. १८; सन्धायते एकीक्रियतेऽनेनेति सन्धिः अ.वि.२.८.१८.
dur khrod: =I. श्मशानम्, शवदाहस्थानम् — {dur khrod dag tu bor ba'i lus/} /{mi gtsang gzhan yang blta bar gyis//} श्मशाने पतितान् घोरान् कायान् पश्यापरानपि ।। बो.अ.२६क/८.६३; {bcom ldan 'das dur khrod rgyu zhing gshegs par bzhed kyis} भगवान् श्मशानचारिकां गन्तुकामः अ.श.२५५क/२३४; कटसी — {'gro ba drug tu kun tu nyon mongs te/} /{dur khrod de dag phyi phyir 'phel bar byed//} षट्सु गतीषु परिखिद्यमानाः । कटसी च वर्धेन्ति पुनः पुनस्ते स.पु.२०ख/३२; कायभूमिः — {dur khrod song nas gzhan dag gi /rus} {gong dag dang bdag gi lus/} /{'jig pa'i chos can dag tu ni/} /{nam zhig mgo snyoms byed par 'gyur//} कायभूमिं निजां गत्वा कङ्गालैरपरैः सह । स्वकायं तुलयिष्यामि कदा शतनधर्मिणम् ।। बो.अ.२४ख/८.३०; शिवपथिका — {gzhan yang gang gi tshe dur khrod na rus pa phyogs dang phyogs mtshams su 'thor ba}…{mthong na} पुनरपरं यदा पश्यति शिवपथिकायामस्थीनि दिग्विदिक्षु क्षिप्तानि शि.स.११९ख/११६; शिविपथिका — {gal te 'dod chags 'joms 'dod na/} /{des ni dur khrod 'gro bar gyis//} गच्छेदसौ शिविपथिकां हन्तुं रागं यदीच्छति ।। अभि. स्फु.१६२क/८९६; •पा. श्मशानम् — {gnas dang nye ba'i gnas dang ni/}…{dur khrod nye ba'i dur khrod nyid//} पीठं चोपपीठं च…श्मशानोपश्मशानकम् ।। हे.त.८क/२२; {dur khrod rab gson dge 'dun dang /} /{dur khrod rgya mtsho'i 'gram nyid do//} श्मशानं प्रेतसंघातं श्मशानं चोदधेस्तटम् । हे.त.८क/२४.
dur khrod brgyad: अष्टश्मशानम् — {dur khrod brgyad ces bya ba} अष्टश्मशाननाम क.त.१२१२; १२१३; {dur khrod brgyad kyi bshad pa zhes bya ba} अष्टश्मशानाख्याननाम क.त.१२१६.
dur khrod kyi gnas: श्मशानवासः — {dur khrod kyi ni gnas/} /{bya rog skyo rgyu yin nam ci//} श्मशानवासः काकस्य किमुद्वेगस्य कारणम् ।। प्र.अ.१४४ख/१५४.
dur khrod kyi rdzas la rku ba: वि. श्मशानमोषकः — {grong khyer bA rA Na sI na rigs ngan dur khrod kyi rdzas la rku ba zhig gnas pa} वाराणस्यां नगर्यामन्यतमः श्मशानमोषको मातङ्गः अ.श.२७७ख/२५४.
dur khrod kyi ras: श्मशानकर्पटः — {dur khrod kyi ras la nye bar 'dug nas sngags bzlas shing dral te} श्मशानकर्पट उपविश्य मन्त्रजपेन स्फाटयेत् हे.त.४क/८; हे.त.२६ख/८८.
dur khrod kyi sa: श्मशानभूमिः — {dur khrod sa la gnas pa zhes pa dur khrod kyi sar gnas pa} चितिभुवनगतं श्मशानभूमिगतम् वि.प्र.७२ख/४.१३५; चितिभुवनम् — {dur khrod sa la gnas pa zhes pa dur khrod kyi sar gnas pa} चितिभुवनगतं श्मशानभूमिगतम् वि.प्र.७२ख/४.१३५.
dur khrod kyi so phag: श्मशानेष्टकः — {de'i 'gram du dkyil 'khor bzhengs par bya ste/}…{dur khrod kyi so phag gis ni rdul tshon dmar po} तस्यास्तटे मण्डलं वर्तयेत्…रक्तरजः श्मशानेष्टकेन हे.त.३ख/८.
dur khrod kyi sol ba: श्मशानाङ्गारः — {de'i 'gram du dkyil 'khor bzhengs par bya ste/} {dur khrod kyi sol bas ni rdul tshon nag po} तस्यास्तटे मण्डलं वर्तयेत् । कृष्णरजः श्मशानाङ्गारेण हे.त.३ख/८.
dur khrod kyi srad bu: श्मशानसूत्रम् — {de'i 'gram du dkyil 'khor bzhengs par bya ste/}…{dur khrod kyi srad bus thig gdab cing} तस्यास्तटे मण्डलं वर्तयेत्…श्मशानसूत्रेण संसूत्र्य हे.त.३ख/८.
dur khrod bskyed pa: कटसीवर्धिता म.व्यु.७४१९.
dur khrod rgyan pa'i rgyud: श्मशानालङ्कारतन्त्रम् — {dpal dur khrod rgyan pa'i rgyud kyi rgyal po} श्रीश्मशानालङ्कारतन्त्रराजः क.त.४०२.
dur khrod bdag po: श्मशानपतिः लो.को.११०४; चितिपतिः लो.को.११०४.
dur khrod na rgyu: = {dur khrod na rgyu ba/}
dur khrod na rgyu ba: श्मशानचारिका — {bcom ldan rang nyid dur khrod na/} /{rgyu ba shes nas rgyal po ni/} /{gzugs can snying po blon dang bcas/} /{sa de nyid du 'ongs par gyur//} श्मशानचारिकां ज्ञात्वा राजा भगवतः स्वयम् । बिम्बिसारः सहामात्यैस्तामेव भुवमाययौ ।। अ.क.८८ख/९.२७.
dur khrod nags: श्मशानवनम्, श्मशानभूमिः — {de nas dur khrod nags su de/} /{song nas spu gris lus bkas te/} /{gan kyal nyal nas sha za ba'i/} /{'dab chags rnams la rab tu byin//} स श्मशानवनं गत्वा क्षुरेणोल्लिख्य विग्रहम् । उत्तानशायी प्रददौ तनुं क्रव्यादपक्षिणाम् ।। अ.क.१६क/५१.२२.
dur khrod pa: श्माशानिकः, धूतगुणविशेषसमन्वागतः — {ji ltar na dur khrod pa yin zhe na/} {gang du skye bo'i tshogs shi 'o cog 'dor ba'i dur khrod du gnas 'cha' bar byed pa yin te} कथं श्माशानिको भवति ? श्मशाने वासं कल्पयति यत्र मृतमृतो जनकायः श्रा.भू.६४ख/१६०; {dur khrod pas sha dang 'bags pa med par bya'o//} श्माशानिकेन निरामिषेण भवितव्यम् शि.स.७६ख/७५; म.व्यु.११३७; श्मशानिकः — {bdag dur khrod pa'o zhes go bar byas nas 'bod na} प्रवेदिते श्मशानिकोऽहमित्युपनिमन्त्रितः वि.सू.७१ख/८८; अ.सा.३४०क/१९२.
dur khrod ras: = {dur khrod kyi ras/}
dur khrod sa: = {dur khrod kyi sa/}
dur ba: = {dUr ba/}
dur bya: कङ्कः, पक्षिविशेषः — लोहपृष्ठस्तु कङ्कः स्यात् अ.को.२.५.१६; कङ्कते गच्छतीतस्ततः इति कङ्कः । ककि गतौ अ.वि.२.५.१६.
dur byid: त्रिपुटा, त्रिवृत् श्री.को.१७८ख; अरुणा श्री.को.१८३ख ।
dur byid dkar po: श्वेतत्रिवृता मि.को.५९ख/रा.को.२.६६२.
dur byid nag po: कृष्णत्रिवृता मि.को.५९ख/रा.को.२.१८३, ६६२.
dur wa: = {dUr ba/}
dur shing: = {dur khrod kyi shing} श्मशानदारु — {de dag bstan la mi dgos dur shing bzhin//} ते शासनेऽनर्थश्मशानदारुवत् रा.प.२४३ख/१४१.
dul: = {dul ba/}
dul 'gro: = {me} दमुनाः, अग्निः छो.को.३९७/रा.को.२.६८६.
dul ldan: = {dul ba dang ldan pa} वि. संयमी — {'dod ldan dag ni dul ba 'dod cing dul ba dang ldan sngo bsangs rtse dga' dran//} कामी संयममिच्छति स्मरति च श्यामारतेः संयमी अ.क.२४९ख/२९.३२; संयतः — {btul zhugs dul ldan nyid du der gnas nas//} स्थित्वा तपः संयत एव तत्र अ.क.१२४ख/६५.७२; अ.क.२११ख/८७.१८; दमोपेतः — {de de ltar bzod pa dang ldan de de ltar dul ba dang ldan de de ltar zhi ba dang ldan te} स एवं क्षमोपेत एवं दमोपेत एवं शमोपेतः द.भू.२०७ख/२५.
dul gnas me tog: =*पुष्पदमस्थितः लो.को.११०५.
dul ba: •सं. १. दमः — {zhi dang dul ba goms pas} शमदमाभ्यासेन अ.क.२११क/८७.१४; {sems ni mnyam par gzhag phyir dang /} /{dul bar bya phyir brtson te bya//} समाधानाय चित्तस्य प्रयतिष्ये दमाय च ।। बो.अ.२५क/८.३९; संयमः — {'dod pas dul ba nyams byed khro bas skad cig nyid kyis bzod pa rlag par byed//} कामः कर्षति संयमं क्षपयति क्रोधः क्षणेन क्षमाम् अ.क.२१६ख/८८.३२; {khro bas dul ba nyams gyur pa'i//} क्रोधविध्वस्तसंयमाः अ.क.२६४ख/९७.३; विनयः — {tshig kyal ba spangs pa yin te}…{dul bar smra ba} संभिन्नप्रलापात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति…विनयवादी द.भू.१८८ख/१६; {dul ba la rjes su dga' ba} विनयानुरक्तः जा.मा.७क/७ २. चारणम् — {dngul chu la dul ba dang thim pa la sogs pa'i mtshan nyid dang} पारदेऽपि चारणजारणादिलक्षणः प्र.अ.९९क/१०६ ३. = {dul ba nyid} दान्तता — {sems dul ba} चित्तस्य दान्तता अभि.अ.१.६५; •वि. विनीतः — {bzhon pa dul ba rnam pa sna tshogs kyis drangs pa'i shing rta'i khyad par bzang po rnams ni bsogs} समुपावर्त्यमानेषु विनीतविविधवाहनस्कन्धप्रतिष्ठितयुगेषु विचित्रेषु यानविशेषेषु जा.मा.९क/९; {dul ba ni 'dod chags la sogs pa'i gnyen po yin pa'i phyir ro//} विनीता रागादिप्रतिपक्षत्वात् सू.भा.१८२ख/७८; दान्तः — {dul bas 'doms pa la sogs pa'i sgrub pa yin te} दान्ता चाववादादिप्रतिपत्तिः सू.भा.१४४क/२२; {dul ba rnams ni lam la sbyor/} /{dmu rgod rnams la btang snyoms mdzad//} नियोक्ता धुरि दान्तानां खट्वङ्कानामुपेक्षकः। श.बु.११४क/१०३; निभृतः — {dbang po dul ba} निभृतेन्द्रियः जा.मा.३ख/२; श.बु.५२; शमितः — शान्तः शमिते अ.को.३.१.९५; सौम्यः — {thub pa mchog de rab tu zhi zhing dul bar snang yang} तं मुनिवरं प्रशमसौम्यदर्शनम् जा.मा.१६५ख/१९१; सुधौतम् म.व्यु.२५९८.
dul ba dang ldan: = {dul ldan/}
dul ba dang ldan pa: = {dul ldan/}
dul ba dang zhi gnas mchog brnyes pa: वि. परमदमशमथप्राप्तः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dul ba dang zhi gnas mchog brnyes pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…परमदमशमथप्राप्त इत्युच्यते ल.वि.२०६क/३०९.
dul ba rab zhi dbang phyug: ना. प्रशान्तविनीतेश्वरः, शुद्धावासकायिको देवपुत्रः — {dbang phyug ces bya ba dang dbang phyug chen po dang}… {dul ba rab zhi dbang phyug la sogs pa de dag dang gnas gtsang ma'i ris kyi lha'i bu gzhan shin tu mang po} ईश्वरश्च नाम शुद्धावासकायिको देवपुत्रो महेश्वरो नाम…प्रशान्तविनीतेश्वरश्चैते चान्ये च संबहुलाः ल.वि.३ख/३.
dul ba legs: साधुदमः म.व्यु.१६३४; मि.को.१२२ख ।
dul ba lha: ना. विनीतदेवः, आचार्यः म.व्यु.३५००.
dul ba'i rta: विनीतः — {dul ba'i rta dang sbyar ba'i shing rta stsol} रथान् विनीतांश्च (विनीताश्व)युजः प्रयच्छ जा.मा.१०क/१०.
dul ba'i thugs mnga' ba: वि. दान्तमानसः — {chos kyi rgyal po nor bdun sbyin pa po/} /{chos kyi sbyin bdag dul ba'i thugs mnga' ba//} धर्मराज धनसप्तदायका धर्मदानपति दान्तमानसा । रा.प.२३०ख/१२३.
dul ba'i gnas: दमथः म.व्यु.६७२७.
dul ba'i sa: दान्तभूमिः — {'jam dpal gang gi tshe byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bzod pa dang dul ba dang dul ba'i sa thob cing} यदा च मञ्जुश्रीर्बोधिसत्त्वो महासत्त्वः क्षान्तो भवति, दान्तो दान्तभूमिमनुप्राप्तः स.पु.१०३ख/१६६.
dul ba'i bsam pa: पा. दमाशयता, चित्ताशयभेदः — {bcu gang zhe na/} {'di lta ste/} {drang po'i bsam pa dang}… {dul ba'i bsam pa dang}…{bdag nyid che ba'i bsam pa} ({'o//}) कतमे दश ? यदुत ऋज्वाशयता च…दमाशयता च…माहात्म्याशयता च द.भू.१८७ख/१५.
dul ba'i lha: = {dul ba lha/}
dul bar gyur: = {dul bar gyur pa/}
dul bar gyur pa: भू.का.कृ. विनयमुपगतम् — {de btul bas srog chags 'bum phrag mang po dul bar gyur pa} तस्य च विनयाद् बहूनि प्राणिशतसहस्राणि विनयमुपगतानि अ.श.२ख/१.
dul bar gnas pa nyid: विनीतसंवासता — {dul bar gnas pa nyid dang dgos pa rjes su sgrub pa la yang ngo //} विनीतसंवासतायाम् । प्रयोजनानुष्ठाने वि.सू.३क/२.
dul bar byed: = {dul bar byed pa/}
dul bar byed pa: •क्रि. दमयति — {sems gnas par byed pa rnam pa dgus sems nang kho nar 'jog par byed}… {dul bar byed} नवाकारया चित्तस्थित्या अध्यात्ममेव चित्तं स्थापयति…दमयति श्रा.भू.७५ख/१९५; •सं. दमनम् — {sems rab tu 'phror mi ster ba ni dul bar byed pa'o//} चित्तस्य प्रसरादानं दमनम् अभि.स.भा.६५ख/९०.
dul bar smra ba: वि. विनयवादी — {tshig kyal ba spangs pa yin te}… {dul bar smra ba} संभिन्नप्रलापात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति…विनयवादी द.भू.१८८ख/१६.
dul ma: पिष्टपचनम्, पिष्टपाकपात्रम् — ऋजीषं पिष्टपचनम् अ.को.२.९.३२; पिष्टं पच्यतेऽस्मिन्निति पिष्टपचनम् अ.वि.२.९.३२.
dul lha: = {dul ba lha/}
dus: •सं. १. कालः [1] समयः — {kye ma bdag ni zhugs gyur nas/} /{ji snyed dus ni rab tu 'das//} अहो बत कियान् कालः प्रयातः प्रस्थितस्य मे । अ.क.६४क/६.१२७; {nyi ma 'char ba'i dus} चन्द्रोदयकालः वि.प्र. २४९क/२.६२; समयः — {nyin dang mtshan mo'i dus} दिननिशिसमयम् वि.प्र.८९क/३.१; {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na bya rgod kyi phung po'i ri la zhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृध्रकूटे पर्वते स.पु.२क/१; ल.अ.५६क/१; अध्वा — {dge ba'i rtsa ba 'dis bdag cag ma 'ongs pa'i dus na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas su gyur cig} अनेन वयं कुशलमूलेन अनागतेऽध्वनि तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धा भवेम अ.सा.४४५क/२५१; वेला — {sgra ni nye bar dmigs dus su//} {zhes bya ba la sogs pa smos te} शब्दोपलम्भवेलायामित्यादि त.प.१७९क/८१९; {mkha' lding dus ni 'jigs rung 'di/} /{lus la the tshom ster byed yin//} घोरा गरुडवेलेयं देहसन्देहदायिनी ।। अ.क.३१०क/१०८.१५२; {gdul bar bya ba'i sras rnams la/} /{sangs rgyas dus las yol ba med//} न तु वैनेयवत्सानां बुद्धो वेलामतिक्रमेत् ।। अ.श.१०ख/९; क्षणः — {mtshan mo'i dus su klu yis ni/} /{myur bar rgyal po'i bu btang ste//} नागस्तूर्णं क्षपाक्षणे । तत्याज राजतनयम् अ.क.१२८ख/६६.४०; अवसरः — {zas kyi dus la bab pa'i tshe} संप्राप्ते भोजनावसरे अ.क.१३६ख/६७.२७ [2] = {'chi ba} मृत्युः — {dus kyi kha las grol pa yi/} /{gzings ni rang gi ngos su phyin//} कालवक्त्रात्प्रवहनं मुक्तं सतत(स्वतट)माययौ ।। अ.क.२२३क/८९.२४ [3] = {'chi bdag} यमः — {dus kyi pho nya} कालदूतः बो.प.६५ख/३१; {dus kyi skyes bu} कालपुरुषः का.व्यू.२१५क/२७४ २. ऋतुः [1] कालविशेषः — {dus drug} ऋतवः षट् वि.प्र.१७२ख/१.२५; ऋतुकः — {dus ji lta ba bzhin} यथार्तुकम् म.व्यु.६६६४ [2] = {drug} षट् — {dus zhes pa drug} ऋतुरिति षट् वि.प्र.१७७क/१.३२ ३. युगम् — {'dir rdzogs ldan la sogs pa dus bzhi} अत्र युगं कृद्युगादिकम् वि.प्र.१७१ख/१.२२; {dus ngan pa'i tshe} कलियुगे का.व्यू.२०७क/२६५; {nyin mo'i lhag ma du ma'i dus mtshungs par/} /{blo yis rtog cing} कलयन् धिया दिवसशेषमनेकयुगोपमम् अ.क.३००ख/१०८.६६ ४. = {bzhi} युगः, चत्वारः — {dus ni bzhi'o//} युग इति चत्वारः वि.प्र.१७१ख/१.२३ ५. कल्पः — {dus kyi snyigs ma} कल्पकषायः बो.भू.१३४क/१७३; {dus mthar dogs pa byed cing} कुर्वन् कल्पान्तशङ्काम् ना.ना.२४४क/१७३ ६. = {mtshams} वेला — {spyod tshul gyi dus las mi 'da'o//} नाचारवेलां लङ्घयन्ति जा.मा.६९क/८० ७. त्रुटिः, कालमाने — सूक्ष्मैलायां त्रुटिः स्त्री स्यात् कालेऽल्पे संशयेऽपि सा ।। अ.को.३.३.३७ ८. दिवसः — {de nas re zhig na rgyal po tshangs pas byin gyis dus btab ste/} {da ste zhag bdun na 'ong gis} यावद्राज्ञा ब्रह्मदत्तेन दिवसः प्रतिगृहीतः, सप्तमेऽहनि आगच्छामीति अ.श.२११क/१९४ ९. अवस्था — {tshig 'di gsum gyis btang snyoms kyi thog ma dang bar dang tha ma'i dus bstan to//} एभिस्त्रिभिः पदैरुपेक्षाया आदिमध्यावसानावस्था द्योतिताः त्रि.भा.१५७क/५८; म.व्यु.७५८८; •पा. १. अध्वा, संस्कृतधर्मपर्यायः — {de dag nyid dus gtam gzhi dang /} /{nges par 'byung bcas gzhi dang bcas//} त एवाध्वा कथावस्तु सनिःसाराः सवस्तुकाः ।। अभि. को.२क/१.७; {de dag nyid ni 'dus byas kyi chos rnams so//} {song ba dang 'gro ba dang 'gro bar 'gyur ba'i phyir ram mi rtag pa nyid kyis za ba'i phyir dus rnams so//} त एव संस्कृता गतगच्छद्गमिष्यद्भावादध्वानः, अद्यन्तेऽनित्यतयेति वा अभि.भा.२९क/२६ २. कालः, द्रव्यपदार्थभेदः — {rnam pa dgu zhes bya ba ni/} {mdo las sa dang chu dang me dang rlung dang nam mkha' dang dus dang phyogs dang bdag dang yid ces bya ba ni rdzas dag yin zhes bya'o//} नवधेति । ‘पृथिव्यापस्तेजोवायुराकाशं कालो दिगात्मा मनः’ इति सूत्रात् त.प.२५७ख/२३१; {sogs pa'i sgras gzhan gyis 'dod pa'i blo dang ldan pa'i dus gang yin pa de gzung ngo //} {ji skad du/} {dus kyis 'byung ba smin par byed/} /{dus kyis skyes bu sdud par byed/} /{dus kyis gnyid log sad par byed/} /{dus ni 'da' bar dka' ba yin//} आदिशब्देन यो बुद्धिमान् कालः परैरिष्यते तस्य ग्रहणम् । यथोक्तम्—कालः पचति भूतानि कालः संहरते प्रजाः । कालःसुप्तेषु जागर्ति कालो हि दुरतिक्रमः ।। त.प.१९२क/१०१; •ना. कालः, प्रत्येकबुद्धः — {rang sangs rgyas}…{'di lta ste/} {spos kyi ngad ldang dang}…{dus dang nye ba'i dus dang}…{nor lha dang} प्रत्येकबुद्धाः…तद्यथा गन्धमादनः… काल उपकालः… वसुश्चेति म.मू.९९क/९.
dus kun tu: सर्वकालम् — {chen po min phyir} ({lus kyi ched du} ){dus kun tu/} /{dub pa'i tshegs byung gang yin pa//} कायस्यार्थे कृतो योऽयं सर्वकालं परिश्रमः ।। बो.अ.२६ख/८.८२; सर्वसमयम् — {rtag par dus kun tu zhes bya ba ni rtag tu dang rgyun mi 'chad par ro//} सदा सर्वसमयमिति नित्यं निरन्तरं च सू.भा.१५८क/४५; सदा — {rigs bzhi} ({bzhin} ){las ni dus kun du/} /{gnas par pha rol po 'dod min//} न सदासन्निधानं हि कर्मेष्टं जातिवत् परैः ।। त.स.२८ख/३०५; सर्वदा — {rgyu yi ngo bo rtag nye'i phyir/} /{dus kun du ni de yod 'gyur//} सर्वदा तद्भवेद्धेतोर्नित्यरूपस्य सन्निधेः ।। त.स.५ख/७७; सततम् — {kho bo la ni dus kun tu dgos kyis} मम त्वनेन सततमेव प्रयोजनम् वि.व.२०६क/१.८०; सार्वकालिकम् — {chos kyi rang gi ngo bo bzhin/} /{dus kun tu ni thal bar 'gyur//} स्वरूपमिव धर्मस्य प्रसक्तं सार्वकालिकम् ।। त.स.६५ख/६१९.
dus dang dus su: कालेन कालम् — {dus dang dus su dbab par bgyi'o//} {'bru dang me tog dang 'bras bu rnams bskyed par bgyi'o//} कालेन कालं वर्षिष्यामः । सस्यपुष्पफलानि च निष्पादयिष्यामः स.दु.१९९/१९८; द्र {dus dus su/} {dus dus dag tu/}
dus dus dag tu: कालेन — {dus dus dag tu ngang pa'i rgyal po de/}…{rgyal po de'i/} /{ched du song nas} कालेन चोपेत्य नृपं स हंसः जा.मा.१२८क/१४८; द्र. {dus dus su/} {dus dang dus su/}
dus dus su: कालानुकालम् — {bu de dus dus su nye du rnams kyi thad du gtong ngo //} तं पुत्रं कालानुकालं ज्ञातिसकाशं प्रेषयति अ.श.१०३क/९३; {dus dus su mi sbyin} न कालानुकालं ददाति शि.स.३७ख/३५; कालेन कालम् — {de bzhin du bla ma rnams la dus dus su gus par smra ba dang phyag 'tshal ba dang myur du ldang ba dang thal mo sbyor bar byed pa yin no//} तथा गुरूणामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानाञ्जलिकर्मणः कालेन कालं कर्त्ता भवति बो.भू.७५क/९६; अनुकालम् — {mi'am ci'i bu mo rtag tu dus dus su ston ma zhes bya ba} सदानुकालदर्शिनी नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०; कालेन — {dus dus su thad du 'gro ba dang} कालेनोपसंक्रमणतया बो.भू.७५ख/९७; द्र. {dus dang dus su/} {dus dus dag tu/}
dus de nyid kyi tshe: तस्मिन्नेव काले लो.को.१११०.
dus su 'dri: काले पृच्छति म.व्यु.९२०३.
dus kyi skyes bu: कालपुरुषः, यमसहायः — {kho bos dus kyi skyes bu 'ongs so zhes byas na khyod kyis nga'i tshig ma mnyan} कथितं मया कालपुरुष एष प्रविष्टः । न च त्वया प्रमाणं कृतं वचनम् का.व्यू.२१५क/२७४.
dus kyi khyad par: कालप्रकर्षः — {dus kyi khyad par mtshams bcad pa'i dngos po dang ldan pa'i rigs brjod pa nyid kyis len par byed de} कालप्रकर्षमर्यादावच्छिन्नवस्तुसमवेतां जातिमभिधेयत्वेनोपाददते त.प.४ख/४५३.
dus kyi 'khor lo: कालचक्रः — {bcom ldan 'das dus kyi 'khor lo ni 'dir brjod par bya ba'o//} वाच्यो भगवान् कालचक्रः वि.प्र.११७क/१, पृ. १५.
dus kyi 'khor lo can: कालचक्री — {'pho ba'i skad cig de nyid 'jig rten dag tu ste mtho ris dang mi yul dang sa 'og tu slar yang sdud par byed pa dus kyi 'khor lo can te nyi ma min} संहारः स एव च्युतिक्षणो लोके स्वर्गमर्त्यपाताले पुनरपि कुरुते कालचक्री न सूर्यः वि.प्र.२६७क/२.८२.
dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor: कालचक्रमण्डलम् — {dpal dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor gyi khang pa'i shar sgo'i mthar} श्रीकालचक्रमण्डलगृहपूर्वद्वारावसाने वि.प्र.२९क/४.१.
dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor gyi khang pa: कालचक्रमण्डलगृहम् — {dpal dus kyi 'khor lo'i dkyil 'khor gyi khang pa'i shar sgo'i mthar} श्रीकालचक्रमण्डलगृहपूर्वद्वारावसाने वि.प्र.२९क/४.१.
dus kyi 'khor lo'i rgyud phyi ma: कालचक्रोत्तरतन्त्रम् — {dpal dus kyi 'khor lo'i rgyud phyi ma rgyud kyi snying po zhes bya ba} श्रीकालचक्रतन्त्रो(? चक्रो)त्तरतन्त्रहृदयनाम क.त.३६३.
dus kyi lce: ना. कालजिह्वा, पत्रदेवी, योगिनी वा — {de nas phag mo'i 'dab ma dang po la sogs pa la keng rus ma dang}…{dus kyi lce dang}…{gzugs ngan ma rnams nor bdag pad+ma la ste phag mo'i 'dab ma'i lha mo'o zhes pa lhor ro//} ततो वाराह्याः प्रथमपत्रादौ कङ्काली…कालजिह्वा… विरूपा इति कमलवसुदले शूकरी पत्रदेवी दक्षिणे वि.प्र.४१ख/४.३०; वि.प्र.१३२क/३.६४.
dus kyi chos: = {dus chos/}
dus kyi mche ba ma: ना. कालदंष्ट्रा, पत्रदेवी, योगिनी वा — {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang dus kyi mche ba ma dang}…{sna chen ma ste tsar tsi kA'i nor 'dab pad+ma la rang gi phyogs rnams su'o//} एवं द्वितीयादौ उग्रा, कालदंष्ट्रा… स्थूलनासा कमलाष्टदलेषु चर्चिकायाः स्वदिक्षु वि.प्र.४१क/४.२९; वि.प्र.१३१ख/३.६३.
dus kyi 'chi ba: कालमृत्युः — {nyin zhag lnga bcu rtsa drug lhag pa'i brgya phrag bcu gcig gi bdag nyid ni dus kyi 'chi ba'i nyin zhag gi 'khor lo'o//} षट्पञ्चाशदधिकैकादशशतदिनात्मकं कालमृत्युदिनचक्रम् वि.प्र. २५३ख/२.६६; कालमरणम् — {'dir skyes pa gang la lo brgya'i mtshams su 'chi ltas med na dus kyi 'chi ba 'byung bar 'gyur ro//} इहोत्पन्नस्य यस्यारिष्टं वर्षशतावधेर्नास्ति कालमरणं भविष्यति वि.प्र.२५३ख/२.६६.
dus kyi rjes su 'brang ba: कालानुसारिः, गन्धद्रव्यविशेषः — {dgon pa'am nags 'dab bam bla gab med par a ga ru'am rgya spos sam dus kyi rjes su 'brang bas bdugs la} अरण्ये उपवनेऽभ्यवकाशे वा अगरुं वा तगरं वा कालानुसारिं वा धूपयितव्यम् शि.स.४२ख/४०; द्र. {dus dang mthun pa'i tsan dan/}
dus kyi rjes su 'brang ba'i tsan dan: कालानुसारिचन्दनम्, पीतचन्दनम् म.व्यु.६२५६; द्र. {dus dang mthun pa'i tsan dan/}
dus kyi snyigs ma: पा. कल्पकषायः, कषायभेदः — {tshe'i snyigs ma dang sems can gyi snyigs ma dang nyon mongs pa'i snyigs ma dang lta ba'i snyigs ma dang dus kyi snyigs ma ste snyigs ma lnga po dag las brtsams nas} पञ्चकषायानारभ्य आयुष्कषायं सत्त्वकषायं क्लेशकषायं दृष्टिकषायं कल्पकषायम् बो.भू.१३४क/१७३.
dus kyi tha: = {dus kyi tha ma/}
dus kyi tha ma: = {dus mtha'} युगान्तः, प्रलयः — {de dag dus kyi tha ma la/} /{bzlas pas 'grub par 'gyur ba yin//} तेऽपि तस्मिन् युगान्ते वै सिद्धिं गच्छन्ति जापिनाम् । म.मू.२३७क/२६२.
dus kyi mtha': = {dus mtha'/}
dus kyi dam pa: = {dpyid kyi dus} ऋतुप्रवरः, वसन्तकालः — {dge slong dag de ltar dgun 'das te/} {dpyid kyi dus la dpyid zla tha chungs kyi tshe/} {skar ma sa ga la bab pa dus kyi dam pa la} इति हि भिक्षवः शिशिरकालविनिर्गते वैशाखमासे विशाखानक्षत्रानुगते ऋतुप्रवरे वसन्तकालसमये ल.वि.३१ख/४३.
dus kyi 'dab ma: = {dus 'dab/}
dus kyi rnam par grol ba: = {dus kyis rnam par grol ba/}
dus kyi rnam dbye: अध्वविभागः — {des na dus kyi rnam dbye 'di/} /{de yi dbang gis rtag} ({rtog} ){mi 'gyur//} ततश्चाध्वविभागोऽयं तद्वशान्न प्रकल्प्यते । त.स.६५ख/६१९.
dus kyi pho nya: = {gshin rje'i pho nya} कालदूतः, यमदूतः — {dus kyi pho nyas zin pa ni des byin gyis brlabs pa yin te} कालदूतैर्गृहीतस्य अधिष्ठितस्य बो.प.६५ख/३१.
dus kyi byin gyi rlabs: पा. कालाधिष्ठानम् — {de sangs rgyas kyi byin gyi rlabs}…{dus kyi byin gyi rlabs dang}…{ye shes kyi byin gyi rlabs kyang yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} सर्वबुद्धाधिष्ठानं च…कालाधिष्ठानं च… ज्ञानाधिष्ठानं च (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२६६क/५८.
dus kyi byed po: = {nyi ma} कालकृत्, सूर्यः छो.को.३९८/रा.को.२.१०९.
dus kyi rba rlabs: कालोर्मिः — {las rnams dus kyi rba rlabs bzhin} कर्माणि कालोर्मिवत् अ.क.४क/५०.३२.
dus kyi mu khyud: ना. कालनेमिः, राक्षसः छो.को.३९८; रा.को.२.११०.
dus kyi me: = {sgra gcan} कालाग्निः, राहुः — {de bzhin du 'char ba'i dus sbyor gdug pa'i gza' rnams gnas pa ste bkra shis dang spen pa dang dus me'i gza' dang bcas pa ni spang ste} तथोदितलग्नं क्रूरग्रहस्थं मङ्गलशनिकालाग्निग्रहसहितं वर्जितम् वि.प्र.९७क/३.१४; {'dir gshang lam gyi bug pa ni zla ba'o/} /{gci ba'i bug pa ni nyi ma'o//} {khu ba'i bug pa ni dus kyi me'o//} अत्र गुदरन्ध्रं चन्द्रः, मूत्ररन्ध्रं रविः, शुक्ररन्ध्रं कालाग्निः वि.प्र.२३३ख/२.३३; कालवह्निः — {dus kyi me yi phyogs gnyis dag ste} कालवह्निद्विपक्षाः वि.प्र.२७६ख/२.१०४.
dus kyi rtsa: कालनाडी, नाडीविशेषः — {'khor lo drug la dus kyi rtsa brjod pa rnams bla ma'i man ngag gis bsgoms par gyur na 'chi ba'i 'jigs pa 'phrog ste} षट्चक्रे कालनाड्य उक्ता मरणभयहरा गुरूपदेशेन भाविताः सत्यः वि.प्र.२४५क/२.५८.
dus kyi tshig: ऋतुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dus kyi tshig dang dus med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…ऋतुपदम्, अनृतुपदम् ल.अ.६९क/१७.
dus kyi mtshams: = {dus mtshams/}
dus kyi rlung: = {dus rlung /}
dus kyi lo: कालवर्षम् — {de'i tshe 'tsho ba dag ni dus kyi lo ste} तदा जीवितं कालवर्षम् वि.प्र.२४६ख/२.६१; कालाब्दः — {dus kyi lo ste lo gsum dang phyogs gsum gyi bar du} कालाब्दं त्रिवर्षत्रिपक्षं यावत् वि.प्र.२५२क/२.६५.
dus kyis bsdus pa: अध्वसंग्रहाः, रूपादयः — {dus kyis bsdus pa gang dag la yin pa de dag ni dus kyis bsdus pa ste} अध्वना संग्रहो येषां तेऽध्वसंग्रहा रूपादयः त.प.८२क/६१६.
dus kyis rnam par grol ba: पा. समयविमुक्तः, पुद्गलभेदः — {nyi shu rtsa brgyad gang zhe na/} {'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}…{dus kyis rnam par grol ba dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} कतमे अष्टाविंशति ? तद्यथा । मृद्विन्द्रियः…समयविमुक्तः…उभयतोभागविमुक्तश्चेति श्रा.भू.६७ख/१७०; अभि.स्फु.२१३क/९८९; {'di dag ni dus la ltos pa yang yin la rnam par grol ba yang yin pas dus kyi rnam par grol ba dag ste} समयापेक्षाश्चैतेऽधि(? वि)मुक्ताश्चेति समयविमुक्ताः अभि.भा.३१ख/९८९.
dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa: पा. समयविमुक्तोऽर्हत् — {'o na dus kyis rnam par grol ba'i dgra bcom pa zhes ji skad ces bya zhe na/} {gang zhig dbang po rtul po'i phyir ting nge 'dzin mngon sum du 'gyur ba dus la ltos pa yin no//} कथं तर्हि समयविमुक्तोऽर्हन्नुच्यते ? यस्य मृद्विन्द्रियत्वात् समयापेक्षः समाधिसम्मुखीभावः अभि.भा.३४ख/१०००.
dus kyis rnam par grol ba'i lam: पा. समयविमुक्तमार्गः — {dbang po 'das pa mi shes pa ni dad pas mos pa dang dus kyis rnam par grol ba'i lam gyis mthong bas thob pa dang dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba'i lam mi shes pa'o//} इन्द्रियातिक्रान्तं न जानाति श्रद्धाधिमुक्तसमयविमुक्तमार्गेण दृष्टिप्राप्तासमयविमुक्तमार्गम् अभि.भा.४३ख/१०३८.
dus khrims 'bogs pa: उपवासदानम् — {dmigs kyis 'dri ba dang dus khrims 'bogs pa dang yon bshad pa dag ni ma yin no//} न… परिपृच्छनिकोपवासदानदक्षिणादेशनेषु वि.सू.२९ख/३७.
dus mkhyen: •वि. कालज्ञः — {kun dga' bo 'di la de bzhin gshegs pa nyid dus mkhyen gyis khyod snying ma chung shig} अल्पोत्सुकस्त्वमानन्द भव, तथागता एवात्र कालज्ञाः अ.श.४७क/४०; कालवित् — {khyod kyis dus dang bsam mkhyen pas/} /{res 'ga' zhus na'ang mi gsung la//} पृष्टेनापि क्वचिन्नोक्तम्… कालाशयविदा त्वया श.बु.११५क/१२७; •सं. = {rtsis pa} मौहूर्त्तः, ज्योतिर्वेत्ता मि.को.३१क । ०. वेलामः लो.को.११०७; द्र. {dus mkhyen rgyal po/}
dus mkhyen rgyal po: वेलामराजः लो.को.११०७.
dus mkhyen 'od: वेलामप्रभः लो.को.११०७.
dus mkhyen pa: = {dus mkhyen/}
dus 'khor: = {dus kyi 'khor lo/}
dus 'khor rgyud phyi ma: = {dus kyi 'khor lo'i rgyud phyi ma/}
dus 'khor rtsa rgyud: कालचक्रमूलतन्त्रम् ब.अ.१०५४.
dus 'khor lugs: कालचक्रक्रमः लो.को.११०८.
dus 'gyur: ऋतुपरिवर्तः म.व्यु.६८२०.
dus ngan: कलिः, कलियुगम् — {dus ngan rnyog pa bsal zhing rab tu zhi thugs ldan//} कलिकलुष उद्धृत सुदान्तमना ल.वि.१७२ख/२६१; कलियुगम् — {dbang phyug chen po khyod dus ngan pa'i tshe sems can gyi khams ma rungs pa dag byung ba na khyod thog mar byed pa po dang gtong ba po'i lhar} ({dang po'i lhar} ){grags par 'gyur ro//} भविष्यसि त्वं महेश्वरः कलियुगे प्रतिपन्ने कष्टसत्त्वधातुसमुत्पन्न आदिदेव आख्यायसे स्रष्टारं कर्तारम् का.व्यू.२०७क/२६५.
dus ngan pa: = {dus ngan/}
dus lnga: पञ्चसमयाः म.व्यु.८६६८.
dus can: •वि. कालीनः — {gang de 'khrul pa thog med pa'i/} /{dus can mthong goms kyis sprul yin//} भ्रान्तिः साऽनादिकालीनदर्शनाभ्यासनिर्मिता ।। प्र.वा.२६ख/२.२९; कालिकः — {yul nyid rgyud} ({rgyu} ){nyid yin pa'i phyir/} /{shes pa'i rang gi dus can min//} हेतुत्वाद् विषयः सर्वो न हि स्वज्ञानकालिकः त.स.१८ख/२०४; •ना. कालिकः, नागराजा म.व्यु.३२५८.
dus gcig: {otu/} {ona} 1. तुल्यकालम् — {'dir gzugs la sogs pa snang ba na dus gcig tu nang gi bde ba la sogs pa'i rnam pa ni myong ba yin no//} इह च रूपादौ वस्तुनि दृश्यमाने आन्तरः सुखाद्याकारस्तुल्यकालं संवेद्यते न्या.टी.४३ख/६५; समकालम् — {kun khebs par byas nas dus gcig tu char mnyam par phab ste} संछाद्य च सर्वत्र समकालं वारि प्रमुञ्चेत् स.पु.४७क/८४; युगपत् — {shingan+ya gro d+ha'i yal ga 'di'ang mda' gnyis kyis dus gcig tu chod cig} न्यग्रोधशाखा शराभ्यां युगपत्प्रच्छिद्येताम् जा.मा.१६०ख/१८५ २. एकस्मिन् समये — {dus gcig na bcom ldan 'das rgyal po'i khab na bya rgod kyi phung po'i ri la bzhugs te} एकस्मिन् समये भगवान् राजगृहे विहरति स्म गृधकूटे पर्वते अ.सा.२क/१; एकदा — {de las 'bras bu dus gcig na'ang /} /{'brel pa med phyir brtag mi bya//} एकदापि ततः कार्यं नासम्बन्धात् प्रकल्प्यते ।। त.स.१६ख/१८४.
dus gcig gi tshe: एकदा — {'ga' zhig ni 'di na 'dug pa nyid dus gcig gi tshe kho nar bdag nyid yul gzhan na gnas par rmi lam du dmigs pa yin no//} कश्चिदिहस्थ एकदैव देशान्तरस्थमात्मानमुपलभते स्वप्ने प्र.अ.८२क/९०; त.स.५५ख/५४१.
dus gcig tshe: = {dus gcig gi tshe/}
dus gcig pa: वि. एकाध्विकः, एककालिकः — {dge ba'o skyes nas myong 'gyur nyid/} /{'phags pa'i ma yin dus gcig 'thob//} शुभा उपपद्यवेद्यैव नार्यस्य एकाध्विकाप्यते ।। अभि.को.५ख/२.४२.
dus chad pa med pa: आकालिकः म.व्यु.१२९४.
dus chen: = {dus chen po/}
dus chen po: पा. कालमहत्त्वम्, महत्त्वभेदः — {de la chos chen po gang yin pa dang}…{dus chen po gang yin pa dang /} {chen po drug po 'di dag ni yang dag par 'grub pa chen po'i rgyur gyur pa yin no//} तत्र यच्च धर्ममहत्त्वं…यच्च कालमहत्त्वमितीमानि षट्महत्त्वानि हेतुभूतानि समुदागममहत्त्वस्य बो.भू.१५६क/२०२.
dus chos: = {'chi ba} कालधर्मः, मृत्युः — स्यात् पञ्चता कालधर्मो दिष्टान्तः प्रलयोऽत्ययः । अन्तो नाशो द्वयोर्मृत्युर्मरणं निधनोऽस्त्रियाम् ।। अ.को.२.८.११६; कालस्य धर्मः कालधर्मः अ.वि.२.८.११६.
dus mchod: = {dus tshigs mchod pa/}
dus 'chol ba: अध्वसङ्करः — {gnyis pa'i yang thams cad la mtshan nyid thams cad dang ldan pa'i phyir dus 'chol bar 'gyur te} द्वितीयस्याध्वसङ्करः प्राप्नोति, सर्वस्य सर्व(ल)क्षणयोगात् अभि.भा.२४०क/८०७.
dus 'chol bar 'gyur: = {dus 'chol bar 'gyur ba/}
dus 'chol bar 'gyur ba: •क्रि. अध्वसङ्करः प्राप्नोति — {gnyis pa'i yang thams cad la mtshan nyid thams cad dang ldan pa'i phyir dus 'chol bar 'gyur te} द्वितीयस्याध्वसङ्करः प्राप्नोति, सर्वस्य सर्व(ल)क्षणयोगात् अभि.भा.२४०क/८०७; •पा. अध्वसङ्करप्रसङ्गः, दोषविशेषः — {gal te yongs su ma dor nas yin pa de'i tshe dus 'chol bar 'gyur ro//} यद्यपरित्यागेन, तदाऽध्वसङ्करप्रसङ्गः त.प.८१ख/६१५.
dus ji lta ba bzhin: यथार्तुकम् म.व्यु.६६६४.
dus nyid: कालत्वम् — {dus nyid yin pa'i phyir dper na/} /{da ltar dus rtogs bzhin zhe na//} कालत्वात् तद्यथा कालो वर्तमानः प्रतीयते ।। त.स.१२७ख/१०९८.
dus gnyis pa: वि. द्वयध्वगः — {kun 'gro skal mnyam dus gnyis pa//} सर्वत्रगः सभागश्च द्वयध्वगौ अभि.को.६क/२.५५.
dus mnyam: १. समकालः — {de bzhin du de dag kyang lta ba bskyed pa dang dus mnyam du yongs su nyams pa yin no//} एवं तेऽपि दृष्ट्युत्पादसमकालपरिहीणाः अभि.स्फु. ९५ख/७७२; समानकालः — {dus mnyam pa'i rgyu dang 'bras bu'i dngos po mi 'thad pa'i phyir ro} समानकालं च कार्यकारणभावादु(नु)पपत्तेः त.प.२२२ख/९१४ २. = {nyin mtshan mtshungs} विषुवम्, विषुवत् — समरात्रिंदिवे काले विषुवद् विषुवं च तत् ।। अ.को.१.४.१४; अहोरात्रयोः विषु साम्यमत्रास्तीति विषुवत्, विषुवं च अ.वि.१.४.१४.
dus mnyam du: समकालम् — {lhan cig byung zhes bya ba ni theg pa chen po nyan thos kyi theg pa dang dus mnyam du byung bar dmigs kyi/} {phyis ni ma yin na} समप्रवृत्तेः समकालञ्च श्रावकयानेन महायानस्य प्रवृत्तिरुपलभ्यते न पश्चादिति सू.भा.१३०ख/३; त.प.१९क/४८४; सम् — {dus mnyam du gnas pa} समवस्थानम् त्रि.भा.१५०ख/३९.
dus mnyam du gnas pa: समवस्थानम् — {de rgyu dang 'bras bu'i dngos por dus mnyam du gnas pa ni gsum 'dus pa'o//} तस्य कार्यकारणभावेन समवस्थानं त्रिकसंनिपातः त्रि.भा.१५०ख/३९.
dus mnyam pa: = {dus mnyam/}
dus btab: भू.का.कृ. दिवसः प्रतिगृहीतः — {de nas re zhig na rgyal po tshangs pas byin gyis dus btab ste da ste zhag bdun na 'ong gis} यावद्राज्ञा ब्रह्मदत्तेन दिवसः प्रतिगृहीतः—सप्तमेऽहनि आगच्छामीति अ.श.२११क/१९४.
dus ston: = {dga' ston} महः — {deng sang du yang sum cu rtsa gsum pa'i lha rnams gtsug phud kyi dus ston byed do//} अद्यापि च त्रायस्त्रिंशत्सु देवेषु चूडामहो वर्तते ल.वि.११२क/१६४; उत्सवः — {ri ga yA'i bar na tshogs gzhan dag cig dus ston byed de} अन्तराच्च गयाया योऽन्यतमो गण उत्सवं करोति स्म ल.वि.१२१क/१८१; पर्व — {de'i tshe rgyal po'i khab kyi grong khyer na klu'i rgyal po ri bo dang yid 'ong gnyis phrad pa zhes bya ba'i dus ston byung ste} तेन खलु समयेन राजगृहे नगरे गिरिवल्गुसमागमो नाम पर्व प्रत्युपस्थितम् अ.श.२००क/१८५.
dus ston btsugs pa: महः स्थापितः — {bram ze dang khyim bdag dad pa can rnams kyis phyogs de nyid du dus ston btsugs pa} तत्र श्राद्धैर्ब्राह्मणगृहपतिभिस्तस्मिन् प्रदेशे महः स्थापितः वि.व.१६२ख/१.५१.
dus ston chen po: महामहः, महोत्सवः म.व्यु.५६७२; महासमाजः — {dus ston chen po las gzhan pa la'o//} महासमाजादन्यत्र वि.सू.३५ख/४५.
dus ston byung: = {dus ston byung ba/}
dus ston byung ba: १. पर्व प्रत्युपस्थितम् — {de'i tshe rgyal po'i khab kyi grong khyer na klu'i rgyal po ri bo dang yid 'ong gnyis phrad pa zhes bya ba'i dus ston byung ste} तेन खलु समयेन राजगृहे नगरे गिरिवल्गुसमागमो नाम पर्व प्रत्युपस्थितम् अ.श.२००क/१८५ २. पर्व प्रत्युपस्थितं भवति — {der gang gi tshe dus ston byung ba} तत्र यदा पर्व प्रत्युपस्थितं भवति अ.श.२००ख/१८५.
dus ston mo: महः म.व्यु.५६७४.
dus tha dad pa: भिन्नकालः — {de ni de dang dus tha dad pa'i phyir gzhan pa yang yin no//} अन्यश्च सः, तस्माभिन्नकालत्वात् अभि.भा.८३क/११९४; भिन्नकालता — {ci ste sgra rnams ni rtag pa'i phyir dus thams cad du gnas pa'i don dang lhan cig dus tha dad pa ma yin la} अथ मतम्—नित्यत्वाच्छब्दानां सर्वकालमवस्थितेरर्थेन सह (न) भिन्नकालता त.प.४१ख/५३२.
dus thabs bsten pa: पर्वोपसेवा — {gzhan gyis brjod min lhan cig skyes/}…/{bla ma'i dus thabs bsten pa yis/} /{bdag gis bsod nams las shes bya//} नान्येन कथ्यते सहजं…आत्मना ज्ञायते पुण्याद् गुरुपर्वोपसेवया हे.त.१०क/२८.
dus thams cad kyi tshe: सर्वदा मि.को.७२क ।
dus thams cad pa: वि. सर्वकालिकः — {dus thams cad pa'i me tog dang 'bras bu'i shing ljon pa rnams kyis kyang yongs su rgyas so//} सर्वकालिकैश्च पुष्पफलवृक्षैः परिस्फुटा रा.प.२४६क/१४४; सार्वकालिकः — {de'i tshe/} {chos kyi rang gi ngo bo bzhin du de las tha mi dad pa'i phyir de yang dus thams cad par 'gyur te} तदा धर्मस्वरूपवत् तदव्यतिरेकात् तदपि सार्वकालिकं प्राप्नोति त.प.८३ख/६१९.
dus mtha': = {dus kyi mtha'} 1. युगान्तः — {dus kyi mtha'i me bzhin du ni 'bar} युगान्ताग्निरिव दीप्यमानः ल.अ.६०क/६; {dus mtha' dmyal ba tha mal pa'i/} /{me gsum 'chi dang na ba dang /} /{rga ba'i me gsum rim bzhin du/} /{de dang 'dra bar shes par bya//} त्रयोऽग्नयो युगान्तेऽग्निर्नारकः प्राकृतः क्रमात् । त्रयस्त उपमा ते या मृत्युव्याधिजराग्नयः ।। र.वि.९९क/४५; {lo ni sngar brjod pa 'di dag rnams kyis dus kyi mtha' ru ste dus bzhi'i mthar} एतैर्वषैर्पूर्वोक्तैर्युगान्ते चतुर्युगान्ते वि.प्र.२०३क/१.८९; युगान्तकालः — {dus mtha'i me bzhin} युगान्तकालानलवत् बो.अ.२ख/१.१४ २. कल्पान्तः — {dus mthar dogs pa byed cing 'jigs bcas bltas gyur te} कुर्वन् कल्पान्तशङ्कां सपदि च सभयं वीक्षितः ना.ना.२४४क/१७३ ३. अध्वपर्यन्तः, क्षणः — {gzugs ming dus mtha' rdul yig dang /} /{skad cig phra rab rdul dang ni/} /{rdul phran dang ni de bzhin du//} परमाण्वक्षरक्षणाः । रूपनामाध्वपर्यन्ताः परमाणुरणुस्तथा ।। अभि.को.१०क/३.८५.
dus mtha'i me: युगान्ताग्निः, प्रलयाग्निः — {dus mtha'i me ni 'bar ba bzhin/} /{bdag tu smra 'di rab tu 'bar//} जाज्वलत्यात्मवादोऽयं युगान्ताग्निरिवोत्थितः ।। ल. अ.१८७क/१५७; {dus kyi mtha'i me bzhin du ni 'bar} युगान्ताग्निरिव दीप्यमानः ल.अ.६०क/६; युगान्तकालानलः — {des ni dus mtha'i me bzhin sdig chen rnams/} /{skad cig gcig gis nges par sreg par byed//} युगान्तकालानलवन्महान्ति पापानि यन्निर्दहति क्षणेन । बो.अ.२ख/१.१४.
dus dang 'gal: = {dus dang 'gal ba/}
dus dang 'gal ba: कालविरोधः — {zhes pa 'di 'dra dus dang ni/} /{'gal ba'i lugs dag bstan pa yin//} इति कालविरोधस्य दर्शिता गतिरीदृशी । का.आ.३४०ख/३.१६९.
dus dang mthun pa'i tsan dan: कालानुसारिचन्दनम्, पीतचन्दनम् — {dus dang mthun pa'i tsan dan gyi 'dam gyis mtha' 'khor ba} कालानुसारिचन्दनकर्दमोपचितानि ग.व्यू.३६५क/७९; द्र. {dus kyi rjes su 'brang ba/}
dus dang dus ma yin pa: कालाकालम् — {dus dang dus ma yin pa thugs su chud pa'i gsang ba} कालाकालविचारणागुह्यम् द.भू.२६६क/५८.
dus dang dus ma yin pa thugs su chud pa'i gsang ba: पा. कालाकालविचारणागुह्यम्, तथागतानां गुह्यस्थानविशेषः — {gang 'di de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi gsang ba la 'jug pa'i gnas 'di lta ste/} {sku'i gsang ba'am}… {dus dang dus ma yin pa thugs su chud pa'i gsang ba'am} स यानीमानि तथागतानामर्हतां सम्यक्संबुद्धानां गुह्यस्थानानि यदुत कायगुह्यं वा…कालाकालविचारणागुह्यं वा द.भू.२६६क/५८.
dus dang dus ma yin pa dang sbyar ba'i gzhi: कालाकालसम्पातवस्तु मि.को.१२१ख; द्र. {dus dang dus ma yin pa bsdus pa 'byung ba'i gzhi/}
dus dang dus ma yin pa bsdus pa 'byung ba'i gzhi: पा. कालाकालसम्पातवस्तु — {dus dang dus ma yin pa bsdus pa 'byung ba'i gzhi rdzogs so//} समाप्तं कालाकालसम्पातवस्तु वि.सू.८७क/१०४; द्र. {dus dang dus ma yin pa dang sbyar ba'i gzhi/}
dus dang dus ma yin pa shes pa: वि. कालाकालज्ञः — {dbang po la mkhas pa dang dus dang dus ma yin pa shes pa dang} सर्वेन्द्रियकुशलः कालाकालज्ञः ल.वि.८२ख/१११.
dus dang dus ma yin pa'i 'chi ba 'phrog ma: कालाकालमृत्युहरा, मृत्युवञ्चनी तारा ब.वि.१७२क ।
dus dang dus min: = {dus dang dus ma yin pa/}
dus dang sbyor: = {dus dang sbyor ba/}
dus dang sbyor ba: वि. सामयिकी — {dus las byung bas na rnam par grol ba dus dang sbyor ba zhes kyang bya'o//} समये भवा सामयिकी विमुक्तिरित्युच्यते अभि.स्फु.२१९क/९९८; द्र. {dus dang sbyor ba pa/}
dus dang sbyor ba pa: वि. सामयिकी — {tshe dang ldan pa gnag tshogs can slob par gyur pa}…{dus dang sbyor ba pa las yang dang yang du yongs su nyams pa dang} आयुष्मान् गौतिकः शैक्षीभूतः सामयिक्या…अभीक्ष्णं परिहीयमाणः अभि.भा.३४क/९९९; द्र. {dus dang sbyor ba/}
dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba: पा. असमयविमुक्तः, अवस्थाविशेषप्राप्तः श्रावकपुद्गलः — {de nyid kyi phyir de ni dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba zhes bya ba ste/} {de ni 'dod dgur ting nge 'dzin mngon sum du gyur pa'i phyir dus la mi ltos par rnam par grol ba yin no//} अत एवासमयविमुक्त उच्यते । स ह्यसमयापेक्षो विमुक्तश्च, इच्छातः समाधिसम्मुखीभावात् अभि.भा. ३१ख/९८९; म.व्यु.१०२६.
dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba'i lam: पा. असमयविमुक्तमार्गः — {dbang po 'das pa mi shes pa ni dad pas mos pa dang dus kyis rnam par grol ba'i lam gyis mthong bas thob pa dang dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba'i lam mi shes pa'o//} इन्द्रियातिक्रान्तं न जानाति श्रद्धाधिमुक्तसमयविमुक्तमार्गेण दृष्टिप्राप्तासमयविमुक्तमार्गम् अभि.भा.४३ख/१०३८.
dus dang tshod du ran par spyod: वि. कालवेलामात्रचारी— {'jig rten shes pas dus dang tshod du ran par spyod} लोकज्ञश्च कालवेलामात्रचारी द.भू.१८२क/१२.
dus dus su char 'bebs pa: वि. कालवर्षी — {lha rnams dus dus su char 'bebs pas sa gzhi lo thog dang ldan zhing} देवः कालवर्षी शस्यवती वसुमतिः वि.व.१५४क/१.४२.
dus 'dab: ना. ऋतुपर्णः, नृपः — {ji ltar 'dul byed ma khyim 'dam mo zhes bya ba rgyal po dus 'dab kyis thos la} श्रुतमृतुपर्णेन राज्ञा—यथा किल दमयन्ती स्वयंवरेति त.प.२६६क/१००१; द्र. {dus 'dab rgyal/} {dus kyi 'dab ma/}
dus 'dab rgyal: ना. ऋतुपर्णः, नृपः — {na la'i rgyal dang dus 'dab rgyal/} /{rta mchog cho lo'i dor shes sngon/} /{shing rta zhon nas 'gro ba na/} /{dus kyi 'dab mas tshig 'di smras//} नलर्तुपर्णयोश्चासावश्वाक्षहृदयज्ञयोः । संवाहे गच्छतोर्वाक्यमृतुपर्णेन भाषितम् ।। त.स.११५ख/१००१; द्र. {dus 'dab/}
dus 'dab rgyal po: = {dus 'dab rgyal/}
dus 'das: = {dus 'das pa/}
dus 'das pa: = {shi ba} कालगतः, मृतः — {ci'i phyir che ge mo zhig tu skyes so zhes nyan thos 'das pa dus 'das pa skye ba la lung ston} कस्माच्च श्रावकमभ्यतीतं कालगतमुपपत्तौ व्याकरोति—अमुकोऽमुत्रोपपन्न इति अभि.भा. ९०क/१२१३.
dus ldan: कालिकः लो.को.१११०.
dus ldan 'joms: = {stobs bzang} कालिन्दीभेदनः, बलभद्रः ङ.को.२७/रा.को.२.११४.
dus ldan ma: ऋतुमती, ऋतुयुक्ता स्त्री छो.को.३९८/रा.को.१.२८६.
dus rnams kun tu yod: सर्वकालास्तिता — {dus rnams kun tu yod gsungs phyir//} सर्वकालास्तिता उक्तत्वात् अभि.को.१६ख/५.२५.
dus po che: वि. ग्रहिकः म.व्यु.२४४९; मि.को.१२७ख ।
dus dpog: ना. वेलामः, ब्राह्मणः — {rgyal po chen po sngon byung ba bram ze shing sA la chen po lta bu dus dpog ces bya ba zhig byung bar gyur te} भूतपूर्वं महाराज वेलामो नाम ब्राह्मणमहाशालोऽभूत् वि.व.१८६ख/१.६२.
dus phyi ma: उत्तरकालः — {de dag rnams ni dus phyi mar/} /{rdza mkhan sogs la ma ltos pas//} तेषामुत्तरकालं हि कुलालाद्यनपेक्षिणाम् । त.स.१०७ख/९४१.
dus phyis: उत्तरकालः, ओम् — {de'i 'og tu zhes bya ba ni dag pa'i dngos po 'dzin pa'i dus phyis so//} ततः परमिति शुद्धवस्तुग्रहणोत्तरकालम् त.प.१२ख/४७१; कालान्तरेण — {mun pa dang ldan pa'i yul du dus phyis snang bar 'gyur ba'i go skabs srid pa bzhin du} यथाऽन्धकारपरिगते देशे कालान्तरेण प्रकाशोदयावकाशसम्भवः त.प.२९६क/१०५४.
dus phyis byung ba: वि. उत्तरकालभावि — {de'i tshe bzung zin pa 'dzin pa'i phyir dus phyis byung ba'i shes pa tshad ma nyid du mi 'gyur ro//} तदा गृहीतग्राहित्वादुत्तरकालभाविनो ज्ञानस्य न प्रामाण्यं प्राप्नोति त.प.२२८ख/९२७; द्र. {dus phyis 'byung ba/}
dus phyis 'byung ba: वि. उत्तरकालभावि — {rang las zhes bya ba ni dus phyis 'byung ba'i 'bras bu mi slu ba la mi ltos pa'i rnam par shes pa'i rang gi ngo bo nyams su myong ba tsam las so//} स्वत इति विज्ञानस्वरूपादनुभवमात्रादनपेक्षितोत्तरकालभाविकार्यसंवादात् त.प.२१९ख/९०९; पश्चात्कालभावि — {phyogs kyi chos bzung nas bsgrub par bya ba dang sgrub par byed pa 'brel bar dran na rjes su dpag pa 'jug pa ni dus phyis 'byung ba zhes bya'o//} गृहीते पक्षधर्मे स्मृते च साध्यसाधनसम्बन्धेऽनुमानं प्रवर्त्तत इति पश्चात्कालभाव्युच्यते न्या.टी.४०क/३९.
dus byas pa: = {'chi ba} कालक्रिया, मृत्युः — {de yun ring zhig na pha ma gnyis dus byas pa'i mya ngan gyis gdungs pa las} स कालक्रमान्मातापित्रोः कालक्रियया संविग्नहृदयः जा.मा.९९क/११४; द्र. {dus byed/}
dus byed: १. = {'chi ba} कालक्रिया, मृत्युः — {bdag cag 'di dang lhan cig 'chi ba dang dus byed pa ni bla'i} श्रेयोऽस्माकमनेनैव सार्धं कालक्रिया वि.व.१०२ख/२.८८ २. = {nyi ma} कालकृत्, सूर्यः मि.को.३१ख ।
dus byed pa: = {dus byed/}
dus byed par 'gyur: क्रि. कालं करिष्यति लो.को.१११०.
dus 'byor ba: लग्नम् मि.को.३३ख; द्र. {dus sbyor/}
dus sbyor: १. लग्नम्, राशीनामुदयः — {khyim rnams 'char ba dus sbyor} राशीनामुदयो लग्नम् अ.को.१.३.२७; लगति ग्रहैः संबध्नाति लग्नम् । लगि सङ्गे अ.वि.१.३. २७; {'dir chu srin la sogs pa'i dus sbyor rnams kyi lhag pa'i lha ni} इह मकरादिलग्नेष्वधिदेवाः वि.प्र.८४ख/४.१८६ २. = {dus dang sbyor ba/}
dus sbyor skra: लग्नकचः, जटा — मूले लग्नकचे जटा अ.को.३.३.६९.
dus sbyor 'char ba: लग्नोदयः — {dus sbyor 'char ba'i mtshams su mnyam pa rab tu 'bab ste} प्रवहति विषुवं लग्नोदयाभिसन्धौ वि.प्र.२३७क/२.३९.
dus ma snyoms pa: कालवैषम्यम् — {lha dus ma snyoms pa dang khams ma snyoms pa las gyur pa lags pas legs par ma rtogs mod kyi} देव कालवैषम्याद्धातुवैषम्याच्च लक्ष्यामहे अ.श.८८क/७९.
dus ma yin: = {dus ma yin pa/}
dus ma yin pa: •सं. अकालः, असमयः — {myur ba nyid du 'chi 'gyur bas/} /{ji srid du ni tshogs bsags bya/} /{de tshe le lo spangs kyang ni/} /{dus ma yin par ci zhig bya//} यावत्संभृतसंभारं मरणं शीघ्रमेष्यति । संत्यज्यापि तदालस्यमकाले किं करिष्यसि ।। बो.अ.७.७; विकालः — {pha rol gyi yul thams cad la dus dang} (?){dus ma yin pa'i char dbab par bgyi'o//} सर्वपरराष्ट्रानि च विकालवृष्टिं उत्सृजामः स.दु.२०७/२०६; •पा. अप्राप्तकालम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{dus ma yin pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः… अप्राप्तकालम्… हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
dus ma yin pa'i 'chi bdag: अकालमृत्युः — {dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa rnams dus ma yin par 'chi ba las rnam par grol ba dang} अकालमृत्युग्रस्ताश्च येनाकालमरणाद् विमुच्येरन् स.दु.२१५/२१४; द्र. {dus ma yin par 'chi ba/}
dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa: वि. अकालमृत्युग्रस्तः — {dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa rnams dus ma yin par 'chi ba las rnam par grol ba dang} अकालमृत्युग्रस्ताश्च येनाकालमरणाद् विमुच्येरन् स. दु.२१५/२१४.
dus ma yin pa'i 'chi ba: अकालमरणम् — {dus ma yin pa'i 'chi ba brgyad po so sor dgag par bgyi'o//} अष्टकालमरणानि प्रतिबाधयामि स.दु.१९९/१९८; द्र. {dus ma yin par 'chi ba/}
dus ma yin pa'i dus: विकालवेला — {zhes bya ba'i sngags 'dis dus ma yin pa'i dus su don sgrub pa'i phyir gzhon nu ma'i mig dag la brgya rtsa brgyad mngon par bsngags nas} इत्यनेन मन्त्रेण विकालवेलायां कुमार्याऽ(र)र्थसाधनार्थं चक्षुष्यष्टोत्तरशतेनाभिमन्त्र्य हे.त.४ख/१०.
dus ma yin pa'i zas: अकालभोजनम् — {dus ma yin pa'i zas spong ba'i bar gsum ni skye bo'i} ({skyo ba'i} ){rjes su mthun pa'i phyir brtul zhugs kyi yan lag yin no//} त्रीणि व्रताङ्गानि यावदकालभोजनाद् विरतिः, संवेगानुगुणत्वात् अभि.भा.१८२क/६२३; विकालभोजनम् मि. को.१२२क ।
dus ma yin pa'i zas spong ba: अकालभोजनाद्विरतिः — {dus ma yin pa'i zas spong ba'i bar gsum ni skye bo'i} ({skyo ba'i} ){rjes su mthun pa'i phyir brtul zhugs kyi yan lag yin no//} त्रीणि व्रताङ्गानि यावदकालभोजनाद् विरतिः, संवेगानुगुणत्वात् अभि.भा.१८२क/६२३; विकालभोजनविरतिः मि.को.१२२क ।
dus ma yin par 'gro ba: पा. अकालचर्या — {dus ma yin par 'gro ba'i ltung byed do//} ( इति) अकालचर्या (ओयां प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.४७क/५९.
dus ma yin par 'chi ba: अकालमरणम् — {mgul par btags te 'chang bar byed na de'i tshe 'di nyid la dus ma yin par 'chi ba brgyad dang}…{de dag thams cad rmi lam tsam du yang mi 'byung ngo //} ग्रीवायां वा बद्ध्वा धारयति तस्य…अष्टावकालमरणानि…तानि सर्वानि स्वप्नमात्रतो नोपसर्पन्ति स.दु.१३१/१३०; {dus ma yin pa'i 'chi bdag gis zin pa rnams dus ma yin par 'chi ba las rnam par grol ba dang} अकालमृत्युग्रस्ताश्च येनाकालमरणाद् विमुच्येरन् स.दु.२१५/२१४; अकालमृत्युः — {de dus ma yin par 'chi bas 'jigs skrag nas ston pa drug la gsol ba 'debs pa la zhugs} सोऽकालमृत्युभयभीतः षट् शास्तृनायाचितुं प्रवृत्तः अ.श.२१७ख/२०१; द्र. {dus ma yin pa'i 'chi ba/}
dus ma yin par 'chi ba 'joms par byed pa: वि. अकालमृत्युनाशनी — {dus ma yin par 'chi ba 'joms par byed pa'i rig pa} विद्या…अकालमृत्युनाशनी स.दु. २१५/२१४.
dus ma yin par ston pa: ना. अकालदर्शनः, पर्वतराजा — {ri'i rgyal po dus ma yin par ston pa} अकालदर्शनश्च पर्वतराजा का.व्यू.२४३क/३०५.
dus ma yin par spyad pa: वि. अकालोपयुक्तः — {de dag kho na ha cang spyad pa dang dus ma yin par spyad pa rnams kyang sdug bsngal gyi rgyu dag tu 'gyur ro//} त एवात्युपयुक्ता अकालोपयुक्ताश्च पुनर्दुःखहेतवः संपद्यन्ते अभि.भा. ४क/८८०.
dus ma yin par za ba: पा. अकालभोजनम् — {dus ma yin par za ba'i ltung byed do//} ( इति) अकालभोजनम् ( ओने प्रायश्चित्तिकम्) वि.सू.३६क/४५; म.व्यु.८४५९.
dus ma lags pa: = {dus ma yin pa} अकालः — {dus ma lags pa'i rlung mi 'byung bar bgyi'o//} नाकालवातं चोत्सृजामि स.दु.२०१/२००.
dus mal mnos: =*प्रतीष्ट — {de las dus mal mnos na yang ngo //} अत्र प्रतीष्टौ च वि.सू.५०क/६३.
dus mi sbyor grol: पा. असमयमुक्तः — {de phyir de dus mi sbyor grol//} अतोऽसमयमुक्तोऽसौ अभि.को.२०ख/६. ५७; = {dus dang mi sbyor bar rnam par grol ba/}
dus min: = {dus ma yin pa} अकालः — {dus min 'chi ba} अकालमृत्युः गु.स.१००क/२१; {phyugs dang gnyen bcas dus min pa'i/} /{'chi bdag lus 'phags po yis 'joms//} विरूढकोऽकालमृत्युं हन्यात् सपशुबान्धवान् ।। स.दु.१९९/१९८; असमयः म.व्यु.२३९२.
dus min 'chi ba: अकालमरणम् — {gzhan du dus min 'chi ba dang /} /{dmyal bar nges par bsreg par 'gyur//} अन्यथाऽकालमरणं पच्यते नरके ध्रुवम् ।। गु.स. १००क/२१; द्र. {dus ma yin pa'i 'chi ba/} {dus ma yin par 'chi ba/}
dus min pa: = {dus min/}
dus min shes pa: वि. असमयज्ञः म.व्यु.२३९२.
dus me: = {dus kyi me/}
dus me'i skye ba: कालाग्निजातिः — {de ltar sa'i skye ba ni ljon shing la sogs pa brtan pa rnams dang}…{dus me'i skye ba ni dmyal ba rnams so//} एवं पृथिवीजातिस्तर्वादयः स्थावराः… कालाग्निजातिर्नारकाः वि.प्र.४५ख/४. ४७.
dus med: •वि. अनध्वः — {dus gsum dang ni dus med dang /} /{brjod pa med dang rnam pa lnga/} /{de ni sangs rgyas zhes bya bar/} /{rtog ge can rnams rab tu brjod//} अध्वत्रयमनध्वश्च अवक्तव्यश्च पञ्चमः । ज्ञेयमेतद्धि बुद्धानां तार्किकैः संप्रकीर्त्यते ।। ल.अ.१९०ख/१६३; •सं. अनृतुः — {dus kyi tshig dang dus med pa'i tshig dang} ऋतुपदम्, अनृतुपदम् ल.अ.६९क/१७.
dus med pa'i tshig: अनृतुपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dus kyi tshig dang dus med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…ऋतुपदम्, अनृतुपदम् ल.अ.६९क/१७.
dus smras pa: कालवादी, नित्यैककालवादी — {'on te dus smras pa rnams kyi dus gcig dang khyab pa dang rtag pa nyid du 'dod pa ma yin nam} ननु च काल एको व्यापी नित्यश्चेतीष्टं कालवादिनाम् त.प.१५९ख/७७२; द्र. {dus su smra ba/}
dus tshigs: १. ऋतुः — {dus tshigs rnams kyang dus bzhin mthun par bde//} अविषमत्वसुखा ऋतवोऽभवत् जा.मा.६४ख/७५; {'dod pa kun dang bde ba kun/} /{dus tshigs kun tu me tog 'bar//} सर्वकामं सर्वसुखं सर्वर्तुकुसुमोज्ज्वलम् । अ.क.४३ख/४.८३; {dus tshigs su spyad pa las ni nyis 'gyur du'o//} द्विगुणमृतुहतात् वि.सू.२३ख/२८ २. = {dus ston} पर्व म.व्यु.५६८०.
dus tshigs mchod pa: = {mdun na 'don} ऋत्विक्, पुरोहितः — {dus tshigs mchod pa'i yon bzhin bzhes su gsol//} तां दक्षिणामृत्विगिव प्रतीच्छ जा.मा.७७ख/८९.
dus tshod: समयः — {dus tshod kyang ngo //} {de dag ni lnga'o//} {dgun gyi dus dang dpyid kyi dus dang dbyar gyi dus dang dbyar thung ngu'i dus dang dbyar ring po'i dus so//} समयञ्च पञ्चैते । हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको मितवार्षिको दैर्घवार्षिक इति वि.सू.२ख/२; कालः — {dus ni dus tshod do//} समय इति कालः वि.प्र.६१ख/४.१०८; {dus tshod der ni}…{tshangs pas byin/}…{mtho ris lam du rab gshegs} तस्मिन् काले…स्वर्गमार्गं प्रयाते…ब्रह्मदत्ते अ.क.७०क/६.१९०; वेला — {sbyor ba de dag nyid la dus dang dus tshod la sogs pa'i spyod pa las brtsams te} तेष्वेव प्रयोगेषु कालवेलामात्रादिचर्यामारभ्य बो.भू. १७०ख/२२५.
dus tshod gsol pa: क्रि. कालमारोचयति — {bcom ldan 'das la spyan 'dren gyis dus tshod gsol pa} भगवतो दूतेन कालमारोचयति वि.व.१६३क/१.५१.
dus mtshan ma: ना. कालरात्री, पत्रदेवी योगिनी वा — {de nas phag mo'i 'dab ma dang po la sogs pa la keng rus ma dang dus mtshan ma dang}…{gzugs ngan ma rnams nor bdag pad+ma la ste phag mo'i 'dab ma'i lha mo'o zhes pa lhor ro//} ततो वाराह्याः प्रथमपत्रादौ कङ्काली कालरात्री… विरूपा इति कमलवसुदले शूकरी पत्रदेवी दक्षिणे वि.प्र.४१क/४.३०; वि.प्र.१३२क/३.६४.
dus mtshams: १. सन्ध्या — {rnal 'byor gyis ni nan tan du/} /{dus mtshams gsum dang sdom gsum byas//} त्रिशरणं (त्रिसंवरं) त्रिसंध्यासु योगी कुर्यात्प्रयत्नतः ।। ल.अ.१८८ख/१६०; सन्ध्याकालः मि.को.१३४ख २. पर्व — {dus mtshams kyi nyi ma dag la yang gso sbyong dang nges par gnas pa dang rab tu zhi bas brgyan te} पर्वदिवसेषु च पोषधनियमप्रशमविभूषणः जा.मा.४६ख/५५.
dus mtshungs: = {dus mtshungs pa/}
dus mtshungs pa: •वि. समकालः — {de ni ste mngon du gyur pa'i don rig pa bar med pa ste/} {yul gzhan la yengs pa'i sems dang dus mtshungs par gsal bar nyams su myong la} तदित्यभिमुखीभूतार्थसंवेदनं निरन्तरविषयान्तरासक्तचित्तसमकालं स्पष्टमनुभूयते त.प.७क/४५९; समानकालः — {dus mtshungs par 'byung ba'i shes pa gzhan gyis kyang ma yin te} नापि ज्ञानान्तरेण समानकालभाविना त.प.२५२क/९७७; तुल्यकालः — {rim bzhin 'bab pa de nyid la/} /{ji ltar rim min 'dzin mi 'gyur/} /{blo rnams dag ni thams cad kyang /} /{dus mtshungs} तेष्वेव क्रमपातिषु । किं नाक्रमग्रहस्तुल्यकालाः सर्वाश्च बुद्धयः ।। प्र.वा.३३क/२.१९८; •सं. = {dus mtshungs pa nyid} समानकालता — {phan tshun 'gal ba rnams la ni/} /{dus ni mtshungs pa thob par 'gyur//} समानकालताप्राप्तेः परस्परविरोधिनाम् । त.स.६५क/६१२.
dus mtshungs par 'byung ba: वि. समानकालभावि — {dus mtshungs par 'byung ba'i shes pa gzhan gyis kyang ma yin te} नापि ज्ञानान्तरेण समानकालभाविना त.प.२५२क/९७७.
dus 'tshal ba: वि. कालज्ञः — {dus 'tshal bar bgyi'o//} कालज्ञा भविष्यामः लो.को.११११; द्र. {dus mkhyen pa/}
dus zhabs: = {dus zhabs pa/}
dus zhabs pa: ना. कालचक्रपादः, आचार्यः ब.अ. २१९.
dus gzhan gyi tshe: अन्यदा मि.को.७२क ।
dus gzhan zhig na: अपरेण समयेन — {de dus gzhan zhig na spyi bor sha rmen 'jam zhing shin tu 'jam pa zhig skyes te} तस्यापरेण समयेन मूर्ध्नि पिटको जातो मृदुः सुमृदुः वि.व.१५६क/१.४४.
dus gzhan dang ldan pa: वि. कालान्तरयुक्तम् — {dus gzhan dang ldan pa 'dzin pa yang dus gzhan dang ldan pa'i dngos po la tshad ma ma yin no//} कालान्तरयुक्तग्राहि च न कालान्तरवति वस्तुनि प्रमाणम् न्या.टी.३८ख/२५; कालान्तरवत् — {dus gzhan dang ldan pa 'dzin pa yang dus gzhan dang ldan pa'i dngos po la tshad ma ma yin no//} कालान्तरयुक्तग्राहि च न कालान्तरवति वस्तुनि प्रमाणम् न्या.टी.३८ख/२५.
dus gzhan dang ldan pa 'dzin pa: वि. कालान्तरयुक्तग्राहि — {dus gzhan dang ldan pa 'dzin pa yang dus gzhan dang ldan pa'i dngos po la tshad ma ma yin no//} कालान्तरयुक्तग्राहि च न कालान्तरवति वस्तुनि प्रमाणम् न्या. टी.३८ख/२५.
dus gzhan du gnas pa: वि. कालान्तरस्थायी — {rim pa la sdod na ni sgra nges par dus gzhan du gnas par khas blangs par 'gyur ro//} क्रमप्रतीक्षायां कथं (? किल) कालान्तरस्थायी शब्दोऽभ्युपगतः स्यात् त.प.१५२क/७५७; कालान्तरावस्थायी — {gang dag gi ltar na lus skad cig ma ni ma yin no//} {'o na ci zhe na/} {dus gzhan du gnas pa yin no//} येषामपि न क्षणिको देहः । किं तर्हि ? कालान्तरावस्थायी त.प.४ख/४६३.
dus gzhan du 'byung ba: वि. कालान्तरभावि — {kho bo cag gis dus gzhan du 'byung ba'i bskal ba'i yul can gyi shes pa'i rgyu yongs su dag pas tshad ma nyid du nges pa ni ma yin no//} न ह्यस्माभिः कालान्तरभाविनो विप्रकृष्टविषयस्य ज्ञानस्य कारणपरिशुद्ध्या प्रामाण्यं निश्चीयते त.प.२४०ख/९५२.
dus gzhan na 'jig pa: कालान्तरविनाशी — {mi rtag pa yin na yang zhes bya ba ni dus gzhan na 'jig pa'i phyir ro//} अनित्येऽपीति कालान्तरविनाशात् त.प.१८८क/८३८.
dus gzhan la dgongs pa: पा. कालान्तराभिप्रायः, अभिप्रायभेदः — {dgongs pa rnam pa bzhi la mnyam pa nyid la dgongs pa}…{don gzhan la dgongs pa}…{dus gzhan la dgongs pa}…{gang zag gi bsam pa la dgongs pa} चतुर्विधोऽभिप्रायः समताभिप्रायः…अर्थान्तराभिप्रायः…कालान्तराभिप्रायः… पुद्गलाशयाभिप्रायः सू.भा.१८५क/८०.
dus yun ring po: दीर्घकालः — {dus yun ring por goms pa las} दीर्घकालाभ्यासात् त.प.२९५क/१०५२.
dus yol ba: अध्वगतः म.व्यु.७६५८.
dus ring po: = {yun ring po} महान् कालः — {dus ni ring po 'das pa dang} अतीतश्च महान् कालः त.स.१३०ख/१११२; द्र. {dus ring /} {dus ring mo/}
dus ring mo: = {yun ring po} चिरकालम् — {bsam gtan dang po nas gsum pa'i bar de nyid ni dus ring mo zhig tu yang snyoms par zhugs pa rnams kyi sdug bsngal gyi rgyur mi 'gyur bas so//} न हि तदेव ध्यानं प्रथमं यावत् तृतीयं चिरकालमपि समापन्नानां दुःखहेतुर्भवति अभि.स्फु. १५८क/८८५; द्र. {dus ring /} {dus ring po/}
dus re zhig pa: वि. तावत्कालिकः — {dge slong dag 'du byed de dag thams cad ni sgyu ma lta bu skye zhing 'jig pa dus re zhig pa} मायोपमास्ते भिक्षो संस्कारा आपायिकास्तावत्कालिकाः सू.भा.२३२क/१४३.
dus rlabs: १. वेला — {rgya mtsho chu srin rnams kyi gnas/} /{dus rlabs yol bar 'gyur yang srid//} अप्येवातिक्रमेद्वेलां सागरो मकरालयः । अ.श.१०ख/९ २. वेलुः, संख्याविशेषः म.व्यु.७८८९; वेला म.व्यु.७७६०.
dus rlung: कालानिलः — {dus rlung gis bskyod las kyi 'khri shing rtse yi me tog dang} कालानिलाकुलितकर्मलताग्रपुष्पे अ.क.२१५क/२४.८६; कालवातः — {'dir 'chi ba'i nyin zhag la dbu mar srog rab tu zhugs te dus kyi rlung gis dman par gyur pa na lte bar sa'i khams yon tan lnga'i rang bzhin 'dor te} इह मध्यमायां मरणदिने प्राणप्रविष्टः कालवाताक्रान्तः सन् नाभौ पृथ्वीधातुं पञ्चगुणस्वभावं त्यजति वि.प्र.२७७क/२.१०६.
dus la mkhas pa: पा. अध्वकौशल्यम्, कौशल्यभेदः — {mkhas pa'i de kho na ste/} {rnam pa bcu po de yang bdag tu 'dzin pa rnam pa bcu'i gnyen por rig par bya'o/} /{'di lta ste/} {phung po la mkhas pa dang}…{dus la mkhas pa dang}… {'dus byas dang 'dus ma byas kyi chos la mkhas pa'o//} कौशल्यतत्त्वञ्च । तत्पुनर्दशविधं दशविधात्मग्राहप्रतिपक्षेण वेदितव्यम् । तद्यथा—स्कन्धकौशल्यम्… अध्वकौशल्यम्…संस्कृतासंस्कृतकौशल्यञ्च म.भा.१०ख/३.२.
dus la lta ba: वि. कालवेषी — {dbang po la mkhas pa dang dus dang dus ma yin pa shes pa dang dus la lta zhing} सर्वेन्द्रियकुशलः कालाकालज्ञः कालवेषी ल.वि.८३क/१११.
dus la stos pa: वि. समयापेक्षः — {'di dag ni dus la ltos pa yang yin la rnam par grol ba yang yin pas dus kyi rnam par grol ba dag ste} समयापेक्षाश्चैतेऽधि(? वि)मुक्ताश्चेति समयविमुक्ताः अभि.भा.३१ख/९८९.
dus la rnam par blta ba: पा. कालविलोकितम्, महाविलोकितभेदः — {rnam par blta ba chen po bzhi}…{'di lta ste/} {dus la rnam par lta ba dang gling la rnam par lta ba dang yul la rnam par lta ba dang rigs la rnam par lta ba'o//} चत्वारि महाविलोकितानि…तद्यथा कालविलोकितं द्वीपविलोकितं देशविलोकितं कुलविलोकितम् ल.वि.१२ख/१४.
dus la bab: = {dus la bab pa/}
dus la bab pa: •सं. १. कालः — {bcom ldan 'das da de'i dus la bab lags so//} एतस्य भगवन्कालः वि.व.१५४क/१.४२; सु.प्र.५५क/१०८; समयः — {bde bar gshegs pa da de'i dus la bab lags te} एतस्य सुगत समयः वि.व.१५४क/१.४२; प्राप्तकालः — {da ni de'i dus la bab bo snyam nas} इदमत्र प्राप्तकालमिति विनिश्चित्य जा.मा.१३३क/१५३; आगमितकालः — {mi 'gyur ba ni dus la bab par rab tu sbyor ba'i phyir ro//} अचञ्चला आगमितकालप्रयुक्तत्वात् सू.भा.१८३ख/७९ २. ऋतुकालः — {'jig rten gyis mchod pas dus la bab pa'i tshod la rnam par gzigs nas} लोकमहितो व्यवलोक्य ऋतुकालसमये ल.वि.३१ख/४३; कल्या — {ma dus la bab cing zla mtshan dang ldan pa dang} माता च कल्या भवति ऋतुमती वि.व.२०६ख/१.८१; •भू.का.कृ. कालगतः, मृतः — {rgyal po pad ma chen po dus la bab nas} महापद्मो राजा कालगतः वि.व.६ख/२.७८.
dus la bab par shes: वि. कालज्ञः — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {kye ngas 'dir dus la bab par shes kyis khyed snying ma chung shig} भगवानाह—अल्पोत्सुका भवन्तु भवन्तः । वयमत्र कालज्ञा भविष्याम इति अ.श.१५९क/१४८; द्र. {dus shes pa/}
dus la babs par sangs rgyas 'byung ba: कालप्राप्तो बुद्धोत्पादः म.व्यु.४३८.
dus las 'da' bar 'gyur ba: क्रि. कालं करिष्यति — {rgyal po bram ze mes sbyin khrag dron du skyugs nas dus las 'da' bar 'gyur ba} अग्निदत्तो ब्राह्मणराज उष्णं शोणितं छर्दयित्वा कालं करिष्यति वि.व.१४३ख/१.३२.
dus las 'das: = {dus las 'das pa/}
dus las 'das pa: वि. कालगतः, दिवंगतः — {der yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po des bdag gi lus chen po shi zhing dus las 'das par ston to//} तत्रापि स बोधिसत्त्वो महान्तमात्मभावं मृतं कालगतमुपदर्शयति शि.स.८९क/८९.
dus las mi yol ba: •सं. कालानतिक्रमणम् — {dus las mi yol bar chos ston pa} कालानतिक्रमणधर्मदेशकः ल.वि.२१२क/३१३; •वि. समयानतिक्रमणी — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}… {dus las mi yol ba dang} यासौ वागाज्ञापनी…समयानतिक्रमणी ल.वि.१४१क/२०८.
dus las mi yol bar chos ston pa: वि. कालानतिक्रमणधर्मदेशकः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}… {dus las mi yol bar chos ston pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…कालानतिक्रमणधर्मदेशक इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
dus las yol ba: •सं. कालातिक्रमणम् — {dus las mi yol ba'i chos ston pa} कालानतिक्रमणधर्मदेशकः ल.वि.२१२क/३१३; कालातिक्रान्तिः — {de tsam gyis nad pa ngal ba dang gnas mal phan tshun du 'gyur ba dang dus las yol ba dang gnod pa 'byung na lan gnyis so//} द्विस्तावता ग्लानक्लान्तिशयनासनसंभेदकालातिक्रान्तिसंबाधसंपत्तिसम्भावने वि.सू.६४क/८१; •वि. समयातिक्रमणी = {dus las mi yol ba} समयानतिक्रमणी ल.वि.१४१क/२०८.
dus las yol bar mi 'dri: कालातिक्रान्ते न पृच्छति म.व्यु.९२०५.
dus legs: = {ga bur ser po} काल्यकः, कर्ब्बूरकः मि.को.५९क ।
dus shes: = {dus shes pa/}
dus shes pa: •वि. कालज्ञः — {bzang ngan shes shing dus shes pa//} शुभाशुभज्ञः कालज्ञः ना.स.८९; •सं. १. = {dus shes pa nyid} कालज्ञता, धर्मालोकमुखविशेषः — {dus shes pa ni chos snang ba'i sgo ste/} {mthong ba don yod par 'gyur ro//} कालज्ञता धर्मालोकमुखममोघदर्शनतायै संवर्तते ल.वि.२०ख/२३ २. = {rtsis pa} ज्ञानी, ज्यौतिषिकः — सांवत्सरो ज्यौतिषिको दैवज्ञगणकावपि । स्युर्मौहूर्तिकमौहूर्तज्ञानिकार्तान्तिका अपि ।। अ.को.२.८.१४; मौहूर्त्तिकः मि.को.३१क ।
dus shes pa nyid: पा. कालज्ञता — {rgyu mtshan rnam pa gsum ste/} {kun shes par 'dod pa nyid dang dus shes pa nyid dang nga rgyal med pa nyid do//} त्रिविधं निमित्तम् । आज्ञातुकामता, कालज्ञता, निर्मानता च सू.भा.२१२ख/११७.
dus su 'chi ba: कालमरणम् — {dus ma yin par 'chi ba brgya dang dus su 'chi ba gcig ni brgya rtsa gcig go/} शतमकालमृत्यूनाम्, एकं कालमरणमित्येकोत्तरं शतं मृत्यूनाम् बो.प.६७क/३४; द्र. {dus ma yin par 'chi ba/} {dus min 'chi ba/}
dus su gtogs pa: भू.का.कृ. कालगतः — {dus su gtogs pa nyid kyi sgra tsam gyi khyad par can rnam par dbye ba'i cha dag ni yi ge rnams 'dzin pa na rtog} ({rtogs} ){pa'i yan lag yin no//} कालगता एवैते ध्वन्युपाधिकाः प्रविभागा वर्णेषु गृह्यमाणाः प्रतिपत्त्यङ्गम् त.प.१५९क/७७१.
dus su phyin pa: वि. कालोपपन्नः — {dus su phyin pa'i slong mo bas/} /{sbyin pa'i gegs byas yod pa yin//} न हि कालोपपन्नेन दानविघ्नः कृतोऽर्थिना । बो.अ.१८ख/६.१०५.
dus su mi rung: = {dus su mi rung ba/}
dus su mi rung ba: अध्वायोगः — {de lta na ni 'o na de nyid dus su mi rung ste} एवं तर्हि स एव अध्वायोगः अभि.भा. २४०ख/८१०.
dus su smra ba: वि. कालवादी — {brdzun du smra ba dang bral ba yin te}… {yang dag par smra zhing bden par smra ba dang dus su smra ba dang} अनृतवचनात् प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति सत्यवादी भूतवादी कालवादी द.भू.१८८क/१५; कालवादिनी — {tshig de ni kun shes par byed pa dang}… {dus su smra ba dang} यासौ वागाज्ञापनी… कालवादिनी ल.वि.१४१क/२०८.
dus su za ba: वि. कालभोजी — {rab tu byung ba 'di ni dus su za ba yin na} प्रव्रजितः खल्वयं कालभोजी भविष्यति ल.वि.१८३क/२७७.
dus su rung ba: वि. कालिकम् — {de'i rdzas de nyid ma yin pa'i phyir gal te dus su rung ba yin na bsnyen par ma rdzogs pas sbyang zhing tshags kyis kyang btsag par bya'o//} अतत्त्वात् तद् द्रव्यस्य कालिकं चेदनुपसम्पन्नेन मर्दनं परिस्रावणञ्च पटेन वि.सू.७५ख/९२; द्र. {dus su mi rung ba/}
dus su rung ba ma yin pa: वि. अकालिकम् — {zan chad pas kyang de dang dus su rung ba ma yin pa zar rung ngo //} भक्तच्छिन्नकस्यात्र चाकालिकभक्षणे च वि.सू.७५क/९२.
dus su reg na bde: वि. ऋतुसुखस्पर्शः — {de las}… {dga' dang shin tu gzhon sha dang /} /{dus su reg na bde lus 'gyur//} प्रियतासुकुमारर्तुसुखस्पर्शाङ्गता ततः ।। अभि.को.१५ख/४.११६.
dus gsum: कालत्रयम् — {dus gsum du yang de byed par mi 'thad pa'i phyir ro//} कालत्रयेऽपि तस्याः क्रियानुपपत्तेः त.प.२२२ख/९१४; अध्वत्रयम् — {dus gsum dang ni dus med dang /} /{brjod pa med dang rnam pa lnga/} /{de ni sangs rgyas zhes bya bar/} /{rtog ge can rnams rab tu brjod//} अध्वत्रयमनध्वश्च अवक्तव्यश्च पञ्चमः । ज्ञेयमेतद्धि बुद्धानां तार्किकैः संप्रकीर्त्यते ।। ल.अ.१९०ख/१६३; त्र्यध्व* — {'das pa dang ma 'ongs pa dang da ltar byung ba ste dus gsum} अतीतानागतवर्त्तमाने त्र्यध्वनि अ.सा.१७०क/९५; वि.प्र.६१क/४.१०६; त्रैकाल्यम् — {sngar zhes bya ba ni dus gsum brtags par ro//} पूर्वमिति त्रैकाल्यपरीक्षायाम् त.प.२०६ख/८८१; {dus gsum la ltos rnam pa gsum//} त्रैकाल्यापेक्षया त्रिधा का.आ.३२६क/२.११९; त्रैयध्विकम् — {ji ltar dus gsum mgon po rnams/} /{byang chub tu ni nges mdzad pa//} यथा त्रैयध्विकनाथाः संबोधौ कृतनिश्चयाः । स.दु. १४७/१४६.
dus gsum mkhyen pa: = {sangs rgyas} त्रिकालज्ञः, बुद्धः म. व्यु.६९.
dus gsum gyi rjes su song ba: पा. त्र्यध्वानुगतः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {bsgribs pa med pa zhes bya ba dang}…{dus gsum gyi rjes su song ba zhes bya ba dang}…{yul ma lus pa zhes bya ba'i byang chub sems dpa'i rnam par thar pa rab tu thob bo//} अनावरणं च नाम…त्र्यध्वानुगतं च नाम…अशेषविषयगमं च नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते द.भू.२६७क/५९.
dus gsum gyi de bzhin gshegs pa thams cad yang dag par 'jug pa'i snying po snang ba: पा. त्र्यध्वतथागतसंप्रस्थानावभासगर्भः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa de mthong ma thag tu kho mos dus gsum gyi de bzhin gshegs pa thams cad yang dag par 'jug pa'i snying po snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य मे सहदर्शनेन त्र्यध्वतथागतसंप्रस्थानावभासगर्भो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४२ख/२२७.
dus gsum gyi rnam gzhag: अध्वत्रयव्यवस्थानम् — {de yis byas pa'i dus gsum gyi/} /{rnam gzhag de nyid du mi 'thad//} तत्कृतम् । अध्वत्रयव्यवस्थानं तात्त्विकं नोपपद्यते ।। त.स.६६क/६२१.
dus gsum gyi dbyings ye shes kyis snang ba'i dkyil 'khor: पा. त्र्यध्वतलज्ञानावभासमण्डलः, समाधिविशेषः — {ting nge 'dzin dus gsum gyi dbyings ye shes kyis snang ba'i dkyil 'khor ces bya ba yang thob par gyur to//} त्र्यध्वतलज्ञानावभासमण्डलश्च नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.८९क/१७९.
dus gsum gyi ming thams cad rab tu sgrog pa'i gtsug phud: ना. सर्वत्र्यध्वनामचक्रनिर्घोषचूडः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' dus gsum gyi ming thams cad rab tu sgrog pa'i gtsug phud} (?) सर्वत्र्यध्वनामचक्रनिर्घोषचूडेन च बोधिसत्त्वेन ग.व्यू.२७५ख/२.
dus gsum gyi dmigs pa thams cad la shes pa rab tu zhugs pa'i dran pa nyams pa med pas brgyan pa'i snying po: पा. सर्वत्र्यध्वारम्बणज्ञानप्रवेशासंमोषस्मृतिव्यूहगर्भः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu rnam par thar pa 'di ni dus gsum gyi dmigs pa thams cad la shes pa rab tu zhugs pa'i dran pa nyams pa med pas brgyan pa'i snying po zhes bya ba ste} सर्वत्र्यध्वारम्बणज्ञानप्रवेशासंमोषस्मृतिव्यूहगर्भो नाम कुलपुत्र एष विमोक्षः ग.व्यू.३३९ख/४१६.
dus gsum gyi tshul thams cad la 'jug pa khong du chud pa: पा. सर्वत्र्यध्वनयावतारप्रवेशः, समाधिविशेषः — {dus gsum gyi tshul thams cad la 'jug pa khong du chud pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वत्र्यध्वनयावतारप्रवेशो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
dus gsum gyi mtshan rab tu snang ba'i gzi brjid: ना. त्र्यद्भवलक्षणप्रतिभासतेजः, तथागतः — {de'i 'og tu de bzhin gshegs pa dus gsum gyi mtshan rab tu snang ba'i gzi brjid ces bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं त्र्यध्वलक्षणप्रतिभासतेजो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१५६क/२३९.
dus gsum gyi ye shes: पा. त्र्यध्वज्ञानम् — {kye rgyal ba'i sras byang chub sems dpa'i ye shes de lta bu dang ldan pa la ni sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis dus gsum gyi ye shes yang dag par ston to//} स खलु पुनर्भो जिनपुत्र बोधिसत्त्व एवंज्ञानानुगतो बुद्धैर्भगवद्भिस्त्र्यध्वज्ञानं च संश्राव्यते द.भू.२७४क/६४.
dus gsum gyi sangs rgyas dpal gyi rgyal mtshan: पा. त्र्यध्वबुद्धकेतुध्वजः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dus gsum gyi sangs rgyas dpal gyi rgyal mtshan} त्र्यध्वबुद्धकेतुध्वजेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
dus gsum gyi sems can gyi spyod pa dang dbang po rab tu snang ba: पा. त्र्यध्वसर्वसत्त्वचर्येन्द्रियप्रभासः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa de mthong ma thag tu kho mos dus gsum gyi sems can gyi spyod pa dang dbang po rab tu snang ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य मे सहदर्शनेन त्र्यध्वसर्वसत्त्वचर्येन्द्रियप्रभासो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४३क/२२७.
dus gsum grol ba: वि. त्र्यध्वविमुक्तः — {phra la shes dka' drang srong chen po'i lam/}… /{dus gsum grol ba nam mkha' 'dra zhing mtshungs//} सूक्ष्मं दुराज्ञेयपदं महर्षिणाम्…त्र्यध्वविमुक्तं नभसा समानकम् ।। द.भू.१७४क/७.
dus gsum 'jug: वि. त्र्यध्ववर्ती — {pha rol phyin bcu thob pa yi/} /{rdzogs pa'i sangs rgyas dus gsum 'jug/} दशपारमिताप्राप्ताः संबुद्धास्त्र्यध्ववर्तिनः । वि.प्र. १५९ख/३.१२०.
dus gsum mnyam pa nyid kyi rjes su song ba: वि. त्र्यध्वसमतानुगतः लो.को.१११२.
dus gsum mnyam pa nyid thugs su chud pa: वि. त्र्यध्वसमताधिगतः मि.को.४क ।
dus gsum mnyam pa nyid tshar phyin pa: त्र्यध्वसमतानिर्यातः म.व्यु.३६०.
dus gsum gtogs pa: वि. त्र्यध्वगः — {gzugs sogs phung po stong nyid dang /} /{dus gsum gtogs pa'i chos rnams dang //} रूपादिस्कन्धशून्यत्वे धर्मेषु त्र्यध्वगेषु च । अभि.अ.३.३.
dus gsum brtag pa: त्रैकाल्यपरीक्षणम् — {de ni/} /{dus gsum brtag pa las bshad zin//} उक्तं तत् त्रैकाल्यपरीक्षणे त.स.१२६ख/१०९०.
dus gsum thams cad la thogs pa med par yul snang bar byed pa: पा. सर्वत्र्यध्वासङ्गज्ञानविषयावभासः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dus gsum thams cad la thogs pa med par yul snang bar byed pa} (?) सर्वत्र्यध्वासङ्गज्ञानविषयावभासेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०४ख/२८.
dus gsum du gnas pa: वि. त्र्यध्वगतम् — {pra phab pa dang mtshungs pa dus gsum du gnas pa'i ye shes} ({kyi 'khor lo}) प्रतिसेनासमं त्र्यध्वगतं ज्ञानचक्रम् वि.प्र. ६३ख/४.१११; अध्वत्रितयस्थम् — {gang las dus gsum gnas pa yi/} /{dngos po thams cad}…{snang //} यस्याध्वत्रितयस्थं हि सर्वं वस्त्ववभासते । त.स.१२३ख/१०७४.
dus gsum du lhung ba: वि. त्र्यध्वपतितः लो.को.१११३.
dus gsum gnas: = {dus gsum du gnas pa/}
dus gsum gnas pa: = {dus gsum du gnas pa/}
dus gsum snang ba'i snying po: •पा. त्र्यध्वावभासगर्भम्, समाधिमुखविशेषः — {dus gsum snang ba'i snying po zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo rab tu thob bo//} त्र्यध्वावभासगर्भं च नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२६; •ना. त्र्यध्वावभासगर्भः, सूत्रान्तः — {de bzhin gshegs pa des kho mo la mdo sde dus gsum snang ba'i snying po zhes bya ba}…{yang dag par bstan} तेन च मे त्र्यध्वावभासगर्भो नाम सूत्रान्तः संप्रकाशितः ग.व्यू.१३०क/२१६.
dus gsum snang ba'i blo: ना. त्र्यध्वावभासबुद्धिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{dus gsum snang ba'i blo dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… त्र्यध्वावभासबुद्धिना च ग.व्यू.२७६ख/३.
dus gsum snang bar bya ba'i lhag pa'i bsam pa rnam par dag pa'i snying po: पा. त्र्यध्वालोकाध्याशयविशुद्धिगर्भम्, चतुर्थं बोधिसत्त्वजन्म — {bcu gang zhe na}… {dus gsum snang bar bya ba'i lhag pa'i bsam pa rnam par dag pa'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba bzhi pa'o//} कतमानि दश… त्र्यध्व(आ)लोकाध्याशयविशुद्धिगर्भं नाम चतुर्थं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५.
dus gsum pa: वि. त्रैयध्विकः — {dus gsum pa yi rnam pa gsum//} त्रैयध्विकानां त्रिविधा अभि.को.२.३७; त्र्यध्वगः — {gsum po dag ni dus gsum pa//} त्र्यध्वगास्त्रयः अभि.को.२.५५.
dus gsum la rnam par lta ba: पा. त्र्यध्वविलोकितम् — {dus gsum la rnam par lta ba shes par sla ba ma yin no//} न सुकरं त्र्यध्वविलोकितं ज्ञातुम् द.भू.२७२ख/६३.
dus gsum la ma chags ma thogs pa'i ye shes mthong ba dang ldan pa: वि. त्र्यध्वासङ्गाप्रतिहतज्ञानदर्शनसमन्वागतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dus gsum la ma chags ma thogs pa'i ye shes mthong ba dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…त्र्यध्वासङ्गाप्रतिहतज्ञानदर्शनसमन्वागत इत्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
dus gsum shes: = {dus gsum shes pa/}
dus gsum shes pa: त्रैकाल्यज्ञानम् — {khams gsum po dus gcig tu ni dgug par bya zhes pa cig car dus gsum shes pa ste} त्रैधातुकमेकदाकर्षणीयमिति यौगपद्येन त्रैकाल्यज्ञानम् वि.प्र.६३ख/४.१११.
dus gsum gshegs pa: वि. त्र्यध्वगः लो.को.१११३; द्र. {dus gsum gtogs pa/} {dus gsum pa/}
dus gsum sems kyi skad cig gcig la tha mi dad pa'i dkyil 'khor: पा. त्र्यध्वैकचित्तक्षणासंभेदमण्डलः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin dus gsum sems kyi skad cig gcig la tha mi dad pa'i dkyil 'khor} त्र्यध्वैकचित्तक्षण(आ)संभेदमण्डलेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६क/२९.
dUr ba: = {dUr bA} 1. दूर्वा — {'bigs byed ri phug dur ba sogs/} /{ma mthong bar yang yod phyir ro//} विन्ध्याद्रिरन्ध्रदूर्वादेरदृष्टावपि सत्त्वतः ।। त.स.६क/८३; {rtswa dUr ba'i 'jag ma la zho dang sbrang rtsi dang mar gyis btags pas} दूर्वाप्रवालानां दधिमधुघृताक्तानाम् म.मू.२११ख/२३०; दूर्वा तु शतपर्विका । सहस्रवीर्याभार्गव्यौ रुहानन्ता अ.को.२.४.१५८; दूर्व्यते पशुभिरिति दूर्वा । दुर्वी हिंसायाम् । दूरं वाति गच्छतीति वा । वा गतिगन्धनयोः अ.वि.२.४.१५८ *२. (= {dar b+haH}) = {ku sha} दर्भः, कुशः — {shing leb dang rtswa mun dza dang zar ma'i shun pa dang rtswa dUr ba dang}…{ko lpags gyon pa dang} फल(क)मुञ्जासनवल्कलदर्भ…चर्मनिवेशनैश्च ल.वि.१२२ख/१८३; {ngo shes pa 'di ni rnam pa gcig tu 'dzin pa sgrub pa bregs pa yang skyes pa'i rtswa dUr ba la sogs pa'i lo ma dag las skye bar mthong ste} न तु…अदृष्टश्चायं प्रत्यभिज्ञोदयः समानाकारपरामर्शविधायिषु लूनपुनःप्रसूतदर्भार्भकादिषु प्र.अ.२३३ख/५९२.
dUr wa: = {dUr ba/}
dUrba: = {dUr ba/}
dUrba dkar po: गोलोमी, सितदूर्वा — गोलोमी शतवीर्या च अ.को.२.४.१५९; गोरिव लोमान्यस्या इति गोलोमी अ.वि.२.४.१५९.
dUrbA: = {dUr ba/}
dUrbA'i khu ba: दौर्वीणम्, दूर्वारसः श्री.को.१८३ख ।
de: १. तत् (सः, सा, तत्) — {byed pa la ni gang gnas pa/} /{de ni da lta ba ru brjod//} कारित्रे वर्त्तते यो हि वर्त्तमानः स उच्यते । त.स.६५ख/६१७; {gang dang gang ba lang gi sgra'i yul can gyi blo yin pa de ni da ltar gyi ba lang gi sgra'i yul can yin te} या या गोशब्दविषया बुद्धिः साऽद्यतनगोशब्दविषया त.प.१३६क/७२३; {gang yod pa de thams cad ni mi rtag ste} यत् सत् तत् सर्वमनित्यम् न्या. बि.२३३क/१५६; {tshul khrims de yang dag pa'o//} शुद्धं तच्छीलम् शि.स.१५०क/१४५; अदस् (असौ, असौ, अदः) — {ngu dang nu ma 'thungs sogs pa'i/} /{'bras bus de ni rtogs par 'gyur//} रुदितस्तनपानादिकार्येणासौ च गम्यते । त.स.७१क/६६३ २. {lhag bcas} ({te de ste gsum lhag bcas te/} /{na ra la sa drag mthar te/} /{da de}) — {de yang mi 'thad de/} {rtogs} ({rtog} ){pas bkod pa tsam ni sgrub par byed pa ma yin pa'i phyir ro//} तदप्ययुक्तम् । कल्पनारचितमात्रस्यासाधनत्वात् प्र.अ.३५ख/४१; {grong khyer ta la'i rgyal mtshan zhes bya ba yod de/} {de na rgyal po me zhes bya ba 'dug gis} तालध्वजं नाम नगरम् । तत्र अनलो नाम राजा प्रतिवसति ग.व्यू.२२क/११९; {rnam pa gsum kho na zhes pa la sogs pas dang po'i gnas skabs mdzad de} आदिप्रस्थानमारचयति — त्रिविधमेवेत्यादिना वा.टी.५३ख/६ ३. कृत्-प्रत्ययत्वेन प्रयोगः — {bcad de} छित्त्वा अ.श.९२ख/८३; {thog mar mdzad de} आदिं कृत्वा शि.स.१६०क/१५३; {mi snang bar mdzad de} अन्तर्धाप्य अ.श.२ख/२.
de ci'i phyir zhe na: कुत एतत् — {de tshad ma ma yin no/} /{de ci'i phyir zhe na} न तत् प्रमाणम् । कुत एतत् प्र.अ.२९ख/३४; तत्कस्य हेतोः — {de dag thams cad ni de bzhin gshegs pa'i skyes bu'i mthu yin par rig par bya'o//} {de ci'i phyir zhe na} स सर्वस्तथागतस्य पुरुषकारो वेदितव्यः । तत्कस्य हेतोः अ.सा.३क/२; द्र. {de ci'i slad du zhe na/}
de ci'i slad du zhe na: तत्कस्य हेतोः — {ci ltar bslabs na 'di byang chub kyi sems des kyang rlom sems su mi bgyid pa de ltar bslab par bgyi'o/} /{de ci'i slad du zhe na} एवं शिक्षितव्यं यथा असौ शिक्ष्यमाणस्तेनापि बोधिचित्तेन न मन्येत । तत्कस्य हेतोः अ.सा.४ख/३; द्र. {de ci'i phyir zhe na/}
de ji snyam du sems: तत्किं मन्यसे लो.को.१११३.
de ji ltar: स कथम् — {rtag pa de ji ltar 'brel pa shes pa 'dis rtogs par 'gyur zhe na} नित्यस्तु स कथमनेन ज्ञातसम्बन्धेन प्रतिपादितो भवति त.प.१५०ख/७५३; तत्कथम् — {de ji ltar na de dag ldan pa la sogs pa ltos par 'gyur} तत्कथं संयोगादि तेषामपेक्ष्यं स्यात् त.प.२५८क/२३३.
de ste: अथ — {de ste rtsig pa dang}…{rgyang ring po dang nye ba'i phyir shes bya'i don shes pas mi dmigs sam} अथ कुड्य… अतिदूरसामीप्यान्नोपलभते ज्ञानं ज्ञेयम् ल.अ.१२२ख/६९; {de ste 'dod chags dang bral ba zhig yin na ni de la mi lta ba'i rigs so//} अथ वीतरागः स्यान्मन्दापेक्षो वा जा.मा.१११ख/१२९; अथापि — {de ste bdag gis nongs par gyur na yang /} {'on kyang rgyal pos bzod na mdzes par gyur} अथाप्ययं स्यादपराध एव मे क्षमा तु शोभेत तथापि ते नृप । जा.मा.१७०क/१९६; यदि — {de ste mi gtong zhing de rnams kyi le lan du shi bar gyur ta re zhes pa dang} यदि नोत्स्रक्ष्यसि, तदेषामर्थाय वधमुपगमिष्यसीति ग.व्यू.१९३क/२७४; स चेत् — {de ste mi 'dug na yang gnyi ga mi 'dug par bya'o//} स चेन्नोपविशति, उभाभ्यामपि नोपवेष्टव्यम् शि.स.११०क/१०९; अथवा मि.को.६४क; आहोस्वित् मि.को.६४क; उताहो मि.को.६४क ।
de dag gi ltar na: तेषाम् — {gang dag gi ltar na sangs rgyas kyi gsung tshig gi rang bzhin yin pa de dag gi ltar na de dag ni gzugs kyi phung pos bsdus so//} येषां वाक्स्वभावं बुद्धवचनम्, तेषां तानि रूपस्कन्धसंगृहीतानि अभि.भा.३८ख/७१.
de dag gis: एतेन — {de dag gis ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i dkyil 'khor yongs su rdzogs par 'gyur ro//} एतेन मन्त्रेण दुर्गतिपरिशोधनमण्डलं परिनिष्पन्नं भवति स.दु.१४९/१४८.
de dang de: तत्तत् — {de bas rnam par rmongs pa'i yid/} /{gang dang gang la chags gyur pa/} /{de dang de bsdongs stong 'gyur du/} /{sdug bsngal nyid du gyur cing ldang //} यत्र यत्र रतिं याति मनः सुखविमोहितम् । तत्तत्सहस्रगुणितं दुःखं भूत्वोपतिष्ठति ।। बो.अ.२४क/८.१८; द्र. {de de/}
de dang de dag gis: तैस्तैः — {gos bzang srab la 'jam pa sna tshogs dang /} /{rgyan mchog brgya phrag de dang de dag gis/}…{brgyan par bgyi//} दिव्यैर्मृदुश्लक्ष्णविचित्रशोभैर्वस्त्रैरलङ्गारवरैश्च तैस्तैः ।…मण्डयामि ।। बो.अ.४क/२.१३.
de dang de dag tu: तेषु तेषु लो.को.११२३.
de dang de na: तत्र तत्र — {tshe rabs dran pa'ang de dang de na yod//} जातिस्मराः सन्ति च तत्र तत्र जा.मा.१७४ख/२०१.
de dang de nas: ततस्ततः — {gang dang gang gis gang dang gang nas 'byung bar 'gyur ba de dang de nas de dang der 'jug pa dang} येन येन च यतो यत एव चाभिनिष्क्रमिष्यन्ति, ततस्ततस्तत्र तत्र तेषां प्रविशताम् अ.सा. ४००क/२२६.
de dang de las: ततस्ततः — {rigs mthun pa dang rigs mi mthun/} /{du ma las ldog dngos po la/} /{de dang de las ldog pa na/} /{chos kyi tha dad rab tu brtags//} सजातीयविजातीयानेकव्यावृत्तवस्तुनः । ततस्ततः परावृत्तेर्धर्मभेदस्तु कथ्यते ।। त.स.६३क/५९९; ततस्तत एव लो.को.११२३.
de dang der: तत्र तत्र — {yid la bsams pa'i dge byas pas/} /{gang dang gang du 'gro 'gyur ba/} /{de dang der ni bsod nams des/} /{'bras bu'i yon gyis mngon mchod 'gyur//} मनोरथः शुभकृतां यत्र यत्रैव गच्छति । तत्र तत्रैव तत्पुण्यैः फलार्घेणाभिपूज्यते ।। बो.अ.२२ख/७. ४२; इतस्ततः — {bstan bcos 'dis de kho na nyid de dag de dang der 'thor ba rnams}…{bsdu ba byed pa yin no//} अनेन शास्त्रेण तेषां तत्त्वानामितस्ततो विप्रकीर्णानाम्…संग्रहः क्रियते त.प.१३९ख/११.
de de: = {de dang de} तत्तत् — {de bzhin dge ba de de la brten nas/} /{rim gyis thub pa'i rgyal po'i dngos por 'gyur//} उपैति तत्तत्कुशलं प्रतीत्य क्रमेण तद्वन्मुनिराजभावम् ।। र.वि.१०७ख/६४.
de de de dang de las: तत्तत्…ततस्ततः — {des na gang gang gang gang las/} /{de de de dang de las yin//} तस्माद् यतो यतो यद् यत् तत्तदस्तु ततस्ततः । प्र.अ.३७क/४२.
de de bzhin: एवमेतत् — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu de de bzhin no//} एवमेतदायुष्मन् शारिपुत्र अ.सा.९क/६.
de 'di snyam du sems: तस्यैवं भवति — {de 'di snyam du sems te/} {gal te bdag gis gnod sems bskyed du zin na} तस्यैवं भवति—स चेदहं व्यापादमुत्पादयिष्यामि अ. सा.४७ख/२७.
de na: तत्र — {'dod pa'i khams kyi rten can yin zhes bya ba ni de na rnam par rtog pa mang ba'i phyir ro//} कामधात्वाश्रयेति तत्र वितर्कभूयस्त्वात् अभि.स्फु.१६३क/८९९; तस्मिन् — {re zhig na rang sangs rgyas shig dgon pa'i lam de na gnas pa} यावदन्यतरः प्रत्येकबुद्धस्तस्मिन् कान्तारमार्गे प्रतिवसति अ.श.२५०क/२२९; इदानीम् — {de na bye brag tu smra ba}…{zhes rang gi phyogs 'jog par byed do//} वैभाषिका इदानीं स्वपक्षं स्थापयति अभि.स्फु.१०४ख/७८७; तदा मि.को.७२क ।
de nas: ततः — {de nas phyis g}.{yo ba'i mtshan nyid rtags kyis rjes su dpag pas nyan pa po rtogs pa nyid mthong ste} ततः पश्चादनुमानेन चेष्टालक्षणेन लिङ्गेन श्रोतुः प्रतिपन्नत्वं पश्यति त.प.१९७ख/८६१; ततः पश्चात् — {de nas bcom ldan 'das dgyes nas rang byin gyis brlabs pa bstan pa} ततः पश्चाद्भगवांस्तुष्टे सति अधिष्ठानं दर्शयन्ति हे.त.१८क/५८; अथ — {de nas rdo rje snying pos gsol pa} अथ वज्रगर्भ आह हे.त.१८ख/५८; अ.श.२ख/१; अथ खलु — {de nas tshe dang ldan pa shA ri'i bu 'di snyam du sems te} अथ खल्वायुष्मतः शारिपुत्रस्यैतदभवत् अ.सा.२ख/२; तत्र खलु — {de nas bcom ldan 'das kyis gnas brtan tshe dang ldan pa rab 'byor la bka' stsal pa} तत्र खलु भगवानायुष्मन्तं सुभूतिं स्थविरमामंत्रयते स्म अ.सा.२ख/२.
de nas de'i tshe: अथ खलु तस्यां वेलायाम् — {de nas de'i tshe bcom ldan 'das shAkya thub pa'i mdzod spu nas byang chub sems dpa'i stobs snang ba zhes bya ba'i 'od zer}… {byung ngo//} अथ खलु तस्यां वेलायां भगवतः शाक्यमुनेरूणाकोशाद् बोधिसत्त्वबलालोको नाम रश्मिर्निश्चचार द.भू.१७३क/६.
de nas phyi zhig na: ततः पश्चात् — {de nas phyi zhig na btsun mo dam pa de langs nas} ततः पश्चात्सा अग्रमहिषी व्युत्थिता वि.व.१८९क/१.६३.
de nas bzung ste: ततःप्रभृति — {deng} ({de} ){nas bzung ste gnyid log gam/} /{bag med gyur kyang bsod nams shugs/} /{rgyun mi 'chad par du ma zhig /nam} {mkha' mnyam par rab tu 'byung //} ततःप्रभृति सुप्तस्य प्रमत्तस्याप्यनेकशः । अविच्छिन्नाः पुण्यधाराः प्रवर्तन्ते नभःसमाः ।। बो.अ.२ख/१.१९; तदाप्रभृति — {de nas bzung ste chos kyi ni/} /{dga' ston 'jig rten 'di ru 'byung //} तदाप्रभृति धर्मस्य लोकेऽस्मिन्नुत्सवोऽभवत् ।। का.आ.३२०क/१.५३.
de ni de bzhin: एवमेतत् — {kun dga' bo de ni de bzhin no/} /{de ni de bzhin te} एवमेतदानन्द, एवमेतत् अ.श.४ख/४.
de ni bden: सत्यमेतत् — {de ni bden mod kyi 'on kyang phyogs kyi nyes pas} सत्यमेतत्, तथापि पक्षदोषेण प्र.अ.१७२ख/५२३; प्र.अ.२०क/२३.
de ni ma yin: तदसत् — {de ni ma yin te} तदसत् प्र.अ.२ख/३; द्र. {de ni mi bden/}
de ni ma lags: नो हीदम् — {bcom ldan 'das de ni ma lags so//} नो हीदं भगवन् अ.सा.७२ख/४०.
de ni mi 'thad: तन्न युक्तम् — {de ni mi 'thad de} तन्न युक्तम् प्र.अ.१६ख/१९; द्र. {de ni mi rigs/}
de ni mi bden: तदसत् — {de ni mi bden te} तदसत् प्र. अ.८क/९; द्र. {de ni ma yin/}
de ni mi rigs: तदयुक्तम् — {gal te 'di ni gdon mi za bar nga'i bya ba yin no zhes 'dod na/} {de ni mi rigs te} यद्यवश्यमेष मम व्यापार इति मतिस्तदयुक्तम् प्र.अ.१५क/१७; द्र. {de ni mi 'thad/}
de ni med: नास्त्येतत् — {tshogs pas nus so zhe na/} {de ni med de} सामग्र्याः सामर्थ्यमिति चेत् । नास्त्येतत् प्र.अ.९क/१०; नैतदस्ति प्र.अ.५ख/७; द्र. {de ni yod pa ma yin/}
de ni yod pa ma yin: नैतदस्ति — {de ni yod pa ma yin te} नैतदस्ति प्र.अ.२ख/४; द्र. {de ni med/}
de rnams kyi: तेषाम् म.व्यु.५८८४; मि.को.६४ख ।
de phyir: = {de'i phyir/}
de bas: = {des} अतः — {de bas de phyir 'di ni ston pas gsungs so lo//} तद्धेतोरत उदितः किलैष शास्त्रा अभि. को.१क/१.३; तेन — {de bas 'di dag gnod chen byed na yang /} /{thams cad bzang dgu zhig tu spyad par bya//} महापकारिष्वपि तेन सर्वं कल्याणमेवाचरणीयमेषु ।। बो.अ.१९क/६.१२०; {gal te chos la sogs pa des dngos su rig par ma gyur na} यदि धर्मादयस्तेन ताक्षान्न विदिता भवेयुः त.प.२७३क/१०१४; तस्मात् — {de bas dran pa yid sgo nas/} /{gud du nam yang mi gtong ngo //} तस्मात्स्मृतिर्मनोद्वारान्नापनेया कदाचन । बो.अ.११क/५.२९; एतेन — {des ni ming sogs brjod pa yin//} नामाद्येतेन वर्णितम् प्र.वा.११९क/२.१६; ततः — {de bas kyang dge ba'i dbang gis dang po'i theg pa nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa la rab tu 'jug par 'gyur ba'o//} ततोऽपि शुभवशादादियाने प्रवृत्तिर्भवति श्रावकप्रत्येकबुद्धयाने वि.प्र.२२६क/२.१३.
de bas kyang: ततोऽपि — {de bas kyang dge ba'i dbang gis dang po'i theg pa nyan thos dang rang sangs rgyas kyi theg pa la rab tu 'jug par 'gyur ba'o//} ततोऽपि शुभवशादादियाने प्रवृत्तिर्भवति श्रावकप्रत्येकबुद्धयाने वि. प्र.२२६क/२.१३.
de bas kyang ya zad skyes: यावद्विवृद्धः — {dge slong dag gzhon nu de de bas kyang ya zad skyes nas dus gzhan zhig na} इति हि भिक्षवो यावद्विवृद्धः कुमारः । अथापरेण समयेन ल.वि.६८क/९०.
de bas na: अतः — {de bas na lus tha dad du snang ba'i phyir de'i tshe 'di du ma nyid ga las yin te} अतो भिन्नमूर्त्तिः प्रतिभातीति तदाऽस्यानेकता कुतः त.प.१४८क/७४८; {des na tshad mas brtags nas de la 'jug par rigs pa ma yin te} अतो न प्रमाणेन परीक्ष्य ततः प्रवृत्तिर्युक्ता त.प.२११क/८९२; अत एव — {de bas na don rtogs pa kho na tshad ma'i 'bras bu yin la} अत एवार्थाधिगतिरेव प्रमाणफलम् न्या.टी.३७ख/१९; ततः — {de bas na don byed par nus pa'i dngos po bstan pa ni yang dag pa'i shes pa yin no//} ततोऽर्थक्रियासमर्थवस्तुप्रदर्शकं सम्यग्ज्ञानम् न्या.टी.३८क/२३; {dag min des na de dag las/} /{dag pa'i 'bras bu skye mi 'gyur//} अविशुद्धास्ततः शुद्धं फलं तेभ्यो न जायते ।। त.स.१२७ख/१०९६; ततश्च — {de bas na slob dpon gyis rab tu byed pa ci'i phyir byas/} {nyan pa rnams kyang ci'i phyir nyan ces the tshom du gyur pa la bstan pa ni dgos pa yin no zhes brjod do//} ततश्चाचार्येण प्रकरणं किमर्थं कृतम्, श्रोतृभिश्च किमर्थं श्रूयत इति संशये व्युत्पादनं प्रयोजनमित्यभिधीयते न्या.टी.३७क/११; तत एव लो.को.११२६; तस्मात् — {de bas na phrad par mi nus pa}…{shes pa gzhan ni tshad ma ma yin no//} तस्मादशक्यप्रापणं…अप्रमाणमन्यज्ज्ञानम् न्या.टी.३८क/२३; {des na lkog gyur don thams cad/} /{khyad par du ni rtogs mi 'gyur//} तस्मात् सर्वः परोक्षोऽर्थो विशेषेण न गम्यते ।। प्र.वा.१२०ख/२.६१; तस्मात्तर्हि — {dge slong dag de bas na 'di ltar bslab par bya ste} तस्मात्तर्हि भिक्षव एवं शिक्षितव्यम् अ.श.५क/४; तेन — {de bas na don ni 'di yin te} तेनायमर्थः *बो.प.१; {de bas na nyes pa med par yang 'gyur ro//} तेन स्यादपि निर्दोषः प्र.वृ.३२३ख/७३; एतस्मात् कारणात् म.व्यु.५३९७; इति — {sgra rnams dngos su phyi rol gyi/} /{don rtogs min te 'brel med phyir/} /{des na brjod par 'dod pa ni/} /{'di dag gis ni bstan par gsungs//} साक्षाच्छब्दा न बाह्यार्थप्रतिबन्धविवेकतः । गमयन्तीति च प्रोक्तं विवक्षासूचकास्त्वमी ।। त.स.९४क/८५३; इत्यतः — {thams cad mkhyen pa dang 'dra ba 'ga' zhig rtogs pa srid pa yang ma yin pas des na 'dra ba'i dngos po 'dzin pa med pa'i phyir mi 'jug go/} न च सर्वज्ञसदृशः कश्चित् प्रतीतः सम्भवतीत्यतः सदृशपदार्थग्रहणाभावान्न प्रवर्त्तते त.प.२७३क/१०१३; येन — {khyed cag gis ci zhig byas na des na sems can dang ldan par gyur} किं युष्माभिः कृतं येनापन्नसत्त्वाः संवृत्ताः वि.व.१८९क/१.६३; तत् — {des na don 'di yin te} तदयमर्थः न्या.टी.३९ख/३४.
de bas na ji ltar: तद्यथा — {de bas na ji ltar tshig ni skyes bu la brten pa nyid kyi phyir log pa'i don yin pa} तद्यथा वचनस्य पुरुषाश्रयात् मिथ्यार्थता प्र.वृ.३२४ख/७४.
de bas na 'di ni: तदयम् — {de bas na 'di ni gtan tshigs tshol ba'i phyir nges pa med pa yin na ji ltar rtogs par 'gyur} तदयं लिङ्गसङ्करात् कथमनिश्चिन्वन् प्रतिपद्येत प्र.वृ.३२३ख/७३.
de bas na yang: अतश्च — {de bas na yang byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bla na med pa yang dag par rdzogs pa'i byang chub las phyir mi ldog par nye bar brtag par bya'o//} अतश्च बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽविनिवर्तनीयोऽनुत्तरायाः सम्यक्संबोधेरुपपरीक्षितव्यः अ.सा. ५क/३.
de ma lags: नो हीदम् म.व्यु.६३२७; द्र. {de ni ma lags/}
de 'og: ततः, तत्पश्चात् — {de 'og mi bdag thugs spyod brtse ba yis/} /{mnyen pa'i gsung gis rab rno mtshon pas kyang /} /{rno ba'i sems ldan de rnams mtshon rnon gyis/} /{rang nyid spyi bo 'gems la rab tu zhugs//} ततः कृपाकोमलचित्तवृत्तेः सुतीक्ष्णशस्त्रैर्वचसा नृपस्य । सुतीक्ष्णशस्त्रादपि तीक्ष्णचित्तः स्वयं शिरा पाटयितुं प्रवृत्तः ।। अ.क.३३क/३.१५८; द्र. {de'i 'og}
de yang: तच्च — {de yang mi mthun pa'i phyogs kyi bdag nyid can du 'gyur ba'i skyes bu'i skyon dag la yod pa ma yin te} तच्च विपक्षसात्मानः पुरुषस्य दोषेषु न संभवति प्र.वृ.३२४क/७४; तदपि — {de yang ma yin te} तदप्यसत् प्र.अ.९ख/११; {de yang mi rigs te} तदप्ययुक्तम् प्र.अ.३क/४; स तु — {zag pa zad pa de yang shes par dka' ba yin no//} स तु प्रहीणास्रवो दुर्ज्ञानः प्र.वृ.३२३ख/७३; पुनस्तत् — {de yang ci zhig yin zhe na} किं पुनस्तत् अभि.स्फु.३१३क/११९१; इदं च — {de yang mi 'thad de} इदं चायुक्तम् प्र.अ.१३क/१५.
de yang 'di skad: तद्यथा — {de yang 'di skad thos so//} तद्यथानुश्रूयते जा.मा.७क/७.
de yan chad: अतः परम् — {de yan chad skad cig ma bzhi la ni de la shes pa re re 'phel bar shes par bya ste} अतः परं चतुर्षु क्षणेषु एकैकज्ञानवृद्धिरस्य ज्ञातव्या अभि.भा.५२क/१०६८.
de yi: = {de'i/}
de yis: = {des} अतः — {de yis ni/} /{de dag de 'dra'i ngag ma yin/} /{de dag la ni rim pa'ang med//} नातस्ते तादृशा वाक्यं क्रमोऽप्येषां न विद्यते ।। त.स.१००ख/८८९; अनया — {de yi tshad nyid yod pa ni/} /{de yis nges par byas pa yin//} स्थिते हि तस्य मानत्वे निश्चयः क्रियतेऽनया । त.स.११२क/९७०.
de yod na: तस्मिन् सति — {de yod na thob ste nyams pa'i gong ma skyed par byed de} तस्मिन् सति लब्धविहीनात् परेणोत्पादयति अभि.स्फु.१७३क/९१८.
de la: तत्र — {de la gang 'di skad du zhes zer na} तत्र य एवं वदेत् अ.सा.१३३ख/७६; {de la ltos pa'i rigs pa ni theg pa gsum car la tshul bzhin yid la byed pa ste} तत्रापेक्षायुक्तिस्तृष्वपि यानेषु योनिशोमनस्कारः सू.भा. २४५क/१६१; तस्मिन् — {de la dmigs pa'i shes pa yang /} /{rtog pa med pa nyid du nges//} तस्मिन् वृत्तं च विज्ञानं नियतं निर्विकल्पकम् ।। त.स.४७ख/४७३; तस्याम् — {de la yang ni sgra gzhan la/} /{snang bar 'gyur bar mtshon ma yin//} तस्यामपि न शब्दोऽन्यो भासमानो हि लक्ष्यते ।। त.स.९९क/८७७; तस्मै — {dang po'i sangs rgyas rdzu 'phrul che ldan spyod pa dag ste skyob pa de la phyag 'tshal lo//} प्राग्बुद्धस्य महर्द्धिकस्य चरितं तस्मै नमस्तायिने ।। वि.प्र.२२२क/२.१; तस्य मि.को.६४ख; अत्र — {de la bshad pa ni} अत्रोच्यते प्र.अ.१९क/२२; {de la bshad pa ni} अत्राह प्र.अ.६ख/८; अस्य — {de yan chad skad cig ma bzhi la ni de la shes pa re re 'phel bar shes par bya ste} अतः परं चतुर्षु क्षणेषु एकैकज्ञानवृद्धिरस्य ज्ञातव्या अभि.भा.५२क/१०६८.
de la gal te: तद्यदि — {de la gal te snga ma med pa nyid rgyu las 'bras bur 'gyur na/} {ci'i phyir thams cad las thams cad ma yin} तद्यदि प्रागसदेव कारणे कार्यं भवेत्, किं न सर्वः सर्वस्माद् भवति वा.न्या.३३३ख/५३.
de la cir 'gyur zhes pa: किं चातः म.व्यु.५४६०.
de la yang: = {de la'ang /}
de la re zhig: तत्र तावत् — {'di dag nyid kyis bsdus kyi tha dad pa ni med de/} {de la re zhig} एभिरेव संग्रहो न व्यतिरेकः । तत्र तावत् अभि.भा.३८ख/७०.
de la sogs: = {de la sogs pa/}
de la sogs pa: एवमादिः — {de la sogs pa'i rnam pa yis/} /{dben pa'i yon tan bsam byas nas//} एवमादिभिराकारैर्विवेकगुणभावनात् । बो.अ.२७क/८.८९; {nga ni mya ngan 'das 'og tu/} /{de la sogs pa 'byung bar 'gyur//} निर्वृते मम पश्चात्तु भविष्यन्त्येवमादयः ल. अ.१८७ख/१५८; इत्येवमादिः — {de la sogs pa ni nye bar zhi ba'i tshig gi rab tu dbye ba bstan pa'o//} (?) इत्येवमादिरुपशमप्रभेदप्रदेशनिर्देशः र.वि.७९क/९; एवंप्रमुखाः म.व्यु.६२६८.
de la'ang: तत्रापि — {de la'ang mi khro bzod pa ni/} /{gnas min bzod pa smad pa'i gnas//} तत्राप्यहं न कुप्यामि धिगस्थानसहिष्णुताम् ।। बो.अ.९क/४.२९.
de las: ततः — {gang zhig bsams te byar brtsams pa/} /{de las gzhan du mi bsam ste//} यद् बुद्ध्वा कर्तुमारब्धं ततोऽन्यन्न विचिन्तयेत् । बो.अ.१२क/५.४३; तस्मात् — {de las kyang ni lha rnams kyi dkyil 'khor dag la rdul tshon rnam pa lnga ru 'gyur te} तस्मादपि पञ्चाकारं रजो मण्डले देवतानां भवति वि.प्र.९८ख/३.१८; तस्याम् — {'dir bsnyen pa zhes pa ni dang por du ba la sogs pa'i mtshan ma sgom pa'o//} {bsnyen pa de la dang po'i rnal 'byor ni sems kyis du ba la sogs pa'i mtshan ma 'dzin pa'o//} इह सेवेत्यादिधूमादिनिमित्तभावना, तस्यां सेवायामादियोगो धूमादिनिमित्तग्रहणं चित्तस्य वि.प्र.६७ख/४. १२०; अतः — {de lta na de las dngos po med pa grub pa ma yin te} एवमपि नातो वस्त्वभावसिद्धिः त.प.२८०ख/१०२८.
de las kyang: तस्मादपि — {de las kyang ni lha rnams dkyil 'khor dag la rdul tshon rnam pa lnga ru 'gyur te} तस्मादपि पञ्चाकारं रजोमण्डले देवतानां भवति वि.प्र.९८ख/३. १८; ततोऽपि — {rnam par rtog pa de las kyang de la lhag par chags pas dngos po kho na la} ({skyes bu} ){'jug pa'i phyir ro//} ततोऽपि विकल्पात् वस्तुन्येव तदध्यवसायेन पुरुषस्य प्रवृत्तेः हे.बि.२३९ख/५४.
de las ci: किन्ततः — {lam b+ha sogs sam ashrA} ({A shwA} ){sa'i/} /{dbye ba mthong yang de las ci//} भेदश्च दृष्टो लम्भादिराश्वासो वास्तु किन्ततः ।। का.आ.३१९क/१.२७.
de las ci 'gyur: किं चातः म.व्यु.५४६०; द्र. {de las cir 'gyur/}
de las ci 'gyur zhe na: किं चातः मि.को.६४ख; द्र. {de las cir 'gyur/}
de las cir 'gyur: किं चातः अभि.भा.८२क/११९२.
de las brtsams nas: ततः प्रभृति — {de las brtsams nas gang skyes pa'i/} /{khyad par de dag des byas pa'o//} ततः प्रभृति ये जाता विशेषास्ते तु तत्कृताः । त.स.१७ख/१९४.
de logs su: तेन — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas tsan dan ga la ba de logs su thal mo sbyar ba btud nas} येन चन्दनः सम्यक्संबुद्धस्तेनाञ्जलिं प्रणम्य अ.श.४०क/३५.
de sogs: = {de la sogs pa} इत्यादि — {de sogs mi bdag btsun mo'i tshig /dkar} {ba'i chos ni mthos gyur nas//} इत्यादि धर्मधवलं श्रुत्वा नृपो वधूवचः । अ.क.२१ख/३.२२.
de'i: तदीयः — {yid ches skyes kyang de yi ni/} /{yon tan tshogs de sus rtogs nus//} जातेऽप्याप्ते तदीयोऽसौ गुणौघः केन शक्यते । ज्ञातुम् त.स.११०ख/९६०; तस्य — {bram ze 'byor pa zhes bya ba de'i chung ma chen mo'i ltor zhugs nas} भूतिर्नाम ब्राह्मणः, तस्याग्रमहिष्याः कुक्षावुपपन्नः अ.श.२५१ख/२३१.
de'i skabs su: तेन कालेन — {de'i skabs su de'i chung ma bu btsa' zhing 'dug ste skad ngan 'don nas} प्रजापती चास्य तेन कालेन प्रजायमाना सस्वरं क्रन्दितवती अ.श.७२क/६३; अत्रान्तरे — {de'i skabs su sangs rgyas bcom ldan 'das rnams kyis ni mi mkhyen pa'am mi gzigs pa'am mi rtogs pa'am thugs su mi chud pa ci yang med la} अत्रान्तरे नास्ति किंचिद्बुद्धानां भगवतामज्ञातमदृष्टमविदितमविज्ञातम् अ.श.९ख/८.
de'i sgo nas: तद्द्वारेण — {des na de'i sgo nas kyang mi slu ba yin par brjod de} ततस्तद्द्वारेण सम्वादनमुक्तम् प्र. अ.४क/५.
de'i don ni 'di lta ste: तदयमत्रार्थः लो.को.११४२.
de'i dbang gis: तद्वशात् — {de yi dbang gis der gzhag phyir/}…/{bya ba bdag nyid ma yin yang //} तद्वशात् तद्व्यवस्थानादकारकमपि स्वयम् ।। प्र.वा.१३०क/२.३०८.
de'i tshul bzhin du: तथैव — {sems can gyi spyod pa rnam pa tha dad pa de lta bu dag yongs su shes nas/} {de'i tshul bzhin du thar pa nye bar bsgrub pa nye bar sgrub bo//} एवं चर्याविमात्रतां सत्त्वानामाज्ञाय तथैव मोक्षोपसंहारमुपसंहरति द.भू.२५४क/५०.
de'i yang: अतोऽपि — {de'i yang gong du} अतोऽप्युत्तरि म.व्यु.७९७९.
de skad: एवम् — {blo gros chen po de skad zer ba yang rnam par 'jig par byed pa yin no//} एवमपि ब्रुवन् महामते वैनाशिको भवति ल.अ.११३क/५९; तथा — {de skad brjod pa yin no//} तथोच्यते त.प.१७४क/८०५; इति — {de dag gis ni de skad bslangs la} इत्यर्थितस्तैः अ.क.३२ख/३.१५४; इदम् — {dpe 'di nyid dbang byas nas ni/} /{de skad bshad min} नोदाहरणमेवैकमधिकृत्येदमुच्यते प्र.वा.१४४क/४.१२१.
de skad kyang mi 'byung: नैवं पठ्यते — {der yang 'di skad du 'di ni gnas yod do//} {'di ni gzhi yod do zhes 'byung bar 'gyur ba zhig na/} {de skad kyang mi 'byung ste} अत्राप्येवं पाठोऽभविष्यत्—अस्त्येतत्स्थानमस्त्येतद्वस्त्विति, न चैवं पठ्यते अभि.भा.४८ख/१०५७.
de skad ces: एवम् — {de skad ces smras pa dang tshe dang ldan pa shA ri'i bus tshe dang ldan pa rab 'byor la 'di skad ces smras so//} एवमुक्ते आयुष्मान् शारिपुत्र आयुष्मन्तं सुभूतिमेतदवोचत् अ.सा.९ख/६; इति — {de skad ces smras nas/} {rgyal po des rngon pa de la} इत्युक्त्वा स राजा तं नैषादम् जा.मा.१२६क/१४५.
de skad ces bya'o: तथोक्तम् — {de dag la de skad ces bya'o//} ते तथोक्ताः त.प.१५९ख/७७१.
de skad ces smos: तथोक्तम् लो.को.१११४.
de skad ces sogs: इत्यादि — {de skad ces sogs smra ba kun/} /{ji ltar 'gal bar 'gyur ma yin//} इत्यादि गदितं सर्वं कथं न व्याहतं भवेत् । त.स.४९क/४८४.
de skad du: एवम् — {de skad du smra ba de nyid la} य एवंवादिनस्तानेव प्रति प्र.वृ.३२४ख/७४; तथा — {don khas blangs nas de skad du brjod pa'i phyir ro//} अर्थमभ्युपगम्य तथाऽभिधानात् प्र.वृ.२७२क/१३; तदेतत् — {de skad du mi brjod de} तदेतन्न वर्णयन्ति अभि.भा.४६क/१०४७.
de skad du yang: तथा च — {de skad du yang}…{zhes bshad do//} तथा चाह प्र.अ.२०क/२३; तथापि त.प.।
de skad smra: एवंवादी — {bdag ni gcig ni 'dod la gcig ni mi 'dod do zhes de ltar lta zhing de skad smra ba gang yin pa} यश्च एवंदृष्टिरेवंवादी—एकं मे क्षमते, एकं मे न क्षमत इति अ.श.२८०क/२५७.
de skad smra ba: = {de skad smra/}
de kho na: १. तदेव — {de la dang po yul thun mong ma yin pa mthong ba gang yin pa de kho na tshad ma yin no//} तत्र यदाद्यमसाधारणविषयं दर्शनं तदेव प्रमाणम् हे.बि.२३९क/५३; स एव त.प. २. •पा.= {de kho na nyid} तत्त्वम् — {de kho na rnam pa bcu ste/} {'di lta ste/} {rtsa ba'i de kho na dang /} {mtshan nyid kyi+i de kho na dang /} {phyin ci ma log pa'i de kho na dang /} {'bras bu dang rgyu'i de kho na dang /} {rags pa dang phra ba'i de kho na dang /} {grags pa'i de kho na dang /} {rnam par dag pa'i spyod yul gyi de kho na dang /} {bsdu ba'i de kho na dang /} {rab tu dbye ba'i de kho na dang /} {mkhas pa'i de kho na}({'o//}) दशविधं तत्त्वम्, यदुत—मूलतत्त्वम्, लक्षणतत्त्वम्, अविपर्यासतत्त्वम्, फलहेतुतत्त्वम्, औदारिकसूक्ष्मतत्त्वम्, प्रसिद्धतत्त्वम्, विशुद्धिगोचरतत्त्वम्, संग्रहतत्त्वम्, प्रभेदतत्त्वम्, कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा. १०क/८३; {mdor bsdu na de kho na rnam pa gnyis te/} {me long lta bu'i de kho na dang snang ba'i de kho na'o//} समासतो द्विविधं तत्त्वम्—आदर्शतत्त्वम्, दृश्यतत्त्वञ्च म.भा. १५ख/१२३; {rtag tu gnyis bral}… {de kho na} तत्त्वं यत् सततं द्वयेन रहितम् सू.अ.१६८क/५९ ३. तत्त्वम्, वाद्यभेदः — {de kho na'i tshogs kyi rjes su 'brang ba'i rol mo'i cho ga yang dag pa gsum bstan to//} तत्त्वौघानुगताश्च वाद्यविधयः सम्यक् त्रयो दर्शिताः ना.ना.२२७ख/२५.
de kho na nyi shu rtsa lnga: पञ्चविंशतितत्त्वम् — {blo gros chen po kha cig ni de kho na nyi shu rtsa lnga khong du chud pas} अन्ये पुनर्महामते पञ्चविंशतितत्त्वावबोधात् ल.अ.१२८ख/७४.
de kho na na: तत्रैव — {dmyal ba yang de kho na na srid pa'i phyir ro//} तत्रैव च नरकसम्भवात् अभि.स्फु.९३ख/७७०.****
de kho na nas bzung ste: तत एव — {gang kho na nas yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnam par gzigs rgyal po'i pho brang gnyen ldan du gshegs pa de kho na nas bzung ste/} {de la su yang bkur sti bya ba dang}…{mchod par bya ba mi byed pa dang} यत एव विपश्यी सम्यक् संबुद्धो बन्धुमतीं राजधानीमनुप्राप्तस्तत एव तं न कश्चित्सत्करोति…न पूजयति वि.व.१४५ख/१.३३.
de kho na rnam pa bcu: दशविधं तत्त्वम् — १. {rtsa ba'i de kho na dang} मूलतत्त्वम्, २. {mtshan nyid kyi de kho na dang} लक्षणतत्त्वम्, ३. {phyin ci ma log pa'i de kho na dang} अविपर्यासतत्त्वम्, ४. {'bras bu dang rgyu'i de kho na dang} फलहेतुतत्त्वम्, ५. {rags pa dang phra ba'i de kho na dang} औदारिकसूक्ष्मतत्त्वम्, ६. {grags pa'i de kho na dang} प्रसिद्धतत्त्वम्, ७. {rnam par dag pa'i spyod yul gyi de kho na dang} विशुद्धिगोचरतत्त्वम्, ८. {bsdu ba'i de kho na dang} संग्रहतत्त्वम्, ९. {rab tu dbye ba'i de kho na dang} प्रभेदतत्त्वम्, १०. {mkhas pa'i de kho na}({'o//}) कौशल्यतत्त्वञ्च म.भा. १०क/८३.
de kho na rnam pa gnyis: द्विविधं तत्त्वम् — १. {me long lta bu'i de kho na dang} आदर्शतत्त्वम्, २. {snang ba'i de kho na'o//} दृश्यतत्त्वञ्च म.भा.१५ख/१२३.
de kho na mngon par rtogs pa: पा. तत्त्वाभिसमयः, अभिसमयभेदः — {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bcu ste}…{de kho na mngon par rtogs pa ni mthong ba'i lam ste} अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम्… तत्त्वाभिसमयो दर्शनमार्गः अभि.स.भा.८९ख/१२२.
de kho na nyid: •पा. तत्त्वम् — {de kho na nyid rtag tu gnyis dang bral ba} सततं द्वयेन रहितं तत्त्वम् सू.भा.१६८क/५९; {dang po sdug bsngal la sogs pa'i chos kyi de kho na nyid shes pa'i phyir} आदितो दुःखादिधर्मतत्त्वज्ञानात् अभि.स्फु.१७५ख/९२४; तथता — {de kho na nyid ni dam pa'i don can tshig tu brjod pa spangs pa'o//} तथता पारमार्थिकं वागुदाहारवर्जितम् वि.प्र.१५४ख/१.३; सत्यम् — {rtog ge de kho na nyid ma mthong ba la brten pa ni lung cung zad la brten pa yin no//} अदृष्टसत्याश्रयो हि तर्कः कश्चिदागमनिश्रितो भवति सू.भा.१३२क/५; द्र. {de kho na/} ।। •वि. तात्त्विकम्, ओकी — {gzhan zhes bya ba ni de kho na nyid do//} परमिति तात्त्विकम् त.प.१८८ख/९४; {'gal ba de kho na nyid ni ma yin no snyam du dgongs pa yin no//} न तु विरोधस्तात्त्विक इति भावः त.प.२४१क/१९६; {de ni de kho na nyid du gcig tu yod pa ni ma yin no//} न त्वेका तात्त्विकी साऽस्ति त.प.१६४ख/४९.
de kho na nyid kyis: तत्त्वेन — {dbye dang dbye min dngos po la/} /{de kho na nyid kyis gnas min//} (?) भेदाभेदौ च तत्त्वेन वस्तुन्येव व्यवस्थितौ ।। त.स.३९क/४०३.
de kho na nyid du: तत्त्वेन — {de la ji ltar nges pa bzhin/} /{de kho na nyid du mi 'dod//} तथाऽसौ नास्ति तत्त्वेन यथाऽसौ व्यवसीयते । त.स.४४क/४४२; तत्त्वतः — {de yang de kho na nyid du/} /{zhes sogs bye brag la brten pa'o//} तेऽपि तत्त्वत इत्यादि विशेषणमुपाश्रिताः । त.स.५१क/५०२.
de kho na nyid bzhi: चत्वारि तत्त्वानि — १. {bdag gi de kho na nyid dang} आत्मतत्त्वम्, २. {sngags kyi de kho na nyid dang} मन्त्रतत्त्वम्, ३. {lha'i de kho na nyid dang} देवतातत्त्वम्, ४. {ye shes kyi de kho na nyid do//} ज्ञानतत्त्वञ्च हे.त.३क/४.
de kho na la: तत्रैव — {don de kho na la ni shes pa gzhan gyis lhag pa ci byar yang med do//} तत्रैवार्थे किमन्येन ज्ञानेनाधिकं कार्यम् न्या.टी.३८क/१९.
de kho na las: तत एव कारणात् — {gang kho na las ting nge 'dzin yin pa de kho na las sems rnams kyi dmigs pa gcig pa nyid du yang ci'i phyir mi 'dod} यत एव च कारणात् समाधिः, तत एव कारणात् चित्तानामेकालम्बनत्वं किं नेष्यते अभि.भा.६५ख/११२७.
de kho na'i phyir: तेनैव हेतुना — {de kho na'i phyir sdug bsngal chen po myong bar gyur gyis} तेनैव हेतुना महद्व्यसनमनुभूतवान् अ.श.२५२ख/२३२.
de kho na nyid kyi sgron ma: तत्त्वप्रदीपः — {de kho na nyid kyi sgron ma zhes bya ba'i 'grel pa} तत्त्वप्रदीपनामवृत्तिः क.त.२२१६; {de kho na nyid kyi sgron ma zhes bya ba'i rnal 'byor chen mo'i rgyud kyi rgyal po} तत्त्वप्रदीपनाममहायोगिनीतन्त्रराजः क.त.४२३; {de kho na nyid kyi sgron ma'i rgyud kyi dka' 'grel rin chen phreng ba zhes bya ba} तत्त्वप्रदीपनामतन्त्ररत्नमालापञ्जिका क.त.१२०५.
de kho na nyid kyi snying po: तत्त्वगर्भः — {de kho na nyid kyi snying po sgrub pa zhes bya ba} तत्त्वगर्भसाधननाम क.त.१४२६; तत्त्वसारः — {de kho na nyid kyi snying po bsdus pa} तत्त्वसारसंग्रहः क.त.३७११.
de kho na nyid kyi bdud rtsi'i man ngag: ना. तत्त्वामृतोपदेशः, ग्रन्थः — {dpal de kho na nyid kyi bdud rtsi'i man ngag} श्रीतत्त्वामृतोपदेशः क.त.१३३७.
de kho na nyid kyi brda: पा. तथतासङ्केतकम्, सङ्केतभेदः — {'dir sngags kyi} (? {'dir} ){brda ni rnam pa gnyis te/} {gcig ni sngags kyi brda yin la/} {gnyis pa ni de kho na nyid kyi brda'o//} अत्र सङ्केतकं द्विधा—एकं मन्त्रसङ्केतकम्, द्वितीयं तथतासङ्केतकम् वि.प्र.१५४ख/१.३.
de kho na nyid kyi snang ba: ना. तत्त्वालोकः ग्रन्थः — {de kho na nyid kyi snang ba zhes bya ba} तत्त्वालोकनाम क.त.१२९३.
de kho na nyid kyi man ngag: ना. तत्त्वोपदेशः ग्रन्थः क.त.१६३२; {de kho na nyid kyi man ngag gi 'grel pa} तत्त्वोपदेशवृत्तिः क.त.१६३३; {de kho na nyid kyi man ngag rtse mo do ha'i glu zhes bya ba} तत्त्वोपदेशशिखरदोहगीतिनाम क.त. २२७६.
de kho na nyid kyi tshig le'ur byas pa: ना. तत्त्वकारिका, ग्रन्थः क.त.१७१४; {de kho na nyid kyi tshig le'ur byas pa'i man ngag gi 'grel pa zhes bya ba} तत्त्वकारिकोपदेशवृत्तिनाम क.त.१७१५.
de kho na nyid kyi ye shes: तत्त्वज्ञानम् — {de kho na nyid kyi ye shes kyi rlung gi shugs kyis ma rig pa'i sgrib pa'i ljon shing drungs phyung ba rnams kyis ni ma yin te} न पुनस्तत्त्वज्ञानानिलबलात् समुन्मूलिताविद्यानीवरणतरूणाम् प्र.प. ७५ख/९५.
de kho na nyid mkhyen: = {de kho na nyid mkhyen pa/}
de kho na nyid mkhyen pa: वि. तत्त्ववेदी — {ji skad du bshad pa'i de kho na nyid mkhyen pa gang yin pa de kho na thams cad mkhyen pa 'dod kyi} य एवं यथोदिततत्त्ववेदी स एव सर्वविदिष्यते त.प.२९३क/१०४९; द्र. {de nyid mkhyen/}
de kho na nyid grub pa: ना. तत्त्वसिद्धिः, ग्रन्थः — {dpal de kho na nyid grub pa} श्रीतत्त्वसिद्धिः क.त.१९८५;
de kho na nyid bcu pa: ना. दशतत्त्वम्, ग्रन्थः क.त.१२२९; तत्त्वदशकम् — {de kho na nyid bcu pa zhes bya ba} तत्त्वदशकनाम क.त.२२३६; {de kho na nyid bcu pa'i rgya cher 'grel pa} तत्त्वदशकटीका क.त.२२५४.
de kho na nyid mchog: पा. परमतत्त्वम् — {de kho na nyid mchog gi don chos la bdag med pa mthong bas bde ba gang yin pa'o//} यच्च परमतत्त्वस्य धर्मनैरात्म्यस्य संदर्शनात् सुखम् सू.भा.१४२क/१९.
de kho na nyid theg pa chen po nyi shu pa: ना. तत्त्वमहायानविंशतिः, ग्रन्थः क.त.२२५०.
de kho na nyid mthong ba: वि. तत्त्वदर्शी — {phan tshun 'gal ba'i don ston pa rnams ni thams cad de kho na nyid mthong bar rigs pa ma yin te} न हि परस्पराहतोपदेष्टारः सर्व एव तत्त्वदर्शिनो युक्ताः त.प.२६३क/९९५; द्र. {de kho na nyid gzigs pa/}
de kho na nyid du yod pa: वि. तात्त्विकी — {gang gi phyir sngar sgra don rnam par gzhag pa de kho na nyid du yod pa bkag pa dang 'khrul pa yin no zhes kyang rnam par gzhag pa yin no//} यतस्तात्त्विकी शब्दार्थव्यवस्था पूर्वं निषिद्धा, भ्रान्तेति च व्यवस्थापिता त.प.३क/४५०.
de kho na nyid drug rnam par gzhag pa: ना. षट्तत्त्वव्यवस्थानम्, ग्रन्थः क.त.१६२१.
de kho na nyid bsdus pa: ना. तत्त्वसंग्रहः, प्रमाणशास्त्रीयग्रन्थः — {slob dpon zhi ba 'tsho'i zhal snga nas mdzad pa de kho na nyid bsdus pa'i tshig le'ur byas pa rdzogs so//} श्रीशान्तरक्षितविरचितस्तत्त्वसंग्रहः समाप्तः त.स.१३३क/११३०.
de kho na nyid snang ba: तत्त्वालोकः — {de kho na nyid snang ba zhes bya ba'i rab tu byed pa} तत्त्वालोकनामप्रकरणम् क. त.३८८८.
de kho na nyid phyag rgya chen po yi ge med pa'i man ngag: ना. महामुद्रातत्त्वानक्षरोपदेशः, ग्रन्थः क.त.२३२५.
de kho na nyid ma yin: = {de kho na nyid ma yin pa/}
de kho na nyid ma yin pa: •सं. अतत्त्वम् — {de kho na nyid ma yin pa'i sgrub pa la mngon sum min na rjes su dpag pa shi ba'i lus bzhin de nyid min pa yis ni brtags pa gang} अतत्त्वसाधने पुनरप्रत्यक्षेऽनुमानं मृतकतनुरिवातत्त्वतः कल्पनं यत् वि.प्र.८७क/४.२३२; •वि. अतात्त्विकः — {de ltar 'khrul pas 'jug pa'i phyir/} /{sgra don de kho na nyid min//} शब्दार्थोऽतात्त्विकः प्राप्तस्तथा भ्रान्त्या प्रवर्त्तनात् ।। त.स.३४क/३५६.
de kho na nyid mi shes pa: वि. अतत्त्ववित् — {de yang de kho na nyid mi shes pa de dag rang dbang du 'jug pa na gang zhig nges par 'gyur} सा च तेषामतत्त्वविदां स्वातन्त्र्येण प्रवर्त्तमाना केन नियम्येत त.प.१९८ख/८६३.
de kho na nyid min: = {de kho na nyid ma yin pa/}
de kho na nyid tshol ba: वि. तत्त्वान्वेषी — {de dag ni de kho na nyid tshol bas spang bar bya'o//} ते वर्जनीयास्तत्त्वान्वेषिणा ल.अ.१३४क/८०.
de kho na nyid bzhi pa'i man ngag gsal ba'i sgron ma: ना. तत्त्वचतुरुपदेशप्रसन्नदीपः, ग्रन्थः — {de kho na nyid bzhi pa'i man ngag gsal ba'i sgron ma zhes bya ba} तत्त्वचतुरुपदेशप्रसन्नदीपनाम क.त.१२४२.
de kho na nyid gzigs: = {de kho na nyid gzigs pa/}
de kho na nyid gzigs pa: वि. तत्त्वदर्शी — {de'i phyir rnal 'byor pa de kho na nyid gzigs pa} तस्मात् तत्त्वदर्शी योगी प्र.प.४२क/४९; द्र. {de kho na nyid mthong ba/}
de kho na nyid ye shes grub pa: ना. तत्त्वज्ञानसिद्धिः, ग्रन्थः — {dpal de kho na nyid ye shes grub pa} श्रीतत्त्वज्ञानसिद्धिः क.त.१५५१.
de kho na nyid ye shes yang dag par grub pa: ना. तत्त्वज्ञानसंसिद्धिः, ग्रन्थः — {de kho na nyid ye shes yang dag par grub pa'i rgya cher 'grel pa de kho na nyid bshad pa zhes bya ba} मर्मकारिकानामतत्त्वज्ञानसंसिद्धिपञ्जिका क.त. १५८५.
de kho na nyid rab tu rtogs pa: वि. प्रबुद्धतत्त्वः — {de kho na nyid rab tu rtogs pa ni de kho na nyid khong du chud pa'i phyir ro//} प्रबुद्धतत्त्वं तत्त्वाधिगमात् सू.भा.२१२क/११६.
de kho na nyid rab tu bstan pa: ना. तत्त्वप्रकाशः, ग्रन्थः — {de kho na nyid rab tu bstan pa zhes bya ba} तत्त्वप्रकाशनाम क.त.२२४१.
de kho na nyid rin po che snang ba: ना. तत्त्वरत्नालोकः, ग्रन्थः क.त.१८८९; {de kho na nyid rin po che snang ba'i rnam par bshad pa} तत्त्वरत्नालोकव्याख्यानम् क.त.१८९०.
de kho na nyid rin po che'i phreng ba: ना. तत्त्वरत्नावली, ग्रन्थः — {de kho na nyid rin po che'i phreng ba zhes bya ba} तत्त्वरत्नावलीनाम क.त.२२४०.
de kho na nyid la mkhas pa: वि. तत्त्वज्ञः — {chos kyi de kho na nyid la mkhas par bkur ba mdun na 'don pa'i gtso bo bram ze rgan pa rnams dang} धर्मतत्त्वज्ञसम्मतान् पुरोहितप्रमुखान् ब्राह्मणवृद्धान् जा.मा.६१क/७०.
de kho na nyid la 'jug pa: ना. तत्त्वावतारः, ग्रन्थः — {de kho na nyid la 'jug pa zhes bya ba bde bar gshegs pa'i bka' ma lus pa mdor bsdus te bshad pa'i rab tu byed pa} तत्त्वावताराख्यसकलसुगतवाचसंक्षिप्तव्याख्याप्रकरणम् क.त.३७०९.
de kho na nyid la bstod pa: ना. तत्त्वस्तवः, ग्रन्थः क.त.१११६.
de kho na nyid sems par byed pa: वि. तत्त्वचिन्तकः — {de kho na nyid sems par byed pa rnams ni snang ba tha dad pa la sogs pa'i sgo nas tha dad pa med pa ni mi sems so//} तत्त्वचिन्तकास्तु प्रतिभासभेदादिभ्यो नाभेदमनुसन्धत्ते प्र.वृ.२८२ख/२५.
de kho na nyid gsal bar byed pa'i sgron ma: ना. तत्त्वप्रभासकरणदीपः, ग्रन्थः — {de kho na nyid gsal bar byed pa'i sgron ma zhes bya ba} तत्त्वप्रभासकरणदीपनाम क.त.२६४३.
de kho na rnam par gzhag pa'i gtam: तत्त्वप्रत्यवस्थानकथा लो.को.१११६.
de kho na yid la byed pa: पा. तत्त्वमनस्कारः — {'di ni de kho na yid la byed pa yin no//} {chos 'di pa rnams kho na'i yin gyi/} {phyi pa'i ma yin no//} तत्त्वमनस्कारश्चैषा इदन्धर्माणामेव, न बाह्यानाम् अभि.भा.१०ख/८९९.
de kho na rab tu rtogs pa: तत्त्वप्रबोधः लो.को.१११६.
de kho na la skur pa 'debs pa'i lta ba: पा. तत्त्वापवाददृष्टिः, दृष्टिभेदः — {de la skur pa 'debs pa'i rnam pa 'dis lta ba gsum du gyur te/} {btags pa la skur pa 'debs pa'i lta ba dang kun tu rtog pa la skur pa 'debs pa'i lta ba dang de kho na la skur pa 'debs pa'i lta ba'o//} तदपवादकास्तिस्रो दृष्टयो भवन्ति—प्रज्ञप्त्यपवाददृष्टिः, परिकल्पापवाददृष्टिः, तत्त्वापवाददृष्टिश्च अभि.स.भा.८२ख/११३.
de kho na la 'jug pa la sgrib pa: पा. तत्त्वप्रवेशावरणम्, आवरणभेदः — {de kho na la 'jug pa la sgrib pa ni byang chub kyi phyogs rnams la sgrib pa gang yin pa'o//} तत्त्वप्रवेशावरणं यद् बोधिपक्ष्येषु म.भा.१०क/८२.
de kho na la 'jug pa'i 'grel pa: ना. तत्त्वावतारवृत्तिः, ग्रन्थः क.त.३८९२.
de kho na shes pa: पा. तत्त्वज्ञानम् — {de kho na shes pas 'dod chags la sogs pa spangs nas sems dri ma med pa nyid rnam par grol ba yin no zhes zer ro//} तत्त्वज्ञानापनीतेषु रागादिषु चेतसो वैमल्यं विमुक्तिरित्यपरे अभि.भा.४१ख/१०२९.
de kho na'i snying po zhes bya ba'i sgrub pa'i thabs: ना. तत्त्वगर्भनामसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१४८०.
de kho na'i don gyi phyogs gcig la rjes su zhugs pa: तत्त्वार्थैकदेशानुप्रवेशः म.व्यु.९००.
de kho na'i don gyi tshul: पा. तत्त्वार्थनयः — {byang chub sems dpa' de de kho na'i don gyi tshul dang dgongs pa'i don gyi tshul la shin tu rnam par nges pa'i shes rab kyis yongs su smin par byed do//} स बोधिसत्त्वस्तत्त्वार्थनये चाभिप्रायार्थनये च सुविनिश्चितया प्रज्ञया परिपाचयति सू.भा.१५२क/३६.
de kho na'i don gyi bsam pa: पा. तत्त्वार्थाशयः, अध्याशयभेदः — {lhag pa'i bsam pa}… {bco lnga gang zhe na/} {mchog gi bsam pa dang}…{de kho na'i don gyi bsam pa dang}…{lhan cig skyes pa'i bsam pa'o//} अध्याशयाः…कतमे पञ्चदश ? अग्र्याशयः…तत्त्वार्थाशयः…सहजश्चाशयः बो.भू.१६२ख/२१५.
de kho na'i don la rmongs pa: तत्त्वार्थसम्मोहः म.व्यु.७५३९.
de 'gyur na 'gyur ba nyid: तद्विकारविकारित्वम् — {gang yang de 'gyur na 'gyur ba nyid de yang dngos su ma grub la} यच्च तद्विकारविकारित्वम्, तदपि साक्षादसिद्धम् त.प.१७ख/४८१.
de dngos: १. = {de'i dngos} तद्भावः — {de dngos dang ni de dngos min/} /{phan tshun du ni 'gal ba'i phyir//} तद्भावश्चाप्यतद्भावः परस्परविरोधतः । त.स.६३क/५९८ २. = {de dngos nyid} ताद्रूप्यम् — {lus ni de yi dngos yin na/} /{skad cig nyid du cis mi 'dod//} देहस्य ताद्रूप्ये क्षणिकत्वं न किं मतम् त.स.६९ख/६५५.
de dngos nyid: तथात्वम् — {'khrul pa'i rgyu ni yod pa'i phyir/} /{de dngos nyid kyang nges med 'gyur//} भ्रान्तिकारणसद्भावात् तथात्वे न विनिश्चयः ।। त.स.११२ख/९७६; ताद्रूप्यम् — {de min ngo bo de dngos nyid/} /{shes phyir ji ltar yul med min//} अतद्रूपे च ताद्रूप्यज्ञानं नाविषयं कथम् ।। त.स.९०ख/८२०.
de dngos po min las log pa: अतद्रूपपरावृत्तम् — {de dngos po min las log pa'i/} /{'bras bu} ({dngos po} ){tsam zhig mi rtag nyid/} /{sgrub par byed de bdag phyir ro/} /{sgrub byed de la de tshul med//} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तुमात्रमनित्यताम् । तादात्म्यात् साधयत्येष न न्यायोऽस्तीह साधने ।। त.स.४क/६१.
de dngos min: अतद्भावः — {de dngos dang ni de dngos min/} /{phan tshun du ni 'gal ba'i phyir//} तद्भावश्चाप्यतद्भावः परस्परविरोधतः । त.स.६३क/५९८.
de mngon sum du dmigs pa'i mtshan nyid: तत्प्रत्यक्षोपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४०५.
de bcas: सतत् — {de la de dang lhan cig tu 'jug pas na de bcas so//} {de dang bcas pa'i dngos po nyid ni de bcas nyid de} तत्र सह तेन वर्तत इति सतत्, सततो भावः सतत्त्वम् प्र.प.७४क/९२.
de bcas nyid: सतत्त्वम् — {de la de dang lhan cig tu 'jug pas na de bcas so//} {de dang bcas pa'i dngos po nyid ni de bcas nyid de} तत्र सह तेन वर्तत इति सतत्, सततो भावः सतत्त्वम् प्र.प.७४क/९२.
de rjes: तदनु — {dang por gso sbyong sbyin par bya/} /{de rjes bslab pa'i gnas bcu nyid//} पोषधं दीयते प्रथमं तदनु शिक्षापदं दशम् । हे.त.२७क/९०; ततः — {de rjes 'di yi sdug bsngal me/} /{mi bzad rab tu nyams par 'gyur//} ततोऽस्य तीव्रदुःखाग्नेरवसानं भविष्यति । अ.क.१७०ख/७६.२३; द्र. {de'i rjes/}
de rjes la: ततः — {thugs khar zhugs te de rjes la/} /{sngags dang 'od zer gnyis 'dres pas//} प्रविश्य हृदये ततः । मन्त्ररश्मिद्वयं मील्य स.दु.१६५/१६४; ततः परम् — {de rjes la ni gang song ba/} /{de ni phra phyir nges bzung min//} ततः परं तु यद् याति तत् सौक्ष्म्यान्नावधार्यते ।। त.स.१००ख/८८७; द्र. {de'i rjes/}
de nyid: • स एव — {de nyid 'di yin no//} स एवायम् न्या. टी.४१ख/५०; तदेव — {de nyid ni shrI yig las gnyis su med pa'i ye shes so//} तदेव श्रीकारादद्वयं ज्ञानम् वि.प्र. ६१क/४.१०७; {rdul phran gzhan la ltas pa yang /} /{de nyid gal te yin rtog na//} अण्वन्तराभिमुख्येन तदेव यदि कल्प्यते । त.स.७२ख/६७८; •सं. १. तत्त्वम् — {de'i dngos po ni de nyid do//} तद्भावस्तत्त्वम् त.प.२५२ख/९७८; तत्ता — {phye ba dag na chos ma yin pa'i phyogs dang mthun pa dag tu song ba ni de nyid kyis 'thob pa dang 'dra'o//} तत्ताप्राप्तिवदधर्मपक्षेषु यातो भिन्नेषु वि.सू.६५ख/८२ २. तात्पर्यम् — {bya ba'i de nyid rnam dpyod la/} /{gang rigs de ni sgrub par mdzod//} विचार्य कार्यतात्पर्यं यद्युक्तं तद्विधीयताम् ।। अ.क.३१५ख/४०.९७; •वि. = {de nyid kyi} तात्त्विकी — {de nyid min par kho bo 'dod//} तात्त्विकी नेष्यतेऽस्माभिः त.स.७६क/७११; •अव्य. वै — {de nyid ces pa mtha' gcig tu'o//} वै एकान्तम् वि.प्र.१८५ख/५.५; •पा. = {de kho na nyid} तत्त्वम् — {de bzhin du waM yig dang}… {de nyid dang ye shes dang rnam par dag pa'i sems kyi ming rnams kyi nang nas waM yig gcig po gtso bo'i ming ma yin te} तथा वंकार…तत्त्वज्ञानविशुद्धचित्तसंज्ञानां मध्ये न एका वंकारसंज्ञा प्रधाना वि.प्र.१३५ख/१.१.
de nyid kyi: तात्त्विकम् — {dngos po rnams kyi de nyid kyi/} /{ngo bo de dag ji ltar 'dod//} तात्त्विकं सर्ववस्तूनां किमेभी रूपमिष्यते ।। त.स.१२१ख/१०५०.
de nyid kyi phyir: अत एव — {de nyid kyi phyir de dag ma nges pa nyid du 'grub bo//} अत एवैषामनित्य(? मनियत)त्वं सिद्ध्यति अभि.स्फु.८८क/७५९; {de nyid phyir lus tha dad la/} /{brten pa nyid du 'grub mi 'gyur//} विभिन्नदेहवृत्तित्वमत एव न सिध्यति । त.स.६९ख/६५४.
de nyid kyi tshe: तदैव — {rang gi ngo bo mngon sum du byed na ni de nyid kyi tshe thams cad 'grub pa'i phyir nges par sbyor ba 'bras bu dang bcas par mi 'gyur ro//} स्वरूपसाक्षात्करणे हि सर्वं तदैव सिद्धमिति न नियोगः स्यात् सफलः प्र.अ.१३ख/१५; प्र.अ.२ख/४; तदानीमेव — {de nyid kyi tshe dgag pa ni rigs pa ma yin no//} न तदानीमेव विहितस्य निषेधो युक्तः त.प.२१९क/९०७.
de nyid kyis: १. तेनैव — {de nyid kyis ni nges par byos//} कार्यस्तेनैव निर्णयः त.स.७७क/७२०; तयैव — {de nyid kyis ni tshad ma nyid//} तयैवास्य प्रमाणत्वम् त.स.१०५ख/९२७ २. = {de kho na nyid kyis} तत्त्वतः — {ji ltar khyed cag gi shes pa/} /{de nyid kyis na rnam med ni/} /{yang dag ma yin rnam par rig/} यथा हि भवतां ज्ञानं निराकारं च तत्त्वतः । वेत्ति चाभूतमाकारम् त.स.७४ख/६९८; तत्त्वेन — {de nyid kyis rig ma yin te//} न हि तत्त्वेन वेत्ति त.स.७४ख/६९९.
de nyid dngos: तदेव — {gang de nyid dngos ces brjod pa/} /{de nyid gcig ces bshad pa yin//} एकमित्युच्यते तद्धि यत् तदेवेति गीयते त.स.६३क/५९८.
de nyid ji lta: यथातत्त्वम् — {ye shes sgron ldan shes rab kyis/} /{de nyid ji lta bzhin du mthong //} ज्ञानदीपवती प्रज्ञा यथातत्त्वं हि पश्यति ।। अ.क.३२१ख/४०.१६८.
de nyid du: १. तत्रैव — {phyir mi 'ong ba 'jig rten 'dir phyir mi 'ong bar de nyid du yongs su mya ngan las 'da'o//} अनागामी अनागम्य इमं लोकं तत्रैव परिनिर्वास्यति अ.सा.३२ख/१८ २. = {de kho na nyid du} तत्त्वतः, वस्तुतः — {gal te de nyid du gzhan yod/} /{rnam pa de ni sems nyid yin//} चित्तस्यैव स आकारो यद्यप्यन्योऽस्ति तत्त्वतः ।। बो.अ.३१ख/९.१६; तात्त्विकम् — {de yis byas pa'i dus gsum gyi/} /{rnam gzhag de nyid du mi 'thad//} तत्कृतम् । अध्वत्रयव्यवस्थानं तात्त्विकं नोपपद्यते ।। त.स.६६क/६२१.
de nyid du na: तत्त्वतस्तु — {de nyid du na rigs mi mthun/} /{rnam shes skye ba tsam du zad//} तत्त्वतस्तु विजातीयविज्ञानोत्पत्तिमात्रकम् ।। प्र.अ.४ख/६.
de nyid phyir: = {de nyid kyi phyir/}
de nyid bzhin: तथात्ववत् — {de nyid bzhin zhes bya ba ni chos mi mthun pa'i dpe'o//} तथात्ववदिति वैधर्म्यदृष्टान्तः त.प.२३०ख/९३१.
de nyid la: तत्रैव — {de nyid la ni rtsod pa 'di/} /{smra po rnams la 'jug pa yin//} तत्रैव हि विवादोऽयं सम्प्रवृत्तः प्रवादिनाम् । त.स.१००क/८८४; {sgra'i byed pa ni de nyid la yin no//} तत्रैव च व्यापारः शब्दस्य प्र.अ.६क/७.
de nyid las: तत एव — {de nyid las mngon par 'dod pa'i don 'grub pas} तत एव समीहितसिद्धिः प्र.अ.५ख/७.
de nyid mkhyen: वि. तत्त्वज्ञः — {bstan bcos kun don de nyid mkhyen/} /{mtshungs snyam rmongs pa su zhig sems//} को हि निःशेषशास्त्रार्थतत्त्वज्ञं मन्यते जडः । त.स.१२२क/१०६४; द्र. {de kho na nyid mkhyen pa/}
de nyid mkhyen pa: = {de nyid mkhyen/}
de nyid brgyad kyi lta ba: ना. तत्त्वाष्टकदृष्टिः, ग्रन्थः — {de nyid brgyad kyi lta ba zhes bya ba} तत्त्वाष्टकदृष्टिनाम क.त.२४३२.
de nyid ngo bo: तत्त्वरूपम् — {dngos po ma lus pa de nyid/} /{ngo bo dngos su mthong ba'i phyir//} साक्षात् समस्तवस्तूनां तत्त्वरूपस्य दर्शनात् ।। त.स.१२१ख/१०५१.
de nyid lnga pa'i bstod pa: ना. पञ्चतत्त्वस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.२००९.
de nyid can: वि. तात्त्विकम् — {mi mthun mtshan nyid dngos yin pa'am/} /{dngos dbye de nyid can yin chug/} विलक्षणात्मभावे वा वस्तुभेदोऽस्तु तात्त्विकः ।। त.स.१२३क/१०७२.
de nyid bcu yongs su shes pa: •सं. दशतत्त्वपरिज्ञानम् — {de nyid bcu yongs su shes pa dang lam dang gzugs la sogs pas mngon par khengs pa ste} दशतत्त्वपरिज्ञानमार्गरूपाद्यभिमानः वि.प्र.९०क/३.३; •वि. दशतत्त्वपरिज्ञाता — {de nyid bcu ni yongs su shes/} /{dkyil 'khor 'bri ba'i las la mkhas/} /{gsang sngags 'chad byed slob dpon de//} दशतत्त्वपरिज्ञाता मण्डलालेख्यकर्मवित् । मन्त्रव्याख्याकृदाचार्यः वि.प्र.९१क/३.३.
de nyid mchog: सुतत्त्वम् — {dgongs chen don dang de nyid mchog mthong bas//} महाभिसंध्यर्थसुतत्त्वदर्शनात् सू.अ.१४१ख/१८.
de nyid brjod pa'i dpe: पा. तत्त्वाख्यानोपमा, उपमाभेदः — {'di ni bzhin nyid pad ma min/} /{'di dag bung ba ma yin mig /ces} {pa rnam gsal mtshungs pa las/} /{de ni de nyid brjod pa'i dpe//} न पद्मं मुखमेवेदं न भृङ्गौ चक्षुषी इमे । इति विस्पष्टसादृश्यात्तत्त्वाख्यानोपमैव सा ।। का.आ.३२३क/२.३६.
de nyid bsnyon dor gzugs can: पा. तत्त्वापह्नवरूपकम्, रूपकभेदः — {gdong la sogs pa nyid bzlog ste/} /{pad ma la sogs gzugs byas pas/} /{yon tan khyad 'phags gsal byed pa/} /{de nyid bsnyon dor gzugs can no//} मुखादित्वं निवर्त्यैव पद्मादित्वेन रूपणात् । उद्भावितगुणोत्कर्षन्तत्त्वापह्नवरूपकम् ।। का.आ.३२५क/२.९४.
de nyid lta ba: पा. तत्त्वदृष्टिः, तत्त्वदर्शनम् — {de nyid lta ba'i gegs nyid phyir/} /{la lar shin tu 'grib pa can//} तत्त्वदृष्टिनिबन्धत्वादत्यन्तापचयः क्वचित् त.स.१२४ख/१०७९.
de nyid mthong: = {de nyid mthong ba/}
de nyid mthong ldan: वि. तत्त्वदर्शनयोगी — {tshad ma yis ni mi slu ba'i/} /{de nyid mthong ldan de dang ni/} /{'gal ba'i don ni ston byed pa/} /{gzhan dag dang ni rgyu mtshungs min//} तेन प्रमाणसंवादितत्त्वदर्शनयोगिना । न तुल्यहेतुताऽन्येषां विरुद्धार्थोपदेशिनाम् ।। त.स.१२१ख/१०६२.
de nyid mthong ba: तत्त्वदर्शनम् — {de nyid mthong ba'i bdag nyid can/} /{'od gsal ba yi sems 'di ni//} प्रभास्वरमिदं चित्तं तत्त्वदर्शनसात्मकम् । त.स.१२५क/१०८२; द्र. {de nyid gzigs pa/}
de nyid mthong ba'i lam: ना. तत्त्वमार्गदर्शनम्, ग्रन्थः — {de nyid mthong ba'i lam zhes bya ba} तत्त्वमार्गदर्शननाम क.त.३७१५.
de nyid don: वि. तात्त्विकः — {kun rdzob lam du rab 'grub phyir/} /{de nyid don du 'dod bsgrub yin//} प्रसिद्धं सांवृते मार्गे तात्त्विके त्विष्टसाधनम् ।। त.स.४०ख/४१४; तात्त्विकी — {de nyid don la brten nas ni/} /{sel ba dag gi dngos nyid min//} तात्त्विकीं समुपाश्रित्य विनिवृत्त्योरवस्तुताम् ।। त.स.४०ख/४१५.
de nyid bde ba bsgom pa'i rjes su 'brang ba'i rnal 'byor bsgom pa'i man ngag: ना. तत्त्वभावनानुसारियोगभावनोपदेशः , ग्रन्थः — {de nyid bde bar bsgom pa'i rjes su 'brang ba'i rnal 'byor bsgom pa'i man ngag ces bya ba} तत्त्वभावनानुसारियोगभावनोपदेशनाम क. त.२३९१.
de nyid rnam pa bcu drug rig: वि. षोडशाकारतत्त्ववित् — {bden don rnam pa bcu gnyis ldan/} /{de nyid rnam pa bcu drug rig /rnam} {pa nyi shus byang chub pa/} /{rnam par sangs rgyas kun rig mchog/} द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् । विंशत्याकारसंबोधिर्विबुद्धः सर्ववित् परः ।। वि.प्र.६५ख/४.११४.
de nyid rnal 'byor: पा. तत्त्वयोगः, सहजानन्दयोगः — {chu bo'i rgyun ni rab 'bab dang /} /{mar me'i rtse mo rab bcings ltar/} /{rtag tu de nyid rnal 'byor gyis/} /{nyin dang mtshan du rnam par gzhag/} नदीस्रोतःप्रवाहेन दीपज्योतिःप्रबन्धवत् । सततं तत्त्वयोगेन स्थातव्यमहोरात्रतः ।। हे.त.१०ख/३२.
de nyid ma mthong: वि. अदृष्टतत्त्वः — {de nyid ma mthong rang dgar gyur pa yi/} /{ngan rtog rnams kyis bstan pa 'di dkrugs so//} अदृष्टतत्त्वैर्निरवग्रहैः कृतं कुतार्किकैः शासनमेतदाकुलम् ।। अभि.को.२५क/८.४१.
de nyid ma yin pa: •वि. वितथः — {de nyid ma yin pa brjod pa} वितथप्रलापः वा.न्या.३३५ख/६६; •सं. अतद्भावः — {de nyid min pa bkag pas kyang /} /{de nyid du ni brjod par byed//} अतद्भावनिषेधश्च तत्त्वमेवाभिधीयते । त. स.१४क/१६१.
de nyid min pa: = {de nyid ma yin pa/}
de nyid med: वितथम्, असत्यवचनम् — वितथं त्वनृतं वचः अ.को.१.७.२१; विगता तथा सत्यमत्रेति वितथम् अ.वि.१.७.२१.
de nyid gzigs pa: वि. तत्त्वदर्शी — {gnyis la brten pa'i shes pa ni/} /{gang gsungs de nyid gzigs pa yis//} द्वयं प्रतीत्य विज्ञानं यदुक्तं तत्त्वदर्शिना । त.स.६७ख/६३०; द्र. {de nyid mthong ba/}
de nyid rab tu rtogs pa: वि. प्रबुद्धतत्त्वः — {bshes gnyen}…{de nyid rab tu rtogs pa smra mkhas ldan/}…{bsten//} मित्रं श्रयेत्…प्रबुद्धतत्त्वं वचसाभ्युपेतम् सू.अ.२१२क/११६.
de nyid rig: = {de nyid rig pa/}
de nyid rig mchog: वि. तत्त्वविदांवरः, बुद्धस्य — {de nyid rig mchog 'gro ba rnams kyi ston pa de la gus pas phyag 'tshal nas} तस्मै तत्त्वविदांवराय जगतः शास्त्रे प्रणम्यादरात् त.प.१३३ख/१.
de nyid rig pa: वि. तत्त्ववित् — {de nyid rigs par} ({rig pas} ){nges par ni/} /{mya ngan 'das 'gyur khyed kyi brdzun//} नियमात् तत्त्वविद् याति निर्वाणमिति वा मृषा ।। त.स.१२७ख/१०९५; सर्ववित् — {bzlas brjod dang ni dka' thub kun/}…{de nyid rig pas don med gsungs//} जपास्तपांसि सर्वाणि…वृथैवेत्याह सर्ववित् ।। बो.अ.१०ख/५.१६.
de nyid shes: = {de nyid shes pa/}
de nyid shes pa: •सं. तत्त्वज्ञानम् — {de bdag nyid du rtag gnas phyir/} /{de nyid shes pa'ang bskyed bya min//} तत्त्वज्ञानं न चोत्पाद्यं तादात्म्यात् सर्वदा स्थितेः । त.स.१४क/१५९; •वि. तत्त्वज्ञः — {gal te skad cig de nyid shes pas mchog tu yid rton sgrub byed na//} क्षणं चेत्तत्त्वज्ञाः प्रगुणमवधानं विदधति । अ.क.२८ख/५३.१६; {'jig rten rmongs pas ma mthong na/} /{de nyid shes kyis bzhag de nyid//} मोहाच्चेन्नेक्षते लोकः तत्त्वज्ञस्यापि सा स्थितिः ।। बो.अ.३६क/९.१३७; {dug gi de nyid shes pa} विषतत्त्वज्ञः हे.त.१६क/५०.
de nyid sems pa po: वि. तत्त्वचिन्तकः — {des na de ni dbyig sogs bzhin/} /{bye brag byed par skye ba ste/} /{so sor snang ba'i sgra yi don/} /{de nyid sems pa pos bstan no//} येन दण्डादिवत् तस्य जायते हि विशेषणम् ।। प्रतिभासश्च शब्दार्थ इत्याहुस्तत्त्वचिन्तकाः । त.स.४०क/४११.
de nyid gsal bar gzigs pa can: वि. स्पष्टतत्त्वनिदर्शी — {thugs rje gzhan dbang gyur pa na/} /{de nyid gsal bar gzigs pa can/} /{dmigs bsal kun la dogs med pas/} /{thams cad du ni ston par mdzad//} करुणापरतन्त्रास्तु स्पष्टतत्त्वनिदर्शिनः । सर्वापवादनिःशङ्कश्चक्रुः सर्वत्र देशनाम् ।। त.स.१३०क/११११.
de nyid gsungs pa: वि. तत्त्ववादी — {de nyid gsungs pas gsungs pa gang /} /{'di de mchog gyur de nyid ni//} इदं तत् परमं तत्त्वं तत्त्ववादी जगाद यत् । त.स.१२९क/११०५.
de snyed: तावत् — {de snyed pa'i dus ni tha dad pa'i rang gi don rtogs par byed pa'i dus so//} तावत्कालम् निष्कृष्टस्वार्थप्रतिपादनकालम् त.प.१३७ख/७२६; {cha shas sgro 'dogs ji snyed pa/} /{de bsal phyir ni nges pa dang /} /{sgra yang de snyed kho na des/} /{de dag spyod yul tha dad can//} यावन्त्ॐऽशसमारोपास्तन्निरासे विनिश्चयाः । तावन्त एव शब्दाश्च तेन ते भिन्नगोचराः ।। प्र.वृ.२७६ख/१८; {la lar gang du ji snyed pa'i/} /{mig gsal} ({dmigs bsal}){rnams ni srid pa yin/} /{de bdag nyid la de snyed ni/} /{brtsal yang ma skyes pas der med//} यावानेवापवादोऽतो यत्र सम्भाव्यते मतौ । अन्विष्टेऽनुपजाते च तावत्येव तदात्मनि ।। त.स.१०४ख/९२२.
de snyed du: तावत् — {sems kyi rten dang de'i bye brag /gnas} {dang kun nas nyon mongs nyid/} /{tshogs dang rnam byang ji snyed pa/} /{dbang po dag kyang de snyed do//} चित्ताश्रयस्तद्विकल्पः स्थितिः संक्लेश एव च ।। संभारो व्यवदानं च यावता तावदिन्द्रियम् ।। अभि.को.४क/२.५.
de snyed pa: = {de snyed/}
de lta de ltar: तथा तथा — {yan lag phyi mas lam bkag pas/} /{nang ma 'gro bar mi 'gyur ro/} /{ji ltar phyi mas go phye ba/} /{nang ma de lta de ltar 'gro//} उत्तरावयवै रुद्धे मार्गे पूर्वे न यान्ति च । यथोत्तरे विमुञ्चन्ति पूर्वे यान्ति तथा तथा ।। त.स.१००ख/८८८; {ci lta ci ltar gdul bya rnams de kho na'i lam du 'jug par 'gyur ba de lta de ltar bcom ldan 'das ston pa yin pa'i phyir mi 'gal lo//} यथा यथा विनेयानां तत्त्वमार्गानुप्रवेशः सम्भवी तथा तथा भगवतो देशनेति न विरोधः प्र.अ.२७ख/३१.
de lta na: एवं च — {de lta na sangs rgyas nyid yon tan ma lus pa'i gzhi dang /} {gzhan dag dang thun mong ma yin no zhes bde bar gshegs pa'i sgras bstan to//} एवं च बुद्धत्वमशेषगुणसरसमसाधारणमपरयोगिभिः सुगतशब्देन ख्यापितम् बो.प.४२ख/१; एवं सति — {de lta na lan cig skyes nas zhig pa'i don gyi yul can gyi shes pa dang nye na rna ba'i blo tshad ma nyid du mi 'gyur te} एवं सति सकृज्जातविनष्टार्थविषयस्य ज्ञानस्य श्रौत्रधियश्च प्रामाण्यं न प्राप्नोति त.प.२२८ख/९२७; एवं हि — {de lta na gang su yang rung ba gsal bar byed par 'gyur ro//} एवं हि यत्किञ्चिद्यस्य कस्यचिद् व्यञ्जकं स्यात् त.प.१८०क/८२१; यद्येवम् — {de lta na 'o na chos la sogs pa'i rnam par gzhag pa'i rten gang yin} यद्येवम्, कस्तर्हि धर्मादिव्यवस्थाश्रयः त.प.२१६क/९०२; तथा सति — {de lta na lha sbyin 'tshed par byed do zhes bya bas byed pa po ma brjod pa'i phyir}…{gsum pa'o//} तथा सति देवदत्तः पचेदिति कर्त्तुरनभिधानात्…तृतीया प्राप्नोति प्र.अ.१४क/१६.
de lta na ni: एवं हि — {de lta na ni skyes bus ma byas pa nyid de rtag} ({rtog} ){pa don dang bcas pa nyid du 'gyur ro snyam du bsams pa yin no//} एवं हि तदपौरुषेयत्वं प्रकल्पितं सार्थकं भवतीति भावः त.प.२१६क/९०२.
de lta na ni 'o na: एवं तर्हि — {de lta na ni 'o na ming nyid med do zhes bya bar rtogs par 'gyur gyi} एवं तर्हि नामैव नास्तीति प्रतीयते अभि.स्फु.११९क/८१५; {de lta na ni 'o na de nyid dus su mi rung ste} एवं तर्हि स एव अध्वायोगः अभि.भा.२४०ख/८१०.
de lta na 'o na: एवं तर्हि — {de lta na 'o na ni lam yang 'dus byas yin pa'i phyir 'du byed kyi sdug bsngal nyid du thal bar 'gyur ro zhe na} एवं तर्हि मार्गस्यापि संस्कारदुःखताप्रसङ्गः, संस्कृतत्वात् अभि.भा.३ख/८७७.
de lta na yang: एवमपि — {de lta na yang tshad ma las bzlog pa'i bdag nyid yin pas tshad ma nyid du 'grub par mi 'gyur te} एवमपि प्रमाणाद् व्यावृत्त्यात्मतया न प्रामाण्यं सिद्ध्येत् त.प.२८२क/१०३०; एवं च — {de lta na yang sems tsam du/} /{brtags la yon tan ci zhig yod//} एवं च को गुणो लब्धश्चित्तमात्रेऽपि कल्पिते ।। बो.अ.३२क/९.३०; तथापि — {snang du chug mod/} {de lta na yang}…{mi rigs pa yin no//} अवभासतां नाम, तथापि…न युक्ता त.प.२०५ख/८७९; {gal te yang 'di dngos po thams cad la khyab pa yin pa de lta na yang gang gi tshe byas pa'i khyad par 'ga' zhig gis dngos po 'ga' zhig la gsal bar byed pa de'i tshe rnam par dbye ba 'dzin pa yin la} यद्यपि चासौ सर्वपदार्थव्यापी, तथापि यदा केनचित् क्रियाविशेषेण क्वचित् पदार्थे व्यज्यते, तदा प्रविभक्तो गृह्यते त.प.१५९ख/७७२; अथ च — {de lta na yang gzugs mthong ste/} /{de dag la ni don yod 'gyur//} अथ च तत्तेषामवन्ध्यं बिम्बदर्शनम् र.वि.१२३क/१०१.
de lta na'ang: = {de lta na yang /}
de lta bas na: एवं सति — {de lta bas na spyod pa pa de khyed cag la rim pa nyid tshig dang brjod pa nyid du thal bar 'gyur gyi} एवं सति क्रमस्यैव पदत्वं वाचकत्वं भवतां मीमांसकानां प्रसज्यते त.प.१५६ख/७६६; तस्मात् — {de lta bas na de na gzugs med do//} तस्मान्न तत्र रूपम् अभि.स्फु.२८७ख/११३२; तस्मात्तर्हि — {rigs kyi bu de lta bas na khyod kyis chos 'di dag nyid la rab tu don du gnyer ba dang 'dod pas gus pa mchog tu bskyed par bya ste} तस्मात्तर्हि कुलपुत्र एतेष्वेव त्वया धर्मेषु गौरवमुत्पादयितव्यं भूयस्या मात्रया अर्थिकतया छन्दिकतया च अ.सा.४३२क/२४३; इत्थं च — {de lta bas na gang yod pa de ni skad cig pa kho na yin pas khyab pa grub bo//} इत्थं च यत् सत् तत् क्षणिकमेवेति व्याप्तिसिद्धिः हे. बि.२४७क/६३; इति — {de lta bas na de ltar don tha dad par brjod pas ni zhes bya ba ni bsdu ba'i don yin no zhe'o//} इत्येवं पृथगर्थाभिधानात् समुच्चयेऽयं चकार इति अभि.स्फु.८८क/७५९; इति हि — {dge slong dag de lta bas na} इति हि भिक्षवः वि.व.१५९ख/१.४८.
de lta bas na de ltar: इत्येवम् — {de lta bas na de ltar don tha dad par brjod pas ni zhes bya ba ni bsdu ba'i don yin no zhe'o//} इत्येवं पृथगर्थाभिधानात् समुच्चयेऽयं चकार इति अभि.स्फु.८८ख/७५९.
de lta bas na 'o na ni: तस्मात्तर्हि — {kau shi ka de lta bas na 'o na ni bdag gi dngos po'i sku 'di brnyes pas de bzhin gshegs pa de bzhin gshegs pa zhes bya ba'i grangs su mi 'gro'o//} तस्मात्तर्हि कौशिक नानेनात्मभावशरीरप्रतिलम्भेन तथागतस्तथागत इति संख्यां गच्छति अ.सा.५१क/२९.
de lta bas na yang: तस्मादपि — {de lta bas na yang khyad par du 'jug par 'gyur ro//} तस्मादपि विशेषेण प्रवृत्तिः स्यात् बो.प.४४ख/३.
de lta mod kyi: अथ च — {de lta mod kyi sa rdul dang /} /{rgya mtsho ba lang rmig rjes kyi/} /{khyad par gang yin sangs rgyas dang /} /{byang chub sems dpa'i khyad de nyid//} अथ चाणोः पृथिव्याश्च गोष्पदस्योदधेश्च यत् । अन्तरं बोधिसत्त्वानां बुद्धस्य च तदन्तरम् ।। र.वि.१०२ख/५२; तथापि म.व्यु.५४५३.
de lta yang: = {de lta'ang} तथापि — {gal te bdag gi sdug bsngal gyis/} /{gzhan gyi lus la mi gnod pa/} /{de lta'ang de bdag sdug bsngal de/} /{bdag tu zhen pas mi bzod nyid//} यद्यप्यन्येषु देहेषु मद्दुःखं न प्रबाधते । तथापि तद्दुःखमेव ममात्मस्नेहदुःसहम् ।। बो.अ.२७क/८.९२; अथ च मि.को.६४ख; द्र. {de lta na yang /}
de lta yin dang: ततश्च — {de lta yin dang tha snyad thams cad rgyun chad par 'gyur ro//} ततश्च सर्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गः त.प.२२९ख/९२९.
de lta'ang: = {de lta yang /}
de lta nyid: तथैव — {gang zhig ji ltar gang gis 'dul/} /{des de de lta nyid du shes//} यो यथा येन वैनेयो मन्यतेऽसौ तथैव तत् । र.वि.१०२ख/५२.
de lta ba: = {de lta/}
de lta bu: एवम् — {med do zhes bya ba de lta bu go ste} नास्तीत्येवं गम्यते त.प.१३३क/७१६; इत्येवम् — {de lta bu dang mthun pa dag ni gang zag 'dod chags spyad pa'i rtags rnams yin par rig par bya'o//} इत्येवम्भागीयानि रागचरितस्य पुद्गलस्य लिङ्गानि वेदितव्यानि श्रा.भू.७१ख/१८५; एवम्भूतम् — {de lta bu'i bcom ldan 'das la phyag 'tshal nas} एवम्भूतं भगवन्तं प्रणम्य प्र.अ.२ख/३; एवंरूपम् मि.को.६४क; एवंविधः — {zhes bya ba yid brtan du rung ba de lta bur mi 'gyur ro//} इत्याश्वासः, एवंविधो न स्यादिति अभि.स्फु.२२३ख/१००५; एवंजातीयकम् — {de lta bas na khams kyi dbye ba de lta bu yang yid ches par bya dgos pas theg pa gsum gyi rigs tha dad pa yod do//} तस्मादेवंजातीयकोऽपि धातुभेदः प्रत्येतव्य इति अस्ति यानत्रये गोत्रभेदः सू.भा.१३७क/११; तथाविधः — {khyad par gyis de lta bu rang bzhin ma yin pa nyid dang /} {bsgrub par bya ba de la gtan tshigs 'khrul par bstan to//} तेन च विशेषणेन तथाविधस्य अतत्स्वभावताम्, तस्मिन् साध्ये हेतोर्व्यभिचारं चाह हे.बि.२४०ख/५५; तद्रूपम् — {de lta bu zhes bya ba ni de'i rnam pa'am de'i ngo bo nyid do//} तद्रूप इति तत्प्रकारः, तत्स्वभाव इति वा अभि.स्फु.२२१ख/१००१; तत्प्रकारः — {mu stegs can rnams kyi bstan bcos la de lta bu mi dmigs pa'i phyir ro//} तीर्थिकशास्त्रेषु तत्प्रकारानुपलम्भात् सू.भा.१३०ख/३; तादृशी — {mi rtag pa nyid dang ldan pa'i 'phags pa'i bden pa bzhi rtogs par 'gyur ba de lta bu'i chos bstan te} (?) अनित्यताप्रतिसंयुक्तां तादृशीं धर्मदेशनां कृतवान् अ.श.३६ख/३२.
de lta bu gang yin pa: यश्चैवम् — {sgra ni yod pa'am byas pa yin la/} {de lta bu gang yin pa de thams cad ni mi rtag pa yin te} सन् शब्दः कृतको वा, यश्चैवं स सर्वोऽनित्यः वा.न्या.३२७क/८.
de lta bu ma yin na: अन्यथा हि त.प.।
de lta bu la sogs: = {de lta bu la sogs pa/}
de lta bu la sogs pa: एवमादि — {'jig rten rtag pa zhig gam 'jig rten mi rtag pa zhig ces bya ba de lta bu la sogs pa yin no//} शाश्वतो लोकः, अशाश्वतो लोकः—इत्येवमादि अभि.स्फु.११०क/७९७; एवमादिकम् — {gzhan du de lta bu la sogs/} /{snyan ngag mkhan po su zhig sbyor//} इतरत्र कविः को वा प्रयुञ्जीतैवमादिकम् ।। का.आ.३३९ख/३.१३०; एवंप्रमुखः — {de lta bu dag la sogs pa byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bye ba rnams kyang tshogs so//} (?) एवंप्रमुखैरशीतिकोट्यो बोधिसत्त्वाः सन्निषण्णाः का.व्यू.२००ख/२५८; द्र. {de lta bu sogs/}
de lta bu sogs: इत्यादि — {de lta bu sogs 'dir yang ni/} /{ma lus brjod par nus ma} ({pa} ){yin//} इत्याद्यत्रापि निःशेषमभिधातुं हि शक्यते ।। त.स.१०३ख/९११; इत्यादिकम् — {des na de lta bu sogs tshig /gzhan} {gyis rigs pa dang bral smras//} इत्यादिकमतोऽनिष्टं परैरुक्तम् त.स.१२३ख/१०७३; द्र. {de lta bu la sogs pa/}
de lta bu nyid: १. तथात्वम् — {'on te nges par sbyor bar byed pa po'i chos yin yang nges par sbyar ba dang yul la ltos nas nges par sbyor ba de lta bu nyid du 'gyur ba yin no//} अथ नियोजकधर्मत्वेऽपि नियोज्यविषयापेक्षया नियोगस्तथात्वं प्रतिलभते प्र.अ.१०ख/१२; तद्रूपता — {rkyen de lta bu nyid yod na spyod pa bzang po dang ldan pa dang 'don pa dang ldan pa'i gnas bstan nas der 'gror 'jug par bya'o//} तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत वि.सू.५९क/७५ २. एवमेव — {tha dad pa dag ni de lta bu nyid du bsgrub par bya ba yin te} प्रभेदो हि सकल एवमेव साधनीयः प्र.अ.१७ख/२०.
de lta bu dang mthun pa: वि. एवंभागीयम् — {cung zad de lta bu dang mthun pa gang yin pa rnams ni 'phral gyi bya ba zhes bya ba ste} एवम्भागीयं किञ्चित्तदितिकरणीयमित्युच्यते श्रा.भू.१६ख/३८; एवंजातीयम् लो.को.१११९.
de lta bu byung ba'i sde: इतिवृत्तकम्, धर्मप्रवचनभेदः — {'di lta ste/} {mdo'i sde dang dbyangs kyis bsnyad pa'i sde dang lung du bstan pa'i sde dang tshigs su bcad pa'i sde dang ched du brjod pa'i sde dang gleng gzhi'i sde dang rtogs pa brjod pa'i sde dang de lta bu byung ba'i sde dang skyes pa'i rabs kyi sde dang shin tu rgyas pa'i sde dang rmad du byung ba'i chos kyi sde dang gtan la dbab par bstan pa'i sde} तद्यथा सूत्रं गेयं व्याकरणं गाथोदाननिदानावदानेतिवृत्तकजातकवैपुल्याद्भुतधर्मोपदेशाः श्रा.भू.३९ख/१००; म.व्यु.११७४; द्र. {de lta bu byung ba/}
de lta bu byung bar brjod pa: इतिहासः म.व्यु.७१३०; द्र. {de lta bu byung ba/}
de lta bu byung ba: इतिहासः — {ji ltar sngags dag la drang don du bstan pa de bzhin du de lta bu byung ba la sogs pa la yang tshangs pa la sogs pa'i thams cad mkhyen pa nyid drang don du rtogs par bya'o//} यथा मन्त्रेष्वर्थवादनिर्देशो भवति, तथेतिहासादिष्वपि ब्रह्मादेः सर्वज्ञत्वमर्थवादाद् बोद्धव्यम् त.प.२७०ख/१००९; इतिवृत्तकम् — {sngon gyi tshul dang ldan pa'i de lta bu byung ba dag kyang ston to//} प्रकाशयति इतिवृत्तकांश्च पूर्वयोगप्रतिसंयुक्तान् बो.भू.४०ख/४७; स.पु.१९ख/३०.
de lta bu ma yin: = {de lta bu ma yin pa/}
de lta bu ma yin pa: •सं. अन्यथाभावः — {gang la the tshom za na yang mngon sum dang rjes su dpag pa dag gis mngon par 'dod pa'i don de lta bu yin pa mi 'gal ba des 'jug pa na mdzes pa yin gyi/} {gang de lta bu ma yin pa'i phyir mi snang ba de la tshad ma'i stobs kyis ni ma yin te/} {don du mi 'gyur ba'i the tshom tsam skye ba'i phyir ro//} यत्र प्रत्यक्षानुमानाभ्यामभिमतस्यार्थस्य तथाभावो न विरुध्यते, तेन प्रवर्त्तमानः शोभेत सत्यपि संशये । न तु यत्रान्यथाभावस्तत्र दृष्टप्रमाणोपरोधितानर्थसंशयस्योद्भूतत्वात् त.प.२११क/८९२; •वि. अतथाभूतम् त.प.।
de lta bu yin: = {de lta bu yin pa/}
de lta bu yin pa: तथाभावः — {gang la the tshom za na yang mngon sum dang rjes su dpag pa dag gis mngon par 'dod pa'i don de lta bu yin pa mi 'gal ba des 'jug pa na mdzes pa yin gyi/} {gang de lta bu ma yin pa'i phyir mi snang ba de la tshad ma'i stobs kyis ni ma yin te/} {don du mi 'gyur ba'i the tshom tsam skye ba'i phyir ro//} यत्र प्रत्यक्षानुमानाभ्यामभिमतस्यार्थस्य तथाभावो न विरुध्यते, तेन प्रवर्त्तमानः शोभेत सत्यपि संशये । न तु यत्रान्यथाभावस्तत्र (अ)दृष्टप्रमाणोपरोधितानर्थसंशयस्योद्भूतत्वात् त.प.२११क/८९२.
de lta bu yod ces grags pa: पा. ऐतिह्यम्, आप्तोपदेशो वेदादिः म.व्यु.४६३७; मि.को.१०१ख ।
de lta bu'i ngo bo: वि. एवंरूपः — {'di 'bras bu ma 'ongs pa'i rnam pa de lta bu gdon mi za bar sgrub par 'gyur ba yin no zhes de lta bu'i ngo bo yin pa'am} अवश्यमेतदनागतमेवंविधं फलं साधयिष्यतीत्येवंरूपो भवेत् त.प.१३५क/४; इत्येवंरूपः — {gdon mi za bar 'di mngon par 'dod pa'i 'bras bu bsgrub par nus pa de lta bu'i ngo bo yin grang} अवश्यमभिमतफलसम्पादनायालमेतदित्येवंरूपः त.प.१३५क/४.
de lta bu'i cha dang mthun pa: वि. एवंभागीयः म.व्यु.१९९९; मि.को.१६ख ।
de lta bu'i tshul: वि. एवंरूपः — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu'i de lta bu'i tshul gyi sems kyi rtog pa de sems kyis shes nas} आयुष्मतः शारिपुत्रस्य इममेवंरूपं चेतसैव चेतःपरिवितर्कमाज्ञाय अ.सा.३क/२.
de lta bu'i rang bzhin can: वि. एवंरूपः — {shA ri'i bu gang zag de lta bu'i rang bzhin can ni blta bar kyang ngas mi gnang na de dag dang 'grogs pa lta ci smos} नाहं शारिपुत्र एवंरूपाणां पुद्गलानां दर्शनमप्यभ्यनुजानामि, कुतस्तैः सह संवासम् अ.सा.१६२क/९१.
de lta bu'i rigs can: वि. एवञ्जातीयकः — {skul bar byed pas}…{zhes bya ba de lta bu'i rigs can gyi don rtogs par nus kyi} चोदना हि…इत्येवञ्जातीयकमर्थं शक्तोऽभ्यवगमयितुम् त.प.१३१ख/७१३.
de lta bur gyur: = {de lta bur gyur pa/}
de lta bur gyur pa: वि. एवंभूतम् — {rtog pa po gang gis de lta bur gyur pa'i mngon sum du blos byas pa ste/} {bskyed pa} सा एवम्भूता प्रत्यक्षा मतिर्येन प्रमात्रा कृता उत्पादिता त.प.३४ख/५१७; इत्थम्भूतम् — {mi slu ba nyid kyis zhes bya ba ni de lta bur gyur pa'i mtshan nyid kyi gsum pa'o//} संवादित्वेनेति इत्थम्भूतलक्षणे तृतीया त.प.१२५ख/७०१; तथाभूतम् — {brdzun pa ma yin pa nyid du bsgrub par bya ba la/} {de lta bur gyur pa nyid kyi dpe'i chos can rigs pa yin gyi} अमृषात्वे साध्ये तथाभूत एव दृष्टान्तधर्मी न्यायः त.प.१६५क/७८४; तथा प्रवृत्तम् — {de lta bur gyur pa mthong nas} तथा प्रवृत्तं दृष्ट्वा अ.श.१०४ख/९४.
de lta bur gyur pa'i mtshan nyid: इत्थम्भूतलक्षणम् — {mi slu ba nyid kyis zhes bya ba ni de lta bur gyur pa'i mtshan nyid kyi gsum pa'o//} संवादित्वेनेति इत्थम्भूतलक्षणे तृतीया त.प.१२५ख/७०१.
de lta bur byung ba'i sde: = {de lta bu byung ba'i sde/}
de lta byung: = {de lta bu byung ba/}
de lta ma yin: = {de lta ma yin pa/} {de lta ma yin na} = {de lta min na} अन्यथा — {de lta ma yin na phyis kyang byed par mi 'gyur te} अन्यथा पश्चादपि न कुर्यात् वा.टी.५६क/९; {de lta min na nyams zhes bya ba ni gal te rgan po rang nyid mi shes pa yin na yang 'brel pa rtogs par byed do zhes 'dod na/} {de'i tshe mthong ba dang 'gal te} अन्यथा क्षतिरिति । यदि वृद्धाः स्वयमज्ञा अपि सन्तः सम्बन्धं प्रतिपद्यते—इतीष्यते, तदा दृष्टविरोधः त.प.२१२क/८९४; अन्यथा हि — {de lta ma yin na 'di ni 'bras bu'o//} {'di ni rgyu'o zhes bya ba'i ma 'dres pa'i rnam par gzhag pa byas pa gang yin pa ji ltar 'gyur} अन्यथा हि ‘इदं कार्यमिदं कारणं वा’ इत्यसङ्कीर्णव्यवस्था कथं भवेत् त.प.१५१ख/२८; {de lta min na 'jig 'gyur ba/} /{dran pa la ni ji ltar snang //} अन्यथा हि विनष्टास्ते भासेरन् स्मरणे कथम् ।। त.स.९९ख/८८०; इतरथा हि — {de lta ma yin na zhes bya ba ni/} {gal te ji ltar mngon par rtogs pa bzhin bstan par bzhed pa ma yin pa zhig tu gyur na} इतरथा हीति । यदि यथाभिसमयं निर्देशो नाभिप्रीयेत अभि.स्फु.१५०ख/८७२; एवं चासति — {de lta ma yin na gnyi ga yang der 'dus pa'i phyir dge slong gi sdom pa btang bas sdom pa gsum char yang btang bar 'gyur ba zhig na de ni mi 'dod do//} एवं चासति भिक्षुसंवरं प्रत्याचक्षाणस्त्रीनपि संवरान् विजह्याद्, द्वयोरपि तत्रान्तर्भावात् । न चैतदिष्टम् अभि.भा.१७७क/६०८.
de lta ma yin pa: अन्यथा — {de lta ma yin par gyur cig} अन्यथा स्याम् अभि.स्फु.२५४क/१०६१; न तथा — {gang zhig snga ma dang phyi ma'i dngos por rig pa dang /} {de lta ma yin pa gang yin pa} यच्च पूर्वोत्तरभावेन वेद्यते यच्च न तथा प्र.अ.१७ख/२०; द्र. {de lta min/}
de lta ma yin par gyur kyang ci ma rung: अप्यन्यथा स्याम् — {gyur kyang ci ma rung snyam pa dang 'di lta bur gyur kyang ci ma rung snyam pa dang de 'dra bar gyur kyang ci ma rung snyam pa dang de lta ma yin par gyur kyang ci ma rung snyam pa 'byung bar 'gyur ba} अपितु स्याम् इत्यस्य भवति—अपीत्थं स्याम्, अप्येवं स्याम्, अप्यन्यथा स्याम् अभि.स्फु.२५४क/१०६१.
de lta ma yin par gyur cig: अन्यथा स्याम् — {de la gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur zhing /} {de la 'di lta bur gyur cig snyam pa dang de 'dra bar gyur cig snyam pa dang de lta ma yin par gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur ba} स्याम् इत्यस्य भवति—इत्थं स्याम्, एवं स्याम्, अन्यथा स्याम् इत्यस्य भवति अभि.स्फु.२५४क/१०६१.
de lta ma yin par 'byung bar 'gyur bar bya: अन्यथा भविष्यामि — {de la 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam par 'gyur zhing /} {de la 'byung bar 'gyur bar mi bya'o snyam pa dang}…{de lta ma yin par 'byung bar 'gyur bar bya'o snyam pa 'byung bar 'gyur ro//} भविष्यामीत्यस्य भवति—न भविष्यामि… अन्यथा भविष्यामि अभि.भा.४९ख/१०६१.
de lta min: नैवम् — {'di yi nus pa nges pa'i phyir/} /{de lta min zhes lan mi rung //} शक्तीनां नियमादेषां नैवमित्यप्यनुत्तरम् । त.स.२क/२५; द्र. {de lta ma yin pa/}
de lta min na: = {de lta ma yin na/}
de lta yin dang: ततश्च — {de lta yin dang tha snyad thams cad rgyun chad par 'gyur ro//} ततश्च सर्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गः त.प.२३०क/९२९; {de lta yin dang rtag pa'i phyir 'di sus kyang legs par byed pa ma yin te} ततश्च नित्यत्वादसौ संस्कारो न केनचित् क्रियते त.प.१८८ख/८३९; तथा च — {de lta yin dang mngon sum yang snang bzhin pa'i don nges par ston par byed pa dang} तथा च प्रत्यक्षं प्रतिभासमानं नियतमर्थं दर्शयति न्या.टी.३८क/२१; तथा च सति — {de lta yin dang rgyud gcig tu gtogs pa'i dbang po'i rnam par shes pa'i yul gyi skad cig las skad cig ma phyi ma bzung ba yin no//} तथा च सति इन्द्रियज्ञानविषयक्षणादुत्तरक्षण एकसन्तानान्तर्भूतो गृहीतः न्या.टी.४२ख/५८.
de lta yin du zin kyang: यद्यप्येवम्…तथापि तु — {de lta yin du zin kyang kho bos ni rab tu byung nas bya ba gang yin pa de byas so//} यद्यप्येवम्, तथापि तु यन्मया प्रब्रजितेन करणीयं तत्कृतम् शि.स.३८क/३६.
de lta yin na: एवं सति — {de lta yin na ni ha cang thal bar 'gyur te} एवं सत्यतिप्रसङ्गः स्यात् अभि.स्फु. १८०क/९३२; तदेवं सति — {de lta yin na dmigs pa'i dran pa nye bar gzhag pa de ni chos thams cad kyi ngo bo nyid yin te} तदेवं सति तदालम्बनस्मृत्युपस्थानं सर्वधर्मस्वभावं भवति अभि.स्फु.१६४ख/९०३; तथा चेत् — {de lta yin na sngar med pa'i/} /{kun gyis rang don rtogs par 'gyur//} तथा चेत् स्यादपूर्वोऽपि सर्वः स्वार्थं प्रबोधयेत् ।। त.स.८१ख/७५२; तथा च — {de lta yin na thams cad skyes bus ma byas par 'gyur ro//} तथा च सर्वमपौरुषेयम् प्र.अ.१४क/१६; तथापि — {de lta yin na 'khrul shes la/} /{snang ba'i gzugs kyis the tshom za//} तथापि भ्रान्तविज्ञानभासिरूपेण संशयः ।। त.स.७२क/६७४.
de lta'i rnam can: तथाविधः — {a ru ra sogs nus rnams kyi/} /{nyer bstan de lta'i rnam can bzhin//} यथाऽभयादिशक्तीनामुपदेशस्तथाविधः ।। त.स.११७ख/१०१४.
de lta'i rnam pa: वि. एवंविधः — {dngos gang de lta'i rnam pa min//} यश्च नैवंविधो भावः त.स.६क/८३; तथाविधः — {dris lan bcom ldan gyis gsungs gang /} /{de lta'i rnam pa kho nar mthong //} यदेवोक्तं भगवता प्रश्नेऽपश्यत्तथाविधम् ।। अ.क.८७क/९.१०.
de lta'i rnam pa can: = {de lta'i rnam can/}
de ltar: एवम् — {de ltar de ma thag tu brjod pa'i rnam pas} एवम् अनन्तरोक्तेन प्रकारेण त.प.१८८क/८३८; {bdag gis de ltar bstan to//} {bdag gis de ltar rtogs so//} एवं मया प्रतिपादितमेवं मया प्रतिपन्नम् प्र.अ.१३ख/१५; {de ltar rang las tshad ma nyid/} /{tha mar gdon mi za de yin//} एवं स्वतःप्रमाणत्वमन्ते चावश्यमेव तत् । त.स.१०४क/९१७; तदेवम् — {de ltar phyogs rnams thams cad la/} /{bdag nyid gcig pu de mi rigs//} तदेवं सर्वपक्षेषु नैवैकात्मा स युज्यते । त.स.७३क/६८०; इत्येवम् — {de ltar rgyal ba'i snying po ni/} /{rnam gzhag rnam pa bcu zhes brjod//} जिनगर्भव्यवस्थानमित्येवं दशधोदितम् । र.वि.१०६क/५९; {de ltar bslab par bya'o//} इत्येवं शिक्षितव्यम् अ.श.२५१क/२३०; इत्थम् — {de ltar ni khyad par can gyi rim pas so//} इत्थम् (इति) विशिष्टेन क्रमेण त.प.१५७क/७६७; {de ltar de rnam pa 'dis bsgrub pa yin te} इत्थम् अनेन प्रकारेण साध्यते त.प.१७८ख/८१८; तथा — {da ltar yang gnas so zhes gzung na ni gnas pa po de ltar gzung bar 'gyur ro//} अद्याप्यवतिष्ठत इति हि ग्रहणेऽवस्थाता तथा गृहीतो भवति प्र.अ.७३ख/८१; {de ltar ma dmigs pa ni med pa'i tha snyad kyi yul yin no//} तथानुपलब्धोऽसद्व्यवहारविषयः वा.न्या.३२८ख/२०; तथैव — {gal te ji ltar nyi ma gnas/} /{de ltar de ni snang 'gyur na//} यथैवावस्थितो ह्यर्कस्तथैवेक्ष्येत यद्यसौ । त.स.९६क/८४५; तथैव हि — {ji ltar dang po'i shes pa de/} /{don byed mi slu'i shes la ltos//} {de ltar mi slu yi shes yang /} /{mi slu gzhan la ltos pa yin//} यथैव प्रथमं ज्ञानं तत्संवादमपेक्षते । संवादेनापि संवादः पुनर्मृग्यस्तथैव हि ।। त.स.१०४क/९१८; तद्वत् — {blo ni 'khrul pa med 'jug pa/} /{rtag tu dngos dang sgro 'dogs la/} /{seng ge bram ze'i khye 'u la/} /{de ltar brjod pa'ang 'jig rten yod//} बुद्धेरस्खलिता वृत्तिर्मुख्यारोपितयोः सदा । सिंहे माणवके तद्वद् घोषणाप्यस्ति लौकिकी ।। प्र.वा.११९ख/२.३६; तद्विधः — {gang phyir thun mong bsod nams rnams/} /{de ltar min} ({smin} ){par 'gyur ma yin//} न हि सामान्यपुण्यानां पाको भवति तद्विधः ।। अ.क.३६४क/४८.७७; तथाभूतम् — {de de ltar mthong nas} तस्मिन् तथाभूते दृष्टे हे.बि.२३९क/५३; इति — {de ltar zhes bya ba ni rgyu'o//} इतिशब्दो हेतौ त.प.२०१ख/८७१.
de ltar de min: नैतदेवम् — {de ltar de min gang gi phyir/} /{de ltas 'don pa mtshungs nyid 'gyur//} नैतदेवम्, भवेन्नाम ह्येवं पाठस्य तुल्यता । त.स.११३ख/९७९.
de ltar na: एवम् — {de ltar na zhes bya ba ni bstan ma thag pa'i tshul gyis so//} एवमिति अनन्तरोक्तक्रमेण न्या.टी. ७२क/१८८; {de ltar na de srid du blo dang sgra dag gis yod pa'i tha snyad dam/} {yod pa nyid tha dad pa dang tha dad pa ma yin pa'i tha snyad du mi 'gyur te} एवं तावद् न बुद्धिव्यपदेशाभ्यां सत्ताव्यवहारः, सत्ताभेदाभेदव्यवहारो वा वा.न्या.३३०क/३७; एवं हि — {de ltar na mig gis gzung bar bya ba yin pa'i phyir ro zhes bya ba la sogs pa yongs su spangs pa yin no//} एवं हि चाक्षुषत्वादि परिहृतं भवति हे.बि.२३८ख/५२; तदेवम् — {de ltar na rang bzhin gyi gtan tshigs kyi sbyor ba rnam pa gsum du bstan te} तदेवं त्रिविधः स्वभावहेतुप्रयोगो दर्शितः न्या.टी. ६४क/१६०; इत्येवम् — {de ltar na ma 'khrul ba smos pa ni log par rtogs pa bsal ba'i phyir yin no//} इत्येवमभ्रान्तग्रहणं विप्रतिपत्तिनिरासार्थम् न्या.टी.४१क/४६; यद्येवम् त.प.; तथा च — {de ltar na 'gro yang rung mi 'gro yang rung /} {ba lang ni ba lang gi sgrar grub pa bzhin no//} तथा च गच्छत्यगच्छति च गवि गोशब्दः सिद्धो भवति न्या.टी.४०क/३९; इति — {de ltar na zhes bya ba ni gang gi phyir gyi don te} इति शब्दस्तस्मादर्थे न्या. टी.७८ख/२१०; इति हि — {de ltar na gzugs so zhes gnas par mi bya'o//} इति हि रूपमिति न स्थातव्यम् अ.सा.३१क/१८.
de ltar na re zhig: एवं तावत् — {de ltar na re zhig 'bras bu don du gnyer ba rnams kyi tha snyad kyi rgyu nyid kyis tshad mar bshad pa yin no//} एवं तावत् फलार्थितां व्यवहारिकत्वेन प्रमाणत्वं प्रतिपादितम् प्र.अ.१९ख/२२.
de ltar ni 'gyur na: स्यादेतत् — {de ltar ni 'gyur na sgra 'brel pa ma byas pa can} स्यादेतत्—अकार्यसम्बन्धा एव शब्दाः प्र.वृ.३२५क/७५.
de ltar bya'o: एवमस्तु — {rgyal pos smras pa de ltar bya'o//} राजाह—एवमस्तु अ.श.६४क/५६.
de ltar yang: तथा च — {de ltar yang 'chad par 'gyur ro//} तथा च वक्ष्यामः प्र.अ.३ख/५.
de ltar yang ma yin te: न चैवम् त.प.।
de ltar gyis shig: क्रि. एवमस्तु — {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {de ltar gyis shig} ( भगवानाह) एवमस्त्विति अ.श.१५३ख/१४२.
de ltar gyur: = {de ltar gyur pa/}
de ltar gyur pa: वि. एवम्भूतम् — {gzhan las yang ni tshad nyid la/} /{de ltar gyur pa 'brel pa nyid//} अन्यस्यापि प्रमाणत्वे एवम्भूतैव सङ्गतिः त.स.११२क/९६९; इत्थम्भूतम् — {de ltar gyur pa ni slob ma chen po ste} इत्थम्भूतो महाशिष्यः वि.प्र.९३क/३.४; तथागतम् — {sa yi bdag po de ltar gyur na yang /} /{gzi} ({bzhin} ){mdog gsal bas lhag par ya mtshan skyes//} तथागतस्यापि तु तस्य भूपतेर्मुखप्रसादात्सविशेषविस्मयः जा.मा.४५ख/५३; {de nas lha mo pad ma ldan/} /{bdag po de ltar gyur mthong nas//} ततः पद्मावती देवी पतिं दृष्ट्वा तथागतम् । अ.क.२५ख/३.७२.
de ltar bgyi: एवमस्तु — {gnod sbyin de la smras pa de ltar bgyi} तं गुह्यकमुवाच एवमस्त्विति अ.श.१०८ख/९८.
de ltar 'gyur: = {de ltar 'gyur ba/}
de ltar 'gyur ba: •क्रि. एवं भवेत् — {de ni gzhan las ni/} /{tshad ma nyid nges de ltar 'gyur//} एवं च परस्मात् ते भवेत् प्रामाण्यनिश्चयः त.स.१०९क/९५३; •सं. तथाभावः — {'on te gnod med ma ltos par/} /{gang zhig tshad ma nyid 'dod na/} /{dang po de ltar 'gyur ba la/} /{rgyu mtshan gang gis sdang ba yin//} अथापि बाधकाभावं विना प्रामाण्यमिष्यते । क्वचिदाद्ये तथाभावे प्रद्वेषः किन्निमित्तकः ।। त.स.१०९ख/९५५.
de ltar lta: = {de ltar lta ba/}
de ltar lta ba: •क्रि. एवंदृष्टिर्भवति — {me'i cha lugs can gyi bu 'di na kha cig ni bdag ni thams cad mi 'dod do zhes de ltar lta zhing de skad smra'o//} इहाग्निवैश्यायन एक एवंदृष्टिर्भवति एवंवादी—सर्वं मे क्षमत इति अ.श.२७९क/२५६; •वि. एवंदर्शी — {tshe dang ldan pa dag de ltar lta ba'i thos pa dang ldan pa'i nyan thos ni gzugs las kyang skyo bar 'gyur ro//} एवंदर्शी आयुष्मन्तः श्रुतवानार्यश्रावको रूपादपि निर्विद्यते अ.श.२७१क/२४८.
de ltar thogs na srid pa lan bdun pa: सप्तकृद्भवपरमः, पुद्गलभेदः — {de la gang zag ni nyi shu rtsa brgyad yod de}…{'di lta ste/} {dbang po rtul po dang}… {de ltar thogs na srid pa lan bdun pa dang}…{gnyi ga'i cha las rnam par grol ba'o//} तत्र पुद्गलाः अष्टाविंशतिः… तद्यथा मृद्विन्द्रियः…स(प्त)कृद्भवपरमः…उभयतोभागविमुक्तश्चेति श्रा.भू.६७ख/१७०.
de ltar byung brjod: इतिहासः — {rig byed de ltar byung brjod sogs/} /{shes pa phul byung ldan na yang /} /{mtho ris lha mo sngar med na/} /{dngos su byed par nus pa min//} वेदेतिहासादिज्ञानातिशयवानपि । न स्वर्गदेवताऽपूर्वप्रत्यक्षीकरणक्षमः ।। त.स.११५ख/१०००; द्र. {de lta bu byung bar brjod pa/} {de lta bu byung ba/}
de ltar 'byung ba: तथावृत्तिः — {de ltos de ltar 'byung ba yin/} /{ltos pa 'bras bu nyid du brjod//} तदपेक्षा तथावृत्तिरपेक्षा कार्यतोच्यते । त.स.६क/८१.
de ltar mi snang ba: अतदाभता — {gal te dbang po'i rnam rig ni/} /{gzung ba'i cha ni rgyur gyur na'ang /} /{de ni de ltar mi snang bas/} /{dbang po bzhin du de yul min//} यद्यपीन्द्रियविज्ञप्तेर्ग्राह्यांशः कारणं भवेत् । अतदाभतया तस्या नाक्षवद्विषयः स तु ।। त.प.१३०क/७११.
de ltar min: = {de lta min/} {de ltar min na} अन्यथा — {de ltar min na don de nyid/} /{rtogs par byed pa de 'gal 'dod} ({brjod})// अन्यथा च तमेवार्थं वेत्तीति व्याहतं वचः । त.स.९०ख/८२०.
de ltar yin: तथा — {de ltar yin no zhe na ni grub pa 'phro 'chad pa med pa'i phyir tshad ma don med par 'gyur ro//} तथा चेदनुपरतिरेव सम्पादनाया इति व्यर्थता प्रमाणस्य प्र.अ.१०ख/१२; द्र. {de lta yin/}
de ltar yin pa na: तस्मिन् सति — {de la zhes bya ba ni de ltar yin pa na} तत्रेति तस्मिन् सति न्या.टी.७२ख/१८९.
de ltar song: वि. तथागतः — {lha mo mgon med lta bu yis/} /{nags su mgon po gcig pu nyid/} /{'jig rten mgon po de ltar song /} /{gdugs dang rnga yab bral mthong nas//} एकाकीनं वने देवी विगतच्छत्रचामरम् । दृष्ट्वा नाथमनाथैव लोकनाथं तथागतम् ।। अ.क.३०ख/३.१३३.
de dang skal ba mnyam par mthun par 'jug pa: पा. तत्सभागानुवर्तनी, उपपत्तिभेदः — {byang chub sems dpa' rnams kyi skye ba}…{rnam pa lnga ste/} {snod} ({gnod} ){pa yang dag par zhi bar byed pa dang de dang skal ba mnyam par mthun par 'jug pa dang}…{tha ma'i skye ba'o//} बोधिसत्त्वानां पञ्चविधा उपपत्तिः…ईतिसंशमनी तत्सभागानुवर्तनी…चरमा चोपपत्तिः बो.भू.१८५ख/२४७.
de dang bcas pa: = {de bcas/}
de dang rjes su mthun pa'i chos kyi mtshan nyid: तदनुलोमिकधर्मलक्षणम् लो.को.११२३.
de dang mthun pa: वि. तथाविधः — {de dang mthun pa'i chos bstan} तथाविधा धर्मदेशना कृता अ.श.१२५क/११५.
de dang 'thun pa: = {de dang mthun pa/}
de dang 'dra: = {de 'dra/}
de dang 'dra ba: = {de 'dra/}
de dang ldan: = {de dang ldan pa/}
de dang ldan pa: = {de ldan} वि. तद्वान् — {de dang ldan pa thams cad kyis 'khor la so sor brtag par bya'o//} पर्षदं तद्वान् सर्वः प्रत्यवेक्षेत वि.सू.१०ख/११; प्र.वृ.३०३क/४८; तद्वती — {de ni ci ltar de ldan 'gyur//} सेदानीं तद्वती कथम् प्र.वा.१३२ख/२.३७४.
de dang mi ldan: = {de dang mi ldan pa/}
de dang mi ldan pa: वि. अतद्वान् — {de dang mi ldan pa las 'thob//} अतद्वान् लभते अभि.भा.७२ख/११५३.
de dang mtshungs: = {de dang mtshungs pa/}
de dang mtshungs pa: तादृशः — {khyod kyang de dang mtshungs sam ci//} कथं त्वमपि तादृशः अ.क.३०३ख/३९.७१; द्र. {de mtshungs/}
de dus: तत्क्षणः — {der ni de dus mthong ba la/} /{byis pa sgra gcan 'dzin gyis de//} तत्र तत्क्षणदृष्टोऽपि शिशुना राहुलेन सः । अ.क.१९६क/८३.४; तत्कालः श.को.६३६; द्र. {de'i dus/}
de bdag can: वि. तन्मयम् — {de phyir de bdag can las byung /} /{de rigs rjes 'gro mthong phyir te//} ततस्तन्मयसम्भूतं तज्जात्यन्वयदर्शनात् । त.स.२ख/२८.
de bdag nyid: = {de'i bdag nyid/}
de bdag min pa: = {de'i bdag nyid ma yin pa/}
de 'dra: = {de dang 'dra ba} तद्वत् — {tha mi dad pa'i phyogs la yang /} /{de 'drar 'di yang rtag par 'gyur//} अनर्थान्तरपक्षेऽपि तद्वन्नित्यो भवेदसौ । त.स.९५क/८३९; {gang 'dra med pa'ang de dang 'dra/} /{thams cad byed po kun min na//} यद्वत् तद्वदसत्त्वेऽपि न सर्वं सर्वकारकम् ।। त.स.३क/३८; तादृक् — {lus dang ri sogs chos can la/} /{gal te de 'dra nyid snang na//} तादृगेव यदीक्ष्येत तन्वगादिषु धर्मिषु । त.स.४क/६०; तादृशम्, ओशी— {de 'dra'i bshes kyang ga la yod//} कुतो वा तादृशं मित्रम् बो.अ.३क/१.३०; {de dang 'dra ba'i chos} तादृशो धर्मः वा.टी.१०४ख/६७; {zhig la sgra las blo ji 'dra/} /{snang ba de 'dra ma zhig la'ang /} शब्देभ्यो यादृशी बुद्धिर्नष्टेऽनष्टेऽपि दृश्यते । तादृश्येव प्र.वा.१२०क/२.३९; तादृग्विधः — {gang la de 'dra'i don yin pa} यत्र स तादृग्विधः पदार्थः वा.टी.८५ख/४२; तथैव — {gang gis bdag ni ngan 'gror mi ltung ba/} /{de 'dra'i lam ni bdag la bshad du gsol//} तथैव मार्गं त्वमृषे प्रचक्ष्व मे भजेय येनाहमितो न दुर्गतिम् ।। जा.मा.१७८क/२०७; ईदृक् — {de 'dra gang yin brtag} ({brtan} ){par mthong /} /{du ba'i spyi yi cha bzhin no//} य ईदृक् स स्थिरो दृष्टो धूमसामान्यभागवत् ।। त.स.७७ख/७२४; प्र.अ.१४१क/६५०; ईदृशी — {de 'dra ba'i/} /{nus pa} ईदृशी शक्तिः त.स.१०२ख/९०६; एतादृशी — {'jig rten de 'dra'i rang bzhin rtogs nas ni//} एतादृशीं लोकगतिं विदित्वा ल. अ.१६०क/१०९; एवम् — {de 'dra'i bdag nyid du snang ba/} /{mngon sum gyis ni nges pa yin//} एवमात्मा च भावोऽयं प्रत्यक्षाद् व्यवसीयते ।। त.स.५९क/५६३; {btang snyoms kyang de dang 'dra'o//} एवमुपेक्षाया अपीति अभि.स्फु.१३७ख/८५१; तज्जातीयः — {lam de ni de 'dra ste} मार्गो हि स तज्जातीयः अभि.भा.२०ख/९४२; {de dang 'dra ba dang ches che ba yin pa'i phyir te} तज्जातीयाधिमात्रतरत्वाद् अभि.भा.३७ख/१०१३; ताद्रूप्यम् — {ma 'dres pa'i de dang 'dra ba'i mtshan nyid kyi rtog pa} ({rtags} ){nges pa nyid gang las byung} असङ्कीर्णताद्रूप्यलक्षणलिङ्गनिश्चय एव कुतो भवति त.प.२३६ख/९४४; {de dang 'dra ba'i phyir zhes bya ba ni yul dang 'dra ba'i phyir ro//} ताद्रूप्यादिति विषयसारूप्यात् त.प.२२ख/४९२; सादृश्यम् — पश्चात् सादृश्ययोरनु अ.को.३.३.२४८; इति — {nyan thos la sogs mthong ba'i lam/} /{de 'dra kun shes nyid du 'dod//} दृङ्मार्गः श्रावकादीनामिति सर्वज्ञतेष्यते ।। अभि.अ.१.१२; एषः — {'jig rten pa la ni de 'dra ba'i mthu med do//} न हि लौकिकस्य एषा शक्तिरस्ति अभि.भा.१क/८७१.
de 'dra ba: = {de 'dra/}
de 'dra bar gyur: = {de 'drar gyur pa/} {de 'dra bar gyur kyang ci ma rung} अप्येवं स्याम् — {gyur kyang ci ma rung snyam pa dang 'di lta bur gyur kyang ci ma rung snyam pa dang de 'dra bar gyur kyang ci ma rung snyam pa dang de lta ma yin par gyur kyang ci ma rung snyam pa 'byung bar 'gyur ba} अपितु स्याम् इत्यस्य भवति—अपीत्थं स्याम्, अप्येवं स्याम्, अप्यन्यथा स्याम् अभि.स्फु.२५४क/१०६१.
de 'dra bar gyur cig: एवं स्याम् — {de la gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur zhing de la 'di lta bur gyur cig snyam pa dang de 'dra bar gyur cig snyam pa dang de lta ma yin par gyur cig snyam pa 'byung bar 'gyur ba} स्याम् इत्यस्य भवति—इत्थं स्याम्, एवं स्याम्, अन्यथा स्याम् इत्यस्य भवति अभि.स्फु.२५४क/१०६१.
de 'drar gyur: = {de 'drar gyur pa/}
de 'drar gyur pa: वि. तथाभूतः — {de nas de 'drar gyur pa yi/} /{byang chub sems dpa' mnyam gzhag pas//} ततश्चासौ तथाभूतो बोधिसत्त्वः समाहितः । सू.अ.१९२क/९०.
de ldan: = {de dang ldan pa/}
de na gnas pa: = {der gnas pa} प्राङ्नता — {de ltar der gnas pa'i 'jug phyir/} /{log par 'jug phyir brtad} ({gtad} ){pa yi/} /{zhes bya ba la sogs pa gang smras pa de la/} {de na gnas pas zhes bya ba la sogs pa smos te} यदुक्तम्, ‘एवं प्राङ्नतया वृत्त्या प्रत्यग्वृत्तिसमर्पितम् ।’ इत्यादि । तत्राह—नैव प्राङ्नतयेत्यादि त.प.१९१ख/८४६.
de ba dA li: = {de wa dA lI} देवदाली, ओषधिविशेषः — {mchog gi dbang phyug ma ni de ba dA li ste} परमेश्वरी देवदाली वि.प्र.१४९क/३.९६.
de bas mang du spyod pa: यद्भूयस्कारी म.व्यु.१६११.
de bi ko ta: = {de bi ko Ti/}
de bi ko Ta: = {de bi ko Ti/}
de bi ko Ti: = {de wI ko Tam} ना. देवीकोटम्, उपपीठम् — {nye gnas go dA ba ri ste/} /{de bzhin rA me shwa ri'i ming /} /{de bi ko Tir mngon brjod dang /} /{mA la ba yang nye ba'i gnas//} गोदावर्युपपीठं स्यात् तथा रामेश्वरा द्वयम् (रामेश्वर्याह्वयम्) । देवीकोटाभिधानञ्च मालवञ्चोपपीठकम् ।। स.उ.९.१५; द्र. {de wI ko Ti/}
de byung 'brel: = {de las byung ba'i 'brel pa} तदुत्पत्तिसम्बन्धः, तदुत्पत्तिलक्षणः सम्बन्धः मि.को.८५ख; द्र. {de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa/}
de 'bras min pa las ldog pa: पा. अतत्कार्यपरावृत्तिः — {de bzhin gcig nyid don du ma'i/} /{byed phyir du ma zhes brjod de/} /{de 'bras min pa las ldog pas/} /{mang po nyid du yongs brtags pa'o//} तथाऽनेकार्थकारित्वादेको नैक इवोच्यते । अतत्कार्यपरावृत्तिबाहुल्यपरिकल्पितः ।। त.स.३८ख/४०१.
de ma thag: {otu} अनन्तरम् — {de kun skad cig 'jig can de/} /{dper na 'dus byas dngos po dag /de} {ltar de ma thag grub bzhin//} ते सर्वे क्षणभङ्गिनः । तद्यथा संस्कृता भावास्तथा सिद्धा अनन्तरम् ।। त.स.१६क/१८०; {de ltar de ma thag tu brjod pa'i rnam pas} एवं अनन्तरोक्तेन प्रकारेण त.प.१८८क/८३८; {nyon mongs spangs pas grol na de'i/} /{de ma thag tu de 'gyur ro//} क्लेशप्रहाणात् मुक्तिश्चेत्तदनन्तरमस्तु सा । बो.अ.३२ख/९.४६; समनन्तरम् — {shing gi yal ga dang zla ba yang dus mtshungs par mig phye ba'i de ma thag tu 'dzin par mthong ngo //} शाखाचन्द्रमसोस्तु तुल्यकालमुन्मेषसमनन्तरमेव ग्रहणं दृष्टम् त.प.१८४क/८३०; आशु — {de ma thag tu drung du song ste} आशु चोपसंक्रम्य वि.व.२०५क/१.७९; क्षणात् — {skrag na de ma thag tu gsod//} भीतं मारयते क्षणात् स. दु.२११/२१०; झटिति — {de ltar yang de las gzhan las sngar gyi skye ba ma mthong ba'i phyir/} {de yod na de ma thag nyid du nges pa rnams la rtogs pa yod pa nyid do//} (?) तदन्यस्मात् प्रागनुत्पादस्य दर्शनात्तदभावेऽभावं झटित्येव प्रतीयताम् प्र.अ.२४५ख/६०६; सद्यः — {'bab chu klung chen brub dang phrad pa bzhin/} /{de yi tshig thos de ma thag tu zhi//} नदीमिव प्राप्य विवृद्धतोयां तद्वाचमासाद्य शशाम सद्यः ।। जा.मा.९०क/१०३; सहसा — {byang chub sems dpa' de'i lus srog dang bral ba mthong nas de ma thag tu nye bar 'ongs nas bza' bar brtsams so//} दृष्ट्वैव च बोधिसत्त्वशरीरमुद्गतप्राणं सहसाभिसृत्य भक्षयितुमुपचक्रमे जा.मा.६क/५; द्र. {de ma thag pa/}
de ma thag nyid du: समनन्तरमेव — {ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} {de ma thag nyid du ngan song gsum gyi rgyud rnam par grol bar byed pa zhes bya ba byang chub sems dpa' chen po'i 'od zer 'phro ba dang sdud pa du ma'i phreng ba rang gi mdzod spu nas phyung ste} समाधिं समापन्नः । समनन्तरमेवापायत्रयसन्ततिविमोक्षकनाममहाबोधिसत्त्वरश्मिस्फरणसंहरणानेकमाला स्वोर्णाकोषान्निश्चचार स.दु.१२१/१२०.
de ma thag pa: •वि. अनन्तरम् — {ji ltar de ma thag pa'i phyogs//} अथाप्यनन्तरः पक्षः त.स.६ख/८७; {de ma thag pa ni bar ma chod pa'o//} अनन्तरम् अव्यवहितम् त.प.३ख/४५२; समनन्तरम् — {de ma thag pa'i rkyen} समनन्तरप्रत्ययः न्या.टी.४३क/५९; •सं. आनन्तर्यम् — {de nyid de yi rgyu yin gyi/} /{de ma thag pa tsam ni min//} तदेव कारणं तस्य न त्वानन्तर्यमात्रकम् ।। त.स.१९ख/२११; द्र. {de ma thag}
de ma thag pa'i rkyen: पा. समनन्तरप्रत्ययः, प्रत्ययभेदः — {mtshungs pa ni shes pa nyid kyis mtshungs pa yang yin la bar ma chod pas de ma thag pa yang yin no//} {de'ang yin la rgyu nyid kyis na rkyen yang yin pas de ma thag pa'i rkyen te} समश्चासौ ज्ञानत्वेन, अनन्तरश्चासौ अव्यवहितत्वेन, स चासौ प्रत्ययश्च हेतुत्वात् समनन्तरप्रत्ययः न्या. टी.४३क/५९.
de ma thag med: = {de ma thag med pa/}
de ma thag med pa: अनानन्तर्यम् — {nus pa dngos po'i rang bzhin du/} /{gyur kyang de ma thag med pas/} /{'bras bu mthong ba med pa'i phyir/} /{rmongs gyur nges gsal med phyir ro//} भावस्वभावभूतायामपि शक्तो फलेऽदृशः । अनानन्तर्यतो मोहो विनिश्चेतुरपाटवात् ।। प्र.वा.१२२ख/२.१०६.
de ma yin: १. नो हीदम् म.व्यु.६३२७ २. = {de ma yin pa/}
de ma yin pa: अतत् — {de ma yin pa las ldog pa'i ngo bo} अतद्रूपव्यावृत्तिलक्षणस्य त.प.१७७ख/८१४; अतद्रूपः — {rang nyid de ma yin pa'i phyir don gyi bdag nyid kyi rang bzhin ni rim pa bzhin gzhan dang ldan par bsgrubs kyang de'i rang bzhin dang} ({bzhin du} ){'gyur ba ma yin no//} न च स्वयमतद्रूपाः पदार्थात्मानः स्वभावान्तरसम्पर्कमासादयन्तोऽपि ताद्रूप्यं प्रतिपद्यते वा.टी.५७क/१०.
de ma yin pa las ldog pa: पा. अतद्रूपव्यावृत्तिः, सामान्यस्य लक्षणम् — {thams cad de ma yin pa las ldog pa'i ngo bo'i spyi blo gcig gis zhen pa'i dbang gis gcig tu 'dod pa'i phyir ro//} सर्वत्रातद्रूपव्यावृत्तिलक्षणस्य सामान्यस्यैकबुद्ध्यध्यवसायवशेनैकत्वस्येष्टत्वात् त.प.१७७ख/८१४; द्र. {de ma yin pa las log pa/}
de ma yin pa las log pa: पा. अतद्व्यावृत्तिः, सामान्यलक्षणम् — {mngon sum gyi stobs kyis}…{de ma yin pa las log pa'i yul can gyi dran pa skyes pa ni/} {ji ltar yongs su mthong ba'i rnam pa 'dzin pa'i phyir tshad ma ma yin te} अतद्व्यावृत्तिविषया स्मृतिरुत्पन्ना प्रत्यक्षबलेन न प्रमाणम्, यथादृष्टाकारग्रहणात् हे.बि.२३९क/५३; द्र. {de ma yin pa las ldog pa/}
de ma yin pa'i rang bzhin: अतत्स्वभावत्वम् — {de med kyang de'i rang bzhin dang de ma yin pa'i rang bzhin} तस्मिन् स्वभावेऽतत्त्वम्, अतत्स्वभावत्वम् वा.टी.९७ख/५७.
de ma yin pas stong pa nyid: पा. अतद्भावशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa gsum ste/} {dngos po med pas stong pa nyid dang de ma yin pas stong pa nyid dang ngo bo nyid kyis stong pa nyid do//} त्रिविधा शून्यता—अभावशून्यता, अतद्भावशून्यता, स्वभावशून्यता च म.भा.११ख/८९.
de mi 'byung: अतदुद्भवः — {de yod na yang de mi 'byung //} तद्भावेऽप्यतदुद्भवात् त.स.७१क/६६६.
de min: १. न — {gnas pa kho na dran zhe na/} /{de min gsal snang thal 'gyur phyir//} स्मर्यन्तेऽवस्थिता एव ? न, स्पष्टाभप्रसङ्गतः ।। त.स.९९ख/८८१; नैवम् — {de min nus pa thogs med pa/} /{yin na shes pa de rtag 'byung //} नैवमप्रतिबद्धे हि सामर्थ्ये सततं भवेत् । तज्ज्ञानम् त.स.६०क/५७१ २. = {de ma yin pa} अतत्— {de min rang bzhin las ldog pa'i/} /{dngos po tsam zhig rab sgrub phyir//} अतद्रूपपरावृत्तवस्तुमात्रप्रसाधनात् । प्र.अ.१६क/१८.
de min ngo bo: वि. अतद्रूपः — {de min ngo bo de dngos nyid/} /{shes phyir ji ltar yul med min//} अतद्रूपे च ताद्रूप्यज्ञानं नाविषयं कथम् ।। त.स.९०ख/८२०; {de min ngo bo las bzlog pa'i dngos po} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तु त.स.३९क/४०४.
de min ngo bo yongs ldog pa: पा. अतद्रूपपरावृत्तिः — {de min ngo bo yongs ldog pas/} /{dbyer med nyid du brtags pa yin//} अतद्रूपपरावृत्तिरभिन्ना कल्पितैव हि ।। त.स.८९ख/८१४; द्र. {de min ngo bo las ldog pa/} {de min ngo bo las bzlog pa/}
de min ngo bo las ldog pa: वि. अतद्रूपपरावृत्तम् — {de min ngo bo las ldog pa/} /{dngos po tsam ni bsgrubs pa yin//} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तुमात्रं हि साधनम् । त.स.८९ख/८१४; द्र. {de min ngo bo las bzlog pa/} {de min ngo bo yongs ldog pa/}
de min ngo bo las bzlog pa: वि. अतद्रूपपरावृत्तम् — {de min ngo bo las bzlog pa'i/} /{dngos po tsam gyi rang mtshan nyid//} अतद्रूपपरावृत्तं वस्तुमात्रं स्वलक्षणम् । त.स.३९क/४०४; द्र. {de min ngo bo las ldog pa/} {de min ngo bo yongs ldog pa/}
de min 'du byed: वि. अतत्संस्कारकः — {de min 'du byed sgrar brjod nyid/} /{tha mal gnas blos ji ltar 'gyur//} अतत्संस्कारकं शब्दं ब्रुवन् वा स्वस्थधीः कथम् ।। त.स.४३ख/४३७.
de tsam: •तन्मात्रम् — {de ni dge ba'i phyogs de tsam zhig byed kyi} तन्मात्रो वास्य कुशलपक्षो भवति श्रा.भू.७०ख/१८२; {de tsam gyis chog par 'dzin pa la chags pa} तन्मात्रसन्तुष्टिसक्तिः सू.भा.२०३क/१०५; तावन्मात्रम् — {de tsam gyis brtson pa 'dor ba'ang ma yin te} न च तावन्मात्रेण वीर्यं प्रश्रम्भयति र.वि.७६ख/५; एतावन्मात्रम् — {dngos po gang zhig gtan la dbab par bya ba'i phyir sgrub par byed pa gang zhig nye bar blangs pa de bkag pa na dngos po de las nges par mi 'gyur ro zhes bya ba de tsam du 'gyur gyi} यस्य हि वस्तुनो निश्चयाय यत् साधनमुपादीयते तस्मिन्निराकृते तत्र वस्तुनि ततो निश्चयो न भवतीत्येतावन्मात्रं स्यात् त.प.१७४क/८०६; तावत् — {nyan thos kyi yul du yang ji tsam zhig gyur pa de tsam shes la} यावान् श्रावकस्य विषयः तावान् जानाति अभि.स्फु.२७५ख/११०२; {dus de tsam} तावत्कालम् त.प.२२२ख/९१४; एतावत् — {shes bya thams cad ni de tsam du zad do//} एतावच्च सर्वं ज्ञेयम् सू.भा.१७०ख/६३; इयत् — {'di ltar bdag 'di chad par gyur cing zhig par gyur la 'byung bar mi 'gyur na de tsam gyis bdag nyid 'di yang dag par kun nas 'chad pa yin no//} यतश्चायमात्मा उच्छिद्यते विनश्यति न भवति । इयताऽयमात्मा सम्यक् समुच्छिन्नो भवति अभि.स्फु.१०२ख/७८४; •पा. तन्मात्रम् — {nga rgyal las sgra dang reg bya dang ro dang gzugs dang dri'i bdag nyid de tsam lnga dang} अहङ्कारात् पञ्चतन्मात्राणि शब्दस्पर्शरसरूपगन्धात्मकानि त.प.१४७क/२१.
de tsam lnga: पञ्चतन्मात्राणि — १. {sgra} शब्दः, २. {reg bya} स्पर्शः, ३. {ro} रसः, ४. {gzugs} रूपम्, ५. {dri} गन्धः त.प.१४७क/२१; म.व्यु.४५५५.
de tsam gyi grangs: पा. तन्मात्रसंख्या, संख्याभेदः — {de la grangs ni rnam pa gnyis te/} {bgrang ba'i grangs dang de tsam gyi grangs so//} तत्र संख्या द्विविधा, गणनासंख्या तन्मात्रसंख्या च अभि.स.भा.७३क/१०२.
de tsam gyis chog par 'dzin pa la chags pa: पा. तन्मात्रसंतुष्टिसक्तिः, सक्तिभेदः — {chags pa rnam pa bdun ni}…{longs spyod la chags pa dang}…{de tsam gyis chog par 'dzin pa la chags pa dang}… {rnam par g}.{yeng ba la chags pa'o//} सप्तविधा सक्तिः… भोगसक्तिः… तन्मात्रसन्तुष्टिसक्तिः…विक्षेपसक्तिश्च सू.भा.२०३क/१०५.
de tsam dus: तावत्कालम् — {yang dag skad cig ma nyid phyir/} /{de tsam dus 'di brten} ({brtan} ){min yang /} /{shes bya de yi brten} ({brtan} ){pa ni/} /{phyis ni ji ltar yang 'dod yin//} भावतः क्षणिकत्वात् तु तावत्कालमपि स्थिरः । नैवायमिति किं तस्य स्थितिः पश्चादपीष्यते ।। त.स.९०क/८१७.
de tsam zhig gis 'dag par dmigs pa: वि. तन्मात्रशुद्ध्यालम्बनः — {tshul khrims dang brtul zhugs mchog tu 'dzin pa ni de tsam zhig gis 'dag par dmigs pa'i phyir gcig tu phyin ci log pa ma yin no//} शीलव्रतपरामर्शो नैकान्तविपर्यस्तः, तन्मात्रशुद्ध्यालम्बनत्वात् अभि.भा.२३१क/७७९.
de tsam las byung ba: वि. तन्मात्रभावी — {don byed par yang snang ba yi/} /{shes pa gsal ba rigs} ({bar rig} ){pa yin/} /{de tsam las ni byung ba yi/} /{bsre ba'i shes pas nges par 'gyur//} अर्थक्रियावभासं च ज्ञानं संवेद्यते स्फुटम् । निश्चीयते च तन्मात्रभाव्यामर्शनचेतसा ।। त.स.१०८क/९४२.
de tshe: = {de'i tshe} ।। •अव्य. तत्कालम् — {'jigs med yin yang de yi ngo tsha ni/} /{de tshe mi smra brtul zhugs len du 'jug/} विशारदस्यापि हि तस्य लज्जा तत्कालमौनव्रतमादिदेश ।। जा.मा.२११क/२४६; तदा — {bya ba grub par gyur pa na/} /{de tshe skyes bu de ldan par/} /{bsgrub par 'gyur phyir de ltar na/} /{skyes bu ngag gi don du brtson//} कार्यस्य सिद्धौ जातायां तद्युक्तः पुरुषस्तदा । भवेत् साधित इत्येवं पुमान् वाक्यार्थ उच्यते ।। प्र.अ.१२क/१४; {de yis de la btung ba dris/} /{gang tshe ci yang mi smra ba/} /{de tshe rang nyid nang zhugs pas/} /{yi dwags 'jig rten rnam par mthong //} स तेन पृष्टः पानीयं यदा नोवाच किंचन । तदा स्वयं प्रविष्टेन प्रेतलोको विलोकितः ।। अ.क.१६५ख/१९.२१; तदानीम् — {de tshe'i skye bo de 'dra ste/} /{stong nyid rtogs pa'i skal ldan min//} अभव्यः शून्यतां बोद्धुं तदानीं तादृशो जनः ।। अभि.भा.८९ख/१२११; •वि. = {dus de tsam} तादात्विकम् — {de tshe ni dus de tsam mo//} तादात्विकं तावत्कालिकम् त.प.१३६ख/७२४.
de mtshungs: १. तत्समानः, ओता — {de mtshungs min} अतत्समानता प्र.वा.११९क/२.२०; द्र. {de dang mtshungs pa/} 2. ना. तत्तुल्यः, पर्वतः — {de nas de mtshungs ming can ri/} /{rlung gis rab rib rmongs par byed/} /{sman chen don yod ces pa yis/} /{mig gnyis gang du rnal gnas ster//} ततस्तत्तुल्यनामाद्रिर्वातैस्तिमिरमोहकृत् । यत्राक्ष्णोर्दिशति स्वास्थ्यममोघाख्या महौषधिः ।। अ.क.५९क/६.६९.
de mtshungs min: अतत्समानता — {de mtshungs min dang gsal ba min/} /{des na rtag tu dmigs 'gyur te//} अतत्समानताऽव्यक्ती तेन नित्योपलम्भनम् । प्र.वा. ११९क/२.२०.
de wI ko Ta: = {de wI ko Ti/}
de wI ko Ti: = {de wI ko Tam} ना. देवीकोटम्, क्षेत्रम् — {zhing ni mu n+mu nir bshad de/}…{de wI ko Ti de bzhin zhing //} क्षेत्रं मुन्मुनि प्रख्यातं…देवीकोटं तथा क्षेत्रम् हे.त.८क/२२; द्र. {de bi ko Ti/}
de bzhin: •अव्य. १. = {de ltar} तथा — {ji ltar da ltar yid mi ches/} /{de bzhin 'das pa'i don bstan la//} यथाऽद्यत्वे न विस्रम्भस्तथातीतार्थकीर्त्तने ।। त.स.१०२क/८९८; प्र.अ.१४३क/४८९; तथैव — {pha ma gnyis ni tshangs pa ste/} {de bzhin dang po'i slob dpon yin//} ब्रह्मा हि मातापितरौ पूर्वाचार्यौ तथैव च । अ.श.९७ख/८८; {yang dag ma yin rnam par rig /gal} {te yang dag don de bzhin//} वेत्ति चाभूतमाकारं भूतमर्थं तथैव चेत् ।। त.स.७४ख/६९८; एवम् — {rje'i sras de bzhin mdzod cig} आर्य एवं कुरुष्व वि.व.१६६ख/१.५६; तद्वत् — {de bzhin du ni de ltar ro//} तद्वत्तथा बो.प.५१ख/१२; अथ — {gnas skabs de bzhin kun tu 'gro ba'i don//} अवस्थास्वथ सर्वगत्वे र.वि.८८ख/२६ २. ओम् — {yang ci 'dod pa na spyod pa'i srid pa bar ma yang kham gyi zas za'am zhe na/} {smras pa de bzhin te} किं पुनरन्तराभवोऽपि कामावचरः कवडीकारमाहारं भुङ्क्ते ? ओमित्याह अभि.भा.१२०क/४२४; •सं. १. तथ्यम्, सत्यवचनम् — सत्यं तथ्यमृतं सम्यगमूनि त्रिषु तद्वति । अ.को.१.७.२२ २. = {de bzhin nyid} तथात्वम् — {chos dang chos ma yin pa gnyis ka de bzhin du shes na mtshams med pa'o//} नाधर्मधर्मयोः तथात्वेन प्रत्यवगतावानन्तर्यम् वि.सू.९०क/१०७.
de bzhin 'gyur: तद्वदेव भवेत् — {'on te sgrub par byed pa la/} /{gzhan gyis ma bsgrubs tshad 'dod na/} /{des na bsgrub bya la yang de/} /{ma bsgrubs pa yang de bzhin 'gyur//} अन्येनासाधिता चेत् स्यात् साधकस्य प्रमाणता । साध्यानामपि सा सिद्धा (सासिद्धा) तद्वदेव भवेत् ततः ।। त.स.१०६क/९२९.
de bzhin du: एवम् — {dper na sngon po la sogs pa'i skad cig ma mang po dag gis mthong na yang tha dad pa ma yin pa de bzhin du/} {mang po rnams brda byed na yang 'brel pa tha dad pa ma yin na gnyis lta smos kyang ci dgos} यथा नीलादिक्षणो बहुभिर्दृश्यमानोऽपि न भिद्यते, एवं बहूनां सङ्गेतकरणे सति न सम्बद्धो भेत्स्यति; किं पुनर्द्वयोः त.प.१९६ख/८५७; एवमेव — {de bzhin du blo gros chen po byis pa so so'i skye bo lta ba ngan pa'i mu stegs can gyi bsam par ltung ba dag gcig pa dang tha dad par smra ba la mngon par zhen te} एवमेव महामते बालपृथग्जनाः कुदृष्टितीर्थ्याशयपतिता एकत्वान्यत्ववादानभिनिविशन्ते ल.अ.९३क/३९; तथैव — {des na ngas ci bsams pa dang ci 'dod pa de dag thams cad de bzhin du grub par gyur to//} येन यच्चिन्तयामि यत्प्रार्थये तत्तथैव सर्वं समृध्यति अ.श.४३ख/३७.
de bzhin no zhes bya ba: उत्कारिकः म.व्यु.७६१८.
de bzhin nyid: •पा. १. तथता, लोकोत्तरमार्गस्यान्यतरो विषयः — {'jig rten las 'das pa'i lam gyi yul ni gnyis te/} {de bzhin nyid dang yang dag pa'i ye shes so//} लोकोत्तरस्य हि मार्गस्य द्वयं विषयः—तथता सम्यग्ज्ञानं च अभि.स.भा.५६क/७७; {bdag med pa mchog ni de bzhin nyid rnam par dag pa'o//} अग्रं नैरात्म्यं विशुद्धा तथता सू.भा.१५५क/४१; {gzhan ma yin pa'i phyir de bzhin nyid de/} {rtag tu de bzhin pa'i phyir ro//} अनन्यथाऽर्थेन तथता, नित्यं तथैवेति कृत्वा म.भा.४ख/३९; {rigs kyi bu de bzhin nyid ces bya ba de ni stong pa nyid kyi tshig bla dwags te} तथतेति कुलपुत्र शून्यताया एतदधिवचनम् शि.स.१४५ख/१३९ २. तत्त्वम् — {de bzhin nyid ni mtshan nyid bral//} तत्त्वं हि लक्षणैर्मुक्तम् ल.अ.१६७ख/१२२; तथ्यम् — {gtsug lag thams cad la mkhas pa'i blo de bzhin nyid ji lta ba bzhin du mthong ba} सर्वशास्त्रविदग्धबुद्धेर्यथातथ्यदर्शनस्य ल.अ.५८ख/५; तथात्वम् — {dngos po'i de bzhin nyid la log par bsgrub pa} पदार्थतथात्वे विप्रतिपत्तिः वि.सू.९०क/१०८.
de bzhin nyid kyi lta ba: ना. तथतादृष्टिः, ग्रन्थः — {de bzhin nyid kyi lta ba zhes bya ba} तथतादृष्टिनाम क.त.२४३८.
de bzhin nyid kyi sa: पा. तथताभूमिः — {so so'i skye bo'i sa gang yin pa dang /} {nyan thos kyi sa gang yin pa dang /} {rang sangs rgyas kyi sa gang yin pa dang /} {sangs rgyas kyi sa gang yin pa de ni de bzhin nyid kyi sa zhes bya ste} या च पृथग्जनभूमिः, या च श्रावकभूमिः, या च प्रत्येकबुद्धभूमिः, या च बुद्धभूमिः, इयं तथताभूमिरित्युच्यते अ.सा. २८५ख/१६१.
de bzhin nyid ji lta ba bzhin: याथातथ्यम् — {de dag bdag gis bden pa'i lam yang dag par lta ba'i lam de bzhin nyid ji lta ba bzhin la rab tu dgod par bya'o//} तेऽस्माभिर्भूतपथसम्यक्दृष्टिमार्गयाथातथ्ये प्रतिष्ठापयितव्याः द.भू.१९१क/१७.
de bzhin nyid tha mi dad pa'i snying po: पा. तथतासंभेदगर्भम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {tha zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo de bzhin nyid tha mi dad pa'i snying po zhes bya ba khong du chud do//} थकारं परिकीर्तयतः तथतासंभेदगर्भं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४ख/३५३.
de bzhin nyid ma yin pa: अतथता — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya/} {gnyis ma yin par yang ma yin}…{de bzhin nyid ma yin/} {de bzhin nyid ma yin par yang ma yin} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या, न अद्वयेन… न तथतया, न अतथतया कौ.प्र.१४२ख/९५.
de bzhin nyid dmigs: = {de bzhin nyid la dmigs pa/}
de bzhin nyid la gnas shing sems med pa: पा. तथतास्थितनिश्चित्तः, समाधिविशेषः — {de bzhin nyid la gnas shing sems med pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} तथतास्थितनिश्चित्तो नाम समाधिः म.व्यु.६२०.
de bzhin nyid la dmigs pa: पा. तथतालम्बनम्, ध्यानभेदः — {bsam gtan rnam pa bzhi}… {'di lta ste/} {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan dang don rab tu 'byed pa'i bsam gtan dang de bzhin nyid la dmigs pa'i bsam gtan dang de bzhin gshegs pa'i bsam gtan dang bzhi'o//} चतुर्विधं ध्यानम्…यदुत बालोपचारिकं ध्यानम्, अर्थप्रविचयं ध्यानम्, तथतालम्बनं ध्यानम्, ताथागतं चतुर्थं ध्यानम् ल.अ.९४क/४०.
de bzhin du 'gyur ba: तथात्वम् — {phun sum tshogs pa thams cad thob par 'gyur bar nges par 'byung ba'i lam de bzhin du 'gyur ba la mi 'jigs pa} सर्वसम्पदधिगमाय नैर्यानिकप्रतिपत्तथात्ववैशारद्यम् म.व्यु.१३४.
de bzhin du chags pa: ना. तथाभिरूढा, नागकन्या — {klu'i bu mo rgyan 'dzin zhes bya ba dang}… {klu'i bu mo de bzhin du chags pa zhes bya ba dang} (?) विभूषणधरा नाम नागकन्या…र(त)थाभिरूढा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
de bzhin du byed pa: •वि. तथाकारी — {ji skad du smras pa de bzhin du byed pa yang yin} यथावादी च भवति तथाकारी *बो.भू.५०ख/५९; •सं. तथाकारिता — {ji skad smras pa de bzhin du byed pa} यथावादितथाकारिताम् ल.वि.२१४क/३१६.
de bzhin du sbyar ba: पेयालम् म.व्यु.५४३५.
de bzhin du yin: = {de bzhin du yin pa/}
de bzhin du yin pa: वि. अवितथः — {'di ni yul gzhan dang dus gzhan dang skyes bu gzhan} ({dang gnas skabs gzhan} ){la phyin ci log ma yin pa/} {de'i phyir de bzhin du yin no//} न चैष देशान्तरे, कालान्तरे, पुरुषान्तरे, अवस्थान्तरे विपर्येति, तस्मादवितथः त.प.४२क/५३३; त.प.४२क/५३३.
de bzhin byed pa: = {de bzhin du byed pa/}
de bzhin mig yor: तथताप्रतिभासः लो.को.११२९.
de bzhin gshegs: = {de bzhin gshegs pa/}
de bzhin gshegs mkhyen: पा. तथागतज्ञानम्, बोधिसत्त्वस्य परार्थभेदः — {legs par ston dang}…{de bzhin gshegs mkhyen bla med go 'phang ste/} /{bcu gsum bdag nyid 'di ni gzhan gyi don//} सुदेशना…तथागतज्ञानमनुत्तरं पदं परार्थ एष त्र्यधिको दशात्मकः ।। सू.अ. १४३ख/२१.
de bzhin gshegs nyid: तथागतत्वम् — {de bzhin nyid ni thams cad la/} /{khyad par med kyang dag gyur pa/} /{de bzhin gshegs nyid de yi phyir/} /{'gro kun de yi snying po can//} सर्वेषामविशिष्टापि तथता शुद्धिमागता । तथागतत्वं तस्माच्च तद्गर्भाः सर्वदेहिनः ।। सू.अ.१५६ख/४३.
de bzhin gshegs pa: १. = {sangs rgyas} तथागतः, बुद्धस्य नामपर्यायः— {dge slong dag sngon byung ba 'das pa'i dus na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rig pa dang zhabs su ldan pa bde bar gshegs pa 'jig rten mkhyen pa skyes bu 'dul ba'i kha lo sgyur ba bla na med pa lha dang mi rnams kyi ston pa sangs rgyas bcom ldan 'das shing rta skal ldan zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} भूतपूर्वं भिक्षवोऽतीतेऽध्वनि भागीरथो नाम सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवमनुष्याणां बुद्धो भगवान् अ. श.३५क/३१; {so so'i skye bo phyin ci log /bden} {pa mthong ba bzlog pa ste/} /{de bzhin gshegs pa ji lta bzhin/} /{phyin ci ma log spros med nyid//} पृथग्जना विपर्यस्ता दृष्टसत्या विपर्ययात् । यथावदविपर्यस्ता निष्प्रपञ्चास्तथागताः ।। र.वि.९५ख/३९ २. तथागत (ताथागतम्), कुलविशेषः — {rdo rje pad ma de bzhin las/} /{de bzhin gshegs dang rin chen nyid/} /{snying rje chen po dam pa yi/} /{rigs ni rnam pa lnga ru brjod//} वज्र पद्म तथा कर्म तथागत रत्नैव च । कुलानि पञ्चविधान्याहुरुत्तमानि महाकृप ।। हे.त.६क/१६.
de bzhin gshegs pa'i: तथागती — ( {phyag rgya}) ग्. {yas pas mchog sbyin dang g}.{yon pas mi 'jigs pa sbyin pa'i de bzhin gshegs pa'i yin no//} ( मुद्रा) दक्षिणेन वरदा वामेनाभयदा तथागती स.दु.१८७/१८६.
de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas: तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः — {tshe dang ldan pa shA ri'i bu de ji snyam du sems de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ci zhig la gnas} तत्किं मन्यसे आयुष्मन् शारिपुत्र क्व तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः स्थितः अ.सा.३३ख/१९; अ.श.३५क/३१.
de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba gzi brjid kyi rgyal po'i brtag pa phyogs gcig pa zhes bya ba: ना. सर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजस्य तथागतस्याऽर्हतो सम्यक्संबुद्धस्य कल्पैकदेशनाम, ग्रन्थः क.त.४८५.
de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba gzi brjid kyi rgyal po'i brtag pa zhes bya ba: ना. सर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजस्य तथागतस्याऽर्हतो सम्यक्संबुद्धस्य कल्पनाम, ग्रन्थः क.त. ४८३.
de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas ngan song thams cad yongs su sbyong ba'i gzi brjid kyi rgyal po zhes bya ba'i brtag pa'i bshad pa: ना. सर्वदुर्गतिपरिशोधनतेजोराजतथागताऽर्हतसम्यक्संबुद्धनामकल्पटीका, ग्रन्थः क.त.२६२८.
de bzhin gshegs pa bgro ba zhes bya ba theg pa chen po'i mdo: ना. तथागतसङ्गीतिनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.२२९.
de bzhin gshegs pa brgyad la bstod pa: ना. अष्टतथागतस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.११६६.
de bzhin gshegs pa mngon du 'gyur ba la yang dag par gzhol ba: पा. तथागतसम्मुखीभावसमवसरणः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa mngon du 'gyur ba la yang dag par gzhol ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin kyang rab tu thob par gyur to//} तथागतसम्मुखीभावसमवसरणं च नाम समाधिं प्रत्यलभत ग.व्यू.१५२ख/२३६.
de bzhin gshegs pa lnga la bstod pa: ना. पञ्चतथागतस्तवः, ग्रन्थः क.त.११६४.
de bzhin gshegs pa lnga'i bkra shis tshigs su bcad pa: ना. पञ्चतथागतमङ्गलगाथा, ग्रन्थः क.त.८२२.
de bzhin gshegs pa lnga'i bdag nyid: वि. पञ्चतथागतात्मकः — {sangs rgyas de rnams he ru ka'i rnam pa'i gzugs kyis de bzhin gshegs pa lnga'i bdag nyid kyi bdud rtsi lngas gang ba'i bum pa lngas} तैर्बुद्धैर्हेरुकाकाररूपैः पञ्चामृतभृतैः पञ्चतथागतात्मकैः कलशैः पञ्चभिः हे.त.५ख/१४.
de bzhin gshegs pa lnga'i phyag rgya rnam par bshad pa: ना. तथागतपञ्चमुद्राविवरणम्, ग्रन्थः क.त.८२२.
de bzhin gshegs pa 'jig rten dbang phyug lha lnga'i sgrub thabs: ना. तथागतलोकेश्वरपञ्चदेवसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२८५७.
de bzhin gshegs pa rjes su dran pa: पा. तथागतानुस्मृतिः — {slong ba'i phyir gcig pu khyim du mi 'jug ste/} {de bzhin gshegs pa rjes su dran pa bsgom pa ni ma gtogs so//} न चैकाकी भिक्षार्थमन्तर्गृहं प्रविशति अन्यत्र तथागतानुस्मृतिं भावयमानः स.पु.१०४ख/१६६.
de bzhin gshegs pa nyi ma: तथागतादित्यः, आदित्यभूतस्तथागतः — {de bzhin gshegs pa nyi ma'i gsung 'od kyis/} /{snang ldan mya ngan 'das grong lam gcig pa//} इमां हि निर्वाणपुरैकवर्त्तिनीं तथागतादित्यवच्ॐऽशुभास्वतीम् । अभि.भा.९५क/१२३३.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po: वि. सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयम् — {dus gcig na bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku dang gsung dang thugs kyi snying po rdo rje btsun mo'i b+ha ga rnams la bzhugs so//} एकस्मिन् समये भगवान् सर्वतथागतकायवाक्चित्तहृदयवज्रयोषिद्भगेषु विजहार हे.त.१क/२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku gsung thugs kyi gsang chen gsang ba 'dus pa zhes bya ba brtag pa'i rgyal po chen po: ना. सर्वतथागतकायवाक्चित्तरहस्यगुह्यसमाजनाममहाकल्पराजः, ग्रन्थः क.त.४४२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku gsung thugs kyi gsang ba rgyan gyi bkod pa zhes bya ba'i rgyud kyi rgyal po: ना. सर्वतथागतकायवाक्चित्तगुह्यालङ्कारव्यूहतन्त्रराजनाम, ग्रन्थः क.त.४९२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sku gsung thugs gshin rje gshed nag po zhes bya ba'i rgyud: ना. सर्वतथागतकायवाक्चित्तकृष्णयमारिनामतन्त्रम्, ग्रन्थः क.त.४६७.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgongs pa sgron ma: पा. सर्वतथागतस्मृतिप्रदीपम्, धारणीमण्डलविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgongs pa sgron ma'i gzungs kyi dkyil 'khor dang} सर्वतथागतस्मृतिप्रदीपेन च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०क/२३४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgongs pa bla na med pa gsang ba rta mchog rol pa'i rgyud chen po zhes bya ba: ना. सर्वतथागतबुद्धा(बुद्ध्य)नुत्तरगुह्याश्वोत्तमवीणासमत(लीलासम्मत)महातन्त्रनाम, ग्रन्थः क.त.८३९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgongs pa yongs su rdzogs par byed pa'i ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागताशापरिपूरणज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म. व्यु.४३०४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi dgyes pa mchog gi bde ba: सर्वतथागतसुरतसुखा म.व्यु.४३१४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sngon gyi sbyor ba rgya mtsho la 'jug pa: पा. सर्वतथागतपूर्वयोगसमुद्रावतारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad kyi sngon gyi sbyor ba rgya mtsho la 'jug pa dang} सर्वतथागतपूर्वयोगसमुद्रावतारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२८.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo sgrog pa: पा. सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo sgrog pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin dang} सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo sgrog pa'i gtsug phud: ना. सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषचूडः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo sgrog pa'i gtsug phud dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo'i sgra rnams dmigs par byed pa: पा. सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषविज्ञपनम्, समाधिमुखविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor lo'i sgra rnams dmigs par byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo rab tu thob bo//} सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्घोषविज्ञपनं च नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२७.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor los sprul pa'i 'od: पा. सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्माणप्रभा, धारणीविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi 'khor los sprul pa'i 'od ces bya ba'i gzungs kyang rab tu thob bo//} सर्वतथागतधर्मचक्रनिर्माणप्रभं(भां) च नाम धारणीं…प्रत्यलभत ग.व्यू.१५२ख/२३६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi chos kyi tshig spros pa med pa'i ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतधर्मवाग्निष्प्रपञ्चज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३०८.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi snying po: पा. सर्वतथागतहृदयम् — {de nas bcom ldan 'das kyis brgya byin dang tshangs pa la sogs pa lha'i bu de rnams de bzhin gshegs pa thams cad kyi snying po 'dis byin gyis brlab pa'i don du don yod rdo rje'i byin gyis brlabs zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} अथ खलु भगवान् शक्रब्रह्मादिदेवपुत्राणां सर्वतथागतहृदयेनाधिष्ठानार्थममोघवज्राधिष्ठाननामसमाधिं समापन्नः स.दु.१२७/१२६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi snying po'i nye ba'i snying po: सर्वतथागतहृदयोपहृदयम् — {lha'i dbang po gzhan yang 'di ni de bzhin gshegs pa thams cad kyi snying po'i nye ba'i snying po'o//} {oM trAT} पुनरपरं देवेन्द्रेदं सर्वतथागतहृदयोपहृदयम्—ॐ त्राट् स.दु.१२७/१२६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi stobs kyi 'od snang ba'i rgyan gyi snying po: पा. सर्वतथागतबलावभासालोकालङ्कारगर्भम्, सप्तमं बोधिसत्त्वजन्म — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi stobs kyi 'od snang ba'i rgyan gyi snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba bdun pa'o//} बुद्ध(? सर्वतथागत)बलावभासालोकालङ्कारगर्भं नाम सप्तमं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi bstan pa las byung ba'i 'od kyi sgron ma: पा. सर्वतथागतशासनसम्भवावभासप्रदीपः, समाधिविशेषः — {dge slong ma chos kyi 'khor los sprul pa'i 'od kyis kyang de bzhin gshegs pa thams cad kyi bstan pa las byung ba'i 'od kyi sgron ma zhes bya ba'i ting nge 'dzin}… {rab tu thob par gyur te} धर्मचक्रनिर्माणप्रभा च भिक्षुणी सर्वतथागतशासनसम्भवावभासप्रदीपं च नाम समाधिं… प्रत्यलभत ग.व्यू.१५२ख/२३६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi thugs kyi snying po don gyi rgyud: ना. सर्वतथागतचित्तगर्भार्थतन्त्रम्, ग्रन्थः क.त.४१२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi thugs gsang ba'i ye shes don gyi snying po khro bo rdo rje'i rigs kun 'dus rig pa'i mdo rnal 'byor grub pa'i rgyud ces bya ba theg pa chen po'i mdo: ना. सर्वतथागतचित्तगुह्यज्ञानार्थगर्भक्रोधवज्रकुलतन्त्रपिण्डार्थविद्यायोगसिद्धनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.८३१.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi thugs gsang ba'i ye shes don gyi snying po rdo rje bkod pa'i rgyud rnal 'byor grub pa'i lung kun 'dus rig pa'i mdo theg pa chen po mngon par rtogs pa chos kyi rnam grangs rnam par bkod pa zhes bya ba'i mdo: ना. सर्वतथागतचित्तज्ञानगुह्यार्थगर्भव्यूहवज्रतन्त्रसिद्धियोगागमसमाजसर्वविद्यासूत्रमहायानाभिसमयधर्मपर्यायव्यूहनामसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.८२९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi dam tshig bsrung ba'i sgrub thabs: ना. सर्वतथागतसमयरक्षासाधनम्, ग्रन्थः क.त.३०७९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi de kho na nyid bsdus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo: ना. सर्वतथागततत्त्वसंग्रहनाममहायानसूत्रम्, ग्रन्थः क.त.४७९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi de kho na nyid bsdus pa theg pa chen po mngon par rtogs pa zhes bya ba'i rgyud kyi bshad pa de kho na nyid snang bar byed pa zhes bya ba: ना. सर्वतथागततत्त्वसंग्रहमहायानाभिसमयनामतन्त्रतत्त्वालोककरीनामव्याख्या, ग्रन्थः क.त. २५१०.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi rdo rje'i dbang bskur ba'i ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतवज्राभिषेकज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३०६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi rnam par thar pa'i pho brang la rnam par lta bas seng ge rnam par bsgyings pa: पा. सर्वतथागतविमोक्षभवनव्यवलोकनसिंहविजृम्भितः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad kyi rnam par thar pa'i pho brang la rnam par lta bas seng ge rnam par bsgyings pa dang} सर्वतथागतविमोक्षभवनव्यवलोकनसिंहविजृम्भितेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०७ख/३०.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi sprul pa yongs su bstan pas kun tu rnam par dmigs pa mngon par sgrub pa: पा. सर्वतथागतनिर्माणसंदर्शनसमन्तविज्ञप्त्यभिनिर्हारः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad kyi sprul pa yongs su bstan pas kun tu rnam par dmigs pa mngon par sgrub pa dang} सर्वतथागतनिर्माणसंदर्शनसमन्तविज्ञप्त्यभिनिर्हारेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.२०७क/२९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi smon lam rgya mtsho yang dag par 'byung ba'i 'od: पा. सर्वतथागतप्रणिधानसागरसम्भवावभासम्, समाधिमुखविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi smon lam rgya mtsho yang dag par 'byung ba}({'i 'od} ){zhes bya ba'i ting nge 'dzin gyi sgo rab tu thob bo//} सर्वतथागतप्रणिधानसागरसम्भवावभासं नाम समाधिमुखं प्रत्यलभत ग.व्यू.२४४क/३२६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi gtsug tor nas byung ba gdugs dkar mo can zhes bya ba'i 'grel pa: ना. सर्वतथागतोष्णीषोद्भूतसितातपत्रानामवृत्तिः, ग्रन्थः क.त.२६८९.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi gtsug tor rnam par rgyal ba zhes bya ba'i gzungs rtog pa dang bcas pa: ना. सर्वतथागतोष्णीषविजयनामधारणीकल्पसहिता, ग्रन्थः क.त.५९४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi gtsug tor rnam par rgyal ba'i gzungs zhes bya ba'i rtog pa: ना. सर्वतथागतोष्णीषविजयनामधारणीकल्पः, ग्रन्थः क.त. ५९८.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi mtshan gyi 'khor lo'i klong rab tu sgrog pa: पा. सर्वतथागतनामचक्रावर्तनिर्घोषम्, धारणीमण्डलविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi mtshan gyi 'khor lo'iklong rab tu sgrog pa'i gzungs kyi dkyil 'khor dang} सर्वतथागतनामचक्रावर्तनिर्घोषेण च धारणीमण्डलेन ग.व्यू.१५०ख/२३४.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rnam par snang ba: ना. सर्वतथागतप्रभामप्रडलवैरोचना, लोकधातुः — {'jig rten gyi khams de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rnam par snang ba zhes bya ba de bzhin gshegs pa ye shes nam mkha' lta bur chags pa med pa'i dpal gyi rgyal mtshan rgyal po'i sangs rgyas kyi zhing nas} सर्वतथागतप्रभामण्डलवैरोचनाया लोकधातोर(ओतोर्गगना)सङ्गज्ञानकेतुध्वजराजस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रात् ग.व्यू.२८७क/१०.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rab tu 'gyed pa'i nor bu rin chen 'brug sgra'i gtsug phud: ना. सर्वतथागतप्रभामप्रडलप्रमुञ्चचनमणिरत्ननिगर्जितचूडः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{de bzhin gshegs pa thams cad kyi 'od kyi dkyil 'khor rab tu 'gyed pa'i nor bu rin chen 'brug sgra'i gtsug phud dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वतथागतप्रभामण्डलप्रमुञ्चनमणिरत्ननिगर्जितचूडेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi yum sgrol ma las sna tshogs 'byung ba zhes bya ba'i rgyud: ना. सर्वतथागतमातृताराविश्वकर्मभवतन्त्रनाम, ग्रन्थः क.त. ७२६.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi yum shes rab kyi pha rol tu phyin ma yi ge gcig ma zhes bya ba: ना. एकाक्षरीमातानामसर्वतथागतप्रज्ञापारमिता, ग्रन्थः क.त.२३.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi ye shes kyi yul: सर्वतथागतज्ञानविषयः — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi ye shes kyi yul la 'jug cing gzhol ba'i spyod yul ma btang ba} सर्वतथागतज्ञानविषयप्रवेशावताराप्रतिप्रस्रब्धगोचरैः द.भू.१६६क/१.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi las sna tshogs kyi ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतविश्वकर्मज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३१०.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi shes rab dang ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतप्रज्ञाज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३०७.
de bzhin gshegs pa thams cad kyi seng ge'i khri 'dzin pa'i nor bu'i cod pan: ना. सर्वतथागतसिंहासनसंप्रतिष्ठितमणिमुकुटः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{de bzhin gshegs pa thams cad kyi seng ge'i khri 'dzin pa'i} ({nor bu'i} ){cod pan dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वतथागतसिंहासनसंप्रतिष्ठितमणिमुकुटेन च ग.व्यू.२७५ख/२.
de bzhin gshegs pa thams cad sku gcig pa'i snying po'i byin gyi rlabs: पा. सर्वतथागतैकशरीरगर्भाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad sku gcig pa'i snying po'i byin gyi rlabs dang} सर्वतथागतैकशरीरगर्भाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२९.
de bzhin gshegs pa thams cad skye ba 'byung ba'i sgron ma: पा. सर्वतथागतोत्पत्तिसम्भवप्रदीपः, धर्मपर्यायः — {bcom ldan 'das de las chos kyi rnam grangs de bzhin gshegs pa thams cad skye ba 'byung ba'i sgron ma zhes bya ba thos so//} (?) सर्वतथागतोत्पत्तिसम्भवप्रदीपो नाम तथागतधर्मपर्यायस्तस्य भगवतोऽन्तिकात् श्रुतः ग.व्यू.२५०ख/३३२.
de bzhin gshegs pa thams cad skyed pa las byung ba'i byin gyi rlabs: पा. सर्वतथागतजनेत्रीसम्भवाधिष्ठानः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad skyed pa las byung ba'i byin gyi rlabs dang} सर्वतथागतजनेत्रीसम्भवाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५ख/२८.
de bzhin gshegs pa thams cad dgyes byed ma: सर्वतथागतसंतोषणी म.व्यु.४३१७.
de bzhin gshegs pa thams cad mngon du rnam par dmigs pa: पा. सर्वतथागताभिमुखविज्ञापनः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad mngon du rnam par dmigs pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वतथागताभिमुखविज्ञापनो नाम समाधिः ग.व्यू.१२७क/२१४.
de bzhin gshegs pa thams cad mnyes par byed pa'i ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतानुरागणाज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३०२.
de bzhin gshegs pa thams cad mnyes byed ma: सर्वतथागतानुरागणी म.व्यु.४३१६.
de bzhin gshegs pa thams cad mthong ba: पा. सर्वतथागतदर्शी, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad mthong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वतथागतदर्शी नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
de bzhin gshegs pa thams cad 'dus pa'i byin gyis rlabs kyi ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतसमाजाधिष्ठानज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३०५.
de bzhin gshegs pa thams cad bsdams pa'i ye shes kyi phyag rgya: पा. सर्वतथागतबन्धनज्ञानमुद्रा, ज्ञानमुद्राविशेषः म.व्यु.४३१३.
de bzhin gshegs pa thams cad nam mkha' ltar byin gyis rlob pa: पा. सर्वतथागतगगनाधिष्ठानः, समाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa thams cad nam mkha' ltar byin gyis rlob pa dang} सर्वतथागतगगनाधिष्ठानेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
de bzhin gshegs pa thams cad spyan 'dren pa: सर्वतथागताकर्षणी म.व्यु.४३१५.
de bzhin gshegs pa thams cad gzigs: पा. सर्वतथागतव्यवलोकनः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa thams cad gzigs zhes bya ba'i ting nge 'dzin} सर्वतथागतव्यवलोकनो नाम समाधिः का.व्यू.२३५क/२९७.
de bzhin gshegs pa thams cad yang dag par 'byung ba'i ye shes kyi 'byung gnas kyi snying po: ना. सर्वतथागतसंभवज्ञानाकरगर्भः, सूत्रान्तः — {des kho mo la mdo sde de bzhin gshegs pa thams cad yang dag par 'byung ba'i} ({ye shes kyi 'byung} ){gnas kyi snying po zhes bya ba}…{bstan te} तेन च मे सर्वतथागतसंभवज्ञानाकरगर्भो नाम सूत्रान्तः संप्रकाशितः ग.व्यू.१३०ख/२१६.
de bzhin gshegs pa thams cad la bstod pa: ना. सर्वतथागतस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.११५१.
de bzhin gshegs pa mthong ba: •सं. तथागतदर्शनम् — {de bzhin gshegs pa mthong ba la smon lam rnam par dag pa mchog} अग्रां तथागतदर्शनप्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५; •पा. तथागतदर्शनः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa mthong ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} तथागतदर्शनो नाम समाधिः अ.सा.४३१क/२४३.
de bzhin gshegs pa mthong ba la smon lam rnam par dag pa mchog: पा. अग्रा तथागतदर्शनप्रणिधानविशुद्धिः, प्रणिधानविशुद्धिभेदः — {gang de bzhin gshegs pa'i mchod rten 'phyag pa de smon lam rnam par dag pa mchog bzhi 'thob ste/}…{gzugs la smon lam rnam par dag pa mchog dang}…{de bzhin gshegs pa mthong ba la smon lam rnam par dag pa mchog dang} यस्तथागतचैत्यं शोधयति, स चतस्रोऽग्राः प्रणिधानविशुधीरनुप्राप्नोति…अग्रां रूपप्रणिधानविशुद्धिम्…अग्रां तथागतदर्शनप्रणिधानविशुद्धिम् शि.स.१६७ख/१६५.
de bzhin gshegs pa dang 'grogs pa rab tu thob: वि. तथागतसमवधानप्राप्तः — {byang chub sems dpa'i sa legs pa'i blo gros 'di thob pa'i byang chub sems dpa' ni}…{de bzhin gshegs pa dang 'grogs pa rab tu thob cing} इमां साधुमतीं बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तो बोधिसत्त्वः…तथागतसमवधानप्राप्तः द.भू.२५७ख/५३.
de bzhin gshegs pa bdun gyi bstod pa: ना. सप्ततथागतस्तोत्रम्, ग्रन्थः क.त.११६५.
de bzhin gshegs pa rnams ma byung ba: पा. तथागतानामनुत्पादः, अक्षणभेदः म.व्यु.२३०६.
de bzhin gshegs pa rnams la bskul ba: पा. तथागतानामध्येषणा, पूजाविशेषः — {de ltar phyag 'tshal ba dang}…{de bzhin gshegs pa rnams la bskul ba dang gsol ba gdab pa dang bsod nams yongs su bsngo ba ste de ltar mchod pa rnam pa bdun bya'o//} एवं वन्दना…तथागतानामध्येषणा याचना पुण्यपरिणामनेत्येवं सप्तविधां पूजां कृत्वा वि.प्र.३१ख/४.५.
de bzhin gshegs pa 'byung ba: तथागतप्रादुर्भावः — {de bzhin gshegs pa 'byung ba yang rnyed par dka' ba yin} दुर्लभश्च तथागतप्रादुर्भावः अ.श.२७६क/२५३.
de bzhin gshegs pa ma 'dres pa'i rnam par thar par mdzad pa'i ye shes kyi mthar phyin pa: वि. असंभिन्नतथागतविमोक्षज्ञाननिष्ठागतः म.व्यु.३६८.
de bzhin gshegs pa zhi nas med: पा. न भवति तथागतः परं मरणात्, अव्याकृतवस्तुभेदः म.व्यु.४६६२.
de bzhin gshegs pa zhi nas yod: पा. भवति तथागतः परं मरणात्, अव्याकृतवस्तुभेदः म.व्यु.४६६१.
de bzhin gshegs pa zhi nas yod kyang yod la med kyang med: पा. भवति च न भवति च तथागतः परं मरणात्, अव्याकृतवस्तुभेदः म.व्यु.४६६३.
de bzhin gshegs pa zhi nas yod pa yang ma yin med pa yang ma yin: पा. नैव भवति न न भवति तथागतः परं मरणात्, अव्याकृतवस्तुभेदः म.व्यु.४६६४.
de bzhin gshegs pa la sku'i 'phrin las spyod pa yongs su ma dag pa med pa'o: नास्ति तथागतस्यापरिशुद्धकायसमुदाचारता म.व्यु.१९२.
de bzhin gshegs pa la 'khrul pa med pa: पा. नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, आवेणिकबुद्धधर्मभेदः म.व्यु.१३६.
de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba: वि. तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादकः — {ma bsad pa dang}…{de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba dang} मातृघातकः…तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादकः वि.सू.४ख/४; द्र. {de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba/} {de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag 'byin pa/}
de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag 'byin pa: पा. तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादनम्, आनन्तर्यभेदः म.व्यु.२३२८; द्र. {de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag 'byin pa/} {de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba/} {de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba/}
de bzhin gshegs pa la mchod pa dang rim gro byed pa: पा. तथागतपूजोपस्थानम् — {'di ni de bzhin gshegs pa la mchod pa dang rim gro byed pa bla na med pa ste}…{gang byang chub tu sems bskyed pa dang gang dam pa'i chos yongs su 'dzin pa dang gang sems can rnams la snying rje chen po bskyed pa'o//} इदं च निरुत्तरं तथागतपूजोपस्थानम्… यच्च बोधिचित्तमुत्पादयति, यच्च सद्धर्मं परिगृह्णाति, यच्च सत्त्वेषु महाकरुणाचित्तमुत्पादयतीति शि.स.१६८ख/१६६.
de bzhin gshegs pa la thugs kyi 'phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa: पा. परिशुद्धमनःसमुदाचारस्तथागतः म.व्यु.१९४.
de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba: पा. तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादः, आनन्तर्यभेदः — {mtshams med pa lnga}…{'di lta ste/} {pha dang ma dang dgra bcom pa gsod pa dang dge 'dun 'byed pa dang de bzhin gshegs pa la gnod sems kyis khrag phyung ba'o//} पञ्चानन्तर्याणि…यदुत मातृपित्रर्हद्वधसंघभेदास्तथागतकाये दुष्टचित्तरुधिरोत्पादश्च ल.अ.११०क/५६; द्र. {de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag phyung ba/} {de bzhin gshegs pa la ngan sems kyis khrag 'byin pa/}
de bzhin gshegs pa la 'tsho ba yongs su dag pa: पा. परिशुद्धजीवस्तथागतः म.व्यु.१९५.
de bzhin gshegs pa'i bka' la shin tu zhugs pa: वि. तथागताज्ञासुप्रतिपन्नः, श्रावकस्य म.व्यु.१११६.
de bzhin gshegs pa'i sku: पा. तथागतकायः, बुद्धकायः — {blo gros chen po de bas na byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de bzhin gshegs pa'i sku'i rjes su 'brang ba rab tu 'thob pa rnams kyis}…{rnam par rtog pa'i spros pa dang bral bar sems tsam gyi rjes su 'brang bar bya'o//} तस्मात्तर्हि महामते बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैस्तथागतकायानुगमेन प्रतिलाभिना…विकल्पप्रपञ्चरहितैर्भवितव्यं चित्तमात्रानुसारिभिः ल.अ.७१ख/२०.
de bzhin gshegs pa'i sku tha mi dad pa'i yul la 'jug pa: पा. तथागतकायासम्भेदविषयप्रवेशः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa'i sku tha} ({mi} ){dad pa'i yul la 'jug pa dang} तथागतकायासम्भेदविषयप्रवेशेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०५क/२८.
de bzhin gshegs pa'i sku dang gsung dang thugs kyi rgyan yongs su tshol ba: तथागतकायवाक्चित्तालङ्कारपर्येषणता — {de bzhin gshegs pa'i sku dang gsung dang thugs kyi rgyan yongs su tshol bas rtag tu rgyun mi 'chad par brtsod pa yin} सततसमितं स्वभियुक्तश्च भवति तथागतकायवाक्चित्तालङ्कारपर्येषणतया द.भू.२१४क/२८.
de bzhin gshegs pa'i sku'i 'phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa: पा. परिशुद्धकायसमुदाचारस्तथागतः म.व्यु.१९२.
de bzhin gshegs pa'i skye ba 'byung ba bstan pa: तथागतोत्पत्तिसम्भवनिर्देशः म.व्यु.१३७८.
de bzhin gshegs pa'i khyu mchog tu gyur pa: तथागतवृषभिता — {de bzhin gshegs pas}…{de bzhin gshegs pa'i khyu mchog tu gyur pa dang de bzhin gshegs pa'i pha rol gnon pa mdzad cing} तथागतेन तथागतवृषभिता तथागतपराक्रमः कृतः स.पु.११६ख/१८६.
de bzhin gshegs pa'i rgyud kyi gdung gis 'phags pa: ना. तथागतकुलगोत्रोद्गतः, बोधिसत्त्वः — {'di lta ste/} {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{de bzhin gshegs pa'i rgyud kyi gdung gis 'phags pa dang} यदुत ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…तथागतकुलगोत्रोद्गतेन च ग.व्यू.२७६क/३.
de bzhin gshegs pa'i che ba nyid: तथागतमाहात्म्यम् — {de bzhin gshegs pa'i che ba nyid smos pa dang}…{sems can yongs su smin par byed do//} तथागतमाहात्म्यप्रकाशनतयापि…सत्त्वान् परिपाचयति द.भू.२१४ख/२९.
de bzhin gshegs pa'i che ba nyid smos pa: तथागतमाहात्म्यप्रकाशनता — {de bzhin gshegs pa'i che ba nyid smos pa dang}…{sems can yongs su smin par byed do//} तथागतमाहात्म्यप्रकाशनतयापि…सत्त्वान् परिपाचयति द.भू.२१४ख/२९.
de bzhin gshegs pa'i chos kyi stan: पा. तथागतस्य धर्मासनम्, सर्वधर्मशून्यताप्रवेशः — {chos thams cad stong pa nyid du 'jug pa ste/} {sman gyi rgyal po de bzhin gshegs pa'i chos kyi stan} सर्वधर्मशून्यताप्रवेशः खलु पुनर्भैषज्यराज ततागतस्य धर्मासनम् स.पु.८७ख/१४६.
de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod thob pa: वि. तथागतधर्मकोशप्राप्तः — {byang chub sems dpa' de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod thob cing} बोधिसत्त्वः… तथागतधर्मकोशप्राप्तः द.भू.२५६क/५२; द्र. {de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod rab tu thob pa/}
de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod rab tu thob pa: वि. तथागतधर्मकोशप्राप्तः — {de sngon bas kyang de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod rab tu thob pa yin} स भूयस्या मात्रया तथागतधर्मकोशप्राप्तो भवति द.भू.२२५क/३५; द्र. {de bzhin gshegs pa'i chos kyi mdzod thob pa/}
de bzhin gshegs pa'i chos gos: पा. तथागतचीवरम्, महाक्षान्तिसौरत्यम् — {sman gyi rgyal po bzod pa dang des pa chen po ni de bzhin gshegs pa'i chos gos te} महाक्षान्तिसौरत्यं खलु पुनर्भैषज्यराज तथागतचीवरम् स.पु.८७ख/१४६.
de bzhin gshegs pa'i snying rje chen po bstan pa: तथागतमहाकरुणानिर्देशः म.व्यु.१३५१.
de bzhin gshegs pa'i snying po: •पा. तथागतगर्भः {shA ri'i bu de bzhin gshegs pa'i snying po zhes bya ba 'di ni chos kyi sku'i tshig bla dwags so//} तथागतगर्भ इति शारिपुत्र धर्मकायस्यैतदधिवचनम् र.वि.७५क/२; •ना. तथागतगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po de bzhin gshegs pa'i} ({dpal gyi} ){snying po dang} (?) तथागतश्रीगर्भेण…बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन द.भू.१६७ख/२.
de bzhin gshegs pa'i snying por smra ba: तथागतगर्भवादः — {bcom ldan 'das de bzhin gshegs pa'i snying por smra ba 'di mu stegs byed kyi bdag tu smra ba dang ji ltar mi 'dra ba lags} तत्कथमयं भगवंस्तीर्थकरात्मवादतुल्यस्तथागतगर्भवादो न भवति ल.अ.८६क/३३.
de bzhin gshegs pa'i stobs: पा. तथागतबलम् — {de bzhin gshegs pa'i stobs bcu} दश तथागतबलानि बो.भू.१९२ख/२५९; द्र. {stobs bcu/}
de bzhin gshegs pa'i stobs bcu dang ldan pa: वि. दशतथागतबलोपेतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{de bzhin gshegs pa'i stobs bcu dang ldan pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…दशतथागतबलोपेत इत्युच्यते ल.वि.२१०क/३१२.
de bzhin gshegs pa'i stobs tshad med pa dang ldan pa: वि. तथागतबलाप्रमेयम् — {byang chub sems dpa' rnams kyi sems snying rje chen po sngon du 'gro ba}… {de bzhin gshegs pa'i stobs tshad med pa dang ldan pa}…{skye bar 'gyur te} चित्तमुत्पद्यते बोधिसत्त्वानां महाकरुणापूर्वंगमं…तथागतबलाप्रमेयम् द.भू.१७४ख/८.
de bzhin gshegs pa'i bstan pa: तथागतशासनम् — {de bzhin gshegs pa'i bstan pa de yang phyir gsal bar byas te/} {lo stong phrag drug cur gnas par gyur to//} तच्च तथागतशासनं पुनर्ज्वालयित्वा षष्टिवर्षसहस्राण्यस्थात् ग.व्यू.१५२ख/२३६; रा.प.२५०ख/१५२.
de bzhin gshegs pa'i thabs kyi yul gyi spyod yul: तथागतोपायविषयगोचरः — {de bzhin gshegs pa'i thabs kyi yul gyi spyod yul bsam gyis mi khyab pa la ni 'jug} अचिन्त्यं तथागतोपायविषयगोचरमवतरन् रा.प.२२९क/१२१.
de bzhin gshegs pa'i thugs rje chen po sum cu rtsa gnyis: द्वात्रिंशत् तथागतस्य महाकरुणाः म.व्यु.१५४.
de bzhin gshegs pa'i theg pa: तथागतयानम् — {de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs} तथागतयानाभिसमयगोत्रम् ल.अ.८०क/२७.
de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs pa'i rigs: पा. तथागतयानाभिसमयगोत्रः, गोत्रभेदः म. व्यु.१२६३.
de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs: पा. तथागतयानाभिसमयगोत्रम्, अभिसमयगोत्रभेदः — {mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs lnga}…{nyan thos kyi theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs dang}…{de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs dang}…{rigs med pa dang lnga'o//} पञ्चाभिसमयगोत्राणि… श्रावकयानाभिसमयगोत्रं…तथागतयानाभिसमयगोत्रं…अगोत्रं च पञ्चमम् ल.अ.८०क/२७; {de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs ni rnam pa gsum ste} तथागतयानाभिसमयगोत्रं त्रिविधम् ल.अ.८०ख/२८.
de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs can: वि. तथागतयानाभिसमयगोत्रकः — {blo gros chen po 'di ni de bzhin gshegs pa'i theg pa mngon par rtogs par 'gyur ba'i rigs can gyi mtshan nyid do//} एतन्महामते तथागतयानाभिसमयगोत्रकस्य लक्षणम् ल.अ.८०ख/२८.
de bzhin gshegs pa'i bdag gi 'phags pa so so rang gis rig pa la 'jug pa: पा. तथागतप्रत्यात्मार्यगतिप्रवेशः — {ming dang mtshan ma dang rnam par rtog pa dang yang dag pa'i ye shes dang de bzhin nyid dang de bzhin gshegs pa'i bdag gi 'phags pa so so rang gis rig pa la 'jug pa} नाम निमित्तं विकल्पः सम्यग्ज्ञानं तथता च तथागतप्रत्यात्मार्यगतिप्रवेशः ल.अ.१४४ख/९१.
de bzhin gshegs pa'i gnas: पा. तथागतलयनम्, सर्वसत्त्वमैत्रीविहारः — {sems can thams cad la byams par gnas pa ni/} {sman gyi rgyal po de bzhin gshegs pa'i gnas te} सर्वसत्त्वमैत्रीविहारः खलु पुनर्भैषज्यराज तथागतलयनम् स.पु.८७ख/१४६.
de bzhin gshegs pa'i gnas pa: पा. ताथागतः विहारः — {de bzhin gshegs pa'i gnas pa ni byang chub sems dpa'i gnas pa thams cad las yang dag par 'das pa gang yin pa ste/} {byang chub mngon par rdzogs par sangs rgyas pa de'i gnas pa yin no//} ताथागतः पुनर्विहारो यः सर्वबोधिसत्त्वविहारसमतिक्रान्तस्याभिसंबुद्धबोधेर्विहारः बो.भू.१६४ख/२१७.
de bzhin gshegs pa'i spyod yul la 'jug pa dang ldan pa'i 'du shes dang yid la byed pa can: वि. तथागतगोचरप्रवेशानुगतसंज्ञामनसिकारः — {byang chub sems dpa'}…{de bzhin gshegs pa'i spyod yul la 'jug pa dang ldan pa'i 'du shes dang yid la byed pa can} बोधिसत्त्वः…तथागतगोचरप्रवेशानुगतसंज्ञामनसिकारः द.भू.२६१ख/५५.
de bzhin gshegs pa'i spyod lam dang spyod pa dang tshul gyi rjes su song ba: वि. तथागतेर्यापथचर्याचारित्रानुगतः — {byang chub sems dpa'}…{de bzhin gshegs pa'i spyod lam dang spyod pa dang tshul gyi rjes su song ba} बोधिसत्त्वः…तथागतेर्यापथचर्याचारित्रानुगतः द.भू.२४६ख/४७.
de bzhin gshegs pa'i sprul pa: तथागतनिर्माणम् — {de bzhin gshegs pa'i sprul pa dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} तथागतनिर्माणं च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२६५ख/५८.
de bzhin gshegs pa'i pha rol gnon pa: तथागतपराक्रमः — {de bzhin gshegs pas}…{de bzhin gshegs pa'i khyu mchog tu gyur pa dang de bzhin gshegs pa'i pha rol gnon pa mdzad} तथागतेन तथागतवृषभिता तथागतपराक्रमः कृतः स.पु.११६ख/१८६.
de bzhin gshegs pa'i 'phrin las: तथागतकार्यम् — {dga' ldan gyi gnas na bzhugs pa nas bzung ste}…{de bzhin gshegs pa'i 'phrin las thams cad byin gyis rlob bo//} तुषितवरभवनवासमुपादाय…सर्वतथागतकार्यमधितिष्ठति द.भू.२६९ख/६१.
de bzhin gshegs pa'i bya ba: पा. तथागतकृत्यम्, बुद्धकृत्यम् — {de bzhin gshegs pa rnams ni rtag tu mnyam par bzhag pa lags te/} {mi rtog mi dpyod par 'phrul pa dag kyang sprul nas/} {de dag gis de bzhin gshegs pa'i bya ba mdzad pa} सदा समाहिताश्च तथागताः । न वितर्कयन्ति न व्यवचारयन्ति । निर्माणानि च निर्माय तैस्तथागतकृत्यं कुर्वन्ति ल.अ.१५१क/९८; द्र. {de bzhin gshegs pa'i mdzad pa/}
de bzhin gshegs pa'i byang chub: पा. तथागतबोधिः — {byang chub sems dpa'i bsam pa 'di bcu ni de bzhin gshegs pa'i byang chub kyi rjes su song ba yin} तस्यैते दश बोधिसत्त्वाशयाः स्वनुगता भवन्ति तथागतबोधौ द.भू.२२४क/३४.
de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs: तथागताधिष्ठानम् — {blo gros chen po sprul pa'i byin gyi rlabs kyis nyan thos ni byang chub sems dpa'i byin gyis rlabs sam de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis} निर्मिताधिष्ठानश्रावको हि महामते बोधिसत्त्वाधिष्ठानेन वा तथागताधिष्ठानेन वा ल.अ.११०ख/५७.
de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyi stobs shin tu brtan pa: वि. तथागताधिष्ठानबलसुप्रतिष्ठितः — {de ltar des byang chub sems dpa'i sa mi g}.{yo ba 'di thob pas}…{de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyi stobs shin tu brtan pa yin te} स एवमिमामचलां बोधिसत्त्वभूमिमनुप्राप्तः…तथागताधिष्ठानबलसुप्रतिष्ठितश्च भवति द.भू.२४६क/४६.
de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis byin du rlabs pa: वि. अधिष्ठिततथागताधिष्ठानः — {byang chub sems dpa'}…{de bzhin gshegs pa'i byin gyi rlabs kyis byin du rlabs pa} बोधिसत्त्वः…अधिष्ठिततथागताधिष्ठानः द.भू.२३९ख/४२.
de bzhin gshegs pa'i byin gyis shin tu brlabs pa: वि. स्वधिष्ठिततथागताधिष्ठानः — {byang chub sems dpa'}…{de bzhin gshegs pa'i byin gyis shin tu brlabs pa yin} बोधिसत्त्वः…स्वधिष्ठिततथागताधिष्ठानः द. भू.२४६ख/४७; तथागताधिष्ठानस्वधिष्ठितः — {ye shes sngon du 'gro ba}…{de bzhin gshegs pa'i byin gyis shin tu brlabs pa} ज्ञानपूर्वंगमः…तथागताधिष्ठानस्वधिष्ठितः द.भू.२४५ख/४६.
de bzhin gshegs pa'i 'byor ba: तथागतविभुत्वम् — {de yis de bzhin gshegs pa yi/} /{'byor ba'i char yang mi phod do//} तथागतविभुत्वस्य तत्कलां नानुगच्छति ।। सू.अ.१५७क/४३.
de bzhin gshegs pa'i mi 'jigs pa: पा. तथागतस्य वैशारद्यम् — {de bzhin gshegs pa'i mi 'jigs pa bzhi} चत्वारि तथागतस्य वैशारद्यानि म.व्यु.१३०.
de bzhin gshegs pa'i mi 'jigs pa bzhi: पा. चत्वारि तथागतस्य वैशारद्यानि — १. {chos thams cad mngon par rdzogs par byang chub pa la mi 'jigs pa} सर्वधर्माभिसंबोधिवैशारद्यम्, २. {zag pa zad pa thams cad mkhyen pa la mi 'jigs pa} सर्वास्रवक्षयज्ञानवैशारद्यम्, ३. {bar du gcod pa'i chos rnams gzhan du mi 'gyur bar nges pa'i lung bstan pa la mi 'jigs pa} अन्तरायिकधर्मानन्यथात्वनिश्चितव्याकरणवैशारद्यम्, ४. {phun sum tshogs pa thams cad thob par 'gyur bar nges par 'byung ba'i lam de bzhin du 'gyur ba la mi 'jigs pa} सर्वसम्पदधिगमाय नैर्याणिकप्रतिपत्तथात्ववैशारद्यम् म.व्यु.१३०.
de bzhin gshegs pa'i tshogs: तथागतसङ्घः — {gang gA'i klung ni bcu yi bye snyed kyis/} /{rigs gcig la ni de bzhin gshegs pa'i tshogs//} दशगङ्गानदीवालुकातुल्या एककुलेषु तथागतसङ्घाः । हे.त.१६ख/५२.
de bzhin gshegs pa'i mtshan brjod bskal bzang rgyan gyi phreng ba zhes bya ba: ना. तथागतनामसङ्गीतिकल्पिकभद्रालङ्कारमालानाम, ग्रन्थः क.त.११६९.
de bzhin gshegs pa'i mdzad pa: तथागतकृत्यम् — {bcom ldan 'das ji ltar de bzhin gshegs pas dus de tsam gyis de bzhin gshegs pa'i mdzad pa dpag tu ma mchis pa 'di}…{mdzad} तत्कथं भगवंस्तथागतेन इयता कालान्तरेणेदमपरिमितं तथागतकृत्यं कृतम् स.पु.११६ख/१८६; द्र. {de bzhin gshegs pa'i bya ba/}
de bzhin gshegs pa'i mdzod: पा. तथागतकोशः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {bsgribs pa med pa zhes bya ba dang}…{de bzhin gshegs pa'i mdzod ces bya ba dang}…{byang chub sems dpa'i rnam par thar pa rab tu 'thob bo//} अनावरणं च नाम…तथागतकोशं च नाम…बोधिसत्त्वविमोक्षं प्रतिलभते द.भू.२६७क/५९.
de bzhin gshegs pa'i mdzod yongs su skyong ma: ना. तथागतकोशपरिपालिता, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa}…{mi'am ci'i bu mo de bzhin gshegs pa'i mdzod yongs su skyong ma} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि…तथागतकोशपरिपालिता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०३क/२६०.
de bzhin gshegs pa'i zla ba'i 'od nam mkha' ltar rdul dang bral ba: पा. गगनविरजस्तथागतचन्द्रप्रभः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa'i zla ba'i 'od nam mkha' ltar rdul dang bral ba dang} गगनविरजस्तथागतचन्द्रप्रभेण बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०६ख/२९.
de bzhin gshegs pa'i yul gyi dbyings la 'jug pa: पा. तथागतविषयतलप्रवेशः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin de bzhin gshegs pa'i yul gyi dbyings la 'jug pa dang} तथागतविषयतलप्रवेशेन बोधिसत्त्वसमाधिना ग.व्यू.३०४ख/२८.
de bzhin gshegs pa'i ye shes: तथागतज्ञानम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo 'di la la zhig gi lus la 'chang na}…{de bzhin gshegs pa'i ye shes bye bar rig par bya'o//} यः कश्चिदिमां धारयेत् षडक्षरीं महाविद्यां कायगतां…तथागतज्ञानकोटिरिति वेदितव्यः का.व्यू.२३०क/२९३.
de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi khams kyi mthar thug pa: पा. तथागतज्ञानधातुनिष्ठा, निष्ठापदविशेषः — {smon lam de dag kyang mthar thug pa'i gnas bcus mngon par bsgrub ste}…{de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi khams kyi mthar thug pa dang} तानि च महाप्रणिधानानि दशभिर्निष्ठापदैरभिनिर्हरति…तथागतज्ञानधातुनिष्ठया च द.भू.१७९ख/११.
de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi sa gnon pa la mkhas pa: वि. तथागतज्ञानभूम्याक्रमणकुशलः — {byang chub sems dpa'i sa thams cad yongs su sbyang bas de bzhin gshegs pa'i} ({ye shes kyi} ){sa gnon pa la mkhas par gyur pa} सर्वबोधिसत्त्वभूमिपरिशोधनतया तथागतज्ञानभूम्याक्रमणकुशलेन च भवितव्यम् द.भू.१८४क/१३.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba: पा. तथागतज्ञानदर्शनम् — {de ni sems can rnams de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par 'dzin du gzud pa'i rgyu'i phyir de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas 'jig rten du 'byung ngo //} यदिदं तथागतज्ञानदर्शनसमादापनहेतुनिमित्तं सत्त्वानां तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उत्पद्यते स.पु.१६ख/२७; {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par bstan pa'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञानदर्शनसंदर्शनहेतुनिमित्तम् स.पु.१७क/२७; {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba la zhugs pa'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञानदर्शनावतारणहेतुनिमित्तम् स.पु.१७क/२७; {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba khong du chud par bya ba'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञान(दर्शन)प्रतिबोधनहेतुनिमित्तम् स.पु.१७क/२७; {de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba'i lam du gzud pa'i rgyu'i phyir} तथागतज्ञानदर्शनमार्गावतारणहेतुनिमित्तम् स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba khong du chud par byed pa: वि. तथागतज्ञानदर्शनप्रतिबोधकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba khong du chud par byed pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनप्रतिबोधक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par ston pa: वि. तथागतज्ञानदर्शनसंदर्शकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par ston pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनसंदर्शक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par 'dzin du 'jug pa: वि. तथागतज्ञानदर्शनसमादापकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba yang dag par 'dzin du 'jug pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनसमादापक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba la 'jug par byed pa: वि. तथागतज्ञानदर्शनावतारकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba la 'jug par byed pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनावतारक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba'i lam la 'dzud pa: तथागतज्ञानदर्शनमार्गावतारकः — {shA ri'i bu nga ni de bzhin gshegs pa'i ye shes mthong ba'i lam la 'dzud pa'o//} तथागतज्ञानदर्शनमार्गावतारक एवाहं शारिपुत्र स.पु.१७क/२७.
de bzhin gshegs pa'i ye shes rnam par dag pa'i tshig: पा. तथागतज्ञानविशुद्धिपदम् — {yi ge drug pa'i rig sngags chen mo'i rgyal mo ni dkon pa'i tshig ste/} {'di ni rdo rje'i tshig go/}…{de bzhin gshegs pa'i ye shes rnam par dag pa'i tshig go/} (?) दुर्लभं षडक्षरिमहाविद्याराज्ञ्या असमवज्रपदम्… तथागतज्ञानविशुद्धिपदम् का.व्यू.२३७क/२९९.
de bzhin gshegs pa'i ye shes 'dzud pa la mkhas pa: वि. तथागतज्ञानावतारणकुशलः — {byang chub sems dpa' brgyad khri thams cad kyang}…{de bzhin gshegs pa'i ye shes 'dzud pa la mkhas pa} अशीत्या च बोधिसत्त्वसहस्रैः…तथागतज्ञानावतारणकुशलैः स.पु.२ख/१.
de bzhin gshegs pa'i ye shes la rab tu rten pa: वि. तथागतज्ञानप्रतिशरणः — {de bzhin gshegs pa'i ye shes la rab tu rten pas sems can thams cad yongs su bskyab par bya ba la brtson pa} तथागतज्ञानप्रतिशरणः सर्वसत्त्वपरित्राणायाभियुक्तः द.भू.१९६ख/१९.
de bzhin gshegs pa'i yon tan: •सं. तथागतगुणः — {de bzhin gshegs pa'i yon tan rgya mtsho'i 'od ces bya ba'i ting nge 'dzin} तथागतगुणसमुद्रावभासो नाम समाधिः ग.व्यू.१४२क/२२६; •पा. तथागतानुशंसः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rnam par dbye ba shin tu rnam par phye ba zhes bya ba la mnyam par gzhog ste}…{de bzhin gshegs pa'i yon tan zhes bya ba dang} सुविचितविचयं च नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते…तथागतानुशंसं च द.भू.२३३ख/३९.
de bzhin gshegs pa'i yon tan rgya mtsho'i 'od: पा. तथागतगुणसमुद्रावभासः, समाधिविशेषः — {de bzhin gshegs pa de mthong nas kyang kho mos de bzhin gshegs pa'i yon tan rgya mtsho'i 'od ces bya ba'i ting nge 'dzin thob bo//} तस्य च मे तथागतस्य सहदर्शनेन तथागतगुणसमुद्रावभासो नाम समाधिः प्रतिलब्धः ग.व्यू.१४२क/२२६.
de bzhin gshegs pa'i rigs: पा. तथागतकुलम् — {rdo rje pad ma de bzhin las/} /{de bzhin gshegs dang rin chen nyid/} /{snying rje chen po dam pa yi/} /{rigs ni rnam pa lnga ru brjod/}…/{'di rnams de bzhin gshegs pa'i rigs//} वज्र पद्म तथा कर्म तथागत रत्नैव च । कुलानि पञ्चविधान्याहुरुत्तमानि महाकृप ।।…तथागतकुलं चैतत् हे.त.६क/१६; म.मू.२४२ख/२७२; तथागतवंशः — {rdzogs pa'i byang chub tu nges par 'gro ba dang /} {de bzhin gshegs pa'i rigs su nges pa yin no//} नियतं संबोधिपरायणः तथागतवंशनियतो भवति बो.भू. १६९क/२२३; गोत्रं ताथागतम् — {chos kyi rang bzhin med pa ni/} /{de bzhin gshegs pa'i rigs yin no//} धर्मस्वभावविरहं गोत्रं ताथागतं लभेत् ।। ल.अ.१७४क/१३५.
de bzhin gshegs pa'i rigs kyi rgyud thams cad du 'byung ba'i snying po: पा. सर्वतथागतकुलगोत्रसम्भवगर्भम्, षष्ठं बोधिसत्त्वजन्म — {de bzhin gshegs pa'i rigs kyi rgyud} ({thams cad} ){du 'byung ba'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba drug pa'o//} सर्वतथागतकुलगोत्रसम्भवगर्भं नाम षष्ठं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०२ख/२८५.
de bzhin gshegs pa'i rigs kyi gdung: तथागतकुलवंशः — {de bzhin gshegs pa'i rigs kyi gdung yang chad par 'gyur bas} तथागतकुलवंशोच्छेदश्च स्यात् ल.अ.१३९ख/८६.
de bzhin gshegs pa'i rigs can: वि. तथागतगोत्रकः लो.को.११३७.
de bzhin gshegs pa'i rigs su nges pa: वि. तथागतवंशनियतः — {byang chub sems dpa'}…({dus gsum gyi} ){de bzhin gshegs pa'i rigs su nges pa yin} बोधिसत्त्वः…त्र्यध्वतथागतवंशनियतो भवति द.भू.१७५क/८.
de bzhin gshegs pa'i sa: पा. तथागतभूमिः — {de bzhin gshegs pa'i sa bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} तथागतभूमिदेशनां (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५४क/५०; {de bzhin gshegs pa'i sa gzugs rnam pa mang por rnam par 'gyur ba} बहुरूपविकारतां च तथागतभूमिम् ल.अ.६१क/७; ताथागतभूमिः — {de bzhin gshegs pa'i sa'i rnam pa la 'jug pa} ताथागतभूम्याकारप्रवेशम् ल.अ.९४क/४१.
de bzhin gshegs pa'i sa bstan pa: तथागतभूमिदेशना — {nyan thos kyi theg pa bstan pa dang}…{de bzhin gshegs pa'i sa bstan pa yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} श्रावकयानदेशनां… तथागतभूमिदेशनां (यथाभूतं) प्रजानाति द.भू.२५४क/५०.
de bzhin gshegs pa'i sa yongs su gnon pa'i shugs drag po'i snying po: पा. तथागतभूम्याक्रमणवेगगर्भम्, दशमं बोधिसत्त्वजन्म — {de bzhin gshegs pa'i sa yongs su gnon pa'i shugs drag po'i snying po zhes bya ba ni byang chub sems dpa'i skye ba bcu pa'o//} तथागतभूम्याक्रमणवेगगर्भं नाम दशमं बोधिसत्त्वजन्म ग.व्यू.२०३क/२८५.
de bzhin gshegs pa'i sa'i chos mngon par 'du bya ba: तथागतभूमिधर्माभिसंस्कारः — {de bzhin gshegs pa'i sa'i chos mngon par 'du bya ba dang}…{yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes so//} तथागतभूमिधर्माभिसंस्कारं च…यथाभूतं प्रजानाति द.भू.२५१ख/४९.
de bzhin gshegs pa'i gsang ba bsam gyis mi khyab pa bstan pa: तथागताचिन्त्यगुह्यनिर्देशः म.व्यु.१३५५.
de bzhin gshegs pa'i gsung gi 'phrin las kyi spyod pa yongs su dag pa: पा. परिशुद्धवाक्समुदाचारस्तथागतः म.व्यु.१९३.
de bzhin gshegs pa'i bsam gtan: पा. ताथागतं ध्यानम्, ध्यानभेदः — {bsam gtan rnam pa bzhi ste}… {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan dang}…{de bzhin gshegs pa'i bsam gtan dang bzhi'o//} चतुर्विधं ध्यानम्…बालोपचारिकं ध्यानम्…ताथागतं चतुर्थं ध्यानम् ल.अ.९४क/४०.
de bzhin gshegs pas thugs su chud pa'i sa: पा. तथागतगतिभूमिः — {rnam par mi rtog pa la spyod pa bde ba'i ting nge 'dzin dang /} {snyoms par 'jug pas gnas pa de bzhin gshegs pas thugs su chud pa'i sa thob par byed pa bdag gis khong du chud pa yang rnam par 'phel bar 'gyur ro snyam mo//} अधिगतं च मे निर्विकल्पाचारः सुखसमाधिसमापत्तिविहारस्तथागतगतिभूमिप्रापको विवृद्धिं यायात् ल.अ.६०क/६.
de bzhin gshegs pas 'dul ba: वि. तथागतवैनेयिकः — {de bzhin gshegs pas 'dul ba'i sems can rnams la de bzhin gshegs pa'i sku dang kha dog dang gzugs ston to//} तथागतवैनेयिकानां सत्त्वानां तथागतकायवर्णरूपमादर्शयति द.भू.२४४क/४५.
de bzhin gshegs pas yongs su bstod pa: वि. तथा- गतपरिसंस्तुतः — {byang chub sems dpa' 'byung ba de dag ni las dang po pa ma yin te}…{de bzhin gshegs pas yongs su bstod pa} अनादिकर्मिकाश्च ते बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति…तथागतपरिसंस्तुताः स.पु.२७क/४८.
de bzhin gshegs rigs: = {de bzhin gshegs pa'i rigs/}
de yin: अव्य. आम् — {grogs po khyod kyis khyim der brda ma byas sam/} {des smras pa/} {de yin te/} {kho bos brda byas so//} वयस्य मा त्वमस्मिन् गृहे कृतसङ्केतः । स कथयति— आम्, कृतसङ्केतोऽहम् वि.व.१२०ख/२.१००.
de yod de 'byung: तद्भावभाविता — {nus pa 'bras bus gtan rjes dpog /gang} {gis de ni brgal zhing brtag /de} {yod de 'byung tsam gyis ni/} /{tshad mas de ni rtogs par 'gyur//} नित्यं कार्यानुमेया च शक्तिः किमनुयुज्यते । तद्भावभावितामात्रं प्रमाणं तत्र गम्यते ।। त.स.७९क/७३६; द्र. {de yod de 'byung nyid/} {de yod na yod pa nyid/} {de yod pa las yod pa nyid/} {de yod 'byung ba/}
de yod de 'byung nyid: तद्भावभाविता — {'dir ni de yod de 'byung nyid/} /{nus pa yod nyid rtogs byed pa//} तद्भावभाविता चात्र शक्त्यस्तित्वावबोधिनी । त.स.८०ख/७४५; द्र. {de yod de 'byung /} {de yod na yod pa nyid/} {de yod pa las yod pa nyid/} {de yod 'byung ba/}
de yod na yod pa nyid: तद्भावभाविता — {de bzhin du 'di la'ang de yod na yod pa nyid ni sgra rnams kyi nus pa yod pa tsam rtogs pa yin gyi} एवमिहापि ध्वनीनां शक्तिसद्भावमात्रावबोधिनी भवेत् तद्भावभाविता त.प.१४७क/७४६; तद्भावभावित्वम् — {ci ste spyir de yod na yod pa nyid gtan tshigs yin na de'i tshe ma nges pa yin te} अथ सामान्येन तद्भावभावित्वं हेतुः, तदाऽनैकान्तिकता त.प.१७ख/४८०; {de yod pa las yod pa nyid/} {de yod 'byung ba/}
de yod pa na 'byung ba: तद्भावभाविता — {de yod pa na 'byung ba tsam/} /{bya ba zhes kyang kun tu brtags//} तद्भावभावितामात्राद् व्यापारोऽप्यवकल्पितः । त.स.२०ख/२२०; द्र. {de yod de 'byung nyid/} {de yod na yod pa nyid/} {de yod pa las yod pa nyid/} {de yod 'byung ba/}
de yod pa las yod pa: तद्भावभाविता — {de yod pa las yod pa ni/} /{dngos su ma grub 'khrul pa yin//} तद्भावभाविता साक्षादसिद्धा व्यभिचारिणी । त.स.४८ख/४८०; द्र. {de yod de 'byung nyid/} {de yod na yod pa nyid/}
de yod pa las yod pa nyid: तद्भावभाविता — {de yod pa las yod pa nyid/} /{dngos su ma grub} तद्भावभाविता साक्षान्न सिद्धा त.स.४८ख/४८२; द्र. {de yod de 'byung nyid/} {de yod na yod pa nyid/}
de yod 'byung: = {de yod byung ba/}
de yod 'byung ba: तद्भावभाविता — {de yod 'byung ba ma gtogs par/} /{rgyu dang 'bras bu nyid gzhan med//} तद्भावभावितां मुक्त्वा न हेतुफलताऽपरा । त.स.६२क/५८९; द्र. {de yod de 'byung nyid/} {de yod na yod pa nyid/}
de rang bzhin min pa: अतत्स्वभावः — {gal te de rang bzhin min pa/} /{myong bas blo gnas de rig na//} अतत्स्वभावोऽनुभवो बौद्धांस्तान् सन्नवैति चेत् । प्र.वा.१२९क/२.२७५.
de ring: अद्य, वर्तमानदिनम् — {ngang pa de ring bdag kyang bde/} /{thams cad du yang bde bar 'gyur//} अद्य मे कुशलं हंस सर्वत्र च भविष्यति । जा.मा.१२५ख/१४४.
de ring kho na: अद्यैव — {de ring kho na mi 'chi zhes/} /{bde bar 'dug pa rigs ma yin//} अद्यैव मरणं नेति न युक्ता मे सुखासिका । बो.अ.६क/२.५९.
de ring gi: वि. अद्यतनः, ओनी त.प.; द्र. {de ring yod pa/}
de ring phyin chad: अतःप्रभृति — {de bas de ring phyin chad gang zhig tshul min rjes gcod cing //} (?) तद्यः कश्चिदतःप्रभृत्यविनयश्लाघानुवृत्त्युद्भवात् जा.मा.६३ख/७३.
de ring slan chad: अतः परम् — {de ring slan chad de ltar khyod ma dgongs//} चिन्तां कृथा मा तदतः परं त्वम् जा.मा.१७६/१०१.
de ring yod pa: वि. अद्यतनः — {khar tshang dang ni de ring yod pa kun gyi nga'i shes pa zhes bya ba 'di ni bsgrub bya'i chos can ston pa'o//} ‘ह्यस्तनाद्यतनाः सर्वे अहम्प्रत्ययाः’ इत्ययं साध्यधर्मिनिर्देशः त.प.२०५क/१२५.
de ru: = {der/}
de la gnas pa mngon sum du dmigs pa'i mtshan nyid: तदाश्रित्य प्रत्यक्षोपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४०६.
de la phan pa: तद्धितः — {don de shes par byed 'dod pas/} /{de la phan pa'am byed ldan pa'am//} जिज्ञापयिषुरर्थं तं तद्धितेन कृतापि वा । प्र.वृ.२७९ख/२२.
de las skye ba: = {de las byung ba} तदुत्पत्तिः — {de med par 'byung ba ni de las skye ba nges pa med pa'i phyir ro//} तद- भावे भवतस्तदुत्पत्तिनियमाभावात् प्र.वृ.२६२ख/२.
de las byung: = {de las byung ba/}
de las byung ba: •वि. तदुद्भूतम् — {yang na de las byung ba'i shes pa ni tshangs pa'o//} तदुद्भूतं वा ज्ञानं ब्रह्म त.प.१३५क/७२१; तदुत्थम् — {de 'dra de ni de las byung /} /{du ba sogs las me blo bzhin//} येदृशी सा तदुत्था हि धूमादेरेव वह्निधीः ।। त.स.९९ख/८८२; तद्भावि — {phyogs dang po nus pa'i rang bzhin de rjes su 'jug pa nyid rtag tu de las byung ba'i shes par 'gyur ro//} प्रथमे पक्षे तस्य शक्तस्य स्वभावस्यानुवर्त्तनान्नित्यं तद्भाविविज्ञानं प्राप्नोति त.प.४२ख/५३४; तद्भाविनी — {yang na de las byung blo yis//} तद्भाविन्याऽथ वा धिया त.स.८९क/८०९; •सं. तन्मयता — {gser gyi seng ge'i khri bkod pa'i/} /{ras la de bzhin gshegs mthong nas/} /{de las byung ba'i bsam gtan gyis/} /{skye bo dgongs pa gcig bzhin gyur//} हेमसिंहासनन्यस्ते पटे दृष्ट्वा तथागतम् । जनस्तन्मयताध्यानादेकीभावमिवाययौ ।। अ.क.७६ख/७.६४; •पा. तदुत्पत्तिः, प्रतिबन्धभेदः — {'di ltar re zhig de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa ni med de}…{de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} तथा हि न तावत्तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः… नापि तदुत्पत्तिलक्षणः त.प.१३४क/२; तदुद्भवः — {de las byung min zhes bya ba ni/} {de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} न तदुद्भव इति । नापि तदुत्पत्तिलक्षणसम्बन्धः त.प.४५क/५३९.
de las byung ba ma yin: = {de las byung ba ma yin pa/}
de las byung ba ma yin pa: अतदुत्पत्तिः — {'di de las byung ba 'di yin pas de las byung ba'o//} {de lta bu ma yin pa de ni de las byung ba ma yin pa'o//} तस्मादुत्पत्तिरस्य सोऽयं तदुत्पत्तिः। न तथाऽतदुत्पत्तिः न्या.टी.५२ख/११४.
de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa: पा. तदुत्पत्तिलक्षणः प्रतिबन्धः— {'di ltar re zhig de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa ni med de}…{de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} तथा हि न तावत्तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः…नापि तदुत्पत्तिलक्षणः त.प.१३४क/२; तदुत्पत्तिलक्षणसम्बन्धः म.व्यु.४४८३.
de las gzhan dang mthun pa dmigs pa'i mtshan nyid: तदन्यसारूप्योपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४१०.
de las gzhan dang mi mthun pa dmigs pa'i mtshan nyid: तदन्यवैरूप्योपलब्धिलक्षणम् म.व्यु.४४११.
de li pa: = {di lI pa/}
de shes pa: तज्ज्ञः, ओत्वम् — {ji snyed dngos po gang dag gis/} /{thams cad nyid du nges bzung yin/} /{de shes pas kyang kun mkhyen na/} /{de gzhung shes kun kun mkhyen 'gyur//} पदार्था यैश्च यावन्तः सर्वत्वेनावधारिताः । तज्ज्ञत्वेनापि सर्वज्ञा सर्वे तद्ग्रन्थवेदिनः ।। त.स.११४क/९९०.
de srid: तावत् — {ji srid skyes bu bzhi yis ni/} /{de lus de ni ma btegs pa/} /{de srid du ni nags su song //} चतुर्भिः पुरुषैर्यावत्स न निर्धार्यते…तावदेव वनं व्रजेत् बो.अ.२४ख/८.३५; तावती — {ji srid bdag ni dbang ba'i sa/} /{de srid btang bar byos shig ces//} यावती मद्वशा भूमिस्तावती त्यज्यतामिति ।। अ.क.४०क/४.४२.
de slad: तस्मात् — {mnyam pa las ni sgra snyan gyur/} /{de slad mnyam pa bsten par bya//} समा माधुर्यमायाति तस्मात् साम्यं समाश्रयेत् ।। अ.क.२३९क/२७.५०; अतः — {dul ba rnams ni lam la sbyor/} /{dmu rgod rnams la btang snyoms mdzad/} /{de slad skyes bu 'dul ba yi/} /{kha lo sgyur ba bla med mchog/} नियोक्ता धुरि दान्तानां खटुङ्कानामुपेक्षकः । अतोऽसि नरदम्यानां सत्सारथिरनुत्तरः ।। श.बु.११४क/१०३.
de slan chad: ततः, तत्पश्चात् — {dgung zla phyed gcig tu gzhon nu 'di sbyin pa stsol du ci gnang /} {de slan chad ni su ci dgyes pa de'ang mdzad par gsol} अर्धमासं कुमारो दानं ददातु यस्य येनार्थः । ततो यथाकामं करणीयः ग.व्यू.१९३क/२७४.
de lhur len: •वि. तत्परः — {de lhur len pa mi rtag 'gyur//} तत्परे स्यादनित्यत्वम् त.स.१२८ख/११०१; •सं. = {de lhur len nyid} तत्परत्वम् — {de la rig rtag yod ce na/} /{de lhur len yin} नित्यत्वं चास्तु वेदस्य तत्परत्वं च त.स.१२८ख/११०१.
de lhur len pa: = {de lhur len/}
deng: अद्य — {bcom ldan 'das bdag cag deng slan chad sems can thams cad la ston par 'du shes bskyed par bgyi'o//} अद्याग्रेणास्माभिर्भगवन् सर्वसत्त्वानामन्तिके शास्तृसंज्ञोत्पादयितव्या शि.स.५६ख/५४; बो.अ.७ख/३.२५; द्र {deng phan chad/} {deng nas brtsams te/} {deng nas bzung ste/}
deng nas brtsams te: अद्याग्रेण — {sdom pa sangs rgyas rnal 'byor byung /} /{deng nas brtsams te gzung bar bgyi//} अद्याग्रेण ग्रहीष्यामि संवरं बुद्धयोगजम् । स.दु.१४७/१४६; द्र. {deng nas bzung ste/} {deng slan chad/}
deng nas bzung ste: अद्यप्रभृति — {deng nas bzung ste bdag gi khyim/} /{lha yi khyim bzhin bsten par 'os//} देवधिष्ण्यमिवाराध्यमद्यप्रभृति नो गृहम् । का.आ.३२१ख/१.९०; बो.अ.३७ख/१०.९; द्र. {deng nas brtsams te/} {deng slan chad/}
deng phan chad: अद्याग्रेण — {bdag gis deng phan chad bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa la lha'i}…{sman zong rnams kyis bsnyen bkur bya'o//} एषोऽहमद्याग्रेण भगवन्तं सश्रावकसंघं दिव्यैः…भैषज्यपरिष्कारैरुपस्थास्यामि अ.श.४७क/४०; अतः प्रभृति — {de bas na deng phan chad khyed cag las gang dang gang}… {de dang de dag} तद्यं यमतः प्रभृति वः…तं तम् जा.मा.६२ख/७२.
deng slan chad: अद्याग्रेण — {deng slan chad ji srid 'tsho'i bar du} अद्याग्रेण यावज्जीवम् वि.व.१५२क/१.४०; द्र. {deng nas brtsams te/} {deng nas bzung ste/}
deng sang: अद्य, सम्प्रति — {dga' mgur rang dgar deng sang 'jig rten 'di na spyod de} स्वैरं यथेच्छमिह लोके अद्य सम्प्रति चर्यते अभि.स्फु.३१२क/११८८; एतर्हि — {deng sang ni sU ra pA ra ka} ({sU pA ra ga} ){zhes bya'o//} यदेतर्हि सूपारगमिति ज्ञायते जा.मा.७९ख/९२; इदानीम् मि.को.१३४क; साम्प्रतम् मि.को.१३४क; अधुना मि. को.१३४क; सद्यः मि.को.१३४क ।
deng sang du yang: अद्यापि — {deng sang du yang gangs ri'i khrod na sa phyogs der//} अद्यापि तं हिमवति प्रथितं प्रदेशम् जा.मा.९०क/१०३.
dengs: •क्रि. ( {'dong ba} इत्यस्याः विधौ) = {dengs shig} गच्छतु — {gzhon nu dmag dang lhan cig tu deng} ({dengs} ){la} गच्छ कुमार दण्डसहीयः वि.व.२१०क/१.८५; {gang gi tshe ngas dengs shig ces bsams na ni de'i tshe 'dong bar 'gyur ro//} यदा मे एवं भवति—गच्छन्त्विति, तदा गच्छन्ति अ.श.२३३क/२१४; यातु — {de bas ma 'jigs khyed cag bde bar dengs//} तद्भैष्ट मा स्वस्ति च वोऽस्तु यात जा.मा.१७२क/१९९; •= {dengs pa/}
dengs pa: •वि. म्लानम् — {phung po lnga byung nas lam gyi rgyud lngar rim gyis dengs par 'gyur ro//} {dengs nas 'bral bar 'gyur te} उन्मग्नं स्कन्धपञ्चकं गतिपञ्चकेऽनुपूर्वं म्लायति । म्लानं विगच्छति द.भू.२२०क/३१; विलीनम् — {'od srung sems ni 'bab chu'i rgyun dang mtshungs te mi gnas pa skyes nas 'jig cing dengs pa'o//} चित्तं हि काश्यप नदीस्रोतःसदृशमनवस्थितमुत्पन्न- भग्नविलीनम् शि.स.१३१क/१२६; परीत्तम् — {dengs pa nyid} परीत्तता वि.सू.२३ख/२८; शीर्णम् म.व्यु.७२३५; •सं. १. परिक्षयः — {'du byed rnams dengs pas} संस्कार- परिक्षयात् वि.व.१५४ख/१.४२; {gos}…{rlung dang nyi ma dang char pas dengs kyang bla'i} चीवरं…वातातपवृष्टिभिः परिक्षयं गच्छतु शि.स.३७क/३५ २. = {dengs pa nyid} प्रक्षीणता — {de bzhin du gos kyi dngos po rnam pa sna tshogs dag kyang lan 'ga' ni sar pa sar par snang la/} {lan 'ga' ni rnyings pa dang dengs par snang ba dang} तथा वस्त्राणामेकदा अभिनवतां पश्यत्येकदा पुराणताम्, प्रक्षीणतामेकदा श्रा.भू.१८४क/४८४.
dengs pa nyid: परीत्तता — {rnyings pa nyid dang dengs pa nyid la ni ci dgos pa lhag par sbyar ro//} दद्याल्लूहत्वे परीत्ततायां वाधिकानि यावदर्थम् वि.सू.२३ख/२८.
dengs par 'gyur: क्रि. म्लायति — {phung po lnga byung nas lam gyi rgyud lngar rim gyis dengs par 'gyur ro//} {dengs nas 'bral bar 'gyur te} उन्मग्नं स्कन्धपञ्चकं गति- पञ्चकेऽनुपूर्वं म्लायति । म्लानं विगच्छति द.भू. २२०क/३१.
dengs par bya: कृ. क्षपयितव्यम् — {lus 'di bdag gis sems can thams cad kyi bya ba ci yod pa de la dengs par bya ste} अयमेव मया कायः सर्वसत्त्वानां किंकरणीयेषु क्षपयितव्यः शि.स.१६क/१६.
dengs shig: = {dengs/}
ded: = {ded pa/} {ded de} आदाय — {glang de dag ded de} तान् बलीवर्दानादाय वि.व.१९९क/१.७२.
ded 'dren: वाहनः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१४; द्र. {ded 'dren gdags pa/}
ded 'dren chen po: महावाहनः, संख्याविशेषः म.व्यु.८०१५; मि.को.२०ख ।
ded 'dren gdags pa: वाहनप्रज्ञप्तिः, गणनाविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//}…{de'i yang gong na ded 'dren gdags pa zhes bya ba'i grangs yod do//} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…अतोऽप्युत्तरि वाहनप्रज्ञप्तिर्नाम ल.वि.७६ख/१०३.
ded 'dren zhes gdags: = {ded 'dren gdags pa/}
ded pa: नोदनम् — {ded} (? {'ded} ){pa'i dbang gis kyang yod de/} {dper na rtswa rlung gis bdas pa rnams kyi lta bu'o//} अस्ति नोदनवशेन यथा वायुप्रेरितानां तृणादीनाम् सू.भा.२३४ख/१४६.
ded dpon: •सं. १. सार्थवाहः [1] सार्थमुख्यः — {lam zhugs rnams kyi ded dpon dang //} {zhes bya ba ni lam du nye bar zhugs pa rnams kyi ded dpon gyi gtso bor ro//} सार्थवाहश्च यायिनामिति सार्थमुख्यो मार्गप्रपन्नानाम् बो.प.७२क/४१; वि.व.१३६क/१.२५; वैदेहकः सार्थवाहो नैगमो वाणिजो वणिक्´ । पण्याजीवो ह्यापणिकः क्रयविक्रयिकश्च सः ।। अ.को.२.९.७८; सार्थपतिः — {grong der ded dpon don byin gyi/}… {bu gnyis dag ni} तस्मिन् पुरे सार्थपतेरर्थदत्तस्य दारकौ । अ.क.२६०ख/९५.३; सार्थिकः — {grong pa grong dpon kha lo sgyur bar 'gyur/} /{de bzhin ded dpon tshong dpon khyim bdag 'gyur//} ग्रामिक नायक सारथि भोन्ति सार्थिक श्रेष्ठिक गृहपति भोन्ति । शि.स.१७७ख/१७६ [2] = {sangs rgyas} बुद्धः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{ded dpon zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… सार्थवाह इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७ [3] = {byang chub sems dpa'} बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa'}… {rtsal ldan dang ni 'phags mchog dang /} /{ded dpon dang ni grags mchog dang //} बोधिसत्त्वः…विक्रान्तः परमश्चार्यः सार्थवाहो महायशाः । सू.अ.२४९क/१६६ २. = {ded dpon nyid} सार्थवाहत्वम् — {de nas gang gi tshe khye+e'u rgya mtsho cher skyes pa de'i tshe phas ded dpon du bskos nas} यदा समुद्रो दारको महान् संवृत्तस्तदा पित्रा सार्थवाहत्वे प्रतिष्ठाप्य अ.श.२१७ख/२०१; •ना. सार्थवाहः १. बोधिसत्त्वः — {de skad du chos yang dag par sdud pa las/} {byang chub sems dpa' ded dpon gyis gsol pa} तथा च धर्मसङ्गीतौ सार्थवाहो बोधिसत्त्व आह शि.स.८२क/८१ २. मारपुत्रः — {lha'i dbang po brgya byin dang lha'i bu rab 'thab bral dang}…{bdud kyi bu ded dpon dang} शक्रश्च देवानामिन्द्रः सुयामश्च देवपुत्रः…सार्थवाहश्च मारपुत्रः ल.वि.२६ख/३१.
ded dpon tshong pa'i tshogs kyis bskor ba lta bu: सार्थवाह इव वणिग्गणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
ded dpon chen po: महासार्थवाहः — {de'i tshe mnyan du yod pa na ded dpon chen po zhig rgya mtsho chen po'i nang du gru bub ste/} {phyir 'ongs nas} श्रावस्त्यामन्यतमो महासार्थवाहो महासमुद्राद्भग्नयानपात्र आगतः अ.श.१३क/११.
ded dpon bzang: वि. सुसार्थवाहः — {zla nya rgyu skar rgyal po mtshan mo gsal byed kye/} /{khyod ni snar ma'i mig tu sdug pa ded dpon bzang //} भोः पूर्णचन्द्र रजनीकर तारराज त्वं रोहिणीनयनकान्त सुसार्थवाह । वि.व.२१५क/१.९१; द्र. {ded dpon bzang po/}
ded dpon bzang po: ना. सुसार्थवाहः १. सत्पुरुषः — {bzang skyong la sogs pa skyes bu dam pa bcu drug la 'di lta ste/} {bzang skyong dang dkon mchog 'byung gnas dang ded dpon bzang po dang}…{thabs cig} भद्रपालपूर्वंगमैश्च षोडशभिः सत्पुरुषैः सार्धम् । तद्यथा भद्रपालेन च रत्नाकरेण च सुसार्थवाहेन च स.पु.२ख/२ २. बोधिसत्त्वः म.व्यु.६९७.
de'i skyes bu: तत्पुरुषः १. समासभेदः मि.को.६३क २. {de'i skyes bu ste don yod grub pa} तत्पुरुषोऽमोघसिद्धिः वि.प्र.५१ख/४.७०.
de'i khongs su 'dus pa: तदन्तर्गतम् — {dbang po rnams kyang de'i khongs su 'dus pa} तदन्तर्गतानि चेन्द्रियाणि प्र.प.४१क/४८.
de'i dge sbyong gi tshul phyir bslang du med par 'gyur ba: अप्रत्युद्धार्यमस्य भवति श्रामण्यम् म.व्यु.९१३३.
de'i dge sbyong gi tshul zhig par 'gyur ba: हतमस्य भवति श्रामण्यम् म.व्यु.९१२८.
de'i rgyu las byung: = {de'i rgyu las byung ba/}
de'i rgyu las byung ba: वि. तदन्वयः — {de'i rgyu las byung ba yin yang gzhan lta bu ni dran pa de bskyed par mi nus kyi} तदन्वयोऽपि चान्यादृशो न समर्थस्तां स्मृतिं भावयितुम् अभि.भा.९१क/१२१६.
de'i rgyu las byung ba ma yin pa: वि. अतदन्वयः — {de lta bu yin yang de'i rgyu las byung ba ma yin pa'i sems kyi khyad par gyis ni dran pa de bskyed par mi nus so//} तादृशोऽपि ह्यतदन्वयश्चित्तविशेषो न समर्थस्तां स्मृतिं भावयितुम् अभि.भा.९१क/१२१५.
de'i ngo bo: •वि. तद्रूपम् — {de yi ngo bo min las ldog} अ- तद्रूपपरावृत्तम् तः त.स.७क/९१; •सं. १. तद्भावः — {de'i ngo bo'i tha snyad} तद्भावव्यवहारः त.प.६९क/५८९ २. = {de'i ngo bo nyid} ताद्रूप्यम् — {de'i ngo bos de dag chos nyid du 'dod kyi/} {rang gi ngo bo tsam gyis ni ma yin no//} ताद्रूप्येण च तेषां धर्मत्वमिष्यते, न स्वरूपमात्रेण त.प.१३१क/७१२.
de'i ngo bo nyid: ताद्रूप्यम् — {yang dag tu ste/} {don dam par de'i ngo bo nyid yin gyi} भावतः परमार्थतः ताद्रूप्यम् त.प.१४८ख/२३.
de'i ngo bo ma yin: = {de'i ngo bo ma yin pa/}
de'i ngo bo ma yin pa: •वि. अतद्रूपम् — {de yi ngo bo min las ldog /'ji} {ba'i ngo bo nyid dmigs phyir//} अतद्रूप- परावृत्तमृद्रूपत्वोपलब्धितः त.स.७क/९१; •सं. अताद्रूप्यम् — {de yi ngo bo ma yin yang /} /{bcad sreg sogs byed 'di de bzhin//} अताद्रूप्येऽपि कुर्वन्ति छेददाहाद्यदस्तथा ।। त.स.७३क/६८३.
de'i ngo bo min: = {de'i ngo bo ma yin pa/}
de'i ngo bo min las ldog: वि. अतद्रूपपरावृत्तम् — {de yi ngo bo min las ldog /'ji} {ba'i ngo bo nyid dmigs phyir//} अतद्रूपपरावृत्तमृद्रूपत्वोपलब्धितः त.स.७क/९१.
de'i ngo bo'i tha snyad: तद्भावव्यवहारः — {rgyu dang 'bras bu'i dngos po de dag gi ngo bo ni de'i ngo bo yin la/} {de la tha snyad gang yin pa de ni de'i ngo bo'i tha snyad de} तयोर्हेतुफलताभावयोर्भावस्तद्भावः, तत्र व्यवहारो यः स तद्भावव्यवहारः त.प.६९क/५८९.
de'i dngos: = {de dngos/}
de'i bsten pa dang bcas pa: तत्सभागः म.व्यु.२१२७.
de'i mthu 'di 'dra: तस्यायमीदृशोऽनुभावः म.व्यु.६३८०.
de'i dus: तत्कालः — {de la 'phags pa'i rigs gsum ni bdag gir 'dzin pa'i dngos po 'dod pa de'i dus su zhi bar byed pa yin no//} तत्र ममकारवस्त्विच्छायास्तत्कालशान्तये त्रय आर्यवंशा भवन्ति अभि.भा.९क/८९४; तत्क्षणः — {kun slong rnam gnyis rgyu dang ni/} /{de yi dus kyi slong zhes bya//} समुत्थानं द्विधा हेतुतत्क्षणोत्थानसंज्ञितम् । अभि.को.११क/४.१०; तदात्वम् — तत्कालस्तु तदात्वं स्यात् अ.को.२.८.२९; तदा तस्मिन् काले भवतीति तदात्वम् अ.वि.२.८.२९; तदा मि.को.६४क; द्र. {de dus/} {de'i dus na} तेन समयेन म.व्यु.८३१२; तेन कालेन मि.को.१३४क ।
de'i dus kyi slong: पा. तत्क्षणोत्थानम्, समुत्थानभेदः — {kun slong rnam gnyis rgyu dang ni/} /{de yi dus kyi slong zhes bya//} समुत्थानं द्विधा हेतुतत्क्षणोत्थानसंज्ञितम् । अभि. को.११क/४.१०.
de'i dus pa: वि. तात्कालिकः — {de'i dus na nye bar gnas pa ni de'i 'dus} ({dus} ){pa ste} तत्कालप्रत्युपस्थितः तात्कालिकः अभि.स्फु.३२६ख/१२२१.
de'i dus su yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can: पा. तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा, अपरिनिर्वाणधर्मकभेदः — {yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can}…{mdor bsdu na rnam pa gnyis te/} {de'i dus dang gtan yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can no//} {de'i dus su yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can yang rnam pa bzhi ste} अपरिनिर्वाणधर्मकः…समासतो द्विविधः । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा अत्यन्तं च । तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा चतुर्विधः सू.भा.१३८ख/१३; द्र.— {de'i dus su yongs su mya ngan las mi 'da' ba'i chos can rnam pa bzhi} तत्कालापरिनिर्वाणधर्मा चतुर्विधः १. {gcig tu nyes par spyod pa dang} दुश्चरितैकान्तिकः, २. {dge ba'i rtsa ba kun tu chad pa dang} समुच्छिन्नकुशलमूलः, ३. {thar pa'i cha dang mthun pa'i dge ba'i rtsa ba med pa dang} अमोक्षभागीयकुशलमूलः, ४. {dge ba'i rtsa ba dman pa yod pa tshogs yongs su ma rdzogs pa'o//} हीनकुशलमूलश्चापरिपूर्णसंभारः सू.भा.१३८ख/१३.
de'i de ma thag: {otu} तदनन्तरम् — {de'i de ma thag tu dmigs pa de rim gyis rtogs pa na} तदनन्तरं तस्योपलब्धिक्रमेण स्वरूपप्रतिपत्तौ प्र.अ.४ख/६.
de'i don can nyid: तादर्थ्यम् — {de ni sngar rig pa'i dngos po don yul du gang la yod pa de ni don can/} {de'i dngos po ni de'i don can nyid do//} स पूर्वसंविदितो भावोऽर्थो विषयोऽस्येति तदर्थम्, तद्भावस्तादर्थ्यम् त.प.२४१ख/१९८; द्र. {de'i don nyid/}
de'i don nyid: तादर्थ्यम् — {dang por gsum mo//} {de'i don nyid du dang nyi ma brjod pa la thal mo sbyar ba nyid do//} आदौ त्रिःप्रगृहीताञ्जलित्वं तादत्तर्ये दिवसारोचनं च वि.सू.८३ख/१००; द्र. {de'i don can nyid/}
de'i bdag: = {de'i bdag nyid/}
de'i bdag nyid: •वि. तदात्मा — {de yi bdag nyid phyi rol min/} /{de bzhin du de ji bzhin rig/} बाह्यश्च न तदात्मेति किमसौ विद्यते तथा ।। त.स.९१क/८२०; तदात्मकः — {blo gros chen po de ltar snang yang de'i bdag nyid ma yin no//} तथा ख्यायन्नपि महामते तदात्मको न भवति ल.अ.७७क/२५; •सं. सात्मीभावः — {gzhan yang sems kyi yon tan de'i bdag nyid dang ldan pa ni gtsang sbra mkhan dang ro sreg mkhan gyi brtse ba med pa bzhin du 'bad pa med par spang bar nus pa ma yin la} किञ्च—सात्मीभावमुपगतस्य चेतोगुणस्य श्रोत्रियस्य जोदिङ्गनैर्घृण्यवन्न यत्नः सम्भवति त.प.३१०ख/१०८३; तदात्मत्वम् — {de'i bdag nyid ces bya ba ni yod pa'i bdag nyid do//} तदात्मत्वमिति सदात्मत्वम् त.प.२७क/५०२; •पा. तादात्म्यम्, प्रतिबन्धभेदः — {'di ltar re zhig de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa ni med de}…{de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} तथा हि न तावत्तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः… नापि तदुत्पत्तिलक्षणः त.प.१३४क/२; {de bas na de'i bdag nyid dang de las byung ba gnyis kho nas rang bzhin 'brel ba yin no//} तस्मात् तादात्म्यतदुत्पत्तिभ्यामेव स्वभावप्रतिबन्धः न्या.टी.५३क/११४.
de'i bdag nyid kyi 'brel pa: पा. तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः — {'di ltar tha dad du khas len pa'i phyir de'i bdag nyid kyi 'brel pa med la} तथाहि, भेदाभ्युपगमान्न तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः त.प.१८८ख/८३९; द्र. {de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa/}
de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa: पा. तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः — {'di ltar re zhig de'i bdag nyid kyi mtshan nyid kyi 'brel pa ni med de}…{de las byung ba'i mtshan nyid kyi 'brel pa yang med de} तथा हि, न तावत्तादात्म्यलक्षणः प्रतिबन्धः…नापि तदुत्पत्तिलक्षणः त.प.१३४क/२; तादात्म्यलक्षणः सम्बन्धः म.व्यु.४४८२; द्र. {de'i bdag nyid kyi 'brel pa/}
de'i bdag nyid dgag pa: पा. तादात्म्यनिषेधः — {de'i bdag nyid dgag pa yang snang ba nyid du yin no zhes pa la 'grub pa yin te} तादात्म्यनिषेधश्च दृश्यतयाऽभ्युपगतस्य सम्भवति न्या.टी.५६ख/१३२; तादात्म्यप्रतिषेधः — {de'i bdag nyid dgag pa zhes bya ba ni/} {gang la rtog pa 'di med pa de ni mngon sum yin no zhes bya ba'i gzhung 'dis mtshan nyid mdzad pa de'i bdag nyid 'gegs par mdzad pa yin no//} तादात्म्यप्रतिषेध इति । ‘यत्रैषा कल्पना नास्ति तत् प्रत्यक्षम्’ इत्यनेन ग्रन्थेन लक्षणकारस्तादात्म्यप्रतिषेधं करोति त.प.६क/४५७.
de'i bdag nyid du gyur pa: वि. सात्मीभूतम् — {gzhan yang glo bur ba nyid kyis sngar nus pa med pa'i dri ma rnams kyis} ({phyis} ){de'i bdag nyid du gyur pa'i bdag med pa de la gnod par ga la nus} किञ्च—आगन्तुकतया प्रागप्यसमर्थानां मलानां पश्चात्सात्मीभूतं तन्नैरात्म्यं बाधितुं कुतः शक्तिः त.प.२९८ख/१०५८.
de'i bdag nyid du 'gyur ba: सात्मीभावः — {'di dag bar ma chad pa nyid du yang 'gyur na de'i tshe de'i bdag nyid du 'gyur ba yin no//} यदि नैरन्तर्यमाप्यते तदा सात्मीभावः प्र.अ.१००ख/१०८.
de'i bdag nyid ma yin pa: •वि. अतदात्मकम् — {de yi bdag nyid min pa 'di/} /{dngos po'i bye brag can yang yin//} अतदात्मकमेवेदं वैशिष्ट्यं वस्तुनोऽपि हि । त.स.४७ख/४६९; त.स.४१ख/४२१; •सं. अतदात्मत्वम् — {'o na ci zhe na/} {de nyid yin te/} {de'i bdag nyid ma yin pa mtshan nyid tha dad pa zhes bya ba'i tha tshig go/} किं तर्हि ? तत्त्वनिषेधः, अतदात्मत्वमेव; लक्षणभेद इति यावत् त.प.१२क/४७०; अतदात्मता त.प.।
de'i bdag nyid min pa: = {de'i bdag nyid ma yin pa/}
de'i bdag tu 'gyur: क्रि. सात्म्येन भवति — {skyes bu rnams kyis dge dang mi dge la/} /{goms pa'i sbyor bas de yi bdag tu 'gyur//} अभ्यासयोगेन शुभाशुभानि कर्माणि सात्म्येन भवन्ति पुंसाम् । त.प.१०६क/६६३.०००
de'i gnas skabs: = {de'i gnas skabs nyid} तादवस्थ्यम् — {rtag pa zhes bya ba ni de'i gnas skabs la brjod la/} {de'i gnas skabs ma yin pa ni mi rtag pa nyid do//} नित्यता हि नाम तादवस्थ्यमुच्यते, अतादवस्थ्यं त्वनित्यता त.प.२२०क/१५७; {de'i gnas skabs bkag pa nyid mi rtag par bsgrub par 'dod de} तादवस्थ्यप्रतिषेधमात्रमेवानित्यता साध्यत्वेनेष्टा त.प.२०९क/८८७.
de'i gnas skabs nyid: तादवस्थ्यम् — {de yi gnas skabs nyid log na/} /{ci zhig gnas par 'dod pa yin//} तादवस्थ्यनिवृत्तौ हि किमवस्थितमिष्यते त.स.१००क/८८४; द्र. {de'i gnas skabs/}
de'i gnas skabs ma yin pa: अतादवस्थ्यम् — {rtag pa zhes bya ba ni de'i gnas skabs la brjod la/} {de'i gnas skabs ma yin pa ni mi rtag pa nyid do//} नित्यता हि नाम तादवस्थ्यमुच्यते, अतादवस्थ्यं त्वनित्यता त.प.२२०क/१५७.
de'i phyir: = {de phyir} अतः — {de'i phyir de dag la mya ngan las 'das pa'i blor 'gyur mod kyi} अतस्तेषां तत्र निर्वाणबुद्धिर्भवति ल.अ.१२८क/७४; {de'i phyir 'di dang po'i rgyal srid ces bya bar grags so//} अतोऽस्यादिराज्यः आदिराज्य इति संज्ञा संवृत्ता वि.व.१२२ख/१.११; अत एव — {de'i phyir bshad pa} अत एवाह प्र.अ.१३ख/१५; {de phyir gzhan don bsam pa bdag la med//} अत एव न मे परार्थचिन्ता बो.अ.१क/१.२; तस्मात् — {de'i phyir/} {'chad pa po yi byed pa'i yul/} /{lhag par sgro btags pa yi phyir/} /{don gang blo la rab gsal ba/} /{de la sgra ni tshad ma nyid//} तस्मात्, वक्तृव्यापारविषयो योऽर्थो बुद्धौ प्रकाशतेऽध्यारोपितः । प्रामाण्यं तत्र शब्दस्य प्र्र.अ. १८ख/२१; प्र.वा.११९ख/२.२८; एतस्मात् कारणात् — {des na de'i phyir} अत एतस्मात् कारणात् ल.अ.९९ख/४६; ततः — {de'i phyir 'di 'bras bu tha dad pa'i rjes su 'jug ste} ततोऽसौ कार्यभेदमनुवर्तते त.प.१५४क/७६१; तेन — {de'i phyir de bstan pa'i ched du sgra gcig gis brjod par mi bya'o zhe na} तेन तत्प्रकाशनायैकेनापि शब्देनो(शब्देन नो)च्येरन् वा.न्या.३२९ख/३३.
de'i phyir ga las: तत् कुतः त.प.।
de'i phyir 'di dag brjod: अत इदमुच्यते — {de'i phyir 'di dag brjod de} अत इदमुच्यते अभि.भा.१क/८७१.
de'i phyir yang: अत एव तु — {de'i phyir yang khyod lhag par yal bar dor du mi rung ngo //} अत एव तु त्वां विशेषतो नोपेक्षितुमर्हामि जा.मा.७७ख/८९.
de'i tshe: १. तदा — {de'i tshe rgyal po'i khab nas gang po'i nye du rnams lhags te} तदा राजगृहात्पूर्णस्य ज्ञातयोऽभ्यागत्य अ.श.२ख/१; {de'i tshe da lta bar gyur pa'i dngos pos bum pa'i brjod pa 'thob par 'gyur ba zhig na} तदा वर्त्तमानीभूतो भावो घटाख्यां प्रतिलभेत प्र.प.५४ख/६६; तदानीम् — {de'i tshe med pa'i phyir ro zhe na} अविद्यमानत्वात् तदानीम् प्र.अ.२४क/२७; तस्मिन् समये — {de'i tshe shin tu sbyangs pa dang ting nge 'dzin dang btang snyoms yang dag byang chub kyi yan lag rnams bsgom pa ni dus ma yin no//} अकालस्तस्मिन् समये प्रस्रब्धिसमाध्युपेक्षासम्बोध्यङ्गानां भावनायाः अभि.स्फु.२४८क/१०५१; तस्यां वेलायाम् — {de nas bcom ldan 'das kyis de'i tshe} अथ खलु भगवांस्तस्यां वेलायाम् स.पु.८१ख/१३७; तेन कालेन मि.को.१३४क; तेन खलु समयेन — {de'i tshe bcom ldan 'das de bltam khar ma ma dri ma med pa skyed pa'i 'od ces bya ba sta gon du gnas gnas te} तेन खलु समयेन तस्य भगवतो जन्मकाले विमलसम्भवप्रभा नाम धात्री प्रत्युपस्थिताभूत् ग.व्यू.२१६क/२९५; तेन च पुनः समयेन — {de'i tshe gzhon nu lo bcu drug lon pa nas nyi shu lon pa'i skyed dang ldan pa dag grong khyer thams cad nas bsdus nas grong khyer der btsud do//} तेन च पुनः समयेन विंशवर्षाः समानाः षोडशवर्षातिक्रान्ताः कुमारकाः सर्वनगरेभ्यः समुदानीय तत्र च नगरे प्रवेशिता अभूवन् रा.प.२४६ख/१४५ २. तदातनः — {de'i tshe dus dang 'brel pa da ltar byung ba'i dngos po mngon du byas pa ni yod pa nyid do//} तदातनकालवर्त्तमानतासम्बन्धस्तु साक्षात्कृतोऽस्त्येव प्र.अ.१०५ख/११३; साम्प्रतिकः — {de las gzhan pa zhes bya ba ni de'i tshe srid pa de las gzhan pa'o//} तस्मादन्यानिति तस्मात् साम्प्रतिकाद्भवादन्यान् अभि.स्फु.१८४क/९४०.
de'i tshe yang: तेन खलु पुनः समयेन — {de'i tshe yang lha rnams kyi dbang po brgya byin} तेन खलु पुनः समयेन शक्रो देवानामिन्द्रः अ.सा.२९क/१७; तदापि — {gang gi tshe yang chos smra ba de mi smra bar 'dod par gyur pa de'i tshe yang lha'i bu de dag gis} यदापि स धर्मभाणको न जल्पितुकामो भविष्यति, तदापि तस्य ते देवपुत्राः अ.सा.७५ख/४२.
de'i mtshan nyid: तल्लक्षणम्, संख्याविशेषः — {bye ba phrag brgya na ther 'bum zhes bya'o//}… {rnam 'byung phrag brgya na de'i mtshan nyid ces bya ste} शतं कोटीनामयुतं नामोच्यते…शतं विभूतंगमानां तल्लक्षणं नामोच्यते ल.वि.७६ख/१०३.
de'i 'og: {otu} अथ — {de'i 'og tu tshangs pa chen po des tshe dang ldan pa rta thul gyi lag nas bzung ste phyogs gcig tu 'dug go/} अथ स महाब्रह्मा आयुष्मन्तमश्वजितं करे गृहीत्वा एकान्तेऽस्थात् अभि.स्फु.१३६ख/८४७; ततः — {de'i 'og tu gcig bor nas gsum gyis so//} ततस्त्रिभिरेकं हित्वा अभि.स्फु.१६८क/९१०; ततः परम् — {mtshan ma med pa lhun gyis grub/} /{zhing yang rnam par sbyong ba ste/} /{de yi 'og tu sems can ni/} /{smin par byed pa 'grub par 'gyur//} अनिमित्तेऽप्यनाभोगः क्षेत्रस्य च विशोधना । सत्त्वपाकस्य निष्पत्तिर्जायते च ततः परम् ।। सू.अ.२५१ख/१७०; ततः पश्चात् — {de'i 'og tu rjes su shes pa skye bas} ततः पश्चादन्य(ज्ञान)मुत्पाद्यते अभि.स्फु.२४४क/१०४४; तदनन्तरम् — {de yi 'og /tu} {nyer bstan pa/} /{'di nyid kyis ni gsal} ({bsal} ){ba yin//} तदनन्तरमुद्दिष्टमनेनैव निराकृतम् । त.स.२८ख/३०४.
de'i 'og na: अधस्तात् — {de yi 'og na bris pa ni//} अधस्ताल्लिखितम् अ.क.७६ख/७.६५.
de'i 'og rol tu: ततः परम् — {gal te snga rol phyogs chos nyid/} /{des na de yi 'og rol tu/} /{phyogs chos sogs kyi shes bya gang //} प्राक्स चेत् पक्षधर्मत्वाद् गृहीतः किं ततः परम् । पक्षधर्मादिभिर्ज्ञातैः त.स.५५क/५३१.
de'i yid phyir phyogs par mi 'gyur: न विपृष्ठीभवति अस्य मानसम् म.व्यु.७२७४.
de'i rang bzhin: ताद्रूप्यम् — {rang nyid de ma yin pa'i phyir don gyi bdag nyid kyi rang bzhin ni rim pa bzhin gzhan dang ldan par bsgrubs kyang de'i rang bzhin dang} (? {du} ){'gyur ba ma yin no//} न च स्वयमतद्रूपाः पदार्थात्मानः स्वभावान्तरसम्पर्कमासादयन्तोऽपि ताद्रूप्यं प्रतिपद्यते वा.टी.५७क/१०.
de'i rang bzhin ma yin pa: अतत्स्वभावः — {de'i rang bzhin yod pa ma yin pa ni de'i rang bzhin ma yin pa'o//} न तत्स्वभावोऽतत्स्वभावः न्या.टी.५२ख/११४.
de'i so na 'dug: = {de'i so na 'dug pa/}
de'i so na 'dug pa: •वि. तदवस्थः — {ngo bo nyid gzhan zhig byed na yang dngos po de'i so na 'dug pa la cung zad kyang mi byed pas/} {de bzhin du dmigs pa la sogs par thal bar 'gyur ro//} नापि भावान्तरमेव, भावस्य तद- वस्थत्वाद् तथोपलब्ध्यादिप्रसङ्गः हे.बि.२४१ख/५६; •सं. तादवस्थ्यम् — {de lta na ni rdul phra rab rnams de'i so na 'dug pas rtag par 'gyur te} एवं सति तादवस्थ्यान्नित्याः परमाणवः स्युः अभि.स्फु.११८ख/८१४.
de'i so na gnas pa: वि. तदवस्थः — {de'i so na gnas pa bzhin du yongs su mya ngan las 'das pa} तदवस्थस्य परिनिर्वाणम् अभि.भा.३२ख/९९४; द्र. {de'i so na 'dug pa/}
de'i so na gnas pa bzhin du yongs su mya ngan las 'das pa: पा. तदवस्थस्य परिनिर्वाणम् — {de ltar byas na yongs su nyams pa'i chos can ni rnam pa gsum yin te/} {de'i so na gnas pa bzhin du yongs su mya ngan las 'das pa dang dbang po 'pho ba'am yongs su nyams nas slob pa nyid du 'gyur ba'o//} एवं च कृत्वा परिहाणधर्मणस्त्रयः प्रकारा भवन्ति—तदवस्थस्य परिनिर्वाणम्, इन्द्रियसञ्चारः, परिहाय वा शैक्षत्वम् अभि.भा.३२ख/९९४.
de'u re: क्षणेन — {su yis khyod mi dga' byas de myur nga la smros/} /{de 'dir de'u re chad pa chen pos gcad par bya//} केनाप्रियं तव कृतं मम तद्ब्रवीहि ज्येष्ठं ददामि यदिहास्य क्षणेन दण्डम् ।। रा.प.२४७क/१४५; न चिरात् — {des bsam pa thabs ci'ang med pas bdag ni de'u re 'di nyid du 'chi'o snyam du gson du re ba ni med} स निष्प्रतीकारं मर्तव्यमिह मया न चिरादिति विस्रस्यमानजीविताशः जा.मा.१४०ख/१६२; न चिरेण लो. को.११४४; इदानीम् — {nga yi sku la reg pa las/} /{gal te 'di ni bzlog byas na/} /{de'u re mod la khrag dron dag /'di} {yi kha nas skyug par 'gyur//} सा चेदेषा निवारिता मम गात्रस्य श्लेषणात् ।। इदानीं रुधिरं ह्युष्णं कण्ठादेषा वमेत्क्षणात् । वि.व.१३२क/१.२०; साम्प्रतम् लो. को.११४४; द्र.— {de nas bram ze des bsams pa/} {'di gnyis kyi ma'ang de'u re 'di na tshur 'ong la/} {'di yang bu la byams pas 'gyod pa skye yang srid do snyam nas} अथ स ब्राह्मणः पुरा (? त्वरा) मातानयोरागच्छति, अस्य वा पुत्रस्नेहात्पश्चात्तापः सम्भवतीति विचिन्त्य जा.मा.५५ख/६५; {bdag cag brlag par dga' ba yi/} /{nged kyi dgra yang de'u re 'ong //} अस्मद्वयसनसंकृष्टाः समा- यान्ति च नो द्विषः ।। जा.मा.८७क/१००.
der: तत्र — {lha der gshegs pa mi rigs so//} न प्राप्तं तत्र देवस्य गमनमिति पश्यामि जा.मा.११९क/१३८; तेन — {rgan mo ka tsang ga la gang na ba der song} येन कचंगला वृद्धा तेनोपसंक्रान्तः वि.व.१३१ख/१.२०.
der yang: तत्रापि — {der yang ngan song chen por ni/} /{ltung phyir bdud ni brtson par byed//} तत्रापि मारो यतते महापायप्रपातने । बो.अ.३७क/९.१६२.
der gnas: = {der gnas pa/}
der gnas pa: वि. तत्स्थः — {gang phyir don de dbang 'das pa/} /{der gnas sbyor de'ang dbang po 'das//} अतीन्द्रिया यतस्तेऽर्थास्तत्स्थो योगोऽप्यतीन्द्रियः । त.स.८७क/७९४; तत्रत्यः — {der gnas yon tan skyon rnams ni/} /{de dag shes pa'i dbang du byas//} तत्रत्यगुणदोषाणां ज्ञाने तेऽधिकृता यतः ।। त.स.७७क/७२१; प्राङ्नतः — {de ltar der gnas pas 'jug phyir/} /{log par 'jug phyir brtad} ({gtad} ){pa yi//} एवं प्राङ्नतया वृत्त्या प्रत्यग्वृत्तिसमर्पितम् त.प.१९१क/८४६.
des: = {de yis/} {de bas/}
des bskyed ngo bo nyid ma yin: अतज्जनकरूपत्वम् — {skyed byed gzhan las de dag ni/} /{ldog pa nyid du brjod pa na/} /{des bskyed ngo bo nyid ma yin/} /{de yang kho bo cag nyid 'dod//} अन्यस्माज्जनकात् तेषां व्यावृत्तिरुपवर्ण्यते । अतज्जनकरूपत्वं वाच्यं तच्चेष्टमेव नः ।। त.स.६४ख/६०७.
des pa: •वि. पेशलः — {sems mnyen zhing sems des pa yin la} आर्द्रचित्तश्च भवति पेशलचित्तः बो.भू.५क/४; {byang chub sems dpa'}…{des pa} बोधिसत्त्वान्…पेशलान् अ.सा.३४६ख/१९५; म.व्यु.२३६१; सुरतः — {gzhon nu ni des pa dang shin tu dul ba yin no//} कुमारः सुरतः सुदान्तः वि.व.१९८क/१.७१; {ji ltar na des pa yin zhe na} कथं सुरतो भवति श्रा.भू.६५ख/१६३; स्निग्धः — {ma ning 'dod ldan}…{slong ba khengs pa mi bsrun des/} /{bud med dag ces gtam nyid ci//} क्लीबः कामी…अर्थी मान्यः खलः स्निग्धः स्त्री सतीति कथैव का ।। अ.क.१४५क/१४.७१; •सं. १. साधुः, सज्जनः— {dge sbyong bram ze des pa dang /} /{phongs pa legs par tshim byas na//} श्रमणान्ब्राह्मणान्साधून् तर्पयित्वा वनीपकान् । वि.व.२०१ख/१.७६; सुजनः — {des pa yongs su bsten pa} सुजनपरिसेविता का.व्यू.२०२ख/२६० २. सुखम् — {gzi brjid che yang bzod cing des pa'i ngang //} तेजस्व्यपि क्षान्तिसुखस्वभावः जा.मा.४६ख/५५ ३. = {des pa nyid} पेशलता — {gtum po des par bgyis pa gang //} क्रूराः पेशलतां याताः श.बु.१२४; सौम्यता — {de la zhi gnas mi zad pa gang zhe na/} {gang sems zhi ba dang}… {des pa dang}…{gso sla ba zhes bya ba la sogs pa gsungs so//} तत्र कतमा शमथाक्षयता ? या चित्तस्य शान्तिः… सौम्यता…सुपोषतेत्यादि शि.स.६८ख/६७; सौम्यम् — {snying rje dang des pa'i ngo bo nyid ni rab tu spangs} प्रनष्टकारुण्यसौम्यस्वभावः जा.मा.१४३क/१६५; सौरत्यम् — {yan lag bcu po de dag dang ldan pa'i byang chub sems dpa' sdom pa'i tshul khrims la gnas pa 'di lta ste/} {'das pa'i 'dod pa rnams la mi lta ba dang}…{des pa dang}…{'tsho ba rnam par dag pa'i phyir legs par gdams pa'i tshul khrims can yin no//} एभिर्दशभिरङ्गैः समन्वागतो बोधिसत्त्वः संवरशीलव्यवस्थितः सुसंवृत्तशीली भवति । यदुतातीतेषु कामेषु निरपेक्षतया…सौरत्येन…आजीवविशुद्ध्यया च बो.भू.७७ख/९९; द.भू.२०१ख/२३; {des shing 'grogs na bde ba} सौरभ्य(? सौरत्य)सुखसंवासनतया अभि.स.भा.१०९ख/१४७; भद्रता — {rang bzhin des shing} प्रकृतिभद्रता जा.मा.२०७क/२४१; दाक्षिण्यम् — {rigs mthon po'i nang nas gtso bor gyur pa mkhas pa dang des pa dang dul bas brgyan pa}…{bzhin bzangs zhes bya ba} श्लाघनीयकुलतिलकभूतो दाक्ष्यदाक्षिण्यविनयभूषणः…सुमुखो नाम जा.मा.११५ख/१३५; माधुर्यम् — {grogs la bde zhing des pa'i bsam pa dang} साखिल्यमाधुर्याशयता च द.भू.२०१ख/२३.
des pa yongs su bsten pa: ना. सुजनपरिसेविता, किन्नरकन्या — {'khor der mi'am ci'i bu mo brgya phrag du ma dag tshogs pa}… {mi'am ci'i bu mo des pa yongs su bsten pa} अनेकानि च किन्नरकन्याशतसहस्राणि स- न्निपतितानि…सुजनपरिसेविता नाम किन्नरकन्या का.व्यू.२०२ख/२६०.
des byas pa: वि. तदीयम् — {gang phyir bde gshegs kyis gsungs pa'i/} /{gsung la'ang de ltar rjes dpag nus/} /{de yis mngon gsal byas dngos phyir/} /{des byas pa zhes brjod par bya//} शक्यं सौगतमप्येवमनुमातुं वचो यतः ।। तदभिव्यक्तरूपत्वात् तदीयं च तदुच्यते । त.स.१०१ख/८९७.
des mig gi rgya mtsho las brgal ba: अतार्षीच्चक्षुःसमु- द्रम् म.व्यु.७०३५.
do: द्विः — {khru do} द्विहस्तम् गु.स.१२८क/८२; {mtho do} द्वे वितस्ती ल.वि.७७क/१०४; {mthang gos ni do dang lnga yang yin no//} अन्तर्वाससो द्विपञ्चकमपि वि.सू.२३ख/२८; {nas bre'u chung do} द्वौ यवप्रस्थौ वि.व.१३६क/१.२५.
do ker can: उष्णीषः — {mgo do ker can dang zhwa gyon pa dang cod pan can dang phreng ba can dang dkris pa la mi bshad par ro//} देशयेत्…न खोलामौल्युषणीषवेष्टितमालाशिरसे वि.सू.४९ख/६३; {skra do ker can la chos mi bshad} नोष्णीषशिरसे धर्मं देशयिष्यामः म.व्यु.८६११.
do gal: बलम् — {do gal chen pos kyang te/} {tshegs chen pos so//} महता बलेन परमकृच्छ्रेण बो.प.५८क/२०.
do nub: अद्य — {de bzhin gshegs pa ni do nub nam phyed na phung po lhag ma med pa'i mya ngan las 'das pa'i dbyings su yongs su mya ngan las 'da' bar 'gyur gyis} अद्य तथागतस्य रात्र्या मध्यमे यामे निरुपधिशेषे निर्वाणधातौ परिनिर्वाणं भविष्यति अ.श.१११क/१०१.
do ba: = {do} द्विक् — {khyim pa'i stod g}.{yogs che tshad ni ras yug che na khru bcu gnyis pa'o//} {smad g}.{yogs ni ras yug phran bdun pa dang do ba'o//} परं गृहिणो द्वादशहस्तकः पटकोत्तरमन्तरं सप्तद्विकशाटकः वि.सू.२५क/३०.
do ba'i dog pa: पिप्रडालुः म.व्यु.५७६९.
do ba'i rdog ma: पिण्डालुः म.व्यु.५७६९; मि.को.४०ख ।
do mod: अद्य — {do mod mtshan thag thog chos mnyan pa 'byung bar 'gyur gyis} अद्य सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भविष्यति वि.सू.६४क/८०; {sdig can khyod ni dpa' bos pha rol gyi sde bcom pa ltar byang chub sems dpas do mod pham par byas par 'gyur ro//} अद्य त्वं पापीयं निर्जेष्यसे बोधिसत्त्वेन परसैन्य इव शूरेण । ल.वि.१६२क/२४३.
do zan: = {mching bu/}
do zla med: = {do zla med pa/}
do zla med pa: = {'gran zla med pa} वि. अप्रतिमः — {'di ni do zla med pa'i mdzes sdug rnam par 'dzin byed cing //} लावण्यमप्रतिममेव बिभर्ति तन्वी अ.क.३५८क/४८.१२.
do ra: रङ्गः — {mtho ris do ra'i rtsed 'jo mkhan/} /{me na ka de 'di min nam//} इयं सा मेनका नूनं स्वर्गरङ्गविलासिनी । अ.क.१३२क/६६.८५; {khyod gdong 'dam skyes do ra 'dir/} /{smin ma'i 'khri shing gar mkhan ma/} /{rol sgeg dga' bas gar byed do/} /{zhes pa gzugs can gyi gzugs can//} मुखपङ्कजरङ्गेऽस्मिन् भ्रूलतानर्तकी तव । लीलानृत्यं करोतीति रम्यं रूपकरूपकम् ।। का.आ.३२५क/२.९२.
do la: दोला, प्रेङ्खा — दोला (डोला) प्रेङ्खादिका स्त्रियाम् अ.को.२.८.५३.
do shal: हारः — {cod pan dang gdu bu dang dpung rgyan dang do shal dang rkang gdub la sogs pa} मुकुटकटककेयूरहारनूपुरादिभिः बो.प.६१ख/२५; {se mo do dang do shal dang cod pan dang thor tshugs} हारार्धहारकिरीटमुकुटैः ल.अ.६१ख/७; स्रक् — {'phreng ba do shal tsan dan gos bzang dang //} मालाः स्रजश्चन्दनमंशुकानि जा.मा.१०१ख/११७; मुक्तावली — हारो मुक्तावली अ.को.२.६.१०५; मुक्तानाम् आवली मुक्तावली अ.वि.२.६.१०५; निष्कः म.व्यु.६०३२; ललन्तिका — लम्बनं स्याल्ललन्तिका अ.को.२.६.१०४; ललति विलसति ललन्तिका । लल विलासे अ.वि.२.६.१०४.
do shal mchog: हारवरः लो.को.११४६.
do shal dang ldan: वि. हारिणी — {bdag bsten mi 'dod khengs pa can/} /{do shal dang ldan 'khrog byed ma/} /{lus med nyid kyi dngos po khyod}({khyod kyi dong pa nyid})/ /{phra 'gyur bdag 'grogs bde rgyas mdzod//} मानिनी मानिनीषुस्ते निषङ्गत्वमनङ्ग मे । हारिणी हारिणी शर्म तनुतां तनुतां यतः ।। का.आ.३३५क/३.१६.
do shal dang ldan pa: = {do shal dang ldan/}
do shal do shal phyed pas brgyan: वि. हारार्धहारभूषितम् — {sgo bzhi gzi brjid chen po ste/} /{do shal do shal phyed pas brgyan//} चतुर्द्वारं महादीप्तं हारार्धहारभूषितम् । हे.त.१२क/३६.
do shal phyed pa: = {se mo do} अर्धहारः — {rin po che'i dbu rgyan dang phyag gdub dang dpung rgyan dang snyan rgyan dang do shal dang do shal phyed pa la sogs pa rgyan gyi khyad par du mas mngon par mchod de} नानाविधैर्रत्नमुकुटकेयूरकर्णा- लङ्कारहारार्धहाराद्यनेकालङ्कारविशेषैरभ्यर्च्य स.दु.१२५/१२४.
do ha: = {do hA} दोहा — {do ha mdzod kyi glu} दोहाकोशगीतिः क.त.२२२४.
do ha ni d+hi zhes bya ba de kho na nyid kyi man ngag: ना. दोहनिधिनामतत्त्वोपदेशः, ग्रन्थः क.त.२२४७.
do ha spyod pa'i glu'i lta ba zhes bya ba: ना. दोहचर्यागीतिकादृष्टिनाम, ग्रन्थः क.त.२४२५.
do ha mdzod kyi dka' 'grel: ना. दोहकोषपञ्जिका, ग्रन्थः क.त.२२५६.
do ha mdzod kyi glu: ना. दोहकोषगीतिः, ग्रन्थः क.त.२२२४.
do ha mdzod kyi snying po don gyi glu'i 'grel pa zhes bya ba: ना. दोहकोषहृदयार्थगीतिटीकानाम, ग्रन्थः क.त.२२६८.
do ha mdzod kyi de nyid kyi glu zhes bya ba: ना. दोहतत्त्वकोषगीतिकानाम, ग्रन्थः क.त.२३४६.
do ha mdzod ces bya ba: ना. दोहकोषनाम, ग्रन्थः क.त.२२८०.
do ha mdzod ces bya ba spyod pa'i glu: ना. दोहकोषनामचर्यागीतिः, ग्रन्थः क.त.२२६३.
do ha mdzod ces bya ba spyod pa'i glu'i 'grel pa don gyi sgron ma zhes bya ba: ना. दोहकोषनामचर्यागीतिटीकार्थप्रदीपनाम, ग्रन्थः क.त.२२६५.
do ha mdzod ces bya ba phyag rgya chen po'i man ngag: ना. दोहकोषनाममहामुद्रोपदेशः, ग्रन्थः क.त.२२७३.
dog: = {dog pa/}
dog pa: •सं. १. = {snye ma} मञ्जरी — {tsU ta'i dog pa} चूतमञ्जरी का.आ.३३४क/२.३५० २. = {chun po} मञ्जरी — {'dab ma'i dog pa} पत्रमञ्जरी वि.सू.७१ख/८८ ३. = {skud pa} सूत्रम् — {dog pa de 'jam pa dang legs par bsgrims pa dang sngar bslabs pa'i bu mos yang dag par blangs te} (?) तत्सूत्रं सुकर्तितं शुक्लं (श्लक्ष्णं) पूर्वशिक्षापितकन्यया संहृत्य म.मू.१३०ख/३९ ४. सङ्कटम् — {ngan song mi bde dog pa'i nang na 'khod//} विवर्तते कष्टमपायसङ्कटे जा.मा.६२क/७१; {sngar 'jigs shing dogs} ({dog} ){pa dang nyon mongs pa rnams la phan btags pa na} पूर्वं भयसङ्कटव्यसनेषु उपकृतमनेन बो.प.५५ख/१७; {stegs bu ni ma yin no//} {dogs} ({dog} ){pa'i gnod par gyur na gal te ltung ba med do//} न स्थलिकायाः सङ्कटसंबाधप्राप्तावनापत्तिः वि.सू.९६ख/११६; संबाधः म.व्यु.६४६८; शोकः — {lus can rnams kyis gang gi nor rdzas rgya cher blangs nas ni/} /{bdag nyid dogs} ({dog}){dang bral bar rang nyams spyod par byed pa la//} स्वयमपगतशोका देहिनः स्वस्थरूपा विपुलमपि गृहीत्वा भुञ्जते यस्य वित्तम् । सू.अ.२०७ख/११०; •वि. संकीर्णः — {phug der zhugs pa'i 'khor los sgyur ba'i sde yang dog pa nyid ma yin no//} न च तस्यां गुहायां प्रविष्टस्य चक्रवर्त्तिसैन्यस्य संकीर्णता भवति वि.प्र. १६५क/१.१०; संक्षिप्तः — {'jig rten gyi khams yangs pa dang dog pa dang}…{mngon du 'gyur bar bya ba'i phyir} लोकधातुविपुलसंक्षिप्त…प्रत्यक्षतायै द.भू.१७८क/१०; अल्पः — {ji ltar sa khung yangs brkos pas/} /{shin tu ma byas pa yin yang /} /{nam mkha' la ni che blo nyid/} /{dog pa la ni blo chung 'gyur//} यथा महत्यां खातायां मृदि व्योम्नि महत्त्वधीः । अल्पायां वाऽल्पधीरेवमत्यन्ताकृतके मतिः ।। त.स.८१ख/७५२; संवृतः — {khang pa 'di sgo gcig pu yod la/} {sgo de yang dog} इदं खलु निवेशनमेकप्रवेशं संवृतद्वारमेव स.पु.२९ख/५२; दुर्घटः — {de ji srid na shin tu dogs} ({dog} ){par khyer bar byed ce na} तत् कथमिदमतिदुर्घटं नीयते बो.प.५७क/१९.
dog pa nyid: संकीर्णता — {phug der zhugs pa'i 'khor los sgyur ba'i sde yang dog pa nyid ma yin no//} न च तस्यां गुहायां प्रविष्टस्य चक्रवर्त्तिसैन्यस्य संकीर्णता भवति वि.प्र.१६५क/१.१०.
dog pa med: = {dog pa med pa/}
dog pa med pa: वि. असंकीर्णः — {bde ba chen po'i gnas zhes pa ni bde ba chen po'i gnas} ({chos} ){kyi dbyings nam mkha'i mtshan nyid can dog pa med pa'i chos 'byung} महासुखावासो धर्मधातुराकाशलक्षणोऽसंकीर्णो धर्मोदयः…महासुखावासः वि.प्र.११८ख/३१.
dog po: वि. = {dog pa} सङ्कटः, {khang pa sogs dog pa} मि.को.८४ख ।
dog le: = {sla nga} स्थाली, पात्रविशेषः — {lcags kyi dog le yang ngo //} स्थालीमायसीञ्च वि.सू.९७क/११७; पचनिका मि.को.३८क; शकटिका मि.को.३८क ।
dog sa: धरणितलम् — {sems can rnam par dag pa khyod ni dog sa ltar sems can thams cad kyi 'tsho bar gyur cing thugs shin tu brtan pa'o//} सुस्थितबुद्धिरसि विशुद्धसत्त्व धरणितलवत्सर्वसत्त्वोपजीव्यः । ल.वि.१६१क/२४२; पृथिवी — {lha zhal zas 'di thams cad dog sa la bkram la} देव सर्वोऽयं पृथिव्यामाहारस्तीर्यताम् वि.व.१४३ख/१.३२; भूमिः — {sug las kyi dog sa} कर्मभूमिः का.व्यू.२०४ख/२६२.
dogs: •क्रि. (अक.; अवि.) १. (वर्त.) शङ्कते — {dogs pa mi 'os la yang dogs/} /{dogs 'os skyon la'ang dogs pa med//} अशङ्क्यादपि शङ्कन्ते शङ्कादोषेऽप्यशङ्किताः । अ.क.१७६ख/२०.९; शङ्क्यते — {de phyir ji ltar mis byas pa/} /{phyin ci log pa nyid du dogs//} तद्यथा पौरुषेयस्य शङ्क्यते विपरीतता । त.स.८७क/७९४; आशङ्क्यते — {de yang de ltar dogs pa na/} /{kun gyis ma mthong nges pa med//} इत्यप्याशङ्क्यतेऽतश्च सर्वादृष्टिरनिश्चिता ।। त.स.१२०क/१०३९ २. (विधौ) शङ्क्येत — {gnod pa ma mthong na yang ni/} /{'dir ni snga ma bzhin gnod dogs//} अदृष्टावपि शङ्क्येत बाधा पूर्ववदत्र हि ।। त.स.१०९ख/९५६; अभिशङ्क्येत् — {dge ba'i gzugs can dam pa 'di la khyod/} /{drag po kun tu 'dar byed ci zhig dogs//} किं तीव्रमाकम्पकमस्य साधोः कल्याणमूर्त्तेरभिशङ्कयेत्कम् ।। अ.क.३०५ख/१०८.१०७; • = {dogs pa/}
dogs nas: आशङ्क्य— {de lta bas na 'dir lung las lhag pa cung zad kyang brjod par bya ba yin no zhes dogs nas}…{gsungs te} तस्मादागमादधिकमपि किंचिदत्र वक्तव्यमित्याशङ्क्याह बो.प.४४ख/३.
dogs skye: = {dogs pa skye ba/}
dogs skye ba: = {dogs pa skye ba/}
dogs skye bar 'gyur: क्रि. शङ्क्यते — {gang phyir don gzhan 'jug byas la/} /{stes dbang de dogs skye bar 'gyur//} (?) हेत्वन्तरकृतायां हि वृत्तौ तन्नाम शङ्क्यते ।। त.स.१२६क/१०८७.
dogs gyur: = {dogs par gyur pa/}
dogs gyur pa: = {dogs par gyur pa/}
dogs 'gyur: = {dogs par 'gyur/}
dogs can: = {dogs pa can/}
dogs bcas: वि. सशङ्कः— {rang sras sa 'tsho seng ge zhes/} /{bya la dogs bcas dal bus smras//} स्वसुतौ गोपसिंहाख्यौ सशङ्कः स्वैरमब्रवीत् ।। अ.क.१७६ख/२०.१०; साशङ्कः — {zhes bsams dogs dang bcas pa de/} /{de la yon ni rab phul nas//} इति संचिन्त्य साशङ्कस्तस्मै दत्त्वा स दक्षिणाम् । अ.क.२२४ख/८९.४२; अभि.भा. ४०क/१०२३; ससंशयः — {mi rtag nyid dang rjes 'brel zhing /} /{las kyi glags la dogs bcas pa/} /{bdag gi lce 'di nyid kyis go /snying} {po ci phyir blang mi bya//} अनित्यताव्यनुसृतां कर्मच्छिद्रससंशयाम् । आत्तसारां करिष्यामि कथं नेमां सरस्वतीम् ।। श.बु.११०क/६.
dogs bcas pa: = {dogs bcas/}
dogs dang bcas pa: = {dogs bcas/}
dogs pa: •सं. शङ्का — {gal te ma dmigs pa la yang /} /{the tshom gyis ni dogs skye na//} यदि चोत्पद्यते शङ्गानुपलम्भेऽपि संशयात् । त.स.१०९ख/९५६; प्र.अ.९क/११; आशङ्का — {gnod pa'i dogs pa} बाधाशङ्का त.प.२४२ख/९५७; {zhes dogs par byed pa'i dogs pa de yongs su spang bar bzhed pas} इत्याशङ्कावतस्तदाशङ्कापरिजिही- र्षया वा.टी.५१क/३; परिशङ्का — {dbyar gnas pas dge 'dun la mthong ba dang thos pa dang dogs pa dag gis dgag dbye bya'o//} दृष्टश्रुतपरिशङ्काभिः वर्षोषितः संघं प्रवारयेत् वि.सू.६४क/८०; विशङ्का — {mthong dang thos dang dogs pa yis/} /{sha rnams thams cad rnam par smad//} दृष्टश्रुतविशङ्काभिः सर्वं मांसं विवर्जयेत् । शि.स.७६क/७४; भयम् — {sems mngon par sdud pa dang rnam par g}.{yeng bar dogs pas ha cang mang ba dang nyung ngur ni ma yin no//} चित्ताभिसंक्षेपविक्षेपभयान्नाल्पबहुतरा अभि.भा.१०ख/८९९; रेकः श्री.को.१६४ख; सम्भावना — {byang chub sems dpa' la mi dga' bar gyur du dogs pa} बोधिसत्त्वे मन्युसम्भावनाजातानाम् बो.भू.९१क/११६ ०. कार्यम् — {dogs pa'i dbang gis bdag gis yal bar bor/} /{de bas bzod par mdzod la ma bzhud bzhugs//} उपेक्षिता कार्यवशान्मया च तत्क्षम्यतां तिष्ठ च साधु मा गाः ।। जा.मा.१३१क/१५१; •वि. अभिशङ्की — {zhum par 'gyur ro zhes bya bar dogs pa ni zhum par dogs pa'o//} लीनमेतत् भविष्यतीत्यभिशङ्कतो लीनाभिशङ्कि अभि.स्फु.२४८क/१०५१; शङ्कः — {des na de ltar yod par dogs pa yin pas na de ltar yod par dogs pa ste/} ततः तद्भावं शङ्कत इति तद्भावशङ्कः प्र.अ.१३४क/१४३; •भू.का.कृ. शङ्कितः — {dogs pas kun tu 'gro ba yi/} /{gnyid kyang de yis btang bar gyur//} स सर्वगामिनीं निद्रामपि तत्याज शङ्कितः ।। अ.क.१४४क/१४.६२; आशङ्कितः — {gzhan gyis pham du dogs pa'i bdud dag kyang //} पराजयाशङ्कित…मन्मथः जा.मा.६ख/६; परिशङ्कितः — {dge ba'i gnas su dgod pa'i phyir legs par mthong ba dang thos pa dang dogs pa la gleng zhing sma dbab pa'i snyan par smra ba} कुशले स्थाने प्रतिष्ठापनार्थं सम्यग्दृष्टश्रुतपरिशङ्कितसंचोदनावसादनी प्रियवादिता बो.भू.११७क/१५१.
dogs pa bsu nas: आशङ्क्य — {zhes bya ba'i rgol ba'i dogs pa bsu nas} इति चोक्तमाशङ्क्य त.प.३ख/४५१.
dogs pa skye: = {dogs pa skye ba/}
dogs pa skye ba: •क्रि. आशङ्कते — {gcig la skyon ni mthong ba rnams/} /{kun la yid ni dogs pa skye//} एकत्र दृष्टदोषाणां सर्वत्राशङ्कते मनः ।। अ.क.१४४ख/१४.६६; शङ्का जायते — {de srid 'khrul pa'i rgyu yis ni/} /{dang po tshad min dogs pa skye//} तावदाद्येऽप्रमाशङ्का जायते भ्रान्तिहेतुतः ।। त.स.१०८क/९४३; शङ्का उत्पद्यते — {gal te ma dmigs pa la yang /} /{the tshom gyis ni dogs skye na//} यदि चोत्पद्यते शङ्कानुपलम्भेऽपि संशयात् । त.स.१०९ख/९५६; •वि. जाताशङ्कः — {dogs pa skye ba zhes bya ba ni skyes bu'o//} जाताशङ्कस्येति पुंसः त.प.२२६क/९२०; संभाव्यः — {seng ge dag kyang pham du dogs pa skye//} सिंहोऽपि संभाव्यपराजयः स्यात् जा.मा.१४३क/१६५.
dogs pa skye bar 'gyur: = {dogs skye bar 'gyur/}
dogs pa can: वि. शङ्की — {dgra yi dogs pa can} शत्रुशङ्किनः अ.क.२६क/५२.६९.
dogs pa dang bcas: = {dogs bcas/}
dogs pa dang bcas pa: = {dogs bcas/}
dogs pa dang ldan: वि. शङ्कितः— {skabs der drus ma'i be'u nyams/} /{bram ze phra ma can zhes pa/} /{skye bo ba glang za bar ni/} /{dogs pa dang ldan 'tshol du 'ongs//} अत्रान्तरे धेनुवत्सान् नष्टानन्वेष्टुमाययौ । ब्राह्मणः पिशुनो नाम गोभक्ष्यजनशङ्कितः अ.क.२८२क/१०५.४.
dogs pa dang ldan pa: = {dogs pa dang ldan/}
dogs pa ldog pa: शङ्कानिवृत्तिः — {de lta bas na dogs pa ldog pa ma yin no//} तस्मान्न शङ्कानिवृत्तिः त.प.२०१क/८६८.
dogs pa dang bral ba: वि. विगतकाङ्क्षः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dogs pa dang bral ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते… विगतकाङ्क्ष इत्युच्यते ल.वि.२०४ख/३०८.
dogs pa med: = {dogs pa med pa/}
dogs pa med pa: वि. निःशङ्कः — {rba rlabs ltar g}.{yo ma yis rlung 'tshub dag la dogs pa med par rab tu 'khyud//} वाताली जननी तरङ्गतरला निःशङ्कमालिङ्गिता अ.क.२३६ख/८९.१८८; अ.क.२६७क/३२.२१; निर्विशङ्कः — {gang tshe dge ba'am mi dge ba/} /{dogs med nyin par thos nas su/} /{sangs rgyas rdo rje 'dzin pas ni/} /{rigs bdun rnams kyi dam tshig bskyang //} श्रुत्वा दिने निर्विशङ्कः शुभं वा यदि वाशुभम् । बुद्धधरो राजानं समयेत् सप्तकुलानि तु ।। स.दु.२३७/२३६; वि.प्र.१४६क/३.८८; निराशङ्कः — {mi des nyes pa byas su dogs pa med de} तस्मात्पुरुषादपायनिराशङ्कः जा.मा.१४२ख/१६४; अशङ्कितः — {dogs pa mi 'os la yang dogs/} /{dogs 'os skyon la'ang dogs pa med//} अशङ्क्यादपि शङ्कन्ते शङ्कादोषेऽप्यशङ्किताः । अ.क.१७६ख/२०.९; अ.क.२५६क/३०.१७.
dogs pa med par: निःशङ्कम् — {dogs pa med par 'gro ba dang 'ong ba'i mtshan nyid kyi 'jug pa lus kyi med pa'i tha snyad do//} निशङ्कं गमनागमनलक्षणा च प्रवृत्तिः कायिकोऽभावव्यवहारः न्या.टी.५४ख/१२२.
dogs pa yin: क्रि. शङ्क्यते — {dgag par mi nus pa'i phyir tshangs pa la sogs pa la yang dogs pa yin no//} अशक्यनिषेधत्वाद् ब्रह्मादेरपि शङ्क्यते त.प.२००ख/८६७; त.स.१२०क/१०३९; आशङ्क्यते — {de ltar gzhan mi 'dod par zad/} /{rigs pas de bzhin dogs pa yin//} मा भूद् वैवं परस्येष्टिर्न्यायात् त्वाशङ्क्यते तथा ।। त.स.१०१ख/८९७.
dogs pa bsu ba yin: क्रि. आशङ्कते — {zhes bya ba la sogs pas gzhan gi lan gyi dogs pa bsu ba yin} इत्यादिना परस्योत्तरमाशङ्कते त.प.२१५क/१४७; दूषणमाशङ्कते — {zhes bya ba la sogs pas gzhan gyi skyon gyi dogs pa bsu ba yin te} इत्यादिना परकीयं दूषणमाशङ्कते त.प.१७ख/४८०.
dogs pa'i gnas: आशङ्कास्थानम्, विप्रतिपत्तिविषयः — {gzhan 'dod thams cad bzlog na yang /} /{'grel par bdag nyid sgra bshad pa/} /{dogs pa'i gnas ni bzlog pa ste/} /{'di ni de don byas pa yin//} सर्वान्येष्टनिवृत्तावप्याशङ्कास्थानवारणम् । वृत्तौ स्वयं श्रुतेनाह कृता चैषा तदर्थिका ।। प्र.वा.४७ख/४.३०.
dogs par gyur: = {dogs par gyur pa/}
dogs par gyur pa: वि. शङ्कितः — {mtshan ma ngan par rab byung ba/} /{mthong bas dogs par gyur de dag/} तौ दृष्ट्वा दुर्निमित्तानि प्रादुर्भूतानि शङ्कितौ । अ.क.४८ख/५. २३; {de nas nam zhig sa skyong ni/} /{rmi lam mthong nas dogs gyur pas//} कदाचिदथ भूपालः स्वप्नदर्शनशङ्कितः । अ.क.१०१ख/६४.१६३.
dogs par 'gyur: क्रि. १. शङ्क्यते — {skyes bu yis ni byas pa la/} /{yon tan yod ces dogs par 'gyur//} गुणाः सन्ति न सन्तीति पौरुषेयेषु शङ्क्यते । त.स.८५ख/७८६; {ltos med tshad ma nyid yin te/} /{'di ni gnod pa can dogs 'gyur//} अनपेक्ष्यप्रमाणत्वं शङ्क्यते चात्र बाधकम् । त.स.१०९ख/९५५; विशङ्क्यते — {mdza' bas rang khyim skyed tshal gnas la yang /} /{mdza' ba dag la sdig pa dogs 'gyur na//} स्वगृहोद्यानगतेऽपि स्निग्धे पापं विशङ्क्यते स्नेहात् । ना.ना.२४५क/१७९ २. शङ्का भवेत् — {gal te gnod can shes pa 'dis/} /{snga ma'i shes pa sel byed na/} /{de las gang gis dogs par 'gyur//} बाधकः प्रत्ययश्चायं पूर्वज्ञानमपोहते ।… यदि शङ्कात्र किं भवेत् त.स.१०९ख/९५५.
dogs par 'gyur ba yin: क्रि. अभिशङ्क्यते — {thos pa phyin ci log bshad pa/} /{byed ces dgos} ({dogs} ){par 'gyur ba yin//} श्रुतेः । विपरीतामपि व्याख्यां कुर्युरित्यभिशङ्क्यते ।। त.स.८६ख/७९०.
dogs par bya ba: कृ. शङ्कनीयम् — {dogs pa zhes bya ba ni dogs par bya ba'o//} शङ्क्येति शङ्कनीया त.प.१६९क/७९४; आशङ्कनीयम् लो.को.११४७.
dogs par byas: आशङ्कितः, शङ्कितः — {zhes smras pa'i phyir phyogs gsum po dogs par byas so//} इत्यतस्तृतीयं पक्षान्तरमाशङ्कितम् त.प.११६क/६८२.
dogs par byas nas: आगूर्य — {zhes bya ba 'di dogs par byas nas/} {lan gdab par bya ba'i phyir}…{smos te} इत्येतदागूर्य परिहरन्नाह त.प.१८०ख/८२२.
dogs par byas pa: = {dogs par byas/}
dogs par byed: = {dogs par byed pa/}
dogs par byed pa: •क्रि. आशङ्कते — {'on te gsal sogs zhes bya ba la sogs pas/} {gzhan gyi lugs kyis gtan tshigs ma grub pa dogs par byed de} अथेत्यादिना परमतेन हेत्वोरसिद्धिमाशङ्कते त.प.१५५क/३३; आशङ्कते — {de bzhin brdzun nyid ni/} /{ci ste dogs par byed pa min//} असत्यत्वमेवमाशङ्क्यते न किम् ।। त.स.८७ख/७९७; शङ्कां प्रकुरुते — {'dir yang rmongs pa 'ga' zhig gang /} /{slar yang dogs par byed pa na//} अत्रापि यः पुनः शङ्कां कश्चित् प्रकुरुते जडः । त.स.११०क/९५८; •वि. आशङ्कावान् — {zhes dogs par byed pa'i dogs pa de yongs su spang bar bzhed pas} इत्याशङ्कावतस्तदाशङ्कापरिजिहीर्षया वा.टी.५१क/३.
dogs par mi bya: कृ. अनाशंक्यम् — {de la bya ba ma bsdus pa nyid du dogs par mi bya'o//} अनाशंक्यमनाक्षिप्तत्वं…तत्कृतेः वि.सू.६३ख/८०; नाशङ्क्यम् — {des kyang gnod pa ma skyes na/} /{gnod pa slar yang dogs mi bya//} ततश्चाजातबाधेन नाशङ्क्यं बाधकं पुनः ।। त.स.१०४ख/९२१; {ci'i phyir dogs par mi bya zhe na} कस्मान्नाशङ्क्यम् त.प.२२६क/९२१.
dogs bya: = {dogs par bya ba/}
dogs mi bya: = {dogs par mi bya/}
dogs med: = {dogs pa med pa/}
dogs yin: = {dogs pa yin/}
dong: •क्रि. ( {'dong ba} इत्यस्याः भवि., भूत.) *१. गच्छति — {shAkya mang po dag kyang shing n+ya gro d+ha'i kun dga' ra bar dong ngo //} संबहुलाश्च शाक्या न्यग्रोधारामं गच्छन्ति अ.श.१६७ख/१५५; व्रजति — {des ni de dag dga' zhing rangs nas su/} /{phyogs dang phyogs mtshams dag tu rtse zhing dong //} ते चापि तुष्टात्तमनाश्च तेहि दिशाश्च विदिशाश्च व्रजन्ति क्रीडकाः ।। स.पु. ३६क/६२ २. अभिजगाम — {myos bsangs nas snying rje rje skad du ngu zhing phyogs der dong ngo //} मोहप्रत्यागताश्च करुणार्तस्वरं रोदमानास्तं देशमभिजग्मुः सु.प्र.५७क/११२; प्रचक्राम — {de nas rgyal bu gzhon nu de gnyis kyis snying rje rje skad du rnam pa mang por ngus nas dong ngo //} अथ तौ राजकुमारौ बहुविविधकरुणं विलाप्य प्रचक्रमतुः सु. प्र.५६क/१११; अपक्रामति स्म — {'khor de nas dong ngo //} ततः पर्षदोऽपक्रामन्ति स्म स.पु.१६क/२६ *३. गच्छतु — {khyed dong la/} {ras 'di sus bor ba ltos shig} गच्छन्तु भवन्तः, अवलोकयन्तु केनायं पटकः क्षिप्तः अ.श.१५०ख/१४०; •सं.गर्तः — {der 'bras khu dbo ba'i dong byas nas/} {der dron po dag blugs pa dang bsil bar gyur pas} तत्राचमेन परिस्रवमाणेन गर्तः कृतः । यत्रासौ तप्तः शीतीभवति वि.व.१५५ख/१.४३; खदा — {me'i dong} अग्निखदा अ.क.८५ख/८.७५; कूपः — {mi gtsang ba'i dong du} मीढकूपे र.वि.१००क/४७; •ना. गर्त्तः, त्रिगर्त्तदेशः श्री.को.१८६क ।
dong ka: कर्णिकारः — {dper na dong ka'i me tog gam yul wA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa ser po kha dog ser po ser po lta bur ston pa} तद्यथा कर्णिकारपुष्पं सम्पन्नं वा वाराणसीयकं वस्त्रं पीतं पीतवर्णमिति विस्तरः अभि.स.भा.९३क/१२६; आरग्वधः — आरग्वधे राजवृक्षशम्या(पा)कचतुरङ्गुलाः अ.को.२.४.२३; राजवृक्षः यो.श.२१; चतुरङ्गुलः यो.श.२२.
dong ka'i me tog: कर्णिकारम्, पुष्पविशेषः — {me tog a ti muk+ta ka dang}…{dong ka'i me tog dang shing ke sa ra dang ta ma la dang sA la dang rin po che'i shing ljon pa chen pos brgyan pa} अतिमुक्तक…कर्णिकारकेसर(तमाल)सालरत्नवृक्षोपशोभिते ल.वि.८क/८; कर्णिकारपुष्पम् — {dper na dong ka'i me tog gam yul bA rA Na sI'i ras phun sum tshogs pa} तद्यथा—कर्णिकारपुष्पं सम्पन्नं वाराणसेयं वा वस्त्रम् अभि.स्फु.३०८ख/११८०.
dong kha: = {dong ka}
dong ga: = {dong ka}
dong gra: १. = {dong ka} 2. नागरम् — {dug la sogs pa de las gzhan dong gra dang btung ba la sogs pa ste} तस्माद्विषादेरन्यन्नागरपानकादि त.प.२२०क/९१०.
dong du 'jug pa: गर्तप्रक्षेपः — {dong du 'jug pa dang sgo glegs kyis 'tshir ba la sogs pas nyon mongs par byed na'o//} गर्तप्रक्षेपकवाटपीडनादौ पातने वि.सू.१७ख/२०.
dong gnas: अजगरः, सर्पविशेषः — अजगरे शयुर्वाहस इत्युभौ अ.को.१.१०.२; अजं मेषं गिरतीति अजगरः । गृ निगरणे अ.वि.१.१०.२.
dong pa: तूणः, तूणीरः — {de dong pa gnyis thogs nas shing rtar zhugs te 'byung bar brtsams pa dang} स द्वौ तूणौ बद्ध्वा रथमधिरुह्य निर्गन्तुमारब्धः वि.व.१८९ख/१. ६३; निषङ्गः — {bdag bsten mi 'dod khengs pa can/} /{do shal dang ldan 'khrog byed ma/} /{lus med nyid kyi dngos po khyod}({khyod kyi dong pa nyid})/ /{phra 'gyur bdag 'grogs bde rgyas mdzod//} मानिनी मानिनीषुस्ते निषङ्गत्वमनङ्ग मे । हारिणी हारिणी शर्म तनुतां तनुतां यतः ।। का.आ.३३५क/३.१६; तूणोपासङ्गतूणीरनिषङ्गा इषुधिर्द्वयोः ।। अ.को.२.८.८८.
dong ba: •सं. अपक्रमणम् — {shA ri'i bu}… {lhag pa'i nga rgyal can de dag dong ba yang legs so//} साधु शारिपुत्र एतेषामाभिमानिकानामतोऽपक्रमणम् स.पु.१६ख/२६; •भू.का.कृ. गतः — {lam gol dong ba rnams la lam ston 'gyur//} देशिक उत्पथमार्गगतानाम् शि.स.१७७ख/१७६; यातः — {byang chub sems dpa' rnams rjes su dong ba} बोधिसत्त्वानुयातम् ल.अ.७२क/२०; निर्गतः — {rgyal po gzugs can snying po}… {skyed mos tshal gyi sar btsun mo dam pa dang btsun mo'i 'khor dang bcas te dong nas} राजा बिम्बिसारः…देव्या सहान्तःपुरपरिवृत उद्यानभूमिं निर्गतः अ.श.१४६ख/१३६; अपक्रान्तः — {de dag rang gyi skyon shes te/} {'khor de nas dong ba} ते आत्मानं सव्रणं ज्ञात्वा ततः पर्षदोऽपक्रान्ताः स.पु.१६क/२६; प्रक्रान्तः — {dong ba dag na dgag dbye bya'o//} प्रक्रान्तेषु प्रवारणम् वि.सू.६५क/८१; {re ba chad de dman zhing yi bsad pa'i bzhin gyis dong ngo //} नैराश्यमापन्ना हीनदीनवदनाः प्रक्रान्ताः शि.स.३८क/३६; संप्रस्थितः — {tshong pa de dag ni khal bkal nas dong ngo //} स सार्थः स्थोरां लर्दयित्वा संप्रस्थितः वि.व.२५५क/२.१५७; प्रत्युद्गतः — {'khor de dag bdag bdag gi khang par dong ngo //} ताश्च पर्षदः स्वकस्वकेषु भवनेषु प्रत्युद्गताः का.व्यू.२२०ख/२८३; प्रसृतः — {de nas rgyal po'i bu dag dong ba dang gzhon nu'i rim gro ba rnams kyang rgyal bus bskrad nas phan tshun dong ste} तेषु प्रसृतेषु कुमारोपस्थायका अन्योन्यप्रसृता बभूवुः । राजकुमारोत्सृष्टाः सु.प्र.५४ख/१०७; उपगतः — {de dag gis skyes khyer nas rgyal po mya ngan med kyi thad du dong ngo //} ते प्राभृतमादाय राज्ञः (अशोकस्य) सकाशमुपगताः अ. श.२८५क/२६२; उपसंक्रान्तः — {rgyal po'i khab na gnas pa'i pho brang 'khor gyi mi rnams}… {bcom ldan 'das la blta ba'i phyir dong ngo //} राजगृहनिवासिनः पौराः… भगवन्तं दर्शनायोपसंक्रान्ताः अ.श.४८क/४१.
dong bu: नाडिका — {mig sman du ba dang /} {sbrus pa dang phye ma rnams kyi ni dong bu'o//} पुष्पकल्कं चूर्णाञ्जनानां नाडिका वि.सू.७६ख/९३.
dong tse: कार्षापणः, कार्षिकः — कार्षापणः कार्षिकः स्यात् अ.को.२.९.८८; पणः मि.को.२२क; दीनारः — {bdag ni dong tse gcig gis dbang phyug 'di thob par gyur to//} एकेन दीनारेणाहमैतदैश्वर्यं प्राप्तः अभि.भा. २१४ख/७२१; द्र. {gser gyi dong tse} दीनारः अ.श.२२३ख/२०६.
dong rtse: = {dong tse/}
dod: •क्रि. उत्पद्यते — {mtshams sbyor ba'i sems phan chad nas ji srid du skye mched drug ma dod kyi bar gyi gnas skabs de ni ming dang gzugs zhes bya'o//} सन्धिचित्तात् परेण यावत् षडायतनं नोत्पद्यते साऽवस्था नामरूपम् अभि.भा.१२४ख/४३७; •सं. उत्पादः — {ming dang gzugs ni de phan chad/} /{skye mched drug dod tshun chad do//} नामरूपमतः परम् ।। प्राक् षडायतनोत्पादनात् अभि. को.७ख/३.२२.
don: १. अर्थः [1] = {tshig don} शब्दप्रतिपाद्यः — {dge slong la sngon tshig gi don/} /{bdag gis dris} पुरा भिक्षुर्मया पृष्टः पदस्यार्थः अ.क.३०२क/३९.५७; पदार्थः — {de'i tshe 'jig rten mchod sbyin la sogs pa'i don la rang nyid mi 'jug pa'i phyir} तदा लोके यागादिपदार्थस्य स्वयमप्रवृत्तेः प्र.अ.८ख/१० [2] = {yul} विषयः — {don gyi sgra ni yul gyi rnam grangs yin no//} अर्थशब्दो विषयपर्यायः न्या.टी.४४ख/७४; {don ni rnam pa gnyis nyid de/} {mngon sum dang lkog tu gyur pa'o//} द्विविध एव ह्यर्थः—प्रत्यक्षः, परोक्षश्च त.प.६९ख/५९१ [3] = {gzhal bya} प्रमेयः — {de bas na tshad ma gnyis log tu zin kyang don te gzhal bya ldog par mi 'grub bo//} अतः प्रमाणयोर्निवृत्तावपि अर्थस्य प्रमेयस्य निवृत्तिर्न सिध्यति न्या.टी.६०ख/१४९ [4] = {brjod bya} अभिधेयम् — {de la rang don ni rang gi brjod par bya ba} तत्र स्वार्थः स्वकीयमभिधेयम् त.प.२७८ख/१०२५ [5] प्रकरणशरीरभेदः — {rab tu byed pa'i lus ni rnam pa gnyis te/} {sgra dang don to//} द्विविधं हि प्रकरणशरीरम्—शब्दः, अर्थश्च न्या.टी.३६ख/७ [6] = {dgos pa} प्रयोजनम् — {don du gnyer bar bya ba yin pas na don te} अर्थ्यत इत्यर्थः न्या.टी.४५क/७६; {don go ba'i phyir ro zhes bya ba smos te/} {go ba'i don ni dpe'i mtshan nyid gang la don te dgos pa'am brjod par bya ba go bar yod pa de la de skad ces bya'o//} आह—गतार्थत्वात् । गतोऽर्थः प्रयोजनमभिधेयं वा यस्य दृष्टान्तलक्षण- स्य । तत् तथा । न्या.टी.८५ख/२३५; निमित्तम् — {mdza' dang mi mdza' don gyi phyir/} /{sdig pa rnam pa sna tshogs byas//} प्रियाप्रियनिमित्तेन पापं कृतमनेकधा । बो.अ.५क/२.३५; हितम् — {'gro ba'i don slad ma chags pa'i/} /{thugs kyis brtson pa mdzad pa gang //} जगद्धितार्थं घटसे यदसङ्गेन चेतसा । श.बु.११४ख/११४ [7] स्वर्गापवर्गकारणम् — {don spyod pa} अर्थचर्या बो.भू.११७ख/१५१; {don ni 'jig rten gyi mtho ris dang byang grol mdzad pa'o//} {de sgrub pa ni don spyod pa} स्वर्गापवर्गकारणं अर्थो लोकस्य, तस्य सम्पादनं अर्थचर्या अभि.स्फु.२७३क/१०९६ [8] = {nor} धनम् — द्रव्यं वित्तं स्वापतेयं रिक्थमृक्थं धनं वसु । हिरण्यं द्रविणं द्युम्नमर्थरैविभवा अपि अ.को.२.९.९० २. = {las ka} कार्यम् — {gnyen gyi don 'di mdzod} कुरु बन्धुकार्यम् अ.क.१९२ख/२२.७; {gdul ba'i don la zhugs pa'i phyir} विनेयकार्यव्यापृतत्वात् अभि.स्फु.२२२ख/१००४; करणीयम् — {tshong pa kha cig don dag cig la yul pa ta li'i bur dong} वणिजः केन- चिदेव करणीयेन पाटलिपुत्रं गताः अ.श.२८५क/२६२ ३. = {dngos po} पदार्थः, वस्तु — {nges par sbyor ba snam bu la sogs pa'i don bzhin du gzhan dbang ma yin par rtogs pa ni ma yin no//} न खलु नियोगः पटादिपदार्थवदपरतन्त्रतया प्रतीयते प्र.अ.७क/९ ४. = {rgyu mtshan} कारणम् — {'di la ni don zhig yod gor ma chag} नूनमत्र कारणेन भवितव्यम् अ.श.२२क/१८ ५. = {don gyis go ba} अर्थापत्तिः — {des na don gyis grub pa yi//} तेनार्थापत्तिलब्धेन त.स.११९क/१०२६ ६. ‘सप्ततिः’ इति संख्याबोधकशब्दः — {don gcig} ({bdun cu don gcig}) एकसप्ततिः, {don gnyis} ({bdun cu don gnyis}) द्विसप्ततिः ।
don gyis: अर्थतः — {byed pa po gzhan la} ({las} ){sogs rnams/} /{don gyis sel bar go bar byed//} (?) कर्तृकर्मान्तरादीनामपोहो गम्यतेऽर्थतः ।। त.स.४३क/४३५.
don du: अर्थम् — {nor la chags na nor don du/} /{sdig pa bsam pa rigs ma yin//} न युक्तमर्थश(स)क्तानामर्थार्थं पापचिन्तनम् । अ.क.५ख/५०.४४; {zas kyi don du} आहारार्थम् बो.अ.१२ख/५.६६; अर्थतः — {byang chub sems dpa' rtog pa med pa rnams ni mi skye ba'i chos la bzod pa thob pa'i gnas skabs na don du byang chub 'thob pa dang 'dra bar nye bar brjod do//} अकल्पबोधिसत्त्वानामनु- त्पत्तिकधर्मक्षान्तिलाभावस्थायामर्थतः प्राप्तैव बोधिरित्युच्यते सू.भा.१६१ख/५१.
don kun: सर्वार्थः — {de yi shes pa thogs med gang /} /{de ni don kun yul can min//} ज्ञानमप्रतिघं यस्य न तत् सर्वार्थगोचरम् ।। त.स.११६ख/१००९.
don kun mkhyen: = {don kun mkhyen pa/}
don kun mkhyen pa: वि. सर्वार्थज्ञः — {skyes bu'i don kun mkhyen pa yi/} /{don kun mkhyen pa rab bsgrub phyir//} (?) प्रधानपुरुषार्थज्ञसर्वार्थज्ञप्रसिद्धये । त.स.१२०ख/१०४५.
don kun gyi yul can: वि. सर्वार्थविषयः — {bsam gtan la bzhugs don kun gyi/} /{yul can sems brtse gcig 'dzin pas//} ध्यानापन्नश्च सर्वार्थविषयां धारणां दधत् । त.स.११८क/१०१८; सर्वार्थगोचरः — {de yi shes pa thogs med gang /} /{de ni don kun yul can min//} ज्ञानमप्रतिघं यस्य न तत् सर्वार्थगोचरम् ।। त.स.११६ख/१००९.
don kun grub: ना. सर्वार्थसिद्धः १. शुद्धोदनपुत्रः — {zas gtsang sras/}…{gzhon nu don kun grub pa de//} शुद्धोदनात्मजः । सर्वार्थसिद्धः…कुमारः अ.क.२२५ख/२५.१७; द्र. {don grub/} 2. सिद्धार्थपुत्रः — {sa bdag}… {don grub ces pa}…{chu yi gter la gnas gyur pa/} /{rgya mtsho zhes bya klu yi bu/} /{don kun grub pa sa bdag ni/} /{de yi bu nyid dag tu gyur//} सिद्धार्थो नाम…महीपतिः ।। सागराख्यस्य नागस्य सूनुर्जलधिवासिनः । सर्वार्थसिद्धः पुत्रत्वं प्रययौ तस्य भूपतेः ।। अ.क.३५१ख/४७.४; द्र. {don kun 'grub/}
don kun grub pa: = {don kun grub/}
don kun 'grub: वि. सर्वार्थसिद्धः— {don kun 'grub phyir dpal yangs te/} /{yon tan legs rten bkra shis lags//} धन्यः सर्वार्थसिद्धत्वान्मङ्गल्यो गुणसंश्रयात् ।। श.बु.११४क/१०१; द्र. {don kun grub/}
don kun bsgrub pa: सर्वार्थसाधकः म.व्यु.७५१०.
don kun spyod yul: सर्वगोचरता, सर्वार्थगोचरता — {gang phyir thogs pa med tsam gyis/} /{don kun spyod yul brjod mi 'gyur//} न ह्यप्रतिघतामात्रात् सर्वगोचरतोच्यते । त.स.११६ख/१०१०.
don kun spyod yul can: वि. सर्वार्थगोचरम् — {rnam par dag pa'i shes kun rnams/} /{don kun spyod yul can yin te//} विशुद्धं वा भवेज्ज्ञानं सर्वं सर्वार्थगोचरम् । त.स.१२३ख/१०७३.
don kun gzigs pa: सर्वार्थदर्शी लो.को.११४९.
don kun yul can: = {don kun gyi yul can/}
don kun shes pa: वि. सर्वार्थज्ञः— {de yi tshe khyed 'bad med par/} /{don kun shes par grub pa yin//} भवानेव तदा सिद्धः सर्वार्थज्ञोऽप्रयत्नतः । त.स.११९ख/१०३२.
don bkra'i blo: चित्रार्थबुद्धिः लो.को.११४९.
don bskor: पा. अर्थावृत्तिः, आवृत्तिभेदः — {gsal byed kyi ni gnas nyid du/} /{don bskor dang ni tshig bskor dang /} /{gnyis ka bskor ba zhes pa yi/} /{rgyan gsum po dag 'dod de dper//} अर्थावृत्तिः पदावृत्तिरुभयावृत्तिरित्यपि । दीपकस्थान एवेष्टमलङ्गारत्रयं यथा ।। का.आ.३२६क/२.११५.
don go: = {don gyis go ba/}
don go ba: १. गतार्थः — {don go ba'i phyir ro zhes bya ba smos te/} {go ba'i don ni dpe'i mtshan nyid gang la don te dgos pa'am brjod par bya ba go bar yod pa de la de skad ces bya'o//} आह—गतार्थत्वात् । गतोऽर्थः प्रयोजनमभिधेयं वा यस्य दृष्टान्तलक्षणस्य । तत् तथा । न्या.टी.८५ख/२३५ २. पा. = {don gyis go ba} अर्थापत्तिः — {de nyid phyir na don go bas/} /{gcig gis gnyis ka bstan par brjod//} अर्थापत्त्यात एवोक्तमेकेनोभयदर्शनम् ।। प्र.वा.५५क/४.२२०; {so so'i mi la gnas rna ba/} /{'bras bu'i don gos kho bos rtogs//} कार्यार्थापत्तिगम्यं तच्छ्रोत्रं प्रतिनरं स्थितम् ।। त.स.७९ख/७३९.
don go bar zad: गतार्थः — {lhag ma ni don go bar zad do//} शेषं गतार्थम् सू.भा.१६१क/४९.
don gyi khyad par: अर्थविशेषः — {tshig de rnams kyi don gyi khyad par yang ma bshad pa yin no//} एषां च पदानां नार्थविशेष उक्तो भवति अभि.भा.४६ख/१०४९.
don gyi go ba: = {don gyis go ba/}
don gyi rgyan: पा. अर्थालङ्कारः, अलङ्कारभेदः — {zhes pa mi mnyam ma brtags par/} /{don dang rgyan gyi tshogs dag la//} इत्यनालोच्य वैषम्यमर्थालङ्कारडम्बरौ । का.आ.३२०क/१.५०.
don gyi dngos: मुख्यपदार्थः — {nye bar 'dogs pa ni gsum yod na 'gyur gyi/} {gang yang rung ba zhig med na mi 'gyur te/} {don gyi dngos dang de dang 'dra ba'i yul gzhan dang de gnyi ga dang 'dra ba ste} उपचारो हि त्रिषु भवति, नान्यतमाभावे । मुख्यपदार्थे तत्सदृशेऽन्यस्मिन् विषये तयोश्च सादृश्ये त्रि.भा.१४८ख/३२; मुख्यम् — {dper na don gyi dngos me dang de dang 'dra ba bram ze'i khye'u dang} तद्यथा मुख्येऽग्नौ तत्सदृशे च माणवके त्रि.भा.१४८ख/३२.
don gyi chos: अर्थधर्मः — {'on te rtog pa ni shes pa'i chos yin la/} {mngon sum gyi dbang du byas pa'i phyir de dang bral ba bstan pa'i skabs yin gyi/} {don gyi chos dang bral bar bstan pa ni ma yin pa yin nam} ननु च कल्पना ज्ञानधर्मः, तद्विरहप्रतिपादनमेव प्रकृतम्; प्रत्यक्षाधिकारात्, नार्थधर्मविरहप्रतिपादनम् त.प.३ख/४५१; अर्थगतो धर्मः — {de ni don gyi chos yin gyi shes pa}({'i} ){ma yin no//} साऽर्थगतो धर्मः, न ज्ञानस्य त.प.३ख/४५१.
don gyi mchog: अर्थवरः लो.को.११४९.
don gyi mthar thug pa: वि. पर्यवसितार्थः म.व्यु.४३१.
don gyi rnam pa: अर्थाकारः — {dag pa'i shel dang 'dra ba ni/} /{don gyi rnam pa dang bral ba//} शुद्धस्फटिकसङ्काशमर्थाकारैरनङ्कितम् । त.स.७४क/६९६.
don gyi spyi: अर्थसामान्यम् म.व्यु.४४६५; मि.को.८५ख ।
don gyi phun sum tshogs pa: अर्थसम्पत् — {thub pas 'jig rten thams cad kyi/} /{don gyi phun sum tshogs pa mdzad//} मुनिः ।…करोत्येव लोकानामर्थसम्पदम् ।। त.स.७४ख/७००.
don gyi bya ba: अर्थक्रिया — {ci'i slad du zhe na/} {don gyi bya ba byed phyir} कस्माद्धेतोः ? अर्थक्रियाकरणत्वात् हे.त.२०क/६४.
don gyi bye brag: अर्थप्रभेदः — {don tha dad pa yang dag par shes pas don gyi bye brag rab tu shes so//} अर्थप्रतिसंविदा अर्थप्रभेदं प्रजानाति द.भू.२५५क/५१.
don gyi blo: अर्थबुद्धिः लो.को.११५०.
don gyi blo gros: अर्थमतिः लो.को.११५०.
don gyi blo mnga' ba: अर्थबुद्धिः लो.को.११५०.
don gyi dbang: •सं. अर्थापत्तिः — {don gyi dbang gis} अर्थापत्त्या लो.को.११५०; •वि. अर्थवशः — {don gyi dbang 'di mthong nas} इयमर्थवशं संपश्यमानः म.व्यु.६६८५.
don gyi mi slu: अर्थसंवादः — {yul dang dus dang mig} ({mi} ){sogs la/} /{don gyi mi slu rnyed min te/} /{kun la the tshom 'byung ba'i phyir//} देशकालनरादिषु । लभ्यते नार्थसंवादः सर्वस्मिन् संशयोदयात् ।। त.स.११२ख/९७२.
don gyi gzungs: पा. अर्थधारणी, धारणीविशेषः — {byang chub sems dpa' rnams kyi gzungs gang zhe na/} {de ni mdor bsdu na rnam pa bzhir blta bar bya ste/} {chos kyi gzungs dang don gyi gzungs dang gsang sngags kyi gzungs dang byang chub sems dpa' bzod pa 'thob par byed pa'i gzungs so//} तत्र कतमा बोधिसत्त्वानां धारणी ? समासतश्चतुर्विधा द्रष्टव्या । धर्मधारणी, अर्थधारणी, मन्त्रधारणी, बोधिसत्त्वक्षान्तिलाभाय च धारणी बो.भू.१४३ख/१८५.
don gyi shes pa: अर्थज्ञानम् — {dang po zhes bya ba ni don gyi shes pa ste} आद्यस्येति अर्थज्ञानस्य त.प.२४१क/९५३.
don gyis go ba: पा. अर्थापत्तिः, प्रमाणविशेषः — {mngon sum rjes dpag sgra las byung /} /{nye bar 'jal ba dang lhan cig /don} {gyis go dang dngos med dang /} /{'di dag bsgrub bya sgrub byed yin//} प्रत्यक्षमनुमानं च शाब्दं चोपमया सह । अर्थापत्तिरभावश्च षडेते साध्यसाधकाः ।। त.प.४९ख/५५०; त.प.२६ख/५००; द्र. {don gyis go ba'i tshad ma/}
don gyis go ba'i tshad ma: पा. अर्थापत्तिः प्रमाणम् — {lkog tu gyur pa'i yul rtogs pa gang yin pa de ni don gyis go ba'i tshad ma yin no//} या परोक्षार्थविषया कल्पना साऽर्थापत्तिः प्रमाणम् त.प.५३क/५५८; द्र. {don gyis go ba/}
don gyis grub pa: वि. अर्थापत्तिलब्धः — {des na don gyis grub pa yi/} /{khyod kyis chos mkhyen khas blangs pas/} /{khyed kyis rgyas par byas pa yi/} /{dgag pa de la gnod par 'gyur//} तेनार्थापत्तिलब्धेन धर्मज्ञोपगमेन तु । बाध्यते तन्निषेधोऽयं विस्तरेण कृतस्त्वया ।। त.स.११९क/१०२६.
don gyis dpog pa: = {don gyis go ba} अर्थापत्तिः — {de dag don gyis dpog par 'gyur/} /{yang na rgyu las byung bar 'gyur//} अर्थापत्तिर्भवेत्तेषां कारणाद्वा प्रवर्तते ।। ल.अ.१८२ख/१५०.
don gyis dbye shes: वि. अर्थप्रविभागज्ञः — {rig byed don gyis dbye shes dang /} /{byed pa po yang khas blang gyis//} वेदार्थप्रविभागज्ञः कर्त्ता चाभ्युपगम्यताम् ।। त.स.११३ख/९८१.
don grub: •सं. सिद्धार्थः १. = {yungs kar} सितसर्षपः — सिद्धार्थस्त्वेष धवलः अ.को.२.९.१८; सिद्धोऽर्थः प्रयोजनमस्य सिद्धार्थः । श्वेतसर्षपनाम अ.वि.२.९.१८ २. अष्टसु मङ्गल्यवस्तुष्वन्यतमम् मि.को.८ख •ना. १. सिद्धार्थः [1] शुद्धोदनपुत्रः — {'phags pa'i yul lum+bi nir shAkya'i rigs mi'i dbang po zas gtsang ma'i lha mo sgyu 'phrul chen mo'i lhums nas bltams pa ni gzhon nu don grub yin la} आर्यविषयलुम्बिन्यां शाक्यकुले शुद्धोदननरेन्द्रस्य महामायादेवीकुक्षिसम्भूतः सिद्धार्थकुमारः वि.प्र.१२६क/१, पृ.२४ [2] नृपः — {sa bdag sa rnams kun gyi bdag /don} {grub ces pa legs byas ldan/} /{sa skyong kun gyi mgo bo la/} /{bka' ni rnam par rtse bar gyur//} आसीदखिलभूपालमौलिलालितशासनः । सिद्धार्थो नाम सुकृती सार्वभौमो महीपतिः ।। अ.क.३५१ख/४७. ३ [3] मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong po}… ग्. {yas rol nas don grub kyis smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…दक्षिणे सिद्धार्थ आह ल.वि.१५३क/२२७ २. अर्थसिद्धिः, नृपः — {rgyal po don grub ces byar sngon gyur tshe/} /{rang gi mdzod rnams thams cad ngas btang zhing /} /{phangs shing yid du 'ong ba'i srog btang ste/} /{phongs par gyur pa'i mi ni thar bar byas//} सर्वस्वकोशमपि त्यक्त्व जीवित त्यक्त मे प्रिय मनापम् । नरु मोक्षितो व्यसनप्राप्त आसि नृपोऽर्थसिद्धि यद पूर्वम् ।। रा.प.२३८ख/१३५.
don grub pa: सिद्धिः — {tshong pa gser gling du 'dong ba don grub par 'dod pa dag} सुवर्णभूमिवणिजो यात्रासिद्धिकामाः जा.मा.८०क/९२; द्र. {don grub/}
don grub dpal 'byor: सिद्धार्थश्रीभूतिः लो.को.११५०.
don grub blo: ना. सिद्धार्थबुद्धिः, तथागतः — {de'i tshe de'i dus na de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas}…{don grub blo zhes bya ba 'jig rten du byung ngo //} तेन कालेन तेन समयेन सिद्धार्थबुद्धिर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो लोक उदपादि रा.प.२४३ख/१४२.
don grub blo gros: ना. सिद्धार्थमतिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po byams pa dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po don grub blo gros dang} मैत्रेयेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सिद्धार्थमतिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन ल.वि.२ख/२.
don grub ma: ना. सिद्धार्था, देवकुमारिका — {shar phyogs logs kyi phyogs cha na/} /{lha mo gzhon nu brgyad yod de/} /{rgyal dang rnam par rgyal ma dang /} /{don grub ma dang}…{dga' 'phel ma//} पूर्वस्मिन् वै दिशो भागे अष्टौ देवकुमारिकाः । जयन्ती विजयन्ती च सिद्धार्था…नन्दवर्धनी । ल.वि.१८५ख/२८२.
don dgu: = {bdun cu don dgu} एकोनाशीतिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४७.
don dgongs mug bral: विगतमोहार्थचिन्तिः लो.को.११५१.
don 'gal: व्यर्थम् — {ngag gcig gis ni rab sbyar ba/} ({ngag gcig gam ni rgyun la yang /}) /{snga ma phyi ma gzhan 'joms pa/} /{'gal ba'i don can nyid kyi skyon/} /{don 'gal zhes par rab tu brjod//} एकवाक्ये प्रबन्धे वा पूर्वापरपराहतम् । विरुद्धार्थतया व्यर्थमिति दोषेषु पठ्यते ।। का.आ.३३९क/३.१३१.
don rgyan: = {don gyi rgyan/}
don sgrub pa: पा. अर्थचर्या, संग्रहवस्तुभेदः — {de'i bsdu ba'i dngos po bzhi las don sgrub pa shas che ba yin} तस्य चतुर्भ्यः संग्रहवस्तुभ्योऽर्थचर्या अतिरिक्ततमा भवति द.भू.२०१ख/२३; द्र. {don spyod pa/}
don brgyad: = {bdun cu don brgyad} अष्टासप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४६.
don nges ldan pa: अर्थविनिश्चितः लो.को.११५१.
don nges par mdzad pa: नीतार्थः — {bcom ldan 'das kho nas}… {zhes don nges par mdzad pa yin no//} भगवतैव नीतार्थम्…इति अभि.भा.५क/८८१.
don dngos: = {don gyi dngos/}
don mngon par rtogs pa: पा. अर्थाभिसमयः, अभिसमयभेदः — {mngon par rtogs pa rnam par gzhag pa ni rnam pa bcu ste}…{chos mngon par rtogs pa}…{don mngon par rtogs pa}…{byang chub sems dpa'i mngon par rtogs pa} अभिसमयव्यवस्थानं दशविधम् । तत्र धर्माभिसमयः…अर्थाभिसमयः…बोधिसत्त्वाभिसमयः अभि.स.भा. ८९ख/१२२.
don lnga: = {bdun cu don lnga} पञ्चसप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४३.
don can: •वि. = {don ldan} अर्थकः — {ji ltar 'phel ba la sogs sgra/} /{'dod pas bkod pa'i don can rnams//} यथा वृद्ध्यादयः शब्दा इच्छाविरचितार्थकाः । त.स.१०१क/८९०; अर्थिकः श.को.६४३; •सं. = {brag zhun} अर्थ्यम्, शिलाजतु मि.को.५७ख ।
don gcig: १. एकार्थः — {don gcig gsal byed} एकार्थदीपकम् का.आ.३२५ख/२.१११; {don gcig rtogs pa} एकार्थप्रतिपत्तिः त.प.१९५क/८५५; तुल्यार्थः — {'jig rten rtag go}…{'jig rten mtha' dang mi ldan no zhes bya ba'i bzhi tshan 'di don gcig go/} ‘शाश्वतो लोकः… अनन्तवान् लोकः’ इत्ययं चतुष्कस्तु तुल्यार्थः अभि.स्फु.३२२ख/१२१२; एककार्यम् — {dmag la sogs par don gcig phyir/} /{thams cad byed pa po bzhin ldan//} सेनादिष्वेककार्यत्वात् सर्वे कर्तृवदन्विताः ।। अभि. को.१३ख/४.७२ २. = {bdun cu don gcig} एकसप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१३९.
don gcig gi yul can: वि. एकार्थविषयः — {ba lang gi sgra'i gsal ba dag la blo rnams yul dang dus myur ba dang dal ba dang bar ma la sogs par snang ba'i khyad par tha dad pa gang dag yin pa de dag ni don gcig gi yul can yin pa} गोशब्दव्यक्तिषु या बुद्धयो देशकालद्रुतमध्यविलम्बितादिप्रतिभासभेदभिन्नास्ता एकार्थविषयाः त.प.१३६क/७२२.
don gcig nyid: एकार्थता — {de 'dzin don gcig nyid dag gis/} /{sgra la blo gcig 'gyur ba yin//} तद्ग्राह्यै- कार्थताभ्यां च शब्दे स्यादेकता मतिः ।। त.स.९९ख/८८१; ऐकार्थ्यम् — {go bya min pa'i don gcig nyid/} /{gang du sgra dag sbyor bar byed//} अगम्यमानमैकार्थ्यम् शब्दयोः क्वोपयुज्यते ।। त.स.३६ख/३८१.
don gcig tu nges pa: वि. एकार्थाध्यवसायी — {don gcig tu nges pa'i shes pa} एकार्थाध्यवसायी प्रत्ययः त.प.२१२क/८९४.
don gcig tu ston pa: ना. एकार्थदर्शी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {don gcig tu ston pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…एकार्थदर्शिनः ग.व्यू.२६७ख/३४७.
don gcig tu 'dus pa: वि. एकार्थसमवेतम् — {dbang po la brten pa nyid 'dis ni don gcig tu 'dus pa'i don mngon sum du byed pa nyid mtshon pa yin te} अनेन त्वाक्षाश्रितत्वेनैकार्थसमवेतमर्थसाक्षात्कारित्वं लक्ष्यते न्या.टी.४०क/३८; द्र. {don gcig la 'dus pa/}
don gcig rtogs pa: एकार्थप्रतिपत्तिः — {ji ltar smra ba po dang nyan pa po dag don gcig rtogs par nges pa med par brda rigs pa yin} (?) कथं वक्तृश्रोत्रोरेकार्थप्रतिपत्तिनिश्चय इति । न चैकार्थप्रतिपत्तिनिश्चयमन्तरेण समयो युक्तः त.प.१९५क/८५५.
don gcig pa: वि. एकार्थः — {snga de phyi de'i zhag la ni/} /{ba lang sgra zhes kun 'di dag /don} {gcig pa min rim 'byung phyir//} ह्यस्तनाद्यतनाः सर्वे गोशब्दप्रत्यया इमे । नैकार्थाः क्रमसम्भूतेः त.स.९०क/८१५; द्र. {don gcig}
don gcig pa ma yin: = {don gcig min/}
don gcig byed pa: एकार्थकरणम् — {'di legs 'on kyang de la ni/} /{lhan cig byed de rnams yod pa/} /{rung ba'i ngo bo'i rgyu nyid phyir/} /{don gcig byed pas yin nam ci//} साध्वेतत् किन्तु ते तस्य भवन्ति सहकारिणः । किं योग्यरूपहेतुत्वादेकार्थकरणेन वा ।। त.स.१६क/१८३; एकार्थक्रिया — {de yang /} /{khyad par skyed par byed phyir ram/} /{don gcig byed pa'i phyir yin grang //} तत् स्यादतिशयाधानादेकार्थक्रिययापि वा ।। त.स.५क/७४.
don gcig min: वि. अनेकार्थः— {dgag pa med cing skye med la/}…/{tha dad don min don gcig min//} अनिरोधमनुत्पादम्…अनेकार्थमनानार्थम् कौ.प्र.१४३ख/९६.
don gcig la nges pa: •वि. एकार्थनियतः — {de res 'ga' don gcig la nges par 'gyur ba'am don du ma nges par 'gyur zhes bya ba gnyis so//} सा कदाचिदेकार्थनियता वा स्याद्, अनेकार्थनियता वेति पक्षद्वयम् त.प.४३ख/५३६; •सं. एकार्थनियमः — {tshig rnams don gcig la nges na/} /{don gzhan rtogs par mi 'gyur ro//} गिरामेकार्थनियमे न स्यादर्थान्तरे गतिः । त.प.४४क/५३६.
don gcig la brten pa: एकार्थाश्रयता — {gang phyir skye dang gnas dang 'jig /don} {gcig la ni brten pa min//} उत्पादस्थितिभङ्गानामेकार्थाश्रयता न हि ।। त.स.६५क/६१२.
don gcig la 'dus pa: वि. एकार्थसमवेतम् — {dper na 'gro bas ba lang zhes bya ba la/} {ba lang gi sgras 'gro ba'i bya ba bshad pa yin mod kyi/} {'on kyang 'gro ba'i bya bas nye bar mtshon pa don gcig la 'dus pa'i ba lang nyid sgra 'jug pa'i rgyu mtshan nyid du byed la} यथा ‘गच्छतीति गौः’ इति गमनक्रियायां व्युत्पादितोऽपि गोशब्दो गमनक्रियोपलक्षितमेकार्थसमवेतं गोत्वं प्रवृत्तिनिमित्तीकरोति न्या.टी.४०क/३९; द्र. {don gcig tu 'dus pa/}
don gcig la byed pa: पा. एकार्थक्रिया, अन्यतरः सहकारार्थः — {lhan cig byed pa'i don yang rnam pa gnyis te/} {phan tshun du phan pa byed pa}…{don gcig la byed pa} द्वि- विधश्च सहकारार्थः—परस्परोपकारो वा… एकार्थक्रिया वा त.प.१८४ख/८३०.
don gcig las byung: = {don gcig las byung ba/}
don gcig las byung ba: वि. एकार्थभावि — {don gcig las byung shes rnams la/} /{rim gyis 'byung ba 'gal ba yin//} क्रमभावविरोधो हि ज्ञानेष्वेकार्थभाविषु । त.स.१९क/२०७.
don gcig gsal byed: पा. एकार्थदीपकम्, दीपक- भेदः — {gang phyir chu 'dzin phreng ba yi/} /{bya ba gcig nyid gsal byed 'dir/} /{du ma'i sgra yis nyer blangs pa/} /{de phyir don gcig gsal byed do//} अनेकशब्दोपादानात् क्रियैवैकात्र दीप्यते । यतो जलधरावल्यास्तस्मादेकार्थदीपकम् ।। का.आ.३२५ख/२.१११.
don bcas: = {don dang bcas pa/}
don bcas nyid: सार्थकत्वम् — {'on te don bcas nyid kyis sam/} /{rnam par dbye don nyid kyis kyang /} /{de rnams kyi ni byed po dpog/} अथापि सार्थकत्वेन विभक्तार्थतयाऽपि वा । तेषां कर्त्ताऽनुमीयेत त.स.८८क/८०२.
don bcu'i don: वि. दशार्थार्थः — {rnam pa bcu po don bcu'i don/} /{thub dbang stobs bcu khyab pa'i bdag/} दशाकारो दशार्थार्थो मुनीन्द्रो दशबलो विभुः । वि.प्र. १५८ख/३.११९.
don che: = {don che ba/}
don che ba: वि. महार्थः — {don che ba}… {byang chub sems dpa'i sems dpa'} महार्था…चेतना बोधिसत्त्वानाम् सू.अ.१३९क/१५.
don chen: = {don chen po/}
don chen dgongs pa: महार्थचिन्तिः लो.को.११५१.
don chen nyid: महार्थता — {chos rnams dmigs su med par ni/} /{gtod par byed pa don chen nyid//} नोपलम्भेन धर्माणामर्पणा च महार्थता ।। अभि.अ.२.२५.
don chen po: १. महार्थः, बुद्धत्वम् — {thams cad mkhyen pa'i don chen po'i rin po che'i 'byung gnas las yongs su nyams par 'gyur bar rig par bya'o//} सर्वज्ञतामहार्थरत्नाकरात्परिहीणत्वादिति अ.सा.२५६क/१४४; {'di ni de tsam gnod min la/} /{don chen dag kyang 'grub 'gyur bas//} न चेदं तादृशं दुःखं महार्थं च करिष्यति । बो.अ.१७ख/६.७५; महान्नर्थः — {de lta mod kyi sa stengs na/} /{don chen gyis ni nye bar gnas//} एवं च महतार्थेन लोकेषु प्रत्युपस्थितः ।। र.वि.१२३क/१०१; {don chen po yang yongs su rdzogs par 'gyur ro//} महतश्चार्थस्य परिपूरिर्भवति अ.श.२४२क/२२२ २. = {don chen nyid} महार्थत्वम् — {rigs de ni dge ba'i rtsa ba rnams khyad par du 'phags pa dang thams cad dang chen po dang mi zad pa nyid kyi rgyu mtshan yin no//} तद्धि गोत्रं कुशलमूलानामुदग्रत्वे निमित्तं, सर्वत्वे, महार्थत्वे, अक्षयत्वे च सू.भा.१३७ख/११; माहार्थ्यम् — {don chen po mthong ba yid la byed pa} माहार्थ्यसंदर्शनमनस्कारः सू.भा.१७८क/७२.
don chen po can: वि. महार्थिका— {bcom ldan 'das ci bcom ldan 'das kyis gsungs pa'i shes rab kyi pha rol tu phyin pa la mchod pa bgyi ba de ltar don chen po can du ma 'tshal lags sam} किं नु ते भगवन् न ज्ञास्यन्ति एवं महार्थिका भगवतोक्ता प्रज्ञापारमितायाः पूजा कृता भविष्यतीति अ.सा.५२ख/३०.
don chen po mthong ba yid la byed pa: पा. माहार्थ्यसंदर्शनमनस्कारः, मनस्कारभेदः — {don chen po mthong ba yid la byed pa ni sbyin pa la sogs pa byang chub kyi phyogs dang mthun pa'i ngo bo'i don gyis byang chub chen po 'thob pa'i don du yang dag par mthong ba'i phyir ro//} माहार्थ्यसंदर्शनमनस्कारो दानादीनां बोधिपक्षे भावार्थेन महाबोधिप्राप्त्यर्थसंदर्शनात् सू.भा.१७८क/७२.
don chen po byed pa: वि. महार्थकरी — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams ni dmigs pa'i 'du shes can gyi yongs su bsngo ba don chen po byed pa'o//} न चोपलम्भसंज्ञिनस्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः परिणामनां महार्थकरीं वदन्ति अ.सा.१३४क/७७.
don mchis: वि. = {don yod} अमोघम्— {de slad khyod gsung don mchis te/} /{brtson 'grus legs par brtsams pa bzhin//} वीर्यं सम्यगिवारब्धं तेनामोघं वचस्तव ।। श.बु.११३क/८१.
don ji lta ba nyid: यथार्थत्वम् — {gang zhig rtag pa'i ngag las skyes pa'i shes pa de ni don ji lta ba nyid kyis yang dag pa yin te} यो नित्यवाक्यजनितः प्रत्ययः स यथार्थत्वेन सम्यक् त.प.१६५क/७८५; यथार्थता — {gang gi phyir tshu rol mthong ba rnams kyis de'i 'bras bu rtogs pa med par shes pa'i don ji lta ba nyid shes par mi nus te} न ह्यर्वाग्दर्शनास्तत्कार्याधिगममन्तरेण यथार्थतां ज्ञानस्य ज्ञातुमीशते त.प.२३क/४९३.
don ji lta ba nyid ma yin pa: अयथार्थत्वम् — {'du shes gtso bo nyid la don ji lta ba nyid la ni dngos gzhi'o//} {don ji lta ba nyid ma yin pa la ni dngos gzhi dang nye ba'o//} संज्ञानप्रधानतायां यथार्थे मौलम् । उपमूलत्वमयथार्थत्वे वि.सू.२४क/२९.
don ji lta ba bzhin: यथार्थः — {don ji lta ba bzhin du shes par bya ba'i phyir 'di skyes bus ma byas pa nyid du brtags na} यथार्थज्ञानार्थमस्यापौरुषेयता कल्प्यते त.प.१६७क/७९०.
don ji lta bar ming du mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa: पा. यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पः, विकल्पभेदः — {byang chub sems dpas rnam par rtog pa rnam pa bcu spang bar bya ste}…{don ji lta bar ming du mngon par zhen pa'i rnam par rtog pa} दशविधविकल्पो बोधिसत्त्वेन परिवर्जनीयः…यथार्थनामाभिनिवेशविकल्पः सू.भा.१८०ख/७५.
don brjod pa: •सं. अर्थाभिधानम् — {sgra'i don brjod pa'i byed pa tha dad pa'i phyir rjes su dpag pa rnam pa gnyis so//} शब्दस्यार्थाभिधानव्यापारभेदाद् द्विविधमनुमानम् न्या.टी.६१ख/१५२; •पा. अर्थवादः — {gang yang rig byed byed pa po dran pa de ni don brjod pa'i rgyu mtshan can yin no//} {don gzhan brjod pa lhur len pa ni don brjod pa ste de rgyu mtshan du gang la yod pa de la de skad ces bya'o//} यापि वेदे कर्तुः स्मृतिः साऽर्थवादनिबन्धना । अर्थपरं वचनम् अर्थवादः, तन्निबन्धनं यस्याः सा तथोक्ता त.प.१६४ख/७८४.
don brjod pa'i byed pa: अर्थाभिधानव्यापारः — {sgra'i don brjod pa'i byed pa tha dad pa'i phyir rjes su dpag pa rnam pa gnyis so//} शब्दस्यार्थाभिधानव्यापारभेदाद् द्विविधमनुमानम् न्या.टी.६१ख/१५२.
don nyams: •वि. अपार्थः — {don nyams don 'gal don gcig pa//} अपार्थं व्यर्थमेकार्थम् का.आ.३३९क/३. १२५; नष्टार्थः — {de nas ded dpon gnyis pa ni/} /{don nyams de la brten gyur pa/} /{sdang bas gzings la sbas pa yi/} /{bug pa bya bar rab tu brtsams//} द्वितीयः सार्थवाहोऽथ नष्टार्थस्तं समाश्रितः । द्वेषात्प्रवहणे छिद्रं प्रच्छन्नं कर्तुमुद्ययौ ।। अ.क.६क/५०.५४; •सं. अर्थनाशः — {dgras 'jigs pa dang seng ges 'jigs pa dang}…{don nyams pas 'jigs pa ste} शत्रुभयं सिंहभयं… अर्थनाशभयम् वि.प्र.१८३क/३.२०३.
don nyams pa: = {don nyams/}
don nyung: = {don nyung ba/}
don nyung ngu: अल्पार्थः लो.को.११५१; द्र. {don nyung ba/}
don nyung ba: अल्पार्थः, ओता — {de la chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang bya ba nyung ba dang} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता अल्पकृत्यता शि.स.१०७ख/१०६.
don nye ba la ltos nas 'jug pa: अर्थसन्निधानसापेक्षप्रवृत्तिकता — {gzhan yang mig la sogs pa'i rnam par shes pa bzhin du so sor nges pa'i don 'dzin pa dang rtog pa med pa dang don nye ba la ltos nas 'jug pa dang res 'ga' bar 'gyur te/} {rgyu tha mi dad pa'i phyir dang} (?) किञ्च—चक्षुरादिविज्ञानवत् प्रतिनियतार्थग्राहिता निर्विकल्पकत्वमर्थसन्निधानसापेक्षप्रवृत्तिकता च प्राप्नोति, अभिन्नकारणत्वात् त.प.९५क/६४२.
don gnyis: १. द्वयार्थः — {mkhyen dang brtse dang nus par ldan/} /{don gnyis ldan pa'i sangs rgyas nyid//} बुद्धत्वं ज्ञानकारुण्यशक्त्युपेतं द्वयार्थवत् ।। र.वि.७७ख/७ २. = {bdun cu don gnyis} द्वासप्ततिः, संख्याविशेषः म. व्यु.८१४०.
don gnyis ldan: = {don gnyis ldan pa/}
don gnyis ldan pa: वि. द्वयार्थवत्, स्वपरार्थवत् — {mkhyen dang brtse dang nus par ldan/} /{don gnyis ldan pa'i sangs rgyas nyid//} बुद्धत्वं ज्ञानकारुण्यशक्त्युपेतं द्वयार्थवत् ।। र.वि.७७ख/७.
don gnyer: = {don du gnyer ba/}
don gnyer ba: = {don du gnyer ba/}
don gnyer bya: = {don du gnyer bar bya/}
don gnyer bya min: वि. अप्रार्थनीयम् — {bde ba don gnyer bya min zhes/} /{bya ba 'ga' yang yod ma yin//} न हि सुखमप्रार्थनीयं नाम किञ्चिदस्ति प्र.अ.१४२ख/१५२.
don gnyer ma: वि.स्त्री. एषिणी — {bu mo tshangs spyod don gnyer ma//} ब्रह्मचर्यैषिणीं… कन्यकाम् अ.क.८५क/६३.२९.
don gnyer 'os: वि. प्रार्थ्यः — {dri zhim bung bas don gnyer 'os//} भ्रमरप्रार्थ्यसौरभम् का.आ.३२५क/२.८६.
don gnyer 'os pa: = {don gnyer 'os/}
don rtogs pa: अर्थाधिगतिः — {de bas na don rtogs pa kho na tshad ma'i 'bras bu yin la} अत एव चार्थाधिगतिरेव प्रमाणफलम् न्या.टी.३७ख/१९; अर्थाधिगमः — {de lta bas na yang tshad ma'i 'bras bu don rtogs pa'i ngo bo nyid ma grub pa yin no//} तथा च प्रमाणफलमर्थाधिगमरूपमनिष्पन्नम् न्या.टी.४६ख/८४; अर्थगतिः — {don rtogs pa'i rjes su 'gro ba} अर्थगत्यनुगमता शि.स.१०८क/१०६.
don rtogs pa'i rjes su 'gro ba: अर्थगत्यनुगमता — {de la chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{don rtogs pa'i rjes su 'gro ba dang} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता…अर्थगत्यनु- गमता शि.स.१०८क/१०६.
don rtogs pa'i byed pa: अर्थप्रतिपादनव्यापारः — {de bas na rtags kyis lkog tu gyur pa'i don rtogs pa'i byed pa ni lkog tu gyur pa'i don med na mi 'byung bar nges pa kho na yin gyi} तस्मात् परोक्षार्थनान्तरीयकतया निश्चयनमेव लिङ्गस्य परोक्षार्थप्रतिपादनव्यापारः न्या.टी.४७ख/९२.
don stong tshig: आहतम्, मृषार्थकवाक्यम् — आहतं तु मृषार्थकम् अ.को.१.६.२१; आहन्यत इत्याहतम् । मिथ्यार्थवचननाम अ.वि.१.६.२१.
don tha dad: = {don tha dad pa/}
don tha dad pa: नानार्थः — {ci 'di'i don gcig pa zhig gam 'on te don tha dad pa zhig yin zhe na} किमिदमेकार्थम्, आहोस्विन्नानार्थम् अभि.भा.७५ख/११६२.
don tha dad pa yang dag par shes pa: पा. अर्थप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — {de la byang chub sems dpa'i tha dad pa yang dag par shes pa bzhi}…{yang dag par 'byung ngo //}…{'di lta ste/} {chos tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {don tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {nges pa'i tshig tha dad pa yang dag par shes pa dang /} {spobs pa tha dad pa yang dag par shes pa'o//} तस्य…चतस्रो बोधिसत्त्वप्रतिसंविदोऽनुप्रवर्तन्ते…यदुत धर्मप्रतिसंवित्, अर्थप्रतिसंवित्, निरुक्तिप्रतिसंवित्, प्रतिभानप्रतिसंवित् द.भू.२५४ख/५१; द्र. {don so so yang dag par rig pa/}
don tha mi dad: अनर्थान्तरम्— {tshogs dang lus zhes bya ba don tha mi dad de} कायः शरीरमित्यनर्थान्तरम् ल.अ.१००क/४६.
don tha mi dad pa: = {don tha mi dad/}
don thams cad kyi de kho na nyid dngos su mkhyen pa can: वि. साक्षाद्विदितसकलार्थतत्त्वः — {bde bar gshegs pa ni don thams cad kyi de kho na nyid dngos su mkhyen pa can yin} साक्षाद्विदितसकलार्थतत्त्वः सुगतः त.प.२६३ख/९९६.
don thams cad kyi dpal: ना. सर्वार्थश्रीः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang}…{don thams cad kyi dpal dang}…{shAkya thub pa} तद्यथा—सुबाहुः…सर्वार्थश्रीः…शाक्य- मुनिश्च म.मू.९३क/५.
don thams cad grub: = {don thams cad grub pa/}
don thams cad grub pa: •पा. सर्वार्थसिद्धः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः म.व्यु.७४३; •ना. १. सर्वार्थसिद्धिः, बुद्धः — {'di lta ste/} {lag bzang dang}…{don thams cad grub pa dang}…{shAkya thub pa}({'o//}) तद्यथा—सुबाहुः…सर्वार्थसिद्धिः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९३क/५ २. सर्वार्थसिद्धः, शुद्धोदनपुत्रः — {rgyal po zas gtsang ma 'di snyam du}…{'di'i ming ni don thams cad grub par gdags so snyam ste} ततो राज्ञः शुद्धोदनस्यैतदभूत्…यन्न्वहमस्य सर्वार्थसिद्ध इति नाम कुर्याम् ल.वि.५१ख/६९.
don thams cad grub pa zhes bya ba'i sgrub thabs: ना. सर्वार्थसिद्धिसाधनम्, ग्रन्थः क.त.१५५२.
don thams cad ces bya ba: ना. सर्वार्थनामा, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po 'jam dpal gzhon nur gyur pa dang}…{don thams cad ces bya ba dang} मञ्जुश्रिया च कुमारभूतेन बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…सर्वार्थनाम्ना च स.पु.२ख/१.
don thams cad pa: सर्वार्थः मि.को.९०क ।
don thams cad gzigs pa: सर्वार्थदर्शी लो.को.११५२.
don thams cad yongs su mngon sum gyis mthong ba: वि. सर्वार्थसाक्षात्प्रत्यक्षदर्शी — {khyad par gyis ni don thams cad/} /{yongs} ({dngos} ){su mngon sum gyis mthong ba/} /{gang zhig rtogs} ({rtog} ){par byed pa de/} /{rtog de don med log pa yin//} विशेषेण तु सर्वार्थसाक्षात्प्रत्यक्षदर्शिनम् । यः कल्पयति तस्यासौ मुधा मिथ्या च कल्पना ।। त.स.११४क/९९१.
don thams cad legs par byed pa: सर्वार्थसाधुकारी म.व्यु.९५६६.
don thob pa'i nus pa: अर्थप्रापणशक्तिः — {de 'dra ba'i mtshan nyid kyi rtog pa} (? {rtags} ){mthong ba'i phyir rjes su dpag pa kho na las don thob pa'i nus pa'i mtshan nyid kyi tshad ma nyid nges pa'i phyir thams cad du gzhan las tshad ma nyid du nges par bya'i} ताद्रूप्यलक्षणलिङ्गदर्शनादनुमानत एवार्थप्रापणशक्तिलक्षणप्रामाण्यनिश्चय इति सर्वत्र परतःप्रामाण्यावसायः त.प.२३६ख/९४४.
don mtha' dag la khyab pa: वि. सकलपदार्थव्यापी — {'o na don mtha' dag la khyab pa'i shes pa phul du byung ba yang dag par mnyes pa'i gzigs pas bskal ba'i don med pa yang sgrub par mdzad na} (?) ननु समासादितसकलपदार्थव्यापि जानाति स यस्यादर्शनमभावं विप्रकृष्टानामपि साधयति वा.टी.५७ख/१३.
don mthun: •वि. तुल्यार्थः — {bzhi tshan 'di ni don mthun no//} तुल्यार्थो ह्येष चतुष्कः अभि.भा.८९ख/१२१२; अन्वर्थः — {'on te khams gnyis kyi ming ni don dang mthun pa yin te} अथ मतम्—द्वयोर्धात्वोरन्वर्था संज्ञा अभि.स्फु.२८७ख/११३२; •सं. सार्थः — {de nas gzings de chu gter gyi/} /{dbus su yang dag 'gags gyur cing /} /{tshong pa'i don mthun cho nge dag /sgrogs} {tshe} अथाब्धिमध्ये संरुद्धे तस्मिन् प्रवहणे क्षणम् । साक्रन्दे वणिजां सार्थे अ.क.१३५क/६७.११; •पा. समानार्थः, संग्रहवस्तुभेदः — {don spyod pa dang don mthun dang /} {bdog pa btong dang snyan par smra/} /{bsdu ba'i dngos po bzhi po la/} /{nges pa'i bdag nyid gang dag dang //} येषां संग्रहवस्तूनि चत्वारि नियतात्मनाम् । अर्थचर्या समानार्थभावस्त्यागः प्रियं वचः ।। अ.क.५५क/६.१८; समानार्थता — {de la byang chub sems dpa'i don mthun pa gang zhe na} तत्र कतमा बोधिसत्त्वस्य समानार्थता बो.भू.१२०ख/१५५; द्र. {don mthun pa nyid/}
don mthun mgon: ना. सार्थनाथः ।
don mthun bdag: = {ded dpon} सार्थपतिः, सार्थवाहः — {skabs 'dir der ni don mthun bdag /ma} {g+ha las kyi sbyor ba las//} अत्रान्तरे कर्मयोगात् तत्र सार्थपतिर्मघः । अ.क.६१ख/६.९९.
don mthun 'dren: = {don mthun 'dre+en pa/}
don mthun 'dren pa: = {ded dpon} सार्थनायकः, सार्थवाहः — {don mthun 'dren pa bsod nams sde/} {zhes pa} पुण्यसेनाभिधः…सार्थनायकः अ.क.१९०क/८१.९.
don mthun pa: = {don mthun/}
don mthun pa nyid: पा. समानार्थता, संग्रहवस्तुभेदः — {bsdu ba'i dngos po bzhi ni/} {sbyin pa dang snyan par smra ba nyid dang don spyod pa nyid dang don mthun pa nyid do//} चत्वारि संग्रहवस्तूनि । दानं प्रियवादिता अर्थचर्या समानार्थता सू.भा.२०९ख/११३.
don 'thun pa: = {don mthun/}
don dag gsung ba: = {don gsung /}
don dang dgongs pa zab mo nges par 'grel pa: पा. गम्भीरार्थसन्धिनिर्मोचनता, बोधिसत्त्वलिङ्गभेदः — {lnga po 'di dag ni yang dag pa'i byang chub sems dpa' rnams kyi byang chub sems dpa'i rtags yin te/}…{snying brtse ba dang snyan par smra ba dang brtan pa dang lag rkyong ba dang don dang dgongs pa zab mo nges par 'grel pa'o//} पञ्चेमानि भूतस्य बोधिसत्त्वस्य बोधिसत्त्वलिङ्गानि…अनुकम्पा प्रियवादिता धैर्यं मुक्तहस्तता गम्भीरार्थसन्धिनिर्मोचनता च बो.भू.१५७ख/२०७.
don dang bcas: = {don dang bcas pa/}
don dang bcas pa: वि. सार्थः, सविषयः — {don bcas dbang po rung ba dang /} /{bdag nyid ji lta'i sems yod na/} /{bde ba la sogs skye bar mthong //} सार्थे सतीन्द्रिये योग्ये यथास्वमपि चेतसि । दृष्टं जन्म सुखादीनाम् प्र.वा.३५क/२.२५२; सार्थकः — {don dang bcas pa'i bstan bcos rnams bslab par bya'o//} सार्थकानि शास्त्राणि शिक्षितव्यानि शि.स.१०८क/१०६; {don bcas rnam dbye don can gyi/} /{khyad par rim dang ldan nyid ni/} /{skyes bus ma byas la bkag zin//} सार्थकप्रविभक्तार्थविशिष्टक्रमयोगिता । निषिद्धाऽपौरुषेयत्वे त.स.१०१ख/८९५.
don dang bcas pa nyid: = {don bcas nyid/}
don dang bcas par 'gyur: क्रि. सार्थकतां व्रजेत् — {gang gis de ni ldog don du/} /{'bad pa don dang bcas par 'gyur//} येन तद्विनिवृत्त्यर्थं यत्नः सार्थकतां व्रजेत् । त.स.१०७क/९३६.
don dang rjes su mthun: अन्वर्थः — {e ma'o 'di ming ji ltar btags pa ni/} /{don dang rjes su mthun zhing tshig kyang snyan//} अन्वर्थरम्याक्षरसौकुमार्यमहोकृतं नाम यथेदमस्याः । जा.मा.७५क/८६.
don dang mthun pa: = {don mthun/}
don dang 'thun pa: = {don mthun/}
don dang don ma yin pa'i tshig yang dag par dbye ba la mkhas pa: अर्थानर्थसम्भेदपदकुशलता — {don dang don ma yin pa'i tshig yang dag par dbye ba la mkhas pas shes rab dang ldan pa yin} प्रज्ञानुगतश्च भवति अर्थानर्थसम्भेदपदकुशलतया द.भू.२१४क/२८.
don dang 'dra ba: = {don dang 'dra ba nyid} अर्थसारूप्यम् — {'o na ji ltar 'di tshad ma nyid don dang 'dra bar brjod ce na} कथं तर्ह्यर्थसारूप्यमस्य प्रामाण्यमुक्तम् त.प.२२ख/४९२.
don dang 'dra ba nyid: अर्थसारूप्यम् — {'di ni sngon po rigs} ({rig} ){pa yin gyi ser po ni ma yin no zhes yul rtogs pa rnam par brjod} ({bzhag} ){pa'i rgyu mtshan ni don dang 'dra ba nyid yin gyi/} {gzhan ni ma yin no//} नीलास्पदं (नीलस्येदं) संवेदनं न पीतस्येति विषयावगतिव्यवस्थाया अर्थसारूप्यमेव निबन्धनम्, नान्यत् त.प.२०ख/४८८.
don dang ldan: = {don dang ldan pa/}
don dang ldan pa: •वि. अर्थवान् — {sngar brda'i dus su mthong ba gang yin pa de nyid don dang ldan pa nyid yin te} यः प्राक् सङ्केतकाले दृष्टः सोऽर्थवानेव त.प.१५१ख/७५५; {shes kun don ldan phyir zhe na//} सर्वज्ञानार्थवत्त्वाच्चेत् प्र.वा.२६क/२.१५; अर्थवती — {mig la sogs pa'i blo 'dod pa/} /{de nyid don ldan gang gis 'dod//} सैवेष्टार्थवती केन चक्षुरादिमतिः स्मृता । प्र.वा.२६क/२.१७; अर्थसंहितम् — {don dang ldan pa'i tshig tu smra ste/} {don dang mi ldan pa ma yin} अर्थसंहितामेव वाचं भाषते, नानर्थसंहिताम् अ.सा.२८५ख/१६१; अर्थोपसंहितम् — {'jig rten pa rnams kyi bzo dang las kyi gnas don dang ldan pa sems can rnams la phan pa rnams dang} लौकिकानां शिल्पकर्मस्थानानामर्थोपसंहितानां सत्त्वानुग्राहकाणाम् बो.भू.११२ख/१४५; सार्थकः — {don med pa'i dus na rig byed nye bar ston pa ci ltar don dang ldan pa yin} अर्थस्याभावकाले वेदोपदेशः कथं सार्थकः प्र.अ.१०क/१२; •सं. = {don dang ldan pa nyid} अर्थवत्ता — {phyin ci log gi don can nam bden pa'i don can nyid kyis te rgyu rnam pa gnyis kyis don dang ldan pa yin te/} द्वाभ्यां प्रकाराभ्यामर्थवत्ता भवति—अविपरीतार्थत्वेन, विपरीतार्थत्वेन वा त.प.४२ख/५३४.
don dang ldan par 'dri: अर्थोपसंहितं पृच्छति म.व्यु.९२०६.
don dang ldan pa ma yin pa: वि. अनर्थम् — {don dang ldan pa ma yin pa ni} ({don dang ldan pa ma yin pa'o//} ) {de rnam pa lngar blta bar bya ste/} {don med pa dang don dang bral ba dang rigs pa dang bral ba dang sgrub} ({bsgrub} ){par mtshungs pa dang ltag chod dang ldan pa ste} अनर्थमनर्थयुक्तम् । तत्- पञ्चाकारं द्रष्टव्यम् । निरर्थकम्, अपार्थकम्, युक्तिभिन्नम्, साध्यसमम्, जातिच्छलोपसंहितम् अभि.स. भा.११४ख/१५३.
don dang ldan pa'i gzungs: पा. अर्थवतीधारणी, धारणीविशेषः — {don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa} अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धः द.भू.२५६क/५२.
don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa: वि. अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धः — {byang chub sems dpa'}…{don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin} बोधिसत्त्वः…अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति द.भू.२५६क/५२.
don dang bral: = {don dang bral ba/}
don dang bral ba: वि. व्यर्थः — {don dang bral ba'i khyad par rnams//} विशेषणानां व्यर्थानाम् का.आ.३३४क/२. ३६१; अपार्थकम् — {don dang ldan pa ma yin pa ni} ({don dang ldan pa ma yin pa'o//}) {de rnam pa lngar blta bar bya ste/} {don med pa dang don dang bral ba dang} अनर्थमनर्थयुक्तम् । तत् पञ्चाकारं द्रष्टव्यम् । निरर्थकम्, अपार्थकम् अभि.स.भा.११४ख/१५३.
don dang mi ldan pa: वि. अनर्थसंहितम् — {don dang ldan pa'i tshig tu smra ste/} {don dang mi ldan pa ma yin} अर्थसंहितामेव वाचं भाषते, नानर्थसंहिताम् अ.सा.२८५ख/१६१.
don dang mi ldan par mi 'dri: अनर्थोपसंहितं न पृच्छति म.व्यु.९२०७.
don dam: = {don dam pa/}
don dam sku: परमार्थकायः — {rang don gzhan don don dam sku dang ni/} /{de la brten pa'i kun rdzob sku nyid de//} स्वार्थः परार्थः परमार्थकायस्तदाश्रिता संवृतिकायता च । र.वि.११९ख/९१.
don dam ngo bo nyid med pa: = {don dam pa ngo bo nyid med pa/}
don dam thugs su chud: वि. परमार्थवित् — {pha rol rgol ba brtson pa thams cad kyis/} /{don dam thugs su chud la bskyod mi nus//} परमार्थविदप्रकम्पितः प्रयतैः सर्वपरप्रवादिभिः ।। वि.व.१२५ख/१.१४.
don dam thugs su chud pa: = {don dam thugs su chud/}
don dam bden pa: = {don dam pa'i bden pa/}
don dam rnam par nges pa'i chos 'khor: परमार्थविनिश्चयधर्मचक्रम् लो.को.११५३.
don dam pa: •सं. परमार्थः, परमोऽर्थः — {don dam pa dang bcos ma ma yin pa ste sgro ma btags pa'i rang bzhin yin la/} {des yod pas don dam par yod pa'o//} परमोऽर्थोऽकृत्रिममनारोपितं रूपम् । तेनास्तीति परमार्थसत् न्या. टी.४४ख/७५; सदर्थः — {'di la don dam tshul gyis zhi ba dang /} /{skye ba de gnyis khyad par ci yang med//} न चान्तरं किंचन विद्यतेऽनयोः सदर्थवृत्त्या शमजन्मनोरिह । सू.अ.१४५ख/२५; तत्त्वम् — {don dam blo yi spyod yul min/} /{blo ni kun rdzob yin par brjod//} बुद्धेरगोचरस्तत्त्वं बुद्धिः संवृतिरुच्यते ।। बो.अ.३१क/९.२; वास्तवम् — {'dod pas brtags pa'i rgyu dang 'bras bu'i dngos po ni thag pa dang phur pa'i 'brel pa bzhin du don dam pa la ma yin no//} न हीच्छापरिकल्पितः कार्यकारणभावो वास्तवो रज्जूकीलसम्बन्धवत् प्र.अ.१८०क/५३३; त.प.३००क/३१४; •पा. परमार्थः, सत्यभेदः — {mtshan nyid ni kun rdzob kyi bden pa'i mtshan nyid dang don dam pa'i bden pa'i mtshan nyid do//} लक्षणं संवृतिसत्यलक्षणं परमार्थसत्यलक्षणं च सू.भा.१६४ख/५६; {kun rdzob dang ni don dam ste/} /{'di ni bden pa gnyis su 'dod//} संवृतिः परमार्थश्च सत्यद्वयमिदं मतम् । बो.अ.३१क/९.२; {'phags pa'i ye shes kyi spyod yul yin pas don dam pa ste/} {ye shes dam pa'i yul yin pa'i phyir ro//} आर्यज्ञानगोचरत्वात् परमार्थः, परमज्ञानविषयत्वात् म.भा. ४ख/३९; {blo gros chen po gzhan yang don dam pa bdun te/} पुनरपरं महामते सप्तविधः परमार्थः ल.अ.७०क/१८; विवृतिः — {kun rdzob don dam dbye ba las//} विवृतिसंवृतिभेदतः हे.त.९ख/२८; {don dam par rnal 'byor pa rnams kyi bde ba ni 'pho ba med pa'o//} विवृत्या अच्युतं सुखं योगिनाम् वि.प्र.१५९ख/३.१२०; •वि. पारमार्थिकम् — {de las 'di ni don dam pa'i tshad ma'i mtshan nyid yin la} तत्र पारमार्थिकप्रमाणलक्षणमेतत् प्र.अ.२६ख/३०.
don dam pa dang kun rdzob kyi bden pa bstan pa: परमार्थसंवृतिसत्यनिर्देशः म.व्यु.१३६८.
don dam pa bdun: सप्तविधः परमार्थः — १. {sems kyi spyod yul} चित्तगोचरः, २. {ye shes kyi spyod yul} ज्ञानगोचरः, ३. {lta ba gnyis kyi spyod yul} दृष्टिद्वयगोचरः, ४. {lta ba gnyis las 'das pa'i spyod yul} दृष्टिद्वयातिक्रान्तगोचरः, ५. {snang ba med pa'i spyod yul} ( निराभासगोचरः (प्रज्ञागोचरः’ इति संस्कृतपाठः)), ६. {sras kyi sa las 'da' ba'i spyod yul} सुतभूम्यनुक्रमणगोचरः, ७. {de bzhin gshegs pa'i so so rang gis rig pa'i spyod yul} तथागतस्य प्रत्यात्मगतिगोचरः ल.अ.७०क/१८.
don dam pa'i: पारमार्थिकः — {don dam pa'i 'jig rten pha rol gyi tha snyad 'dod pa bslus par 'gyur ba'i phyir ro//} (?) पारमार्थिकपरलोकव्यवहारस्य वाञ्छितत्वात् प्र.अ.९क/११.
don dam par: परमार्थतः — {don dam par gegs byed pa med par nges par mi nus mod kyi} यद्यपि परमार्थतः प्रतिबन्धाभावो निश्चेतुमशक्यः त.प.१३५क/४; वस्तुतः — {sgra don lhan cig don dam par/} /{'brel pa yod min} वस्तुतस्तु न सम्बन्धः शब्दस्यार्थेन विद्यते । त.स.९०क/८१६; वस्तुवृत्त्या — {kun rdzob tu yin don dam par/} /{'di yi yul ni yod ma yin//} संवृत्या वस्तुवृत्त्या तु विषयोऽस्य न विद्यते ।। त.स.९क/११२; भाविकम् — {don dam par dngos po'i rnam par dbye ba} भाविकवस्तुविभागः त.प.२७१ख/२५८.
don dam pa ngo bo nyid med pa: पा. परमार्थनिःस्वभावता, निःस्वभावताभेदः — {ngo bo nyid med pa rnam pa gsum ni/} {mtshan nyid ngo bo nyid med pa dang /} {skye ba ngo bo nyid med pa dang /} {don dam pa ngo bo nyid med pa'o//} त्रिविधा निःस्वभावता — लक्षणनिःस्वभावता, उत्पत्तिनिःस्वभावता, परमार्थनिःस्वभावता च त्रि.भा.१६९क/९३.
don dam pa ngo bo nyid med pa nyid: परमार्थनिःस्वभावता लो.को.११५३; द्र. {don dam pa ngo bo nyid med pa/}
don dam pa mngon sum: पा. परमार्थप्रत्यक्षम्, उपपत्तिसाधनस्यावान्तरभेदः मि.को.११८ख ।
don dam pa rjes su dpag pa: पा. परमार्थानुमानम्, उपपत्तिसाधनस्यावान्तरभेदः मि.को.११८ख ।
don dam pa nyid: पारमार्थिकत्वम् — {tshigs su bcad pa dang pos ni}…{sems bskyed pa don dam pa nyid du ston par byed do//} प्रथमेन श्लोकेन…पारमार्थिकत्वं चित्तोत्पादस्य दर्शयति सू.भा.१४०क/१७.
don dam pa stong pa nyid: •पा. परमार्थशून्यता १. शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{don dam pa stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता—अध्यात्मशून्यता…परमार्थशून्यता… अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१ २. समाधिविशेषः — {de byang chub sems dpa'i sa mngon sum 'di la gnas pa'i tshe 'jug pa stong pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin skye bar 'gyur ro//}…{don dam pa stong pa nyid dang}…{ting nge 'dzin kyang skye bar 'gyur ro//} तस्य अस्यामभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्य अवतारशून्यता च नाम समाधिराजायते…परमार्थशून्यता च…समाधिराजायते द.भू.२२४क/३४; •ना. परमार्थशून्यता, ग्रन्थः — {bcom ldan 'das kyis don dam pa stong pa nyid kyi mdo kho na las}…{zhes gsungs so//} सूत्र एव हि प्रतिक्षिप्तं भगवता परमार्थशून्यतायाम् अभि.भा.८८क/१२०८.
don dam pa ston: पा. परमार्थदर्शनः, समाधिविशेषः — {don dam pa ston ces bya ba'i ting nge 'dzin} परमार्थदर्शनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२क/२८४.
don dam pa ston pa: = {don dam pa ston/}
don dam pa rnam par gnon pa: ना. परमार्थविक्रामी, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}… {don dam pa rnam par gnon pa dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…परमार्थविक्रामिणः ग.व्यू.२६८ख/३४७.
don dam pa pa: वि. पारमार्थिकः — {'jig pa don dam pa pa yin du chug mod} भवतु नाम पारमार्थिकः प्रलयः त.प.१५६क/७६५; अभि.भा.४८क/१०५५.
don dam pa 'phags pa'i ye shes stong pa chen po nyid: पा. परमार्थार्यज्ञानमहाशून्यता, शून्यताभेदः — {mdor na stong pa nyid rnam pa bdun te/} {'di ltar mtshan nyid stong pa nyid dang}…{don dam pa 'phags pa'i ye shes stong pa chen po nyid dang gcig gis gcig stong pa nyid dang bdun no//} संक्षेपेण सप्तविधा शून्यता । यदुत लक्षणशून्यता…परमार्थार्यज्ञानमहाशून्यता इतरेतरशून्यता च सप्तमी ल.अ.८४ख/३१.
don dam pa byang chub kyi sems bsgom pa'i rim pa yi ger bris pa: ना. परमार्थबोधिचित्तभावनाक्रमवर्णसंग्रहः, ग्रन्थः क.त.४५१८.
don dam pa mi shes pa: अपरमार्थज्ञानम् — {don dam pa mi shes pa'i phyir ro//} अपरमार्थज्ञानत्वाद् अभि.भा. ४४ख/१०४२.
don dam pa la mkhas pa: वि. परमार्थकुशलः लो.को.११५३.
don dam pa'i dge sbyong: परमार्थश्रमणः — {so so'i skye bo ni gtan du zhi bar mi byed pa'i phyir don dam pa'i dge sbyong ma yin no//} अनत्यन्तशमनान्न पृथग्जनः परमार्थ- श्रमणः अभि.भा.२९ख/९७९.
don dam pa'i chos kyis rnam par rgyal ba: परमार्थधर्मविजयः म.व्यु.१३८०.
don dam pa'i chos bdag med pa: परमार्थधर्मनैरात्म्यम् लो.को.११५४.
don dam pa'i snying po: परमार्थहृदयम् — {yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnams kyi dngos po'i rang bzhin dang don dam pa'i snying po} सम्यक्संबुद्धानां भावस्वभावपरमार्थहृदयम् ल.अ.७०ख/१९.
don dam pa'i bden pa: पा. परमार्थसत्यम्, सत्यभेदः — {mtshan nyid ni kun rdzob kyi bden pa'i mtshan nyid dang don dam pa'i bden pa'i mtshan nyid do//} लक्षणं संवृतिसत्यलक्षणं परमार्थसत्यलक्षणं च सू.भा.१६४ख/५६.
don dam pa'i bden pa la mkhas pa: वि. परमार्थसत्यकुशलः — {'di ni sdug bsngal 'gog par 'gro ba'i lam 'phags pa'i bden pa zhes bya bar yang dag pa ji lta ba bzhin du rab tu shes te/} {de kun rdzob kyi bden pa la mkhas pa yin/} {don dam pa'i bden pa la mkhas pa yin} इयं दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदार्यसत्यमिति यथाभूतं प्रजानाति । स संवृतिसत्यकुशलश्च भवति । परमार्थसत्यकुशलश्च भवति द.भू.२१२ख/२७.
don dam pa'i bden pa'i mtshan nyid: पा. परमार्थसत्यलक्षणम्, लक्षणभेदः — {mtshan nyid ni kun rdzob kyi bden pa'i mtshan nyid dang don dam pa'i bden pa'i mtshan nyid do//} लक्षणं संवृतिसत्यलक्षणं परमार्थसत्यलक्षणं च सू.भा.१६४ख/५६.
don dam pa'i rnal 'byor: परमार्थयोगः — {don dam pa'i rnal 'byor rjes su thob pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु परमार्थयोगमनुप्राप्ताय का.व्यू.२०५ख/२६३.
don dam pa'i rnal 'byor rjes su thob pa: वि. परमार्थयोगमनुप्राप्तः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{don dam pa'i rnal 'byor rjes su thob pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…परमार्थयोगमनुप्राप्ताय का.व्यू.२०५ख/२६३.
don dam pa'i ye shes: पा. पारमार्थिकज्ञानम्, विपर्यासप्रतिपक्षज्ञानम् — {phyin ci log smad pa byas nas de'i gnyen po don dam pa'i ye shes la 'jug par tshigs su bcad pa bzhi ste} विपर्यासपरिभाषां कृत्वा तत्प्रतिपक्षपारमार्थिकज्ञानप्रवेशे चत्वारः श्लोकाः सू.भा.१४६क/२५.
don dam pa'i sems bskyed pa: पा. पारमार्थिकचित्तोत्पादः, बोधिसत्त्वानां चित्तोत्पादभेदः — {don dam pa'i sems bskyed par tshigs su bcad pa bdun te} पारमार्थिकचित्तोत्पादे सप्त श्लोकाः सू.भा.१४०क/१६.
don dam par bstod pa: ना. परमार्थस्तवः, ग्रन्थः क.त.११२२.
don dam par yod: = {don dam par yod pa/}
don dam par yod pa: = {rang gi mtshan nyid} परमार्थसत्, स्वलक्षणम् — {don dam pa dang bcos ma ma yin pa ste sgro ma btags pa'i rang bzhin yin la/} {des yod pas don dam par yod pa'o//} परमोऽर्थोऽकृत्रिममनारोपितं रूपम् । तेनास्तीति परमार्थसत् न्या.टी.४४ख/७५; {don byed nus pa gang /} /{de 'dir don dam yod pa yin//} अर्थक्रियासमर्थं यत् तदत्र परमार्थसत् । प्र.वा.२५ख/२.३; पारमार्थिको भावः — {don byed nus pa gang yin pa/} /{de nyid don dam yod pa yin//} स पारमार्थिको भावो य एवार्थक्रियाक्षमः ।। प्र.वा.८क/३.१६६.
don dam gzigs: = {don dam gzigs pa/}
don dam gzigs pa: वि. परमार्थदर्शी — {shA kya'i rgyal chen don dam gzigs pas kyang //} शाक्याधिराजः परमार्थदर्शी स.पु.१२ख/२०.
don dam yang dag 'phags: परमार्थसमुड्गतः लो.को.११५४.
don dam yod: = {don dam par yod pa/}
don dam yod pa: = {don dam par yod pa/}
don du gnyer: = {don du gnyer ba/}
don du gnyer 'dod pa: वि. अर्थी — ग्. {yog 'khor don du gnyer 'dod pa'am//} परिवारार्थि वा बो.अ.१२क/५.५१.
don du gnyer ba: •क्रि. १. प्रार्थयति — {gzhan gyi bud med don du gnyer//} परस्त्रियं प्रार्थयन्ति अ.क.२३२क/८९. १३५; प्रार्थयते — {pags pa la chags rngon pa ni/} /{gser gyi 'od can bdag don gnyer//} प्रार्थयन्ते सुवर्णं मां चर्मलुब्धा हि लुब्धकाः ।। अ.क.२५६ख/३०.१८; परिगवेषते — {de}…{'jig rten dang 'jig rten las 'das pa'i don yongs su tshol zhing don du gnyer to//} सः… लौकिकलोकोत्तरानर्थान् परिमार्गते परिगवेषते द.भू. १८१ख/१२ २. प्रार्थयताम् — {kho bo rig} ({rigs} ){pa don gnyer gang /} /{dad pa'i rjes su 'brang ba min//} वयमश्रद्दधानास्तु ये युक्तीः प्रार्थयामहे । त.स.११८क/१०१९; •सं. १. अर्थना — {sred ldan mi nus don gnyer bas//} अशक्यार्थनया तेन लुब्धेन अ.क.३६३क/४८.६४; अभ्यर्थना — {sogs pa'i sgras sgrub par byed pa dang rjes su gnang ba dang don du gnyer ba la sogs pa gzung ngo //} आदिशब्देन विधानाभ्यनुज्ञानाभ्यर्थनादीनां ग्रहणम् त.प.१९४ख/८५३; अ.क.२०२ख/२२.९८; प्रार्थना — {de la don du gnyer ba ni sred pa'i mtshan nyid do//} तत्र प्रार्थना तृष्णालक्षणा अभि.स्फु.१०४क/७८६ २. विचारः, चिन्ता — {don byed nus pa ma yin la/} /{don gnyer brtags pas ci zhig bya//} अर्थक्रियाऽसमर्थस्य विचारैः किं परीक्षया । प्र.वा.९ख/३.२११; •वि. अर्थी — {tshad ma tshol ba thams cad ni mi slu ba'i don du gnyer bas rab tu sbyar ba yin no//} अविसम्वादार्थी हि सर्वः प्रमाणान्वेषणप्रयुक्तः प्र.अ.२ख/३; {thar pa don gnyer} मोक्षार्थी वि.प्र.९३क/३.४; अर्थिकः — {bdag gi bde ba don du gnyer ba yin te} आत्मसुखार्थिको भवति शि.स.८२क/८१; {bsod nams gter khyod bsod nams don gnyer ba'i/} /{bsod nams bgyi ba rtag tu mi bas te//} पुण्यार्थिकस्य तव पुण्यनिधेः सतताक्षया भवति पुण्यक्रिया । शि.स.१७२ख/१७१; अर्थिनी — {bdag 'dod pa rnams la don du gnyer ba ma lags pa kho nar bas so//} केवलं तु नाहं कामेनार्थिनी अ.श.१९०क/१७६; {'grogs pa don gnyer smad 'tshong mas//} गणिका सङ्गमार्थिनी अ.क.१५७क/७२.७; प्रणयी— {slong ba don gnyer rnams don du//} याच्ञा प्रणयिनामर्थे अ.क.५०क/५. ४२; अर्थितः — {mi bdag gis/}…{de mthong don du gnyer ba la//} नृपतिस्तत्संदर्शनमर्थितः अ.क.८३ख/८.४८; प्रार्थितः — {de bas ni 'khor ba don du gnyer ba sla'o//} तद्वरं संसार एव प्रार्थितः प्र.अ.१४२ख/१५२; {de dus don gnyer gzhan la ni/} /{lag bzed nyid du ji ltar 'gyur//} कथं…गच्छामि प्रार्थितान्यस्य तत्क्षणोत्तानपाणिताम् ।। अ.क.८ख/५०.८३; अभ्यर्थितः — {rgyal pos 'bad pas don gnyer bas//} यत्नेनाभ्यर्थितो राज्ञा अ.क.२६क/५२.६९.
don du gnyer bar bya: = {don du gnyer bar bya ba/}
don du gnyer bar bya ba: •क्रि. अर्थ्यते — {don du gnyer bar bya ba yin pas na don te} अर्थ्यत इत्यर्थः न्या.टी. ४५क/७६; अर्थयते — {don du gnyer bya bud med rang nyid kyis/} /{don gnyer gang de ngo tsha med nyid de//} निर्लज्जतैषां परमर्थनीया यदर्थयन्ते स्वयमेव नार्यः । अ.क.५३क/५९.३०; प्रार्थयति — {de ltar slob mas bla ma la phyag rgya bcu phul te de nas bka' stsal don du gnyer bar bya'o//} एवं दश मुद्राः समर्पयित्वा शिष्यो गुरोस्तत आदेशं प्रार्थयति वि.प्र.१५८ख/३.११९; •कृ. प्रार्थनीयम् — {nyams shing nyams na 'dod par bya ba yin pa'i phyir te/} {don du gnyer bar bya ba yin pa'i phyir ro zhes bya ba'i tha tshig go/} परिहाणौ परिहाणौ कमनीयत्वात् प्रार्थनीयत्वादित्यर्थः अभि.स्फु.२१९क/९९८; प्र.अ.१४२ख/१५२.
don du gnyer bar byed: = {don du gnyer bar byed pa/}
don du gnyer bar byed pa: क्रि. प्रार्थयते — {gang zhig 'di na gnas pa la sa de don du gnyer bar byed pa} यस्त्विहस्थस्तां भूमिं प्रार्थयते अभि.भा.२३५ख/७९३.
don du gnyer bar mi 'gyur: क्रि. न प्रार्थयिष्यते — {de la sngar dang po nyid du don du gnyer bar mi 'gyur ro//} प्राग्ये न तं प्रार्थयिष्यन्ते ते त.प.१३६ख/६.
don du gnyer bya: = {don du gnyer bar bya ba/}
don du gnyer byed pa: वि. अर्थी — {don byed don du gnyer byed pa//} अर्थक्रियार्थिनः त.स.१७क/१८९.
don du snang ba: = {don snang} अर्थप्रतिभासः — {de la don du snang ba ni gzugs la sogs pa'i dngos por snang ba gang yin pa'o//} तत्राऽर्थप्रतिभासं यद् रूपादिभावेन प्रतिभासते म.भा.२ख/१४; अर्थाभा — {gang zhig don snang 'jug pa ni/} /{brtags pa'i rang bzhin de yin te//} यदर्थाभाः प्रवर्तन्ते स्वभावकल्पितो हि सः ।। ल.अ.१७७क/१३९.
don du ma nges pa: वि. अनेकार्थनियतः — {de res 'ga' don gcig la nges par 'gyur ba'am don du ma nges par 'gyur zhes bya ba gnyis so//} सा कदाचिदेकार्थनियता वा स्याद्, अनेकार्थनियता वेति पक्षद्वयम् त.प.४३ख/५३६.
don du ma gnyer: वि. अनर्थितः — {mkhas pa rnams la rin chen ni/} /{don du ma gnyer stsol mdzad pa//} अनर्थितेन रत्नानि विबुधेभ्यः प्रयच्छता । अ.क.३६१ख/४८.४६; द्र. {don du mi gnyer/}
don du mi 'gyur ba: वि. अनर्थः — {gang de lta bu ma yin pa'i phyir mi snang ba de la tshad ma'i stobs kyis ni ma yin te/} {don du mi 'gyur ba'i the tshom tsam skye ba'i phyir ro//} (?) न तु यत्रान्यथाभावस्तत्र दृष्टप्रमाणोपरोधितानर्थसंशयस्योद्भूतत्वात् त.प.२११क/८९२.
don du mi 'gyur ba la the tshom yod pa: अनर्थसंशयः — {rtog pa dang ldan pa rnams don la the tshom yod pa ni 'jug pa'i yan lag yin la/} {don du mi 'gyur ba la the tshom yod pa yang ldog pa'i yan lag yin pa} अर्थसंशयोऽपि हि प्रवृत्त्यङ्गं प्रेक्षावताम्, अनर्थसंशयोऽपि निवृत्त्यङ्गम् न्या.टी.३७क/१४.
don du mi gnyer: वि. अनर्थी — {skye bo phal cher phal la chags shing shes rab rtsal med pas na legs bshad rnams/} /{don du mi gnyer kho nar ma zad} प्रायः प्राकृतसक्तिरप्रतिबलप्रज्ञो जनः केवलं नानर्थ्येव सुभाषितैः प्र.वृ.२६१ख/२; अनर्थिकः — {chos mnyan pa don du mi gnyer bar 'gyur} धर्मश्रवणेनानर्थिकाः रा.प.२४२ख/१४०; द्र. {don du ma gnyer/}
don du mi gnyer ba: = {don du mi gnyer/}
don du smra ba: वि. अर्थवादी — {tshig kyal ba spangs pa yin te/}…{don du smra ba dang chos su smra ba dang} संभिन्नप्रलापात्प्रतिविरतः खलु पुनर्भवति…अर्थवादी धर्मवादी द.भू.१८८ख/१६.
don de bdag nyid: वि. तदर्थात्मकः — {snang bar 'gyur ba'i rnam pa ni/} /{de ni don de bdag nyid min//} आकारो भासमानोऽसौ न तदर्थात्मको ननु ।। त.स.७५क/७०३.
don drug: = {bdun cu don drug} षट्सप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४४.
don bdun: = {bdun cu don bdun} सप्तसप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४५.
don 'dod pa: वि. अर्थकामः — {de bas na don 'dod pas de dag la bsten par bya'o//} तस्मादर्थकामेन ते सेवनीयाः ल.अ.१३४क/८०; अर्थी — वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।। अ.को.३.१.४७.
don ldan: = {don dang ldan pa/}
don ldan pa: = {don dang ldan pa/}
don bsdus: = {don bsdus pa/}
don bsdus pa: पिण्डार्थः — {rdo rje dbyings kyi dkyil 'khor chen po'i cho ga rdo rje thams cad 'byung ba zhes bya ba'i don bsdus pa} वज्रधातुमहामण्डलविधिसर्ववज्रोदयनामपिण्डार्थः क.त.२५२९; सञ्चयार्थः — {mdo kun las btus pa'i don bsdus pa} सूत्रसमुच्चयसञ्चयार्थः क.त.३९३७; अर्थसंग्रहः — {dbu ma'i don bsdus pa} मध्यमकार्थसंग्रहः क.त.३८५७.
don gnas: स्थितार्थः — {don gnas mkhyen} स्थितार्थज्ञानी लो.को.११५५.
don gnas mkhyen: स्थितार्थज्ञानी लो.को.११५५.
don gnas blo: स्थितार्थबुद्धिः लो.को.११५५.
don rnam par nges pa: अर्थविनिश्चयः — {don rnam par nges pa zhes bya ba'i chos kyi rnam grangs} अर्थविनिश्चयनामधर्मपर्यायः क.त.३१७.
don rnam par nges pa'i ye shes: अर्थविनिश्चितज्ञानम् लो.को.११५६.
don sna tshogs kyi mdzod 'khor ba dang mya ngan las 'das pa'i sgo: पा. विचित्रार्थकोशसंसारनिर्वाणमुखः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin}…{don sna tshogs kyi mdzod 'khor ba dang mya ngan las 'das pa'i sgo zhes bya ba la yang mnyam par 'jog ste} विचित्रार्थकोशसंसारनिर्वाणमुखं च बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते द.भू.२३३ख/३९.
don sna tshogs kyi mdzod dang ldan pa'i gzungs: पा. विचित्रार्थकोशधारणी, धारणीविशेषः — {byang chub sems dpa'}…{don dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin}…{don sna tshogs kyi mdzod dang ldan pa'i gzungs rab tu thob pa yin} बोधिसत्त्वः…अर्थवतीधारणीप्रतिलब्धश्च भवति…विचित्रार्थकोशधारणीप्रतिलब्धश्च भवति द.भू.२५६क/५२.
don snang: = {don du snang ba/}
don snang bag chags: अर्थाभावासना — {thog ma med nas} ({nyes} ){rnam par 'brel/} /{don snang bag chags rnams las byung //} अनादिदोषसंबद्धमर्थाभावासनोदितम् । ल.अ.१९१ख/१६४.
don spyod: = {don spyod pa/}
don spyod pa: •वि. अर्थचरः — {shes 'dod rnams la don spyod pha dang 'dra//} ज्ञानार्थिनामर्थचरः पितेव जा.मा.३ख/२; •पा. अर्थचर्या, संग्रहवस्तुभेदः — {de la byang chub sems dpa' rnams kyi don spyod pa'i ngo bo nyid gang zhe na} तत्र कतमो बोधिसत्त्वानामर्थचर्यास्वभावः बो.भू.११७ख/१५१; द्र. {don spyod pa nyid/}
don spyod pa nyid: पा. अर्थचर्या, संग्रहवस्तुभेदः — {bsdu ba'i dngos po bzhi ni/} {sbyin pa dang snyan par smra ba nyid dang don spyod pa nyid dang don mthun pa nyid do//} चत्वारि संग्रहवस्तूनि । दानं प्रियवादिता अर्थचर्या समानार्थता सू.भा.२०९ख/११३.
don 'phel: अर्थवर्धः लो.को.११५६.
don bya ba: = {don gyi bya ba/}
don bya ba byed pa la mi slu ba: अर्थक्रियासंवादः — {rang bzhin du gnas pa'i mig la sogs pa'i rnam par shes pa rmi lam la sogs pa'i rnam par shes pa las don bya ba byed pa la mi slu bas khyad par yod pa kho na'o//} अस्त्येव स्वस्थनेत्रादिज्ञानस्य स्वप्नादिज्ञानादर्थक्रियासंवादेन विशेषः त.प.११२क/६७४.
don bya ba byed par nus pa: वि. अर्थक्रियासमर्थः — {mi slu ba nyid kyang mngon par 'dod pa'i don bya ba byed par nus pa'i don thob par nus pa yin gyi} अविसंवादित्वं चाभिमतार्थक्रियासमर्थार्थप्रापणशक्तिः त.प.१७क/४७९.
don bya ba la mi slu ba'i shes pa: पा. अर्थक्रियासंवादि- ज्ञानम्, सम्यग्ज्ञानम् — {yang ci ste don bya ba la mi slu ba'i shes pa rang las tshad mar 'dod de} अथापि स्यात्—अर्थक्रियासंवादिज्ञानस्य स्वत एव प्रामाण्यमिष्टम् त.प.२२४ख/९१८.
don bya med: वि. अर्थक्रियाऽकृतः — {de ltar gang phyir de dag ni/} /{rim dang cig car don bya med/} /{mi 'gyur} क्रमेण युगपच्चापि यतस्तेऽर्थक्रियाकृतः(ऽकृताः) । न भवन्ति त.स.१७ख/१९२.
don byas: = {don byas pa/}
don byas pa: वि. कृतार्थः — {don byas pa thub pa kha cig} कृतार्थः कश्चिन् मुनिः त.प.१९१क/९९; चरितार्थः — {gal te ba lang gi sgra gzhan rnam par gcod pa ston par byed pa lhur len pa yin na/} {de'i tshe de nyid la don byas pa'i phyir nog la sogs pa'i dngos po ba lang gi sgra las rtogs par mi 'gyur te} यदि गोशब्दोऽन्यव्यवच्छेदप्रतिपादनपरः, तदा तस्य तत्रैव चरितार्थत्वात् सास्नादिमति पदार्थे गोशब्दात् प्रतीतिर्न प्राप्नोति त.प.३२२क/३५९.
don byas zin: = {don byas zin pa/}
don byas zin pa: कृतार्थः — {don byas zin pa'i phyir ro//} कृतार्थत्वात् प्र.अ.१३४क/१४३; द्र. {don byas pa/}
don byin: ना. अर्थदत्तः, सार्थवाहः — {ded dpon don byin zhes bya ba//} सार्थवाहोऽर्थदत्ताख्यः अ.क.६क/५०.५३.
don byed: = {don byed pa} ।। •वि. अर्थकारी — {mngon 'dod don yang byed min te//} नाभिप्रेतार्थकारी त.स.३३ख/३४९; अर्थकृत् — {sems can kun don byed chos rnams dang ldan//} धर्मैर्युक्ता सर्वसत्त्वार्थकृद्भिः र.वि.७७ख/७; •सं. १. अर्थक्रिया — {gzhal bya gnyis phyir tshad ma gnyis/} /{don byed nus dang mi nus phyir//} मानं द्विविधं विषयद्वैविध्यात् शक्त्यशक्तितः । अर्थक्रियायाम् प्र.वा.२५ख/२.१; {bsreg pa dang btso ba la sogs pa'i don byed pa} दाहपाकाद्यर्थक्रिया प्र.अ.३क/४ २. सामर्थ्यम्, जपभावनोत्कर्षजः प्रभावः — {lta stangs dgug dang brda chen dang /} /{don byed rnam mang brjod pa dang //} दृष्ट्याकृष्टिमहच्छोमं सामर्थ्यं बहुविधं विदुः । हे.त.२क/२.
don byed thob pa'i shes pa: अर्थक्रियाप्राप्तिप्रत्ययः — {phyis kyi don byed thob pa yi/} /{shes pa la ni ltos pa min//} नोत्तरार्थक्रियाप्राप्तिप्रत्ययः समपेक्ष्यते ।। त.स.१०८क/९४२.
don byed don du gnyer ba: = {don byed pa don du gnyer ba/}
don byed don du gnyer byed pa: वि. अर्थक्रियार्थी — {don byed don du gnyer byed pa/} / ग्. {yeng ba med pa'i blo can gyi/} /{don la dpyod sogs bya ba kun/} /{rigs kyi} सर्वाश्चार्थविचारादिव्यापारोऽर्थक्रियार्थिनः । निराकुलधियो युक्तः त.स.१७क/१८९.
don byed nus pa: = {don byed par nus pa/}
don byed snang ba: = {don byed par snang ba/}
don byed snang ba'i shes pa: अर्थक्रियाभासं ज्ञानम् — {des na don byed snang ba yi/} /{shes pa ji srid mi skye bar/} /{de srid 'khrul pa'i rgyu yis ni/} /{dang po tshad min dogs pa skye//} तस्मादर्थक्रियाभासं ज्ञानं यावन्न जायते । तावदाद्योऽप्रमाशङ्का जायते भ्रान्तिहेतुतः ।। त.स.१०८क/९४३; अर्थक्रियाभासि ज्ञानम् — {don byed snang ba'i shes pa ni/} /{rmi lam na yang yod min nam//} ननु चार्थक्रियाभासि ज्ञानं स्वप्नेऽपि विद्यते । त.स.१०८ख/९४८.
don byed pa: = {don byed/}
don byed pa don du gnyer ba: वि. अर्थक्रियार्थी — {gang gi phyir rtog pa dang ldan pa don byed pa don du gnyer ba rnams tshad ma'am tshad ma ma yin pa'i tshul} ({par tshol} ){gyis zhen pas ni ma yin no//} यतोऽर्थक्रियार्थी प्रमाणमप्रमाणं वाऽन्वेषते प्रेक्षावान्न व्यसनितया त.प.२३५ख/९४२.
don byed pa la mi slu ba: •वि. अर्थक्रियासंवादि — {don byed pa la mi slu ba'i shes pa} अर्थक्रियासंवादिज्ञानम् त.प.२४८क/९६९; •सं. अर्थक्रियासंवादः — {don byed pa la mi slu ba'i shes pa} अर्थक्रियासंवादज्ञानम् त.प.२२४ख/९१८.
don byed pa la mi slu ba'i shes pa: पा. अर्थक्रियासंवादज्ञानम्, सम्यग्ज्ञानम् — {de ltar gzhan las tshad ma nyid ni res 'ga' don byed pa la mi slu ba'i shes pa las sam rgyu'i yon tan yongs su shes pa las yin} तथाहि, परतः प्रामाण्यं कदाचिदर्थक्रियासंवादज्ञानाद्वा भवेत्, कारणगुणपरिज्ञानाद्वा त.प.२२४ख/९१८; अर्थक्रियासंवादिज्ञानम् — {gal te don byed pa la mi slu ba'i shes pa dang rgyu dag pa'i shes pa 'di gnyis} यद्यर्थक्रियासंवादिज्ञानं कारणविशुद्धिज्ञानं च द्वयमप्येतत् त.प.२४८क/९६९.
don byed pa'i don can: पा. अर्थक्रियार्था, अन्यतरा प्रवृत्तिः — {'jug pa ni rnam pa gnyis te/} {don byed pa'i don can dang tshad mar nges pa'i don can no//} द्विविधा हि प्रवृत्तिः—अर्थक्रियार्था, प्रामाण्यनिश्चयार्था च त.प.२३८ख/९४७.
don byed pa'i yon tan: पा. अर्थक्रियागुणः — {'dis ni yon tan rnam pa gsum yongs su bstan te/} {skyes bu byed pa'i yon tan ni tshig gnyis kyis so//} {don byed pa'i yon tan dang 'bras bu yongs su 'dzin pa'i yon tan ni tshig gnyis kyis so//} सोऽयं त्रिविधो गुणः परिदीपितः । पुरुषकारगुणो द्वाभ्यां पदाभ्यामर्थक्रियागुणः फलपरिग्रहगुणश्च द्वाभ्याम् सू.भा.१३९क/१५.
don byed pa'i shes pa: अर्थक्रियाज्ञानम् — {de dag gis cung zad rang las tshad ma nyid du 'dod de/} {dper na rang rig pa'i mngon sum dang rnal 'byor pa'i shes pa dang don byed pa'i shes pa dang}…{goms pa dang ldan pa'i mngon sum lta bu ste} तैः किञ्चित् स्वतःप्रमाणमिष्टम्, यथा—स्वसंवेदनप्रत्यक्षम्, योगिज्ञानम्, अर्थक्रियाज्ञानम्… अभ्यासवच्च प्रत्यक्षम् त.प.२३३ख/९३८; {des na nges par bya nyid phyir/} /{don byed shes pa'am gzhan ltos min//} (?) तस्मादर्थक्रियाज्ञानमन्यद् वा समपेक्ष्यते । निश्चयायैव त.स.१०३ख/९१०; द्र. {don byed par shes pa/}
don byed par nus pa: •वि. अर्थक्रियासमर्थः — {bum pa don byed par nus pa mthong ba gang yin pa de ni bya bar nus pa ma yin te} यो घटोऽर्थक्रियासमर्थो दृष्टः, नासौ कर्तुं शक्यः त.प.१५३ख/७६०; {don byed nus pa gang yin yod/} /{gzhan ni yod pa min par brjod//} अर्थक्रियासमर्थं च सदन्यदसदुच्यते । त.प.७०ख/५९३; अर्थक्रियाक्षमः — {don byed par nus pa'i dngos po'i ngo bo ni dbyibs su bkod pa'i khyad par can gyi kha dog gi bdag nyid de} अर्थक्रियाक्षमं च वस्तुरूपं सन्निवेशोपाधिवर्णात्मकम् न्या.टी.४०ख/४२; {de nyid zhes bya ba ni don byed nus pa'o//} स एवेति अर्थक्रियाक्षमः त.प.८६क/६२४; •सं. अर्थक्रियाशक्तिः — {don byed nus par nges pa ni/} /{dngos po rnams kyi rkyen las so//} नियमार्थक्रियाशक्तिर्भावानां प्रत्ययोद्भवा । त.स.६७क/६२८; अर्थक्रियासामर्थ्यम् — {de lta na yang gsal ba thams cad la rnam pa'i sgo nas don byed par nus par grub par 'gyur ro//} तथाप्याकृतिद्वारेणैवार्थक्रियासामर्थ्यं सर्वस्यां व्यक्तौ सिद्ध्यति त.प.१५३ख/७६०.
don byed par nus pa la rab tu 'jug par byed pa: पा. अर्थक्रियासमर्थे प्रवर्त्तकम्, सम्यग्ज्ञानभेदः — {yang dag pa'i shes pa ni gnyis te/} {don byed par snang ba dang don byed par nus pa la rab tu 'jug par byed pa'o//} द्विविधं च सम्यग्ज्ञानं—अर्थक्रियानिर्भासम्, अर्थक्रियासमर्थे च प्रवर्त्तकम् न्या.टी.३८ख/२८.
don byed par nus pa'i dngos po bstan pa: वि. अर्थक्रियासमर्थवस्तुप्रदर्शकम् — {de bas na don byed par nus pa'i dngos po bstan pa ni yang dag pa'i shes pa yin no//} ततोऽर्थक्रियासमर्थवस्तुप्रदर्शकं सम्यग्ज्ञानम् न्या. टी.३८क/२३.
don byed par snang ba: •पा. अर्थक्रियानिर्भासम्, सम्यग्ज्ञानभेदः — {yang dag pa'i shes pa ni gnyis te/} {don byed par snang ba dang don byed par nus pa la rab tu 'jug par byed pa'o//} द्विविधं च सम्यग्ज्ञानं—अर्थक्रियानिर्भासम्, अर्थक्रियासमर्थे च प्रवर्त्तकम् न्या.टी.३८ख/२८; अर्थक्रियावभासम् — {don byed par yang snang ba yi/} /{shes pa gsal ba rigs} ({bar rig} ){pa yin//} अर्थक्रियावभासं च ज्ञानं संवेद्यते स्फुटम् । त.स.१०८क/९४२; •वि. अर्थक्रियानिर्भासि — {don byed par snang ba'i shes pa} अर्थक्रियानिर्भासिज्ञानम् त.प.२३९क/९४९.
don byed par snang ba'i shes pa: पा. अर्थक्रियानिर्भासिज्ञानम् — {de la don byed par snang ba'i shes pa rigs} ({rig} ){pa nyid mi slu ba yin te} तत्र चार्थक्रियानिर्भासिज्ञानसंवेदनमेवाविसंवादः त.प.२३९क/९४९.
don byed par shes pa: अर्थक्रियाज्ञानम् — {gzhan dag don byed pa'i shes pa las tshad ma nyid du nges pa ma nges nyid du bstan pa'i phyir} परोऽर्थक्रियाज्ञानात् प्रामाण्यनिश्चयस्यानैकान्तिकतां दर्शयन् त.प.२३९क/९४८; द्र. {don byed pa'i shes pa/}
don byed ma byas pa: वि. अकृतार्थक्रियः — {don byed ma byas pa'i yul la/} /{'jug pa'i skyon} ({don} ){mi brjod rigs yin//} अकृतार्थक्रिये वृत्तेरर्थेऽवाच्योपपद्यते ।। त.स.१०९क/९५३.
don byed rung ba: वि. अर्थक्रियायोह्णयः — {sna tshogs don byed rung ba dang /} /{mtshungs sogs shes pa'i rgyur gyur dag/} विविधार्थक्रियायोग्यास्तुल्यादिज्ञानहेतवः । त.स.१३ख/१५४.
don byed shes: = {don byed pa'i shes pa/} {don byed par shes pa/}
don byed shes pa: = {don byed pa'i shes pa/} {don byed par shes pa/}
don blo: अर्थबुद्धिः लो.को.११५६.
don blo gros: अर्थमतिः लो.को.११५६.
don blo mnga' ba: अर्थबुद्धिः लो.को.११५६.
don sbas: = {don sbas pa/}
don sbas pa: गूढार्थः — {tshig mtshams sbyar bas don sbas pa/} /{kun tu tshogs pa zhes par brjod//} आहुः समागतां नाम गूढार्थां पदसन्धिना । का.आ.३३८क/३.९८; {don sbas gzhung smra} गूढार्थग्रन्थवादिनः अ.क.३०४ख/३९.८२.
don ma mchis pa: = {don med} व्यर्थः — {rgyal po chen po bdag gi yi dam du bcas pa de ni don ma mchis pa ma lags kyis mkhyen par mdzad du gsol} अव्यर्थप्रतिज्ञमेव मां विद्धि महाराज जा.मा.११३ख/१३१.
don ma yin pa: अनर्थः — {'di la don dang don ma yin pa gnyi ga skul bar byed pa mtshon pa yin no//} उभयमिह चोदनया लक्ष्यते—अर्थोऽनर्थश्च त.प.२१५क/९०१.
don mi gnyer: = {don du mi gnyer/}
don mi dma' ba: ना. अनिहीनार्थः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{don mi dma' ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…अनिहा(ही)नार्थस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
don mi dmigs pa rtogs pa: पा. अर्थानुपलम्भप्रतिवेधः, प्रतिवेधप्रायोगिकभेदः — {rtogs pa sbyor ba pa ni rnam pa bcu gcig tu rig par bya ste/} {glo bur ba nyid rtogs pa dang}…{don mi dmigs pa rtogs pa dang}…{chos rnam par bzhag pa rtogs pa'o//} प्रतिवेधप्रायोगिकश्च । स पुनरेकादशविधो वेदितव्यः । आगन्तुकत्वप्रतिवेधतः…अर्थानुपलम्भप्रतिवेधतः…व्यवस्थापितधर्मप्रतिवेधतश्च सू.भा.१६७ख/५९.
don mi gsal ba: वि. अनुन्मीलितार्थः — {long ba lta bu'i tshig don mi gsal ba 'di ni mi go'o//} तदिदमन्धवचनमनुन्मीलितार्थं न बुध्यामहे अभि.भा.८२ख/११९२.
don med: •वि. निरर्थकः — {dngos po'i ming yang de min te/} /{don med pa yang ming ma yin//} न च भावस्य नामेदं न च नाम निरर्थकम् ।। ल.अ.१८०ख/१४६; निरर्थिका — {de lta bas na rnal 'byor can rnams kyi bsgom pa don med par mi 'gyur} तस्मान्न निरर्थिका योगिनां भावना भवति सू.भा.१८१क/७६; व्यर्थः — {de lta na yang sgrub don med//} तथापि साधनं व्यर्थम् त.स.१३क/१४९; व्यर्थकः — {de ltar na ni nges par sbyor ba don med do zhe na} व्यर्थको नियोगस्तथा चेत् प्र.अ.७क/८; व्यर्थिका — {lkog la mngon sum 'jug min te/} /{'jug na rjes dpag don med yin//} न प्रत्यक्षं परोक्षेऽस्ति वृत्तौ वा व्यर्थिकानुमा ।। प्र.अ.१५७क/१७१; अनर्थिका — {don med gtam} कथां अनर्थिकाम् वि.व.१२७क/१.१६; अपार्थिका — {gal te ma thos par yang sgom 'jug 'gyur na bstan pa don med 'gyur//} अश्रुत्वा यदि भावनामनुविशेत् स्याद्देशनापार्थिका ।। सू.अ.१८१क/७६; अफलः — {des na mtho ris thar pa yi/} /{'brel ba'i brtson pa 'di don med//} स्वर्गापवर्गसंसर्गयत्नोऽयमफलस्ततः । त. स.६७क/६२९; निष्फलः — {don med g}.{yeng bar lta ba ni/} /{nam yang bdag gis mi bya ste//} निष्फला नेत्रविक्षेपा न कर्तव्याः कदाचन । बो.अ.११ख/५.३५; विफलः — {de dag kyang de las byung na/} /{sgrub pa brjod pa don med do//} तेषामपि तदुद्भूतौ विफला साधनाभिधा । त.स.५क/७१; मोघः — {slong ba 'di ni don med ma 'gyur zhing //} याच्ञाक्लेशो मा च भूदस्य मोघः जा.मा.११ख/११; वन्ध्यः — {phal cher don med pa ni mos pas spyod pa'i sa la'o//} प्रायेण वन्ध्योऽधिमुक्तिचर्याभूमौ सू.भा. २१०ख/११४; क्लीबः — {de lta bas na mtshan nyid gsum pa can gyi gtan tshigs ni don med pa ste nus pa med pa yin no//} तस्मात् क्लीबाः अस(श)क्ताः त्रिलक्षणा हेतवः त.प.२४ख/४९५; •अव्य. अकाण्डे — {don med nyid du bdag la dmyal sogs rnams su ci ste gnod pa byed//} किमकाण्ड एव नरकेष्वात्मानमाबाधसे बो.अ.१०क/४.४७; अकारणेन — {don med dgra yis rma srol btod pa yang /} /{lus la rgyan dang 'dra bar srel byed na//} अकारणेनैव रिपुक्षतानि गात्रेष्वलङ्कारवदुद्वहन्ति । बो. अ.९ख/४.३९; वृथा — {de nyid phyir na kun don med//} तत एव वृथाखिलम् त.स.२ख/३५; मिथ्या — {don med ngal zhing nyon mongs 'bras/} /{sha ra 'byin la rab zhugs pa//} मिथ्याश्रमक्लेशफले प्रवृत्तं शरपाटने । अ.क.११५क/६४.३१७; मुधा — {don med 'khyud des ci zhig bya//} किं तदालिङ्गसे मुधा बो.अ.२५ख/८.५५; अलम् — {rgyal po dka' thub dmod pas 'jigs don med//} अलं तपःशापभयेन राजन् अ.क.२७३क/१०१.२२; अनर्थकम् — {phyogs gnyis ka la yang nyes pa gnyis sngar bstan pa gang yin pa de ni log pa ste/} {don med pa yin no//} दोषद्वयमुभयोरपि पक्षयोर्यत् प्रागुक्तम्, तत्तु वृथा अनर्थकम् त.प.१४७क/७४६; वा.न्या.३४५क/९५; निष्कारणम् — {sngon gyi mtha'i mur thug pa'i lus dang sems yongs su dag kyang don med par 'khor ba'i sems kyi rgyud du gyur pa la bsam pas ni sems dang yid la bya ba shin tu tshar gcod} पूर्वान्तकोटीगतकायचित्तपरिशुद्धिनिष्कारणसांसारि-कचित्तप्रचारसमन्वाहारेण चित्तमनसिकारं निगृह्णन् शि.स.१५२क/१४७; अपार्थकम् — {de lta ma yin na mi shes pa'i don la de don med pa kho nar 'gyur ro//} अन्यथा हि तस्मिन्नविज्ञातार्थे तदपार्थकमेव स्यात् त.प.२१६क/९०२; •सं. १. अनर्थः — {don med rtogs dang don dam rtogs pa dang //} अनर्थबोधात् परमार्थबोधात् सू.अ.२४९ख/१६७ २. = {don med nyid} व्यर्थता — {'dod chags la sogs gnyen po ni/} /{bsten} ({bstan} ){pa don med kho nar 'gyur//} रागादिप्रतिपक्षस्य देशनाव्यर्थता भवेत् । प्र.अ.३०क/३४; अनर्थकता — {'di yang don med ma yin te} न चानर्थकता तस्य त.प.१६४क/७८३; अनर्थक्यम् — {don med nye bar bstan pa'i phyir//} अनर्थक्योपदर्शनात् का.आ.३२७क/२. १४७; आनर्थक्यम् — {'o na de lta na 'di don med par 'gyur ro zhe na} यद्येवम्, आनर्थक्यं तर्हि प्राप्तमस्य त.प.१६४क/७८३; नैरर्थक्यम् — {bsod nams byed pa'i 'bad pa don med par mthong ba'i phyir ro//} पुण्यक्रियाया नैरर्थक्यदर्शनात् अभि.स्फु.१३७क/८४९; वैयर्थ्यम् — {bsod nams dang ye shes kyi tshogs don med par yang 'gyur ro//} पुण्यज्ञानसंभारवैयर्थ्यं च स्यात् सू.भा.१६१क/५०; अभि.भा.६५ख/११२७; अपार्थ्यम् — {skad cig ma nyid med na de don med par 'gyur te/} {de kho na bzhin du gnas pa'i phyir ro//} तस्यापार्थ्यं स्यादन्तरेण क्षणिकत्वम्, तथैवावस्थितत्वात् सू.भा.२३४क/१४६; •पा. निरर्थकम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{don med pa dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…निरर्थकम्…हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
don med gyur: वि. व्यर्थीभूतम् — {yid la re ba don med gyur//} व्यर्थीभूते मनोरथे अ.क.३४४ख/४५.२९.
don med can: वि. अनर्थकः — {skrar snang don med can yin no//} केशप्रतिभासनमनर्थकम् प्र.वा.२५ख/२.९; अनर्थिका — {tha dad bdag nyid ji ltar gzung /} /{de tshe blo don med can 'gyur//} भिन्नात्मार्थः कथं ग्राह्यस्तदा स्याद्धीरनर्थिका ।। प्र.वा.३९ख/२.३७८; निरर्थकः — {yi ge don med can 'gyur zhing //} वर्णा निरर्थकाः सन्तः प्र.वा. १०ख/३.२३९; त.स.९७क/८६३; द्र. {don med pa can/}
don med nyid: = {don med pa nyid/}
don med pa: = {don med/}
don med pa can: वि. व्यर्थकः — {rig byed don med pa can} व्यर्थको वेदः प्र.अ.७क/९; निरर्थकः — {gzhan rnams kun kyang mi 'dod pas/} /{don med pa can thob par 'gyur//} अन्यानिष्टेश्च सर्वेऽपि प्राप्नुवन्ति निरर्थकाः ।। त.स.३७क/३८६; अपार्थिका — {khyad par brjod pa don med pa can yin pas na} अपार्थिका विशेषचोदना प्र.वृ.२९८क/४४; द्र. {don med can/}
don med pa nyid: व्यर्थता — {'byung bar 'gyur ba'i 'jig rten pha rol ma nges na rung ba nyi+id rjes su dpag pa don med pa nyid do//} भाविपरलोकानिश्चये व्यर्थता योग्यतानुमानस्य प्र.अ.५९क/६७; असदर्थत्वम् — {tshad ma ma yin pa ni don med pa nyid la brjod kyi} असदर्थत्वमेव ह्यप्रामाण्यमुच्यते न्या.टी.७१ख/१८६; वैयर्थ्यम् — {rtogs na ni rtags don med pa nyid du 'gyur ro//} प्रतीतौ लिङ्गस्य वैयर्थ्यम् हे.बि.२४०ख/५५; नैरर्थक्यम् — {chos la don med pa nyid dang don yod pa nyid kyi tshigs su bcad pa gnyis te} धर्मनैरर्थक्यसार्थक्ये श्लोकद्वयम् सू.भा. १८१क/७६; {de ltar 'bras bu med na ni/} /{bya ba dag ni thams cad kyang /} /{don med nyid du thal bar 'gyur//} एवं फलाभावे सति सर्वक्रियाणां च नैरर्थक्यं प्रसज्यते ।। प्र.प.६२ख/७७; आनर्थक्यम् — {gal te 'di'i brjod par bya ba ma bstan na/} {de'i tshe smyon pa la sogs pa'i tshig dang 'dra bar don med pa nyid srid pas} यद्यभिधेयमस्य न कथ्येत्, तदोन्मत्तादिवाक्यवदानर्थक्यं सम्भावयन् त.प.१३३ख/२; {de phyir don med nyid 'gyur ba'am/} /{sgra ni skyes bu rten 'thob pa//} आनर्थक्यमतः प्राप्तं वचस्य- (वचसः )पुरुषाश्रये ।। त.स.५५क/५३४; अर्थासत्त्वम् — {de lta na yang tshad med pas/} /{don med nyid du nges pa min//} तथापि मानाभावेन नैवार्थासत्त्वनिश्चयः ।। त.स.६क/८२.
don med pa 'dzin pa: वि. अनर्थग्राहि — {de bzhin du rjes su dpag pa yang rang gi snang ba don med pa la yang rang gi snang ba don du zhen pas 'jug pa'i phyir don med pa zin pa yin no//} तथानुमानमपि स्वप्रतिभासेऽनर्थेऽर्थाध्यवसायेन प्रवृत्तेरनर्थग्राहि न्या.टी.४४ख/७१.
don med par thal bar 'gyur ba: पा. वैयर्थ्यप्रसङ्गः — {don gzhan ma yin na yang rgyu rnams don med par thal bar 'gyur te} अनर्थान्तरत्वेऽपि कारणानां वैयर्थ्यप्रसङ्गः त.प.२२१ख/९१३.
don med par spyod pa: वि. मुधाचारी — {don med par spyod na tshar gcad do//} मुधाचारिणं निगृह्णीयात् वि.सू.१०ख/११.
don med par byed: = {don med byed/}
don med par mi 'byung ba: वि. अर्थाविनाभावी — {sgra brjod pa'i shugs kyis kyang rang gi sgra don med par mi 'byung ba yin par bstan pa yin} शब्दोच्चारणसामर्थ्याच्चार्थाविनाभावी स्वशब्दो दर्शितः न्या.टी.७१ख/१८६.
don med par srid snyam pa: अनर्थसम्भावना — {don med par srid snyam pa de dag las don med par srid snyam pa gcig yod na yang rtog pa dang ldan pa rnams 'jug par mi 'gyur ro//} एतासु चानर्थसम्भावनास्वेकस्यामप्यनर्थसम्भावनायां न प्रेक्षावन्तः प्रवर्तन्ते न्या.टी.३७ख/१५.
don med spyod: = {don med par spyod pa/}
don med byed: क्रि. निष्फलं कुरुते — {de phyir 'di la bsrung ba ni/} /{bram ze rnams ni don med byed//} अतो रक्षामपि प्राज्ञा निष्फलामस्य कुर्वते ।। त.स.११३ख/९८१.
don med ma yin: अमोघः — {sems can ji snyed 'od zer de shes pa/} /{de dag mthong legs don med ma yin te//} यावत सत्त्व विजानीत रश्मि । तेषु सुदर्शन भोति अमोघम् शि.स.१७८ख/१७७.
don tsam 'dzin pa: वि. अर्थमात्रग्राहि — {sems ni don tsam 'dzin pa'o//} चित्तम् अर्थमात्रग्राहि न्या.टी.४३ख/६४.
don tshig: वचनम्, सार्थकवचनम् — {da ltar ba rnams kyis ci lkog tu gyur pa'i ston pa po sangs rgyas la sogs pa'i don tshig rnams kyi don bsam pa ji lta ba bzhin du rtogs par byed dam} किमिदानीन्तनाः परोक्षदेशिकानां बुद्धादिवचनानामर्थं यथाभिप्रायं प्रतियन्ति त.प.२१०ख/८९१.
don tshul: अर्थगतिः — {sa yi don tshul yang dag tu/} /{rnam par phye ste bshad par mdzod//} विभज्यार्थगतिं सम्यग्भूमीनां समुदाहर ।। द.भू.१७०ख/४.
don mtshungs: तुल्यार्थः — {don mtshungs rnams la rtog pa yis/}…/{gcig nyid tshad ma nyid du 'gyur//} तुल्यार्थानां विकल्पेन ह्येकस्यैव प्रमाणता ।। त.स.१०५ख/९२७.
don mdzad: = {don mdzad zin pa/}
don mdzad zin pa: वि. कृतार्थः — {thub pa de de bzhin gshegs pa rang gi don mdzad zin pa} स्वकृतार्थस्य च मुनेस्तथागतस्य बो.भू.१३क/१६.
don mdzad gzigs: कृतार्थदर्शी लो.को.११५७.
don rdzogs min: वि. अकृतार्थः — {don rdzogs min zhes bya ba ni rang gi phyogs ma grub pa'i phyir ro//} अकृतार्था इति स्वपक्षासिद्धेः त.प.१७४ख/८०७.
don zhags: = {don yod zhags pa/}
don gzhan: १. अर्थान्तरम् — {byed na yang don gzhan byed pa nyid du 'gyur gyi} आधाने वार्थान्तरकरणमेव स्यात् त.प.२१९क/९०८ २. पा. अर्थान्तरम्, निग्रहस्थानभेदः — {rkang mig tshar gcad pa'i gnas nyi shu rtsa gnyis ji skad bshad pa yin te/} {dam bca' ba la gnod pa dang}…{don gzhan dang}…{gtan tshigs ltar snang ba rnams tshar gcad pa'i gnas yin te} यदुक्तमक्षपादेन द्वाविंशतिविधं निग्रहस्थानम्—प्रतिज्ञाहानिः…अर्थान्तरम्… हेत्वाभासाश्च निग्रहस्थानानि वा.टी.१०७क/७३.
don gzhan bkod pa: पा. अर्थान्तरन्यासः, अलङ्कारविशेषः — {gang zhig dngos 'ga' rab bkod nas/} /{de yi sgrub byed nus pa can/} /{dngos po gzhan dag 'god pa de/} /{don gzhan bkod par shes par bya//} ज्ञेयः सोऽर्थान्तरन्यासो वस्तु प्रस्तुत्य किञ्चन । तत्साधनसमर्थस्य न्यासो योऽन्यस्य वस्तुनः ।। का.आ.३२७ख/२.१६६; का.आ.३२२क/२.४.
don gzhan gyi sgo nas rjod par byed pa: वि. अर्थान्तराभिधायी — {sgra yang kha cig ni dngos su/} {kha cig ni don gzhan gyi sgo nas rjod par byed/} {kha cig ni don gzhan 'gog pa'i sgo nas rjod par byed do//} शब्दो हि (क्वचित्) साक्षात्, क्वचिदर्थान्तराभिधायी, क्वचित् प्रतिषेधान्तराभिधायी न्या.टी.५५क/१२४.
don gzhan 'gog pa: पा. अर्थान्तराक्षेपः, आक्षेपभेदः — {gang phyir 'dir ni don gzhan dag /de} {yi chos mtshungs bstan byas nas/} /{ya mtshan rtsom pa 'gog byed pa/} /{'di ni don gzhan 'gog pa 'o//} अयमर्थान्तराक्षेपः प्रक्रान्तोऽयं निवर्त्यते । विस्मयोऽर्थान्तरस्येह दर्शनात्तत्सधर्मणः ।। का.आ.३२७ख/२.१६३.
don gzhan 'gog pa'i sgo nas rjod par byed pa: वि. प्रतिषेधान्तराभिधायी — {sgra yang kha cig ni dngos su/} {kha cig ni don gzhan gyi sgo nas rjod par byed/} {kha cig ni don gzhan 'gog pa'i sgo nas rjod par byed do//} शब्दो हि (क्वचित्) साक्षात्, क्वचिदर्थान्तराभिधायी, क्वचित् प्रतिषेधान्तराभिधायी न्या.टी.५५क/१२४.
don gzhan sgrub pa: अर्थान्तरविधिः — {don gzhan sgrub pa yang rgyu'am 'bras bu'am gnyi ga ma yin pa zhig bsgrub par bya} अर्थान्तरविधावपि कार्य(म्, )कारणम्, अनुभयं वा साध्यते वा.टी.५३ख/६.
don gzhan brjod: पा. अर्थवादः, अर्थपरं वचनम् — {rig byed po} ({la} ){ni dran med de/} /{gang de don gzhan brjod rgyu mtshan//} वेदे तु न स्मृतिर्यापि साऽर्थवादनिबन्धना ।। त.स.८५ख/७८४.
don gzhan du gyur pa: वि. अर्थान्तरम् — {gzhan dag na re bdun las don gzhan du gyur pa rgyur byas pa'i gzugs yin no zhes zer ro//} उपादायरूपं सप्तभ्योऽर्थान्तरमित्यपरे अभि.भा.५६ख/१०९०; अर्थान्तरभूतम् — {'jug pa dang ldog pa'i chos de chos can las don gzhan du gyur pa zhig gam don gzhan du ma gyur pa zhig yin} स प्रवर्त्तमानो निवर्त्तमानश्च धर्मो धर्मिणोऽर्थान्तरभूतो वा स्यात्, अनर्थान्तरभूतो वा त.प.१५३क/३०.
don gzhan du gyur pa ma yin pa: वि. अनर्थान्तरभूतम् — {'di ltar don gzhan du gyur pa ma yin pa byed do zhes bya ba'i dngos po'i rang bzhin byed do zhes bstan pa yin la} तथाहि, अनर्थान्तरभूता क्रियत इति भावस्वभावः क्रियते—इत्युक्तं भवति त.प.२२२क/९१३.
don gzhan du ma gyur pa: वि. अनर्थान्तरभूतम् — {'jug pa dang ldog pa'i chos de chos can las don gzhan du gyur pa zhig gam don gzhan du ma gyur pa zhig yin} स प्रवर्त्तमानो निवर्त्तमानश्च धर्मो धर्मिणोऽर्थान्तरभूतो वा स्यात्, अनर्थान्तरभूतो वा त.प.१५३क/३०.
don gzhan rnam gcod pa: = {don gzhan rnam par gcod pa/}
don gzhan rnam par gcod pa: •वि. अर्थान्तरव्यवच्छिन्नः — {gal te don gzhan rnam gcod pa'i/} /{ngo bos 'dzin pa ma yin na//} {brjod par 'dod pa'i don las gzhan gang yin pa de las rnam par gcad pa de la yod pa ma yin no//} अर्थान्तरव्यवच्छिन्नरूपेणाग्रहणं यदि । विवक्षितादर्थाद् यदर्थान्तरम्, ततो व्यवच्छिन्नम् तत्राविद्यमानम् त.प.९क/४६४; •सं. अर्थान्तरव्यवच्छेदः — {don gzhan rnam par gcod par ni/} /{byed pa sgrar ni brjod pa yin//} अर्थान्तरव्यवच्छेदं कुर्वती श्रुतिरुच्यते । त.स.३८क/३९४.
don gzhan pa: वि. अर्थान्तरम् — {sgrub pa yang don gzhan pa'am don gzhan ma yin pa sgrub pa zhig yin} विधावपि अर्थान्तरं वा विधीयेत, अनर्थान्तरं वा वा.टी.५३ख/६.
don gzhan spyod yul can: वि. अर्थान्तरगोचरः — {rig pa 'di dag thams cad ni/} /{don gzhan spyod yul can ma yin//} संवेदनमिदं सर्वं न चार्थान्तरगोचरम् । त.स.७४क/६९५.
don gzhan byed: = {don gzhan byed pa/}
don gzhan byed pa: अर्थान्तरकरणम्— {phyogs dang po rna ba dang sgra dag gis legs par byed pa mi 'grub par thal bar 'gyur te/} {don gzhan byed pa'i phyir ro//} प्रथमे पक्षे श्रोत्रशब्दयोः संस्कारासिद्धिप्रसङ्गः, अर्थान्तरकरणात् त.प.१८८ख/८३९.
don gzhan ma yin: = {don gzhan ma yin pa/}
don gzhan ma yin pa: •वि. अनर्थान्तरम् — {sgrub pa yang don gzhan pa'am don gzhan ma yin pa sgrub pa zhig yin} विधावपि अर्थान्तरं वा विधीयेत, अनर्थान्तरं वा वा.टी.५३ख/६; •सं. = {don gzhan ma yin pa nyid} अनर्थान्तरत्वम् — {don gzhan ma yin na yang rgyu rnams don med par thal bar 'gyur te} अनर्थान्तरत्वेऽपि कारणानां वैयर्थ्यप्रसङ्गः त.प.२२१ख/९१३.
don gzhan la dgongs pa: पा. अर्थान्तराभिप्रायः, अभिप्रायभेदः — {dgongs pa rnam pa bzhi la mnyam pa nyid la dgongs pa ni}…{don gzhan la dgongs pa ni} चतुर्विधोऽभिप्रायः । समताभिप्रायः…अर्थान्तराभिप्रायः सू. भा.१८५क/८०.
don gzhan la 'pho ba: अर्थान्तरसञ्चारः — {don gzhan la 'pho ba mi 'thad pa yin du chug mod/} {de ltar na yang mtha' shes pa gang yin pa de su zhig gis nyams su myong bar byed} भवतु नामार्थान्तरसञ्चारोऽनुपपद्यमानोऽपि, तथापि यत्तदन्त्यज्ञानं तत् केनानुभूयेत त.प.११९ख/६८९.
don gzhan las ldog pa: •वि. अर्थान्तरपरावृत्तम् — {don gzhan las ni ldog pa yi/} /{dngos po mthong ba la brten nas//} अर्थान्तरपरावृतवस्तुदर्शनसंश्रयात् । त.स.४०क/४१०; •सं. अर्थान्तरपरावृत्तिः — {don gzhan las ni ldog pa yis/} /{dngos po de yi cha 'ga' ni/} /{rtogs pa yin zhes gang gsungs pa/} /{de ni gzugs brnyan nyid yin te//} अर्थान्तरपरावृत्त्या गम्यते तस्य वस्तुनः । कश्चिद् भाग इति प्रोक्तं तदेव प्रतिबिम्बकम् ।। त.स.४०क/४०९.
don gzhan sel ba: पा. अर्थान्तरापोहः — {don gzhan sel ba'i brjod bya 'di/} /{ji 'dra ba ni bstan zin cing /} /{sgra gzhan gyi ni sel ba yang /} /{de 'dra nyid du rtogs bya min}({yin})// यादृशोऽर्थान्तरापोहो वाच्योऽयं प्रतिपादितः । शब्दान्तरव्यपोहोऽपि तादृगेवावगम्यताम् ।। त.स.४०ख/४१४.
don bzhi: = {bdun cu don bzhi} चतुःसप्ततिः, संख्याविशेषः ।
don bzhin: अव्य. यथार्थम् — {don ji lta ba bzhin phyin ci ma log par ston pas na don bzhin ston pa'o//} यथार्थम् अविपरीतं शास्तीति यथार्थशास्ता अभि.भा.२७क/९; {smad 'tshong spyod pa'i don bzhin de yis byas//} चकार वेश्याचरितं यथार्थम् अ.क.८क/५०.७६.
don bzhin ston pa: यथार्थशास्ता — {don bzhin ston pa de la phyag 'tshal nas/} /{chos mngon mdzod kyi bstan bcos rab bshad bya//} तस्मै नमस्कृत्य यथार्थशास्त्रे शास्त्रं प्रवक्ष्याम्यभिधर्मकोशम् ।। अभि.को.१क/१.१; {don ji lta ba bzhin phyin ci ma log par ston pas na don bzhin ston pa'o//} यथार्थम् अविपरीतं शास्तीति यथार्थशास्ता अभि.भा.२७क/९.
don gzigs: = {don gzigs pa/}
don gzigs pa: •वि. अर्थदर्शी लो.को.११५८; •सं. दृष्टार्थत्वम् — {don gzigs pas na mi bslu ba/} /{nongs mi mnga' phyir rjes su mthun//} दृष्टार्थत्वादवितथं निष्क्लेशत्वादनाकुलम् । श.बु.११३क/७५.
don bzang po: स्वर्थः — {don rnam pa gnyis dang ldan pas de'i phyir don bzang po yin te/} {kun rdzob dang don dam pa'i bden pa dang ldan pa'i phyir ro//} द्विविधार्थ इत्यतः स्वर्थः संवृतिपरमार्थसत्ययोगात् सू.भा.१८४ख/८०; म.व्यु.१२८४.
don yongs su gcod pa: अर्थपरिच्छेदः — {don yongs su gcod pa skyed par byed pa'i nus pa tshad ma nyid yin} अर्थपरिच्छेदोत्पादिका शक्तिः प्रामाण्यम् त.प.२२२ख/९१४.
don yod: •सं. अमोघा — {de nas de mtshungs ming can ri/} {rlung gis rab rib rmongs par byed/} /{sman chen don yod ces pa yis/} /{mig gnyis gang du rnal gnas ster//} ततस्तत्तुल्यनामाद्रिर्वातैस्तिमिरमोहकृत् । यत्राक्ष्णोर्दिशति स्वास्थ्यममोघाख्या महौषधिः ।। अ.क.५९क/६.६९; •ना. = {don yod grub pa} अमोघः, तथागतः — {rnam snang mi bskyod don yod dang /} /{rin chen dpag med sems dpa' po//} वैरोचनाक्षोभ्यामोघश्च रत्नारोलिच्च सात्विकः । हे.त.६क/१६; {'phags pa don yod zhags pa lha lnga'i bstod pa} आर्यामोघपाशपञ्चदेवस्तोत्रम् क.त.२७२०.
don yod grub pa: ना. अमोघसिद्धिः, बुद्धः — {'di ltar a ni mi bskyod pa dang /} {i ni don yod grub pa dang} एवं अ अक्षोभ्यः । इ अमोघसिद्धिः वि.प्र.५२ख/४.७४; {de bzhin gshegs pa don yod grub pa} अमोघसिद्धिस्तथा- गतः गु.स.९१क/२.
don yod grub pas dbu brgyan pa: वि. अमोघसिद्धिमौलिः — {gsad pa la kha dog nag po gos dang bcas pa don yod grub pas dbu brgyan pa ste} मारणे कृष्णवर्णं सवस्त्रममोघसिद्धिमौलिनम् वि.प्र.१३८क/३.७५.
don yod rgyal po: ना. अमोघराजः, भिक्षुः — {'di lta ste/} {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Di n+ya dang}…{tshe dang ldan pa don yod rgyal po dang} तद्यथा—आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता चामोघराजेन ल.वि.२क/१.
don yod lcags kyu: अमोघांकुशः — {spyan ras gzigs don yod lcags kyu} अमोघांकुश अवलोकितेश्वरः लो. को.१४९६.
don yod mchod pa'i nor bu: अमोघपूजामणिः — {spyan ras gzigs don yod mchod pa'i nor bu} अमोघपूजामणि अवलोकितेश्वरः लो.को.१४९७.
don yod mthong: ना. अमोघदर्शनः, नागः म.व्यु.३३३२.
don yod rdo rje'i byin gyis brlabs: पा. अमोघवज्राधिष्ठानः, समाधिविशेषः — {de nas bcom ldan 'das kyis}…{don yod rdo rje'i byin gyis brlabs zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} अथ खलु भगवान्…अमोघवज्राधिष्ठाननामसमाधिं समापन्नः स. दु.१२७/१२६.
don yod pa: •वि. अवन्ध्यः — {phal cher don yod pa ni sa la zhugs pa rnams kyi 'o//} प्रायेणावन्ध्यो भूमिप्रविष्टानाम् सू.भा.२१०ख/११४; अमोघरूपः — {e ma'o bsod nams tshogs ni don yod pa//} अमोघरूपा बत पुण्यसञ्चयाः जा.मा.१३ख/१४; •सं. १. सदर्थः — {don yod pa de bzhin nyid snang ba nyid ni gnas gzhan du gyur pa yin par rig par bya ste} सदर्थस्य तथतायाः ख्यानता आश्रयपरावृत्तिर्वेदितव्या सू.भा.२४६ख/१६३ २. अमोघः, पाशविशेषः — {don yod pa zhes bya ba'i zhags pa} अमोघो नाम पाशः वि.व.२०५ख/१.८०; {de nas ya mtshan ldan pa des/} /{nam zhig glog 'phreng lta bu yi/} /{zhags pa don yod ces bya ba/} /{klu yis mchod par byed pa mthong //} कदाचिदथ नागेन पूज्यमानः सविस्मयः । विद्युद्दामोपमं पाशममोघाख्यं ददर्श सः ।। अ.क.९३क/६४.६१ ३. = {don yod pa nyid} साफल्यम् — {bsam pa don yod bgyi ba'i rigs//} कर्तुमर्हति…साफल्यं प्रणयाशायाः जा.मा.१२६क/१४५; सफलता — {khyod kyi thos pa rnam grags don dang ldan/} /{nga yi 'bad pa don yod legs par byung //} तवार्थवत्सुचरितविश्रुतं श्रुतं सुखोदयः सफलतया श्रमश्च मे ।। जा.मा.७१ख/८३.
don yod pa nyid: सदर्थत्वम् — {smra ba po'i sgra las byung ba'i shes pa don yod pa nyid du 'dod par ston par byed de} वक्तुः शाब्दप्रत्ययस्य सदर्थत्वमिष्टं सूचयति न्या.टी.७१क/१८५; सार्थक्यम् — {chos la don med pa nyid dang don yod pa nyid kyi tshigs su bcad pa gnyis te} धर्मनैरर्थक्यसार्थक्ये श्लोकद्वयम् सू.भा.१८१क/७६.
don yod pa'i chos la mnga' ba: ना. अमोघधर्मेश्वरः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{don yod pa'i chos la mnga' ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…मोह(अमोघ)धर्मेश्वरस्य ग.व्यू.२६८ख/३४७.
don yod pa'i lus dang ngag dang yid kyi las kyi mtha' la brtson pa: वि. अमोघकायवाङ्मनःकर्मान्ताभियुक्तः म.व्यु.८६९.
don yod par 'gyur ba'i zhags pa: अमोघपाशः — {don yod par 'gyur ba'i zhags pa ston par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्तु…अमोघपाशसंदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
don yod par 'gyur ba'i zhags pa ston par mdzad pa: वि. अमोघपाशसंदर्शनकरः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{don yod par 'gyur ba'i zhags pa ston par mdzad pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…अमोघपाशसंदर्शनकराय का.व्यू.२०५ख/२६३.
don yod par gshegs pa: अमोघगामी लो.को.११५९.
don yod par srid pa: अर्थसम्भावना — {rtog pa dang ldan pa rnams 'jug pa'i yan lag tu don yod par srid do snyam du bya ba'i phyir} प्रेक्षावतां प्रवृत्त्यङ्गमर्थसम्भावनां कर्तुम् न्या.टी.३७ख/१६.
don yod byos: क्रि. सफलीकुरु — {sbyin dang spyad pas nor rnams don yod byos//} प्रदानैर्भोगेन चार्थान् सफलीकुरुध्वम् जा.मा.१४क/१५.
don yod min: वि. व्यर्थः — {mkhas pa nyid ni med na blo gros rnam nyams mi rnams 'tsho ba don yod min//} पाण्डित्येन विना विनाशितधियां व्यर्थं नृणां जीवितम् अ.क.२८ख/५३.१४.
don yod zhags pa: ना. अमोघपाशः १. विद्याराजः — {rig pa'i rgyal po pad+ma'i rigs kyang 'di lta ste/} {bcom ldan 'das phyag bcu gnyis pa dang}…{don yod zhags pa dang}…{'dul byed mchog ste} अब्जकुले च विद्याराज्ञः । तद्यथा—भगवान् द्वादशभुजः…अमोघपाशः…दमकश्चेति म.मू.९५ख/७ २. लोकेश्वरः — {'jig rten dbang phyug don yod zhags pa'i sgrub thabs} अमोघपाशलोकेश्वरसाधनम् क.त.३४३५ ०. {'phags pa don yod zhags pa'i dkyil 'khor gyi lha tshogs la bstod pa dri ma med pa'i 'od ces bya ba} आर्यामोघपाशमण्डलदेवगणस्तोत्रविमलप्रभानाम क.त.२७२१.
don yod gshegs: = {don yod par gshegs pa/}
don rab tu 'byed pa: अर्थप्रविचयः — {don rab tu 'byed pa'i bsam gtan} अर्थप्रविचयं ध्यानम् ल.अ.९३ख/४०.
don rab tu 'byed pa'i bsam gtan: पा. अर्थप्रविचयं ध्यानम्, ध्यानविशेषः — {bsam gtan rnam pa bzhi ste/}… {byis pa nye bar spyod pa'i bsam gtan dang don rab tu 'byed pa'i bsam gtan dang de bzhin nyid la dmigs pa'i bsam gtan dang de bzhin gshegs pa'i bsam gtan dang bzhi'o//} चतुर्विधं ध्यानम्…बालोपचारिकं ध्यानम्, अर्थप्रविचयं ध्यानम्, तथतालम्बनं ध्यानम्, ताथागतं चतुर्थं ध्यानम् ल.अ.९३ख/४०.
don rab 'byed pa: = {don rab tu 'byed pa/}
don la mkhas: = {don la mkhas pa/}
don la mkhas pa: •वि. अर्थकुशलः — {sgra'i don la mkhas pa'i byang chub sems dpa' sems dpa' chen po} रुतार्थकुशलो बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.अ.११६ख/६३; अर्थकोविदः — {byis pa rnams ni ming gis 'dzin/} /{'phags pa ming gis don la mkhas//} बाला गृह्णन्ति नामेन आर्या वै अर्थकोविदाः ।। ल.अ.१८६क/१५५; •सं. अर्थकौशल्यम् — {blo gros chen po mang du thos pa zhes bya ba ni 'di lta ste/} {don la mkhas pa yin gyi sgra la mkhas pa ma yin no//} बाहुश्रुत्यं च नाम महामते यदुत अर्थकौशल्यं न रुतकौशल्यम् ल.अ.१३४क/८०.
don la rton par bya: अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यम् — {don la rton par bya'i tshig 'bru la rton par mi bya} अर्थप्रतिसरणेन भवितव्यम्, न व्यञ्जनप्रतिसरणेन म.व्यु.१५४६.
don la blta ba'i shes pa: अर्थालोचनज्ञानम् म.व्यु.४५८७.
don la the tshom yod pa: अर्थसंशयः — {rtog pa dang ldan pa rnams don la the tshom yod pa ni 'jug pa'i yan lag yin la/} {don du mi 'gyur ba la the tshom yod pa yang ldog pa'i yan lag yin pa} अर्थसंशयोऽपि हि प्रवृत्त्यङ्गं प्रेक्षावताम्, अनर्थसंशयोऽपि निवृत्त्यङ्गम् न्या.टी.३७क/१३.
don la gnas pa: = {don gnas/}
don la gnas pa'i blo: = {don gnas blo/}
don la spyod pa: = {don spyod pa/}
don la mi slu ba'i shes pa: पा. अर्थसंवादज्ञानम्, यथार्थज्ञानम् — {ji bzhin don shes te don la mi slu ba'i shes pa dang rgyu las byung ba'i yon tan gyi shes pa ste/} {rgyus kun nas bslang ba'i yon tan gyi shes pa zhes gcig tu bsdus pa'i zlas dbye ba'o//} यथार्थज्ञानं च अर्थसंवादज्ञानम्, हेतूत्थगुणज्ञानं च कारणसमुत्थगुणज्ञानमिति समाहारद्वन्द्वः त.प.२४२क/९५४.
don la dmigs pa: वि. अर्थालम्बनः — {bsam pa las byung ba ni ming dang don la dmigs pa yin te} नामार्थालम्बना चिन्तामयी अभि.भा.८क/८९१; अर्थावलम्बनः — {'di ltar de'i 'bras bu ni rtogs pa nyid yin la/} {de yang sgra la dmigs pa'am don la dmigs pa yin grang} तथा हि, कार्यं तस्याः प्रतीतिरेव, सा च शब्दालम्बना वा स्यात्, अर्थावलम्बना वा त.प.१५४क/७६१.
don legs nges: सुविनिश्चितार्थः लो.को.११६०.
don legs par bsam pa sems pa: ना. सुचिन्तितार्थः, मारपुत्रः — {dge slong dag de ltar bdud sdig can gyi bu stong po}… ग्. {yas rol nas don legs par bsam pa sems pa zhes bya bas smras pa} इति हि भिक्षवो मारस्य पापीयसः पुत्रसहस्रम्…दक्षिणात्पार्श्वात्सुचिन्तितार्थो नामाह ल.वि.१५४क/२२९.
don shin tu rnam par nges pa: वि. सुविनिश्चितार्थः — {don shin tu rnam par nges pa/} {chos thams cad kyi dam pa'i pha rol tu byon pa/} {'khor gyi nang na bzhugs shing}…{chos ston te} सुविनिश्चितार्थः सर्वधर्मपरमपारमिप्राप्तः पर्षद्गतो धर्मं देशयति स्म रा.प.२२८क/१२०.
don shin tu bsam pa: पा. सुविचिन्तितार्थः, बोधिसत्त्वसमाधिविशेषः — {de de ltar byang chub sems dpa'i sa bdun pa 'di la gnas pa'i tshe/} {byang chub sems dpa'i ting nge 'dzin rnam par dbye ba shin tu rnam par phye ba zhes bya ba mnyam par gzhog ste/} {byang chub sems pa'i ting nge 'dzin don shin tu bsam pa zhes bya ba dang} सोऽस्यां सप्तम्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितः सन् सुविचितविचयं च नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापद्यते । सुविचिन्तितार्थं च नाम द.भू.२३३क/३९.
don shes: = {don shes pa/}
don shes pa: •वि. अर्थज्ञः — {de ltar don shes pa ni mdo la sogs pa'i chos thams cad gzings lta bu nyid du shes} एवमर्थज्ञः सर्वधर्माणां सूत्रादीनां कोलोपमतां जानाति सू.भा.१८६ख/८३; ल.अ.१७१क/१२९.
don shes par byed pa: अर्थज्ञापनम् — {de bskor ba ni gzhan gyi rgyud la go bar byed pa ste/} {don shes par byed pa'i phyir ro//} तस्य पुनः प्रवर्तनं परसन्ताने गमनम्, अर्थज्ञापनात् अभि.भा.३१क/९८६.
don shes zin: वि. ज्ञातार्थः लो.को.११६०.
don so so yang dag par rig pa: पा. अर्थप्रतिसंवित्, प्रतिसंविद्भेदः — {chos rnams kyi mtshan nyid shes pa las brtsams te don so so yang dag par rig pa dang} धर्माणां लक्षणज्ञानमारभ्यार्थप्रतिसंवित् बो.भू.११४ख/१४७; द्र. {don tha dad pa yang dag par shes pa/}
don so sor yang dag par rig pa: = {don so so yang dag par rig pa/}
don gsang ba rnam par phye ba bsdus te bshad pa: ना. विवृतगुह्यार्थपिण्डव्याख्या, ग्रन्थः क.त.४०५२.
don gsal: = {don gsal ba/}
don gsal snang ba: स्पष्टार्थप्रतिभासिता — {rnam rtog rjes su 'brel pa la/} /{don gsal snang ba ma yin te//} न हि विकल्पानुविद्धस्य स्पष्टार्थप्रतिभासिता त.प.१७क/४८०.
don gsal ba: •सं. प्रसन्नार्थः — {smra lce bde 'gyur khyad par can gyi rgyu/} /{thos pa'i dpal goms don gsal rtogs par 'gyur//} वाक्सौष्ठवस्यापि विशेषहेतुर्योगात्प्रसन्नार्थगतिः श्रुतश्रीः ।। जा.मा.१९२क/२२४; •पा. अर्थव्यक्तिः, वैदर्भमार्गस्य दशसु गुणेष्वेकः — {sbyar ba rab dwangs mnyam nyid dang /}…/{don gsal ba dang}… {ting nge 'dzin//} श्लेषः प्रसादः समता…अर्थव्यक्तिः… समाधयः ।। का.आ.३१९ख/१.४१.
don gsung: अर्थवादी लो.को.११६०.
don gsum: = {bdun cu don gsum} त्रिसप्ततिः, संख्याविशेषः म.व्यु.८१४१.
dom: ऋक्षः — {ri dwags ru ru dang}…{seng ge dang spyang ki dang dom dang dred la sogs pa mang po rgyu ba} रुरु…वृकसिंह- र्क्षादिमृगविचरिते जा.मा.१५१क/१७४; {phag gdong ma'i dom} शूकरास्याया ऋक्षः वि.प्र.४४क/४.४१; भल्लुकः म.व्यु.४७८१; भालूकः — अथ भल्लुके ।। ऋक्षाच्छ- भल्लभालूकाः अ.को.२.५.४; भलत इति भालूकः । भल परिभाषणहिंसादानेषु अ.वि.२.५.४; अच्छः श्री.को.१७५ख ।
dom gdong can: ना. ऋक्षवक्त्रा लो.को.११६०; द्र. {dom gdong ma/}
dom gdong ma: ना. ऋक्षवक्त्रा लो.को.११६०; द्र. {dom gdong can/}
dom bag glang po'i 'gros: ना. सलीलगजगामी, तथागतः — {'di lta ste/} {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{dom bag glang po'i 'gros dang} तद्यथा—भगवता पद्मोत्तरेण च…सलीलगजगामिना च ल.वि.४क/४.
dom mo: ऋक्षी, ऋक्षस्त्री — {dom mo ni rengs byed ma} ऋक्षो (ऋक्षी) मानिनी वि.प्र.१६७क/३.१४९.
dor: क्रि. ( {'dor ba} इत्यस्याः भूत., भवि., विधौ) १. (भवि.) छोरयिष्यामि म.व्यु.८६८७ २. (विधौ) = {dor cig} जहतु — {de'i tshe khyed cag gis rig byed la rtag par re ba dor cig} तदा जहतु भवन्तो वेदे नित्यताशाम् त.प.१६७क/७८९; त्यज्यताम् — {des na skyes bus ma byas la/} /{bden par re ba 'di dor cig/} ततश्चापौरुषेयेषु सत्याशा त्यज्यतामियम् । त.स.१०२क/८९८; उत्सृजेत् — {don med sa rko rtswa gcod dang /} /{sa ris 'bri sogs byed gyur na/}…{de yi mod la dor//} मृन्मर्दनतृणच्छेदरेखाद्यफलमागतम् ।…तत्क्षणमुत्सृजेत् ।। बो.अ.१२क/५.४६; क्षेपयेत् — {de dag dkyil 'khor nyid du dor} क्षेपयेद् मण्डले तु तम् स.दु.१९१/१९०; छोरयेत् — {des phyag dar mi dor ro//} नानेन सङ्कारं छोरयेत् वि.सू.७क/७; विसर्जयेत् — {so shing dben par dor ro//} विसर्जयेत् दन्तकाष्ठं प्रतिच्छन्नम् वि.सू.९क/९; •सं. युग्मम् — स्त्रीपुंसौ मिथुनं द्वन्द्वं युग्मं तु युगलं युगम् ।। अ.को.२.५.३८; • = {dor ba/}
dor nas: त्यक्त्वा — {de 'og de yis sdig pa bzhin/} /{mi rtag lus dag dor nas ni//} ततः सा पातकमिव त्यक्त्वानित्यकलेवरम् । अ.क.१५८क/१७.८; उत्सृज्य — {byang chub sems dpa' zla ba tshes pa dor nas} बोधिसत्त्वनवचन्द्रमुत्सृज्य र.वि.८३क/१७; विहाय — {rig byed las bshad pa rigs kyi chos dor nas} वेदोक्तजातिधर्मं विहाय वि.प्र.१२९ख/१, पृ.२८.
dor cig: = {dor/}
dor thung: चलनिकः म.व्यु.५८५३.
dor du med: क्रि. न निर्यूह्यते — {rang dang spyi'i mtshan nyid blang na yang blang du med dor na yang dor du med do//} स्व- सामान्यलक्षणमायूह्यमानं नायूह्यते, निर्यूह्यमानं न निर्यूह्यते ल.अ.१०१क/४७.
dor ba: •सं. त्यागः — {bde sdug dor thob 'dod pas na//} दुःखसुखत्यागाप्तिवाञ्छया प्र.अ.८०ख/८८; परित्यागः — {gal te bdag nyid kyis ci ltar dor bar 'os she na} आत्मीयं कथं परित्यागार्हमिति चेत् प्र.अ.१५७ख/५०६; हानम् — {de 'grub pa ni dor ba dang len pa} तस्य सिद्धिः हानम्, उपादानं च न्या.टी.३९क/३०; मोक्षः — {me tog dor ba} पुष्पमोक्षः वि.प्र.१४८ख/३. ९५; विसर्जनम् — {so shing dor ba} दन्तकाष्ठविसर्जनम् वि.सू.३८क/४८; प्रतिनिःसर्गः — {ma la bdag kyang chos de dang de dag}… {dor bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag snyam mo//} यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां…प्रति- निःसर्गानुदर्शी विहरेयमिति अ.श.२८१ख/२५८; छोरणम् — {phyag dar dor ba} सङ्कारछोरणम् वि.सू.६ख/७; छोरणा — {rtswa sngon po'i steng du bshang ba dor ba la'o//} छोरणायामुच्चारस्य हरिते तृणे वि.सू.५४ख/७०; उच्छोरणम् — {skra ni phyag dar phrod du dor ro//} सङ्कीर्णे (सङ्कारे) बालोच्छोरणम् वि.सू.५ख/५; वर्जनम् — {med pa rnams ni bsal bya min/} /{med pa dor las med yin na//} नापोह्यत्वमभावानामभावाभाववर्जनात् । त.स.३६क/३७४; निरायूहः — {shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni gnyis su blta bar mi bya}…{blang bar yang ma yin/} {dor bar yang ma yin/} प्रज्ञापारमिता न द्वयेन द्रष्टव्या… नायूहतो न निरायूहतः कौ.प्र.१४२क/९५; •भू.का.कृ. त्यक्तम् — {cho nge dang bcas rdza mkhan gyis/} /{ro yi zol gyis dben par dor//} त्यक्तः कुलालैः साक्रन्दैः शवव्याजेन निर्जने ।। अ.क.१२९क/६६.४५; क्षिप्तम् — {so shing dor ba rgya lam du/} /{gang tshe 'og tu kha bltas pa//} दन्तकाष्ठं भवेत् क्षिप्तं कथञ्चिद् यदाधोमुखम् । स.दु.२३७/२३६; वि.प्र.१४१ख/३.७८; प्रक्षिप्तम् — {mi'i dbang po grags pa'i zhabs kyi drung du dor ba} यशोनरेन्द्रस्य पादमूले प्रक्षिप्ताः वि.प्र.१३०क/१, पृ.२८; उज्झितम् — {'di ni gdengs can lus zos dor ba yi/} /{keng rus phreng bas bsgrubs pa'i rus phung yin//} स एष भुक्तोज्झितभोगिकायकङ्कालमालाकलितोऽस्थिकूटः ।। अ.क.३०६क/१०८.११३; उत्सृष्टम् — त्यक्तं हीनं विधुतं समुज्झितं धूतमुत्सृष्टे । अ.को.३.१.१०५; •वि. हेयम् — {de'i dbang gis sbyin pa dang dor ba ni/} {rim pa min pa'i dbang gis sbyin pa dang rim pa'i dbang gis dor ba'o//} तद्वशाच्च देयं हेयम्; उत्क्रमणवशाद् देयम्, क्रमवशाद् हेयम् वि.प्र.१८५क/१.४२.
dor bar: उत्स्रष्टुम् — {tshangs pa'i 'jig rten nas bdag gis bdag dor bar mos na} उत्सहेऽहम्…ब्रह्मलोकादात्मानमुत्स्रष्टुम् द.भू.१९८क/२०; हातुम् — {dor bar bya ba'i don ni dor bar 'dod la} हेयो ह्यर्थो हातुमिष्यते न्या.टी.३९क/३०.
dor ba med: = {dor ba med pa/}
dor ba med pa: •वि. अनिर्यूहम् — {byams pa chos kyi 'khor lo de ni chos thams cad kyi rang bzhin dang ngo bo nyid kun tu bstan pa 'jig pa'i 'khor lo'o//}…{blang ba med pa dang dor ba med pa'i 'khor lo'o//} तत्खलु पुनर्मैत्रेय धर्मचक्रं सर्वधर्मप्रकृतिस्वभावं संदर्शनविभवचक्रं…अनायूहानिर्यूहचक्रम् ल.वि.२०३क/३०६; •सं. अनवकारः — {dor ba med pa stong pa nyid} अनवकारशून्यता म.भा.४ख/४१.
dor ba med pa stong pa nyid: पा. अनवकारशून्यता, शून्यताभेदः — {stong pa nyid rnam pa bcu drug po 'di lta ste/} {nang stong pa nyid dang}…{dor ba med pa stong pa nyid dang}…{dngos po med pa'i ngo bo nyid stong pa nyid do//} षोडशविधा शून्यता—अध्यात्मशून्यता…अनवकारशून्यता…अभावस्वभावशून्यता च म.भा.४ख/४१.
dor ba yin: क्रि. अपनीयते — {dper na khyim tshig gyur pa'i me/} /{khyim gzhan zhig tu song nas ni/} /{rtswa sogs gang la mched byed pa/} /{de ni phyung ste dor ba yin//} दह्यमाने गृहे यद्वदग्निर्गत्वा गृहान्तरम् । तृणादौ यत्र सज्येत तदाकृष्यापनीयते ।। बो.अ.१७क/६.७०.
dor bar gyis: क्रि. नियच्छ — {bram ze khro ba dor bar gyis//} नियच्छ ब्राह्मण क्रोधम् वि.व.१७५ख/१.६०.
dor bar gyur: = {dor bar gyur pa/}
dor bar gyur pa: •क्रि. मुमोच — {yid kyi chags pa me tog ni/} /{rnying pa bzhin du dor bar gyur//} मुमोच रागकुसुमं निर्माल्यमिव चेतसः ।। अ.क.१५०क/१४.१२९; •भू. का.कृ. उज्झितम् — {'ga' zhig dag na muny+dza'i ske rags khye'us bcad cing dor bar gyur pa mthong //} दृश्यन्ते त्रुटितोज्झिताश्च बटुभिर्मौञ्ज्यः क्वचिन्मेखला ना.ना. २२७क/१९.
dor bar rjes su lta ba: वि. प्रतिनिःसर्गानुदर्शी — {ma la bdag kyang chos de dang de dag spong bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag}…{dor bar rjes su lta bas gnas par bya gor ma chag snyam mo//} यन्न्वहं तेषां तेषां धर्माणां प्रहाणानुदर्शी विहरेयम्…प्रतिनिःसर्गानुदर्शी विहरेयमिति अ.श.२८१ख/२५८.
dor bar bya: •क्रि. १. त्यक्ष्यामि — {phyis ni lus 'di dor bar bya//} त्यक्ष्यामि पश्चात्तनुम् अ.क.३२क/५३.४७ २. क्षिपेत् — {de nas gsor nas maN+Dal du dor bar bya'o//} तत उल्लालयित्वा मण्डले क्षिपेत् वि.प्र.१४५ख/३. ८७; क्षेपयेत् — {de nas me tog gam rin po che 'dis kyang dor bar bya'o//} ततः पुष्पं रत्नं वा क्षेपयेदनेन च स.दु. १९७/१९६; त्यजेत् — {rang gi lus sbrul gyi shun pa bzhin du lan gsum du dor bar bya'o//} स्वशरीरं सर्पकञ्चुकवत् त्यजेत् त्रीन् वारान् वि.प्र.१०९ख/३.३५; छोरयेत् — {khyim gzhan du gding ba byas la khyim bdag la dris te dor bar bya'o//} कृतं संस्तरमन्तर्गृहे छोरयेयुरवलोक्य गृहपतिम् वि.सू.३२ख/४१; वि.सू.८०ख/९८ ३. क्षिप्यते — {de la bems po'i blo can rnams/} /{gang yin yid gnyis gnas su 'dod/} /{des na de nyid dor bya ste//} यत् तत्र जडचेतोभिराशङ्कास्पदमिष्यते । तदेव क्षिप्यते त.स.४३क/४३७; • = {dor bar bya ba/}
dor bar bya ba: कृ. त्याज्यम् — {lam yang gdon mi za bar gzings lta bur dor bar bya ba yin pa nyid kyi phyir} मार्गस्य कोलोपमतयाऽवश्यत्याज्यत्वात् अभि.स्फु.३०१क/११६४; हेयम् — {dor bar bya ba'i don ni dor bar 'dod la} हेयो ह्यर्थो हातुमिष्यते न्या.टी.३९क/३०; अपनेतव्यम् — {dor bar bya ba yang dor} अपनेतव्यं चापनयति सू.भा.२२८क/१३९; उत्सारयितव्यम् — {'di ltar bdag gis sems can thams cad kyi rtsod pa dor bar bya ba yin no//}…{zhes de ltar sems bskyed do//} एवं चित्तमुत्पादयति—येन मया सर्वसत्त्वानां विवाद उत्सारयितव्यः शि.स.१०५ख/१०४; पात्यम् — {spen pa'i longs spyod las rgyu skar bco brgyad dor bar bya bar 'gyur ro//} शनिभोगादष्टादश नक्षत्राणि पात्यानि भवन्ति वि.प्र.१८७क/१.४८.
dor bar bya ba dang blang bar bya ba: हेयोपादेयौ — {de bas na dor bar bya ba dang blang bar bya ba gnyis la 'dor ba dang len pa'i mtshan nyid rjes su sgrub pa ni 'grub pa zhes bya'o//} ततो हेयोपादेययोर्हानोपादानलक्षणानुष्ठितिः सिद्धिरित्युच्यते न्या.टी.३९क/३०.
dor bar bya ba nyid: छोर्यता — {de dag kyang dor bar bya ba nyid do//} तेषामपि छोर्यताम् वि.सू.३२ख/४१.
dor bar byas: = {dor byas pa/}
dor bar byas pa: = {dor byas pa/}
dor bar mi bya: द्र.— {gya tshom du gtsug lag khang dor bar mi bya'o//} न सहसैव निरावासताकरणम् वि.सू.२८ख/३५.
dor bya: = {dor bar bya/} {oba/}
dor byas: = {dor byas pa/}
dor byas pa: भू.का.कृ. क्षिप्तम् — {shing mdun du ni dor byas pa/} /{gang tshe mdun du rtse mo lhung //} सम्यक् क्षिप्तं दन्तकाष्ठं पतेदभिमुखं यदा । स.दु.२३७/२३६; क्षेप्तुमारब्धः — {bcom ldan 'das la gser gyi 'khor lo dor bar byas so//} भगवति सौवर्णचक्रं क्षेप्तुमारब्धा अ.श.६८क/५९.
dor ma: निचोलः, प्रच्छदपटः — निचोलः प्रच्छदपटः समौ अ.को.२.६.११६; निचोल्यते आच्छाद्यते निचोलः । चुल आवरणे अ.वि.२.६.११६.
dol: कुपिनम् — {nya bshor ba'i dol} मत्स्यानां बन्धनाय कुपिनम् शि.स.४९क/४६; आनायः — आनायः पुंसि जालं स्यात् अ.को.१.१२.१६; आनीयन्ते मत्स्या अनेनेति आनायः अ.वि.१.१२.१६.
DoMbi he ru ka: ना. डोम्बीहेरुकः, सिद्धाचार्यः — {lhan cig skyes pa bstan pa slob dpon chen po dpal DoMbi he ru ka'i zhal snga nas mdzad pa rdzogs so//} आचार्यश्रीडोम्बीहेरुकपादकृता सहजसिद्धिः समाप्ता स.सि.२८३/१९१.
dwangs: = {dwangs pa/}
dwangs pa: •वि. प्रसन्नः — {chu rang bzhin gyis dwangs pa} तोयं प्रकृत्या प्रसन्नम् सू.भा.१८८ख/८६; अच्छः — प्रसन्नोऽच्छः अ.को.१.१२.१५; न छाद्यते दृष्टिरित्यच्छः अ.वि.१.१२.१५; स्वच्छः — {rnam par mi rtog cing dwangs la dri ma dang bral te} निर्विकल्पाः स्वच्छा मलव्यपेताः ल.अ.१४७ख/९४; स्वस्थः — {skye ba gzhan du goms pa'i ro las bzhin/} /{de yi yid mtsho che zhing dwangs par zhugs//} जन्मान्तराभ्यासरसादिवास्य स्वस्थं महन्मानसमाविवेश ।। अ.क.२९६क/१०८.२७; प्रसादितः — {chu rnyog pa las dwangs pa dang 'dra bar} लुटितप्रसादिततोयसादृश्येन सू.भा.१८८ख/८६; •सं. १. प्रसादः — स्यात् प्रसादोऽनुरोधेऽपि अ.को.३.३.९१ २. = {'od} छविः मि.को.१४४क ।
dwangs byed: वि. उल्लासिनी — {yid ni dwangs byed zla ba'i 'od//} मानसोल्लासिनी ज्योत्स्ना अ.क.६५ख/६.१४७.
dwangs ma: मस्तु — {bsad pa de ras kyis btsags te snyigs ma dor nas shin tu dang ba'i dwangs ma gzung bar bya'o//} तस्य विदारितस्य कर्पटेन गालयित्वा स्वच्छं मस्तु ग्राह्यम् वि.प्र.७ख/२.१३१; मण्डकम् — {dar ba'i dwangs ma} उदश्विन्मण्डकानि वि.सू.७५क/९२.
dra: = {dra ba/}
dra gri: १. शस्त्री — {de'i ched du smyung bu dang ko ba bcang bar bya'o//} {dra gri ni ma yin no//} धारयेत् तदर्थमारां बर्ध्रञ्च । न शस्त्रीम् वि.सू.७४ख/९१ २. कर्त्तरी, केशकर्त्तनिका मि.को.२६ख ।
dra phyed: = {dra ba phyed pa/}
dra ba: १. जालम् [1] = {rgya dang rnyi} आनायः — {nyon mongs dra ba} क्लेशजालम् ल.अ.१७१क/१२९; {'od zer gyi dra ba 'phro ba dang chos mtshungs so//} रश्मिजालस्फरणसाधर्म्यम् र.वि.१०६क/५८ [2] समूहः — {kye'i rdo rje mkha' 'gro ma dra ba'i sdom pa las dngos grub gtan la dbab pa zhes bya ba'i le'u ste gnyis pa'o//} हेवज्रे डाकिनीजालसंवरे सिद्धिनिर्णयो नाम द्वितीयः पटलः हे.त.१६ख/५२ २. जालिका — {dra ba dang sgo glegs dag gzhug go/} जालिकाकवाटिकयोः दानम् वि.सू.९५क/११४ ३. शिक्यम् — {lhung bzed dang chos gos dang dra ba dang phor bu dang ska rags lhag pa 'bul ba na dge 'dun gyis nye bar bzhag pa'i don du blang bar bya'o//} गृह्णीयान्निःसृज्यमानमतिरेकं पात्रचीवरशिक्यसरित(?सरक/कंसिका) कायबन्धनं सङ्घ उपनिक्षेपाय वि.सू.२४क/२९; काचः श्री.को.१७५क; पोणिका— {rab tu byung ba 'di pa dbang ba'i lhung bzed dang chos gos dang dra ba dang phor bu dang ska rags la sogs pa dge sbyong gi 'tsho ba'i yo byad sbed dam sbed du bcug na'o//} इदं प्रव्रज्यासंतक(? सम्पत्)पात्र- चीवरपोणिकाकंसिकाकायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिष्कारनिर्दाने निर्दापने च वि.सू.४५क/५७ ४. = {do shal} हारः — {dra ba dang dra ba phyed pas lus nye bar dkris pa} हारार्धहारोपगुण्ठितदेहम् म.मू.१३४क/४४ ५. पञ्जरम् — {sha yang rus pa'i dra ba las/} /{shes rab mtshon gyis gud du phye//} अस्थिपञ्जरतो मांसं प्रज्ञाशस्त्रेण मोचय ।। बो.अ.१२ख/५.६२ ६. छेदनम् — {dgu po gos dra'i gri yang ni/} /{sor bzhi pa yi tshad du bya//} चतुरङ्गुलं भवेच्छस्त्रं कुब्जं वै वस्तु(वस्त्र)च्छेदनः ल.अ.१७१क/१२९; पाटनम् — {gri gus dra'o//} शस्त्रकेन पाटनम् वि.सू.६९क/८६ ०. क्षारकः — जालं समूह आनायगवाक्षक्षारकेष्वपि अ.को.३.३.२००.
dra ba gzhug: जालिकादानम् — {dra ba gzhug go/} जालिकादानम् वि.सू.९४क/११३.
dra ba can: •सं. १. जालकम् श्री.को.१६७क; जालिका श्री.को.१६७क २. जालिनी — {byang chub sems dpa' bzhi pa yang /} /{dra ba can gyi 'od mtshan can//} चतुर्थो बोधिसत्त्वश्च जालिनीप्रभसंज्ञितः । स.दु.१७१/१७०; {de bzhin gshegs pa dra ba can gyi 'od ces bya ba} जलेनि(जालिनी)प्रभो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६ •ना. जाली, राजकुमारः — {de nas gzhon nu dra ba can yang ma'i smre sngags 'don cing smras pa} अथ जाली कुमारो मातरमनुशोचयन्नुवाच जा.मा.५६क/६५.
dra ba can gyi 'od: ना. जालिनीप्रभः १. तथागतः — {de bzhin gshegs pa dra ba can gyi 'od ces bya ba} जलेनि(जालिनी)प्रभो नाम तथागतः सु.व्यू.१९८ख/२५६ २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' bzhi pa yang /} /{dra ba can gyi 'od mtshan can//} चतुर्थो बोधिसत्त्वश्च जालिनीप्रभसंज्ञितः । स.दु.१७१/१७०; द्र. {dra ba'i 'od/}
dra ba can 'od: = {dra ba can gyi 'od/}
dra ba can 'od phyag rgya: जालिनीप्रभमुद्रा — {nu ma gnyis su legs bzhag pa/} /{dra ba can 'od phyag rgya yin//} स्तनद्वये च सन्धार्य जालिनीप्रभमुद्रया । स.दु.१५७/१५६.
dra ba phyed pa: = {do shal phyed} अर्धहारः — {dra ba dang dra ba phyed pas lus nye bar dkris pa} हारार्धहारोपगुण्ठितदेहम् म.मू.१३४क/४४.
dra ba 'dzin: = {dra ba 'dzin pa/}
dra ba 'dzin pa: = {nya pa} जालिकः, कैवर्त्तः छो.को.४०५/रा.को.२.५३३.
dra ba'i rkang pa: = {ngang pa} जालपात्, हंसः छो.को.४०५/रा.को.५३३.
dra ba'i thag pa: शिक्यम् — काचाः शिक्यमृद्भेददृग्रुजः अ.को.३.३.२८.
dra ba'i 'od: ना. जालिनीप्रभः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७०५; द्र. {dra ba can gyi 'od/}
dra bi Da skyes: = {ga bur ser po} द्राविडकः मि.को.५९क ।
dra byi la: = {dra wi DaH} द्रविडः — {lho phyogs kyi rgyud 'di nyid na dra byi la'i grong rdal rdo rje'i grong khyer can zhes bya ba yod} इहैव दक्षिणापथे वज्रपुरं नाम द्रविडपट्टनम् ग.व्यू.३३७ख/५८.
dra mig: जालम्, गवाक्षः — {zla ba'i rkang pa'i 'od zer bdud rtsi bsil ma rnams ni dra mig nang nas zhugs pa na//} पादानिन्दोरमृतशिशिराञ्जालमार्गप्रविष्टान् मे.दू.३४९क/२.२९.
drag: = {drag po} वि. उग्रः — {brtson 'grus drag} यत्नमुग्रम् सू.अ.१८०ख/७५; {de nas ma la ya can gyi/} /{mdun du mkha' lding dag gis khyo/} /{drag bsnun gtubs pa'i yid can} ({lus can} ){dag /mthong} {nas} प्रियं पतङ्गराजोग्रप्रहारदलिताकृतिम् । दृष्ट्वा मलयवत्यग्रे अ.क.३११ख/१०८.१६५; रौद्रः — {rta gdong 'khor mo sgra drag} वडवास्यावर्तरौद्रध्वनौ वि.प्र.१०९क/१, पृ.४; उरुः — {skye bo rnams la sdug bsngal dbang byed pa/} /{de yis ma bzod snying rje'i gzhu drag dang /} /{sbyin pa'i mda' rnams char bzhin 'bebs pa yis/} /{de dang lhan cig g}.{yul chen 'gyed pa 'dra//} अमृष्यमाणः स जगद्गतानां दुःखोदयानां प्रसृतावलेपम् । दानेषुवर्षी करुणोरुचापस्तैर्युद्धसंरम्भमिवाजगाम ।। जा.मा.४६ख/५५; तीव्रः — {chags dang sdang dang rmongs dang de'i/} /{kun ldang drag dang bag chags dang //} रागद्विड्मोहतत्तीव्रपर्यवस्थानवासनाः । र.वि.१०८ख/६७.
drag tu: गाढम् — {drag tu brdegs pa myong yang} गाढप्रहारवेदना अपि शि.स.१०१ख/१०१; उद्दामम् — {du ba drag tu 'phyar la} उद्दामधूमनिर्गमम् ना.ना.२६५क/१७.
drag sngags 'dus pa rdo rje rtsa ba'i rgyud: ना. *वज्रमन्त्रभीरुसन्धिमूलतन्त्रम्, ग्रन्थः क.त.८४३.
drag can: वि. उग्रः, तीव्रः श.को.६४७.
drag char: = {char chen} आसारः, वेगवृष्टिः — धारासम्पात आसारः अ.को.१.३.११; आ समन्तात् सरतीति आसारः । सृ गतौ अ.वि.१.३.११.
drag chen: वि. महारौद्रः — {lha mo thams cad kha dog nag /drag} {chen phyag rgya lnga yis brgyan//} सर्वा देवत्यः कृष्णवर्णा महारौद्रा पञ्चमुद्राविभूषिताः । हे.त.९क/२६; द्र. {drag chen mo/}
drag chen mo: वि.स्त्री. महारौद्रा — {sgyu 'phrul chen mo drag chen mo/} /{'byung dang sdud par byed pa mo//} महामाया महारौद्रा भूतसंहारकारिणी । वि.प्र.६९क/४.१२४.
drag tu 'bod pa: संरावः मि.को.४९ख ।
drag tu mi dbye: क्रि. नास्फालयेत् — {sgo yang drag tu mi dbye} नास्फालयेत्कपाटम् बो.अ.१३क/५.७२.
drag pa: •वि. तीव्रः — {rno ba dang zhan pa dang drag pa dang tsan dan gyi la sogs pa thams cad la ngo bo mtshungs pa nyid de} सर्वत्र हि तीक्ष्णमन्दतीव्रचान्दनादौ समरूपता प्र.अ.१७६ख/१९१; {sdug bsngal drag pa} दुःखां तीव्राम् अ.श.३८क/३३; रौद्रः म.व्यु.२९४७; उदीर्णः म.व्यु.६६५३; वाढम् म.व्यु.६७७६; •सं. = {drag pa nyid} पटुता — {dpa' ba'i shugs kyis rtsol ba drag par gyur//} व्यवसायः पटुतां जगाम शौर्यात् जा.मा.१६०क/१८४.
drag pa'i thod: = {drag po'i thod/}
drag po: •वि. १. उग्रः — {brtson 'grus drag po nyid kyi phyir} उग्रवीर्यतया सू.अ.१८०ख/७५; {drag po'i dri ldan gang gi rlung //} यस्योग्रगन्धेन वायुना अ.क.६०क/६.७९; {de nas sbrul gdug ri bo bdun/} /{sems can drag pos kun tu khengs//} अथोग्रसत्त्वसङ्गीर्णाः सप्ताशीविषपर्वताः । अ.क.६१क/६.९१; रौद्रः — {gzhan la 'tshe bar mngon par dga' ba drag po'i bdag nyid can rnams kyi ni} रौद्रात्मनान्तु परोपद्रवाभिरतीनाम् प्र.अ.६८क/७६; का.आ.३३१ख/२.२८०; क्रूरः — {glang po che/} /{drag po} क्रूरकुञ्जरः अ.क.२४१ख/२८.१६; {gdung ba drag pos non khyod su//} कस्त्वं क्रूरव्यथाक्रान्तः अ.क.२४६क/९२.४२; चण्डः — {drag po'i rlung gis bskyod pas rab tu g}.{yo/} /{nags tshal rtswa rnams} चण्डानिलास्फालनचञ्चलानि…वने तृणानि जा.मा.८९ख/१०२; {drag po'i rlung gis} चण्डवातैः वि.प्र.११२क/१, पृ.९; घोरः — {drag po'i sgra} घोरघोषः अ.क.२२१क/८९.१; विकटः — {drag po'i sgra chen sgrog pa} विकटाटोपं रटन्तः अ.क.३०५ख/३९. ९५; उत्कटः — {glang po drag po chen po yang //} कुञ्जरे च महोत्कटे अ.क.२४३ख/२८.३३; {drag po'i dug gi 'khri shing} उत्कटविषलता अ.क.२२२ख/२४.१६३; कर्कशः — {sras ni drag po'i rtsal dang ldan//} सूनुविक्रमकर्कशः अ.क.३०७क/४०.५; निष्ठुरः — {las drag po} निष्ठुरकर्मणा बो.भू.१४२क/१८२; खरः — {drag po yi ni rlung dag rgyu//} चचार खरमारुतः का.आ.३४१क/३.१८१; {drag po'i chu srin tshogs dkrigs} खरमकरकुलव्याकुलः अ.क.२२१ख/८९.७; विषमः — {rlung drag po ldang bar 'gyur} विषमवाताश्च वास्यन्ति सु.प्र.२५क/४८; {char drag po 'bab par 'gyur} विषमवर्षाश्च भविष्यन्ति सु.प्र.२५क/४८; तीव्रः — {mos pa drag pos mchod pa byed pa} तीव्रया चाधिमुक्त्या पूजां करोति बो.भू.१२५क/१६१; उरुः — {rtsol ba drag po} उरुवीर्यः जा.मा.१५२क/१७५; कटुकः — {mi dge ba bcu'i las kyi lam gyi gnod pa ni dam pa'i chos dran pa nye bar gzhag pa las rnam par smin pa drag po gsungs pa lta bur blta ste} दश चाकुशलाः कर्मपथाः अनर्थाः सद्धर्मस्मृत्युपस्थानाद्विपाककटुका द्रष्टव्याः शि.स.४५क/४२; कठिनः — ग्. {yo ldan ma rungs drag po de/} /{bzang po'i brag tu song bar gyur//} स क्रौर्यकठिनः शठः…भद्रशिलां ययौ ।। अ.क.४९ख/५.३१; प्रगाढः — {gnod pa byed pa drag po la ji mi snyam pa'i bzod pas} प्रगाढापकारमर्षणक्षान्त्या सू.अ.१५१ख/३५; घनः — {ma ma khyod kyi cho nge drag po 'di/} /{sdug bsngal drag po'i gsal byed ci las skyes//} कस्मात्तवायं घनदुःखशंसी मातः प्रजातः प्रसभं प्रलापः । अ.क.३०५क/१०८.१०७; पटुः — {dpyid kyi dus kyi nyi ma 'bar ba dang /} /{'bar ba'i rjes 'brang rlung ni drag po dang //} निदाघकाले ज्वलितो विवस्वाञ्ज्वालाभिवर्षीव पटुश्च वायुः । जा.मा.८७क/९९; पृथुः — {lag pa rkang pa des bcad pa'i/} /{gdung ba drag po brnag byas nas//} निकृत्तपाणिचरणः स संस्तभ्य पृथुव्यथाम् । अ.क.२५३क/२९.६७; स्फारः — {bdud kyi rnam 'gyur drag po yis/} /{byang chub sems dpa' kun tu gtses//} मारः स्फारविकारेण बोधिसत्त्वं समाद्रवत् ।। अ.क.२३०क/२५.६०; कष्टः — {dka' thub drag po dag kyang yang dag par len par byed} कष्टव्रतसमादायी च भवति श्रा.भू.२१क/५०; बलवती — {ting nge 'dzin las langs pa'i sems yid la byed pas yongs su brlan pas kha zas la brkam pa drag po mi 'byung} समाधेर्व्युत्थितस्य मनसिकारपरिष्यन्दितेन चित्तेन न बलवत्याहारे गृद्धिर्भवति अ.सा.८२ख/४६ २. = {bcu gcig opa} रुद्रः — {drag po zhes pa bcu gcig} रुद्र एकादश वि.प्र.१७९क/१.३४; {drag po zhes pa chu tshod bcu gcig} रुद्र इति एकादश नाड्यः वि.प्र.१७६ख/१.३०; {drag po zhes pa ste bcu gcig pa'o//} रुद्रेति एकादशी वि.प्र.१५४ख/३.१०३; •सं. उग्रः, नृजातिविशेषः — शूद्राक्षत्रिययोरुग्रः अ.को.२.१०.२; उच्यति समवैति वर्णद्वयमिति उग्रः । उच समवाये । शूद्रायां क्षत्रियाज्जातस्य नाम अ.वि.२. १०.२; •ना. १. रुद्रः, शिवः — {khyab 'jug dang tshangs pa dang drag po'i rigs thams cad rmongs par byed pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs so//} विष्णुब्रह्मरुद्रकुलमोहनं नाम समाधिं समापन्नः वि.प्र. १३०क/१, पृ.२८; द्र. {gsang ba'i rgyud rnams kyi rnam par 'byed pa drag po gsum 'dul zhes bya ba} विभङ्गगुह्यतन्त्राणां त्रिरुद्रदमननाम क.त.४५५; हरः — {bram ze dang khyab 'jug pa dang zhi ba pa la sogs pa rnams kyi 'dod pa'i lha tshangs pa dang khyab 'jug dang drag po la sogs pa rnams} ब्रह्महरिहरादयः…ब्राह्मणवैष्णवशैवादीनामिष्टदेवता वि.प्र.१३५ख/१, पृ.३४ २. हरः, दिग्पालः — {mer ni me lha'o//}…{'phrog byed kyi phyogs su drag po'o//} अग्नावग्निः…हरो हरे वि.प्र.१७१क/१.२१ ३. = {'chi bdag} कालः, यमः — {drag po'i zhags} कालपाशः अ.क.३२२ख/४०.१८३; •अव्य. प्रसभम् — {ma ma khyod kyi cho nge drag po 'di/} /{sdug bsngal drag po'i gsal byed ci las skyes//} कस्मात्तवायं घनदुःखशंसी मातः प्रजातः प्रसभं प्रलापः । अ.क.३०५क/१०८. १०७; हठात् — {de tshe 'di yis bden} ({dben} ){par ni/} /{chung ma drag pos mnyes te bsad//} तदास्य पत्नीमवधीदेकान्ते हठमर्दनैः ।। अ.क.८८क/९.१८; सद्यः — {yongs su gdung ba drag pos nyen//} सद्यः सन्तापशोषितम् अ.क.१५०क/१४.१२९.
drag po len: ना. रुद्रिलः, आचार्यः — {zho gang yin pa de 'o ma/} /{'o ma gang yin de zho zhes/} /{drag po len gyis bstan pa ste/} /{de bzhin 'bigs byed gnas rigs te//} यदेव दधि तत्क्षीरं यत्क्षीरं तद्दधीति च । वदता रुद्रिलेनैव ख्यापिता विन्ध्यवासिता ।। त.प.१५२क/२९.
drag po'i thod: = {gang gA} उग्रशेखरा, गङ्गा छो.को.४०६/रा.को.१.२२०.
drag po'i dug: हालाहलम्, विषभेदः — {de nas de ni yang 'khrug ste/} /{dper na drag po'i dug dang 'dra//} पुनः कुप्यति रागोऽस्य विषं हालाहलं यथा ।। शि.स.५१ख/४९.
drag po'i dri: = {a za mo} उग्रगन्धा, अजमोदा मि.को.५८ख ।
drag po'i spos: उग्रधूपः, धूपविशेषः — {dbang dang dgug pa la drag po'i spos zhes pa ste/} {gu gul dang rgya skyegs dang spos dkar dang kun du ru dang thang chu rnams bu ram gyis sbyar ba ni drag po'i spos so//} वश्ये आकृष्टावुग्रधूप इति । गुग्गुललाक्षासर्जरसकुन्दुरुश्रीवासागुडेन मोदित उग्रधूप इति वि.प्र.१००क/३.२०.
drag po'i mig: ना. रौद्राक्षः, ब्राह्मणः — {bar der skye ba snga ma ni/} /{tshangs pa'i srin po tshangs pa'i gnyen/} /{ma rungs bzod dka' skye bo ngan/} /{phrag dog drag po'i mig ces pas//} अत्रान्तरे ब्रह्मबन्धुः प्राग्जन्मब्रह्मराक्षसः । रौद्राक्षो नाम मात्सर्यक्रौर्यदौर्जन्यदुःसहः ।। अ.क.४९क/५.२५.
drag po'i gtsug rgyan: = {zla ba} हरचूडामणिः, चन्द्रः छो.को.४०६/रा.को.५.५०६.
drag po'i zhags: ना. कालपाशः, लुब्धकः — {rngon pa drag po'i zhags zhes pas/} /{kar ba Ta nye nags tshal du//} लुब्धकः कालपाशाख्यः कर्वटोपान्तकानने । अ.क.३२२ख/४०.१८३.
drag po'i gzugs can ma: रौद्ररूपिणी — {pu k+ka sI yang phyung nas ni/} /{phyung nas dbang ldan mtshams su ni/} /{drag po'i gzugs can ma nyid gnas//} निःसृता पुक्कसी पुनः । निःसृत्यैशानकोणे च निषण्णा रौद्ररूपिणी ।। हे.त.२४क/७८.
drag po'i las: क्रूरकर्म — {de bzhin du drag po'i las ni mi dge ba'i nyin zhag la nges pa'o//} एवं क्रूरकर्माशुभदिननियमः वि.प्र.१०८क/३.३०; {rgyu skar gru bzhin mon gru ni/} /{drag po'i las la rab tu bsngags//} प्रशस्तौ… श्रवणधनिष्ठनक्षत्रौ क्रूरकर्मणि म.मू.१९४क/२०५; रौद्रकर्म — {le'u lnga pa las sngags 'di rnams drag po'i las la brjod par bya'o zhes pa ni nges pa'o//} पञ्चमपटले इदं मन्त्रं वक्तव्यं रौद्रकर्मणीति नियमः वि.प्र. ११६ख/३.३५.
drag spyan ma: ना. रौद्राक्षी १. क्रोधदेवी — {shin tu sngon mo dang}…{drag spyan ma ste khro bo bcu'i lha mo rnams so//} अतिनीला…रौद्राक्षीति दशक्रोधदेवयः वि.प्र.१५७क/३. ११८ २. पत्रदेवी — {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang}…{drag spyan ma dang sna chen ma ste tsartsi kA'i nor 'dab pad+ma la rang gi phyogs rnams su'o//} द्वितीयादौ उग्रा…रौद्राक्षी, स्थूलनासा कमलाष्टदलेषु चर्चिकायाः स्वदिक्षु वि.प्र.४१क/४.२९; द्र. {drag mig ma/}
drag spyod: हठः, हठयोगः — {drug pa dang ni gnyis pa dang /} /{bcu pa dang ni bcu bzhi pa/} /{drag spyod rjes su chags pa dang /} /{nye bar sgrub pa'i sdom pa 'o//} षष्ठं च द्वितीयं च दश *पञ्चचतुर्दशम् । हठमनुरागणं चैव उपसाधनसंवरम् ।। गु.स.१४९ख/१२३.
drag phab: वि. तुमुलः — {de rnams dag la rab tu bzhad ldan thog ser char pa drag phab mang pos gzhom par mdzod//} तान्कुर्वीथास्तुमुलकरकावृष्टिपातावकीर्णान् मे.दू.३४६क/१.५८.
drag mig ma: ना. रौद्राक्षी, योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{bdun pa la drag mig ma'i l+l}-{i'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते… सप्तमे य्Ḷ रौद्राक्ष्याः वि.प्र. १३२क/३.६३; द्र. {drag spyan ma/}
drag mo: •वि.स्त्री. उग्रा — {'phags ma sgrol ma drag mo'i sgrub thabs zhes bya ba} आर्योग्रतारासाधननाम क.त.१७२७; •सं. रौद्री, औषधिविशेषः — {drag mo zhes pa ru Ta} ({dra} ){dza TA} रौद्रीति रुद्रजटा वि.प्र.१४९क/३.९६; •ना. १. उग्रा [1] पत्रदेवी — {gnyis pa la sogs pa la drag mo dang}…{drag spyan ma dang sna chen ma ste tsartsi kA'i nor 'dab pad+ma la rang gi phyogs rnams su'o//} द्वितीयादौ उग्रा…रौद्राक्षी, स्थूलनासा कमलाष्टदलेषु चर्चिकायाः स्वदिक्षु वि.प्र.४१क/४.२९ [2] योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{'jigs ma'i 'dab ma gnyis pa la drag mo'i ya'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…भीमायाः द्वितीये पत्रे य उग्रायाः वि.प्र.१३१ख/३.६३ २. रौद्री, योगिनी — {byang du drag mo dkar mo zhal gcig ma'o//} उत्तरे रौद्री शुक्ला एकवक्त्रा वि.प्र.४०ख/४.२७ ३. रुद्राणी, उमा — उमा कात्यायनी गौरी काली हैमवतीश्वरी ।। शिवा भवानी रुद्राणी शर्वाणी सर्वमङ्गला । अ.को.१.१.३८.
drag mo che: ना. महाघोरा, देवी — {de bzhin zur gnas lha mo ni/} /{yid 'phrog gzugs ni gnyis ma ste/} /{yi dwags la gnas drag mo che/} /{phyag rgya lngas ni rnam brgyan pa'o//} विदिक्स्थाने तथा देवी द्वौ हि रूपौ मनोहरौ । प्रेता- सनमहाघोराः पञ्चमुद्राविभूषिताः ।। स.उ.१३.३२.
drag shul: •वि. = {drag shul can} उग्रः — {drag shul gzi brjid} उग्रतेजः ल.वि.४क/४; रौद्रः — {drag shul gyi sems dang ldan pa} रौद्रचित्तः स.पु.८५क/१४३; •पा. रौद्रः, रसभेदः — शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यभयानकाः । बीभत्सरौद्रौ च रसाः अ.को.१.८.१७; •ना. उग्रः, महादेवः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।… उग्रः कपर्दी श्रीकण्ठः शितिकण्ठः कपालभृत् । अ.को.१.१.३३; उत् गृह्णातीति उग्रः । ग्रह उपादाने । उग्रत्वाद्वा उग्रः अ.वि.१.१.३३; द्र. {drag po/}
drag shul gyi sems dang ldan pa: वि. रौद्रचित्तः — {sman gyi rgyal po sems can sdang ba'i sems dang ldan pa dang}… {drag shul gyi sems dang ldan pa gang la las} यः खलु पुनर्भैषज्यराज कश्चिदेव सत्त्वो दुष्टचित्तः…रौद्रचित्तः स.पु.८५क/१४३.
drag shul can: •वि. उग्रः — {gang drag shul can dge slong tshul khrims dang ldan pa dge ba'i chos dang ldan pas} यस्योग्रभिक्षुः शीलवान् कल्याणधर्मा अभि.भा.१७०ख/५८५; •पा. रौद्रः, रसविशेषः म.व्यु.५०३९; द्र. {drag shul/}।। •ना. उग्रः — {'phags pa drag shul can gyis zhus par} आर्योग्रपरिपृच्छायाम् शि.स.८ख/९.
drag shul can gyi yi ge: उग्रलिपिः, लिपिविशेषः — {yi ge}… {tshangs pa'i yi ge}… {drag shul can gyi yi ge}… {'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge} लिपिं…ब्राह्मीं…उग्रलिपिं…सर्वभूतरुतग्रहणीम् ल.वि.६६ख/८८.
drag shul dri: = {shu dag} उग्रगन्धा, वचा मि.को.५८क ।
drag shul sde: उग्रसेनः लो.को.११६३.
drag shul spyod pa: आभिचारिकम्, हिंसाकर्मविशेषः म. व्यु.४२४३.
drag shul byin: उग्रदत्तः लो.को.११६४.
drag shul gzi brjid: ना. उग्रतेजः, तथागतः — {'di lta ste/} {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{drag shul gzi brjid dang} तद्यथा—भगवता पद्मोत्तरेण च…उग्रतेजसा च ल.वि.४क/४.
drag shul 'od: उग्रप्रभः लो.को.११६४.
drag shul sems ldan: = {drag shul gyi sems dang ldan pa/}
drags: अति — {sbyin pa drags na nor gyi dbang phyug gi/} {nor yang ji srid cig tu thub par 'gyur//} अतिप्रदातुर्हि कियच्चिरं भवेद्धनेश्वरस्यापि धनेश्वरद्युतिः ।। जा.मा.१९१ख/२२२.
drang: = {drang po/} {drang ba/} {drang slad du} उद्धर्तुम् — {'khor ba mi bzad gting nas ni/} /{'gro ba nyon mongs drang slad du//} घोरात् संसारपातालादुद्धर्तुं कृपणं जगत् ।। श.बु.११५क/१२९.
drang dgos pa: कृ. वाहनीयम् — {stobs kyis drang dgos pa'i phyir} बलवाहनीयत्वात् अभि.स्फु.२३४क/१०२४.
drang 'gro: = {mda'} अजिह्मगः, बाणः — पृषत्कबाणविशिखा अजिह्मगखगाशुगाः । कलम्बमार्गणशराः पत्री रोप इषुर्द्वयोः ।। अ.को.२.८.८६; अजिह्मं ऋजु यथा भवति तथा गच्छतीति अजिह्मगः अ.वि.२.८.८६.
drang nges: = {drang don dang nges don/}
drang gtam: सूनृतम्, प्रियसत्यवचनम् — निष्ठुरं परुषं ग्राम्यमश्लीलं सूनृतं प्रिये । अ.को.१.६.१९; शोभमानम् ऋतमत्रास्तीति सूनृतम् । प्रियसत्यवचननाम अ.वि.१.६.१९.
drang brtan: वि. ऋजुः — {rtag tu gya gyu rnam spangs shing /} /{drang brtan rnams ni rtag bsten pas//} जिह्मानां नित्यविक्षेपाद् ऋजूनां नित्यसेवनात् श.बु.११०ख/१५.
drang du gsol: उल्लुम्पतु — {bdag drang du gsol} उल्लुम्पतु माम् म.व्यु.८७०४; मि.को.१२२क ।
drang don: पा. १. नेयार्थः — {dam chos phongs pas bsgribs pa'i bdag phyir drang don de nyid 'dzin pa'i phyir//} सद्धर्मव्यसनावृतात्मकतया नेयार्थतत्त्वग्रहात् र.वि.१२८ख/११८; {gsung rab thams cad la drang ba dang nges pa'i don du rnam par gzhag pa yin pa'i phyir ro//} सर्वस्य प्रवचनस्य नेयनीतार्थतया व्यवस्थापनात् बो.प.५७क/१९ २. अर्थवादः — {don gzhan gyi sgra don gzhan brjod pas na drang don zhes bya'o//} अन्यार्थो हि शब्दोऽन्यमर्थं वदतीति कृत्वाऽर्थवाद उच्यते त.प.२७०ख/१०१०; {ji ltar sngags dag la drang don du bstan pa de bzhin du de lta bu byung ba la sogs pa la yang tshangs pa la sogs pa'i thams cad mkhyen pa nyid drang don du rtogs par bya'o//} यथा मन्त्रेष्वर्थवादनिर्देशो भवति, तथेतिहासादिष्वपि ब्रह्मादेः सर्वज्ञत्वमर्थवादाद् बोद्धव्यम् त.प.२७०ख/१००९; त.प.२६८ख/१००६.
drang po: •वि. ऋजुः — {mda' de nyid mes bsros pa dang drang por 'gyur ba} अग्निसंतापनया तदेव काण्डं ऋजु भवति सू.अ.१७१क/६३; {lta ba drang po} ऋजुदृष्टिकः अ.सा. २९५क/१६६; सरलः — {skye bo dam pa drang po ni/} /{bdud rtsi bas kyang rnyed pa dka'//} अमृतादपि दुष्प्राप्यः सौजन्यसरलो जनः ।। अ.क.९१ख/९.६३; {rang bzhin drang po} सरलस्वभावः अ.क.११८क/६५.८; {drang po rnams kyang thang shing bzhin//} सरलाः सरला इव अ.क.२५३क/२९.६६; प्रगुणः — {'di la khyod la drang po yin no zhes 'jig rten na tha snyad dmigs pa yin no//} तथा हि तव प्रगुणमेतदिति लोक उपलभ्यते व्यवहारः प्र.अ.१६४ख/५१४; म.व्यु.६३४९; •सं. १. आर्जवम् — {dper na sbrul 'khyil gnas skabs na/} /{ldog cing de ma thag tu ni/} /{drang po'i gnas skabs byung na yang //} यथाऽहेः कुण्डलावस्था व्यपैति तदनन्तरम् । सम्भवत्यार्जवावस्था त.स.१०क/१२१; प्रागुण्यम् — {gal te tshes bco lnga la bdag gcig pu de dang mi ldan par shes na 'grogs bshes la drang por 'bad par bya'o//} स्वं चेदेकमतद्वन्तं पञ्चदशां(दशम्यां) मन्येत सप्रेमकप्रागुण्ये प्रयतेत वि.सू.५८क/७४ २. = {drang po nyid} सरलत्वम् — {drang po la yang gya gyu can//} सरलत्वेऽपि कुटिलाः अ.क.१४५क/१४.७२.
drang po nyid: प्रगुणता, सरलत्वम् — {mda' ni sems med 'di dag rnams/} /{gdung bas drang po nyid 'gyur te//} तापात् प्रगुणतामेते यान्ति निश्चेतनाः शराः । अ.क.३२८ख/४१.५२.
drang po nyid du byas: वि. यष्टीकृतम् — {lus ni drang po nyid du byas//} यष्टीकृततनुः अ.क.३२९क/४१.५८.
drang po'i gtam: = {drang gtam/}
drang po'i rang bzhin can: वि. ऋजुकः — {de dag gis drang po'i rang bzhin can yin pas bstan pa dang} तैः ऋजुकोऽयं दर्शितः वि.व.१४५ख/१.३४.
drang po'i bsam pa: पा. ऋज्वाशयता, चित्ताशयभेदः — {sems kyi bsam pa bcu 'byung ngo //}…{'di lta ste/} {drang po'i bsam pa dang}…{bdag nyid che ba'i bsam pa}({'o//} ) दश चित्ताशयाः प्रवर्तन्ते…यदुत ऋज्वाशयता च…माहात्म्याशयता च द.भू.१८७ख/१५.
drang por gyur: वि. ऋजुभूतम् — {lta ba drang por gyur nas chos sgrub nus pa'i snod du gyur par mthong nas} ऋजुभूतदृष्टिं धर्मप्रतिपत्तिपात्रभूतमवेक्ष्य जा.मा.१७८क/२०७.
drang por gyur pa: = {drang por gyur/}
drang por bya ba: प्रगुणीकरणम् — {gus par mi byed na drang por bya ba'i phyir dge slong shes nyen can bsko bar bya'o//} अनादृतौ भिक्षोः प्रगुणीकरणाय प्रयोगोऽभिज्ञस्य वि.सू.८ख/९; द्र. {drang por srang ba/}
drang por zhugs pa: वि. ऋजुप्रतिपन्नः म.व्यु.११२१.
drang por srang ba: प्रगुणीकरणम् म.व्यु.६३४८; द्र. {drang por bya ba/}
drang ba: •क्रि. ( {'dren pa} इत्यस्याः भवि.) (?) नीयते — {gal te de lta na/} {slob dpon gyis 'grel pa'i gzhung ji ltar drang} यद्येवम्, कथमयमाचार्यीयो वृत्तिग्रन्थो नीयते त.प.३ख/४५२; •सं. १. कर्षणम् — {sems can drang ba'i don gyi phyir/} /{tshon gyis ri mo rnam par brtag/} सत्त्वानां कर्षणार्थाय रङ्गैश्चित्रं विकल्प्यते । ल.अ.७३ख/२२; आकर्षणम् — {kha cig drang ba'i phyir zhes bya ba ni nyan thos kyi rigs can ma nges pa gang dag yin pa'o//} आकर्षणार्थमेकेषामिति ये श्रावकगोत्रा अनियताः सू.अ.१७५क/६९; परिकर्षणम् — {byis pa rnams ni drang ba'i phyir/} /{theg pa tha dad ngas bshad do//} परिकर्षणार्थं बालानां यानभेदं वदाम्यहम् ।। ल.अ.१७५क/१३६; आहरणम् — {drang ba dang zlog pa la sogs pa la mkhas pa'i phyir} आहरणापहरणकुशलत्वात् जा.मा.७९ख/९२; उत्थापनम् म.व्यु.६४३२ २. = {drang ba nyid} ऋजुता — {gya gyu can rnams la drang ba'o//} ऋजुता कुटिलेषु शि.स.१५७क/१५१; •वि. = {drang po} आर्जवः — {bden dang drang ba mi zad thabs tshul gyis/} /{yongs sbyang yon tan mtha' yas ldan pa'i gsung //} सत्यार्जवाक्षयमुपायनयैः परिशोधितां गिरमनन्तगुणाम् । शि.स.१७२ख/१७०; {spyod pa ngan pa'i gya gyu spangs pas drang //} असत्क्रियाजिह्मविवर्जनार्जवः जा.मा.१७८ख/२०८; {brtan zhing dul la blo gros ldan/} /{bzod ldan drang la g}.{yo sgyu med//} धीरो विनीतो मतिमान् क्षमावानार्जवोऽशठः । वि.प्र.९१क/३.३; ऋजुः — {mig gis sems can lta na yang /}…/{drang zhing byams pa'i tshul gyis blta//} ऋजु पश्येत् सदा सत्त्वांश्चक्षुषा संपिबन्निव । बो.अ.१३क/५.८०; {sku che zhing drang ba} वृहदृजुगात्रः बो.भू.१९३क/२५९; ऋजुकः — {gya gyu med pas na drang ba'o//} ऋजुकः अकुटिलत्वात् शि.स.१५७क/१५०; {rang bzhin gyis drang ba} स्वभावृजुकः शि.स.१७४ख/१७२; सरलः — {rang bzhin gyis ni bsam pa drang //} स्वभावसरलाशयः अ.क.३१७क/४०.११४; {de dag bya rog gyis brjod kyang /} /{snying rjes rgyas shing drang ba de//} इत्यसौ वार्यमाणोऽपि काकेन करुणाकुलः ।…सरलः अ.क.२५६क/३०. १६; शुभः — {khyu mchog 'gro ba drang ngam yo ba bzhin//} जिह्मं शुभं वा वृषभप्रचारम् जा.मा.७८ख/९०; •कृ. कृष्यमाणः — {dga' ma la dgas drang bas 'di//} कृष्यमाणः प्रियाप्रेम्णा सः अ.क.१०२ख/१०.३०; नेयः — {nges pa'i don gyi mdo la brten gyi/} {drang ba'i don la ma yin pa dang} नीतार्थसूत्रं प्रतिशरणम्, न नेयार्थम् अभि.स्फु.३१८ख/१२०२.
drang ba'i don: = {drang don/}
drang ba'i don gyi mdo: नेयार्थसूत्रम्, नेयार्थप्रतिपादकसूत्रम् — {nges pa'i don gyi mdo la brten gyi/} {drang ba'i don la ma yin pa dang} नीतार्थसूत्रं प्रतिशरणम्, न नेयार्थम् अभि.स्फु.३१८क/१२०२.
drang bar bya: कृ. नेतव्यम् — {'di ni gdon mi za bar drang bar bya ba ma yin te} नैतदवश्यनेतव्यम् अभि.भा.११९क/४२२.
drang bar gsol: = {drang du gsol} उल्लुम्पतु म.व्यु.८७०४.
drang srong: १. ऋषिः, सत्यव्रती — ऋषयः सत्यवचसः अ.को.२.७.४३; ऋषति तपस इति ऋषिः । ऋषी गतौ अ.वि.२.७.४३; {drang srong dang bcas pa dang skyes pa dang bud med kyi tshogs rnams kyis} सर्षिनरनारीगणाः अ.सा.३९०क/२२१; मुनिः — {'di ni mthong bar gyur pa tsam gyis kyang /} /{drang srong rnams la'ang dngos grub gegs 'gyur na//} इयं हि संदर्शनमात्रकेण कुर्यान्मुनीनामपि सिद्धिविघ्नम् । जा.मा.७३ख/८५ २. ऋषयः — {drang srong ni skar ma bdun no//} ऋषयः सप्त तारकाः वि.प्र. १५६क/१३२ *३. = {khyu mchog} ऋषभः, स्वरभेदः — {drug ldan drang srong sa 'dzin dang /} /{lnga pa la sogs rab dbye bas//} षड्जर्षभगान्धारपञ्चमादिप्रभेदतः । त.स.९०क/८१७; द्र. {drang srong ba/}
drang srong bka': आर्षम्, ऋषिवचनम् — {thar pa thob pa'i lam dang rjes mthun par/} /{de yang drang srong bka' bzhin spyi bos blang //} मोक्षाप्तिसंभारपथानुकूलं मूर्ध्ना तदप्यार्षमिव प्रतीच्छेत् ।। र.वि.१२८ख/११८; द्र. {drang srong gsung /}
drang srong skyes mchog: = {sangs rgyas} ऋषिपुङ्गवः, बुद्धः — {drang srong skyes mchog khyod kyi bstan/} /{de ltar legs pas khyab 'di la//} एवं कल्याणकलिलं तवेदम् ऋषिपुङ्गव । शासनम् श.बु.११३ख/९१.
drang srong gi dka' thub spyad pa'i yi ge: ऋषितपस्तप्ता, लिपिविशेषः — {yi ge}… {tshangs pa'i yi ge}… {drang srong gi dka' thub spyad pa'i yi ge}… {'byung po thams cad kyi sgra sdud pa'i yi ge} लिपिं… ब्राह्मीं… ऋषितपस्तप्तां…सर्वभूतरुतग्रहणीम् ल.वि.६६ख/८८.
drang srong gi zas: ऋषिभोजनम् — {blo gros chen po 'phags pa'i skye bo ni drang srong gi zas za ste/} {khrag dang sha mi za bas} ऋषिभोजनाहारो हि महामते आर्यजनो न मांसरुधिराहारः ल.अ.१५३ख/१०१.
drang srong gi tshig: ऋषिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{drang srong gi tshig dang drang srong ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…ऋषिपदम्, अनृषिपदम् ल.अ.६८ख/१७.
drang srong rgyas pa: = {rgyas pa/}
drang srong rgyas pas zhus pa: ना. व्यासपरिपृच्छा, ग्रन्थः म.व्यु.१३९२.
drang srong che: महर्षिः — {kun tu bzang po dpe med drang srong che/} /{sred med bu yi stobs mnga' mkhregs pa'i sku//} नारायणस्थामदृढात्मभावः समन्तभद्रोऽप्रतिमो महर्षिः । र.वि.१२१क/९५; द्र. {drang srong chen po/}
drang srong chen po: १. महर्षिः — {legs sbyar zhes pa lha yi ni/} /{skad du drang srong chen pos gsungs//} संस्कृतं नाम दैवी वागन्वाख्याता महर्षिभिः । का.आ.३१९ख/१. ३३; {drang srong chen po thugs brtse thugs rje gnas pa bsam gtan mdzad//} कृपकरुणविहारो ध्यायमानो महर्षिः अ.श.२११ख/१९५ २. मार्षः — {drang srong chen po 'di lta ste/} {sa chen po 'di ni chu la rab tu gnas pa} तद्यथा मार्षा इयं महापृथिव्यप्सु प्रतिष्ठिता र.वि.९८क/४४.
drang srong dam pa: वि. ऋषिवरः, बुद्धस्य — {drang srong dam pa}…{blta ba'i dus lags} अयमृषिवर कालप्राप्तः… द्रष्टुम् सु.प्र.५३ख/१०६.
drang srong pa ni: ना. पाणिनिः, व्याकरणकर्त्ता — {tsam pa'i bu ni rigs sgra'i don yin no zhes zer zhing /} {bya chen gyi bu ni rdzas yin no zhes zer la/} {drang srong pa ni gnyi ga'o//} ‘जातिः पदार्थः’ इति कात्यायनः, ‘द्रव्यम्’ इति व्याडिः, उभयं पाणिनिः त.प.३१७क/३४८.
drang srong ba: ऋषभः, स्वरभेदः म.व्यु.५०२९; द्र. {drang srong /}
drang srong bu mo'i chu bo: ना. रेवा, नर्मदानदी — {drang srong bu mo'i chu bo 'bigs byed ri'i zhabs na rtsub pa'i rdo la 'og tu 'bab ldan ma/} /{so gnyis yan lag mchog las dkar mo tshon gyis legs bris bzhin du khyod kyis mthong bar 'gyur//} रेवां द्रक्ष्यस्युपलविषमे विन्ध्यपादे विशीर्णां भक्तिच्छेदैरिव विरचितां भूतिमङ्गे गजस्य ।। मे.दू.३४३क/१.१९.
drang srong dbang po: ऋषीन्द्रः लो.को.११६५.
drang srong sbed: ना. ऋषिगुप्तः तथागतः — {'di lta ste/} {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{drang srong sbed dang} तद्यथा—भगवता पद्मोत्तरेण च…ऋषिगुप्तेन च ल.वि.४क/४.
drang srong sbyin: ना. ऋषिदत्तः, स्थपतिः — {btsun mo 'khor gyi bla drang srong sbyin dang gna' mi}…{rnams kyis} ऋषिदत्तपुराणाभ्यां स्थपतिभ्याम् अ.श.१९३क/१७८; अ.श.११०क/१००; वि.व.१६०ख/१.४९.
drang srong ma yin pa'i tshig: अनृषिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{drang srong gi tshig dang drang srong ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…ऋषिपदम्, अनृषिपदम् ल.अ.६८ख/१७.
drang srong ma yin pa'i zas: अनृषिभोजनम् — {'phags pa ma yin pa'i skye bos bsnyen pa/} {'phags pa'i skye bos rnam par spangs pa}…{drang srong ma yin pa'i zas} अनार्यजनसेवितमार्यजनविवर्जितम्…अनृषिभोजनम् ल.अ.१५४ख/१०२.
drang srong smra ba: ना. ऋषिवदनः, वनम् — {de bA rA Na sI'i grong khyer na drang srong smra ba ri dwags kyi nags na nye bar rten cing bzhugs so//} स वाराणसीं नगरीमुपनिश्रित्य विहरति ऋषिवदने मृगदावे वि.व.१५०क/१.३८; ऋषिपतनः — {de grong khyer bA rA Na sI na drang srong smra ba ri dwags kyi nags na rten cing bzhugs so//} स वाराणसीं नगरीमुपनिश्रित्य विहरति ऋषिपतने मृगदावे अ.श.१६३क/१५१; अ.श.२४ख/२१; द्र. {drang srong lhung ba/}
drang srong gzhon nu: ऋषिकुमारः — {re zhig na der mi'am ci'i bu mo zhig gis drang srong gzhon nu de mthong nas chags par gyur te} यावत्तत्र किन्नरदारिका ऋषिकुमारं दृष्ट्वा संरक्ता अ.श.२०२क/१८६.
drang srong yid: ना. मनुः, स्मृतिकारो मुनिः — {drang srong yid sogs tshig kyang ni/} /{de nyid kyis ni bden par 'gyur//} मन्वादिवचनस्यापि तत्कृतैव हि सत्यता ।। त.स.७६क/७१६; द्र. {drang srong yid las byung ba/} {drang srong shed/}
drang srong yid las byung ba: ना. मनुः, स्मृतिकारो मुनिः — {drang srong yid ches} ({yid las} ){byung ba la sogs pa chos kyi bstan bcos dran pa de dag ni byed pa po yin te} मन्वादयो धर्मशास्त्राणि स्मृतयस्तेषां कर्तारः न्या.टी.८९ख/२४७; द्र. {drang srong yid/} {drang srong shed/}
drang srong ri: ना. ऋषिगिरिः, पर्वतः — {'di lta ste/} {ri'i rgyal po chen po kha ba can dang}…{ri'i rgyal po chen po drang srong ri dang}… {ri'i rgyal po chen po ri rab bo//} तद्यथा हिमवान् पर्वतराजः…ऋषिगिरिः…सुमेरुश्च महापर्वतराजः द.भू.२७६क/६५.
drang srong shed: ना. मनुः, स्मृतिकारो मुनिः— {lung byas pa yin pa na/} {rig byed dang 'brel pa drang srong shed la sogs pa'i skyes bu byed pa po yin pa'am de dang ma 'brel pa'i shAkya thub pa la sogs pas byas pa yin grang} कृतको भवन्नागमो वेदसम्बद्धमनुप्रभृतिपुरुषकर्तृको वा भवेत्, तदसम्बद्धशाक्यमुनिप्रभृतिप्रणीतो वा त.प.१३२ख/७१५; द्र. {drang srong yid/} {drang srong yid las byung ba/}
drang srong gsal: = {drang srong gsal ba/}
drang srong gsal ba: ऋषिप्रसन्नः लो.को.११६५; प्रसन्नर्षिः लो.को.११६५.
drang srong gsung: आर्षम्, ऋषिवचनम् — {zhi ba'i phan yon ston par mdzad pa dang /} /{de ni drang srong gsung yin bzlog pa gzhan//} भवेच्च यच्छान्त्यनुशंसदर्शकं तदुक्तमार्षं विपरीतमन्यथा ।। र.वि.१२८ख/११७; द्र. {drang srong bka'/}
drang srong lha: ना. ऋषिदेवः, तथागतः — {'di lta ste/} {bcom ldan 'das pad ma'i bla ma dang}…{drang srong lha dang} तद्यथा भगवता पद्मोत्तरेण च…ऋषिदेवेन च ल.वि.४क/४.
drang srong lhung ba: ना. ऋषिपतनः, वनम् — {bcom ldan 'das yul bA rA Na sI na drang srong lhung ba ri dwags kyi gnas na bzhugs so//} भगवान् वाराणस्यां विहरति स्म ऋषिपतने मृगदावे अभि.स्फु.२०९ख/९८३; म.व्यु.४१३०; द्र. {drang srong smra ba/}
drangs: = {drangs pa/} {drangs te/} {onas} आकृष्य — {sems can gyi khams thams cad ci rigs par chos ston pas drangs te} सर्वसत्त्वधातुं यथार्हतः धर्मदेशनया आकृष्य ल.अ.११९क/६६; अभि.भा.५७क/१५२; समुद्धृत्य — {khyod kyis bdag ni ngan 'gro las/} /{drangs te mtho ris thar la bzhag/} दुर्गतिभ्यः समुद्धृत्य स्वर्गे मोक्षे च तेऽहम् । स्थापिताः वि.व.१३२क/१.२१; नीत्वा — {de nas de yis spun zla ni/} /{me tog btu slad la drangs nas//} अथ भ्रातरमाहूय नीत्वा पुष्पोच्चयाय सः । अ.क.६क/५०.५१; अवतार्य — {gru}…{chu'i nang du drangs nas} नावं…उदकेऽवतार्य अ.सा.२५५ख/१४४.
drangs gyur: = {drangs gyur pa/}
drangs gyur pa: भू.का.कृ. आकृष्टः — {gang gis nag mo bdag mdun nas/} /{skra nas bzung ste drangs gyur pa//} निगृह्य केशेष्वाकृष्टा कृष्णा येनाग्रतो मम । का.आ.३३१ख/२.२७९; नीतः — {shAkya thub pa gang gis yid las byung rnams shes rab ye shes stobs kyis rang nyid kyi/} /{rdo rje nas bkug rang gi dpral ba dang ni rdo rje gtsug tor chen por drangs gyur pa//} येनाकृष्य मनोभवः स्वकुलिशान्नीतो ललाटं स्वकं प्रज्ञाज्ञानबलेन शाक्यमुनिना वज्रं महोष्णीषकम् । वि.प्र.१८३ख/५.१.
drangs pa: •क्रि. ( {'dren pa} इत्यस्याः भूत.) अवकृष्यते — {rig pa yis ni mtsho nang nas/} /{klu bzhin khyod kyang thugs rje yis/}…/{gdul ba'i don gyi slad du drangs//} नाग इव ह्रदात् । विनेयार्थं करुणया विद्ययेवावकृष्यसे ।। श.बु.११२ख/६१; •भू.का.कृ. कृष्टः — {rgyun gyis gzings ni drangs pa dag/} प्रवाहेण प्रवहणं कृष्टम् अ.क.२२३क/८९.१९; {dal ba'am shin tu drangs pa yi/} /{rgyud mang dbyangs dang bral ba yin//} विश्लिष्टात्यन्तकृष्टा वा तन्त्री भवति विस्वरा । अ.क.२३९क/२७.५०; आकृष्टः — {glang mo zhags pas drangs pa bzhin//} पाशाकृष्टेव ह(क)रिणी अ.क.१०९ख/६४.२५३; {de ni chags pas drangs pa yin pa'i phyir ro//} तस्य लोभाकृष्टत्वात् अभि.स्फु.३०४ख/११७१; {rna ba'i bar du mda' drangs shing //} आकर्णाकृष्टसायकः अ.क.१३०ख/६६.६६; {gdengs can bdag po sngags kyis ni/} /{drangs tshe} मन्त्राकृष्टे फणिपतौ अ.क.९२ख/६४.५२; समाकृष्टः — {gdug pa zhes bya tshangs pa yi/} /{srin po bdag gis sngags kyis drangs//} मन्त्रैर्मया समाकृष्टः क्रूराख्यो ब्रह्मराक्षसः । अ.क.१०४क/६४.१९६; निष्कृष्टः — {rang nyid khro zhing drag po yis/} /{rna ba'i bar du mda' stan drangs//} स्वयमाकर्णनिष्कृष्टकोपक्रूरशरासनः । अ.क.२३०क/२५.६०; अध्याहृतः — {de dag gi dbang gis drangs pa'i yid kyi rnam par shes pa ni dbang po yin par gsungs so//} तदाधिपत्याध्याहृतं तु मनोविज्ञानमिन्द्रियम् इत्युक्तम् अभि.भा.८५क/१२००; अभ्युद्धृतः — {ngas sbyin pas phan btags so zhe'am bskyed do zhe'am drangs so zhes} मया दानेनानुगृहीतः संवर्धितोऽभ्युद्धृतो वेति *बो.भू.७२क/८४; अभिनिर्यातः — ग्. {yul 'gyed pa'i phyir drangs so//} अभिनिर्यातो युद्धाय अ.श.३०ख/२६; अवबद्घः — {de yi yon tan rnams kyis sems drangs nas//} गुणैस्तदीयैरवबद्धचित्ताः जा.मा.४क/२; •सं. १. कर्षणम् — {'og pag gos nas drangs pa na/} /{ma ma ma zhes 'dar byed cing //} न न नेति समुत्कम्पिरसनांशुककर्षणे । अ.क.२३२क/८९.१३६; आकर्षणम् — {lus med gzhu ni drangs pa yis/} /{ngal ba 'bras bu yod par gyur//} सफलोऽभूदनङ्गस्य कार्मुकाकर्षणश्रमः ।। अ.क.३६४क/४८.७४ २. तृप्तिः — {bcud kyis len dang drangs pa ni/} /{mtshungs phyir goms pa ji lta bar/} /{rjes 'brel bar yang mi 'gyur te/} /{de phyir thams cad 'chad par 'gyur//} रसायनस्य साम्यात् तृप्तेश्च न भवेदपि । यथाभ्यस्तानुसन्धानं सर्वव्याख्यादयोस्त्वतः ।। प्र.अ.७५ख/८३.
drangs pa na: कृष्यमाणः — {de ni de yis drangs pa na/} /{lam log par ni lhung bar 'gyur//} स तया कृष्यमाणश्च कुवर्त्मन्यपि सम्पतेत् त.प.१६८क/७९२.
drangs mdzad pa: क्रि. उज्जहार — {'khor ba'i 'dam las 'gro ba drangs mdzad pa//} संसारपङ्काज्जगदुज्जहार अभि.को.१क/४.
dran: = {dran pa/} {dran gyur nas} स्मृत्वा — {thub pa'i tshig} …{dran gyur nas//} स्मृत्वा मुनेर्वचः अ.क.२४क/३. ५६.
dran dran nas: स्मृत्वा स्मृत्वा — {de ni gsal por dran dran nas//} तत्र स्मृत्वा स्मृत्वा परिस्फुटम् । त.स.११०क/९५९.
dran nas: स्मृत्वा — {sras ni dran nas 'dod dang bcas par gyur//} स्मृत्वा सुतं सोत्सुकतामवाप अ.क.१९२क/२२.२; द्र. {sangs rgyas kyi yon tan rjes su dran nas} बुद्धगुणांश्चानुस्मृत्य अ.श.१४७क/१३७.
dran zhing: स्मृत्वा — {de skad de yi tshig thos nas/} /{mgon med zas sbyin de dran zhing //} इति तद्वचनं श्रुत्वा तत्स्मृत्वानाथपिण्डदः । अ.क.१८७क/२१.३४.
dran gyur cig: क्रि. अनुस्मरतु लो.को.११६६.
dran 'joms: = {dbang phyug chen po} ना. स्मरहरः, शिवः — शम्भुरीशः पशुपतिः शिवः शूली महेश्वरः ।…हरः स्मरहरो भर्गस्त्रयम्बकस्त्रिपुरान्तकः ।। अ.को.१.१. ३४; स्मरं हरतीति स्मरहरः अ.वि.१.१.३४.
dran nyams: •सं. स्मृतिनाशः — {de yis dran nyams dregs par 'gyur//} स्मृतिनाशो मदश्च तैः अभि.को.१२क/६२३; •वि. १. = {brgyal ba} मूर्तः, मूर्च्छितः — मूर्च्छाले मूर्तमूर्च्छितौ अ.को.२.६.६१; मूर्च्छति स्म मूर्तः अ.वि.२.६.६१ २. = {smyon pa} उन्मत्तः, उन्मादवान् — उन्मत्त उन्मादवति अ.को.२.६.६०; उन्माद्यतीति उन्मत्तः अ.वि.२.६.६०.
dran ldan: = {dran pa dang ldan pa/}
dran pa: •क्रि. (वर्त., भवि., भूत.; {dron} विधौ; सक.) १. स्मरति — {gang gis nyams su myong ba gang kho na de nyid kyis dran pa} यतो येनैवानुभूतं स एव स्मरति त.प.२५६क/२२९; अनुस्मरति — {gang 'jig rten na}… {spyan ras gzigs kyi dbang po'i ming dran pa de dag ni bde ba dang ldan pa yin no//} ते सत्त्वाः सुखिता लोके भवन्ति, ये अवलोकितेश्वरस्य… नामधेयमनुस्मरन्ति का.व्यू.२१०क/२६८; स्मर्यते — {gang tshe ngang pa'i rgyal po ni/} /{rdzing bu gtsang ma dran pa na//} यदैव राजहंसेन स्मर्यते शुचि मानसम् । अ.क.९३क/९.८१ २. अनुस्मरति स्म — {de'i tshe sangs rgyas bye ba khrag khrig brgya stong mang po'i dam pa'i chos dang bdag gi sngon gyi smon lam dran no//} तस्मिंश्च समये बहूनां बुद्धकोटीनयुतशतसहस्राणां सद्घर्ममनुस्मरति स्म, आत्मनश्च पूर्वप्रणिधानम् स.पु. ८२क/१३८; •सं. १. स्मृतिः — {'dis ni 'dus pa la sogs pa/} /{dran pa nyams sogs bshad pa yin//} एतेन सन्निपातादेः स्मृतिभ्रंशादयो गताः । प्र.वा.१०ख/१. ७८; बो.अ.११क/५.२३; स्मरणम् — {bzung ba nyid du 'dzin pa na yang de dran pa nyid yin pas bzung ba 'dzin pa'i phyir dran pa gzhan bzhin du tshad ma ma yin no//} गृहीतत्वेन च ग्रहणे स्मरणमेतदिति गृहीतग्राहित्वादप्रमाणमपरस्मरणवत् प्र.अ.१९क/२२; स्मरः — {dran pa'i kun tu rtog pa rnams zhes bya ba} स्मरसङ्कल्पानामिति अभि.स्फु.२३३क/१०२२; स्मृतम् — {dran pa nyid dran pa yin no//} स्मृतिरेव स्मृतम् अभि.भा.९क/८९५ २. = {rjes su dran pa} अनुस्मृतिः — {lus la lus kyi rjes su lta zhing gnas pa de'i lus la dmigs pa'i dran pa gnas pa yang dag par gnas} तस्य काये कायानुपश्यिनो विहरतः कायालम्बनानुस्मृतिस्तिष्ठति सन्तिष्ठते अभि.भा.१२ख/९०५; अनुस्मरणम् — {de'i tshe byis pa dang khye'u sngar gyi brda dran par thal bar 'gyur ro//} तदा बालदारकस्य पूर्वसङ्केतानुस्मरणप्रसङ्गः त.प.१०७क/६६५ ३. संज्ञा — {dran rnyed pad+ma dang ldan}…{bdag la gsol ba btab//} अवाप्तसंज्ञा… पद्मावती… पतिं ययाचे अ.क.३६क/३.१८५; चेष्टा — {dran pa rnyed par bya ba'i phyir bye ma bdal ba'i steng du kha bub tu gzhag go/} वालुकास्थाने चेष्टालाभार्थमवाङ्मुखावस्थापनम् वि.सू.१९ख/२३; मतिः — {dran pa skyes nas mkhas pa des/} …/{'gyod pa las ni rab tu bsams//} स संजातमतिर्विद्वान् … पश्चात्तापादचिन्तयत् अ.क.१९७क/८३.१४ ४. स्मृतिः, मन्वादिमुनिप्रणीतशास्त्रविशेषः — {drang srong yid ches byung ba la sogs pa chos kyi bstan bcos dran pa de dag ni byed pa po yin te} मन्वादयो धर्मशास्त्राणि स्मृतयस्तेषां कर्त्तारः न्या.टी.८९ख/२४७; {dran pa ni shed bu la sogs pa'i gzhung rnams so//} स्मृतयो मन्वादयः वि.प्र.२७२क/२.९६ ५. = {dran pa nyid} स्मार्त्तता — {de lta bas na ming dang sbyor ba rigs} ({rig} ){pa ni} …{dran pa las 'das pa ma yin no//} तस्मात् नामयोगसंवित्तिः… स्मार्त्ततां नातिवर्त्तते त.प.५२ख/५५५; •पा. स्मृतिः १. सर्वत्रगचैत्तसिकविशेषः — {tshor dang sems pa 'du shes dang /} /{'dun dang reg dang blo gros dran/} /{yid la byed dang mos pa dang /} /{ting nge 'dzin sems thams cad la//} वेदना चेतना संज्ञा च्छन्दः स्पर्शो मतिः स्मृतिः । मनस्कारोऽधिमोक्षश्च समाधिः सर्वचेतसि ।। अभि.को.४ख/१८६; {dran pa ni dmigs pa mi brjed pa'o//} स्मृतिरालम्बनासंप्रमोषः अभि.भा.६४ख/१८७ २. विनियतचैत्तसिकविशेषः — {dran pa ni 'dris pa'i dngos po ma brjed pa ste/} {sems kyi mngon parabarjod pa nyid do//} स्मृतिः संस्तुते वस्तुन्यसंप्रमोषश्चेतसोऽभिलपनता त्रि.भा.१५५क/५३ ३. अष्टादशविद्यास्थानेष्वन्यतमम् म.व्यु.४९६६; मि.को.२८ख ४. ध्यानाङ्गभेदः — {bsam gtan gsum pa la yang yan lag lnga ste/} {btang snyoms dang dran pa dang shes bzhin dang bde ba dang ting nge 'dzin to//} तृतीये तु ध्याने पञ्चाङ्गानि—उपेक्षा, स्मृतिः, सम्प्रज्ञानम्, सुखम्, समाधिश्च अभि.भा.६९क/११४०; •ना. = {'dod lha} स्मरः, कामदेवः — {brtag pa nyams pa'i dran pas kyang /}…{shel gyi ljon pa} …{sprul//} स्मरोऽपि नष्टसङ्कल्पः…निर्ममे स्फटिकद्रुमम् ।। अ.क.२३०क/२५.६३.
dran pa'i: स्मार्त्तम् — {de kho na ltar dran pa'i nges pa mi 'byung zhe na} तथैव न स्मार्त्तो निश्चयो भवति त.प.१६७क/४७८; {dran pa'i shes pa} स्मार्त्तज्ञानम् त.प.२०५ख/८७९; त.प.१७०ख/५९.
dran par: स्मर्तुम् — {byas sam ma byas ci zhig ji lta bu zhig ces dran par mi nus pa nyid} अशक्तवत्तायां कृतं नो वा किं वा कीदृशं चेति स्मर्तुम् वि.सू.८६ख/१०४.
dran pa skye: क्रि. स्मृतिर्भवति — {gang gi mjug thogs su dran pa skye ba ste} यतोऽनन्तरं स्मृतिर्भवति अभि.भा. ९०ख/१२१५.
dran pa skye ba: = {dran pa skye/}
dran pa bskyed pa'i mthu: स्मृत्युत्पादनशक्तिः — {nyams su myong ba'i shes pa las skyes pa dran pa bskyed pa'i mthu} अनुभवज्ञानजा स्मृत्युत्पादनशक्तिः अभि.भा.२२७ख/७६४.
dran pa can: वि. स्मृतिमान् — {btang snyoms pa dran pa can dga' ba med la bde ba la gnas pa} उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी निष्प्रीतिकम् द.भू.१९८ख/२०.
dran pa gcig pa: एकस्मृतिः — {kye rdo rje dran pa gcig pa} हेवज्रैकस्मृतिः क.त.१२३६.
dran pa nyams: = {dran pa nyams pa/}
dran pa nyams pa: •वि. मुषितस्मृतिः — {bcom ldan 'das shes rab kyi pha rol tu phyin pa ni mi brtson pa dang} …{dran pa nyams pa dang shes rab 'chal bas mos par dka' zhing} दुरधिमोचा भगवन् प्रज्ञापारमिता…अनभियुक्तेन… मुषितस्मृतिना दुष्प्रज्ञेन अ.सा.१६५ख/९३; स्मृतिभ्रष्टः — {de nas lha ma yin gyi dbang po gtor ma kha bub tu 'gyel nas dran pa nyams te} अथ बलिरसुरेन्द्रोऽधोमुखं प्रपतितः स्मृतिभ्रष्टः का.व्यू.२१५क/२७४; •सं. स्मृतिसम्प्रमोषः — {'dis ni dran pa nyams pa yang bshad pa yin no//} अनेन स्मृतिसम्प्रमोषोऽपि व्याख्यातः प्र.अ.१८१ख/१९६; अभि.भा.३३क/९९६; स्मृतिमोषः — {shes bzhin med pa'i chom rkun dag /dran} {pa nyams pa'i rjes 'brang bas//} असंप्रजन्यचौरेण स्मृतिमोषानुसारिणा । बो.अ.११क/५.२७; स्मृतिभ्रंशः — {'dis ni 'dus pa la sogs pa/} /{dran pa nyams sogs bshad pa yin//} एतेन सन्निपातादेः स्मृतिभ्रंशादयो गताः । प्र.वा.११०ख/१.७८; स्मृतिहानिः म.व्यु.१४४.
dran pa nyams pa med: = {dran pa nyams pa med pa/}
dran pa nyams pa med pa: •सं. १. स्मृत्यसंप्रमोषः — {dran pa nyams pa med pa'i byin gyi rlabs nye bar bsgrub pa mdzad do//} स्मृत्यसंप्रमोषाधिष्ठानतां च…उपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२ २. स्मृत्यप्रमोषता — {de la chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{dran pa nyams pa med pa} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता…स्मृत्यप्रमोषता शि.स.१०८क/१०६; •पा. नास्ति स्मृतिहानिः, आवेणिकबुद्धधर्मविशेषः म.व्यु.१४४.
dran pa nyams pa med pa'i byin gyi rlabs: स्मृत्यसंप्रमोषाधिष्ठानता— {dran pa nyams pa med pa'i byin gyi rlabs nye bar bsgrub pa mdzad do//} स्मृत्यसंप्रमोषाधिष्ठानतां च…उपसंहरन्ति स्म द.भू.१६९क/२.
dran pa nyid: स्मार्त्तता — {ming dang sbyor ba yang dag rig/} /{dran pa nyid ni bsal ba min//} तन्नामयोगसम्वित्तिः स्मार्त्ततां नातिवर्त्तते ।। त.स.५८क/५५५.
dran pa nye bar gnas: = {dran pa nye bar gnas pa/}
dran pa nye bar gnas pa: वि. उपस्थितस्मृतिः — {dran pa nye bar gnas pas so//} {sems rnam par ma g}.{yengs pas so//} उपस्थितस्मृतिः । अविक्षिप्तः वि.सू.८०क/९७.
dran pa nye bar gnas par 'gyur: क्रि. स्मृतिरुपतिष्ठते — {brtson 'grus brtsams na dran pa nye bar gnas par 'gyur ro//} आरब्धवीर्यस्य स्मृतिरुपतिष्ठते अभि.भा. ३९क/१०२०.
dran pa nye bar gzhag pa: = {dran pa nyer gzhag} पा. स्मृत्युपस्थानम् — {zhi gnas grub par gyur pa yis/} /{dran pa nyer gzhag bsgom par bya//} निष्पन्नशमथः कुर्यात् स्मृत्युपस्थानभावनाम् । अभि.को.१९क/९०२; सू.अ. २२५क/१९५; स्मृत्युपस्थितिः — {dran pa nyer gzhag shes rab ste//} प्रज्ञा हि स्मृत्युपस्थितिः अभि.को.२१क/१०१७.
dran pa nye bar gzhag pa ma yin pa: अस्मृत्युपस्थानम् — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa gzugs dang tshor ba dang 'du shes dang 'du byed rnams dang rnam par shes pa ni dran pa nye bar gzhag pa'am dran pa nye bar gzhag pa ma yin pa yang ma yin te} न हि सुविक्रान्तविक्रामिन् रूपवेदनासंज्ञासंस्कारविज्ञानानि स्मृत्युपस्थानानि वा अस्मृत्युपस्थानानि वा सु.प.४३क/२१.
dran pa nye bar bzhag pa: वि. उपस्थितस्मृतिः — {de dran pa nye bar bzhag cing 'gro/} {dran pa nye bar bzhag cing 'ong} उपस्थितस्मृतिरभिक्रामति, उपस्थितस्मृतिः प्रतिक्रामति अ.सा.२८७ख/१६२.
dran pa nyer gzhag: = {dran pa nye bar gzhag pa/}
dran pa nyer gzhag pa: = {dran pa nye bar gzhag pa/}
dran pa nyer bzhag: = {dran pa nye bar bzhag pa/}
dran pa nyer bzhag pa: = {dran pa nye bar bzhag pa/}
dran pa nyer bzhag chen po: महास्मृत्युपस्थानम् म.व्यु.१४०१.
dran pa thogs pa med: = {dran pa thogs pa med pa/}
dran pa thogs pa med pa: असङ्गस्मृतिः — {dran pa thogs pa med pa la rnam par dag pas rnam par brgyan pa} असङ्गस्मृति(विशुद्ध)व्यूहः ग.व्यू.२७७क/३५६.
dran pa thogs pa med la rnam par dag pas brgyan pa: पा. असङ्गस्मृतिविशुद्धव्यूहः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho mo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa dran pa thogs pa med la rnam par dag pas brgyan pa zhes bya ba thob ste} अहं कुलपुत्र असङ्गस्मृतिविशुद्धव्यूहस्य बोधिसत्त्वविमोक्षस्य लाभिनी ग.व्यू.२७१ख/३५०; द्र. {dran pa thogs pa med pa la rnam par dag pas rnam par brgyan pa/}
dran pa thogs pa med pa la rnam par dag pas rnam par brgyan pa: पा. असङ्गस्मृतिविशुद्धव्यूहः, बोधिसत्त्वविमोक्षविशेषः — {rigs kyi bu kho bo ni byang chub sems dpa'i rnam par thar pa dran pa thogs pa med pa la rnam par dag pas rnam par brgyan pa zhes bya ba shes te} अहं कुलपुत्र असङ्गस्मृति(विशुद्ध)व्यूहं नाम बोधिसत्त्वविमोक्षं जानामि ग.व्यू.२७७क/३५६; द्र. {dran pa thogs pa med la rnam par dag pas brgyan pa/}
dran pa 'thob pa: स्मृतिलब्धा, औषधिविशेषः — {rigs kyi bu 'di lta ste dper na/} {dran pa 'thob pa zhes bya ba'i rtsi yod de/} {de bcangs na sems kyi dran pa rnam par dag par 'gyur ro//} तद्यथा कुलपुत्र अस्ति स्मृतिलब्धा नामोषधिः । तया चित्तस्मृतिर्विशुध्यति ग.व्यू.३१३क/३९९.
dran pa dag pa: पा. स्मृतिशुद्धिः, स्मृतिपरिशुद्धिः — {btang snyoms dran pa dag pa med//} उपेक्षास्मृतिशुद्धिश्च अभि.भा.७१क/११४९; द्र. {dran pa yongs su dag pa/}
dran pa dang ldan: = {dran pa dang ldan pa/}
dran pa dang ldan pa: •वि. स्मृतिमान्, ओ मती — {ched 'ga' ni dran pa dang ldan par 'gyur la} एकदा स्मृतिमान् भवति बो.भू.१६७ख/२२१; म.मू.१९९ख/२१५; {de mkhas shing}…{dran pa dang ldan pa dang thos pa 'dzin par gyur to//} सा पण्डिता…स्मृतिमती श्रुतिधरा च अ.श.१९८क/१८३; •ना. स्मृतिमान्, देवपुत्रः — {sum cu rtsa gsum gyi dbang po'i gnas de nyid na lha'i bu dran pa dang ldan pa'i bu mo lha dbang 'od ces bya ba 'dug gis} इयमिहैव त्रिदशेन्द्रभवने सुरेन्द्राभा नाम देवकन्या स्मृतिमतो देवपुत्रस्य दुहिता ग.व्यू.२७१क/३४९.
dran pa dang blo gros kyi stabs: पा. स्मृतिमतिगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs}… {mi bskyod pa'i stabs dang dran pa dang blo gros kyi stabs dang} महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः…स्मृतिमतिगतिः ल.वि.१३४ख/१९९.
dran pa po: वि. स्मर्ता, स्मरणकर्ता — {de nyid dran pa po dang dran pa dang dran pa'i yul yin no//} तदेव स्मर्तृस्मरण(स्मरण)विषयः प्र.अ.१५०ख/१६१.
dran pa ma nyams: = {dran pa ma nyams pa/}
dran pa ma nyams pa: वि. अलुप्तस्मृतिः — {dran pa ma nyams pa 'ga' zhig /'byin} {dang bsdu ba'i byed po ni/} /{dbang phyug la sogs brtan rigs min//} न चालुप्तस्मृतिः कश्चित् सृष्टिसंहारकारकः । ईश्वरादिः स्थिरो युक्तः त.स.८३क/७६५.
dran pa mi 'phrog: वि. अमुषितस्मृतिः — {dran pa mi 'phrog rnal 'byor bas/} /{he ru ka yi gzugs kyis gar//} नाट्यं श्रीहेरुकरूपेणामुषितस्मृतियोगतः । हे.त.१९ख/६२.
dran pa mi 'phrog pa: = {dran pa mi 'phrog}
dran pa med: = {dran pa med pa/}
dran pa med pa: •सं. १. अस्मृतिः — {dad pa med pa dang brtson 'grus med pa dang dran pa med pa dang ting nge 'dzin med pa dang shes rab med pa'i sgrib pa zad pas dad pa la sogs pa'i stobs rnams su 'gyur ro//} अश्रद्धावीर्यास्मृत्यसमाध्यप्रज्ञानामावारणक्षयेण श्रद्धादीनि बलानि भवन्ति वि.प्र.६०क/४.१०४ २. निःसंज्ञा — {dran pa med par lam po che na'ang nyal 'gyur ba//} निःसंज्ञा नृपतिपथिष्वपि स्वपन्ति जा.मा.९३क/१०६; •वि. विसंज्ञः लो.को.११६८.
dran pa yang dag byang chub kyi yan lag: पा. स्मृतिसम्बोध्यङ्गम्, बोध्यङ्गविशेषः — {dran pa yang dag byang chub kyi yan lag dang yang dag pa'i dran pa ni dran pa kho na yin no//} स्मृतिसम्बोध्यङ्गं सम्यक्स्मृतिश्च स्मृतिरेव अभि.भा.३८ख/१०१८; {dran pa yang dag byang chub kyi yan lag ni sgra rdo rje ma} स्मृतिसम्बोध्यङ्गं शब्दवज्रा वि.प्र. १७२क/३.१६७.
dran pa ye shes: ना. स्मृतिज्ञानः, आचार्यः मि.को. ११३क ।
dran pa yongs su dag pa: पा. स्मृतिपरिशुद्धिः, ध्यानाङ्गभेदः — {de la yan lag bzhi ste/} {bde ba yang ma yin sdug bsngal yang ma yin pa'i tshor ba dang /} {btang snyoms yongs su dag pa dang /} {dran pa yongs su dag pa dang /} {ting 'dzin yongs su dag pa'o//} तत्र चत्वार्यङ्गानि—अदुःखासुखा वेदना, उपेक्षापरिशुद्धिः, स्मृतिपरिशुद्धिः, समाधि(परिशुद्धि)श्च अभि.भा.६९क/११४१.
dran pa las yongs su ma nyams pa: वि. अपरिहीनस्मृतिः — {dran pa las yongs su ma nyams pa'i phyir}… {dran pa las yongs su ma nyams pa zhes bya'o//} स्मृत्यपरिहीनत्वादपरिहीनस्मृतिरित्युच्यते ल.वि.२११ख/३१३.
dran pa gsal ba: स्मृतिपाटवः — {gang tshe dran pa gsal 'gyur bas/} /{sngon gyi skye ba dran gyur pa//} स्मृतिपाटवसद्भावे पूर्वजातिस्मृतिर्यथा(? यदा) । प्र.अ.१०३क/११०.
dran pa gso ba: स्मृत्युद्बोधनम् — {dran pa gso ba'i phyir yang dang yang nod par byed par zad kyi} स्मृत्युद्बोधनार्थं पुनःपुनरादानं करोति बो.भू.८६क/१०९.
dran pa'i kun tu rtog pa: स्मरसङ्कल्पः — {zhen pa la brten pa'i dran pa'i kun tu rtog pa rnams bsal bar bya ba'i phyir} गर्धाश्रितानां स्मरसङ्कल्पानां प्रतिविनोदनाय अभि.भा.३९ख/१०२२.
dran pa'i sgo bsrungs phun sum tshogs pa: वि. स्मृतिदौवारिकसम्पन्नः म.व्यु.४२९.
dran pa'i gter: पा. स्मृतिनिधानम्, निधानविशेषः — {dran pa'i gter dang sgrub pa'i gter te/} {gter chen po brgyad po de dag 'thob par 'gyur ro//} स्मृतिनिधानं… प्रतिपत्तिनिधानं…इमान्यष्टौ निधानानि प्रतिलप्स्यन्ते ल.वि.२१४क/३१७; स्मृतिनिधिः मि.को.११९क ।
dran pa'i stobs: पा. स्मृतिबलम्, बलभेदः — {dad pa'i stobs dang brtson 'grus kyi stobs dang dran pa'i stobs dang ting nge 'dzin gyi stobs dang shes rab kyi stobs te} श्रद्धाबलं वीर्यबलं स्मृतिबलं समाधिबलं प्रज्ञाबलम् वि.प्र.६०क/४.१०४; म.व्यु.९८५.
dran pa'i snod: स्मृतिभाजनता — {dran pa'i snod tshad med pa dang} अप्रमाणस्मृतिभाजनतया च द.भू.१६९ख/३.
dran pa'i dpal: ना. स्मृतिश्रीः, तथागतः — {shAkya thub pa la phyag 'tshal lo//}…{dran pa'i dpal la phyag 'tshal lo//} नमः शाक्यमुनये… नमः स्मृतिश्रिये शि.स.९५क/९४.
dran pa'i blo: स्मृतिबुद्धिः — {mi mthun pa'i phyogs su gyur pa dran pa'i blo la yang rjes su 'gro ba'i phyir} स्मृतिबुद्धौ विपक्षभूतायामपि तद्भावभावित्वस्य समन्वयात् त.प.१७ख/४८१; स्मार्त्तज्ञानम् — {phyi ma dran pa'i blo dang mtshungs/} /{spyi yi dngos po du ma yis/} /{mi gsal ba ni rtogs she na//} स्मार्त्तज्ञानसमं परम् । सम्मुग्धानेकसामान्यरूपेणाधिगमे सति । त.स.४८क/४७४; द्र. {dran pa'i shes pa/}
dran pa'i dbang po: पा. स्मृतीन्द्रियम्, इन्द्रियविशेषः — {mig gi dbang po dang dran pa'i dbang po dang kun shes pa dang ldan pa'i dbang po dang dbang po nyi shu rtsa gnyis} द्वाविंशतिरिन्द्रियाणि…चक्षुरिन्द्रियम्…स्मृतीन्द्रियम्…आज्ञातावीन्द्रियमिति अभि.भा.५२ख/१३२; {dran pa'i dbang po ni 'od zer can} स्मृतीन्द्रियं जम्भी (मारीची) वि.प्र.१७२ख/३.१६७.
dran pa'i dbang po 'phel ba: पा. स्मृतीन्द्रियसंवर्धनः, समाधिविशेषः — {dran pa'i dbang po 'phel ba zhes bya ba'i ting nge 'dzin} स्मृतीन्द्रियसंवर्धनो नाम समाधिः का.व्यू.२२२ख/२८४.
dran pa'i gzhu: स्मृतिचापः लो.को.११६७.
dran pa'i 'od: स्मृतिप्रभः लो.को.११६७.
dran pa'i yul: स्मरणता — {dngos po gang dang gang spyad pa/} /{de de dran pa'i yul du 'gyur//} तत्तत्स्मरणतां याति यद्यद्वस्त्वनुभूयते । बो.अ.५क/२.३७.
dran pa'i shes pa: स्मार्त्तज्ञानम् — {dran pa'i shes pa bzhin du bzung zin pa'i don 'dzin pa'i phyir} स्मार्त्तज्ञानवदधिगतार्थाधिगन्तृत्वात् त.प.१४ख/४७४; द्र. {dran pa'i blo/}
dran par gyis: क्रि. अनुस्मर — {za yang rung btung yang rung rtag par rgyun du dran par gyis la} भुञ्जानोऽपि पिबन्नपि सततसमितमनुस्मर शि.स.८क/९; अनुस्मरेत् — {de bzhin nyid kyang dran par gyis//} तथतां चाप्यनुस्मरेत् ल.अ.१६७क/१२१.
dran par bgyi: क्रि. अनुस्मरेयम् लो.को.११६८; स्मरो भवेय लो.को.११६८.
dran par bgyid: क्रि. स्मरामि लो.को.११६८.
dran par 'gyur: क्रि. १. स्मरति — {gzung ba'i ngo bo dang bral ba/} /{'dzin pa skyes par dran par 'gyur//} स्मरन्ति ग्राहकोत्पादं ग्राह्यरूपविवर्जितम् ।। त.स.७५ख/७०६; स्मृतिर्भवति — {de ltar na dran par 'gyur te} इत्येवं स्मृतिर्भवति अभि.भा.९१क/१२१६; स्मरणं भवति — {don ji ltar dran pa'am ngo shes par 'gyur} कथं…अर्थस्य स्मरणं भवति, प्रत्यभिज्ञानं वा अभि.भा.९०ख/१२१५; २. स्मरेत् — {de ltar na ni lhas sbyin gyi sems kyis mthong la mchod sbyin gyi sems kyis dran par 'gyur ro//} एवं हि देवदत्तचेतसा दृष्टं यज्ञदत्तचेतः स्मरेत् अभि.भा.९१क/१२१६; स्मरणं भवेत् — {de phyir tha mi dad yin na/} /{gzung ba la yang dran par 'gyur//} तस्मादभिन्नतायां च ग्राह्येऽपि स्मरणं भवेत् । त.स.७५ख/७०६.
dran par 'gyur ba: = {dran par 'gyur/}
dran par bya: •क्रि. स्मरेत् — {rtsa ba gsum dran par bya ste} त्रीणि मूलानि स्मरेत् वि.प्र.३१ख/४.५; •= {dran par bya ba/}
dran par bya ba: •कृ. स्मर्तव्यम् — {khyab bya khyab byed kyi dngos po'i yul la dngos po med pa khong du chud pa'i rgyur gyur pa'i snang ba mi dmigs pa dran par bya'o//} व्याप्यव्यापकभाविविषयाभावप्रतिपत्तिनिबन्धनं दृश्यानुपलब्धिः स्मर्तव्या न्या.टी.६०क/१४६; स्मरयितव्यम् — {rig pa'i gsang sngags 'di dag dran par bya'o//} इमे विद्यामन्त्राः स्मरयितव्याः सु.प्र.३२क/६१; स्मर्यमाणः — {dran par bya ba nyid kyi chos can} स्मर्यमाण एव धर्मी त.प.२८१ख/१०२९; •सं. स्मारणम् — {mi dran na dran par bya'o//} अस्मृतौ स्मारणम् वि.सू.८८ख/१०६.
dran par byas: भू.का.कृ. स्मारितः, कृतस्मरणः — {dge ba'i bshes gnyen de nyid kyis tshe rabs de dang de dag tu yongs su smin par byas so//} ({yongs su bskul bar byas so//}) {dran par byas so//} तेनैव च कल्याणमित्रेण तस्यां तस्यां जातो परिपाचिता संचोदिता स्मारिता ग.व्यू.१२९क/२१५.
dran par byas pa: = {dran par byas/}
dran par byed: = {dran par byed pa/}
dran par byed pa: •क्रि. १. वर्त. स्मरति — {nang du a ba d+hU tI la sogs pa rnams kyi zhabs nyin zhag so sor dran par byed na} प्रतिदिनं…अध्यात्मन्यवधूत्यादीनां चरणं स्मरति वि.प्र.१८३क/३.२०३; स्मर्यते — {de bye brag dang ldan par ma nges pa yin na gzhan bum pa'i tshang bang la sogs yod par dran par byed do//} तद्विशेषयोगितया वानिश्चितेऽपरस्मिन् घटमहानसादाववस्थितत्वेन स्मर्यते वा.टी.१००क/६१; स्मृतिं कुरुते — {de ni de dran la ltos nas/} /{phyi nas rang nyid dran par byed//} सोऽपेक्ष्य तत्स्मृतिं पश्चात् कुरुते स्मृतिमात्मनि ।। त.स.९८ख/८७४; स्मारयति — {de nyid dran par byed pa ni} तदेव स्मारयति त.प.२५०क/९७३ २. भवि. स्मारयिष्यति — {bdud sdig can byang chub sems dpa' sems dpa' chen po'i drung du 'ongs nas skul zhing dran par byed} मारः पापीयान्… बोधिसत्त्वं महासत्त्वमुपसंक्रम्य चोदयिष्यति स्मारयिष्यति अ.सा.३४४क/१९४; •वि. स्मारकः — {ji ltar na dran par byed pa yin zhe na} कथं स्मारको भवति श्रा.भू.५४क/१३१; बो.भू.१२७ख/१६४; स्मरता — {de bas na 'gal ba dang rgyu 'bras dang khyab bya khyab byed kyi dngos po dran par byed pa ni} तस्माद्विरोधं कार्यकारणभावं व्याप्यव्यापकभावं च स्मरता न्या.टी. ६०क/१४६; •सं. १. स्मारणा — {lung nod pa dang kha ton byed pa dang}… {dran par byed pa dang} उद्देशः स्वाध्यायः… स्मारणा बो.भू.३७क/४८; स्मृतिः — {'di ltar mtshams rnams sbyor ba ni/} /{dran par byed pas sbyor yin gyi//} तथा हि प्रतिसन्धानं स्मृत्यैव क्रियते त.स.४६ख/४६१; स्याच्चिन्ता स्मृतिराध्यानम् अ.को.१.८.२९; स्मर्यत इति स्मृतिः । स्मृ आध्याने अ.वि.१.८.२९ २. स्मृतिकारः — {gang dran par byed pa rnams kyis} … {brjod pa} यच्च स्मृतिकारैरुच्यते त.प.२५३क/९८०.
dran par byed pa po: स्मर्ता, स्मरणकर्ता — {dran par byed pa po 'ga'i yang dran pa yod pa ma yin te/} {de med pa nyid kyi phyir ro//} न कस्यचित् स्मरणं स्मर्तुः, तदभावादेव प्र.अ.१५०ख/१६१.
dran par byed pa yin: क्रि. स्मारयति — {ji ltar na ltung ba dran par byed pa yin zhe na} कथमापत्तिं स्मारयति श्रा.भू.५४क/१३१.
dran par byos shig: क्रि. समन्वाहरेत् — {de'i tshe kau shi ka khyod kyis shes rab kyi pha rol tu phyin pa 'di dran par byos shig} तदा त्वं कौशिक इमां प्रज्ञापारमितां समन्वाहरेः अ.सा.६५ख/३६.
dran par mi byed pa: अस्मरणता — {de la chos kyi tshogs su sbyor ba gang zhe na/} {gang 'di ni don nyung ba dang}…{'jig rten pa'i sngags dran par mi byed pa} तत्र कतमो धर्मसंभारयोगः ? येयमल्पार्थता… लौकिकमन्त्रास्मरणता शि.स.१०८क/१०६.
dran par mdzad: = {dran par mdzad pa/}
dran par mdzad pa: •क्रि. स्मारयति — {bcom ldan 'das kyis bdag cag de bzhin gshegs pa'i ye shes kyi bsgo skal la spyod pa dran par mdzad do//} भगवांश्चास्माकं स्मारयति तथागतज्ञानदायादान् स.पु.४३ख/७५; {chos bstan pa dag bdag la dran mdzad pas//} स्मारयन्ति मम धर्मदेशनाम् स.पु.८२क/१३९; •भू.का.कृ. स्मारितः — {tshe rabs kyang dran par mdzad} जातिश्च स्मारिता अ.श.१५९ख/१४८.
dran par mdzod: क्रि. स्मर्यताम् — {skye ba gzhan la dge ster ba'i/} /{lha ni cung zad dran par mdzod//} स्मर्यतां दैवतं किंचिज्जन्मान्तरशुभप्रदम् । अ.क.२२३क/८९.२०.
dran pas 'dul bar 'os pa: पा. स्मृतिविनयः, सप्तसु अधिकरणशमथेषु एकः म.व्यु.८६३२.
dran byas: = {dran par byas/}
dran byed: = {dran par byed pa/}
dran dbang: = {dran pa'i dbang po/}
dran dbang nyams: वि. स्मृतीन्द्रियविहीनः लो.को.११६८.
dran ma: ना. स्मृतिः १. पत्रदेवी — {de nas tshangs ma'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la sa bI trI dang}…{dran ma} ततो ब्रह्माण्याः पूर्वपत्रादौ सावित्री… स्मृतिः वि.प्र. ४१ख/४.३२ २. योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te dran ma'i laH'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते …लः स्मृत्याः वि.प्र.१३२ख/३.६४.
dran med: = {dran pa med pa/}
dran mdzad pa: = {dran par mdzad pa/}
dran bzhin pa: कृ. स्मर्यमाणः — {ji ltar sa phyogs mngon sum gyur/} /{me nyid kyang ni dran bzhin pa'i//} प्रत्यक्षेऽपि यथा देशे स्मर्यमाणेऽपि पावके । त.स.५६ख/५४५.
dran bzang: = {blo} मेधा, बुद्धिः — बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शैमुषी मतिः ।…धीर्धारणावती मेधा सङ्कल्पः कर्म मानसम् । अ.को.१.५.२; मेधते सर्वमनुभूतमस्यामिति मेधा । मेधृ सङ्गमे अ.वि.१.५.२.
dran brlag: वि. लुप्तसंज्ञः — {gang zhig 'thungs na myos pas dran brlag ste//} यां पीतवन्तो मदलुप्तसंज्ञाः जा.मा.९३क/१०६.
dral: •क्रि. १. अवदीर्यते म.व्यु.६७६४ २. स्फाटयेत् — {dur khrod kyi ras la nye bar 'dug nas sngags bzlas shing dral te} श्मशानकर्पट उपविश्य मन्त्रजपेन स्फाटयेत् हे.त.४क/८; • = {dral ba/}
dral ba: •सं. १. भेदः — {dam tshig dral ba} समयभेदः वि. प्र.६९ख/४.१२४; {rnam pa sna tshogs las byed de/} /{de bzhin gcod dang dral ba'i las//} करोति कर्मवैचित्र्यं छेदभेदक्रियां तथा । म.मू.२५१क/२८५; भङ्गः— {bslab pa dral te khyim du 'jug pa'i so sor bshags par bya ba ste gsum pa'o//} कुलशिक्षाभङ्गप्रवृत्तिः तृतीयं प्रातिदेशनीयम् वि.सू.४८ख/६२ २. स्फाटनम् — {sprin dral ba bshad de} मेघानां स्फाटनं वक्ष्ये हे.त.४क/८ ३. भेद्यम्, कलाविशेषः — {mchongs pa dang}…{dral ba dang}… {spos sbyar ba la sogs pa'i sgyu rtsal}…{thams cad la} लङ्घिते…भेद्ये…गन्धयुक्तौ —इत्येवमाद्यासु सर्वकर्मकलासु ल.वि.८०ख/१०८; •भू.का.कृ. खण्डितम् — {dge slong de rnams kyis bslab pa'i gzhi phra mo phra mo rnams dral bas} एतेभिर्भिक्षुभिः क्षुद्रानुक्षुद्राणि शिक्षापदानि खण्डितानि वि.व.१५२ख/१.४०; पाटितम् — {sman pa 'tsho byed kyis bud med de'i lto g}.{yas pa dral to//} जीवकेन तस्याः स्त्रिया दक्षिणः कुक्षिः पाटितः अ.श.२५५क/२३४; विश्लिष्टम् — {dral ba'am shin tu drangs pa yi/} /{rgyud mang dbyangs dang bral ba yin//} विश्लिष्टात्यन्तकृष्टा वा तन्त्री भवति विस्वरा । अ.क.२३९क/२७. ५०; गलितम् — {pu shu dang ni skar khung phyogs rer dral//} गवाक्षहर्म्या गलितैकदेशा स.पु.३४क/५६.
dral bar 'gyur: क्रि. स्फोटयति — {myur du sdig pa dral bar 'gyur//} पापं स्फोटयति क्षणात् स.दु.१४९/१४८.
dral bar bya: क्रि. स्फोटयेत् — {rdo rje bsdams pa snying khar dral bar bya} वज्रबन्धनं हृदये स्फोटयेत् स.दु.१४९/१४८.
dral bar byas: = {dral bar byas pa/}
dral bar byas pa: भू.का.कृ. दारितम् — {de nas de yi gzings chen ni/} /{rab rno chu srin sen mo yi/} /{sog le drag pos dral bar byas//} मकरस्फारनखरक्रूरक्रकचदारितम् । ततस्तस्य प्रवहणम् अ.क.२४४ख/९२.२१.
dral ma: दारिका — {rkyang ma shes rab rang bzhin gyis/}… {gtum mo dang bdud dral ma 'o//} ललनाप्रज्ञास्वभावेन… चण्डिका मारदारिका हे.त.२ख/४.
dras: = {dras pa/}
dras pa: भू.का.कृ. छिन्नम् — {snam sbyar ma yin pa dag la dras te byin gyis brlab par nges pa med do//} नासङ्घाट्यां छिन्नाधिष्ठाननियमः वि.सू.७३क/९०; लूनम् — {mtshon gyis ma dras pa'i gos spyad par mi bya'o//} नाशस्त्रलूनं वासः परिभुञ्जीत वि.सू.६७क/८४; विकृतम् — {gos dras pa dang kha dog ngan pa 'chang ba'i phyir} विकृतविवर्णवस्त्रधारणतया बो.भू.१०४ख/१३३; द्र. {bram ze'i khye'u 'di'i ming pha las dras te btags} माणवकस्य नाम पितुर्नामतः कृतम् ।
dras shing drubs pa: छिन्नस्यूतम् — {dras shing drubs pa chos gos nyid du byin gyis brlab par bya'o//} छिन्नस्यूतं चीवरत्वायाधिष्ठेत् वि.सू.६५ख/८२.
dri: १. = {dri ma} गन्धः — {sgog pa'i dri ni dang po nyid/} /{de nas yang ni bya rgod dri//} लशुनं प्रथमं गन्धं गृध्रगन्धं ततः पुनः । हे.त.२०क/६४; {de'i mi'i dri bshal ba lags so//} तस्याः स मनुष्यगन्धो नश्यति वि.व.२१७क/१.९४; आमोदः — {me tog la sogs pa'i dri snom pa} कुसुमामोदं जिघ्रति त.प.७ख/४६०; सुरभिः — {sa hA ka ra smin pa'i dri bas kyang} परिपक्वसहकारफलसुरभितरेण च जा.मा.१५९क/१८३; परिमलः — {longs spyod rtse dga' dag gi dri yi tshogs kyis dbang po thams cad yongs su drangs gyur pa//} संभोगलीलापरिमलपटलाकृष्टसर्वेन्द्रियाणाम् अ.क.११७क/६५.१ २. गन्धः — {lha gzhan dag la me tog gam bdug pa'am dri'am}…{mar me dag sbyin par mi sems} न चान्येभ्यो देवेभ्यः पुष्पं वा धूपं वा गन्धं वा… दीपं वा दातव्यं मन्यते अ.सा.२८६क/१६१ ३. मलः, किट्टा — मलोऽस्त्री पापविट्किट्टा अ.को.३.३.१९७; द्र. {dri ma/} 4. = {dri ba/} ।। •पा. गन्धः १. एकादशविधरूपस्कन्धान्तर्गतरूपस्कन्धविशेषः — {don lnga po mig la sogs pa rnams de dag nyid kyi yul gang dag yin pa gzugs dang sgra dang dri dang ro dang reg bya rnams} पञ्चार्थास्तेषामेव चक्षुरादीनामिन्द्रियाणां यथास्वं ये पञ्चविषयाः रूपशब्दगन्धरसस्प्रष्टव्याख्याः अभि.भा. २९ख/३० २. विषयभेदः — {gzugs sgra de bzhin dri dang ni/} /{ro dang de bzhin reg bya dang /} /{chos kyi khams kyi rang bzhin nyid/} /{'di rnams yul ni drug tu brjod//} रूपशब्दस्तथा गन्धो रसस्पर्शस्तथैव च । धर्मधातुस्वभावश्च षडेते विषया मताः ।। हे.त.१८क/५६ ३. महाभूतविशेषः — {gzugs dang ro dang dri dang sgra dang reg pa ste/} {'byung ba chen po ni lnga yin no//} रूपशब्दगन्धरसस्पर्शाः पञ्चमहाभूतानि प्र.अ.४७ख/५४; •ना. गन्धा — {sgeg mo phreng ba de bzhin glu/}…/{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} लास्या माला तथा गीता…गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१६१/१६०.
dri tsam yang ma yin: न गन्धोऽपि — {'o na ni lhag par zhen par byas pa gang yin pa de nyid rtogs par 'gyur gyi/} {ming dang mtshan ma ni dri tsam yang ma yin no//} (?) यत्तर्ह्यध्यस्तन्तदेव प्रतिपन्नं बाह्येऽध्यस्ते बाह्यमेव प्रतिपन्नं न नामनिमित्तगन्धोऽपीति प्र.अ.१७८ख/१९३.
dri dku ba: = {dri nga ba} दुर्गन्धः, दुष्टगन्धः छो.को.४०८/रा.को.२.७२७.
dri 'khyer: = {rlung} गन्धवहः, वायुः छो.को.४०८/रा.को.२.३०५.
dri mgyogs: ना. आशुगन्धः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.७१४.
dri nga: •वि. दुर्गन्धः — {ngan skyug bzhin du dri nga zhes/} /{sangs rgyas rnams kyis bud med smad//} उच्चार इव दुर्गन्धाः स्त्रियो बुद्धैः प्रकीर्तिताः । शि.स.५१क/४९; पूतिगन्धः — {nya dang ro ni rul pa yis/} /{dri nga rab tu ldang ba bzhin//} प्रक्लिन्नमत्स्यकुणपात् पूतिगन्ध इवोद्गतः ।। अ.क.१०८क/१०.९३; आमगन्धः — {dri nga ba med pa} निरामगन्धः म.व्यु.६७८४; गन्धः — {rul pa'i dri nga'i mthu las} क्लिन्नगन्धप्रभावात् वि.प्र.११२ख/१, पृ.९; पूतिः — {dri nga dri zhim mchil snabs rnams/} /{byang chub sems bsres} ({sems kyis} ){rab tu bza'//} पूतिसुरभिलालासृग्बोधिचित्तेन भक्षयेत् । हे.त.१८ख/५८; •सं. दौर्गन्ध्यम् — {byis pa rnams kyi lus las ni/} /{dri nga 'dzag ste sbrang rtsi bzhin//} दौर्गन्ध्यं स्रवते कायाद् बालानां तद्यथा मधु ।। शि.स.५१क/४८.
dri nga can: वि. आमगन्धिकः — {lus 'di phol mig 'dra ba ste/} /{smad pa yin zhing dri nga can//} गण्डभूतो ह्ययं कायः कुत्सितो ह्यामगन्धिकः ।। शि.स.५१क/४८.
dri nga ba: = {dri nga}*/
dri nga ba med: = {dri nga ba med pa/}
dri nga ba med pa: वि. निरामगन्धः म.व्यु.६७८४.
dri nga bar mi 'gyur ba: अदुर्गन्धीभावः — {dri nga bar mi 'gyur ba dang srog chags 'byung bar mi 'gyur bar bya ba'i phyir dus dus su bkru ba dang bskam par bya'o//} अदुर्गन्धीभावप्राणकासम्भवाय कालेन कालं शोचनं शोषणञ्च वि.सू.८०ख/९८.
dri ngad: गन्धः, परिमलः — {stong gsum kun tu dri ngad ldang ba yi/} /{dri mchog rnams kyis} सर्वत्रिसाहस्रविसारिगन्धैर्गन्धोत्तमैः बो.अ.४क/२.१४.
dri ngad can: = {mu zi} सौगन्धिकः, गन्धकः मि.को.६०ख ।
dri ngad 'jam pa: मृदुगन्धिकम्, पुष्पविशेषः म.व्यु.६१४९.
dri ngad pa: = {dri ngad/}
dri ngan: वि. दुर्गन्धः — {ji ltar rin chen las byas rgyal ba'i gzugs/} /{gos hrul dri ngan gyis ni gtums gyur pa//} बिम्बं यथा रत्नमयं जिनस्य दुर्गन्धपूत्यम्बरसंनिरुद्धम् । र.वि.१०८क/६४.
dri ngan pa: = {dri ngan/}
dri ngan 'bras: = {so ma rA dza} पूतिफली, सोमराजी मि.को.५५ख; रा.को.३.२१७.
dri can: •वि. मलिनः — {des na zhen lta'i dri can de la blo mi sbyar//} तस्मान्नाभिनिवेशदृष्टिमलिने तस्मिन्निवेश्या मतिः र.वि.१२८ख/११८; मलीमसम् — मलीमसं तु मलिनं कच्चरं मलदूषितम् अ.को.३.१.५३; •म्[10] = {mu zi} सौगन्धिकः, गन्धकः श्री.को.१७१ख ।
dri can rdo: = {mu zi} गन्धाश्मा, गन्धकः मि.को.६०ख; द्र. {dri rdo/}
dri bcas: = {dri ma dang bcas pa/}
dri chab: = {dri chu/}
dri chab ma: ना. गन्धा, पूजादेवी — {dri chab ma'i phyag rgya} गन्धामुद्रा स.दु.१४५/१४४.
dri chab ma'i phyag rgya: पा. गन्धामुद्रा — {dri chab ma'i phyag rgya bcings la/} {'di skad ces brjod de} गन्धमुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु.१४५/१४४.
dri chu: = {dri'i chu} 1. गन्धोदकम् — {dri chus rkang pa bkrus te'o//} पादौ प्रक्षाल्य गन्धोदकेन वि.सू.९९ख/१२०; गन्धतोयम् ब.वि.१६१ख/३; गन्धवारि — {dri'i chu yis yang dag par bsangs te/} {zhabs bsil dbul lo//} गन्धवारिणा संप्रोक्ष्याचमनं दद्यात् स.दु.१७३/१७२; द्र. {dri bzang chu/} 2. = {gcin} मूत्रम् — {dri chu 'dzag pa haH} मूत्रस्रावो हः वि.प्र.१४९ख/११०; पञ्चसु अमृतेषु अन्यतमम् मि.को.९ख ।
dri chu 'dzag pa: मूत्रस्रावः — {'dir ye shes dang rnam par shes pa'i phung po la sogs pa'i dbyangs rnams ni 'di lta ste/} {ye shes kyi phung po aM/}… {dri chu 'dzag pa haH} अत्र ज्ञानविज्ञानस्कन्धादीनां स्वराः । तद्यथा—ज्ञानस्कन्धो अं…मूत्रस्रावो हः वि.प्र.१४९ख/१, पृ.४८.
dri chus gtor ba: गन्धाभिषेकः — {dri chus gtor ba'i bsod nams de snyed du bcom ldan 'das kyis gsungs} गन्धाभिषेकस्य चेयत्पुण्यमुक्तं भगवता वि.व.१६२क/१.५० द्र. {dri chus chag chag btab pa/}
dri chus 'thor byed: क्रि. गन्धाभिषेकं प्रकरोति — {mkhas pa gang zhig rab tu sems dang bas/} /{sangs rgyas mchod rten dri chus 'thor byed na//} यो बुद्धचैत्येषु प्रसन्नचित्तो गन्धाभिषेकं प्रकरोति विद्वान् ।। वि.व.१६२क/१.५०.
dri chen: १. = {skyag pa} मलः — {ma la/} {sdig pa dri chen dri ma'o//} मि.को.८९क २. विटः, पञ्चसु अमृतेषु अन्यतमम् मि.को.९ख ।
dri mchog: १. दिव्यगन्धः — {de yang gling du skyes pa yi/} /{dri mchog rang bzhin 'phreng ba blangs//} सापि…दिव्यगन्धमयीं मालामादाय द्वीपसम्भवाम् ।। अ.क.१४५ख/१४.७८ २. सौगन्धिकम्, पुष्पविशेषः — {tsam pa ka dang nI lota pa la dang pad+ma dang dri mchog dang}…{nA ga ge sar la sogs pa'i me tog gis} चम्पकनीलोत्पलसौगन्धिक … नागकेसरादिभिः पुष्पैः म.मू.१३८क/४९ ३. = {chang} गन्धोत्तमा, मद्यम् — सुरा हलिप्रिया हाला परिस्रुद् वरुणात्मजा । गन्धोत्तमा प्रसन्नेराकादम्बर्यः परिस्रुता ।। मदिरा कश्यमद्ये च अ.को.२.१०.३९; गन्धेनोत्तमा गन्धोत्तमा अ.वि.२.१०.३९.
dri mchog rab: = {chang} गन्धोत्तमा, मदिरा छो.को.४०८/रा.को.२.३०६; द्र. {dri mchog}
dri mnyam: = {dri mnyam pa/}
dri mnyam pa: पा. समगन्धः — {dri rnam bzhi}…{bstan bcos las ni dri zhim pa dang dri nga ba dang dri mnyam pa'o zhes rnam pa gsum 'byung ngo //} चतुर्विधो गन्धः…त्रिविधस्तु शास्त्रे—सुगन्धः, दुर्गन्धः, समगन्ध इति अभि.भा.३०ख/३५; म.व्यु.१८९६.
dri snying: = {tsan dan} गन्धसारः, चन्दनः — गन्धसारो मलयजो भद्रश्रीश्चन्दनोऽस्त्रियाम् । अ.को.२.६.१३१; गन्धेन सारो गन्धसारः अ.वि.२.६.१३१.
dri thams cad pa: सर्वगन्धः — {dri thams cad pa'i gzugs brnyan byas te} सर्वगन्धैः प्रतिकृतिं कृत्वा म.मू.२२४क/२४४.
dri dang ldan: = {dri ldan/}
dri dang ldan pa: = {dri ldan/}
dri dang phreng bas mchod pa: क्रि. गन्धमाल्येन महीयते म.व्यु.६१३१.
dri dang rab tu ldan pa: वि. गन्धतरम् — {lo tog rnam pa sna tshogs thams cad kyang rab tu mdangs dang ldan par 'gyur/} {dri dang rab tu ldan pa dang} सस्यानि च नानाविधान्योजस्वितराणि भविष्यन्ति, गन्धतराणि सु.प्र. ३३ख/६४.
dri dug pa: विषमगन्धः मि.को.१५क; द्र. {dri mi mnyam pa/}
dri bda' ba: वि. सुगन्धः — {me tog bkram pa'i mchis mal 'jam zhing dri bda' bar} पुष्पाभिकीर्णशयने मृदुके सुगन्धे ल.वि.२५ख/३०.
dri 'dod ma: ना. गन्धेच्छा, इच्छादेवी — {de bzhin du sgra las skyes pa rol mo 'dod ma dang}… {dri las skyes pa dri 'dod ma dang} एवं शब्दजन्या वाद्येच्छा… गन्धेच्छा गन्धजन्या वि.प्र.४४ख/४.४४.
dri rdo: = {dri ldan} गन्धाश्मा, गन्धकः — गन्धाश्मनि तु गन्धकः । सौगन्धिकश्च अ.को.२.९.१०२; गन्धप्रधानोऽश्मा गन्धाश्मा अ.वि.२.८.१०२.
dri rdo rje ma: ना. गन्धवज्रा, विषयदेवी — {de bzhin du rlung gi zur du sa'i khams las skyes pa dri rdo rje ma ni spyan ma lta bu'o//} एवं पृथ्वीजन्या गन्धवज्रा वायुकोणे लोचनावत् वि.प्र.३८ख/४.२०.
dri ldang: आमोदः — {bung ba kun tu dga' bar byed pa'i dri ldang me tog char 'di mkha' las ci phyir 'bab//} आमोदानन्दितालिर्निपतति किमियं पुष्पवृष्टिर्नभस्तः ना.ना.२४४ख/१७७; सुरभिः — {rab rgyas dzA ti'i me tog dri ldang srod la'i rlung dag bzod pa min nam ci//} किं नोन्मीलितमालतीसुरभयः सोढाः प्रदोषानिलाः । ना.ना.२३१ख/५८.
dri ldang ri: ना. गन्धमादनः, पर्वतः — {de ltar yun ring bsams nas ni/} /{dri ldang ri zhabs mthar gnas pa/} / ग्. {yo ldan ma rungs drag po de/} /{bzang po'i brag tu song bar gyur//} इति संचिन्त्य सुचिरं स क्रौर्यकठिनः शठः । गन्धमादनपादान्तवासी भद्रशिलां ययौ ।। अ.क.४९ख/५.३१.
dri ldan: •वि. मलिनः — {gnod byed la yang chen po yis/} /{yid ni khro ba'i dri ldan min//} सापराधेऽपि महतां न मन्युमलिनं मनः ।। अ.क.१६१ख/७२.५६; •सं. १. = {dri rdo} गन्धकः — गन्धाश्मनि तु गन्धकः । सौगन्धिकश्च अ.को.२.९.१०२; सालगन्धवत् गन्धोऽस्यास्तीति गन्धकः अ.वि.२.८.१०२ २. = {sa gzhi} मेदिनी, पृथिवी — {'od ma'i rtsa ba rdos bsdams phug /rab} {tu phye bas dri dang ldan/} /{nyin dang mtshan du rab 'bar ba/} /{mig sman du 'os sman thob 'gyur//} वेणुगुल्मशिलाबद्धां गुहामुत्पाट्य मेदिनीम् । प्राप्योषधीं दिवारात्रं ज्वलन्तीमञ्जनोचिताम् ।। अ.क.६०क/६.८१.
dri ldan shing: = {ba ku la} सुरभिः, वकुलवृक्षः छो.को.४०८/रा.को.५.३८०.
dri rnams sbyong ba: गन्धविशोधनि, रश्मिविशेषः — {dri rnams sbyong ba'i 'od zer rab gtong zhing /} /{dri nga thams cad dri zhim mchog tu 'gyur//} गन्धविशोधनि मुञ्चति रश्मीन् सर्व दुर्गन्ध सुगन्ध भवन्ती । शि.स.१८२क/१८२.
dri rno: = {shing shi gru} तीक्ष्णगन्धकः, शोभाञ्जनवृक्षः मि. को.५६क ।
dri snom: •क्रि. आमोदं जिघ्रति — {me tog la sogs pa'i dri snom pa} कुसुमामोदं जिघ्रति त.प.७ख/४६०; •सं. = {stag} व्याघ्रः, शार्दूलः — शार्दूलद्वीपिनौ व्याघ्रे अ.को.२.५.१; व्याजिघ्रतीति व्याघ्रः । घ्रा गन्धोपादाने अ.वि.२.५.१.
dri snom pa: = {dri snom/}
dri snoms: क्रि. जिघ्रथ ब.वि.१६४ख ।
dri po: = {dri ma snom pa po} जिघ्रः, घ्राणकर्त्ता छो.को.४०८/रा.को.२.५३४.
dri ba: •क्रि. ( {'dri ba} इत्यस्याः भवि.) परिपृच्छेयम् — {bdag gis 'jam dpal gzhon nur gyur pa la de'i don dri'o snyam du sems so//} यन्न्वहं मञ्जुश्रियं कुमारभूतमेतमर्थं परिपृच्छेयम् स.पु.४ख/३; •सं. प्रश्नः — {gcig nas rtogs pa zhes bya ba'i dri ba ni} एकावचारको नाम प्रश्नः अभि.स.भा.११०क/१४८; {rnam par phye ste lung bstan par bya ba'i dri ba'i tshig} विभज्यव्याकरणीयप्रश्नवचनम् अभि.स्फु.१११क/७९९; {khyod kyi dri dang lung ston la/} /{rab bzang da lta gnas skabs med//} सुभद्रावसरो नायं प्रश्नव्याकरणे तव । अ.क.१८४ख/८०.४३; पृच्छानु पृच्छायां विकल्पे च अ.को.३.३.२४८; किं पृच्छायां जुगुप्सने अ.को.३.३.२५१; •पा. परिपृच्छनम्, व्याकरणभेदः — {lung bstan pa ni rnam bzhi ste/} /{mgo gcig dang ni dri ba dang /} /{rnam par dbye dang gzhag pa rnams//} चतुर्विधं व्याकरणमेकांशं परिपृच्छनम् । विभज्यं स्थापनीयं च ल.अ.१०१ख/४८; परिपृच्छा — {dri ba lung bstan pa} परिपृच्छाव्याकरणम् अभि.स्फु.१११क/७९९; प्रश्नः — {dri ba lung du bstan pa dag} प्रश्नव्याकरणानि अभि.भा.२३८क/८००.
dri ba dris pa: प्रश्नं पृष्टः — {kun tu rgyu gnas pa dang rus mthun pa'i dri ba dris pa} वत्ससगोत्राय परिव्राजकाय प्रश्नः पृष्टः अभि.भा.८९क/१२१०.
dri bar: प्रष्टुम् — {nga la dri bar brtsams pa} मां प्रष्टुमारब्धः ल.अ.६०ख/६.
dri ba po: प्रष्टा, प्रश्नकर्त्ता — {dri ba po'i bsam pa la ltos pa'i phyir} प्रष्टुराशयापेक्षया अभि.भा.८९क/१२१०.
dri ba lung bstan pa: पा. प्रश्नव्याकरणम्, चतुर्विधव्याकरणेष्वन्यतमम् — {dri ba lung bstan pa rnams kyi mtshan nyid ni mdo kho na las blta bar bya ste/}… {dge slong dag bzhi po 'di dag ni dri ba lung du bstan pa dag yin} सूत्रान्तादेव तु प्रश्नव्याकरणानां लक्षणं द्रष्टव्यम्…चत्वारीमानि भिक्षवः प्रश्नव्याकरणानि अभि.भा. २३८क/८००; द्र. {'dri ba lung bstan pa/}
dri ba ma yin: अप्रश्नः लो.को.११६९.
dri ba lung du bstan pa: = {dri ba lung bstan pa/}
dri bar 'dod: = {dri bar 'dod pa/}
dri bar 'dod pa: वि. प्रष्टुकामः — {'di ltar dri bar 'dod pa'i mgrin bcu 'di ni ma 'ongs pa'i rgyal ba rnams la'ang 'dri bar 'gyur ro//} य एष प्रष्टुकामो दशग्रीवोऽनागतानपि जिनान् प्रक्ष्यति ल.अ.६१क/६.
dri bar bya: •क्रि. १. पृच्छ्यते — {ci ste 'ga' zhig rtsod pa byed na yang de'i tshe nus pa dri bar bya'o//} अथ विवादं करोति कश्चित्, तदा सामर्थ्यं पृच्छ्यते वि.प्र.१८२ख/३. २०२ २. पृच्छेत् — {dge 'dun la gsol nas bar chad dri bar bya'o//} ज्ञापयित्वा सङ्घान्तरायिकं पृच्छेत् वि.सू.२ख/२; •कृ. परिप्रष्टव्यम् — {rab 'byor}… {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po la 'di skad ces}…{dri bar bya'o//} एवं हि सुभूते बोधिसत्त्वो महासत्त्वः परिप्रष्टव्यः अ.सा.३३२क/१८७; प्रश्नयितव्यम् — {'dir ci'i phyir de dag gis de la de ltar 'dzin zhes dri bar bya ste} अत्र तु प्रश्नयितव्यम्—कस्मात् तु तैरेवं गृह्यत इति अभि.स्फु.२९१क/११३८.
dri bar bya ba nyid: अवलोक्यत्वम् — {'dir sman pa dang de rab tu byung ba dang bkol ba rnams dri bar bya ba nyid do//} वैद्यतत्प्रव्रजितक्लिष्टानामत्रावलोक्यत्वम् वि.सू.१७ख/१९.
dri bral: = {dri ma dang bral ba/}
dri 'bab: = {sna} गन्धवहा, नासा — क्लीबे घ्राणं गन्धवहा घोणा नासा च नासिका ।। अ.को.२.६.८९; गन्धं वहतीति गन्धवहा । वह् प्रापणे अ.वि.२.६.८९.
dri 'byung: क्रि. गन्धो वाति — {de'i kha nas ni pad ma'i dri 'byung la} तस्य मुखात्पद्मगन्धो वाति अ.श.६४क/५६.
dri sbyin: = {'byar rtsi} गन्धरसः, वोलः मि.को.६१क ।
dri ma: •सं. १. मलः, मलसामान्यनाम — किट्टं मलोऽस्त्रियाम् अ.को.२.६.६५; मलते धारयति देहं मलः । मल मल्ल धारणे अ.वि.२.६.६५; {mig gi dri ma} नेत्रयोर्मलम् अ.को.२.६.६७; {gser gyi dri ma la sogs bzhin//} कलधौतमलादिवत् त.स.१२४ख/१०७८; {sdig pa'i dri ma 'phrog pa} कलुषमलहराः वि.प्र.९४क/३.५; {yid kyi dri ma} मनोमलैः अ.क.१५४ख/१६.१; कलङ्कः — {gla rtsi dag gi dog pa rnams ni dri ma chags par byed pa 'di la ltos//} पश्येयं कुरुते कलङ्ककलनां कस्तूरिकामञ्जरी ।। अ.क.३०२ख/१०८.८६; {dogs pa'i dri mas} शङ्काकलङ्केन अ.क.१४४ख/१४.६९; {rtog pa'i dri mas rab bsgos pa} सङ्कल्पकलङ्कलेपात् अ.क.२०२क/२२. ९२; कलुषम् — {dri ma ni 'dod chags dang zhe sdang dang gti mug dang nga rgyal dang phrag dog dang ser sna'i tshogs te} रागद्वेषमोहमानेर्ष्यामात्सर्यसमूहः कलुषम् वि.प्र. ९०क/३.२; कल्मषः, ओ म् — {gtsang ba ni dri ma bkrus pa ste} धौतमलैः प्रक्षालितकल्मषैः बो.प.६१क/२५; काचम् — {yongs su byang ste dri ma dang bral ba ni bai DUr+ya'i rigs chen po zhes brjod do//} पर्यवदापितं चापगतकाचमभिजातवैडूर्यमित्युच्यते र.वि.७६ख/५ २. सौरभम् — {mi dang ni/} /{grogs pa'i dri ma zhi ba'i slad//} मर्त्यसङ्गसौरभशान्तये अ.क.१०४ख/६४.१९९; आमोदः — {bkrus pas mi yi dri ma ni/} /{rab tu chung ba nyid du gyur//} मर्त्यामोदः प्रतनुतां क्षालितायाः शनैर्ययौ । अ.क.१०४ख/६४.२००; द्र. {dri/} 3. = {bshang ba} शमलम्, विष्ठा — उच्चारावस्करौ शमलं शकृत् ।। गूथं पुरीषं वर्चस्कमस्त्री विष्ठाविशौ स्त्रियौ । अ.को.२.६.६७; शाम्यति किञ्चिद्गते सति स्वयमेव शमलम् । शमु उपरमे अ.वि.२.६.६७; •ना. गन्धा, पूजादेवी — {grangs bzhin du rol mo ma dang gar ma dang dri ma dang}…{'dod ma ste de dag la sogs pa rnams kyis de bzhin gshegs pa rnams la}…{mchod pa byas nas} यथासंख्यं नृत्या वाद्या गन्धा …कामा इत्यादिभिस्तथागतानां पूजां कृत्वा वि.प्र. ३१क/४.४.
dri ma kun dang bral ba: = {dri ma kun bral/}
dri ma kun bral: ना. सर्वमलापगतः, बोधिसत्त्वः म.व्यु.६८८.
dri ma 'gags pa: आनाहः, मूत्रपुरीषरोधकरोगः मि.को.५२ख ।
dri ma can: •वि. मलिनः — {byis pa}…{nyes pas dri ma can} दोषमलिनो हि बालः सू.अ.२२१ख/१२९; {bsam pa dri ma can} मलिनाशयः अ.क.५०क/५.३९; मलीमसम्— {khrag gis bsgos shing dri ma can/} /{rgyal rigs rnams kyi chos 'di smad//} धिग्धर्मं रुधिरादिग्धं क्षत्रियाणां मलीमसम् । अ.क.२०क/५२.११; सकलङ्कः — {gang gi phyir dri ma med par nye bar bstan pa'i rtsa ba ni dri ma can du rigs pa ma yin no//} न हि निष्कलङ्कमुपदेशनं सकलङ्कमूलं युक्तम् त.प.३२२क/११११; कलुषः — {su yi yid/} /{dri ma can du byed ma yin//} कलुषं… न कस्य कुरुते…मानसम् ।। अ.क.३१३क/४०.६८; कष्टः — {gang gis dri ma can rtogs pa med pa'i sbyor ba dang myur du brjod pa bzlog} येन कष्टाप्रतीतप्रयोगद्रुतोच्चारिता निवार्यन्ते वा.न्या.३५०ख/११४; म्लायिनी — {skad cig yongs su gyur pas dri ma can 'gyur grogs kyi 'phreng ba mgrin par bkod//} न्यस्ता कण्ठे क्षणपरिमलम्लायिनी मित्रमाला अ.क.२०७क/२३.४२; •सं. १. म्लानिः— {'phreng ba dri ma can gyur cing //} माला म्लानिमुपाययौ अ.क.७७क/६२.३६ २. मलिनत्वम् — {khyod kyi gsung thugs mdzad spyod rnams/} /{dag pa'i gang na ston zla dang /} /{chu dang nam mkha'i dag pa rnams/} /{dri ma can ni lta bur gda'//} मलिनत्वमिवायान्ति शरच्चन्द्राम्बराम्भसाम् । तव वाग्बुद्धिचेष्टानां शुद्धिं प्रति विशुद्धयः ।। श.बु.१११ख/३८.
dri ma can du gyur: = {dri ma can du gyur pa/}
dri ma can du gyur pa: वि. मलिनः — {gal te dri ma can du gyur na sprug par bya'o//} प्रस्फोटयेन्मलिनञ्चेत् वि.सू.३१ख/४०; {yongs su rtog pa'i dri mas dri ma can du gyur pa} परिकल्पमलमलिनः ल.अ.८६क/३३.
dri ma can du 'gyur: क्रि. मलिनीकरोति — {ngo tsha med cing blo gros dri ma can du 'gyur//} लज्जां निरस्यति मतिं मलिनीकरोति जा.मा.९४क/१०८.
dri ma can du byas: = {dri ma can du byas pa/}
dri ma can du byas pa: वि. मलिनः — {de'i sa pa'i nyon mongs pa rnams kyis dri ma can du byas pa'i phyir} तद्भूमिकैः क्लेशैर्मलिनत्वात् अभि.स्फु.२९६क/११४९.
dri ma dang bcas: = {dri ma dang bcas pa/}
dri ma dang bcas pa: वि. समलः — {dri dang bcas shing dri ma med pa mi rtag pa nyid} समलनिर्मलानित्यता म.भा. ११ख/३.८; कल्कोऽस्त्री समलैनसोः अ.को.३.३.१४; मलिनः — {ji ltar bud med lus la dri bcas gos gon mi sdug gzugs ldan pa//} यद्वत् स्त्री मलिनाम्बरावृततनुर्बीभत्सरूपान्विता र.वि.१०८क/६५; समलिनः — {lus ni dri ma dang bcas pa'am} समलिनतनवो वा वि.प्र. १६४ख/३.१३८; द्र. {dri mar bcas/}
dri ma dang bcas shing dri ma med pa mi rtag pa nyid: पा. समलनिर्मलानित्यता, अनित्यताभेदः — {mi rtag pa nyid rnam pa gsum yongs su bstan te/} {med pa'i don mi rtag pa nyid dang skye zhing 'jig pa mi rtag pa nyid dang dri ma dang bcas shing dri ma med pa mi rtag pa nyid do//} त्रिविधाऽनित्यता परिदीपिता—असदर्थानित्यता, उत्पादभङ्गानित्यता, समलनिर्मलानित्यता च म.भा.११ख/३.८.
dri ma dang ldan pa: = {dri ldan/}
dri ma dang bral: = {dri ma dang bral ba/}
dri ma dang bral ba: •वि. विमलः — {rgyun zhugs 'bras bur rab 'jug dri ma dang bral snang ba'i rim pa 'di yis ni//} स्रोतःप्राप्तिफलप्रवृत्तविमलालोकक्रमेणामुना अ.क.६८ख/५९.१७१; निर्मलः — {bse ltar gcig pur gnas shing bsam pa dri med dag la dri ma bral//} एकाकी विहरन्ति खड्गविमलाः शुद्धाशया निर्मलाः रा.प.२३३क/१२६; विगतमलः — {lha brgyad khri chos rnams la chos kyi mig rdul med cing dri ma dang bral ba skyes so//} विरजो विगतमलं धर्मेषु धर्मचक्षुरुत्पन्नमशीतेश्च देवतासाहस्राणाम् अभि.स्फु.२१०ख/९८४; मलव्यपेतः — {rnam par mi rtog cing dwangs la dri ma dang bral} निर्विकल्पाः स्वच्छा मलव्यपेताः ल.अ.१४७ख/९४; •सं. = {dri ma dang bral ba nyid} निर्मलता — {dri ma dang bral ba'i blo gang yin pa de ni grol ba} या निर्मलता धियः सा निर्मुक्तिः त.प.२५६ख/२३०; वैमल्यम् — {'chal tshul rtsol ba'i dri bral phyir/} /{dri ma med pa'i sa zhes bya//} दौःशील्याभोगवैमल्याद्विमला भूमिरुच्यते । सू.अ.२५५क/१७४; {sgrol ma bdag ni tsha mo ste/} /{rnal 'byor pa yi dri bral gnas//} तारिणी भागिनेयाहं वैमल्ये योगिनां स्थिता । वि.प्र.४८ख/४.५०; •पा. विमला, दशसु बोधिसत्त्वभूमिषु एका — {rab tu dga' ba zhes bya ba byang chub sems dpa'i sa dang po dang /} {dri ma dang bral ba zhes bya ba byang chub sems dpa'i sa gnyis pa dang} प्रमुदिता च नाम बोधिसत्त्वभूमिः, विमला च नाम द.भू.१७०क/३.
dri ma dang bral ba'i snying po: ना. विमलगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dri ma dang bral ba'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलगर्भेण च द.भू.१६७ख/१.
dri ma dril ba: उद्वर्तनम् — {dgra'i dri ma dril ba bdud rtsi lnga dang bcas pas gzugs brnyan byas nas} शत्रूद्वर्तनेन पञ्च्चामृतसहितेन प्रतिकृतिं कृत्वा वि.प्र.१०१क/३.२२.
dri ma ldan: = {dri ma ldan pa/}
dri ma ldan pa: वि. मलिनः — {dri ma ldan pa chu srin gnas/} /{khyod kyi 'gran zla 'gyur ma yin//} तव कक्षां न यात्येव मलिनो मकरालयः ।। का.आ.३२८क/२.१८४; कलङ्की — {dri ma ldan zhing blun gyur pas/} /{zla ba la ni} इन्दोः…कलङ्किनो जडस्य का.आ.३२३क/२.३४.
dri ma rnam par bral ba: वि. व्यपगतकलुषम् — {rang sems dri ma rnam par bral ba ste brtags pa dang bral ba dag ni dkyil 'khor gyi dbang por bya'o//} स्वचित्तं व्यपगतकलुषं कल्पनारहितं मण्डलेशं कुर्यात् वि.प्र.४६क/४.४८.
dri ma 'phyi ba'i ma ma: मलधात्री — {dri ma 'phyi ba'i ma ma gnyis dang} द्वाभ्यां मलधात्रीभ्याम् वि.व.४क/२.७६; वि.व.२०७ख/१.८२.
dri ma bral: = {dri ma dang bral ba/}
dri ma bral ba: = {dri ma dang bral ba/}
dri ma bral bar 'gyur: क्रि. विमलीभवति — {yid ni rab tu dang ba'i chus bkrus pa'i/} /{chog shes ngang tshul dri ma bral bar 'gyur//} संतोषशीलस्तु मनःप्रसादशुद्धाम्बुधौता विमलीभवन्ति ।। अ.क.१९६क/२२.३६.
dri ma mi mnga' ba: वि. निर्मलः, बुद्धस्य — {dri ma gsum spangs pas dri ma mi mnga' ba} निर्मलं त्रिमलविप्रहीनम् ल.वि.१७०क/२५५.
dri ma med: = {dri ma med pa/}
dri ma med pa: = {dri med} ।। •वि. विमलः — {dri ma med pa'i bsam pa} विमलाशयता द.भू.२२४क/३४; {chos}… {dri med} धर्मं विमलम् जा.मा.७८ख/९१; अमलः — {chos mngon shes rab dri med rjes 'brang bcas//} प्रज्ञाऽमला सानुचराऽभिधर्मः अभि.को.१क/११; निर्मलः — {de ltar chos 'byung ye shes ni/} /{rang bzhin dri ma med zhi ba//} इति धर्मोदयज्ञानं प्रकृत्या निर्मलं शिवम् । गु.स.१५२क/१२७; सू.अ.१५२ख/३७; गतमलः — {dri med gos la} गतमले वस्त्रे श.बु.१२८; मलापेतः — {ye shes bla med pa/} /{rnam par mi rtog dri ma med//} अनुत्तरम् । निर्विकल्पं मलापेतं ज्ञानम् सू.अ.१९२ख/९१; निष्कलङ्कः — {gang gi phyir dri ma med par nye bar bstan pa'i rtsa ba ni dri ma can du rigs pa ma yin no//} न हि निष्कलङ्कमुपदेशनं सकलङ्कमूलं युक्तम् त.प.३२२क/११११; अनाविलः — {bde ba dri ma med pa} सुखमनाविलम् हे.त.२३क/७४; अनघः श्री.को.१७४ख; स्वच्छः — {dpung bcas de ni dri med gdugs/} /{zla shar ri bo bzhin du song //} ससैन्यः स ययौ स्वच्छच्छत्रचन्द्रोदयाचलः ।। अ.क.२५७ख/३०.३२; {dri med byang chub sems dpa' bzhin//} बोधिसत्त्व इव स्वच्छः अ.क.६५ख/६.१४६; उज्ज्वलः — {gang gi grags pa dri med rigs//} यस्य जात्युज्ज्वला कीर्तिः अ.क.२७क/५३.३; विशदः — {de nas de yi rgyun zhugs kyi/} /{'bras bu dri ma med thob cing //} स समासाद्य विशदं स्रोतःप्राप्तिफलं ततः । अ.क.१७४क/१९.१२१; अ.क.२०३ख/२३.७; अवदातः — {dri ma med pa'i blo} अवदातमतिः वा.टी.८७क/४४; •सं. १. निर्मलः, बुद्धस्य नामपर्यायः — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{dri ma med pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …निर्मल इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८ २. = {dri ma med pa nyid} निर्मलता — {ye shes dang ni dri med ldan/} /{mthu rnams kyi yang gnas yin no//} ज्ञाननिर्मलतायोगप्रभावाणां च निश्रयः ।। सू.अ.१३८क/१२; नैर्मल्यम् — {nyon mongs pa'i dri ma med pa'i gnas} (?) क्लेशनैर्मल्यप्राप्त्याश्रयः सू.भा.१३८क/१३; वैमल्यम् — {rgyal ba mthong las pad ma yi/} /{'byung gnas bzhin du dri med gyur//} पद्माकर इव प्रापुर्वैमल्यं जिनदर्शनात् ।। अ.क.४६क/५७.११; र.वि.११६क/८० ३. = {lhang tsher} अमलम्, अभ्रधातुः मि.को.६०ख; •पा. १. विमलः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i ting nge 'dzin gyi pha rol tu song ngo //} विमलस्य समाधेः पारंगतौ स.पु.१६९ख/२५८ २. विमला [1] द्वितीया बोधिसत्त्वभूमिः — {'chal tshul rtsol ba'i dri bral phyir/} /{dri ma med pa'i sa zhes bya//} दौःशील्याभोगवैमल्याद्विमला भूमिरुच्यते । सू.अ. २५५क/१७४; म.व्यु.८८७ [2] षष्ट्याकारवागन्तर्गतवागाकारविशेषः — {dri ma med pa ni nyon mongs pa'i bag la nyal dang bag chags thams cad dang bral ba'i phyir ro//} विमला सर्वक्लेशानुशयवासनाविसंयुक्तत्वात् सू. भा.१८२ख/७८; •ना. १. विमलः [1] तथागतः — {de'i snga rol du de bzhin gshegs pa dri ma med pa zhes bya ba byung ste} तस्य परेण विमलो नाम तथागतोऽभूत् ग.व्यू.३६८ख/८१ [2] देवपुत्रः — {lha'i bu ud ka li} ({uta kha lI} ){zhes bya ba dang} …{dri ma med dang}…{pad ma'i 'od de/} {lha'i bu bcu drug po de dag ni byang chub kyi snying po yongs su skyong ba dag ste} उत्खली च नाम देवपुत्रः…विमलश्च …पद्मप्रभश्च । इतीमे षोडश बोधिमण्डप्रतिपालकाः देवपुत्राः ल.वि.१३७क/२०२ [3] भिक्षुः — {tshe dang ldan pa kun shes kauN+Din+ya dang}…{tshe dang ldan pa dri ma med dang}… {tshe dang ldan pa kun dga' bo dang /} {de dag la sogs pa dge slong khri nyis stong dang thabs cig tu bzhugs so//} आयुष्मता च ज्ञानकौण्डिन्येन…आयुष्मता च विमलेन…आयुष्मता चानन्देन । एवं प्रमुखैर्द्वादशभिर्भिक्षुसहस्रैः सार्धम् ल.वि.१क/१ [4] यशोदसचिवः — {de nas grags sbyin grogs po ni/} /{dpal dang ldan pa rnams kyi mchog /dri} {med gang po lag bzang dang /} /{ba glang bdag ces bya ba bzhis//} ततो यशोदसचिवाश्चत्वारः श्रीमतां वराः । विमलाख्यः सुबाहुश्च पूर्णकोऽथ गवांपतिः ।। अ.क.८१ख/६२.८८ २. विमला [1] लोकधातुः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa dri ma med pa'i 'od kyi sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams dri ma med par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bde ba bkod pa zhes bya ba} पूर्वस्यां दिशि विमलायां लोकधातौ विमलप्रभासस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राल्ललितव्यूहो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४३क/२११; म.मू.२०८ख/२२८ [2] उद्यानदेवता — {skyed mos tshal gyi lha mo dri ma med pa zhes bya ba} विमला नामोद्यानदेवता ल.वि.६५क/८५ ३. अमलः, बुद्धः — {lag bzang dang}…{dri med dang}…{shAkya thub pa} सुबाहुः …अमलः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९३ख/५.
dri ma med pa skyed pa'i 'od: ना. विमलसम्भवप्रभा, धात्री — {de'i tshe bcom ldan 'das de bltam khar/} {ma ma dri ma med pa skyed pa'i 'od ces bya ba sta gon du gnas gnas te} तेन खलु समयेन तस्य भगवतो जन्मकाले विमलसम्भवप्रभा नाम धात्री प्रत्युपस्थिताभूत् ग.व्यू.२१६क/२९५.
dri ma med pa nyid: वैमल्यम्, निर्मलता — {sems dri ma med pa nyid} चेतसो वैमल्यम् अभि.स्फु.२३६ख/१०२९; {mngon shes dang /} /{ye shes dri med de nyid dang /} /{rnam dbye med phyir} अभिज्ञाज्ञानवैमल्यतथताव्यतिरेकतः । र.वि.९५क/३८.
dri ma med pa'i sgron ma: पा. विमलप्रदीपः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i sgron ma zhes bya ba'i ting nge 'dzin} विमलप्रदीपो नाम समाधिः म.व्यु.५४०.
dri ma med pa'i snying po: •पा. विमलगर्भः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i snying po'i ting nge 'dzin thob} विमलगर्भसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८ख/२४४; •ना. १. अमलगर्भः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po rdo rje snying po dang}…{byang chub sems dpa' sems dpa' chen po dri ma med pa'i snying po dang} वज्रगर्भेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… अमलगर्भेण च द.भू.१६७ख/१ २. विमलगर्भः, राज्ञः शुभगुप्तस्य पुत्रः — {rgyal po dge ba bkod pa de la bu gnyis shig yod de/} {gcig gi ming ni dri ma med pa'i snying po/} {gcig gi ming ni dri ma med pa'i mig ste} राज्ञः शुभव्यूहस्य द्वौ पुत्रावभूताम्—एको विमलगर्भो नाम, द्वितीयो विमलनेत्रो नाम स.पु.१६९ख/२५८.
dri ma med pa'i tog: ना. विमलकेतुः १. बुद्धः — {lag bzang dang}… {dri ma med pa'i tog dang}… {shAkya thub pa} सुबाहुः…विमलकेतुः…शाक्यमुनिश्च म.मू.९३ख/५ २. बोधिसत्त्वः — {kun tu bzang po dang}…{dri ma med pa'i tog dang}…{blo bzang po ste sems dpa' chen po 'di dag} समन्तभद्रः…विमलकेतुः…पतिधर(मतिभद्र)श्चेति । एते षोडश महाबोधिसत्त्वाः म.मू.११९क/२८.
dri ma med pa'i stabs: पा. विमलगतिः, महापुरुषाणां गतिविशेषः — {skyes bu chen po'i stabs}…{mi bskyod pa'i stabs dang}… {dri ma med pa'i stabs dang} महापुरुषाणां गतिरनुच्चलितगतिः … विमलगतिः ल.वि.१३४क/१९९.
dri ma med pa'i dris lan rin po che'i phreng ba: ना. विमलप्रश्नोत्तररत्नमाला, ग्रन्थः — {dri ma med pa'i dris lan rin po che'i phreng ba zhes bya ba} विमलप्रश्नोत्तररत्नमालानाम क.त.४३३३.
dri ma med pa'i rnam par dag pa: पा. वैमल्यविशुद्धिः, विशुद्धिभेदः — {de la rnam par dag pa ni mdor bsdu na rnam pa gnyis te/} {rang bzhin gyis rnam par dag pa dang dri ma med pa'i rnam par dag pa'o//} तत्र विशुद्धिः समासतो द्विविधा । प्रकृतिविशुद्धिर्वैमल्यविशुद्धिश्च र.वि.११६क/८०.
dri ma med pa'i snang ba: पा. विमलनिर्भासम्, धर्मचक्रभेदः — {dri ma med pa'i snang ba zhes bya ba'i chos kyi 'khor lo} विमलनिर्भासं नाम धर्मचक्रम् स.पु.१२३क/१९६.
dri ma med pa'i spyan: ना. विमलनेत्रः १. तथागतः — {de bzhin gshegs pa dgra bcom pa yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas dri ma med pa'i spyan zhes bya bar 'gyur ro//} विमलनेत्रो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो भविष्यति स.पु.१०क/१३ २. बोधिसत्त्वः म.व्यु.६७७; द्र. {dri ma med pa'i mig}
dri ma med pa'i blo: •वि. अवदातमतिः — {de'i tshe de dag nyid gzhan de bzhin gshegs pa'i gsung la goms par byas pa'i dri ma med pa'i blos smra ba na bzhin 'dzum pa'i rjes su khas mi len tam} तदेतदेव परस्तथागतवचोऽभ्यासोपजातावदातमतिर्ब्रुवाणो नानुमन्यते भद्रमुखेन वा.टी.८७क/४४; •ना. विमलबुद्धिः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}… {dri ma med pa'i blo dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलबुद्धिना च ग.व्यू.२७६ख/३.
dri ma med pa'i mig: ना. विमलनेत्रः १. राज्ञः शुभव्यूहस्य पुत्रः — {rgyal po dge ba bkod pa de la bu gnyis shig yod de/} {gcig gi ming ni dri ma med pa'i snying po/} {gcig gi ming ni dri ma med pa'i mig ste} राज्ञः शुभव्यूहस्य द्वौ पुत्रावभूताम्—एको विमलगर्भो नाम, द्वितीयो विमलनेत्रो नाम स.पु.१६९ख/२५८ २. बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{dri ma med pa'i mig dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… विमलनेत्रेण च ग.व्यू.२७५क/२; द्र. {dri ma med pa'i spyan/}
dri ma med pa'i gzi brjid: ना. विमलतेजा, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{dri ma med pa'i gzi brjid dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलतेजसा च ग.व्यू.२७५क/२.
dri ma med pa'i 'od: •वि. विमलप्रभा — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…/{zla ba 'dra dang dri ma med 'od dang /} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…चन्द्रोपमायै विमलप्रभायै सु.प्र.३०ख/५८; •सं. विमलप्रभः, कल्पविशेषः — {rigs kyi bu sngon 'das pa'i dus shig na dri ma med pa'i 'od kyi bskal pa la} भूतपूर्वं कुलपुत्र, अतीतेऽध्वनि विमलप्रभे कल्पे ग.व्यू.३९क/१३३; •पा. १. विमलप्रभासः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i 'od kyi ting nge 'dzin thob} विमलप्रभाससमाधिप्रतिलब्धः स.पु. १५८ख/२४४ २. विमलनिर्भासः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i 'od kyi ting nge 'dzin gyi pha rol tu song ngo //} विमलनिर्भासस्य समाधेः पारंगतौ स.पु.१७०क/२५८; •ना. विमलप्रभासः, तथागतः — {shar phyogs na de bzhin gshegs pa dri ma med pa'i 'od kyi sangs rgyas kyi zhing 'jig rten gyi khams dri ma med par byang chub sems dpa' sems dpa' chen po bde ba bkod pa zhes bya ba} पूर्वस्यां दिशि विमलायां लोकधातौ विमलप्रभासस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्राल्ललितव्यूहो नाम बोधिसत्त्वो महासत्त्वः ल.वि.१४३क/२११.
dri ma med pa'i 'od gsal ba: पा. विमलभासः, समाधिविशेषः — {dri ma med pa'i 'od gsal ba'i ting nge 'dzin gyi pha rol tu song ngo //} विमलभासस्य समाधेः पारंगतौ स.पु.१७०क/२५८.
dri ma med pa'i rin po che'i 'phrin yig: ना. विमलरत्नलेखः, ग्रन्थः — {dri ma med pa'i rin po che'i 'phrin yig ces bya ba} विमलरत्नलेखनाम क.त.४५६६.
dri ma med pa'i sras: ना. विमलवत्सः, तथागतः — {de'i 'og tu bskal pa de nyid la blon po zhig tu gyur te/} {de bzhin gshegs pa dri ma med pa'i sras zhes bya ba bsnyen bkur to//} तस्यानन्तरं तस्मिन्नेव कल्पे अमात्यभूतेन विमलवत्सो नाम तथागत आरागितः ग.व्यू.१९८क/२७८.
dri ma med pa'i bsam pa: पा. विमलाशयता — {byang chub sems dpa'i sa mngon sum 'di la gnas pa'i byang chub sems dpa' de phyir zhing mi phyed pa'i bsam pa yongs su rdzogs pa 'thob bo//}… {dri ma med pa'i bsam pa dang}… {'thob ste} अस्यामभिमुख्यां बोधिसत्त्वभूमौ स्थितस्य बोधिसत्त्वस्याभेद्याशयता च परिपूर्यते ।…विमलाशयता…च परिपूर्यते द.भू.२२४क/३४.
dri ma med par grags pa: ना. विमलकीर्तिः, बोधिसत्त्वः — {kun tu bzang po dang}…{dri ma med par grags pa dang} …{blo bzang po ste sems dpa' chen po 'di dag} (?) समन्तभद्रः…विमलकीर्तिः…पतिधर(मतिभद्र)श्चेति । एते षोडश महाबोधिसत्त्वाः म.मू.११९क/२८.
dri ma med par grags pas bstan pa: ना. विमलकीर्तिनिर्देशः, ग्रन्थः — {'phags pa dri ma med par grags pas bstan pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यविमलकीर्तिनिर्देशनाम महायानसूत्रम् क.त.१७६.
dri ma med par bya ba: निर्मादनम् — {dri ma med par bya ba'i phyir mer gzhug go/} निर्मादनार्थमग्नौ प्रक्षेपः वि.सू.७७क/९४.
dri ma med par 'bar ba rin chen gser gyi 'od zer snang ba'i tog: ना. विमलोज्ज्वलरत्नसुवर्णभासकेतुः, तथागतः लो.को.११७१.
dri ma med pas byin pa: •पा. विमलदत्तः, समाधिविशेषः — {dri ma med pas byin pa'i ting nge 'dzin thob} विमलदत्तसमाधिप्रतिलब्धः स.पु.१५८क/२४४; •ना. विमलदत्ता, राज्ञः शुभव्यूहस्य भार्या — {rgyal po dge ba bkod pa de'i chung ma dri ma med pas byin pa zhes bya ba zhig yod do//} राज्ञः शुभव्यूहस्य विमलदत्ता नाम भार्याभूत् स.पु.१६९ख/२५८.
dri ma zhim: = {dri zhim/}
dri ma sel: = {ra gan me tog} मलापहा, रीतिपुष्पम् मि.को.६१क ।
dri ma gsum spangs pa: वि. त्रिमलप्रहीनः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{dri ma gsum spangs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…त्रिमलप्रहीन इत्युच्यते ल.वि.२०५क/३०८; त्रिमलविप्रहीनः — {dri ma gsum spangs pas dri ma mi mnga' ba} निर्मलं त्रिमलविप्रहीनम् ल.वि.१७०क/२५५.
dri mar bcas: = {dri mar bcas pa/}
dri mar bcas pa: वि. समलः — {de ni lta ngan dra ba dri mar bcas//} कुदृष्टिजालं समलं हि तस्य तु ल.अ.१९१क/१६४; मलीमसः — {dri mar bcas pa'i nyin rnams rab tu gnas//} दिनेषु तस्थौ…मलीमसेषु ।। अ.क.५६क/५९.६२; द्र. {dri ma dang bcas pa/}
dri mar ldan: = {dri mar ldan pa/}
dri mar ldan pa: वि. मलीमसः— {kun rmongs dri mar ldan pa'i srid pa dag/} संमोहमलीमसस्य भवस्य अ.क.१२३क/६५.६०; द्र. {dri ldan/}
dri mar byas: = {dri mar byas pa/}
dri mar byas pa: वि. मलीकृतः — {rtog ge'i lta bas dri mar byas//} तर्कदृष्ट्या मलीकृतम् ल.अ.१९०क/१६२; मलिनीकृतः — {rgyags pas dri mar byas} मदेन मलिनीकृतः अ.क.२४१ख/२८.१७; मलिनः — {bden pa'i ngang tshul khyod kyi blo/} /{'dod pas dri mar byas pa med//} ते सत्यशीलस्य न काममलिना मतिः अ.क.८६ख/६३.४६.
dri mar byed: क्रि. कलुषयति — {stug pos rgyas par bsams pa yis/} /{skye bo legs pa'i ngogs gcod pa'i/} / ग्. {yo ldan dpal ni sred bcas kyis/} /{yid kyi rdzing bu dri mar byed//} घनोदयसमुत्सिक्ता सौजन्यतटपातिनी । लोलं कलुषयत्येव मानसं श्रीतरङ्गिणी ।। अ.क.४५ख/४.१०७.
dri mar byed pa: = {dri mar byed/}
dri mas gos: = {dri mas gos pa/}
dri mas gos pa: वि. मलिनम् — {mal cha dri mas gos pa sprug par bya'o//} शयनासनं मलिनं प्रस्फोटयेत् वि.सू.९६क/११५; मलीमसम् — {yang 'dir gzhan dag mi shes pa'i/} /{dri mas gos pa'i blo can rnams/}…{zhes smras//} अन्ये पुनरिहाज्ञानमलीमसधियो जगुः । त.स.७६क/७१२.
dri mi mnga': वि. निर्मलः — {khyod ni gser gyi ri ltar dri mi mnga'//} काञ्चनाचल इवासि निर्मलः रा.प.२३०क/१२३.
dri mi mnga' ba: = {dri mi mnga'/}
dri mi mnyam pa: विषमगन्धः — {dri rnam bzhi/} {dri zhim pa dang dri nga ba rnam pa gnyis/} {dri mnyam pa dang dri mi mnyam pa'i phyir ro//} चतुर्विधो गन्धः, सुगन्धदुर्गन्धयोः समविषमगन्धत्वात् अभि.भा.३०ख/३५; म.व्यु.१८९७.
dri mi zhim: = {dri mi zhim pa/}
dri mi zhim pa: •वि. दुर्गन्धः — {sha}…{'phags pa ma yin pa'i skye bos bsnyen cing dri mi zhim la} मांसम्…अनार्यजनजुष्टं दुर्गन्धम् ल.अ.१५३ख/१०१; कुगन्धः — {kha nas dri mi zhim pa rtag tu 'byung //} वक्त्रं कुगन्धं वहते सदा च शि.स.१२९ख/१२५; •सं. दौर्गन्ध्यम् — {dri mi zhim pa bsal ba'i phyir bdug spos blugs so//} दौर्गन्ध्यविनिवृत्तये धूपदानम् वि.सू.६क/६; दौर्गन्धः — {rul na grong khyer thams cad dri mi zhim pas gang bar 'gyur ro//} सोऽयं क्लिन्नः सर्वनगरं दौर्गन्धेन स्फुरिष्यति ल.वि.७४ख/१०१; पूतिगन्धिः मि.को.१५क ।
dri mi zhim par 'gyur ba: •वि. दुर्गन्धिः — {de'i kha shin tu dri mi zhim par 'gyur ba} मुखं चास्य परमदुर्गन्धि ल. अ.१५४ख/१०१.
dri med: = {dri ma med pa/}
dri med grags pa: ना. विमलकीर्तिः, बोधिसत्त्वः मि.को.१०५ख; द्र. {dri ma med par grags pa/}
dri med rgyal po: विमलराजः लो.को.११७१.
dri med rgyal mtshan: ना. विमलध्वजः, बोधिसत्त्वः — {byab chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{dri med rgyal mtshan dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन…विमलध्वजेन च ग.व्यू.२७५क/२.
dri med mchog: वि. विमलोत्तमा — {dam pa mchog gi dngos grub byed pa dang /}…/{dri med mchog dang pad ma 'bar ba dang //} सिद्धिकरायै प्रवरोत्तमायै…विमलोत्तमायै कमलोज्ज्वलायै सु.प्र.३०ख/५८.
dri med nyid: = {dri ma med pa nyid/}
dri med dam pa'i ye shes: ना. विमलोत्तरज्ञानी, बोधिसत्त्वः — {byab chub sems dpa' sems dpa' chen po shes pa dam pa'i ye shes dang}…{dri med dam pa'i ye shes dang} ज्ञानोत्तरज्ञानिना च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन… विमलोत्तरज्ञानिना च ग.व्यू.२७५क/१.
dri med bdag med goms byed pa: वि. अभ्यस्तामलनैरात्म्यः — {don dam pa yi bram ze ni/} /{dri med bdag med goms byed pa'i//} ब्राह्मणाः पारमार्थिकाः । अभ्यस्तामलनैरात्म्याः त.स.१३१क/१११५.
dri med nor bu: अमलमणिः — {'bigs byed dri med nor bu dang mtshungs zhes pa ni ji ltar dri med nor bu chen po reg pa tsam gyis rdo la sogs pa'i khams rin po cher byed de} अमलमणिनिभो भेदक इति । इहामलमणिर्यथा स्पर्शमात्रेण पाषाणादिकं धातुकं रत्नं करोति वि.प्र. ७२क/४.१३३; विमलमणिः — {tshor ba ni dri med nor bu'i phyag ces pa rin chen 'byung ldan te} विमलमणिकरो रत्नसम्भवो वेदना वि.प्र.५९ख/४. १०४.
dri med nor bu chen po: अमलमणिः — {'bigs byed dri med nor bu dang mtshungs zhes pa ni ji ltar dri med nor bu chen po reg pa tsam gyis rdo la sogs pa'i khams rin po cher byed de} अमलमणिनिभो भेदक इति । इहामलमणिर्यथा स्पर्शमात्रेण पाषाणादिकं धातुकं रत्नं करोति वि.प्र.७२क/४.१३३; द्र. {dri med nor bu/}
dri med nor bu'i phyag: विमलमणिकरः — {tshor ba ni dri med nor bu'i phyag ces pa rin chen 'byung ldan te} विमलमणिकरो रत्नसम्भवो वेदना वि. प्र.५९ख/४.१०४.
dri med rnam shes: अमलविज्ञानम् — {rang gi gsum dang gzugs gtogs gcig /dri} {med rnam shes spyod yul lo//} स्वकत्रयैकरूपाप्तामलविज्ञानगोचराः ।। अभि.को.१७क/८२०.
dri med pa: = {dri ma med pa/}
dri med pa'i shugs kyi dpal: ना. विमलवेगश्रीः, गरुडेन्द्रः म.व्यु.३४०६.
dri med blo: = {dri ma med pa'i blo/}
dri med dbyings: वैमल्यधातुः — {ji ltar rtog med bdag nyid can/} /{nam mkha' kun tu rjes song ltar/} /{sems kyi rang bzhin dri med dbyings/} /{de bzhin kun tu 'gro ba nyid//} सर्वत्रानुगतं यद्वन्निर्विकल्पात्मकं नभः । चित्तप्रकृतिवैमल्यधातुः सर्वत्रगस्तथा ।। र.वि.९६ख/४१.
dri med ma yin pa: वि. सपक्षालः — {kye ma dri med ma yin pa'i/} /{las 'di bdag gis ci zhig byas//} सपक्षालानि कर्माणि मया कानि कृतान्यहो ।। अ.क.२२६ख/२५. २५.
dri med mdzad: वि. विमलीकृतः — {rnam rig tsam nyid bsgrub pa ni/} /{blo ldan rnams kyis dri med mdzad//} विज्ञप्तिमात्रतासिद्धिर्धीमद्भिर्विमलीकृता । त.स.७६क/७११.
dri med mdzad pa: = {dri med mdzad/}
dri med mdzes ma'i sgrub thabs: ना. विमलसुन्दरीसाधनम्, ग्रन्थः क.त.२०६९.
dri med zla ba'i zhal: वि. विमलचन्द्रमुखः — {mtshan mchog ldan pa dri med zla ba'i zhal/} /{gser mdog 'dra ba khyod la phyag 'tshal lo//} वन्दामि ते कनकवर्णनिभा वरलक्षणा विमलचन्द्रमुखा । शि.स.१७१ख/१६९.
dri med zla 'od: ना. विमलचन्द्रप्रभः, तथागतः — {de bzhin gshegs pa dri med zla 'od kyi mtshan bzung ba tsam gyis} विमलचन्द्रप्रभवस्य(प्रभस्य तथागतस्य) च नामधेयग्रहणमात्रेण अभि.स.भा.८४ख/११५.
dri med bzang: वि. सुनिर्मलः — {zhi ba'i gnas ni dri med bzang //} शिवं स्थानं सुनिर्मलम् म.मू.२३६ख/२६१.
dri med 'od zer: अमलकरः — {de'i phyir rnam par dag pas dri med 'od zer 'phro ba ye shes 'khor lo'i dbang phyug nges par lte bar rdo rje lcags kyus bsnun byas shing} अतो विशुद्ध्या हत्वा नाभौ वज्राङ्कुशेन स्फुरदमलकरं ज्ञानचक्रेश्वरं वै वि.प्र.४९ख/४.५३.
dri med ri bong 'dzin ma: ना. विमलशशधरा १. पत्रदेवी — {de nas dpal mo'i mdun gyi 'dab ma la sogs pa la dpal ldan dkar mo dang}…{dri med ri bong 'dzin ma ste} ततो लक्ष्म्याः पूर्वपत्रादौ श्रीश्वेता…विमलशशधरा वि.प्र.४१ख/४.३३ २. योगिनी — {pad+ma'i 'dab ma rnams la 'jigs ma la sogs pa rnal 'byor ma drug cu rtsa bzhi rnams kyi sa bon gsungs te}…{dri med ri bong 'dzin ma'i waH'o//} भीमादीनां चतुःषष्टियोगिनीनां बीजानि कमलदलेषूच्यन्ते…विमलशशधरायाः वः वि.प्र.१३२ख/३.६४.
dri med shugs dpal: ना. विमलवेगश्रीः, गरुडेन्द्रः म. व्यु.३४०६.
dri med bshes gnyen: {ve}. विमलमित्रः, आचार्यः मि.को.६ख ।
dri gtsang khang: गन्धकुटिः, ओ टी — {'di ni gtsug tor can dang}…{'od srung gi dri gtsang khang lags so//} इयं शिखिनः… काश्यपस्येयं भगवतो गन्धकुटी वि.व.१०३क/२.८९; {gzhan sus kyang dri gtsang khang du phyag dar mi mdzad par gsol} नान्येन भगवतो गन्धकुटी संम्राष्टव्या अ.श.२६४क/२४२; वि.सू.६८ख/८५.
dri brtsegs: = {mu ra} गन्धकुटी, मुरा — तालपर्णी तु दैत्या गन्धकुटी मुरा अ.को.२.४.१२३; गन्धस्य कुटी गृहं गन्धकुटी अ.वि.२.४.१२३.
dri 'dzin skyes: गान्धारः १. = {li khri} सिन्दूरम् छो.को.४०९/रा.को.२.३२४ २. सप्तस्वरान्तर्गततृतीयस्वरः *अ.त.१९१क ।
dri 'dzin pa: वि. गन्धग्राहिणी — {sgra 'dzin pa gnyis dang} …{dri 'dzin pa gnyis po/} {'di dag ni rtsa bcu'o//} द्वे शब्दग्राहिण्यौ…द्वे गन्धग्राहिण्यौ । एता दशनाड्यः वि.प्र.२४४ख/२.५७.
dri zhim: •वि. = {dri zhim po} सुगन्धः — {me tog man+da ra dang pad ma dang /} /{ut+pal la sogs dri zhim thams cad dang //} मान्दारवेन्दीवरमल्लिकाद्यैः सर्वैः सुगन्धैः कुसुमैः बो.अ.४ख/२.१५; सुगन्धिः — {ge sar dri zhim khu ba'i chang dang mar gyis gang ba'ang ma yin la//} किञ्जल्कस्य सुगन्धिनो न मधुनः सर्पिविशेषस्य वा जा.मा.९२ख/१०५; बो.अ.२६क/८.६७; सुरभिः — {dri nga dri zhim mchil snabs rnams/} /{byang chub sems bsres} ({sems kyis} ){rab tu bza'//} पूतिसुरभिलालासृग्बोधिचित्तेन भक्षयेत् । हे.त.१८ख/५८; •सं. १. अधिवासः — {me tog shing gi dri zhim bsgos pa yis//} लब्धाधिवासः कुसुमद्रुमेभ्यः जा.मा.५१ख/६०; गन्धः — {de la dri zhim skud} तं गन्धेनानुलिम्पति बो.अ.२६क/८.६६ २. = {dri zhim nyid} सौगन्ध्यम् — {mi gtsang ba la dri zhim med bzhin} नोच्चारसौगन्ध्यवत् र.वि.१२५क/१०६; सौरभ्यम् — {dri zhim rgyas pa ma yin yang /} /{me tog kha ma bye sbyor ltos//} अप्यसन्नद्धसौरभ्यं पश्य चुम्बति कुड्मलम् ।। का.आ.३२९क/२.२०३; •ना. सुगन्धिः, दारकः — {'di'i kha nas uta pa la'i dri byung la/} {lus thams cad las tsan dan gyi dri byung bas na de'i phyir khye'u 'di'i ming dri zhim zhes gdags so//} यस्मादस्य मुखान्नीलोत्पलगन्धो वाति, शरीराच्चन्दनगन्धः; तस्माद्भवतु दारकस्य सुगन्धिरिति नाम अ.श.१६९ख/१५७.
dri zhim ldan: वि. सुगन्धकः — {de yi dbyugs ni dri zhim ldan//} श्वासः तस्याः सुगन्धकः हे.त.२७क/९०; द्र. {dri zhim/} {dri zhim po/}
dri zhim pa: = {dri zhim/} {o po/}
dri zhim po: •वि. सुगन्धः — {rdzas dri zhim po dag gis rang gi lus skud pa la'o//} सुगन्धद्रव्यैः स्वाङ्गोद्वर्तने वि.सू.५३क/६८; सुरभिः — {bdug spos dri zhim pos bdugs pa} सुरभिधूपधूपितम् वि.सू.६६क/८२; गन्धः — {shing dri zhim po rnams blangs te} गन्धकाष्ठानि समादाप्य वि.व.१२४ख/१.१३; •सं. = {dri zhim nyid} सौगन्ध्यम् — {de'i tshe rgyu med pa yod par ga la 'gyur te/} {nam mkha'i me tog gi dri zhim po bzhin no//} तदिदानीं कुत एव निर्हेतुकं भविष्यति खपुष्पसौगन्ध्यवत् प्र.प.८०क/१०२; द्र. {dri zhim/}
dri zhim po rnam par phye ba: ना. विभावनगन्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dri zhim po rnam par phye ba dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा…विभावनगन्धस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
dri zhim po'i longs spyod: ना. विभवगन्धः, बोधिसत्त्वः — {byang chub sems dpa' byams pa'i yum du ji ltar 'gyur ba de bzhin du}…{dri zhim po'i longs spyod dang} जननी…यथा च मैत्रेयस्य बोधिसत्त्वस्य, तथा… विभवगन्धस्य ग.व्यू.२६८क/३४७.
dri zhim por gyur: सुगन्धः संवृत्तः — {des yang dag par rdzogs pa'i sangs rgyas rnam par gzigs kyi mchod rten la bkur sti byed pa des na 'di lta bur dri zhim por gyur to//} यदनेन विपश्यिनः सम्यक्संबुद्धस्य स्तूपे काराः कृतास्तेन सुगन्धः संवृत्तः अ.श.१७१ख/१५८.
dri zhim por gyur pa: = {dri zhim por gyur/}
dri zhim lus: वि. सुगन्धाङ्गः — {khrus dang gtsang sbra dri zhim lus//} स्नातः शुचिः सुगन्धाङ्गः हे.त.१२ख/३८.
dri bzhon: = {rlung} गन्धवहः, वायुः — {dri bzhon dal bu 'gyur byed de/} /{zla ba dag kyang me ru 'gyur//} मन्दो गन्धवहः क्षारो वह्निरिन्दुश्च जायते । का.आ.३२५ख/२.१०३; गन्धवाहः — श्वसनः स्पर्शनो वायुर्मातरिश्वा सदागतिः ।। पृषदश्वो गन्धवहो गन्धवाहानिलाशुगाः । अ.को.१.१.६३; द्र. {dri'i bzhon pa/}
dri za: गन्धर्वः १. (ब.व.) देवयोनिविशेषः अ.को.१.१. ११; गानं धारयन्तीति गन्धर्वाः । ते हाहाहूहूप्रभृतयः अ.वि.१.१.११ २. गन्धर्वयोनिगतसत्त्वः — {lha'am lha mo'am}…{dri za'am dri za mo'am} देवो वा देवी वा…गन्धर्वो वा गन्धर्वी वा ल.अ.१५८क/१०६; गः श्री.को.१७२ख; किन्नरः — {dri za'i glu dbyangs ni snyan pa'i phyir ro//} किन्नरसङ्गीतिघोषा मधुरत्वात् सू.भा.१८३क/७८ ३. अन्तराभवसत्त्वः — {ma dus la bab cing zla mtshan dang ldan pa dang /} {dri za nye bar gnas shing 'jug par 'dod pa ste} माता च कल्या भवति ऋतुमती । गन्धर्वश्च प्रत्युपस्थितो भवति वि.व.१५ख/२.८६; अ.श.८ख/७; गन्धभुक् — {rigs mthun lha mig dag pas mthong /} /{las kyi rdzu 'phrul shugs dang ldan/} /{dbang po kun tshang thogs med ldan/} /{mi zlog de ni dri za 'o//} सजातिशुद्धदिव्याक्षिदृश्यः कर्मर्द्धिवेगवान् । सकलाक्षोऽप्रतिघवान्ननिवर्त्यः स गन्धभुक् ।। अभि.को.७ख/४२४.
dri za'i: गान्धर्विकः — {de yis dri za'i tshogs kyi mchog /glu} {dbyangs mkhas pa mthong gyur nas//} स दृष्ट्वा गीतिकुशलं गान्धर्विकगणोत्तमम् । अ.क.१८८क/८०.८५.
dri za can: गान्धर्विकः, गायकः — {dri za can longs mi 'am ci rnams kyi/} /{mdzes ma bzhin ni pang du rab bkod nas/} /{sen mo btab bskyod yid 'ong snyan sgrogs shing /} /{glu dang rgyud mang 'ga' zhig mi len nam//} (?) उत्तिष्ठ गान्धर्विक किं न वीणामङ्कं समारोप्य कलं क्वणन्तीम् । कान्तामिवैतां नखघातलोलां गीतिं नवीनां वितनोषि कांचित् ।। अ.क.६४क/५९.१३०.
dri za bdun stong gis bskor ba: वि. सप्तगन्धर्वसहस्रपरिवृतः — {dri za'i bu zur phud lnga pa dri za bdun stong gis bskor ba} पञ्चशिखो गन्धर्वपुत्रः सप्तगन्धर्वसहस्रपरिवृतः अ.श.५०ख/४३.
dri za ma yin pa'i tshig: अगन्धर्वपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dri za'i tshig dang dri za ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम् …गन्धर्वपदम्, अगन्धर्वपदम् ल.अ.६८ख/१७.
dri za mo: गन्धर्वी, गन्धर्वस्त्री — {lha'am lha mo'am}… {dri za'am dri za mo'am} देवो वा देवी वा… गन्धर्वो वा गन्धर्वी वा ल.अ.१५८क/१०६.
dri za'i 'khor lo: गन्धर्वचक्रम् — {rmi lam dri za'i 'khor lo dang /} /{smig rgyu nyi ma zla ba dang /}…{dpe rnams kyis//} स्वप्नगन्धर्वचक्रेण मरीच्या सोमभास्करैः ।।…दृष्टान्तैः ल.अ.१६१ख/१११.
dri za'i grong: गन्धर्वपुरम् — {sgyu ma dri za'i grong la sogs/} /{gzugs rnams ji ltar skad cig pa//} गन्धर्वपुरमायाद्या रूपा वै क्षणिका न किम् । ल.अ.१५१क/९७; द्र. {dri za'i grong khyer/}
dri za'i grong khyer: गन्धर्वनगरम् — {ji ltar dri za'i grong khyer dang /} /{ji lta bur ni smig rgyu dag /de} {ltar snang ba rtag mthong yang /} /{shes rab kyis ni yod ma yin//} गन्धर्वनगरं यद्वद्यथा च मृगतृष्णिका । दृश्यं ख्याति तथा नित्यं प्रज्ञया च न विद्यते ।। ल.अ.१६१क/१११; त्रि.भा. १६४ख/७९; द्र. {dri za'i grong /}
dri za'i glu: गान्धर्वः, उपवेदविशेषः — {sdeb sbyor rig byed dri za'i glu/} /{spos sbyor dag kyang bstan pa yin//} छन्दभेदो(वेदो)ऽथ गान्धर्वः गन्धयुक्तिमुदाहृताः । म.मू.२४१क/२६९.
dri za'i rgyal po: गन्धर्वराजः — {dri za'i rgyal po brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i rgyal po rnga'i dbyangs kyi rgyal po dang} अनेकानि च गन्धर्वराजशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा — दुन्दुभिस्वर(राज)श्च गन्धर्वराजः का.व्यू.२००ख/२५८.
dri za'i bdag po: गन्धर्वाधिपतिः, गन्धर्वाणामधिपः — {de yis dri za'i tshogs kyi mchog /glu} {dbyangs mkhas pa mthong gyur nas/} /{dri za'i bdag po nyid kyi ni/} /{ched du smon lam rab tu bsgrubs//} स दृष्ट्वा गीतिकुशलं गान्धर्विकगणोत्तमम् । प्रणिधानं प्रविदधे गन्धर्वाधिपतिं प्रति ।। अ.क.१८८क/८०.८५.
dri za'i bu mo: गन्धर्वकन्या — {dri za'i bu mo brgya stong du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {dri za'i bu mo dga' ba'i bzhin zhes bya ba dang} अनेकानि च गन्धर्वकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा—प्रियमुखा नाम गन्धर्वकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
dri za'i dbang pos nye bar glu blangs pa: वि. गन्धर्वेन्द्रोपगीतः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {dri za'i dbang pos nye bar glu blangs pa zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…गन्धर्वेन्द्रोपगीत इत्युच्यते ल.वि.२१२क/३१३.
dri za'i tshig: गन्धर्वपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{dri za'i tshig dang dri za ma yin pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह — उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… गन्धर्वपदम्, अगन्धर्वपदम् ल.अ.६८ख/१७.
dri za'i tshogs: गन्धर्वगणः — {yul 'khor srung dri za'i tshogs kyis bskor ba lta bu} धृतराष्ट्र इव गन्धर्वगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९; गान्धर्विकगणः — {dri za'i tshogs kyi mchog} गान्धर्विकगणोत्तमः अ.क.१८८क/८०.८५.
dri za'i tshogs kyi mchog: वि. गान्धर्विकगणोत्तमः — {de yis dri za'i tshogs kyi mchog /glu} {dbyangs mkhas pa mthong gyur nas/} /{dri za'i bdag po nyid kyi ni/} /{ched du smon lam rab tu bsgrubs//} स दृष्ट्वा गीतिकुशलं गान्धर्विकगणोत्तमम् । प्रणिधानं प्रविदधे गन्धर्वाधिपतिं प्रति ।। अ.क.१८८क/८०.८५.
dri za'i tshogs kyis bskor ba: वि. गन्धर्वगणपरिवृतः — {yul 'khor skyong dri za'i tshogs kyis bskor ba lta bu} धृतराष्ट्र इव गन्धर्वगणपरिवृतः अ.श.५७ख/४९.
dri za'i gzugs dang ldan pa: वि. गन्धर्वरूपः, अवलोकितेश्वरस्य — {spyan ras gzigs kyi dbang po}…{dri za'i gzugs dang ldan pa}…{la phyag 'tshal lo//} नमोऽस्त्ववलोकितेश्वराय…गन्धर्वरूपाय का.व्यू.२०५ख/२६३.
dri za'i rig byed: गन्धर्ववेदः, सामवेदस्योपवेदविशेषः ।
dri za'i ris kyi lha'i bu: गन्धर्वकायिकदेवपुत्रः — {dri za'i ris kyi lha'i bu bzhi 'di lta ste/} {dri za yid du 'ong ba dang} …{'khor dri za bye ba brgya stong mang po dag dang yang thabs cig go/} चतुर्भिश्च गन्धर्वकायिकदेवपुत्रैः सार्धं बहुगन्धर्वशतसहस्रपरिवारैः । तद्यथा—मनोज्ञेन च गन्धर्वेण स.पु.३क/२.
dri za'i lag pa: = {e ra N+Da} गन्धर्वहस्तकः, एरण्डः — अथ व्याघ्रपुच्छगन्धर्वहस्तकौ ।। एरण्ड उरुबूकश्च रुचकश्चित्रकश्च सः । चञ्चुः पञ्चाङ्गुलो मण्डवर्धमानव्यडम्बकाः ।। अ.को.२.४.५१; गन्धर्वस्य भूतविशेषस्य हस्त इव स्थूलपत्राण्यस्य गन्धर्वहस्तकः अ.वि.२.४.५१.
dri bzang: •वि. = {dri zhim} सुगन्धिः — {nags kyi rlung ni dri bzang dang //} सुगन्धिवनवायवः का.आ.३३४क/२. ३५१; सुरभिः — सुरभिर्घ्राणतर्पणः । इष्टगन्धः सुगन्धिः स्यात् अ.को.१.५.११; तर्पयितुं सुष्ठु रभते आरभते सुरभिः अ.वि.१.५.११; सुरभिगन्धिः — {dpal dang ldan dang dri bzangs kyis/} /{khyod kyi gdong ni chu skyes bzhin//} श्रीमत्सुरभिगन्धि च । अम्भोजमिव ते वक्त्रम् का.आ.३२३क/२.२८; •सं. आमोदः — {bzhin ni myos ldan pad ma'i dri bzang tshogs pa'i snying po can//} समदवदनपद्मामोदसम्भारसारः अ.क.१४९ख/१४.१२४; परिमलः — {tshig rnams kyis ni dza ti'i dri bzang ngo mtshar ba dag skyed par byed//} (?) चमत्कारो वाचां जयति जितजातिपरिमलः अ.क.२८ख/५३.१६; सौरभम् — {nam zhig grags pa'i me tog ldan/} /{bsod nams dri bzang rab tu rgyas//} यशःकुसुमिते यत्र पुण्यसौरभनिर्भरे । अ.क.१९ख/३.४; का.आ.३३५क/३.१८; द्र. {dri bzangs/}
dri bzang gi lde gu'i byug pa: उपलेपनम् मि.को.८ख; विलेपनम् मि.को.८ख ।
dri bzang dga' ldan: वि. आमोदिनी — {phreng ba lta bu'i gzhon nu ma/} /{dri bzang dga' ldan snying la ni/} /{mngon par 'dod pa rang bzhin skyes/} /{skud pa bzhin du rtag tu gnas//} आमोदिनीनां हृदये सदा सूत्रवदास्थितः । मालानामिव बालानामभिलाषः स्वभावजः ।। अ.क.२२४ख/२५.६.
dri bzang can: वि. सुरभिः — {ma la ya rlung dri bzang can//} सुरभिर्मलयानिलः का.आ.३४०ख/३.१६५; मोदिनी — {ri dwags skyes zhes ri dwags mig /ri} {dwags las skyes dri bzang can//} मृगजा नाम मृगजामोदिनी मृगलोचना ।। अ.क.२१८क/२४.११३.
dri bzang chu: गन्धोदकम् — {bla mas dri bzang chu sbyin no//} दद्याद् गन्धोदकं गुरुः स.दु.२३७/२३६; द्र. {dri chu/}
dri bzang ldan pa: वि. सुगन्धिः, सुगन्धयुक्तः — {sa hA kA ra las 'khrungs nyid/} /{yid 'ong dri bzang ldan pa yi/} /{dpyid kyi e Na'i mig can gyi/} /{khengs pa sgra yi lhag mar byed//} मधुरेणदृशां मानं मधुरेण सुगन्धिना । सहकारोद्गमेनैव शब्दशेषं करिष्यति ।। का.आ.३३५क/३.२०.
dri bzang po: सुगन्धः — {me tog gi rigs che zhing bzang la dri bzang pos ngad dang ldan pa gzhan dag gis kyang khebs} अन्यैश्च अभिजाताभिजातैः सुगन्धगन्धिभिः पुष्पैः सञ्छादितम् अ.सा.४२६क/२४०; सौरभ्यम् — {de med na kha dog lnga'i me tog dri bzang po rnams so//} तदभावे पञ्चवर्णानि सौरभ्यपुष्पाणि वि.प्र.१४९ख/३.९६; द्र. {dri bzang /} {dri bzangs/}
dri bzangs: १. गन्धः — {rig pa'i rgyal po'i snying po ni/} /{lag pas dri bzangs sbags pa la//} विद्याराजस्य हृदयं गन्धदिग्धेन पाणिना स.दु.२३५/२३४; परिमलः — {grong khyer rnams ni smad 'tshong ma rnams dga' bar byed pa'i dri bzangs dag gis gang ba rnams//} यः पण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्नागराणाम् मे.दू.३४३ख/१.२६; द्र. {dri bzang /} 2. = {mu zi} सौगन्धिकः, गन्धकः — गन्धाश्मनि तु गन्धकः । सौगन्धिकश्च अ.को.२.९. १०२; शोभनो गन्धो यस्य सुगन्धिः । सुगन्धिरेव सौगन्धिकः अ.वि.२.९.१०२ ३. सौगन्धिकम्, कह्लारम् — सौगन्धिकं तु कह्लारम् अ.को.१.१२.३७; शोभनः गन्धः प्रयोजनमस्य सौगन्धिकम् अ.वि.१.१२.३७.
dri rab bsgos: = {dri rab bsgos pa/}
dri rab bsgos pa: वि. प्रधूपितः — {dri rab bsgos pa ni a ga ru la sogs pa'i bdug spos rnams kyis so//} प्रधूपितैः अगुरुप्रभृतिधूपैः बो.प.६१ख/२५.
dri rab tu zhim pa: वि. सुगन्धः — {gos dri rab tu zhim pa bgo bar bya'o//} सुगन्धवसनधारिणा भवितव्यम् सु.प्र. ३१ख/६१; द्र. {dri zhim/}
dri la dga': गन्धारामः लो.को.११७३.
dri lus: वि. गन्धकायः — {skad snyan mig dang ldan pa dang /} /{dri lus gzi brjid chen po dang //} सुस्वरञ्चक्षुष्मच्चैव गन्धकायं महावपुः । हे.त.१३ख/४२.
dri len: १. = {rlung} गन्धवहः, वायुः — पृषदश्वो गन्धवहो गन्धवाहानिलाशुगाः । अ.को.१.१.६३; गन्धस्य वहः गन्धवहः । गन्धं वहतीति वा । वह् प्रापणे अ.वि.१.१.६३ २. = {sna} गन्धवहा, नासिका — क्लीबे घ्राणं गन्धवहा घोणा नासा च नासिका ।। अ.को.२.६.८९; गन्धं वहतीति गन्धवहा । वह् प्रापणे अ.वि.२.६.८९.
dri bshul ba med pa: निरामगन्धः म.व्यु.६७८४.
dri sar: तिमिरः (ओ रम् ?) — {dga' ma yi/} /{bzhin ni myos ldan pad ma'i dri bzang tshogs pa'i snying po can/} /{dri sar me tog dri} प्रियायाः समदवदनपद्मामोदसम्भारसारः । तिमिरकुसुमगन्धः अ.क.१४९ख/१४.१२४.
dri gsum sel: वि. त्रिमलान्तकरः — {khyod ni sman pa'i rgyal po dri gsum sel/} /{mchog tu dga' mdzad khyod la phyag 'tshal lo//} त्वं वैद्यराज त्रिमलान्तकरो वन्दामि ते परमप्रीतिकर ।। शि.स.१७२क/१७०.
dri bsung: गन्धः — {de'i tshe tsan dan gyi dri bsung gis grong khyer thams cad khyab par gyur} तदा चन्दनगन्धेन सर्वं नगरमापूरयति अ.श.१७०क/१५७.
dring: प्रत्ययः — {sngon gzhan gyi dring gis te gzhan gyi lung gis don gyi rjes su 'brang ba'i phyir} पूर्वं परप्रत्ययेन परोदितेन अर्थानुसरणाद् अभि.स्फु.१८०ख/९३३; {gzhan gyi dring la 'jog cing /} {blo chung la} परप्रत्ययहार्यपेलवमतिः जा.मा.६१ख/७१.
drin: =(आ. {bka' drin}) प्रसादः — {dri med rab zhi rgyas pa ni/} /{de yi drin las skyes de dag/} ते तत्प्रसादसंजातविमलप्रशमोदयाः । अ.क.१३९ख/६७.६४; {bdag gis rgyal srid phyir thob pa 'di ni tshong dpon 'di'i drin yin gyis} यन्मया राज्यं प्रतिलब्धम्, तदस्य श्रेष्ठिनः प्रसादात् अ.श.३१ख/२७; द्र. {bdag la drin gzo phyir} अनुस्मरन् मत्कृते जा.मा.१२४ख/१४३.
drin chags: = {drin chags pa/}
drin chags pa: कृतज्ञता — {phan 'dogs pa'i byang chub sems dpa' la drin chags pa'i sgo nas byas pa gzo ba dang ldan pas ni bzod pa la ste/} {de dag ni bzod pa la dga' bas so//} कृतज्ञतानुयोगात् क्षान्तौ, उपकारिबोधिसत्त्वस्य कृतज्ञतया । ते हि क्षान्तिप्रिया इति सू.भा.२४२ख/१५७.
drin du gzo ba: = {drin gzo} ।। •वि. कृतवेदी — {de ni byas pa shes pas drin du gzo ba yin} स कृतज्ञश्च भवति, कृतवेदी च द.भू.२०७ख/२५; कृतज्ञः लो.को.११७३; •सं. कृतज्ञता — {drin du gzo ba dran gyur te//} कृतज्ञतामनुस्मृत्य अ.श.२०८ख/१९२; {skye bo dam pa drin gzo smad mi che/} /{de yi chos nyid rang bzhin grub pa yin//} न चित्ररूपा सुजने कृतज्ञता निसर्गसिद्धैव हि तस्य सा स्थितिः । जा.मा.१५२ख/१७५; साद्गुण्यम् — {nyams su myong ba nyid tsam las nges par 'gyur ba ni ma yin te/} {de ni don du gnyer ba dang goms pa dang drin du gzo ba la sogs pa la ltos pa'i phyir ro//} न ह्यनुभवमात्रादेव निश्चयो भवति; तस्यार्थित्वाभ्याससाद्गुण्यादिसापेक्षत्वात् त.प.२४३क/२०१.
drin pa: प्रसादनम् — {yon tan nor ni yang dag rdzogs/} /{dbul la drin par bdag gyur cig/} गुणद्रविणसंपूर्णः स्यां दरिद्रप्रसादनः । अ.क.३३१ख/४१.८५.
drin byin: क्रि. पूजयति — {gang dag nor dang bkur sti yis/} /{drin byin} पूजयत्यर्थमानैर्यान् बो.अ.१४ख/६.४.
drin gzo: = {drin du gzo ba/}
drin gzo ba: = {drin du gzo ba/}
drin lan: प्रसादः, अनुग्रहः — {slob ma dag pa rnams la lam dag ni/} /{bla ma dam pa'i drin lan 'byung ba yin//} मार्गः सद्गुरुप्रसादतो भवति शुद्धशिष्याणाम् । वि.प्र. ११०ख/१, पृ.६.
drin lan lon pa: अपचितिः — {gang gis khyod drin lan lon pa'i/} /{sgrub de mchis snyam mi bgyid de/} /{skye bo gang dag mya ngan 'das/} /{de+e dag gis kyang lan ma lon//} न तां प्रतिपदं वेद्मि स्याद् ययापचितिस्तव । अपि ये परिनिर्वान्ति तेऽपि ते नानृणा जनाः ।। श.बु.११५क/१३५.
dri'i skye mched: पा. गन्धायतनम्, आयतनभेदः — {skye mched ni bcu gnyis te/} {mig gi skye mched dang}…{dri'i skye mched dang}…{chos kyi skye mched} द्वादशायतनानि । चक्षुरायतनम्… गन्धायतनम्… धर्मायतनं च श्रा.भू.९२ख/२४६.
dri'i khams: पा. गन्धधातुः, धातुभेदः — {khams ni bco brgyad de/} {mig gi khams dang}…{dri'i khams dang}…{yid kyi rnam par shes pa'i khams} अष्टादश धातवः । चक्षुर्धातुः …गन्धधातुः…मनोविज्ञानधातुः श्रा.भू.९२क/२४५.
dri'i glang po: = {spos kyi glang po} गन्धहस्तिः — {dri'i glang po'i stobs} गन्धहस्तिबलम् म.व्यु.८२०९.
dri'i glang po'i stobs: = {spos kyi glang po'i stobs} पा. गन्धहस्तिबलम्, दशसु बलेषु अन्यतमम् — {glang po che tha mal ba'i stobs} प्राकृतहस्तिबलम्, {dri'i glang po'i stobs} गन्धहस्तिबलम्… {sred med bu'i stobs} नारायणबलम् म.व्यु.८२०९.
dri'i chu: = {dri chu/}
dri'i chus chag chag btab pa: गन्धाभिषेकः — {gzhan dag gis de la dri'i chus chag chag btab nas} अपरैस्तत्र गन्धाभिषेको दत्तः वि.व.१६१ख/१.५०; द्र. {dri chus gtor ba/}
dri'i snying po: = {tsan dan} गन्धसारः, चन्दनम् मि.को.५४ख ।
dri'i phyag rgya: पा. गन्धमुद्रा, हस्तमुद्राविशेषः — {de nyid dung 'dra bar byas pa ni dri'i phyag rgya'o//} सैव शङ्खाकारो गन्धमुद्रा स.दु.१८५/१८४; {dri yi phyag rgya bcings la/} {'di skad ces brjod do//} गन्धमुद्रां बद्ध्वैवं वदेत् स.दु. १४१/१४०.
dri'i gtsang khang: = {dri gtsang khang /}
dri'i gtso bo: = {ga pur ser po} वेधमुख्यकः, कर्बूरकः मि. को.५९क ।
dri'i bzhon pa: = {rlung} गन्धवहः, वायुः — {dri yi bzhon pa yid 'ong mtho//} हृद्यगन्धवहास्तुङ्गाः का.आ.३२५ख/२.११२; गन्धवाही — {tsan dan zla 'od dal bu yis/} /{lho phyogs dri yi bzhon pa 'di//} चन्दनं चन्द्रिका मन्दो गन्धवाही च दक्षिणः । का.आ.३३२क/२.३०२; द्र. {dri bzhon/}
dri'i za ma tog: गन्धसमुद्गकः — {phreng ba'i za ma tog tu dri'i za ma tog gzhug go/} (?) पालसमुद्गकस्य रथे करणं गन्धसमुद्गकेन संविधानम् वि.सू.१००क/१२१.
dri'i lha mo: गन्धा देवी — {sgeg mo phreng ba de bzhin glu/}… /{dri yi lha mo khyod phyag 'tshal//} लास्या माला तथा गीता …गन्धा देवी नमोऽस्तु ते ।। स.दु.१६१/१६०.
dri'u srin: गण्डूपदः, किञ्चुलुकः — {dri'u srin dang srin bu rnams kyi} गण्डूपक(पद)कृमीणाम् वि.सू.७७ख/९४.
drir gsol: क्रि. पृच्छ — {drir gsol zhes smras pa} पृच्छ इत्युक्तः अभि.भा.८९क/१२१०.
drir bcas: वि. समलः — {gal te skra sen ring ba dang /} /{so skya drir bcas} यदि केशनखैर्दीर्घैर्दन्तैः समलपाण्डुरैः । बो.अ.२६क/८.६८; द्र. {dri ma dang bcas pa/} {dri mar bcas/}
dril: = {dril bu} घण्टा — {bkra shis kyi dril ni dkrol cig} ताड्यन्तां मङ्गल्यघण्टाः ल.वि.६३क/८३; द्र. {dril chen po/}
dril gyi sgra bsgrags: क्रि. घण्टाघोषणां कारयामास — {ser skya'i gnas kyi grong khyer chen por dril gyi sgra bsgrags te} कपिलवस्तुनि महानगरे घण्टाघोषणां कारयामास ल.वि.७३क/९९; घण्टाघोषणां कारयति स्म — {de nas rgyal po zas gtsang mas ser skya'i gnas kyi grong khyer chen por dril gyi sgra bsgrags te} ततो राजा शुद्धोदनः कपिलवस्तुनि महानगरवरे घण्टाघोषणां कारयति स्म ल.वि.७४ख/१०१.
dril sgra las bsgrags pa: घण्टावघोषणम् म.व्यु.९२६३; द्र. {dril gyi sgra bsgrags/}
dril sgrogs su bcug pa: भू.का.कृ. घण्टावघोषणं कारितम् — {dgra mthar dril sgrogs su bcug pa} वैरंभ्ये च घण्टावघोषणं कारितम् वि.व.१३४ख/१.२३.
dril sgrogs su chug: क्रि. घण्टावघोषणं कारयतु — {shes ldan dag yul thams cad du dril sgrogs su chug te} भवन्तः सर्वविजित घण्टावघोषणं कारयत वि.व.१५५ख/१.४३.
dril sgrogs su stsal ba: भू.का.कृ. घण्टावघोषणं कारितम् — {'phags pa lhas dril sgrogs su stsal ba} आर्य देवेन घण्टावघोषणं कारितम् वि.व.१३५ख/१.२४.
dril sgrogs su gzhug: क्रि. कारयामि घण्टावघोषणम् — {gal te de lta na de bya sla bas dril sgrogs su gzhug go snyam nas} यद्येवं सुकरम् । एवं कारयामि घण्टावघोषणमिति वि.व.१३५क/१.२४.
dril bsgrags: भू.का.कृ. घण्टावघोषणं कारितम् — {de nas rgyal pos gser gyi thum po rgyal mtshan gyi rtse mo la bcings nas yul thams cad du dril bsgrags te} ततो राज्ञा सुवर्णपिटकं ध्वजाग्रे बद्ध्वा सर्वविजिते घण्टावघोषणं कारितम् वि.व.२०४क/१.७८.
dril bsgrags nas: घण्टावघोषणं कृत्वा — {des de skad du dril bsgrags nas nub mo nyal ba dang} स एवं घण्टावघोषणं कृत्वा रात्रौ शयितः वि.व.१३४ख/१. २३.
dril chung: १. = {dril bu chung ba} किङ्किणी — {nor bu'i dril chung sgra sgrogs pa} क्वणन्मणिकिङ्किणी अ.क.४६ख/५७. १६; किङ्किणीकः (ओ कम् ?) — {dzam+bu na da'i dril chung sgra ldan pa'i//} सशब्दजाम्बूनदकिङ्किणीकैः अ.क.१९३ख/२२. १४; क्षुद्रघण्टिका — किङ्किणी क्षुद्रघण्टिका अ.को.२.६.११०; क्षुद्रा अल्पा घण्टा अस्या इति क्षुद्रघण्टिका अ.वि.२.६.११०. द्र. {dril bu g}.{yer ka} 2. काञ्ची — {mya ngan 'jigs pas bzhin du dril chung ste/} {smra bcad du gnas btsun mo'i tshogs rnams ni//} उद्वेगभीत्येव निषद्यमानकाञ्चीकलापेन वधूगणेन । अ.क.५६ख/५९.६५; घा श्री.को.१७४ख ।
dril chen po: घण्टा — {rgyal po'i gnas der dril chen po brdungs te} तस्यां राजधान्यां घण्टावघोषणमकार्षीत् ग.व्यू.१६८ख/२५१; द्र. {dril bu/} {dril bu chen po/}
dril phyis: उद्वर्तनम् — {rang gi lus kyi dril phyi} ({phyis} ){dge slong ma byed du bcug pa la'o//} कारणे भिक्षुण्या स्वाङ्गोद्वर्तनस्य वि.सू.५३क/६८; वि.सू.६ख/७.
dril phyis byas te: उद्वर्त्य — {dri dag gis dril phyis byas te} गन्धैरुद्वर्त्य वि.सू.९९ख/१२०.
dril ba: १. उद्वर्तनम् — {dril ba dang ni khrus rnams dang /} /{rkang pa dag kyang bkru ba dang /}…/{mkhas pa dag gis bkur sti bya//} सत्कुर्याच्चैव पण्डितः । उद्वर्तनेन स्नानेन पादानां धावनेन च । अ.श.९७ख/८८; उत्सादनम् म.व्यु.६७८१ २. वर्तिः, ओ र्ती — {dge slong mas ni gang du yang khu tshur dag dang gos dril ba dag yan lag gang gis kyang brud par mi bya'o//} न किंचित् केनचिदामुष्टिचेलवर्त्यो (?) भिक्षुण्युद्धर्षेत् वि.सू.५ख/६; द्र. {mnye zhing dril ba} उत्सादकः बो.भू.१९५क/२६२.
dril bu: •सं. १. = {dril chung} किङ्किणी — {rin po che'i dril bu'i dra bas 'brel pa} रत्नकिङ्किणीजालोपनद्ध म.मू.९०ख/३; घण्टिका — {gser gyi dril bu dag ni dngul gyis brgyus te sgra sil sil mchi zhing} सौवर्णघण्टिकारूप्यनिबद्धानि रणरणायमानानि का.व्यू.२१३ख/२७३; द्र. {dril bu g}.{yer ka} 2. = {dril chen} घण्टा — {sgra yang dril bu la sogs pa'i dus gzhan gyi bar du dmigs pa gang yin pa} शब्दः पुनर्योऽपि कालान्तरमुपलभ्यते घण्टादीनाम् सू.भा.२३५ख/१४७; •पा. घण्टा १. हस्तचिह्नविशेषः — {phyag g}.{yon gyi gnyis pa na dril bu} वामद्वितीयभुजे घण्टा हे.त.५ख/१४ २. हस्तमुद्राविशेषः — {de bzhin lag gnyis byas nas ni/} /{rab brkyang dang po dgug par bya/} /{sor mo dag gis 'khor yug tu/} /{kham phor mnyam pa'i dbyibs su bya/} /{dril bur sangs rgyas kyis mkhyen cing /} /{lus can rnams la yang dag bstan//} तथैव हस्तौ कुर्वीत प्रसारिताग्रं तु कुञ्चितम् । शरावाकारसमौ कृत्वा अङ्गुलीभिः समन्ततः । घण्टां तां विदुर्बुद्धाः प्रकाशयामास देहिनाम् ।। म.मू.२४९ख/२८२.
dril bu can: •वि. सघण्टा — {kha cig ni}…{gser gyi phag ska dril bu can bcings} काश्चिद्…सघण्टारसनाः ल.वि.१५७क/२३४; •सं. घाण्टिकः — चाक्रिका घाण्टिकार्थकाः अ.को.२.८.९७; घण्टानादेन जीवन्तीति घाण्टिकाः अ.वि.२.८.९७.
dril bu chung ba: = {dril chung /}
dril bu chen po: महाघण्टा — {rdo rje rab gnas rdo rje nyid/} /{che dang dril bu chen po bzung} ({zungs} )// महावज्रं महाघण्टां गृह्ण वज्रप्रतिष्ठितः । हे.त.२९ख/९८; द्र. {dril chen po/}
dril bu'i sgra: घण्टाशब्दः, शब्दविशेषः — {sgra rnam pa mang po gang dag 'byung ba 'di lta ste/} {glang po che'i sgra'am}… {dril bu'i sgra'am} ये… विविधाः शब्दा निश्चरन्ति… तद्यथा—हस्तिशब्दा वा…घण्टाशब्दा वा स.पु.१३३क/२१०.
dril bu'i dbang po: घः, घण्टीशः श्री.को.१७४ख ।
dril bu'i lam: घण्टापथः, संसरणम् — घण्टापथः संसरणम् अ.को.२.१.१८; घण्टावतां गजानां पन्थाः घण्टापथः । अ.वि.२.१.१८; {gzhu 'doms bcu'i khyon gyi rgyal po'i lam la dril bu'i lam mam tshogs 'gro'ang zer} मि.को.२१ख ।
dris: १. f. ( {'dri ba} इत्यस्याः विधौ) = {dris shig} पृच्छ — {khyod la gus par gsol 'debs kyis/} /{'jigs pa med pas tshul dris shig/} अध्येषयामि त्वां भक्त्या नयं पृच्छ विशारद ।। ल.अ.५८क/४ २. = {dris pa/}
dris te lan gdab pa: परिपृच्छाव्याकरणम् लो.को.११७५.
dris ldan: =* ना. जालिनः, दारकः — {nges bar bskrad nas gzhon nu de/} /{phyag 'tshal nas ni chas gyur te/} /{btsun mo ma dri lhan cig des/} /{gzhon nu dris ldan} ({dra ldan} ){zhes pa dang //} निष्कासितः कुमारोऽथ प्रतस्थे प्रणिपत्य तम् ।। माद्रीदयितया सार्धं जालिनं नाम दारकम् । अ.क.२०५ख/२३.२८.
dris nas lung bstan pa: पा. परिपृच्छाव्याकरणम्, चतुर्विधेषु व्याकरणेषु अन्यतमम् — {ji ltar na dris nas lung bstan pa ma yin} कथं न परिपृच्छाव्याकरणम् अभि.स्फु.१११ख/८००; द्र. {dris nas lung bstan par bya ba/}
dris nas lung bstan pa ma yin: क्रि. न परिपृच्छाव्याकरणं भवति — {ji ltar dris nas lung bstan pa ma yin} कथं न परिपृच्छाव्याकरणं भवति अभि.भा.२३८क/८००.
dris nas lung bstan par bya: कृ. परिपृच्छ्य व्याकर्त्तव्यम् — {ci mi 'di khyad par du 'phags pa yin nam dman pa yin zhes 'dri na/} {gang la ltos te 'dri zhes dris nas lung bstan par bya ste} ‘किं मनुष्यो विशिष्टो हीनः’ इति परिपृच्छ्य व्याकर्त्तव्यम्—कानधिकृत्य प्रश्नयसीति अभि.भा.२३७क/७९७.
dris nas lung bstan par bya ba: पा. परिपृच्छ्य व्याकरणीयः, चतुर्विधेषु प्रश्नेषु अन्यतमः — {'dri ba ni rnam pa bzhi ste/} {mgo gcig tu lung bstan par bya ba dang /} {rnam par phye nas lung bstan par bya ba dang /} {dris nas lung bstan par bya ba dang /} {gzhag par bya ba'o//} चतुर्विधो हि प्रश्नः—एकांशव्याकरणीयः, विभज्यव्याकरणीयः, परिपृच्छ्य व्याकरणीयः स्थापनीयश्च अभि.भा.२३७क/७९७.
dris nas lung bstan par bya ba'i dri ba: परिपृच्छ्यव्याकरणीयः प्रश्नः — {dge slong dag dris nas lung bstan par bya ba'i dri ba gang zhe na} कतमश्च भिक्षवः परिपृच्छ्यव्याकरणीयः प्रश्नः अभि.भा.२३८क/८०१; द्र. {dris nas lung bstan par bya ba/}
dris pa: •क्रि. १. ( {'dri ba} इत्यस्याः भूत.) पप्रच्छ — {mdun du klu yi bu mo dag /mthong} {nas 'di dag ci zhes dris//} किमेतदिति पप्रच्छ दृष्ट्वाग्रे नागकन्यकाम् ।। अ.क.३५४क/४७.३२; {slar yang thub pa rnams kyis dris//} पप्रच्छुर्मुनयः पुनः अ.क.३ख/५०.२३; पृच्छति स्म — {bcom ldan 'das la dri ba gnyis dris so//} भगवन्तं प्रश्नद्वयं पृच्छति स्म ल.अ.६१ख/७; परिपृच्छति स्म — {de dag gis 'dun pa la dris pa} ते छन्दकं परिपृच्छन्ति स्म ल.वि.११३ख/१६५ *२. पृच्छति — {thos nas kyang dris pa} श्रुत्वा च पुनः पृच्छति वि.व.१६८क/१. ५७; {de nas rgyal po mya ngan med the tshom skyes te gnas brtan nye bar srung la dris pa} ततो राजा अशोकः संदिग्धः स्थविरं पृच्छति अ.श.२८६क/२६२; प्रश्नयति — {de bzhin gshegs pa'i drung du cig car phyin te/} {gang dang gang dris pa} तथागतं युगपदुपेत्य यद्यत् प्रश्नयन्ति त.प.२७०क/१००८; •सं. प्रश्नः — {dris pa'i lan 'debs par byed do//} प्रश्नविसर्जनम् अभि.स्फु.१३१क/८३७; परिप्रश्नः — {rab rib can la sogs pa zla ba gnyis pa la sogs pa'i shes pa la skyes bu gzhan la dris pa nyid las rnam pa gzhan kho nar nges kyi} तैमिरिकादीनां द्विचन्द्रादिज्ञानेषु पुरुषान्तरपरिप्रश्नादेवान्यथात्वनिश्चयो भवति त.प.२२७क/९२३; सम्प्रश्नः — {skyes bu gzhan la dris pa na/} /{rnam pa gzhan du nges 'dzin skyes//} पुरुषान्तरसम्प्रश्नादन्यथात्वेऽवधारणम् ।। त.स.१०५क/९२३; अवलोकनम् — {bud med la rag las pa nyid yin na de la dris nas ltung ba med do//} अनापत्तिः स्त्र्यधीनतायां तदवलोकने वि.सू.५३क/६८; •कृ. १. पृष्टः — {bram ze des mthong nas dris pa} तेन च ब्राह्मणेन दृष्टाः पृष्टाश्च वि.व.१४५ख/१.३४; वि.व.११५क/२.९५; पृच्छितः — {de ltar 'jig rten skyong rnams kyis/} /{da ltar bdag la dris pas na//} यदिह लोकपालेभिरेतर्हि मम पृच्छितः । सु.प्र.३७ख/७१; अनुयुक्तः — {'o na ci'i phyir de ltar mi brtan par gyur/} {ces thams cad sgrol gyis yang dris pa dang} अथ कस्मादेवमधीरोऽसीति च पुनरनुयुक्तो विश्वंतरेण जा.मा.४९ख/५८; पर्यनुयुक्तः — {de ci'i phyir zhes dris pa} कुत एतद् इति पर्यनुयुक्तः न्या.टी.७९ख/२१२ २. पृष्टवान् — {blo gros chen po lang ka'i bdag po 'bod 'grogs 'dis}…{dri ba gnyis dris so//} एष महामते रावणो लङ्काधिपतिः… प्रश्नद्वयं पृष्टवान् ल.अ.६१क/६; •= {dri yis/}
dris pa thams cad lung bstan pa ston pa la rmongs pa mi mnga' ba: वि. सर्वप्रश्नव्याकरणनिर्देशासम्मूढः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} … {dris pa thams cad lung bstan pa ston pa la rmongs pa mi mnga' ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते…सर्वप्रश्नव्याकरणनिर्देशासम्मूढ इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
dris pa'i gtan la dbab pa: पा. प्रश्ननिर्णयः म.व्यु.६८८८.
dris dbang bskur ba: गन्धाभिषेकः — {dris dbang bskur ba dbul lo//} गन्धाभिषेकदानम् वि.सू.९९ख/१२०.
dris lan: प्रश्नोत्तरम् — {dri ma med pa'i dris lan rin po che'i phreng ba zhes bya ba} विमलप्रश्नोत्तररत्नमालानाम क.त.४३३३.
dris shig: = {dris/}
dru gu: गुडा — {dru gu 'dzings pa lta bu} गुडागुञ्जिकभूताः म.व्यु.५३९१; मि.को.१३६ख ।
dru gu 'dzings pa lta bu: वि. गुडागुञ्जिकभूताः म.व्यु.५३९१; मि.को.१३६ख ।
dru bu: = {dru gu}
drug: वि. षट्, संख्याविशेषः — {mngon par shes pa drug} षडभिज्ञाः अ.सा.६७क/३७; षट्कम् — {gzhal bya zhes bya ba ni tshad ma drug gis yongs su bcad pa'o//} प्रमितमिति प्रमाणषट्कपरिच्छिन्नम् त.प.१३३क/७१६.
drug brgya lhag pa'i stong phrag nyi shu rtsa gcig: षट्शताधिकैकविंशत्सहस्रम् वि.प्र.२४६ख/२.६१.
drug skyes: पा. षड्जः, स्वरविशेषः — निषादर्षभगान्धारषड्जमध्यमधैवताः । पञ्चमश्चेत्यमी सप्त तन्त्रीकण्ठोत्थिताः स्वराः ।। अ.को.१.८.१; षट्सु नासाकण्ठोरस्तालुजिह्वादन्तस्थानेषु जायत इति षड्जः । जनी प्रादुर्भावे अ.वि.१.८.१; द्र. {drug ldan/}
drug cu: वि. षष्टिः, संख्याविशेषः — {'dab ma drug cu} षष्टिदलानि वि.प्र.२३५ख/२.३७; {gang gA'i klung drug cu'i bye ma snyed} षष्टिगङ्गानदीवालुकोपमानि स.पु.१११क/१७९.
drug cu rtsa dgu: एकोनसप्ततिः म.व्यु.८१३७; नवषष्टिः ।
drug cu rtsa brgyad: अष्टषष्टिः म.व्यु.८१३६.
drug cu rtsa lnga: पञ्चषष्टिः म.व्यु.८१३६.
drug cu rtsa gcig: एकषष्टिः म.व्यु.८१२९.
drug cu rtsa gnyis: द्वाषष्टिः म.व्यु.८१३०; द्विषष्टिः ।
drug cu rtsa drug: षट्षष्टिः म.व्यु.८१३४.
drug cu rtsa bdun: सप्तषष्टिः म.व्यु.८१३५.
drug cu rtsa bzhi: चतुःषष्टिः वि.प्र.२३७ख/२.४१.
drug cu rtsa gsum: त्रिषष्टिः म.व्यु.८१३१; त्रयःषष्टिः ।
drug cu pa: वि. षष्टितमः लो.को.११७६.
drug cu pa'i zhing: षष्टिक्यम्, षष्टिकधान्योपयुक्तक्षेत्रादि मि.को.३४ख ।
drug cu rtsa bzhi'i srang: कंसः, ओ सम्, मानविशेषः — {skyu ru ra phye drug cu rtsa bzhi'i srang la rang gi khu bsgos} धात्रीचूर्णस्य कंसं स्वरसपरिगतम् यो.श.९१.
drug mdo: = {drug mdo ba/}
drug mdo ba: त्रिकम् — पृष्ठवंशाधरे त्रिकम् अ.को.२.६.७६; त्रयाणाम् ऊरुद्वयपृष्ठास्थ्नां समाहारः त्रिकम् अ.वि.२.६.७६.
drug ldan: पा. षड्जः, सप्तस्वरान्तर्गतस्वरविशेषः — {drug ldan drang srong sa 'dzin dang /} /{lnga pa la sogs rab dbye bas//} षड्जर्षभगान्धारपञ्चमादिप्रभेदतः । त.स.९०क/८१७; द्र. {drug skyes/}
drug ldan pa: = {drug ldan/}
drug ldan ma: = {u mA} षष्ठी, कात्यायनी छो.को.४११/रा.को.५.१९२.
drug sde: षड्वर्गिकाः, नन्दादयः श्रावकाः — {drug sde dag gi kun tu spyod pa ni gang rab tu byung ba dang bsnyen par rdzogs par byas pa} आचरितं षड्वर्गिकाणां यं प्रव्राजयन्ति उपसम्पादयन्ति वा वि.व.१३०क/२.१०६; {de dag gi yon tan rnams sus kyang mi shes nas drug sde rnams 'phya bar gyur te} तेषां च गुणेषु न कश्चित्प्रत्यक्षः । षड्वर्गिका अवध्यायितुं प्रवृत्ताः अ.श.२५७क/२३६.
drug pa: •वि. षष्ठः, ओ ठी; •सं. षष्ठी १. षष्ठीविभक्तिः — {'on te bdag ces bya ba dang por bstan pa 'di las bdag gi ces bya ba drug par bstan pa lta ba gzhan zhig yin na ni bdag gis zhes bya ba dang /} {bdag gi phyir zhes bya ba 'di yang 'gyur ro//} अथाहमिति । एतस्मात् प्रथमानिर्देशान्ममेति षष्ठीनिर्दिष्टं स्यात् । मया, मह्यमित्येतदपि स्यात् । दृष्ट्यन्तरमिति प्रकृतम् अभि.स्फु.९९ख/७७८ २. षष्ठीकला — {de bzhin du khrag ni lnga pa dang drug pa'o//} रक्तं पञ्चमी षष्ठी वि.प्र.२३४क/२.३४.
drug pa'i mtha' can: षष्ठ्यन्तः त.प.।
drug po mngon mkhyen: = {sangs rgyas} षडभिज्ञः, बुद्धः — {chos mkhyen lugs mkhyen gang zag mkhyen pa dang /} /{drug po mngon mkhyen khyod la rtag phyag 'tshal//} धर्मज्ञ नयज्ञ पुद्गलज्ञ त्वां वन्दे षडभिज्ञ सर्वदैव । वि.व.१२७क/१.१७.
drug tshan: षट्कः — {go cha'i sgrub pa gang yin de/} /{drug tshan drug gis ji bzhin bshad//} या । सन्नाहप्रतिपत्तिः सा षड्भिः षट्कैर्यथोदिता ।। अभि.अ.१.४४.
drung: अन्तिकः — {pha'i drung gnas pa'i} पितुरन्तिकस्थम् अ.क.५१क/५९.११; सन्निधिः — {phongs pa'i tshe khyim pa'i drung du bshags par bya'o//} आपदि गृहिसन्निधौ देशनम् वि.सू.६१क/७७; {gdung sbyong shing gi drung du khyer//} नीतोऽसौ चितिसन्निधौ म.मू.२९८क/४६३; मूलम् — {shing ljon pa'i drung dang de'u gsing gi gzhi dag la} वृक्षमूलहरितशाद्वलस्थण्डिलेषु वि.सू.६१ख/७८; {mi'i dbang po grags pa'i zhabs kyi drung du dor ba dang rab tu sad de} यशो नरेन्द्रस्य पादमूले प्रक्षिप्ताः सन्तः प्रबुद्धाः वि.प्र.१३०क/६०; {rtsig drung ngam shing ljon pa'i drung du} कुड्यस्य मूले वृक्षस्य वा वि.सू.३२क/४०; अभितः मि.को.१७ख ।
drung du: समीपम्— {khyod kyi drung du 'ongs so//} त्वत् समीपमुपागतः जा.मा.१२क/१२; सकाशम् — {gdul ba'i drung du gshegs nas} उपेत्य विनेयसकाशम् सू.भा. २५७ख/१७७; अन्तिके — {'jam pa'i dbyangs kyi drung du} मञ्जुघोषस्य अन्तिके म.मू.२७२ख/४२७; मूले — {ljon shing drung du gnas bcas te//} स्थित्वा वृक्षमूले बो. अ.२४ख/८.२७; सन्निधौ — {bla ma'i drung du mchil lham bgo ba bsten par mi bya'o//} न मान्यस्य सन्निधावुपानत्प्रवृत्तिं भजेत वि.सू.७४ख/९१; •अव्य. अभि— {rgyal po kun tu rgyal ba de'i drung du lhags te} संजयं राजानमभिगम्य जा.मा.४८क/५७; उप — {thams cad sgrol rang gi khang pa na 'dug pa'i drung du song ste} विश्वंतरं स्वभवनगतमुपेत्य जा.मा.४९ख/५८; {drung du song ste} उपसंक्रम्य अ.सा.४३६क/२४६.
drung nas: अन्तिकात् लो.को.११७७; पार्श्वतः — {de yi bar du nga yi drung nas snang bzhin 'dong //} (?) संदृश्यमानवपुरेव तु पार्श्वतो माम् जा.मा.१४४क/१६७.
drung du 'gro ba: उपसंक्रमणम् — {dge ba'i bshes gnyen gyi drung du 'gro ba rnam par gnon pa chen por byin gyis brlabs so//} महाविक्रमं कल्याणमित्रोपसंक्रमणमध्यतिष्ठत् ग.व्यू.९६क/१८८; द्र. {drung du 'dong ba/}
drung du nye bar 'gro ba: क्रि. उपसंक्रामति — {dad pa gang gis 'phags pa'i drung du nye bar 'gro ba} यया श्रद्धया आर्यानुपसंक्रामति शि.स.१७०ख/१६८.
drung du gtugs pa: भू.का.कृ. उपश्लिष्टः — {mthong nas kyang gzung ba'i phyir drung du gtugs pa dang} दृष्ट्वा च पुनरुपश्लिष्टो ग्रहीष्यामीति वि.व.२०८ख/१.८३.
drung du 'dong ba: उपसंक्रमणम् — {de bzhin gshegs pa thams cad kyi drung du 'dong bas lus mtha' yas pa'i byin gyi rlabs dang ldan pa} अनन्तकायाधिष्ठानैः सर्वतथागतोपसंक्रमणतया ग.व्यू.२७६ख/३; द्र. {drung du 'gro ba/}
drung du 'dong bar 'gyur: क्रि. उपसंक्रमिष्यति — {chos yongs su 'dri ba dag nyin mtshan du de'i drung du 'dong bar 'gyur} उपसंक्रमिष्यन्ति रात्रिन्दिवं धर्मं परिपृच्छकाः स.पु.१०८क/१७३.
drung du ma phyin pa: अनुपसर्पणम् — {ji ltar mya ngam gyi smig rgyu'i tshogs la chur 'khrul pa skye ba'i skyes bu drung du ma phyin pas chu'i rang bzhin gyis dben pa'i phyir mya ngam gi thang snang ba'i shes pa mi skye ba lta bu'o//} यथामरुमरीचिकानिचये समुपजातसलिलविभ्रमस्य पुंसोऽनुपसर्पणात् सलिलस्वभावविविक्तमरुस्थलीनिर्भासि ज्ञानं नोपजायते त.प.२४३क/९५७.
drung du bzhag pa: क्रि. ढौक्यते — {nyer gzhag pa zhes bya ba ni drung du bzhag pa zhes bya ba'i don to//} आधीयत इति ढौक्यत इत्यर्थः त.प.२०५ख/१२७.
drung du 'ong: क्रि. उपसंक्रामति — {bdag gi drung du 'ong ngo //} मामुपसंक्रामन्ति वि.सू.१८क/२०.
drung du shog cig: क्रि. उपसंक्रामतु — {lha dang mi dag chos nyan pa'i phyir nga'i drung du shog cig} उपसंक्रामन्तु मां भवन्तो देवमनुष्या धर्मश्रवणाय स.पु.४७ख/८४.
drung bsdad: भू.का.कृ. अधिष्ठितः — {yungs mar bkang ba'i snod bkur la/} /{ral gri thogs pas drung bsdad de//} तैलपात्रधरो यद्वदसिहस्तैरधिष्ठितः । बो.अ.२३क/७.७०.
drung na 'khod pa: वि. अन्तिकचरः, समीपवर्ती — {drung na 'khod pa su dag kyang /} /{mya ngan gnod pa byed med pas//} न चान्तिकचराः केचिच्छोचन्तः कुर्वते व्यथाम् । बो.अ.२४ख/८.३७.
drung na 'dug: वि. पार्श्वानुगतः, समीपस्थः — {yang blo gros chen po lag na rdo rje ni 'phrul pas sprul ba'i de bzhin gshegs pa rnams kyi drung na 'dug gi} निर्मितनैर्माणिकानां महामते तथागतानां वज्रपाणिः पार्श्वानुगतः ल. अ.१५२क/९८.
drung na 'dug pa: = {drung na 'dug/}
drung na mo: १. = {nye 'khor ba} आसन्नः — समीपे निकटासन्नसन्निकृष्टसनीडवत् ।। अ.को.३.१.६४; सन्निकृष्टः मि.को.१७श । २. अनन्तरम् — {'dug pa na dran nam yid gnyis za na drung na mo la byin gyis brlab par bya'o//} सन्निषण्णतायां स्मृतिविमत्योरनन्तरेऽधिष्ठेत वि.सू.५८क/७४.
drung po: = {spyang po} चतुरः श.को.६५६.
drung phyung ba: उन्मूलनम् — {nges par rtogs pa drung phyung ba las yin no zhes bya bar dgongs so//} एकान्तेन प्रतिद्वन्द्व्युन्मूलनादिति भावः वा.टी.१०५ख/६९.
drung dbyung ba: उत्सादः लो.को.११७८.
drung yig pa: = {yig mkhan} अक्षरचञ्चुः, लिपिकरः मि.को.२४ख ।
drungs: मूलम् — {mU la/} {dang po dang rtsa ba dang drungs} मि.को.८९क; द्र. {drungs phyung ba/}
drungs pa: =(उ.प.) मूलिकः — {shing drungs pa} वृक्षमूलिकः म.व्यु.११३५.
drungs phyung ba: •भू.का.कृ. समुन्मूलितम् — {ma rig pa'i bag chags ma lus par drungs phyung ba} समुन्मूलिताशेषाविद्यावासनः प्र.प.८१क/१०४; •सं. उद्धरणम् — {bdag tu lta ba'i sa bon drungs phyung ba'i phyir ro//} आत्म- दर्शनबीजोद्धरणात् प्र.अ.१०९क/११६.
drungs ma phyung: भू.का.कृ. अनुन्मूलितम् — {de rtsa nas ma bton cing drungs ma phyung na ji ltar zag pa zad pa yin} तस्यामनपोद्धृतायामनुन्मूलितायां कथं क्षीणास्रवो भवति अभि.स्फु.२२१ख/१००१.
drud: = {drud pa/}
drud pa: घृष्टिः — {de mi rno bar bya ba'i phyir gcig gis gcig drud par bya'o//} परस्परमस्याः (अ)तीक्ष्णतायै घृष्टिः वि.सू.९क/९; निघर्षः — {sngar phyi rol tu drud pa nyid la'o//} बहिर्निघर्षपूर्वकत्वे वि.सू.१२ख/१४; उद्घर्षः— {so phag gi dum bus brud pas rkang pa gnyis las gzhan pa'i lus la brud par mi bya'o//} नेएह नोद्घर्षेण कायं शोधयेत् पादाभ्यामन्यम् वि.सू.ख/६; सङ्घर्षः — {'od ma la sogs pa drud pa las byung ba} वेण्वादीनां सङ्घर्षसमुद्भूतः त.प.१७०ख/७९८; सङ्घर्षणम् — {'dzag snod las drud pa las ni ltung ba med do//} अनापत्तिः वस्तिसङ्घर्षणात् वि.सू.१९क/२२.
drud par bya: =*भजेत लेखम् — {dri ma bsal ba'i phyir drud par bya'o//} भजेत लेखं मलापकृष्टेन वि.सू.५ख/५.
drud par mi bya: क्रि. नोद्घर्षेत्- {dge slong mas ni gang du yang khu tshur dag dang gos dril ba dag yan lag gang gis kyang brud par mi bya'o//} न किंचित् केनचिदामुष्टिचेलवर्त्यो (? ) भिक्षुण्युद्घर्षेत् वि.सू. ६क/६.
drub: = {drub pa/}
drub pa: स्यूतिः — {bkru ba dang drub pa dang kha bsgyur ba dag la de sngon du 'gro bar bya'o//} धावनस्यूतिरञ्जनेष्वसौ पूर्वङ्गमः स्यात् वि.सू.६५ख/८२.
drub par bya: कृ. सेवयितव्यम् — {nyis ltab tu byas te drub par bya'o//} द्विपुटां कृत्वा सेवयितव्या वि.व.१३४क/२.११०.
drub par bya ba: = {drub par bya/}
drubs: = {drubs pa/} {drubs shing} स्यूत्वा — {chos gos ni/} /{drubs shing kha bsgyur} चीवरम् । स्यूत्वा रंक्त्वा वि.व.२८६ख/१.१०५.
drubs pa: •क्रि. ( {'drub pa} इत्ययाः भूत.) आसीव्यति स्म— {phyag dar khrod pa chos gos snam sbyar du byas nas drubs te} पांशुकूलं सङ्घाटीकृत्य आसीव्यति स्म ल.वि.१३१ख/१९५; •सं. सीवनम्, सूचीकर्म — {deng sang du'ang de phyag dar khrod pa drubs pa zhes ming du grag go/} अद्यापि तत् पांशुकूलं सीवनमित्येवं संज्ञायते स्म ल.वि.१३१ख/१९५; •भू.का.कृ. स्यूतम् — {dras shing drubs pa'o//} छिन्नस्यूतम् वि.सू.६५ख/८२.
drus ma: १. तरुणवत्सा — {khyi za ba'am ba drus ma'am} चण्डा वा कुक्कुरास्तरुणवत्सा वा गावः शि.स.६७क/६६; धेनुः — {hUM zhes g+har g+har sgra dag gis/} /{bse ru drus ma rnam par 'bros//} हूँकारघर्घरारावैर्दुद्रुवुः खड्गिधेनवः ।। अ.क.१३०ख/६६.६४ *२. = {drus ma'i 'bras} गर्दूल — * {sred dang ni ldam ldum dag dang drus ma 'bras za} शाकश्यामाकगर्दूलभक्षाः ल.वि.१०६ख/१५३.
drus ma'i be'u: धेनुवत्सः — {skabs der drus ma'i be 'u nyams/} /… {'tshol du 'ongs//} अत्रान्तरे धेनुवत्सान् नष्टानन्वेष्टुमाययौ । अ.क.२८२क/१०५.४.
dregs: = {dregs pa/}
dregs bcas: वि. दृप्तः — {skabs der dregs bcas ku ru'i rgyal/} /{shin tu bzod dka' sa dbang la/} /{glang chen bzang po'i ri bo ni/} /{sbyor} ({'byor} ){phyir pho nyas nye bar blangs//} अत्रान्तरे दुष्प्रसहः कुरुराजः क्षितीश्वरम् । दृप्तो ययाचे दूतेन भूत्यै भद्रगिरिं गजम् ।। अ.क.२७क/३.९२.
dregs dang bral: = {dregs dang bral ba/}
dregs dang bral ba: वि. गतमदम् — {'jigs byed 'jigs su rung ba'i gzugs dag skye bo mkhas pa rnams kyis dregs dang bral ba mthong //} रूपं भैरवभीषणं गतमदं पश्यन्ति सन्तो जनाः वि.प्र.२९क/४.१.
dregs ldan: वि. दृप्तः — {dregs ldan 'di yis rgyal sras la/} /{brten nas bdag ni yongs su 'joms//} दृप्तः परिभवत्येष राजपुत्राश्रयेण माम् ।। अ.क.९९ख/६४. १४१; अ.क.२८६ख/३६.८०; सावलेपः — {de yis dregs ldan lha min dang /} /{khyod kyis mi yi bdag po 'joms//} असुरास्तेन हन्यन्ते सावलेपा नृपास्त्वया ।। का.आ.३२३ख/२.४९; दर्पशाली — {skyes bu dregs ldan 'gas/} / ग्. {yul du gzhan ni bkag byas nas//} परो युद्धे निरुद्धो दर्पशालिना । पुंसा केनापि का.आ.३३१ख/२.२९१.
dregs pa: •सं. = {khengs pa} दर्पः — {nor gyi dregs pas long ba} धनदर्पान्ध्यम् अ.क.२३५क/२७.३; गर्वः — {dregs pa kun spangs} हतसर्वगर्वाः जा.मा.२७क/३१; मदः — {gzhan yang sdug bsngal yon tan ni/} /{skyo bas dregs pa sel bar byed//} गुणोऽपरश्च दुःखस्य यत्संवेगान्मदच्युतिः । बो.अ.१५क/६.२१; अवलेपः — {'chi bdag gtum po dregs pa goms byed pa/} /{'jal dum la sogs pas ni sdum mi nus//} रौद्रश्चिराभ्यासदृढावलेपो मृत्युः पुनर्नानुनयादिसाध्यः ।। जा.मा.२०४ख/२३७; विस्मयः — {dregs pa med pa} अविस्मयः जा.मा.२१ख/२४; •वि दृप्तः — {des dgra dregs pa rnams kyang btang //} तत्याज दृप्तानपि तस्य शत्रून् जा.मा.१५क/१६; जा.मा.१७३ख/२००; मदोर्जितः — {glang po dregs pa gzi ldan 'gying ba stsol//} प्रयच्छ मदोर्जितश्रीललितान् द्विपान् जा.मा.१०क/१०; गर्वितः म.व्यु.७३३८; दर्पितः म.व्यु.७३४३; मत्तः म.व्यु.७३४४; सदर्पः— {dregs pa'i dgra rnams g}.{yul ngor pham byas nas//} जित्वाहवे विद्विषतः सदर्पान् जा.मा.१६२क/१८७.
dregs pa kun 'dul: ना. सर्वदुष्टान्तकः मि.को.६ख ।
dregs pa nyams par mdzad pa can: वि. मदग्लानिविधायी — {mu stegs ngan glang ches smyos pa'i/} /{dregs pa nyams par mdzad pa can//} कुतीर्थ्यमत्तमातङ्गमदग्लानि- विधायिनम् । त.स.१३०ख/१११४.
dregs pa dang bcas: = {dregs bcas/}
dregs pa dang bcas pa: = {dregs bcas/}
dregs pa dang ldan: = {dregs ldan/}
dregs pa dang ldan pa: = {dregs ldan/}
dregs pa ldan: = {dregs ldan/}
dregs pa ldan pa: = {dregs ldan/}
dregs pa spangs: मदप्रहीणः लो.को.११७८.
dregs pa med pa: वि. अविस्मयः — {byang chub sems dpa' gtong ba dang tshul khrims dang cho rigs dang dul ba dang mang du thos pa dang shes pa dang dregs pa med pa la sogs pa'i yon tan dang ni ldan} बोधिसत्त्वभूतः… त्यागशीलकुलविनयश्रुतज्ञानाविस्मयादिगुणसमुदितः जा.मा.२१ख/२४.
dregs par gyur pa: भू.का.कृ. मत्तः — {dregs par gyur pa la ni 'chal pa'i tshul khrims thag mi ring bar gyur ro//} मत्तस्य च दौःशील्यमदूरं भवेत् अभि.भा.१८२क/६२३.
dregs pas phyar: वि. मदोद्धतः — {'bangs rnams dregs shing cha lugs bzang pos phyar//} मदोद्धताभ्युज्ज्वलवेषभृत्यम् जा.मा.२००ख/२३३.
dregs spangs: = {dregs pa spangs/}
dregs bral: = {dregs dang bral ba/}
dred: १. तरक्षुः, मृगादनः — {sha sar pa dang khrag dron po}… {stag dang dom dang dred dang seng ge rnams kyi zas yin no//} मांसोष्णानि रुधिराणि…एतद्भोजनमुक्तं व्याघ्रतरक्ष्वृक्षसिंहानाम् ।। सु.प्र.५४ख/१०८; तरक्षुस्तु मृगादनः अ.को.२.५.१; तरं प्लवमत्यर्थं क्षिणोतीति तरक्षुः । क्षिणु हिंसायाम् अ.वि.२.५.१ *२. ऋक्षः— {stag dang seng ge glang chen dred/} /{sbrul dang dgra rnams thams cad dang //} व्याघ्राः सिंहा गजा ऋक्षाः सर्पाः सर्वे च शत्रवः । बो.अ.१०क/५.४; {dred dbang} ऋक्षपतिः रा.प.२३९क/१३५; द्र.— {ri dwags ru ru dang}…{seng ge dang spyang ki dang dom dang dred la sogs pa mang po rgyu ba} (?) रुरु …वृकसिंहर्क्षादिमृगविचरिते जा.मा.१५१क/१७४ ३. = {dred pa/}
dred pa: भू.का.कृ. स्खलितम् — {rdzab tu gyur te/} {dung dred de/} {rdzab tu rdeg 'chos nas ril ba chag par gyur to//} कर्दमो जातः । शङ्खः स्खलितः । कर्दमे पतितः । कुण्डिका भग्ना वि.व.२८४ख/१.१०१.
dred dbang: ऋक्षपतिः — {bgrod dka' gangs can ri la dred dbang gyur/} /{nga yis zhag bdun bar du bsrungs pa'i mi//} ऋक्षपतिरभूव शैलदुर्गे हिमहत (हिमवते) सप्तदिनानि रक्षितो मे । पुरुषः रा.प.२३९क/१३५.
dred mo: = {dred/}
dre'u: वेगसरः, अश्वतरः — {bong bu dang rta las skyes pa'i dre'u} अश्वायां गर्दभेन जातस्य वेगसरस्य त.प.१७ख/४८१; वेसरः — {glang po che dang rta dang bong bu dang dre'u dang go cha rnams ni rgyal po la dbul lo//} हस्त्यश्वोष्ट्रखरवेसरसन्नाहानां राज्ञि निर्यातनम् वि.सू.६८ख/८५.
dre'u rngog: चिलिमिनिका — {dre'u rngog dang khyim pa'i gos dang sngas nang tshangs can dang rung bar byas pa dang spangs pa dang dge 'dun gyi rnams la ni nyes byas so//} दुष्कृतं चिलिमिनिकागृहचोडोपधानकविकल्पितनिःसृष्टसाङ्घिकानाम् वि.सू.२४क/२९; {sbom po ni la ba dang phying ba dang dasre'u rngog dang sngas nang tshangs can dang}…{sha'i dum bu dag go/} स्थूलकोचवनमतचिलिमिनिकबिम्बोपधानक…मांसपेशिषु वि.सू.१९क/२२; चिलिमिलिका — {gdong phyis dang chu tshags dang stan 'byam dang dre'u rngog la sogs pa yo byad kyi gos byin gyis ma brlabs pa dag go/} निरधिष्ठानानाञ्च मुखपोचपरिश्रावप्रत्यास्तरणचिलिमिलिकादीनां परिष्कारचीवराणाम् वि.सू.२४क २९; गोणिका — {dre'u rngog gi stan} गोणिकास्तरणम् शि.स.११७ख/११५.
dro: १. = {dro ba} उष्णः, ओणम् — {grang bas nyam thag dro thob shog/} शीतार्ताः प्राप्नुवन्तूष्णम् बो.अ.३७ख/१०.५ २. वेला — {de'i don du ma song ba dro la bab nas gtsug lag khang gzhan du za ba la nyes pa med do//} निर्दोषमतदर्थं गतस्य वेलाप्राप्तौ विहारान्तरे भोजनम् वि.सू.९२ख/११०; द्र. {dro ka dro kha/}
dro ka: वेला — {gal te bru ba tsha bar gyur na de la nang par gyi dus su kha zas sbyin par bya'o//} {gal te dro kar yang na de'i tshe yang ngo //} बुभुक्षितश्चेत् सानुकालं दद्यादस्मै तदाहारम् । पुनश्चेद् वेलायां तदापि वि.सू.४१ख/५२; द्र. {dro kha/}
dro kha: वेला — {de'i phyogs gcig tu mthongs gdod do//} {zan zos zin nas 'jug par bya ba'i phyir ro//} {de dro khar gdab bo//} छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् । भुक्ते प्रवेशाय । वेलायामस्य पिधानम् वि.सू.९५क/११४; द्र. {dro ka}
dro ga: = {dro ka}
dro nyid: = {dro ba nyid/}
dro nar: = {drod sman nar mo/}***
dro Na: = {dro NaH} ना. द्रोणः, पर्वतः — {bsil ba'i ri ni lag pa'i rus pa'o//} {dro Na ni nye ba'i dpung pa'i rus pa'o//} शीताद्रिः करास्थीनि, द्रोण उपबाह्वस्थीनि वि.प्र. २३५क/२.३५.
dro Ni: = {dro NI} द्रोणी — {khrag gis brlan pa'i mchu dag bdar bas ri la dro Ni gsar pa bzhin byed cing //} कुर्वाणो रुधिरार्द्रचञ्चुकषणैर्द्रोणीरिवाद्रेस्तटीः ना.ना.२४७ख/२०३.
dro ba: •वि. १. उष्णः — {ci'i phyir me ni sreg par byed pa'am dro ba yin gyi chu ni ma yin no//} कस्मादग्निर्दहत्युष्णो वा नोदकमिति त.प.७६ख/६०६ २. = {cung dro} कदुष्णम् — कोष्णं कवोष्णं मन्दोष्णं कदुष्णं त्रिषु तद्वति । अ.को.१.३.३५; किञ्चिदुष्णं कदुष्णम् अ.वि.१.३.३५; •सं. १. तापः — {chu'i dro ba} उदकतापः त.प.३०९क/१०७९ २. ऊष्मा — {dro ba de dag mi dmigs pas/} /{rtse mor gyur pa dag tu 'dod//} ऊष्माणोऽनुपलम्भेन तेषां मूर्धगतं मतम् ।। अभि.अ.२.३; {dro ba dang du ba dang me yang 'byung ngo //} ऊष्मा धूमः शिखा वा निश्चरति स.दु.११६क/१९४ ३. = {dro ba nyid} उष्णता — {dro ba ni me'i khams so//} उष्णता तेजोधातुः अभि.भा. ३२क/४३; औष्ण्यम् — {'dir me ni dro ba las tha dad pa ma yin te} नात्रौष्ण्यादग्नेर्भेदः प्र.अ.१२१ख/१२९; त.स.१२२ख/१०६८ ०. = {gro ga} भूर्जम्, भूर्जपत्रम् — {dro bas g}.{yogs te 'jim pas bskus la ci ran tsam du bsro'o//} अवगुण्ठ्य भूर्जेन मृदानुलिप्य पाकस्य मध्यस्य वि.सू.७ख/८.
dro ba nyid: = {dro nyid} उष्णता — {sra gsher dro nyid g}.{yo ba rnams//} खरस्नेहोष्णतेरणाः अभि.को.२ख/४३; अभि.भा.३२क/४३; औष्ण्यम् — {'on te shing la sogs pa 'bar ba de nyid la dro ba nyid yod pa gang yin pa de ni me yin la} अथ पुनस्तत्रैव काष्ठादौ प्रदीप्ते यदौष्ण्यं तदग्निः अभि.भा.८३क/११९४.
dro ba nyid dang ldan pa: औष्ण्यम् — {dro ba nyid dang ldan pa 'ba' zhig dro bar ma zad kyi} न केवलमौष्ण्यमुष्णम् अभि.स्फु.३१५ख/११९५; औष्ण्यवत् — {'on te dro ba nyid dang ldan pa yin no zhe na} अथ यदौष्ण्यवत् अभि.भा.८३क/११९५; औष्ण्ययोगः — {dro ba nyid kyi rang bzhin gyi me las gzhan pa de yang dro ba yin par 'grub ste/} {dro ba nyid dang ldan pa'i phyir ro//} अन्यदपि तदुष्ण- स्वभावादग्नेरुष्णं सिध्यति; औष्ण्ययोगात् अभि.भा. ८३क/११९५.
dro ba ma yin: = {dro ba ma yin pa/}
dro ba ma yin pa: वि. अनुष्णः — {dro ba ma yin te/} {me'i} ({me ni dro ba ma yin te/}) {rdzas yin pa'i phyir chu bzhin no//} अनुष्णोऽग्निः द्रव्यत्वाज्जलवत् वा.टी.११०ख/७८.
dro ba med: वि. अनुष्णः लो.को.११७९; द्र. {dro ba ma yin pa/}
dro ba'i dus: १. मध्याह्नसमयः, मध्याह्ननकालः — {dro ba'i dus sam dgongs kyi dus su} मध्याह्नसमये सायाह्नसमये वा श्रा.भू.३४ख/८८ २. = {so ga} उष्णः, ग्रीष्मः — ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः अ.को.१.४.१९; ओषति तापेनेति उष्णः अ.वि.१.४.१९.
dro ba'i reg pa: उष्णस्पर्शः — {dro ba'i reg pa'i rgyu me ni grang ba'i rgyu nyid du rigs pa ma yin te} न हि वह्नेरुष्णस्पर्शहेतोः शीतहेतुता युक्ता त.प.१७१क/७९९.
dro bar gyur: = {dro bar gyur pa/}
dro bar gyur pa: •भू.का.कृ. ऊष्णीभूतम् — {grang ba'i sems can dmyal ba gang yin pa de dag tu ni dro bar gyur te 'bab bo//} ये शीतनरकास्तेषूष्णीभूता निपतन्ति अ. श.३ख/२; •पा. ऊष्मगतम् — {dro bar gyur pa zhes bya ba ni dro ba'i rnam pa'i dge ba'i rtsa ba'o//} ऊष्मगतमिति ऊष्मप्रकारं कुशलमूलम् अभि.स्फु.१६७क/९०७; द्र. {dror gyur pa/}
dro bar gyur pa thob pa: वि. ऊष्मगतलाभी — {dro bar gyur pa thob pa ni yongs su nyams kyang nges par mya ngan las 'das pa'i chos can yin no//} परिहीनोऽप्यूष्मगतलाभी नियतं परिनिर्वाणधर्मा भवति अभि.भा.१५क/९१९.
dro bar byas pa: भू.का.कृ. उष्णीकृतम् — {rgyun chad med par 'bab pa mchi ma'i thigs pa 'di dag gis dro bar byas pas khyod kyi snying kha'i gdung ba mi sel lo//} अमीभिरविरलपतद्भिरश्रुबिन्दुभिरुष्णीकृतो न ते हृदयसन्तापदुःखमपनयति ना.ना.२३१क/५५.
dro bar byed pa: उष्णतां नीयमानः — {chu ni dro bar byed pa na/} /{chu ni zad par 'gyur ba yin//} उष्णतां नीयमानस्य क्षयो भवति चाम्भसः । त.स.१२५क/१०८२.
dro sman: = {drod sman/}
dro sman nar mo: = {drod sman nar mo/}
dro tsam: = {cung dro} कदुष्णम्, ईषदुष्णम् मि.को.१४५क; द्र. {dro ba/}
dro la bab: = {dro la bab pa/}
dro la bab pa: आहारकालः — {dro la bab pa na ri bong 'ongs nas} आहारकाले शश उपसंक्रम्य अ.श.१०४ख/९४; गण्डीदेशकालो जातः — {dro la bab na rgyags kyang med nas} गण्डीदेशकालो जातः, पथ्यादनं च नास्ति अ.श.१९३ख/१७९; द्र. {dro la bab pa'i tshe/}
dro la bab pa'i tshe: व्रतकाले — {sems dpa' chen po de dro la bab pa'i tshe me la sbyin sreg bya ba ni zin} तस्य महासत्त्वस्य व्रतकाले हुताग्निहोत्रस्य जा.मा.३२ख/३७.
drongs: = {drongs shig/} {drongs nas} संलोभ्य — {'dod chags lcags kyus drongs nas su/} /{de dag sangs rgyas ye shes 'god//} रागाङ्कुरं च (रागाङ्कुशेन) संलोभ्य बुद्धज्ञाने स्थापयन्ति ते ।। शि.स.१७५ख/१७३.
drongs shig: क्रि. गच्छतु — {rings par rab tu drongs shig} शीघ्रं शीघ्रं भवन्तो गच्छन्तु अ.श.२७६ख/२५४.
drod: १. तापः — {goms pas khyad par 'gyur na yang /} /{mchongs dang chu yi drod bzhin du/} /{rang bzhin las 'da' min zhe na//} अभ्यासेन विशेषेऽपि लङ्घनोदकतापवत् । स्वभावातिक्रमो मा भूदिति चेत् प्र.अ.९८ख/१०६; ऊष्मा — {drod 'ongs} ऊष्मागमः अ.को.१.४. १९; {lus kyi drod kyis} देहोष्मभिः का.आ.३३०क/२. २४२; उष्णः — {drod phebs} उष्णोपगमः अ.को.१.४.१९; घर्मः — {mchan khung g}.{yas pa'i drod kyis de ma rung bar 'gyur ro//} कक्षघर्मेण दक्षिणस्यास्यां नाननसंपत्तिः (?) वि.सू.७०ख/८७ २. ऊष्मा, शरीरतेजोधातुः — {sha dang pags pa bdag min te/} /{drod dang rlung yang bdag ma yin//} नाहं मांसं न च स्नायु नोष्मा वायुरहं न च । बो.अ.३३क/९.६०; {des na tshe yod na drod kyang yod par 'gyur la} अतः तत्रायुषि सत्यूष्मणा भवितव्यम् अभि.स्फु.२८७ख/११३२; ऊष्मकम् — {tshe dang ldan pa gsus po che tshe gang yin pa dang drod gang yin pa'i chos 'di dag ni 'dres pa ste} यच्चायुष्मन् कौष्ठिल आयुः, यच्चोष्मकम्, संसृष्टाविमौ धर्मौ अभि.स्फु.२८७ख/११३२ ३. ऊषणम् — {drod gsum} त्र्यूषणम् अ.को.२.९.१११ ४. = {tshod} मात्रा — {ji ltar na drod rig pa yin zhe na} कथं मात्रज्ञो भवति श्रा.भू.६५क/१६२; •पा. = {me} तेजः, महाभूतविशेषः — {bskyod pa las ni drod skye ste/} /{'gro bas rlung du rab tu grags//} घर्षणाज्जायते तेजो गमनाद् वायुः प्रकीर्तितः ।। हे.त.१३क/४०; {gnyis kyis bskyod pa'i sbyor ba las/} /{drod ni rtag tu skye bar 'gyur//} द्वयोर्घर्षणसंयोगात्तेजो जायते हि सदा । हे.त.१६क/५०.
drod kyi ye shes: पा. ऊष्मगतज्ञानम् ब.अ.९०२.
drod skye: क्रि. जायते तेजः — {bskyod pa las ni drod skye ste/} /{'gro bas rlung du rab tu grags//} घर्षणाज्जायते तेजो गमनाद् वायुः प्रकीर्तितः ।। हे.त.१३क/४०.
drod skyed: वि. दीपनः — {thang /}…{rims la/} /{phan no drod skyed bzhu ba byas pas kyang //} कषायः ।…ज्वरे हितः दीपनपाचनः च ।। यो.श.२क/७९.
drod can: १. = {tsha gsum} व्योषम्, त्रिकटु — त्रिकटु त्र्यूषणं व्योषम् अ.को.२.९.१११; विशेषेण जिह्वामूषतीति व्योषम् । ऊष रुजायाम् । ऊष दाहे वा अ.वि.२.९. १११ २. = {shing kun 'dab} वाष्पिका, हिङ्गुपत्री मि.को.५६ख ।
drod chung: = {drod chung ba/}
drod chung ba: मन्दाग्निः — {dper na drod chung bas tshos pa dang drod che bas rlon pa lta bu'o//} तद्यथा मन्दाग्नौ पक्वस्यामस्य दीप्ताग्नौ वि.सू.८०क/९७.
drod che ba: दीप्ताग्निः — {dper na drod chung bas tshos pa dang drod che bas rlon pa lta bu'o//} तद्यथा, मन्दाग्नौ पक्वस्यामस्य दीप्ताग्नौ वि.सू.८०क/९७.
drod nar: = {drod sman nar mo/}
drod phebs: = {so ga} उष्णोपगमः, ग्रीष्मः — ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः अ.को.१.४.१९; उष्णस्योपगमः उष्णोपगमः अ.वि.१.४.१९.
drod mi zin pa: असमता — {kha zas kyi drod mi zin pa zhes bya ba ni ma 'os par mang du zos pa'i lus shig shig por 'gyur ba gang yin pa'o//} भक्ते असमतेति अति बहु भुक्त्वा आहारस्य यः कायोपरोधः अभि.स्फु.१३८क/८५२.
drod med: वि. निरुष्मकम् — {bdag rang shi ba'i sha rnams drod med la//} स्वयंमृतानां हि निरुष्मकाणि भवन्ति मांसानि जा.मा.४०क/४७.
drod sman: १. = {pi pi li} पिप्पली — {brag zhun asma b+he dang suk+Shame dang /} /{drod sman phye ma 'bras bkrus chu btab btung //} एलाश्मभेदकशिलाजतुपिप्पलीनां चूर्णानि तण्डुलजलैः लुलितानि पीत्वा । यो.श.२ख/९३; कणा यो.श.५क/१६५; कृष्णा यो.श.४क/१४२; उपकुल्या यो.श.२ख/९२ २. = {pho ba ris} ऊषणम्, मरिचम् — अथ वेल्लजम् । मरीचं कोलकं कृष्णमूषणं धर्मपत्तनम् ।। अ.को.२.९.३६; ऊषति तापयतीति ऊषणम् अ.वि.२.९.३६; मरिचम् मि.को.५६क ।
drod sman nar: = {drod sman nar mo/}
drod sman nar mo: = {pi pi li} पिप्पली, कृष्णा — {kaN+Ta ka ri bca' sga sle tres bskol/} /{drod sman nar mo bsres pa'i thang 'thungs pas//} निदिग्धिकानागरिकामृतानां क्वाथं पिबेत् मिश्रितपिप्पलीकम् । यो.श.२क/८१; मागधिका — {ldong ros drod sman nar mo na le sham/} /{phye ma} मनःशिलामागधिकोषणानां चूर्णम् यो.श.३ख/१२३; कृष्णा — {shing mngar thang bskol sen d+he ba ldan zhing /} /{dug nyung drod nar po son phye mar bsre//} यष्टीकषायः लवणाग्रयुक्तः कलिङ्गकृष्णाफलकल्कमिश्रः । यो.श. ६ख/२०६; यो.श.२ख/९०; उपकुल्या यो.श.३ख/११८.
drod sman nar rtsa: ग्रन्थिकः — {dong ga drod sman nar rtsa gla sgang dang /} /{hong len a ru ra rnams bskol ba'i thang //} आरग्वधग्रन्थिकतिक्तमुस्ताहरीतकीभिः क्वथितः क- षायः । यो.श.१क/७९.
drod sman ril mo: = {pho ba ris} कोलकम्, मरिचम् मि.को.५६क ।
drod rtse sbyor: ऊष्मगतमूर्धप्रयोगः लो.को.११७९.
drod gzung: क्रि. प्रमिणुयाम् — {nga'am nga dang 'dra ba'i gang zag gi drod gzung gi} अहं वा पुद्गलं प्रमिणुयां यो वा स्यान्मादृशः शि.स.५६ख/५४.
drod bzung: {o na} प्रविचिन्वन् — {dge slong dag gang zag gis gang zag la drod bzung na} भिक्षवः पुद्गलः पुद्गलं प्रविचिन्वन् शि.स.५६ख/५४.
drod 'ongs: = {so ga} ऊष्मागमः, ग्रीष्मः — ग्रीष्म ऊष्मकः । निदाघ उष्णोपगम उष्ण ऊष्मागमस्तपः अ.को.१.४.१९; ऊष्मणः आगमः ऊष्मागमः अ.वि.१.४.१९.
drod yal ba: उष्महानिः म.व्यु.६४५५.
drod rig pa: वि. मात्रज्ञः — {ji ltar na drod rig pa yin zhe na} कथं मात्रज्ञो भवति श्रा.भू.६५क/१६२; द्र {drod shes pa/}
drod shes pa: वि. = {drod rig pa} मात्रज्ञः मि.को.१२४क ।
drod gsher: संस्वेदः — {drod gsher las skyes pa} संस्वेदजः म.मू.१०१ख/११; {drod gsher las skye ba'i skye gnas dag gi} संस्वेदजयोन्योः अभि.स्फु.१७३ख/९१९.
drod gsher las skye ba: संस्वेदजाः म.व्यु.२२८१; {drod gsher las skye ba'i skye gnas dag gi} संस्वेदजयोन्योः अभि.स्फु.१७३ख/९१९; द्र. {drod gsher las skyes pa/}
drod gsher las skye ba'i skye gnas: पा. संस्वेदजयोनिः, योनिभेदः — {chen po'i tshe ni sgo nga las skye ba dang drod gsher las skye ba'i skye gnas dag gi'o//} अधिमात्रायामण्डजसंस्वेदजयोन्योः अभि.स्फु.१७३ख/९१९; द्र. {drod gsher las skyes pa'i skye gnas/}
drod gsher las skyes pa: •वि. संस्वेदजः — {sgo nga las skyes pa'am}…{drod gsher las skyes pa'am}…{rkang mangs sam sems can ji tsam} अण्डजा वा…संस्वेदजा वा…बहुपदा वा यावदेव सत्त्वाः स.पु.१२९ख/२०५; स्वेदजः — {gang zhig cung zad gzung bar bya ba'i dngos po sa skyes} … {mngal skyes sam drod gsher las skyes pa} यत्किञ्चिद् ग्राह्यं वस्तु क्षितिजं…गर्भजं वा स्वेदजं वा वि.प्र.१७४ख/३.१७४; {chu'i skye ba ni drod gsher las skyes pa rnams} उदकजातिः स्वेदजाः वि.प्र.४५ख/४.४७; •सं. संस्वेदजाः, योनिभेदः — {skye gnas bzhi}…{sgo nga las skyes pa'i skye gnas dang mngal nas skyes pa'i skye gnas dang drod gsher las skyes pa'i skye gnas dang rdzus te skyes pa'i skye gnas so//} चतस्रो योनयः…अण्डजा योनिर्जरायुजा संस्वेदजा उपपादुका योनिः अभि.भा.११५क/४०१; {phyi rol du chu'i skye gnas srin bu'i rigs la sogs pa drod gsher las skyes pa} बाह्ये उदकयोनिः कृमिकुलादयः संस्वेदजाः वि.प्र.२३४ख/२.३४; संस्वेदजातिः त.प.; द्र. {drod gsher las skyes pa'i skye gnas/}
drod gsher las skyes pa'i skye gnas: पा. संस्वेदजयोनिः, योनिभेदः — {ngan song gyi 'gro ba rnams dang sgo nga las skyes pa dang drod gsher las skyes pa'i skye gnas dag dang} अपायगतीनामण्डजसंस्वेदजयोनयोः अभि.भा. १५क/९१९; द्र. {drod gsher las skyes pa/}
drod gsum: त्र्यूषणम्, त्रिकटु — त्रिकटु त्र्यूषणं व्योषम् अ.को.२.९.१११; त्रीण्यूषणान्यत्र सन्तीति त्र्यूषणम् अ.वि.२.९.१११; {sga pi pho gsum la} मि.को.५६क ।
dron: वि. उष्णः — {de'u re mod la khrag dron dag /'di} {yi kha nas skyug par 'gyur//} रुधिरं ह्युष्णं कण्ठादेषा वमेत् क्षणात् वि.व.१३२क/१.२०; तप्तः — {chu dron gzhag pa'i phyir nang gi phyogs su bzhag stegs bya'o//} तप्तजल- स्थापनार्थमभ्यन्तरपार्श्वकपोतमालाकरणम् वि.सू.६क/६.
dron po: वि. उष्णः — {sha sar pa dang khrag dron po}…{stag dang dom dang dred dang seng ge rnams kyi zas yin no//} मांसोष्णानि रुधिराणि…एतद्भोजनमुक्तं व्याघ्रतरक्ष्वृक्षसिंहानाम् ।। सु.प्र.५४ख/१०८; {khrag dron po kha nas skyug cing} उष्णं रुधिरं मुखादागच्छेत् अ.सा.१६२ख/९१; तप्तः — {dong byas nas/} {der dron po dag blugs pa dang bsil bar gyur pas} गर्तः कृतः । यत्रासौ तप्तः शीतीभवति वि.व.१५५ख/१.४३.
dron mo: वि. उष्मः — {mi sha shin tu dron mo dang} प्रत्यग्रोष्माणि मांसानि नराणाम् जा.मा.३९ख/४६.
dron zho: =(?) पक्वरसः (पक्वस्य गुडान्नादेः रसः । मद्यम् रा.को.३.२) म.व्यु.५७१६; द्र. {drod ma yal ba'i zho gsar pa/} बो.को.१३३९; द्र. {dron sha/}
dron sha: =(?) पक्वरसः (पक्वस्य गुडान्नादेः रसः । मद्यम् रा.को.३.२) मि.को.४०ख; {bsad ma thag pa'i sha} बो.को.१३३९; द्र. {dron zho/}
dror gyur: = {dror gyur pa/}
dror gyur pa: पा. ऊष्मगम् — {btags pa'i chos nyid mi 'gal bar/} /{ston pa'i rnam pa dror gyur pa/} /{rtse mor gyur pa gzugs la sogs/} /{'grib pa med la sogs pas phye//} प्रज्ञप्तेरविरोधेन धर्मतासूचनाकृतिः । ऊष्मगं मूर्धगं रूपाद्यहानादिप्रभावितम् ।। अभि.अ.२.९; द्र. {dro bar gyur pa/}
dros pa: वि. अवतप्तः — {'phags pa klu'i rgyal po ma dros pas zhus pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यानव- तप्तनागराजपरिपृच्छानाम महायानसूत्रम् क.त.१५६.
gdags: = {gdags pa/}
gdags thag: आलानम्, गजबन्धनरज्जुः — {glang po de/} /{yid brtan thob nas gdags thag gis/} /{btags shing} गजः । स लब्धश्वासमालानलीनः अ.क.२४३ख/२८.३२.
gdags pa: •क्रि. ( {'dogs pa} इत्यस्याः भवि.) प्रज्ञप्यते — {rten byed pa'i las can gang yin pa de khro ba zhes gdags so//} यः…संनिश्रयदानकर्मकश्च स क्रोध इति प्रज्ञप्यते त्रि.भा.१५९क/६५; {nye bar len pa gang gis mi'i gang zag de gdags pa} येनोपादानेन स मनुष्यपुद्गलः प्रज्ञप्यते प्र.प.७९ख/१०१; द्र. — {khye'u 'di'i ming ji skad gdags zhes} किं भवतु दारकस्य नामेति अ.श.९ख/८; •सं. १. प्रज्ञप्तिः — {gdags pa rnam par gzhag pa rnam pa bzhi'o//} चतुर्विधं प्रज्ञप्तिव्यवस्थानम् सू.भा.२४४ख/१६१; {sdug bsngal gdags pa nas lam gdags pa'i bar} दुःखप्रज्ञप्तिर्यावन्मार्गप्रज्ञप्तिः अभि.भा.२३७ख/७९९; प्रज्ञपनम् — {sems dang ldan pa ma yin pa'i 'du byed kyi chos 'di rnams ni gnas skabs dag la gdags pa'i phyir thams cad kyang btags pa'i yod par rig par bya'o//} एते चित्तविप्रयुक्ताः संस्काराणां धर्माणामवस्थासु प्रज्ञपनात्सर्वे प्रज्ञप्तिसन्तो वेदितव्याः अभि.स.भा.९ख/११; प्रज्ञापनम् म.व्यु.६४९५ २. = {nye bar btags pa} उपचारः — {nye bar btags nas don gzhan rig pa yang yod pa ma yin te/} {gdags pa'i rgyu mtshan med pa'i phyir ro//} नाप्युपचारेणान्यस्य संवेदनमस्ति, उपचारनिबन्धनाभावात् त.प.१२३ख/६९६ ३. बन्धः — {grwa bzhi dag tu gzungs gzer gdab bo/} /{de dag la gdags so//} चक्रिकाणां चतुःषु कोणेषु दानम् । तासु बन्धः वि.सू.९५क/११३; बन्धनम् — {de ni shing bu gsum gyi thog ma la gdags so//} त्रिदण्डयष्ट्यामस्य बन्धनम् वि.सू.३८ख/४८; आसंजनम् — {de'i ched du thag pa gdags so//} तदर्थं रज्ज्वासंजनम् वि.सू.९९ख/१२०; दानम् — {tha gu dag gis gdags so//} पट्टिकाभिः दानम् वि.सू.९४ख/११३; लगनम् — {bsregs pa brdeg pa'i phyir de la lcags thag gdags so//} शृङ्खलायास्तप्तोत्क्षेपार्थं तत्र लगनम् वि.सू.७७क/९४; आरोपणम् — {gdugs gdags pa} छत्रारोपणम् वि.सू.१०क/११ ४. प्रावृत्तिः — {rgyan gdags pa bsten par mi bya'o//} नाभरणप्रावृत्तिं भजेत वि.सू.४३क/५४; प्रतियुक्तिः — {rkang rgyan dang rna rgyan ma gtogs pa'i rgyan gdags so//} आभरणप्रतियुक्तिरुत्सृज्य पादाभरणं कर्णपूरं च वि.सू.१००क/१२१; •वि. भाक्तम् — {gdags pa zhes bya ba ni dngos ma yin pa'o//} भाक्तमिति अमुख्यम् त.प.११६ख/६८३.
gdags par: प्रज्ञपयितुम् — {mo gsham gyi bu bdag gi dngos po las yod pa ma yin pa de ni gzhan gyi dngos pos gdags par nus pa ma yin no//} न हि वन्ध्यासूनुः स्वभावतोऽसंविद्यमानः शक्यः परभावेन प्रज्ञपयितुम् प्र.प.१४३ख/१९१.
gdags pa rnam par gzhag pa: पा. प्रज्ञप्तिव्यवस्थानम् — {byang chub sems dpa' rnams kyi gdags pa rnam par gzhag pa ni bzhi po 'di dag yin te/}…{chos gdags pa rnam par gzhag pa dang bden pa gdags pa rnam par gzhag pa dang rig pa} ({rigs} ){gdags pa rnam par gzhag pa dang theg pa gdags pa rnam par gzhag pa'o//} चत्वारीमानि बोधिसत्त्वानां प्रज्ञप्तिव्यवस्थानानि… धर्मप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं सत्यप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं युक्तिप्रज्ञप्तिव्यवस्थानं यानप्रज्ञप्तिव्यवस्थानञ्च बो.भू. १५३क/१९८.
gdags pa med pa: अप्रज्ञप्तिः — {gdags pa med pa'i tshig} अप्रज्ञप्तिपदम् ल.अ.६८क/१७.
gdags pa med pa'i tshig: अप्रज्ञप्तिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{gdags pa'i tshig dang gdags pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्… प्रज्ञप्तिपदम्, अप्रज्ञप्तिपदम् ल.अ.६८क/१७.
gdags pa'i nye bar len pa: प्रज्ञप्त्युपादनम् — {de lta na yang nges par gdags pa'i nye bar len pa khas blang bar bya dgos te} एवमपि नियमेनैव प्रज्ञप्त्युपादानमङ्गीकर्तव्यम् त.प.११५क/६८०.
gdags pa'i gtsug lag bstan bcos: प्रज्ञप्तिशास्त्रम् म.व्यु.१४१५.
gdags pa'i tshig: प्रज्ञप्तिपदम्, अष्टोत्तरशतपदान्तर्गतपदविशेषः — {bcom ldan 'das tshig brgya rtsa brgyad po gang lags/} {bcom ldan 'das kyis bka' stsal pa/} {skye ba'i tshig dang mi skye ba'i tshig dang}…{gdags pa'i tshig dang gdags pa med pa'i tshig dang} कतमद्भगवन् अष्टोत्तरपदशतम् ? भगवानाह—उत्पादपदम्, अनुत्पादपदम्…प्रज्ञप्तिपदम्, अप्रज्ञप्तिपदम् ल.अ.६८क/१७.
gdags par bya ba: कृ. कर्त्तव्यम् — {phan pa gdags par bya ba ste/} /{des na 'di ltar legs smras yin//} उपकारस्तु कर्त्तव्यः साधुगीतमिदं ततः ।। त.स.१३०क/११११.
gdags su mi rung ba: वि. अप्रावरणिकी — {rgya bcang bar bya'o/} /{gdags su mi rung ba'o//} धारयेत् मुद्रानम् (मुद्राम्) । अप्रावरणिकीम् वि.सू.४३क/५४.
gdags su med: = {gdags su med pa/}
gdags su med pa: वि. अप्रज्ञपनीयः — {rab kyi rtsal gyis rnam par gnon pa chos thams cad ni gdags su med}… {snang ba med de} सर्वधर्माश्च सुविक्रान्तविक्रामिन् अप्रज्ञपनीयाः…अदृश्याश्च सु.प.२३ख/३.
gdang: वंशः — {zung dang gos kyi gdang mthon po la 'dug pa'i dngos po dbab pa la sogs pas so//} उच्चनागदन्तकचीवरवंशस्थभावावतारणादिना वि.सू.८क/८; {rtsig pa'i ngos la btags pa'i gos sogs 'jog gdang dang thag pa'i 'dogs gdang dang kha ma gdang zer ba la'ang} छो.को.४१४; द्र. {gdang bu/}
gdang thag: = {'dogs thag} संदानम्, दाम मि.को.३६ख ।
gdang ba: विक्षेपः — {rkang pa mi dgug par ro/} /{rkang pa mi gdang bar ro//} न संक्षिप्य पादौ, न विक्षिप्य वि.सू.४९क/६२.
gdang bu: १. निःश्रेणीपदम् — {bdag gis gdang bu bzhi pa'i skas la gdang bu tha ma la rkang pas ma 'dzegs par} अहं चतुष्पदिकाया निःश्रेण्याः प्रथमं निःश्रेणीपदमनभिरुह्य अभि.स्फु.१७७ख/९२८; पदम् — {skas kyi gdang bu bre ba'i tshul du} निःश्रेणीपदविन्यासयोगेन ल. अ.१५६ख/१०३; पदिका — {skas gdang bu bcu gnyis pa'i} द्वादशपदिकया निःश्रेण्याः वि.सू.२३क/२८ २. वंशः — {chu tshags gzhag pa'i phyir gdang bu bya'o//} वंशस्य च परिश्रावणस्थापनार्थम् वि.सू.३९ख/५०; {de ni zung ngam chos gos kyi gdang bu la gzhag go/} नागदन्तके चीवरवंशे वा तस्याः स्थापनम् वि.सू.७७क/९४; द्र. {gdang /} 3. आरम्भणकम् म.व्यु.५५८९; मि.को.१४०ख ।
gdangs: •सं. = {skad kyi nga ro} घोषः — {rgyal pos gdangs las shes pas na/} /{gdangs can zhes pa ming gzhan gyur//} राज्ञा घोषेण विज्ञातो घोषिलापरनामभृत् ।। अ.क.२८०क/३५.६४; स्वरः — {ngag gi sprul pa ni gdangs snyan pa dang ldan pa yang yod} वाङ्निर्माणं पुनरस्ति सुस्वरतायुक्तम् बो.भू.३५ख/४५; द्र. {gsung gi gdangs rnga sgra lta bu} दुन्दुभिस्वरनिर्घोषः बो.भू.१९३क/२५९; •भू. का.कृ. प्रसृतम् — {kha bkang ba dang sgra bcas dang /} /{kha gdangs nas ni bza' mi bya//} मुखपूरं न भुञ्जीत सशब्दं प्रसृताननम् । बो.अ.१३ख/५.९२; विवृतम् म.व्यु.६४६५; विसारितम् — {kha gdangs phug ltar gyur pa ni//} विसारितास्यकुहरम् अ.क.२२२क/८९.१०; उन्नतम् — {sor mo gdangs shing g}.{yo ba yis/} /{nang 'jug bsam pa zlog byed cing //} निवारयन् प्रवेशाशामुन्नताङ्गुलिदोलया ।। अ.क.१८४क/८०.४२; द्र. {kha ma bkab par gdangs par mi bya'o//} नाप्रतिच्छन्नवक्त्रया व्यतिभजेत वि.सू.५ख/६.
gdangs can: ना. घोषिलः, गृहपतिः — {rgyal pos gdangs las shes pas na/} /{gdangs can zhes pa ming gzhan gyur//} राज्ञा घोषेण विज्ञातो घोषिलापरनामभृत् ।। अ.क.२८०क/३५.६४; {'phags ma bdag gi bu mo ni/} …/{khyim gyi bdag po gdangs can gyi/} /{khyim du yang dag gzhag par bya//} आर्ये भवत्या मे कन्या घोषिलस्य गृहप्रभोः । गृहे समर्पणीया अ.क.३२१ख/४०.१६६.
gdangs snyan: •वि. मञ्जुलः — {ngang pa'i rgyal po rnams dag ni/} /{myos pa'i gdangs snyan ca co 'phel//} कूजितं राजहंसानां वर्द्धते मदमञ्जुलम् । का.आ.३३३क/२.३३१; •सं. सुस्वरता — {ngag gi sprul pa ni gdangs snyan pa dang ldan pa yang yod} वाङ्निर्माणं पुनरस्ति सुस्वरतायुक्तम् बो.भू.३५ख/४५.
gdangs snyan pa: = {gdangs snyan/}
gdangs pa: = {gdangs/}
gdan: १. = {stan} आसनम् — {na gza' dang zhal zas dang gzims cha dang gdan dang snyun gsos dang sman zong rnams brnyes pa} लाभी चीवरपिण्डपातशयनासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणाम् अ.श.२क/१; आसनकम् — {nang par sngar langs te gdan bting nas} काल्यमेवोत्थायासनकानि प्रज्ञप्य वि.व.१६३क/१.५१; {bcom ldan 'das kyi gdan rnams bshams nas} भगवतोऽर्थेन आसनकानि प्रज्ञप्य अ.श.१५३ख/१४३; संस्तरः — {de nas gdan bting ba la bzhugs te me'i khams la snyoms par zhugs so//} ततः संस्तरं प्रज्ञप्य तेजोधातुं समापन्नः अ.श.५३ख/४६; विष्टरः — {A li kA li mnyam sbyor bas/} /{rdo rje sems dpa' nyid kyi gdan//} आलिकालिसमायोगो वज्रसत्त्वस्य विष्टरः ।। हे.त.९क/२६; विष्टर इति आसनम् यो.र.१२४ २. = {khri} पीठम् — {gdan gyi pad+ma} पीठपद्मम् वि.प्र.१५५क/३. १०४; •पा. पीठम्, मुद्राविशेषः — {bzang po'i stan ni de nyid la/} /{gung mo la ni yang dag brten/} /{steng du rnam par dgod pa ni/} /{gung mo srin lag rab brkyang ba'o/} /{de nyid gdan du gsungs pa ni/} /{thub pa dgra rgyal seng ges so//} तदेव भद्रपीठं तु मध्यमाङ्गुलिमाश्रिताम् । उपरिस्थानविन्यस्तौ मध्यानामिति शारितौ । तदेव पीठनिर्दिष्टा मुनिसिंहैर्जितारिभिः ।। म.मू.२५०क/२८३; पीठकम् — {bco brgyad pa ni bzang po'i gdan/} /{bcu dgu pa ni gdan du brjod//} अष्टादशं भद्रपीठं तु ऊनविंशतिः पीठकम् । म.मू.२४५ख/२७६; शयनम् — {mdor na bdun cu gsum pa ni/} /{'jig rten mgon gyi gdan du gsungs//} शयनं लोकनाथानां त्रिसप्तत्या समासतः ।। म.मू.२४६ख/२७८.
gdan bting ba: आसनं प्रज्ञप्तम् ल.वि.१९६क/२९८.
gdan bshams: आसनं प्रज्ञपयति — {bcom ldan 'das kyi gdan bshams te} भगवतोऽर्थे आसनं प्रज्ञपयति अ.श.१०ख/९.
gdan gyi pad+ma: पीठपद्मम् — {'di nyid ni gdan gyi pad+ma ste shing sten gyi steng du tshon sna lngas bri bar bya'o//} एतदेव पीठपद्मं पट्टोपरि लिखेत् पञ्चरङ्गैः वि.प्र.१५५क/३. १०४.
gdan cha: आसनम् — {'od ma'i tshal de khang bzangs rnam par rgyal byed 'dra bar bstan te/} {lha'i gdan cha rnams dang} तद्वेणुवनं वैजयन्तं प्रासादं प्रदर्शितवान्, दिव्यानि चासनानि अ.श.४७ख/४१.
gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa: ना. चतुःपीठटीका, ग्रन्थः — {'phags pa gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa} आर्यचतुःपीठटीका क.त.१६०८.
gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa'i rgyud kyi rgyal po: ना. चतुःपीठविख्याततन्त्रराजः, ग्रन्थः — {dpal gdan bzhi pa'i rnam par bshad pa'i rgyud kyi rgyal po zhes bya ba} श्रीचतुःपीठविख्याततन्त्रराजनाम क.त.४३०.
gdan bzhi pa'i bshad pa'i rgyud kyi rgyal po sngags kyi cha: ना. चतुःपीठाख्याततन्त्रराजमन्त्रांशः, ग्रन्थः — {dpal gdan bzhi pa'i bshad pa'i rgyud kyi rgyal po sngags kyi cha zhes bya ba} श्रीचतुःपीठाख्याततन्त्रराजमन्त्रांशनाम क.त.४२९.
gdan la gnas: = {gdan la gnas pa/}
gdan la gnas pa: वि. आसनस्थः — {zla ba dang /} /{nyi ma'i gdan la gnas pa 'khor lo la sogs mtshan ma de rnams mtha' dag} चिह्नानां ते…चक्रादीनां समस्ताः… चन्द्रसूर्यासनस्थाः वि.प्र.५२ख/४.७३.
gdan la 'bebs pa: इट्टा, संख्याविशेषः म.व्यु.७९८२.
gdan la gshegs pa: आस्थानमण्डपः म.व्यु.७९८२.
gdab: = {gdab pa/}
gdab pa: •क्रि. ( {'debs pa} इत्यस्याः भवि.) १. क्षेप्स्यामि — {zhags pa}…/{de mi'am ci'i bu mo yid 'phrog ma la gdab bo//} पाशः…। तं मनोहराया किन्नर्याः क्षेप्स्यामि वि.व.२०८ख/१.८३ २. कीलयेत् — {phur bu rnams kyis sa la gdab} कीलकैः कीलयेत् क्ष्माम् वि.प्र.१०७क/३.२७; कुर्यात् — {rin thang mi gdab bo//} न मूल्यं कुर्यात् वि.सू.२७क/३३; द्र. {khyim phugs gdab bo//} सन्धिं छिन्द्याम् अ.श.२७६ख/२५३ ३. अवकिरामि — {ma rig pa yang 'di snyam du bdag gis sa bon rnam par shes pa gdab bo snyam du mi sems so//} अविद्याया अपि नैवं भवति, ‘अहं विज्ञानबीजमवकिरामि’ इति प्र.प. १८८ख/२४७; मुद्र्यते — {rdo rje 'dis ni gdab pa nyid//} वज्रेण मुद्र्यतेऽनेन हे.त.६क/१६ •सं. निक्षेपः — {byang chub sa bon gdab pa dang //} बोधिबीजनिक्षेपेण हे.त.७क/१८; पातः — {thig gdab pas} सूत्रपातेन वि.प्र. १५२ख/१, पृ.५१; पातनम् — {rdo rje'i thig ni gdab pa dang /} /{tshon rtsi rnams kyang dgye ba dag/} पातनं वज्रसूत्रस्य रजस्यापि निपातनम् । गु.स.१३३ख/९२; निपातनम् — {rdul tshon dag kyang gdab pa ni//} रजसोऽपि निपातनम् वि.प्र.८९क/३.१; करणम् — {med na mtshan ma gdab bo//} चिह्नकरणमसम्भवे वि.सू.१५क/१६; दानम् — {grwa bzhi dag tu gzungs gzer gdab bo//} {de dag la gdags so//} चक्रिकाणां चतुःषु कोणेषु दानम् । तासु बन्धः वि.सू.९५क/११३; पिधानम् — {de'i phyogs gcig tu mthongs gdod do//} {zan zos zin nas 'jug par bya ba'i phyir ro/} /{de dro khar gdab bo//} छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् । भुक्ते प्रवेशाय । वेलायामस्य पिधानम् वि.सू.९५क/११४; रोपणम् — {gzer bu mi gdab bo//} न कण्टकानां रोपणम् वि.सू.९९ख/१२०; द्र. {phur bus gdab pa} कीलनम् गु.स.१२५क/७५.
gdab par bgyi: कृ. कर्तव्यम् — {bcom ldan 'das smon lam ji ltar gdab par bgyi} भगवन् प्रणिधानं कीदृशं कर्तव्यम् हे.त.२७क/९०.
gdab par bya: •क्रि. पातयेत् — {thig gdab par bya'o//} सूत्रं पातयेत् वि.प्र.११८क/३.३५; द्र. {myos byed kyi tsher ma rnams kyi phur bus gdab par bya'o//} मदनकण्टकैः …कीलयेत् वि.प्र.१०१क/३.२२; •सं. करणम् — {dge 'dun gyi gnas brtan gyis rin thang gdab par bya'o//} सङ्घस्थविरेण मूल्यस्य करणम् वि.सू.७२क/८९; •कृ. पातनीयम् — {thig gang zhig dbyi bar bya ba de dag ni gdab par bya ba ma yin no//} यानि सूत्राणि लोपनीयानि तानि न पातनीयानि वि.प्र.११९क/३.३७; पातः कर्तव्यः — {thig gdab par bya'o//} सूत्रपातः कर्तव्यः वि.प्र.११९क/३.३७.
gdab par bya ba: = {gdab par bya/}
gdab par mdzod: क्रि. निखानयेत् — {de tshe de'i dpral ba la/} /{phur pa dag gis gdab par mdzod//} तदा कीलं ललाटे तस्या निखानयेत् वि.व.२१३क/१.८८.
gdab yas: चरणम्, संख्याविशेषः — {'ol phyod 'ol phyod na gdab yas so//} मिरहुः मिरहूणां चरणम् ग.व्यू.३ख/१०३; म.व्यु.७९१४; वेलुवः — {sems can brgya'i phyir ma yin}…{sems can gdab yas kyi phyir ma yin} न सत्त्वशतस्यार्थाय… न सत्त्ववेलुवस्य ग.व्यू.३७०ख/८३; म.व्यु.७७७९.
gdam ngag: = {gdams ngag}
gdams ngag: •सं. अववादः — {'phags pa ni byang chub sems dpa' rnams la gdams ngag dang rjes su bstan pa mdzad do zhes bdag gis thos na} श्रुतं च मे आर्यो बोधिसत्त्वानामववादानुशासनीं ददातीति ग.व्यू.२७३ख/३५३; उपदेशः — {chos kyi gdams ngag dge ba ni//} धर्मोपदेशकुशलम् अ.क.७३क/७.२४; {rgyu ni gdams ngag la sogs pas/} /{de las gzhan pa'i gdams ngag las//} हेतुत्वमुपदेशादेरुपदेष्टुस्तदन्यतः । प्र.अ.३३क/३८; सम्प्रदायः — {de la skyes bus byas pa'i tshig la skyes bu rang nyid kyi bsam pa brtan} ({bstan} ){pa phyin ci ma log pa'i gdams ngag srid pa'i phyir ro//} तत्र पौरुषेये वाक्ये पुरुषस्य स्वाभिप्रायकथनेनाविपरीतसम्प्रदायसम्भवात् त.प.२१०ख/८९२; आम्नायः — {gdams ngag gi khyad par} आम्नायविशेषः क.त.३१७५; समाज्ञा — {gdams ngag nyan} समाज्ञाकरः स.दु.१२०ख/२०८. •पा. अववादः, अभिनिर्हारभेदः — {mngon par sgrub pa rnam drug}… {gdams ngag ni mngon par shes pa drug ste} षड्विधोऽभिनिर्हारः…अववादः षडभिज्ञा सू.भा.२२७क/१३७; {nod par byed pa ni sangs rgyas dang byang chub sems dpa' rnams las chos kyi rgyun gyi gdams ngag nod par byed pa gang yin pa'o//} प्रतीच्छको यो धर्मस्रोतसि बुद्धबोधिसत्त्वानामन्तिकादववादग्राहकः सू. अ.१६७ख/५८.
gdams ngag gi khyad par: ना. १. आम्नायविशेषः, ग्रन्थः क.त.३१७५ २. आम्नायान्तरम्, ग्रन्थः क.त. ३२०० ३. उपदेशान्तरम्, ग्रन्थः क.त.३२११ ४. उपदेशविशेषः, ग्रन्थः क.त.३२७५.
gdams ngag gi khyad par ji lta ba bzhin du mdud pa byas zhes bya ba: ना. विशेषोपदेशः, ग्रन्थः क.त.३२३५.
gdams ngag gi khyad par yi ge drug pa'i sgrub thabs 'ga' zhig: ना. उपदेशविशेषसाधनम्, ग्रन्थः *क.त.३१७५.
gdams ngag nyan: वि. समाज्ञाकरः — {bcom ldan 'jigs byed chen po ni/} /{brgyad po de dag gdams ngag nyan//} इत्येते भगवन्नष्टौ भैरवाः समाज्ञाकराः । स.दु.१२०ख/२०८.
gdams ngag ston pa: अववादकः, अववाददेशकः — {'jam dpal gzhon nur gyur pa ni byang chub sems dpa' bye ba khrag khrig brgya phrag stong la gdams ngag ston pa'o//} अववादको मञ्जुश्रीः कुमारभूतो बोधिसत्त्वकोटीनियुतशतसहस्राणाम् ग.व्यू.३४३ख/४१८.
gdams ngag bstan: = {gdams ngag bstan pa/}
gdams ngag bstan pa: भू.का.कृ. उपदिष्टम् — {de nas bcom ldan 'das kyis de la sems can thams cad la byams pa'i sems kyis gdams ngag bstan te} ततोऽस्य भगवता सर्वसत्त्वेषु मैत्र्युपदिष्टा अ.श.१९क/१६; {de la kha cig gis gdams ngag bstan pa} तस्य वयस्यकेनोपदिष्टम् अ.श.९८क/८८.
gdams ngag mi sbyin pa: पा. अनववादः, अवसादनाभेदः — {chad pa ni lnga'o//} {gtam 'dre bar mi bya ba dang gdams ngag mi sbyin pa dang}…{gnas dgag par bya ba'o//} पञ्चावसादनाः । अनालापोऽनववादः… निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणश्च वि.सू.८ख/९.
gdams ngag gzhan gyi lha lnga legs par bsten par bya ba: ना. अववादान्यपञ्चदेवतासुशासनम्, ग्रन्थः क. त.३२५६.
gdams pa: •सं. = {man ngag} अववादः — {ji srid du ngas dam pa'i chos pad ma dkar po'i chos kyi rnam grangs byang chub sems dpa' rnams la gdams pa 'di ma thos pa} यावन्मयायं सद्धर्मपुण्डरीको धर्मपर्यायो बोधिसत्त्वाववादो न श्रुतोऽभूत् स.पु.९०क/१४९; {rgyal po la gdams pa dang} राजाववादे च जा.मा.१६३क/१८८; अववादस्तु निर्देशो निदेशः शासनं च सः ।। शिष्टिश्चाज्ञा च अ.को.२.८.२५; अवनतान् भटादीन् प्रति वदनम् अववादः । वद् व्यक्तायां वाचि अ.वि.२.८.२५; अववादकः — {'phags pa rgyal po la gdams pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} आर्यराजाववादकनाम महायानसूत्रम् क.त.२२१; उपदेशः त.प.; मि.को.११क; आम्नायः — {lhan cig skyes pa'i gdams pa zhes bya ba} सहजाम्नायनाम क.त.२४०२; आदेशः — {rgyal po la gdams pa zhes bya ba theg pa chen po'i mdo} राजादेशनाम महायानसूत्रम् क.त.२१४; •भू.का.कृ. विचितः — {gdams pa'am btus pa'am brtags pa'am rnam par phye ba/} म.व्यु.६८३८; विवृतम् — {phye ba'am gdangs pa/} {gdams pa} म.व्यु.६४६५; द्र. {'doms pa/}
gdams pa smra ba: = {gdams par smra ba/}
gdams par bya: निक्षेपः — {'gro ba na dngos po rnams nye 'khor gyi gtsug lag khang dag tu gdams par bya'o//} सामन्तकविहारेषु प्रमीलने (?) वस्तूनां निक्षेपः वि.सू.२८ख/३६.
gdams par smra ba: पा. अववादः — {gdams par smra ba ni khong du chud par bya ba'i phyir smra ba'o//} अवगमाय वादोऽववादः अभि.स.भा.११२क/१५०.
gda': •क्रि. उपलक्ष्यते — {bcom ldan 'das rus pa dag cig gda'o//} भगवन्नस्थीन्युपलक्ष्यन्ते सु.प्र.५४क/१०६; प्रज्ञायते — {mnar ma mchis pa'i sems can dmyal ba chen po na mnar mi gda' na} (?) अवीचौ महानरके कानि सत्त्वानि संविद्यन्ते? यत्र वीचिर्न प्रज्ञायते का.व्यू.२०४क/२६१; ख्यायते — {sngon po dmar po'i rnam par ni/} /{mi yi rnam par shes pa gda'//} नीलरक्तप्रकारं हि विज्ञानं ख्यायते नृणाम् । ल.अ.७३ख/२१; दृश्यते — {ji lta bur na nor ba gda'//} कथं हि दृश्यते भ्रान्तिः ल.अ.६४ख/११; श्रूयते — {jo mo gzhon nu'i rim gro pa dag gzhon nu tshol zhing mchis na jo co stor ces gda'o//} देवि कुमारपरिचारकाः कुमारमन्वेषन्ते नष्टः श्रूयते सु.प्र.५६ख/१११; {rgyal po chen po gzhon nu btsun mo'i 'khor na mi gda' zhes gda'o} कुमारः किल महाराज अन्तःपुरे न दृश्यते ल.वि.११३क/१६५; आयाति — {dri ma can ni lta bur gda'} मलिनत्वमिवायान्ति श.बु. ३८; •अव्य. किल — {bram ze chos dang ldan zhes gda'/} /{'di ni bram ze ma lags nges//} न चायं ब्राह्मणो व्यक्तं धार्मिका ब्राह्मणाः किल ।। जा.मा.५६क/६५.
gda' ba: दृष्टम् — {smra dang bgyid pa phal cher ni/} /{legs par rngo thog ma lags kyi/} /{bden par gsung ba khyod la ni/} /{de gnyis gzhan du gda' ba lags//} न हि वक्तुं च कर्तुं च बहु साधु च शक्यते । अन्यथानन्यथावादिन् दृष्टं तदुभयं त्वयि ।। श.बु.११५क/१३२.
gding: = {gding ba/}
gding ba: •क्रि. ( {'ding ba} इत्यस्याः भवि.) आस्तृणोमि — {de'i mjug dag tu go rims bzhin du gdings par 'gyur ro//} {gding ngo //} {bting ngo //} {snyam du sems bskyed par bya'o//} तदन्तेष्वास्तरिष्याम्यास्तृणोम्यास्तृतं मयेति यथासंख्यं चित्तस्योत्पादनम् वि.सू.६६क/८२; •सं. आस्तरणम् — {gtsug lag khang byed du bcug te}…{gding ba dang ni ldan} विहारः कारितः… आस्तरणोपेतः अ. श.४६क/४०; {yul gzhan dag na 'di lta bu'i gding ba dang 'gab pa 'di lta ste/} {bal stan dang shing shun gyi stan dang srin bal gyi stan dang ras bal gyi stan dag mchis pa} तदन्येषु जनपदेष्विदमेवंरूपमास्तरणं प्रत्यास्तरणं तद्यथा एरको मेरको जन्दुरको मन्दुरकः वि.व.२६४ख/२.१६७; वि.सू.६७क/८४; निषदनम् — {gding ba dang bral ba la ni nyes pa med do//} निर्दोषो निषदनेन विप्रवासः वि.सू.२२ख/२७; {gding ba sar pa spyod na'o//} नवनिषदनस्य परिभोगे वि.सू.२५ख/३२; {stan du gdeng} ({gding} ){ba brgya snyed kyang bstab par bya'o//} निषदनसंस्तरणशतान्युपस्थापयितव्यानि बो.भू.८९क/११३; संस्तरः — {skra bzed bcang bar bya'o//} {med na rngul gzan gyis so//} {gding bar yang mi bya'o//} धारयेत् केशप्रतिग्रहणम् । अभावे संकक्षिकया । न संस्तरे वि.सू.५ख/५; आस्तारकः — {dngos gzhi'i dus kyang dgag dbye'i mthar dbyar gyi rgyu las byung ba'i gding ba'i nyi ma'i mthar grub pa gos kyi rnyed par bgrang ba'i chos gos gsum mo//} मौलकालप्रवारणपर्यन्तवर्षानिमित्तकास्तारकादिपर्यन्तसम्बन्धी चीवरलाभसंख्यं च त्रिचीवरम् वि.सू.६५ख/८२.
gding ba dang ldan pa: वि. आस्तरणोपेतः — {gtsug lag khang byed du bcug ste}…{gding ba dang ni ldan} विहारः कारितः…आस्तरणोपेतः अ.श.४६क/४०.
gding ba byas pa: कृतं संस्तरम् — {khyim gzhan du gding ba byas la khyim bdag la dris te dor bar bya'o//} कृतं संस्तरमन्तर्गृहे छोरयेयुरवलोक्य गृहपतिम् वि.सू.३२ख/४१.
gding ba las gyur pa: निषदनगतम् म.व्यु.८५१४.
gding bar bgyi: कृ. प्रज्ञापयितव्यम्— {bdag gi stan rab tu dma' ba gding bar bgyi} आत्मनश्च नीचतरमासनं प्रज्ञापयितव्यम् लो.को.११८३.
gding bar bya: कृ. प्रज्ञापयितव्यम्— {stan gtsang ma gding bar bya'o//} चोक्षमासनं प्रज्ञापयितव्यम् लो.को.११८३.
gdu: = {gdu ba/}
gdu gu: = {gdu bu/}
gdu ba: = {zhen cing chags pa} ।। •वि. गुरुकः — {gcig rnyed pa la rab tu gdu ba bkur sti la gdu ba} एकः…अधिमात्रं लाभगुरुकोऽभूत् सत्कारगुरुकः स.पु.१०क/१४; •सं. = {gdu ba nyid} गुरुता — {dam chos ched cher mi 'dzin dang /} /{rnyed la gdu dang snying rje med//} सद्धर्मेऽगौरवं लाभे गुरुताऽकृपता तथा । म.भा.७क/५८.
gdu bu: = {lag gdub} कटकः, आभरणविशेषः — {gser ni gdu bu dang sor gdub dang spen tog la sogs par 'gyur bas} सुवर्णं कटकरुचकस्वस्त्यादिपरिणामेन ल. अ.११८क/६५; {khye'u dri zhim zhing dpung rgyan dang mgul pa'i do shal dang gdu bus brgyan te} सुगन्धिर्दारकः केयूरहारकटकालंकृतः अ.श.१७०क/१५७; वलयः — {gdu bu dang sor gdub la sogs pa} वलयाङ्गुलीयकादयः त.प.३१८ख/३५१; आवापकः — आवापकः पारिहार्यः कटको वलयोऽस्त्रियाम् । अ.को.२.६.१०७; आ उप्यते क्षिप्यते मणिबन्धोपरीति आवापकः । डुवप् बीजतन्तुसन्ताने अ.वि.२.६.१०७; परिहाटकम् म.व्यु.६०२०; *रुचकम् — {'khor lo dang rna cha dang mgul rgyan dang gdu bu dang ske rags dang} चक्री कुण्डलं कण्ठिका रुचकं मेखला वि.प्र.२४३क/२.५३.
gdu bu btags pa: वि. सवलयः — {me tog 'phreng bas gdu bu btags pa bzhin//} सवलयमिव पुष्पमालया जा.मा.९२क/१०५.
gdug: = {gdug pa/}
gdug pa: •वि. = {ma rungs pa} दुष्टः — {gnod sbyin gdug pa} दुष्टयक्षाः वि.व.१२१ख/१.१०; {gdug pa'i blo can} दुष्टमतिः अ.क.३४३क/४५.९; प्रदुष्टः — {rang bzhin gdug pa zhes bya ba ni rang bzhin gyis kha na ma tho ba dang bcas pa ste} प्रकृतिप्रदुष्ट इति प्रकृतिसावद्यः सू.भा.१३४क/८; निष्ठुरः — {ang ga'i rgyal po 'di ni gdug pa pha rol gnon pa} एषोऽङ्गराजः परन्तपो निष्ठुरः वि.व.३क/२.७५; क्रूरः — {gdug pa yi/} /{las la chas su zhugs par gyur//} अभूत् …संनद्धः क्रूरकर्मणि अ.क.४०ख/५५.४०; {gdug pa tshig /thos} {nas} वचः श्रुत्वा क्रूरम् अ.क.५क/५०.४२; वराकः — {kye ma ma la chom rkun ni/} /{gdug pa 'di dag yongs ma khengs//} अहो नु दस्यवो नैते वराकाः परिपूरिताः ।। अ.क.५८क/६. ५४; व्यालः — {ngan 'gro gdug pa'i khar gnas pa//} दुर्गतिव्यालवक्त्रस्थेन बो.अ.२९क/८.१४६; व्याडः— {gzhon nu 'di ni gdug pa pha rol gnon pa} कुमारो व्याडो विक्रान्तः वि.व.५क/२.७६; दारुणः — {gdug pa'i blo} दारुणमतिः अ.क.४०ख/५५.४०; दृप्तः — {gdug pa de yis dpal bzhin du/} /{rkang pas rab tu spangs nas song //} सः…दृप्तः श्रियमिवोत्सार्य चरणेन विनिर्ययौ ।। अ.क.२४४क/९२.१८; विधुरः — {byed po gdug pas rtsa ba 'joms pa yi/} /{sta gri rnon po 'di ni chas su byas//} मूलाभिघाती विधुरेण धात्रा सज्जीकृतोऽयं कठिनः कुठारः ।। अ.क.३०५ख/१०८.१११; क्रुद्धः — {blon po gdug pas de mthong gyur//} दृष्टः क्रुद्धेन मन्त्रिणा अ.क.१२९क/६६.४७; •सं. १. नागः — {gtsug lag khang 'di yang gdug pa gnas pa'i phyogs shig tu brtsigs la} तद्विहारो नागाध्युषिते प्रदेशे प्रतिष्ठापितो भवति वि.व.२३१क/२.१३४ २. = {gdug pa nyid} क्रौर्यम् — {kye ma 'dab chags dbang gis 'bad pa ni/} /{gdug pas rjes su 'brel 'di rab tu dman//} अहो बतायं पतगेश्वरस्य क्रौर्यानुबन्धी मलिनः प्रयत्नः । अ.क.३०६ख/१०८. ११८ ३. = {bdug pa} धूपः — {gdug pa'i du bas bkra ba dal gyis mkha' la 'gro ba de//} सा…खे धूपधूमशबला शनकैः प्रयान्ती । अ.क.२५२ख/९३.४१ ४. = {dug} विषम् — {sbrul gyi gdug pa} आशीविषस्य विषम् अ.सा. ४६ख/२६; {gdug pa'i me} विषाग्निः वि.व.२१५क/१. ९१ ५. किल्विषम् — {kil bi Sham/} {sdig pa'am gdug pa} म.व्यु.७३१०; •अव्य. दुर् — {gdug pa'i bdag nyid} दुरात्मा अ.क.४०ख/५५.४१.
gdug pa can: ना. क्रूरकः, लुब्धकः — {rngon pa gdug pa can zhes pa/} /{nags rgyu mtha' 'khob dag na gnas//} लुब्धकः क्रूरको नाम प्रत्यन्तेऽस्ति वनेचरः । अ.क.३०क/५३.२७.
gdug pa gzhug pa: दुष्टावतारणम् — {thams cad gdug pa gzhug pa ste/} /{cho ga'i gtso bos dgag par bya//} (?) दुष्टावतारणे सर्वं विधिमुख्यात् प्रसिध्यति ।। हे.त.८ख/२४.
gdug pa'i lta ba: दुष्टदृष्टिः, कुदृष्टिः — {gang gis zhi bar 'gyur ba de nyid kyis gdug pa'i lta ba dang dug gzhil ba ste} येनैव शान्तिकं तेनैव दुष्टदृष्टिविषापहरणं च वि.प्र.१०१क/३.२२.
gdug pa'i dus: क्रूरवेला — {da ni zhi ba dang rgyas pa dag la gdug pa'i dus dang dus sbyor dgag pa gsungs te} इदानीं शान्तिपुष्ट्योः क्रूरवेलालग्नप्रतिषेध उच्यते वि.प्र.९७क/३.१४.
gdug pa'i bdag nyid: वि. दुरात्मा — {rang bzhin gyis ni 'khyog pa yi/} /{gdug pa'i bdag nyid ci mi byed//} वक्राणां च निसर्गतः…किमकृत्यं दुरात्मनाम् ।। अ.क.४०ख/५५.४१.
gdug pa'i blo: ना. दारुणमतिः, कश्चित्पुरुषः — {gdug pa'i blo zhes bya ba gcig}…/{gser dag blangs nas gdug pa yi/} /{las la chas su zhugs par gyur//} एकस्तु दारुणमतिर्नाम्ना…अभूत्कनकमादाय संनद्धः क्रूरकर्मणि ।। अ.क.४०ख/५५.४०.
gdug pa'i blo can: वि. दुष्टमतिः — {gdug pa'i blo can de/}…{rgyal ba ni/} /{rgyal byed tshal bzhugs blta ru song //} जिनं जेतवनासीनं द्रष्टुं दुष्टमतिर्ययौ ।। अ.क.३४३क/४५.९.
gdug pa'i me: विषाग्निः — {khyod kyi gdug pa'i me dang 'dod chags mer ni mtshungs//} (?) रागाग्निना तव समो न विषाग्निरुग्रः वि.व.२१५क/१.९१.
gdug pa'i gza': क्रूरग्रहः — {de bzhin du 'char ba'i dus sbyor gdug pa'i gza' rnams gnas pa ste bkra shis dang spen pa dang dus me'i gza' dang bcas pa ni spang ste} तथोदितलग्नं क्रूरग्रहस्थं मङ्गलशनिकालाग्निग्रहसहितं वर्जितम् वि.प्र.९७क/३.१४.
gdug pa'i sems: वि. दुष्टचित्तः मि.को.१२६ख ।
gdug pa'i slob dpon: दुष्टाचार्यः — {da ni gdug pa'i slob dpon gyi skyon yongs su brtag pa'i don du}…{gsungs te} इदानीं दुष्टाचार्यदोषपरीक्षार्थं…आह वि.प्र.९०क/३.३.
gdug po: = {gdug pa/}
gdug spos: धूपः — {gdug spos kyis bdugs pa} धूपनिधूपितम् म.व्यु.६१३३.
gdugs: १. छत्रम् [1] आतपत्रम् — {spyi bo gdugs dang 'dra ba'i dbu mdzes bskyil ba de bzhin gnas//} मूर्ध्नश्छत्रनिभस्य केशरचना शोभा तथैवाथ च जा.मा.६५क/७५; {gdugs bcu gsum} त्रयोदश छत्राणि वि.सू.९९क/१२०; आतपत्रम् — {mdzes pa'i gdugs kyis bskyabs} रुचिरातपत्रः जा.मा.१४६ख/१७०; [2] मुद्राविशेषः — {de bzhin lag pa sbyar byas la/} /{srog shing 'dra bar btsugs byas nas/} /{de steng lag g}.{yas brkyang byas pa/} /{phyag rgya gdugs zhes bya bar brjod//} तदेव हस्तं विन्यस्तं यष्ट्याकारसमुच्छ्रितम् । दक्षिणं तु करं कृत्वा विसृतं छत्रमुच्यते । म.मू.२४८क/२८१ [3] अष्टसु मङ्गल्यचिह्नेषु अन्यतमम् मि.को.८ख २. प्रा. = {nyi ma} सूर्यः — {blo rnam par dag pa khyod ni gdugs dang por shar ba ltar lhang nge ba'o//} अभिविरोचसे त्वं विशुद्ध- बुद्ध (द्धि) सूर्य इव प्रोदयमानः ।। ल.वि.१६१क/२४२; आदित्यः — {gdugs shar na sems can rnams kyi bya ba thams cad shin tu mang bar 'gyur ro//} आदित्ये उदिते सत्त्वाः कर्मक्रियासु प्रचुरा भवन्ति शि.स.१५७ख/१५१; दिवाकरः — {yang dang yang du mi shes pa'i/} /{rab rib 'joms pas gdugs dang 'dra//} दिवाकरायते भूयोऽप्यज्ञानतिमिरं नुदत् । श.बु.११३क/७४; भास्करः — {gdugs 'char 'gyur ba ji bzhin du//} उदेति भास्करो यद्वत् ल. अ.७३ख/२२ ३. = {nyin mo} दिवसः — {gdugs la la ni sbrang bu'i gzugs kyis/} {gdugs la la ni bung ba'i gzugs kyis} क्वचिद्दिवसे मक्षिकारूपेण, क्वचिद्दिवसे भ्रमररूपेण का.व्यू.२१४क/२७३; अहः — {gdugs re} प्रत्यहम् जा.मा.११६ख/१३६; दिवा — {sems bde bar gdugs mtshan bas par 'gyur ba dang} सुखचित्तो रात्रिं दिवा प्रतिनामयिष्यति सु.प्र.३०ख/६०.
gdugs re: प्रत्यहम् — {gdugs re zhing yang bya thams cad la mi 'jigs pa sbyin pa'i sgra bsgrags shing} प्रत्यहं च सर्वपक्षिणामभयप्रदानघोषणाम् जा.मा.११६ख/१३६.
gdugs kyi bzhin: ना. छत्रमुखा, नागकन्या — {klu'i bu mo brgya phrag du ma dag kyang tshogs pa 'di lta ste/} {klu'i bu mo rgyan 'dzin ces bya ba dang}…{klu'i bu mo gdugs kyi bzhin zhes bya ba dang} अनेकानि च नागकन्याशतसहस्राणि सन्निपतितानि । तद्यथा विभूषणधरा नाम नागकन्या…छत्रमुखा नाम नागकन्या का.व्यू.२०१ख/२५९.
gdugs dkar: १. = {nyi gdugs dkar po} सितातपत्रम् — {nyi ma'i 'od zer gyis gdungs pa/} /{rnam par sel ba'i gdugs dkar can/} /{de rnams nang na mi bdag ces//} सितातपत्रापिहितब्रध्नपादो नराधिपः । तेषां मध्य इति त.स.५८क/५५६; पुण्डरीकम् श्री.को.१७०ख; द्र. {gdugs dkar po/} 2. = {me tog brgya pa} सितच्छत्रा, शतपुष्पा — शतपुष्पा सितच्छत्रातिच्छत्रा मधुरा मिसिः । अवाक्पुष्पी कारवी च अ.को.२.४.१५२; सितच्छत्राभानि पुष्पाण्यस्या इति सितच्छत्रा अ.वि.२.४.१५२.
gdugs dkar gyis brgyan pa: वि. सितातपत्रशोभनः — {gdugs dkar gyis ni brgyan pa yi/}…/{gtsug gtor gdugs dkar khyod phyag 'tshal//} नमस्ते छत्रोष्णीषाय सितातपत्रशोभनम् । स.दु.१०७ख/१५८.
gdugs dkar can: = {'u su} छत्रा, कुस्तुम्बुरु मि.को.५६ख; द्र. {gdugs can/}
gdugs dkar po: •सं. = {gdugs dkar} सितातपत्रम् — {gdugs dkar pos nyi ma'i 'od zer skyob pa} सितातपत्रेणापिहिता ब्रध्नपादाः त.प.५२ख/५५६; •ना. सितातपत्रः ब.वि.१६६ख ।
gdugs dkar mo can: वि.स्त्री. सितातपत्रा — {'phags ma gzhan gyis mi thub ma gdugs dkar mo can gyi sgrub thabs} आर्यसितातपत्रापराजितासाधनम् क.त.३५८१.
gdugs can: = {'u su} छत्त्रा, कुस्तुम्बुरु — अथ छत्रा वितुन्नकम् । कुस्तुम्बुरु च धान्याकम् अ.को.२.९. ३७; छादयति पित्तादिदोषानभिभवतीति छत्रा । छद अपवारणे अ.वि.२.९.३७.
gdugs gcig: वि. एकच्छत्रम् — {sa'i gdugs gcig tu bgyis pa} एकच्छत्रां पृथिवीं कृतवान् का.व्यू.२१३ख/२७३; एकातपत्रम् — {mi dbang rgyal srid gdugs gcig dpal phyir min//} नैकातपत्रां मनुजेन्द्रलक्ष्मीम् जा.मा.१८३क/२१२.
gdugs gcig gis bskyangs pa: वि. एकच्छत्रः — {'dzam bu gling thams cad kyang gdugs gcig gis bskyangs par gyur te} सर्वो जम्बुद्वीप एकच्छत्रोऽभूत् ग.व्यू.१६६ख/२४९.
gdugs gcig nyid ldan: वि. एकातपत्रः — {gang gi rigs brgyud 'gro ba na/} /{gdugs gcig nyid ldan chen po byung //} जगत्येकातपत्रस्य यस्य वंशो महानभूत् ।। अ.क.२३३ख/२६.१२.
gdugs mchog: छत्रवरः लो.को.११८४.
gdugs thogs pa: छत्रधरः म.व्यु.३७२६.
gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan bsgreng ba: वि. उच्छ्रितच्छत्रध्वजपताकः, बुद्धस्य— {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//} …{gdugs dang rgyal mtshan dang ba dan bsgreng ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …उच्छ्रितच्छत्रध्वजपताक इत्युच्यते ल.वि.२०३ख/३०७.
gdugs dang 'dra: क्रि. दिवाकरायते — {yang dang yang du mi shes pa'i/} /{rab rib 'joms pas gdugs dang 'dra//} दिवाकरायते भूयोऽप्यज्ञानतिमिरं नुदत् । श.बु.७४.
gdugs gdags pa: छत्रारोपणम् — {de'i phyir dge 'dun gyi las btung ba dang gdugs gdags pa la sogs pa'i mchod pa bya'o//} पानकच्छत्रारोपणादिकारानेनमुद्दिश्य कुर्युः साङ्घिकात् वि.सू.१०क/११.
gdugs bsnams pa: वि. छत्रधारी — {kun da lta bu'i mdog lta bu/} /{'di yi phyag mtshan gdugs bsnams pa//} कुन्देन्दुवर्णसन्निभो मुद्रेयं छत्रधारिणः । स.दु.१०९क/१६६.
gdugs bu chung: कनीयाच्छत्रम् — {yongs su mya ngan las 'das pa'i 'og tu yang mchod rten la gdugs bu chung btags so//} परिनिर्वृतस्य च स्तूपे कनीयाच्छत्रमारोपितवान् अ.श.२५०ख/२३०.
gdugs tshod: = {kha zas} भक्तम् — {de nas grags ldan mas bcom ldan 'das nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa phyi nyin khyim gyi nang du gdugs tshod la spyan drangs so//} ततो यशोमत्या दारिकया भगवान् सश्रावकसङ्घः श्वोऽन्तर्गृहे भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.५ख/४; वि.व.१३१क/१.१९; भोजनम् — जग्धिस्तु भोजनम् ।। जेमनं लेप आहारो निघसो न्याद इत्यपि । अ.को.२.९.५५.
gdugs tshod bskul ba: क्रि. कालमारोचयति — {bcom ldan 'das la phrin gyis gdugs tshod bskul ba} भगवतो दूतेन कालमारोचयति अ.श.६क/५.
gdugs tshod la spyan drangs pa: भक्तेनोपनिमन्त्रितः — {tshong dpon des sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun rnams dang}…{zhag bdun gyi bar du gdugs tshod la spyan drangs so//} तेन श्रेष्ठिना बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घः सप्ताहं भक्तेनोपनिमन्त्रितः अ.श.३१ख/२७; वि.व.१४१ख/१.३०.
gdugs tshod la bab: = {gdugs tshod la bab pa/}
gdugs tshod la bab pa: गण्डीकालः — {gdugs tshod la bab pa na sangs rgyas la sogs pa dge slong gi dge 'dun dag kyang 'dus} गण्डीकाले च बुद्धप्रमुखो भिक्षुसङ्घः सन्निपतितः अ.श.१२७क/११७; समयः — {btsun pa gdugs tshod la bab pa ste/} {bshos gsol lags na bcom ldan 'das kyis da de'i dus la bab par dgongs te gshegs su gsol zhes bskul to//} समयो भदन्त, सज्ज भक्तं यस्येदानीं भगवान् कालं मन्यत इति अ.श.६क/५.
gdugs tshod gsol: क्रि. भोजयति — {gang zhig gis gdugs tshod gsol na de ni chad par gsad do//} यो भोजयति तस्य वधो दण्डः वि.व.१३४ख/१.२३.
gdugs tshod gsol nas: भोजयित्वा — {dge sbyong gau ta ma nyan thos kyi dge 'dun dang bcas pa gdugs tshod gsol nas smon lam btab} श्रमणो गौतमः सश्रावकं सङ्घं भोजयित्वा प्रणिधानं करोति वि.व.१३१क/१.१९.
gdugs tshod gsol ba: = {gdugs tshod gsol/}
gdugs mdzes: विभ्राजच्छत्रः लो.को.११८४.
gdugs bzhin du spyan bzang ba: वि. दिवाकरवरलोचनः, अवलोकितेश्वरस्य — {phyag na me tog pad ma bzang po thogs pa}… {gdugs bzhin du spyan bzang ba} शुभपद्महस्ताय …दिवाकरवररोचनकराय(लोचनाय) का.व्यू.२१५ख/२७५.
gdugs la gnas pa: दिवाविहारः — {bcom ldan 'das bdag ri dang ri sul dang nags khrod dang}…{shing drung dben par gdugs la gnas pa'i slad du rtag par nam mchi ba} यदा चाहं भगवन् अभीक्ष्णं गच्छामि पर्वतगिरिकन्दराणि…वृक्षमूलान्येकान्तानि दिवाविहाराय स.पु.२५क/४४.
gdugs la sogs pa rab tu gnas pa dang rnying pa 'byin pa'i cho ga: ना. छत्रादिप्रतिष्ठाजीर्णोद्भाव(द्धार)विधिः, ग्रन्थः क.त.२४९७.
gdugs su gyur pa: वि. छत्रीभूतः — {nyi mas gdungs shing tshig pa rnams kyi ni gdugs su gyur pa} सूर्यतापदग्धानां छत्रीभूतः का.व्यू.२२०ख/२८२.
gdung: १. = {sku gdung} अस्थि — {rin chen bum par de yi gdung /} /{bcug nas smon lam btab pa las//} रत्नकुम्भे तदस्थीनि धृत्वा तत्प्रणिधानतः । अ.क.१९१ख/२१. ८५; शरीरम् — {de yi gdung ni rab sbyangs nas/} /{mchod rten rin chen rang bzhin dag}… {byas//} शरीरमस्य सत्कृत्य स्तूपं रत्नमयं व्यधात् । अ.क.३३५ख/४३.१७ २. = {rus rgyud} गोत्रम् — {sku tshe dang rigs dang gdung dang sku bong tshod du mdzad pa la ni bye brag yod de} आयुर्जाति- गोत्रप्रमाणकृतस्तु भेदो भवति अभि.भा.५७ख/१०९६; वंशः — {sangs rgyas gdung ni mi gcod phyir/} /{bdag gis kyang ni bshad pa yin//} बुद्धवंशमविच्छिन्नं भाषिष्यत्यधिमुच्यते । म.मू.१८९ख/१२३; कुलम् — {gdung rgyud 'chad par 'gyur ro//} उद्दायादं कुलं भविष्यति वि.व.१८८ख/१.६२ ३. शिविका — {gdung 'degs pa} शिविकोद्वहनम् प्र.अ.२१८ख/५७६ ४. गोसारकः म.व्यु.५५७७ ५. = {gdung ba/}
gdung skyob: = {gdugs} आतपत्रम्, छत्रम् — {yon tan kun ldan rigs su mtho/} /{kun gyi gdung skyob zla ba'i 'od/} /{gang zhig gnas pa'i spyi bor gyur/} /{sa yi bdag po kun gyi 'o//} गुणिनः प्रांशुवंशस्य बभूवेन्दुद्युतेः स्थितिः । यस्य सर्वातपत्रस्य मूर्ध्नि सर्वमहीभृताम् ।। अ.क.३७क/४.५.
gdung khang: स्तूपः ब.अ.८३६.
gdung gyur: = {gdung bar gyur pa/}
gdung gyur pa: = {gdung bar gyur pa/}
gdung rgyud: कुलवंशः — {bdag 'das na bdag gi gdung rgyud 'chad cing yul 'chor ba dang} ममात्ययात् स्वकुलवंशच्छेदे राष्ट्रापहारः वि.व.२०६क/१.८०; द्र. {gdung rgyun/} {gdung rgyud 'chad par 'gyur/}
gdung rgyud 'chad par 'gyur: क्रि. उद्दायादं कुलं भविष्यति — {bdag 'das na gdung rgyud 'chad par 'gyur ro//} ममात्ययादुद्दायादं कुलं भविष्यति वि.व.१८८ख/१.६२.
gdung rgyun: वंशः — {dkon mchog gsum gyi gdung rgyun gcod par byed pa dang} त्रिरत्नवंशानुच्छेदनकरे म.मू.२४२ख/२७२; द्र. {gdung rgyud/}
gdung rgyun gcod par byed pa: वि. वंशानुच्छेदनकरः — {de bzhin gshegs pa'i bstan pa la mngon par dad pa med pa dang dam tshig med pa dang gnang ba med pa dang dkon mchog gsum gyi gdung rgyun gcod par byed pa dang} तथागतशासनेऽनभिप्रसन्नं असमयाननुज्ञातत्रिरत्नवंशानुच्छेदनकरे म.मू.२४३क/२७३.
gdung sgrogs: आर्तरावः — {mu cor gdung sgrogs de dag la/} /{don mthun 'dren pa 'byor len ni/} /{rjes su gdung bas 'khrugs pa yis/} /{yun ring bsams nas rab smras pa//} तानार्तरावमुखरान् भविलः सार्थनायकः । उवाच संचिन्त्य चिरं पश्चात्तापसमाकुलः ।। अ.क.२८४ख/३६.५५.
gdung rten: गोपानसी — {mi rgan po}…{gdung rten ltar dgu ba} पुरुषो जीर्णः…गोपानसीवक्रः ल.वि.९५ख/१३६.
gdung rten ltar dgu ba: वि. गोपानसीवक्रः — {mi rgan po}…{gdung rten ltar dgu ba} पुरुषो जीर्णः…गोपानसी- वक्रः ल.वि.९५ख/१३६.
gdung gnas: आश्रमः लो.को.११८५.
gdung ba: •क्रि. (वर्त., भवि.; {gdungs} भूत., विधौ; अक.) शोचति — {grong pa'i 'jig rten nyin dang mtshan mor gdung //} दिवानिशं शोचति पौरलोकः अ.क.३१४क/४०.७८; रुजति — {glo bur du bdag ci la gdung //} किमकाण्डे रुजन्ति माम् का.आ.३२६क/२.१२६; दुनोति — {dpyid kyis bdag ni ci la gdung //} किं वसन्तो दुनोति माम् का.आ.३२८क/२.१७५; उत्कण्ठति — {de nas rgyal po chos kyi phyir gdung zhing yi chad do//} ततः स राजा धर्महेतोरुत्कण्ठति परितप्यति अ.श.९५ख/८६; •सं. १. तापः — {dka' thub gdung ba bzod par dka'//} तपस्तापो हि दुःसहः ।। अ.क.१०४क/१०.४७; {slar yang bsam pa'i gdung ba btang //} पुनश्चिन्तातापं तत्यजुः अ.क.३७ख/५५.९; सन्तापः — {de yi bsam pa rnam bcom pa'i/} /{gdung ba myur du zlog par mdzod//} आशाविघाते सन्तापस्तस्य तूर्णं निवार्यताम् ।। अ.क.५०ख/५.४४; अ.क.२८क/३.१०१; अनुतापः — {gdung ba med par byed pa'i chos} अननुतापकरणा धर्माः रा.प.२३३ख/१२७; उपतापः — {'jig rten gdung ba mi bzad rnams zlog ston pa ni} लोकोपतापमसमं विनिवार्य शास्ता अ.क.४४ख/५६.२५; प्रतापः — {nyon mongs pa'i gdung ba thams cad rab tu gzhil bar 'dod pa} सर्वक्लेशप्रतापं प्रशमयितुकामः ग.व्यू.३७७क/८८; दाहः — {gdung ba kun nas zhi bar byed pa'i 'od} समन्तदाहप्रशमनप्रभासम् ग.व्यू.२७४क/३५३; आर्तिः — {rang gi gdung ba yongs btang ste/} /{de yi sdug bsngal gyis gzir gyur//} परित्यज्य निजामार्तिमभूत्तद्दुःखदुःखितः ।। अ.क.१६५ख/१९.२३; {'bral ba'i gdung ba} विरहार्तिः अ.क.२२७क/२५.३४; पीडा — {shin tu yun ring gdung ba bsten//} पीडां चिरतरं सेहे अ.क.१९६ख/८३. ७; {gdung ba mi bzod pa} पीडामसहमानस्य प्र.अ.५७ख/६५; व्यथा — {skye bo 'di dag pha rol gyi/} /{gdung ba mi shes rang don gnyer//} परव्यथानभिज्ञोऽयं स्वार्थमर्थयते जनः ।। अ.क.१८४ख/८०.४४; अ.क.२५३क/२९. ६७; विषादः — {bsags dang bsrung dang brlag pa'i gdung ba yis//} अर्जनरक्षणनाशविषादैः बो.अ.२६ख/८.७९; वेदना — {thugs rje'i gdung ba'i dbang du gyur pa'i sems kyis rgyal ba thams cad kyi byin gyis brlab par bya'o//} करुणावेदनावशगचित्तेन सर्वजिनाधिष्ठानं कुर्वन्ति स.दु.११३क/१८२; ज्वरः — {dang po tha ma nyon mongs ring /} /{bar pa skad cig gdung ba 'o//} आद्यान्तावायतक्लेशौ मध्यमः क्षणिकज्वरः ।। का.आ.३३९ख/३.१४७; आतङ्कः श्री.को.१६५क; शोषः — {skad cig srid pa'i bde ba sdug bsngal tshogs la chags pas 'phangs rnams la/} /{lo 'dab brgya ldan phra rgyas nang du zhugs te gdung ba ster bar byed//} स्पृहानिक्षिप्तानां क्षणभवसुखे दुःखनिचये प्रविश्यान्तःशोषं दिशति शतशाखो ह्यनुशयः ।। अ.क.१९७ख/८३.१६; व्यसनम् — {rgyal po chen po bzod dka' 'di/} /{skye bo gdung ba yang dag bskyed//} दुःसहोऽयं महाराज प्रजानां व्यसनोद्भवः ।। अ.क.२९ख/३.१२०; {brten pa'i gdung ba la chags pa//} सेवाव्यसनसक्तानाम् अ.क.२४१ख/२८.१८; आयासः — {gdung ba med pa} निरायासः अ.क.३४०ख/४४.५०; व्यतिकरः — {sdug bsngal me yis gdung ba 'phro bas rab rgyas du ba bzhin//} दुःखानलव्यतिकरप्रसृतैरसिक्ताः । धूमोद्गमैरिव अ.क.३३८क/४४.२१; तर्षः — {skye bo'i gdung ba rab tu zhi bgyid} जनस्य तर्षाः प्रशमं व्रजन्ति श.बु.१५२ २. तपनम् — {de dag ni 'bar ba dang gdung ba dang char 'bebs pa dang glog gtong ba'i cho 'phrul dag byed de} ये ज्वलनतपनविद्योतनवर्षणप्रातिहार्याणि कुर्वन्ति का.व्यू.२४०क/३०२; तापनम् — {ji ltar snying rje'i bdag nyid gzhan gyi don gyi phyir/} /{bdag la sdug bsngal mi bzad gdung ba rab byed pa//} यथा परार्थं भृशदुःखतापने कृपात्मकः स्वात्मनि संप्रवर्तते ।। सू.अ.१४३ख/२१; आतापनम् — {gdung bas yongs su gdung ba rnam pa sna tshogs kyis} ({lus} ){dag pa tshol zhing} नानाविधैश्चातापनपरितापनैः कायशुद्धिं पर्येषन्ते ल.वि.१२२ख/१८२ ३. आधिः, मनःपीडा — {mtha' med nad dang gdung ba ste/} /{kye ma skyes bu'i yongs 'dzin no//} अहो निरवधिः पुंसामाधिव्याधिपरिग्रहः ।। अ.क.९२ख/९.७३ ४. = {dka' thub} तपः, तपस्या — {gal te dka' thub de nyon mongs las gzhan yin na de'i tshe de nyid las zad pas gdung ba lnga la sogs pa'i nyon mongs pas ci zhig bya} यदि क्लेशादपरं तत्तपस्तदा तत एव कर्मक्षयः किं पञ्चतप आदि क्लेशेन प्र.अ.१५२ख/१६३; {gang dag gdung ba lngas gdung bar byed pa} ये पञ्चतपस्तप्यन्ते वि.व.१२४क/१.१२ ५. तापसः — {de dag spyod can kun rgyu mu stegs can/} /{gdung ba gau ta ma dang mi smrar spyod//} ते चरकाः परिव्राजकतीर्थ्याः तापसगोतममौनचराणाम् । शि.स.१७८क/१७६ ६. = {me} दहनः, वह्निः — {me gzhan las gdung ba nyid bye brag tu gyur pa ni grang ba zlog par nus pa yin pas na gdung bar byed pa'i bye brag te} दहन एव विशिष्यते तदन्यस्माद्दहनाच्छीतनिवर्त्तनसामर्थ्येनेति दहनविशेषः न्या.टी. ५८क/१३७ ७. स्नेहः — {ba de be'u de la gdung bas skad 'byin cing rjes bzhin du song ba las} सा गौः पुत्रस्नेहेन हंभारवं कुर्वती पृष्ठतः पृष्ठतः समनुससार वि.व.२६९ख/२.१७२; लालसा — {bu la gdung ba 'di mthong nas//} दृष्ट्वेमां पुत्रलालसाम् वि.व.१३२क/१.२०; उत्कण्ठा — {bya ba ngan pa dang ma 'brel zhing gdung ba med la rab tu zhi ba la mngon par dga' zhing 'khod par mthong nas} कुकार्येष्वप्रसङ्गमनुत्कण्ठां प्रशमाभिरामं चावस्थानमवेक्ष्य जा.मा.१००क/११५; •वि. = {mnar ba'am gzir ba} तप्तः — {chu gter da dung rta gdong me/} /{gdung ba nang du 'bar ba bzhin//} इतीवाद्यापि तप्तोऽन्तर्ज्वलदौर्वानलोऽम्बुधिः ।। अ.क.५७ख/६.४६; उपतप्तः — {pha rol sdug bsngal dag gis sems gdung ba//} परस्य दुःखैरुपतप्तचेतसः सू.अ.१४२ख/२०; अवतप्तः — {gdung ba med pa} अनवतप्तः अ.क.१ख/५०.३; आर्तः — {gdung ba rab smra skom pa ni/} /{drag pos gzir de la des smras//} तीव्रतृष्णातुरानूचे स तानार्तप्रलापिनः । अ.क.१६५ख/१९.२४; द्र. {yid ni shin tu gdung ba yis} दूयमानेन मनसा अ.क.१४८ख/१४.११४.
gdung ba kun nas zhi bar byed pa'i 'od: पा. समन्तदाहप्रशमनप्रभासम्, प्रज्ञापारमितामुखविशेषः — {Sh+Ta zhes bya ba brjod pa dang /} {shes rab kyi pha rol tu phyin pa'i sgo gdung ba kun nas zhi bar byed pa'i 'od ces bya ba khong du chud do//} ष्टकारं परिकीर्तयतः समन्तदाहप्रशमनप्रभासं नाम प्रज्ञापारमितामुखमवक्रान्तम् ग.व्यू.२७४क/३५३.
gdung ba can: वि. सन्तप्तः — {de nas de bsad gdung ba can//} ततस्तद्वधसन्तप्तैः अ.क.१५८क/७२.२०.
gdung ba ldan: = {gdung ba ldan pa/}
gdung ba ldan pa: वि. व्यसनी — {bdag gi lus 'di sdug bsngal gyis gzir ba'i/} /{gdung ba ldan pa'i tshogs rnams bsrung ba'i nyer 'khor} ({mkhor} ){gyur cig ces pa bsams//} प्रदध्यौ दुःखार्तव्यसनिगणरक्षोपकरणं शरीरं मे भूयात् अ.क.३०९क/१०८.१४०.
gdung ba med: = {gdung ba med pa/}
gdung ba med pa: निर्व्यथा — {bdag nyid gcig pu gdung gyur la/} /{thams cad gdung med gnas gyur cig/} एकस्यैव व्यथा मेऽस्तु सर्वे तिष्ठन्तु निर्व्यथाः ।। अ.क.२४७ख/९२.५८; निरायासः — {bA rA Na sIr tshong dpon gyi/} /{bu bzhi dag ni byung gyur te/} /{dpal ldan bsdams pa dang bral zhing /} /{gdung med rtse dga' la brtson pa'o//} वाराणस्यां निरायासविलासव्यवसायिनः । चत्वारः श्रेष्ठितनया बभूवुः श्रीविशृङ्खलाः ।। अ.क.३४०ख/४४.५०; •ना. अनवतप्तः, सरः — {rdzing bu gdung med ces bya ba//} सरस्यनवतप्ताख्ये अ.क.१क/५०.३; अनवतप्तकः — {tshur shog tshur shog mgyogs par ro/} /{bcom ldan}… {rdzing bu ni/} /{gdung ba med par} एह्येहि तूर्णं भगवान् सरस्यनवतप्तके । अ.क.२क/५०.९.
gdung ba med par 'gyur: क्रि. दाहो विगच्छति म.व्यु.६५३६.
gdung ba med par byed pa: वि. अननुतापकरणः — {yul 'khor skyong bzhi po 'di dag ni byang chub sems dpa' rnams kyi gdung ba med par byed pa'i chos te} चत्वार इमे राष्ट्रपाल बोधिसत्त्वानामननुतापकरणा धर्माः रा.प.२३३ख/१२७.
gdung ba sel ba: = {gdung sel/}
gdung ba'i sgra: आर्तस्वरः — {mgrin pa gdung ba'i sgra rab bskyed//} उद्भूतार्तस्वरैः कण्ठैः अ.क.२२३ख/२४.१७८.
gdung ba'i tshig: परिदेवनम्, अनुशोचनम् — विलापः परिदेवनम् अ.को.१.६.१६; परिदेवते परिदेवनम् । देवृ देवने अ.वि.१.६.१६.
gdung bar gyur: = {gdung bar gyur pa/}
gdung bar gyur pa: = {gdung gyur} वि. जातसन्तापः — {de drang srong gi tshig thos nas gdung bar gyur te}…{drang srong de'i rkang pa la phyag 'tshal te smras pa} स ऋषिवचनमुपश्रुत्य जातसन्तापो … पादयोर्निपत्य तमृषिमुवाच अ.श.१०४ख/९४; उत्कप्रिठतः — {gnas skabs de lta bu mthong nas ches rab tu gdung bar gyur te lag pa la rkom tshugs byas nas sems khong du chud cing 'dug go/} तामेवावस्थां दृष्ट्वा सुष्ठुतरमुत्कण्ठितः करे कपोलं दत्त्वा चिन्तापरो व्यवस्थितः अ.श.९ख/८; व्यालोलः — {gdung bar gyur pa'i lan bu'i 'od ltar bung ba'i tshogs btibs rnam par 'phrul ba kun rmongs gyur//} व्यालोलालकाभभ्रमरमिलद्विभ्रमः संभ्रमोऽभूत् अ.क.२४२क/२८.२०.
gdung bar bgyid: क्रि. सन्तापयति लो.को.११८५.
gdung bar 'gyur: क्रि. परिदह्यते — {'dod pa'i chags pas zil non phyir/} /{bdag gi sems ni gdung bar 'gyur//} कामरागाभिभूतत्वाच्चित्तं मे परिदह्यते । अभि.स्फु.१०१क/७८१; शोचते लो.को.११८५.
gdung bar bya: क्रि. स्विद्यते — {de bzhin 'dod chags mes tshig pa/} /{'dod chags me yis gdung bar bya//} तथा रागाग्निदग्धाश्च स्विद्यन्ते रागवह्निना ।। हे.त.१६क/५०.
gdung bar byed: = {gdung bar byed pa/}
gdung bar byed pa: = {gdung byed} ।। •क्रि. तप्यते — {drang srong de dag kyang dka' thub drag pos gdung bar byed de} ते ऋषयः कष्टानि तपांसि तप्यन्ते वि.व.१२४क/१.१२; आतप्यते — {lus 'di la me yod cing /} {des lus 'di gdung bar byed} अस्मिन् काये तेजो येनायं काय आतप्यते श्रा.भू.८२ख/२१४; आयास्यते — {lha gcig khyod ni rdzun nyid kyis/} /{sems ni mchog tu gdung bar byed//} देव मिथ्यैव भवता चित्तमायास्यते भृशम् । अ.क.३१८ख/४०.१३२; क्लाम्यति — {de}…{mya ngan byed/} {gdung bar byed/} {smre sngags 'don par byed/} {brang rdung bar byed} सः…शोचति क्लाम्यति परिदेवते उरस्ताडयति श्रा.भू.३१क/७८; दहति — {bsam pas lus ni gdung bar byed//} चिन्ता दहति गात्राणि अ.क.३३८ख/४४.२८; {pha yi yid ni gdung bar byed//} पितुर्दहति मानसम् अ.क.८५क/६३.२३; बाधते — {yab gcig bye ma tsha ba 'dis/} /{bdag cag ci slad gdung bar byed//} कस्मादस्मानियं तात बाधते तप्तवालुका । अ.क.६९क/६०.५; •वि. परितापकः — {de yang yul sim par byed pa dang gdung bar byed pa dang de gnyi ga'i rnam pa las dben pa'i rang gi ngo bo mngon du byed pa'i bye brag gis rnam pa gsum du 'gyur te} सा पुनर्विषयस्याह्लादकपरितापकतदुभयाकारविविक्तस्वरूपसाक्षात्करणभेदात् त्रिधा भवति त्रि.भा.१५१क/४०; सन्तापकारी — {zhes pa de yi bsam pa ni/} /{gdung byed rjes su 'brel ba yi//} इति चिन्तानुबन्धेन तस्याः सन्तापकारिणा । अ.क.३०२क/१०८.७९; उपतापी — {gzhan dag gdung byed pas} अन्योपतापिनः का.आ.३२५क/२.९०; उपतापिका — {lus la gdung bar byed pa'i sdug bsngal gyi tshor ba drag po mi bzad pa tsha ba myong ste} शरीरोपतापिकां दुःखां तीव्रां खरां कटुकां वेदनां वेदयन्ते ल.वि.१२१ख/१८१; दाहकरणः — {'gro ba de'i gnas min la skrag pa gdung byed 'gyur//} तदस्थानत्रासो भवति जगतां दाहकरणः सू.अ.१३२ख/५; पीडाकारी — {mtshon gyis brdegs pa la sogs pa yid kyis dmigs pas yid gdung bar byed pa yin gyi/} {rten du 'gyur ba ni ma yin no//} आलम्बमाना हि शस्त्रप्रहारादयो मनसा मनसः पीडाकारिणो नाश्रयभूताः प्र.अ.५७ख/६५; •सं.१. उपतापः — {gzhan gdung bar byed pa brjod du zin kyang} परोपतापवि (तापाभि)धानेऽपि वा.न्या.३३७ख/६९; तापनम् — {srog chags rnams nye bar gdung bar byed pa} प्राणिनामुपतापनम् वा.न्या.३३७क/६८; सन्तापनम् — {gzhan gyi don du bdag nyid la shin tu gdung bar byed pa'i phyir ro//} परार्थमात्मनोऽत्यर्थं सन्तापनात् सू.अ. १४३ख/२१; अ.क.१२३ख/६५.६२; शोधनम् — {lus ni gdung bar byed pa nges pa brtul zhugs min//} नैव व्रतानि तनुशोधनसाधनानि अ.क.१३८क/६७.४८ २. = {me} दहनः, अग्निः — {ba spu ldang ba la sogs pa'i rgyu grang ba'i reg pa dang 'gal ba gdung bar byed pa'i bye brag bsgrub pa las} रोमहर्षादिकारणशीतविरुद्धदहनविशेषविधानात् त.प.२८४ख/१०३३ ३. = {nyi ma} तपनः, सूर्यः — भानुर्हंसः सहस्रांशुस्तपनः सविता रविः । अ.को.१.३.३०-३१; तपतीति तपनः । तप सन्तापे अ.वि.१.३.३०-३१ ४. = {'od} आतपः, प्रकाशः — {zla ba 'char ba rtags yin zhing /} /{gdung byed yod par mthong ba las//} लिङ्गं चन्द्रोदयो दृष्ट आतपस्य च भावतः । त.स.५२क/५०९.
gdung bar byed par 'gyur: क्रि. दाहकरणो भवति — {ngan song dag tu gdung bar byed par 'gyur ro//} दाहकरणो भवत्यपायेषु सू.भा.१३२ख/५.
gdung byed: = {gdung bar byed pa/}
gdung byed 'gyur: = {gdung bar byed par 'gyur/}
gdung sbyong shing: चितिः, चिता — {de tshe nyan thos mchog gis ni/} /{gdung sbyong shing gi drung du khyer//} श्रावकेण तदाग्रेण नीतोऽसौ चितिसन्निधौ । म.मू.२९८क/४६३.
gdung ma: १. वंशः — {ji ltar sbal pa'i zhag gis mig byugs pas gdung ma sbrul gyi ngo bor mthong ste} यथा च मण्डूकवसयाऽक्तचक्षुषो वंशानुरगरूपेण वीक्षन्ते त.प.१३९ख/७३०; *सिका — {de'i steng du ka ba'i tshar dag go/} {de'i steng du ka zhu'i 'dab ma dag go/} {de'i steng du gdung ma dag go/} तस्य स्तम्भपंक्तेः । तेषां त्रिकटपत्रानाम् । तेषां सिकानाम् वि.सू.९४ख/११३ २. गोसारकः मि.को.१४०ख ।
gdung med: = {gdung ba med pa/}
gdung rus: अस्थि — {yongs su myang 'das thob gyur pa/} /{de yis gdung rus blangs nas de/} /{gdugs dang rgyal mtshan sogs tshogs kyis/} /{rtag tu mchod pa'i mchod rten byas//} परिनिर्वाणमाप्तस्य तस्यास्थीनि निधाय सः । छत्रध्वजादिसंभारैः स्तूपं चक्रे सदार्चितम् ।। अ.क.३२३क/४०.१८९.
gdung sel: वि. तापहरः — {mu tig 'khri shing gdung sel la/} /{tsan dan gyis kyang byugs sam ci//} मुक्तालतास्तापहराः किं पुनश्चन्दनोक्षिताः ।। अ.क.६७ख/६.१६८.
gdungs: = {gdungs pa/}
gdungs gyur: = {gdungs gyur pa/}
gdungs gyur pa: भू.का.कृ. सन्तप्तः — {zas chag mang pos gdungs gyur pa} बहूपवाससन्तप्ता अ.क.१७क/५१.३५; व्यवसितः — {de dag gdungs gyur thos nas kyang //} श्रुत्वा च तद्व्यवसितम् अ.क.१५२ख/१५.९; तापितः — {chags pas gzir dang dgra yis gdungs gyur pa//} रागातुराणां रिपुतापितानाम् अ.क.१९६क/२२.३९.
gdungs pa: •क्रि. ( {gdung ba} इत्यस्याः भूत., विधो) तपति — {ji srid sa yi dkyil 'khor dag /tsha} {zer gyis gdungs} यावत्तपति तीक्ष्णांशुरस्मिन् भुवनमण्डले । अ.क.३०२क/३९.५५; र.वि.१२५ख/१०७; दह्यते — {de dang bral bar gyur pa yis/} /{snying ni shin tu gdungs pa nyid//} हृदयं दह्यते चैव रहितस्य तया भृशम् ।। वि.व.२१४क/१.८९; परिदह्यते — {'dod chags zhe sdang dag gis 'gro ba gdungs//} रागदोषैः परिदह्यते जगत् प्र.प.७५क/९४; •भू.का.कृ. तप्तः — {chags pa'i mes gdungs pa'i} अनुरागाग्नितप्तानाम् अ.क.१०४क/१०.४७; {de ltar sdug bsngal mes gdungs la/}…{zhi byed par bdag nam zhig 'gyur//} दुःखाग्नितप्तानां शान्तिं कुर्यामहं कदा । बो. अ.३७क/९.१६७; सन्तप्तः — {'dod pas gzir ram tsha bas gdungs/} /{zhes pa nges med byed pa'i tshig/} कामार्ता घर्मसन्तप्तेत्यनिश्चयकरं वचः । का.आ.३३९ख/३.१४३; {sdug bsngal gyis gdungs pa} दुःखसन्तप्तः अ.क.३१६ख/४०.१११; {chags pas gdungs pa gang gi lus//} यस्या मदनसन्तप्ता तनुः अ.क.२१८क/२४. ११६; उपसन्तप्तः — {ltogs pas gdungs pa} क्षुदुपसन्तप्तः अ.क.८७ख/९.१५; अभितप्तः — {dpyid kyi nyi mas gdungs pa} ग्रीष्माभितप्ताः ल.अ.९१क/३८; {yid gdungs} अभितप्तमतिः जा.मा.३३ख/३९; तापितः — {bral ba'i mes gdungs pa} वियोगाग्नितापितः अ.क.२२६ख/८९.६५; सन्तापितः — {sdug bsngal gyis gdungs pa} दुःखसन्तापिता अ.क.१४९क/६८.८९; परितापितः — {pad ma 'di dag}…{nyi ma'i 'od zer gyis gdungs pas ni rnyis shing skam par 'gyur ba} इमानि पद्मानि…अर्करश्मिपरितापितानि म्लायन्ति शुष्यन्ति अ.श.६४ख/५६; सु.प्र.५०क/१००; पीडितः — {sdug bsngal gyis gdungs pa'i} दुःखपीडितस्य प्र.अ.१११ख/११९; {nad pa zhes pa ni nad kyis gdungs pa'o//} ग्लानानामिति व्याधिपीडितानाम् बो.प.७०क/३८; व्यथितः — {skrag pas gdungs pa'i yid du gyur nas} ससंभ्रमावेगविषादव्यथितमनसः जा.मा.१०क/१०; आर्तः — {skom pas gdungs} तृष्णार्तः अ.क.१८७ख/२१.३७; पराभूतः — {sdug bsngal gyis gdungs med par yang /} /{skye bo skyo ba skye ma yin//} न च दुःखापराभूत उद्वेगी जायते जनः ।। प्र.अ.१४७क/१५७; दग्धः — {chen po'i nad kyis gdungs pa rnams//} दीर्घव्याधिदग्धानाम् अ.क.३५क/५४.११; कर्षितः — {lus rlung dang tsha bas gdungs pa} वातातपकर्षितशरीरम् वि.व.२०८क/१.८२; •वि.१. आकुलः — {skom pas gdungs pa'i bsam pa can//} पिपासाकुलचित्तस्य त.स.१२६क/१०८७; आतुरः — {'dod pas gdungs pa} कामातुरस्य त.प.२९९क/१०५९; विकलः — {'bral ba'i mya ngan gyis gdungs pa'i//} वियोगशोकविकलाम् अ.क.२०७क/२३.४४ २. प्रियः — {bud med khyo la gdungs bzhin} पतिप्रिया स्त्रीव जा.मा.८ख/८; •ना. तपनी, नदी — {chu bo}… {nang ga phye ma leb gdungs dang //} नद्यः…नङ्गा पतङ्गा तपनी वि.व.२१३ख/१.८८.
gdungs par gyur: = {gdungs gyur pa/}
gdungs par gyur pa: = {gdungs gyur pa/}
gdub: = {gdu bu/} द्र.— {lag gdub} कटकः प्र.अ.१९३ख/२०७; {sor gdub} अङ्गुलीयकम् अ.श.२४४ख/२२४; {rkang gdub} नूपुरः वि.प्र.१७६ख/३.१८३.
gdub kor: = {gdub 'khor/}
gdub kor bskyed pa: कुण्डलबन्धनम् — {khyim pa dang khyim pa mo'i mgo dkri ba dang}…{gdub kor bskyed pa dag la'o//} शिरोवेष्टन… कुण्डलबन्धनेषु गृहिगृहिण्योः वि.सू.६३क/७९.
gdub 'khor: १. कुण्डलम् — {gdub 'khor can zhes blo 'di yang /} /{rgyu gang gis skye mi la ni/} /{gdub 'khor yod pa'i phyir zhe na/} /{de ni rtag tu thal bar 'gyur//} कुण्डलीति मतिश्चेयं किन्निमित्तोपजायते । नरकुण्डलभावान्नो सर्वदा तत्प्रसङ्गतः ।। त.स.२५ख/२७२ २. अङ्गदम् — {dbyig pa gdub 'khor sogs rigs rnams/} /{lan cig dmigs la de dang ni/} {bral yang dbyig pa la sogs blo/} /{de rnams la ni 'jug pa min//} दण्डाङ्गदादिजातीनामेकदा न हि लक्षणे । तद्वियोगेऽपि दण्ड्यादिमतिस्तेषु प्रवर्त्तते ।। त.स.२९क/३०६.
gdub 'khor can: वि. कुण्डली — {gdub 'khor can zhes blo 'di yang /} /{rgyu gang gis skye mi la ni/} /{gdub 'khor yod pa'i phyir zhe na/} /{de ni rtag tu thal bar 'gyur//} कुण्डलीति मतिश्चेयं किन्निमित्तोपजायते । नरकुण्डलभावान्नो सर्वदा तत्प्रसङ्गतः ।। त.स.२५ख/२७२.
gdub 'khor med: वि. अकुण्डलः — {nag pa gdub 'khor med} चैत्रोऽकुण्डलः त.स.२५ख/२७२.
gdub bu: कङ्कणम् — {rna ba thos pas yin gyi rna chas min/} /{lag pa sbyin pas yin gyi gdub bus min//} श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन दानेन पाणिर्न तु कङ्कणेन अ.क.१९६क/२२.३७; वलयः — {gser gyi gdub bu dang sor gdub kyis brgyan pa'i lag pa gnyis ni mnyes te} कनकवलयौ परिमृदन् साङ्गुलिविभूषणौ पाणी जा.मा.१६७ख/१९४; परिहाटकम् म.व्यु.६०२०.
gdub bu rgyan can: कटकम् म.व्यु.६००७.
gdub bu tham pa: परिहाटकम् म.व्यु.६०२८.
gdul: •क्रि. ( {'dul ba} इत्यस्याः भवि.) दमेत् — {'du ba dag gis sems can gdul//} संग्रहैश्च दमेत्सत्त्वान् ल.अ.१२७क/७३; • = {gdul ba/}
gdul dka': = {gdul bar dka' ba} ।। •वि. दुर्दान्तः — {gdul dka'i sems can} दुर्दान्तसत्त्वाः वि.प्र.२९क/४.१; दुर्दमः — {gang zhig gdul dka'i sems la mnga' mdzad de//} यो दुर्दमं चित्तमवर्तयद्वशे ल.वि.३क/३; दुर्विनेयः — {sems can nyon mongs pa shas che zhing gdul dka' ba rnams kyi gdul ba'i thabs shes pa dang} बहुक्लेशानां दुर्विनेयानां च सत्त्वानां विनयोपायज्ञता बो.भू.१४९ख/१९३; दुर्जयः — {de bzhin du brla la lta bas bdag ni shin tu dga' la gdul bar dka' zhes brjod do//} तथा ऊरुदृष्ट्या सुरते दुर्जयाहमिति कथयति वि.प्र.१८०क/३.१९६; धूर्तः — धूर्तस्तु वञ्चकः अ.को.३.१.४५; •सं. = {gdul dka' nyid} दुर्दान्तता — {byang chub sems dpas sems can dmu rgod sems can gdul dka' bar rig ste} बोधिसत्त्वः सत्त्वखटुङ्कतां सत्त्वदुर्दान्ततां ज्ञात्वा शि.स.१५६क/१५०; दुर्विनयत्वम् — {gdul bya gdul bar dka' ba dang /} /{rgyal sku bsam gyis mi khyab dang //} विनेयदुर्विनयत्वे कायाचिन्त्ये जिनस्य च । सू.अ.२२२ख/१३१.
gdul dka' mthar byed pa: वि. दुर्दान्तान्तकः — {de ltar na gdul dka' 'dul ba por 'gyur te/} {gdul dka' mthar byed pa ni ma yin no zhes grub bo//} एवं दुर्दान्तदमको भवति । न दुर्दान्तान्तको भवतीति सिद्धः वि.प्र.६९क/४.१२४.
gdul dka' 'dul ba: •सं. दुर्दान्तदमनम् — {'dir phyi rol du gdul dka' 'dul ba'i slad du srog gcod par gsungs pa gang yin pa} इह बाह्ये यः प्राणातिपात उक्तो दुर्दान्तदमनाय वि.प्र.६९क/४.१२४; •वि. दुर्दान्तदमकः — {de nas dpal ldan rdo rje 'chang /} /{gdul dka' 'dul ba rnams kyi mchog/} अथ वज्रधरः श्रीमान् दुर्दान्तदमकः परः । ना.स.१; द्र. {gdul dka' 'dul ba po/}
gdul dka' 'dul ba po: वि. दुर्दान्तदमकः — {de ltar na gdul dka' 'dul ba por 'gyur te/} {gdul dka' mthar byed pa ni ma yin no zhes grub bo//} एवं दुर्दान्तदमको भवति । न दुर्दान्तान्तको भवतीति सिद्धः वि.प्र.६९क/४.१२४.
gdul dka' ba: = {gdul dka'/}
gdul ba: •सं. विनयः — {bcom ldan 'das kyis de'i gdul ba'i dus mkhyen nas} भगवांस्तस्या विनयकालमवेक्ष्य वि.व.१३१ख/१.२०; विनयनम् — {gal te rgyal po dang btsun mo dang gzhon nu dang zhang blon dang bar chad dang gdul ba'i dbang gis ma yin pa la'o//} न चेद् राजदेविकुमारामात्यान्तरायविनयनवशेन वि.सू.४७क/६०; धर्षणम् — {bdud gdul ba} मारधर्षणम् म.मू.८८क/१; •वि. = {gdul bya} विनेयः — {rdzu 'phrul gyi mngon par shes pas gdul ba'i drung du gshegs nas} उपेत्य विनेयसकाशमृद्ध्यभिज्ञया सू.भा.२५७ख/१७७.
gdul ba shin tu btul ba: वि. सुविनीतविनयः, बुद्धस्य — {byams pa de bzhin gshegs pas chos kyi 'khor lo rnam pa 'di lta bu bskor te/} {de bskor bas de bzhin gshegs pa la de bzhin gshegs pa'o zhes bya'o//}…{gdul ba shin tu btul ba zhes bya'o//} एवंरूपं मैत्रेय तथागतेन धर्मचक्रं प्रवर्तितम्, यस्य प्रवर्तनात् तथागत इत्युच्यते …सुविनीतविनय इत्युच्यते ल.वि.२०५ख/३०९.
gdul ba'i skye bo: विनेयजनः — {chos kyi rnam grangs de bskor ba ni gzhan gyi rgyud la go bar byed pa ste/} {gdul ba'i skye bo'i rgyud la gtod par byed pa yin no//} धर्मपर्यायस्य प्रवर्तनं परसन्ताने गमनं विनेयजनसन्ताने प्रेरणम् अभि.स्फु.२१२क/९८७.
gdul ba'i dus: विनयकालः — {bcom ldan 'das kyis de'i gdul ba'i dus mkhyen nas} भगवांस्तस्या विनयकालमवेक्ष्य वि.व.१३१ख/१.२०.
gdul ba'i be con can: ना. दतृमदण्डिकः — {de bzhin du gdul ba'i be con can gyi bu 'od ldan gyis kyang byang chub sems dpa' mgron du bos te} तथैव राजकोऽपि दतृमदण्डिकपुत्रो बोधिसत्त्वमुपनिमन्त्रयते स्म ल.वि.११७क/१७४.
gdul bar dka': = {gdul dka'/}
gdul bar dka' ba: = {gdul dka'/}
gdul bar 'gyur ba: वि. वैनेयः — {ku ru'i skye bo'i tshogs de dag kyang sangs rgyas kyis gdul bar 'gyur ba} स च कौरव्यो जनकायो बुद्धवैनेयः अ.श.३६क/३१.
gdul bar bya ba: = {gdul bya/}
gdul bar bya ba'i sras: वैनेयवत्सः — {gdul bar bya ba'i sras rnams la/} /{sangs rgyas dus las yol ba med//} न तु वैनेयवत्सानां बुद्धो वेलामतिक्रमेत् ।। अ.श.१०ख/९.
gdul bar mi 'gyur ba: क्रि. वैनेयं न भवति — {gang de bzhin gshegs pa rnams kyis gdul bar mi 'gyur ba 'di ni gnas ma yin no//} तथागतवैनेयं न भवतीति नेदं स्थानं विद्यते स.दु.९७ख/१२२.
gdul bar sla ba: = {gdul sla ba/}
gdul bar gsol: क्रि. विनयेत् — {bcom ldan 'das kyis thugs brtse ba'i slad du de gdul bar gsol} भगवांस्तं विनयेदनुकम्पामुपादाय अ.श.१३९क/१२८; वि.व.१२९क/१.१८.
gdul bya: •कृ. विनेयः — {so so yang dag par rig pa dang ldan pa ni dri za'i dbyangs snyan pa lta bu ste/} {gdul bya 'dul bar byed pa'i chos ston pa'i phyir ro//} प्रतिसंवित्सहगतो गन्धर्वमधुरघोषोपमो विनेयावर्जकधर्मदेशकत्वात् सू.भा.१४१ख/१८; वैनेयः — {gdul bar bya ba'i sras} वैनेयवत्सः अ.श.१०ख/९; दम्यः — {skyes bu gdul bya'i kha lo sgyur ba} पुरुषदम्यसारथिभिः अ.सा.२९४क/१६६; •सं. विनयः — {gdul bya'i bya ba} विनयक्रिया र.वि.१२२क/९८; विनीतिः — {gdul bya'i bya gang gang du ni/} /{gang tshe yul dang dus de dag/} या विनीतिक्रिया यत्र यदा तद्देशकालयोः ।। र.वि.१२२क/९८.
gdul bya'i skye bo: विनेयजनः — {kun brjod pa la sogs pa'i cho 'phrul gyis gdul bya'i skye bo yi rangs par byed pa na} देशनादिप्रातिहार्येण विनेयजनमनांस्यावर्जयन् त.प.२७०क/१००८.
gdul bya'i rgyud: विनेयसन्तानः — {'phags pa'i lam thams cad kyang gdul bya'i rgyud la 'jug pa'i phyir chos kyi 'khor lo yin te} सर्व एवार्यमार्गो धर्मचक्रम्, विनेयसन्ताने क्रमणात् अभि.भा.३१क/९८७.
gdul bya'i bya ba: विनयक्रिया — {gdul bya'i khams dang 'dul byed thabs dang ni/} /{gdul bya'i khams kyi gdul bya'i bya ba dang //} विनेयधातौ विनयाभ्युपाये विनेयधातोर्विनयक्रियायाम् । र.वि.१२२क/९८; विनीतिक्रिया — {gdul bya'i bya gang gang du ni/} /{gang tshe yul dang dus de dag/} या विनीतिक्रिया यत्र यदा तद्देशकालयोः ।। र.वि.१२२क/९८.
gdul bya'i tshogs: विनेयवर्गीयाः — {mngon du gdul bya'i tshogs kyang ni/} /{mdzes bzang yan chad btul lags pas//} साक्षाद्विनेयवर्गीयान् सुभद्रान्तान् विनीय च । श.बु.१४३.
gdul sla: = {gdul sla ba/}
gdul sla ba: वि. सुविनेयः — {sems can dag pa rnam pa bzang ba gdul sla ba} सत्त्वः शुद्धः स्वाकारः सुविनेयः ल.वि.१९३क/२९५; सुवैनेयः — {khyed kyi sems can rnams go sla'am gdul sla'am gso sla'am} ते सत्त्वाः स्वाकाराः सुवैनेयाः सुचिकित्साः स.पु.१६०ख/२४६.
gdus pa: क्वथितम् म.व्यु.७१६१.
gdeg: = {gdeg pa/}
gdeg pa: •सं. उत्क्षेपः — {gdeg pa'i yi ge} उत्क्षेपलिपिः ल.वि.६६ख/८८; {gdeg pa med pa dang gzhag pa med pa} अनुत्क्षेपाप्रक्षेपः म.व्यु.६३५७; वि.सू.१७ख/१९; द्र. {phyogs nyung ngus gdeg pa lci ba la 'bad par mi bya'o//} नाल्पांशो गुरुभारोद्यमं कुर्यात् वि.सू.१८क/२०; •अव्य. उत् — {sbrul nag khros nas gdengs ka brdeg} ({gdeg} ){'dra ba'i//} क्रोधोच्छिरस्कानिव कृष्णसर्पान् जा.मा.१०७ख/१२४.
gdeg pa bskor ba'i yi ge: उत्क्षेपावर्तलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{gdeg pa bskor ba'i yi ge'am} …{kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… उत्क्षेपावर्तलिपिं…आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
gdeg pa med: = {gdeg pa med pa/}
gdeg pa med pa: अनुत्क्षेपः — {gdeg pa med pa dang gzhag pa med pa} अनुत्क्षेपाप्रक्षेपः म.व्यु.६३५७.
gdeg pa'i yi ge: उत्क्षेपलिपिः, लिपिविशेषः — {tshangs pa'i yi ge'am kha ro sti'i yi ge'am pad ma'i snying po'i yi ge'am}…{gdeg pa'i yi ge'am}…{kye slob dpon yi ge drug cu rtsa bzhi po de dag gi nang nas bdag la gang bslab} ब्राह्मीखरोष्टीपुष्करसारिं… उत्क्षेपलिपिं…आसां भो उपाध्याय चतुष्षष्टीलिपीनां कतमां त्वं शिष्यापयिष्यसि ल.वि.६६ख/८८.
gdengs ka: फणः — {gdengs can gdengs ka gsum pa} त्रिफणिफणभृत् अ.क.२२२ख/२४.१६३; भोगः — {klu yi rgyal po de dag gi kha dog dkar ba/}…{lus kyi stod mi la sbrul gyi gdengs kas mtshan pa} सितवर्णौ च तौ नागराजानौ…मनुष्यार्धकायौ अहिभोगाङ्कितमूर्तयः म.मू.१४२क/५३; स्फटा — {klu yi rgyal po de dag gi kha dog dkar ba/} {gdengs ka bdun gyis nye bar brgyan pa} सितवर्णौ च तौ नागराजानौ सप्तस्फटावभूषितौ म.मू.१४२क/५३.
gdengs ka lnga dang ldan pa: वि. पञ्चफणी — {de ltar klu'i rgyal po brgyad ni gdengs ka lnga dang ldan pa sprin gyi rigs te sprin tshogs lto ba dag nas nges par kun tu spro byed pa'o//} एवमष्टौ नागराजाः पञ्चफणिनो घनकुलं मेघवृन्दमुदरान्मुञ्चतो वै समन्तात् वि.प्र.७३क/४.१३६.
gdengs ka chen po: ना. महाफणकः, नागः म.व्यु.३३३७.
gdengs ka gdeg: वि. उच्छिरस्कः — {sbrul nag khros nas gdengs ka brdeg} ({gdeg} ){'dra ba'i//} क्रोधोच्छिरस्कानिव कृष्णसर्पान् जा.मा.१०७ख/१२४.
gdengs can: फणी १. = {sbrul} सर्पः — {gdengs can rigs} फणिकुलम् वि.प्र.५६क/४.९८; {gdengs can gdengs ka gsum pa} त्रिफणिफणभृत् अ.क.२२२ख/२४.१६३; भोगी — {de yi mthu las gdengs can rnams/} /{spro ba nyams nas song ba'i tshe//} तत्प्रभावात्प्रयातेषु भग्नोत्साहेषु भोगिषु । अ.क.३४९क/४६.२३; अ.क.४३क/५६.९ २. = {brgyad} अष्टसंख्याद्योतकशब्दः — {nor ni gdengs can gyis bsgyur zhes pa brgyad la brgyad kyis bsgyur ba} वसुफणिगुणिता अष्टावष्टभिर्गुणिता वि.प्र. ५३ख/४.८३.
gdengs can 'dren pa: = {klu'i rgyal po} फणिनायकः, नागराजः — {gdengs can 'dren pa dag gis klu de ni/} /{gos dang rtags kyis mtshan pa spring bar byed//} नागः फणिनायकेन विसृज्यते पाटलपट्टचिह्नः अ.क.३०५ख/१०८.११२; अ.क.९३क/६४.५९.
gdengs can gyi dbang po: = {gdengs can dbang po/}
gdengs can dgra: = {mkha' lding} फणिद्विषः, गरुडः — {'jigs pas lus nyams lag 'gro gang /} /{za 'dod gdengs can dgra yis ni//} भयभग्नाङ्गभुजगग्रासगृध्रः फणिद्विषः । अ.क.३०९ख/१०८.१४७.
gdengs can bdag po: = {klu'i rgyal po} फणिपतिः, नागराजः — {de ltar zhabs dag gis ni gdengs can bdag po zung}…{mnan nas} एवं पादाभ्यां स्तम्भयित्वा फणिपतिमिथुनम् वि.प्र.७३क/४.१३६; {'dar zhing gdengs can bdag po ni/} /{bcings pa'i skrag pas rab bsams pa//} कम्पमानः फणिपतिर्बन्धत्रासादचिन्तयत् ।। अ.क.९१ख/६४.४४.
gdengs can dbang: = {gdengs can dbang po/}
gdengs can dbang po: = {klu'i rgyal po} फणीन्द्रः, नागराजः — {nags kyi lha yis gdug pa'i gdengs can dbang po de la smras//} क्रूरं फणीन्द्रमवदन्वनदेतास्तम् ।। अ.क.४३ख/५६.१९; वि.प्र.११२क/१, पृ.९; फणीश्वरः — {srog las lhag pa de de la/} /{gdengs can dbang pos dga' bas byin//} तं जीविताधिकं तस्मै ददौ प्रीत्या फणीश्वरः ।। अ.क.९३क/६४.६३; {blon po chen pos sa bdag bka'/} /{gdengs can dbang la rab tu bsgrags//} अश्रावयन्महामात्यः पार्थिवाज्ञां फणीश्वरम् ।। अ.क.१२८ख/६६.३७; भोगीन्द्रः — {zhags pa bzung ste gdengs can gyi/} /{dbang po'i khang pa dag tu song //} प्रययौ पाशमादाय भोगीन्द्रभवनान्तिकम् ।। अ.क.९४क/६४.७४.
gdengs can rigs: फणिकुलम् — {de bzhin du dkyil 'khor la mtha' dag gdengs can rigs so//} तथा मण्डले सकलफणिकुलमिति वि.प्र.५६क/४.९८.
gdengs pa: भू.का.कृ. उत्क्षिप्तम् — {dper na ral gri gdengs pa'i gshed ma'i skyes bu la bya ba bzhin te} स्याद्यथापि नामोत्क्षिप्तासिके वधकपुरुषे र.वि.८४ख/१९.
gdong: = {zhal} मुखम् — {de nas bdud rtsi skyed pa ni/}…/{sngo bsangs gdong gi khyad can shar//} अथोद्ययौ सुधासूतिः श्यामामुखविशेषकः । अ.क.३०१ख/१०८.७२; बो. अ.२५क/८.४४; आननम् — {khyod gdong chu skyes kun dga'i tshogs bzhin mdzes//} कान्तं… तवेदमानन्द- सन्दोहमिवाननाब्जम् अ.क.३०५क/१०८.१०५; जा.मा.७३क/८५; आस्यम् — {gang phyir me long chung ngu la/} /{gdong ni chung ngur snang bar 'gyur//} अल्पीयस्यास्यमल्पीयो दर्पणे प्रतिभाति हि । त.स.९६क/८४६; वक्त्रम् — {de gdong chu skyes dag gis 'phral la bcom pas mtshan mo'i yid 'ong nyams pa bsten//} तद्वक्त्राब्जजितः प्रसह्य भजते क्षैण्यं क्षपावल्लभः अ.क.३५९ख/४८.२४; वदनम् — {de gdong chu skyes la/} /{mig bkod} तद्वदनाम्भोजन्यस्तनेत्रस्य अ.क.१३२ख/६६.८८; जा.मा.१८८ख/२१९; कपोलः — {gdong la 'od zer snang ba'i rna cha dang //} (?) कपोललोलद्युतिनीलकुण्डले जा.मा.१७०क/१९६; शीर्षम् — {gdong dang bzhin gyi mdangs ni rab snum zhing //} स्निग्धेन शीर्षेण मुखेन चापि शि.स.१९०क/१८९.
gdong khyi'i lta bu: श्वमुखः म.व्यु.८८९४.
gdong 'gyur: मुखविकारः — {gdong 'gyur la sogs nyes pa can/} /{dag pas zas la spyad par bya//} दोषैर्मुखविकाराद्यैः शुद्धं भक्तं समाचरेत् ।। ल.अ.१९१क/१६४.
gdong 'gro: = {mdun 'gro} पुरःसरः, पुरोगामी — पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतःसरपुरःसराः । पुरोगमः पुरोगामी अ.को.२.८.७२; पुरः सरतीति पुरःसरः । सृ गतौ अ.वि.२.८.७२.
gdong brgya pa: वि. शताननः — {rdo rje 'jigs byed 'jigs par byed/}…/{ha lA ha la gdong brgya pa//} वज्रभैरवभीकरः …हलाहलशताननः ।। वि.प्र.१३८क/१, पृ.३७.
gdong ngan: वि. दुर्मुखः — {sgra gcan bzhin du gdong ngan de/} /{mi dbang zla ba'i drung du 'ongs//} नरेन्द्रचन्द्रमासाद्य स राहुरिव दुर्मुखः । अ.क.५०ख/५.४८.
gdong lnga: = {seng ge} पञ्चाननः, सिंहः — {gdong lnga shing rta dag la gnas pa gang //} पञ्चाननस्यन्दनमास्थितो यः अ.क.२५४क/९३.६३; द्र. {gdong lnga ldan pa/} {gdong lnga pa/}
gdong lnga ldan: = {gdong lnga ldan pa/}
gdong lnga ldan pa: = {seng ge} पञ्चाननः, सिंहः — {bcom ldan 'das kyi phyag nas der/} /{gdong lnga ldan pa lnga 'thon te//} तत्र पञ्चाननाः पञ्च निर्ययुर्भगवत्करात् । अ.क.२४२ख/२८.२४; द्र. {gdong lnga /} {gdong lnga pa/}
gdong lnga pa: पञ्चास्यः १. = {seng ge} सिंहः — सिंहो मृगेन्द्रः पंचास्यो हर्यक्षः केसरी हरिः । अ.को.२.५. १; पञ्चं विस्तृतमास्यमस्येति पञ्चास्यः अ.वि.२.५. १; द्र. {gdong lnga /} {gdong lnga ldan pa/} 2. ।। •ना. = {dbang phyug chen po} शिवः छो.को.४१७/रा.को.३.१७.
gdong gcig pa: वि. एकवक्त्रः — {bdud ni 'dod pa'i lha kha dog dmar po gdong gcig pa lag pa bzhi pa} मारः कामदेवः…चतुर्भुज एकवक्त्रो रक्तवर्णः वि.प्र.३५ख/४.११; एकाननः — {drag po dkar po mig gsum pa gdong gcig pa lag pa bzhi pa} रुद्रस्त्रिनेत्र एकाननश्चतुर्भुजः…शुक्लः वि.प्र.३५ख/४.११.
gdong bcu po: = {'bod 'grogs} ना. दशाननः, रावणः छो. को.४१७/रा.को.२.६९६.
gdong lta me long: दर्पणः, आदर्शः — {zla ba'i chung ma skar ma rnams/} /{spyi yi gdong lta me long bzhin//} ताराणां चन्द्रदाराणां सामान्यमिव दर्पणम् । जा.मा.११७ख/१३७.
gdong blta na mi sdug pa: वि. अप्रियदर्शनमुखः — {gdong ring por mi 'gyur}…{gdong blta na mi sdug par mi 'gyur ro//} न दीर्घमुखो भवति…नाप्रियदर्शनमुखः स.पु.१३१क/२०७.
gdong dang dpral ba rkyen du 'bab pa: पा. सङ्गतमुखललाटः, ओ ता अनुव्यञ्जनविशेषः — {dpe byad bzang po brgyad cu po}…{sen mo mtho ba dang}…{gdong dang dpral ba rkyen du 'bab pa dang}…{sdong ris kyi dbyibs lta bu'i dbu skra dang ldan pa'o//} अशीत्यनुव्यञ्जनानि…तुङ्गनखः…सङ्गतमुखललाटः…वर्धमानसंस्थानकेशश्च ल.वि.५८ख/७५.
gdong du lta: क्रि. अवलोकयति — {khyim bdag mkhas pa la slongs mo 'debs so//} {gdong du lta'o//} विद्वांसं गृहपतिं याचन्तेऽवलोकयन्ति ग.व्यू.१४क/११२.
gdong dud: वि. अधोमुखी — {des kyang mi bdag yongs shes nas/} /{skad cig gdong dud sdig can ma//} नृपं सापि परिज्ञाय पापा क्षणमधोमुखी । अ.क.२६९ख/३२.५२.
gdong drug: ना. षण्मुखः, कार्तिकेयः — {bden bral dang rlung dang me dang gdong drug dang}…{gshin rje rnams ni} र्नैऋत्यवाय्वग्निषण्मुख…यमाः वि.प्र.६०क/४.१०५; षडाननः — कार्तिकेयो महासेनः शरजन्मा षडाननः । अ.को.१.१.४०; षड् आननानि यस्य षडाननः अ.वि.१.१.४०; कार्तिकेयः — {ri bo 'bigs byed la brten nas/} /{rgya mtsho ba tshwa can 'gram du/} /{gdong drug ces ni yang dag bsgrags/} /{sems can rnams la mchog sbyin byed//} पर्वतविन्ध्यमाश्रितं सागरे लवणोदके । कार्तिकेयेति समाख्यातः सत्त्वानां वरदायकः ।। म.मू.३१४क/४९१; गाङ्गः श्री.को.१७२ख ।
gdong drug pa: = {gdong drug}
gdong drug ma: ना. षण्मुखी, योगिनी — {phag mo dang gdong drug ma ni kha dog dmar mo ste gshin rje dang bden bral du'o//} शूकरी षण्मुखी च रक्तवर्णा याम्ये र्नैऋत्ये वि. प्र.४०ख/४.२६.
gdong nag po: वि. कृष्णमुखः — {gdong ring por mi 'gyur} …{gdong nag por mi 'gyur/} {gdong blta na mi sdug par mi 'gyur ro//} न दीर्घमुखो भवति … न कृष्णमुखो भवति, नाप्रियदर्शनमुखः स.पु.१३१क/२०७.
gdong pa: = {gdong} वदनम् — {gdong pa'i 'dam skyes} वदनपङ्कजम् का.आ.३२४ख/२.६२; मुखम् — {gdong pa'i cha shas dag /rnam} {'gyur ma byas} अविकृत्य मुखाङ्गानि का.आ.३२४ख/२.६२; त.प.।
gdong pa bcings: मुखबन्धः — {gdong pa bcings la yang 'dis dgrol lo//} मुखबन्धं चानेन मुञ्चेत् स.दु.१०४ख/१५०.
gdong phyis: मुखप्रोञ्छनम् — {gdong phyis bcang bar bya'o//} धारयेत् मुखपोच्च(प्रोञ्छ)नम् वि.सू.७०ख/८७; {gdong phyis dang chu tshags dang stan 'byam dang dre'u rngog la sogs pa yo byad kyi gos byin gyis ma brlabs pa dag go/} निरधिष्ठानानाञ्च मुखपोच(प्रोञ्छन)परिश्रावप्रत्यास्तरणचिलिमिलिकादीनां परिष्कारचीवराणाम् वि.सू.२३ख/२९.
gdong phyogs pa: उ.प. मुखम् — {rim pa min pa'i phyed phyi ma la byang du gdong phyogs par 'gyur te} उत्क्रमेणापरार्द्धे उत्तरमुखा भवन्ति वि.प्र.२०१ख/१.८४.
gdong ma: = {mdun 'gro} पुरोगामी, पुरोगः — पुरोगाग्रेसरप्रष्ठाग्रतःसरपुरःसराः । पुरोगमः पुरोगामी अ.को.२.८.७२; पुरो गच्छतीति पुरोगमः, पुरोगामी च अ.वि.२.८.७२; प्रष्ठः मि.को.५०क ।
gdong smad: वि. अवाङ्मुखः — {sangs rgyas mthu ni bsams byas nas/} /{gdong smad ci yang mi smra gyur//} बुद्धप्रभावं संचिन्त्य नाह किञ्चिदवाङ्मुखः ।। अ.क.२४१क/२८.११.
gdong tshig: वि. प्लोष्टमुखः — {grul bum dag ni gdong tshig ldom zhing 'phyan//} कुम्भाण्डकाः प्लोष्टमुखा भ्रमन्ति स.पु.३४ख/५८.
gdong bzhi: ना. = {tshangs pa} चतुर्मुखः, ब्रह्मा — {dbang po nye dbang gdong bzhi dang /} /{bcas pa'i lha la skyabs su song //} प्रययौ शरणं देवान् सेन्द्रोपेन्द्रचतुर्मुखान् ।। अ.क.१६१क/७२.४९; चतुराननः — हिरण्यगर्भो लोकेशः स्वयंभूश्चतुराननः ।। अ.को.१.१.१६; चत्वारि आननानि यस्य सः चतुराननः अ.वि.१.१.१६; द्र. {gdong bzhi pa/}
gdong bzhi pa: ना. = {tshangs pa} चतुराननः, ब्रह्मा — {lha yi rgyal pos de brjod tshe/} /{gdong bzhi pa yis rab smras pa//} इत्युक्ते सुरराजेन प्रोवाच चतुराननः ।। अ.क.२२५क/२५.१०; द्र. {gdong bzhi/}
gdong zan: =* शिरः, अग्रम् — {mi sdar ma gang yin pa de dag ni g}.{yul gyi gdong zan du gtong ngo //} ये कातराः पुरुषास्ते संग्रामशिरसि स्थाप्यन्ते अ.श.३१क/२७.
gdong yon po: वि. वङ्कमुखः — {gdong ring por mi 'gyur/} {gdong yon por mi 'gyur} न दीर्घमुखो भवति न वङ्कमुखो भवति स.पु.१३१क/२०७.
gdong ring po: वि. दीर्घमुखः — {gdong ring por mi 'gyur} …{gdong blta na mi sdug par mi 'gyur ro//} न दीर्घमुखो भवति…नाप्रियदर्शनमुखः स.पु.१३१क/२०७.
gdong ser: बन्धुकः श्री.को.१६९क ।
gdongs shig: क्रि. निर्व्यादेहि — {khyod kyis ci nus su kha legs par gdongs shig} या ते शक्तिस्तया सम्यक् तावत्स्वमुखं निर्व्यादेहि जा.मा.२१०ख/२४६.
gdod: •सं. आदिः — {chos rnams 'di dag kun/} /{gdod nas rab zhi} आदिप्रशान्ता इमि सर्वधर्माः स.पु.२१क/३३; {rang bzhin gdod nas ma skyes pa//} स्वभावमाद्यनुत्पन्नम् हे.त.१८क/५६; •अव्य. सु — {chos rnams rang bzhin 'od gsal ba/} /{gdod nas dag pa nam mkha' bzhin//} प्रकृतिप्रभास्वरा धर्माः सुविशुद्धा नभः समाः । गु.स.९५क/९; द्र. {gdod ma/} ।। • = {gdod pa/}
gdod nas: आदि(तः) — {gdod nas rang bzhin zhi nyid do//} आदिप्रकृतिशान्तता र.वि.१०४क/५५.
gdod 'drangs par gyur: क्रि. तृप्तिं लभे — {gang gi tshe dri gtsang khang du phyag dar bgyis nas bsod snyoms la mchis pa de'i tshe gdod 'drangs par gyur te} यदा गन्धकुटीं सम्मृज्य पिण्डपातं प्रविशामि, तदा तृप्तिं लभे अ.श.२६४क/२४२.
gdod nas dag: = {gdod nas dag pa/}
gdod nas dag pa: वि. सुविशुद्धः — {chos rnams rang bzhin 'od gsal ba/} /{gdod nas dag pa nam mkha' bzhin//} प्रकृतिप्रभास्वरा धर्माः सुविशुद्धा नभः समाः । गु.स.९५क/९.
gdod nas ma skyes pa: वि. आद्यनुत्पन्नः — {rang bzhin gdod nas ma skyes pa/} /{brdzun min bden min de bzhin du//} स्वभावमाद्यनुत्पन्नं न सत्यं न मृषा तथा । हे.त.१८क/५६.
gdod nas rab zhi: वि. आदिप्रशान्तः — {chos rnams 'di dag kun/} /{gdod nas rab zhi} आदिप्रशान्ता इमि सर्वधर्माः स.पु.२१क/३३.
gdod pa: = {gdod} मोक्षः — {skar khung gdod pa} वातायनमोक्षः वि.सू.३९ख/४९; {dkyil du skar khung phyi rub la nang yangs pa rgya mtsho'i rnam pa lta bur gdod do//} बहिःसंवृत्तस्यान्तर्विशालस्य समुद्राकृतेर्वातायनस्य मोक्षो मध्ये वि.सू.६क/६; {de la stor khung gdod do//} उदकभ्रमस्यास्य मोक्षः वि.सू.६क/६; मुक्तिः — {skar khung gdod do//} वातायनमुक्तिः वि.सू.९५क/११४; मोचनम् — {mun mi gnag par bya ba'i phyir de la sgo gdod do//} द्वाराणामनन्धकारायास्य मोचनम् वि.सू.९९ख/१२०; करणम् — {sgo gdod pa} द्वारकरणम् वि.सू.३९ख/५०; {de'i phyogs gcig tu mthongs gdod do//} {zan zos zin nas 'jug par bya ba'i phyir ro//} {de dro khar gdab bo//} छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् । भुक्ते प्रवेशाय । वेलायामस्य पिधानम् वि.सू.९५क/११४; {chu'i yur ba gdod do//} निर्वाहस्य चाम्भसः करणम् वि.सू.९८क/११८.
gdod par bya: •कृ. मोक्तव्यम् — {skar khung gdod par bya'o//} वातायनो मोक्तव्यः *वि.व.१८६क/११०; •सं. मोक्षः — {skar khung dag kyang gdod par bya'o//} वातायनानां मोक्षम् वि.सू.३३क/४१.
gdod phongs pa: अर्थिजनः — {de nas byang chub sems dpas yun ring mo zhig na gdod phongs pa 'ongs par mthong nas} अथ बोधिसत्त्वश्चिरस्यार्थिजनं दृष्ट्वा जा.मा.५४क/६३.
gdod ma: = {gdod} आदिः — {des na gdod ma nas zhi ba'i phyir 'khor ba nyid du mi 'gyur ro//} अत आदिशान्तत्वात् संसार एव न भवेत् प्र.अ.८१क/८८; आद्यः मि.को.८८क; द्र. {gnyug ma'am dang po'am thog ma} छो.को.४१८.
gdod ma'i mgon po: ना. आदिनाथः, मण्डलनायको देवः मि.को.६क ।
gdon: १. ग्रहः, पूतनादयः — {gal te gdon drag po zhig byung na} स चेद्विषमग्रहो भविष्यति ल.अ.१५८ख/१०६; ग्राहः — {'dod pa'i gdon ni ma gtang ste//} उत्कण्ठा- ग्राहमत्यजत् अ.क.१८२क/२०.७९; अमानुषः — {bsod nams bsags pa'i mthu dang bsrungs pa legs par byas pas gdon rnams kyis ma tshugs so//} पुण्योपचयप्रभावात्सुसंविहितत्वाच्च रक्षाया नामानुषाः प्रसेहिरे जा.मा.२०१ख/२३४ २. प्रग्रहः, बन्दी — प्रग्रहोपग्रहौ बन्द्याम् अ.को.२.८.११९; प्रगृह्यते बलादिना गृह्यते प्रग्रहः अ.वि.२.८.११९ ३. = {gdon pa/}
gdon dka': वि. दुर्गः — {de dag mi bzad gdon dka'i khyim na 'khod//} ते दारुणे दुर्गगृहे अभूवन् स.पु.३५ख/६०.
gdon dgos: कृ. पठितव्यम् — {chos la shes nas dad pa sngar gdon dgos so zhe na} धर्मावेत्यप्रसादः पूर्वं पठितव्यः स्यात् अभि.स्फु.२३५क/१०२६.
gdon ngan: दुर्ग्रहः — {'khor ba snying po med pa'i khyim/} /{gdon ngan 'di ni gtang bar mdzod//} त्यज्यतामेष निःसारगृहसंसारदुर्ग्रहः ।। अ.क.१०२क/१०.२७.
gdon du 'jug pa: अध्ययनम् — {'don pa dang gdon du 'jug pa'i 'du byed pa la sogs pa} स्वाध्यायाध्ययनसंस्कारादयः प्र.अ.९ख/११.
gdon pa: •क्रि. ( {'don pa} इत्यस्याः भवि.) उत्पाटयेत् — {bsgrub bya'i lte ba'i rtsa ba la/} /{brtul zhugs can gyi lag pas gdon//} साध्यस्य नाभिमूले तु हस्तेनोत्पाटयेद् व्रती ।। हे.त.२७ख/९०; निष्क्रामयेत् — {sems can thams cad 'khor ba'i btson ra nas gdon to//} सर्वसत्त्वान् संसारचारकान्निष्क्रामयेयम् शि.स.१८७ख/१८६; •सं. १. = {klog pa} पाठः — {gzungs gdon pa'i man ngag} धारणीपाठोपदेशः क.त.३२३६; भाषणम् — {tshigs su bcad pa gdon par} गाथाभाषणे वि.सू.६०क/७६; प्रवर्तनम् — {phung po gsum pa gdon pa'i skabs su} त्रिस्कन्धप्रवर्तनप्रस्तावे बो.प.६९क/३६; {nyin mtshan du} …{phung po gsum pa'i chos kyi rnam grangs gdon pas} रात्रिंदिवं त्रिस्कन्धकधर्मपर्यायप्रवर्तनेन बो.प.१०६ख/७६ २. = {'byin pa} उद्धरणम् — {de ni gdon par chas pa dag /bya} {rog ring du mtho ba ni/} /{mthong nas} तदुद्धरणसन्नद्धं दीर्घदृष्टिं विलोक्य तम् । काकः अ.क.२५६क/३०. १४; •कृ. पठितव्यम् — {rab tu skye ba zhes bya ba'i sgra tha mar gdon pa 'ba' zhig tu zad do//} प्रभवशब्दः केवलं पश्चात् पठितव्यः अभि.स्फु.२५३क/१०५९.
gdon pa 'don pa: उद्देशः — {so sor thar pa'i mdo gdon pa 'don pa'i tshe} प्रातिमोक्षोद्देशे वि.सू.४७क/६०.
gdon par bya: •क्रि. प्रवर्तयेत् — {nyin dang mtshan mo lan gsum du/} /{phung po gsum pa gdon bya zhing //} रात्रिंदिवं च त्रिस्कन्धं त्रिष्कालं च प्रवर्तयेत् । बो.अ.१४क/५.९८; •कृ. १. पठितव्यम् — {'di ltar gdon par bya ste} एवं तु पठितव्यम् त.प.१६०ख/७७४; {zhes gdon par bya'o//} इति पठितव्यम् प्र.प.३९क/४४ २. उद्धर्तव्यम् — {sdug ma 'di ni 'khor ba las/} /{bdag rang nyid kyis gdon par bya//} इयं वराकी संसारादुद्धर्तव्या स्वयं मया ।। अ.क.७४ख/७.४०; •सं. १. उद्देशः — {gdon par mi bya'o//} अनुद्देशः वि.सू.८७क/१०५ २. निष्कासनम् — {me shor ram chu byung ba na dge 'dun gyi yang gdon par bya'o//} दग्धावुढौ च साङ्घिकस्यापि निष्कासनम् वि.सू.३२ख/४१; सातनम् — {sgo nga med pa rnams ni gdon par bya'o//} र(अन ?)ण्डानां सातनम् वि.सू.६२ख/७९.
gdon par bya ba: = {gdon par bya/}
gdon par byed: अध्येता — {rig byed la gdon par byed na/} /{byed po yin zhes mngon sum rtogs/} अध्येतारश्च वेदानां कर्त्तारोऽध्यक्षतो गताः । त.स.८८क/८०३.
gdon par byed pa: = {gdon par byed/}
gdon par mi bya: अनुद्देशः — {'don pa gzhan yod na gso sbyong la so sor thar pa gdon par mi bya'o//} अनुद्देशः पोषधे प्रतिमोक्षस्य सत्यन्यत्रोद्देष्टरि वि.सू.८७क/१०५.
gdon bya: = {gdon par bya/}
gdon ma 'tshal: = {gdon mi 'tshal ba/}
gdon mi za: = {gdon mi za ba/}
gdon mi za ba: •अव्य. = {don mi za bar} अवश्यम् — {de ni de las skyes pa 'am/} /{de yi ngo bor gdon mi za//} तदवश्यं ततो जातं तत्स्वभावोऽपि वा भवेत् ।। प्र.वा.१२१क/२.७०; {de la gdon mi za bar 'brug sgra la sogs pa'i chos dang ldan pa'i sprin gyi rgyu tsam las kyang 'bras bu char pa la sogs pa dang ldan pa ma yin te} तत्र नावश्यं गम्भीरध्वानादियुक्तमपि मेघादिकारणमात्रं वृष्ट्यादिकार्याविर्भावकम् वा.टी.५४क/६; नियतम् — {gdon mi za bar yul gzhan du 'pho bar 'gyur ro//} नियतमन्यदेशं संक्रान्तिं करिष्यति अ.श.४६ख/४०; {da ni gdon mi za bar bdag cag don gyi mchog grub par 'gyur ro//} नियतमस्माकमुत्तमा यात्रासिद्धिः जा.मा.८०क/९२; असंशयम् — {skyes bu dpa' bo khyod kyi mthus bskyabs pa'i/} /{'jig rten gdon mi za bar 'di mi bzod//} असंशयं न प्रसहन्त एते त्वद्वीर्यगुप्तं नरदेव लोकम् । जा.मा.४१क/४८; व्यक्तम् — {de bas na rgyal po de ni gdon mi za bar grog po 'di'i nang du lhung bar gyur to//} तद्व्यक्तमत्र श्वभ्रे निपतितेन तेन राज्ञा भवितव्यम् जा.मा.१४६ख/१७०; निश्चयेन — {khyod ni gdon mi za bar sngon yang sbyangs pa'i yon tan 'di dag dang ldan par gyur to//} निश्चयेन त्वं पूर्वमप्येतैरेव धुतगुणैः समन्वागतोऽभूः अ.सा.३४०ख/१९२; आवश्यकम् — {skad cig ma bcu drug pa ni mthong ba'i lam yin te/} {gdon mi za bar yongs su mi nyams pa'i phyir} दर्शनमार्गः षोडशः क्षणः, आवश्यकापरिहाणित्वात् अभि.स्फु.१८०क/९३१; त.प.३०क/५०७; नूनम् — {de lta yin na gdon mi za bar rang bzhin de las dngos po gzhan yin no zhe na} एवं सति तस्मात् स्वभावाद् भावो नूनमन्य इति अभि.स्फु.११६ख/८११; अमोघम् — {gdon mi za bar mi choms par sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa} अमोघाप्रतिहतसर्वावरणविध्वंसनी स.दु.११५क/१९०; निःसंदिग्धम्— {nyes pa cher 'gyur gdon mi za//} निःसन्दिग्धमहादोषः जा.मा.७८क/९०; द्र. {gdon mi 'tshal ba/} ।। •सं. निश्चयः — {blo gros chen po tshig gi tshogs ni 'di lta ste/} {tshig gi don mang po bden pa dang /} {gdon mi za ba dang} पदकायः पुनर्महामते यदुत पदार्थकायसद्भावो निश्चयः ल.अ.१००क/४६; •ना. = {don yod grub pa} अमोघः, तथागतः — {lhor ni rin chen bri bya zhing /} /{nub tu chu skyes pad ma ste/} /{byang du gdon mi za zhes grags//} दक्षिणेन लिखेद् रत्नं पश्चिमेनाम्बुजोत्तमम् । उत्तरेणामोघाख्यातम् स.दु.११५क/१९०.
gdon mi za ba ma yin pa: अनावश्यकम् — {yang dag par len pa'i sdom pa ni gdon mi za ba ma yin pa'i phyir ro//} समादानसंवरस्यानावश्यकत्वात् अभि.स्फु.१९५क/९५७;
gdon mi za bar sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa: पा. अमोघसर्वावरणविनाशनी, समाधिविशेषः — {gdon mi za bar sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas} अमोघा(अमोघसर्वा)वरणनिनाशनीं नाम समाधिं समापद्य स.दु.११४ख/१८८; द्र. {gdon mi za bar mi choms par sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa/}
gdon mi za bar bya dgos pa: •कृ. अवश्यकरणीयम्— {gdon mi za bar bya dgos pa rnam par dbye ba'i tshigs su bcad pa rtsa ba drug ste} अवश्यकरणीयविभागे श्लोकः षट्पादः सू.भा.२४४क/१६०; अवश्यकर्त्तव्यम् — {de bas na rtags ni byed pa'i bdag nyid yin pa'i phyir rjes su 'gro ba dang ldog pa dang phyogs kyi chos nyid du nges pa gdon mi za bar bya dgos pas} अतोऽन्वयव्यतिरेकपक्षधर्मत्वनिश्चयो लिङ्गव्यापारात्मकत्वादवश्यकर्त्तव्यः न्या.टी.४७ख/९२; •सं. = {gdon mi za bar bya ba nyid} अवश्यकरणीयता — {gdon mi za bar bya dgos pa 'di drug ni} इयं षड्विधावश्यकरणीयता सू.भा.२४४क/१६०.
gdon mi za bar bya ba nyid: अवश्यकरणीयता — {sa rnams kun la brtan pa yi/} /{gdon mi za bar bya ba nyid//} सर्वभूमिषु धीराणामवश्यकरणीयता ।। सू.अ.२४४क/१६०; अवश्यकर्त्तव्यता — {gdon mi za bar bya ba nyid ni nges par sbyar ba yin te} अवश्यकर्त्तव्यता हि नियोगः प्र.अ.६ख/८.
gdon mi za bar 'byung ba: निःसरणम्, निःसारः — {gdon mi za bar 'byung ba ni nges par 'byung ba ste/} {'dus byas thams cad kyi mya ngan las 'das pa'o//} निःसरणं निःसारः, सर्वस्य संस्कृतस्य निर्वाणम् अभि.भा.२९क/२७.
gdon mi za bar 'byung bar 'gyur ba: वि. अवश्यंभावि — {gdon mi za bar 'byung bar 'gyur ba'i las nga nyid kyis byas shing bsags pas} अवश्यंभावीनि मयैवैतानि कर्माणि कृतान्युपचितानि वि.व.१३६क/१.२५.
gdon mi za bar mi choms par sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa: पा. अमोघाप्रतिहतसर्वावरणविध्वंसनी, समाधिविशेषः — {de nas slar yang bcom ldan 'das kyis gdon mi za bar mi choms par sgrib pa thams cad rnam par 'joms pa zhes bya ba'i ting nge 'dzin la snyoms par zhugs nas} अथ खलु भगवान् पुनरप्यमोघाप्रतिहतसर्वावरणविध्वंसनीनामसमाधिं समापद्य स.दु.११५क/१९०.
gdon mi za bar 'ong ba: वि. अवश्यंभावि — {gdon mi za bar 'ong ba'i las} कर्माणि… अवश्यंभावीनि अ.श.३५क/३१.
gdon gso ba'i dpyad: ग्रहचिकित्सा, अष्टविधासु चिकित्साविद्यासु अन्यतमा मि.को.५१क ।
gdol: = {gdol pa/}
gdol pa: १. चण्डालः, वर्णसङ्करजातिविशेषः — {gdol pa la sogs pa'i rigs dang} चण्डालादिजातीनाम् प्र. अ.१७७ख/५३०; मतङ्गः — {gdol pa'i rgyal po phur bu gsum pa zhes bya ba 'khor gdol pa brgya phrag du ma dang} त्रिशङ्कुर्नाम मतङ्गराजोऽभूत् । अनेकमतङ्गशतपरिवारः वि.व.१९३क/१.६८; रण्डा — {bram ze rnams la ni me tog gi sbyin sreg bya'o//}…{gdol pa la ni mon sran gre'u dang dzam bu li ka'i sbyin sreg bya'o//} ब्राह्मणं पुष्पहोमेन… रण्डां माषजम्बूलिकाहोमेन म.मू.२०५ख/२२४ २. व्याधः — {gdol pa'i mi yis mda' rnams bsnun kyang ni/} /{spre'ur gyur ngas ni mi de ma btang ngo //} न च त्यक्त वानरगतेन व्याधनरः शराभिनिहतेन ।। रा.प.२३८ख/१३५.
gdol pa pa: चण्डालः — {rgyal po la mi sten}…{gdol pa pa dang zol ba rnams dang ma yin} न राजानं संसेवते…न चण्डालान् न मौष्टिकान् स.पु.१०४क/१६६.
gdol pa ma: ना. चण्डाली, देवी — {dkar mo chom rkun}… {gdol pa ma/} /{brgyad pa Do m+bi nI ru brjod//} गौरी चौरी …चण्डाली चैव अष्टमी डोम्बिनी मता ।। हे.त.९क/२६; द्र. {gdol pa mo/}
gdol pa mo: ना. चण्डाली, देवी — {gdol pa mo ni cang te'u rdung //} चण्डाली डमरुं वाद्य हे.त.५क/१२; द्र. {gdol pa ma/}
gdol pa'i khyim: पा. चण्डालकठिनम्, भिक्षोरगोचरविशेषः — {dge slong gi spyod yul ma yin pa lnga ni/} {gsod pa'i sa dang smad 'tshong gi gnas dang chang 'tshong gi khyim dang rgyal po'i pho brang dang gdol pa'i khyim ste lnga pa'o//} पञ्च भिक्षोरगोचराः—घोषः (वध्यभूमिः) वेशः पानागारं राजकुलं चण्डालकठिनमेव पञ्चमम् अभि.स. भा.५१ख/७१.
gdol pa'i rgyal po: मतङ्गराजः — {gdol pa'i rgyal po phur bu gsum pa zhes bya ba 'khor gdol pa brgya phrag du ma dang} त्रिशङ्कुर्नाम मतङ्गराजोऽभूत् । अनेकमतङ्गशतपरिवारः वि.व.१९३क/१.६८.
gdol ba: = {gdol pa/}
gdol bu: = {gdol pa'i bu} चण्डालकुमारः — {dman pa'i yid kyis gdol bu lta bur 'jig rten na spyod pa yin} चण्डालकुमारोपमाश्च लोके विहरन्ति नीचनीचेन मनसा शि.स.८५क/८३; चण्डालकुमारकः — {gdol bu lta bur sems dma' ba} नीचमानसानां चण्डालकुमारकोपमचित्तानाम् सु.प.२२क/२.
gdol ma: ना. चण्डालिनी, मुद्रा — {rdo rje'i phyag rgya g}.{yung mo nyid/}…/{rin chen gdol mar shes par bya//} वज्रे डोम्बी भवेन्मुद्रा…रत्ने चण्डालिनी ज्ञेया हे.त.६क/१६; चण्डाली — {skyed byed ma dang sring mo nyid/} /{rnal 'byor rig pas rtag tu mchod/}…/{gdol ma de bzhin bram ze mo//} जननीं भगिनीं चैव पूजयेद् योगवित् सदा ।… चण्डालीं ब्राह्मणीं तथा । हे.त.६क/१६.
gdos: = {gdos pa/}
gdos pa: १. = {skya ba} कर्णः — {lha'i bu mo gdos 'dzin ces bya ba} कर्णधरा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९; {gru skul byed shing dbyug pa} छो.को.४१८; {gru'i rgyab kyi char yod pa'i skya ba chen po la gdos pa sogs zer} मि.को.५१क; यष्टिः — {de'i phyir zhugs pa na yo ba dang gtibs chad pa dang dba' klong las gzur ba dang ru skya dang gdos pa srog shing chag pa dang ru skya 'dzin pa'i dbang gis 'jug pa gzhan du song ba la nyes pa med do//} (?) वङ्कवटवर्त्तपरिहृतिकर्णयष्टिदण्डवंशावभङ्गकर्णधारवशाच्च तदर्थारूढौ प्रस्थानान्तरात् वि.सू.३४क/४३ २. = {gru} प्लवः — {de yang las kyi rba rlabs kyis/} /{dus min gdos pa chag pa bzhin//} भग्नप्लव इवाकाले सोऽपि कर्मोर्मिविप्लवैः ।। अ.क.६४क/६.१२८.
gdos pa 'dzin pa: = {gdos 'dzin pa/}
gdos bu: घटिका — {gdos bu dang po long gi sbyor ba rigs pa nyid yin no//} न्यायो घटिकाकन्दुकप्रयोगः वि.सू.५९क/७५.
gdos 'dzin: •ना. कर्णधारा, अप्सरसा — {lha'i bu mo brgya stong phrag du ma dag tshogs pa 'di lta ste/} {lha'i bu mo til mchog ces bya ba dang}…{lha'i bu mo gdos 'dzin ces bya ba dang} अनेकाश्चाप्सरसःशतसहस्राः सन्निपतिताः । तद्यथा तिलोत्तमा नामाप्सरसा…कर्णधारा नामाप्सरसा का.व्यू.२०१क/२५९; •सं. ( {gdongs pa 'dzin pa} इति पाठः) कर्णधारकः, नाविकः म.व्यु.३८५३.
gdos 'dzin pa: = {gru pa} कर्णधारः, नाविकः — {gdos 'dzin pa 'di skad ces zer te/} {bser ma ni sing g+ha la'i gling du langs kyis} कर्णधार एवमाह—यत्खलु देवो जानीयात्, सिंहलद्वीपेषु वायवो वान्ति का.व्यू.२२२ख/२८५; कर्णधारकः, {gru'i rgyab kyi char yod pa'i skya ba chen po la gdos pa sogs zer/} {kar+Na d+hA ra kaH gdos pa 'dzin pa'am rlung g}.{yor thogs pa} मि.को.५१क ।