दारुण
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुणः, पुं, (दारयतीति । दॄ + णिच् + “कॄवृ दारिभ्य उनन् ।” उणां ३ । ५३ । इति उनन्- । चित्रकः । इति राजनिर्घण्टः ॥ भयानकरसः । (विष्णुः । यथा, महाभारते । १३ । १४९ । ७४ “सुघन्वा खण्डपरशुर्द्दारुणो द्रविणप्रदः ॥” “सन्मार्गविरोधिनां दारुणत्वात् (खण्डकत्वात) दारुणः ।” इति तद्भाष्ये शङ्करः ॥) भयहेतौ, त्रि । इत्यमरः । १ । ७ । २० ॥ (यथा, देवीभागवते । ५ । ४ । २७ । “हाहाकारो महानासीत् सम्प्रहाराश्च दारुणः उत्पपात ततः सिंहो नृपस्योपरि दारुणः ॥” कठोरः । यथा, तत्रैव । १ । ४ । ५२ । “दारुणं देहदमनं सर्व्वलोकभयङ्करम् ॥”)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुण वि।
भयानकरसः
समानार्थक:भैरव,दारुण,भीषण,भीष्म,घोर,भीम,भयानक,भयङ्कर,प्रतिभय
1।7।20।1।1
दारुणं भीषणं भीष्मं घोरं भीमं भयानकम्. भयङ्करं प्रतिभयं रौद्रं तूग्रममी त्रिषु॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, मानसिकभावः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुण¦ पु॰ दारयति भीषयते चित्तं दृ--भये णिच्
“कृतृदारिभ्य उनन्” उणा॰ उनन्।
१ चित्रवृक्षे
२ भयानकरमे[Page3558-a+ 38] अमरः।
३ तद्वति भयानके दुःसहे भीषणे
४ भयहेतौ त्रि॰
“हृदयकुसुमशोषी दारुणो दीर्घशीकः” सा॰ द॰। उज्वलदत्तस्तु दॄ--विदारे इत्यस्यैव णिजन्तस्य रूपमिदमित्याह।
५ रौद्रसंज्ञकनक्षत्रगणे ज्यो॰।
“उपेन्द्र! बज्रादपि दारु-णोऽसि” गीत॰ दारुणा कण्डुरा रूक्षा केशभूमिःप्रजायते” सुश्रुतः।
“वाचा दारुणया क्षिपन्” मनुः।
६ विदारके त्रि॰। ततः भृशा॰ अभूततद्भावेऽर्थे क्यङ् दारु-णायते
“वियोगिहृद्दारुणि दारुणायसे” नैष॰
७ विष्णौपु॰
“सुधन्वाखण्डपरगुर्दारुणोद्रविणप्रदः” विष्णुस॰।
“सन्मार्गविरोधिनां दारुणत्वात् (खण्डकत्वात्) दारुणः” भा॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुण¦ mfn. (-णः-णा-णं) Horrible, terrific, frightful. fearful.
2. Dread- ful, shocking. mn. (-णः-णं) Horror, horribleness. m. (-णः) Lead- [Page338-b+ 60] wort, (Plumbago zeylanica.) E. दॄ to tear to pieces, Unadi affix उनन् |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुण [dāruṇa], a [दॄ-णिच्-उनन् Uṇ.3.53]
Hard, rough; शोक- दारुणाः (वाचः) U.3.34.
Harsh, cruel, ruthless, pitiless; मय्येव विस्मरणदारुणचित्तवृत्तौ Ś.5.23; पशुमारणकर्मदारुणः 6. 1; दारुणरसः 'of cruel resolve or nature;' U.5.19; Ms. 8.27.
Fierce, terrible, frightful; प्रसादसौम्यानि सतां सुहृज्जने पतन्ति चक्षूंषि न दारुणाः शराः Ś.6.28.
Heavy, violent, intense, poignant, agonizing (grief, pain &c.); हृदयकुसुमशोषी दारुणो दीर्घशोकः U.3.5.
Sharp, severe (as words).
Atrocious, shocking.
णः The sentiment of horror (भयानक).
N. of Viṣṇu.
णम् Severity, cruelty, horror, &c.
The harsh, unfavourable constellations मृग, पुष्य, ज्येष्ठा and मूल; Mb.13.14. 28. -Comp. -अध्यापकः an indefatigable teacher; P.VIII.1.67. Kāśi. -कर्मन् violent treatment (of diseases).
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दारुण ( Un2. iii , 53 )
दारुण mf( आ, once ई)n. hard , harsh ( opp. मृदु) S3Br. MBh. Sus3r.
दारुण mf( आ, once ई)n. rough , sharp , severe , cruel , pitiless
दारुण mf( आ, once ई)n. dreadful , frightful
दारुण mf( आ, once ई)n. intense , violent Mn. MBh. R. S3ak. Pan5c. etc.
दारुण mf( आ, once ई)n. (in comp. or अम्before a vb. to express excellence or superiority See. g. काष्ठा-दि)
दारुण m. Plumbago Zeylanica L.
दारुण n. harshness , severity , horror MBh.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--a Gandharva. Br. III. 7. ११.
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Dāruṇa : m.: A mythical bird, living in the world of Suparṇas 5. 99. 9, 1.
Born in the kula of Vainateya (Garuḍa), in the vaṁśa of Kaśyapa; feeding on serpents; marked with śrīvatsa, his deity is Viṣṇu; by action a Kṣatriya, not obtaining Brahmihood because indulging in destroying kinsmen 5. 99. 2-8.
_______________________________
*3rd word in right half of page p30_mci (+offset) in original book.
Dāruṇa : m. (pl.): Name of a people (?) characterized as mleccha.
Listed by Saṁjaya among the northern mleccha people of the Bhāratavarṣa (uttarāś cāpare mlecchā janā…/yavanāś ca sakāmbojā dāruṇā mlecchajātayaḥ) 6. 10. 63-65; (Dāruṇa, name of a people, or an adjective ‘rough’ describing the mleccha tribes ?).
_______________________________
*1st word in right half of page p751_mci (+offset) in original book.
Mahabharata Cultural Index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Dāruṇa : m.: A mythical bird, living in the world of Suparṇas 5. 99. 9, 1.
Born in the kula of Vainateya (Garuḍa), in the vaṁśa of Kaśyapa; feeding on serpents; marked with śrīvatsa, his deity is Viṣṇu; by action a Kṣatriya, not obtaining Brahmihood because indulging in destroying kinsmen 5. 99. 2-8.
_______________________________
*3rd word in right half of page p30_mci (+offset) in original book.
Dāruṇa : m. (pl.): Name of a people (?) characterized as mleccha.
Listed by Saṁjaya among the northern mleccha people of the Bhāratavarṣa (uttarāś cāpare mlecchā janā…/yavanāś ca sakāmbojā dāruṇā mlecchajātayaḥ) 6. 10. 63-65; (Dāruṇa, name of a people, or an adjective ‘rough’ describing the mleccha tribes ?).
_______________________________
*1st word in right half of page p751_mci (+offset) in original book.