धाता
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धाता, [ऋ] पुं, (दधातीति । धा + तृच् ।) ब्रह्मा । इत्यमरः । १ । १ । १७ ॥ (यथा, रघुः । १० । ४३ । “धातारं तपसा प्रीतं ययाचे स हि राक्षसः । दैवात् सर्गादवध्यत्वं मर्त्त्येष्वास्थापराङ्मुखः ॥”) विष्णुः । इति हलायुधः ॥ (यथा, महाभारते । १३ । १४९ । ११५ । “आधारनिलयो धाता पुष्पहासः प्रजागरः ॥” “संहारसमये सर्व्वाः प्रजा धयति पिबतीति वा धाता । धेट् पाने इति धातुः ।” इति शाङ्कर- भाष्यम् ॥ महादेवः । यथा, तत्रैव । ३३ । १७ । १०३ । “धाता शक्रश्च विष्णुश्च मित्रस्त्वष्टा ध्रुवो धरः ॥”) भृगुमुनिपुत्त्रः । तस्य भार्य्या मेरुकन्या आयतिः । तस्य सुतः मृकण्डुः तस्य च मार्कण्डेयः । इति श्रीभागवतम् ॥ ऊनपञ्चाशद्वाय्वन्तर्गतवायुवि- शेषः । यथा, वह्निपुराणे गणभेदनामाध्याये । “धाता दुर्गो धितिर्भीमस्त्वभियुक्तस्त्वपात्सहः । द्युतिर्घपुरनाप्योथवासः कामो जयो विराट् ॥ इत्येकोनाश्च षञ्चाशन्मरुतः पूर्ब्बसम्भवाः ॥” (आदित्यविशेषः । यथा, महाभारते । १ । ६५ । १४-१५ । “अदित्यां द्वादशादित्याः सम्भूता भुवनेश्वराः । ये राजन् ! नामतस्तांस्ते कीर्त्तयिष्यामि भारत ! ॥ धाता मित्रोऽर्य्यमा शक्रो वरुणस्त्वंश एव च ॥” ब्रह्मणः पुत्त्रविशेषः । यथा, महाभारते । १ । ६६ । ५१ । “द्वौ पुत्त्रौ ब्रह्मणस्त्वन्यौ ययोस्तिष्ठति लक्षणम् । लोके धाता विधाता च यौ स्थितौ मनुना सह ॥”) पालके, त्रि । इति मेदिनी । ते, २७ ॥ धारकः । इति धरणिः ॥
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--a son of भृगु and ख्याती, wife नियती, (आयति-वि। प्।) son मृकण्डु (प्राण-वि। प्।). Br. II. ११. 5. वा. २८. 1, 4, 5. Vi. I. 8. १५; १०. 2-4.
(II)--a devata in the sun, in the spring season. वा. ५२. 2.
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
DHĀTĀ I :
1) General information. One of the twelve Ādityas. (See Dvādaśādityas and Āditya).
2) Other details: (1) At the burning of Khāṇḍava forest among the gods who came against Śrī Kṛṣṇa and Arjuna, there was Dhātā also. (M.B. Ādi Parva, Chap- ter 266, Stanza 34).
(2) Dhātā gave Subrahmaṇya five followers named Kunda, Kusuma, Kumuda, Ḍaṁbara and Āḍaṁbara as gift. (M.B. Śalya Parva, Chapter 45 Stanza 39).
_______________________________
*6th word in left half of page 232 (+offset) in original book.
DHĀTĀ II : It is seen in Viṣṇu Purāṇa, Aṁśa 1, Chapter 10, that two sons named Dhātā and Vidhātā and a daughter Lakṣmī were born to Bhṛgu, the son of Brahmā, by his wife Khyāti. Of them Dhātā and Vidhātā married Āyati and Niyati, the daughters of Meru. Lakṣmī became the wife of Mahāviṣṇu.
_______________________________
*1st word in right half of page 232 (+offset) in original book.