न

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

न, नकारः । तवर्गपञ्चमवर्णः व्यञ्जनविंशवर्णश्च । अस्योच्चारणस्थानं दन्तः । इति व्याकरणम् ॥ (यथा, शिक्षायाम् । १७ । “दन्त्या ऌतुलसाः स्मृताः ॥”) तत्पर्य्यायः । मेषः २ दीर्घी ३ सौरिः ४ । इति बीजाभिधानम् ॥ तत्स्वरूपम् । यथा, -- “नकारं शृणु चार्व्वङ्गि ! कोटिविद्युल्लताकृतिम् । पञ्चदेवमयं वर्णं स्वयं परमकुण्डली ॥ पञ्चप्राणात्मकं वर्णं हृदि भावय पार्व्वति ! ॥” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ “वामतः कुण्डली रेखा ऊर्द्ध्वाधःक्रमतः स्थिता । चन्द्रसूर्य्याग्निरूपा सा मात्रा वाणी प्रकीर्त्तिता ॥” तस्य ध्यानं यथा, वर्णोद्धारतन्त्रे । “ध्यानमस्य नकारस्य वक्ष्यते शृणु भाविनि ! । दलिताञ्जनवर्णाभां ललज्जिह्वां सुलोचनाम् ॥ चतुर्भुजां कोटराक्षीं चारुचन्दनचर्च्चिताम् । कृष्णाम्बरपरीधानामीषद्धास्यमुखीं सदा ॥ एवं ध्यात्वा नकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” अस्य नामानि यथा, -- “नो गर्ज्जिनी क्षमा सौरिर्व्वारुणी विश्वपावनी । मेषश्च सविता नेत्रं दन्तुरो नारदोऽञ्जनः ॥ ऊर्द्ध्वचामी द्विरण्डश्च वामपादाङ्गुलेर्मुखम् । वैनतेयस्तुतिर्व्वर्त्मस्तरणिर्व्वालिरागमः ॥ वामनो ज्वालिनी दीर्घो निरीहः सुगतिर्व्वियत् । शब्दात्मा दीर्घघोणा च हस्तिनापुरमेचकौ ॥ गिरिनायकनीलौ च शिवोऽनादिर्म्महामतिः ॥” इति नानातन्त्रशास्त्रम् ॥ (अनुबन्धविशेषः । यथा, कविकल्पद्रुमे । “नः स्वादिः पो मुचादिः ।” इति ॥ काव्यादौ अस्य प्रथमप्रयोगे फलं यथा, वृत्ररत्नाकर- टीकायाम् । “दो धः सौख्यं मुदं नः सुखभयमरणक्लेशदुःखं पवर्गः ॥”)

न, व्य, निषेधः । (यथा, मनुः । ६ । ४७ । “अतिवादांस्तितिक्षेत नावमन्येत कञ्चन । नचेमं देहमाश्रित्य वैरं कुर्व्वीत केनचित् ॥”) उपमा । इति मेदिनी । ने १ ॥ आद्यस्य पर्य्यायः । नहि २ अ ३ नो ४ अभावः ५ । इत्यमरः । ३ । ४ । ११ ॥ अना ६ ना ७ । इति भरतः ॥ नञर्थश्च ॥

नः, पुं, (नमतीति । नम + अन्येष्वपीति डः ।) सुगतः । बन्धः । द्बिरण्डः । स्तुतः । इति मेदिनी । ने, १ ॥ रत्नम् । इत्येकाक्षरकोषः ॥ द्वितीया- चतुर्थीषष्ठीबहुवचनान्तस्यास्मच्छब्दस्य सान्त- रूपोऽयञ्च ॥ (यथा, मुग्धबोधे । “पुष्णातु वो नोऽपि हरिर्घनं वो ददातु नो हन्त्वशुभानि वो नः ॥”)

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

न¦ अव्य॰ नह--वन्धने नश नाशे--वा ड।

१ निषेधे

२ उपमायांच मेदि॰

३ नञर्थे च। अस्य समासे नलोपः नुडागमश्चन भवति।
“संग्राभे नातिकोविदम्” भा॰ वि॰

४ अ॰। नञा समासे तु अनातकोवदमिति स्यात्। एकयोनाविंशतिरित्यादिवाक्ये एकाद्नविंशतिः एकान्नविंशति-रित्यादि। नासत्यौ नाकैत्यादौ च नञशब्दसमासेऽपि[Page3925-b+ 38] प्रकृतिवद्भावविधानात् न नलोपादि। नैकधानाराचना-न्तरीयकादयस्तु नशब्देन
“सह मुपेति” पा॰ समासात्सिद्धा सि॰ कौ॰। गणरत्ने अयं चादिषु पठितः।
“किंस्वित् प्रत्युत यच्चकच्चन न कं सत्रा समंसाकमः” इतितट्टीकायां
“नेति निषेधोपमानयोरित्युक्त्वा उदाहृतम्
“नैकः सुप्तेषु जागृयात्”।
“तिष्ठा देवो न सविता” इति न सविता सवितेवेत्यर्थः” इति।

४ नकारस्वरूपवर्णेपु॰।
“दोधः सौख्यं मुदं” न इति वृ॰ र॰ टीका
“नोग-र्जिनी क्षमा” इत्यादिवर्णातिधानम्। नञर्थश्च नञ्शब्देवक्ष्यते। भावे बा॰ ड।

५ बन्धे पु॰। नम--कर्त्तरि कर्मणिवा ड।

६ सुगते

७ हिरण्ये च पु॰

८ स्तुते त्रि॰ मेदि॰।

९ रत्ने पु॰। एकाक्षरकोषः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

न¦ The twentieth consonant of the Deva Na4gri Alpha4bet, correspon- ding with the letter N.

न¦ mfn. (-नः-ना-नं)
1. Thin, spare.
2. Vacant, empty.
3. Identical, same, like.
4. Unvexed, unwearied
5. Undivided, unbroken. m. (नः)
1. A Baudd'ha, a follower of Budd'ha.
2. Binding, tying.
3. One who is praised.
4. A name of GANE4SA.
5. War.
6. Giving, a gift.
7. Good, welfare, prosperity.
8. A jewel. f. (ना)
1. The navel.
2. A musical instrument.
3. Knowledge. ind.
1. No, not, a particle of prohibition.
2. A particle of comparison.
3. A particle of negation, annihilation, &c. E. नी to obtain, or नह् to bind, &c. ड aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

न [n], a. Thin, spare.

Vacant, empty.

Same, identical.

Unwearied.

Praised.

Undivided.

नः A pearl.

N. of Gaṇeśa.

Wealth, prosperity.

A band, tie.

War.

N. of Buddha.

A gift. -ind. (a) A particle of negation equivalent to 'not', 'no', 'nor', 'neither', and used in wishing, पटुपटहध्वनिभिर्विनीतनिद्रः R.9.71.

The roar or thunder of a cloud.

A mere empty sound.

A word.

Hint, implied meaning.

(In Rhet.) The first and best of the three main divisions of काव्य or poetry, in which the implied or suggested sense of a passage is more striking than the expressed sense; or where theexpressed sense is made subordinate to the suggested sense; इदमुत्तममतिशयिनि व्यङ्ग्ये वाच्याद् ध्वनिर्बुधैः कथितः K. P.1. (R. G. gives 5 kinds of ध्वनि; see under ध्वनि).

Comp. ग्रहः the ear.

hearing.

a fife, pipe.

नाला A lute.

a flute.

a kind of drum; L. D. B. -विकारः a change of voice caused by fear, grief &c.; see काकु.

नम् [nam], 1 P., sometimes Ā. (नमति-ते, ननाम, अनंसीत्, नंस्यति, नत, caus. नमयति-ते or नामयति-ते, but with a preposition नमयति only; desid. निनंसति) also 9 P. (नम्नाति), 4. P. (नम्यति)

To bow to, make obeisance to, salute (as a mark of respect) (with acc. or dat.); इयं नमति वः सर्वान् त्रिलोचनवधूरिति Ku.6.89; Bg.11.37; Bk.9.51;1.31; 12.99; Si.4.57.

To submit or subject oneself, bow down; अशक्तः सन्धिमान् नमेत् Kām.8.55.

To bend, sink; go down; अनंसीद्भूर्भरेणास्य Bk.15.25; नेमुः सर्वदिशः K.55; उन्नमति नमति वर्षति......मेघः Mk.5.26.

To stoop, be inclined.

To be bent or curved.

To sound.

To change a dental to a lingual letter. -Caus.

To bend, make curved.

To bend (as a bow); न नमयितुमधिज्यमस्मि शक्तः Ś.2.3.

To cause to sink.

To prevent, ward off.

To subdue, make subordinate; स पुरस्कृतमध्यमक्रमो नमयामास नृपाननुद्धरन् R.8.9.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

न the dental nasal (found at the beginning of words and before or after dental consonants as well as between vowels ; subject to conversion into ? Pa1n2. 8-4 , 1-39 ).=1.

न ind. not , no , nor , neither RV. ( ना, x , 34 , 8 ) etc. etc. (as well in simple negation as in wishing , requesting and commanding , except in prohibition before an Impv. or an augmentless aor. [See. a. मा] ; in successive sentences or clauses either simply repeated e.g. Mn. iv , 34 ; or strengthened by another particle , esp. at the second place or further on in the sentence e.g. by उ[See. नो-] , उत, अपि, चा-पि, वा, वा-पिor अथ वाRV. i , 170 , 1 ; 151 , 9 Nal. iii , 24 , etc. ; it may even be replaced by च, वा, अपि च, अपि वा, etc. alone , as Mn. ii , 98 Nal. i , 14 , etc. ; often joined with other particles , beside those mentioned above esp. with a following तु, त्व् एव, त्व् एव तु, चे-द्See. , खलुSee. , ह[See. g. चा-दिand Pa1n2. 8-1 , 31 ] etc. ; before round or collective numbers and after any numeral in the instr. or abl. it expresses deficiency e.g. एकया न विंशति, not 20 by 1 i.e. 19 S3Br. ; पञ्चभिर् न चत्वारि शतानि, 395 ib. ; with another नor an अpriv. it generally forms a strong affirmation [See. Va1m. v , 1 , 9 ] e.g. ने-यं न वक्ष्यति, she will most certainly declare S3ak. iii , 9 ; ना-दण्ड्यो ऽस्ति, he must certainly be punished Mn. viii , 335 ; it may also , like अ, form compounds Va1m. v , 2 , 13 [See. below])

न ind. that not , lest , for fear lest (with Pot. ) MBh. R. Das3. etc.

न ind. like , as , as it were(only in वेदand later artificial language , e.g. गौरो न तृषितः पिब, drink like [lit. " not " i.e. " although not being "] a thirsty deer ; in this sense it does not coalesce metrically with a following vowel). [ cf. Gk. ? ; Lat. ne8- ; Angl.Sax. ne , " not " ; Eng. no , etc. ] -2.

न mfn. ( L. )thin , spare

न mfn. vacant , empty

न mfn. identical

न mfn. unvexed , unbroken

न m. band , fetter

न m. jewel , pearl

न m. war

न m. gift

न m. welfare

न m. N. of बुद्ध

न m. N. of गणे-श

न m. = प्रस्तुत

न m. = द्विरण्ड(?)

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

nakulākhyāna .............................. p186
nagnajit ...................................... p755
nanda ............................................ p109
nanda ............................................ p33
nandaka ........................................ p109
nandaka ........................................ p33
nandana ........................................ p370
nandā ............................................ p371
nandāśrama .................................. p539
nandigrāma .................................. p539
nandinī ........................................ p33
nandinī ........................................ p372
nandivega .................................... p755
nandī ............................................ p33
naranārāyaṇāśrama .................... p540
nartana ........................................ p109
narmadā ........................................ p372
nala .............................................. p33
nalakālaka .................................. p755
nalinī^1 ...................................... p373
nalinī^2 ...................................... p373
nalopākhyāna .............................. p186
navarāṣṭra .................................. p755
nahuṣa .......................................... p341
nāka .............................................. p109
nākula .......................................... p755
nāga astra .................................. p109
nāgatīrtha .................................. p505
nāgadvīpa .................................... p755
nāgadhanvan ................................ p374
nāgapura ...................................... p541
nāgasabha .................................... p374
nāgasāhvaya ................................ p541
nāgāśin ........................................ p34
nāgāhvaya .................................... p541
nāgāhvaya .................................... p541
nāgodbheda .................................. p374
nāḍījaṅgha .................................. p34
nāradāgamana .............................. p186
nārāyaṇa ...................................... p755
nārāyaṇakathā ............................ p186
nārāyaṇāśrama^1 ........................ p540
nārāyaṇāśrama^2 ........................ p541
nārāyaṇāstra .............................. p109
nārāyaṇāstrasya mokṣaḥ .......... p186
nārāyaṇīya .................................. p186
nārītīrthāni .............................. p375
nicīrā .......................................... p375
nibiḍa .......................................... p375
nimiṣa .......................................... p34
nimeṣa^1 ...................................... p34
nimeṣa^2 ...................................... p34
nirukta ........................................ p188
nirṛti .......................................... p375
nirmocana .................................... p542
niryāṇa ........................................ p189
nivṛtta ........................................ p111
niśākara ...................................... p34
niścīrā ........................................ p375
niṣadha ........................................ p375
niṣadha ........................................ p756
niṣāda .......................................... p757
niṣkuṭa ........................................ p376
niṣṭyūnaka .................................. p34
niṣṭhūrika .................................. p34
nīpa .............................................. p760
nīla^1 .......................................... p34
nīla^2 .......................................... p35
nīla .............................................. p376
nīla .............................................. p760
nīla (correction) .................... p948
nīlāyudha .................................... p760
nīlikā .......................................... p376
nemiparvata ................................ p376
naighaṇṭuka ................................ p189
naimiṣa^1 .................................... p376
naimiṣa^2 .................................... p377
naimiṣa ........................................ p760
naimiṣakuñja .............................. p376
naimiṣakuñja .............................. p379
naimiṣāraṇya .............................. p377
naimiṣeya .................................... p760
nairṛta ........................................ p761
naubandhana ................................ p379

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

nakulākhyāna .............................. p186
nagnajit ...................................... p755
nanda ............................................ p109
nanda ............................................ p33
nandaka ........................................ p109
nandaka ........................................ p33
nandana ........................................ p370
nandā ............................................ p371
nandāśrama .................................. p539
nandigrāma .................................. p539
nandinī ........................................ p33
nandinī ........................................ p372
nandivega .................................... p755
nandī ............................................ p33
naranārāyaṇāśrama .................... p540
nartana ........................................ p109
narmadā ........................................ p372
nala .............................................. p33
nalakālaka .................................. p755
nalinī^1 ...................................... p373
nalinī^2 ...................................... p373
nalopākhyāna .............................. p186
navarāṣṭra .................................. p755
nahuṣa .......................................... p341
nāka .............................................. p109
nākula .......................................... p755
nāga astra .................................. p109
nāgatīrtha .................................. p505
nāgadvīpa .................................... p755
nāgadhanvan ................................ p374
nāgapura ...................................... p541
nāgasabha .................................... p374
nāgasāhvaya ................................ p541
nāgāśin ........................................ p34
nāgāhvaya .................................... p541
nāgāhvaya .................................... p541
nāgodbheda .................................. p374
nāḍījaṅgha .................................. p34
nāradāgamana .............................. p186
nārāyaṇa ...................................... p755
nārāyaṇakathā ............................ p186
nārāyaṇāśrama^1 ........................ p540
nārāyaṇāśrama^2 ........................ p541
nārāyaṇāstra .............................. p109
nārāyaṇāstrasya mokṣaḥ .......... p186
nārāyaṇīya .................................. p186
nārītīrthāni .............................. p375
nicīrā .......................................... p375
nibiḍa .......................................... p375
nimiṣa .......................................... p34
nimeṣa^1 ...................................... p34
nimeṣa^2 ...................................... p34
nirukta ........................................ p188
nirṛti .......................................... p375
nirmocana .................................... p542
niryāṇa ........................................ p189
nivṛtta ........................................ p111
niśākara ...................................... p34
niścīrā ........................................ p375
niṣadha ........................................ p375
niṣadha ........................................ p756
niṣāda .......................................... p757
niṣkuṭa ........................................ p376
niṣṭyūnaka .................................. p34
niṣṭhūrika .................................. p34
nīpa .............................................. p760
nīla^1 .......................................... p34
nīla^2 .......................................... p35
nīla .............................................. p376
nīla .............................................. p760
nīla (correction) .................... p948
nīlāyudha .................................... p760
nīlikā .......................................... p376
nemiparvata ................................ p376
naighaṇṭuka ................................ p189
naimiṣa^1 .................................... p376
naimiṣa^2 .................................... p377
naimiṣa ........................................ p760
naimiṣakuñja .............................. p376
naimiṣakuñja .............................. p379
naimiṣāraṇya .............................. p377
naimiṣeya .................................... p760
nairṛta ........................................ p761
naubandhana ................................ p379