नि
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नि, व्य, उपसर्गविशेषः । अस्यार्था यथा । निषेधः । निश्चयः । इति मुग्धबोधटीकायां दुर्गादासः ॥ निवेशः । भृशार्थः । नित्यार्थः । संशयः । क्षेपः । कौशलम् । उपरमः । सामीप्यम् । आश्रयः । दानम् । मोक्षः । अन्तर्भावः । बन्धनम् । राश्यधो- भावः । विन्यासः । इति मेदिनी । ने, ४० ॥
निः, [र्] व्य, (नृणातीति । नॄ नये + क्विप् । “ऋत इद्धातोः ।” ७ । १ । १०० । इति धातो- रङ्गस्य इत् ।) निर्णयः । निषेधः । इति मेदिनी । रे, ६६ ॥ (अभावः । यथा, हरिवंशे । भविष्य- पर्व्वणि । ८ । ८७ । “नासिकाग्रं समालोक्य पठन् ब्रह्म सनातनम् । निर्व्वातस्थो यथा दीपः प्रोच्चरेत् प्रणवं सदा ॥”)
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नि¦ अव्य॰ नी--वा॰ डि प्रादिः उपसर्गः।
१ संधे
२ अधोभावेन्यग्भावे
३ भृशे
४ आदेशे
५ नित्ये
६ कौशले
७ बन्धने
८ अन्त-र्भावे
९ समीपे
१० दर्शने
११ उपरमे
१२ आश्रये च गणरत्न-महोदधिः उदाहृतं च तत्रैव क्रमशस्तेष्वर्थेषु
१ निकरोमणीनां
२ निपतितः।
३ निगृहीतं
४ निदेशितं,
५ नि-विशते
६ निपुणः
७ निबन्धः
८ निपीतमुदकम्।
९ निकटः
१० निदर्शनं
११ निवृत्तः
१२ निलयः।
१३ संशये
१४ क्षेपे
१५ दाने
१६ मोक्षे
१७ विन्यासे च मेदि॰।
१८ निषेधे
१९ निश्चये दुर्गादासः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नि¦ ind.
1. In, within; on, upon: a particle and prefix.
2. A negative or prohibitive particle.
3. A particle implying certainty, affirma- tion, proximity, continuance, doubt, intensity, fulness, Lowness, order, skill, wrong, group, &c. see the following compounds.
नि(नी)वार¦ m. (-रः)
1. Hindering, opposition, impediment.
2. Name of the grain so called. E. नि prefix, वॄ to screen, घञ्। aff.
नि(श्)श्वसन¦ n. (-नं)
1. Breathing out, expiration.
2. Sighing. E. निर् and असन breathing.
नि(श्)श्वास¦ m. (-सः)
1. Breath expired, breathing out, expiration. E. निर् out, and श्वास breath.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नि [ni], ind. (Mostly used as a prefix to verbs and nouns, rarely as an adverb or preposition. It is used in the following senses (according to G. M.):
Lowness, downward motion ('down', 'under', 'below'); निपत् निषद्.
A group or collection; निकर, निकाय.
Intensity; निकाम, निगृहीत.
Command, order; निदेशः
Continuance, permanence; निविशते.
Skill; निपुण.
Restraint, confinement; निबन्ध.
Inclusion ('into', 'in'); निपीतमुदकम्.
Proximity, nearness; निकट.
Insult, wrong, harm; निकृति, निकार.
Showing; निदर्शन.
Cessation; निवृत्.
Resort, refuge; निलय.
Doubt.
Certainty.
Affirmation.
Throwing. giving &c. (according to Durgādāsa).
निमिच्छति- निर्मिच्छति To perform Nīrājana or the ceremonial waving of lights round an object of worship or an idol; also round a person or horses or elephants as an auspicious act; कुरुते तमेव निमिच्छ्य देवः सफलं स जन्म N.7.43.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नि ind. down , back , in , into , within (except AV. x , 8 , 7 always prefixed either to verbs or to nouns ; in the latter case it has also the meaning of negation or privation [See. " down-hearted " = heartless] ; sometimes w.r. for निस्)
नि ind. it may also express क्षेप, दान, उप-रम, आ-श्रय, मोक्षetc. L. [ cf. Zd. ni ; Gk. ? ; Slav. ni-zu ;Germ , ni-dar , ni-der , nieder ; Angl.Sax. ni-ther , Eng. ne-ther , be-neath.]
नि (for नी) mfn. See. ऋत-नि.
नि (in music) the 7th note (for निषध).