निवृत्त
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निवृत्तः, त्रि, (नि + वृत् + क्तः ।) निवृत्ति- विशिष्टः । विरतः । यथा, श्रीभागवते । १० । १ । ४ । “निवृत्ततर्षैरुपगीयमाना- द्भवौषधाच्छ्रोत्रमनोऽभिरामात् । क उत्तमश्लोकगुणानुवादात् पुमान् विरज्येत विना पशुघ्नात् ॥”
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निवृत्त¦ न॰ नि + वृत--भावे क्त।
१ निवृत्तौ यत्नभेदे चित्तस्यविषयेभ्य
२ उपरमे च।
३ अभावे न॰। नञ्सूत्रभाष्ये
“निवृत्तपदार्थक” इत्युक्तम्।
“तस्यार्थः निवृत्तमभावःपदार्थो यस्येति नपुंसके भावे क्त इति” वैयाकरणभूषणे[Page4109-a+ 38] उक्तं, हरिण्याप्युक्त्रं यथा
“अभावो वा तदर्थस्तुभाष्यस्य हि तदाशयात्”। कर्त्तरि क्त।
४ निवृत्तियुक्तेत्रि॰
“निवृत्ततर्षैरुपगीयमानात्” भाग॰
१ ।
१ अ॰।
“निवृत्तेमरते धीमानत्रेरामस्तपोवनम्” भट्टिः।
५ निवृत्तिपूर्वकेकर्मणि न॰
“प्रवृत्तञ्च निवृत्तं च द्विविधं कर्म वैदिकम्। सर्गादौ सृजता सृष्टं ब्रह्मणा वेदरूपिणा” हेमा॰व्रत॰ भृगुः। धर्मभेदस्य निवृत्तिपूर्वकत्वादुपचारादत्रनिवृत्तपदव्यपदेश्यता।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निवृत्त¦ mfn. (-त्तः-त्ता-त्तं)
1. Ceased, stopped.
2. Abstaining from worldy acts, &c.
3. Abstracted from or independent of worldly motives.
4. Desisting from or repenting of any improper conduct.
5. Re- [Page400-b+ 60] turned, turned back.
6. Gone, departed.
7. Finished, complet- ed. E. नि prohibitory prefix, वृत् to be, aff. क्त; see निर्वृत्त।
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निवृत्त [nivṛtta], p. p.
Returned, turned back.
Gone, departed, vanished, disappeared.
Ceased, refrained or abstained from, stopped, desisted; तस्थौ निवृत्तान्यवरा- भिलाषः Ku.1.51.
Abstaining from worldly acts, abstracted from this world, quiet; प्रवृत्तं च निवृत्तं च द्विविधं कर्म वैदिकम् Ms.12.88.
Repenting of improper conduct.
Finished, completed, whole;
Set (as the sun); see वृत् with नि.
त्तम् Return.
A mind free from the influence of passions. -Comp. -आत्मन् m.
a sage.
an epithet of Viṣṇu. -इन्द्रिय a. one whose senses or desires are averted from. -कारण a. without further cause or motive. (-णः ) a virtuous man, a man uninfluenced by worldly desires. -मांस a. one who abstains from eating meat; निवृत्तमांसस्तु जनकः U.4. -यौवन a. one whose youth has returned, restored to youth. -राग a. of subdued passions. -लौल्य a. not desirous. -वृत्ति a. quitting any practice or occupation.-हृदय a. with relenting heart.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
निवृत्त/ नि- mfn. (often w.r. for निर्-वृत्त, वि-वृत्त, नि-वृत)turned back , returned to( acc. ) MBh.
निवृत्त/ नि- mfn. rebounded from( abl. ) R.
निवृत्त/ नि- mfn. retreated , fled (in battle) MBh.
निवृत्त/ नि- mfn. set (as the sun) R.
निवृत्त/ नि- mfn. averted from , indifferent to , having renounced or given up( abl. or comp. ) MBh. Ka1v. etc.
निवृत्त/ नि- mfn. abstracted from this world , quiet BhP. Hcat.
निवृत्त/ नि- mfn. rid or deprived of( abl. ) MBh. R.
निवृत्त/ नि- mfn. passed away , gone , ceased , disappeared , vanished ib.
निवृत्त/ नि- n. (with कर्मन्n. an action) causing a cessation (of mundane existence) Mn. xii , 88 ( opp. to प्रवृत्त)
निवृत्त/ नि- mfn. ceased to be valid or binding (as a rule) Pat. Ka1s3.
निवृत्त/ नि- mfn. omitted , left out(See. comp. below)
निवृत्त/ नि- mfn. finished , completed W.
निवृत्त/ नि- mfn. desisting from or repenting of any improper conduct ib.
निवृत्त/ नि- n. return(See. दुर्निव्)
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Nivṛtta : nt.: One of the twenty-one movements (so 'carad vividhān mārgān) used while fighting with a sword and a shield.
Dhṛṣṭadyumna used it when he, with a sword and a shield in hand, wanted to attack Droṇa who was shooting arrows at him 7. 164. 145-148.
_______________________________
*1st word in left half of page p111_mci (+offset) in original book.
Mahabharata Cultural Index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Nivṛtta : nt.: One of the twenty-one movements (so 'carad vividhān mārgān) used while fighting with a sword and a shield.
Dhṛṣṭadyumna used it when he, with a sword and a shield in hand, wanted to attack Droṇa who was shooting arrows at him 7. 164. 145-148.
_______________________________
*1st word in left half of page p111_mci (+offset) in original book.