नी

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नी¦ त्रि॰ नयति नी + कर्त्तरि--क्विप्। प्रापके। ङौ न्याम्

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नी(नि)कार¦ m. (-रः) Disrespect, contempt, vilifying, degrading. E. नि before, कृ to make, aff. भावे घञ् |

नी(नि)काश¦ mfn. (-शः-शा-शं) (In composition) Like, resembling. m. (-शः) Certainty, ascertainment. E. नि before, काश् to shine, aff. घञ् and the vowel made long.

नी(का)लकण्ठ¦ m. (-ण्ठः)
1. A name of SI4VA.
2. Gallinule.
3. A sparrow.
4. A wagtail.
5. A peacock.
6. Morunga, (Hyperanthera morunga.)
7. A blue necked jay. E. नील, blue or black, and कण्ठ the throat; also कालकण्ठ।

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नी [nī], 1 U. (नयति-ते, निनाय-निन्ये, अनैषीत्-अनेष्ट, नेष्यति-ते, नेतुम्, नीत) One of the roots that govern two accusatives, see examples below)

To carry, lead, bring, convey, take, conduct; अजां ग्रामं नयति Sk; नय मां नवेन वसतिं पयोमुचा V.4.43.

To guide, direct, govern; मूढः परप्रत्ययनेयबुद्धिः M.1.2.

To lead away to, carry or bring away; सीता लङ्कां नीता सुरारिणा Bk.6.49; R.12.13; Ms.6.88.

To carry off; Śānti.3.5.

To carry off for oneself (Ātm.).

To spend, or pass (as time); येनामन्दमरन्दे दलदरविन्दे दिनान्यनायिषत Bv.1.1; नीत्वा मासान् कतिचित् Me.2; संविष्टः कुशशयने निशां निनाय R.1.95.

To bring or reduce any person to any state or condition; तमपि तरलतामनयदनङ्गः K.143; नीतस्त्वया पञ्चताम् Ratn.3. 3; R.8.19. (In this sense the root is used with substantives much in the same way as कृ q. v.; e. g. दुःखं नी to reduce to misery; वशं नी to reduce to subjection, win over; अस्तं नी to cause to set; विनाशं नी to destroy; परितोषं नी to gratify, please; शूद्रतां-दासत्वं &c. नी to reduce to the state of a Śūdra, slave &c.; साक्ष्यं नी to admit as a witness; दण्डं नी to inflict punishment upon, to punish; पुनरुक्ततां नी to render superfluous; विक्रयं नी to sell; भस्मतां-भस्मसात् नी to reduce to ashes &c.

To ascertain, investigate, inquire into, settle, decide; छलं निरस्य भूतेन व्यवहारान्नयेन्नृपः Y.2.19; एवं शास्त्रेषु भिन्नेषु बहुधा नीयते क्रिया Mb.

To trace, track, find out; एतैर्लिङ्गैर्नयेत् सीमाम् Ms.8.252,256; यथा नयत्यसृक्पातैर्मृगस्य मृगयुः पदम् 8.44; Y.2.151.

To marry.

To exclude from.

(Ātm.) To instruct, give instruction in; शास्त्रे नयते Sk. -Caus. (नाययति-ते) To cause to lead, carry &c. (with instr. of agent); तेन मां सरस्तीरम- नाययत् K.38. -Desid. (निनीषति-ते) To wish to carry &c.

नी [nī], m. (Used at the end of comp.) A leader, guide; as in ग्रामणी, सेनानी, अग्रणी.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नी for निस्(See. )before r.

नी (for 1. See. p. 543 , col. 3) cl.1 P. A1. ( Dha1tup. xxii. 5 ) नयतिते( pf. P. निनाय, 2. sg. निनेथRV. , 1. pl. नीनिमTS. ; Subj. निनीथस्Pot. निनीयात्RV. ; Impv. निनेतुMaitrS. ; A1. निन्येBr. etc. ; -नयाम् आसMBh. ; -नयां चक्रेR. ; aor. P. 3. du. अनीताम्Subj. नेषि, नेथाRV. ; अनैषीत्Subj. नेषति, षत्, 3. pl. A1. अनेषतib. ; अनयीत्AV. ; fut. नेष्यतिAV. ; तेBr. ; नयिष्यति, तेMBh. R. ; निता, नयिताib. ; ind.p. नीत्वाBr. etc. ; नयित्वाMBh. ; नीयAV. etc. ; inf. नेषणिRV. ; नेतवै, तोस्and नयितुम्Br. ; नेतुम्ib. etc. ) , to lead , guide , conduct , direct , govern (also with अग्रम्and gen. ; See. अग्र-णी) RV. etc. ; to lead etc. towards or to( acc. with or without प्रतिdat. , loc. or अर्थम्ifc. ) ib. ; to lead or keep away , exclude from( abl. ) AitBr. ; ( A1. )to carry off for one's self (as a victor , owner etc. ) AV. TA1r. MBh. ; ( A1. , rarely P. )to lead home i.e. marry MBh. R. ; to bring into any state or condition (with acc. e.g. with वशम्, to bring into subjection , subdue [ A1. RV. x , 84 , 3 AV. v , 19 , 5 ; P. Ragh. viii , 19 ] ; with शूद्र-ताम्, to reduce to a शूद्रMn. iii , 15 ; with साक्ष्यम्[ A1. ] , to admit as a witness , viii , 197 ; with व्याघ्र-ताम्, to change into a tiger Hit. ; with विक्रयम्, to sell Ya1jn5. ; with परितोषम्, to satisfy Pan5c. ; with दुःखम्, to pain Amar. ; rarely , with loc. e.g. दुहितृ-त्वे, to make a person one's daughter R. i , 44 , 38 ; or with an adv. in -सात्e.g. भस्मसात्to reduce to ashes Pan5c. i , 198/199 ); to draw (a line etc. ) S3a1n3khS3r. Su1ryas. ; to pass or spend (time) Ya1jn5. Ka1v. etc. ; (with दण्डम्)to bear the rod i.e. inflict punishment Mn. Ya1jn5. (with व्यवहारम्)to conduct a process Ya1jn5. ; (with क्रियाम्)to conduct a ceremony , preside over a religious act MBh. ; to trace , track , find out , ascertain , settle , decide (with अन्यथा, " wrongly ") Mn. Ya1jn5. MBh. etc. ; ( A1. )to be foremost or chief Pa1n2. 1-3 , 36 : Caus. नाययति, ते, to cause to lead etc. ; to cause to be led by( instr. ) Mn. v , 104 (See. Pa1n2. 1-4 , 52 Va1rtt. 5 Pat. ) : Desid. निनीषति, ते( AV. xix , 50 , 5 , w. r. निनेषति) , to wish to lead or bring or carry to or into( acc. or dat. ) AV. Up. MBh. etc. ; to wish to carry away R. ; to wish to spend or pass (time) Naish. ; to wish to exclude from( abl. ) AitBr. ; to wish to find out or ascertain , investigate MBh. : Intens. नेनीयतेto lead as a captive , have in one's power , rule , govern TS. VS. MBh.

नी mfn. leading , guiding , a leader or guide (mostly ifc. , See. Pa1n2. 3-2 , 61 and अग्र-णी, अग्रेणी; but also alone See. vi , 4 , 77 ; 82 etc. )

नी P. न्य्-एति(3. pl. नि-यन्ति; p. -यत्; impf. न्य्-आयन्ind.p. नी-त्य) , to go into(See. न्याय) , enter , come or fall into , incur( acc. ) RV. AV. TS. S3Br. ; to under go the nature of i.e. to be changed into( भावम्) RPra1t. 2.

नी in comp. = 1. नि(p. 538 , col. 3).