पर

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

परम्, क्ली, (पॄ + “ऋदोरप् ।” ३ । ३ । ५७ । इति अप् ।) केवलम् । इति मेदिनी ॥ मोक्षः । यथा । कैवल्यममृतं परम् । इति मुक्तिपर्य्याये रत्नावली ॥ (ब्रह्म ब्रह्मा च । यदुक्तं श्रुतौ । “द्वे ब्रह्मणी वेदितव्ये परञ्चापरमेव च ॥” विष्णुः । यथा, महाभारते । १३ । १४९ । २० । “प्रभूतस्त्रिककुद्धाम पवित्रं मङ्गलं परम् ॥” ब्रह्मण आयुः । यथा, मार्कण्डेये । ४६ । ४२ । “एवन्तु ब्रह्मणो वर्षमेकं वर्षशतन्तु तत् । शतं हि तस्य वर्षाणां परमित्यभिधीयते । पञ्चाशद्भिस्तथावर्षैः परार्द्धमिति कीर्त्त्यते ॥”)

परम्, [म्] व्य, नियोगः । क्षेपः । इति मेदिनी ॥

परः, पुं, (पॄ + अच् ।) शत्रुः । इत्यमरः ॥ (यथा, रघुः । ७ । ६७ । “इतः परानर्भकहार्य्यशस्त्रान् वैदर्भि ! पश्यानुमता मयासि ॥”) ब्रह्मण आयुः । यथा, -- “कालसंख्यां समासेन पूर्ब्बार्द्धद्वयकल्पिताम् । स एव स्यात् परः कालस्तदन्ते परिपूज्यते ॥ निजेन तस्य मानेन चायुर्व्वर्षशतं स्मृतम् । तत् पराख्यं तदर्द्धञ्च परार्द्धमभिधीयते ॥” अपि च । “त्रीणि कल्पशतानि स्युस्तथा षष्टिर्द्धिजोत्तमाः । ब्रह्मणः कथितं वर्षं पराख्यं तच्च तत् पदम् ॥” इति कौर्म्मे ५ अध्यायः ॥ (शिवः । यथा, तत्रैव । १३ । १७ । ९७ । “कपिलः कपिशः शुक्ल आयुश्चैव परोऽपरः ॥”)

परः, त्रि, श्रेष्ठः । (यथा, आर्य्यासप्तशत्याम् । ३५५ । “परमोहनाय मुक्तो निष्करुणो तरुणि ! तव कटाक्षोऽयम् । विशिख इव कलितकर्णः प्रविशति हृदयं निःसरति ॥”) अरिः । दूरः । अन्यः । उत्तरः । इति मेदिनी ॥ * ॥ न्यायमते द्रव्यगुणकर्म्मवृत्तिसत्ता । इयं व्यापक- जातिः । यथा, -- “सामान्यं द्विविधं प्रोक्तं परञ्चापरमेव च । द्रव्यादित्रिकवृत्तिस्तु सत्ता परतयोच्यते ॥ परभिन्ना तु या जातिः सैवापरतयोच्यते । द्रव्यत्वादिकजातिस्तु परापरतयोच्यते ॥ व्यापकत्वात् परापि स्यात् व्याप्यत्वादपरापि च ॥” इति भाषापरिच्छेदे । ८ -- ९ ॥ * ॥ परान्नादिभक्षणादेः श्रीनाशकत्वं यथा, -- “परान्नञ्च परस्वञ्च परशय्या परस्त्रियः । परवेश्मनि वासश्च शक्रादपि हरेच्छ्रियम् ॥” इति गरुडपुराणम् ॥ * ॥ श्रेष्ठवाचकपरशब्दप्रयोगाः । यथा, -- “अन्नदातुः शतगुणोऽमीष्टदेवः परः स्मृतः । गुरुस्तस्माच्छतगुणो विद्यामन्त्रप्रदायकः ॥ अज्ञानतिमिराच्छन्नं ज्ञानदीपेन चक्षुषा । यः सर्व्वार्थं दर्शयति तत्परः कोऽपि बान्धवः ॥ गुरुदत्तेन मन्त्रेण तपसेष्टसुरं लभेत् । सर्व्वज्ञत्वं सर्व्वसिद्धिं तत्परः कोऽपि बान्धवः ॥ पितरं मातरं भार्य्यां गुरुपत्नीं गुरुं परम् । यो न पुष्णाति कापट्यात् स महापातकी शिव ! ॥ नास्ति वेदात् परं शास्त्रंनहि कृष्णात् परः सुरः । नास्ति गङ्गासमं तीर्थं न पुष्पं तुलसीपरम् ॥ क्षमावती भूपरा न पुत्त्रान्नास्ति परः प्रियः । न च दैवात् परः शक्तो व्रतं नैकादशीं विना ॥ शालग्रामात् परो यन्त्रो न क्षेत्रं भारतात् परम् । परं पुण्यस्थलानाञ्च पुण्यं वृन्दावनं यथा ॥ मोक्षदानां यथा काशी वैष्णवानां यथा शिवः । न पार्व्वत्याः परा साध्वी न गणेशात् परो वशी ॥ न च विद्यासमो बन्धुर्नास्ति कश्चिद्गुरोः परः ॥” इति ब्रह्मवैवर्त्तपुराणे गणपतिखण्डे ४४ अध्यायः ॥

परम्, व्य, (पॄ पूर्त्तौ + अम् ।) नियोगः । क्षेपः । इति मेदिनी ॥ पश्चात् ॥ (किन्त्वर्थे । यथा, पञ्चतन्त्रे । “तेषां सर्व्वे शास्त्रपारगाः परं बुद्धिरहिताः ॥” अधिकम् । यथा, रघुः । १ । १७ । “रेखामात्रमपि क्षुण्णादामनोर्वर्त्मनः परम् ॥” अनन्तरम् । यथा, तत्रैव । १ । ६६ । “नूनं मत्तःपरं वंश्याः पिण्डविच्छेददर्शिनः ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पर नपुं।

परतीरम्

समानार्थक:पार,पर

1।10।8।1।3

पारावारे परार्वाची तीरे पात्रं तदन्तरम्. द्वीपोऽस्त्रियामन्तरीपं यदन्तर्वारिणस्तटम्.।

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, प्राकृतिकस्थानम्

पर पुं।

शत्रुः

समानार्थक:रिपु,वैरिन्,सपत्न,अरि,द्विषत्,द्वेषण,दुर्हृद्,द्विष्,विपक्ष,अहित,अमित्र,दस्यु,शात्रव,शत्रु,अभिघातिन्,पर,अराति,प्रत्यर्थिन्,परिपन्थिन्,भ्रातृव्य,वृत्र

2।8।11।2।2

द्विड्विपक्षाहितामित्रदस्युशात्रवशत्रवः। अभिघातिपरारातिप्रत्यर्थिपरिपन्थिनः॥

वैशिष्ट्यवत् : वैरम्

 : क्षुद्रशत्रुः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः

पर पुं।

अन्यः

समानार्थक:एक,पर,इतर

3।3।191।2।1

उपर्युदीच्यश्रेष्ठेष्वप्युत्तरः स्यादनुत्तरः। एषां विपर्यये श्रेष्ठे दूरानात्मोत्तमाः पराः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः

पर पुं।

उत्तमः

समानार्थक:पर

3।3।191।2।1

उपर्युदीच्यश्रेष्ठेष्वप्युत्तरः स्यादनुत्तरः। एषां विपर्यये श्रेष्ठे दूरानात्मोत्तमाः पराः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः

पर पुं।

दूरम्

समानार्थक:दूर,विप्रकृष्टक,पर,आरात्

3।3।191।2।1

उपर्युदीच्यश्रेष्ठेष्वप्युत्तरः स्यादनुत्तरः। एषां विपर्यये श्रेष्ठे दूरानात्मोत्तमाः पराः॥

पदार्थ-विभागः : , गुणः, परिमाणः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पर¦ त्रि॰ पॄ--भावे अप्, कर्त्तरि अच् वा।

१ अन्यस्मिन्भिन्ने

२ उत्तरे

३ दूरे

४ सीमापरिच्छिन्ने

५ श्लेष्ठे च

६ मोक्षे

७ केवले ब्रह्मणि च न
“द्वे ब्रह्मणी वेदितव्येपरञ्चापरमिति” श्रुतिः।

८ शत्रौ पु॰। अस्य व्यवस्थायांसर्वनामता ङिङस्योर्जसि च वा परस्मात् परात्। षरेपराः वा। शत्रुपरत्वेऽपि व्यवस्थाबोधनात् सर्वनामता।

९ ब्रह्मरप आयुःकाले च पु॰
“कालश्चख्यां समासेन पूर्वा-
“द्वय{??}ल्पिताम्। सएव स्यात् परः काल{??}दन्ते परिपू-र्य्यते। निजेन तस्थ मागेन चायर्वर्षशतं स्मृतम्। [Page4233-a+ 38] तत्पराख्यं तदर्द्धञ्च परार्द्धमभिधीयते”।
“त्रीणिकल्पशतानि स्युस्तथा षष्टिर्द्वि जोत्तमाः। व्रह्मणःकथितं वर्षं पराख्यं तच्च यत्पदम्” कौर्मे

५ अ॰। न्यायमते

१० व्याषकसामान्धे
“सामान्यं द्विविधं प्रोक्तंपरञ्चापरमेव च” भाषा॰

११ तथाजातौ स्त्री
“व्यापक-त्वात् गराषि स्यात् व्याप्यत्वादपराऽपि च”। ववस्था चदिम्देशकालैरवधिनियमभेदरूपा।

१२ वक्ष्यमाणदैशि-ककालिकपरत्वरूपगुणाश्रये त्रि॰। तस्य दिशि दृष्टत्वेनतद्योगे पञ्चमी। अयमस्मात् पर इत्यादिप्रयोगात्। परस्येदम् गहा॰ छ कुकच्। परकीय परसम्बन्धिनि त्रि॰। सर्वनामत्बादस्य वृत्तौ पुंवत्। परस्याः धनं परधनम्परस्यामित्यर्थे परत्र इत्यादि।

१

३ बोधेच्छवा उच्चरिते
“यत्परः शब्दः स शब्दार्थ इति न्यायः तात्पर्य्यम्।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पर¦ mfn. (-रः-रा-रं)
1. Distant, removed, remote.
2. Best, pre-eminent. [Page421-a+ 60]
3. Subsequent, after, following.
4. Other, different.
5. Inimical, hostile, estranged, adverse.
6. Addicted to, attached to, engaged in.
7. More, exceeding, as परं शत्नं more than a hundred, परो लक्षः more then a Lac: these are also considered as distinct com- pounds, see the next.
8. Higher, Superior.
9. Beyond.
10. Last, final. m. (रः)
1. An enemy
2. The life of BRAMHA
4. n. ind. (-रं)
1. Only, alone.
2. After, afterwards. subst.
1. Final beatitude.
2. The Supreme spirit.
3. (In Logic,) One species of common property; that which comprehends many objects, genus; or it is the same with existence, as the common property of all things. E. पॄ to fill, &c. aff. भावे अप् or कर्त्तरि अच् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पर [para], a. [पॄ-भावे-अप्, कर्तरि अच्-वा] (Declined optionally like a pronoun in nom. voc. pl., and abl. and loc. sing. when it denotes relative position)

Other, different, another; see पर m also.

Distant, removed, remote; अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः Bg.4.4.

Beyond, further, on the other side of; म्लेच्छदेशस्ततः परः Ms.2.23;7.158.

Subsequent, following, next to, future, after (usually with abl.); बाल्यात् परामिव दशां मदनो$ध्युवास R.5.63; Ku.1.31.

Higher, superior; सिकतात्वादपि परां प्रपेदे परमाणुताम् R.15.22; इन्द्रियाणि पराण्याहु- रिन्द्रियेभ्यः परं मनः । मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ Bg.3.42.

Highest, greatest, most distinguished, pre-eminent, chief, best, principal; क्षत्रात् परं नास्ति Bṛi. Up.1.4.11. न त्वया द्रष्टव्यानां परं दृष्टम् Ś.2; Ki.5.18; परतो$पि परः Ku.2.14 'higher than the highest'; 6.19; Ś7.27.

Having as a following letter or sound, followed by (in comp.).

Alien, estranged, stranger.

Hostile, inimical, adverse,

Exceeding, having a surplus or remainder, left over; as in परं शतम् 'exceeding or more than a hundred.

Final, last.

(At the end of comp.) Having anything as the highest object, absorbed or engrossed in, intent on, solely devoted to, wholly engaged or occupied in; परिचर्यापरः R.1.91; so ध्यानपर, शोकपर, दैवपर, चिन्तापर &c.

रः Another person, a stranger, foreigner; oft. in pl. in this sense; यतः परेषां गुणग्रहीतासि Bv.1.9; Śi.2.74; see एक, अन्य also.

A foe, an enemy, adversary; उत्तिष्ठमानस्तु परो नोपेक्ष्यः पथ्यभिच्छता Śi.2.1; Pt.2.158; R.3.21.

The Almighty; तावदध्यासते लोकं परस्य परचिन्तकाः Bhāg.3.32.8.

रम् The highest point or pitch, culminating point.

The Supreme Sprit; तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत् परम् Bg.5.16.

Final beatitude; असक्तो ह्याचरन् कर्म परमाप्नोति पूरुषः Bg.3.19.

The secondary meaning of a word.

(In logic) One of the two kinds of सामान्य or generality of notion; more extensive kind, (comprehending more objects); e. g. पृथ्वी is पर with respect to a घट).

The other or future world; परासक्ते च वस्तस्मिन् कथमासीन्मनस्तदा Mb.6.14.55. Note The acc., instr. and loc. singulars of पर are used adverbially; e. g. (a) परम्

beyond, over, out of (with abl.); वर्त्मनः परम् R.1.17.

after (with abl.); अस्मात् परम् Ś.6.24; R.1.66;3.39; Me.12; भाग्यायत्त- मतः परम् Ś.4.17; ततः परम् &c.

thereupon, thereafter.

but, however.

otherwise.

in a high degree, excessively, very much, completely, quite; परं दुःखितो$स्मि &c.

most willingly.

only.

at the utmost. (b) परेण

farther, beyond, more than; किं वा मृत्योः परेण विधास्यति Māl.2.2.

afterwards; मयि तु कृतनिधाने किं विदध्याः परेण Mv.2.49.

after (with abl.) स्तन्यत्यागात् परेण U.2.7. (c) परे

afterwards, thereupon; अथ तेन दशाहतः परे R.8.73.

in future. -Comp. -अङ्गम् the hinder part of the body. -अङ्गदः an epithet of Śiva. -अणुः See परमाणु; Bhāg.1.14.11. -अदनः a horse found in the country of Persia or Arabia.-अधिकारचर्चा officiousness, meddlesomeness. -अधीन a. dependent on another, subject, subservient; अन्नमेषां पराधीनं देयं स्याद्भिन्नभाजने Ms.1.54,83; H.1.119. -अन्तः final death. (-ताः) m. (pl.) N. of a people. -अन्तकः an epithet of Śiva.

a frontier. -अन्तकालः the time of death; ते ब्रह्मलोकेषु परान्तकाले परामृताः परिमुच्यन्ति सर्वे Muṇḍ.3.2.6. -अन्न a. living or subsisting on another's food. (-न्नम्) the food of another; परगृहललिताः परान्नपुष्टाः Mk.4.28. ˚परिपुष्टता being fed with the food of others; Y.3.241. ˚भोजिन् a. subsisting on the food of others; रोगी चिरप्रवासी परान्नभोजी परावसथशायी । यज्जीवति तन्मरणं यन्मरणं सो$स्य विश्रामः ॥ H.1.12. -अपर a.

far and near, remote and proximate.

prior and posterior.

before and beyond, earlier and later.

higher and lower, best and worst. (-रः) a Guru of an intermediate class. (-रम्) (in logic) a property intermediate between the greatest and smallest numbers, a species (as existing between the genus and individual); e. g. पृथ्वी which is पर with �1respect to a घट is अपर with respect to द्रव्य; द्रव्यत्वादिक- जातिस्तु परापरतयोच्यते Bhāṣā. P.8. -अभिध्यानम् self-conceit; high opinion for self or body (देहाभिमान); स्वयं पराभिध्यानेन विभ्रंशितस्मृतिः Bhāg.5.14.1. -अमृतम् rain.-अयण (अयन) a.

attached or devoted to, adhering to.

depending on, subject to.

intent on, solely devoted to or absorbed in (at the end of comp.); प्रभुर्धनपरायणः Bh.2.56; so मोह˚; अथ मोहपरायणा सती विवशा कामवधूर्विबोधिता Ku.4.1; अग्निहोत्र˚ &c.

connected with.

being a protector (त्राता); अबर्हाश्चरणैर्हीनाः पूर्वेषां वः परायणाः Mb.1.23.4.

leading or conducive to.

(णम्) the principal or highest objest, chief aim, best or last resort; एतत् परायणम् Praśna Up.1.1; तपसश्च परायणम् Rām.1.21.1; Mb.12.179.12.

essence, sum.

Ved. going away, departure, exit.

firm devotion.

a universal medicine, panacea.

a religious order. -अर्थ a.

having another aim or meaning.

intended or designed for another, done for another.

(र्थः) the highest interest or advantage.

the interest of another (opp. स्वार्थ); स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः Subhāṣ.; R.1.29.

the chief or highest meaning.

the highest object (i.e. sexual intercourse).

the supreme good (मोक्ष); ज्ञात्वा प्रजहि कालेन परार्थमनुदृश्य च Mb.12.288.9.

Something else. Hence परार्थता or परार्थत्व means 'being subsidiary to something else; परार्थता हि गुणभावः ŚB. on MS.4.3.

an object which is meant for another's use (Sāṅ. Phil.); सङ्घातपरार्थत्वात् त्रिगुणादिविपर्ययादधिष्ठानात् Sāṅ. K.17. ˚वादिन् a. speaking for another; mediator, substitute.-अर्थिन् a. striving for the supreme good. (-र्थम् -र्थे) ind. for the sake of another.

अर्धम् the other part (opp. पूर्वार्ध); the latter half; दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् Bh.2.6.

a particular high number; i. e. 1,,,,,; एकत्वादिपरार्धपर्यन्ता संख्या T. S. -अर्धक a. One half of anything. -अर्ध्य a.

being on the farther side or half.

most distant in number; हेमन्तो वसन्तात् परार्ध्यः Śat. Br.

most excellent, best, most exalted, highly esteemed, highest, supreme; R.3.27;8.27;1.64;16;39; आबद्धप्रचुरपरार्ध्यकिंकिणीकः Śi.8.45.

most costly; Śi.4.11; श्रियं परार्ध्यां विदधद् विधातृभिः Bu. Ch.1.1.

most beautiful or lovely, finest; R.6.4; परस्परस्पर्धिपरार्ध्यरूपाः पौरस्त्रियो यत्र विधाय वेधाः Śi.3.58.

Divine: असावाटीत् सङ्ख्ये परार्ध्यवत् Bk.9.64.

(र्ध्यम्) a maximum.

an infinite number. -अवर a.

far and near; परावराणां स्रष्टारं पुराणं परमव्ययम् Mb.1.1.23.

earlier and later.

prior and posterior or subsequent.

higher and lower.

traditional; पुनाति पङ्क्तिं वंश्यांश्च सप्त सप्त परावरान् Ms.1. 15.

all-including; परावरज्ञो$सि परावरस्त्वम् Mb.3.232. 18. (-रा) descendants.

(रम्) cause and effect.

the whole extent of an idea.

the universe.

totality. ˚ज्ञ, ˚दृश् a. knowing both the past and the future; परावरज्ञो ब्रह्मर्षिः Mb.1.6.5. -अवसथ- शायिन् a. sleeping in another's house; H.1.12.-अहः the next day. -अह्णः the afternoon, the latter part of the day. -आगमः attack of an enemy. -आचितa. fostered or brought up by another. (-तः) a slave.-आत्मन् m. the Supreme Spirit. -आयत्त a.

dependent on another, subject, subservient; परायत्तः प्रीतेः कथमिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4.

Wholly subdued or overwhelmed by. -आयुस् m. an epithet of Brahman; नाहं परायुर्ऋषयो न मरीचिमुख्या जानन्ति यद्विरचितं खलु सत्त्वसर्गाः Bhāg.8.1.12.

आविद्धः an epithet of Kubera.

of Viṣṇu. -आश्रय a. dependent upon another.

(यः) dependence upon another.

the retreat of enemies. (-या) a plant growing on another tree. -आसङ्गः dependence upon another. -आस्कन्दिन् m. a thief, robber. -इतर a.

other than inimical; i. e. friendly, kind.

one's own; विधाय रक्षान् परितः परेतरान् Ki.1.14.

ईशः an epithet of Brahman.

of Viṣṇu. -इष्टिः N. of Brahman. -इष्टुका a cow which has often calved.-उत्कर्षः another's prosperity. -उद्वहः the Indian cuckoo. -उपकारः doing good to others, benevolence, beneficence, charity; परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम्.-उपकारिन् a. benevolent, kind to others. -उपजापः causing dissension among enemies; परोपजापात् संरक्षेत् प्रधानान् क्षुद्रकान् अपि Kau. A.1.13. -उपदेशः advising others; परोपदेशे पाण्डित्यम्. -उपरुद्ध a. besieged by an enemy. -उपसर्पणम् approaching another; begging.-ऊढा another's wife. -एधित a. fostered or brought up by another.

(तः) a servant.

the (Indian) cuckoo. -कर्मन् n. service for another. ˚निरतः a servant.-कलत्रम् another's wife. ˚अभिगमनम् adultery; वरं क्लैब्यं पुसां न च परकलत्राभिगमनम् H.1.116. -कायप्रवेशनम् entering another's body (a supernatural art). -कारः The deeds of the enemy; राज्ञः समीपे परकारमाह प्रज्ञापनैषा विबि- धोपदिष्टा Kau. A.2.1. -कार्यम् another's business or work. ˚निरतः

a benevolent man.

a slave, servant.-काल a. relating to a later time, mentioned later.-कृतिः an example or precedent, a passage descriptive of the doings of men; MS.6.7.26. -क्रमः doubling the second letter of a conjunction of consonants. -क्रान्तिः f. inclination of the ecliptic.

क्षेत्रम् another's body.

another's field; ये$क्षेत्रिणो बीजवन्तः परक्षेत्रप्रवापिणः । ते वै सस्यस्य जातस्य न लभन्ते फलं क्वचित् ॥ Ms.9.49.

another's wife; तौ तु जातौ परक्षेत्रे Ms.3.175. -गामिन्a.

being with another.

relating to another.

beneficial to another. -गुण a. beneficial to another. (-णः) the virtue of another; परगुणपरमाणून् पर्वतीकृत्य नित्यम् Bh.2.78. -ग्रन्थिः joint (as of a finger); an articulation. -ग्लानिः f. subjugation of an enemy; आत्मोदयः परग्लानिर्द्वयं नीतिरितीयती Śi.2.3.

चक्रम् the army of an enemy.

invasion by an enemy, one of the sixitis q. v.

a hostile prince. -छन्द a. dependent.

(दः) the will of another.

dependence. ˚अनुवर्तनम् following the will of another. -छिद्रम् a weak or vulnerable point of another, a defect in another. -ज a.

stranger.

coming from a foe.

inferior. -जनः a stranger (opp. स्वजन); शक्तः परजने दाता Ms.11.9.-जन्मन् n. a future birth. -जात a.

born of another.

dependent on another for livelihood. (-तः) a servant. -जित a.

conquered by another.

maintained by another. (-तः) the (Indian) cuckoo. -तन्त्र a. dependent on another, dependent, subservient. -तन्त्रम् (a common group of) subsidiaries belonging to another; जैमिनेः परतन्त्रापत्तेः स्वतन्त्रप्रतिषेधः स्यात् MS.12.1.8. (see तन्त्रम्). -तर्ककः a suppliant, beggar; Dānasāgara, Bibliotheca Indica, 274, Fascicule 1, p.15; also परतर्कुक.-तल्पगामिन् m. One who approaches another man's wife. -तार्थिकः The adherent of another sect. -दाराःm. (pl.) another's wife; ˚अभिगमनम्, ˚अभिमर्षः Adultery.-दारिन् m. an adulterer. -दुःखम् the sorrow or grief of another; विरलः परदुःखदुःखितो जनः; महदपि परदुःखं शीतलं सम्यगाहुः V.4.13. -देवता the Supreme Being. -देशः a hostile or foreign country. -देशिन् m. a foreigner.-द्रोहिन्, -द्वेषिन् a. hating others, hostile, inimical. -धनम् another's property.

धर्मः the religion of another; स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः Bg.3.35.

another's duty or business.

the duties of another caste; परधर्मेण जीवन् हि सद्यः पतति जातितः Ms.1.97. -ध्यानम् absolute meditation or contemplation; ध्येये मनो निश्चलतां याति ध्येयं विचिन्तयत् । यत् तद् ध्यानं परं प्रोक्तं मुनिभिर्ध्यानचिन्तकैः ॥ Garuḍa P. -निपातः the irregular posteriority of a word in a compound; i. e. भूतपूर्वः where the sense is पूर्वं भूतः; so राजदन्तः, अग्न्याहितः &c. -निर्वाणम् the highest निर्वाण; (Buddh.). -पक्षः the side or party of an enemy.

पदम् the highest position, eminence.

final beatitude. -परिग्रह a. see पराधीन; स्ववीर्यविजये युक्ता नैते पर- परिग्रहाः Mb.7.144.22. -हः another's property (as wife &c.); यथा बीजं न वप्तव्यं पुंसा परपरिग्रहे Ms.9.42-3.-परिभवः humiliation or injury suffered from others.-पाकनिवृत्त a. One who does not depend on others for his sustenance and performs the पञ्चयज्ञs faultlessly and takes food in his own house. -पाकरत a. one who depends upon others for his sustenance but performs the usual ceremonies before cooking; पञ्चयज्ञान् स्वयं कृत्वा परान्नमुपजीवति । सततं प्रातरुत्थाय परपाकरतस्तु सः ॥ -पाकरुचिः having a liking for others' food; परपाकरुचिर्न स्यादनिन्द्या- मन्त्रणादृते Y.1.112. -पिण्डः another's food, food given by another. ˚अद् a., ˚भक्षक a. one who eats another's food or one who feeds at the cost of another; यादृशो$हं परपिण्डभक्षको भूतः Mk.8.25/26; (-m.) a servant. ˚रतa. feeding upon another's food; परपिण्डरता मनुष्याः Bh.-पुरञ्जयः a conqueror, hero.

पुरुषः another man, a stranger.

the Supreme Spirit, Viṣṇu.

the husband of another woman. -पुष्ट a.

fed or nourished by another.

Stranger. (-ष्टः) the (Indian) cuckoo. ˚महोत्सवः the mango tree.

पुष्टा the (Indian) cuckoo.

a parasitical plant.

a harlot, prostitute. -पूर्वा a woman who has or had a former husband; Ms.3.166; पतिं हित्वा$पकृष्टं स्वमुत्कृष्टं या निषेवते । निन्द्यैव सा भवेल्लोके परपूर्वेति चोच्यते Ms.5.163. -प्रतिनप्तृ m. son of the great grand son. -प्रपौत्रः (see प्रतिनप्तृ). -प्रेष्यः a servant, menial, slave.-ब्रह्मन् n. the Supreme Spirit; cf. लीने परे ब्रह्मणि Bh. परे ब्रह्मणि को$पि न लग्नः Śaṅkara (चर्पटपञ्जरिका 7).

भागः another's share.

superior merit.

good fortune, prosperity.

(a) excellence, superority, supremacy; दुरधिगमः परभागो यावत् पुरुषेण पौरुषं न कृतम् Pt.1.33;5.34. (b) excess, abundance, height; स्थलकमलगञ्जनं मम हृदय- रञ्जनम् जनितरतिरङ्गपरभागम् Gīt.1; आभाति लब्धपरभागतया- धरोष्ठे R.5.7; Ku.7.17; Ki.5.3;8.42; Śi.7.33; 8.51;1.86;12.15.

the last part, remainder. -भावa. loving another. -भावः the being second member in a compound. -भाषा a foreign tongue. -भुक्त a. enjoyed or used by another; परभुक्तां च कान्तां च यो भुङ्क्ते स नराधमः । स पच्यते कालसूत्रे यावच्चन्द्रदिवाकरौ ॥ Brav. P. -भूत a. following, subsequent (as words). -भृत् m. a crow (said to nourish the cuckoo). -भृत a. nourished by another. -भृतः, -ता the (Indian) cuckoo; (so called because she is nourished by another i. e. by a crow); प्रागन्तरिक्षगमनात्- स्वमपत्यजातमन्यैर्द्विजैः परभृताः खलु पोषयन्ति Ś.5.22; Ku.6.2; R.9.43; Ś.4.1.

भतम् another's opinion.

different opinion or doctrine; heterodoxy. -मर्मज्ञ a. knowing the secrets of another. -मृत्युः a crow. -रमणः a married woman's gallant or paramour; स्वाधीने पररमणे धन्यास्तारुण्यफलभाजः Pt.1.18. -लोकः the next (or furture) world; परलोकनवप्रवासिनः प्रतिपत्स्ये पदवीमहं तव Ku. 4.1. ˚गमः, ˚यानम् death. ˚विधि funeral rites; परलोक- विधौ च माधव स्मरमुद्दिश्य (निबपेः सहकारमञ्जरीः) Ku.4.38.-वश, -वश्य a. subject to another, dependent, dependent on others; सर्वं परवशं दुःखं सर्वमात्मवशं सुखम्. -वाच्यम् a fault or a defect of another; प्रकटान्यपि नैपुणं महत् परवाच्यानि चिराय गोपितुम् Śi.16.3.

वाणिः a judge.

a year.

N. of the peacock of Kārtikeya.

वादः rumour, report.

Objection, controversy. -वादिन् m. a disputant, controversialist. -वेश्मन् n. the abode of the Supreme Being. -व्रतः an epithet of Dhṛitarāṣṭra.-शब्दः a word expressive of something else; परशब्दस्य परत्र वृत्तौ तद्वद् भावो गम्यते ŚB. on MS.7.2.1. -श्वस्ind. the day after tomorrow. -संगत a.

associated with another.

fighting with another. -संज्ञकः the soul. -सवर्ण a. homogeneous with a following letter (in gram.). -सात् ind. into the hands of another. ˚कृता a woman given in marriage. -सेवा service of another. -स्त्री another's wife. -स्वम् another's property; व्यावृता यत् परस्वेभ्यः श्रुतौ तस्करता स्थिता R.1.27; Ms.7.123. ˚हरणम् seizing another's property. -हन् a. killing enemies. -हित a.

benevolent.

profitable to another. -तम् the welfare of another; सन्तः स्वयं परहिताभिहिताभियोगाः Bh.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पर mf( आ)n. (1. पृ; abl. sg. m. n. परस्मात्, रात्; loc. परस्मिन्, रे; nom. pl. m. परे, रास्, रासस्; See. Pa1n2. 1-1 , 34 ; vii , 1 , 16 ; 50 )far , distant , remote (in space) , opposite , ulterior , farther than , beyond , on the other or farther side of , extreme

पर mf( आ)n. previous (in time) , former

पर mf( आ)n. ancient , past

पर mf( आ)n. later , future , next

पर mf( आ)n. following , succeeding , subsequent

पर mf( आ)n. final , last

पर mf( आ)n. exceeding (in number or degree) , more than

पर mf( आ)n. better or worse than , superior or inferior to , best or worst , highest , supreme , chief (in the compar. meanings [where also -तर] , with abl. , rarely gen. or ifc. ; exceptionally परं शतम्, more than a hundred lit. " an excessive -hhundred , a -hhundred with a surplus " R. Page586,2 ; पराः कोटयःPrab. Hcat. ) RV. etc.

पर mf( आ)n. strange , foreign , alien , adverse , hostile ib.

पर mf( आ)n. other than , different from( abl. ) Prab.

पर mf( आ)n. left , remaining Katha1s.

पर mf( आ)n. concerned or anxious for( loc. ) R.

पर m. another (different from one's self) , a foreigner , enemy , foe , adversary RV. etc.

पर m. a following letter or sound (only ifc. mfn. e.g. त-पर, having त्as the -ffollowing -lletter , followed by त्) RPra1t. Pa1n2.

पर m. ( scil. ग्रह)a subsidiary सोम-ग्रहTS.

पर m. N. of a king of कोसलwith the patr. आट्णारBr.

पर m. of another king MBh.

पर m. of a son of समरHariv.

पर m. (sc. प्रासाद)of the palace of मित्रविन्दाib.

पर m. or n. the Supreme or Absolute Being , the Universal Soul Up. R. Pur.

पर n. remotest distance MBh.

पर in comp. for रस्.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

(I)--that which is पूर्व in the परार्ध becomes Para in अपरार्ध; फलकम्:F1:  वा. 7. १३.फलकम्:/F ety. the best. फलकम्:F2:  Ib. 5. ३७.फलकम्:/F

(II)--one of the three sons of Samara of Kampili. वा. ९९. १७७.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

PARA I : An ancient King of Bhārata. (Śloka 234, Chapter 1, Ādi Parva).


_______________________________
*5th word in right half of page 566 (+offset) in original book.

PARA II : A Brahmavādī son of Viśvāmītra. (Śloka 55, Chapter 4, Anuśāsana Parva).


_______________________________
*6th word in right half of page 566 (+offset) in original book.