संस्कृतम्

पाठः, अध्यायः, उपदेशः, बोधः, वाग्दण्डः, आलापः।

नाम

पाठः नाम शास्त्राभ्यासः, वेदाध्ययनः।

लिङ्ग्म्-

पाठः इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	पाठः	पाठौ	पाठाः
सम्बोधनप्रथमा	पाठ	पाठौ	पाठाः
द्वितीया विभक्तिः	पाठम्	पाठौ	पाठान्
तृतीया विभक्तिः	पाठेन	पाठाभ्याम्	पाठैः
चतुर्थी विभक्तिः	पाठाय	पाठाभ्याम्	पाठेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	पाठात्	पाठाभ्याम्	पाठेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	पाठस्य	पाठयोः	पाठानाम्
सप्तमी विभक्तिः	पाठे	पाठयोः	पाठेषु

अनुवादाः

उदाहरणानि

अक्षरम् इति कार्यालये संस्कृतबोधः अस्ति।
अहं पाठं वदामि।
अध्यापकः रघुवंशग्रन्थे पाठं वदन्ति।

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पाठः, पुं, (पठनमिति । पठ + भावे घञ् ।) विधिना वेदस्याभ्यसनम् । (पठ + णिच् + भावे घञ् ।) शिष्याणामध्यापनम् । तत्पर्य्यायः । महायज्ञः २ ब्रह्मयज्ञः ३ पठनम् ४ पाठना ५ पाठनम् ६ अध्ययनम् ७ अध्यापनम् ८ अध्या- पना ९ अभ्यसनम् १० । इत्यमरभरतौ ॥ निपाठः ११ निपठः १२ । इति सङ्कीर्णवर्गे अमरः ॥ * ॥ माहात्म्यादिपाठे तु ओ~ नारा- यणाय नमः ओ~ नराय नमः ओ~ नरोत्तमाय नमः ओ~ देव्यै नमः ओ~ सरस्वत्यै नमः ओ~ व्यासाय नमः । इति नत्वा पाठ्यम् । “नारायणं नमस्कृत्य नरञ्चैव नरोत्तमम् । देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत् ॥” इति विधेः ॥ एवञ्च भागवतीयसूतोक्तौ उदीरयेत् इत्यस्य स्वयन्तथा उदीरयन्नन्यान् पौराणिकानुपशिक्ष- यतीति श्रीधरस्वामिव्याख्यानमनुशासनविरुद्धम् । चैवेति भारतपाठाच्चकारेण व्यासो लब्धः । भागवते चैवेत्यत्र व्यास इति साक्षाल्लिखितम् । जयपदार्थमाह ब्रह्मचारिकाण्डे भविष्यपुराणम् ॥ “अष्टादशपुराणानि रामस्य चरितन्तथा । विष्णुधर्म्मादिशास्त्राणि शिवधर्म्माश्च भारत ! ॥ कार्ष्ण्यञ्च पञ्चमो वेदो यन्महाभारतं स्मृतम् ॥” कार्ष्ण्य कृष्णद्वैपायनप्रणीतम् । “सौराश्च धर्म्मा राजेन्द्र मानवोक्ता महीपते । जयेति नाम एतेषां प्रवदन्ति मनीषिणः ॥” जयव्यनेन संसारमिति जयस्तत्तद्ग्रन्थः । एव- ञ्चार्थानवलोकनात् आचाराद्बा स्तोत्रादावेष श्लोकः पठ्यते । मत्स्यसूक्ते वाराहीतन्त्रे च । “प्रणवञ्चादौ जप्त्वा च स्तोत्रं वा संहितां पठेत् । अन्ते च प्रणवं दद्यादित्युवाचादिपूरुषः ॥ सर्व्वत्र पाठे विज्ञेयो ह्यन्यथा विफलं भवेत् । शुद्धेनानन्यचित्तेन पठितव्यं प्रयत्नतः ॥ न कार्य्यासक्तमनसा कार्य्यं स्तोत्रस्य वाचनम् । आधारे स्थापयित्वा तु पुस्तकं वाचयेत् सुधीः ॥ हस्तसंस्थापनादेव यस्मादल्पफलं भवेत् । स्वयञ्च लिखितं यत्तु कृतिना लिखितन्न यत् ॥ अब्राह्मणेन लिखितं तच्चापि विफलं भवेत् । ऋषिच्छन्दादिकं न्यस्य पठेत् स्तोत्रं विचक्षणः ॥ स्तोत्रे न दृश्यते यत्र प्रणवन्यासमाचरेत् । सङ्कल्पिते स्तोत्रपाठे संख्यां कृत्वा पठेत् सुधीः ॥ अध्यायं प्राप्य विरमेन्न तु मध्ये कदाचन । कृते विरामे मध्ये तु अध्यायादिं पठेन्नरः ॥” न्तरे । अत्र पूर्ब्बवचनमुत्तरमीमांसाध्यायिभिः परिगृहीतम् । परवचनन्तु अन्यग्रन्थपरम् । यत्तु निर्णयामृतधृतम् । “प्रतिपल्लेशमात्रेण कलामात्रेण चाष्टमी । दिनं दूषयते सर्व्वं सुरा गव्यघटं यथा ॥” तद्दूषयत इत्यभिधानात् पूर्ब्बवर्त्तितामात्रेण सर्व्वदिनदूषणाय । राजमार्त्तण्डे । “प्रे को चै चा द्वितीयास्ताः प्रेतपक्षे गते तु या । या तु कोजागरे जाते चैत्रावल्याः परेऽपि या ॥ चातुर्मास्ये समाप्ते च द्वितीया या भवेत्तिथिः । सर्व्वास्वेतास्वनध्यायः पुराणैः परिकीर्त्तितः ॥” इति तिप्यादितत्त्वम् ॥

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पाठः [pāṭhḥ], [पठ्-भावे घञ्]

Reciting, recitation, repeating.

Reading, perusal, study.

Studying or reciting. the Vedas (ब्रह्मयज्ञ), one of the five daily Yajñas or sacrifices to be performed by Brāhmaṇas.

A particular method of reciting the text of the Veda (of which there are five: संहिता, पद, क्रम, जटा and घन).

The text of a book, a reading, variant; अत्र गन्धवद् गन्धमादनम् इति आगन्तुकः पाठः । प्राचीनपाठस्तु सुगन्धिर्गन्धमादनः इति पुल्लिङ्गान्तः Malli. on Ku.6.46. -Comp. -अन्तरम् another reading, a variant (v. l.) -क्रमः the order determined or expressed by the recitation or the statement; यः पाठक्रमः स एव नियम्येत ŚB. on Ms.5.1.4. -छेदः a pause, caesura. -दोषः a false reading. -निश्चयः determining the text of a passage. -भूः f. a place where the Vedas are learnt. -मञ्जरी, -शालिनी the Sārikā bird. -शाला a school, college, seminary. -शालिन् m. a pupil.