पायस
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पायसः, पुं, क्ली, श्रीवासः ॥ टारपिन् इति भाषा । पयसा संस्कृतः । (पयसो विकार इत्यण् ।) परमान्नम् । इत्यमरमेदिनीकरौ । अस्य पाक- प्रकारो गुणाश्च । “अतप्ततण्डुलो धौतः परिभृष्टो घृतेन च । खण्डयुक्तेन दुग्धेन पाचितः पायसो भवेत् ॥ पायसः कफकृद्बल्यो विष्टम्भी मधुरो गुरुः ॥” तस्य पित्र्युद्देशेन गङ्गाम्भसि निःक्षेपे फलं यथा, -- “पितॄनुद्दिश्य यो भक्त्या पायसं मधुसंयुतम् । गुडसर्पिस्तिलैः सार्द्धं गङ्गाम्भसि विनिःक्षिपेत् ॥ तृप्ता भवन्ति पितरस्तस्य वर्षशतं हरे ! । यच्छन्ति विविधान् कामान् पतितुष्टाः पिता- महाः ॥” इति स्कान्दे काशीखण्डे २७ अध्यायः ॥ चन्द्रप्रभपायसो यथा, -- “भृष्टजीरचतुर्जातश्चन्द्रकान्तः सुरोचनः ॥” इति राजवल्लभः ॥ पयोविकारे, त्रि । यथा, -- “कन्दुपक्वानि तैलेन पायसं दधि शक्तवः । द्विजैरेतानि भोज्यानि शूद्रगेहकृतान्यपि ॥” इति तिथितत्त्वे वराहपुराणम् ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पायस पुं।
सरलद्रवः
समानार्थक:पायस,श्रीवास,वृकधूप,श्रीवेष्ट,सरलद्रव
2।6।128।2।5
बहुरूपोऽप्यथ वृकधूपकृत्रिमधूपकौ। तुरुष्कः पिण्डकः सिह्लो यावनोऽप्यथ पायसः॥
पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,पानीयम्
पायस पुं-नपुं।
क्षीरान्नम्
समानार्थक:परमान्न,पायस
2।7।24।1।3
पृषदाज्यं सदध्याज्ये परमान्नं तु पायसम्. हव्यकव्ये दैवपित्र्ये अन्ने पात्रं स्रुवादिकम्.।
सम्बन्धि1 : यज्ञः
पदार्थ-विभागः : पक्वम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पायस¦ त्रि॰ पयसोविकारः अण्।
१ दुग्धविकारे
२ परमान्ने पु॰अमरः। तत्पाकप्रकारो यथा
“अतप्ततण्डुलो धौतःपरिभृष्टो घृतेन च। खण्डयुक्तेन दुग्धेन पाचितःपायसो भवेत। पायसः कफकृद्बल्यो विष्टम्भी मधुरीगुरु” पाकराजेश्वरः।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पायस¦ mfn. (-सः-सी-सं) Made of or from milk or water. mn. (-सः-सं)
1. An oblation of milk, rice, and sugar.
2. Turpentine. n. (-सं) Milk. E. पयस् milk or water, aff. अण्।
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पायस mf( ई)n. (fr. पयस्)prepared with or made of milk Gr2S3rS.
पायस m. n. food prepared with -mmade , ( esp. ) rice boiled in -mmade or an oblation of -mmade and rice and sugar ib. Mn. MBh. etc.
पायस m. the resin of Pinus Longifolia L.