पारावत
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावतः, पुं, (पारे गिरिदुर्गनद्यादिपरपारे आपततीति । पार + आ + पत + अच् । पृषो- दरादित्वात् पस्य वः । उड्डीयने सुदक्षत्वा- देवास्य तथात्वम् । यद्बा, परावद्दूरदेश- स्तस्मिन् अन्तरीक्षादिदूरदेशे भवः उड्डीय- मानः सन् स्थित इत्यर्थः । परावत् + अण् ।) पक्षिविशेषः । पायरा इति भाषा ॥ तत्पर्य्यायः । छेद्यकण्ठः २ कपोतः ३ रक्तलोचनः ४ । इति रभसः ॥ पारापतः ५ कलरवः ६ अरुण- लोचनः ७ मदनकाकुरवः ८ कामी ९ रक्ते- क्षणः १० मदनमोहनवाग्विलासी ११ कण्ठी- रवः १२ गृहकपोतकः १३ ॥ (यथा, -- “सिंहो बली द्विरदकुञ्जरमांसभोजी संवत्सरेण कुरुते रतिमेकवारम् । पारावतः खलु शिलाकणमात्रभोजी कामी भवेदनुदिनं वद कोऽत्र हेतुः ॥” इत्युद्भटः ॥) अस्य मांसगुणाः । स्निग्धत्वम् । मधुरत्वम् । गुरुत्वम् । शीतलत्वम् । पित्तास्रदाहनाशित्वम् । बल्यत्वम् । वीर्य्यवृद्धिदातृत्वम् । इति राज- निर्घण्टः ॥ रसे पाके स्वादुत्वम् । कषायत्वम् । विशदत्वञ्च । इति राजवल्लभः ॥ तद्भेदो यथा, -- “पारावतोऽन्यो वग्देशी कामुको घुल्घुलारवः । पारावताङ्घ्रिपिच्छश्च ज्ञेयो गलरवश्च सः ॥” इति राजनिर्घण्टः ॥ मर्कटः । तिन्दुकः । इति मेदिनी । ते, २१२ ॥ गिरिः । इति हेमचन्द्रः ॥ (नागविशेषः । यथा, महाभारते । १ । ५७ । ११ । “पारावतः पारिजातः पाण्डरो हरिणः कृशः । विहङ्गः शरभो मेदः प्रमोदः संहतापनः । ऐरावतकुलादेते प्रविष्टा हव्यवाहनम् ॥” अम्लवर्गाणामन्यतमः । यथा, सुश्रुते । १ । ४२ । “दाडिमामलकमातुलुङ्गाम्रातककपित्थकरमर्द्द- वदरकोलप्राचीनामलकतिन्तिडीककोशाम्रभव्य- पारावतवेत्रफललकुचाम्लवेतसदन्तशठतक्रसुरा- शुक्तसौवीरकतुषोदकधान्याम्लप्रभृतीनि समा- सेनाम्लो वर्गः ॥” * ॥ परात् शत्रोरहङ्कारात् अवति रक्षतीति । अव रक्षणे + शतृ । ततः पारावते इदमिति । तस्येदमित्यण् । दत्तात्रेयस्य गुरुः । इति चिन्तामणिः ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावत पुं।
कपोतः
समानार्थक:पारावत,कलरव,कपोत
2।5।14।2।1
वृश्चिकः शूककीटः स्यादलिद्रुणौ तु वृश्चिके। पारावतः कलरवः कपोतोऽथ शशादनः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, पक्षी
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावत¦ पुंस्त्री॰ परं जीवमवति परात् शत्रोर्वा अहङ्कारद्वाज्ञानोपदेशद्वारा अवति अव--शतृ परावन् तत्त्वज्ञःतस्यायमुपदेष्टा अण्। कपोते अमरः स्त्रियां ङीष्। चतुर्विंशगुरुमध्ये पारावतस्यापि गुरुत्वमुक्तं तत्र प्रसङ्गात् चतुर्विंशतिर्गुरवोऽत्र प्रदर्श्यन्ते
“पृथिवीवायुराकाशमापोऽग्निश्चन्द्रमा रविः। कपोतोऽजगरःसिन्धुः पतङ्गो मधुकृद्गजः। मधुरहां हरिणो मीनःपिङ्गला कुररीऽर्भकः। कुमारी शरकृत् सर्प ऊर्ण-नाभिः सुपेशकृत्। ततो मे गुरवो राजन्! चतुर्विं-शतिराश्रिताः। शिक्षावृत्तिभिरेतेषामन्वशिक्षमिहात्मना” भाग॰
११ ।
७ अ॰। तत्कथा तदुत्तरत्र दृश्या
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावत¦ m. (-तः)
1. A dove, a pigeon.
2. A monkey.
3. A sort of ebony, (Diospyros glutinosa.)
4. A mountain. f. (-ती)
1. The name of a river in the peninsula.
2. The fruit of the Annona reticulata.
3. A form of song, peculiar to the cowherds. E. पर another, (life, &c.) अव् to go, to preserve, शतृ participial aff., and अण् added.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावतः [pārāvatḥ], 1 pigeon, turtle-dove, dove; पारावतः खरशिला- कणमात्रभोजी कामी भवत्यनुदिनं वद को$त्र हेतुः Bh.3.154; Me.4.
A monkey.
A mountain. -Comp. -अङ्घ्रिपिच्छः a kind of pigeon. -घ्नी N. of the river Sarasvatī.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
पारावत mf( ई)n. (fr. परा-वत्)remote , distant , coming from a distance , foreign RV. ( instr. pl. " from distant quarters " AV. )
पारावत m. N. of a tribe on the यमुनाRV. Ta1n2d2Br.
पारावत m. ( ifc. f( आ). )a turtle-dove , pigeon MBh. Ka1v. etc.
पारावत m. a kind of snake Sus3r.
पारावत m. N. of a नागof the race of ऐरावत, MBh.
पारावत m. a monkey L.
पारावत m. Diospyros Embryopteris MBh. Hariv. Sus3r.
पारावत m. a mountain L.
पारावत m. pl. N. of a class of deities under मनुस्वारोचिषPur.
पारावत n. the fruit of Diospyros Embryopteris Hariv. Sus3r.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--also परावतास्: a deva गण of Manu स्वारोचिष; १२ in number, Praceta, विश्वदेव, Samanja, Ajihma, Arimardana, आयुर्दान, महामना, दिव्यमान, Ajeya, यवीयम्, होता and Yajva; these are all वासिष्ठस् and drinkers of the soma juice. Br. II. ३६. 8, १४.
(II)--pigeons born of गृध्री. M. 6. ३२.
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Pārāvata : m.: A mythical serpent.
Born in the kula of Airāvata, listed by Sūta among those offered in the snake sacrifice of Janamejaya 1. 52. 10, 11, 1.
_______________________________
*2nd word in right half of page p39_mci (+offset) in original book.
Mahabharata Cultural Index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Pārāvata : m.: A mythical serpent.
Born in the kula of Airāvata, listed by Sūta among those offered in the snake sacrifice of Janamejaya 1. 52. 10, 11, 1.
_______________________________
*2nd word in right half of page p39_mci (+offset) in original book.
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
1. Pārāvata occurs in the list of victims at the Aśvamedha (‘horse sacrifice’), in the Yajurveda,[१] meaning ‘turtle-dove.’
2. Pārāvata occurs in several passages of the Rigveda. Roth[२] thinks that in most places[३] it means ‘coming from a distance,’ but in two passages[४] he regards it as the proper name of a people on the Yamunā (Jumna). It is certain that in the Pañcaviṃśa Brāhmaṇa the Pārāvatas are a people on that river (cf. Turaśravas). Hillebrandt[५] sees in all the passages[६] the name of a people, comparing the of Ptolemy,[७] who apparently were settled on the northern border of Gedrosia, or the , who were found in [८] He suggests that they were originally ‘mountaineers’ (Cf. Parvata). Ludwig[९] holds a similar view, and Geldner[१०] recognizes a people as meant. The mention of the Sarasvatī in connexion with the Pārāvatas[३] in the Rigveda accords generally with their position on the Yamunā in the Pañcaviṃśa Brāhmaṇa.[४]
- ↑ Maitrāyaṇī Saṃhitā, iii. 14, 6;
Vājasaneyi Saṃhitā, xxiv. 25. - ↑ St. Petersburg Dictionary, s.v.
- ↑ ३.० ३.१ Rv. v. 52, 11;
viii. 100, 6;
Av. xx. 135, 14;
pārāvata-ghnī of the Sarasvatī, Rv. vi. 61, 2. - ↑ ४.० ४.१ Rv. viii. 34, 18;
Pañcaviṃśa Brāhmaṇa, ix. 4, 11. Cf. Hopkins, Transactions of the Connecticut Academy of Arts and Sciences, 15, 53. - ↑ Vedische Mythologie, 1, 97 et seq.;
3, 310, following Brunnhofer, Iran und Turan, 99. - ↑ See notes 2 and 3.
- ↑ vi. 20, 3. It is suggested by Hillebrandt that the of Herodotus, iii. 91, may be the same.
- ↑ Ptolemy, vi. 17.
- ↑ Translation of the Rigveda, 3, 162. 197.
- ↑ Rigveda, Glossar, 109.
Cf. Hopkins, Journal of the American Oriental Society, 17, 91;
Max Mūller, Sacred Books of the East, 32, 316.