पुंस्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पुंस् [puṃs], 1 U. [पुंसयति-ते]

To crush, grind.

To pain, trouble, punish.

पुंस् [puṃs], m. [पाति पा-पालने डुमसुन् Uṇ.4.177] (Nom. पुमान्, पुमांसौ, पुमांसः; Instr. du. पुंभ्यां; Voc. sing. पुमन्)

A male, male being; पुंसि विश्वसिति कुत्र कुमारी N.5.11.

A man, human being; यस्यार्थाः स पुमाँल्लोके H.1.

Man, mankind, people; वन्द्यैः पुंसां रघुपतिपदैः Me.12.

A servant, an attendant.

A word in the masculine gender.

The masculine gender; पुंसि वा हरिचन्दनम् Ak.

The soul.

A living being; जन्म त्वात्मतया पुंसः सर्वभावेन भूरिदः Bhāg.11.22.4.

A kind of Naraka; अपत्यमस्मि ते पुंसस्त्राणात् पुत्र इति स्मृतः Mb.14.9.63.-Comp. -अनुज a. (पुंसानुज) having an elder brother.-अनुजा (पुमनुजा) a girl born after the male child; i. e. a girl having an elder brother. -अपत्यम् (पुमपत्यम्) a male child.

अर्थः (पुमर्थः) the aim of man.

any one of the four ends of human existence; i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्ष; see पुरुषार्थ. -आख्या (पुमाख्या) a designation of a male being. -आचारः (पुमाचारः) a usage of men. -कटिः f. a man's hip. -कामा a woman wishing for a husband; P.VIII.3.6. Kāśi. -कोकिलः a male cuckoo; चूताङ्कुरास्वादकषायकण्ठः पुंस्कोकिलो यन्मधुरं चुकूज Ku.3.32. -खेटः (पुंखेटः) a male plant.

गवः (पुंगवः) a bull. an ox.

(at the end of comp.) chief, best, most excellent, distinguished or pre-eminent of any class; वाल्मीकिर्मुनिपुंगवः Rām.; so गजपुंगवः Bh. 2.31, नरपुंगवः &c. ˚केतुः an epithet of Śiva; स्विन्नाङ्गुलिः पुंगवकेतुरासीत् Ku.7.77. -चलः (पुंश्चलः) an adulterer.-चली (पुंश्चली) a harlot, an unchaste woman; Y.1.162. Ms.4.22; अहो को वेद भुवने दुर्ज्ञेयं पुंश्चलीमनः । पुंश्चल्यां यो हि विश्वस्तो विधिना स विडम्बितः ॥ Brav. P. -चलीयः; (पुंश्चलीयः) the son of a harlot. -चलू f. (पुंश्चलू) Ved. a harlot. -चिह्नम् (पुंश्चिह्नम्) the characteristic of a male, the membrum virile. -जन्मन् (पुंजन्मन्) n. the birth of a male child. ˚करः, ˚दः, ˚योगः a constellation under which male children are born. -दासः (पुंदासः) a male slave.

ध्वजः (पुंध्वजः) the male of any species of animal.

a mouse -नक्षत्रम् (पुंनक्षत्रम्) a male asterism.

an asterism under which male children are born.

नागः (पुंनागः) 'an elephant among men', a distinguished man.

a white elephant.

a white lotus.

nutmeg.

N. of a tree called नागकेशर; R.4.57.

N. of a tree (Mar. उंडीण); Mb. 1.63.43; Bhāg.8.2.18. -नाटः, -डः (पुंनाटः, -डः) N. of a tree. -नामधेयः (पुंनामधेयः) a male. -नामन् (पुंनामन्) a. holding a masculine name. (-m.)

the tree called पुंनाग. -पुत्रः a male child; P.VIII.3.6. Kāśi. -प्रजननम् the male organ of generation. -भावः (पुंभावः) manhood, masculine gender. -भूमन् (पुंभूमन्)m. a word of the masculine gender used only in the plural number; दाराः पुंभूम्नि चाक्षताः Ak.

योगः (पुंयोगः) cohabitation with or relation to a man; P.IV.1.48.

reference to a male or husband; पुंयोगे क्षत्रियी. -रत्नम्

(पुंरत्नम्) an excellent man. -राशिः (पुंराशिः) a male sign of the zodiac. -रूपम् (पुंरूपम्) the form of a man. -लक्षणम् manliness. -लिङ्ग a. (पुंलिङ्ग) of the masculine gender, masculine.

(ङ्गम्) masculine gender.

virility, manhood.

the male organ. -वत्सः (पुंवत्सः) a bull-calf. -वृषः (पुंवृषः) the musk-rat.-वेष a. (पुंवेष) dressed like a male, clad in male attire.-सवन (पुंसवन) a. causing the birth of a male child. (-नम्) the first of the purificatory Saṁskāras: it is a ceremony performed on woman's perceiving the first signs of a living conception, with a view to the birth of a son; यथाक्रमं पुंसवनादिकाः क्रियाः (व्यधत्त) R.3.1.

fœtus; यस्मिन् प्रविष्टे$सुरवधूनां प्रायः पुंसवनानि भयादेव स्रवन्ति पतन्ति च Bhāg.5.24.15.

the time after a woman's courses; तपस्तप्त्वा व्रतपरा स्नाता पुंसवने शुचिः, उपचक्राम भर्तारम् Mb.1.31.25.

milk.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

पुंस् cl.10. पुंसयति, to crush , grind Dha1tup. xxxii , 94 ( Nom. fr. next?).

पुंस् m. (the strong cases from पुमान्स्[See. Pa1n2. 7-1 , 89 ] ; sg. nom. पुमान्; voc. पुमस्or पुमन्; acc. पुमांसम्; du. nom. पुमांसौ; pl. nom. पुमांसस्[irreg. पुंसस्MBh. iii , 13825 ] ; the weak from पुंस्[ e.g. sg. instr. पुंसा; loc. पुंसिacc. pl. पुंसस्] , which loses its स्before consonants [ e.g. instr. pl. पुम्-भिस्; loc. pl. पुंसु] ; for पुंस्, ibc. See. Pa1n2. 8-3 , 6 )a man , a male being RV. etc.

पुंस् m. (in gram.) a masculine (word) S3Br. Pa1n2. Vop.

पुंस् m. a human being MBh. Ka1v. etc.

पुंस् m. a servant , attendant BhP.

पुंस् m. the soul , spirit , spirit of man(= पुरुष; with परor परम, the Supreme Spirit , Soul of the Universe , विष्णु) KapS. Tattvas. Sa1m2khyak. MBh. Pur. Katha1s.