बीज

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

बीज नपुं।

कारणम्

समानार्थक:हेतु,कारण,बीज,प्रमाण,निमित्त,प्रत्यय,इति,हि,यत्_तत्,यतः_ततः

1।4।28।2।3

दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियतिर्विधिः। हेतुर्ना कारणं बीजं निदानं त्वादिकारणम्.।

 : मुख्यकारणम्

पदार्थ-विभागः : कारणम्

बीज नपुं।

रेतस्

समानार्थक:शुक्र,तेजस्,रेतस्,बीज,वीर्य,इन्द्रिय

2।6।62।1।4

शुक्रं तेजोरेतसी च बीजवीर्येन्द्रियाणि च। मायुः पित्तं कफः श्लेष्मा स्त्रियां तु त्वगसृग्धरा॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, अचलसजीववस्तु

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

बीज¦ n. (-जं) See वीज |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

बीजम् [bījam], 1 Seed (fig. also), seedcorn, grain; अरण्य- बीजाञ्जलिदानलालिताः Ku.5.15; बीजाञ्जलिः पतति कीटमुखावलीढः Mk.1.9; R.19.57; Ms.9.33.

A germ, element.

Origin, source, cause; बीजप्रकृतिः Ś.1.1 (v. l.).

Semen virile; यदमोघमपामन्तरुप्तं बीजमज त्वया Ku.2.5,6.

The seed or germ of the plot of a play, story &c.; see S. D.318.

Marrow.

Algebra.

The mystical letter forming the essential part of theMantra of a deity.

Truth, divine truth.

A receptacle, place of deposit.

Calculation of primary germs.

Analysis.

The position of the arms of a child at birth. -जः The citron tree. (बीजाकृ means

To sow with seed; व्योमनि बीजाकुरुते Bv.1.98.

To plough over after sowing). -Comp. -अक्षरम् the first syllable of a Mantra. -अङ्कुरः a seed-shoot, first shoot; अपेक्षते प्रत्ययमुत्तमं त्वां बीजाङ्कुरः प्रागुदयादिवाम्भः Ku.3.18; Pt.1.223. (-रौ) seed and sprout. ˚न्यायः the maxim of seed and sprout; see under न्याय. -अङ्घ्रिकः a camel. -अध्यक्षः an epithet of Śiva. -उपहारिणी a witch. -अम्लम् the fruit of Spondias Magnifera (Mar. कोकंबी). -अर्थ a. desirous of procreation. -अश्वः a stallion. -आढ्यः, -पूरः, -पूरकः the citron tree. (-रम्, -रकम् the fruit of citron. -उत्कृष्टम् good seed; अबीज- विक्रयी चैव बीजोत्कृष्टं तथैव च Ms.9.291. -उदकम् hail.-उप्तिः f. sowing seed. ˚चक्रम् a kind of astrological diagram for indicating good or bad luck following on the sowing of seed. -कर्तृ m. an epithet of Śiva. -कृत् a. producing semen. (-n.) an aphrodisiac.

कोशः, कोषः the seed-vessel.

the seed-vessel of the lotus. (-शी) a pod, legume. -क्रिया algebraic operation or solution.

गणितम् analysis of primary causes.

the science of Algebra.

N. of the 2 nd part of सिद्धान्तशिरोमणि.-गर्भः Trichosanthes Dioeca (Mar. पडवळ). -गुप्तिः f. a pod, legume. -दर्शकः a stage-manager. -द्रव्यम् primary or original matter. -धान्यम् coriander (Mar. धने).-निर्वापणम् sowing seed. -न्यासः making known the germ of the plot of a play. -पादपः Semecarpus Anacardium (Mar. बिब्बा). -पुरुषः the progenitor of a family. -पुष्पः, -पूरणः the citron tree; Rām.2.91.3.-पुष्पिका Andropogon Saccharatus (Mar. जोंधळा, ऊंस).-पेशिका the scrotum. -प्रदः a procreator, generator.-प्रभावः the power of the seed; यस्माद्बीजप्रभावेण तिर्यग्जा ऋषयो$भवन् Ms.1.72. -प्ररोहिन् a, growing from seed.-प्रसूः the earth. -फलकः the citron tree. -मतिः f. a mind capable of analysis, the power of penetrating into the very first principles. -मन्त्रः a mystical syllable with which a Mantra begins. -मातृका the pericarp of a lotus. -मात्रम् only as much as is required for seed (for the preservation of a family). -रत्नम् a kind of seed. -रुहः grain, corn.

वपनम् a field.

the act of sowing seed. -वरः a kidney-bean (Mar. उडीद).

वापः a sower of seed; an agriculturist (कृषीवल); कालं प्रतीक्षस्व सुखोदयस्य पङ्क्तिं फलानामिव बीजवापः Mb.3.34. 19.

sowing seed. -वाहनः an epithet of Śiva. -सूः The earth. -सेक्तृ m. a procreator, progenitor; cf. Ms. 9.51 (com.) -स्नेहः the Palāśa tree (Mar. पळस).-हरा, -हारिणी a witch.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

बीज n. (also written वीज, of doubtful origin ; ifc. f( आ). )seed (of plants) , semen (of men and animals) , seed-corn , grain RV. etc.

बीज n. a runner (of the Indian fig-tree) Vcar.

बीज n. any germ , element , primary cause or principle , source , origin( ifc. = caused or produced by , sprung from) ChUp. MBh. Ka1v. etc.

बीज n. the germ or origin of any composition (as of a poem , of the plot of a drama , of a magical formula etc. ) R. BhP. Das3ar. Prata1p.

बीज n. calculation of original or primary germs , analysis , algebra Col.

बीज n. truth (as the seed or cause of being) L.

बीज n. anything serving as a receptacle or support(= आलम्बन) , Yogas3.

बीज n. the mystical letter or syllable which forms the essential part of the मन्त्रof any deity RTL. 197 etc.

बीज n. the position of the arms of a child at birth BhP.

बीज n. quicksilver (?) Su1ryas.

बीज n. marrow L.

बीज m. = बिजक, the citron tree A1ryabh.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

--from ईश्वर and Yoni; from प्रकृति; from नारा- यण. वा. १०१. २२८.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Bīja denotes ‘seed,’ the operation of sowing seed (vap) being several times referred to in the Rigveda and later. In a metaphorical sense the term is used in the Upaniṣads of the classes of beings according to origin, of which the Chāndogya Upaniṣad enumerates three, the Aitareya four. The former list includes aṇḍa-ja, ‘egg-born,’ jīva-ja, ‘born alive,’ and udbhij-ja, ‘produced from sprouts,’ ‘germinating,’ while the latter adds sveda-ja, ‘sweat-born’--that is, ‘generated by hot moisture,’ an expression which is glossed to comprise flies, worms, etc. Cf. Kṛṣi.