बुध्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बुध् (औ) औबुध¦ r. 1st cl. (बोधति) r. 4th cl. (बुध्यते-ति) also (उ, इर) उबुधिर् r. 1st cl. (बोधति-ते) To know, to understand. With प्रति, to look for, expect. With प्रति and वि, to wake.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बुध् [budh], 1 U., Ā. (बोधति-ते, बुध्यते, बुद्ध)
To know, understand, comprehend; क्रमादमुं नारद इत्यबोधि सः Śi.1. 3;9.24; नाबुद्ध कल्पद्रुमतां विहाय जातं तमात्मन्यसिपत्रवृक्षम् R.14.48; यदि बुध्यते हरिशिशुः स्तनंधयः Bv.1.53.
To perceive, notice, recognise, mark; हिरण्मयं हंसमबोधि नैषधः N.1.117; अपि लङ्घितमध्वानं बुबुधे न बुधोपमः R.1.47;12.39.
To deem, regard, consider, esteem &c.
To heed, attend to.
To think, reflect.
To wake up, awake, rise from sleep; दददपि गिरमन्तर्बुध्यते नो मनुष्यः Śi.11.4; ते च प्रापुरुदन्वन्तं बुबुधे चादिपूरुषः R.1.6.
To regain consciousness, to come to one's senses; शनैरबोधि सुग्रीवः सो$लुञ्चीत्कर्णनासिकम् Bk.15.57.
To advise, admonish.-Caus. (बोधयति-ते)
To cause to know, make known, inform, acquaint with.
To teach, communicate, impart.
To advice, admonish; बोधयन्तं हिताहितम् Bk. 8.82; मच्चिता मद्गतप्राणा बोधयन्तः परस्परम् Bg.1.9.
To revive, restore to life, bring to senses or consciousness.
To remind, put in mind of; स्मरिष्यति त्वां न स बोधितो$पि सन् Ś.4.1.
To wake up, rouse, excite (fig.); अकाले बोधितो भ्रात्रा R.12.81;5.75.
To revive the scent (of a perfume).
To cause to expand, open; मधुरया मधुबोधितमाधवी Śi.6.2; सविता बोधयति पङ्कजान्येव Ś.5.28.
To signify, convey, indicate. -Desid. (बुबु-बो-धिषति-ते, बुभुत्सते) To wish to know &c.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बुध् cl.1 P. A1. ( Dha1tup. xxi , 11 ) बो-धति, ते; cl.4 A1. xxvi , 63 बुध्यते( ep. also P. ति; pf. P. बुबोधMBh. ; Subj. बुबोधतिRV. ; A1. बुबुधे, p. बुबुधानib. ; aor. P. Subj. बोधिषत्ib. Page733,2 ; Impv. बोधिib. ; A1. 3 pl. अबुध्रम्, रन्; p. बुधानib. Subj. बुधन्तib. ; अभुत्सिib. ; Prec. A1. भुत्सीष्टPa1n2. 1-2 , 11 Sch. ; fut. भोत्स्यति, तेBr. etc. ; बोद्धाGr. ; ind.p. बुद्ध्वाYa1jn5. MBh. ; -बुध्यBr. etc. ; inf. बुधेBr. ; बुधिRV. ; बोद्धुम्MBh. etc. ) , to wake , wake up , be awake RV. etc. ; to recover consciousness(after a swoon) Ka1vya7d. Bhat2t2. ( aor. Pass. अबोधि); to observe , heed , attend to (with acc. or gen. ) RV. ; to perceive , notice , learn , understand , become or be aware of or acquainted with RV. etc. ; to think of i.e. present a person (" with " instr. ) RV. iv , 15 , 7 ; vii , 21 , I ; to know to be , recognize as (with two acc. ) MBh. R. etc. ; to deem , consider or regard as (with two acc. ) R. Katha1s. : Pass. बुध्यते( aor. अबोधि) , to be awakened or restored to consciousness; See. above: Caus. बोधयति, ते( aor. अबूबुधत्; Pass. बोध्यते) , to wake up , arouse , restore to life or consciousness RV. etc. ; to revive the scent(of a perfume) VarBr2S. ; to cause(a flower)to expand Ka1v. ; to cause to observe or attend , admonish , advise RV. etc. ; to make a person acquainted with , remind or inform of. impart or communicate anything to (with two acc. ) MBh. Ka1v. etc. : Desid. बुभुत्सति, ते( Gr. also बुबोधिषति, ते, and बुबुधिषति, ते) , to wish to observe , desire to become acquainted with Nya1yas. BhP. : Desid. of Caus. See. बिबोधयिषुand बुबोधयिषु: Intens. बोबुधीति( Gr. also बोबुध्यते, बोबोद्धि) , to have an insight into , understand thoroughly (with acc. ) Subh. [ cf. Zd. bud ; Gk. ? for(?)in ? , ? , Slav. bu8de8ti , bu8dru8 ; Lith. bude4ti , budru4s ; Goth. biudan ; Germ. biotan , bieten ; Angl.Sax. be4odan ; Eng. bid.]
बुध् mfn. ( nom. भुत्)awaking(See. उषर्बुध्)
बुध् mfn. intelligent , wise(See. अ-बुध्).