भाषा

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा, स्त्री, (भाष्यते शास्त्रव्यवहारादिना प्रयु- ज्यते इति । भाष् + “मुरोश्च हलः ।” ३ । ३ । १०२ । इत्यप्रत्ययः । टाप् ।) रागिणीविशेषः । इति हलायुधः ॥ वाक्यम् । वाग्देवता । तत्- पर्य्यायः । ब्राह्मी २ भारती ३ गीः ४ वाक् ५ वाणी ६ सरस्वती ७ व्याहारः ८ उक्तिः ९ लपितम् १० भाषितम् ११ वचनम् १२ वचः “संस्कृतैः प्राकृतैर्वाक्यैर्यः शिष्यमनुरूपतः । देशभाषाद्युपायैश्च बोधयेत् स गुरुः स्मृतः ॥ इति व्यवहारतत्त्वम् ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा स्त्री।

सरस्वती

समानार्थक:ब्राह्मी,भारती,भाषा,गिर्,वाच्,वाणी,सरस्वती

1।6।1।1।3

ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती। व्याहार उक्तिर्लपितं भाषितं वचनं वचः॥

अवयव : वचनम्

पदार्थ-विभागः : , पौरुषेयः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा¦ स्त्री भाष--अ।

१ वाक्ये

२ संख्यतादिवाक्ये च
“अष्टादश-भाषावारविलासिनीभुजङ्गः” इति सा॰ द॰। भाषाभेदाञ्चप्राकृतशब्दे

४५

४९ पृ॰ दर्शिताः। व्यवहारे

३ प्रतिज्ञा-सूचकवाक्ये{??}यदावेदयते राज्ञे तद्भाषेत्यभिधीयते” इतिस्मृतिः। पूर्बपक्षशब्दे

४४

०६ पृ॰ दृश्यम्।

४ रागिणी-भेदे हला॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा¦ f. (-षा)
1. Speech.
2. A language.
3. Common or vernacular speech.
4. A charge, (in law.)
5. SARASWATI4, the goddess of speech.
6. One of the Ra4ginis. E. माष् to speak, affs. अङ् and टाप् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा [bhāṣā], [भाष्-अ]

Speech, talk; as in चारुभाषः.

Language, tongue; सत्या न भाषा भवति यद्यपि स्यात् प्रतिष्ठिता Ms.8.164.

A common or vernacular dialect; (a) the spoken Sanskṛit language (opp. छन्दस् or वेद); विभाषा भाषायाम् P.VI.1.181; (b) any Prākṛita dialect (opp. संस्कृत); भाषाश्च विविधा नृणाम् Ms.9.332; see प्राकृत.

Definition, description; स्थितप्रज्ञस्य का भाषा Bg.2.54.

An epithet of Sarasvatī, the goddess of speech.

(In law) The first of the four stages of a law-suit; the plaint, charge or accusation; यदावेदयते राज्ञे तद्भाषेत्यभि- धीयते Y.

(In music) N. of a Rāgiṇī.

Comp. अन्तरम् another dialect or language.

translation (?). -चित्रकम् a play on words, conundrum. -पत्रम् application (Mar. अर्ज); भाषापत्रं तु तज्ज्ञेयमथवावेदनार्थकम् Śukra.2.39. -पादः a charge, plaint; see भाषा (6) above. -समः a figure of speech, which consists in so arranging the words of a sentence that it may be considered and read either as Sanskṛit or Prākṛita (one or more of its varieties); e. g. मञ्जुलमणिमञ्जीरे कलगभ्भीरे विहारसरसीतीरे । विरसासि केलिकीरे किमालि धीरे च गन्धसारसमीरे ॥ S. D.642 (एष श्लोकः संस्कृतप्राकृतशौरसेनीप्राच्यावन्तीनागराप- भ्रंशेष्वेकविध एव); किं त्वां भणामि विच्छेददारुणायासकारिणि । कामं कुरु वरारोहे देहि मे परिरम्भणम् Māl.6.11. (which is in Sanskṛit or Śaurasenī); so 6.1. -समितिः f. (with Jainas) moderation in speech.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भाषा f. speech , language ( esp. common or vernacular speech , as opp. to Vedic or in later times to Sanskrit) Nir. Pa1n2. Mn. MBh.

भाषा f. any Prakrit dialect or a partic. group of 5 of them (viz. माहाराष्ट्री, शौरसेनी, मागध, प्राच्या, and अवन्ति, also called पञ्च-विधाभाषा; See. under प्राकृत, p.703) Cat.

भाषा f. description , definition Bhag.

भाषा f. (in law) accusation , charge , complaint , plaint Dhu1rtas. Ya1jn5. Sch.

भाषा f. N. of सरस्वतीL.

भाषा f. (in music) of a रागिणी.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Bhāṣā in the Nirukta and Pāṇini denotes the ordinary speech of the day as opposed to Vedic language. Cf. Vāc.