भिद्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भित्, [द्] स्त्री, (भिद्यते इति । भिद् + “सत् सूद्विषद्रुहदुहयुजविदभिदेति ।” ३ । २ । ६१ । इति क्विप् ।) प्रभेदः । इति जटाधरः ॥ (भिनत्तीति । भिद् + तच्छीलादिषु “अन्यतो- ऽपि दृश्यते ।” इति क्विप् ।) भेदकर्त्तरि त्रि ॥ (यथा, ऋग्वेदे । ७ । १७४ । ८ । “भिनत्पुरो न भिदो अदेवीर्न नमो वधरदेवस्य पीयोः ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भिद् स्त्री।

द्विधाभावः

समानार्थक:विदर,स्फुटन,भिद्

3।2।5।2।6

पर्याप्तिः स्यात्परित्राणं हस्तधारणमित्यपि। सेवनं सीवनं स्यूतिर्विदरः स्फुटनं भिदा॥

पदार्थ-विभागः : , क्रिया

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भिद्¦ स्त्री भिद्--सम्प॰ भावे क्विप्।

१ भेदे

२ विशेषकरणे च। कर्त्तरि क्विप्।

३ भेत्तरि त्रि॰।

भिद्¦ न॰ भिद--कु। वज्रे त्रिका॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भिद् (इर्) भिदिर्¦ r. 7th cl. (-भिनत्ति-भिन्ते) To break, to break or tear to pieces.

भिद्¦ mfn. (-भिद् or भित्) Who or what breaks, divides, severs, des- troys, &c. f. (भिद् or भित्)
1. Kind, sort, difference.
2. Breaking, dividing. E. भिद् to break, aff. क्विप् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भिद् [bhid], I.1.P. (भिन्दति) To divide or cut into parts. -II. 7 U. (भिनत्ति, भिन्त्ते, बिभेद, बिभिदे, अभैत्सीत्, अभिनत्, अभिन्त्त, भेत्स्यति-ते, भेत्तुम् भिन्न)

To break, cleave, split, cut asunder, rend, pierce, break through or down; अतिशीतलमप्यम्भः किं भिनत्ति न भूभृतः H.3.38; तेषां कथं नु हृदयं न भिनत्ति लज्जा Mu.3.34; Śi.8.39; Ms.3.33; R.8. 93;12.77.

To dig or tear up, excavate; U.1.23.

To pass through; यदि रोहिण्याः शकटं भिनत्ति रविनन्दनो गगनवीथ्याम् Pt.1.211,212.

(a) To divide, separate; द्विधा भिन्ना शिखण्डिभिः R.1.39. (b) To displace; आनन्दजः शोकजमश्रु बाष्पस्तयोरशीतं शिशिरो बिभेद R.14.3.

To violate, break, infringe; समयं लक्ष्मणो$भिनत् R.15.94; निहतश्च स्थितिं भिन्दन् दानवो$सौ बलद्विषा Bk.7.68.

To remove, take away; धैर्यमभिनदुदितं शिशुना Śi.15.87.

To disturb, interrupt; as in समाधिभेदिन्; असिपत्रवने चैव भिद्यमानानधार्मिकान् Rām.7.21.15.

To change, alter; (न) भिन्दन्ति मन्दां गतिमश्वमुख्यः Ku.1.11; or विश्वासोपगमा- दभिन्नगतयः शब्दं सहन्ते मृगाः Ś.1.14.

To expand, cause to open or blossom, open; सूर्यांशुभिर्भिन्नमिवारविन्दम् Ku.1.32; नवोषसा भिन्नमिवैकपङ्कजम् Ś.7.16; Me.19.

To disperse, scatter, scare away; भिन्नसारङ्गयूथः Ś.1.32; V.1.16.

To disjoin, disunite, set at variance; भेत्स्यामि स्वमतेन भेदकुशलो ह्येष प्रतीपं द्विषः Mu.3.13.

To loosen, relax, dissolve; पर्यङ्कबन्धं निबिडं बिभेद Ku.3.59.

To disclose, divulge.

To perplex, distract.

To distinguish, discriminate.

To explain or to understand; वचांसि योगग्रथितानि साधो न नः क्षमन्ते मनसापि भेत्तुम् Bhāg.5.1.18. -Pass. (भिद्यते)

To be split, rent or shivered; धरा धारापातै- र्मणिमयशरैर्भिद्यत इव Mk.5.22.

To be divided or separated.

To expand, blossom, open.

To be loose or relaxed; प्रस्थानभिन्नां न बबन्ध नीविम् R.7.9,66.

To be different from (with abl.); न कारणात् स्वाद् बिभिदे कुमारः प्रवर्तितो दीप इव प्रदीपात् R.5.37; U.4.

To be destroyed.

To be divulged or betrayed, get abroad; षट्कर्णो भिद्यते मन्त्रः &c. Pt.1.99.

To be harassed, pained or afflicted.

To be frightened or alarmed; अम्भसा भिद्यते सेतुस्तथा मन्त्रो$प्यरक्षितः । पैशुन्याद् भिद्यते स्नेहो वाचा भिद्येत कातरः ॥ Pt.1.12.

To separate oneself from, keep aloof from. -Caus. (भेदयति-ते)

To split, cleave, divide, tear &c.

To destroy, dissolve.

To disunite, set at variance.

To perplex.

To seduce. -Desid. (बिभित्सति-ते) To wish to break &c.

भिद् [bhid], a. (At the end of comp.) Breaking, splitting; destroying &c.; तुरगविचयव्यग्रानुर्वीभिदः U.1.23. -f.

Breaking, splitting, dividing.

Difference.

A sort, kind.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

भिद् cl.7. P. A1. ( Dha1tup. xix , 2 ) भिनत्ति, भिन्त्ते( impf. 2. 3. sg. अभिनत्RV. ; Subj. भिनअदःib. ; Impv. बिन्धिib. ; बिन्द्धिVar. [ cf. बिन्द्धि-लवणा] ; cl.1. P. भेदतिRV. ; Pot. भिदेयम्AV. ; pf. बिभेदRV. ; aor. , 2. 3. sg. भेत्RV. अभैत्सीत्R. ; भित्थास्TS. ; Prec. भित्सीष्टGr. ; fut. भेत्स्यति, तेBr. etc. ; Cond. अभेत्स्यत्Up. ; fut. भेत्ताGr. ; inf. भेत्तवैS3Br. ; भेत्तुम्ib. etc. ; ind.p. भित्त्वा, -भिद्यRV. etc. ) , to split , cleave , break , cut or rend asunder , pierce , destroy RV. etc. , ; to pass through (as a planet or , comet) Hariv. Var. ; to disperse (darkness) R. S3ak. ; to transgress , violate , (a compact or alliance) MBh. Ka1v. etc. ; to open , expand MaitrUp. Megh. ; to loosen , disentangle , dissolve MBh. Ka1v. etc. ; to disturb , interrupt , stop ib. ; to disclose , betray Mn. MBh. etc. ; to disunite , set at variance ib. ; to distinguish , discriminate L. : Pass. भिद्यते( ep. also तिaor. अभेदिBr. MBh. etc. ; pf. बिभिदेKa1lid. ) , to be split or broken , burst (intrans.) Br. etc. ; to be opened (as a closed hand , eyes etc. ) Ka1v. Pur. ; to overflow (as water) R. Hariv. ; to be loosened , become loose Mun2d2Up. Ka1v. ; to be stopped or interrupted MBh. ; to be disclosed or betrayed Ka1v. ; to be changed or altered (in mind) , be won over Ka1v. Pur. ; to be disunited MBh. ; to keep aloof from( instr. ) ib. ; to be distinguished , differ from( abl. ) Sa1m2khyak. Ka1v. etc. : Caus. भेदयति, ते( aor. अबीभिदत्; cf. also भिदापन) , to cause to split or break etc. ; to split , break , shatter , crush , destroy MBh. Hariv. Hit. ; to separate , divide(See. भेदित); to disunite , set at variance , perplex , unsettle (in opinion) , seduce , win over MBh. R. : Desid. बिभित्सति, ते, to wish to break through or disperse or defeat RV. MBh. ( cf. , बिभित्सा): Desid. of Caus. See. बिभेदयिषु: Intens. बेभिदीतिor बेभेत्ति, to cleave repeatedly Bhat2t2. [ cf. Lat. findo ; Germ. beissen ; Eng. bite.]

भिद् mfn. ( ifc. )breaking , splitting , piercing , destroying Ka1v. Katha1s. Pur. (See. अश्म-, गिरि-, तमो-, पुर-भिद्etc. )

भिद् f. a wall(= भित्ति) RV. i , 174 , 8

भिद् f. separation , distinction BhP.

भिद् f. a sort , kind , species L.