यन्त्रोपारोपितकोशांशः सम्पाद्यताम्

कल्पद्रुमः सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


म मकारः । स तु पञ्चविंशतितमव्यञ्जनवर्णः । अस्योच्चारणस्थानमोष्ठः । इति व्याकरणम् ॥ (“उपूपध्मानीयानामोष्ठौ ।” इति सिद्धान्त- कौमुदी ॥) अस्य स्वरूपं यथा, -- “मकारं शृणु चार्व्वङ्गि ! स्वयं परमकुण्डली । तरुणादित्यसङ्काशं चतुर्व्वर्गप्रदायकम् ॥ पञ्चदेवमयं वर्णं पञ्चप्राणमयं सदा ।” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ (वङ्गीयाक्षरैः) अस्य लेखनप्रकारः । यथा, -- “ऊर्द्ध्वाधःक्रमतो रेखा वामे वक्रा तु कुण्डली । पुनश्चाधोगता सैव तत ऊर्द्ध्वगता पुनः । ब्रह्मा शम्भुश्च विष्णुश्च क्रमशस्तासु तिष्ठति ॥” अस्य ध्यानं यथा, -- “कृष्णां दशभुजां भीमां पीतलोहितलोचनाम् । कृष्णाम्बरधरां नित्यां धर्म्मकामार्थमोक्षदाम् । एवं ध्यात्वा मकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” तत्प्रणाममन्त्रो यथा, -- “त्रिशक्तिसहितं वर्णं त्रिबिन्दुसहितं सदा । आत्मादितत्त्वसंयुक्तं हृदिस्थं प्रणमाम्यहम् ॥” इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ तस्य नामानि । “मः काली क्लेशितः काला महाकालो महान्तकः । वैकुण्ठो वसुधा चन्द्री रविः पुरुषराजकः ॥ कालभद्रो जया मेधा विश्वदा दीप्तसंज्ञकः । जठरञ्च भ्रमा मानं लक्ष्मीर्मातोग्रबन्धनौ ॥ विषं शिवो महावीरः शशिप्रभा जनेश्वरः । प्रमत्तः प्रियसू रुद्रः सर्व्वाङ्गो वह्निमण्डलम् । मातङ्गमालिनी बिन्दुः श्रवणा भरथो वियत् ॥” ३६ ॥ इति तन्त्रोक्तवर्णाभिधानम् ॥

मः, पुं, (माति निर्म्माति जगदिति । मा + कः ।) शिवः । चन्द्रमाः । ब्रह्मा । इत्येकाक्षरकोषः ॥ यमः । समयः । विषम् । मधुसूदनः । इति मेदिनी । मे, १ ॥

वाचस्पत्यम् सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


¦ पु॰ मा--क।

१ शिवे

२ चन्द्रे

३ चतुर्मुखे ब्रह्मणि एकाक्ष॰।

४ यमे

५ समये

६ विषे

७ विष्णौ च मेदि॰। छन्दःशास्त्रोक्ते

८ त्रिगुरुके गणे
“मो भूमिस्त्रिगुरुः श्रियं दिशति यः” वृ॰ र॰ टी॰। तस्य देवता भूमिः काव्यादौ प्रथमप्रयोगेश्रीलाभः फलम्।

शब्दसागरः सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


म¦ The twenty-fifth consonant of the Na4gari alphabet, corresponding to the letter M.

म¦ m. (-मः)
1. A name of BRAHMA
4.
2. S4IVA.
3. VISHN4U.
4. YAMA.
5. Time, season.
6. Poison, venom.
7. A magical or mystical verse or formula.
8. The moon.
9. The abbreviated name of the fourth note of the gamut. f. (मा)
1. A name of LAKSHM4I.
2. A mother.
3. Measure.
4. Light, lustre.
5. Knowledge.
6. Binding, tying.
7. Death.
8. A woman's waist. n. (-मं)
1. Good-fortune, auspicious- ness.
2. Water. E. मा to measure, क aff.; or मन् to worship, &c., aff. ड।

Apte सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


मः [mḥ], 1 Time.

Poison.

A magical formula.

The moon.

N. of Brahman; मकारेणोच्यते ब्रह्मा.

Of Viṣṇu.

Of Śiva.

Of Yama.

(In prosody) A syllabic foot (गण) consisting of three long syllables; मो भूमिस्त्रिगुरु श्रियं दिशति यः V. Ratna.

N. of the fifth (मध्यम) note in music.

मम् Water.

Happiness, welfare.

Monier-Williams सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


म the labial nasal. -1.

म m. (in prosody) a molossus. -2.

म base of the 1st pers. pron. in acc. sg. माम्or मा

म instr. मया

म dat. मह्यम्or मे

म abl. मत्or मद्

म gen. ममor me (for the enclitic forms cf. Pa1n2. 8-1 , 22 etc. ) [ cf. s. मद्; Zd. ma ; Gk. ? , ? , Lat. me , mihi etc. ]

म m. m. time L.

म m. poison L.

म m. a magic formula L.

म m. (in music) N. of the 4th note of the scale (abbreviated for मध्यम)

म m. the moon L.

म m. N. of various gods (of ब्रह्मा, विष्णु, शिव, and यम) L.

म n. happiness , welfare L.

म n. water L.

Purana Encyclopedia सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



makara .......................................... p126
makaravāhinī .............................. p401
maga .............................................. p816
magadha ........................................ p817
maghā ............................................ p262
macakruka .................................... p550
mañju ............................................ p401
maḍaka .......................................... p817
maṇalūra ...................................... p550
maṇi .............................................. p44
maṇijalā ...................................... p401
maṇināga ...................................... p401
maṇināga ...................................... p44
maṇipuṣpaka ................................ p126
maṇipūra ...................................... p550
maṇipūra ...................................... p551
maṇipūra (addition) ................ p943
maṇimatī ...................................... p551
maṇimant^1 .................................. p401
maṇimant^2 .................................. p401
maṇimant ...................................... p44
maṇiskandha ................................ p44
maṇīcaka ...................................... p817
maṇḍapa ........................................ p817
maṇḍala ........................................ p127
maṇḍalaka .................................... p44
maṇḍalārdha ................................ p127
mataṅgavāpī ................................ p401
mataṅgasya āśramaḥ .................. p551
mataṅgasya kedāraḥ .................. p402
mattamayūraka ............................ p817
matsya .......................................... p817
matsyanagara .............................. p551
mathurā ........................................ p551
madarvīka .................................... p402
madra ............................................ p822
madraka ........................................ p822
madhu ............................................ p827
madhuparka .................................. p45
madhumant .................................... p828
madhuvaṭī .................................... p402
madhuvana .................................... p402
madhuvilā .................................... p402
madhusrava .................................. p402
madhyadeśa .................................. p828
madhyamadeśa .............................. p828
madhyamikāya .............................. p829
manojava ...................................... p402
manonuga ...................................... p829
manohradā .................................... p402
mantraparvan .............................. p202
mandaka ........................................ p829
mandaga ........................................ p829
mandagā ........................................ p402
mandara ........................................ p403
mandara ........................................ p829
mandavāhinī ................................ p405
mandākinī^1 ................................ p405
mandākinī^2 ................................ p406
mandākinī^3 ................................ p406
maradha ........................................ p829
maru .............................................. p829
marutāṁ tīrtham ........................ p406
marutāṁ praharaṇam .................. p164
marudgaṇa .................................... p406
marudgaṇasya astram ................ p164
marudgaṇānām āyatanam ............ p551
marubhūmi .................................... p829
marubhauma .................................. p829
ma(ā)rtikāvata .......................... p836
martya .......................................... p830
malada .......................................... p830
maladā .......................................... p407
malaya .......................................... p45
malaya^1 ...................................... p407
malaya^2 ...................................... p407
malaya .......................................... p830
malavāsas .................................... p408
malla ............................................ p830
mallaka ........................................ p831
maśaka .......................................... p831
mahatsaras .................................. p408
mahaddyuman ................................ p408
mahākāla ...................................... p408
mahākāśa ...................................... p831
mahākrauñca ................................ p408
mahāgaṅgā .................................... p323
mahāgaṅgā .................................... p408
mahāgiri ...................................... p408
mahāgaurī .................................... p408
mahājaya ...................................... p45
mahānada ...................................... p408
mahānadī^1 .................................. p409
mahānadī^2 .................................. p409
mahānadī^3 .................................. p409
mahānandā .................................... p409
mahāpagā ...................................... p409
mahāpadma .................................... p552
mahāpadma .................................... p45
mahāpura ...................................... p409
mahāprasthānika ........................ p202
mahābhoja .................................... p831
mahāmandara ................................ p410
mahāmeru ...................................... p410
mahālaya ...................................... p410
mahāvaitaraṇī ............................ p410
mahāvyūha .................................... p127
mahāśaṅkha .................................. p410
mahāśrama .................................... p552
mahāsaras .................................... p408
mahāsaras .................................... p410
mahāstra ...................................... p128
mahāhanu ...................................... p45
mahāhrada .................................... p410
mahitā .......................................... p411
mahirohī ...................................... p411
mahiṣaka ...................................... p831
mahiṣaka ...................................... p838
mahī .............................................. p411
mahīdhara .................................... p411
maheccha ...................................... p552
mahendra ...................................... p411
mahendravāṇī .............................. p412
mahendrasya
vaiśrvaṇasya ca sadman ...... p552
mahendrā ...................................... p412
maheśvarapada ............................ p412
mahodaya ...................................... p412
mahodara ...................................... p45
mahopaniṣad ................................ p202
mahopaniṣada .............................. p202
mahyuttara .................................. p831
mākandī ........................................ p831
mākara .......................................... p126
māgadha ........................................ p832
māgha ............................................ p263
māghamāsa .................................... p263
māghī ............................................ p264
mācellaka .................................... p835
māṭharasya vanam ...................... p412
māṇḍavyasya āśramaḥ ................ p552
mātaṅgavacana ............................ p203
mātaṅgī ........................................ p45
mātariśvan .................................. p45
mātṛtīrtha .................................. p412
mātsyaka ...................................... p203
mādreya ........................................ p835
mādhava ........................................ p128
mādhava ........................................ p264
mādhava ........................................ p827
mādhavītīrtha ............................ p412
mānava .......................................... p45
mānavarjaka ................................ p835
mānavī .......................................... p203
mānavī .......................................... p413
mānasa^1 ...................................... p413
mānasa^2 ...................................... p414
mānasa^3 ...................................... p414
mānasa .......................................... p45
mānasa .......................................... p835
mānasahradā ................................ p414
mānuṣa .......................................... p128
mānuṣa .......................................... p129
mānuṣa .......................................... p414
māriṣa (addition) .................... p947
māruta 28 .................................... p128
mārkaṇḍeyasamasyā .................... p204
mārkaṇḍeyasya tīrtham ............ p414
mārkaṇḍeyāśrama ........................ p552
mārgaśīrṣa .................................. p264
mārgaśīrṣī .................................. p265
mālaka .......................................... p836
mālava^1 ...................................... p836
mālava^2 ...................................... p837
mālavāṇaka .................................. p837
mālā .............................................. p414
mālinī .......................................... p414
mālinī .......................................... p553
mālyapiṇḍaka .............................. p45
mālyavant^1 ................................ p415
mālyavant^2 ................................ p416
māvellaka .................................... p838
māhiṣa .......................................... p838
māhiṣaka ...................................... p838
māhiṣmatī .................................... p553
māhendra^1 .................................. p129
māhendra^2 .................................. p129
māheśvarī dhārā ........................ p416
mitrasya varuṇasya ca
āśramaḥ .................................... p554
mithilā ........................................ p554
mithilā (addition) .................. p943
miśraka ........................................ p416
miśrin .......................................... p45
mukuṭa .......................................... p838
mukta ............................................ p838
mukhara ........................................ p46
muñjapṛṣṭha^1 ............................ p416
muñjapṛṣṭha^2 ............................ p416
muñjavaṭa^1 ................................ p416
muñjavaṭa^2 ................................ p416
muñjavant .................................... p417
muṇḍa ............................................ p46
muṇḍa ............................................ p838
muṇḍavedāṅga .............................. p46
mudgara ........................................ p46
mudgaraparṇaka .......................... p46
mudgarapiṇḍaka .......................... p46
munideśa ...................................... p838
muracīpattana ............................ p555
murmurā ........................................ p417
musala .......................................... p129
mūka .............................................. p46
mūla .............................................. p265
mūṣaka .......................................... p839
mūṣakāda ...................................... p46
mūṣikāda ...................................... p46
mṛgadhūma .................................... p417
mṛgamandā .................................... p46
mṛgasvapnabhaya ........................ p204
mṛgī .............................................. p46
mṛgottama .................................... p265
mṛtyudaṇḍa .................................. p129
mekala .......................................... p839
meghakṛt ...................................... p46
meghapuṣpa .................................. p46
mecaka .......................................... p47
medrathā ...................................... p417
medhātithi .................................. p417
medhāvika .................................... p418
medhyā .......................................... p418
medhyāraṇya ................................ p418
menā .............................................. p418
meru .............................................. p418
meru .............................................. p425
meruvraja .................................... p556
maitra^1 ...................................... p265
maitra^2 ...................................... p265
maināka^1 .................................... p426
maināka^2 .................................... p427
maināka^3 .................................... p427
mainda .......................................... p47
mokṣadharma ................................ p204
moghā ............................................ p427
moda .............................................. p47
modāpura ...................................... p556
mohanāstra .................................. p129
mauka ............................................ p839
mauleya ........................................ p839
mauṣṭika ...................................... p839
mausala ........................................ p204
mleccha ........................................ p840

Mahabharata Cultural Index सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



makara .......................................... p126
makaravāhinī .............................. p401
maga .............................................. p816
magadha ........................................ p817
maghā ............................................ p262
macakruka .................................... p550
mañju ............................................ p401
maḍaka .......................................... p817
maṇalūra ...................................... p550
maṇi .............................................. p44
maṇijalā ...................................... p401
maṇināga ...................................... p401
maṇināga ...................................... p44
maṇipuṣpaka ................................ p126
maṇipūra ...................................... p550
maṇipūra ...................................... p551
maṇipūra (addition) ................ p943
maṇimatī ...................................... p551
maṇimant^1 .................................. p401
maṇimant^2 .................................. p401
maṇimant ...................................... p44
maṇiskandha ................................ p44
maṇīcaka ...................................... p817
maṇḍapa ........................................ p817
maṇḍala ........................................ p127
maṇḍalaka .................................... p44
maṇḍalārdha ................................ p127
mataṅgavāpī ................................ p401
mataṅgasya āśramaḥ .................. p551
mataṅgasya kedāraḥ .................. p402
mattamayūraka ............................ p817
matsya .......................................... p817
matsyanagara .............................. p551
mathurā ........................................ p551
madarvīka .................................... p402
madra ............................................ p822
madraka ........................................ p822
madhu ............................................ p827
madhuparka .................................. p45
madhumant .................................... p828
madhuvaṭī .................................... p402
madhuvana .................................... p402
madhuvilā .................................... p402
madhusrava .................................. p402
madhyadeśa .................................. p828
madhyamadeśa .............................. p828
madhyamikāya .............................. p829
manojava ...................................... p402
manonuga ...................................... p829
manohradā .................................... p402
mantraparvan .............................. p202
mandaka ........................................ p829
mandaga ........................................ p829
mandagā ........................................ p402
mandara ........................................ p403
mandara ........................................ p829
mandavāhinī ................................ p405
mandākinī^1 ................................ p405
mandākinī^2 ................................ p406
mandākinī^3 ................................ p406
maradha ........................................ p829
maru .............................................. p829
marutāṁ tīrtham ........................ p406
marutāṁ praharaṇam .................. p164
marudgaṇa .................................... p406
marudgaṇasya astram ................ p164
marudgaṇānām āyatanam ............ p551
marubhūmi .................................... p829
marubhauma .................................. p829
ma(ā)rtikāvata .......................... p836
martya .......................................... p830
malada .......................................... p830
maladā .......................................... p407
malaya .......................................... p45
malaya^1 ...................................... p407
malaya^2 ...................................... p407
malaya .......................................... p830
malavāsas .................................... p408
malla ............................................ p830
mallaka ........................................ p831
maśaka .......................................... p831
mahatsaras .................................. p408
mahaddyuman ................................ p408
mahākāla ...................................... p408
mahākāśa ...................................... p831
mahākrauñca ................................ p408
mahāgaṅgā .................................... p323
mahāgaṅgā .................................... p408
mahāgiri ...................................... p408
mahāgaurī .................................... p408
mahājaya ...................................... p45
mahānada ...................................... p408
mahānadī^1 .................................. p409
mahānadī^2 .................................. p409
mahānadī^3 .................................. p409
mahānandā .................................... p409
mahāpagā ...................................... p409
mahāpadma .................................... p552
mahāpadma .................................... p45
mahāpura ...................................... p409
mahāprasthānika ........................ p202
mahābhoja .................................... p831
mahāmandara ................................ p410
mahāmeru ...................................... p410
mahālaya ...................................... p410
mahāvaitaraṇī ............................ p410
mahāvyūha .................................... p127
mahāśaṅkha .................................. p410
mahāśrama .................................... p552
mahāsaras .................................... p408
mahāsaras .................................... p410
mahāstra ...................................... p128
mahāhanu ...................................... p45
mahāhrada .................................... p410
mahitā .......................................... p411
mahirohī ...................................... p411
mahiṣaka ...................................... p831
mahiṣaka ...................................... p838
mahī .............................................. p411
mahīdhara .................................... p411
maheccha ...................................... p552
mahendra ...................................... p411
mahendravāṇī .............................. p412
mahendrasya
vaiśrvaṇasya ca sadman ...... p552
mahendrā ...................................... p412
maheśvarapada ............................ p412
mahodaya ...................................... p412
mahodara ...................................... p45
mahopaniṣad ................................ p202
mahopaniṣada .............................. p202
mahyuttara .................................. p831
mākandī ........................................ p831
mākara .......................................... p126
māgadha ........................................ p832
māgha ............................................ p263
māghamāsa .................................... p263
māghī ............................................ p264
mācellaka .................................... p835
māṭharasya vanam ...................... p412
māṇḍavyasya āśramaḥ ................ p552
mātaṅgavacana ............................ p203
mātaṅgī ........................................ p45
mātariśvan .................................. p45
mātṛtīrtha .................................. p412
mātsyaka ...................................... p203
mādreya ........................................ p835
mādhava ........................................ p128
mādhava ........................................ p264
mādhava ........................................ p827
mādhavītīrtha ............................ p412
mānava .......................................... p45
mānavarjaka ................................ p835
mānavī .......................................... p203
mānavī .......................................... p413
mānasa^1 ...................................... p413
mānasa^2 ...................................... p414
mānasa^3 ...................................... p414
mānasa .......................................... p45
mānasa .......................................... p835
mānasahradā ................................ p414
mānuṣa .......................................... p128
mānuṣa .......................................... p129
mānuṣa .......................................... p414
māriṣa (addition) .................... p947
māruta 28 .................................... p128
mārkaṇḍeyasamasyā .................... p204
mārkaṇḍeyasya tīrtham ............ p414
mārkaṇḍeyāśrama ........................ p552
mārgaśīrṣa .................................. p264
mārgaśīrṣī .................................. p265
mālaka .......................................... p836
mālava^1 ...................................... p836
mālava^2 ...................................... p837
mālavāṇaka .................................. p837
mālā .............................................. p414
mālinī .......................................... p414
mālinī .......................................... p553
mālyapiṇḍaka .............................. p45
mālyavant^1 ................................ p415
mālyavant^2 ................................ p416
māvellaka .................................... p838
māhiṣa .......................................... p838
māhiṣaka ...................................... p838
māhiṣmatī .................................... p553
māhendra^1 .................................. p129
māhendra^2 .................................. p129
māheśvarī dhārā ........................ p416
mitrasya varuṇasya ca
āśramaḥ .................................... p554
mithilā ........................................ p554
mithilā (addition) .................. p943
miśraka ........................................ p416
miśrin .......................................... p45
mukuṭa .......................................... p838
mukta ............................................ p838
mukhara ........................................ p46
muñjapṛṣṭha^1 ............................ p416
muñjapṛṣṭha^2 ............................ p416
muñjavaṭa^1 ................................ p416
muñjavaṭa^2 ................................ p416
muñjavant .................................... p417
muṇḍa ............................................ p46
muṇḍa ............................................ p838
muṇḍavedāṅga .............................. p46
mudgara ........................................ p46
mudgaraparṇaka .......................... p46
mudgarapiṇḍaka .......................... p46
munideśa ...................................... p838
muracīpattana ............................ p555
murmurā ........................................ p417
musala .......................................... p129
mūka .............................................. p46
mūla .............................................. p265
mūṣaka .......................................... p839
mūṣakāda ...................................... p46
mūṣikāda ...................................... p46
mṛgadhūma .................................... p417
mṛgamandā .................................... p46
mṛgasvapnabhaya ........................ p204
mṛgī .............................................. p46
mṛgottama .................................... p265
mṛtyudaṇḍa .................................. p129
mekala .......................................... p839
meghakṛt ...................................... p46
meghapuṣpa .................................. p46
mecaka .......................................... p47
medrathā ...................................... p417
medhātithi .................................. p417
medhāvika .................................... p418
medhyā .......................................... p418
medhyāraṇya ................................ p418
menā .............................................. p418
meru .............................................. p418
meru .............................................. p425
meruvraja .................................... p556
maitra^1 ...................................... p265
maitra^2 ...................................... p265
maināka^1 .................................... p426
maināka^2 .................................... p427
maināka^3 .................................... p427
mainda .......................................... p47
mokṣadharma ................................ p204
moghā ............................................ p427
moda .............................................. p47
modāpura ...................................... p556
mohanāstra .................................. p129
mauka ............................................ p839
mauleya ........................................ p839
mauṣṭika ...................................... p839
mausala ........................................ p204
mleccha ........................................ p840

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=म&oldid=507745" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्