मागध
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागधः, पुं, (मगधस्य तद्बंशस्यापत्यम् । “द्व्यञ्- मगधकलिङ्गसूरमसादण् ।” ४ । १ । १७० । इति । अण् ।) पाणिस्वनकः । इति महा- भारतम् ॥ वंशक्रमेण महत्त्ववेदिराजाग्रस्तुति- कारी । तत्पर्य्यायः । मधुकः २ वन्दी ३ स्तुति- पाठकः ४ । इत्यमरभरतौ । २ । ८ । ९७ । तस्योत्पत्तिर्यथा, -- ततोऽस्य दक्षिणं हस्तं ममन्थुस्ते तदा द्विजाः । मथ्यमाने च तत्राभूत् पृथुर्वैण्यः प्रतापवान् ॥ तस्य वै जातमात्रस्य यज्ञे पैतामहे शुभे । सूतः सूत्यां समुत्पन्नः सौत्येऽहनि महामते ! ॥ तस्मिन्नेव महायज्ञे जज्ञे प्राज्ञोऽथ मागधः । प्रोक्तौ तदा मुनिवरैस्तावुभौ सूतमागधौ ॥ स्तूयतामेष नृपतिः पृथुर्वैण्यः प्रतापवान् ।” सूत्यामिति सूतिरभिषूतिः अभिषूयते कण्ड्यते सोमोऽस्यामिति सूतिः सोमाभिषवभूमिस्त- स्याम् । सौत्येऽहनि तस्मिन्नेव दिने । इति विष्णुपुराणे १ अंशे ४१ अध्यायस्तट्टीका च ॥ (यथा, महाभारते । १३ । ४८ । १२ । “वन्दी तु जायते वैश्यान्मागधो वाक्य- जीवनः ।”) वर्णसङ्करजातिविशेषः । (यथा, मानवे । १० । ११ । “क्षत्त्रियाद्विप्रकन्यायां सूतो भवति जातितः । वैश्यान्मागधवैदेहौ राजविप्राङ्गनासुतौ ॥”) स तु क्षत्त्रियायां वैश्याज्जातः । भाट् इति ख्यातः । मगधेषु भवो मागधः ष्णः इत्यमर- भरतौ । २ । १० । २ । जरासन्धराजः । तथा, -- “मागधो न च हन्तव्यो भूयः कर्त्ता बलोद्यमम् ।” इति श्रीभागवते १० स्कन्धः ॥ शुक्लजीरकः । मगधदेशोद्भवे त्रि । इति मेदिनी । मे, ३४ ॥ (यथा, महाभारते । ६ । ९ । ४९ । “अन्ध्राश्च बहवो राजन्नन्तर्गिर्य्यास्तथैव च । बहिर्गिर्य्याङ्गमलदा मागधा मालवाज्जटाः ॥”)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागध पुं।
वंशपरम्पराशंसकाः
समानार्थक:मागध,मगध
2।8।97।2।1
वैतालिका बोधकराश्चाक्रिका घाण्टिकार्थकाः। स्युर्मागधास्तु मगधा बन्दिनः स्तुतिपाठकाः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
मागध पुं।
क्षत्रियाद्वैश्याभ्यामुत्पन्नः
समानार्थक:मागध
2।10।2।2।2
शूद्राविशोस्तु करणोऽम्बष्ठो वैश्याद्विजन्मनोः। शूद्राक्षत्रिययोरुग्रो मागधः क्षत्रियाविशोः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागध¦ पु॰ मगधदेशे भवः अण्।
१ श्वेतजीरके मेदि॰
२ स्तुति-पाठके अमसः क्षत्रियायां वैश्याजाते
३ वर्णसङ्करभेदे(भाट) च।
४ यूथिकायां
५ पिप्पल्यां स्त्री मेदि॰ ङीप्।
६ सूक्ष्मैलायां
७ शर्करायां शब्दच॰
८ भाषाविशेषे चस्त्री हेमच॰।
९ मगधदेशजाते त्रि॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागध¦ mfn. (-धः-धी-धं) Belonging to, or produced in the province of Magad'ha or south Behar. m. (-धः)
1. A bard, a minstrel, whose duty it is, to recite the praises of sovereigns, their genealogy, and the deeds of their ancestors, in their presence; and to attend oni the march of an army, and animate the soldiers by martial songs: the minstrel forms a particular caste, said to spring from a Vaisya father, and Kshetriya mother; in mythology, they are said to have been created at once by the will of S4IVA; under the name of Bhauts, they are still numerous in the west of Inda where they are a privileged tribe.
2. Cumin-seed. m. Plu. (-धाः) The inhabitants or people of Magadha. f. (-धी)
1. A kind of jas- mine. (Jasminum auriculatum.)
2. Long-pepper, (Piper longum.)
3. A sort of cardamoms grown in Guzera4t.
4. Refined sugar.
5. A dialect of Sanskrit: one of the principal forms of Pra4krita, and nearly the same as that used in the sacred books of the Baudd'has and Jain'as: in the drama it is the dialect of the attendants and companions of royal personages. E. मगध a Kandwa4di verb, to ask, (reward,) aff. अण्; or मगध the country, and अण् derivative aff.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागध [māgadha], a. (-धी f.) [मगधदेशे भवः अण्] Relating to or living in the country of Magadha or the people of Magadha.
धः A king of the Magadhas.
N. of a mixed tribe, said to have been the offspring of a Vaiśya father and a Kṣatriya mother, (the duty of the members of this caste being that of professional bards); Ms.1.11,17; क्षत्रिया मागधं वैश्यात् Y.1.94; Mb.13.49.1.
A bard or panegyrist in general; सूतमागधबन्दिनः Bhāg.1.11.2; परिणतिमिति रात्रेर्मागधा माधवाय Śi.11.1. -धाः (pl.) N. of a people, the Magadhas.
धा A princess of the Magadhas.
धी A princess of the Magadhas; तयोर्जगृहतुः पादान् राजा राज्ञी च मागधी R.1.57.
The language of the Magadhas, one of the four principal kinds of Prākṛita.
White cumin.
Refined sugar.
A kind of jasmine.
A variety of cardamoms.
The daughter of a Kṣatriya mother and a Vaiśya father.
Anise.
N. of a river (शोणा).
A kind of रीति in rhetorics. The अलङ्कारशेखर (7) gives the following illustration: पाणौ पद्मधिया मधूक- कुसुमभ्रान्त्या पुनर्गण्डयोर्नीलेन्दीवरशङ्कया नयनयोर्बन्धूकबुद्ध्याधरे । लीयन्ते कबरीषु बान्धवजनव्यामोहजातस्पृहा दुर्वारा मधुपाः कियन्ति तरुणि स्थानानि रक्षिष्यसि ॥
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
मागध mf( ई)n. relating to or born in or living in or customary among the मगधs or the मगधcountry AV.Paris3. Lalit. etc.
मागध m. a king of the -M मगधMBh. Hariv.
मागध m. N. of a mixed caste AV. etc. etc. (accord to Mn. x , 11 the son of a क्षत्रियmother and a वैश्यfather ; he is the professional bard or panegyrist of a king , often associated with सुतand बन्दिन्MBh. Ka1v. etc. ; accord. to others one who informs a राजof what occurs in bazaars ; also an unmarried woman's son who lives by running messages or who cleans wells or dirty clothes etc. ; also opprobrious N. of a tribe still numerous in Gujarat , and called the Bhats W. )
मागध m. white cumin L.
मागध m. N. of one of the seven sages in the 14th मन्व्-अन्तरHariv.
मागध m. of a son of यदुib.
मागध m. ( pl. )N. of a people(= मगधाः) AV.Paris3. MBh. etc.
मागध m. of the warrior-caste in शाक-द्वीपVP.
मागध m. of a dynasty ib.
मागध m. long pepper L.
मागध m. the daughter of a क्षत्रियmother and a वैश्यfather MBh.
मागध m. a female bard Ka1d.
मागध m. (with or scil. भाषा) , the language of the -M मगधs (one of the प्रकृत्dialects) Sa1h. etc. (See. अर्ध-म्)
मागध m. Jasminum Auriculatum L.
मागध m. a kind of spice Sus3r. (long pepper ; white cumin ; anise ; dill ; a species of cardamoms grown in Gujarat. L. )
मागध m. refined sugar L.
मागध m. a kind of metre VarBr2S.
मागध m. N. of a river(= शोणा) R.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--जरासन्ध who was vanquished by कृष्ण, see Magadha (s.v.). भा. III. 3. १०; X. 2. 2; ८३. २३.
(II)--born of पृथु's sacrifice with सूत; panegyrised पृथु and got मागध country as gift; फलकम्:F1: भा. IV. १५. २०; X. 5. 5; ५०. ३७; ५३. ४३; ७०. २०; ७१. २९; ८४. ४६; Br. II. ३६. ११३, १५९-160, १७२; वा. ६२. ९५, १३७; Vi. I. १३. ५२. ६४.फलकम्:/F at कृष्ण's जातकर्म; फलकम्:F2: Br. III. २८. 1 and 4; २७. १३; ४९. २१; ५५. 9 and १४; IV. २६. ६२फलकम्:/F in the royal household. फलकम्:F3: M. २१२. १४; वा. ६२. १४७-148.फलकम्:/F
(III)--(Paulastya)--a sage of the १४थ् epoch of Bhautya Manu. भा. VIII. १३. ३४; Br. IV. 1. ११२; वा. १००. ११६; Vi. III. 2. ४४.
(IV)--a Gandharva. वा. ६९. २६.
(V)--for श्रुतश्रवस्, son of सोमाधि. वा. ९९. २२८. [page२-675+ ३०]
Vedic Index of Names and Subjects
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Māgadha. See Magadha.
==Foot Notes==