यन्त्रोपारोपितकोशांशः

सम्पाद्यताम्

कल्पद्रुमः

सम्पाद्यताम्
 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूष, वधे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०-पर०-सक०- सेट् ।) षष्ठस्वरी । यूषति । इति दुर्गादासः ॥

यूषम्, पुं, क्ली, (यूष् + कः ।) मुद्गादिक्वाथरसः । इत्यमरः । ३ । ५ । ३५ ॥ यूषोऽन्तःस्थादिः । चवर्गादिश्चेति मुकुटः । इति भरतः ॥ * ॥ अथ मुद्गयूषगुणाः । “मुद्गयषोऽग्निदो हृद्यः शुद्धानां व्रणिनामपि । पथ्यो बलाशपित्तघ्नो ज्वरहा च कृताकृतः ॥ अस्नेहलवणं सर्व्वमकृतं कटुकैर्विना । विज्ञेयं लवणस्नेहकटुकैः संस्कृतं कृतम् ॥ स तु दाडिममृद्वीकायुक्तः स्याद्रागषाडवः । रुचिकृल्लघुपाकश्च दोषाणामविरोधकृत् ॥” * ॥ मसूरयूषगुणाः । “मसूरयूषः संग्राही वृंही स्वादुः प्रमेहजित् । पित्तश्लेष्मज्वरहरस्तथातीसारनाशनः ॥” * ॥ कुलत्थयूषगुणाः । “कुलत्थयूषोऽनिलहा शर्कराश्मरिनाशनः । तूणीप्रतूणीकासार्शोगुल्ममेदःकफापहः ॥” * ॥ अम्लेन सह माषयूषगुणाः । “अम्लमाषो गुरुर्भेदी वातघ्नो दीपनो मतः ॥” अथ खडयूषः । “तक्रं कपित्थचाङ्गेरीमरिचाजाजिचित्रकैः । सुपक्वं खडयूषोऽयमयं काम्बलिकोऽपरः ॥” * ॥ खडकाम्बलिकयूषगुणाः । “दध्यम्लो लवणस्नेहतिलमाषविपाचितः ॥ खडकाम्बलिकौ यूषौ ग्राहिवातकफापहौ ॥” रति राजवल्लभः ॥ * ॥ अपि च । अथ यूषस्य विधिर्गुणाश्च । “अष्टादशगुणे नीरे शमीधान्यशृतो रसः । विरलान्ने घनः किञ्चित् पेषातो यूष उच्यते । उक्तः स एव निर्यूहो रुचिकृच्च विशेषतः ॥” यूषस्य प्रकारान्तरमाह । “कल्कद्रव्यपलं शुण्ठीं पिप्पलीञ्चार्द्धकार्षिकीम् । बारिप्रस्थेन विपचेत्तद्भवो यूष उच्यते ॥” यवकोलकुलत्थानां यूषः कण्ठ्योऽनिलापहः ॥” इति सुश्रुते सूत्रस्थाने ४५ अध्यायः ॥)

यूषः, पुं, (यूषतीति । यूष् + कः ।) ब्रह्मदारुवृक्षः । इति शब्दरत्नावली ॥

वाचस्पत्यम्

सम्पाद्यताम्
 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूष¦ बधे भ्वा॰ पर॰ सक॰ सेट्। यूषति अयूषीत् युयूषा।

यूष¦ पुंन॰ यूष--क।

१ मुद्गादिक्काथे अमरः।
“अष्टादशगुणे नीरे शमीथान्यशृतोरसः। विरसान्ने घनःकिञ्चित् पेयातो यूष उच्यते। उक्तः स एव निर्यूहोरुचिकृच्च विशेषतः”। यूषस्य प्रकारान्तरमाह कल्क-द्रव्यपलं शुण्ठीं पिप्पलीञ्चार्द्धकार्षिकीं। वारिप्रस्थेनविपचेत्तद्भवौ यूष उच्यते”।
“यूषो बल्यो लघुः पाके रुच्यः कण्ठ्यः कफापहः”। अथ मुद्गयूषविधिः
“मुद्गानां द्विपलं तोये शृतमर्द्धाटको-न्मिते। पादस्थं मर्दितं पूतं दाडिमस्य पलेन तत्। युक्तं सैन्धवविश्वाह्वधान्यकैः पादकांशिकैः। कणाजी-रकयोश्चूर्णाच्छाणैकेनावचूर्णितम्। संस्कृतो मुद्गयूषोऽयंपित्तश्लेष्महरो मतः”। अथ तस्य गुणाः
“मुद्गाना-मुत्तमो यूषो दीपनः शीतलो लघुः। व्रणोर्ध्वजत्रू-रुग्दाहकफपित्तज्वरास्रहृत्”। अथ मुद्गामलक-यूषगुणाः
“मुद्गामलकयूषस्तु भेदी पित्तानिलापहः। तृड्दाहशमनः शीतो मूर्च्छाश्रममदापहः” भावप्र॰।

२ ब्रह्मदारुदृक्षे पु॰ शब्दर॰।

शब्दसागरः

सम्पाद्यताम्
 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूष¦ mn. (-षः-षं) Pease-soup, pease-porridge, the water in which pulse of various kinds has been boiled. m. (-षः) The mulberry tree, (Mo- rus Indica;) also पूष। E. यूष् to hurt, क aff.; यूषन् is optionally subs- tituted for this word is some cases. [Page590-b+ 60]

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूषः [yūṣḥ], The Indian mulberry tree.

यूषः [yūṣḥ] षम् [ṣam] यूषन् [yūṣan], षम् यूषन् m., n. Soup, broth, pease-soup. (यूषन् has no forms for the first five inflections, and is optionally substituted for यूष after acc. dual.)

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूष m. n. (fr. 2. यु)soup , broth , pease-soup , the water in which pulse of various kinds has been boiled Gr2S3rS. Katha1s. Sus3r.

यूष m. the Indian mulberry tree L. [ cf. Lat. ju1s ; Slav. jucha.]

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


यूष पु.
(न.) शोरबा (बलि दिये गए पशु के अस्थिविहीन भाग पर उड़ेला गया), मा.श्रौ.सू. 1.8.5.2०-21।

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=यूष&oldid=479970" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्