रूक्ष
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष, त् क पारुष्ये । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (अदन्त चुरा०-पर०-अक०-सेट् ।) “दीर्घी । तथा च । ‘स पुनातु व्रजे यश्च गोरजःपातरूक्षितौ । शिशुरुच्छिद्य यमजौ निष्पिपेष तरू क्षितौ ॥’ इति कीचकयमकम् ॥ पारुष्यमस्निग्धीभावः । रूक्षयति रूक्षापयति केशः तैलाभावादिति शेषः ।” इति दुर्गादासः ॥
रूक्षम्, त्रि, (रूक्षयतीति । रूक्ष पारुष्ये + पचा- द्यच् ।) अप्रेम । अचिक्वणम् । इत्यमरः । ३ । ३ । २२४ ॥ (यथा, महाभारते । १ । १५३ । ६ । “ऊर्द्ध्वाङ्गुलिः स कण्डूयन् धुन्वन् रूक्षान् शिरो- रुहान् ॥”)
रूक्षः, पुं, वृक्षः । इति हेमचन्द्रः ॥ वरकतृणम् ॥ इति राजनिर्घण्टः ॥
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष वि।
अप्रेमः
समानार्थक:रूक्ष
3।3।226।2।2
त्विट् शोभापि त्रिषु परे न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकृष्टयोः। प्रत्यक्षेऽधिकृतेऽध्यक्षो रूक्षस्त्वप्रेम्ण्यचिक्कणे॥ व्याजसंख्याशरव्येषु लक्षं घोषौ रवव्रजौ। कपिशीर्षं भित्तिशृङ्गेऽनुतर्षश्चषकः सुरा॥ दोषो वातादिके दोषा रात्रौ दक्षोऽपि कुक्कुटे। शुण्डाग्रभागे गण्डूषो द्वयोश्च मुखपूरणे॥
पदार्थ-विभागः : , अभावः, प्रेमाभावः
रूक्ष वि।
अचिक्कणः
समानार्थक:रूक्ष
3।3।226।2।2
त्विट् शोभापि त्रिषु परे न्यक्षं कार्त्स्न्यनिकृष्टयोः। प्रत्यक्षेऽधिकृतेऽध्यक्षो रूक्षस्त्वप्रेम्ण्यचिक्कणे॥ व्याजसंख्याशरव्येषु लक्षं घोषौ रवव्रजौ। कपिशीर्षं भित्तिशृङ्गेऽनुतर्षश्चषकः सुरा॥ दोषो वातादिके दोषा रात्रौ दक्षोऽपि कुक्कुटे। शुण्डाग्रभागे गण्डूषो द्वयोश्च मुखपूरणे॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष¦ पारूष्ये कठोरतायाम् निःस्नेहे च अद॰ चु॰ उभ॰ अक॰सेट्। रूक्षयति ते अरुरूक्षत् त। [Page4811-b+ 38]
रूक्ष¦ त्रि॰ रूक्ष--अच्।
१ अचिक्कणे
२ स्नेहशून्थे च
३ वृक्षपु॰ हेमच॰।
४ दत्वीवृक्षे स्त्री राजनि॰।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष¦ mfn. (-क्षः-क्षा-क्षं)
1. Harsh, rough, not smooth or soft.
2. Rough to the taste, astringent, austere, not bland or sapid.
3. Rugged, uneven.
4. Harsh, unkind, unfriendly.
5. Dry. m. (-क्षः) A tree in general. E. रूक्ष् to be harsh or rough, aff. क |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष [rūkṣa], a. (written as रुक्ष also)
Rough, harsh, not smooth or soft (as touch sound &c.); पुंस्कोकिलगिरं श्रुत्वा रूक्षा ध्वाङ्खस्य वागिव Mb.1.2.384; रूक्षस्वरं वाशति वायसो$यम् Mk.9.1; Ku.7.17.
Astringent (taste).
Rough, uneven, difficult, austere.
Sullied, soiled, dirtied; रथतुरगरजोभिस्तस्य रूक्षालकाग्रा R.7.7; Mu.4.5.
Cruel, unkind, harsh; नितान्तरूक्षाभिनिवेशमीशम् R.14.43; संरम्भरूक्षमिव सुन्दरि यद् यदासीत् V.3.2; Ś.7.32; Pt.4. 91.
Arid, parched up, dry, dreary; स्निग्धश्यामाः क्वचिदपरतो भीषणाभोगरूक्षाः U.2.14.
Not oily (as food); Bg.17.9. (रूक्षीकृ means 'to make rough', 'soil', 'besmear').
क्षः A tree.
Harshness, hardness.
क्षा Croton Polyandrum (Mar. दन्ती).
Honey sugar.
क्षम् The thick part of curds.
A good kind of iron.
Black pepper. -Comp. -गन्धः, -गन्धकः bdellium. -पत्रः the Śākhoṭa tree. -पेषम् ind. without the addition of any liquid; as in रूक्षपेषं पिनष्टि; P.III.4.35. -भावः unfriendly behaviour. -वर्ण a. dark-coloured (as clouds). -वालुकम् honey of a small bee. -स्वरः an ass.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रूक्ष mf( आ)n. (prob. fr. रूष्; See. 2. रुक्ष)rough , dry , arid , dreary S3Br. etc.
रूक्ष mf( आ)n. emaciated , thin Sus3r.
रूक्ष mf( आ)n. rough to the taste , astringent MBh. Sus3r.
रूक्ष mf( आ)n. not greasy or oily (as food or medicine) Katha1s. Sus3r.
रूक्ष mf( आ)n. hard , harsh , unkind , cruel (as a person or speech) MBh. Ka1v. etc.
रूक्ष mf( आ)n. unpleasant , disagreeable , not soft (to the sight , smell etc. ) ib.
रूक्ष mf( आ)n. dismal (as a house) Pan5cat.
रूक्ष mf( आ)n. soiled , smeared , dirtied R. Mudr.
रूक्ष mf( आ)n. having the smell of an elephant in rut L.
रूक्ष m. hardness , harshness L.
रूक्ष m. the smell of the rut of an elephant L.
रूक्ष m. a kind of grass(= वरक) L.
रूक्ष n. a good kind of iron L.
रूक्ष n. the thick part of curds L.
रूक्ष m. (prob. for Prakrit rukkha = वृक्ष)a tree L.