संस्कृतम्

वज्रः, हीरं, हीरकः, हीरकमनि, अक्षज, मणिराज, वज्रमणी, अशनिग्रावन्, लोहजित्।

वज्रः इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	वज्रः	वज्रौ	वज्राः
सम्बोधनप्रथमा	वज्र	वज्रौ	वज्राः
द्वितीया विभक्तिः	वज्रम्	वज्रौ	वज्रान्
तृतीया विभक्तिः	वज्रेन	वज्राभ्याम्	वज्रैः
चतुर्थी विभक्तिः	वज्राय	वज्राभ्याम्	वज्रेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	वज्रात्	वज्राभ्याम्	वज्रेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	वज्रस्य	वज्रयोः	वज्रानाम्
सप्तमी विभक्तिः	वज्रे	वज्रयोः	वज्रेषु

नाम

वज्रः नाम मणिराजः।

अनुवादाः

उदाहरणानि

वज्रासनम्- योगाशने एक मुख्यं आसनम्।
वज्रायुधम्-देवेन्द्र आयुधम्।
वज्रोस्तवम्।

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

वज्रः, पुं, (वज् + रन् ।) कोकिलाक्षवृक्षः । श्वेतकुशः । इति राजनिर्घण्टः ॥ सेहुण्ड- वृक्षः । इति भावप्रकाशः ॥ श्रीकृष्णप्रपौत्त्रः । यथा, -- “अनिरुद्धात् सुभद्रायां वज्रो नाम नृपोऽभवत् । प्रतिबाहुर्वज्रसुतश्चारुस्तस्य सुतोऽभवत् ॥” इति गारुडे १४४ अध्यायः ॥ अपि च । “प्रद्युम्न आसीत् प्रथमः पितृवद्रुक्मिणीसुतः । स रुक्मिणो दुहितरमुपयेमे महारथः ॥ तस्यां ततोऽनिरुद्धोऽभून्नागायुतबलान्वितः । स चापि रुक्मिणः पौत्त्रीं दौहित्रो जगृहे ततः ॥ वज्रस्तस्यामभूद्यस्तु मौषलादवशेषितः । प्रतिबाहुरभूत्तस्मात् सुबाहुस्तस्य चात्मजः ॥” इति श्रीभागवते १० स्कन्धे ९० अध्यायः ॥ * ॥ (विश्वामित्रपुत्त्रभेदः । यथा, महाभारते । १३ । ४ । ५१; ५९ । “वल्गुजङ्घश्च भगवान् गालवश्च महानृषिः । रुचिर्वज्रस्तथाख्यातः सालङ्कायन एव च ॥” “विश्वामित्रात्मजाः सर्व्वे मुनयो ब्रह्मवादिनः ॥”) विष्कम्भादिसप्तविंशतियोगान्तर्गतपञ्चदशयोगः । तस्याद्यनवदण्डा वर्ज्जनीया यथा, -- “त्यजादौ पञ्च विष्कम्भे सप्त शूले च नाडिकाः । गण्ड व्याघातयोः षट् च नव हर्षणवज्रयोः ॥ वैधृतिव्यतिपातौ च सभस्तौ परिवर्ज्जयेत् । शेषा यथार्थनामानो योगाः कार्य्येषु शोभनाः ॥” इति ज्योतिस्तत्त्वम् ॥ अत्र जातफलं यथा, -- “गुणी गुणज्ञो बलवान् महौजाः सद्रत्नवस्त्रादिपरीक्षकः स्यात् । वज्राभिधाने यदि चेत् प्रसूतो वज्रोपमः स्याद्रिपुकामिनीनाम् ॥” इवि कोष्ठीप्रदीपः ॥