वाचस्पति
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पतिः, पुं, (वाचः पतिः । “षष्ठ्याः पति- पुत्त्रेति ।” ८ । ३ । ५३ । इति षष्ठीविसर्गस्य सः ।) बृहस्पतिः । इत्यमरः । १ । ३ । २४ ॥ (यथा, कुमारे । २ । ३० । “वाचस्पतिरुवाचेदं प्राञ्जलिर्जलजासनम् ॥” शब्दप्रतिपालके, त्रि । यथा, ऋग्वेदे । १० । १६६ । ३ । “वाचस्पते निषेधे मान्यथा मदधरं वदान् ॥” “हे वाचस्पते वाचः शब्दस्य पालयितर्देव ॥” इति तद्भाष्ये सायणः ॥)
अमरकोशः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पति पुं।
बृहस्पतिः
समानार्थक:बृहस्पति,सुराचार्य,गीष्पति,धिषण,गुरु,जीव,आङ्गिरस,वाचस्पति,चित्रशिखण्डिज
1।3।24।2।3
बृहस्पतिः सुराचार्यो गीष्पतिर्धिषणो गुरुः। जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः॥
पदार्थ-विभागः : नाम, द्रव्यम्, तेजः, ग्रहः
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पति¦ पु॰
६ त॰ अलुक्समा॰।
१ वृहस्पतौ।
२ पुष्यन्क्षत्रे च
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पति¦ m. (-तिः)
1. VRIHASPATI4: see the last.
2. A title of the great scholar Professor TA4RA4-NA4THA TARKA-BA4CHASPATI4, son of the illustrious Pandit KA4LI-DA4SA SA4RBABHOUMA and grandson of the Venerable Pandit RA4M-RA4M TARKASID'DHA4NTA, the commentator of the six different schools of Hindu philosophy: (Vide Mr. ADAM'S report on the researches of the Pandits of Bengal.) He was born at KA4LNA4, situated on the bank of the river BHA4GIRATHI4, in the District of BURDWA4N in the year 1806 A. D. and died at the sacred city of BENARES in 1885, at the ripe age of eighty, where he retired for abstract meditation [Page641-a+ 60] and contemplation of the Supreme Spirit. He is the commentator “of SA4NKHYA-TATWA-KOUMUDI4,” of BA4CHASPATI4 MISHRA, “SID'DHA4NTA-KOUMUDI4,” the most authoritative grammar of PA4NINI4 methodised by BHATTOJI-DIKSHITA, and several Sanskrit dramas; he is also the author of “SHABDA4RTHARATNA”, a useful work on the philosophy of grammar, “SID'DHA4NTABINDUSA4RA,” &c.; he is also the compiler of “A4SHUBODH,” the well known Sanskrit grammar, “DHA4TURUPA,” the easy treatise on the paradigm of Sanskrit conjugations, both meant for beginners, “VA4CHASPATYA,” the first voluminous Sanskrit dictionary with derivations in al- phabetical order and “SHABDASTOMA-MAHA4NIDHI4”, the most useful handy Sanskrit dictionary, and other works in almost all the bran- ches of Sanskrit language too numerous to mention, all of which he wrote single-handed. E. वाच् speech, in the sixth case, पति master.
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पतिः [vācaspatiḥ], [वाचः पतिः षष्ठषलुक्]
The lord of speech', an epithet of Bṛihaspati, preceptor of the gods; अविज्ञात- प्रबन्धस्य वचो वाचस्पतेरपि । व्रजत्यफलताम् Ki.11.43; also वाचसांपतिः.
The constellation Puṣya.
An orator.
The Veda; ततो वाचस्पतिर्जज्ञे तं मनः पर्यवेक्षते Mb.14. 21.9.
N. of a lexicographer.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाचस्पति/ वाचस्--पति m. ( वाचस्-)" lord of voice or speech " , N. of a divine being (presiding over human life which lasts as long as there is voice in the body ; applied to सोम, विश्व-कर्मन्, प्रजा-पति, ब्रह्माetc. , but esp. to बृहस्-पति, who is lord of eloquence , preceptor of the gods , and regent of the planet Jupiter) RV. AV. etc.
वाचस्पति/ वाचस्--पति m. a master of speech , orator BhP.
वाचस्पति/ वाचस्--पति m. N. of a ऋषि, a lexicographer , a philosopher etc. Sarvad. Un2. Sch. etc.
Purana index
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--बृहस्पति (s.v.) who by means of pro- pitiatory ceremonies to planets, etc., disillusioned Raji's sons and won back the kingdom for Indra; फलकम्:F1: M. २४. ४४-9.फलकम्:/F worship of. फलकम्:F2: Ib. ७३. 7.फलकम्:/F
(II)--the name of व्यास of the २१स्त् dva1para; दारुक अवतार् of the Lord. वा. २३. १९४.