वितर्क
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
सम्पाद्यताम्कल्पद्रुमः
सम्पाद्यताम्
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वितर्कः, पुं, (वि + तर्क + घञ् ।) ऊहः । (यथा, भागवते । १० । ८९ । १ । “सरस्वत्यास्तटे राजन् ऋषयः सत्रमासत । वितर्कः समभूत्तेषां त्रिष्वधीशेषु को महान् ॥”) संशयः । इति मेदिनी । के, १५७ ॥ (यथा, महाभारते । १ । १९० । २३ । “यौ तौ कुमाराविव कार्त्तिकेयौ द्वावश्विनेयाविति मे वितर्कः ॥”) ज्ञानसूचकः । इति शब्दरत्नावली ॥ * ॥ आहो उताहो किमुत किं किमु उत एते षट् विकल्पवितर्कार्थे । यथा स्थाणुराहो पुरुषः । इति अहो ह्रस्वादि च । विकल्पे विस्मयेऽप्यहो इति रुद्रः । किमु ह्रस्वान्तं उत ह्रस्वादि । चकारात् उताहोस्वित् आहोस्वि- दिति च यथा भारते । “उताहोस्विद्भवेद्राजा नलः परपुरञ्जयः ।” इति आहोस्विन्मुखमिति भारवौ । इति भरतः ॥
वाचस्पत्यम्
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वितर्क¦ पु॰ वि + तर्क--भावे अच्।
१ सन्देहे
२ ऊहे च मेदि॰।
३ ज्ञानसूचके शब्दर॰।
४ अर्थालङ्कारभेदे अलङ्कारशब्दे
४०
३ पृ॰ दृश्यम्।
शब्दसागरः
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वितर्क¦ m. (-र्कः)
1. Reasoning, discussion.
2. Doubt, deliberation.
3. A teacher, an instructor in divine knowledge.
4. Consideration of probabilities, mental anticipation of alternatives, conjecture. E. वि implying discrimination, &c., तर्क् to reason, aff. अच् |
Apte
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वितर्कः [vitarkḥ], 1 Argument, reasoning, inference.
Guess, conjecture, supposition, belief; शिरीषपुष्पाधिकसौकुमार्यौ बाहू तदीयाविति मे वितर्कः Ku.1.41.
Fancy, thought; राग- ग्राहवती वितर्कविहगा Bh.3.45.
Doubt; नुनोद तस्य स्थल- पद्मिनीगतं वितर्कम् Ki.4.5;13.2.
Deliberation, discussion.
A teacher in divine knowledge.
False or adverse conjecture; वितर्कं निश्चयाज्जयेत् Mb.12.274.11.
Purpose, intention. -Comp. -पदवी the path of conjecture.
Monier-Williams
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वितर्क/ वि- m. conjecture , supposition , guess , fancy , imagination , opinion MBh. Ka1v. etc.
वितर्क/ वि- m. doubt , uncertainty Yogas. Sarvad.
वितर्क/ वि- m. a dubious or questionable matter Yogas.
वितर्क/ वि- m. reasoning , deliberation , consideration Ka1v. Sa1h.
वितर्क/ वि- m. purpose , intention Ja1takam.
वितर्क/ वि- m. a teacher , instructor in divine knowledge W.
वितर्क/ वि- m. a partic. class of योगीs Ja1takam.
वितर्क/ वि- m. N. of a son of धृत-राष्ट्रMBh.
वितर्क/ वि- m. pl. N. of the five principal sins Ja1takam.
Purana Encyclopedia
सम्पाद्यताम्|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
VITARKA : A son of Dhṛtarāṣṭra of the Kuru dynasty, (M.B. Ādi Parva, Chapter 94, Stanza 58).
_______________________________
*1st word in left half of page 878 (+offset) in original book.