संस्कृतम्

व्याघ्रः, द्वीपिन्, कर्वर, गुहाशय, शार्दूलः, व्यालः, पुण्डरीकः, नखरायुधः, पञ्चनखः, मरुवकः, भीरुः।

व्याघ्रः इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	व्याघ्रः	व्याघ्रौ	व्याघ्राः
सम्बोधनप्रथमा	व्याघ्र	व्याघ्रौ	व्याघ्राः
द्वितीया विभक्तिः	व्याघ्रम्	व्याघ्रौ	व्याघ्रान्
तृतीया विभक्तिः	व्याघ्रेन	व्याघ्राभ्याम्	व्याघ्रैः
चतुर्थी विभक्तिः	व्याघ्राय	व्याघ्राभ्याम्	व्याघ्रेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	व्याघ्रात्	व्याघ्राभ्याम्	व्याघ्रेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	व्याघ्रस्य	व्याघ्रयोः	व्याघ्रानाम्
सप्तमी विभक्तिः	व्याघ्रे	व्याघ्रयोः	व्याघ्रेषु

नाम

व्याघ्रः नाम भयानकजन्तुः।

अनुवादाः

उदाहरणानि

भारते पुराणकथासु विग्रहेषु च व्याघ्रः विशेषगौरवभाक् दृश्यते ।
कालीदेव्याः वाहनरूपः अस्ति व्याघ्रः।
अरण्ये व्याघ्रः सन्ति।

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

व्याघ्रः, पुं, (व्याजिघ्रतीति । वि + आ + घ्रा + कः ।) जन्तुविशेषः । वाघ इति भाषा ॥ (यथा, छान्दोग्ये । ६ । ९ । ३ । “त इह व्याघ्रो वा सिंहो वा वृको वा वराहो वा कीटो वा पतङ्गो वा दंशो वा मशको वा यद्यद्भवन्ति तदा भवन्ति ॥”) तत्पर्य्यायः । शार्द्दूलः २ द्वीपी ३ । इत्यमरः ॥ पृदाकुः ४ वनश्वः ५ चित्रकः ६ पुण्डरीकः ७ । इति जटाधरः ॥ हिंस्रपशुः ८ व्याडः ९ हिंस्रकः १० हिंसारुः ११ श्वापदः १२ । इति शब्दरत्ना- बली ॥ पञ्चनखः १३ व्यालः १४ गुहाशयः १५ तीक्ष्णदंष्ट्रः १६ भीरुः १७ नखायुधः १८ । अस्य मांसगुणाः । “शार्द्दूलसिंहसरभर्क्षतरक्षुमुख्या येऽन्ये प्रसह्य विनिहन्त्यभिवर्त्तयन्ते । ते कीर्त्तिताः प्रहसनाः पललं तदीय- मर्शःप्रमेहजठरामयजाड्यहारि ॥” इति राजनिर्घण्टः ॥ स तु कश्यपभार्य्यादंष्ट्रासन्तानः । यथा, -- “दंष्ट्रा त्वजनयत् पुत्त्रान् व्याघ्रसिंहांश्च भाविनी । द्वीपिनश्च सुतास्तस्या व्याल्याद्याश्चामिष- प्रियाः ॥” इत्याद्ये वह्निपुराणे काश्यपीयवंशनामाध्यायः ॥ नरादिशब्दोत्तरस्थः श्रेष्ठार्थवाचकः ॥ (यथा, महाभारते । १ । १५२ । २९ । “किन्नुदुःखतरं शक्यं मया द्रष्टुमतःपरम् । योऽहमद्य नरव्याघ्रान् सुप्तान् पश्यामि भूतले ॥”) रक्तैरण्डः । करञ्जः । इति मेदिनी ॥

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

व्याघ्रः [vyāghrḥ], [व्याजिघ्रति, व्याघ्रा क]

A tiger.

(At the end of comp.) Best, pre-eminent, chief; as in नरव्याघ्र, पुरुषव्याघ्र.

The red variety of the castor-oil plant.-घ्री A tigress; व्याघ्रीव तिष्ठति जरा परितर्जयन्ति Bh.3.19.-Comp. -अटः a skylark. -आस्यः a cat. -दलः, -पुच्छः the castor-oil plant.

नखः, खम् a tiger's claw.

a kind of perfume.

a scratch, the impression of a finger-nail. -नायकः a jackal. -पाद (-द्) a. tigerfooted. -श्वन् m. a tiger-like dog.