श्लेष:

वर्ग:काव्यालङ्कारकोश:

यन्त्रोपारोपितकोशांशः सम्पाद्यताम्

कल्पद्रुमः सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


श, तालव्यशकारः । म तु शवर्गीयप्रथमवर्णः । व्यञ्जनत्रिंशद्वर्णश्च । अस्योच्चारणस्थानं तालु । इति तन्त्रव्याकरणे ॥ (तथा च शिक्षायाम् । १७ । “कण्ठ्या वहाविचुयशास्तालव्या ओष्ठजावुपू ॥”) अस्य स्वरूपं यथा, -- “शकारं परमेशानि ! शृणु वर्णं शुचिस्मिते ! । रक्तवर्णप्रभाकारं स्वयं परमकुण्डली ॥ चतुर्व्वर्गप्रदं देवि ! शकारं ब्रह्मविग्रहम् । पञ्चदेवमयं वर्णं पञ्चप्राणात्मकं प्रिये ! ॥ रजःसत्त्वतमोयुक्तं त्रिबिन्दुसहितं सदा । त्रिशक्तिसहित वर्णमात्मादितत्त्वसंयुतम् ॥” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ * ॥ (वङ्गीयवर्णमालायाम् ।) तल्लेखनप्रकारो यथा, “कुञ्चिता वामतो दक्षगता च गोकृतिस्त्वधः । पुनरूर्द्ध्वगता तालु वह्निचन्द्रदिवाकराः । मात्रा भवानी विज्ञेया ध्यानमस्य प्रचक्षते ॥” इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ * ॥ तद्वाचकानि यथा, -- “शः सव्यश्च कामरूपो कामरूपो महामतिः । सौख्यनामा कुमारोऽस्थि श्रोकण्ठो वृषकेतनः ॥ वृषघ्नः शयनं शान्ता सुभगा विस्फुलिङ्गिनी । मृत्युर्देवो महालक्ष्मीमहेन्द्रः कुलकौलिनी ॥ बाहुर्हंसो वियद्वक्त्रं हृदनङ्गाङ्कुशः खलः । वामोरुः पुण्डरोकात्मा कान्तिः कल्याण- वाचकः ॥” इति योगिनीतन्त्रे ३ भागे ७ पटले वर्णाभिधानम् ॥ (काव्यादावस्य प्रथमप्रयोगे सुखं फलम् । यथा, वृत्तरत्नाकरटीकायाम् । “शः सुखं सस्तु खेदम् ॥” धात्वनुबन्धविशेषः । यथा, कविकल्पद्रुमः । “ -- वो वृतादिः श्तुदादिकः ॥” एतेन तुदौ ञश् व्यथे तुदति इति स्यात् ॥)

शम्, क्ली, शुभम् । इति त्रिकाण्डशेषशब्दरत्ना- वल्यौ ॥ (यथा, देवीभागवते । ३ । १८ । ७ । “न च हर्म्ये वने शं मे दीर्घिंकायां न पर्व्वते ॥”)

शम्, [म्] व्य, कल्याणम् । (यथा, राजेन्द्रकर्ण- पुरे । ५१ । “यः कीर्त्तौ भवतो वतो नृपगुणैर्यः शंतनुः शन्तनुः ॥”) शुभम् । शास्त्रम् । इति शब्दरत्नावली ॥

शः, पुं, शिवः । शस्त्रम् । इति शब्दरत्नावली ॥

वाचस्पत्यम् सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


¦ न॰ शी--ड।

१ मङ्गले त्रिका॰।

२ महादेवे,

३ शस्त्रे च पु॰ शब्दर॰।

शब्दसागरः सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


श¦ The thirtieth consonant of the Na4gari4 alphabet and first of the three sibilants; it is termed the palatal sibilant, and corresponds to “Sh” pronounced softly, as in Shun; in the Roman character it is distinguished by an accent, as S
4. [Page702-a+ 60]

श¦ m. (-शः)
1. A name of S4IVA.
2. A weapon.
3. A cutter, a destroyer. n. Adv. (-शं) or Ind. (शं or शम्) Happy, happily, auspiciously. E. शी to sleep or शी to pare, &c., aff. ड |

Apte सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


शः [śḥ], 1 A cutter, destroyer.

A weapon.

N. of Śiva. -शम् Happiness; हर्तुर्याति न गोचरं किमपि शं पुष्णाति यत् सर्वदा Bh.2.16.

शम् [śam], ind. A particle meaning welfare, happiness, prosperity, health, and generally used to express a blessing or pious wish, (with dat. or gen.); शं देवदत्ताय or देवदत्तस्य (often used in modern letters as an auspicious conclusion; इति शम्). -Comp. -कर s. v. -तम most wholesome, salutary; तदोडुराजः ककुभः करैर्मुखं प्राच्या विलिम्पन्नरुणेन शन्तेमैः Bhāg.1.29.2. -ताति a. conferring happiness, propitious, auspicious.

पाकः lac, red dye.

cooking, maturing.

Cathartocarpus Fistula (शम्याक; Mar. बाहवा). -पातः Cassia Fistula.-भु see s. v.

शम् [śam], I. 4 P. (शाम्यति, शान्त)

To be calm, quiet or tranquil, be appeased or pacified (as a person); शाम्येत् प्रत्यपकारेण नोपकारेण दुर्जनः Ku.2.4; काकुत्स्थमुद्दिश्य समत्सरो$पि शशाम तेन क्षितिपाललोकः R.7.3; शान्तो लवः U.6. 7; Bh.2.75.

To cease, stop, come to an end; चिन्ता शशाम सकला$पि सरोरुहाणाम् Bv.3.7; न जातु कामः कामानामुप- भोगेन शाम्यति Ms.2.94 'is not satisfied'.

To be quelled, be extinguished or quenched; शशाम वृष्ट्यापि विना दवाग्निः R.2.14; U.5.7.

To desist, leave off (speaking &c.).

To put an end to, destroy, kill (also 9 P. in this sense) -Caus. (शमयति-ते, but शामयति- ते in the sense of 'seeing', see शम् II).

To appease, allay, calm, tranquillize, pacify, soothe; कः शीतलैः शमयिता वचनैस्तवाधिम् Bv.3.1; संरम्भं शमयामास R.15. 85;17.55; Ś.5.7.

To put an end, to stop; वरेण शमितं लोकानलं दुग्धं हि तत्तपः Ku.2.56.

To remove, avert; प्रतिकूलं दैवं शमयितुम् Ś.1.

To subdue, tame, defeat, conquer, vanquish; शमयति गजानन्यान् गन्धद्विपः कलभो$पि सन् V.5.18; R.9.12;11.59.

To kill, destroy, slay; कर्णस्यात्मजमग्रतः शमयतः Ve.5.5.

To quench, extinguish; शमितकुरुवंशप्रसविता Pt.4.5; सुतप्तमपि पानीयं शमयत्येव पावकम् H.1.85; Me.55.

To leave off, desist, cease. -II. 1 U. (शामयति-ते)

To see, look at, inspect.

To show, display.

Monier-Williams सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


श the first of the three sibilants (it belongs to the palatal class , but in sound as well as euphonic treatment often corresponds to ष्, though in some words pronounced more like स्).

श ( ifc. )= शय(See. गिरि-, वारि-, वृक्ष-श).

श m. = शस्त्रL.

श m. = शिवL.

श n. See. 2. शम्.

Purana Encyclopedia सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



śaka .............................................. p878
śakaṭa .......................................... p104
śakaṭavyūha ................................ p144
śakuni .......................................... p59
śakula .......................................... p59
śakti^1 ........................................ p144
śakti^2 ........................................ p147
śakti^3 ........................................ p147
śakti^4 ........................................ p147
śakti^5 ........................................ p147
śakrapura .................................... p572
śakraprastha .............................. p572
śakravāpin .................................. p60
śakravijaya ................................ p210
śakrasya tīrtham ...................... p453
śakrāvarta .................................. p453
śaṅkukarṇa .................................. p60
śaṅkukarṇeśvara ........................ p572
śaṅkha .......................................... p60
śaṅkhatīrtha .............................. p453
śaṅkhanaka .................................. p60
śaṅkhaśiras ................................ p60
śaṅkhaśīrṣa ................................ p60
śaṅkhinī ...................................... p454
śaṇḍa ............................................ p881
śatakumbhā .................................. p454
śatakratuprastha ...................... p573
śataghaṇṭā^1 .............................. p147
śataghaṇṭā^2 .............................. p147
śatadru ........................................ p454
śatapatha .................................... p210
śatabalā ...................................... p455
śatabhiṣaj .................................. p270
śatayūpāśrama ............................ p573
śatarudrīya^1 ............................ p210
śatarudrīya^2 ............................ p211
śataśṛṅga .................................... p455
śatasahasraka ............................ p455
śatasāhasrika ............................ p455
śatāvarī ...................................... p456
śanaiścara .................................. p270
śantanos tīrtham ...................... p456
śabara .......................................... p881
śabala .......................................... p60
śaraṇa .......................................... p60
śaradaṇḍa .................................... p882
śarabha ........................................ p61
śarabhaṅgāśrama ........................ p573
śarayū .......................................... p456
śaravarṣa .................................... p148
śarolbaṇa .................................... p148
śarmaka ........................................ p882
śarmila ........................................ p882
śaryātivana ................................ p456
śalakara ...................................... p61
śalapotaka .................................. p61
śalu .............................................. p456
śalyaka ........................................ p61
śalyaparvan^1 ............................ p211
śalyaparvan^2 ............................ p212
śaśayāna ...................................... p456
śaśaroman .................................... p61
śaśikāntā .................................... p456
śāka .............................................. p456
śākadvīpa .................................... p882
śākambharī .................................. p456
śākala .......................................... p573
śākalāvat .................................... p883
śākra astra ................................ p148
śānavatya .................................... p884
śāntiparvan ................................ p212
śāraṅga ........................................ p148
śārdūlī ........................................ p61
śālagrāma .................................... p574
śālipiṇḍa .................................... p61
śāliśūrpa .................................... p456
śālūkinī ...................................... p457
śālva ............................................ p884
śālveya ........................................ p884
śālveya ........................................ p886
śālveyaka .................................... p884
śālveyaka .................................... p886
śikhin .......................................... p61
śitikaṇṭha .................................. p61
śini .............................................. p886
śibi .............................................. p886
śibikā .......................................... p149
śirīṣaka ...................................... p61
śilin ............................................ p61
śilīśalakara .............................. p61
śiva .............................................. p574
śiva .............................................. p888
śivā .............................................. p457
śivodbheda .................................. p457
śiśupālavadha ............................ p212
śiśumāra ...................................... p271
śiśumārapura .............................. p575
śīghrā .......................................... p457
śītavana ...................................... p457
śuka .............................................. p149
śukasya āśramaḥ ........................ p575
śukī .............................................. p61
śuktimatī .................................... p457
śuktimatī .................................... p575
śuktimant .................................... p457
śuktisāhvayā .............................. p575
śukra^1 ........................................ p271
śukra^2 ........................................ p272
śuklasya pañcamī ...................... p503
śuci .............................................. p273
śubhaskandha .............................. p457
śūkara .......................................... p888
śūdra ............................................ p889
śūra .............................................. p889
śūrasena ...................................... p889
śūrpāraka .................................... p458
śūla .............................................. p149
śṛṅga ............................................ p458
śṛṅgavant .................................... p458
śṛṅgavega .................................... p61
śṛṅgaverapura ............................ p576
śṛṅgāṭaka .................................... p150
śṛṅgin nara ................................ p891
śṛṅgin .......................................... p458
śeṣa .............................................. p61
śaineya ........................................ p886
śaineya ........................................ p891
śaibya .......................................... p886
śaibya .......................................... p892
śaibya (addition) .................... p947
śairīṣaka .................................... p576
śailāstra .................................... p150
śailodā ........................................ p459
śaivala ........................................ p892
śaiśira ........................................ p459
śoṇa .............................................. p459
śoṇā .............................................. p459
śauṇḍika ...................................... p892
śyāma ............................................ p273
śyāma ............................................ p460
śyāmāyā āśramaḥ ........................ p576
śyena ............................................ p150
śyenakapotīya ............................ p212
śyenī^1 ........................................ p63
śyenī^2 ........................................ p63
śravaṇa ........................................ p273
śraviṣṭhā .................................... p273
śrāddhaparvan ............................ p213
śrāvaṇa ........................................ p273
śrāvastī ...................................... p576
śrīkuñja ...................................... p460
śrītīrtha .................................... p460
śrīpañcamī .................................. p274
śrīparvata .................................. p460
śrīvaha ........................................ p63
śrutasena .................................... p63
śreṇi ............................................ p892
śreṇimant .................................... p892
śvasana ........................................ p63
śvānalomāpanayana .................... p460
śvānalomāpaha ............................ p460
śveta ............................................ p274
śveta ............................................ p460
śveta ............................................ p63
śveta^1 ........................................ p892
śveta^2 ........................................ p892
śveta (addition) ...................... p947
śvetaketor āśramaḥ .................. p576
śvetagraha .................................. p274
śvetā ............................................ p63

Mahabharata Cultural Index सम्पाद्यताम्

 

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।



śaka .............................................. p878
śakaṭa .......................................... p104
śakaṭavyūha ................................ p144
śakuni .......................................... p59
śakula .......................................... p59
śakti^1 ........................................ p144
śakti^2 ........................................ p147
śakti^3 ........................................ p147
śakti^4 ........................................ p147
śakti^5 ........................................ p147
śakrapura .................................... p572
śakraprastha .............................. p572
śakravāpin .................................. p60
śakravijaya ................................ p210
śakrasya tīrtham ...................... p453
śakrāvarta .................................. p453
śaṅkukarṇa .................................. p60
śaṅkukarṇeśvara ........................ p572
śaṅkha .......................................... p60
śaṅkhatīrtha .............................. p453
śaṅkhanaka .................................. p60
śaṅkhaśiras ................................ p60
śaṅkhaśīrṣa ................................ p60
śaṅkhinī ...................................... p454
śaṇḍa ............................................ p881
śatakumbhā .................................. p454
śatakratuprastha ...................... p573
śataghaṇṭā^1 .............................. p147
śataghaṇṭā^2 .............................. p147
śatadru ........................................ p454
śatapatha .................................... p210
śatabalā ...................................... p455
śatabhiṣaj .................................. p270
śatayūpāśrama ............................ p573
śatarudrīya^1 ............................ p210
śatarudrīya^2 ............................ p211
śataśṛṅga .................................... p455
śatasahasraka ............................ p455
śatasāhasrika ............................ p455
śatāvarī ...................................... p456
śanaiścara .................................. p270
śantanos tīrtham ...................... p456
śabara .......................................... p881
śabala .......................................... p60
śaraṇa .......................................... p60
śaradaṇḍa .................................... p882
śarabha ........................................ p61
śarabhaṅgāśrama ........................ p573
śarayū .......................................... p456
śaravarṣa .................................... p148
śarolbaṇa .................................... p148
śarmaka ........................................ p882
śarmila ........................................ p882
śaryātivana ................................ p456
śalakara ...................................... p61
śalapotaka .................................. p61
śalu .............................................. p456
śalyaka ........................................ p61
śalyaparvan^1 ............................ p211
śalyaparvan^2 ............................ p212
śaśayāna ...................................... p456
śaśaroman .................................... p61
śaśikāntā .................................... p456
śāka .............................................. p456
śākadvīpa .................................... p882
śākambharī .................................. p456
śākala .......................................... p573
śākalāvat .................................... p883
śākra astra ................................ p148
śānavatya .................................... p884
śāntiparvan ................................ p212
śāraṅga ........................................ p148
śārdūlī ........................................ p61
śālagrāma .................................... p574
śālipiṇḍa .................................... p61
śāliśūrpa .................................... p456
śālūkinī ...................................... p457
śālva ............................................ p884
śālveya ........................................ p884
śālveya ........................................ p886
śālveyaka .................................... p884
śālveyaka .................................... p886
śikhin .......................................... p61
śitikaṇṭha .................................. p61
śini .............................................. p886
śibi .............................................. p886
śibikā .......................................... p149
śirīṣaka ...................................... p61
śilin ............................................ p61
śilīśalakara .............................. p61
śiva .............................................. p574
śiva .............................................. p888
śivā .............................................. p457
śivodbheda .................................. p457
śiśupālavadha ............................ p212
śiśumāra ...................................... p271
śiśumārapura .............................. p575
śīghrā .......................................... p457
śītavana ...................................... p457
śuka .............................................. p149
śukasya āśramaḥ ........................ p575
śukī .............................................. p61
śuktimatī .................................... p457
śuktimatī .................................... p575
śuktimant .................................... p457
śuktisāhvayā .............................. p575
śukra^1 ........................................ p271
śukra^2 ........................................ p272
śuklasya pañcamī ...................... p503
śuci .............................................. p273
śubhaskandha .............................. p457
śūkara .......................................... p888
śūdra ............................................ p889
śūra .............................................. p889
śūrasena ...................................... p889
śūrpāraka .................................... p458
śūla .............................................. p149
śṛṅga ............................................ p458
śṛṅgavant .................................... p458
śṛṅgavega .................................... p61
śṛṅgaverapura ............................ p576
śṛṅgāṭaka .................................... p150
śṛṅgin nara ................................ p891
śṛṅgin .......................................... p458
śeṣa .............................................. p61
śaineya ........................................ p886
śaineya ........................................ p891
śaibya .......................................... p886
śaibya .......................................... p892
śaibya (addition) .................... p947
śairīṣaka .................................... p576
śailāstra .................................... p150
śailodā ........................................ p459
śaivala ........................................ p892
śaiśira ........................................ p459
śoṇa .............................................. p459
śoṇā .............................................. p459
śauṇḍika ...................................... p892
śyāma ............................................ p273
śyāma ............................................ p460
śyāmāyā āśramaḥ ........................ p576
śyena ............................................ p150
śyenakapotīya ............................ p212
śyenī^1 ........................................ p63
śyenī^2 ........................................ p63
śravaṇa ........................................ p273
śraviṣṭhā .................................... p273
śrāddhaparvan ............................ p213
śrāvaṇa ........................................ p273
śrāvastī ...................................... p576
śrīkuñja ...................................... p460
śrītīrtha .................................... p460
śrīpañcamī .................................. p274
śrīparvata .................................. p460
śrīvaha ........................................ p63
śrutasena .................................... p63
śreṇi ............................................ p892
śreṇimant .................................... p892
śvasana ........................................ p63
śvānalomāpanayana .................... p460
śvānalomāpaha ............................ p460
śveta ............................................ p274
śveta ............................................ p460
śveta ............................................ p63
śveta^1 ........................................ p892
śveta^2 ........................................ p892
śveta (addition) ...................... p947
śvetaketor āśramaḥ .................. p576
śvetagraha .................................. p274
śvetā ............................................ p63

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=श&oldid=507739" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्